Köktürk Devletleri

Orta Asya’da kalan Türk boyları göçebe ve dağınık bir şekilde Çin hâkimiyeti altında yaşamak zorunda
kalmışlardı. MS 552 yılında Bumin Kağan dağınık Türk boylarını bir araya getirerek Çin ülkesine isyan
etmiştir. Bu isyanda Çin ordularını yenilgiye uğratan Bumin Kağan kutsal şehir Ötüken’i merkez ilan
ederek I. Köktürk Devleti’ni kurmuştur. Tarihte ilk defa Türk adının devlet adı olarak kullanılmıştır.
Mukan Kağan’ın ölümü üzerine ülke Doğu ve Batı Köktürkler olmak üzere ikiye ayrılmış ve Çinliler
tarafından yıkılmıştır. Köktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından Türk boyları 50 yıl boyunca Çin esareti
altında yaşamak zorunda kalmışlardır. Kutluk Kağan önderliğinde yeniden teşkilatlanan Türk boyları
Çin’e karşı isyan etmiş ve kutsal şehir Ötüken’i yeniden başkent ilan ederek 682 yılında II. Köktürk
Devleti’ni kurmuşlardır. Kutluk Kağan’ın ölümü üzerine, yerine hükümdar olan Bilge Kağan, kardeşi
Kültigin’i ordu komutanı, bilge devlet adamı Tonyukuk’u veziri olarak tayin etmiştir. II. Köktürk Devleti
döneminde Bilge Kağan Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olan Orhun Yazıtları’nı diktirmiştir. Bilge
Kağan tarafından kendisi, kardeşi Kültigin ve veziri Tonyukuk adına dikilen Orhun Yazıtları; Türk dili,
tarihi, edebiyatı, sanatı ve töresi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir. Bu yazıtlar 38 harften
oluşan Köktürk alfabesi ile yazılmıştır. Ayrıca Türklerin demirden dağı eriterek esir olarak tutuldukları
Ergenekon’dan çıkış efsanesinin anlatıldığı Ergenekon Destanı, onların kültür ve medeniyetleri
hakkında çok önemli ipuçları vermektedir.