Η ματαιότητα του διαλόγου

Η διαμόρφωση γνώμης μάλλον θεωρείται κάτι καλό. Το ακούμε συχνά ως συμβουλή από μικρούς
και μεγάλους, σπουδαίους και άσημους, σοφούς και αγράμματους. Και είναι λογικό να το
επιδιώκουμε μετά από τέτοια προπαγάνδα. Αν το σκεφτούμε προσεχτικά, ίσως και να θεωρείται
αυτονόητο στις μέρες μας ότι άνθρωπος δίχως γνώμη είναι άβουλος και επιζήμιος.
Φυσικά αυτή η κατάσταση μπορεί να γελοιοποιηθεί από μόνη της, όταν βλέπουμε ανθρώπους σε
τηλεοπτικά σόου να προσπαθούν να διαμορφώσουν γνώμη για ασήμαντα περιστατικά, όπως η
συμπεριφορά ενός διάσημου προσώπου.
Εν προκειμένω, όμως, λέγοντας διαμόρφωση γνώμης δεν αναφερόμαστε σε αυτές τις -σχεδόν
αστείες- περιστάσεις. Αναφερόμαστε σε θέματα, που «θεωρούνται» πιο σημαντικά. Από την
πολιτική ιδεολογία μέχρι τη φιλοσοφία.
Σχηματίζοντας άποψη, οι περισσότεροι πιστεύουμε -αφελώς- πως απελευθερωνόμαστε από τις
διδαχές των άλλων· πως γινόμαστε αυτόνομοι και διανοητικά ανεξάρτητοι και πως αποκτούμε την
–παροιμιώδη πλέον- κριτική σκέψη! Και όλοι γνωρίζουμε ότι αν έχουμε κριτική σκέψη, θα είμαστε
ελεύθεροι άνθρωποι, ανεξάρτητοι, ανυπότακτοι κ.λπ.
Λοιπόν, αυτό το αφήγημα ομολογώ πως αποτελεί έναν ωραίο μύθο. Είναι ωραίος διότι είναι απλός,
διαχωρίζει εύκολα το καλό από το κακό και τέλος, ταιριάζει σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως
πεποιθήσεων. Όπως πολλά πράγματα, όμως, αποτελεί ένα ψέμα. Όχι γιατί η διαμόρφωση γνώμης
είναι αθέμιτη, αλλά διότι ο άνθρωπος εύκολα διαστρεβλώνει τα κριτήρια, τους λόγους που
νοηματοδοτούν τη διαδικασία σχηματισμού άποψης.
Με μια προσεχτική ματιά, καταλαβαίνουμε ότι η άποψη τις περισσότερες φορές λειτουργεί ως
δεσμός. Εγκλωβίζει τον άνθρωπο. Και τον εγκλωβίζει διότι ο τελευταίος χρησιμοποιεί τις απόψεις
ως κάγκελα, εντός των οποίων αισθάνεται ασφαλής. Κίνητρο δεν είναι η αναζήτηση της Αλήθειας,
αλλά η ασφάλεια. Γι’ αυτό και οι συζητήσεις είναι συχνά μάταιες.
Παρατηρώντας έναν καθημερινό διάλογο, συχνά γίνεται εμφανές ότι σκοπός είναι η επιβολή, όχι η
αλήθεια. Οι συνομιλητές είναι εξ αρχής προκατειλημμένοι, πιστεύουν πως κατέχουν την ορθότητα
και βάλλονται να πείσουν και τον άλλον. Όντας και οι δύο αγύριστα κεφάλια, δεν το
καταφέρνουν... Και καθώς δεν το καταφέρνουν, καταλήγουν στην ειρωνεία, στα λογικά σφάλματα,
στα «τέλος πάντων, ο καθένας έχει τη γνώμη του» και κάπως έτσι, λήγει άδοξα η συζήτηση.
Πολλές φορές, η προκατάληψη ενέχει τέτοια αυθάδεια, που ένας λογικός άνθρωπος χτυπάει το
κεφάλι του. Αυτό είναι σύνηθες –μεταξύ άλλων- σε θέματα ιστορίας. Ακόμα, κι αν κάποιος δεν έχει
μελετήσει ποτέ το συγκεκριμένο θέμα, ακόμα κι αν τα επιχειρήματά σου είναι ατράνταχτα, αρνείται
να αλλάξει γνώμη. Φαίνεται ότι με έναν μυστήριο μαγικό τρόπο, χωρίς να χρειάζεται επισταμένη
έρευνα, ανακάλυψε μόνος του την αλήθεια και οποιοσδήποτε αντίλογος είναι μάταιος.
Έχοντας αυτά υπόψιν, θα λέγαμε πως δεν είναι ο άνθρωπος που διαλέγει μια άποψη, αλλά η άποψη
που διαλέγει έναν άνθρωπο. Προσβάλλοντας την άποψη κάποιου, προσβάλλουμε βαθιά το είναι
του, την ουσία της ύπαρξής του... Η διαμόρφωση γνώμης παύει να είναι αφορμή διαλόγου, δηλαδή
γέφυρα. Καθίσταται ρήγμα, γκρεμός αδιαπέραστος.
«Άποψή μου είναι! Έχεις κάποιο θέμα;». Για το καλό μας, θα πρέπει όλοι να έχουμε θέμα. Ο
εκφυλισμός των απόψεων σε ρήγματα αγεφύρωτα, πέραν του ότι αποτρέπει τον άνθρωπο από την
αλήθεια, απειλεί την ελευθερία του. Τον δεσμεύει σε μία οπτική, ταυτίζει την ύπαρξή του με αυτήν
την οπτική.
Απέναντι σε αυτή την ανελευθερία, τη αυτοδέσμευση, την εξάρτηση από τις ίδιες μας τις απόψεις,
προβάλλει το πρότυπο ενός ηρωικού Ανθρώπου, που ζει όχι για την παρεχόμενη ασφάλεια, αλλά
για την Αλήθεια. Ενός ανθρώπου με το ενθουσιώδες πνεύμα ενός εξερευνητή, αρκετά υπερήφανου
για να εγκλωβίζεται από τις απόψεις του και αρκετά ταπεινού για να βλέπει τον κόσμο
εγωκεντρικά.
Δόξειε δ᾽ ἂν ἴσως βέλτιον εἶναι καὶ δεῖν ἐπὶ σωτηρίᾳ γε τῆς ἀληθείας καὶ τὰ οἰκεῖα ἀναιρεῖν
(Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια). Φαίνεται όμως πως είναι καλύτερο και μάλλον αναγκαίο να
είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε και τις πιο προσωπικές απόψεις, αν είναι αν σωθεί η αλήθεια.