II - ÜRETİM SİSTEMİ TÜRLERİ

Ekonomik değeri olan bir mal ya da hizmetin üretilmesi için kurulan insan-makine-
malzeme sistemi Buffa tarafından üretim sistemi olarak tanımlanmaktadır (Yamak, 2007, 37).
Ancak, daha sonra, bu sistemin içeriği ham maddenin tedarikinden ürünlerin müşteriye
ulaştırılmasına kadar genişletilmiştir. Üretim sistemi türleri, teknolojik gelişme ve yeni
yaklaşımlara bağlı olarak değişime uğramaktadır. Bu değişimlere bağlı olarak günümüzde pek
çok farklı üretim sistemi türleri ve yenilikçi yaklaşımlarla karşılaşmak olasıdır.
Üretim sistemine ait literatürde çok farklı sınıflandırmalar bulunmaktadır. En yaygın
kullanılan sınıflandırma şekli Şekil 2’ de gösterildiği gibi; 1- Talep bazlı, 2- Miktar ve akış
bazlı olarak yapılan sınıflandırmadır.

ÜRETİM SİSTEMİ TÜRLERİ

1- TALEP BAZLI 2- MİKTAR VE AKIŞ BAZLI

1.1. Stoğa Üretim 2.1. Kesikli Üretim

1.2. Siparişe Göre Üretim 2.2. Sürekli Üretim

1.3. Siparişe Göre Montaj 2.3. Proje Bazlı Üretim

Şekil 2. Üretim sistem türlerinin sınıflandırılması

 1960 ve 1970’li yıllardaki üretim tesisleri ile şimdiki ileri teknolojilerle ve otomasyonla
donatılmış gelişmiş tesisler karşılaştırıldığında çok önemli farklılıkları olduğu görülmektedir.
Ayrıca, farklılaşan çevre koşulları da üretim sistemi türlerini etkilemektedir.

II.I. TALEP BAZLI ÜRETİM SİSTEMLERİ

II.I.I. Stoğa Üretim

Ürünler stokta bulundurulacak şekilde üretilmektedir. Üretim düzeyi, işletme stok
düzeylerine (maksimum ve minimum stok miktarları, güvenlik stoğu vb.) ve müşteri hizmet
düzeylerine göre belirlenmektedir. Ürün stokta belirli adetlerde sipariş gelmeden önce üretilip
tutulmaktadır. Gelen siparişler stoktan karşılanmaktadır. Bu üretim sisteminde dikkat edilmesi
gereken ürünün stok tutulup tutulamayacağıdır. Bu nedenle kullanım ve raf ömrü uzun olan
araba, televizyon gibi ürünler stok olarak üretilip tutulmalıdır. Bu yöntemde müşteri talebi
karşılama hızı yüksek olacağı için yüksek rekabet avantajı sunacaktır. Ancak stoklama maliyeti
için belirli bir bütçe ayrılmasının gerekmesi, müşteri tarafından istenilen değişikliklerin ya da
standart değişikliklerinin stoktaki ürüne uygulanamaması gibi nedenlerle ürün esnekliği düşük
olmaktadır.

II.I.II. Siparişe Göre Üretim

Mevcut ürünlerin, müşteri istekleri referans alınarak ya da müşteri siparişi
doğrultusunda üretilmesidir. Hangi üründen ne miktarda ve ne zaman üretileceği müşteriden
gelen siparişe göre belirlenmektedir. Müşteri talepleri doğrultusunda ürünlerin özelleştirilmesi
mümkündür. Siparişe göre üretim yönteminde ürün esnekliği yüksektir. Bu yöntemde müşteri
sipariş ve teslimat arasında yapılan plana göre (iş yoğunluğu, kapasite vb ) bir süre beklemek
zorundadır. Bu bekleme süresi çok uzun tutulursa, müşteri kaybedilebilir. Rekabet avantajı için
planlama ve hızlı üretim (kısa zamanda, doğru bir şekilde) önemlidir. Bazı işletmeler, rekabet
edebilmek ve daha kısa teslimat süreleri için ürünleri belirli aşamalarda yarı mamul şeklinde
stokta tutmaktadırlar. Bu maliyeti arttırmaktadır. Burada önemli olan ortalama sipariş süresi ve
sipariş miktarına göre mümkün olan en az ürünü yarı mamul şeklinde tutmak olmalıdır.
II.I.III. Siparişe Göre Montaj
Stoğa üretimle, siparişe göre üretim yönteminin bir arada kullanıldığı bir yöntemdir. Bu
yöntemde ürünü oluşturan parçalar üretilerek stokta tutulmakta ve sipariş geldikçe monte
edilerek müşteriye en kısa sürede teslim edilmektedir. Özellikle renk değişikliği ya da farklı
markalarda aynı ürünü üretip satan firmalar için en uygun yöntemdir. İşletme açısından zaman
tasarrufu sağlayan bir yöntemdir, ancak abartılı stok miktarları işletmeye zarar verebilir. Stok
miktarları için satış periyotları ve ürün çeşitliliği baz alınarak stok üretim planı oluşturulmalıdır.

II.II. TALEP BAZLI ÜRETİM SİSTEMLERİ

II.II.I. Kesikli Üretim

Ürün çeşitliliği çok olan işletmelerin kullandığı bir yöntemdir. Bu sistemde farklı
ürünlerden az miktarlarda yapılmaktadır. Üretilecek ürüne göre üretim işlemleri değişiklik
gösterebilmektedir. Müşteri talepleri düzensizdir. Talebe göre bir kerelik üretilecek ürünler
olabileceği gibi seri olarak tekrarlanan siparişlerde söz konusu olabilir. Burada dikkat edilmesi
gereken bir kerelik ürünler için müşteri talepleri karşılandıktan sonra, stokta ürün kalacak
şekilde bir planlamanın yapılmamasıdır. Bu üretim sisteminde, kalifiye iş gücü ve genel amaçlı
makineler kullanılırken yüksek yarı mamul stokları ve emek yoğun üretimler yapılabilmektedir.
Bu sistem kendi içerisinde parti tipi üretim ve atölye tipi üretim olarak ikiye ayrılmaktadır.
Parti tipi üretimde, bir ürün özel bir sipariş ya da sürekli müşteri talebini karşılamak için
belirlenmiş miktarlarda partiler halinde üretilir. Üretim sonunda üretimde kullanılan makine ve
ekipmanlar başka bir ürünün üretimi için hazırlanmaktadır. Bu tür bir üretim sisteminde her
parti için ayrı ayrı üretim planlaması yapma zorunluluğu bulunmaktadır. Üretim miktarları
arttıkça ve dönemler belirli bir hale geldikçe üretimin planlanması ve üretim operasyonlarının
kontrolü daha da kolay olmaktadır. Bu tip bir üretim sisteminde kapasite için planlama
yapılırken en yüksek kapasite kullanımı dikkate alınmalıdır. Ev eşyası, hazır giyim, gıda
sanayinde yoğun bir şekilde parti tipi üretim yapılmaktadır.
Müşterinin istediği özelliklerdeki ürünün, müşterinin istediği zaman ve miktarda
üretilmesine atölye tipi üretim adı verilmektedir. Bu tip üretim sisteminde ürün esnekliği
oldukça yüksektir. Üretimde kullanılan iş gücü nitelikli ve makine ve donanım genel amaçlıdır.
Üretim adetlerinin ve dönemlerinin düzensiz olması nedeniyle, değişken üretim maliyetleri elde
edilmektedir. Genellikle küçük partiler halinde üretim yapılır. Bu nedenle üretimin kontrolü ve
planlama yapılması zor, verimliliği düşüktür. Stoklarda yarı bitmiş ürünler bulundurulduğu
için, stok maliyetleri artmakta ve stoklama için daha fazla alana ihtiyaç duyulmaktadır. Özel
amaçlı makineler, elektronik cihazlar ve büyük takım tezgâhlarının üretimi örnek verilebilir.

II.II.IV. Sürekli Üretim

Bu tip bir sistemde, işletme içindeki makine ve donanım yalnız belirli bir ürünün üretimi
için kullanılmaktadır. Ürün talebinin yüksek ve sürekli olması nedeniyle üretim sürekli bir akış
halinde gerçekleşmektedir. Üretimin başında üretime giren girdiler, hiç ara vermeden üretimin
sonunda ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Sistem yüksek otomasyona sahip olup, üretime
yönelik olarak özel donanımlar ve aletler kullanılmaktadır. Otomasyon oranı yüksek olduğu
için iş gücü gereksinimi azdır. Üretimin kontrolü ve planlaması daha kolay olmaktadır. Ancak
üretime başlamadan önce geniş ve ayrıntılı bir planlama yapılması gerekmektedir. Üretim
sistemi bütünleşik bir sistemdir. Tüm sistem birbirine zincirleme şeklinde bağlı olduğu için
üretim girdilerinin karşılanamaması ya da durdurulması çok yüksek maliyetlere neden
olmaktadır. Genel bir bakım ya da benzer amaçlar dışında üretim kesinlikle durdurulmamalıdır.
Kütle üretimi ve akış üretimi olarak iki alt gruba ayrılmaktadır.
Kütle üretiminde bir üründen çok büyük hacimlerde uzun süreli üretim yapılırken bazı
değişikliklerle farklı bir ürünün üretimine geçiş yapılabilmektedir. Akış üretiminde makine ve
donanım yalnız bir tür ürünü üretmek için hazırlanmıştır. Farklı türdeki bir ürünün üretimi ya
çok maliyetli ya da olanaksızdır. Bu tür üretim sistemlerine örnek olarak petrol rafinerileri,
çimento, kağıt, şeker endüstrileri verilebilir.

II.II.V. Proje Bazlı Üretim

Bu tür bir sistemde eşsiz bir ürün belirli bir sürede tamamlanmaktadır. Proje sona
erdiğinde, aynı ürün bir daha üretilmemektedir. Bu ürünün üretiminde ürün özellikleri tamamen
müşteri tarafından belirlenmektedir. Tek bir ürün olduğu için siparişe göre üretimle benzerlik
göstermektedir. Proje bazlı üretimde; ürün için bir akışın söz konusu değildir. Ürünün genelde
sabit bir konumdadır, makine ve çalışanlar ürünün çevresinde ya da içinde hareket etmektedir.
Üretim maliyetleri oldukça yüksektir. Proje gibi ele alınıp yürütülür. Proje zamanlaması
yapılarak istenilen tarihlerde belirlenen işlerin bitirilmesi için çok geniş kapsamlı planlama
yapılır. Proje tamamlandığında üretimde bitmiş demektir. Bir köprünün inşa edilmesi, büyük
bir yük gemisinin yapılması, büyük bir kargo uçağının yapılması proje tipi üretime örnek
verilebilir. Proje bazlı üretimde en önemli amaç üretimi zamanında ve doğru olarak yapmaktır.