‫رﯾﺎﺿﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ‪١‬‬

‫ﺟﻠﺴﻪ اول‬

‫ﻓﺼﻞ اول ‪ :‬اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ‬

‫√‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ .‬در ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ درﺟﻪ دوم ‪ (∆ < 0) x2 + 1 = 0‬دارﯾﻢ ‪ .x = ± −1‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺟﻮاب ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ‬
‫√‬
‫= ‪ i‬و ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ Z = a + b i‬ﮐﻪ در آن ‪ a, b ∈ R‬ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و در‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﺎدﻻﺗﯽ دارای ﺟﻮاب ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ‪−1‬‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ x = ±i‬ﺟﻮابﻫﺎی ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ x2 + 1 = 0‬در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬
‫√‬
‫= ‪C = {Z = a + b i | a, b ∈ R, i‬‬ ‫}‪−1‬‬

‫ﻫﺮ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ دارای دو ﻗﺴﻤﺖ ﺣﻘﯿﻘﯽ و ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ‪ x ∈ R‬دارﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪x = x + 0 = x + 0 i =⇒ x ∈ C,‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ اﺳﺖ‪) .‬ﯾﻌﻨﯽ ‪.(R ⊂ C‬‬

‫ﺟﻤﻊ دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z1 = a1 + b1 i‬و ‪ Z2 = a2 + b2 i‬دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫‪Z1 + Z2 = (a1 + b1 i) + (a2 + b2 i) = (a1 + a2 ) + i (b1 + b2 ).‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪: Z1 + Z2‬‬

‫‪(1) Z1 = 1 + 2 i, Z2 = 3 − 4 i =⇒ Z1 + Z2 = (1 + 2 i) + (3 − 4 i) = (1 + 3) + i (2 − 4) = 4 − 2 i,‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪(2) Z1 = −1 − 3 i, Z2 = 3 + 0.5 i =⇒ Z1 + Z2 = (−1 + 3) + (−3 + 0.5) i = (−1 + 3) − 2.5 i.‬‬
 ‫ﺿﺮب دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z1 = a1 + b1 i‬و ‪ Z2 = a2 + b2 i‬دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫‪Z1 .Z2 = (a1 + b1 i)(a2 + b2 i) = a1 a2 + i a1 b2 + i b1 a2 + i2 b1 b2 = (a1 a2 − b1 b2 ) + i(a1 b2 + b1 a2 ).‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪی ‪: Z1 .Z2‬‬

‫‪(1) Z1 = 1 + 2 i, Z2 = 3 − 4 i =⇒ Z1 .Z2 = (1 + 2 i)(3 − 4 i) = (3 + 8) + i (6 − 4) = 11 + 2 i,‬‬

‫√‬ ‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫‪(2) Z1 = −1 + 3 i, Z2 = 3 + 0.5 i =⇒ Z1 .Z2 = (−1 + 3 i)( 3 + 0.5 i) = (− 3 − 1.5) + i (3 3 − 0.5).‬‬

‫ﺿﺮب اﺳﮑﺎﻟﺮ و ﺗﻔﺎﺿﻞ اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z = a + b i‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ و ‪ α ∈ R‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫‪α Z = α (a + b i) = α a + iα b.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪.‬‬
‫√‬ ‫√‬ ‫√‬
‫=‪Z‬‬ ‫‪3 + 0.5 i =⇒ 2 Z = 2 ( 3 + 0.5 i) = 2 3 + i‬‬

‫‪ .١‬اﮔﺮ ‪ α = −1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ α Z = −Z = −a − b i ،‬ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ Z‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ‪.‬‬

‫‪ .٢‬ﺗﻔﺎﺿﻞ دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ Z1 = a1 + b1 i‬و ‪ Z2 = a2 + b2 i‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫‪Z1 − Z2 = Z1 + (−Z2 ) = (a1 − a2 ) + i (b1 − b2 ).‬‬

‫وارون ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ﯾﺎ ‪ Z −1‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z = a + b i‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﻧﺎﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وارون ‪ Z‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد‬
‫‪Z‬‬
‫(‬ ‫)‬ ‫(‬ ‫)‬
‫‪−1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪−b‬‬
‫= ‪Z‬‬ ‫=‬ ‫‪+i‬‬ ‫;‬ ‫=‪Z‬‬ ‫‪̸ 0 = 0 + 0 i.‬‬
‫‪Z‬‬ ‫‪a2 + b2‬‬ ‫‪a 2 + b2‬‬
‫√‬
‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ وارون ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪Z = 3 + i‬‬
‫√‬
‫√‬ ‫√‬ ‫‪3 1‬‬
‫= ‪Z = 3 + i =⇒ a = 3, b = 1 =⇒ Z −1‬‬ ‫‪− i.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
 ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z1 = a1 + b1 i‬و ‪ (Z2 ̸= 0) Z2 = a2 + b2 i‬دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪:‬‬
‫‪Z1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪= Z1‬‬ ‫‪= Z1 (Z2−1 ).‬‬
‫‪Z2‬‬ ‫‪Z2‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪.‬‬

‫ﺗﻮان ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫‪Z 2 = Z Z =⇒ Z 3 = Z 2 Z =⇒ Z 4 = Z 3 Z =⇒ · · · =⇒ Z n = Z n−1 Z.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻣﻄﻠﻮﺑﺴﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪی ‪: i27‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را ﺳﺎده ﮐﻨﯿﺪ ) ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﻓﺮم ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ(‬
 ‫ﺗﺴﺎوی دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫دو ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ Z1 = a1 + b1 i‬و ‪ Z2 = a2 + b2 i‬را ﻣﺴﺎوی ﮔﻮﯾﯿﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﻗﺴﻤﺘﻬﺎی ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ و ﻗﺴﻤﺘﻬﺎی ﻣﻮﻫﻮﻣﯽ ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪Z1 = Z2 ⇐⇒ a1 = a2 , b1 = b2 .‬‬

‫ﻣﺰدوج ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z = a + b i‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺰدوج ‪ Z‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ̄‪ Z‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ و دارﯾﻢ ‪.Z̄ = a − b i‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪.‬‬

‫ﺧﻮاص ﻣﺰدوج اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z1 , Z2 , · · · , Zn‬اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ و ‪ α‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ‪ .‬اﮔﺮ ‪ Z1 ∈ C‬رﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ درﺟﻪی ‪ n‬ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﺣﻘﯿﻘﯽ ‪ an Z n + an−1 Z n−1 + · · · + a1 Z + a0 = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ Z¯1‬ﻧﯿﺰ رﯾﺸﻪ‬
‫دﯾﮕﺮی از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﺛﺒﺎت‪ Z1 .‬رﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ‪ an Z1n + an−1 Z1n−1 + · · · + a1 Z1 + a0 = 0‬ﮐﻪ در آن ‪.an , an−1 , · · · , a1 , a0 ∈ R‬‬
‫‪: an Z¯1 + an−1 Z¯1‬‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪ Z¯1‬رﯾﺸﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ‪+ · · · + a1 Z¯1 + a0 = 0‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪n−1‬‬
 ‫ﺧﻮاص اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫)‪ (٢‬ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺷﺮﮐﺖ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪ (١‬ﺟﻤﻊ و ﺿﺮب اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (۴‬ﺻﻔﺮ ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﻋﻤﻞ ﺟﻤﻊ و ‪ ١‬ﻋﻀﻮ ﺧﻨﺜﯽ ﻋﻤﻞ ﺿﺮب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪ (٣‬ﺿﺮب ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﺗﻮزﻳﻊ ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺪازه ﯾﺎ ﻃﻮل ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫√‬
‫= |‪.|Z‬‬ ‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z = a + b i‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺪازه ‪ Z‬را ﺑﺎ ﻧﻤﺎد |‪ |Z‬ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ و دارﯾﻢ ‪a2 + b2‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪.‬‬

‫ﺧﻮاص اﻧﺪازه اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪:‬‬

‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ‪ Z1 , Z2 , · · · , Zn‬اﻋﺪاد ﻣﺨﺘﻠﻂ و ‪ α‬ﯾﮏ ﻋﺪد ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

 ‫ﻣﺜﺎل‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬ﻋﺒﺎرت زﯾﺮ را ﺳﺎده ﮐﻨﯿﺪ ) ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﻪ ﻓﺮم ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ﺑﺎﺷﺪ(‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺪد ﻣﺨﺘﻠﻂ ‪ Z‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ | ‪.|Z 2‬‬