Professional Documents
Culture Documents
Adam Mickiewicz
Konrad Wallenrod
Tragizm Konrada Wallenroda i jego dramaty moralne:
Konrad Wallenrod jawi się nam jako jednostka uwikłana w trudne, tragiczne dylematy
moralne i w rzeczywistość historyczną, która decyduje o jego przyszłych losach;
Konrad jest wychowany w dwóch kulturach, przeciwstawnych i sobie wrogich –
litewskiej i niemieckiej,
Jego tragizm dostrzegamy w sferze honoru – jest to wybór, którego musi dokonać
bohater – wybrać miedzy honorem rycerza a zwycięstwem nad zakonem;
Wiążą się z tym kolejne tragiczne dylematy i wybory – Konrad porzuca żonę, Aldonę,
wkrada się w łaski zakonu, skrytobójczo morduje Konrada Wallenroda i wciela się w
jego osobę. W swym działaniu kieruje się podstępem, zdradą, kłamstwem – czym
hańbi honor chrześcijańskiego rycerza.
Wszystkie te dylematy i tragiczne wybory wpływają na charakter bohatera. Wyrzeka się on
osobistego szczęścia oraz litewskiego tronu, skazuje dobrowolnie na tułaczkę, potępienie i
niesławę, by ratować kraj przed zagrożeniem ze strony zakonu. Stał się przez to samotny,
nieufny, stroniący od ludzi i rozrywek. Żył w stałym lęku o życie, w napięciu i obawie o jutro.
Zdawał sobie sprawę z tego, iż popełnił zbrodnię, przeklinał więc swój los i przeznaczenie,
które nad nim ciążyło i go determinowało.
Wybór, przed jakim stanął Konrad – miłość do Aldony czy miłość do ojczyzny, był wyborem
tragicznym. Drugą płaszczyzną tragizmu zaś był konflikt w sferze moralności i poczucia
honoru. Sytuacja tragiczna –
Bohater stoi przed koniecznością wyboru, który jest dla niego bardzo trudny. Musi bowiem
wybrać miedzy racjami, które są dla niego równorzędnie ważne. Każda decyzja, którą
podejmie, będzie dla niego tragiczna w skutkach.
Konrad Wallenrod jako bohater romantyczny
Romantyczny bohater, jakiego odnajdujemy np. u Byrona czy u Mickiewicza, cechuje się
silnym zindywidualizowaniem jednostki, która samotnie walczy ze złem i przeciwnościami
losu. Typowy jest dla niej konflikt życia osobistego i służby ojczyźnie. Metody walki, z
których korzysta, to podstęp, spisek oraz bunt. Bohater poświęca się dla ogółu (element
mesjanistyczny), zaś akcja utworu toczy się najczęściej w odległych czasach (tzw. gotycyzm)
Konrad Wallenrod jako romantyczny bohater sumienia
Maria Janion nazwała Konrada Wallenroda bohaterem sumienia. Uważała, iż nie tylko
reprezentuje on typową postawę bohaterów romantycznych, ale także często odwołuje się do
własnego sumienia i szuka w nim rozstrzygnięć ważnych decyzji. Janion pisała, iż typowa dla
niego jest „tragedia etycznej niepewności”, a cały poemat skupia się na tym, co dzieje się w
jego wnętrzu. Wallenrod nie chciał się usprawiedliwiać przed sobą samym, widział, iż
postępuje haniebnie i nie szukał sam dla siebie fałszywego tłumaczenia. Wziął do końca
odpowiedzialność za to, co rozbił i był w pełni świadomy wagi i rangi swoich czynów. Nie
starał się manipulować faktami, racjami i historyczną koniecznością, ale w prostocie stawał
przed własnym sumieniem. Janion pisze: „Konrad Wallenrod popełnia samobójstwo, gdyż cel
nie uświęca środków”.
Konrad Wallenrod jako bohater moralnie „rozdwojony”
Konrad bezsprzecznie należy do bohaterów, których moralność nastawiona była na ciężką
próbę. O „rozdwojonej moralności” bohatera zadecydowała historia, w której się znalazł.
Konrad w pewnym okresie swego życia musiał chłodno i bezwzględnie kalkulować, by
A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod
patriotyzmu, honoru. Jej rolą jest również zagrzewanie narodu do walki, gdy ojczyzna
znajduje się w potrzebie i w zagrożeniu. Uczy poświęcenia siebie, swego życia i szczęścia dla
dobra ogółu. (Jest to tzw. poezja tyrtejska).
To również w poezji odnajdujemy wzorce zachowań i postaw, które mogą stać się wzorem
dla kolejnych pokoleń. Przekazuje narodowi prawdy historyczne, tradycję, utrwala historię,
przez co tworzy łączność między pokoleniem starszych i młodzieżą.
Dla Konrada pieśń, jaką śpiewał Halban, miała znaczenie decydujące i determinujące jego
dalsze losy. To z niej dowiedział się o swoim pochodzeniu, poznał, czym jest patriotyzm i
prawdziwa miłość od ojczyzny.
W pieśni wykonywanej przez Halbana pojawia się symbol arki przymierza, który Mickiewicz
zaczerpnął z Biblii.
Pieśń – Swymi początkami ten rodzaj sięga czasów starożytnych. W antyku liryką zajmowali
się m.in. Safona (VII wiek przed Chrystusem), Symonides, Anakreont czy też Tyrtajos. Utwory
Tyrtajosa zagrzewały do walki, przekazywały nienawiść do wrogów. Symonides pisał w
poważnym, doniosłym stylu, patetycznie. Anakreont zaś tematem swoich liryk uczynił drobne
miłostki dworskie oraz tematykę żartobliwa i biesiadną.
Klasyczne pieśni są spokojne, nawet sentymentalne, zaś romantyzm nadał im rangę utworów
podejmujących poważne tematy. W romantyzmie pieśniom i wykonującym je pieśniarzom
przypisywano dużą rolę. Postacie trubadurów, bajarzy czy wajdelotów często znajdowały się
więc w romantycznych utworach.
Wątki historyczne
Tłem dla tragizmu bohatera stały się wydarzenia rozgrywające się w średniowieczu. Sam
autor w podtytule zmieścił informację, iż jest to „powieść historyczna z dziejów litewskich i
pruskich”. Nazwisko głównego bohatera zaczerpnięte zostało od prawdziwego krzyżackiego
mistrza, panującego w latach 1391 – 1393. W rzeczywistości on również walczył z Litwinami
i zginął w tajemniczych okolicznościach. Witold i Kiejstut, litewscy władcy występujący w
powieści, są także postaciami autentycznymi. Mickiewicz jednak swoje źródła historyczne
traktował dość dowolnie. Jego celem nie była bowiem rekonstrukcja dziejów, lecz stworzenie
tajemniczego klimatu, pełnego niewyjaśnionych zdarzeń i zagadek. Stąd też prawzór
literackiego Konrada, Wielki Mistrz zakonu, nie był z pewnością Litwinem. Poza tym pod
pozorami opisu historii sprzed wieków, Mickiewicz próbował opisać sytuację polityczną, w
której wówczas znalazł się jego kraj.
Krótka historia zakonu krzyżackiego
Krzyżacy, czyli Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w
Jerozolimie, powstał w 1190 roku w Palestynie jako zakon rycerski. Jego celem była ochrona
pielgrzymów i opieka nad nimi, a także walka z niewiernymi. W 1211 roku Andrzej II
zaprosił zakon do Węgier, skąd w 1224 roku został usunięty, gdyż krzyżacy dążyli do
stworzenia tam własnego państwa. Dwa lata później, w 1226 roku, Konrad Mazowiecki
sprowadził krzyżaków do Polski. Mieli oni chronić Mazowsze przed pruskimi najazdami. Do
1283 roku krzyżacy podbili Prusy, stwarzając tam własne państwo. Powodem wojen, jakie
toczyły się między zakonem a Polską, stało się zajęcie przez nich Pomorza Gdańskiego. W
1525 roku nastąpiła sekularyzacja Prus, a tereny zakonu stały się lennem Polski jako państwo
świeckie – Prusy Książęce. W Niemczech i w Austrii zakon przetrwał do 1929 roku jako
zakon duchowny.