FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ, KOMUNIKACIJE I LOGISTIKU

BUDVA

SEMINARSKI RAD

Predmet: Drumski saobraćaj

Tema: Proizvodnost teretnog voznog parka

Predmetni nastavnik Student

dr Miloš Arsić,dipl.inž Bulatović Luka

Berane, novembar , 2016.

Sadržaj:
1. UVOD…………………………………………………………………………………… 1

2. VOZNI PARK…………………………………………………………………………... 3

2.1. Sastav voznog parka………………………………………………………….. 3

3. DEFINISANJE POJMA PROIZVODNOSTI TERETNOG VOZILA…………………. 4

4. ANALIZA PROIZVODNOSTI TERETNOG VOZILA PO PONAŠANJU RELATIVNIH

PROMJENA……………………………………………………………………………… 7

5. KOLIČINSKA OCJENA UTICAJA EKSPLOATACIONIH IZMJERITELJA NA

PROIZVODNOST TERETNOG VOZILA……………………………………………….. 8

6. MODIFIKACIJA POSTOJEĆIH OBRAZACA ZA PUNU I RADNU

PROIZVODNOST………………………………………………………………………….11

7. OBIM PREVOZA, TRANSPORTNI RAD I ANALIZA DEJSTVA EKSPLOATACIONIH

IZMJERITELJA NA PROIZVODNOST VOZILA U USLOVIMA HETEROGENE
STRUKTURE KAPACITETA TERETNOG VOZNOG PARKA………………………... 13

8. DIMENZIONISANJE TRANSPORTNIH KAPACITETA…………………………….. 14

8.1. Dimenzionisanje transportnih kapaciteta u zavisnosti od vremenskih gubitaka po

ostvarenoj vožnji sa teretom………………………………………………………….......... 17

8.2. Dimenzionisanje inventarskog voznog parka u zavisnosti od specifičnih vremenskih

gubitaka po toni transportovanog tereta…………………………………………………….18

9. ZAKLJUČAK…………………………………………………………………………… 19

10. LITERATURA………………………………………………………………………….20
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

1. UVOD

Pojam “vozni park” koristi se za skup svih transportnih sredstava autotransportne organizacije,
kao što su autobusi, teretna motorna vozila, prikolice i slično, a može biti formiran po
organizacionim i teritorijalnim potrebama. Kako bi se stekao uvid u proizvodnost voznog parka,
odnosno rada i efikasnosti istog, potrebno je raspolagati podacima kao što su izvršeni transportni
rad u tonskim kilometrima u jedinici vremena ili količina prevezene robe u tonama, a obrada tih
podataka naziva se “proizvodnost teretnog voznog parka”.
 U prvoj tački ovog rada, osim objašnjenja samog pojma proizvodnosti teretnog vozila,
analiziraće se obrasci pune proizvodnosti i radne proizvodnosti, koji čine dva osnovna
oblika proizvodnosti teretnog vozila.
 U drugoj tački, radi boljeg razumijevanja tematike, dio rada biće posvećen objašnjavanju
osnovnih pojmova koji karakterišu pojam voznog parka i proizvodnosti, nakon čega će
uslijediti analiza proizvodnosti teretnog vozila po ponašanju relativnih promjena.
 U trećoj tački će biti objašnjena količinska ocjena uticaja eksplatacionih izmjeritelja na
proizvodnost teretnog vozila, dok će u trećem dijelu seminarskog rada biti definisana
modifikacija postojećih obrazaca za punu i radnu proizvodnost.
 U četvrtoj tački, biće obrađeni pojmovi, kao što su obim prevoza, transportni rad i analiza
dejstva eksploatacionih izmjeritelja na proizvodnost kada je u pitanju heterogeni vozni
park.
 U posljednjoj tački seminarskog rada predstaviće definisanje transportnih kapaciteta.
Cilj seminarskog rada je ukazivanje i otkrivanje akcija i procedura koje utiču na poboljšanje
efikasnosti voznog parka, kao i postizanje veće proizvodnosti istog, odnosno smanjenja broja
angažovanih vozila za obavljanje istih transportnih zadataka.

2
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

2. VOZNI PARK

Pod pojmom vozni park podrazumijeva se skup svih transportnih sredstava autotransportne
organizacije (autobusi, zglobni autobusi, teretna motorna vozila, tegljači, prikolice i
poluprikolice). Vozni park može biti formiran po organizacionim i teritorijalnim
potrebama.Organizacioni vozni park se može formirati za djelatnosti javnog prevoza ili za
djelatnosti prevoza za sopstvene potrebe.Formiranje voznih parkova po teritorijalnim potrebama
podrazumijeva sve navedene oblike organizacionog voznog parka ali sa ograničenim
teritorijalnim dejstvom, odnosno zadatkom podmirenja transportnih potreba posmatrane
teritorijalne oblasti. [2. str. 2]

2.1. Sastav voznog parka

Vozni park drumskih transportnih sredstava sastoji se od drumskih i priključnih vozila čije su
eksploataciono-tehničke karakteristike različite i tehničko stanje nejednako. Pod eksploataciono-
tehničkim karakteristikama podrazumijevaju se gabaritne dimenzije vozila – dužina, širina,
visina, razmak osovina, razmak točkova, dužina prednjeg i zadnjeg prepusta, poluprečnici
podužne i poprečne prolaznosti, radijus okretanja, dinamička svojstva vozila, masa praznog
vozila, ekonomičnost pogona, pogodnost za tehničko održavanje, kapacitet vozila – korisna
nosivost, specifična površinska i zapreminska nosivost u t/m2 itd.
Ukoliko je vozni park sastavljen od vozila iste marke i tipa onda je to homogen vozni park.
Sastav voznog parka po pravilu je rijetko homogen. Vozni park najčešće je heterogene strukture
tj, sastavljen je od vozila različitih marka i tipova, kategorije korisnih nosivosti su različite pa su
i tehničko-eksploatacione karakteristike različite.
Visoku efikasnost pri radu voznog parka najlakše je ostvariti sa homogenim voznim parkom, kod
kojeg je tehničko održavanje vozila lakše i racionalnije. Radi toga, kod formiranja voznih
parkova potrebno je težiti "tipizaciji" vozila ili bar broj marka i tipova vozila zastupljenih u
voznom parku svesti na minimum.
Pri organizovanju eksploatacije vozila, radi stvaranja uslova za upoređivanje rada vozila u
voznom parku, potrebno je izvršiti podjelu na grupe vozila koje imaju iste tehničko-
eksploatacione karakteristike i čije je stanje približno jednako. Vozila se po pravilu svrstavaju u
grupe u funkciji marke i tipa vozila, godine proizvodnje, korisne nosivosti, namjene tovarnog
prostora (sandučari, cistijerne, hladnjače, teretna vozila sa uređajima za samoistovar-kiperi itd;
autobusi za međugradski saobraćaj, autobusi za prigradski saobraćaj, autobusi za turističke
vožnje itd.) Vozila se svrstavaju u grupe i u zavisnost od uslova eksploatacije, kako bi se
izmjeritelji rada vozila mogli upoređivati. [2. str. 2]

3
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

3. DEFINISANJE POJMA PROIZVODNOSTI TERETNOG VOZILA

Za ocjenu rada teretnog voznog parka u teoriji i praksi koristi se pojam proizvodnost teretnog
vozila koji podrazumijeva količinu prevezene robe u tonama (ostvaren obim prevoza u tonama)
ili izvršen transportni rad u tonskim kilometrima u jedinici vremena.
Proizvodnost teretnog vozila može biti:
- puna proizvodnost, koja je definisana odnosom količine transportovane robe ili
ostvarenog transportnog rada i kalendarskim vremenom vozila tj. inventarskih
autočasova. Dimenzionalno, puna proizvodnost se izražava u tonama ili tonskim
kilometrima po inventarskom autočasu, a pri tome se označava simbolima WU i WQ.

- radna proizvodnost, koja je definisana odnosom količine transportovanog tereta ili

ostvarenog transportnog rada u nekom periodu vremena i časova rada vozila u tom
vremenskom periodu tj. autočasova rada vozila. Dimenzionalno, radna proizvodnost
vozila se izražava u tonama ili tonskim kilometrima po autočasovima rada vozila, a pri
' '
tome se označava simbolima W U i W Q . [1, str. 131]

Obrasci za punu proizvodnost su:

 u zavisnosti od transportnog rada
U
WU =
24⋅AD i (tkm/hi) (1)

gdje je:

WUpuna proizvodnost iskazana preko transportnog rada (tkm/hi)

Uostvaren transportni rad (tkm)
AD i inventarski autodani
24⋅AD i inventarski autočasovi (hi)

 u zavisnosti od transportovanog tereta

Q
WQ=
24⋅AD i (t/hi) (2)

gdje je:
WQpuna proizvodnost iskazana preko količine transportovane robe (t/hi)
Qkoličina transportovane robe (t)

4
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Radna proizvodnost data je sledećim izrazima:


u zavisnosti od transportnog rada
' U
WU =
AH r (tkm/hr) (3)

gdje je:
W 'U radna proizvodnost iskazana preko ostvarenog transportnog rada
(tkm/hr)


u zavisnosti od količine transportovane robe
' Q
WQ=
AH r (t/hr) (4)

gdje je:
'
W Q radna proizvodnost iskazana preko količine transportovane robe
(t/hr)
hr- autočasovi rada

Opšti obrasci pune i radne proizvodnosti su kompleksnog karaktera, i na osnovu njih nije
moguće analizirati uticaj eksploatacionih izmjeritelja na proizvodnost voznog parka.

Prethodni obrasci se, preko poznatih eksploatacionih izmjeritelja voznog parka transformišu u
sledeće izraze:

a) puna proizvodnost

Koeficijent δ u toku jednog radnog dana pri radu jednog vozila iznosi :

Hw Hw
δ= =
Hr H w +H d (tkm/hi) (5)

Vrijeme provedeno u vožnji u toku jednog radnog dana Hw može se izraziti kao :

K sd
H w=
Vs (6)

A srednji dnevni pređeni put vozila Ksd može se izraziti kao :

5
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

K st ⋅Z λ
K sd = λ

a) β
(7)
Na osnovu toga dobija se :

K st ⋅Z λ
H w= λ

β⋅V s (8)

Ukupno vrijeme dangube u toku dana Hd može se izraziti kao :

H d =t d ⋅Z λ
λ (9)

Zamjenom izraza za Hw I Hd u izraz za koeficijent δ dobija se :

K st ⋅Z λ
λ

β⋅V s K st λ 1
δ= = =
K st λ ¿ Z λ K st λ +t d λ ¿ β⋅V s t d λ ¿ β⋅V s
+t d ¿ Z λ 1+
β⋅V s λ K st λ
(10)

α⋅ρ⋅δ⋅β⋅γ⋅q⋅V s α⋅ρ⋅γ⋅q
W Q= =
K st K st λ
λ
+t d
β⋅V s λ
(t/hi) (11)

Q AKt⋅γ⋅q 24⋅ADi⋅α⋅ρ⋅δ⋅β⋅γ⋅q⋅Vs
WQ= = =
24⋅ADi⋅K st 24⋅ADi⋅K st λ 24 ADi⋅K st λ
λ

(12)

gdje je:

td
λ vremenski gubici po ostvarenoj vožnji sa teretom (h/vož)

AH r− AH w
td =
λ Az λ (h/vož) (13)

- koeficijent iskorišćenja radnog vremena

6
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

AHw AHw AHw AHw

δ= = = =
AHr AHw + AHd 24⋅ADr⋅ρ 24⋅ADi⋅α⋅ρ
(14)

b) radna proizvodnost

Koeficijent δ u toku jednog radnog dana pri radu jednog vozila iznosi :

Hw Hw
δ= =
Hr H w +H d (tkm/hi) (15)

Vrijeme provedeno u vožnji u toku jednog radnog dana Hw može se izraziti kao :

K sd
H w=
Vs (16)

A srednji dnevni pređeni put vozila Ksd može se izraziti kao :

K st ⋅Z λ
K sd = λ

β (17)
Na osnovu toga dobija se :

K st ⋅Z λ
H w= λ

β⋅V s (18)

Ukupno vrijeme dangube u toku dana Hd može se izraziti kao :

H d =t d ⋅Z λ
λ (19)

Zamjenom izraza za Hw I Hd u izraz za koeficijent δ dobija se :

7
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

K st ⋅Z λ
λ

β⋅V s K st λ 1
δ= = =
K st λ ¿ Z λ K st λ +t d λ ¿ β⋅V s t d ¿ β⋅V s
+t d ¿ Z λ 1+ λ
β⋅V s λ K st λ

(20)

' ε⋅q
W U =δ⋅β⋅ε⋅q⋅V s=
1 td
+ λ
β⋅V s K st
λ (tkm/hr) (21)

Q AKt⋅γ⋅q 24 ADi⋅α⋅ρ⋅δ⋅β⋅γ⋅q⋅Vs
W 'Q = = =
24 AHr⋅K st 24 ADi⋅α⋅ρ⋅K stλ 24 ADi⋅α⋅ρ⋅K st λ
λ

(22)

'
δ⋅β⋅γ⋅q⋅V s γ⋅q
WQ= =
K st K st
λ λ
+t
β⋅V s d λ (t/hr) (23)

Radna proizvodnost se mijenja po hiperboličnoj zakonitosti kada su nezavisne promjenljive

sledeći parametri:

K
- srednja dužina jedne vožnje sa teretom ( st λ ),
- srednja saobraćajna brzina (V s ),
- koeficijent iskorišćenja pređenog puta ( β ) i
td
- vremenski gubici po ostvarenoj vožnji sa teretom ( λ ).

Pune proizvodnosti pored navedenih imaju još dvije zavisnosti (linearne) i to pri promjeni
α ρ
koeficijenta iskorišćenja voznog parka ( ) i koeficijenta iskorišćenja vremena u 24 h ( ). [1, str.
131-133]

4. ANALIZA PROIZVODNOSTI TERETNOG VOZILA PO PONAŠANJU

RELATIVNIH PROMJENA

8
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Ocjena uticaja svakog od eksploatacionih izmjeritelja, kao nezavisne promjenljive na

proizvodnost vozila, moguća je određivanjem oblika ponašanja relativnih izmjena
eksploatacionih izmjeritelja i proizvodnosti. U tu svrhu se u teoriji i praktičnim zadacima, koristi
analitička metoda koja omogućava objašnjenje uticaja svakog izmjeritelja (kao nezavisne
promjenljive) na proizvodnost vozila.

W
Relativan odnos promjene proizvodnosti i izmjeritelja eksploatacije označava se sa μ , sa
W
odgovarajućim indeksnim objašnjenjem za pojedini izmjeritelj, odnosno izraz za vrijednost μ
dobija se iz odnosa:

W2
W1
μW =
I2
I1 (24)

gdje su:

W1 proizvodnost vozila pri izmjeritelju 1 (I1)

W2 proizvodnost vozila pri izmjeritelju 2 (I2) [1, str. 133-134]

W
Primjer: Za izračunavanje praktične primjene koeficijenta μ uzeće se sljedeće izračunate
vrijednosti eksploatacionih izmjeritelja voznog parka:
D i =365 ; Ai =12 ; Ar =10 ; Q=39720 t; α=0 , 06849 ; ρ=0,5628 ; δ=0 ,8341 ; q=5 t;
γ=0 ,8827 β=0,5060 V =38 , 31 K st =72 , 80 t d =0 ,747 '
; ; s km/h; λ km; λ h/vož; W U =69 , 9904 tkm/hr.
W
Na osnovu koeficijenta μ , potrebno je izračunati za koliko će se promijeniti
K st =100
proizvodnost vozila kada se srednja dužina jedne vožnje sa teretom poveća na λ km.

W 'U 2
W 'U 1 K st λ 1 +t d λ ¿ β⋅V s 72 , 80+0 , 747⋅0 ,506⋅38 , 31
μW = = = =0 , 7624
K st K st λ 2 + t d λ ¿ β⋅V s 100+ 0 ,747⋅0 , 506⋅38 , 31
λ2

K st λ1

'
Δ % rasta proizvodnosti W U 2

( )
K st
(100 ⋅0 , 7624−1 )⋅100
'
W W
μ = λ2
¿ μ K U −1 ⋅100=
K st st λ 72 , 8
λ1

9
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Δ=4 , 73 (%),

K st
pri tome procenat povećanja λ iznosi:

(100
72 , 8 )
−1 ⋅100=37 , 36
%

' K st =100
Proizvodnost W U 2 iznosi (za λ km):

'
K st W
'
' 100
W U 2= λ2
¿ μ K stUλ ¿ W U 1 = ⋅0 , 7624⋅69 ,9904=73 , 30
K st λ 1 72 ,8
tkm/hr

a takođe se može provjeriti, da li je rast proizvodnosti u procentima tačno izračunat, tj.

' '
W −W 73 , 30−69 , 9904
Δ= U 2 ' U 1 = ⋅100=4 , 73
WU1 69 , 9904
%

5. KOLIČINSKA OCJENA UTICAJA EKSPLOATACIONIH IZMJERITELJA NA

PROIZVODNOST TERETNOG VOZILA

Jedan od osnovnih zadataka koje mora ostvariti svako autotransportno preduzeće (ATP) u
organizaciji transportnih procesa u drumskom transportu, jeste da se stalno moraju rješavati i
preduzimati potrebne mjere za povećanje proizvodnosti vozila. Naime, sa povećanjem
proizvodnosti voznog parka smanjuje se broj angažovanih vozila za obavljanje istih transportnih
zadataka, što ujedno predstavlja jedan od ciljeva optimizacije transportnog procesa. To je
moguće postići preduzimanjem organizacionih i tehničkotehnoloških mjera, a rezultat te
promjene je intenzivnije korišćenje voznog parka i sniženje cijene po jedinici transportne usluge.
Osnovni preduslov za ispravno rješavanje ovog zadatka svakog ATP, jeste poznavanje
intenziteta uticaja pojedinih izmjeritelja na toj osnovi pokazatelj rada vozila. Međusobne
zavisnosti eksploatacionih izmjeritelja koji figuriraju u izrazu za proizvodnost mogu biti
funkcionalne ili empirijske prirode. Njihov oblik zavisi od karakteristika voznog parka i uslova u
kojima je angažovan.

Ukoliko se međusobne zavisnosti navedenih izmjeritelja ne uzimaju u obzir, greške u proračunu

proizvodnosti mogu biti značajne. Veličina greške, u opštem slučaju, zavisi od početnih
vrijednosti međuzavisnih izmjeritelja, oblika njihove zavisnosti, intervala izmjene, kao i od
vrijednosti ostalih konstantnih izmjeritelja.

10
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Međuzavisnost eksploatacionih izmjeritelja na proizvodnost teretnog vozila [1, str. 136]

eempirijske veze
ffunkcionalne veze

Za grafičku analizu uticaja izmjene eksploatacionih izmjeritelja na punu i radnu proizvodnost

voznog parka koriste se karakteristični dijagrami.
Karakterističnim se naziva kompleksni dijagram zavisnosti proizvodnosti rada vozila od svakog
pojedinačnog izmjeritelja (kao funkcije jedne nezavisne promjenljive) koji utiču na
proizvodnost. Pri konstruisanju kompleksnih dijagrama koriste se konkretni  utvrđeni podaci
eksploatacije voznog parka, a intenzitet variranja izmjeritelja zavisi od uslova u kojima se odvija
rad vozila. Ovaj metod u upotrebu je uveo Lajderman.

Na dijagramu linearna zavisnost predstavlja promjenu radne proizvodnosti u funkciji izmjene

korisne nosivosti vozila (q) i koeficijenta dinamičkog iskorišćenja korisne nosivosti vozila(ε ).
'
Krivom 2, prikazana je promjena proizvodnosti W U u slučaju kada su uzete u obzir prethodne
funkcionalne zavisnosti. Ova kriva realnije prikazuje promjenu radne proizvodnosti i značajna je
sa aspekta vremenskog bilansiranja, dimenzionisanja transportnih kapaciteta i troškova prevoza.
'
Zbog toga je neophodno poznavati zakonitosti po kojoj se mijenja radna proizvodnost W U u
zavisnosti od izmjene parametara q i ε .
Međutim, funkcionalne veze nisu definisane u matematičkom smislu i zbog toga nije moguće
tačno odrediti vrijednosti q i ε u kojoj radna proizvodnost prestaje da se mijenja po linearnoj
zavisnosti.

11
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

'
W 'U , W Q i težinske karakteristike ϕ , η [1, str. 144]
Funkcionalna zavisnost proizvodnosti

Realne uslove odvijanja transportnog procesa karakteriše i postojanje uzajamnih zavisnosti

pojedinih eksploatacionih izmjeritelja voznog parka. Zbog toga je, u teorijskim i praktičnim
istraživanjima u poslednje vrijeme, posebna pažnja posvećena problemu utvrđivanja karaktera
međuzavisnosti eksploatacionih izmjeritelja i njihovom uticaju na proizvodnost voznog parka.
Uzajamne veze su ispitivane analitičkim i empirijskim putem, a rezultati tih istraživanja su
korišćeni za poboljšanje postojećeg postupka analize proizvodnosti voznog parka. Potreba za
dopunskim istraživanjima ukazuje da jednoparametarske funkcije (Lajdermanov metod), u
određenim slučajevima, ne daju zadovoljavajuće rezultate i da ih je zbog toga potrebno na
odgovarajući način prilagoditi u skladu sa karakteristikama transportnog procesa.
Modifikovanje postojećih obrazaca promjenom empirijskih međuzavisnosti eksploatacionih
izmjeritelja, ima za posljedicu složeniji tok analize proizvodnosti voznog parka. U tom slučaju,
potrebno je na osnovu statističkih podataka utvrditi i verifikovati tip matematičke zavisnosti
eksploatacionih izmjeritelja, međutim dobijeni rezultati mogu se koristiti samo za konkretan 
razmatran slučaj.

U novijim istraživanjima pune i radne proizvodnosti se razmatraju kao dvoparametarske funkcije

i za te slučajeve konstruisani su odgovarajući trodimenzionalni dijagrami. Razmatranjem
promjene proizvodnosti u zavisnosti od promjene dva parametra, koji se tretiraju kao nezavisne
promjenljive, uopšten je postojećiLajdermanov metod analize.
Dalja generalizacija je moguća povećanjem broja nezavisnih promjenljivih, međutim, grafičko
predstavljanje takvih funkcionalnih zavisnosti je složeno, i u tom slučaju je potrebno konstruisati
višedimenzionalne nomograme. [1, str. 145]

12
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

6. MODIFIKACIJA POSTOJEĆIH OBRAZACA ZA PUNU I RADNU

PROIZVODNOST

Da bi se otklonile uočene nelogičnosti uticaja pojedinih eksploatacionih izmjeritelja na

proizvodnost vozila, definisani su vremenski gubici po toni transportovanog tereta, po
ostvarenom tonskom kilometru i kilometru pređenog puta. Predložene definicije vremenskih
gubitaka imaju za cilj uspostavljanje uzajamne veze vremenskih gubitaka po ostvarenoj vožnji sa
t
teretom ( d λ ) sa eksploatacionim izmjeriteljima koji već figurišu u izrazima za proizvodnost.
Ovakvim postupkom otklanja se problem međuzavisnosti vremenskih gubitaka po ostvarenoj
t
vožnji sa teretom ( d λ ) sa korisnom nosivošću vozila (q) i koeficijentom statičkog iskorišćenja
korisne nosivosti vozila (γ ), odnosno koeficijentom dinamičkog iskorišćenja korisne nosivosti
vozila (ε ).

Specifični vremenski gubici po toni transportovanog tereta definisani su odnosom ukupnih

vremenskih gubitaka ( AH d ) i ukupne količine transportovanog tereta (Q):

AH d
td =
Q Q (h/t) (25)

gdje je:
td
Q  specifični vremenski gubici po toni transportovanog tereta

Vremenski gubici su prosječne vrijednosti trajanja utovarnoistovarnih operacija po toni tereta

za cio vozni park bez obzira kakva je struktura vozilatransportnih kapaciteta. Ovakav pristup
specifičnim vremenskim gubicima u znatnoj mjeri je uslovljen načinom evidentiranja i praćenja
elemenata vremenskog bilansa. Vremenski gubici voznog parka u praksi se najčešće evidentiraju
objedinjeno i u sebi sadrže i netehnološke gubitke, koji nisu neophodni sa gledišta odvijanja
transportnog procesa.
Ta vremena najčešće nastaju usljed neodgovarajuće organizacije utovarnoistovarnih operacija,
odnosno zbog produženog vremena trajanja utovara i istovara, čekanja da se ona obave,
neusklađenosti ritma rada pretovarne mehanizacije sa radom vozila i sl.

Vrijednosti predstavljaju postojeće vremenske gubitke i oni su po pravilu veće od normiranih

vremena trajanja utovarnoistovarnih operacija. Poređenjem ostvarenih sa normiranim
vremenskim gubicima po toni tereta moguće je ocijeniti postojeći nivo organizovanosti
pretovarnih operacija. Na osnovu dobijenih rezultata omogućeno je planiranje i realizovanje
organizacionih i tehnoloških mijera sa ciljem da se vremenski gubici smanje i usklade sa realnim
uslovima odvijanja transportnih procesa.

13
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Potrebno je napomenuti, da smanjenje postojećih vremenskih gubitaka na vrijednosti propisane

normativima u suštini predstavljaju prvi korak u optimizaciji transportnog procesa. Efekti
smanjenja vremena trajanja utovarnoistovarnih operacija su višestruki i manifestuju se kroz
povećanje proizvodnosti vozila, intenzivnije korišćenje transportnih kapaciteta, smanjenje
potrebnog broja vozila na radu za obavljanje istog transportnog zadatka, smanjenje troškova
prevoza po jedinici transportne usluge i bolje finansijske rezultate rada voznog parka.

td
Na osnovu definicija vremenskih gubitaka po ostvarenoj vožnji sa robom ( λ ) i specifičnih
td
vremenskih gubitaka po toni robe ( Q ) dobija se sledeća funkcionalna veza:

t d =f ( q , γ , t d )=q⋅γ⋅t d
λ Q Q (h/vož) (26)

Navedena funkcionalna zavisnost potvrđuje tezu o uticaju korisne nosivosti vozila (q) i
koeficijenta statičkog iskorišćenja korisne nosivosti vozila ( γ ) na vremenske gubitke po
t
ostvarenoj vožnji sa teretom ( d λ ), uz dopunu da je neophodno uzeti u obzir i komponentu koja
se odnosi na vrijeme obavljanja utovarnoistovarnih operacija, tj. specifične vremenske gubitke
td
po toni transportovane robe ( Q ).

Funkcionalna zavisnost je analitička i značajna sa gledišta izučavanja uticaja izmjene

eksploatacionih izmjeritelja na:

- proizvodnost,
- troškove transporta i
- dimenzionisanje voznog parka.

Uzimajući u obzir uspostavljenu analitičku zavisnost vremenskih gubitaka modifikovani su

postojeći obrasci za punu i radnu proizvodnost:

α⋅ρ⋅δ Q ¿ β⋅γ⋅q⋅V s α⋅ρ⋅γ⋅q α⋅ρ⋅ϕ

WQ = = =
Q K st K st K st
λ λ
+q⋅γ⋅t d λ
+ q⋅γ⋅t d
β⋅V s Q β⋅V s Q
(t/hi) (27)

14
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

K st
λ
¿ β⋅γ⋅q⋅Vs
δ Q ¿ β⋅γ⋅q⋅Vs
'
K st λ +q⋅γ⋅Vs
WQ = = =
Q K st λ K st λ
K st ⋅β⋅γ⋅q⋅Vs β⋅γ⋅q⋅Vs
λ
= =
K st λ ¿ ( K st λ +q⋅γ⋅Vs ) K st λ +q⋅γ⋅t dQ
γ⋅q ϕ
=
K st K st
λ
λ
+ q⋅γ⋅t d Q +q⋅γ⋅t dQ
β⋅Vs β⋅Vs

(28)

' δ Q ¿ β⋅γ⋅q⋅V s γ⋅q ϕ

WQ = = =
Q K st K st K st
λ λ
+ q⋅γ⋅t d λ
+q⋅γ⋅t d
β⋅V s Q β⋅V s Q
(t/hr) (29)

gdje je:

K st
δ Q= λ

K st λ +q⋅γ⋅t dQ
(30)

δ Q koeficijent iskorišćenja radnog vremena iskazan, pored ostalog i u zavisnosti od

specifičnih vremenskih gubitaka po toni transportovanog tereta

U slučaju kada se mijenja korisna nosivost vozila (q) i koeficijent statičkog iskorišćenja korisne
γ
nosivosti vozila ( ), dok su ostali eksploatacioni izmjeritelji voznog parka konstantni, radna i
puna proizvodnost, ne mijenjaju se proporcionalno, već rastu po hiperboličnoj zavisnosti. Prema
tome, može se konstatovati da su primijenom specifičnih vremenskih gubitaka po toni utovarene
i istovarene robe potvrđene teorijske postavke o prirodi uticaja primjene korisne nosivosti vozila
γ
(q) i koeficijenta statičkog iskorišćenja korisne nosivosti vozila ( ) na proizvodnost vozila. [1,
str. 146-148]

15
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

7. OBIM PREVOZA, TRANSPORTNI RAD I ANALIZA DEJSTVA

EKSPLOATACIONIH IZMJERITELJA NA PROIZVODNOST VOZILA U USLOVIMA
HETEROGENE STRUKTURE KAPACITETA TERETNOG VOZNOG PARKA

Poznate obrasce za obim prevoza, transportni rad i analizu dejstva izmjeritelja na proizvodnost,
kada je u pitanju heterogeni vozni park, treba pisati u obliku:

Za obim prevoza (Q):

n n

n 24⋅ᾱ⋅ρ̄⋅δ̄⋅β̄⋅γ̄⋅q̄Q⋅V̄ s⋅∑ AD i q̄Q ¿ γ̄⋅∑ AK t i

i
Q=∑ Qi= 1
= 1
=
1 K̄ st λ K̄ st λ
n
= q̄Q⋅γ̄⋅∑ Az λ
1
i
(t) (31)

Za transportni rad (U):

n n n
U =∑ U i =24⋅ᾱ⋅ρ̄⋅δ̄⋅β̄⋅ε̄⋅q̄ U⋅V̄ s⋅∑ AD i = ε̄⋅q̄Q ¿ ∑ AK t
i
1 1
i
1 (tkm) (32)

Za punu proizvodnost:

ᾱ⋅ρ̄⋅γ̄⋅q̄Q
WQ=
K̄ st
λ
+ t̄ d λ
β̄⋅V̄ s (t/hi) (33)

ᾱ⋅ρ̄⋅ε̄⋅q̄U
WU=
1 t̄ d
+ λ

β̄⋅V̄ s K̄ st
λ (tkm/hi) (34)

Za radnu proizvodnost:

16
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

γ̄⋅q̄Q ε̄⋅q̄ U
W 'Q = WU=
K̄ st 1 t̄ d
λ
+ t̄ d λ + λ

β̄⋅V̄ s β̄⋅V̄ s K̄ st
(t/hr) (20) i λ (35)

Primjena navedenih obrazaca sa ovako defnisanim prosječnimponderisanim vrijednostima

omogućava dobijanje tačnih rezultata i na nivou cjelokupnog heterogenog po nosivosti voznog
parka. [1, str. 148-149]

8. DIMENZIONISANJE TRANSPORTNIH KAPACITETA

Transportni kapaciteti dimenzionišu se na osnovu količine tereta koju je potrebno transportovati

(Q) i pune proizvodnosti voznog parka (W Q). Model koji se koristi za određivanje potrebnog
broja inventarskih vozila dobijen je transformisanjem sledećeg izraza:

Qi
WQ=
24⋅AD i (t/hi) ‘ (36)

Vozni park se dimenzioniše za posmatrani vremenski period ( D i =const . ) u kome se broj vozila
Ai =const .
po grupama iste korisne nosivosti ne mijenja ( i ). U tom slučaju ispunjeni su sledeći
uslovi:
(37)
D i + D i +. ..+ D i =D i
1 2 n

n
Ai + A i +. . .+ A i =∑ Ai =A i
2 n i
1
i=1 (38)
n
Q 1 +Q 2 +.. .+Q n =∑ Q i =Q
i =1 (39)

gdje je:

Ai
i inventarski broj vozila ite grupe,

17
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

Q i količina transportovanog tereta itom grupom vozila,

D i posmatrani vremenski period (inventarski dani jedinice voznog parka).

Zamjenom prethodnih izraza u obrazac pune proizvodnosti WQ dobija se:

Q
WQ=
24⋅A i D i (t/hi), odakle slijedi: (40)
Q
Ai =
Q 24⋅Di W Q (voz) (41)

Ai
Q inventarski vozni park izračunat na osnovu pune proizvodnosti WQ.

Za poznate prevozne zahtjevekoličina tereta (Q) u posmatranom vremenskom periodu ( D i ),

transportni zahtjevi po inventarskom času mogu se smatrati konstantnim, i u tom slučaju je:

Q (42)
C 1= =const .
24⋅D i

Uvršćavanjem konstante C1 u izraz dobija se:

C1
Ai =
Q W Q (voz) (43)

Broj vozila izračunat na osnovu prevoznih zahtjeva (C1) i prevozne sposobnosti jedinice voznog
parka (WQ) predstavlja prosječan inventarski vozni park u posmatranom vremenskom periodu.

Potreban broj vozila na radu određen je pod uslovom da se u radne dane sva tehnički ispravna
vozila nalaze na radu. U tom slučaju za prosječan radni dan, u posmatranom vremenskom
'
periodu koeficijent iskorišćenja sposobnog voznog parka je α =1 .

Za date uslove je:

α =α ' α t =α t

Kako je za radni dan koeficijent iskorišćenja voznog parka (α )

Ar
α=
Ai , (44)

zamjenom α t u prethodni obrazac dobijena je uzajamna veza potrebnog broja vozila na radu
Ar Ai
( Q ) sa inventarskim voznim parkom ( Q ),

Ar '
Q prosječan broj vozila na radu izračunat preko radne proizvodnosti W Q i

18
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

α t prosječna vrijednost koeficijenta tehničke ispravnosti u posmatranom

vremenskom periodu

Opšti izrazi za proračun inventarskog voznog parka i prosječnog broja vozila na radu u
zavisnosti od eksploatacionih izmjeritelja dobijeni su zamjenom izraza za punu i radnu
proizvodnost:

Q K st
λ
Ai Q= ¿
24⋅D i α⋅ρ⋅ϕ⋅δ⋅β⋅V s (voz) (45)
Q K st
λ
Ar Q = ¿ ¿αt
24⋅D i α⋅ρ⋅ϕ⋅δ⋅β⋅V s (voz) (46)

Ovi obrasci se mogu smatrati polaznim, pošto je u njima koeficijent iskorišćenja radnog vremena
(δ ) iskazan u osnovnom obliku, a ne u zavisnosti od eksploatacionih izmjeritelja voznog parka.
Izrazi za proračun inventarskog voznog parka i potrebnog broja vozila na radu u zavisnosti od
eksploatacionih izmjeritelja, po postojećoj i modifikovanoj metodi, dobijaju se zamjenom
odgovarajućih izraza za koeficijent iskorišćenja radnog vremena (δ λ i δ Q ). [1, str. 154-155]

8.1. Dimenzionisanje transportnih kapaciteta u zavisnosti od vremenskih gubitaka po

ostvarenoj vožnji sa teretom

Zamjenom izraza za koeficijent iskorišćenja radnog vremena (δ λ )iskazanog u zavisnosti od

td
vremenskih gubitaka po ostvarenoj vožnji sa teretom ( λ ), u obrascima navedenim dobija se:

Q Q K st + t d ¿ β⋅V s
λ λ
Ai Q= = ¿
24⋅D i ¿ W Q 24⋅D i α⋅ρ⋅ϕ⋅β⋅V s (voz) (47)

Q Q K st +t d ¿ β⋅V s
λ λ
Ar = ¿ αt = ¿
Q 24⋅D i ¿ W Q 24⋅D i '
α ⋅ρ⋅ϕ⋅β⋅V s (voz) (48)

Prethodnim postupkom uspostavljena je uzajamna veza inventarskog voznog parka i broja vozila
na radu sa eksploatacionim izmjeriteljima. Izrazi se mogu smatrati klasičnim pošto je
proizvodnost iskazana preko vremenskih gubitaka po ostvarenoj vožnji sa teretom. Kako je
neophodno da se razmatra dimenzionisanje inventarskog voznog parka i u zavisnosti od
specifičnih vremenskih gubitaka po toni tereta korišćena simbolika je nešto složenija, i njom se
preciziraju primijenjena proizvodnost i vremenski gubici u odnosu na koje su obrasci izvedeni.
Ai
Tako oznaka Qλ znači da se inventarski vozni park dimenzioniše preko pune proizvodnosti W Q
td
u kojoj, pored ostalog, figurišu vremenski gubici po ostvarenoj vožnji sa teretom ( λ ).
19
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

U opštem slučaju sa porastom proizvodnosti (W Q) inventarski vozni park i potreban broj vozila
na radu opada po ravnostranoj hiperboli. Kada se izrazi posmatraju u zavisnosti od izmjene
jednog parametra, dok su ostali eksploatacioni izmeritelji konstantni, javljaju se dva osnovna tipa
funkcionalnih zavisnosti: linearna i hiperbolična.

Konstante (a i b) određuju se na osnovu obrazaca za svaku nezavisnu promjenljivu posebno.

Linearna funkcionalna zavisnost karakteriše promjenu inventarskog voznog parka pri izmjeni
K st
srednje dužine jedne vožnje sa teretom ( λ ) i vremenskih gubitaka po ostvarenoj vožnji sa
td
teretom ( λ ). Sa povećanjem koeficijenta iskorišćenja voznog parka (α ), koeficijent
iskorišćenja vremena u 24 časa ( ρ ) i težinske karakteristike za količinu transportovanog tereta (
ϕ ) potreban broj inventarskih vozila, za obavljanje definisanog transportnog zadatka (Q=const.),
opada po ravnostranoj hiperboli. U slučaju kada je nezavisna promjenljiva koeficijent
iskorišćenja pređenog puta ( β ) ili srednja saobraćajna brzina (V s ) inventarski vozni park se
mijenja po hiperboli, čija je horizontalna asimptota određena vrijednošću konstante a, dok je
vertikalna asimptota kordinata koordinatnog sistema. [1, str. 156]

8.2. Dimenzionisanje inventarskog voznog parka u zavisnosti od specifičnih vremenskih

gubitaka po toni transportovanog tereta

Inventarski vozni park iskazan u zavisnosti od specifičnih vremenskih gubitaka po toni

td WQ
Q ) dobija se zamijenom izraza za punu proizvodnost Q
transportovanog tereta (

Q Q K st + t d ¿ ϕ⋅β⋅V s
λ Q
Ai Q = = ¿
24⋅D i ¿ W QQ 24⋅D i α⋅ρ⋅ϕ⋅β⋅V s
Q
(voz) (49)

Q Q K st +t d ¿ ϕ⋅β⋅V s
λ Q
Ar Q = ¿ αt = ¿
24⋅D i ¿ W Q Q 24⋅D i '
α ⋅ρ⋅ϕ⋅β⋅V s
Q
(voz) (50)

Kada se inventarski vozni park posmatra u zavisnosti od izmjene jednog parametra, dok su ostali
eksploatacioni izmjeritelji konstantni, dobijaju se sledeći tipovi funkcija.

Promjenu inventarskog voznog parka u zavisnosti od izmjene jednog parametra, kao i u

prethodnom slučaju karakterišu se dva osnovna tipa funkcija: hiperbolična i linearna.
Konstante (a i b) se određuju za svaki slučaj posebno.

U slučaju promjene težinske karakteristike za količinu transportovanog tereta ( ϕ ), inventarski

vozni park se mijenja po ravnostranoj hiperboli. Horizontalna asimptota određena je konstantom
A ( ϕ)
(a), dok je kordinata, na kojoj je prikazan inventarski vozni park i Q , vertikalna asimptota.
Q

20
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

9. ZAKLJUČAK
Kao što je u radu već objašnjeno, proizvodnost koja se odnosi na ukupno, kalendarsko vrijeme
vozila označava se pojmom “puna radna proizvodnost”, gdje se proizvodnost koja se odnosi na
radno vrijeme vozila naziva “radna proizvodnost”. Puna proizvodnost iskazana je preko
transportnog rada i preko količine transportovane robe. Kako bi se postigla veća proizvodnost
voznog parka i na taj način smanjio broj angažovanih vozila za obavljanje istih transportnih
zadataka potrebno je preduzeti organizacione i tehničko-tehnološke mjere. Kao i u svakom
drugom poslovanju i ovdje postoji rizik od gubitaka, a ovdje se to odnosi na vremenske.
Izračunavanjem vremenskih gubitaka po toni transportovanog tereta, koji najčešće nastaju zbog
neodgovarajuće organizacije utovarno-istovarnih operacija, moguće je ocijeniti postojeći nivo
organizovanosti pretovarnih operacija.Osim toga, na proizvodnost vozila u uslovima heterogene
strukture teretnog voznog parka utiču obim prevoza, transportni rad i analiza dejstva
teksploatacionih izmjeritelja.Od količine tereta koji je potrebno transportovati, ali i od pune
proizvodnosti voznog parka, zavisi dimenzionisanje transportnih kapaciteta.

21
 Seminarski rad ‘’ Proizvodnost teretnog voznog parka ‘’

10. LITERATURA:

[1] Gladović, P. ; Drumski saobraćaj, Fakultet za menadžment u saobraćaju i komunikacijama,

Berane, 2011.
[2] Topenčarević Lj,; Organizacija i tehnologija drumskog transporta, Građevinska knjiga,
Beograd,1987.

22