islam öncesi türk sanatı 1.

ders

göktürk kağanlığı ( türk kağanatı) 552-630

2. göktürk kağanlığı (kutluk devleti) 681-743

TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞ

Göktürkler tarih sahnesine çıktığı sırada moğol asıllı avarlar,moğolistan

coğrafyası başta olmak üzere Orta Asya'nın doğusuna hakimdi.

Göktürkler kesin bir şekilde devlet olarak çıkması 542 yılındadır.(önemli)

Çin'de ise 386 yılında Türk asıllı boylar tarafından kurulan tuğgaç devleti zamanla
budizm etkisiyle çinleşip WEİ adını alarak varlığına devam ettiler.
Wei devleti Çin kültürüne girince 534 yılında 2'ye ayrılır.
Doğu Wei Kuzey Chi hanedanına bıraktı.
Batı Wei 577 y. chou hanedanına dönüştü.

DEVLETİN YÜKSELİŞİ

- Mukan Kağan Orta Asya'da yaklaşık 200 yıll hüküm süren proto moğol kabileler olan
juan-juanları tarihten siler.

- Batı Wei ve Kuzey Chi devletleri göktürklerle dost olmaya çalışır.

- Kuzey Chi devleti göktürklerin sağlam devletleşmesinden korkarak karşı savunma

tedbirleri alır.

- Böylece Orta Asya'nın sahibi olur.

Ötüken Vadisi

- 555 yılı göktürklerin tam fetih yılıdır. kıtaları kendine bağlar.

- Ekonomik olarak istediği seviyeye yükselen mukan, bin kadar alpı yapılan anlaşma
uyarınca chou başkentine gönderir.

603 yılında Türk Kağanatı (Göktük devleti) doğu ve batı kağanatı olarak ikiye
ayrılır.

Bilge kağan dönemi

Bilge kağanın ölümü üzerine devlet zayıfladı.

744' de Uygur, basmil ve karluk boyları ayaklanarak kutluk devletini yıktılar.

-----------------

1.Göktürk imparatorluğunun bölünmesi ve yıkılmasından sonra Türk coğrafyası Çin

esareti altına girdi.

Son yüzyılda ortaya çıkan Tas Yazıtlar, Kitabeler ve ilk ağızdan türk tarihini
aydınlatan yazılı kaynaklar bu dönemde oluşturulmuş ve Türk Kültürüne adanmıştır.

DERS :islam öncesi türk sanati 2.ders

1.göktürk sanatı kaya duvar resimleri
bunlar arasında yazıtlar heykeller ve sunaklar
Batı Türk Kaaganatı'nda Suyab,Taraz,Merke,Kulan ve Bozok gibi bir çok şehir var
Sayram diye bir şehir var Çinli gezgin 629 yılında ziyaret etmiş daha sonra Mahmud
Kashgari İsticab adlı şehir demiş kazakistanda
2. Kulan Şehri İpek yolu ve batı türk kaganlığının önemli merkezlerinden
Orta Asyada en büyük saray burada
Arap ve bizans tarihçileri 7. yüzyılın yarısından kulan şehrinin büyüklüğü seyehat
edenleri tüccarları etkiliyormuş
Kent sur ile çevrili ortasında saray varmış türk kaganlığının anıtsal mimarisi,
tuğla işçiliği ve süslemeleriyle hayrete düşüren yapı
3.Göktürklerin en önemli alfabesi Runik Türk Yazısı
Johan von Strahlenberg bulmuştur 18.yüzyıl başında
Yazıtlar Fin alfabesine benzetmişler
İlk kez danimarkalı Wilhem Thomsen 1893 yılında okumuş
4.12 Hayvanlı türk takvimi var
5. Eski Türk Dini
İslam öncesi dönemlerde gök tengriye inanırdık doğaya saygı duyardık

İSLAM ÖNCESİ TÜRK SANATI 2 (3. HAFTA)

Göktürk kurganları

Göktürk Döneminde kurganların inşası da devam etmiştir.

EN ÖNEMLİ GÖKTÜRK KURGANLARI
1.Kudirge kurganları
2.Tuyahta Kurganları
3.Kuray Kurganları
4.Gök-Bulak Kurganları
5.Ara-Göl Kurganları
6.Isık-Göl Kurganları
7.Mayhaan Uul
8.Berel
9.Eleke Sazı
10.Zaysan

Kudirge Kurganları:
Yeri: Çulışman Nehri yakınlarında yer alan bir ovanın eteklerine yerleşilmiş.
Tarihi:1. yy'dan 8.yy kadar

kudırge kurganlarında bulunan eyer kayışı ve bir dini merasimi gösteren tasvirlerde
bulunmaktadır.

Tuyahta Kurganları:
-Bu Kurganlarda göktürk alfabesi ile yazılmış bazı eserlere rastlanılmıştır.
-Kurganlarda bulunan ölünün kıyafeti 3 kattır.
-Bu mezarların etrafında çok balballar da görülmektedir.

Kuray kurganları:

Altayların güney kısmında ki Kuray Kasabası yakınlarında ki Kuray

Ovası'ndadır.Kurganlarda atlarla insan cesetlerini ayrı ayrı bölümlere konuldukları
görülmektedir.

Başlıca buluntular arasında at gemileri, ok ve mızrak uçları, kemer

tokaları,değirmen taşları,küpeler kürekler,üzengiler,gümüş maşrapa, taraklar vs.
Kuray ovasında tarıö yapıldığı da anlaşılmıştır.

Göktürk dönemine tarihlenen kurganları 2 tip olarak sınıflandıralabilmektedir:

1) Saka/Hun kurgan zincirlerinin hemen yanlarına ve belli bir düzene göre
sıralanamayan kurgan tipleri
2)Küçük mezar anıtları(ikişer kurgan)veya tek kurganlar

DERS :İslam öncesi türk sanatı 4.ders

1.Göktürk Kaya Resimleri

göktürk devri kaya resimleri tek başına olur
eski bir dönemde yapılmış resimlerin üzerine yaparlar değiştirilerek de yaparlar
göktürk devri kaya resimleri en çok AV VE SAVAŞ konu edilmiştir
Moğolistanda kaya resimlerinde yiv biçimi derin çizgiler göktürk devri özelliğidir
günlük hjayattan sahneler vardır

DERS :İslam öncesi türk sanatı 5.ders

1.Göktürk Heykel sanatı

pişmiş topraktan yapılırlar 70 75 cm boyutları vardır kazı sonucu bulunmuştur
2.Bedizler tam bir plastik özelliğe sahip olmadan yontulan insan biçimli
dikilitaşlardır erken örnekler 6-7 yüzyıl daha kapa bir işçilik gösterirken geç
dönem örnekleri 8-9 daha plastik özellijler taşır
bedizlerin bir alpin öldürdüğü kişiler temsil ettiği ve ölümden sonra kendisine
hizmet için yapıldığı görüntüsü vardır
doğuya dönük yerleştirilirler kol ve bacak vücude yapışıktır silah kemer yüz sakal
bıyık vardır
1.Silahlı ve sağ elinde ant tutan 2.Silahsız sağ elinde ant tutan 3.İki eliyle ant
tutan 4.Yalnızca baş kısmı işlenmiş 5. kuşlu tasvirler 6. kadın tasvirleri

DERS :İslam öncesi türk sanatı 6.ders

1.Göktürk yazıtları Çoyren (Çoyr) /(687-692)

en eski türk yazıtı 6 satırlık bir yazıttır konu açısından oldukça basittir
ilk yazıt olması çok önemlidir
2.Hoytu Tamir / (717-720) Hoytu Tamir bölgesinde bulunur kendi bölgesinin adını
almıştır.
diğer yazıtlardan farkı taş üzerine kazınarak değil kayalar üzerine boyanarak
oluşturulmasıdır.
34 parçadan oluşur İÇ Çor Türgişler ile savaşmasını anlatır.
3.Ongin / (719-720) 19 satırdan oluşur Bilge Isbara Tamgan Tarkan adlı bir beyin
türk Ulusu için nasıl çalıştıkları anlatılır.
yazıtta kağana bağlılık fikri işlenmiştir.
4.İhe Huşotu (Köl İç Çor) / (723-725) 29 satırdan oluşur
Köl İç Çorun savaşlarındaki yiğitliklerini anlatır.
5.İhe Aşete (Altun Tamgan Tarkan) / (724) İhe Nur 730 ve Hangiday adlı birkaç
satırlık metinden oluşan
üç küçük yazıt da Köktürk Bengü Taşları arasında bulunmaktadır.
2.ORHUN YAZITLARI
KOŞO SAYDAM GÖLÜ YAKINLARINDA YER ALIRLAR.
Tonyukuk 725 Kültiğin 732 ve Bilge Kağan ise 735 yılında dikilmiştir.
ORHUN ABİDELERİ İLK OLARAK 1889 YILINDA RUS TARİHÇİ YARDİNTSEV TARAFINDAN
BULUNMUŞTUR.
İlk Yazıt Bilge Tonyukuk Anıtı MS 725 yılında dikildi.

TONYUKLUK ANITI
1.BATI YÜZÜ: kendi hayat hikayesinden başlayıp bağımsızlık yolundaki mücadele
anlatılıyor.
2.DOĞU YÜZÜ: 680 den sonraki mücadele yıllarını anlatıyor kırgızlardan bahsediyor
Türgiş kaganından bahsediyor.
3.KUZEY YÜZÜ: ihanet ve entrika anlatıyor.
HOYTU TAMİR TAYHIR ÇULU / 717-720 gökten düştüğüne inanılır moğolistanda bulunur
BUĞUT ANITI Moğolistan- Arhangay Şehir müzesinde bulunmaktadır. tepelik kısmında
kurttan süt emen bir çocuk tasviri bulunmaktadır.
kaplumbağa şeklinde bir kaide üzerinde durmaktadır.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK SANATI 2 (7. HAFTA)

"kon yılka yiti yirmike" koyun yılının yirmi yedisinde 27 Şubat 731 de ölen ve yuğ
töreni 1 kasım 731 de yapılan Köl Tiğin için 21 Ağustos 732
İlk kez 1958 yılında Çekoslovak LUMİR JİSL tarafından bilimsel kazısı yapılmıştır.