ÜÇ KADEMELİ BİR TEDARİK ZİNCİRİNDE ENTEGRE PARTİ
BÜYÜKLÜĞÜNÜN BELİRLENMESİ
Nurhan DUDAKLI M. Mine ŞENYÜZ A. Serdar TAŞAN
Endüstri Mühendisliği Bölümü, Mühendislik Fakültesi
Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca, İZMİR
nurhan.dudakli@deu.edu.tr; mine.senyuz@deu.edu.tr;
adil.baykasoglu@deu.edu.tr; burcu.felekoglu@deu.edu.tr
Özet
Günümüzde artan rekabet koşullarında firmaların
maliyetlerini düşürmesi onlara büyük avantajlar
sağlayacaktır. Envanter maiyetleri tedarik zincirinin
en önemli maliyet kalemlerinden biriyken tüm tedarik
zincirini dikkate alarak yapılacak bir envanter
yönetimi daha da önemli hale gelecektir. Bu durumda
söz konusu bütünleşik envanter modelleri çok
değişkenli karar verme problemlerine dönüşecektir.
Klasik envanter problemlerinin çözümünde daha çok
diferansiyel çözüm teknikleri kullanılmaktayken
bahsedilen envanter modellerinin çözümü için akıllı
sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmada üç
kademeli bütünleşik bir tedarik zincirinde, optimum
üretim ve dağıtım miktarını bulmak için bir model
önerilmiş ve problemin çözümü için yeni bir
algoritma olan borsa piyasası algoritması
kullanılmıştır.
Anahtar kelimeler: Tedarik Zinciri, Entegre
Envanter Yönetimi, Ekonomik Üretim Miktarı,
Ekonomik Sipariş Miktarı, Borsa Piyasası
Algoritması
1. Giriş
İşletmeler için sürdürülebilir rekabet avantajı sağlayan
tedarik zinciri yönetimine 1990’lı yılların sonunda
yoğun bir ilgi gösterilmiştir. Tedarik zinciri
yönetiminin amacı tüm sistemi optimize etmektir.
Etkin tedarik zinciri yönetimi, üretim, satın alma,
malzeme yönetimi, depolama ve stok kontrolü,
dağıtım, nakliye, lojistik ve ulaşım gibi fonksiyonların
entegrasyonunu içerir. Bu entegrasyon, tedarik
zincirinin tüm üyeleri ve faaliyetleri için de gereklidir.
Ayrıca rekabet gücünü sürdürebilmek için, tedarik
zinciri içerisindeki faaliyetlerin sürekli iyileştirme
programlarından faydalanması gerekmektedir.
Adil BAYKASOĞLU Burcu FELEKOĞLU
serdar.tasan@deu.edu.tr;
Tedarikçi yönetimli envanter ise genellikle dağıtıcı,
üretici/tedarikçi ve alıcı arasında gerçekleştirilen bir
koordinasyondur. Bu koordinasyon sayesinde
birbirleri ile etkileşime geçen tedarik zinciri üyeleri
etkili envanter yönetim stratejileri geliştirirler.
Tedarikçi yönetimli envanter programında alıcı
üreticiye gerekli envanter bilgisini sağlar ve üretici bu
bilgiyi sipariş açma ve envanter izlemek için kullanır.
Bu çalışmada envanter problemi olarak üretici,
dağıtıcı ve alıcıyı kapsayan üç kademeli bir tedarik
zincirinde ekonomik üretim ve dağıtım miktarını
belirleme problemi ele alınmış, çözümü için borsa
piyasası algoritması kullanılmıştır.
2. Literatür Taraması
İki kademeli tedarik zinciri modelini ilk kez Clark ve
Scarf [1] çalışmalarında incelemiştir. Gyana ve Bhaba
[2] tedarik zincirinde bitmiş ürünlerin belli aralıklarla
müşterilere teslimine dayalı bir operasyon planı
geliştirmişlerdir. Literatürdeki çalışmaların çoğunda
benzer şekilde üretici-alıcı envanter modelleri
incelenmiştir. Ha ve Kim [3] entegre üretici-alıcı
envanter düzeyini grafik methodu kullanarak
incelemiş ve optimum çözümlü teslimat stratejisi
geliştirmiştir. Lu [4] tarafından tam zamanında
teslimat ve çoklu gönderim uygulayan lot ayırma
modeli geliştirilmiştir. Viswanathan [5] entegre
üretici-alıcı envanter modeli için optimum teslimat
stratejisi geliştirmiştir. Kim ve Ha [6] tek üretici ve
tek alıcı içeren basit bir tam zamanlı uygulama
çalışmışlardır. Kamali vd. [7] üreticiler için bütün
miktar indirimi politikası uygulayan tek alıcı çoklu
üretici içeren sistemin koordinasyonunu sağlamak
amacıyla çok amaçlı karma tamsayılı doğrusal
olmayan bir model geliştirmişlerdir.
Literatürdeki çalışmaların çoğu iki kademeli [3-7] ya  Stok seviyesi ani olarak değişir ve teslimat süresi
da tek üretici-dağıtıcı-alıcıyı kapsayan üç kademli [8] sabittir.
tedarik zinciri modellerini kapsamaktadır. Aynı  Zincirin üyeleri birbirleriyle ilgili tüm bilgilere sahiptir.
şekilde bu çalışmaların büyük bir çoğunluğunda kesin  Üreticinin teslimat adetleri tamsayıdır.
çözümlü matematiksel yöntemler (daha çok  Dağıtıcının teslimat adetleri tamsayıdır.
diferansiyel işlemler) kullanılmıştır. Kesin çözümlü  Her üretici için bir ürün düşünülmüştür.
matematiksel yöntemler küçük boyutlu modellerde  Dağıtıcı için ürünler eşit elde tutma maliyetine sahiptir.
optimum sonuçlar verebiliyorken, modellerin boyutu  Teslimat politikası tam zamanlı çoklu teslimat şeklinde
büyüdükçe ve problemler karmaşıklaştıkça bu gerçekleştirilmektedir [8].
yöntemler yetersiz/işlevsiz kalmaktadır [9].
Karar Değişkenleri
Bu çalışmada önceki çalışmalardan farklı olarak, üç
kademeli tedarik zincirinde iki üreticili yeni bir q Dağıtıcının alıcıya yaptığı sevkiyatın parti
model oluşturulmuş ve buna uygun olarak maliyet büyüklüğü
B Alıcı için negatif envantere düşme miktarı
fonksiyonları güncellenmiştir. Çok değişkenli ve n1 Birinci üreticinin her bir sevkiyat çevriminde
doğrusal olmayan problemin boyutu ve karmaşıklığı dağıtıcıya sevkiyat yapma sayısı
göz önünde bulundurularak problemin çözümü için n2 İkinci üreticinin her bir sevkiyat çevriminde
meta sezgisel bir yöntem kullanılmıştır. Elde edilen dağıtıcıya sevkiyat yapma sayısı
bulgular sonuç bölümünde tartışılmıştır. q1 Dağıtıcının alıcıya ürün 1'den yaptığı sevkiyatın
parti büyüklüğü
3.Geliştirilen Model q2 Dağıtıcının alıcıya ürün 2'den yaptığı sevkiyatın
parti büyüklüğü
M Dağıtıcının bir çevrim süresince alıcıya yaptığı
3.1. Modelin Tanımı sevkiyat sayısı
Q1 Üretici 1'in her bir çevrim için ekonomik üretim
Önerilen model iki üretici, bir dağıtıcı ve bir alıcıyı miktarı
içermektedir. Üretici-1 ve Üretici-2 ekonomik üretim Q2 Üretici 2'nin her bir çevrim için ekonomik üretim
miktarı ile üretimi yapmakta ve ürettikleri bu miktarı miktarı
dağıtıcıya belli parti büyüklükleri ile
göndermektedirler. Dağıtıcı ise iki ürünü konsolide
ederek belli parti büyüklükleri ile alıcıya teslim Parametreler
etmektedir. Modelin her bir üyesi tam zamanında
d1 Üretici 1'in talep oranı
üretim yaklaşımını benimsemiş olup önerilen model
d2 Üretici 2'nin talep oranı
Şekil 1'de gösterilmiştir. p1 Üretici 1' in üretim oranı
p2 Üretici 2'nin üretim oranı
Hv1 Üretici 1'in elde tutma maliyeti
Hv2 Üretici 2'nin elde tutma maliyeti
Cv1 Üretici 1'in çevrim başına üretim maliyeti
Cv2 Üretici 2'nin çevrim başına üretim maliyeti
Cd Dağıtıcının teslimat başına sipariş verme maliyeti
Hd Dağıtıcının elde tutma maliyeti
Hb Alıcının elde tutma maliyeti
b alıcı için negatif envanter düşme maliyeti
Şekil 1. Üç Aşamalı Tedarik Zinciri Modeli Cb Alıcının teslimat başına sipariş verme maliyeti

3.2. Notasyon
Kabuller
 Üretim oranı talep oranından büyüktür.
 Üretim oranı ve talep oranı sabittir ve üretim
parti büyüklüğünden bağımsızdır.
 Alıcı için negatif envantere izin verilmiştir.
 Yarı-mamul ve bozuk ürünler göz ardı
edilmiştir.
3.3. Bütünleşik Envanter Maliyetleri
Bu çalışmada envanter maliyetleri oluşturulurken
Chung ve Wee'nin çalışmasındaki [8] envanter
maliyetleri temel alınmış ve bir üretici daha eklenerek
model genişletilmiştir. Geliştirilmiş modele ait
üreticilerin envanter düzeyleri takip eden denklemler
ile gösterilmiştir.
 (1) yaklaşım olan borsa piyasası algoritması
kullanılmıştır. Söz konusu algoritma doğrusal
olmayan sürekli fonksiyonların çözümü için
(2)
geliştirilmiştir. Adından da anlaşılacağı üzere, borsa
piyasasındaki bireylerin davranışları ve hisse senedi
Dağıtıcının envanter düzeyi ise (3) numaralı hareketlerinden esinlenerek oluşturulmuş bir
denklemle gösterilmiştir. algoritmadır [9].

(3) Borsa Piyasası algoritmasındaki her birey bir çözüm

Geliştirilen modelin toplam maliyeti (1), (2) ve (3)
numaralı denklemler yardımıyla aşağıdaki gibi elde
edilir.
vektörüne karşılık gelmekte, bireylerin sahip oldukları
hisse senetleri de karar değişkenlerini ifade
etmektedir. Borsa piyasasında bireylerin amacı
optimum hisse senedi miktarıyla maksimum kazanç
sağlamaktır. Piyasadaki bu bireyler başarılarına göre
sıralanıp sınıflandırılmakta ve konumlarına uygun
olarak hisse senedi alış verişi yapmaktadırlar [9].

Borsa piyasası algoritması çalışma prensibi olarak iki

temel aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada iyi
çözümler etrafında lokal arama yapılırken; ikinci
aşamada problemin global optimumunu bulmak için
(4) global arama yapılmaktadır. Kullanılan algoritmada
her bir çözüm vektörü modelimize ilişkin aşağıdaki
Üreticilerin ekonomik üretim miktarları ile sevkiyat karar değişkenlerini içermektedir.
sayıları ve parti büyüklükleri arasındaki ilişki (5) ve
[ n1 n2 M B q1 q2 q Q1 Q2 ]
(6) numaralı denklemlerle verilmiştir.

(5) Problemin karar değişkenleri olan, üreticilerin

(6) ekonomik üretim miktarı (Q1, Q2), üreticilerin
teslimat sayıları (n1, n2), dağıtıcının konsolide teslimat
Konsolide parti büyüklüğü q ise , iki ürünün optimum sayısı (M) ve dağıtıcının konsolide parti büyüklüğü
parti büyüklüğünün toplamı kadar olacaktır (8). (q) ile bunun ne kadarının ürün 1'den ne kadarının
ürün 2'den olması gerektiği (q1, q2), alıcının
(8) maksimum negatif envantere düşme miktarı (B)
optimize edilerek tedarik zincirinin bütünleşik
maliyeti minimize edilmeye çalışılmaktadır.

5. Sayısal Örnek
Literatürdeki tek üreticili-alıcılı envanter problemine
[8]; ikinci bir üretici eklenerek problem
genişletilmiştir ve buna uygun bir model önerilmiştir.
Aşağıda literatürde var olan tek üreticili envanter
Şekil 2. Geliştirilmiş Tedarik Zinciri Modeli ve Ürün probleminin verileri yer almaktadır. Ek olarak üretici
Akışları 2 ile ilgili veriler; d2=2500, p2=4000, Hv2=$3,
Cv2=$600'dır.
4. Optimizasyon
Önerilen model ile tedarik zincirinde oluşan toplam
envanter maliyeti minimize edilmeye çalışılmaktadır.
Çok sayıda karar değişkeni içeren ve aynı zamanda
doğrusal olmayan bir amaç fonksiyonuna sahip
problemin çözümü için yeni bir meta-sezgisel
Çalışmada kullanılan borsa piyasası algoritması ile
literatürde mevut olan tek üreticili envanter problemi
[8] çözülmüş ve optimum değer elde edilmiştir.
İkinci bir üretici için de aynı model kullanıldığı
takdirde tedarik zincirinin toplam envanter maliyeti
tablo 1'deki gibi oluşmaktadır.
Geliştirilen iki üreticili envanter modelinde ise tedarik
zincirinin bütünleşik envanter maliyeti dikkate
alınarak entegre parti büyüklüğü belirlenmektedir.
Bu sonuçlara göre;
*üretici 1'in ekonomik üretim miktarı 555 birimdir, ve
bunu 3 sevkiyatla dağıtıcıya göndermelidir.
*Üretici 2'nin ekonomik üretim miktarı 1603 birimdir
ve bunu 7 sevkiyatla dağıtıcıya göndermelidir.
*Dağıtıcı da 185 birimi üretici 1'den, 229 birimi
üretici 2'den olmak üzere alıcıya her defasında 414
birimlik sevkiyat yapmalıdır.
Bu durumda da tedarik zincirinin toplam envanter
maliyetinde bir iyileşme sağlandığı görülmektedir.
6. Sonuç
Bu çalışmada literatürde var olan çalışmalardan farklı
olarak, iki üreticinin bulunduğu üç kademeli bir
tedarik zinciri modeli geliştirilmiştir. Modelin entegre
parti büyüklüklerini (ekonomik üretim ve dağıtım
miktarları) belirlemek için borsa piyasası algoritması
kullanılmış ve mevcut envanter modellerine nazaran
daha iyi sonuçlar elde edilmiştir.
Bu tür kapsamlı envanter problemlerinin çözümünde
gün geçtikçe artan bir şekilde, bu çalışmada olduğu
gibi, meta-sezgisel yöntemler kullanılmaktadır.
Bunun nedeni, özellikle diferansiyel işlemlerin,
boyutu ve karmaşıklığı artan modellerin çözümünde
yetersiz kalmasıdır. Söz konusu sistem ya da
modellerde herhangi bir değişikliğin meydana gelmesi
durumunda, elde edilen çözümlerin geçerliliğini
yitirmesi bu yöntemlerin bir diğer eksikliğidir. Oysa
çözüm için uygun bir algoritma kullanıldığı takdirde
bazı revizyonlarla geliştirilen algoritma kullanılmaya
devam edilebilir. Değişen koşullara hızlı uyum
sağlama imkanı sunan bu durum, firmalara önemli bir
rekabet avantajı sağlayacaktır.
Gerçek hayatta tedarik zincirlerlerinin boyutu,
karmaşıklığı ve dinamikliği göz önüne alındığında
tedarik zinciri problemlerinin çözümü için çeşitli
sezgisel algoritmaların (sürekli fonksiyonların
çözümü için geliştirilen algoritmalar) kullanıldığı
akıllı sistemlerin geliştirilmesi kaçınılmaz olacaktır.
7. Kaynaklar
[1] A.J. Clark, ve H. Scarf, “Optimal policies for a multi-
echelon inventory problem”, Management Science,
1960, s. 475–490.
[2] R.P. Gyana, ve R.S. Bhaba, “Operations planning in a
supply chain system with fixed-interval deliveries of
finished goods to multiple customers”, IIE
Transactions, 1999, s. 1075–1082.
[3] D. Ha, ve S.L. Kim, “Implementation of JIT
purchasing: An integrated approach”, Production
Planning and Control, 1997, s. 152–157.
[4] L. Lu, “A one-vendor multi-buyer integrated
inventory model”, European Journal of Operational
Research, 1995, s. 312–323.
[5] S. Viswanathan, “Optimal strategy for the integrated
vendor–buyer inventory model”, European Journal of
Operational Research, 1998, s. 38–42.
[6] S.L. Kim, ve D. Ha, “A JIT lot-splitting model for
supply chain management: Enhancing buyer–supplier
linkage”, International Journal of Production
Economics, 2003, s. 1–10.
[7] A. Kamali, S.M.T.F. Ghomi ve F. Jolai, “A multi-
objective quantity discount and joint optimization
model for coordination of a single buyer multi- vendor
supply chain”, Computers and Mathemaatics with
Applications, 2011, s. 3251-3269.
[8] C.J., Chung ve H.M. Wee, "Optimizing the economic
lot size of a three-stage supply chain with
backordering derived without derivatives.", European
Journal of Operational Research, 183.2, 2007, s: 933-
943.
[9] N. Ghorbani, ve E. Babaei, “Exchange market
algorithm”, Applied Soft Computing, 2014, article in
press.