Polity GK Academy PB (1-28)

GK ACADEMY PUNJAB (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI LANGUAGE (FOR
FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM

CHANNEL)
(GK ACADEMY PUNJAB BILINGUAL GK COURSE)
ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਵਿੱ (REVISED PDF)

INDIAN POLITY ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ
ਕਲਾਸ 1- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ
1. ਭਾਰਤੀ ਨੈ ਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 1935 ਈ. ਵਵਿੱ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ (CONSTITUTION ASSEMBLY) ਬਣਾਉਣ
ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵਡਮਾਂਡ ਰਿਖੀ।
Indian Natinaa Cingress Demanded the Britsh ti firm a Cinsttuent Assembay
(CONSTITUTION ASSEMBLY) in 1935.
2. ਵਬਬ੍ਰਿਟਸ਼ ਨੇ 1940 ਈ. ਵਵਿੱ ਅਗਸਤ ਫ祰ਰ ਲੈ ਕੇ ਫਏ। ਅਤੇ ਅਖੀਰ 1942 ਈ. ਵਵਿੱ ਕਵਰਪਸ ਪਰਪੋਸਲ ਲੈ
ਕੇ ਫਏ। ਪਰ ਮੁਸਵਲਮ ਲੀਗ ਨੇ ਇਹ ਸਵਵਕਾਰ ਨਾਂ ਕੀਤਾ।
The Britshers in 1940 AD. Briught in August ifer. And fnaaay 1942 AD. Briught in
Cripps Pripisaa. But the Musaim League did nit accept it.
3. ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1946 ਈ. ਵਵਿੱ ਕੈਵਬਨਟ ਵਮਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਤੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਵਤਫਰ ਕਰਨ ਲਈ
ੱੋਣਾਂ ਕੀਤੀਫਂ ਗਈਫਂ।
This was fiaaiwed by 1946 AD. Eaectins were head ti prepare the Cinsttuent Assembay
in the suggestin if the Cabinet Missiin Paan.
4. ਇਸ ਦੋਰਾਨ ਕੁਿਲ 389 ਸੀਟਾਂ ਸਨ। ਵਜਸ ਵਵਿੱ ਵਬਬ੍ਰਿਵਟਸ਼ ਇੰਡੀਫਂ ਦੀਫਂ 296 ਅਤੇ ਵਪਬ੍ਰਿੰਸਲੀ ਸਟੇਟਸ ਦੀਫਂ 93
ਸੀਟਾਂ ਸਨ। ੱੋਣਾਂ ਵਵਿੱ ਇਡੀਅਨ ਨੈ ਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 208 ਸੀਟਾਂ ਅਤੇ ਮੁਸਵਲਮ ਲੀਗ ਨੇ 73 ਅਤੇ
ਇੰਡੈਪੈਵਡੰਟ ਨੇ 15 ਸੀਟਾਂ ਵਜਿਤੀਫਂ। ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵਜਿਤ ਹੋਈ।
There were a titaa if 389 seats during this periid. There were 296 seats fir Britsh
Indians and 93 fir Princeay States. The Indian Natinaa Cingress win 208 seats, the
Musaim League 73 and the Independent 15 seats. And the Cingress win.
5. 9 ਦਸੰਬਰ 1946 ਈ. ਵਵਿੱ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਮੀਵਟੰਗ ਹੋਈ। ਡਾ. ਸਵੱਨਾਨੰ ਦ ਵਸਨ੍ਾਂ ਨ temp
president ਬਣਾਇਫ ਵਗਫ।
9 December 1946 AD. The frst meetng if the Cinsttuent Assembay was head in Dr.
Sachinand Sinha was made temp president.
YOU TUBE CHANNEL-GK ACADEMY PUNJAB (BILINGUAL) (FREE) PLEASE SUBSCRIBE LIKE AND SHARE FOR ALL PUNJAB EXAM
GK ACADEMY PUNJAB (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI LANGUAGE (FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM
CHANNEL)
6. ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 11 ਦਸੰਬਰ 1946 ਈ. ਨ ਰਾਵਜੰਦਰ ਪਬ੍ਰਿਸਾਦ ਨ ਪਬ੍ਰਿੈਸੀਡੈਟ ਬਣਾਇਫ ਵਗਫ। ਮੁਸਵਲਮ ਲੀਗ
ਅਤੇ ਪਵਰੰਸਲੀ ਸਟੇਟਸ ਨੇ ਇਸਦਾ ਬਾਈਕੋਟ ਕੀਤਾ।
Thereafter 11 December 1946 AD. Rajiinder Prasad was made President. It was
biycited by the Musaim League and the Princeay States.
7. 3 ਜੂਨ 1947 ਨ ਮਾਊਟਬੈਟਨ ਪਲੈ ਨ ਫਇਫ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮੁਤਾਵਬਕ ਭਾਰਤ ਨ ਫਜਾਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੋ
ਵਹਿਵਸਫਂ ਵਵਿੱ ਵੰਡਨ ਲਈ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਵਕਸਤਾਨ ਦੀ ਬਾਊਡਰੀ ਨ ਰੈਡਕਵਲ祰 ਲਾਈਨ
ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The Miuntbaten Paan came in 3rd June 1947 and accirdingay passed a resiautin ti
aiberate India and divide it inti twi parts. The biundary between India and Pakistan is
caaaed the Radcaife Line.
8. 13 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨ ਪੰਵਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਵਹਰੂ ਦੁਫਰਾ ibjiectve resiautins ਵਲਫਂਦਾ ਵਗਫ। ਜੋ
ਵਕ ਸੰਵਵਧਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਿਕ ਕਿੱਾ ਵਜਹਾ idea ਸੀ। ਵਜਸਨੂ 22 ਜਨਵਰੀ 1947 ਈ. ਨ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ
ਦੁਫਰਾ adipt ਕਰ ਵਲਫ ਵਗਫ।
Objiectve resiautins were intriduced in 13 December 1946 by Pandit Jawaharaaa
Nehru. That was a crude idea ti make a cinsttutin. in 22 January 1947. Was adipted
by the Cinsttuent Assembay.
ਭਾਰਤ ਦਾ ਲਗਭਗ 70-75 % ਵਹਿਸਾ GOVT OF INDIA ACT 1935 ਤੋਂ ਵਲਫ ਵਗਫ ਹੈ। ਇਸ ਐਕਟ ਨ ਭਾਰਤੀ
ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਬਵਲਊਵਪਬ੍ਰਿਟ ਵੀ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਕਈ ਸਰੋਤਾਂ ਤੋਂ ਵਮਲ ਕੇ ਵਤਫਰ ਹੋਇਫ ਹੈ :—
Abiut 70-75% if India is derived frim GOVT OF INDIA ACT 1935. This act is aasi caaaed the
baueprint if the Indian Cinsttutin. The Indian Cinsttutin has been drafted frim a
number if siurces:
1.ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ Efects if the Britsh Cinsttutin

1. ਸੰਸਦ Paraiament
2. ਲੋਕਤੰਤਰ ਪਬ੍ਰਿਣਾਲੀ Demicracy system
3. ਭਾਰਤੀ ਕੈਬਵਨਟ Indian Cabinet
4. ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੰਵਵਧਾਵਨਕ ਮੁਿਖੀ President if India Cinsttutinaa lead
5. ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦੇ The pist if Prime Minister
CHANNEL)
6. ਦੋ ਸਦਨੀ ਪਬ੍ਰਿਣਾਲੀ Bicameraa system

7. ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਉਪ-ਸਪੀਕਰ Speaker and Deputy Speaker
8. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੇ ਵਨਯਮ Ruaes if the Indian Cinsttutin
9. ਕੰਪਾਈਲਰ ਅਤੇ ਫਡੀਟਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਫਵ祰ਸ Office if the Cimpiaer and Auditir Generaa
10. ਵਸੰਗਲ ਵਸਟੀਜਨਵਸ਼ਪ Singae citzenship
2.ਫਇਰਲੈਡ ਦੇ ਸੰਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ:— impact if the Cinsttutin if Ireaand: -
 ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਫਰਾ ਨਾਮਜਦ 12 ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ Appiintment if 12 members

niminated by the President fir the Rajiya Sabha
 ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼ਕ ਵਸਧਾਂਤ (DPSP) Guiding Principaes if Piaitcs (DPSP) {Ireaand itseaf
birriwed it frim Spain}
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਮੰਡਲ ਦਾ ਤਰੀਕਾ Presidentaa Eaectiraa Pricedure
3.ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ:— Efects if the US Cinsttutin

 ਪਬ੍ਰਿਸਤਾਵਨਾ (PREAMBLE)
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜ President and Vice President and his dutes
Vice President as the ex iffice Chairman if Rajiya Sabha
 ਵਨਫਂਪਾਵਲਕਾ Judiciary
 ਵਨਫਇਕ ਪੁਨਰ-ਵਨਰੀਖਣ Judiciaa review
 ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰ (FUNDAMENTAL RIGlTS)
 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਜਿਜਾਂ ਨ ਹਟਾਉਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ liw ti remive Supreme Ciurt and
ligh Ciurt jiudges
4. ਜਰਮਨੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ Ipact if the German Weimar Cinsttutin
 ਐਮਰਜੈਸੀ ਦੇ ਸਮੇ ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ

 Suspensiin if fundamentaa rights in an emergency
CHANNEL)
5.ਰਸ਼ੀਫ (USSSR) ਦੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ
 ਮੌਵਲਕ ਵਸਧਾਂਤ (FUNDAMENTAL DUTIES)

 ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ Five Year Paanning
6. ਦਿਖਣੀ ਅ祰ਰੀਕਾ ਦਾ ਸੰਵਵਧਾਨ Cinsttutin if the Siuth Africa
 ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ Amendment if Cinsttutin

 ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ੱੋਣ Eaectin if members if Rajiya Sabha
7. ਫਸਟ੍ਰੇਲੀਫਈ ਸੰਵਵਧਾਨ Austraaian Cinsttutin
 ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵਵੱਕਾਰ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਣਜ ਦੀ ਫਜ਼ਾਦੀ
Freedim if trade and cimmerce within the ciuntry and between the states
 ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨਾਂ ਦਾ ਸੰਯਕ
ੁ ਤ ਸੈਸ਼ਨ Jiint Sessiin if twi hiuse if Paraiament
 ਸਮਕਾਲੀ ਸੂੱੀ Cincurrent List
8.祰੍ਰੈੱ ਸੰਵਵਧਾਨ French Cinsttutin
• ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈੱਾਰੇ ਦੇ ਫਦਰਸ਼
Ideaas if Liberty, Equaaity and Fraternity
9. Cinsttutin if the Japan

• Due Procedure of Law • Due Pricess if Law = Pricedure Estabaished by Law + The
pricedure shiuad be fair and jiust and nit arbitrary.
10. ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਵਵਧਾਨ Canadian Cinsttutin
• A quasi-federaa firm if givernment — a federaa system with a string centraa

Givernment
CHANNEL)
ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅਰਧ-ਸੰਘੀ ਰੂਪ — ਇਿਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਦਰੀ ਨਾਲ ਇਿਕ ਸੰਘੀ ਪਬ੍ਰਿਣਾਲੀ
ਸਰਕਾਰ
• Distributin if piwers between the centraa givernment and state givernments

ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਵੱਕਾਰ ਸ਼ਕਤੀਫਂ ਦੀ ਵੰਡ
• Residuaa piwers retained by the centraa givernment

ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਫਰਾ ਬਰਕਰਾਰ ਰਵਹ ਗਈਫਂ ਸ਼ਕਤੀਫਂ
ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸੰਖੇਪ ਵਵਿੱ (ਮਹਿਤਵਪੂਰਨ ਤਿਥ ) Constitution of India (Important Facts)
1. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 1946 ਈ. ਨ ਨਵਾਂ ਸੰਵਵਧਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਵਜਹੜਾ 26 ਨਵੰਬਰ
1949 ਈ. ਨ ਪੂਰਾ ਹੋਇਫ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ 2 ਸਾਲ 11 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 18 ਵਦਨ ਬਾਅਦ ਬਣ ਕੇ ਵਤਫਰ
ਹੋਇਫ।
The Cinsttuent Assembay if India passed in Juay 1946. Began drafting a new
cinsttutin in 26 Nivember 1949. Cimpaeted The Indian Cinsttutin was drafted
after 2 years, 11 minths and 18 days.
2. Cinsttutin ASSEMBLY ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਮੀਵਟੰਗ 9 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨ ਹੋਈ।

The frst meetng if the Cinsttutin ASSEMBLY was head in December 9, 1946
3. 13 ਦਸੰਬਰ 1946 ਈਂ ਵਵਿੱ ਪੰਵਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਵਹਰੂ ਨੇ ibjiectve resiautins ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਵਜਹੜਾ
ਵਕ ਪਬ੍ਰਿਸਤਾਵਨਾ ਦੇ ਮੁਢ
ਿ ਬਵਣਫ। ਇਸ ਵਵਿੱ ਧਰਮ-ਵਨਰਪਿਖਤਾ, ਪਬ੍ਰਿਭੂਸਿਤਾ, ਗਣਰਾਜ, ਲੋਕਤੰਤਰ, ਵਪਿਛੜੀਫਂ
ਜਾਤਾਂ ਵਵਿੱ ਸਮਾਨਤਾ ਫਵਦ ਫਉਦੇ ਹਨ।
On December 13, 1946, Pandit Jawaharaaa Nehru presented ibjiectve resiautins. Which
became the basis if the preambae. It incaudes secuaarism, sivereignty, repubaic,
demicracy, equaaity aming backward castes etc.
CHANNEL)
4. ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ- ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਪਿਛੋਂ ਭਾਰਤ ਨੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇਿਕ
ਸਿਤ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਜਸ ਨ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ (DRAFTING COMMITTEE)
ਵਤਫਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਸਂਵਪਫ ਵਗਫ।
Drafting if the Cinsttutin - After independence, India set up a seven-member
cimmitee ti draft the cinsttutin, which was entrusted with the task if drafting the
draft cinsttutin.
5. ਡਾ. ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਦਕਰ ਨ ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਬਣਾਇਫ ਵਗਫ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 21 祰ਰਵਰੀ 1948
ਈ. ਨ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ ਵਤਫਰ ਕਰਕੇ ਸਭਾ ਵਵਿੱ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।
Dr. Bhim Rai Ambedkar was made the chairman if this cimmitee. This cimmitee met
in February 21, 1948. Prepared the draft cinsttutin and presented it in the assembay.
6. 26 ਨਵੰਬਰ 1949 ਈ. ਨ ਸੰਵਵਧਾਨ ਪਾਸ ਹੋ ਵਗਫ। ਵਜਸ ਨ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਈ. ਨ ਲਾਗੂ ਕਰ ਵਦਿਤਾ
ਵਗਫ।
26 Nivember 1949 AD. Passed the cinsttutin Which was dated January 26, 1950. las
been impaemented.
7. ਇਸ ਅਨੁ ਸਾਰ ਡਾ. ਰਾਵਜੰਦਰ ਪਬ੍ਰਿਸਾਦ ਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਵਹਲਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਾਇਫ ਵਗਫ।
Accirdingay, Dr. Rajiinder Prasad was eaected the frst President if India.
8. ਫਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲਾ ਭਾਰਤੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ C.ਗੋਪਾਲੱਾਰੀਫ ਸਨ।

C. Gipaacharya was the frst Indian Givernir Generaa if independent India. aird
miuntbanten was frst and aast britsh giv gen after independence
9. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਗਾਨ (natinaa anthem) ਜਨ ਗਨ ਮਨ 24 JAN 1950 ਈ. ਨ ADOPT ਕੀਤਾ ਵਗਫ।

ਵਜਸਨ ਵਕ ਰਵਬੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੁਫਰਾ ਕੰਪੋਸ ਕੀਤਾ ਵਗਫ। ਜਨ ਗਨ ਮਨ ਨ 27 ਦਸੰਬਰ 1911 ਈ. ਨ
ਨੋ ਬਲ ਰਵਬੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੁਫਰਾ ਵਦਿਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਵਿੱ ਪਵਹਲੀ ਬਾਰ ਗਾਇਫ ਵਗਫ ਸੀ।
Indian natinaa anthem Jan Gun Mann 24 JAN 1950 AD. las been ADOPT. Which was
cimpised by Rabindranath Tagire. Jan Gun Mann was birn in December 27, 1911.
Was frst sung by Nibae Rabindranath Tagire at the Deahi Darbar.
10. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਗੀਤ (NATIONAL SONG) – ਬੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਨ ਬੰਵਕਮ ੱੰਦਰ ੱੈਟਰਜੀ ਨੇ 1882 ਈ.
ਵਵਿੱ ਫਪਦੇ ਨਾਵਲ ਫਨੰ ਦਮੈਥ(ANANDMATl) ਵਵਿੱ ਵਲਵਖਫ ਕੀਤਾ। ਵਜਸਨ ਵਕ ਪਵਹਲੀ ਬਾਰ 1896
CHANNEL)
ਈ. ਵਵਿੱ ਰਵਬੰਦਰ ਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਪਵਹਲੀ ਬਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਸੈਸ਼ਨ ਵਵਿੱ ਗਾਇਫ। ਇਸਨ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ
ਸਭਾ ਨੇ 24 ਜਨਵਰੀ 1950 ਈ. ਨ ADOPT ਕੀਤਾ।
NATIONAL SONG - Bande Matram was sung by Bankim Chandra Chaterjiee in 1882 AD.
Writen in his nivea ANANDMATl. Which was frst mentined in 1896 AD. Rabindranath
Tagire sang fir the frst tme in the Cingress sessiin. It was apprived by the
Cinsttuent Assembay if India in 24 January 1950. ADOPTed.
11. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਡਾ(NATIONAL FLAG)- ਭਾਰਤੀ ਵਤਰੰਗੇ ਨ 22 ਜੁਲਾਈ 1947 ਈ. ਨ ADOPT ਕੀਤਾ
ਵਗਫ। ਵਜਸਦੀ ਲੰਬਾਈ-3 ਤੋਂ ੱੌੜਾਈ-2 ਦਾ RATIO L:B 3:2 ਹੈ। ਵਪੰਗਾਲੀ ਵੈਵਕਫ (PINGALI VENKYYA )
ਨੇ ਵਤਰੰਗੇ ਦਾ ਵਡਜਾਇਨ ਵਤਫਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। (sirry fir the videi caass rati mistake typing errir)
NATIONAL FLAG - The Indian triciair was hiisted in 22 Juay 1947. las been ADOPT.
Whise aength-3 ti width2 is RATIO (L : B 3: 2). The triciair was designed by PINGALI
VENKYYA.
12. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਲੀਗਲ ਅਡਵਾਈਜ਼ਰ ਬੀ.ਐਨ.ਰਾਓ ਸਨ।

BN Rai was the Legaa Adviser ti the Indian Cinsttuent Assembay.
13. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਵਸੰਬਲ ਹਾਥੀ ਸੀ।

The symbia if the Indian Cinsttuent Assembay was the eaephant
14. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਵਵਿੱ ਉਸ ਸਮੇ 395 ਅਨੁ ਛੇਦ 8 ਸ਼ਵਡਊਲ ਅਤੇ 22 ਪਾਰਟ ਸਨ।
15. The Indian Cinsttutin at that tme had 395 artcaes, 8 scheduaes and 22 parts.
16. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਵਡਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਵਹਰੂ ਸਨ।
The frst Prime Minister if India was Pandit Jawaharaaa Nehru.
17. ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਮਵਹਲਾ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਐਨੀ ਬੇਸੰਤ ਸੀ। FOREIGNOR AND FIRST WOMAN
PRESIDENT
The frst wiman president if the Cingress was Anne Besant. FOREIGNOR AND FIRST
WOMAN PRESIDENT
18. ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਭਾਰਤੀ ਮਵਹਲਾ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਸਨ।

Sarijiini Naidu was the frst Indian wiman president if the Cingress.
19. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਐਸ ਰਾਧਾਵਕਸ਼ਨਨ ਸਨ।

CHANNEL)
The frst Vice President if India, Dr. S. Radhakrishnan.
20. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਗਬ੍ਰਿਵਹ ਮੰਤਰੀ ਵਿਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਸਨ।

Vaaaabhbhai Patea was the frst lime Minister if India.
21. ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ Wc. Benerzee ਸਨ।
First Cingress President name Wc. Benerzee.
22. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਵਸਿਵਖਫ ਮੰਤਰੀ ਮੋਲਾਨਾ ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ ਫਜਾਦ ਸਨ।
The frst Educatin Minister if India was Mauaana Abdua Kaaam Azad.
23. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਵਸਹਤ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਵਮਬ੍ਰਿਤਾ ਕੌਰ ਸਨ।

Princess Amrita Kaur was the frst leaath Minister if India.
24. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਕਾਨਨ ਮੰਤਰੀ (aaw minister) ਡਾ. ਬੀ ਫਰ ਅੰਬੇਦਕਰ ਸਨ।
India's frst aaw minister Dr. BR was Ambedkar.
END OF CLASS 1 (INDIAN POLITY)
NEXT CLASS 2- POLITY historic background of Indian constitution
CHANNEL)
YOU TUBE - GK ACADEMY PUNJAB
Free complete GK course in Punjabi and English BILINGUAL
SUBSCRIBE LIKE COMMENT AND SHARE
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL (GK ACADEMY

PUNJAB) t.me/gkacademypunjab
CHANNEL)
GK IN PUNJABI (FREE)
INDIAN POLITY ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ
ਕਲਾਸ 2- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਇਵਤਹਾਵਸਕ ਵਪਛੋਕੜ

HISTORICAL BACKGROUND OF INDIAN CONSTITUTION (1773-1935)
ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਸੰਵਵਧਾਨਕ ਵਵਕਾਸ (Constitutional Development in India)
Company Rule (1773-1858)

ਕੰਪਨੀ ਵਨਿਯ (1773-1858)
Regulatng Act-1773
Pits India Act-1784
Charter act of 1793
Charter Act of 1813
Charter Act of 1833
Charter Act of 1853
Crown Rule (1858-1947)

The Government of Indian Act-1858
Indian Councils Act-1861
Government of India Act- 1919
Government of India Act-1935
CHANNEL)
ਸੰਖੇਪ ਵਵੱਚ Company Rule (1773-1858)

Regulating Act-1773—:ਰੈਗੂਲੇਵਟੰਗ ਐਕਟ 1773
1. ਇਹ ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਯਾਯਵਲਆਂ ਨ control and regulate
ਵਨਿੰਤਵਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁੱਵਕਆ ਵਗਆ ਪਵਹਲਾ ਕਦਯ ਸੀ।
This was the frst step taken by the Britsh government to control and regulate the afairs of the
East India Company in India.
2. ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਅਤੇ ਪਬਬੰਧਕੀ (politcal and administratve) ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਯਾਨਤਾ ਵਦੱਤੀ
ਗਈ ਸੀ।
The politcal and administratve functons of the company were recognized for the frst tme.
3. ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਕੇਦਰੀ ਪਬਿਟਟਿਾਸਨ (Central administraton) ਦੀ ਨੀਹ ਰੱਖੀ।

It laid the foundaton of Central Administraton in India
4. ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ (ਫੋਰਟ ਵਵਲੀਅਯ) ਵਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ। First
Governor General- Warren Hastngs.
The Governor of Bengal was appointed Governor General of Bengal (Fort William). First Governor
General- Warren Hastngs.
5. ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਯਦਰਾਸ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ

The governors of Bombay and Madras came under the Governor General
6. ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ 4 ਯੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਸਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ

A 4-member Executve Council was formed to assist the Governor General
7. 1773 ਈ. ਵਵੱਚ ਸੁਪਰੀਯ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਵਜਸ ਵਵੱਚ ਇੱਕ ਚੀਫ ਜਸਵਟਸ ਅਤੇ ਵਤੰਨ ਜੱਜ ਸਨ। ਸੁਪਰੀਯ ਕੋਰਟ
ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ- ਲਾਰਡ ਇੰਪੇ ਪਵਹਲੇ ਚੀਫ ਜਸਵਟਸ ਸਨ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਦੀ ਵਜਊਰੀ ਦੀ ਯਦਦ ਨਾਲ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ
ਕੀਤੀ।
1773 AD. Established the Supreme Court in There was one Chief Justce and three judges.
Establishment of the Supreme Court - Lord ImpeY was the frst Chief Justce. The court heard the
cases with the help of a jury.
Pitts India Act-1784 ਵਪਟਸ ਐਕਟ 1773

1. ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਹੱਦਬੰਦੀ ਕੀਤੀ।
CHANNEL)
Limit the company's politcal and commercial actvites.
2. ਵਪਾਰਕ ਯਾਯਲੇ ਵਨਰਦੇਿਟਟਿਕਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਪਬਬੰਵਧਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਹਨ।

Business maters are to be managed by the Court of Directors
3. ਵਸਆਸੀ ਯਾਯਵਲਆਂ ਦਾ ਪਬਬੰਧਨ ਨਵੇ ਬਣੇ ਬੋਰਡ ਆਫ ਕੰਟਰੋਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ
Politcal afairs are to be handled by the newly formed Board of Control
4. ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਸੰਪਤੀ ਵਕਹਾ ਵਗਆ ਸੀ।
For the frst tme, the company's territory in India was called Britsh property in India
5. ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਸਰਕਾਰ ਨ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਯਾਯਵਲਆਂ ਅਤੇ ਪਬਿਟਟਿਾਸਨ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਵਯਲ ਵਗਆ।
6. The Britsh government gained complete control over the afairs and administraton of the
company.
Charter Act of 1793 ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1793

1. ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਵਵਿਟਟਿੇਿਟਟਿ ਅਵਧਕਾਰ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਏ ਗਏ ਹਨ।
Company privileges are extended for 20 years.
2. ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਨ ੰਵਰਰਾਈਡ ਕਰਨ ਦੀ ਿਟਟਿਕਤੀ ਅਗਲੇ ਸਾਰੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਨ ਵਦੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
The power to override the Governor General will be vested in all subsequent Governor Generals
and Governors.
3. ਸਾਰੇ ਯੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਭਾਰਤੀ ਯਾਲੀਆ ਤੋਂ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ।
All members' salaries were to be paid from Indian Revenue.
4. ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਚੀਨ ਨ ਅਫੀਯ ਭੇਜਣ ਦੀ ਇਜਾਜਤ। ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਅਵਧਕਾਰੀਆਂ ਨ
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਦੱਤੇ ਗਏ ਦੇਿਟਟਿ ਦੇ ਵਵਿਟਟਿੇਿਟਟਿ ਅਵਧਕਾਰ।
East India Company allowed to send opium from India to China. Privileges given to East India
Company ofcials to do business outside India.
CHARTER ACT OF 1813 ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1813
1. ਸਾਵਹਤ ਅਤੇ ਵਵਵਗਆਨ ਦੀ ਵਸੱਵਖਆ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਸਾਲਾਨਾ ਇੱਕ ਲੱਖ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਗਏ।
One lakh alloted annually for educaton and improvement of literature and science.
2. ਈਸਾਈ ਵਯਿਟਟਿਨਰੀਆਂ ਨ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਪਬਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਵਦੱਤੀ ਗਈ।

CHANNEL)
Christan missionaries were allowed to preach in India
CHARTER ACT OF 1833 ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1833

1. ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਵਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਵਹਲਾ ਗਵਰਨਰ
ਜਨਰਲ: ਵਵਲੀਅਯ ਬੈਂਵਟਕ WILLIAM BENTIC.
The Governor-General of Bengal was appointed Governor-General of India. India's frst Governor
General: William BENTIC
2. ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਨ ਵਸਵਲ ਅਤੇ ਵਯਲਟਰੀ ਯਾਯਵਲਆਂ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਵਯਲ ਵਗਆ।
The Governor-General has full control over civil and military afairs.
3. ਕਾਨਨ ਕਵਯਿਟਟਿਨ ਦਾ ਗਠਨ 1834 ਵਵੱਚ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ। ਟੀ.ਬੀ. ਯੈਕਾਲੇ ਪਵਹਲੇ ਕਾਨਨ ਯੈਂਬਰ ਬਣੇ, ਪਵਹਲੇ ਕਾਨਨ
ਕਵਯਿਟਟਿਨ ਦੇ ਚੇਅਰਯੈਨ ਵੀ।
The Law Commission was formed in 1834. TB Macaulay became the frst law member, and
chairman of the frst law commission
4. ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਵਧੀਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਏਕਾਵਧਕਾਰ ਖਤਯ ਕਰਨਾ ਵਪਆ
East India Company had to end its monopoly on commercial actvites
5. ਇਸ ਐਕਟ ਨੇ ਵਸਵਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਾ ਯੁਕਾਬਲਾ ਿਟਟਿੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਵਿਟਟਿਿਟਟਿ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।
6. The Act atempted to introduce open competton for civil services but failed.
CHARTER ACT OF 1853: ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1853

1. ਬੰਗਾਲ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਗਵਰਨਰ ਵਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ।
A separate Governor was appointed for Bengal.
2. ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੀ ਕੌਸਲ ਦੇ Legislature and executve functons ਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ
ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਵੱਖ ਕੀਤਾ।
For the frst tme, the Legislature and executve functons of the Council of Governors General are
separated from the Legislatve Assembly and executve functons
3. ਵਸਵਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਵਵੱਚ ਭਰਤੀ ਲਈ ੰਪਨ ਯੁਕਾਬਲਾ ਿਟਟਿੁਰੂ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ

Open competton for civil service recruitment was started
CHANNEL)
4. ਵਾਰਨ ਹੇਸਵਟੰਗਜ ਨੇ ਵਸਵਲ ਸੇਵਾ ਦੀ ਨੀਹ ਰੱਖੀ ਅਤੇ ਚਾਰਲਸ ਕਾਰਨਵਾਵਲਸ ਨੇ ਇਸ ਨ ਸੁਧਾਵਰਆ, ਆਧੁਵਨਕ
ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਲਈ, ਚਾਰਲਸ ਕਾਰਨਵਾਵਲਸ ਨ 'ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਵਸਵਲ ਸੇਵਾ ਦਾ ਵਪਤਾਯਾ' ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Warren Hastngs laid the foundatons of the civil service, and Charles Cornwallis reformed and
modernized it. Therefore, Charles Cornwallis is called the 'Father of Civil Service in India'.
THE CROWN RULE (1858-1947) ਕਾਊਨ ਰੂਲ (1858-1947)
THE GOVRNMENT OF INDIA ACT 1858: ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1858:
ਇਹ 1857 ਦੇ ਵਸਪਾਹੀ ਵਵਦਰੋਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਂਦ ਵਵੱਚ ਆਇਆ
It came into being afer the Mutny of 1857

1. ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਨ ਖਤਯ ਕਰ ਵਦੱਤਾ।
Abolished the East India Company.
2. ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਤਾਜ ਨੇ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਵੱਚ ਭਾਰਤ ਉਤੇ ਪਬਭੂਸੱਤਾ ਗਬਵਹਣ ਕੀਤੀ।
The Britsh Crown assumed sovereignty over India in the form of the East India Company.
3. ਭਾਰਤ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਬਦਲ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਏ ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ

The post of Governor General of India was changed to Viceroy of India
4. ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਵਹਲਾ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਕੈਵਨੰ ਗ ਸੀ।

5. Lord Canning was the frst Viceroy of India.
6. ਭਾਰਤ ਲਈ ਸੈਕਟਰੀ ਆਫ ਸਟੇਟ ਨਾਯਕ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਹੁਦਾ ਬਣਾਇਆ ਵਗਆ ਸੀ ਅਤੇ ਤਾਜ ਦੀਆਂ ਿਟਟਿਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ
ਸਕੱਤਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ
A new post of Secretary of State was created for India and the powers of the Crown were
exercised by the Secretary.
7. ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਾਜ ਸਕੱਤਰ ਕੈਬਵਨਟ ਦਾ ਯੈਂਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਸੰਸਦ ਲਈ ਵਜੰਯੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
The Secretary of State for India is a member of the Cabinet and is responsible for the Britsh
Parliament.
CHANNEL)
8. ਭਾਰਤ ਲਈ ਰਾਜ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਯਦਦ 'ਕਾਉਂਵਸਲ ਆਫ ਇੰਡੀਆ' ਨਾਯ ਦੀ ਇੱਕ ਕੌਸਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਵਜਸ
ਵਵੱਚ 15 ਯੈਂਬਰ ਸਨ।
The Secretary of State for India was assisted by a 15-member council called the 'Council of India'.
9. ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੌਸਲ ਵਸਰਫ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ।
The Council of India was made up of the people of England only.
INDIAN COUNCIL ACT OF 1861

1861 ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਕੌਸਲ ਐਕਟ
1. ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਸਲ ਦੀ ਵਗਣਤੀ -3 ਤੋਂ 4।ਵਾਇਸਰਾਏ ਨ ਆਪਣੀਆਂ ਕੌਸਲਾਂ ਲਈ ਵਾਧੂ 6 ਤੋਂ 12 ਯੈਂਬਰ ਵਨਿੁਕਤ ਕਰਨ
ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਸੀ।
Number 3 to 4. Executve Council The Viceroy was empowered to appoint an additonal 6 to 12
members to his councils.

2. ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਾਇਸਰਾਏ 3 ਭਾਰਤੀਆਂ ਨ ਵਵਧਾਨ ਪਬੀਿਟਟਿਦ (12 ਵਵੱਚੋਂ) ਲਈ ਨਾਯਜਦ (nominate) ਕਰੇਗਾ।
The Viceroy of India will nominate 3 Indians for the Legislatve Council (out of 12).
3. ਸਾਲ 1862 ਵਵੱਚ ਲਾਰਡ ਕੈਵਨੰ ਗ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਰਾਜਾ, ਪਵਟਆਲਾ ਦੇ ਯਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਸਰ ਵਦਨਾਕਰ ਰਾੰ ਨ ਵਵਧਾਨ
ਸਭਾ ਲਈ ਨਾਯਜਦ ਕੀਤਾ
1862, Lord Canning nominated the King of Banaras, the Maharaja of Patala and Sir Dinakar Rao
for the Vidhan Sabha.
4. ਐਕਟ ਦੇ ਜਰੀਏ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਿਟਟਿਾਸਨ ਦੇ ਕਾਨਨ ਬਣਾਣਣ ਦੀ ਪਬਵਕਵਰਆ ਵਵਚ ਿਟਟਿਾਯਲ ਹੋਏ।
Through the Act, the people of India became involved for the frst tme in the law-making process
of Britsh rule
INDIAN COUNCIL ACT OF 1892 ਭਾਰਤੀ ਕੌਸਲ ਐਕਟ 1892

 ਅਵਸੱਧੇ ਚੋਣਾਂ ਰਾਹੀ ਪਬਤੀਵਨਧਤਾ ਨ ਕੁਝ ਸੀਯਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਬਾਈ ਕੌਸਲਾਂ ਵਵੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ।
Representaton through indirect electons was accepted in the Provincial Councils with some
limitatons.
 ਕੇਦਰੀ ਵਵਧਾਨ ਪਬੀਿਟਟਿਦ ਦਾ 12 ਤੋਂ 16 ਤੱਕ ਵਵਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਵਗਆ
CHANNEL)
Central Legislatve Council expanded from 12 to 16
INDIAN COUNCILS ACT OF 1909

(MORLAY MINTO REFORMS)ਭਾਰਤੀ ਕੌ ਸਲ ਐਕਟ 1909
(ਯੋਰਲੇ ਵਯੰਟੋ ਸੁਧਾਰ)
1. ਵਯੰਟੋ-ਵਾਇਸਰਾਏ Minto-ViceroY
2. ਯੋਰਲੇ- ਰਾਜ ਦਾ ਸਕੱਤਰ। Morley - Secretary of State.
3. ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਸਲ ਵਵੱਚ ਭਾਰਤੀ।

Indian for the frst tme in the Executve Council of the Viceroy.
4. ਵਾਇਸਰਾਏ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਸਲ ਵਵੱਚ ਿਟਟਿਾਯਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪਵਹਲਾ ਭਾਰਤੀ ਸਤੇਦਰ ਪਬਸਾਦ ਵਸਨਹਾ ਸੀ।
Satender Prasad Sinha was the frst Indian to join the Viceroy's Executve Council.
5. ਕੇਦਰੀ ਅਤੇ ਅਸਥਾਈ ਵਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵਵਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਵਗਆ। ਕੇਦਰੀ 16 ਤੋਂ 60 ਯੈਂਬਰਾਂ ਤੱਕ ਕੀਤੀ ਗਈ।
Central and Provisional Legislatve Assemblies were expanded. Central 16 to 60 members
6. ਕੌਸਲਾਂ ਵਵੱਚ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨ ਆਰਵਥਕ ਯਾਯਵਲਆਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵੋਵਟੰਗ ਅਵਧਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਵਦੱਤੀ
ਗਈ।
In councils, Indians were allowed to discuss economic maters and certain votng rights.
7. ਵੱਖਰੇ ਇਲੈਕਟੋਰੇਟ separate Electorate ਦੇ ਤਵਹਤ ਯੁਸਲਯਾਨਾਂ ਨ ਵਸਰਫ ਯੁਸਲਯਾਨ ਵੋਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਵਣਆ ਜਾਣਾ
ਸੀ।
Separate Under a separate Electorate, Muslims were to be elected only by Muslim voters.
8. ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਵੱਖਵਾਦ ਦਾ ਬੀਜ ਬੀਵਜਆ ਵਗਆ।

The seeds of separatsm were sown for the frst tme.
9. 1909 ਦੇ ਐਕਟ ਨੇ ਵਫਰਕਾਪਬਸਤੀ communalism. ਨ ਕਾਨਨੀ ਰੂਪ ਵਦੱਤਾ।

ਵਯੰਟੋ ਨ Communal Electorate. ਦਾ ਵਪਤਾਯਾ ਯੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
LORD Minto Was considered the father of Communal Electorate
THE GOVT OF INDIA ACT 1919 MONTAGUE CHEMSFORD REFORM

CHANNEL)
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1919 ਯੋਂਟੇਗਊ ਚੈਯਸਫੋਰਡ ਸੁਧਾਰ
1. ਚੈਯਸਫੋਰਡ-ਵਾਇਸਰਾਏ
Chelmsford-Viceroy
2. ਯੋਂਟਗ
ੇ - ਰਾਜ ਸਕੱਤਰ 'ਵਜੰਯੇਵਾਰ ਸਰਕਾਰ' Montague - Secretary of State 'Responsible Government'
3. ਕੇਦਰ ਵਵੱਚ ਦੋ-ਵਵਧਾਨਵਾਦ ਪੇਿਟਟਿ ਕੀਤਾ ਵਗਆ। Bicameralisms introduced at the center
4. ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਉਚ ਸਦਨ-ਕੌਸਲ-60 Upper House-council of States
5. ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ- ਕੇਦਰੀ ਵਵਧਾਨ ਸਭਾ-145 Lower House- Central Legislatve Assemby
6. ਡਾਇਰਕੀ ਜਾਂ ਦੋਹਰੀ ਸਰਕਾਰ। DIARCHY OR DUAL GOVERNMENT
7. ਪਬਾਤ
ਂ ਾਂ ਵਵੱਚ ਡਾਇਰਕੀ ਦੀ ਿਟਟਿੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਵਵਭਾਗ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨ ਵਦੱਤੇ ਗਏ ਸਨ; ਕੁਝ ਨ ਰਾਜਪਾਲ ਕੋਲ
ਰੱਵਖਆ ਵਗਆ ਸੀ
Diary was introduced in 4 provinces. Some departments were given to Indians; Some were kept
with the governor
8. ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪੇਿਟਟਿ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ।
The concept of electons was introduced
9. ਸੀਯਤ ਫਰੈਂਚਾਈਜੀ ਪੇਿਟਟਿ ਕੀਤੀ ਗਈ।

Ofered limited franchises
10. ਵਸਰਫ ਵਜਯੀਦਾਰਾਂ, ਟੈਕਸ ਦਾਤਾਵਾਂ, ਅਫਸਰਾਂ, ਟਾਈਟਲ ਧਾਰਕਾਂ ਨ ਹੀ ਵੋਟ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
Only landlords, taxpayers, ofcers, ttle holders are given the right to vote
11. ਇਹ ਐਕਟ ਵਸਵਲ ਸਰਵੈਂਟਸ ਦੀ ਭਰਤੀ ਲਈ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਕਵਯਿਟਟਿਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। Public Service
Commission
The Act established a Public Service Commission for the recruitment of Civil Servants. Public
Service Commission
12. ਵਸੱਖਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਈਸਾਈਆਂ, ਿੂਰਪੀਅਨਾਂ ਅਤੇ ਐਗਲੋ -ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਲਈ ਵਫਰਕੂ ਪਬਤੀਵਨਧਤਾ Communal
representaton । (ਯੁਸਲਯਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ)।
Al Communal representaton for Sikhs, Indian Christans, Europeans and Anglo-Indians. (Except
Muslims).
CHANNEL)
GOVERNMENT OF INDIA ACT OF 1935
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1935

1. ਸੂਬਾਈ ਤਵਹਜੀਬ ਦਾ ਖ਼ਾਤਯਾ ਅਤੇ ਕੇਦਰ ਵਵੱਚ ਤਵਹਜੀਬ ਦੀ ਿਟਟਿੁਰੂਆਤ। Aboliton of provincial diarchy and
introducton of diarchy at center.
2. ਵਬਬਵਟਿਟਟਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਵਰਆਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਫੈਡਰੇਿਟਟਿਨ ਲਈ ਵਵਵਸਥਾ।
arangements for an All India Federaton with territories and states of Britsh India.
3. ਸੂਬਾਈ ਖੁਦਯੁਖਵਤਆਰੀ ਵਧੀ। Increased provincial autonomy

4. ਪਵਹਲੀ ਵਾਰ ਵਸੱਧੀਆਂ ਚੋਣਾਂ (1937 ਵਵੱਚ) First direct electons (in 1937)
5. ਵਫਰਕੂ ਵੋਟਰਾਂ ਨ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਵਖਆ ਵਗਆ। Communal voters retained.
6. ਬਰਯਾ ਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨਾ Separaton of Burma from India
7. GOI ਐਕਟ 1935 ਨੇ ਿਟਟਿਕਤੀਆਂ ਨ ਵੰਵਡਆ The GOI Act 1935 divides the powers
 ਸੰਘੀ ਸੂਚੀ (59) Federal list

 ਸੂਬਾਈ ਸੂਚੀ (54) Provincials list
 ਸਯਕਾਲੀ ਸੂਚੀ (36) Concurrent list
 Establishment of Reserved Bank of India in year of 1935 ਸਾਲ ਵਵੱਚ ਭਾਰਤੀ ਵਰਜਰਵ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
 ਵਹਲਟਨ ਨੌ ਜਵਾਨ ਕਵਯਿਟਟਿਨ ਦੁਆਰਾ ਵਸਫਾਵਰਿਟਟਿ ਕੀਤੀ ਗਈ।Recommended by Hilton young
commission.
 First governor of RBI- sir Osborn smith
 First Indian governor of RBI is CD deshmukh
END OF CLASS – 2 POLITY
NEXT CLASS 3- TOP MCQ CLASS 1 AND CLASS 2
CHANNEL)

GK IN PUNJABI (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI LANGUAGE (FOR
FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL)
GK ACADEMY PUNJAB (polity course in Punjabi AND ENGLISH)

MCQ ਲਗਾਉਣ ਤੋ ਪਹਲਾਂ ਪਹਲਲੀਂ ਦੋਵੇ 1-2 YOU TUBE ਕਲਾਸਾਂ ਦਲ ਪਥਊਰਲ ਵਾਲੇ ਲੈਕਚਰ ਜਰੂਰ ਦੇਖੋ
Class-3 MCQ (CLASS-1-2) REVISED PDF

ਭਾਰਤਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਦਾ ਇਤਾਹਾਪਸਕ ਪ ਪੋਕੜ (1773-1935) ਅਤੇ ਭਾਰਤਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਦਲ ਪਾਨਰਮਾਣ 1946-1950
Q.1) ਹੇਠ ਪਲਪਖੀਂ ਪਵਿਚੋ ਪਕਸ ਕਟ ਾਨਾਲ ਈਸਟ ਇੰਡਲੀ ਕੰ ਾਨਲ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਪਹਲਲ ਵਾਰ ਮਾਾਨਤਾ ਪਦਿਤਲ ਗਈ,
ਰਾਜਾਨਲਪਤਕ ਅਤੇ ੍ਰਾਸਪਾਨਕ ਮਾਾਨਤਾ ਪਮਲਲ?
a) ਰੈਗੂਲੇਪਟੰਗ ਕਟ 1773
b) ਪ ਟਸ ਇੰਡਲੀ ਕਟ 1784
c) 1833 ਦਾ ਚਾਰਟਰ ਕਟ
d) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕਟ 1858
ਉੱਤਰ- A
Q.1) which of the following acts recognized for the frst tie, the politcal and adiinistratie
functons of the East India Coipany?
a) Regulatng Act 1773
b) Pits India Act 1784
c) Charter Act of 1833
d) Goiernient of India Act 1858
Q.1) Soluton (a)

Q.2. ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਪਬ੍ਪਟਰ ਇੰਡਲੀ ਕਟਾਂ ਪਵਿਚੋ ਪਕਹੜੇ ਾਨੇ ਬੋਰਡ ੀਫ ਕੰਟਰੋਲ ਅਤੇ ਕੋਰਟ ੀਫ ਡਾਇਰੈਕਟਰਜ ਨੂੰ
ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਦੋਹਰਲ ਸਰਕਾਰ ਦਲ ੍ਣਾਲਲ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਲਤਾ?
a) 1853 ਦਾ ਚਾਰਟਰ ਕਟ
b) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕਟ 1858

c) ਭਾਰਤਲ ਕੌਸਲ ਕਟ 1861
d) ਭਾਰਤਲ ਕੌਸਲ ਕਟ 1892
Q.2) ਹਿਲ b
Q.2) Which aiong the following Britsh India Acts ended the systei of double goiernient
by abolishing the Board of Control and Court of Directors?
a) Charter Act of 1853
b) Goiernient of India Act of 1858
c) Indian Councils Act of 1861
d) Indian Councils Act of 1892
Q.2) Soluton (b)

3) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕਟ 1935 ਦਲੀਂ ਮੁਖ
ਿ ਪਵਰੇਰਤਾਵਾਂ ਕਲ ਸਾਨ?
1) ਬੰਗਾਲ ਦਲ ਬੰਡ
2) ਕੇਦਰ ਪਵਿਚ ਰਾਜਰਾਹਲ
3) ਰਾਜ ਪਵਿਚ ਰਾਜਰਾਹਲ ਦਾ ਖਾਤਮਾ
a 2, 3
ਬਲ. 1, 3
c. 1, 2 ਅਤੇ 3
d. 1, 2
ਜਵਾਬ: A--2 ਅਤੇ 3

3) What were the salient features of Government of India Act 1935?
1) PARTITION OF BENGAL
2) Dyarchy at the centre
3) Abolition of dyarchy in the state
a. 2, 3
b. 1, 3
c. 1, 2 and 3
d. 1, 2
ANSWER ---A: 2 and 3

੍.4-ਮੋਰਲੇ ਪਮੰਟੋ ਸੁਿਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੇਠ ਪਲਪਖੀਂ ਪਵਿਚੋ ਪਕਹੜਾ ਸਿਚ ਹੈ?
1) ਸਤੇਦਰ ੍ਸਾਦ ਪਸਾਨਹਾ ਵਾਇਸਰਾ ਦਲ ਕਾਰਜਕਾਰਲ ਕੌਸਲ ਪਵਿਚ ਰਾਮਲ

ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਹਲੇ ਭਾਰਤਲ ਬਣੇ।
2) ਸੁਿਾਰਾਂ ਾਨੇ ਵਿਖਰੇ ਵੋਟਰਾਂ ਦਲ ਰੁਰੂੀਤ ਕਲਤਲ।
a ਕੇਵਲ 1
ਬਲ. ਕੇਵਲ 2
c. 1 ਅਤੇ 2 ਦੋਵੇ
d. ਾਨਾ 1 ਅਤੇ ਾਨਾ ਹਲ 2
ਜਵਾਬ: 1 ਅਤੇ 2 ਦੋਵੇ
Q.4-Which of the following is/are true regarding the

Morley Minto Reforms?
1) Satyendra Prasad Sinha became the first Indian to

join the Viceroy’s Executive Council.
2) The reforms introduced separate electorates.
a. Only 1
b. Only 2
c. Both 1 and 2
d. Neither 1 nor 2
ANSWER: Both 1 and 2

੍-5.ੀਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਲਾ ਗਵਰਾਨਰ-ਜਾਨਰਲ ਕੌਣ ਸਲ?
a ਲਾਰਡ ਪਵਲਲਅਾਨ ਬੈਪਟਕ
ਬਲ. ਲਾਰਡ ਕਲਾਈਵ
c. ਲਾਰਡ ਕੈਪਾਨੰ ਗ
d. ਲਾਰਡ ਮਾਊਟਬੈਟਾਨ
ਜਵਾਬ: D. ਲਾਰਡ ਮਾਊਟਬੈਟਾਨ
5. Who was the first Governor-General of dominion of

India?
a. Lord Willian Bentick
b. Lord Clive
c. Lord Canning
d. Lord Mountbatten
ANSWER: Lord Mountbatten

ਸਵਾਲ ਾਨੰ . 6-'ਫਾਦਰ ੀਫ ਕਪਮਊਾਨਲ ਇਲੈਕਟੋਰੇਟ' ਪਕਸ ਨੂੰ ਪਕਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਸਲ?
. ਲਾਰਡ ਕੈਪਾਨੰ ਗ,
ਬਲ ਲਾਰਡ ਪਮੰਟੋ,
C. ਲਾਰਡ ਮੋਰਲੇ ,
D. ਲਾਰਡ ਪਵਲਲਅਮ ਬੈਪਟਕ
ਉੱਤਰ:- ਬਲ
Question No. (6) Who was called ‘Father of Communal

Electorate’?
A. Lord Canning,
B. Lord Minto,
C. Lord Morley,
D. Lord William Bentick
Answer:- B
ਸਵਾਲ ਾਨੰ . (7) ਦਾਅਵਾ ( ) ਪਬ੍ਪਟਰ ਾਰਲਲਮੈਟ ਦੁੀਰਾ ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰ

ਪਵਿਚ ਵੰਰਵਾਦ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਾਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕਟ, 1919 ਾਸ
ਕਲਤਾ ਪਗੀ ਸਲ।
ਕਾਰਾਨ (ੀਰ) ਮੋਟੇਗ-ਚੈਮਸਫੋਰਡ ਸੁਿਾਰ ਕਮੇਟਲ ਾਨੇ ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰ ਪਵਿਚ

ਡਾਇਰੈਕਲ ਦਲ ਰੁਰੂੀਤ ਕਰਾਨ ਦਲ ਪਸਫਾਰਰ ਕਲਤਲ ਹੈ।
A. A ਅਤੇ R ਦੋਵੇ ਸਿਚ ਹਾਨ ਅਤੇ R A ਦਲ ਸਹਲ ਪਵੀਪਖੀ ਹੈ,
B. A ਅਤੇ R ਦੋਵੇ ਸਿਚ ਹਾਨ, ਰ R A ਦਲ ਸਹਲ ਪਵੀਪਖੀ ਪਵਿਚ ਹੈ,
C. A ਸਿਚ ਹੈ, ਰ R ਝੂਠਾ ਹੈ,
D. A ਝੂਠਾ ਹੈ, ਰ R ਸਿਚ ਹੈ
ਉੱਤਰ:-
Question No. (7) Assertion (A) The Government of
India Act, 1919 was passed by the British Parliament
to introduce Dyarchy in the provincial government.
Reason (R) The Montague-Chelmsford Reforms

Committee has recommended the introduction of
Dyarchy in the provincial government.
A. Both A and R are true and R is the correct
explanation of A,
B. Both A and R are true, but R is into the correct
explanation of A,
C. A is true, but R is false,
D. A is false, but R is true
Answer:- A
Q.8-ਭਾਰਤ ਦਲ ਰਾਜਾਨਲਤਲ ਪਵਿਚ ਪਕਹੜਾ ਸਰਵਉੱਚ ਹੈ?
A. ਸੁ ਰਲਮ ਕੋਰਟ,
B. ਸੰਪਵਿਾਾਨ,
C. ਸੰਸਦ,
D. ਿਰਮ
8.In India Polity which one is supreme?

A. The Supreme Court,
B. The Constitution,
C. The Parliament,
D. Religion
Answer:- B
੍.9-ਪਕਹੜੇ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਾਨੇ ਕਾਨੂੰਾਨ ਦੇ ਰਾਜ, ਸੰਸਦਲ ੍ਣਾਲਲ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਾਨ
ਬਣਾਉਣ ਦਲ ੍ਪਕਪਰੀ ਦਲੀਂ ਭਾਰਤਲ ਿਾਰਾਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ੇ ਰਤ ਕਲਤਾ ਹੈ?
A. ਅਮਰਲਕਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ,
B. ਪਬ੍ਪਟਰ ਸੰਪਵਿਾਾਨ,
C. ਕੈਾਨੇਡਲਅਾਨ ਸੰਪਵਿਾਾਨ,
D.ਉ ਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਡਲ
Q-9.Which Constitution has inspired the Indian

concepts of Rule of law, Parliamentary system and
law-making procedure?
A. US Constitution,
B. British Constitution,
C. Canadian Constitution,
D. All of the above
Answer:- B
10.ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਨੂੰ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਦੁੀਰਾ ਪਤੀਰ ਕਲਤਾ ਪਗੀ ਸਲ:
a) ਅਗਸਤ 1940 ਦਲ ੇਰਕਰ
b) 1942 ਦਾ ਪਕ੍ਰਿ ਸ ੍ਸਤਾਵ
c) 1946 ਦਲ ਕੈਬਪਾਨਟ ਪਮਰਾਨ ਨੋਜਾਨਾ
d) 1945 ਦਲ ਪਰਮਲਾ ਕਾਾਨਫਰੰਸ
ਉੱਤਰ (c)
10.The consttuton of India was fraied by the consttuent Asseibly under:
a) August Ofer of 1940

b) Cripps proposal of 1942
c) The Cabinet iission Plan of 1946

d) The Shiila Conference of 1945
Ans (c)
11.ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਪਵਚਾਰ ਪਹਲਲ ਵਾਰ ਇਸ ਦੁੀਰਾ ੇਰ ਕਲਤਾ ਪਗੀ ਸਲ:
a) ਮ. ਾਨ. ਰਾ
b) ਡਾ.ਬਲ.ੀਰ. ਅੰਬੇਿਕਰ
c) ਡਾ: ਰਾਜੇਦਰ ੍ਸਾਦ
d) ਸਰਦਾਰ ਵਿਲਭ ਭਾਈ ਟੇਲ
ਉੱਤਰ ( )
11. The idea of a Consttuent Asseibly was put forward for the frst tie by:
a) M.N. Roy
b) Dr. B. R. Aibedhkar
c) Dr. Rajendra Prasad
d) Sardar Vallabhbhai Patel
Ans (a)
12. ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਪਵਿਚੋ ਕੌਣ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਸੰਪਵਿਾਾਨਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਲ?
a) ਡਾ: ਬਲ.ੀਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ
b) ਕੇ. ਮ. ਮੁਾਨਰਲ
c) ਸਰ ਬਲ. ਾਨ. ਰਾਉ

d) ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਾਨਪਹਰੂ
ਉੱਤਰ (c)
12. Who aiong the following was the Consttutonal Adiisor of the Consttuent Asseibly?
a) Dr. B.R. Aibedhkar
b) K.M. Munshi
c) Sir B.N. Rau
d) Jawaharlal Nehru
Ans (c)
13.ਪਬ੍ਪਟਰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਰੀਸਤਾਂ ਨੂੰ ਪਕੰਾਨਲੀਂ ਸਲਟਾਂ ਅਲਾਟ ਕਲਤਲੀਂ ਗਈੀਂ ਸਾਨ
a) ਪਬ੍ਪਟਰ ਭਾਰਤ ਤੋ 295 ਅਤੇ ਪਰੀਸਤਾਂ ਤੋ 94
b) ਪਬ੍ਪਟਰ ਭਾਰਤ ਤੋ 296 ਅਤੇ ਪਰੀਸਤਾਂ ਤੋ 93
c) ਪਬ੍ਪਟਰ ਭਾਰਤ ਤੋ 298 ਅਤੇ ਪਰੀਸਤਾਂ ਤੋ 91
d) ਪਬ੍ਪਟਰ ਭਾਰਤ ਤੋ 297 ਅਤੇ ਪਰੀਸਤਾਂ ਤੋ 92
ਉੱਤਰ (B) 296+93= 389
13.How iany seats were alloted to Britsh India and to the princely states
a) 295 froi Britsh India and 94 froi the princely states
b) 296 froi Britsh India and 93 froi the princely states
c) 298 froi Britsh India and 91 froi the princely states
d) 297 froi Britsh India and 92 froi the princely states
Ans (b)
14.ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਰਮਾਾਨੈ ਟ ੍ਿਾਾਨ ਕੌਣ ਸਲ?
a) ਡਾ ਭਲਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ
b) ਡਾ: ਰਾਜੇਦਰ ੍ਸਾਦ
c) ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਾਨਪਹਰੂ
d) ਮੋਤਲ ਲਾਲ ਾਨਪਹਰੂ
ਉੱਤਰ (ਅ) ਡਾ.ਰਾਪਜੰਦਰ ੍ਸਾਦ -ਟੈਮ ਰੇਰਲ ੍ਿਾਾਨ- ਡਾ. ਸਿਚਲਦਾਾਨੰ ਦ ਪਸੰਾਨ੍ਾਂ
14. Who was the perianent President of the Consttuent Asseibly?
a) Dr. Bhiirao Aibedkar

b) Dr. Rajendra Prasad
c) Jawaharlal Nehru
d) Motlal Nehru
Ans (b) teiporary president dr sachidanand sinha

14.ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਦਲ ਡਰਾਫਟ ਕਮੇਟਲ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਾਨ ਕੌਣ ਸਲ?
a) ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਾਨਪਹਰੂ
b) ਡਾ: ਬਲ.ੀਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ
c) ਸੁਭਾਰ ਚੰਦਰ ਬੋਸ
d) ਡਾ: ਰਾਜੇਦਰ ੍ਸਾਦ
ਉੱਤਰ (ਅ)
15.Who was the Chairian of the Drafing Coiiitee of the Consttuton?

a) Jawaharlal Nehru
b) Dr. B.R. Aibedhkar
c) Subhash Chandra Bose
d) Dr. Rajendra Prasad
Ans (b)
16.13 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨੂੰ ਅਸੈਬਲਲ ਪਵਿਚ 'ਉਦੇਰ ੂਰਾਨ ਮਤਾ' ਪਕਸਾਨੇ ੇਰ ਕਲਤਾ?
a) ਡਾ: ਬਲ.ੀਰ. ਅੰਬੇਦਕਰ
b) ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਾਨਪਹਰੂ
c) ਮ. ਾਨ. ਰਾ
d) ਕੇ. ਮ. ਮੁਾਨਰਲ
ਉੱਤਰ (b)
17 who ioied the ‘Objectie Resoluton’ in the Asseibly On Deceiber 13, 1946?
a) Dr. B.R. Aibedhkar

b) Jawaharlal Nehru
c) M.N. Roy
d) K.M. Munshi
Ans (b)
Q18. ੍ਸਤਾਵਾਨਾ ਦਾ ਪਵਚਾਰ ਭਾਰਤਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਪਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਤੋ ਪਲੀ ਪਗੀ ਹੈ -
( ) ਇਟਲਲ
(ਬਲ) ਕੈਾਨੇਡਾ
(c) ਫਰਾਂਸ
(d) U.S.A
ਉੱਤਰ ਡਲ
Q18. The idea of the preaible has been borrowed in the Indian Consttuton froi the
Consttuton of –
(a) Italy
(b) Canada
(c) France
(d) U.S.A
Answer – D
19. ਹੇਠ ਪਲਖੇ ਪਵਿਚੋ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਪਹਲਾ ਸ ਲਕਰ ਕੌਣ ਸਲ?
a ਐੱਮ. . ਅਨੈਗਰ
ਬਲ. ਸਰਦਾਰ ਹੁਕਮ ਪਸੰੰ
c. ਜਲਵਲ ਮਾਵਲੰਕਰ
d. ਬਿਲ ਰਾਮ ਭਗਤ
ਉੱਤਰ c
19. Who aiong the following was the frst Speaker of Lok Sabha?
a. MA Ayenger
b. Sardar Hukui Singh
c. GV Maialankar
d. Ball Rai Bhagat
Ans. C
20.ਪਕਸ ਪਬ੍ਪਟਰ ਕਟ ਾਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਗਵਰਾਨਰ ਜਾਨਰਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਵਰਾਨਰ ਜਾਨਰਲ ਪਾਨਨੁਕਤ ਕਲਤਾ?
a. CHARTER ACT-1813
B. CHARTER ACT 1833
C. CHARTER ACT 1773
D.GOVT OF INDIA ACT-1909
ANS- B.
21. ਹੇਠ ਪਲਪਖੀਂ ਪਵਿਚੋ ਕੌਣ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਲਾ ਗਵਰਾਨਰ ਜਾਨਰਲ ਬਪਣੀ?
A. WARREN HASTING
B.LORD CANNING
C.WILLIAM BANTIC
D.LORD CLIVE
ਉੱਤਰ- C- WILLIAM BANTICK
22. ਪਕਸ ਐੱਕਟ ਾਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਵਰਾਨਰ ਜਾਨਰਲ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਾਇਸਰਾ ਪਾਨਨੁਕਤ ਕਲਤਾ ਪਗੀ?
a. Goit of india ACT-1858

B. CHARTER ACT 1833
C. REGULATING ACT 1773
D.GOVT OF INDIA ACT-1909
ANS-A GOVT OF INDIA ACT 1858

23. ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਲਾ ਵਾਇਸਰਾ ਕੌਣ ਸਲ?
A.LORD MINTO
B.LORD CANNING
C.WARREN HASTING
D.LORD DALHOUSIE
ANS-B LORD CANNING
24.RBI ਦਲ ਸਥਾ ਾਨਾ ਕਦੋ ਹੋਈ ਅਤੇ ਪਹਲਾ ਗਵਰਾਨਰ ਕੌਣ ਸਲ?
A. 1933-CD DESHMUKH
B.1885-A.O.HUME
C.1935-SIR OSBORN SMITH
D.1935-CD DESHMUKH
ANS-C 1935-SIR OBORN SMITH

25.ਭਾਰਤਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਨੂੰ ਰ
ੂ ਾ ਹੋਣ ਲਈ ਪਕੰਾਨਾ ਸਮਾਂ ਲਿਗਾ?
A.2 YEAR 12 MONTH 13 DAYS

B. 2 YEAR
C.3 YEAR
D.2 YEARS 11 MONTHS AND 18 DAYS
ANS- D. 2 YEARS,11MONTHS,18DAYS
26.ਭਾਰਤਲ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਨੂੰ ਕਦੋ ਾਸ ਹੋਇੀ?
A. 26.JAN 1950
B. 26 NOV 1949
C.15 AUG 1947
D.11 DEC 1946
ANS- B.26 NOV 1949

27.ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਰਟਰਲ ਗਲਤ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਰਟਰਲ ਗਾਾਨ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਾਨੇ ਕਦੋ ADOPT ਕਲਤਾ?
A.26 JAN 1950

B.26 NOV 1949
C.15 AUG 1947
D.24 JAN 1950
ANS-D 24 JAN 1950

28. ਭਾਰਤਲ ਰਾਰਟਰਲ ਗਲਤ NATIONAL SONG-ਬੰਦੇ ਮਾਤਰਮ ਦਾ ਪਜਕਰ ਪਕਸ ਾਨਾਵਲ ਪਵਿਚ ਹੋਇੀ ਸਲ?
A, ANAND MATH
B. THE OUTLOOK
C. 1857 REVOLT
D. INDEPENDCE RULE
ANS- A.ANAND MATH (BY ਬੰਪਕਮ ਚੰਦਰ ਚੈਟਰਜਲ)
29. ਭਾਰਤਲ ਦਾ ਰਾਰਟਰਲ ਗਲਤ(ਬੰਦੇ ਮਾਤਰਮ) ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਰਟਰਲ ਗਾਾਨ(ਜਾਨ ਗਾਨ ਮਾਨ) ਨੂੰ ਪਹਲਲ ਬਾਰ
ਪਕਸਾਨੇ ਕੰ ੋਸ ਕਲਤਾ ਅਤੇ ਗਾਇੀ?
A. LATA MANGESHKAR
B.ASHA BONSLE
C.BANKIM CHANDAR CHATTERGY
D.RAVINDER NATH TAGORE
ਉੱਤਰ- D. RAVINDER NATH TAGORE
30. ਭਾਰਤ ਪਵਿਚ ਪਸਵਲ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਪ ਤਾਮਾ ਪਕਸ ਨੂੰ ਪਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
A. LORD CANNING
B.LORD DALHOUSIE
C.WARREN HASTING
D.LORD CORNAWOLLIS
ANS- D. LORD CORNAWOLLIS

31. ਭਾਰਤਲ ਰਾਰਟਰਲ ਝੰਡਾ ਸੰਪਵਿਾਾਨ ਸਭਾ ਾਨੇ ਕਦੋ adopt ਕਲਤਾ?
A.15 AUG 1947

B. 24 JAN 1950
C.26 JAN 1950
D.22 JULY 1947
ਉੱਤਰ- D.22 JULY 1947 (RATIO length to breath -3:2) (ਪਵਡਲਓ ਕਲਾਸ ਗਲਤਲ ਲਈ ਮਾਫ ਕਰਾਨਾ)
designer- pingali ienkya
END OF CLASS 3
YOU TUBE - GK ACEDEMY PUNJAB
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL (GK ACADEMY PUNJAB)
GK IN PUNJABI (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS
PREPREATION IN PUNJABI LANGUAGE (FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL)
GK IN PUNJABI
CLASS-4 INDIAN POLITY
PREAMBLE (ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ)
ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੀਆਂ ਵਵਿਸ਼ੇਸਤਾਵਾਂ
 1946 ਈਂ ਵਵੱਚ촳 ਪੰਵਤਤ ਜਵਾਰ ਰ ਲਾਲ ਨਵਰ ਰ ਨੇ objective resoluton ਪੇਿਸ਼

ਕੀਤਾ। ਵਜਰ ੜਾ ਵਕ ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਦੇ ਮੁੱਢ ਬਵਣਆ। ਇਸ ਵਵੱਚ촳 ਧਰਮ-ਵਨਰਪੱਖਤਾ,
ਪ੍ਭਸੱਤਾ, ਗਣਰਾਜ, ਲੋਕਤੰਤਰ, ਵਪੱਛੜੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਵਵੱਚ촳 ਸਮਾਨਤਾ (Secularism,
soivereignty, republic, democracy, equality among backward
castes) ਆਵਦ ਆਉਦੇ ਰ ਨ।
 ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ (PREAMBLE) ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਵਵੱਚ촳 USA ਦੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਤੋ
ਪ੍ਭਾਵਵਤ ਰ ੋ ਕੇ ਿਸ਼ਾਵਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ।
 ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਦੀ ਰ ੁਣ ਤੱਕ ਵਸਰਫ ਇੱਕ ਵਾਰ 42nd ਸੋਧ 1976 ਈ. ਵਵੱਚ촳 ਸੋਧ ਰ ੋਈ
ਰ ੈ। ਇਸ ਵਵੱਚ촳 ਵਤੰਨ ਿਸ਼ਬਦ ਰ ੋਰ ਜੋੜੇ ਗਏ – (ਸਮਾਜਵਾਦ Socialism),, (ਧਰਮ
ਵਨਰਪੱਖ secularism) ਅਤੇ (ਅਖੰਤਤਾ integrity). Socialism, secularism and
integrity.
 42 ਵੀਂ ਸੋਧ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਰਣਨ ਨੂੰ "ਪ੍ਭੁਸੱਤਾ ਸੰਪਨ
ੰ ਜਮਰ ਰੀ ਗਣਰਾਜ" ਤੋ
"ਪ੍ਭਸੱਤਾ ਸੰਪਨ
ੰ , ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਧਰਮ ਵਨਰਪੱਖ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ" ਵਵੱਚ촳 ਬਦਲ
ਵਦੱਤਾ ਅਤੇ "ਰਾਿਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ" ਿਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ "ਰਾਿਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਤਤਾ"
ਵਵੱਚ촳 ਬਦਲ ਵਦੱਤਾ।
 The 42nd Amendment changed the descripton oo India orom a
"soivereign democratc republic" to a "soivereign, socialist secular
democratc republic", and also changed the words "unity oo the

naton" to "unity and integrity oo the naton".
 ਬੇਰਬਰੀ ਯਨੀਅਨ ਕੇਸ 1960 ਵਵੱਚ촳, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵਸੱਟਾ ਕੱਵਢਆ ਵਕ:
ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਸਾਤੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਨਰ ੀਂ ਬਣਦੀ ਰ ੈ।
 ਕੇਿਸ਼ਵਾਨੰ ਦ ਭਾਰਤੀ ਕੇਸ 1973 ਵਵੱਚ촳 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵਕਰ ਾ ਵਕ ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ
ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਅਤੁੱਟ ਵਰ ੱਸਾ ਰ ੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਰ ੈ। ਪਰ ਮੁੱਢਲਾ
ਢਾਂਚ촳ਾ ਨਰ ੀਂ ਬਦਵਲਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।
 ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਨੂੰ 26 ਨਵੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਵਗਆ।
 ਭਾਰਤ ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਵਕਰਤੀ ਜਾਂ ਸਰਪ :— ਪ੍ਭਸੱਤਾ, ਸਮਾਜਵਾਦ, ਧਰਮ
ਵਨਰਪੱਖਤਾ, ਲੋਕਤੰਤਰ ਤੇ ਗਣਰਾਜ। (Soivereignty, socialism, secularism,
democracy and republic.)
 ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਉਦੇਿਸ਼ — ਵਨਆਇਕ , ਅਜ਼ਾਦੀ, ਸਮਾਨਤਾ, (Judicial,
independence, equality)
ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਵਿਸ਼ੇਿਸ਼ਤਾਵਾਂ :—
1.ਸੱਤਾ ਦਾ ਸਰੋਤ –ਲੋਕਵਪ੍ਯ ਪ੍ਭਸੱਤਾ:— Source of Power - Popular Sovereignty
 ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਸਪੱਿਸ਼ਟ ਤੌਰਰ ’ਤੇ ਲੋਕਵਪ੍ਯ ਪ੍ਭਸੱਤਾ ਦੇ ਵਸਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੀ
ਰ ੈ। ਇਸਦੀ ਿਸ਼ੁਰਆਤ ਰ ੇਠ ਵਲਖੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਿਸ਼ੁਰ ਰ ੁੰਦੀ ਰ ੈ:—
“ਅਸੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ.......” "We are the people of India ..."
ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੀ ਿਸ਼ਕਤੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦੀ ਰ ੈ।

Nature of State: - ਰਾਜ ਦੀ ਪ੍ਵਕਰਤੀ:—

1.ਪ੍ਭਸੱਤਾ:— ( Sovereignty: -)
 ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਪ੍ਭਸੱਤਾ-ਸੰਪੰਨ ਦੇਿਸ਼ ਰ ੈ। ਅਵਜਰ ਾ ਐਲਾਨ ਭਾਰਤ ਉਪਰ ਬਰਤਾਨਵੀਂ
ਰਾਜ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਤੇ ਮੋਰ ਰ ਲਗਾਉਦਾ ਰ ੈ। ਰ ੁਣ ਭਾਰਤ ਬਰਤਾਨਵੀਂ ਰਾਜ ਤੇ ਵਨਰਭਰ
ਜਾਂ ਉਸਦੀ ਬਸਤੀ ਨਰ ੀਂ ਵਰਰ ਾ।
 ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰਰ ’ਤੇ ਤੋਮੇਨੀਅਨ ਦਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਪੁਿਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਗਈ।
2.ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਰਾਜ ਰ ੈ ।/ (India is a socialist state)
 ਸੰਨ 1976 ਵਵੱਚ촳 ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਵਵੱਚ촳 ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਮੱਦ ਿਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸੋਧ
ਕੀਤੀ ਗਈ।
 ਭਾਰਤ ਸਭ ਵਕਸਮ ਦਾ ਸੋਸਣ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇ ਆਮਦਨ ਸੋਵਮਆਂ ਅਤੇ ਸੰਪਤੀ
ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਵੰਤ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸਮਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਵਜਕ, ਆਰਵਥਿਕ ਅਤੇ
ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਵਨਆਂ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵੱਚ촳ਨਬੱਧ ਰ ੈ।
 ਪਰ ਇਰ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਜਾਂ ਇਨਕਲਾਬੀ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਰ ਾਵਸਲ ਨਰ ੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ
ਸਕੇਗਾ ਸਗੋ ਅਮਨ-ਪਰਵਕ, ਸੰਵਵਧਾਵਨਕ ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਢੰਗ-ਤਰੀਵਕਆਂ ਨਾਲ
ਰ ਾਵਸਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
 ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਰ ੈ ਵਕ ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਸਮਾਜ਼ਵਾਦ ਰਾਜ਼ ਰ ੈ।
3.ਧਰਮ ਵਨਰਪੱਖ ਰਾਜ (Secular state)

 ਭਾਰਤ ਵਕਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਵਵਿਸ਼ੇਿਸ਼ ਦਰਜਾ ਨਰ ੀਂ ਵਦੰਦਾ। ਇਸਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ
ਸਰਕਾਰੀ ਧਰਮ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ।
 ਅਨੁ ਛੇਦ 25 ਤੋ 28 ਨਾਗਵਰਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਵਮਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੰਦਾ ਰ ੈ।
 ਅਲੈਗਜਾਂਟਰੋਵਵਕਸ ਵਲਖਦੇ ਰ ਨ ਵਕ,“ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਧਰਮ-ਵਨਰਪੱਖ ਦੇਿਸ਼ ਰ ੈ

ਵਜਰ ੜਾ ਸਾਰੇ ਵਵਅਕਤੀਆਂ ਲਈ ਧਰਮ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਵਵਵਸਥਿਾ ਕਰਦਾ ਰ ੈ।”
4.ਲੋ ਕਤੰਤਰੀ ਰਾਜ਼ (Democratic State)

 ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਵਧਾਨ ਇੱਕ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਪ੍ਣਾਲੀ ਦੀ ਵਵਵਸਥਿਾ ਕਰਦਾ ਰ ੈ।
 ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਵਜਰ ੇ ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਅਵਧਕਾਰ ਪ੍ਾਪਤ ਰ ਨ। ਵਜਵੇ ਵਕ ਵੋਟ ਦਾ
ਅਵਧਕਾਰ, ਚ촳ੌਰਣਾਂ ਲੜਨ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ, ਸਰਕਾਰੀ ਅਰ ੁਦੇ ਰ ਾਵਸਲ ਕਰਨ ਦਾ
ਅਵਧਕਾਰ, ਜਥਿੇਬੰਦੀਆਂ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ, ਬੋਲਣ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ, ਪ੍ਸ ੈ
ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਆਵਦ।
 ਇਨਾਂ ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਅਵਧਕਾਰਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਲੋਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਵੱਚ촳 ਵਰ ੱਸਾ ਲੈਦੇ
ਰ ਨ।
5.ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਗਣਰਾਜ਼ ਰ ੈ—(India is a republic)

 ਭਾਰਤ ਦਾ ਿਸ਼ਾਿਸ਼ਨ ਵਕਸੇ ਰਾਜੇ ਵੱਲੋ ਨਰ ੀਂ ਚ촳ਲਾਇਆ ਜਾ ਵਰਰ ਾ।
 ਇਸਦਾ ਅਰਥਿ ਰ ੈ ਵਕ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ촳 ਇੱਕ ਚ촳ੁਵਣਆ ਰ ੋਇਆ ਮੁੱਖੀ ਰ ੈ। ਵਜਰ ੜਾ
ਵਨਰਧਾਵਰਤ ਕਾਰਜ਼ਕਾਲ ਲਈ ਆਪਣੀ ਿਸ਼ਕਤੀ ਵਰਤਦਾ ਰ ੈ।
 ਇਰ ਇੱਕ ਅਵਜਰ ੀ ਸਰਕਾਰ ਰ ੈ ਵਜਰ ੜੀ ਆਪਣੇ ਅਵਧਕਾਰ ਵਸੱਧੇ ਜਾਂ ਅਵਸੱਧੇ ਢੰਗਾਂ
ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਰ ਾਨ ਸੰਸਥਿਾ ਤੋ ਰ ਾਵਸਲ ਕਰਦੀ ਰ ੈ।
Mcq on preamble
Q.1-"ਸੈਕਲਰ" Secular ਦਾ ਸਰ ੀ ਅਰਥਿ ਕੀ ਰ ੈ?
(A) ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਵਚ촳 ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਬਰਾਬਰ ਰ ਨ
(B) ਘੱਟ-ਵਗਣਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਧਰਮ ਦਾ ਵਵਿਸ਼ੇਿਸ਼ ਮਰ ੱਤਵ
(C) ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋ ਇੱਕ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਚ촳ਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰ ੈ
(D) ਰ ੇਠਾਂ ਵਦੱਤੇ ਵਵੱਚ촳ੋ ਕੋਈ ਨਰ ੀਂ
ਉਤਰ- A
Q.2 ਅੱਜ ਤੱਕ ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਵਵੱਚ촳 ਵਕੰਨੀ ਵਾਰ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰ ੈ?
A.ਇੱਕ ਵਾਰ
B.ਦੋ ਵਾਰ
C.ਵਤੰਨ ਵਾਰ
D.ਕਦੇ ਨਰ ੀਂ
ANS- A-ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਨੂੰ 42 ਵੇ ਸੰਵਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਐਕਟ, 1976 ਰਾਰ ੀਂ ਵਸਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੋਵਧਆ ਵਗਆ ਰ ੈ।
Q.3-ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਵਵੱਚ촳 ‘ਅਸੀਂ’ ਿਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥਿ ਰ ੈ
(a) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
(ਬੀ) ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟਾਂ
(c) ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ
(d) ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ
ANS-D WE THE PEOPLE OF INDIA
Q.4-ਵਜਸ ਮਾਮਲੇ ਵਵੱਚ촳, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵਵਿਸ਼ੇਿਸ਼ ਤੌਰਰ 'ਤੇ ਰਾਏ ਵਦੱਤੀ ਵਕ ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਸੰਵਵਧਾਨ
ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ ?
(a) ਬੇਰਬਰੀ ਯਨੀਅਨ ਕੇਸ (1960)
(ਬੀ) ਕੇਿਸ਼ਵਨਾਦਾ ਭਾਰਤੀ ਕੇਸ (1973)
(c) ਦੋਵੇ (a)
ANS-A
Q.5.ਰ ੇਠ ਵਲਖੇ ਵਵੱਚ촳ੋ ਵਕਰ ੜਾ ਕੇਸਵਾਨੰਦ ਭਾਰਤੀ ਬਨਾਮ ਕੇਰਲ ਕੇਸ, 1973?
ਰਾਜ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ?
(a) ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਰ ੈ ਅਤੇ ਸੋਧ ਿਸ਼ਕਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰ ੈ
(ਬੀ) ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ ਅਤੇ ਸੋਧ ਿਸ਼ਕਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ.
ਅਧੀਨ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ
(c) ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਰ ੈ ਪਰ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ ਿਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਸਦ.
ਅਧੀਨ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ
(d) ਪ੍ਸਤਾਵਨਾ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਵਰ ੱਸਾ ਨਰ ੀਂ ਰ ੈ ਪਰ ਇਰ ਸੋਧ ਦੀ ਿਸ਼ਕਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ
ਦੇ ਅਧੀਨ ਰ ੈ
ANS -A
Q-6. The 42nd Consttutonal Amendment added which oo the oollowing words in the
Preamble?
(a) Socialist
b) Secular
(c) Integrity
(d) All oo the aboive
ANS- D
Q-7-The correct sequence oo the oollowing words in the Preamble is
(a) Soivereign, Democratc, Socialist, Secular, Republic

(b) Soivereign, Socialist, Secular, Democratc, Republic
(c) Soivereign, Socialist, Democratc, Secular, Republic
(d) (d) None oo these
ANS-B Soivereign, Socialist, Secular, Democratc, Republic (ਪ੍ਭਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਧਰਮ
ਵਨਰਪੱਖ, ਤੈਮੋਕਰੇਵਟਕ, ਗਣਰਾਜ)
END OF CLASS 4
NEXT CLASS -5 ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ (ਪਾਰਟ 1-

ਅਨੁ ਛੇਦ 1-4)
The Union and its Territory : Part I

(Articles 1- 4)
YOU TUBE - GK IN PUNJABI (FREE)
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM

CHANNEL (GK IN PUNJABI) (FREE)
THANKS
GK IN PUNJABI (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI
LANGUAGE (FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL)
GK IN PUNJABI
INDIAN POLITY
CLASS-5 ARTICLE 1-4

PART 1 (UNION AND ITS TERRITORY)
26 ਨਵੰਬਰ 1949 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਿਵਾਾਨ ਿਵਚਾ 22 ਭਾਗਾਂ ਿਵਚਾ 395 ਅਨੁ ਛੇਦ ਸਨ ਅਤੇ
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਮੇਂ ਿਵਚਾ 8 ਅਨੁ ਸੂਾੀ ਸਨ।
The Constitton of India on November 26, 1949 had 395 artices in 22

seitons and initaccy had 8 sihedtces.
ਿਵਸ਼ਵ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਚੇੇ ਸੰਿਵਾਾਨ ਿਵਚਾ ਇਿਸ ਸਮੇਂ 2022 ਿਵਚਾ 25 ਭਾਗਾਂ ਿਵਚਾ 470
ਅਨੁ ਛੇਦ ਹਨ ਅਤੇ 12 ਅਨੁ ਸੂਿਾਤ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਿਸ ਸਮੇਂ ਤਚੱ 105 ਸ਼ੰਸ਼ੋਾਨ ੱੀਤੇ ਗਏ
ਹਨ।
The worcd's cargesi ionstitton itrrenicy has 470 artices in 25

seitons and 12 sihedtces in 2022. And so far 105 AMENMMENT
have been made.
ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ 4 ਸਮੇੂਹਾਂ ਿਵਚਾ ਵੰਿੇਆ ਿਗਆ—

1. ਸਮੇੂਹ 1-ਗਵਰਨਰ ਅਾੀਨ ਪ੍ਦੇਸ਼ Grotp 1-Terriiories tnder
Governor
2. ਸਮੇੂਹ 2-ਿਰਆਸਤਾਂ(priniecy siaies) Grotp 2- priniecy siaies
3. ਸਮੇੂਹ-3- ੱਂਦਰ ਸ਼ਾਿਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼ (ਾੀਫ ੱਿਮੇਸ਼ਨਰ ਦੇ ਅਾੀਨ) Grotp-3-
Union Terriiories (tnder Chief Commissioner)
4. ਸਮੇੂਹ-4-ਅੰੇੇਮੇਾਨ-ਿਨੱੋਬਾਰ Grotp-4-Andaman-Niiobar
ਦੇਸੀ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦਾ ਏੱੀੱਰਨ: Iniegraton of Indigenots iaies:
 ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਾਪਤ ੱਰਨ ਿਪਚਛੋਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੇਚਿਸਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮੇਣਾ
ੱਰਨਾ ਿਪਆ। ਇਿਹਨਾਂ ਿਵਚਾੋਂ ਇਿਚੱ ਸਮੇਚਿਸਆ ਦੇਸੀ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦੀ ਸੀ ਿਜਨ੍ਾਂ ਦੀ
ਿਗਣਤੀ 562 ਸੀ। ਿਜਨ੍ਾਂ ਉਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜੇ ਰਾਜ ੱਰਦੇ ਸਨ।
India has faied a coi of probcems sinie independenie. One of ihese

was ihe probcem of 562 indigenots siaies. Whiih were rtced by
Indian kings.
 1947 ਈ. ਦੇ ਐੱਟ ਅਨੁ ਸਾਰ ਇਿਹਨਾਂ ਿਰਆਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅਿਾੱਾਰ ਪ੍ਾਪਤ ਸੀ ਿੱ
ਇਿਹ ਆਪਣੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸਚਤਾ ਬਰੱਾਰਾਰ ਰਚਖ ਸੱਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਿੱਸੇ ਰਾਜ ਿਵਚਾ
(ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਪਾਿੱਸਤਾਨ) ਆਪਣੀ ਇਿਚਛਾ ਅਨੁ ਸਾਰ ਸ਼ਾਮੇਲ ਹੋ ਸੱਦੀਆਂ ਸਨ।
ਇਿਸ ੱਰੱੇ ਇਿਹਨਾਂ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵੀ ਸੁਤੰਤਰ ਰਿਹਣਾ ਪਸੰਦ ੱਰਦੇ ਸਨ
1947 AM. Aiiording io ihe Aii, ihese siaies had ihe righi io
reiain iheir independeni power or io join any siaie (India or
Pakisian) as ihey wished. Thai is why ihe kings of ihese siaies
acso wanied io be independeni
 ਪਰੰਤੂ ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਿਹਲੇ ਗ੍ਿਹ-ਮੇੰਤਰੀ ਸਰਦਾਰ ਵਚਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਨੇ
ਬੜੀ ਿਸਆਣਪ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇਸੀ ਿਰਆਸਤਾਂ ਦੇ ਰਾਿਜਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਿਵਚਾ
ਸਾਮੇਲ ਹੋਣ ਲਈ ਰਜ਼ਾਮੇੰਦ ੱਰ ਿਲਆ।
Bti ardar Vaccabhbhai Paiec, ihe frsi Home Minisier of
Independeni India, wisecy perstaded ihe kings of acc ihe priniecy
siaies io join ihe Indian Union.
 ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਿਰਆਸਤ ਦੇ ਿਨਜ਼ਾਮੇ ਸਮੇਾਨ ਅਲੀਖਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਿਵਚਾ
ਸ਼ਾਮੇਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਿਨੱਾਰ ੱਰ ਿਦਚਤਾ। ਇਿਸ ਲਈ 13 ਸਤੰਬਰ 1948 ਈ. ਨੂੰ
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਿਵਚਾ ਭਾਰਤੀ ਪੁਿਲਸ ਭੇਜੀ ਗਈ। ਿਸਚਟੇ ਵਜੋਂ 17 ਸਤੰਬਰ 1948 ਈ. ਨੂੰ
ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੀ ਿਰਆਸਤ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਿਵਚਾ ਸਾਮੇਲ ੱਰ ਿਲਆ ਿਗਆ।
Nizam Usman Acikhan of Hyderabad iaie reftsed io join Indian
Union. Therefore, 13 epiember 1948 AM. Indian pociie seni io
Hyderabad As a restci, on epiember 17, 1948. The siaie of
Hyderabad was acso annexed io ihe Indian Union.
 ਇਿਸੇ ਤਰਾਂ ਜੂਨਾਗੜ੍ ਿਰਆਸਤ ਦਾ ਨਵਾਬ ਪਾਿੱਸਤਾਨ ਿਵਚਾ ਸ਼ਾਮੇਲ ਹੋਣਾ ਾਾਹੁੰਦਾ
ਸੀ। ਪਰੰਤੂ 20 ਫਰਵਰੀ, 1948 ਈ. ਨੂੰ ਜਨਮੇਤ ਸੰਗ੍ਿਹ ਹੋਇਿਆ ਿਜਸ ਿਵਾ ਜਨਤਾ
ਨੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਿਮੇਲਣ ਦੀ ਇਿਚਛਾ ਪ੍ਗਟ ੱੀਤੀ। ਇਿਸ ੱਰੱੇ ਜੂਨਾਗੜ੍ ਿਰਆਸਾਤ
ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਿਵਚਾ ਸ਼ਾਮੇਲ ੱਰ ਿਲਆ ਿਗਆ।
imicarcy, ihe Nawab of Jtnagadh siaie wanied io join Pakisian.
Bti on Febrtary 20, 1948. Hecd a referendtm in whiih ihe
peopce expressed iheir desire io meei India. Mte io ihis
Jtnagadh priniecy siaie was inictded in ihe Indian Union.
 ਇਿਸੇ ਤਰ੍ ਾਂ ੱਸ਼ਮੇੀਰ ਿਰਆਸਤ ਦਾ ਰਾਜਾ ਵੀ ਸੁਤੰਤਰ ਰਿਹਣਾ ਾਾਿਹੰਦਾ ਸੀ। ਪਰੰਤੂ
ਪਾਿੱਸਤਾਨ ੱਸ਼ਮੇੀਰ ਤੇ ੱਬਜ਼ਾ ੱਰਨਾ ਾਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ੱਸ਼ਮੇੀਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸੱ ਨੇ
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਸਹਾਇਿਤਾ ਮੇੰਗੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਘ ਿਵਚਾ ਸ਼ਾਮੇਲ ੱਰਨ
ਲਈ ਬੇਨਤੀ ੱੀਤੀ। ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਨੇ ੱਸ਼ਮੇੀਰ ਦੇ ਸ਼ਾਸੱ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਮੇਨਜ਼ੂਰ
ੱਰ ਲਈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਾ ੱਸ਼ਮੇੀਰ ਪਹੁੰਾ ਗਈ।
imicarcy, ihe Raja of ihe siaie of Kashmir acso wanied
independenie. Bti Pakisian wanied io oiitpy Kashmir. The
rtcer of Kashmir sotghi India's hecp and reqtesied his siaie io
join ihe Indian Union. The Indian governmeni granied ihe
reqtesi of ihe rtcer of Kashmir and ihe Indian army reaihed
Kashmir.
 ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਿੱਸਤਾਨ ਿਵਾੱਾਰ ਯੁਚਾ ਹੋਇਿਆ, ਪਰੰਤੂ ਪਾਿੱਸਤਾਨ ਨੇ ੱਸ਼ਮੇੀਰ
ਦੇ ੱਾਫ਼ੀ ਿਹਚਸੇ ਤੇ ੱਬਜਾ ੱਰ ਿਲਆ।
War broke oti beiween India and Pakisian, bti Pakisian

oiitpied mosi of Kashmir.
ਸੰਿਵਾਾਨ ਦਾ ਭਾਗ 1
ਅਨੁ ਛੇਦ 1 ਤੋਂ 4 (ਸੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਾਤ)
Part 1 of the Constitution
Articles 1 to 4 (Union and States)
ARTICLE 1. ਸੰਘ ਦਾ ਨਾਮੇ ਅਤੇ ਖੇਤਰ Union name and ierriiory
ARTICLE 2. ਨਵਂ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ ਜਾਂ ਸਥਾਪਨਾ Admission or esiabcishmeni

of new siaies
ARTICLE 3. ਨਵਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਨੀਹ ਅਤੇ ਮੇੌਜੂਦਾ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ, ਸੀਮੇਾਵਾਂ ਜਾਂ ਨਾਵਾਂ ਦੀ
ਤਬਦੀਲੀ
Fotndaton of new siaies and ihange of ierriiories, botndaries or

names of existng siaies
ARTICLE 4. ਸੰਸ਼ੋਾਨ ਦੀ ਿਵਵਸਥਾ ੱਰਨ ਲਈ ਅਨੁ ਛੇਦ 2 ਅਤੇ 3 ਦੇ ਅਾੀਨ ਬਣਾਏ
ਗਏ ੱਾਨੂੰਨ।
Laws enaiied tnder Artices 2 and 3 io provide for amendmenis.

ਅਨੁ ਛੇਦ 1 ARTICLE 1 NAME AND TERRITORY

OF THE UNION
 ARTICLE 1 ਭਾਰਤ ਨੂੰ (ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸਮੇੂਹ Federaton of iaies’) ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ
(ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸੰਘ ‘Union of iaies’) ਦੀ ਗਚਲ ੱਰਦਾ ਹੈ। desiribes
India, ihai is, Bharai as a ‘Union of iaies’ raiher ihan a
‘Federaton of iaies’
 ਇਿਸ ਿਵਚਾ ਦੌ ਨਾਮੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਇਿੰਿੇਆਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ੱੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
Ii tses iwo names, boih BHARAT and India.
 ਸੰਘ ਦੀ ਵਰਤੋ ਇਿਸ ੱਰੱੇ ੱੀਤੀ ਗਈ ੱੋਈ ਵੀ ਰਾਜ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ ਟੁਚਟ ਨਹੀ
ਸੱਦਾ ਿਜਵਂ ਅਮੇਰੀੱਾ।
The tse of ihe Union by ihis means ihai no siaie ian break away
from India cike ihe Uniied iaies.
 ਆਰਟੀੱਲ 1 ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਿਤੰਨ ਸ਼੍ੇਣੀਆਂ ਿਵਚਾ ਵੰਿੇਆ ਜਾ
ਸੱਦਾ ਹੈ: Aiiording io Artice 1, ihe ierriiory of India ian be
divided inio ihree iaiegories:
 1. ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਦੇਸ਼। Terriiories of ihe iaies.
 2. ੱਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼। Union Terriiories.
 3. ਹ ਖੇਤਰ ਜੋ ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਦੁਆਰਾ ਿੱਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ ਹਾਸਲ ੱੀਤੇ ਜਾ ਸੱਦੇ
ਹਨ। Areas whiih may be aiqtired by ihe Governmeni of India ai
any tme.
ਭਾਰਤ ਿਵਚਾ ਹੁਣ 2022 ਿਵਚਾ 28 ਰਾਜ ਅਤੇ 8 ੱਂਦਰ ਸਾਿਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼ ਹਨ।
India now has 28 iaies and 8 Union Terriiories in 2022.

ਅਨੁ ਛੇਦ 2 ARTICLE 2 ADMISSION OR

ESTABLISHMENT OF NEW STATES
 ਪਾਰਲੀਮੇੈਂਟ ਨੂੰ 'ਭਾਰਤ ਸੰਘ ਿਵਚਾ ਅਿਜਹੇ ਿਨਯਮੇਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਰਤਾਂ 'ਤੇ ਨਵਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ
ਸਥਾਪਨਾ ੱਰਨ ਦਾ ਅਿਾੱਾਰ ਿਦੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹ ਿਾਤ ਸਮੇਝਦਾ ਹੈ। ਇਿਸ ਤਰ੍ ਾ,ਂ
ਆਰਟੀੱਲ 2 ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਦੋ ਸ਼ੱਤੀਆਂ ਪ੍ਦਾਨ ੱਰਦਾ ਹੈ।
Parciameni GIVE ihe power io esiabcish new iaies in ihe Union
of India on stih ierms and ionditons as ii deems fi. As stih,
Artice 2 ionfers iwo powers on Parciameni.
1.ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਵਂ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸੰਘ ਿਵਚਾ ਦਾਖਲੇ ਦੀ ਸ਼ੱਤੀ Power io join ihe Union
of New iaies of India
2. ਨਵਂ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ੱਰਨ ਦੀ ਸ਼ੱਤੀ The power io esiabcish new siaies
ਅਨੁ ਛੇਦ 3 ARTICLE 3

 ਇਿਹ ਦਚਸਦਾ ਹੈ ਿੱ ਸੰਸਦ ੱਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਿੱਸੇ ਰਾਜ ਤੋਂ ਇਿਚੱ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਚਖ ੱਰੱੇ
ਜਾਂ ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵਚਾ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਜਾਂ ਿਹਚਿਸਆਂ ਿਵਚਾ ਜੋੜ ੱੇ ਜਾਂ ਿੱਸੇ ਪ੍ਦੇਸ਼
ਨੂੰ ਿੱਸੇ ਰਾਜ ਦੇ ਇਿਚੱ ਿਹਚਸੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ੱੇ ਇਿਚੱ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣਾ ਸੱਦੀ ਹੈ।
Ii siaies ihai Parciameni may, by caw, ireaie a new siaie by
separatng an area from a iaie or by iompceiecy or in iwo or
more siaies or by dividing a iaie inio a pari of a iaie.
 Ii recaies io ihe foccowing:

ਇਿਹ ਹੇਠ ਿਲਖੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਿਾਤ ਹੈ:
1. ਨਵਂ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਗਠਨ Formaton of new siaies

2. ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ Transformaton of ierriiories of siaies
3. ਮੇੌਜੂਦਾ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸੀਮੇਾਵਾਂ ਜਾਂ ਨਾਮੇ Botndaries or names of existng
siaies
4. ਿੱਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਘਟਾ ਣਾ; Redtiing ihe area of any siaie;
5. ਿੱਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਹਚਦਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ; Changing ihe botndaries of any
siaie;
6. ਿੱਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮੇ ਬਦਲਣਾ: Changing ihe name of any siaie:
ਇਿਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਸੰਸਦ ਿੱਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵਾਾ ਜਾਂ ਘਟਾ ਸੱਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਿੱਸੇ ਵੀ ਰਾਜ
ਦੀਆਂ ਹਚਦਾਂ ਜਾਂ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸੱਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਹੇਠ ਿਦਚਤੀ ਪ੍ਿੱਿਰਆ ਦਾ ਪਾਲਣ
ੱਰਦੀ ਹੈ
ੱਦਮੇ-1: ਸੰਸਦ ਦਾ ੱੋਈ ਵੀ ਸਦਨ, ਿਸਰਫ਼ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਿਸਫ਼ਾਰਸ਼ 'ਤੇ, ਉਪਰ ਦਚਸੇ
ਗਏ ਿੱਸੇ ਵੀ ਜਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ੱਰਨ ਵਾਲਾ ਿਬਚਲ ਪੇਸ਼ ੱਰ ਸੱਦਾ
ਹੈ।
iep 1: Any Hotse of Parciameni, on ihe reiommendaton of ihe

Presideni oncy, may inirodtie a Bicc impcementng any or acc of ihe
above ihanges.
ੱਦਮੇ-2: ਜੇੱਰ ਅਿਜਹਾ ਿਬਚਲ ਿੱਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸੀਮੇਾ ਜਾਂ ਨਾਮੇ ਨੂੰ ਪ੍ਭਾਿਵਤ ੱਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਿਬਚਲ ਨੂੰ ਨ੍ਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਲਈ ਸੰਸਦ ਿਵਚਾ ਪੇਸ਼ ੱਰਨ ਤੋਂ ਪਿਹਲਾਂ ਸਬੰਾਤ
ਰਾਜ ਿਵਾਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਭੇਜੇਗਾ।
iep 2: If stih a Bicc afeiis ihe botndaries or name of a iaie, ihe

Presideni shacc forward ihe Bicc io ihe iaie Legiscatve Assembcy
ionierned before stbmitng ii io Parciameni for iheir opinion.
ੱਦਮੇ-3: ਜੇੱਰ ਰਾਜ ਿਵਾਾਨ ਸਭਾ ਿਨਰਾਾਰਤ ਸਮੇਾਂ ਸੀਮੇਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ੱੋਈ ਰਾਏ ਪ੍ਗਟ
ੱਰਨ ਿਵਚਾ ਅਸਫਲ ਰਿਹੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਿਹ ਮੇੰਿਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਿੱ ਸਨੇ ਆਪਣੇ ਿਵਾਾਰ
ਪ੍ਗਟ ੱੀਤੇ ਹਨ।
iep-3: If ihe iaie Assembcy faics io express an opinion wiihin ihe

stptcaied tme frame, ii is deemed io have expressed iis views.
ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਾਾਰ ਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ

Reorganization of states on the basis of
language
 ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ੱੁਚਝ ਰਾਜਾਂ ਿਵਚਾ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਾਾਰ ਤੇ ਪੁਨਰਗਠਨ
ੱਰਨ ਦੀ ਮੇੰਗ ਉਠੀ। ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਨੇ ਜੂਨ 1948 ਿਵਚਾ ਾਰ ੱਿਮੇਸ਼ਨ
ਬਣਾਇਿਆ। ੱਿਮੇਸ਼ਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਰਪੋਰਟ ਿਦਸੰਬਰ 1948 ਈ ਿਵਚਾ ਪੇਸ਼ ੱੀਤੀ।
ਇਿਸ ੱਿਮੇਸ਼ਨ ਨੇ ਭਾਸਾ ਦੇ ਆਾਾਰ ‘ਤੇ ਪੁਨਰ-ਗਠਨ ਰਚਦ ੱਰ ਿਦਚਤਾ ਪਰ
ਪ੍ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਆਾਾਰ ਤੇ ੱਰਨ ਦੀ ਿਸਫਾਿਰਸ਼ ੱੀਤੀ।
After independenie, ihere was a demand for cangtage-based
resirtiitring in some siaies of India. The Governmeni of India
esiabcished ihe Mhar Commission in Jtne 1948. The Commission

stbmited iis repori in Meiember 1948. The iommission rejeiied
ihe reorganizaton on ihe basis of cangtage bti reiommended
ihai ii be done on ihe basis of adminisiraton.
 ਿਦਸੰਬਰ 1948 ਈ: ਿਵਚਾ ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਨੇ JBP ਜੇ ਬੀ ਪੀ ੱਮੇੇਟੀ ਬਣਾਈ।
 ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਿਹਰੂ / ਬਚਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ / ਪਾਤਾਬੀ ਸੀਤਾ ਰਮੇਈਆ
 ਇਿਸ ੱਮੇੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਾਾਰ ’ਤੇ ਪੁਨਰ-ਗਠਨ ਬਾਰੇ ਿਰਪੋਰਟ ਪੇਸ਼ ੱਰਨੀ
ਸੀ JBP ਨੇ ਆਪਣੀ ਿਰਪੋਰਟ 1949 ਿਵਚਾ ਪੇਸ਼ ੱੀਤੀ ਅਤੇ ਇਿਸ ਨੇ ਵੀ ਭਾਸਾ ਦੇ
ਅਾਾਰ ਤੇ ਗਠਨ ਰਚਦ ੱਰ ਿਦਚਤਾ।
Meiember 1948, ihe Governmeni of India formed ihe JBP JBP
Commitee.
Jawaharcac Nehrt / Vacbh Bhai Paiec / Paiabi iia Ramaiah
This iommitee was acso io stbmii a repori on ihe
reorganizaton on ihe basis of cangtage. The JBP stbmited iis
repori in 1949 and ii acso ianieced ihe formaton on ihe basis of
cangtage.
 ਦਸੰਬਰ 1953 ਿਵਚਾ ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਨੇ ਫਜ਼ਲ ਅਲੀ ੱਿਮੇਸ਼ਨ ਬਣਾਇਿਆ।
ਿਜਸਨੇ ਆਪਣੀ ਿਰਪੋਰਟ 1955 ਿਵਚਾ ਪੇਸ਼ ੱੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਾਾਰ ਤੇ ਪਨਰ
ਗਠਨ ਦੀ ਿਸਫਾਿਰਸ਼ਾਂ ’ਤੇ ਪੁਨਰ ਗਠਨ ਦੀ ਿਸਫ਼ਾਿਰਸ਼ ੱੀਤੀ। ਪਰ ਇਿਸਨੇ ਇਿਚੱ
ਭਾਸ਼ਾ ਇਿਚੱ ਰਾਜ ਜਾ ਿਵਾਾਰ ਨੂੰ ਰਚਦ ੱੀਤਾ।
In Meiember 1953, ihe Governmeni of India sei tp ihe Fazac Aci
Commission. Whiih presenied iis repori in 1955 and
reiommended reionstitton on ihe basis of cangtage. Bti ii
rejeiied a cangtage, a siaie or an idea.
 ਸੰਨ 1953 ਿਵਚਾ ਭਾਰਤ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਾਾਰ ਤੇ ਆਂਾਰਾ ਰਾਜ ਬਣਾਇਿਆ।
 ਇਿਹ ਇਿਚੱ ਲੰਬੇ ਲੋੱਿਪ੍ਯ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਇਿਸ ੱਾਰਨ ਲਈ 56 ਿਦਨਾਂ ਦੀ ਭੁਖ
ਚ
ਹੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਿਚੱ ਖੜ੍ੇ ੱਾਂਗਰਸੀ ਿਵਅੱਤੀ, ਪੋਟੀ ਸ਼੍ੀਰਾਮੇੁਲੂ ਦੀ ਮੇੌਤ ਤੋਂ
ਬਾਅਦ ਹੋਇਿਆ।
1953, India formed Andhra Pradesh on ihe basis of cangtage.
Ii happened after a cong poptcar agiiaton and for ihis reason
after 56 days of htnger sirike, after ihe deaih of a sianding
Congressman, Pot riramtct.
 1953 ਆਂਾਰਾ ਰਾਜ ਮੇਦਰਾਸ ਪ੍ੈਜ਼ੀੇੈਂਸੀ ਦੇ ਿਹਚਸੇ ਤੋਂ ਬਣਾਇਿਆ ਿਗਆ ਸੀ, ਭਾਰਤ
ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾਈ ਆਾਾਰ 'ਤੇ ਬਿਣਆ ਸੀ। 1953 Andhra Pradesh
was formed from pari of Madras Presideniy, India's frsi siaie
formed on cingtisti basis.
 1956 ਿਵਚਾ, ਆਂਾਰਾ ਰਾਜ ਨੂੰ ਆਂਾਰਾ ਪ੍ਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਬਣਾ ਣ ਲਈ ਹੈਦਰਾਬਾਦ
ਰਾਜ ਦੇ ਤੇਲਗੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਿਵਚਾ ਿਮੇਲਾ ਿਦਚਤਾ ਿਗਆ। In 1956, ihe
siaie of Andhra Pradesh was merged wiih ihe Tectgt-speaking
region of ihe siaie of Hyderabad io form Andhra Pradesh
 ਭਾਰਤ ਸਰੱਾਰ ਨੇ ਿਸਫ਼ਾਿਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੇੰਨ ੱੇ 4 ਸਮੇੂਹਾਂ ਭੰਗ ੱਰੱੇ November 1,
1956 ਨੂੰ 14 ਰਾਜ ਅਤੇ 6 ੱਂਦਰ ਸ਼ਾਿਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼ ਬਣਾਏ। THE Governmeni
of India, foccowing ihe reiommendatons, dissocved 4 grotps and
on November 1, 1956, ireaied 14 iaies and 6 Union Terriiories.
MCQ OF ARTICLE 1-4

Q1) ਭਾਰਤੀ ਸੰਿਵਾਾਨ ਿਵਚਾ, "ਭਾਰਤੀ ਸੰਿਵਾਾਨ ਿਵਚਾ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਸੰਘ" ਦਾ ਿਵਾਾਰ ਇਿਸ ਤੋਂ ਿਲਆ
ਿਗਆ ਹੈ
A ਬੈਲਜੀਅਮੇ ਦਾ ਸੰਿਵਾਾਨ
B ਆਸਟ੍ੇਲੀਆਈ ਸੰਿਵਾਾਨ
C ੱੋਲੰਬੀਆ ਦਾ ਸੰਿਵਾਾਨ
M ਭੂਟਾਨ ਦਾ ਸੰਿਵਾਾਨ
Q1) In ihe Indian Constitton, ihe idea of "Union of iaies in Indian

Constitton" is iaken from ii
A Constitton of Becgitm
B Atsiracian Constitton
C Constitton of Cocombia
M Constitton of Bhtian
AN -B AU CON TITUTION
Q.2 ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋੱਾਂ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਿੱ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰਾਜ ਬਣਾ ਣ ਦੀ ਿਸਫ਼ਾਰਸ਼ ਿੱਸਨੇ
ੱੀਤੀ?
a ਸ਼ਾਹ ੱਿਮੇਸ਼ਨ
ਬੀ. ਫਜ਼ਲ ਅਲੀ ੱਿਮੇਸ਼ਨ
i. ਜੇਵੀਪੀ ੱਿਮੇਸ਼ਨ
d. ਾਰ ੱਿਮੇਸ਼ਨ
Q.2 Who reiommended ihe ireaton of a cingtisti siaie of Ptnjab for Ptnjabi
speaking peopce?
a hah Commission
B. Fazac Aci Commission
i. JVP Commission
d. Earih Commission
AN - A HAH COMMI ION
Q-3) ਫਜ਼ਲ ਅਲੀ ੱਿਮੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਿਸਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਿਲਖੀਆਂ ਿਵਚਾੋਂ ਿੱਹੜੀਆਂ ਹਨ?
1) ਇਿਸ ਨੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੁਨਰਗਠਨ ਦੇ ਆਾਾਰ ਵਜੋਂ ਸਵੀੱਾਰ ੱੀਤਾ।
2) 14 ਰਾਜ ਅਤੇ 6 ੱਂਦਰ ਸ਼ਾਿਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼
3) ਇਿਸ ਨੇ ਇਿਚੱ ਭਾਸ਼ਾ - ਇਿਚੱ ਰਾਜ ਦੇ ਆਾਾਰ ਨੂੰ ਰਚਦ ੱਰ ਿਦਚਤਾ।
a. 1, 2
b. 1, 3
c. 2, 3
d. All of the abovE
Q-3) Which of the following are the recommendations of Fazal Ali
Commission?
1) It accepted language as the basis for restructuring.
2) 14 States and 6 Union Territories
3) It abolished the basis of one language - one state.
a. 1, 2
b. 1, 3
c. 2, 3
d. All of the abovE
ANS-D
Q-4-ਭਾਰਤੀ ਸੰਿਵਾਾਨ ਅਨੁ ਛੇਦ ਿਵਚਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸੰਘ India as a tnion of siaies ਦੇ
ਰੂਪ ਿਵਚਾ ਵਰਣਨ ੱਰਦਾ ਹੈ
A.ਆਰਟੀੱਲ 1
B. ARTICLE 16
C. ARTICLE 20
(ੇੀ) ARTICLE 27
Q-4- Artice of Indian Constitton desiribes India as a tnion of siaies.
A. Artice 1
B. ARTICLE 16
C. ARTICLE 20
(M) ARTICLE 27
AN -A 1
Q-5 ------ਿਵਚਾ ਆਂਾਰਾ ਪ੍ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਿਚੱ ਭਾਸ਼ਾਈ ਰਾਜ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਿਆ ਿਗਆ ਸੀ
Q-5 ------ Andhra Pradesh was ireaied as a cingtisti siaie
(A) 1950
(B) 1953
(C) 1956
(M) 1961
AN - B
Q.6 ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਿਵਾਾਨ ਦੇ ਵਰਣਨ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਹੇਠ ਿਲਿਖਆਂ ਿਵਚਾੋਂ ਿੱਹੜਾ ਸਹੀ ਹੈ
A.ਭਾਰਤ ਇਿਚੱ ਸੰਘੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਹੈ;
B: ਭਾਰਤ ਰਾਜ ਦਾ ਇਿਚੱ ਸੰਘ ਹੈ;
C: ਭਾਰਤ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਘ ਹੈ;
M. ਪਰੋੱਤ ਸਾਰੇ;
Q.6 Whiih of ihe foccowing is iorreii as desiribed in ihe Constitton of India?
A. India is a federac naton;
B: India is a federaton of siaies;
C: India is a Union of iaies;
M. Acc of ihe above;
ਜਵਾਬ C- THE UNION OF TATE
Q-7_______ ਦੀ ਸਿਹਮੇਤੀ ਿਵਾਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਭਾਰਤ ਿਵਚਾ ਇਿਚੱ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣਾ ਣ ਿਵਚਾ
ਸ਼ਾਮੇਲ ਨਹੀ ਹੈ।
A: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
B: ਸੰਸਦ
C: ਰਾਜ ਦੀ ਿਵਾਾਨ ਸਭਾ
M: ਸੁਪਰੀਮੇ ੱੋਰਟ
Q-7 _______ Conseni Misitssion is noi invocved in ireatng a new siaie in

India.
A: Presideni
B: Parciameni
C: iaie Assembcy
M: tpreme Cotri
AN - M
Q8 ਭਾਰਤ ਦੀ ਿੱਹੜੀ ਸੰਿਵਾਾਨੱ ਸੋਾ ਿਦਚਲੀ ਨੂੰ "ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਾਾਨੀ ਖੇਤਰ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ
ਹੈ?
Q8 Whiih ionstittonac amendmeni of India defnes Mechi as a "Natonac

Capiiac Terriiory"?
A: 51 ਵੀ ਸੋਾ;
B: 69 ਵੀ ਸੋਾ;
C: 72 ਸੋਾ;
M: 91 ਵੀ ਸੋਾ;
AN -B 69 AMENMMENT
Q-9 ਹੇਠ ਿਲਿਖਆਂ ਿਵਚਾੋਂ ਿੱਸ ੱੋਲ ਭਾਰਤ ਿਵਚਾ ਇਿਚੱ ਨਵਾਂ ਰਾਜ ਬਣਾ ਣ ਦੀ ਸ਼ੱਤੀ ਹੈ?
A: ਸੰਸਦ;
B: ਮੇੰਤਰੀ ਮੇੰੇਲ;
C: ਪ੍ਾਾਨ ਮੇੰਤਰੀ;
M: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ;
Q-9 Whiih of ihe foccowing has ihe power io ireaie a new siaie in India?
A: Parciameni;
B: Cabinei;
C: Prime Minisier;
M: Presideni;
AN - A
Q10.ਭਾਰਤੀ ਸੰਿਵਾਾਨ ਦੀ ਹੇਠ ਿਲਖੀਆਂ ARTICLE ਿਵਚਾੋਂ ਿੱਹੜਾ ੱਂਦਰ ਸਰੱਾਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ
ਿਵਚਾ ਿੱਸੇ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸੀਮੇਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਣ ਵਾਾ ਣ ਦੀ ਇਿਜਾਜ਼ਤ ਿਦੰਦਾ ਹੈ?
Q10. Whiih of ihe foccowing ARTICLE of ihe Indian Constitton accows ihe
Cenirac Governmeni io inirease or deirease ihe botndaries of a iaie in
India?
A: ARTICLE 5;
B: ਆਰਟੀੱਲ 3;
C: ਆਰਟੀੱਲ 9;
M: ARTICLE 177;
AN - B 3
Q11. ਤੇਲਗੂ ਬੋਲਣ ਵਾਿਲਆਂ ਦੇ ਿਹਚਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਂਾਰਾ ਪ੍ਦੇਸ਼ ਿਵਚਾ ਭੁਚਖ ਹੜਤਾਲ ੱਰਨ
ਵਾਲਾ ਆਗੂ ਹੈ ਿਜਸਦੀ ਮੇੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ?
(a) ਿਾਚਤ ਰੰਜਨ ਦਾਸ
(B) ਪੋਟੀ ਸ਼੍ੀਰਾਮੇੁਲੁ
(i) ਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮੇੇਨਨ
(d) ਇਿਹਨਾਂ ਿਵਚਾੋਂ ੱੋਈ ਨਹੀ
Q11. Who is ihe ceader who weni on htnger sirike in Andhra Pradesh io
proieii ihe inieresis of Tectgt speakers?
(a) Chii Ranjan Mas
(B) Pot riramtct
(i) Krishna Menon
(d) None of ihese
ਉਤਰ: (B) POTI RIMULLU
END OF CLASS 5
NEXT CLASS- ARTICLE 5 TO 11

CITIZENSHIP ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਿਰੱਤਾ
YOU TUBE - GK IN PUNJABI / ENGLISH (FREE)
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL

(GK IN PUNJABI/ENGLISH) (FREE
GK ACADEMY PUNJAB (FREE BILINGUAL GK COURSE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS
PREPREATION IN PUNJABI AND ENGLISH LANGUAGE (FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL)
FREE POLITY COURSE IN PUNJABI AND

ENGLISH IN YOU TUBE CHANNEL :
GK ACADEMY PUNJAB
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਭਾਗ ਦੂਜਾ (ਅਨੁ ਛੇਦ 5 ਤੋ 11) TOTAL 7

ARTICLES Citizenship Part II (Articles 5 to
11)
 ਅਨੁ ਛੇਦ 5 - ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ 'ਤੇ ਨਾਗਰਰਕਤਾ
ਇੱਕ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਰਜਸਦਾ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਨਵਿਾਸ ਸਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਰਤੰਨ ਰਤਾਂ ਰਵਿੱਚੋ ਰਕਸੇ
ਇੱਕ ਨ ਵਿਤੀ ਪੂਰਾ ਕਤੀਤਾ-
1. ਜੇਕਰ ਉਹ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸਤੀ।
2. ਜੇਕਰ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਰਪਤਾ ਰਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਵਿਤੀ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸਤੀ।
3. ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋ ਤੁਰੰਤ ਪਰਹਲਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਰਹਾ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਬਣ ਰਗਆ ਹੈ।
ARTICLE 5- citizenship at thze commzenczemzent of thze

Consttuton
- A Pzerson who had his domicilze in India and also fulfllzed any
onze of thze thrzeze conditons-
1. If hze was born in India.
2. If zeithzer of his parzents was born in India.
3. If hze has bzezen ordinarily rzesidzent in India for fize yzears

immzediatzely bzeforze thze commzenczemzent of thze
Consttuton, bzecamze a citizen of India.
 ਅਨੁ ਛੇਦ 6- ਕੁਝ ਰਵਿਅਕਤਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦੇ ਅਰਧਕਾਰ ਜੋ ਪਾਰਕਸਤਾਨ

ਤੋ ਭਾਰਤ ਆ ਗਏ ਹਨ
ਪਾਰਕਸਤਾਨ ਤੋ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪਰਵਿਾਸ ਕਰਨ ਵਿਾਲਾ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕ ਬਣ

ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਹ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਰਪਤਾ ਜਾਂ ਉਸਦੇ ਦਾਦਾ-ਦਾਦਤੀ ਰਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਵਿਤੀ
ਅਣਵਿੰਡੇ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਰਕਸੇ ਇੱਕ ਰਤ ਨ ਵਿਤੀ ਪੂਰਾ ਕਤੀਤਾ
ਸਤੀ-
1. ਜੇਕਰ ਉਹ ਜੁਲਾਈ, 1948 ਤੋ ਪਰਹਲਾਂ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪਰਵਿਾਸ ਕਰ ਰਗਆ ਸਤੀ, ਤਾਂ ਉਹ
ਆਪਣੇ ਪਰਵਿਾਸ ਦਤੀ ਰਮਤਤੀ ਤੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹਾ ਸਤੀ।
2. ਜਾਂ ਜੇਕਰ ਉਹ 19 ਜੁਲਾਈ, 1948 ਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪਰਵਿਾਸ ਕਰ

ਰਗਆ ਸਤੀ, ਤਾਂ ਉਸਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਵਿਜੋ ਰਰਜਸਸਰ ਕਤੀਤਾ ਰਗਆ ਸਤੀ। ਪਰ, ਕੋਈ
ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਤਾਂ ਹਤੀ ਰਰਜਸਸਰਡ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਹ ਇੱੇੇ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ
Artclze 6- Rights of Citizenship of czertain pzersons who haize

migratzed to India from Pakistan
A pzerson who migratzed to India from Pakistan bzecamze an
Indian citizen if hze or zeithzer of his parzents or any of his
grandparzents was born in undiiidzed India and also
fulfllzed any onze of thze condtons-
1. In casze hze migratzed to India before July, 1948, hze had bzezen
ordinarily rzesidzent in India Sincze thze datze of his
migraton.
2. Or In casze hze migratzed to India on or after july 19, 1948, hze
had bzezen rzegistzerd as a citizen of India. But, a pzerson
could bze so rzegistrzed only if hze had bzezen rzesidzent in
India for six months przeczeding thze datze of his
applicaton for rzegistraton
 ਅਨੁ ਛੇਦ 7- ਪਾਰਕਸਤਾਨ ਗਏ ਕੁਝ ਭਾਰਤਤੀਆਂ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦੇ ਅਰਧਕਾਰ

ਇੱਕ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਜੋ 1 ਮਾਰਚ, 1947 ਤੋ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਤੋ ਪਾਰਕਸਤਾਨ ਚਲਾ ਰਗਆ ਸਤੀ,
ਪਰ ਬਾਅਦ ਰਵਿੱਚ ਪੁਨਰਵਿਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤ ਵਿਾਪਸ ਆ ਰਗਆ ਸਤੀ, ਉਹ ਭਾਰਤਤੀ
ਨਾਗਰਰਕ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲਈ, ਉਸਨ ਰਰਜਸਸ੍ੇ ਨ ਲਈ ਆਪਣਤੀ ਅਰਜ਼ੀਤੀ ਦਤੀ
ਰਮਤਤੀ ਤੋ ਛੇ ਮਹਤੀਨੇ ਪਰਹਲਾਂ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਨਵਿਾਸਤੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹਤੀਦਾ ਸਤੀ।
Artclze 7- Rights of citizenship of czertain migrants to Pakistan

A Pzerson who migratzed to Pakistan from India afzer
march 1, 1947, but latzer rzetunzed to India for
rzeszetlzemzent could bzecomze an Indian citizen. For this,
hze had to bze rzesidzent in India for six months przeczeding
thze datze of his applicaton for rzegistraton.
 ਅਨੁ ਛੇਦ -8 ਭਾਰਤ ਤੋ ਬਾਹਰ ਰਰਹ ਰਹੇ ਭਾਰਤਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਕੁਝ ਰਵਿਅਕਤਤੀਆਂ
ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦਾ ਅਰਧਕਾਰ
Artclze-8 Right to citizenship of czertain pzersons of Indian origin

rzesiding out India
 ਅਨੁ ਛੇਦ 9 ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਸਵਿੈ -ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਰਕਸੇ ਰਵਿਦੇ ਤੀ ਰਾਜ ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ
ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿਾਲੇ ਨਾਗਰਰਕ ਨਾ ਹੋਣ
Artclze 9 Pzersons ioluntarily acquiring citizenship of a forzeign

Statzes not to bze citizens
 ਅਨੁ ਛੇਦ 10- ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦੇ ਅਰਧਕਾਰਾਂ ਦਤੀ ਰਨਰੰਤਰਤਾ

Artclze 10-- Contnuancze of thze rights of citizenship
 ਅਨੁ ਛੇਦ 11- ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦੇ ਅਰਧਕਾਰਾਂ ਨ ਰਨਨਮਤ ਕਰਨ

ਲਈ ਕਾਨਨ
Artclze 11- Parliamzent to rzegulatze thze rights of citizenship by law.

There are two types of citizenship in India:

-
ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ 2 ਤਰ੍ ਾਂ ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਮੰਨਤੀ ਜਾਂਦਤੀ ਹੈ:—
1. CITIZENSHIP 1. ਨਾਗਰਰਕਤਾ
2. ALIENS (FRINDLY AND ENEMY) 2. ਏਲਤੀਅਨਜ਼ੀ (ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਦੁ ਮਣ)
1.ਨਾਗਰਰਕ- ਭਾਰਤਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਪੂਰਨ ਮੈਬਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਤਤੀ ਵਿਵਾਦਾਰ ਹਨ। ਉਹ

ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨਤੀਰਤਕ ਅਰਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਨੰ ਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ,
Citizens- arze full mzembzers of thze Indian statze and owze allzegiancze to it.
Thzey zenjoy all ciiil and politcal rights,
2.ਏਲਤੀਅਨਸ-ਪਰਦੇਸਤੀ- ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਰਕਸੇ ਹੋਰ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ,
ਸਾਰੇ ਨਾਗਰਰਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨਤੀਰਤਕ ਅਰਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਨੰ ਦ ਨਹੀ ਮਾਣਦੇ।
Alizens- on thze othzer hand, arze thze citizens of somze othzer statze
and hzencze, do not zenjoy all thze ciiil and politcal right.
ਉਹ ਦੋ ੍ੇਣਤੀਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਦੋਸਤਾਨਾ ਏਲਤੀਅਨ ਜਾਂ

ਦੁ ਮਣ ਏਲਤੀਅਨ। India has two kinds of people-
citizens and aliens.
1. ਦੋਸਤਾਨਾ ਏਲਤੀਅਨਸ ਪਰਦੇਸਤੀ- ਉਨ੍ਾਂ ਦੇ ਾਂ ਦੇ ਰਵਿ ੇ ਹਨ ਰਜਨ੍ਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤ ਨਾਲ

ਸੁਰਹਰਦ ਸਬੰਧ ਹਨ।
Frizendly alizens- arze thze subjzects of thosze countrizes that haize

cordial rzelatons with India.
2. ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੁ ਮਣ ਏਲਤੀਅਨਜ ਪਰਦੇਸਤੀ- ਉਸ ਦੇ ਦਤੀ ਪਰਜਾ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤ ਨਾਲ

ਜੰਗ ਰਵਿੱਚ ਹੈ। ਉਹ ਦੋਸਤਾਨਾ ਪਰਦੇਸਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋ ਘੱਸ ਅਰਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਆਨੰ ਦ
ਮਾਣਦੇ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਉਹ ਰਗ੍ਫਤਾਰਤੀ ਅਤੇ ਨਜ਼ੀਰਬੰਦਤੀ (ਆਰਸਤੀਕਲ 22)
ਤੋ ਸੁਰੱਰਿਆ ਦਾ ਆਨੰ ਦ ਨਹੀ ਮਾਣਦੇ ਹਨ।
Enzemy alizens- on thze othzer hand, arze thze subjzects of that
country that is at war with India. Thzey zenjoy lzesszer rights
than thze frizendly alizens, ze.g., thzey do not zenjoy protzecton
against arrzest and dzetzenton (artclze 22)
ਅਰਧਕਾਰ ਅਤੇ ਰਵਿ ੇ ਅਰਧਕਾਰ ਰਸਰਵ ਭਾਰਤ ਦੇ

ਨਾਗਰਰਕਾਂ ਨ ਰਦੱਤੇ ਗਏ ਹਨ
Rights and Privileges given only to the
Citizens of India
 ਧਰਮ, ਨਸਲ, ਜਾਤ, ਰਲੰਗ ਜਾਂ ਜਨਮ ਸੇਾਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਰਵਿਤਕਰੇ ਰਵਿਰੁੱਧ
ਅਰਧਕਾਰ। (ਆਰਸਤੀਕਲ 15)
Right against discriminaton on ground of rzeligion, racze,
castze, szex or placze of birth. (artclze 15)
 ਜਨਤਕ ਰੁਜ਼ੀਗਾਰ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਰਵਿੱਚ ਮੌਕੇ ਦਤੀ ਬਰਾਬਰਤੀ ਦਾ ਅਰਧਕਾਰ (ਆਰਸਤੀਕਲ

16)
Right to zequality of opportunity in thze matzer of public
zemploymzent (artclze 16)
 ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਗਸਾਵਿੇ ਦਤੀ ਆਜ਼ੀਾਦਤੀ, ਅਸੈਬਲਤੀ, ਐਸੋਸਤੀਏ ਨ, ਅੰਦੋਲਨ,
ਰਰਹਾਇ ਅਤੇ ਪੇ ੇ ਦਾ ਅਰਧਕਾਰ (ਆਰਸਤੀਕਲ 19)
Right to frzezedom of spzezech and zexprzession, asszembly,
associaton, moizemzent, rzesidzencze and profzession (Artclze
19)
 ਸੱਰਭਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਰਵਿਰਦਅਕ ਅਰਧਕਾਰ (ਲੇਿ 29 ਅਤੇ 30-) Cultural and

zeducatonal rights (artclzes 29 and 30-)
 ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਤੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਰਵਿੱਚ ਵਿੋਸ ਪਾਉਣ ਦਾ ਅਰਧਕਾਰ
ਸੰਸਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਤੀ ਮੈਬਰਰ ਪ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨ ਦਾ ਅਰਧਕਾਰ।
Right to iotze in zelzectons to thze Lok Sabha and statze
lzegislatize asszembly,
Right to contzest for thze mzembzership of thze Parliamzent
and thze statze lzegislaturze.
 .ਕੁਝ ਜਨਤਕ ਅਹੁਦੇ ਰੱਿਣ ਦਤੀ ਨੋਗਤਾ, ਨਾਨਤੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾ ਸਰਪਤਤੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ
ਉਪ-ਰਾ ਸਰਪਤਤੀ, ਸੁਪਰਤੀਮ ਕੋਰਸਾਂ ਅਤੇ ਉਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਜੱਜ, ਰਾਜਾਂ ਦੇ
ਰਾਜਪਾਲ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਸਾਰਨਤੀ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਐਡਵਿੋਕੇਸ ਜਨਰਲ
Eligibility to hold czertain public ofczes, that is, Przesidzent
of India, Vicze-Przesidzent of India, Judgzes of thze Suprzemze
Courts and thze high courts, goizernor of statzes, atornzey

gzenzeral of India and adioacatze gzenral of statzes.
 ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਜਨਮ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਰਰਕ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕ ਦੋਵਿੇ ਹਤੀ
ਰਾ ਸਰਪਤਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਨੋਗ ਹਨ ਜਦੋ ਰਕ ਨੂਐਸਏ ਰਵਿੱਚ, ਰਸਰਫ ਇੱਕ
ਨਾਗਰਰਕ ਹਤੀ ਜਨਮ ਦੁਆਰਾ ਨੋਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕ ਨਹੀ ਹੈ।
In India both a citizen by birth as wzell as a naturaliized
citizen arze zeligiblze for thze ofcze of Przesidzent whilze in USA,
only a citizen by birth and not a naturaliized citizen is
zeligiblze for thze ofcze of Przesidzent
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਐਕਸ, 1955 The citizenship Act

(1955)
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਕਾਨਨ (1955) ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਨਾਗਰਰਕਤਾ
ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਆਉਣ ਦਤੀ ਰਵਿਵਿਸੇਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਐਕਸ ਨ ਹੇਠ ਰਲਿੇ
ਐਕਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਵਿਾਰ ਸੋਰਧਆ ਰਗਆ ਹੈ;
Thze citizenship Act (1955) proiidzes for acquisiton and loss of
citizenship afzer thze commzenczemzent of thze Consttuton. This Act
has bzezen amzendzed many tmzes by thze following acts;
1. 1. ਨਾਗਰਰਕਤਾ (ਸੋਧ), ਐਕਸ, 1986। Thze citizenship

(Amzendmzent), Act, 1986.
2. ਰਸਸਤੀਜ਼ੀਨਰ ਪ (ਸੋਧ), ਐਕਸ, 1992। Thze Citizenship ( Amzedmzent

), Act, 1992.
3. ਰਸਸਤੀਜ਼ੀਨਰ ਪ (ਸੋਧ) ਐਕਸ, 20-0-3। Thze Citizenship (amzendmzent)

Act, 20-0-3.
4. ਰਸਸਤੀਜ਼ੀਨਰ ਪ (ਸੋਧ) ਐਕਸ, 20-0-5। Thze Citizenship

(Amzendmzent) Act, 20-0-5.
5. ਰਸਸਤੀਜ਼ੀਨਰ ਪ (ਸੋਧ) ਐਕਸ, 20-15 । Thze Citizenship

(Amzendmzent) Act, 20-15
6. ਰਸਸਤੀਜ਼ੀਨਰ ਪ (ਸੋਧ) ਐਕਸ, 20-19 Thze Citizenship (Amzendmzent)

Act, 20-19
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਲੈ ਣ ਦੇ ਤਰਤੀਕੇ :—
1. BY BIRTH (ਜਨਮ ਤੋ)
2. NATURALISATION (ਕੁਦਰਤਤੀ ਤੌਰ ਤੇ)
3. BY DESCENT (ਵਿੰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ )
4. BY REGISTRATION (ਪੰਜਤੀਰਕਤ)
1. BY BIRTH (ਜਨਮ ਤੋ)

1. 26 ਜਨਵਿਰਤੀ 1950- ਤੋ 1 ਜੁਲਾਈ 1987 ਤੱਕ ਰਜਹੜੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਹਨ। ਉਹ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਹਨ।
From 26 January 1950- to 1 July 1987 who wzerze born in India.
Thzey arze citizens of India.
2. 1 ਜੁਲਾਈ 1987 ਨ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਨ ਭਾਰਤ
ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਮੰਰਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ-ਰਪਤਾ ਰਵਿੱਚੋ
ਕੋਈ ਵਿਤੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਹੋਵਿੇ।
ਇਸ ਤੋ ਇਲਾਵਿਾ 3 ਦਸੰਬਰ 20-0-4 ਨ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ
ਲੋਕਾਂ ਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਮੰਰਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਰਪਤਾ ਦੋਵਿੇ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਹਨ ਜਾਂ ਰਜਨ੍ਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਰਪਤਾ ਰਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਭਾਰਤ ਦਾ
ਨਾਗਰਰਕ ਹੈ
A pzerson born in India on or afzer July 1, 1987 is considzerzed a
citizen of India if zeithzer of his hzer parzents was a citizen of India
at thze tmze of his hzer birth.
In additon, pzeoplze born in India on or afzer Dzeczembzer 3, 20-0-4
arze considzerzed citizens of India if both thzeir parzents arze citizens
of India or onze of thzeir parzents is a citizen of India.
2.BY DESCENT (ਵਿੰ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ)

1. 26 ਜਨਵਿਰਤੀ 1950- ਤੋ 10- ਰਦਸੰਬਰ 1992 ਤੱਕ ਰਜਹੜਾ ਬੱਚਾ ਰਵਿਦੇ ਰਵਿੱਚ
ਜੰਰਮਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨ ਭਾਰਤ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਤਾਂ ਰਮਲੇਗਤੀ ਜੇਕਰ ਰਪਤਾ ਭਾਰਤਤੀ
ਨਾਗਰਰਕ ਹੈ।
A child born abroad from 26 January 1950- to 10- Dzeczembzer 1992
will rzeczeiize Indian citizenship if thze fathzer is an Indian citizen.
2. 10- ਰਦਸੰਬਰ 1992 ਤੋ ਬਅਦ ਮਾਤਾ ਜਾਂ ਰਪਤਾ ਰਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਇੱਕ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕ
ਹੋਵਿੇ।
Bzecomze an Indian citizen with zeithzer parzent sincze 10- Dzeczembzer
1992.
3. 3 ਰਦਸੰਬਰ 20-0-4 ਤੋ ਬਾਅਦ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਦੇ ਸਾਲ ਦੇ ਰਵਿੱਚ-ਰਵਿੱਚ ਪੰਜਤੀਰਕਤ
ਕਰਾਉਣਾ ਜਰੂਰਤੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਾਲ ਤੋ ਵਿੱਧ ਸਮਾਂ ਹੋ ਜਾਵਿੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤਤੀ ਸਰਕਾਰ ਦਤੀ
ਮੰਜੂਰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹਤੀ ਪੰਜਤੀਰਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
Afzer Dzeczembzer 3, 20-0-4 thze child must bze rzegistzerzed within thze
yzear of birth. If morze than onze yzear has zelapszed, it is rzegistzerzed
with thze approial of Goizernmzent of India.
3.BY REGISTRATION ( ਪੰਜਤੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ)

1. ਉਹ ਬੰਦਾ ਭਾਰਤਤੀ ਮੂਲ ਦਾ ਹੋਵਿੇ ਅਤੇ ਰਬਨੈ -ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਤੋ ਪਰਹਲਾਂ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ 7
ਸਾਲ ਤੋ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ। Thze pzerson must bze of Indian
origin and haize bzezen liiing in India for 7 conszecutize yzears
bzeforze applying.
ਉਸ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਦਾ ਰਕਸੇ ਭਾਰਤਤੀ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਰਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਹੋਵਿੇ ਤੇ 7
ਸਾਲ ਤੋ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ ਰਬਨੈ ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਤੋ ਪਰਹਲਾ। hze pzerson is
marrized to an Indian and has bzezen liiing in India for 7 yzears
bzeforze applying.
2. ਭਾਰਤਤੀ ਮੂਲ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਰਕਸੇ ਵਿਤੀ ਰਵਿਦੇ ਤੀ ਮੁਲਕ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ ਪਰ
ਉਹ ਮੁਲਕ ਵਿੰਡ ਤੋ ਪਰਹਲਾਂ ਭਾਰਤ ਤੋ ਬਾਹਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹਤੀਦਾ ਹੈ। A citizen of
Indian origin liiing in any forzeign country but must bze out of
India bzeforze partton.
3. ਨਾਬਾਰਲਕ ਬੱਚੇ ਰਜਨ੍ਾਂ ਦੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕ ਹੋਣ।
Minor childrzen whosze parzents arze Indian citizens.
4. ਉਹ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਰਜਨ੍ਾਂ ਦੇ ਮਾਂ ਜਾਂ ਬਾਪ ਕਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਸਨ ਤੇ ਉਹ ਆਪ

ਚਾਹਵਿਾਨ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਸਾਲ ਤੋ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ।
A pzerson whosze mothzer or fathzer was oncze a citizen of India and
who is thze aspiring pzerson has bzezen liiing in India for yzears
5. ਭਾਰਤਤੀ ਰਵਿਦੇ ਤੀ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਰਜਹੜਾ 5 ਸਾਲ ਤੋ ਬਾਹਰ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ ਤੇ ਰਬਨੈ
ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਤੋ ਪਹਲਾਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ। Indian
forzeignzer who has bzezen liiing outsidze India for 5 yzears and has
bzezen liiing in India for onze yzear bzeforze applying.
4.BY NATURALISATION (ਕੁਦਰਤਤੀ ਤੌਰ ਤੇ)

1. ਗੈਰ ਕਾਨਨਤੀ ਪ੍ਵਿਾਸਤੀ ਨਾ ਹੋਵਿੇ।
Not an illzegal immigrant.
2. ਉਹ ਦੇ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਨਾ ਹੋਵਿੇ ਰਜੱਤੇ ਭਾਰਤਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਨਾਗਰਰਕ ਨਾਗਰਰਕਤਾ

ਨਾ ਲੈ ਸਕਣ। Hze should not bze a citizen of thze country but a
citizen of Indian origin cannot gzet citizenship.
3. ਜੇ ਉਹ ਰਕਸੇ ਦੇ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉੇੋ ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਛੱਡਣ ਦਾ

ਹਲਵਤੀਆ ਰਬਆਨ ਰਦੰਦਾ ਹੈ। If hze is a citizen of a country hze giizes
an afdaiit of rzenunciaton of citizenship thzerze.
4. ਜੇ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਾਂ ਉਹ 12 ਮਹਤੀਰਨਆਂ ਤੋ ਭਾਰਤ ਦਤੀ

ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਰਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ ਤੇ ਜਾਂ ਦੋਨੋ ਹਤੀ। If hze is liiing in
India thzen zeithzer hze has bzezen working in Goizernmzent of India
for 12 months or both
5. ਉਸਦਾ ਚਰਰੱਤਰ ਚੰਗਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹਤੀਦਾ ਹੈ। Hze should haize good
charactzer.
6. ਉਸਨ 8 ਵਿੀ ਅਨੁ ਸੂਚਤੀ ਰਵਿੱਚੋ ਰਕਸੇ ਵਿਤੀ ਇੱਕ ਭਾ ਾ ਦਾ ਰਗਆਨ ਹੋਵਿੇ। Hze
should know any onze of thze languagzes of 8th schzedulze
7. ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਸਾਰਤੀਆਂ ਰਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਸਕਦਤੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਸ ਰਵਿਅਕਤਤੀ

ਦਾ ਰਵਿਰਗਆਨ, ਰਫਲੋਸਫਤੀ, ਸਾਰਹਤ, ਕਲਾ, ਰਵਿ ਵਿ- ਾਂਤਤੀ ਰਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿੱਡਾ
ਨੋਗਦਾਨ ਹੋਵਿੇ। Thze Goizernmzent of India can abolish all
conditons if thze pzerson has a grzeat contributon in scizencze,
philosophy, litzeraturze, art, world pzeacze.
8. ਹਰ ਨਾਗਰਰਕ ਨ ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਪ੍ਤਤੀ ਵਿਫਾਦਾਰ ਹੋਣ ਦਤੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣਤੀ ਪੈਦਤੀ ਹੈ।
Eizery rzegistzerzed citizen has to takze an oath of allzegiancze to thze
Consttuton.
9. ਬਾਹਰਲਾ ਿੇਤਰ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਜੁਰੜੜਆ ਹੋਵਿੇ:— Outzer Arzea Connzectzed to

India: -
ਜਦੋ ਵਿਤੀ ਕੋਈ ਬਾਹਰਲਾ ਿੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਭਾਗ ਬਰਣਆ ਹੋਵਿੇ ਤਾਂ ਭਾਰਤਤੀ
ਸਰਕਾਰ ਚੁਣਦਤੀ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨ ਰਜੰਨਾਂ ਨ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਰਦੱਤਤੀ
ਜਾਵਿੇ। Whzenzeizer an outlying arzea bzecomzes part of India, thze
Indian goizernmzent chooszes thze pzeoplze to bze grantzed Indian
citizenship.
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਛੱਡਣ ਜਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਦੇ 3 ਤਰਤੀਕੇ ਹਨ:—

There are 3 ways to relinquish or
terminate citizenship: -
1. ਬੇਨਤਤੀ ਪੱਤਰ ਰਾਹੀ ਛੱਡਣਾ-(BY RENUNUNICATION): ਕੋਈ ਵਿਤੀ ਨਾਗਰਰਕ
ਬੇਨਤਤੀ ਪੱਤਰ ਦੇ ਕੇ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਬੇਨਤਤੀ ਪੱਤਰ ਜੰਗ
ਦੇ ਸਮੇ ਨਾ ਰਦੱਤਤੀ ਜਾਵਿੇ। ਜਦੋ ਇਹ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋਵਿੇਗਤੀ ਤਾਂ ਨਾਬਾਰਲਗ
ਬੱਚੇ ਦਤੀ ਵਿਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋ ਇਹ ਬੱਚਾ 18 ਸਾਲ ਤੋ
ਉਪਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬੱਚਾ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਲੈਣ ਲਈ ਰਬਨੈ ਪੱਤਰ ਦੇ ਸਕਦਾ
ਹੈ।
BY RENUNUNICATION: Any citizen can rzenouncze his citizenship

by submitng an applicaton. But this rzequzest should not bze
madze during thze war. Whzen this citizenship zexpirzes, thze
minor's citizenship also zexpirzes. Howzeizer, whzen thze child
rzeachzes thze agze of 18, thze child can apply for citizenship.
2. ਿਤਮ ਹੋ ਜਾਣਤੀ- (BY TERMINATION):— ਜਦੋ ਵਿਤੀ ਕੋਈ ਭਾਰਤਤੀ ਰਵਿਦੇ ਤੀ

ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਲੈ ਲੈਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦਤੀ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਤੀ ਹੈ
ਪਰ ਇਹ ਜੰਗ ਸਮੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀ ਹੁੰਦਤੀ।
BY TERMINATION: - Whzenzeizer an Indian acquirzes forzeign
citizenship, his hzer Indian citizenship zexpirzes but it dozes not
apply during thze war.
3. ਲਾਜਮਤੀ ਿਤਮ ਹੋਣਾ(DEPRIVATION)
1. ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਪ੍ਤਤੀ ਵਿਫਾਦਾਰ ਨਾ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ। Has not bzezen loyal to thze
Consttuton
ਰਜਸਨੇ ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਗਲ਼ਤ ਤਰਤੀਕੇ ਨਾਲ ਲਈ ਹੋਵਿੇ। Who has
wrongly acquirzed Indian citizenship.
2. ਜੰਗ ਸਮੇ ਦੁ ਮਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਰੱਿਤੀ ਹੋਵਿੇ। Allized with zenzemy country
during war.
3. ਰਾਜਰਕਤ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਲੈਣ ਦੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੇ ਰਵਿੱਚ ਰਵਿੱਚ 2 ਸਾਲ ਰਕਸੇ ਵਿਤੀ ਮੁਲਕ
ਰਵਿੱਚ ਜੇਲ ਕੱਸਤੀ ਹੋਵਿੇ। Imprisonzed in any country for 2 yzears out of
5 yzears of acquiring rzegistzerzed citizenship.
4. ਲਗਾਤਾਰ 7 ਸਾਲ ਤੋ ਰਕਸੇ ਵਿਤੀ ਦੇ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੋਵਿੇ। Has bzezen liiing
in any country for 7 conszecutize yzears.
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਸਮਾਪਤ ਰਕਵਿੇ ਹੁਦਤੀ ਹੈ :— How to end

citizenship: -
1. ਲੰਬਤੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ੀਰਤੀ-ਜਦੋ ਕੋਈ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਆਪਣੇ ਦੇ ਰਵਿੱਚੋ ਲੰਬੇ ਸਮੇ ਲਈ ਗੈਰ
ਹਾਜ਼ੀਰ ਹੋਵਿੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਰਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇ ਲਈ ਰਨਵਿਾਸ ਕਾਰਨ ਉੇੋ ਦਤੀ
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰ ਲਵਿੇ ਤਾਂ ਉਸਦਤੀ ਪਰਹਲੇ ਦੇ ਦਤੀ ਨਗਾਰਰਕਤਾ
ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂ ਦਤੀ ਹੈ। Prolongzed Abszencze - Whzen a pzerson is
abszent from his hzer country for a long pzeriod of tmze and
acquirzes citizenship duze to long stay in anothzer country, his
hzer frst country citizenship is tzerminatzed.
2. ਦੋਹਰਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ — : ਵਿੱਿ-ਵਿੱਿ ਦੇ ਾਂ ਰਵਿੱਚ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਲਈ ਭੂਮਤੀ ਰਸਧਾਂਤ

ਜਾ ਜਨਮ ਰਸਧਾਂਤ ਪ੍ਚਰਲੱਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰਕਸੇ ਬੱਚੇ ਦਤੀ ਦੋਹਰਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਹੋ
ਜਾਂਦਤੀ ਹੈ। ਅਰਜਹਤੀ ਹਾਲਤ ਰਵਿੱਚ ਉਹ ਬੱਚਾ ਵਿੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਤੀ ਇੱਛਾ ਅਨੁ ਸਾਰ
ਰਕਸੇ ਇੱਕ ਦੇ ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਸਮਾਪਤ ਕਰ ਲੈਦ ਹੈ ਤੇ ਰਕਸੇ ਇੱਕ ਦੇ ਦਤੀ
ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰ ਲੈਦਾ ਹੈ।
Dual Citizenship: Duze to thze przeiailing land thzeory or birth

thzeory for citizenship in difzerzent countrizes, a child gzets dual
citizenship. In such a casze, thze child grows up and ioluntarily
rzelinquishzes thze citizenship of onze country and acquirzes thze

citizenship of anothzer country.
3. ਦੇ ਧ੍ੋਹਤੀ ਅਤੇ ਫੌਜਤੀ ਭਗੌੜੇ— : ਇਨ੍ਾਂ ਨ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਤੋ ਵਿਾਂਝਾਂ ਰੱਰਿਆ ਜਾਂਦਾ

ਹੈ। Traitors and military fugitizes: Thzey arze dzepriized of
citizenship.
4. ਸਵਿੈ –ਰਤਆਗ ਦੁਆਰਾ:— ਕਈ ਦੇ ਾਂ ਰਵਿੱਚ ਨਾਗਰਰਕ ਆਪਣਤੀ ਇੱਛਾ

ਅਨੁ ਸਾਰ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦਾ ਰਤਆਗ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਨ।
By szelf-rzenunciaton: - In many countrizes, citizens can
rzenouncze thzeir citizenship at will.
MCQ ARTICLE 5 TO 11
Q-1 ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਗੁਆਉਣ ਦੇ ਰਕਹੜੇ ਤਰਤੀਕੇ ਹਨ?
Which arze thze modzes of losing Indian Citizenship?
1) ਰਤਆਗ 1) Rzenunciaton
2) ਸਮਾਪਤਤੀ 2) Tzerminaton
3) ਵਿੰਰਚਤ ਲਾਜਮਤੀ ਿਤਮ ਹੋਣਾ 3) Dzepriiaton
A 1, 2
B. 2, 3
C. ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ
D. ਉਪਰੋਕਤ ਰਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਨਹੀ
ਉਤਰ – C ALL OF ABOVE
Q-2 ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਬਣਨ ਲਈ ਹੇਠ ਰਲਿਤੀਆਂ ਰਵਿੱਚੋ ਰਕਹੜਤੀ ਰਤ ਨਹੀ ਹੈ ?
Which of thze following is not a conditon for bzecoming a citizen of India?
A. ਜਨਮ A. Birth
B. ਜਾਇਦਾਦ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ B. Acquiring propzerty
C. ਉਤਰਾਰਧਕਾਰਤੀ C. Dzesczent
D. ਨੈ ਚੁਰਲਾਈਜ਼ੀੇ ਨ D. Naturaliiaton
ਉਤਰ – B
Q-3 ਹੇਠ ਰਲਰਿਆਂ ਰਵਿੱਚੋ ਰਕਹੜਾ ਭਾਰਤ ਦਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਰਤਾਂ ਰਨਰਧਾਰਤ
ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱੇ ਹੈ?
Which of thze following is compzetzent to przescribze conditons as for acquiring

citizenship of India?
A. ਸੰਸਦ A. Parliamzent
B. ਰਾਜ ਰਵਿਧਾਨ ਸਭਾ B. Statze Lzegislaturze
C ਰਾ ਸਰਪਤਤੀ C. Przesidzent
D. Homze Ministzer of India ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ੍ਰਹ ਮੰਤਰਤੀ ਡਤੀ
ਉਤਰ – A
Q4-ਕਦੋ ਇੱਕ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਨੇ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਆਪਣਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਗੁਆ ਰਦੰਦਾ ਹੈ?
Whzen a pzerson lost his citizenship in India?
A. ਜਦੋ ਉਹ ਰਵਿਦੇ ਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈA. Whzen hze acquirzes forzeign
citizenship
B. ਜਦੋ ਉਹ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਰਤਆਗਦਾ ਹੈ B. Whzen hze rzenounczes thze citizenship;
C. ਜਦੋ ਸਰਕਾਰ ਰਕਸੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਤੋ ਵਿਾਂਝਾ ਕਰਦਾ ਹੈ C. Whzen goit. dzepriizes
citizenship for somze rzeason;
D. ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ D. All of thze aboize;
ਉਤਰ – D
Q-5-ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਰਵਿੱਚ, ਆਰਸਤੀਕਲ 5 ਤੋ 11 ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਰਧਤ ਹੈ
Q5 In thze consttuton of India, Artclze 5 to 11 dzeals with –

A. Union and its tzerritory;
B. citizenship
C. Fundamzental dutzes;
D. Fundamzental rights;
Ans – B
Q.6. ਭਾਰਤਤੀ ਸੰਰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਹੇਠ ਰਲਿੇ ਭਾਗਾਂ ਰਵਿੱਚੋ ਰਕਹੜਾ ਰਹੱਸਾ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਰਧਤ ਹੈ?
6. Which of thze following parts of thze Indian Consttuton dzeals with

citizenship?
A. ਭਾਗ I
ਬਤੀ ਭਾਗ ਦੂਜਾ
C. ਭਾਗ III
D. ਭਾਗ IV
ਉਤਰ – B
7. ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਰਹਲਾ ਨਾਗਰਰਕ ਰਕਸਨ ਰਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
7. Who is callzed thze frst citizen of India?
A. Thze Primze Ministzer
B. Thze Przesidzent
C. Thze Spzeakzer of Lok Sabha
D. Thze Chizef Justcze of India

Ans – B
8. ਭਾਰਤਤੀ ਨਾਗਰਰਕਤਾ ਦਤੀ ਪ੍ਾਪਤਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਪਤਤੀ ਸੰਬੰਧਤੀ ਰਵਿਸਰਤ੍ ਤ ਰਵਿਵਿਸੇਾਵਿਾਂ ਨਾਗਰਰਕਤਾ
ਕਾਨਨ ਰਵਿੱਚ ਾਮਲ ਹਨ ਜੋ ਪਾਸ ਕਤੀਤਾ ਰਗਆ ਸਤੀ।
Thze dzetailzed proiisions rzegarding thze acquisiton and tzerminaton of Indian

citizenship arze containzed in thze Citizenship Act which was passzed by
A. thze Indian Parliamzent in 1955
B. thze Indian Parliamzent in 1950-
C. thze Britsh Parliamzent in August 1948
D. thze Consttuzent Asszembly in 1949
Ans – A
Q-9 ਹਰੇਕ ਰਵਿਅਕਤਤੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਰਰਕ ਹੋਵਿੇਗਾ ਜੋ ਪਰਹਲਾਂ ਪਾਰਕਸਤਾਨ ਤੋ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਹੈ
ਅਤੇ ਉਦੋ ਤੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਰਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਰਵਿੱਚ ਰਰਹ ਰਰਹਾ ਹੈ।
Eizery pzerson shall bze a citizen of India who has migratzed from Pakistan to
India bzeforze and sincze thzen haize bzezen originally rzesiding in India.
A. 19th July 1948
B. 19th July 1949
C. 19th July 1950-
D. 19th July 1951

Ans – A
END OF CLASS 6 INDIAN POLITY

NEXT CLASS 7- FUNDAMENTAL RIGHTS
ARTICLE 12-35
Free complete GK course in Punjabi and

English BILINGUAL
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL

(GK ACADEMY PUNJAB)
t.me/gkacademypunjab
GK ACADEMY PUNJAB (FREE BILINGUAL GK COURSE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI AND ENGLISH LANGUAGE
(FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL
GK ACADEMY PUNJAB
POLITY COURSE IN PUNJABI AND ENGLISH (BILINGUAL)
CLASS- 7 ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ (FUNDAMENTAL RIGHTS)
 ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ- ਅਨੁ ਛੇਦ 12-35 PART 3

Fundamental Rights – PART 3-Articles 12-35
 ਸੰਲਵਿਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ III ਨੂੰ ਭਾਰ屧 ਦਾ ਮੈਗਨਾ ਕਾਰਟਾ ਦੱਲਸਿ ਲਗਿ ਹੈ। ਇਸ ਲਵਿੱੱ 'ਲਨਿਂਯੋਗਗ' ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀ
ਇੱਕ ਬਹੁ屧 ਲੰਬੀ ਅ屧ੇ ਲਵਿਿਆਕ ਸਸੱੀ ਹੈ
Part 3 of the Constitution is described as the Magna Carta of India. It contains a very long and
comprehensive list of ‘justiciable’ fundamental rights
 ਅਮਰੀਕਾ 屧ੋਂ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ਲਏ ਗਏ ।

Fundamental rights taken from the United States AMERICA.
1. ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ JUSTICIACBLE (ਮ屧ਲਬ ਲਾਗਸ ਕਰਵਿਾਉਣ ਲਈ ਲਰਟ ਦੇ ਿਧਾਰ ’屧ੇ ਕੋਗਰਟ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਾ। (ਸੁਆਰੀਮ
ਕੋਗਰਟ ਅਨੁ ਛੇਦ 32 ਦੇ ਿਧਾਰ ’屧ੇ ਅ屧ੇ ਹਾਈ ਕੋਗਰਟ ਅਨੁ ਛੇਦ 226 ਦੇ ਿਧਾਰ 屧ੇ)
Fundamental rights JUSTICIACBLE (means to go to court on the basis of writ to enforce (based on
Article 32 SUPREME COURT AND ARTICLE 226 HIGH COURT).
2. TO ALL CITIZEN ਸਾਰੇ ਭਾਰ屧ੀ ਨਾਗਲਰਕਾਂ ਲਈ (ਮ屧ਲਬ ਲਕਸੇ ਨਾਲ ਕੋਗਈ ਲਵਿ屧ਕਰਾ ਨਹੀ ਕੀ屧ਾ ਜਾਂਦਾ)
TO ALL CITIZEN (meaning no one is discriminated against)
3. ਹਾਈਕੋਗਰਟ ਕੋਗਲ FUNDAMENRAL RIGHTS ਅ屧ੇ LEGAL RIGHTS ਦੀਿਂ ਸ਼ਕ屧ੀਿਂ ਹਨ। ਜਦਲਕ ਸੁਆਰੀਮ ਕੋਗਰਟ ਕੋਗਲ
ਲਸਰਫ਼ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀਿਂ ਹੀ ਸ਼ਕ屧ੀਿਂ ਹਨ।
The High Court has powers of FUNDAMENRAL RIGHTS and LEGAL RIGHTS. However, the Supreme
Court has only fundamental rights.
4. ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ਅਸੀਲਮ屧 ਨਹੀ ਹਨ। NO ABSOLATE BUT QUALIFIED

Fundamental rights are not unlimited. NO ABSOLATE BUT QUALIFIED
5. PROTECTED BY SUPREME COURT
6. ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ PERMANENT ਹਨ।
Fundamental rights are PERMANENT.

ਸ਼ੁਰਸਿ屧 ਲਵਿੱੱ 7-ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ਆਰ ਹੁਣ ਲਸਰਫ 6 ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ਹਨ
1. ਅਨੁ ਛੇਦ 14-18- ਸਮਾਨ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT TO EQUALITY)

2. ਅਨੁ ਛੇਦ 19-22- ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ( RIGHT TO FREEDOM)
3. ਅਨੁ ਛੇਦ 23-24- ਸੋਗਸ਼ਣ ਦੇ ਲਵਿਰੁੱਧ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT AGAINST EXPLOTIATION)
4. ਅਨੁ ਛੇਦ 25-28- ਧਾਰਲਮਕ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT TO FREEDOM RELIGION)
5. ਅਨੁ ਛੇਦ 29-30- ਸੱਲਭਿੱਾਰ ਅ屧ੇ ਲਸੱਲਖਿ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (CULTURAL AND EDUCATIONAL)
6. ਅਨੁ ਛੇਦ 31- ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ -44 ਵਿੀ ਸੋਗਧ ਰਾਹੀ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਸੱੀ ਲਵਿੱੱੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਲਦੱ屧ਾ ਲਗਿ ਅ屧ੇ
ਅਧੀਨ 300 (A) ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਲਧਕਾਰ (LEGAL RIGHT) ਬਣਾ ਲਦੱ屧ਾ ਲਗਿ।
7. ਅਨੁ ਛੇਦ 32- ਸੰਲਵਿਧਾਲਨਕ ਉਆੱਾਰਾਂ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT TO CONSTITUTIONAL REMEDIES)
ALL ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ARTICLE FUNDAMENTAL RIGHTS IN DETAILS
1. ਅਨੁ ਛੇਦ 12- ਰਾਜ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ 屧ੇ ਇਸਦਾ ਮ屧ਲਬ ਹੈ ਸੰਘ, ਰਾਜ, ਸੰਸਦ, ਲਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅ屧ੇ ਰਾਜ
ਸੱ屧ਾਧਾਰੀ
Article 12- The meaning of the word "State" and its meaning
2. ਅਨੁ ਛੇਦ 13- ਲਜਹੜੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨਗੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਵਿ ਉੱ 屧ੇ ਉੱ ਅਧਾਲ屧
ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕ屧ੀ ਰੱਖਦੀਿਂ ਹਨ।
Article 13- Laws which violate fundamental rights have the power to be repealed by the high
COURT and SUPREME court.
1.ਅਨੁ ਛੇਦ 14-18- ਸਮਾਨ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT TO EQUALITY)
3. ਅਨੁ ਛੇਦ 14- EQUALITY BEFORE LAW

 ਕਾਨੂੰਨ ਅੱਗੇ ਬਰਾਬਰੀ ਸਾਰੇ ਨਾਲਗਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸਮਾਨ ਸੁਰਲੱ ਖਿ ਆ੍ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਲਕਸੇ ਲਵਿਅਕ屧ੀ ਨੂੰ
ਕਾਨੂੰਨ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮਾਨ屧ਾ ਜਾਂ ਿਆਣਾ ਜਾਂ ਖੇ屧ਰ ਲਵਿੱੱ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਸੁਰਲੱ ਖਿ 屧ੋਂ ਵਿਾਲਿਿਂ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਦੇਸ਼
ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਹੇਠ ਸਾਰੇ ਲਵਿਅਕ屧ੀਿਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੁਰੱਲਖਿ ਹੈ।
 ਰਾਸ਼ਟਰਆ屧ੀ ਅ屧ੇ ਗਵਿਰਨਰ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰ|ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਕੀ屧ੇ ਗਏ ਕੰਮਾਂ ਕਰਕੇ ਅਦਾਲ屧 ਲਵਿੱੱ ਨਹੀ ਬੁਲਾਇਿ ਜਾ
ਸਕਦਾ ਅ屧ੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ ਭੇਲਜਿ ਜਾ ਸਕਦਾ।
Article 14- EQUALITY BEFORE LAW
 Provides equal protection of law to all citiiens. The state cannot deprive a person of equality
before the law or equal protection of the law in its own territory. All individuals have equal
legal protection under all laws of the land.
 The President and the Governor cannot be summoned to court or sent to prison for their
actions during their tenure.
4. ਅਨੁ ਛੇਦ 15- ਲਵਿ屧ਕਰੇ ਦੀ ਮਨਾਹੀ / Prohibition of discrimination

on certain ground
ਅਨੁ ਛੇਦ 15 ਧਰਮ, ਨਸਲ, ਜਾ屧, ਲਲੰਗ ਜਾਂ ਜਨਮ-ਸਥਾਨ ਦੇ ਿਧਾਰ ’屧ੇ ਲਵਿ屧ਕਰੇ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲਕਸੇ ਵਿੀ
ਲਵਿਅਕ屧ੀ ਨੂੰ ਹੋਗਟਲਾਂ, ਦੁਕਾਨਾਂ, ਰੈਸਟੋਗਰੈਟਾ ਅ屧ੇ ਲੋਗਕਾਂ ਦੀਿਂ ਮਨੋ ਰੰਜਨ ਵਿਾਲੀਿਂ ਜਨ屧ਕ ਥਾਵਿਾਂ ਲਵਿੱੱ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਗਣ ਜਾਂ ਖਸਹਾਂ,
ਟੈਕਾਂ, ਇਸਨਾਨ ਘਾਟਾ, ਸੜਕਾਂ ਅ屧ੇ ਜਨ屧ਕ ਸਾਧਨ ਜੋਗ ਰਾਜਕੋਗਸ਼ਾਂ ਦੁਿਰਾ ਕਾਇਮ ਕੀ屧ੇ ਗਏ ਹਨ, 屧ੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀ ਕੀ屧ਾ
ਜਾ ਸਕਦਾ।
Article 15 prohibits discrimination on the basis of religion, race, caste, sex or place of birth. No
one can be denied access to hotels, shops, restaurants and public places of recreation or wells,
tanks, bathing facilities, roads and public facilities established by the exchequer.
5. ਅਨੁ ਛੇਦ 16- ਮੌਕੇ ਦੀ ਸਮਾਨ屧ਾ- Article 16- Equality of Opportunity

ਅਨੁ ਛੇਦ 16 ਨਾਗਲਰਕਾਂ ਦੇ ਰੁ|ਗਾਰ ਜਾਂ ਲਨਯੁਕ屧ੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਲਵਿੱੱ ਮੌਲਕਿਂ ਦੀ ਸਮਾਨ屧ਾ ਆ੍ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰੁ|ਗਾਰ ਦੇਣ ਦੇ
ਸੰਬੰਧ ਲਵਿੱੱ ਧਰਮ, ਨਸਲ, ਜਾ屧, ਲਲੰਗ, ਜਨਮ-ਸਥਾਨ, ਲਰਹਾਇਸ਼ ਜਾਂ ਇਹਨਾਂ ਲਵਿੱੱੋਂ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਿਧਾਰ ‘屧ੇ ਲਵਿ屧ਕਰਾ ਨਹੀ ਕੀ屧ਾ
ਜਾ ਸਕਦਾ।
ਇਹ ਅਲਧਕਾਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਲਕਸੇ ਆੱਛੜੀ ਸ਼੍ੇਣੀ ਦੇ ਹੱਕ ਲਵਿੱੱ ਨੌ ਕਰੀਿਂ ਦੇ ਰਾਖਵਿੇਕਰਨ ਦੀ ਲਵਿਵਿਸਥਾ 屧ੋਂ ਰਾਜ ਨੂੰ ਨਹੀ ਰੋਗਕਦਾ।
Article 16 provides equal opportunities for employment or employment of citiiens. Employment

cannot be discriminated against on the basis of religion, race, caste, sex, place of birth, residence or
any of these.
This right does not prevent the state from reserving jobs in favor of any backward class.
6. ARTICLE 17- ਛਸ 屧-ਛਾ屧 ਦਾ ਖਾ屧ਮਾ Abolition of Untouchability

ਛਸ 屧-ਛਾ屧" ਨੂੰ ਖ屧ਮ ਕਰ ਲਦੱ屧ਾ ਲਗਿ ਹੈ ਅ屧ੇ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਰਸਆ ਲਵਿੱੱ ਇਸਦੀ ਆ੍ਥਾ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ। "ਛਸ 屧-ਛਾ屧" 屧ੋਂ ਆੈਦਾ ਹੋਗਣ
ਵਿਾਲੀ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਅਆੰਗ屧ਾ ਨੂੰ ਲਾਗਸ ਕਰਨਾ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਸ|ਾਯੋਗਗ ਅਆਰਾਧ ਹੋਗਵਿੇਗਾ।
"Untouchability" is abolished and its practice in any form is forbidden. The enforcement of any
disability arising out of "Untouchability" shall be an ofence punishable in accordance with law.
7. ਅਨੁ ਛੇਦ 18 ਉਆਾਧੀਿਂ ਦੀ ਸਮਾਆ屧ੀ:— ABOLITION OF TITLES

ਅਨੁ ਛੇਦ 18 ਅਧੀਨ ਰਾਜ ਨੂੰ ਸੈਲਨਕ ਜਾਂ ਅਕਾਦਲਮਕ ਆ੍ਾਆ屧ੀਿਂ 屧ੋਂ ਇਲਾਵਿਾਂ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਉਆਾਧੀ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰ屧 ਦਾ ਕੋਗਈ ਵਿੀ ਨਾਗਲਰਕ ਲਕਸੇ ਬਾਹਰਲੇ ਰਾਜ 屧ੋਂ ਕੋਗਈ ਵਿੀ ਉਆਾਧੀ ਨੂੰ ਆ੍ਵਿਾਨ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਅਨੁ ਛੇਦ ਸੈਲਨਕ
ਸਨਮਾਨ ਲਜਵਿੇ- ਆਰਮਵਿੀਰ ੱੱਕਰ, ਮਹਾਂਵਿੀਰ ੱੱਕਰ, ਵਿੀਰ ੱੱਕਰ, ਅਸ਼ੋਗਕ ੱੱਕਰ ਦੇਣ 屧ੋਂ ਨਹੀ ਰੋਗਕਦਾ। 1954 ਲਵਿੱੱ ਸਰਕਾਰ ਨੇ
ਭਾਰ屧 ਰ屧ਨ, ਆਦਮ ਲਵਿਭਸਸ਼ਣ, ਆਦਮ ਭਸਸ਼ਣ ਦੇਣ ਦੀ ਆ੍ਵਿਾਨਗੀ ਲਦੱ屧ੀ।
Article 18 prohibits the state from conferring any degree other than military or academic achievement.
No citiien of India can accept any title from a foreign state. This article does not prohibit military
honors such as Paramvir Chakra, Mahavir Chakra, Veer Chakra, Ashoka Chakra. In 1954, the
government approved the awarding of Bharat Ratna, Padma Vibhushan and Padma Bhushan.
2.ਅਨੁ ਛੇਦ 19-22- ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ( RIGHT TO FREEDOM)
8. ARTICLE 19 Freedom of speech ਬੋਗਲਣ ਦੀ ਿਜਾਦੀ
These 6 are the backbone of the right to freedom.

ਇਹ 6 ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾਵਿਾਂ ਦੇ ਅਲਧਕਾਰ ਦੀ ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ਹਨ।
1. ਭਾਸ਼ਣ ਅ屧ੇ ਲਵਿੱਾਰ ਆ੍ਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ
Freedom of speech and expression
2. ਸ਼ਾਂ屧ੀਆਸਰਵਿਕ ਸਭਾਵਿਾਂ ਗਲਠ屧 ਕਰਨ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ
Freedom to hold peaceful meetings
3. ਸੰਘ ਜਾਂ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ
Freedom to form a union or organiiation
4. ਘੁੰਮਣ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ।
Freedom of movement.
5. ਰਲਹਣ ਅ屧ੇ ਸਥਾਲਆ屧 ਹੋਗਣ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ
Freedom to live and be established
6. ਆੇਸ਼ੇ, ਧੰਦੇ ਲਕੱ屧ੇ ਅ屧ੇ ਵਿਆਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ।
Freedom of occupation, occupation and trade.
9. Article 20:ਅਆਰਾਧਾਂ ਲਈ ਦੋਗਸ਼ੀ ਠਲਹਰਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਸਬੰਧ ਲਵਿੱੱ ਸੁਰੱਲਖਿ /

Protection in respect of conviction for ofences
ਜਦੋਂ 屧ੱਕ ਅਆਰਾਧ ਲਸੱਧ ਨਾ ਹੋਗਵਿੇ 屧ੁਹਾਨੂੰ ਦੋਗਸ਼ੀ ਨਹੀ ਲਕਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
You cannot be found guilty until proven guilty.
10. Article 21- ਜੀਵਿਨ ਅ屧ੇ ਲਨੱਜੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਦੀ ਸੁਰੱਲਖਿ Protection of Life and
Personal Freedom: -ਇਸ ਲਵਿੱੱ ਅਨੇ ਕਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਅਲਧਕਾਰ ਸ਼ਾਲਮਲ ਹਨ:
1. ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਲਜਉਣ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
2. ਰੋਗਜੀ-ਰੋਗਟੀ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
3. ਗੁਆ屧屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
4. ਜਲਦੀ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸੁਣਵਿਾਈ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
5. ਹੱਥਕੜੀ ਦੇ ਲਵਿਰੁੱਧ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
6. ਸ਼ਰਨ ਆ੍ਾਆ屧ੀ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
7. ਜਾਨਵਿ ਅ屧ੇ ਸਸੱਨਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
8. ਸੋਗਣ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ RIGHT TO SLEEP
9. ਲਸਹ屧 ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ RIGHT TO HEALTH
10. ਲਸੱਲਖਿ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ Right to education
11. ਲਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ਹੈ Right to go abroad
12. ਜਨ屧ਕ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਲਵਿਰੁੱਧ ਅਲਧਕਾਰ Right against public hanging

13. ਸਮਾਲਜਕ ਲਨਿਂ ਅ屧ੇ ਿਰਲਥਕ ਸ਼ਕ屧ੀਕਰਨ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ Right to social justice and economic
empowerment
ਿਰਟੀਕਲ 21 ਏ : ਲਸੱਲਖਿ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
• 6-14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਲੱਿਂ ਲਈ ਮੁਫ਼屧 ਅ屧ੇ ਲਾ|ਮੀ ਲਸੱਲਖਿ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
• ਮੁਢਲੀ ਲਸੱਲਖਿ = ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ
*ਨੋ ਟ: ਇਹ ਸੰਲਵਿਧਾਨ ਦੇ ਿਰਟੀਕਲ 45 (DPSP) ਲਵਿੱੱ ਮੌਜਸਦ ਸੀ।
86 ਵਿੀ ਸੋਗਧ ਕਕਟ 2002 ਰਾਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ ਬਣਾਇਿ ਲਗਿ। ਅਆ੍ੈਲ, 2010। ਇਹ '屧ੇ ਲਾਗਸ ਹੋਗਇਿ
ਬੁਲਨਿਦੀ ਲਡਿਟੀ 51 ਏ (ਕੇ) ਨੂੰ ਵਿੀ ਜੋਗਲੜਿ ਲਗਿ
Article 21 A: Right to Education

• Right to free and compulsory education for all the children aged 6-14
• Elementary education = fundamental right
*Note: This was present in article 45 of the Constitution (DPSP).
Through 86th Amendment act 2002, it was made a fundamental right. This came into force on
April, 2010.
Also added Fundamental duty 51 A (k)
11. ਅਨੁ ਛੇਦ 22- ਹਹਰਾਸਤ ਦੇ ਹਵਰੁੱਧ ਸੁਰੱਹਖਆ / Protection against arrest and
detention
ਇਸ ਅਨੁ ਛੇਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਜਸ ਲਵਿਅਕ屧ੀ ਨੂੰ ਲਗ੍ਫ屧ਾਰ ਕੀ屧ਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਉਸਨੂੰ ਸਸਲੱ屧 ਕੀ屧ਾ ਜਾਣਾ ਜਰਸਰੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਸਲੱ屧 ਕਲਰਿ
ਜਾਵਿੇ: The person being arrested within this paragraph: must be notiied or be notiied
1. ਲਗ੍ਫ屧ਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਿਧਾਰ ਦੱਲਸਿ ਜਾਵਿੇ। State the reason or ground for the arrest.
2. ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਰਜਾ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਵਿਕੀਲ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈਣ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ਲਦੱ屧ਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। He is authoriied to seek the
advice of a lawyer of his choice
3. ਉਸਨੂੰ 24 ਘੰਲਟਿਂ ਦੇ ਲਵਿੱੱ ਸਭ 屧ੋਂ ਨੇ ੜਲੇ ਮੈਲਜਸਟਰੇਟ ਕੋਗਰਟ ਲਵਿੱੱ ਆੇਸ਼ ਕਰਨਾਂ ਜਰਸਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਰ ਲਗ੍ਫ屧ਾਰ ਕਰਨ ਦਾ
ਥਾਂ ਅ屧ੇ ਮੈਲਜਸਟਰੇਟ ਦੀ ਅਦਾਲ屧屧ੱਕ ਆਹੁੰੱਣ ਦੇ ਸਮੇ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ 24 ਘੰਲਟਿਂ ਲਵਿੱੱ ਨਹੀ ਲਗਲਣਿ ਜਾਂਦਾ ਲਗ੍ਫ屧ਾਰ ਕੀ屧ੇ
ਲਵਿਅਕ屧ੀ ਨੂੰ ਮੈਲਜਸਟਰੇਟ ਦੇ ਹੁਕਮ 屧ੋਂ ਲਬਨਾਂ 24 ਗੰਲਟਿਂ 屧ੋਂ ਵਿੱਧ ਲਹਰਾਸ屧 ਲਵਿੱੱ ਨਹੀ ਰੱਲਖਿ ਜਾ ਸਕਦਾ। He must be
produced in the nearest magistrate's court within 24 hours. However, the place of arrest and the time
of arrival of the magistrate in the court are not counted in these 24 hours. The arrested person cannot
be detained for more than 24 hours without the order of the magistrate.
3.ਅਨੁ ਛੇਦ 23-24- ਸੋਗਸ਼ਣ ਦੇ ਲਵਿਰੁੱਧ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT AGAINST

EXPLOTIATION)
12. ਅਨੁ ਛੇਦ 23- ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਵਿੇੱ ਦੀ ਅ屧ੇ ਜਬਰੀ ਮ|ਦਸਰੀ ਦੀ ਮਨਾਹੀ/ prohibition of trafc in
human being and forced labour
13. ਅਨੁ ਛੇਦ 24- ਬੱਲੱਿਂ ਨੂੰ ਕਾਰਜ ’屧ੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ:— Prohibition of
Employment of Children:
ਅਨੁ ਛੇਦ 24 ਕਲਹੰਦਾ ਹੈ ਲਕ ਲਕਸੇ ਵਿੀ 14 ਸਾਲ 屧ੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਲੱਿਂ ਨੂੰ ਕਾਰ| ਕਰਨ ਲਈ ਲਕਸੇ ਕਾਰਖਾਨੇ , ਖਾਨਾਂ
ਜਾਂ ਜੋਗਲਖਮ ਭਰੇ ਕਾਰਜ ਉਆਰ ਨਹੀ ਲਗਾਇਿ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਲਵਿਵਿਸਥਾ ਬੱਲੱਿਂ ਦੇ ਸ਼ੋਗਸ਼ਣ 屧ੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰੱਲਖਿ
ਕਰਦੀ ਹੈ। 2006 ਲਵਿੱੱ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਖਾਣ –ਆੀਣ ਦੇ ਢਾਲਬਿਂ 屧ੇ ਬੱਲੱਿਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ 屧ੇ ਆਸਰੀ ਰੋਗਕ ਲਾ ਲਦੱ屧ੀ ਹੈ।
Article 24 states that no child under the age of 14 may be employed in any factory, mine or
haiardous work. This system protects children from exploitation. In 2006, the government
imposed a complete ban on children's work on the eateries.
4.ਅਨੁ ਛੇਦ 25-28- ਧਾਰਲਮਕ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (RIGHT TO FREEDOM

RELIGION)
14. ਅਨੁ ਛੇਦ 25- ਜਮੀਰ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਅ屧ੇ ਸੁ屧ੰ屧ਰ ਧਰਮ ਲਵਿਸ਼ਨਾਸ਼ ਅ屧ੇ ਆ੍ੱਾਰ ਦੀ
ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ / freedom of conscience and free profession, practice
and propagation of religion
ਇਹ ਅਨੁ ਛੇਦ ਸਾਰੇ ਲਵਿਅਕ屧ੀਿਂ ਨੂੰ ਜਮੀਰ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ ਅਆਣਾਉਣ, ਅਲਭਿਸ ਅ屧ੇ ਲਕਸੇ ਵਿੀ 屧ਰ੍ ਾਂ ਦਾ ਧਰਮ ਆ੍ੱਾਰ ਕਰਨ
ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਲਦੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰ屧 ਲਵਿੱੱ |ਬਰੀ ਧਰਮ ਆਲਰਵਿਰ屧ਨ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕੀ屧ੀ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰ屧 ਲਵਿੱੱ ਰਾਜ ਦਾ ਿਆਣਾ ਕੋਗਈ
ਧਰਮ ਨਹੀ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਰਾਜ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਹਨ, ਲੋਗਕ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਆਣਾਉਣ ਜਾਂ ਦਸਰ ਰਲਹਣ ਲਵਿੱੱ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧 ਹਨ।
This article guarantees freedom of conscience, practice and preaching of any kind to any person.
Forced conversions are prohibited in India. In India, the state has no religion of its own, all religions
are equal for the state, people are free to adopt or stay away from any religion.
15. ਅਨੁ ਛੇਦ 26-ਧਾਰਲਮਕ ਮਾਮਲਲਿਂ ਦੇ ਆ੍ਬੰਧ ਦੀ ਸੁ屧ੰ屧ਰ屧ਾ

Article 26-Freedom of Management of Religious Affairs
16. ਅਨੁ ਛੇਦ 27- ਲਕਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਉਨ屧ੀ ਲਈ ਕਰ ਨਾ ਲਗਾਏ ਜਾਣ ਦੀ ਲਵਿਵਿਸਥਾ
ARTICLE 27-Freedom from paying taxes for promotion of any
religion
17. ਅਨੁ ਛੇਦ 28- ਧਾਰਲਮਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਲਵਿੱੱ ਹਾਲ|ਰ ਹੋਗਣ ਦੀ ਸੁ屧ੰਰ屧ਾ
ARTICLE 28-freedom to attendance in religious function
5.ਅਨੁ ਛੇਦ 29-30- ਸੱਲਭਿੱਾਰ ਅ屧ੇ ਲਸੱਲਖਿ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ (CULTURAL

AND EDUCATIONAL)
18. ਅਨੁ ਛੇਦ 29 – ਭਾਸ਼ਾ ਲਲੱਆੀ ਅ屧ੇ ਸੱਲਭਿੱਾਰ ਦੇ ਅਲਧਕਾਰ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣਾ
Right to maintain language sctipt and culture or protection of interest of minorities
19. ਅਨੁ ਛੇਦ 30- ਲਵਿਲਦਅਕ ਲਸੰਸਥਾਵਿਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਲਆ屧 ਅ屧ੇ ਆ੍ਕਾਲਸ਼屧 ਕਰਨ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ
ARTICLE 30-Right to estabilish and administrate education institution
20. REMOVED ARTICLE ਹੁਣ ਇਹ ਅਨੁ ਛੇਦ ਖ屧ਮ ਹੈ ਅ屧ੇ ਇੱਕ ਲੀਗਲ
ਅਲਧਕਾਰ ਹੈ ARTICLE 31-RIGHT TO PROPERTY
ਭਾਰ屧ੀ ਸੰਲਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 31 ਭਾਰ屧 ਦੇ ਨਾਗਲਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ਆ੍ਦਾਨ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਵਿੱ ਲਕਹਾ
ਲਗਿ ਸੀ ਲਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਲਧਕਾਰ 屧ੋਂ ਲਬਨਾਂ ਲਕਸੇ ਵਿੀ ਲਵਿਅਕ屧ੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਜਾਇਦਾਦ 屧ੋਂ ਵਿਾਂਿਾ ਨਹੀ ਕੀ屧ਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ -44 ਵਿੀ ਸੋਗਧ 1978 ਰਾਹੀ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸਸੱੀ ਲਵਿੱੱੋਂ ਰੱਦ ਕਰ ਲਦੱ屧ਾ ਲਗਿ ਅ屧ੇ ਅਧੀਨ
300 (A) ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਲਧਕਾਰ (LEGAL RIGHT) ਬਣਾ ਲਦੱ屧ਾ ਲਗਿ।
Article 31 of the Indian Constitution conferred property rights on the citiiens of India. It said that no
person can be deprived of his property without the right of law. The right to property was removed
from the list of fundamental rights by the 44th Amendment 1978 and was made a LEGAL RIGHT under
section 300 (A).
6.right to constitutional remedies
32 ਸੰਲਵਿਧਾਲਨਕ ਉਆੱਾਰਾਂ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ-right to constitutional

1. ਅਨੁ ਛੇਦ
remedies
ਅਨੁ ਛੇਦ 32 ਮੌਲ੍ਕ ਅਲਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਲਖਿ ਅ屧ੇ ਲਾਗਸ ਕਰਨ ਦੀ ਆ੍ਭਾਵਿਸ਼ਾਲੀ ਲਵਿਵਿਸਥਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਿਆਣੇ ਅਲਧਕਾਰਾਂ
ਨੂੰ ਲਾਗਸ ਕਰਵਿਾਉਣ ਲਈ ਢੁੱਕਵਿੀਿਂ ਆ੍ਲਕਲਰਿਵਿਾਂ ਦੁਿਰਾ ਸਰਵਿਉੱ ਅਦਾਲ屧 ਲਵਿੱੱ ਜਾਣ ਦੇ ਅਲਧਕਾਰ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ
ਲਦੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਸੰਲਵਿਧਾਨ ਦਾ ਲਦਲ ਅ屧ੇ ਸੰਲਵਿਧਾਨ ਦੀ ਿ屧ਮਾ ਵਿੀ ਲਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਵਿਉੱ ਅਦਾਲ屧 ਨੂੰ ਮੌਲਲਕ-
ਅਲਧਕਾਰ ਲਾਗਸ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕ屧ੀ ਲਦੰਦਾ ਹੈ।
Article 32 Right to constitutional remedies

Article 32 provides for the efective protection and enforcement of fundamental rights. Guarantees the
right to go to the Supreme Court through due process to enforce its rights. It is also called the HEART
AND SOUL of the Constitution. It empowers the Supreme Court to issue orders to enforce fundamental
rights.
END OF CLASS 7
NEXT CLASS 8- WRITS AND FUNDAMENTAL RIGHTS (MCQ)

GK ACADEMY PUNJAB
POLITY COURSE BILINGUAL (PUNJABI AND ENGLISH)
POLITY CLASS-8 WRITS ਰਰਟ

AND ਅਤੇ
(ARTICLE 33-35)
 ਅਨੁ ਛੇਦ 33-

ਇਹ ਸੰਸਦ ਨ 'ਹਰਥਿਆਰਬੰਦ ਬਲਾਆਂ ਦੇ ੈਂਬਰਾਆਂ', ਅਰਧ ਸੈਰਨਿ ਬਲਾਆਂ, ਪੁਰਲਸ ਬਲਾਆਂ, ਖੁਫੀਿਆ ਏਜੰਸੀਿਆਂ ਅਤੇ ਸੈਾਆਨਤਾਆਵਾਆਂ ਦੇ
ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨ ਸੀੈਤ ਿਰਨ ਜਾਆਂ ਰੱਦ ਿਰਨ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ ਰਦੰਦਾਆ ਹੈ। ਇਹ ਅਰਧਿਾਆਰ ਰਸਰਫ ਸੰਸਦ ਨ ਰਦੱਤਾਆ ਰਗਿਆ ਹੈ
ਅਤੇ ਰਾਆਜ ਰਵਧਾਆਨ ਸਭਾਆਵਾਆਂ ਿੋਲ ਨਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਿਾਆਨਨ ਨ ਰਿਸੇ ਵੀ ਅਦਾਆਲਤ ਰਵੱੱ ੱੁਣੌਤੀ ਨਹੀ ਰਦੱਤੀ ਜਾਆ ਸਿਦੀ। ਸੰਸਦ ਨੇ ਸੈਨਾਆ
ਰਨਯੈ, ਨੌ ਸੈਨਾਆ ਰਨਯੈ, ਵਾਆਯੂ ਸੈਨਾਆ ਰਨਯੈ, ਪੁਰਲਸ ਬਲ ਰਨਯੈ ਬਣਾਆਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਆਂ ਸੈਨਾਆਵਾਆਂ ਦੇ ਰਵੱੱ ਫੌਜ਼ ਦੇ ਿੁੱਿ, ਨਾਆਈ,
ੈਿੈਰਨਿ, ੱੌਂਿੀਦਾਆਰ, ਦਰਜ਼ੀ ਸਾਆਰੇ ਿਆਉਦਾਆ ਹਨ।
Article 33-
It empowers the Parliament to restrict or abrogate the fundamental rights of the 'Members of the
Armed Forces', paramilitary forces, police forces, intelligence agencies and analogous This power is
vested only in Parliament and not in the State Legislatve Assemblies. This law cannot be challenged in
any court. Parliament has enacted Army Rules, Naval Rules, Air Force Rules, Police Force Rules. These
armies include army cooks, barbers, mechanics, watchmen, and tailors.
 ਅਨੁ ਛੇਦ 34
ਅਨੁ ਛੇਦ 34, ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਤੇ ਰੋਿ ਲਗਾਆਉਦਾਆ ਹੈ ਜਦਂ ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆਅ ਿੀਤਾਆ ਜਾਆਵੇ। ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆਅ ਸੈੇ ਰਿਸੇ ਵੀ ਸਰਿਾਆਰੀ
ਿਰੈੱਾਆਰੀ ਵੱਲਂ ਿੀਤਾਆ ਰਗਿਆ ਿੰੈ ਬਹਾਆਲ ਰੱਰਖਿਆ ਜਾਆਂਦਾਆ ਹੈ। ਇਸਨ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾਆ ਦੇ ਿਆਧਾਆਰ ’ਤੇ ਰਿਸੇ ਵੀ
ਅਦਾਆਲਤ ਰਵੱੱ ੱੁਣੌਤੀ ਨਹੀ ਰਦੱਤੀ ਜਾਆ ਸਿਦੀ ਸਾਆਡੇ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੇ ਰਵੱੱ ਿੋਈ ਅਰਜਹੀ ਰਵਵਸਥਾਆ ਨਹੀ ਹੈ ਰਜਹੜੀ ਪ੍ਲਾਆਸਨ ਨ
ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆੱਅ ਲਾਆਗੂ ਿਰਨ ਲਈ ਦੱਸੇ। ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆੱਅ ਅਸੀ ਬਰਤਾਆਨਵੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਤਂ ਰਲਿਆ ਹੈ ਪਰ ਸਾਆਡੇ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਰਵੱੱ
ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆੱਅ ਦੀ ਿੋਈ ਰਵਿਆਰਖਿਆ ਨਹੀ ਿੀਤੀ ਗਈ। ੈਾਆਰਲਲ ਲਾਆੱਅ ਲੋਿਲ ਅਦਾਆਲਤਾਆਂ ਨ ਰਨਲੰਰਬਤ ਿਰ ਰਦੰਦਾਆ ਹੈ। ਇਹ
ਿਾਆਨਨ-ਰਵਵਸਥਾਆ ਨ ਬਹਾਆਲ ਿਰਨ ਲਈ ਲਗਾਆਇਿਆ ਜਾਆਂਦਾਆ ਹੈ।
Article 34 prohibits fundamental rights when martal law is enacted. The work done by any
government employee during martal law is maintained. It cannot be challenged in any court on the
ground of violaton of fundamental rights There is no provision in our consttuton to direct the
administraton to enforce martal law. We have taken martal law from the Britsh consttuton but in
our consttuton martal law
 ਅਨੁ ਛੇਦ 35—ਿਆਰਟੀਿਲ 35 ਇਹ ਦੱਸਦਾਆ ਹੈ ਰਿ ਿਾਆਨਨ ਬਣਾਆਉਣ, ਿੁਝ ਖਾਆਸ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨ ਲਾਆਗੂ
ਿਰਨ ਦੀ ਲਿਤੀ ਰਸਰਫ ਸੰਸਦ ਿੋ ਲ ਹੋਵੇਗੀ ਨਾਆ ਰਿ ਰਾਆਜ ਰਵਧਾਆਨ ਸਭਾਆਵਾਆਂ ਰਵੱੱ ।
 Artcle 35: Artcle 35: lays down that the power to make laws, to give eeect to certain speciied
fundamental rights shall vest only in the Parliament and not in the state legislatures
 ਜਰੂਰੀ ਨੋ ਟ- ਸੰਿਰਟਿਾਆਲੀਨ ਹਾਆਲਾਆਤ ਦੌਰਾਆਨ ਅਨੁ ਛੇਦ 352 ਅਤੇ 356 ਅਧੀਨ ਰਾਆਲਟਰਪਤੀ ਅਨੁ ਛੇਦ 20 ਅਤੇ 21
ਅਧੀਨ ਉਪਲੱਬਧ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨ ਛੱਡ ਿੇ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨ ਲਾਆਗੂ ਿਰਨ ਲਈ ਅਦਾਆਲਤ ਰਵੱੱ ਜਾਆਣ ਦੇ ਅਰਧਿਾਆਰ ਨ
ਰਵਲੇਲ ਹੁਿੈ ਰਾਆਹੀ ੈੁਲਤਵੀ ਿਰ ਸਿਦਾਆ ਹੈ।
 Important Note: During emergencies, the President may, by special order, suspend
the right to go to court to exercise fundamental rights, except for the rights available
under Articles 20 and 21, under Articles 352 and 356.
 WRITS ਰਰੱਟਾਆਂ
 High court article 226 (fundamental rights + LEGAL RIGHTS)
 Supreme court article 32 (Fundamental rights)
 ਪੰਜ ਤਰਾਆਂ ਦੇ ਹੁਿੈਨਾਆੈੇ ਰਰਟਸ ਜਾਆਰੀ ਿੀਤੇ ਜਾਆ ਸਿਦੇ ਹਨ TOTAL 5 Types of writs order may be issued
1. HABEAS CORPUS (ਰਜਸੈਾਆਨੀ ਹਾਆਜ਼ਰੀ ਦਾਆ ਿਆਦੇਲ) (BRING THE BODY)

2. MANDAMUS (ਿਆਦੇਲ) (TO GIVE THE MANDATE /TO DO YOUR JOB)
3. PROBHIATION (ੈਨਾਆਹੀ)
4. CERTIORARI (ਦਸਤਾਆਵੇਜ ੈੰਗਾਆਈ ਿਆਦੇਲ) (PRODUCE THE CERTIFICATE)
5:. QUO WARRANTO (ਅਰਧਿਾਆਰ ਪੁੱਛ ਿਆਦੇਲ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਛੱਡਣ ਦਾਆ ਿਆਦੇਲ ) (Authorizaton Order and Post
Leave Order)
1. Hebeos corpus (ਰਜਸੈਾਆਨੀ ਹਾਆਜ਼ਰੀ ਦਾਆ ਿਆਦੇਲ )

ਇਹ ਰਰਟ ਰਿਸੇ ਰਵਅਿਤੀ ਦੀ ਗਲਤ ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਜਾਆਂ ਰਹਰਾਆਸਤ ਦੇ ਰਵਰੁੱਧ ਉਪੱਾਆਰ ਪ੍ਦਾਆਨ ਿਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਿਆਰਾਆ ਅਦਾਆਲਤ
ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਿਰਨ ਵਾਆਲੇ ਅਰਧਿਾਆਰੀ ਨ ਰਨਰਦੇਲ ਰਦੰਦੀ ਹੈ ਰਿ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਰਵਅਿਤੀ ਨ ਅਦਾਆਲਤ ਰਵੱੱ ਪੇਲ ਿਰੋ ਅਤੇ ਉਸਦੀ
ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਦੇ ਿਾਆਰਨ ਨ ਸਪਲਟ ਿਰੋ।
This writ provides remedies against wrongful detenton of a person. The court then directs the
detaining ofcer to produce the detainee in court and explain the reason for his detenton.
2. MANDAMAUS (ਿਆਦੇਲ)TO DO YOUR JOB

ਜੇਿਰ ਿੋਈ ਸਰਿਾਆਰੀ ਅਰਧਿਾਆਰੀ ਿਆਪਣਾਆ ਿੰੈ ਨਾਆ ਿਰੇ ਤਾਆਂ ਇਸ ਰਰਟ ਦੁਿਆਰਾਆ ਅਦਾਆਲਤ ਸਰਿਾਆਰੀ ਅਰਧਿਾਆਰੀ ਨ ਹੁਿੈ ਦੇ
ਸਿਦੀ ਹਾਆ ਰਿ ਉਹ ਅਰਜਹੀ ਿਾਆਰਵਾਆਈ ਿਰੇ ਜੋ ਉਸਦੇ ਅਰਧਿਾਆਰ ਖੇਤਰ ਰਵੱੱ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਰਰਟ ਪ੍ੈਸੀਡਂਟ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ ਦੇ ਰਵਰੁੱਧ
ਜਾਆਰੀ ਨਹੀ ਹੋ ਸਿਦੀ।
If a government ofcial does not do his job, then by this writ the court may order the government
ofcial to take acton which is within his jurisdicton. This writ cannot be issued against the President
and the Governor.
3. PROHIBITION / (ੈਨਾਆਹੀ)
ਇਸ ਰਰਟ ਰਵੱੱ ਉੱ ਅਦਾਆਲਤ ਿਆਪਣੇ ਤਂ ਛੋਟੀ ਅਦਾਆਲਤ ਨ ਅਰਜਹੀ ਿਾਆਰਵਾਆਈ ਿਰਨ ਤਂ ੈਨਾਆਹੀ ਿਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੇ ਅਰਧਿਾਆਰ
ਖੇਤਰ ਰਵੱੱ ਨਾਆ ਹੋਵੇ।
In this writ, the UPPER Court restrains the lower court from taking acton which is not within its
jurisdicton.
4. CERTIORARI (ਦਸਤਾਆਵੇਜ ੈੰਗਾਆਈ ਿਆਦੇਲ ) (PRODUCE THE

CERTIFICATE)
ਇਹ ਰਰਟ ਉੱ ਅਦਾਆਲਤ ਿਆਪਣੇ ਤਂ ਛੋਟੀ ਅਦਾਆਲਤ ਨ ਰਿਸੇ ਵੀ ਿੇਸ ਲਈ ਡਾਆਿੂੈਂਟਸ ਦੀ ਰਡੈਾਆਂਡ ਿਰ ਸਿਦੀ ਹੈ। ੈਤਲਬ ਛੋਟੀ
ਅਦਾਆਲਤ ਦੇ ਰਿਸੇ ਵੀ ਫੈਸਲੇ ਤੇ ਉਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾਆ ਿਆਧਾਆਰ ਦਸਤਾਆਵੇਡ ੈੰਗ ਸਿਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਰਟ ਅਨੁ ਸਾਆਰ ਜੇਿਰ ਛੋਟੀ ਅਦਾਆਲਤ
ਿੋਲ ਰਜਿਆਦਾਆ ਿੇਸ ਬਾਆਿੀ ੱੱਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਆਂ ਵੱਡੀ ਅਦਾਆਲਤ ਛੋਟੀ ਅਦਾਆਲਤ ਨ ਿੇਸ TRANSFER ਿਰਨ ਲਈ ਵੀ ਿਰਹ ਸਿਦੀ ਹੈ।
This writ may require the High Court to provide documents for any case to a lower court. This means
that the decision on the basis of any decision of the lower court can be sought. According to the writ
petton, if the lower court has more pending cases, the higher court may ask the lower court to
transfer the case.
5. QUO WARRANTO / (ਅਰਧਿਾਆਰ ਪੁੱਛ ਿਆਦੇਲ )

ਇਸ ਰਰਟ ਰਵੱੱ ਅਗਰ ਿੋਈ ਸਰਿਾਆਰੀ ਿਰੈੱਾਆਰੀ ਿੋਈ ਸਰਿਾਆਰੀ ਅਹੁਦਾਆ ਲੈ ਿੇ ਬੈਠਾਆ ਹੈ ਰਜਸ ਦੇ ਉਹ ਯੋਗ ਨਹੀ ਹੈ ਤਾਆਂ
ਅਦਾਆਲਤ ਉਸ ਤਂ ਸਵਾਆਲ ਿਰ ਸਿਦੀ ਹੈ ਰਿ ਤੁਸੀ ਇਹ ਪੋਸਟ ਰਿੱਦਾਆ ਲਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨ ਉਸ ਅਹੁਦੇ ਤਂ ਤੁਰੰਤ ਹਟਾਆ ਵੀ ਸਿਦੀ ਹੈ ।
In this writ, if a government employee is holding a government post to which he is not eligible, the
court may ask him how you got the post and may remove him from the post immediately
(MCQ ਲਗਾਆਉਣ ਤਂ ਪਰਹਲਾਆਂ QUICK REVISION ਜ਼ਰੂਰ ਿਰੋ)
MCQ- ON FUNDAMENTAL RIGHTS AND WRITS
Q1-ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੇ ਹੇਠਾਆਂ ਰਦੱਤੇ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜਾਆ ਇੱਿ ਦੇਲ ਦੇ ਹਰੇਿ ਰਨਵਾਆਸੀ ਨ ਸਾਆਰੇ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਦੀ ਗਰੰਟੀ
ਰਦੰਦਾਆ ਹੈ?
Which one of the following right of Indian Consttuton guarantees all the fundamental rights to every
resident of a country?
A. ਲੋਲਣ ਦੇ ਰਖਲਾਆਫ ਅਰਧਿਾਆਰ A. Right against exploitaton
B. ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ B. Right to freedom
C. ਬਰਾਆਬਰੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ C. Right to equality
D. ਸੰਰਵਧਾਆਨਿ ਉਪੱਾਆਰਾਆਂ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ D. Right to consttutonal remedies
Answer – D
Q-2-ਬੀ.ਿਆਰ. ਅੰਬੇਡਿਰ ਨੇ ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੇ ਅਨੁ ਛੇਦ 32 ਨ "ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦਾਆ ਰਦਲ ਅਤੇ ਿਆਤੈਾਆ" ਰਿਹਾਆ। ਹੇਠ
ਰਲਰਖਿਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜਾਆ ਬੁਰਨਿਆਦੀ ਅਰਧਿਾਆਰ ਇਸ ਰਵੱੱ ਲਾਆੈਲ ਹੈ?
B. R. Ambedkar termed Artcle 32 of the Indian Consttuton as the “Heart and Soul of the Indian
Consttuton”. Which one of the following fundamental right it contains ?
A. ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ A. Right to freedom
B. ਸੰਰਵਧਾਆਨਿ ਉਪੱਾਆਰਾਆਂ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ B. Right to consttutonal remedies
C. ੈੁਢਲੀ ਰਸੱਰਖਿਆ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ C. Right to elementary educaton
D. ਧਰੈ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ D. Right to freedom of religion
ਉਤਰ – B
Q-3. ਹੇਠ ਰਲਖੀਿਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜੀਿਆਂ ਧਾਆਰਾਆਵਾਆਂ ਰਵੱੱ ਧਾਆਰਰੈਿ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ ਲਾਆੈਲ ਹੈ ?
5:. Which of the following Artcles contain the right to religious freedom?
A. 25:-28
B. 29-30
C. 32-35:
D. 23-24
Answer – A
Q-4-ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੀ ਰਿਹੜਾਆ ਅਨੁ ਛੇਦ ਛੂ ਤ-ਛਾਆਤ ਨ ਖਤੈ ਿਰਦੀ ਹੈ?
Which artcle of the Consttuton abolishes Untouchability?

A. Artcle 18
B. Artcle 15:
C. Artcle 14
D. Artcle 17
Answer – D
Q-5:-ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੇ ਰਿਹੜੇ ਰਹੱਸੇ ਰਵੱੱ, ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ ਪ੍ਦਾਆਨ ਿੀਤੇ ਗਏ ਹਨ?
In which part of the Indian Consttuton, the Fundamental rights are provided?
A. Part II
B. Part III
C. Part V
D. Part IV
Answer – B PART 3 ARTICLE 12-35:

Q-6-ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਗਾਆਰੰਟੀ ਰਦੰਦਾਆ ਹੈ ਰਿ ਸਾਆਰੇ ਨਾਆਗਰਰਿ ਿਾਆਨਨ ਦੇ ਸਾਆਹੈਣੇ ਬਰਾਆਬਰ ਹੋਣਗੇ ਰਵੱੱ ਪ੍ਦਾਆਨ ਿੀਤਾਆ ਰਗਿਆ ਹੈ
The Consttuton guarantees that all citzens will be equal before law. It is provided in
A. Artcle 11
B. Artcle 12
C. Artcle 13
D. Artcle 14
Answer – D
Q-7-ਹੇਠ ਰਲਰਖਿਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜਾਆ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਦਾਆ ਸਰਪ੍ਸਤ ਹੈ?
A. Legislature .ਰਵਧਾਆਨ ਸਭਾਆ
B. Executve ਿਾਆਰਜਿਾਆਰੀ
C. Politcal partes . ਰਸਿਆਸੀ ਪਾਆਰਟੀਿਆਂ
D. Judiciary ਰਨਿਆਂਪਾਆਰਲਿਾਆ
Answer – D
Q-8-ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਰਵੱੱ 44 ਵੀ ਸੋਧ ਨੇ ਹੇਠ ਰਲਖੇ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ ਦੀ ਲ੍ੇਣੀ ਰਵੱੱਂ ਹਟਾਆ ਰਦੱਤਾਆ ਹੈ ?
The 44th Amendment in the Consttuton of Indian removed the following right from the category of
Fundamental Right?
A. Freedom of speech A. ਬੋਲਣ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ
B. Consttutonal remedies B. ਸੰਰਵਧਾਆਨਿ ਉਪੱਾਆਰ
C. RIGHT TO Property C. ਜਾਆਇਦਾਆਦ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
D. Freedom of religion D. ਧਰੈ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ
Answer – C
Q-9-ਭਾਆਰਤੀ ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੇ ਅਨੁ ਛੇਦ 35:9 ਦੇ ਤਰਹਤ ਐੈਰਜਂਸੀ ਦੇ ਲਾਆਗੂ ਹੋਣ ਦੌਰਾਆਨ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਨਾਆਲ ਸਬੰਧਤ ਅਨੁ ਛੇਦਾਆਂ
ਨ ੈੁਅੱਤਲ ਨਹੀ ਿੀਤਾਆ ਜਾਆ ਸਿਦਾਆ?
Which one among the following pairs of Artcles relatng to the Fundamental Rights can not be
suspended during the enforcement of emergency under Artcle 35:9 of the Indian Consttuton?
A. Artcle 14 and 15:
B. Artcle 16 and 17
C. Artcle 20 and 21
D. Artcles 24 and 25:
Answer – C
Q-10-Fundamental Rights can be suspended during
A. Whenever the President wants without any cause.
B. An emergency by the Parliament
C. Both a. & b.
D. None of the above
Answer – B
Q-11-ਇਸ ਸੈੇ ਭਾਆਰਤੀਿਆਂ ਨ ਰਿੰਨੇ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ ਰੈਲਦੇ ਹਨ।
How many Fundamental Rights are enjoyed by the Indians

A. Six
B. Seven
C. Eight
D. Five
Answer – A
Q-12-ਹੇਠ ਰਲਖੀਿਆਂ ਰਰਟਾਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜੀਿਆਂ ਰਰਟਾਆਂ ਨ ਰਨੱਜੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾਆ ਲਈ ੈੰਰਨਿਆ ਜਾਆਂਦਾਆ ਹੈ ?
Which of the following writs is considered as the bulwark of personal freedom and bring the body?
(a) Mandamus
(b) Habeas Corpus

(c) Certorari
(d) Quo Warranto
ANS-B
Q-13-ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਦੀ ਹੇਠ ਰਲਖੀਿਆਂ ਅਨੁ ਛੇਦਾਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜੇ ਅਨੁ ਛੇਦ ਰਰੱਟ ਜਾਆਰੀ ਿਰਨ ਨਾਆਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ?
Which of the following Artcles of the Consttuton relates to the issuance of writs?
(a) Artcle 32
(b) Artcle 226
(c) Both (a) and (b)
(d) ARTICLE 35:
ANS-C ARTICLE 32- SUPREME COURT – ARTICLE 226- HIGH COURT

Q-14-Writ of mandamus relates to
(a) performance of a legal duty by any public authority ਰਿਸੇ ਵੀ ਜਨਤਿ ਅਥਾਆਰਟੀ ਦੁਿਆਰਾਆ ਇੱਿ ਿਾਆਨਨੀ ਫਰਜ਼
ਦਾਆ ਪ੍ਦਰਲਨ
(b) quashing of an order passed without jurisdicton ਅਰਧਿਾਆਰ ਖੇਤਰ ਤਂ ਰਬਨਾਆਂ ਪਾਆਸ ਿੀਤੇ ਹੁਿੈ ਨ ਰੱਦ ਿਰਨਾਆ
(c) inquiring into the authority by which a public ofce is being held (c) ਉਸ ਅਥਾਆਰਟੀ ਬਾਆਰੇ ਪੁੱਛ-ਪੜਤਾਆਲ
ਿਰਨਾਆ ਰਜਸ ਦੁਿਆਰਾਆ ਜਨਤਿ ਅਹੁਦਾਆ ਸੰਭਾਆਰਲਿਆ ਜਾਆ ਰਰਹਾਆ ਹੈ
(d) preventng an court from actng without jurisdicton (d) ਰਿਸੇ ਅਦਾਆਲਤ ਨ ਅਰਧਿਾਆਰ ਖੇਤਰ ਤਂ ਰਬਨਾਆਂ ਿੰੈ
ਿਰਨ ਤਂ ਰੋਿਣਾਆ
ANS- A TO DO YOUR JOB

Q-15:.ਹੇਠ ਰਲਖੀਿਆਂ ਰਲਖਤਾਆਂ ਰਵੱੱਂ ਰਿਹੜੀਿਆਂ ਰਰੱਟਾਆਂ ਦੀ ਵਰਤਂ ਰਿਸੇ ਅਰਜਹੇ ਰਵਅਿਤੀ ਦੇ ਰਵਰੁੱਧ ਿੀਤੀ ਜਾਆ ਸਿਦੀ ਹੈ ਰਜਸਨ
ੈੰਰਨਿਆ ਜਾਆਂਦਾਆ ਹੈ ਰਿ ਉਹ ਇੱਿ ਜਨਤਿ ਅਹੁਦਾਆ ਰੱਖਦਾਆ ਹੈ ਰਜਸਦਾਆ ਉਹ ਹੱਿਦਾਆਰ ਨਹੀ ਹੈ ?
Which of the following writs can be used against a person believed to be holding a public ofce to
which he is not enttled to?
(a) Habeas Corpus
(b) Mandamus
(c) Prohibition
(d) Quo warranto
ANS-D
QUICK REVISION FUNDAMENTAL RIGHTS(ENGLISH)
Introduction: Fundamental rights
Fundamental Rights in the Constitution have been mentioned in Article(12-35). The fundamental
right is the right to which the State Government is bound to get them, so if the person does not, then
the person can go directly to the Supreme Court or High Court.
 Article (12) – State Definition
Article (13) – Right to make law

• Article 13A – Judicial Review
Article (14-18) – Right to Equality

• Article 14 – Equality before law
• Article 15 – Prohibition of Discrimination on the basis of religion, race, sex and place of birth.
• Article 16 – Equality of opportunity in relation to public planning
• Article 17 – End of Untouchability
• Article 18 – elimination of titles
Article (19-22) – Right to Freedom

• Article (19) – Protection of certain rights in relation to the freedom of speech, ETC.
• Article 20 – security in relation to the proposals for proposals
• Article 21 – The Safety of Life and Personal Liberty
• Article 21A – Right to Education
• Article 22 – In some cases security against Australians and Detenens
Article (23-24) – rights against exploitation

• Article 23 – Prevention of Traffic in Human Diseases and Ford Labor
• Article 24 – Prevention of employment of children in factories, ETC.
Article (25-28) – Right to freedom of religion

• Article 25 – freedom of condolences and promotion of free professional, practice and secularism.
• Article 26 – Freedom of managing trustworthy matters
• Article 27 – Freedom to pay taxes for the promotion of any particular religion
• Article 28 – Freedom in the form of independent instruction in independent education or freedom
in trustworthy education
Articles (29-30) – Culture and Education Rights

• Article 29 – Protection of Minority Interests
• Article 30 – Right to Minorities and Administrator Educational Institutions to Establish
. Article 31 – The overall acquisition of the property {Now it is not a fundamental right}
Article (32) – Right to Constitutional Remedies
ਪੰਜਾਆਬੀ ਰਵੱੱ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ QUICK REVISION

ਜਾਆਣ-ਪਛਾਆਣ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ
ਸੰਰਵਧਾਆਨ ਰਵੱੱ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਦਾਆ ਰਜ਼ਿਰ ਿਆਰਟੀਿਲ (12-35:) ਰਵੱੱ ਿੀਤਾਆ ਰਗਿਆ ਹੈ। ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ ਉਹ ਅਰਧਿਾਆਰ ਹੈ,
ਰਜਸ ਨ ਹਾਆਸਲ ਿਰਨ ਲਈ ਰਾਆਜ ਸਰਿਾਆਰ ਪਾਆਬੰਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਜੇਿਰ ਰਵਅਿਤੀ ਅਰਜਹਾਆ ਨਹੀ ਿਰਦਾਆ ਤਾਆਂ ਉਹ ਰਵਅਿਤੀ ਰਸੱਧੇ
ਸੁਪਰੀੈ ਿੋਰਟ ਜਾਆਂ ਹਾਆਈ ਿੋਰਟ ਜਾਆ ਸਿਦਾਆ ਹੈ।
 ਿਆਰਟੀਿਲ (12) – ਰਾਆਜ ਪਰਰਭਾਆਲਾਆ

 ਿਆਰਟੀਿਲ (13) – ਿਾਆਨਨ ਬਣਾਆਉਣ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 13A - ਰਨਿਆਂਇਿ ਸੈੀਰਖਿਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ (14-18) – ਸੈਾਆਨਤਾਆ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 14 - ਿਾਆਨਨ ਦੇ ਸਾਆਹੈਣੇ ਸੈਾਆਨਤਾਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 15: - ਧਰੈ, ਨਸਲ, ਰਲੰਗ ਅਤੇ ਜਨੈ ਸਥਾਆਨ ਦੇ ਿਆਧਾਆਰ 'ਤੇ ਰਵਤਿਰੇ ਦੀ ੈਨਾਆਹੀ।
 ਿਆਰਟੀਿਲ 16 - ਜਨਤਿ ਯੋਜਨਾਆਬੰਦੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਰਵੱੱ ੈੌਿੇ ਦੀ ਸੈਾਆਨਤਾਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 17 - ਛੂ ਤ-ਛਾਆਤ ਦਾਆ ਅੰਤ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 18 – ਉਪਾਆਧੀਿਆਂ ਦਾਆ ਖਾਆਤੈਾਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ (19-22) – ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ (19) – ਬੋਲਣ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਰਵੱੱ ਿੁਝ ਅਰਧਿਾਆਰਾਆਂ ਦੀ ਸੁਰਰੱ ਖਿਆ, ETC।
 ਿਆਰਟੀਿਲ 20 - ਪ੍ਸਤਾਆਵਾਆਂ ਦੇ ਪ੍ਸਤਾਆਵਾਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਰਵੱੱ ਸੁਰੱਰਖਿਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 21 - ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਰਨੱਜੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾਆ ਦੀ ਸੁਰੱਰਖਿਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 21A – ਰਸੱਰਖਿਆ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 22 - ਿੁਝ ੈਾਆੈਰਲਿਆਂ ਰਵੱੱ ਿਆਸਟ੍ੇਲੀਅਨਾਆਂ ਅਤੇ ਰਡਟੇਨਂਸ ਦੇ ਰਵਰੁੱਧ ਸੁਰੱਰਖਿਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ (23-24) - ਲੋਲਣ ਦੇ ਰਵਰੁੱਧ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 23 - ੈਨੁ ੱਖੀ ਰਬੈਾਆਰੀਿਆਂ ਅਤੇ ਫੋਰਡ ਲੇਬਰ ਰਵੱੱ ਿਆਵਾਆਜਾਆਈ ਦੀ ਰੋਿਥਾਆੈ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 24 - ਫੈਿਟਰੀਿਆਂ ਰਵੱੱ ਬੱਰੱਿਆਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਆਰ ਦੀ ਰੋਿਥਾਆੈ,
 ਿਆਰਟੀਿਲ (25:-28) – ਧਰੈ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 25: - ਲੋਿ ਪ੍ਗਟ ਿਰਨ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਅਤੇ ੈੁਫਤ ਪੇਲੇਵਰ, ਅਰਭਿਆਸ ਅਤੇ ਧਰੈ ਰਨਰਪੱਖਤਾਆ ਦਾਆ ਪ੍ੱਾਆਰ।
 ਿਆਰਟੀਿਲ 26 - ਭਰੋਸੇਯੋਗ ੈਾਆੈਰਲਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਬੰਧਨ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 27 - ਰਿਸੇ ਰਵਲੇਲ ਧਰੈ ਦੇ ਪ੍ੱਾਆਰ ਲਈ ਟੈਿਸ ਅਦਾਆ ਿਰਨ ਦੀ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 28 - ਸੁਤੰਤਰ ਰਸੱਰਖਿਆ ਰਵੱੱ ਸੁਤੰਤਰ ਰਸੱਰਖਿਆ ਦੇ ਰੂਪ ਰਵੱੱ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ ਜਾਆਂ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਰਸੱਰਖਿਆ ਰਵੱੱ ਿਆਜ਼ਾਆਦੀ
 (29-30) – ਸੱਰਭਿਆੱਾਆਰ ਅਤੇ ਰਸੱਰਖਿਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 29 - ਘੱਟ ਰਗਣਤੀ ਰਹੱਤਾਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਰਖਿਆ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 30 - ਘੱਟ ਰਗਣਤੀਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਲਾਆਸਿ ਰਵਰਦਅਿ ਸੰਸਥਾਆਵਾਆਂ ਦੀ ਸਥਾਆਪਨਾਆ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
 ਿਆਰਟੀਿਲ 31 – ਜਾਆਇਦਾਆਦ ਦੀ ਸੈੁੱੱੀ ਪ੍ਾਆਪਤੀ {ਹੁਣ ਇਹ ਿੋਈ ੈੌਰਲਿ ਅਰਧਿਾਆਰ ਨਹੀ ਹੈ ਬਲਰਿ ਲੀਗਲ ਅਰਧਿਾਆਰ ਹੈ}
 ਿਆਰਟੀਿਲ (32) – ਸੰਰਵਧਾਆਨਿ ਉਪੱਾਆਰਾਆਂ ਦਾਆ ਅਰਧਿਾਆਰ
END OF CLASS 8
NEXT CLASS PART 4- DPSP (DIRECTIVE PRINCIPLE OF STATE OF POLICY)

GK ACADEMY PUNJAB
INDIAN POLITY BILINGUAL (ENGLISH AND PUNJABI)
CLASS-9 –DPSP DIRECTIVE Principles of State Policy

ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤ
1. DPSP ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ 4 ਨਵੱਚ ਸ਼ਾਲਚ ਹਮਨ। ਇਹਮ ਅਨੁ ਛੇਦ 36 ਤੋਂ 51 ਤੱਕ ਲੌਜੂਦ ਹਮਨ। ਇਹਮ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਟੇਟ
ਪੌਨਚਸੀ ਚਈ ਹਮਨ।
DPSPs are included in Part 4 of the Constitution. These Articles 36 to 51 exist. These
are for the state policy of the government.
2. ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੇ ਨਨਰਲਾਤਾਵਾਂ ਨੇ ਇਹਮ ਨਵਚਾਰ 1937 ਦੇ ਆਇਨਰਸ਼ ਸੰਨਵਧਾਨ ਤੋਂ ਨਚਆ ਸੀ,ਨਜਸ ਨੇ ਇਸਨ ਸਪੇਨ ਦੇ
ਸੰਨਵਧਾਨ ਤੋਂ ਕਾਪੀ ਕੀਤਾ ਸੀ
The framers of the Constitution borrowed this idea from the Irish Constitution of
1937,
which had copied it from the Spanish Constitution
3. ਡਾ. ਬੀ.ਆਰ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਇਹਮਨਾਂ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਨ ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀਆਂ 'ਨਵੀਨ ਨਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ' ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ
ਗ੍ਰੈਨਨਵਚ ਆਸਨਟਨ ਨੇ ਨਕਹਮਾ ਨਕ ਡੀਪੀਆਸਪੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਅੰਤਹਮਕਰਨਪ ਹਮੈ
The Directie Principles al'ng with the Fundamental Rights c'ntain the phil's'phy 'f the
C'nsttut'n and is the s'ul 'f the C'nsttut'n. Dr BR Ambedkar described these principles as
‘novel features’ of the Indian C'nsttut'n. Graniille Austn said the DPSP is the c'nscience 'f the
C'nsttut'n
Features of Dpsp-
1. ਡੀ.ਪੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਨ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਆਕਟ 1935 ਨਵੱਚ ਹਮਦਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵੀ ਨਕਹਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹਮੈ।
Dpsp ਨ govt of india act 1935 ਨਵੱਚ instrument of instruction ਵੀ ਨਕਹਮਾ ਜਾਂਦਾ ਹਮੈ।
2. ਨਜਨ੍ਾਂ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨ ਸਰਕਾਰ ਨ ਨਧਆਨ ਨਵੱਚ ਰੱਖਨਪਾ ਚਾਹਮੀਦਾ ਹਮੈ
Ideals which government should keep in mind
3. ਨਵਧਾਨਕ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨ ਹਮਦਾਇਤਾਂ
Instructions to Legislative and executive

4. ਕਾਨਨਾਂ ਦੀ ਸੰਨਵਧਾਨਕ ਵੈਧਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਨਵੱਚ ਅਦਾਚਤ ਦੀ ਲਦਦ ਕਰਦਾ ਹਮੈ
Helps Court in examining Constitutions validity of Laws
5. ਗੈਰ-ਇਨਸਾਫੀ
Non- justicebale
Directive Principles of State Policy (Article 36-51)
1. ਆਰਟੀਕਚ 36 ਰਾਜ ਨ ਆਰਟੀਕਚ 12 ਵਾਂਗ ਹਮੀ ਪਨਰਭਾਨਸ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹਮੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਨਕ ਸੰਦਰਭ ਹਮੋਰ ਪਨਰਭਾਨਸ਼ਤ
ਨਹਮੀਂ ਕਰਦਾ।
Article 36 Defiee State ae eame ae Article 12 uileee tee coitext oteerwiee

defiee.
2. ਆਰਟੀਕਚ 37 ਇਸ ਨਹਮੱਸੇ ਨਵੱਚ ਸ਼ਾਲਚ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ।
Article 37 Applicatioi of tee Priiciplee coitaiied ii teie part.
3. ਆਰਟੀਕਚ 38 ਇਹਮ ਰਾਜ ਨ ਅਨਧਕਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹਮੈ ਨਕ ਹਮ ਚੋਕਾਂ ਦੀ ਭਚਾਈ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਚਈ ਸਲਾਨਜਕ ਨਵਵਸਥਾਾ
ਨ ਸੁਰੱਨਖਅਤ ਕਰੇ।
Article 38 It auteorizee tee etate to eecure a eocial order for tee promotioi
of tee welfare of people.
4. ਆਰਟੀਕਚ 39 ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਅਪਨਪਾਈਆਂ ਜਾਨਪ ਵਾਚੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਨਸਧਾਂਤ।
Article 39 Certaii priiciplee of policiee to be followed by tee etate.
5. ਆਰਟੀਕਚ 39A ਬਰਾਬਰ ਨਨਆਂ ਅਤੇ ਲੁਫਤ ਕਾਨਨੀ ਸਹਮਾਇਤਾ।
Article 39A Equal juetice aid free legal aid.
6. ਆਰਟੀਕਚ 40 ਨਪੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨਨ।

Article 40 Orgaiizatioi of village paiceayate.
7. ਆਰਟੀਕਚ 41 ਕੁਝ ਸੀ ਨਵੱਚ ਕੰਲ ਕਰਨ, ਨਸੱਨਖਆ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਹਮਾਇਤਾ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ
Article 41 Riget to work, to educatioi aid to public aeeietaice ii certaii

caeee.
8. ਆਰਟੀਕਚ 42 ਕੰਲ ਅਤੇ materiity ਦੀਆਂ ਛੁ ੱਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਜ ਅਤੇ ਲਨੁ ੱਖੀ ਸਨਥਾਤੀਆਂ ਚਈ ਪ੍ਰਬੰਧ
Article 42 Provieioi for juet aid eumaie coiditioie of work aid
materiity leavee
9. ਅਰਟੀਕਚ 43 ਲਜਦੂਰਾਂ ਚਈ ਨਚਨਵੰਗ ਵੇਜ ਆਨਦ।
Artcle 43 Liiing wage etc. f'r w'reers.
10. ਆਰਟੀਕਚ 43A - ਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਵੱਚ ਲਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ।
Artcle 43 A Partcipat'n 'f w'reers in management 'f industries.
11. ਅਨੁ ਛੇਦ 43- B ਕੋ ਓਪਰੇਨਟਵ ਸਨਹਮਕਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ।
Artcle 43 B Pr'm't'n 'f c''peratie s'cietes.
12. ARTICLE-44 ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਚਈ ਯੂਨੀਫਾਰਲ ਨਸਵਚ ਕੋਡ।
Artcle 44 Unif'rm ciiil c'de f'r the citzens.
13. ਆਰਟੀਕਚ 45 ਛੇ ਸਾਚ ਤੋਂ ੱਟ ਲਰ ਦੇ ਬੱਨਚਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਦੀ ਦੇਖਭਾਚ ਅਤੇ ਨਸੱਨਖਆ ਚਈ
ਪਬੰਧ।
Artcle 45 Pr'iisi'n f'r early childh''d care and educat'n t' children bel'w the age 'f si years.
14. ਅਨੁ ਛੇਦ 46 ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਜਾਤੀ, ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਹਮੋਰ ਕਲਜੋਰ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਨਸੱਨਖਆ ਅਤੇ ਆਰਨਥਾਕ ਨਹਮੱਤਾਂ ਨ
ਤਸ਼ਾਨਹਮਤ ਕਰਨਾ।
Artcle 46 Pr'm't'n 'f educat'n and ec'n'mic interests 'f SC, ST, and 'ther weaeer sect'ns.
15. ਅਨੁ ਛੇਦ 47 ਪੋਸ਼ਨਪ ਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨ ਉਚਾ ਚੁੱਕਨਪ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਨਸਹਮਤ ਨ ਨਬਹਮਤਰ ਬਨਪਾ ਨਪ ਚਈ ਰਾਜ
ਦਾ ਕਰਤੱਵ ਹਮੈ।
16. Artcle 47 Duty 'f the state t' raise the leiel 'f nutrit'n and the standard 'f liiing and t'
impr'ie public health.
17. ਆਰਟੀਕਚ 48 ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਚਨਪ ਦਾ ਸੰਗਠਨਨ।
Artcle 48 Organizat'n 'f agriculture and animal husbandry.
18. ਆਰਟੀਕਚ 48 A ਵਾਤਾਵਰਨਪ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਜੰਗਚਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਚੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ
Artcle 48 A Pr'tect'n and impr'iement 'f eniir'nment and safeguarding 'f f'rests and wildlife
19. ਆਰਟੀਕਚ 49 ਸਲਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਾਨਾਂ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਹਮੱਤਵ ਵਾਚੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ।
Artcle 49 Pr'tect'n 'f m'numents and places and 'bjects 'f nat'nal imp'rtance.
20. ਆਰਟੀਕਚ 5 0 ਨਨਆਂਪਾਨਚਕਾ ਨ ਕਾਰਜਪਾਨਚਕਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨਾ।
Artcle 5 0 Separat'n 'f judiciary fr'm the e ecutie.
21. ਆਰਟੀਕਚ 5 1 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਰਨੱ ਖਆ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ
Artcle 5 1 Pr'm't'n 'f internat'nal peace and security
DPSP DIVIDED INTO 3 PARTS
1.Gandhian ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ
 Article 40- ਪੰਚਾਇਤਾਂ panchayats
 Article 43- cottage industries ਕਾਟੇਜ ਇੰਡਸਟਰੀਜ
 Article 43B-Co operative Societies ਸਨਹਮਕਾਰੀ ਸਭਾਵਾਂ
 Article 46- Educational and economics interest of SC/ST/Weaker section ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ
ਜਾਤੀ/ਜਨਜਾਤੀ/ਕਲਜੋਰ ਵਰਗ ਦੇ ਨਵਨਦਅਕ ਅਤੇ ਆਰਨਥਾਕ ਨਹਮੱਤ
 Article 47- PROHIBIT THE Drugs and intoxicating drinks ਨਸ਼ੀਚੇ ਪਦਾਰਥਾ ਅਤੇ ਨਸ਼ੀਚੇ ਪਦਾਰਥਾ
ਦੀ ਲਨਾਹਮੀ
 Article 48-Cow slaughtering + breeding improve ਗਊ ਹਮੱਨਤਆ ਦੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਨਵੱਚ ਸੁਧਾਰ
2.Socialist- ਸਲਾਜਵਾਦੀ-
 Article 38-Welfare of people and minimize of inequality ਚੋਕਾਂ ਦੀ ਭਚਾਈ ਅਤੇ ਅਸਲਾਨਤਾ ਨ ੱਟ
ਕਰਨਾ
 Article 39-Right to livelihood and equal distribution of resource ਰੋਜੀ-ਰੋਟੀ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਅਤੇ
ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ
 Prevention of Concetration of Wealth  ਦੌਚਤ ਦੇ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦੀ ਰੋਕਥਾਾਲ
 Opportunity for healthy devolpment of children ਬੱਨਚਆਂ ਦੇ ਨਸਹਮਤਲੰਦ ਨਵਕਾਸ ਚਈ ਲੌਕਾ
 Artcle 39A- Equal Justice and free LEGAL aid of poor ਬਰਾਬਰ ਨਨਆਂ ਅਤੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਲੁਫਤ
ਕਾਨੂ ਨੀ ਵਕੀਚ ਦੀ ਸਹਮਾਇਤਾ
 Article 41-Right to work and education, public assistance in sickness and un-
employment ਕੰਲ ਅਤੇ ਨਸੱਨਖਆ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ, ਨਬਲਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰੁਜਗਾਰ ਨਵੱਚ ਜਨਤਕ ਸਹਮਾਇਤਾ
 Article 42-Human conditions for matonity relief ਲੈਟੋਨਨਟੀ ਰਾਹਮਤ ਚਈ ਲਨੁ ੱਖੀੀ ਸਨਥਾਤੀਆਂ
 ARtcle 43-Living wage, decent life, cultural opportunities for workers. ਰਨਹਮਨਪ ਦੀ ਜਰਤ,
ਵਧੀਆ ਜੀਵਨ, ਕਾਨਲਆਂ ਚਈ ਸੱਨਭਆਚਾਰਕ ਲੌਕੇ।
 Article 43A- Participation of workers in management of Industries ਦਯੋਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਵੱਚ
ਕਾਨਲਆਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ
 Article 47-Nutrition, Public Health (Promote) ਪੋਸ਼ਨਪ, ਜਨ ਨਸਹਮਤ (ਪ੍ਰਲੋਟ)
3.Liberal
 Article 44-Uniform civil code ਯੂਨੀਫਾਰਲ ਨਸਵਚ ਕੋਡ
 Artcle-45-early childhood care and education for children ਬੱਨਚਆਂ ਚਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਚਪਨ ਦੀ
ਦੇਖਭਾਚ ਅਤੇ ਨਸੱਨਖਆ
 Article48-Agriculture and Animals Husbandry on modern lines. ਆਧੁਨਨਕ ਚੀਹਮਾਂ 'ਤੇ
ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਸ਼ੂ ਪਾਚਨਪ।
 Article 48A-Environment and Forest ਵਾਤਾਵਰਨ ਅਤੇ ਜੰਗਚ
 Article 49-Monuments and places of National interest ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਹਮੱਤ ਦੇ ਸਲਾਰਕ ਅਤੇ ਸਥਾਾਨ
 Article 50-Sepration of Judiciary and executive ਨਨਆਂਪਾਨਚਕਾ ਅਤੇ ਕਾਰਜਪਾਨਚਕਾ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਹਮੋਨਪਾ
 Article 51-International peace and security and good relations between different
nations. ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਨਖਆ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਨਲਆਨ ਚੰਗੇ ਸਬੰਧ।
There are some important amendments on DPSP

1. 42nd amendment 1976- Article 39, 39A, 43A, 48A
2. 44th amendment 1978- Article 38 (minimize of inequality)
3. 86th amendment 2002- Artcle 45, change into fundamental right -Article 21A RIGHT TO
EDUCATION (6-14 YEARS) ਨਾਚ ਜੋੜ ਨਦੱਤਾ ਨਗਆ।
4. 97th amendment 2011- Article 43B, ਨਵੱਚ co operative societies ਪਾਈਆਂ ਗਈਆਂ।
DPSP PART 4 ਤੋਂ ਇਚਾਵਾ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੇ ਹਮੋਰ ਨਹਮੱਨਸਆਂ ਨਵੱਚ ਕੁਝ ਨਨਰਦੇਸ਼:
Some directiee in other parte of the conetttton apart from DPSP:

Artcle 335 in Part VI5 - Claime of SCe and STe to Seriicee ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਨਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਦਾਅਵੇ
Artcle 350-A in Part VI55 - 5netrtcton in mother tongte ਲਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਨਵੱਚ ਨਸੱਨਖਆ
Artcle 351 in Part VI55 - Deielopment of the Hindi Langtage ਨਹਮੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨਵਕਾਸ
MCQ ON DPSP
1. ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਹਮੈ?
The purp'se 'f Directie Principles 'f State P'licy is t'?
A. ਸਕਾਰਾਤਲਕ ਨਹਮਦਾਇਤਾਂ ਨਦਓ ਜੋ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨ ਹਮਰ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੇਧ ਦੇਨਪਗੀਆਂ। A. lay d'wn p'sitie instruct'ns which w'uld
guide State p'licy at all leiels.
B. ਨਵਕੇਦਰੀਨ੍ਤ ਰਾਜ ਚਈ ਗਾਂਹਮੀਜੀ ਦੇ ਨਵਚਾਰ ਨ ਚਾਗੂ ਕਰਨਾ। B. implement Ganhiji’s idea f'r a decentralized state.
C. ਸਰਕਾਰ ਵੱਚੋਂ ਆਪਹਮੁਦਰੇ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨ ਰੋਕਨਪਾ। C. chece the use 'f arbitrary p'wers by the g'iernment.
D. ਸਲਾਜ ਦੇ ਨਪਛੜੇ ਵਰਗ ਦੀ ਭਚਾਈ ਨ ਤਸ਼ਾਨਹਮਤ ਕਰਨ ਚਈ D. pr'm'te welfare 'f the baceward sect'n 'f the s'ciety.
ਉਤਰ – A
2. ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਨਕਹਮੜਾ ਨਹਮੱਸਾ ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਨਾਚ ਸੰਬੰਨਧਤ ਹਮੈ?
Which part 'f the Indian C'nsttut'n deals with the Directie Principles 'f State P'licy?
A. Part III
B. Part IV
C. Part V
D. Part VI
Answer – B
3. ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਨ ਚਾਗੂ ਕਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਨਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹਮੈ?
The enf'rcement 'f Directie Principles depends m'st 'n?
A. the President
B. the C'urt
C. res'urces aiailable t' the g'iernment
D. Chief Justce 'f India
Answer – C
4. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਅਨੁ ਛੇਦ ਜੋ ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤ ਨਾਚ ਸੰਬੰਨਧਤ ਹਮੈ?
The artcle 'f the c'nsttut'n 'f India which deals with the directie principle 'f state p'licy is?
A. 26 t' 41
B. 30 t' 45
C. 36 t' 5 1
D. 40 t' 5 5
Answer – C
5 . ਡੀ.ਪੀ.ਐਸ.ਪੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਕਹਮੜਾ ਅਨੁ ਛੇਦ ਨਨਆਂਪਾਨਚਕਾ ਨ ਕਾਰਜਪਾਨਚਕਾ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਕਰਦਾ ਹਮੈ ?
which artcle under DPSP pr'p'ses f'r the separat'n 'f the Judiciary fr'm the e ecutie?
A. Art. 5 1
B. Art. 5 0
C. Art. 49
D. Art. 48
Answer – B
6. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਨਵਧਾਨ ਨਵੱਚ ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤ ਹਮੇਠਨਾਂ ਨਦੱਤੇ ਨਵੱਚੋਂ ਨਕਸ ਤੋਂ ਚਏ ਗਏ ਹਮਨ?
The Directie Principles 'f State P'licy in the C'nsttut'n 'f India haie been taeen fr'm which 'ne 'f the
f'll'wing ?
A. The C'nsttut'n 'f Canada
B. The C'nsttut'n 'f United States 'f America
C. The C'nsttut'n 'f Ireland
D. The C'nsttut'n 'f Australia
Answer – C
7. ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤ ਹਮਨ:?

The directie principle 'f state p'licy are:?
A. Justcable
B. N'n Justcable
C. Only s'me 'f the pr'iisi'ns are justciable
D. N'ne 'f these
Answer – B
8. ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸ਼ਕ ਨਸਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਹਮੇਠਨਾਂ ਨਦੱਤੇ ਚੇ ਖਾਂ ਨਵੱਚੋਂ ਨਕਹਮੜਾ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਰਨੱ ਖਆ ਦੇ ਟ੍ਾਈ ਪ੍ਰੋਲੋਸ਼ਨ ਨਾਚ
ਸੰਬੰਨਧਤ ਹਮੈ?
Which 'ne 'f the f'll'wing Artcles 'f the Directie Principles 'f State P'licy deals with trie pr'm't'n 'f
internat'nal peace and security ?
A. 41
B. 43A
C. 48A
D. 5 1
Answer – D
9. ਭਾਰਤ ਨਵੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਨਪਾਚੀ ਦਾ ਸੰਗਠਨਨ ਹਮੇਠਨ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ?
What Part and artcle was the 'rganizat'n 'f Panchayat Raj system in India?
A. Fundamental Rights ARTICLE 32
B. Fundamental Dutes ARTICLE 5 1A
C. Directie Principles 'f State P'licy ARTICLE 40
D. Elect'n C'mmissi'n Act ARTICLE 324
Answer – C
Q.10 Equal juetice aid free legal aid PROVIDED UNDER weice article
ਬਰਾਬਰ ਨਨਆਂ ਅਤੇ ਲੁਫਤ ਕਾਨਨੀ ਸਹਮਾਇਤਾ ਨਕਸ ਚੇਖ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹਮੈ
A. 39A
B. 43A
C. 48A
D. 5 1
ANS A
GK ACADEMY PUNJAB
 CLASS-10 FUNDAMENTAL DUTIES (ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵ)
 ਭਾਗ (4 A) ਅਨੁ ਛੇਦ 51 A Part IV A Article 51 A

1. ਇਹ ਸਵਰਨ ਲਸੰਘ ਕਮੇਟੀ (1976) ਦੀ ਲਸਫ਼ਾਰਸ਼ 'ਤੇ ਜੋੜੇ ਗਏ ਸਨ।
These were added on the recommendaton of Swaran Singh Commitee (1976).
2. ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 8 ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵਾਂ, ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲਸਫਾਰਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਆਲਖਰ ਲਵੱੱਚ ਇਸ ਲਵੱੱਚ 10 ਬੁਲਨਆਦੀ
ਕਰਤੱਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
This commitee recommended for the inclusion of 8 fundamental dutes, the amendment included 10
fundamental dutes.
3. ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਲ 1976 ਤੋਂ 42 ਵੀ ਸੋਧ ਰਾਹੀ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਲਗਆ ਸੀ।
The 10 Fundamental Dutes were added to the Consttuton in the year 1976 through 42nd
amendment.
4. ਮੌਲਲਕ ਫਾਰਰਜ ਪੁਰਾੇੇ ਯੂ ਐਸ ਐਸ ਆਰ (ਰਸ਼ੀਆ) ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲਏ ਗਏ ਹਨ।
The Fundamental Dutes are borrowed from erstwhile USSR.(UNION OF SOVIET SOCIALIST REPUBLIC)
RUSSIA
5. ਸਾਲ 2002 ਲਵੱੱਚ 86 ਵੀ ਸੋਧ ਰਾਹੀ 11 ਵਾਂ ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵ ਜੋਲੜਆ ਲਗਆ ਸੀ।
The 11th Fundamental Duty was added in the year 2002 through the 86th amendment of
the Indian Consttuton.
6. ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵ ਬੁਲਨਆਦੀ ਫਾਰਰਜ (FUNDAMENTAL DUTIES) NON JUSTICABLE ਹਨ।

 11 ਮੌਲਲਕ ਫਾਰਰਜ: THE 11 FUNDAMENTAL DUTIES:

ਇਹ ਫਾਰਰਜ ਭਾਗ 4A ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 51A ਲਵੱੱਚ ਲਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।
These dutes are laid down in the Artcle 51A IN PART 4A.
1. a) ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੀ ਪਾਲੇਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਾਾ ਅਤੇ
ਰਾਸ਼ਟਰਗਾਨ
a) To abide by the Consttuton and respect its ideals and insttutons, the Natonal Flag and
Natonal Anthem
2. B) ਉਨ੍ਾਂ ਮਹਾਨ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਾਂ ਦਾ ਪਾਲੇ ਕਰਨਾ ਲਜਨ੍ਾਂ ਨੇ ਆਜਾਦੀ ਲਈ ਸਾਾੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ
ਪ੍ਰੇਲਰਤ ਕੀਤਾ।
b) To cherish and follow the noble ideals which inspired our natonal struggle for freedom.
3. c) ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ, ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰਾਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੇਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਰੱਲਖਆ ਕਰਨਾ।
c) To uphold and protect the sovereignty, unity and integrity of India.
4. d) ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੱਲਖਆ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਲਜਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ
d) To defend the country and render natonal service when called upon so
5. e) ਧਾਰਲਮਕ ਭਾਸ਼ਾਈ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਜਾਂ ਜਾਤੀ ਤੋਂ ਪਰ ੱ ਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਵੱੱਚ ਭਾਈੱਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਦੀ ਭਾਵਨਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਲਹਤ
ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਸੱਟ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਅਮਲ ਨੂੰ ਲਤਆਗੇਾ।
e) To promote harmony and the spirit of common brotherhood amongst all the people of
India transcending religious, linguistc and regional or sectonal diversites to renounce
practces derogatory to the dignity of women.
6. f) ਸਾਾੇ ਸੰਯੁਕਤ ਸੱਲਭਆੱਚਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰ ਲਵਰਾਸਤ ਦੀ ਕਦਰ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ।
f) To value and preserve the rich heritage of our composite culture.
7. g) ਜੰਗਲਾਂ, ਝੀਲਾਂ, ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਸਮੇਤ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰੇ ਦੀ ਰੱਲਖਆ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ
ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜੀਲਵਤ ਪ੍ਰਾੇੀਆਂ ਲਈ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖੇ ਲਈ

g) To protect and improve the natural environment including forests, lakes, rivers and wild
life and to have compassion for living creatures
8. h) ਲਵਲਗਆਨਕ ਸੁਭਾਅ, ਮਾਨਵਵਾਦ ਅਤੇ ਪੁੱਛਲਗੱਛ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਲਵਕਲਸਤ ਕਰਨਾ
To develop scientic temper, humanism and the spirit of inquiry
9. I)ਜਨਤਕ ਸੰਪੱਤੀ ਦੀ ਸੁਰੱਲਖਆ ਅਤੇ ਲਹੰਸਾ ਨੂੰ ਲਤਆਗੇਾ।
To safeguard public property and abjure violence.
10. j) ਲਵਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਸਮੂਲਹਕ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਵੱੱਚ ਨਤੀ ਲਈ ਜੱਦੋ ਜਲਹਦ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਲਕ ਦੇਸ਼ ਲਗਾਤਾਰ
ਕੋਲਸ਼ਸਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ੱਚੇ ਪੱਧਰਾਂ ਵੱਲ ਵੱਧਦਾ ਰਹੇ।
j) To strive towards excellence in all spheres of individual and collectve actvity, so that
the naton constantly rises to higher levels of endeavor and achievement.
11. K)86 ਵੀ ਸੋਧ 2002 ਦੁਆਰਾ ਇਹ 11 ਵਾਂ ਕਰਤੱਵ ਇਸ ਲਵੱੱਚ ਜੌਲੜਆਂ ਲਗਆ। ਮਾਂ ਬਾਪ ਜਾਂ ਬੱਲੱਚਆਂ ਦੇ ਗਾਰਾੀਅਨ
ਦਾ ਬੱਲੱਚਆਂ ਨੂੰ ਲਸੱਲਖਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ (6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ) ਤੱਕ ਦੇ ਬੱੱਚੇ ਨੂੰ।
k) Every parent or guardian is to provide opportunites for educaton to his/her child or

ward between the age of 6 and 14. This duty was added by the 86th Consttutonal
Amendment Act, 2002.
 ਕੁਝ ਮੌਲਲਕ ਅਲਧਕਾਰ - ਸਾਰੇ ਲਵਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਗਲਰਕ ਹੋੇ ਜਾਂ ਲਵਦੇਸ਼ੀ।
ਸਾਰੇ ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵ - ਲਸਰਫਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇਨਾਗਲਰਕਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹਨ ਅਤੇ ਲਵਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀ ਵਧਾਉਦੇ ਹਨ।
Some Fundamental Rights - for all persons whether they be citiens of India or foreigners.
All FUNDAMENTAL dutes are restricted to Indian natonals only and do not extend to foreigners.
 ਸਾਰੇ ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵਾਂ - ਲਸਰਫਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇਨਾਗਲਰਕਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹਨ ਅਤੇ ਲਵਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀ ਵਧਾਉਦੇ ਹਨ।
All FUNDAMENTAL dutes are restricted to Indian natonals only and do not extend to foreigners.
 MCQ ON FUNDAMENTAL DUTIES
1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਨੇ ...... ਦੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਤੋਂ ਮੌਲਲਕ ਕਰਤੱਵਾਂ ਨੂੰ ਅਪੇਾਇਆ।
The Consttuton of India adopted Fundamental Dutes from the Consttuton of .......
(A) America
(B) Japan
(C) Russia (USSSR)
(D) Britain
Ans. C
2. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱੱਚ ਬੁਲਨਆਦੀ ਫਾਰਰਜ ਕਦੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ?
When Fundamental Dutes were added in the Consttuton of India?
(A) 1976
(B) 1965
(C) 1970
(D) 1992
Ans. A 42ND AMENDMENT 1976

3. ਵਰਤਮਾਨ ਲਵੱੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱੱਚ ਲਕੰਨੇ ਮੌਲਕ ਕਰਤੱਵ ਹਨ?
At present how many Fundamental Dutes are in the Consttuton of India?
(A) 6
(B) 7
(C) 10
(D) 11
Ans. D
4. ਭਾਰਤੀ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱੱਚ, ਬੁਲਨਆਦੀ ਫਾਰਰਜ ਲਕਸ ਅਨੁ ਛੇਦ ਲਵੱੱਚ ਲਦੱਤੇ ਗਏ ਹਨ?
In the Indian Consttuton, Fundamental Dutes are given in which artcle?
(A) Artcle 12 to 35
(B) Artcle 51A
(C) Artcle 36 to 50
(D) Artcle 19
Ans. B PART 4A AND ARTICLE 51A

5. ਹੇੱ ਲਲਖੀਆਂ ਲਵੱੱਚੋਂ ਲਕਹੜੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱੱਚ ਬੁਲਨਆਦੀ ਕਰਤੱਵਾਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕੀਤੀ?
Which of the following commitee advocated the Fundamental Dutes in the Indian consttuton?
(A) Verma Commitee

(B) Sarkaria Commitee
(C) Balwantrai Mehta Commitee
(D) Swaran Singh Commitee
Ans. D
6. ਹੇੱ ਲਲਲਖਆਂ ਲਵੱੱਚੋਂ ਲਕਹੜਾ ਬੁਲਨਆਦੀ ਲਾਿਟੀ ਨਹੀ ਹੈ?
Which of the following is not the Fundamental Duty?
(A) Safeguarding public property ਜਨਤਕ ਸੰਪਤੀ ਦੀ ਸੁਰਲੱ ਖਆ
(B) To obey the parents ਮਾਲਪਆਂ ਦਾ ਕਲਹੇਾ ਮੰਨੇਾ
(C) To make compulsory educaton to children of 6 to 14 years 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਲੱਚਆਂ ਨੂੰ ਲਾਜਮੀ ਲਸੱਲਖਆ
ਦੇੇ
(D) To spread brotherhood among the people ਲੋਕਾਂ ਲਵੱੱਚ ਭਾਈੱਚਾਰਾ ਫਾਰੈਲਾਉੇਾ
Ans. B
7. When was the 'Preventon of Insults to Natonal Honour Act' passed?
(A) 1976
(B) 1972
(C) 1974
(D) 1971
Ans. D
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਅਪਮਾਨ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਐਕਟ 1971 ਲਵੱੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਲਗਆ ਸੀ। ਇਹ ਐਕਟ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੱਚੰਨ੍ਾਂ,
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਝੰਾੇ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੱਚੰਨ੍, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੀਤ, ਸੰਲਵਧਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਸਮੇਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੱਚੰਨ੍ਾਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਜਾਂ
ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਦਾ ਹੈ।
Explanaton: The Preventon of Insults to Natonal Honour Act was passed in 1971. The Act prohibits
the desecraton of or insults to the country's natonal symbols, including the natonal ag, natonal
emblem, natonal anthem, the consttuton, and map of India including contempt of the Indian
consttuton.
8. Which of the following is not matched correctly?
(A) Forest Conservaton Act: 1980

(B) Wildlife Protecton Act: 1974
(C) Public Representaton Act: 1951
(D) Civil Dutes Protecton Act: 1955
ANS-B
Explanaton: Wildlife Protecton Act was passed in 1972 to protect plants and animals.
ਪੌਲਦਆਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਲਖਆ ਲਈ 1972 ਲਵੱੱਚ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੁਰੱਲਖਆ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਲਗਆ ਸੀ।

GK ACADEMY PUNJAB
PART V 5 – (ARTICLE 52-78)

POLITY CLASS-11-12 – PRESIDENT ( ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ) PART 1&2
The President of India
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਹਿਲਾ ਨਾਗਹਰਕ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਏਕਤਾ, ਅਖੰਡਤਾ ਅਤੇ
ਏਕਤਾ ਦੇ ਪ੍ਤੀਕ ਵਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
The President is the head of the Indian State.He is the first citizen of India and acts as the symbol
of unity, integrity and solidarity of the nation.
1. ARTICLE 52: ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਹਿਲਾ ਨਾਗਹਰਕ ਹੈ।
There shall be a President of India.He is the first citizen of India.
2. ਆਰਟੀਕਿਲ 53: ਇਸ ਹਵੱੱ ਸੰਘ (UNION) ਦੀਆਂ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਹਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
ARTICLE 53: This mentions about the executiie powers of the Union.
3. ਆਰਟੀਕਿਲ 54: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਇਿਲੈਕਟੋਰਿਲ ਕਾਿਲਜ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ARTICLE 54: The President is elected by an electoral college.
The President is elected by the elected members of
• ਿਲੋਕ ਸਭਾ Lok sabha

• ਰਾਜ ਸਭਾ Rajya Sabha
• ਰਾਜ ਹਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ State Assemblies
• ਹਦੱਿਲੀ ਅਤੇ ਪਾਂਡੀੱਰੀ ਦੀਆਂ ਰਾਜ ਹਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ। (1992 ਤੋ 70 ਵੀਂ ਸੋਧ ਤੋ)।
State Assemblies of Delhi and Pondicherry. (Since 1992 through 70th amendment).
• LOK SABHA + RAJYA SABHA + STATE ASSAMBLIES ELECTED MEMBERS
 ਨਾਮਜ਼ਿਦ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਹਵਧਾਨ ਪ੍ੀਸ਼ਦਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ (ਦੋ-ਸਦਨੀ ਦੇ ਮਾਮਿਲੇ ਹਵੱੱ
ਹਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ) ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਹਵੱੱ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ)।
Nominated members and all the members of Legislatiie Councils (In case of Bicameral
Legislatures) are not permited to iote in the election of the President of India).
4. ਆਰਟੀਕਿਲ 55: ਇਸ ਆਰਟੀਕਿਲ ਹਵੱੱ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਦੇ ਢੰਗ ਦਾ ਹਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।

ARTICLE 55: This Article mentions about the manner of the election of the President.
• ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਅਹਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। The President is elected indirectly.
• ੱੋਣ ਗੁਪਤ ਮਤਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਹੋਵੇਗੀ। The election shall be by a secret ballot.
• ੱੋਣ ਅਨੁ ਪਾਤਕ ਪ੍ਤੀਹਨਧਤਾ ਦੀ ਪ੍ਣ ਾਿਲੀ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ single transferable iote ਇੱਕਿਲੇ
ਤਬਾਦਿਲੇਯੋਗ ਵੋਟ ਦੇ ਜ਼ਿਰੀਏ।
The election shall be held in accordance with the system of proportional representation
by means of single transferable iote.
 The President’s election is held in accordance with the system of proportional representation
by means of the single transferable iote and the ioting is by secret ballot.
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਅਨੁ ਪਾਤਕ ਪ੍ਤੀਹਨਧਤਾ ਦੀ ਪ੍ਣ ਾਿਲੀ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
ਇੱਕਿਲੇ ਤਬਾਦਿਲੇਯੋਗ ਵੋਟ ਦੇ ਜ਼ਿਰੀਏ ਅਤੇ ਵੋਹਟੰਗ ਗੁਪਤ ਬੈਿਲਟ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
 Preferential ioting system is followed (1.2.3.4 choices)

A candidate, in order to be declared elected to the ofce of President, must secure a fixed quota
of iotes.
ਤਰਜੀਹੀ ਵੋਹਟੰਗ ਪ੍ਣ ਾਿਲੀ ਦੀ ਪਾਿਲਣ ਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (1.2.3.4 ਹਵਕਿਲਪ)\
ਇੱਕ ਉਮੀਦਵਾਰ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਿਲਈ ੱੁਣ ੇ ਜਾਣ ਦਾ ਲਿਲਾਨ ਕਰਨ ਿਲਈ, ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹਨਸ਼ਹੱਤ ਕੋਟਾ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਨਾ
ਿਲਾਜ਼ਿਮੀ ਹੈ ।
5. ARTICLE 56: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਿਲ The term of the President
 ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਹਮਆਦ ਉਸ ਹਮਤੀ ਤੋ 5 ਸਾਿਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਹਜਸ ਹਦਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣ ੇ ਦਫਤਰ ਹਵੱੱ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The term of ofce is 5 years from the date on which the President enters his ofce
• ਭਾਰਤ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣ ਾ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ

The President can resign by writing under his hand addressed to the Vice President of
India.
6. ARTICLE 57 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਮੁੜ ੱੋਣ : Re-election of the President
•ਇੱਕ ਹਵਅਕਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਿਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ੱੋਣ ਿਲਈ ਯੋਗ ਹੈ

A person is eligible for re-election to the ofce of the President
7. ARTICLE 58: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ੱੋਣ ਿਲਈ ਯੋਗਤਾਵਾਂ: Qualifications for election as President
• ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਹਰਕ Citizen of India
• 35 ਸਾਿਲ ਦੀ ਉਮਰ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਣ ੀ ੱਾਹੀਦੀ ਹੈ Should haie completed 35 years of age
• ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋ ੱੋਣ ਿਲਈ ਯੋਗ ਹੋਣ ਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ। Should be qualified for election as a member of
the Lok Sabha.
• ਉਸਨੂੰ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਹਕਸੇ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਿਲਾਭ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣ ਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ
ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਜਨਤਕ ਅਥਾਰਟੀ।
He should not hold any ofce of profit under the Union goiernment or any state
goiernment or any local authority or any other public authority.
 ਸੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਧਾਨ ਜਾਂ ਉਪ-ਪ੍ਧਾਨ, ਹਕਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਪਾਿਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ
ਯੂਨੀਅਨ ਜਾਂ ਹਕਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਨੂੰ ਿਲਾਭ ਦਾ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਿਲਣ ਿਲਈ ਨਹੀਂ ਮੰਹਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
A sitting President or Vice-President of the Union, the Goiernor of any state and a minister of
the Union or any state is not deemed to hold any ofce of profit
8. Article 71: ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਨਾਿਲ ਸਬੰਧਤ ਹਵਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਹਸਰਫ ਹਵੱੱ ਹੀ ੱੁਣ ੌਤੀ ਹਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ, ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਫੈਸਿਲਾ ਅੰਹਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The disputes related to the election of the President of India are challenged only in
Supreme Court, and the decision of the Supreme Court is final.
9. ARTICLE 59: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ। Conditions of the ofce of the President.
 ਉਹ ਹਕਸੇ ਵੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੇ ਸਦਨ ਹਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ
ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਅਹਜਹਾ ਹਵਅਕਤੀ ਪ੍ਧਾਨ ੱੁਹਣ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣ ਾ ਅਹੁਦਾ ਖਾਿਲੀ ਕਰ ਹਿਲਆ ਹੈ
ਉਸ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਉਸ ਸਦਨ ਹਵੱੱ ਸੀਟ ਹਜਸ ਹਦਨ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਆਪਣ ੇ ਦਫਤਰ ਹਵੱੱ ਦਾਖਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
He should not be a member of either House of Parliament or a House of the state
legislature. If any such person is elected as President, he is deemed to haie iacated his
seat in that House on the date on which he enters upon his ofce as President.
 ਉਸਨੂੰ ਿਲਾਭ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣ ਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ।

He should not hold any other ofce of profit.
 ਉਹ ਅਹਜਹੇ ਭੱਤੇ, ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਹਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਹਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ ਜੋ ਹਕ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਹਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
He is entitled to such emoluments, allowances and priiileges as may be determined by Parliament.
 ਉਸ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਿਲ ਦੌਰਾਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਅਤੇ ਭੱਹਤਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
His emoluments and allowances cannot be diminished during his term of ofce.
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਈ ਹਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਹਧਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟਾਂ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ।

The President is entitled to a number of priiileges and immunities
 ਉਹ ਆਪਣ ੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਮਾਂ ਿਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤੋ ਹਨੱਜੀ ਛੋਟ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਆਪਣ ੇ ਦਫਤਰ ਕਾਰਜਕਾਿਲ ਦੌਰਾਨ,
ਉਹ ਹਕਸੇ ਵੀ ਅਪਰਾਹਧਕ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋ ਮੁਕਤ ਹੈ, ਇੱਥੋ ਤੱਕ ਹਕ ਉਸਦੇ ਹਨੱਜੀ ਕੰਮਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਹਵੱੱ ਵੀ ਉਹ
ਹਗ੍ਫਤਾਰ ਜਾਂ ਕੈਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਹਾਿਲਾਂਹਕ, ਦੋ ਮਹੀਹਨਆਂ ਦਾ ਨੋ ਹਟਸ ਦੇਣ ਤੋ ਬਾਅਦ, ਹਸਵਿਲ ciiil proceedings
ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਸਬੰਧ ਹਵੱੱ ਉਸਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਿਲ ਦੌਰਾਨ ਉਸਦੇ ਹਵਰੁੱਧ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
He enjoys personal immunity from legal liability for his ofcial acts. During his term of ofce, he is
immune from any criminal proceedings, eien in respect of his personal acts. He cannot be arrested or
imprisoned. Howeier, after giiing two months’ notice, ciiil proceedings can be instituted against him
during his term of ofce in respect of his
10. ਆਰਟੀਕਿਲ 60: ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਹੁੰ

ARTICLE 60: Oath or afrmation by the President of India.
• ਭਾਰਤ ਦੇ ੱੀਫ ਜਸਹਟਸ ਦੁਆਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸਹੁੰ ੱਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਿਰੀ ਹਵੱੱ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ
ਸਭ ਤੋ ਸੀਨੀਅਰ ਜੱਜ ਦੁਆਰਾ ਹਨਯੰਤਹਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
OATH of Ofce:
Is administered by the Chief justice of India (CJI) and in his absence, the senior most judge of
Supreme Court.
• ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੀ ਰੱਹਖਆ, ਸੁਰੱਹਖਆ ਅਤੇ ਰੱਹਖਆ ਕਰਨ ਿਲਈ ਸਹੁੰ ੱੁੱਕਦਾ ਹੈ।
The President takes an oath to preserie, protect and defend the Constitution and the
law.
11. ARTICLE 61: The procedure for impeachment of the President. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਮਹਾਦੋਸ਼ ਦੀ
ਪ੍ਹਕਹਰਆ।
• Impeachment ਮਹਾਦੋਸ਼: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਹਕਹਰਆ ਦੁਆਰਾ ਅਹੁਦੇ ਤੋ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ "ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੀ
ਉਿਲੰਘਣ ਾ" ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ
Impeachment: The President can be remoied from the ofce by a process of impeachment on the
grounds of “Violation of the Constitutiono
• ਪਾਰਿਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਹਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਹਵੱੱ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
Charges can be initiated in any house of the Parliament.
• ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ (ੱੁਣ ੇ ਗਏ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਿਦ ਮੈਂਬਰ) ਹਹੱਸਾ ਿਲੈਂਦੇ ਹਨ
All the members of Loksabha and Rajya Sabha (Elected and nominated) take part in
the impeachment process of the President.
• ਅਸੈਂਬਿਲੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਦੋਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਹਕਹਰਆ ਹਵੱ ਹਹੱਸਾ ਿਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ
Assembly members are not permited to take part in the impeachment process of the
President of India
 The charges should be signed by 1/4th of the members of the house. ¼ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨੇ
ਜਰੂਰੀ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ 14 ਹਦਨਾਂ ਦਾ ਨੋ ਹਟਸ ਹਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਸਦਨ ਦੀ ਕੁੱਿਲ ਮੈਂਬਰਹਸ਼ਪ ਦੇ 2/3 ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਦੂਜੇ HOUSE ਹਵੱੱ ਭੇਹਜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
After it is passed by the 2/3rd majority of the total membership of the house it is sent to
the other house.
• ਦੂਸਰਾ ਸਦਨ ਤਫਤੀਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਿਲੇ ਸਦਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ – ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਹਵਰੁੱਧ ਇੱਕ ੱੋਣ ਕਮੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਦੋਸ਼ਾਂ
ਦੀ ਜਾਂੱ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
The second house acts as iniestigating House – charges against the pres are iniestigated
by a select commitee.
• ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣ ਾ ਬੱਾਅ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਆਪਣ ਾ ਬੱਾਅ ਕਰਨ ਿਲਈ ਹਕਸੇ ਹਵਅਕਤੀ/ਵਕੀਿਲ/ਏਜੀਆਈ ਨੂੰ ਹਨਯੁਕਤ
ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ
The President can defend himself or appoint any person/lawyer/ AGI to defend him
• ਜਾਂੱ ਤੋ ਬਾਅਦ, ਜੇਕਰ ਦੂਜਾ ਸਦਨ ਵੀ 2/3 ਬਹੁਮਤ ਨਾਿਲ ਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਹਫਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ 'ਤੇ ਮਹਾਦੋਸ਼ ੱੱਿਲਦਾ ਹੈ।
After iniestigation, if the other house also passes the same with 2/3rd majoriTY then the President
stands impeached.
 ਇਸ ਤਰ੍ ਾ,ਂ ਇੱਕ ਮਹਾਦੋਸ਼ ਸੰਸਦ ਹਵੱੱ ਇੱਕ ਅਰਧ-ਹਨਆਂਇਕ quasi-judicial ਪ੍ਹਕਹਰਆ ਹੈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਕਸੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਮਹਾਦੋਸ਼ ਨਹੀਂ ਿਲਗਾਇਆ ਹਗਆ ਹੈ।
Thus, an impeachment is a quasi-judicial procedure in the Parliament No Indian President has been
impeached so far.
12. ARTICLE 62: VACANCY

1. 5 ਸਾਿਲ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਿਲ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ 'ਤੇ 1. On the expiry of tenure of 5 years
2. ਅਸਤੀਫਾ 2. Resignation
3. ਮਹਾਦੋਸ਼ 3. Impeachment
4. ਮੌਤ 4. Death
5. ਨਹੀਂ ਤਾਂ। (ਜੇਕਰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਹਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)।
Otherwise. (If the election of the President is declared ioid by the Supreme Court).
6. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਹਵੱੱ ਖਾਿਲੀ ਥਾਂ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਹਵੱੱ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
In case of iacancy in the ofce of the President the Vice President acts as the President.
7. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਹਵੱੱ ਖਾਿਲੀ ਥਾਂ ਦੀ ਸਹਥਤੀ ਹਵੱੱ ਭਾਰਤ ਦੇ ੱੀਫ ਜਸਹਟਸ ਵਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ।
In case of iacancy in the ofce of the Vice President the Chief Justice of India acts as
the President.
8. ਅਸਾਮੀ ਖਾਿਲੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਹਵੱੱ ੱੋਣ ਛੇ ਮਹੀਹਨਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੋਣ ੀ ੱਾਹੀਦੀ ਹੈ।
In case of iacancy the election should be held within a period of six months.
9. ਨਵਾਂ ੱੁਹਣ ਆ ਹਗਆ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪੰਜ ਸਾਿਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਹਮਆਦ ਿਲਈ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਹਹੰਦਾ ਹੈ।
The newly elected President remains in ofce for a full term of fiie years.
CLASS-12 PRESIDENT PART 2
Powers and Functions of the President ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ

ਅਤੇ ਕਾਰਜ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਅਧੀਨ ਪ੍ਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੇਠ ਹਦੱਤੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਹਨ-
The powers enjoyed and the functions performed by the President can be studied under the
following heads.
1. ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 1. Executiie powers
2. ਹਵਧਾਨਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 2. Legislatiie powers
3. ਹਨਆਂਇਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 3. Judicial powers
4. ਹਵੱਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 4. Financial powers
5. ਕੂਟਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 5. Diplomatic powers
6. ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 6. Military powers
7. ਸੰਕਟਕਾਿਲੀਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 7. Emergency powers
8. ਵੀਟੋ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 8.Vito Powers

1. ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 1. EXECUTIVE POWERS
• ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਕੀਤੀਆਂ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ.
All executiie actions of the Goiernment of India are formally taken on the name of the President of
India.
ਪ੍ਧਾਨ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਦੇ ਹੇਠ ਿਲੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਹਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ

The President appoints following members of Executiie
1. ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ। (ਆਰਟੀਕਿਲ 75 (1)) The Prime Minister. (Article 75 (1)).
2. ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਿਲਾਹ 'ਤੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਿਲ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ। ਉਨ੍ਾਂ ਹਵੱਕਾਰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੀ ਵੰਡ।
All other members of The Council of Ministers, on the adiice of the Prime Minister . Allocation of
business among them.
3. ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਟਾਰਨੀ-ਜਨਰਿਲ। Atorney-General of India.
4. ਕੰਪਟਰੋਿਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਿਲ। The Comptroller and Auditor General.
5. ਮੁੱਖ ੱੋਣ ਕਹਮਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ੱੋਣ ਕਹਮਸ਼ਨਰ। The Chief Election Commissioner and other Election
Commissioners.
6. ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਹਿਲਕ ਸਰਹਵਸ ਕਹਮਸ਼ਨ (UPSC) ਦੇ ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ। The Chairman and Members of Union
Public Seriice Commission (UPSC).
7. ਸੰਯੁਕਤ ਿਲੋਕ ਸੇਵਾ ਕਹਮਸ਼ਨ (JPSC) ਦੇ ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ। The Chairman and Members of Joint Public
Seriice Commission (JPSC).
8. ਹਵੱਤ ਕਹਮਸ਼ਨ ਦੇ ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ। The Chairman and Members of Finance Commission.
9. ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਗਵਰਨਰ The Goiernors of states
10. ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਸ਼ਾਸਕ। Administrators to Union Territories.
11. ਅਨੁ ਸੂਹੱਤ ਜਾਤੀਆਂ, ਅਨੁ ਸੂਹੱਤ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਛੜੀਆਂ ਸ਼੍ੇਣ ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਹਥਤੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂੱ ਕਰਨ ਿਲਈ ਕਹਮਸ਼ਨ
Commissions to iniestigate into conditions of SCs, STs and Other Backwardclasses
2. ਹਵਧਾਹਨਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ 2. LEGISLATIVE POWERS

1. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੰਸਦ ਦਾ ਹਹੱਸਾ ਹੈ (LS RS President)। President is a part of Parliament (LS+RS+Pres).
2. ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਤਿਲਬ ਕਰਨਾ। Summons the Parliament.
3. ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। Prorogues the Parliament.
4. ਿਲੋਕਸਭਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਹਦੰਦਾ ਹੈ। Dissolies Loksabha.
5. ਪਾਰਿਲੀਮੈਂਟ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਇਜਿਲਾਸ ਸੱਦਣ ਾ (ਆਰਟੀਕਿਲ 108)। Summons the Joint session of the Parliament
(Article 108).
6. ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ . ਰਾਜ ਸਭਾ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਸਦਨ ਹੈ - ਇਸਨੂੰ ਭੰਗ
ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ Only 3 Joint Sessions that haie been conducted.
The Speaker of Lok Sabha presides oier the Joint session of the Parliament . Rajya Sabha is a
permanent house - it cannot be dissolied
7. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਵਸ਼ੇਸ਼ ਹਗਆਨ ਵਾਿਲੇ ਹਵਅਕਤੀਆਂ ਹਵੱੱੋ ਰਾਜ ਸਭਾ ਿਲਈ 12 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਿਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ
ਹਵਹਗਆਨ, ਕਿਲਾ, ਸਾਹਹਤ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਹਵੱੱ ਹਵਹਾਰਕ ਅਨੁ ਭਵ।
Nominates 12 members to Rajya sabha from the persons with special knowledge or
practical experience in Science, Arts, Literature and Social Seriice.
8. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਗਿਲੋ-ਇੰਡੀਅਨ ਭਾਈੱਾਰੇ ਤੋ ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਿਲਈ 2 ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਿਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ 2020 ਹਵੱੱ ਇਹ
ਖਤਮ ਕਰ ਹਦੱਤਾ ਹੈ।
Nominates 2 members to Lok Sabha from the Anglo-Indian community.
9. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਅਗਾਂ ਇਜਾਜ਼ਿਤ ਨਾਿਲ ਬਜਟ ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਹਵੱੱ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Budget is introduced in Lok Sabha with the prior permission of the President.
10. ਇੱਕ ਹਬੱਿਲ ਹਜਸਦਾ ਮਤਿਲਬ ਇੱਕ ਨਵੇ ਰਾਜ ਦੀ ਹਸਰਜਣ ਾ ਜਾਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਦਿਲਣ ਿਲਈ ਹੈ
ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਵ ਅਨੁ ਮਤੀ ਨਾਿਲ ਸੰਸਦ ਹਵੱੱ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹਗਆ।ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਸਹਹਮਤੀ ਤੋ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਹਬੱਿਲ ਇੱਕ
ਲਕਟ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
A bill which is meant for the creation of a new state or altering the boundaries of the
existing states introduced in the parliament with the Prior permission. A bill becomes an Act after the
assent of the president.
11. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਿਲ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਵੱਾਰ ਿਲਈ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਦਾ ਅਹਧਕਾਰ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਉਸਨੂੰ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨੇ
ਪੈਣ ਗੇ। ਨੋ ਟ -ਹਸਰਫ ਸਾਧਾਰਨ ਹਬੱਿਲਾਂ ਿਲਈ ਿਲਾਗੂ
President has the right to return the bill for reconsideration. Second time he must sign the
bill. Note –Applicable for ordinary bills only
12. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮਨੀ ਹਬੱਿਲ ਅਤੇ ਸੰਹਵਧਾਨ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ
President cannot return Money bill and constitution amendment bills
13. ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ ਬਣ ਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ: ਭਾਰਤੀ ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੀ ਅਨੁ ਛੇਦ 123 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਿਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਅਹਧਕਾਰ
ਹਦੰਦੀ ਹੈ (ਪ੍ੱਾਰ, ਘੋਸ਼ਣ ਾ) ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ. ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹਕਸੇ ਸਹਥਤੀ ਨਾਿਲ ਨਹਜੱਠ ਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣ ਾਉਣ ਿਲਈ
ਹਤਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
Power to make ordinances: Article 123 of the Indian Constitution empowers the President to
enforce (publicity, proclamation) ordinances. This power is designed to enable the executiie to
deal with any situation.
14. ਮੁੜ ਅਸੈਂਬਿਲੀ ਦੀ ਹਮਤੀ ਤੋ ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ ਛੇ ਹਫਹਤਆਂ ਦੀ ਹਮਆਦ ਿਲਈ ਵੈਧ ਹੈ।ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਨਾ ਹਮਿਲਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਹਵੱੱ
ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋ ਵੱਧ ਉਮਰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ ਛੇ ਹਫਤੇ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ (ਦੋ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਹਵੱਕਾਰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਦਾ
ਵੱਧ ਤੋ ਵੱਧ ਅੰਤਰ ਹੈ।
From the date of reassembly the ordinance is ialid for a period of six weeks.The maximum life of
an ordinance can be six months and six weeks, in case of nonapproial by the Parliament (six
months being the maximum gap between the two sessions of Parliament)
15. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਕਸੇ ਵੀ ਸਮੇ ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ ਵਾਪਸ ਿਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਹਵਧਾਨ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਿਲਈ ਆਰਡੀਨੈਂ ਸ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ
ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
The President can withdraw an ordinance at any time. Ordinance cannot be issued to amend the
constitution.
3. ਹਵੱਤੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: FINANCIAL POWERS:

1. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਅਗਾਂ ਇਜਾਜ਼ਿਤ ਨਾਿਲ ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਹਵੱੱ ਪੈਸੇ ਦੇ ਹਬੱਿਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਨੋ ਟ: ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਹਬੱਿਲ ਪਹਹਿਲਾਂ ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਹਵੱੱ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)।
Money bills are introduced in Lok sabha with the prior permission of the President.
(Note: All money bills are first introduced in Lok sabha).
2. ਸਿਲਾਨਾ ਹਵੱਤੀ ਹਬਆਨ (ਬਜਟ) ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣ ੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਿਤ ਦੇ ਨਾਿਲ ਰੱਹਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। Annual
Financial Statement (Budget) is laid before the Lok Sabha with the prior
permission of the President.
3. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਕਸੇ ਨੂੰ ਅਣ ਹਕਆਸੇ ਖਰੱੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਿਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੰਟੀਜੈਂਸੀ ਫੰਡ ਹਵੱੱੋ ਲਡਵਾਂਸ ਿਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
President can make adiances out of the Contingency Fund of India to meet any
unforeseen expenditure
4. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਰ 5 ਸਾਿਲਾਂ ਬਾਅਦ ਹਵੱਤ ਕਹਮਸ਼ਨ (ਆਰਟੀਕਿਲ 280) ਦਾ ਗਠ ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

The President constitutes the Finance Commission (Article 280) eiery 5 years.
4.ਹਨਆਂਇਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: JUDICIAL POWERS:
1. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ ਦੇ ੱੀਫ ਜਸਹਟਸ ਅਤੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਹਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
Appoints Chief Justice and the Judges of Supreme Court and High Courts.
2. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਕਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਤੱਥ 'ਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ (ਧਾਰਾ 143) ਤੋ ਸਿਲਾਹ ਮੰਗਦਾ ਹੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼
ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਿਲਾਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਿਲਈ ਪਾਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੈ।
Seeks adiice from the Supreme Court (Article 143) on any law or fact. The adiice rendered by the
Supreme Court is not binding on the President.
3. ਉਹ ਮੁਆਫੀ, ਛੋਟ, ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਸਜ਼ਿਾ ਮੁਆਫ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਮੁਅੱਤਿਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮੁਆਫ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ
ਹਕਸੇ ਵੀ ਅਪਰਾਧ ਿਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠ ਹਹਰਾਏ ਗਏ ਹਕਸੇ ਵੀ ਹਵਅਕਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਿਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈਾ
He can grant pardon, reprieie, respite and remission of punishment, or suspend, remit or
commute the sentence of any person coniicted of any ofence:
 ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਮਾਮਹਿਲਆਂ ਹਵੱੱ ਹਜੱਥੇ ਸਜ਼ਿਾ ਜਾਂ ਸਜ਼ਿਾ ਕੋਰਟ ਮਾਰਸ਼ਿਲ ਦੁਆਰਾ ਹਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ;
In all cases where the punishment or sentence is by a court martial;
 ਸਾਰੇ ਮਾਮਹਿਲਆਂ ਹਵੱੱ ਹਜੱਥੇ ਸਜ਼ਿਾ ਹਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ In all cases where the punishment
 ਮੁਆਫੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ : (ਆਰਟੀਕਿਲ 72): PARDONING POWERS:

(Article 72):
4. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਮਾਫੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹਨਆਂਪਾਹਿਲਕਾ ਤੋ ਸੁਤੰਤਰ ਹੈ; ਇਹ ਇੱਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅਪੀਿਲ
ਦੀ ਅਦਾਿਲਤ ਨਹੀਂ ਹੈ
The pardoning power of the President is independent of the Judiciary; it is an executiie power.
President is NOT a court of appeal
5. ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੇਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਿਲ ਦੀ ਸਿਲਾਹ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ੀ ਹੈ।
The power is to be exercised by the President on the adiice of the union cabinet.
6. ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 161 ਦੇ ਤਹਹਤ, ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਿਲ ਕੋਿਲ ਵੀ ਮਾਫ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਇਸ ਿਲਈ, ਰਾਜਪਾਿਲ ਮਾਫੀ, ਰਾਹਤ,
ਰਅਤੇ ਮਾਫੀ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਜ਼ਿਾ ਜਾਂ ਮੁਅੱਤਿਲ, ਮਾਫੀ ਅਤੇ ਹਕਸੇ ਵੀ ਦੋਸ਼ੀ ਹਵਅਕਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਿਾ ਨੂੰ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Under Article 161 of the Constitution, the goiernor of a state also possesses the
pardoning power.Hence, the goiernor can also grant pardons, reprieies, respites and remissions of
punishment or suspend, remit and commute the sentence of any person coniicted of any
ofence against a state law.
7. ਪਰ, ਰਾਜਪਾਿਲ ਦੀ ਮਾਫੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੇਠ ਹਿਲਖੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੋ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। But, the pardoning power of
the goiernor difers from that of the President in following
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਰਟ ਮਾਰਸ਼ਿਲ (ਫੌਜੀ ਅਦਾਿਲਤਾਂ) ਦੁਆਰਾ ਸੁਣ ਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਜ਼ਿਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਫ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋ ਹਕ
ਗਵਰਨਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
The President can pardon sentences inficted by court martial (military courts) while the
goiernor cannot.
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਿਾ ਮੁਆਫ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦਹਕ ਰਾਜਪਾਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਗਵਰਨਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੋਵਾਂ
ਕੋਿਲ ਮੁਅੱਤਿਲੀ, ਮੁਆਫੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਹਵੱੱ ਸਮਕਾਿਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ
The President can pardon death sentence while goiernor cannot.Both the goiernor and the
President haie concurrent power in respect of suspension, remission।
5. ਕੂਟਨੀਤਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: DIPLOMATIC POWERS:

1. ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਧੀਆਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। (ਸੰਸਦ ਦੀ ਪ੍ਵਾਨਗੀ ਦੇ ਅਧੀਨ)।
International treaties are concluded by the President. (Subject to the approial of the
Parliament).
2. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੋਰਮਾਂ ਹਵੱੱ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਤੀਹਨਧਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। Represents India in international
forums.
3.ਰਾਜਦੂਤਾਂ, ਹਾਈ ਕਹਮਸ਼ਨਰਾਂ ਆਹਦ ਵਰਗੇ ਹਡਪਿਲੋਮੈਟਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਦਾ ਅਤੇ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
Sends and receiies diplomats like ambassadors, high Commissioners and so on.
6.ਹਮਿਲਟਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: MILITARY POWERS:
1. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਹਥਆਰਬੰਦ ਬਿਲਾਂ ਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਕਮਾਂਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

President is the Supreme commander of the armed forces.
2. ਇਸ ਸਮਰੱਥਾ ਹਵੱੱ ਆਰਮੀ ੱੀਫ, ਨੇ ਵੀ ਲਡਹਮਰਿਲ ਅਤੇ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਿਲ ਦੀ ਹਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
In this capacity appoints the Army Chief, the Naiy Admiral and the Air Marshall.
3. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਲਿਲਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਸੰਸਦ ਦੀ ਪ੍ਵਾਨਗੀ ਦੇ ਅਧੀਨ)।
President can declare war and peace. (Subject to the approial of Parliament).
7. ਸੰਕਟਕਾਿਲੀਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: 7. EMERGENCY POWERS:

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਹਵਧਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ 3 ਤਰ੍ ਾਂ ਦੀਆਂ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਦੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ
Weimar constitution of germany ਤੋ ਿਲਈਆਂ ਹਨ।
The Constitution of India granted 3 types of emergency powers to the President of India.
1. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ (ਆਰਟੀਕਿਲ 352) ❖ National Emergency (Article 352)
2. ਰਾਜ ਦੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ(ਆਰਟੀਕਿਲ 356) ❖ State Emergency or President’s Rule (Article
356) President’s Rule ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ
3.ਹਵੱਤੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ (ਆਰਟੀਕਿਲ 360) ❖ Financial Emergency (Article 360)
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਸੰਕਟਕਾਿਲੀਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ

ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੇ VVIII ਭਾਗ 18 ਹਵੱੱ ਸੰਕਟਕਾਿਲੀਨ ਹਵਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣ ਨ ਕੀਤਾ ਹਗਆ ਹੈ। 3 ਹਕਸਮ ਦੇ ਸੰਕਟਕਾਿਲੀ ਹਾਿਲਾਤ
ਸੂੱੀ ਹਵੱੱ ਹਿਲਖੇ ਗਏ ਹਨ। Emergency powers of the President part VVIII (18) of the Constitution describes
the emergency arrangements. 3 types of emergencies are listed.
1. ਅਨੁ ਛੇਦ 352

 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਕਟਕਾਿਲ ਅਰਥਾਤ ਜੰਗ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਹਮਿਲੇ ਜਾਂ ਦੇਸ਼ ਹਵੱੱ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਹਥਆਰਬੰਦ ਬਗਾਵਤ।
Article 352 National Crisis i.e. War or External Atack or Internal Armed Insurgency in
the country.
 ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੀਤੇ ਲਿਲਾਨ

ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ (352) ਹਤੰਨ ਵਾਰ 1962, 1971 ਅਤੇ 1975 ਹਵੱੱ ਘੋਹਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ੱੁੱਕੀ ਹੈ।
Declarations Made So Far
This kind of emergency (352) has been proclaimed three times do far in 1962, 1971 and 1975
1. ਅਕਤੂਬਰ 1962 - NEFA (ਹੁਣ ਅਰੁਣ ਾੱਿਲ ਪ੍ਦੇਸ਼) ਹਵੱੱ ੱੀਨੀ ਹਮਿਲਾ ਅਤੇ ਸੀ। ਜਨਵਰੀ 1968 ਤੱਕ ਫੋਰਸ
October 1962 – Chinese aggression in the NEFA (now Arunachal Pradesh) and was in
force till January 1968
2. ਦਸੰਬਰ 1971 – ਪਾਹਕਸਤਾਨ ਨਾਿਲ ਜੰਗ December 1971 – War with Pakistan
3. ਜੂਨ 1975 - ਤੀਜੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣ ਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜਦੋ ਦੂਜੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਸੀ। June 1975 –
Third Emergency was proclaimed while the second Emergency was still in
operation.
 ਿਲੋ ਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਹਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਜੀਵਨ 'ਤੇ ਪ੍ਭਾਵ Effects on the
Life of the Lok Sabha and the State Assembly
• ਜਦੋ ਹਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣ ਾ ੱੱਿਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਿਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇੱਕ ਸਾਿਲ ਿਲਈ ਸੰਸਦ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ
ਦੁਆਰਾ ਇਸਦੀ ਆਮ ਹਮਆਦ (ਪੰਜ ਸਾਿਲ) ਤੋ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਸਮੇ ਿਲਈ
While a proclamation of National Emergency is in operation, the life of the Lok Sabha
may be extended beyond its normal term (fiie years) by a law of Parliament for one year
at a time (for any length of time).
• ਇਹ ਲਕਸਟੈਂਸ਼ਨ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਤੋ ਬਾਅਦ ਛੇ ਮਹੀਹਨਆਂ ਦੀ ਹਮਆਦ ਤੋ ਵੱਧ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਰਹਹ ਸਕਦੀ ਹੈ
This extension cannot continue beyond a period of six months after the emergency has
ceased to operate.
• ਇਸੇ ਤਰ੍ ਾ,ਂ ਸੰਸਦ ਹਕਸੇ ਰਾਜ ਹਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਆਮ ਕਾਰਜਕਾਿਲ ਨੂੰ ਵਧਾ ਸਕਦੀ ਹੈ(ਪੰਜ ਸਾਿਲ) ਤੋ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ
ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਹਰ ਵਾਰ (ਹਕਸੇ ਵੀ ਿਲੰਬੇ ਸਮੇ ਿਲਈ) ਇੱਕ ਸਾਿਲ ਿਲਈ, ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਹੋਣ ਤੋ ਬਾਅਦ
ਵੱਧ ਤੋ ਵੱਧ ਛੇ ਮਹੀਹਨਆਂ ਦੀ ਹਮਆਦ ਦੇ ਅਧੀਨ।
Similarly, the Parliament may extend the normal tenure of a state legislatiie assembly
(fiie years) by one year each time (for any length of time) during a national emergency,
subject to a maximum period of six months after the Emergency has ceased to operate.
ਮੌਹਿਲਕ ਅਹਧਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਭਾਵ: Effect on the Fundamental Rights:

• ਆਰਟੀਕਿਲ 358 ਅਤੇ 359 ਮੌਹਿਲਕ ਅਹਧਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਦੇ ਪ੍ਭਾਵ ਦਾ ਵਰਣ ਨ ਕਰਦੇ ਹਨ
Articles 358 and 359 describe the efect of a National Emergency on the Fundamental Rights.
• ਆਰਟੀਕਿਲ 358 ਦੁਆਰਾ ਗਰੰਟੀਸ਼ੁਦਾ ਅਨੁ ਛੇਦ 19 ਨੂੰ ਮੌਹਿਲਕ ਅਹਧਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਿਲ ਕਰਨ ਨਾਿਲ ਸੰਬੰਹਧਤ ਹੈ
ਅਨੁ ਛੇਦ 19 ਦੇ ਤਹਹਤ ਛੇ ਮੌਹਿਲਕ ਅਹਧਕਾਰ ਆਪਣ ੇ ਆਪ ਮੁਅੱਤਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
Article 358 deals with the suspension of the Fundamental Rights guaranteed by Article 19, The six
Fundamental Rights under Article 19 are automatically suspended 44th Amendment Act of 1978
restricted the scope of Article 358
 ਅਨੁ ਛੇਦ 359 ਹੋਰ ਮੌਹਿਲਕ ਅਹਧਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਿਲ ਕਰਨ ਨਾਿਲ ਸੰਬੰਹਧਤ ਹੈ। (ਅਨੁ ਛੇਦ 20 ਅਤੇ 21 ਦੁਆਰਾ
ਗਾਰੰਟੀਸ਼ੁਦਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ )।
while Article 359 deals with the suspension of other Fundamental Rights
(except those guaranteed by Articles 20 and 21).
2. ਅਨੁ ਛੇਦ 356 President’s Rule ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ state emergency

 ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੁੱਝ ਰਾਜਾਂ ਹਵੱੱ ਸੰਹਵਧਾਹਮਕ ਸੰਕਟਕਾਿਲੀਨ ਅਰਥਾਤ ਰਾਜ ਹਵੱੱ ਸੰਹਵਧਾਹਨਕ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੇ ਫੇਿਲ ਹੋ ਜਾਂ
ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੰਕਟਕਾਿਲੀ ਹਾਿਲਾਤ। President’s Rule ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ
Article 356 Constitutional Emergency in the State or in certain States i.e. Emergency Situations
arising out of failure or consequence of constitutional machinery in the State.
 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਿਲਗਾਉਣ ਵਾਿਲੀ ਘੋਸ਼ਣ ਾ ਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਹਦੱਤੀ ਜਾਣ ੀ ੱਾਹੀਦੀ ਹੈ
ਇਸ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਦੀ ਹਮਤੀ ਤੋ 2 ਮਹੀਹਨਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ
A proclamation imposing President’s Rule must be approied by both the Houses of
Parliament within 2 months from the date of its issue
 ਜੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਹਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ 6 ਮਹੀਨੇ ਿਲਈ ਜਾਰੀ ਰਹਹੰਦਾ
ਹੈ ਸੰਸਦ ਦੀ ਪ੍ਵਾਨਗੀ ਨਾਿਲ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋ ਵੱਧ 3 ਸਾਿਲਾਂ ਿਲਈ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸੰਸਦ, ਹਰ ਛੇ ਮਹੀਨੇ
ਬਾਅਦ.
If approied by both Houses of Parliament, the President's rule lasts for 6 months. With the
approial of Parliament it can be extended for a maximum of 3 years. Parliament, eiery six
months.
• ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣ ਾ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਿਲਈ ਹਰ ਪ੍ਸਤਾਵ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਹਦੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਪਾਰਿਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਹਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਦੁਆਰਾ ਹਸਰਫ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮਤ, ਯਾਨੀ ਹਕ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ
ਉਸ ਸਦਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਾਜ਼ਿਰ ਅਤੇ ਵੋਹਟੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ।
Any proposal to declare or continue the President's rule can be approied Will be passed by any
House of Parliament only by simple majority, i.e. majority Members of that House atend and
iote.
 ਪੰਜਾਬ ਹਵੱੱ ਪਹਹਿਲੀ ਵਾਰ 1951 ਹਵੱੱ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਿਲਗਾਇਆ ਹਗਆ ਸੀ।
For the first time, the President’s Rule was imposed in Punjab in 1951
3. ਅਨੁ ਛੇਦ 360 financial emergency

 ਅਧੀਨ ਹਵੱਤੀ ਲਮਰਜੈਂਸੀ ਅਰਥਾਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਵੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਜੋ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੰਕਟਕੀਿਲੀ ਹਾਿਲਾਤ। Financial
Emergency under Article 360.
8.ਵੀਟੋ ਸ਼ਕਤੀਆਂ: VETO POWERS:

1. ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਅਹਧਕਾਰ ਹੈ ਹਕ ਉਹ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਬੱਿਲਾਂ ਦੀ ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ
(ਦੋਵੇ ਸਦਨ)।
This is the authority of the President to withhold assent to the bills passed by the Parliament
(both the House). Article 111
2. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਿਲਦਬਾਜ਼ਿੀ ਅਤੇ ਗਿਲਤ ਹਵੱਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਾ ਹੈ ।ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਕਾਨੂੰਨ
ਬਣ ਾਉਣ ਾ ਜਾਂ ਅਹਜਹੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਾ ਜੋ ਗੈਰ-ਸੰਹਵਧਾਨਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The object of conferring this power on the President is to preient hasty and ill- considered
legislation by the Parliament or preient a legislation which may be unconstitutional
3.ਵੀਟੋ ਹਸਰਫ ਆਮ ਹਬੱਿਲਾਂ ਿਲਈ ਹੈ ਨਾ ਹਕ ਮਨੀ ਹਬੱਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਹਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲਾਂ ਿਲਈ।
Veto is for ordinary bills only and not Money bills and constitutional amendment bills.
4. ਜਦੋ ਕੋਈ ਹਬੱਿਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਸਹਹਮਤੀ ਿਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਕੋਿਲ ਹਤੰਨ ਹਵਕਿਲਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
(ਸੰਹਵਧਾਨ ਦਾ ਆਰਟੀਕਿਲ 111):
When a bill is presented to the President for his assent, he has three alternatiies (under Article
111 of the Constitution):
1. ਉਹ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਆਪਣ ੀ ਸਹਹਮਤੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ 1. He may giie his assent to the bill, or
2. ਉਹ ਹਬਿਲ ਿਲਈ ਆਪਣ ੀ ਸਹਹਮਤੀ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ 2. He may withhold his assent to the bill, or
3. ਉਹ ਹਬੱਿਲ (ਜੇਕਰ ਇਹ ਮਨੀ ਹਬੱਿਲ, CA ਹਬੱਿਲ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਨੂੰ ਮੁੜ ਹਵੱਾਰ ਕਰਨ ਿਲਈ ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
He may return the bill (if it is not a Money bill,CA bill) for reconsideration of the Parliament.
ਹਾਿਲਾਂਹਕ, ਜੇ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਸੋਧਾਂ ਦੇ ਨਾਿਲ ਜਾਂ ਹਬਨਾਂ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਆਪਣ ੀ ਸਹਹਮਤੀ ਦੇਣ ੀ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
Howeier, if the bill is passed again by the Parliament with or without amendments and again
presented to the President, the President must giie his assent to the bill.
CLASSIFICATION OF VETO POWERS:
1. Absolute ieto ਸੰਪੂਰਨ ਵੀਟੋ

2. Pocket ieto ਪੋਹਕਟ ਵੀਟੋ
3. Suspesiie ieto ਸ਼ੱਕੀ ਵੀਟੋ
1. ABSOLUTE VETO
ਇਸ ਹਵੱੱ ਪ੍ਾਈਵੇਟ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਹਬੱਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਹਕਸੇ ਨਵੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਿਲ ਨੇ ਸਿਲਾਹ ਹਦੱਤੀ ਹੋਵੇ ਹਕ ਪੁਰਾਣ ੀ ਸੰਸਦ ਵੱਿਲੋ ਭੇਹਜਆ
ਹਗਆ ਹਬੱਿਲ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ । It contains priiate members' bills. Or a new cabinet may haie adiised not
to pass a bill passed by the old parliament.
2. POCKET VETO
ਜਦੋ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਿਲ ਕੋਈ ਹਬੱਿਲ ਆਉਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਉਹ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਨਾ ਹੀ ਪ੍ਵਾਨ ਕਰੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਹਵੱਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ
ਿਲਈ ਭੇਜੇ ਅਤੇ ਅਣ ਹਮੱਥੇ ਸਮੇ ਿਲਈ ਆਪਣ ੇ ਕੋਿਲ ਰੱਖ ਿਲਵੇ। ਪਰ ਇਹ ਧਨ ਹਬੱਿਲ ਅਤੇ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲ ਤੇ ਇਹ ਵੀਟੋ ਸ਼ਕਤੀ ਿਲਾਗੂ ਨਹੀਂ
ਹੁੰਦੀ ।
When a bill comes to the President, if he neither approies the bill nor sends it for discussion and
retains it indefinitely. But this ieto power does not apply to this money bill and amendment bill.
3. Suspesive veto
ਜੇ ਹਬੱਿਲ ਪਾਸ ਹੋਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿੂਰੀ ਿਲਈ ਆਉਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਹਵੱਾਰ-
ਵਟਾਂਦਰੇ ਿਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਭੇਜ਼ਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹ ਹਬੱਿਲ ਦੁਬਾਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਿਲ ਆਉਦਾ ਅਤੇ ਹਬਨਾਂ ਹਕਸੇ ਸੋਧ ਤੋ ਜਾਂ
ਹਵੱਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਤੋ ਆਉਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਧਨ ਹਬੱਿਲ ਤੇ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲ ਤੇ ਇਹ ਵੀਟੋ
ਿਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।
If after the passage of the bill comes to the President for approial and the President can resubmit the
Bill for discussion and if the Bill comes to the President again and without any amendment or
deliberation then the Bill to the President Haie to pass. But this ieto does not apply to money bills or
amendment bills.
ਇੱਥੇ ਇਹ ਨੋ ਟ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ ਹਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋਿਲ ਸੰਹਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਹਵੱੱ ਕੋਈ ਵੀਟੋ ਪਾਵਰ ਨਹੀਂ
ਹੈ1971 ਦੇ 24 ਵੇ ਸੰਹਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਲਕਟ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਿਲਾਜ਼ਿਮੀ ਬਣ ਾ ਹਦੱਤਾ ਹੈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੰਹਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਹਬੱਿਲ ਨੂੰ
ਆਪਣ ੀ ਮਨਜ਼ਿੂਰੀ ਦੇਣ ਗੇ।
It should be noted here that the President has no ieto power in respect of a constitutional
amendment bill. The 24th Constitutional Amendment Act of 1971 made it obligatory for the
President to giie his assent to a constitutional amendment bill.
END OF CLASS-12
NEXT CLASS – 13 (VICE PRESIDENT THEORY AND PRESIDENT AND VP IMP MCQ)

GK ACADEMY PUNJAB (FREE GK COURSE BILINGUAL)
PART 5 THE UNION(52-151) EXECUTIVES ARTICLE(52-78)
POLITY CLASS-13 VICE PRESIDENT THEORY

AND
PRESIDENT AND VP MCQ
1. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸਸ਼ ਦੇਸ ਦੂਜੇਸ ਸਭ ਤੋ ਉੇਸ ੇਹੁਦੇਸ 'ਤੇਸ ਕਾਬਜ਼ ਹੈ। ਉਸਨ ੇਧਧਕਾਰਤ ਤਰਜੀਹ ਦੇਸ ਵਾਰੰਟ ਧਵਿਉ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਤੋ ਬਾੇਦ ਦਾ ਦਰਜਾ ਧਦਿਤਾ ਧਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਸਭ ਤੋ ਪਰ 1 NO ਤੇਸ ਹੈ। ਇਹ
ਦਫ਼ਤਰ ੇਮਰਰੀਕੀ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇਸ ਧਤਆਰ ਕੀਤਾ ਧਿਆ ਹੈ।
The Vice-President occupies the second highest ofce in the country. He is accorded a rank next to the
President in the ofciai warrant of precedence. This ofce is modeiied on the iines of the American
Vice-president.
2. ਧਮਰਆਦ: 5 ਸਾਲ। TERM: 5 years.
3. ੇਸਤੀਫਾ: ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ੇਸਤੀਫਾ ਪਿਤਰ ਸੌਪਦਾ ਹੈ।

RESIGNATION: Submits the resignation letter to the President of India.
1. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 63: -ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਿਕ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਹਵੇਸਿਾ।

ARTICLE 63-There shaii be a vice President of India.
2. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 64: - ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ EX OFFICIO CHAIRMAN ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਹਹਵੇਸਿਾ।
Articie 64:c– The Vice President shaii be the ex-ofcio Chairman of the Rajyaya Sabha.
3. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 65: - ਦਫਤਰ ਧਵਿਉ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਹਹਣ ਦੀ ਸਧਥਤੀ ਧਵਿਉ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਕੰਮਰ ਕਰੇਸਿਾ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਮਰੌਤ, ੇਸਤੀਫਾ, ਮਰਹਾਦਹਸ਼ ਜਾਂ ਹਹਰ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇਸ । ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ਤੌਰ 'ਤੇਸ ਕੰਮਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ
ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਉਲਾਉਣ ਸਮਰੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਦੇਸ ਫਰਜ਼ ਨਹੀ ਧਨਭਾਏਿਾ।
Articie 65c- The Vice President shaii act as the President in the event of a vacancy in the ofce of the
President by reason of his death, resignation, Impeachment or otherwise. At the time of acting as the
President or discharging the functions of the President the Vice President shaii not perform the duties
of the Chairman of Rajyaya Sabha.
4. ੇਨੁ ਛੇਸਦ -66- ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਉਹਣ Article 66-Election of VicePresident-

 ਉਹਣ: ELECTION:
VP ਨ ਇਿਕ ਇਲੈਕਟਹਰਲ ਕਾਲਜ ਦੇਸ ਮਰਬਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ੇਧਸਿਧੇਸ ਤੌਰ 'ਤੇਸ ਉੁਧਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਧਜਸ ਧਵਿਉ ਸ਼ਾਮਰਲ ਹੁੰਦੇਸ ਹਨ
ਲਹਕ ਸਭਾ ੇਤੇਸ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਹਵਾਂ ਦੇਸ ਸਾਰੇਸ ਮਰਬਬਰ।
( ਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਸ ਧਵਿਉ ਲਹਕ ਸਭਾ ੇਤੇਸ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ਹਹਏ ੇਤੇਸ ਨਾਮਰਜ਼ਦ ਮਰਬਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਰਲ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ – LS
545+ RS 245=790-2 =788)
2 ਨੋ ਮਰੀਨੇਸ ਟਡ ਐਿਲਹ ਇੰਡੀੇਨ ਲਹਕ ਸਭਾ ਵਾਲੇਸ ਹੁਣ ਹਟਾ ਧਦਿਤੇਸ ਿਏ ਹਨ। ਧਜਸ ਨ ਜਨਵਰੀ 2020 ਧਵਿਉ 104 ਵੇ
ਸੰਧਵਧਾਨਕ ਸਹਧ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਖਤਮਰ ਕਰ ਧਦਿਤਾ ਧਿਆ ਸੀ,
 VP is eiected indirectiy by the members of an eiectorai coiiege consisting of aii the members of
both Lok sabha and Rajyaya sabha.
(vice president -It inciudes nominated members aiso, hence - 54:5+24:5= 790 (2 nominated angio Indian
removed now which was abolished in January 2020 by the 104th Constitutional Amendment Act,
NOTE (ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਇਲੈਕਟਹਰਲ ਕਾਲਜ ਮਰਬਬਰ – LS 543 + RS 233 + SA 4120 = 4896)

(President eiectorai coiiege max. - 54:3 + 233 + 4:120 = 4:896)
ਉਹਣਾਂ ਦਾ ਆਯਹਜਨ ਸਾਧਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ੇਨੁ ਪਾਤਕ ਪ੍ਤੀਧਨਧਤਾ ਦੀ ਪ੍ਣਾਲੀ ਦੇਸ ੇਨੁ ਸਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਿਕਲੇਸ
ਤਬਾਦਲੇਸਯਹਿ ਵਹਟ ਦਾ ੇਤੇਸ ਵਹਧਟੰਿ ਿੁਪਤ ਮਰਤਦਾਨ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
Eiection is heid in accordance with the system of proportionai representation by means
of the singie transferabie vote and the voting is by secret baiiot.
 ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣੇਸ ਤਰਾਧਧਕਾਰੀ ਹਹਣ ਤਿਕ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਧਮਰਆਦ ਤੋ ਬਾੇਦ ੇਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਉਾਰਜ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
The Vice-President can hoid ofce beyond his term of five years untii his successor
assumes charge.
 ਉਹ ਉਸ ਦਫ਼ਤਰ ਲਈ ਮਰੁੜ ਉਹਣ ਲਈ ਵੀ ਯਹਿ ਹੈ। ਉਹ ਧਕੰਨੀ ਵਾਰ ਲਈ ਉੁਧਣਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ

He is aiso eiigibie for re-eiection to that ofce. He may be eiected for any number of
terms. Note -V.P. is NOT a member of the RS or LS Speaker of LS is a member of LS
ਯਹਿਤਾ: QUALIFICATIONS:
1. ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਿਧਰਕ ਹਹਣਾ ਉਾਹੀਦਾ ਹੈ। Should be a citizen of India.

2. 35 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰਰ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਹਹਣੀ ਉਾਹੀਦੀ ਹੈ। Should have completed 35 years of age.
3. ਲਾਭ ਦਾ ਕਹਈ ੇਹੁਦਾ ਨਹੀ ਰਿਖਣਾ ਉਾਹੀਦਾ Should not hold any ofce of proft
4. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਮਰਬਬਰ ਵਜੋ ਉਹਣ ਲਈ ਯਹਿ ਹਹਣਾ ਉਾਹੀਦਾ ਹੈ।
Should be qualifed for election as a member of the Rajya Sabha
5. ਸੰਘ ਦਾ ਮਰੌਜੂਦਾ ਪ੍ਧਾਨ ਜਾਂ ਉਪ-ਪ੍ਧਾਨ, ਧਕਸੇਸ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ ੇਤੇਸ ਮਰੰਤਰੀ ਯੂਨੀੇਨ ਜਾਂ ਧਕਸੇਸ ਵੀ ਰਾਜ ਨ ਲਾਭ ਦਾ
ਕਹਈ ੇਹੁਦਾ ਰਿਖਣ ਲਈ ਨਹੀ ਮਰੰਧਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ੇਤੇਸ ਇਸ ਲਈ ਯਹਿ ਹੈ
Sitting President or Vice-President of the union, the Governor of any state
and a minister
of the union or any state is not deemed to hold any ofce of proft and
hence qualifed
for being a candidate for vice-President
6. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਲਈ ਉਮਰੀਦਵਾਰ ਹਹਣ ਲਈ।

ਉਹਣ ਲਈ ਨਾਮਰਜ਼ਦਿੀ ਘਿਟਹ-ਘਿਟ 20 ਵਹਟਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਸਤਾਵਕ ਵਜੋ ੇਤੇਸ20 ਵਹਟਰਾਂ ਨ ਸਹਾਇਕ ਵਜੋ। Nomination
for the election must be subscribed by at least 20 electors as proposers
and
20 electors as seconders.
7. ਉਹਣ ਲੜਨ ਵਾਲੇਸ ਉਮਰੀਦਵਾਰ ਨ 15,000/- (ਆਰ.ਬੀ.ਆਈ. ਧਵਿਉ) ਦੀ ਜ਼ਮਰਾਨਤ ਜਮਰ੍ਾਂ ਕਰਵਾਉਣੀ ਪਵੇਸਿੀ।
Contesting candidate has to make a security deposit of 15,000/- (in RBI)
5. ੇਨਛੇਸਦ-67 - ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ ਧਮਰਆਦ ੇਤੇਸ ਹਟਾਉਣਾ: ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ
ਧਮਰਆਦ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ ਧਮਰਆਦ 5 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
Articie 67– Term of ofce of Vice-PresidentThe term of ofce of the Vice President is 5 years and
REMOVALc
1. ਇਿਕ ਮਰੌਜੂਦਾ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਬਾਰਾ ਉਹਣ ਲਈ ਯਹਿ ਹੈ। A sitting Vice President is eiigibie for re-eiection.
ੇਸਤੀਫ਼ੇਸ ਜਾਂ ਹਟਾਉਣ ਦੁਆਰਾ ਦਫ਼ਤਰ ਨ ਸਮਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। The ofce may be terminated by resignation
or removai.
2. ਇਿਕ ਰਸਮਰੀ ਮਰਹਾਂਦਹਸ਼ ਦੀ ਲਹੜ ਨਹੀ ਹੈ। A formai impeachment is not required.
ੇਨੁ ਛੇਸਦ 67 ਹਟਾਉਣਾ REMOVAL: Article 67
1. VP ਨ 14 ਧਦਨਾਂ ਦਾ ੇਿਾਊ ਨੋ ਧਟਸ ਧਦਿਤਾ ਜਾਣਾ ਉਾਹੀਦਾ ਹੈ।

14: days advance notice shouid be given to the VP.
2. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਧਨਰਹਲ ਪਾਸ ਕੀਤੇਸ ਮਰਤੇਸ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾ ਧਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਹੁਮਰਤ (ਸਦਨ ਦੇਸ ਕੁਿਲ ਮਰਬਬਰਾਂ
ਦਾ ਬਹੁਮਰਤ) ੇਤੇਸ ਲਹਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਸਧਹਮਰਤੀ ਧਦਿਤੀ ਿਈ (ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮਰਤ)
The Vice President is removed by a resoiution of the Rajyaya Sabha passed by absoiute majyaority (a
majyaority of the totai members of the House) and agreed to by the Lok Sabha (Simpie majyaority)
3. ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇਸ, ਉਸ ਨ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸੰਧਵਧਾਨ ਧਵਿਉ ਕਹਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀ ਦਿਧਸਆ ਧਿਆ ਹੈ
Notabiy, no ground has been mentioned in the Constitution for his removai
6. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 68: ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ਦਫ਼ਤਰ ਧਵਿਉ ਖਾਲੀ ੇਸਾਮਰੀਆਂ ਨ ਭਰਨ ਲਈ ਉਹਣ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਸਮਰਾਂ ੇਤੇਸ
ਆਮਰ ਖਾਲੀ ਥਾਂ ਨ ਭਰਨ ਲਈ ਉੁਣੇਸ ਿਏ ਧਵੇਕਤੀ ਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ ਧਮਰਆਦ
Article 68 Time of holding election to fll vacancy in the ofce of
VicePresident and the term of ofce of person elected to fll casual vacancy
ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ ਉਹਣ ਧਮਰਆਦ ਪੁਿਿਣ ਤੋ ਪਧਹਲਾਂ ਪੂਰੀ ਹਹਣੀ ਉਾਹੀਦੀ ਹੈ
The eiection to the ofce of the Vice President has to be compieted before the expiration
of the term.
ਖਾਲੀ ਥਾਂ: VACANCYc
1. ਧਮਰਆਦ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਸਮਰਾਪਤੀ 'ਤੇਸ। 1. On the expiry of term 5 years.
2. ਮਰੌਤ ਦੁਆਰਾ 2. By death
3. ੇਸਤੀਫਾ ਦੇਸ ਕੇਸ 3. By resignation
4. ਦਫਤਰ ਤੋ ਹਟਾ ਕੇਸ 4:. By removai from the ofce
5. ਨਹੀ ਤਾਂ 5. Otherwise
ੇਸਾਮਰੀਆਂ ਖਾਲੀ ਹਹਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਧਵਿਉ ਉਹਣ ਜਲਦੀ ਤੋ ਜਲਦੀ ਕਰਵਾਈ ਜਾਣੀ ਉਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਨਵੇ ਉੁਣੇਸ ਿਏ ਵੀ.ਪੀ ਉਾਰਜ
ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਲਈ ਦਫ਼ਤਰ ਧਵਿਉ ਧਮਰਤੀ ਤੋ 5 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਧਮਰਆਦ
In case of vacancy the eiection must be heid as soon as possibie. The newiy eiected VP remains
in ofce for a fuii term of 5 years from the date of assuming charge.
7. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 69:- ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਸਹੁੰ VP ਨ ੇਹੁਦੇਸ ਦੀ ਸਹੁੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਧਨਯੁਕਤ
ਧਕਸੇਸ ਧਵੇਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਉੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
Articie 69c– Oath of the Vice President OATHc The oath of ofce to the VP is administered by the
President or some person appointed by president.
8. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 70:- ਹਹਰ ਸੰਕਟਕਾਲਾਂ ਧਵਿਉ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਧਨਪਟਾਰਾ
Articie 70c– Discharge of the functions of the President in other contingencies
9. ੇਨੁ ਛੇਸਦ 71:- ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਉਹਣ ਨਾਲ ਜੁੜੇਸ ਧਵਵਾਦਾਂ ਨ ਸੁਪਰੀਮਰ ੇਦਾਲਤ ਧਵਿਉ ਹੀ ਉੁਣੌਤੀ ਧਦਿਤੀ ਜਾ
ਸਕਦੀ ਹੈ
Articie 71c– Disputes reiated to the eiection of the Vice President can be chaiienged oniy in Supreme
Court
 ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇਸ ਕੰ ਮਰ : FUNCTIONS of the Vice-President:
1. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਵਜੋ ਕੰਮਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

Acts as the ex-ofcio chairman of Rajya Sabha.
2. ਮਰੌਤ, ੇਸਤੀਫਾ, ੇਤੇਸ ਹਟਾਉਣ ਦੇਸ ਕਾਰਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਿੈਰ-ਮਰੌਜੂਦਿੀ ਧਵਿਉ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਕੰਮਰ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਜਾਂ ਹਹਰ।
. Acts as the President in the absence of the President due to death,
resignation, and removal
or otherwise.
3. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਕੰਮਰ ਕਰਦੇਸ ਹਹਏ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ. ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਦੇਸ ਫਰਜ਼ ਨਹੀ ਧਨਭਾਉਦੇਸ ਹਨ (ਉਪ
ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ)
The Vice-President while acting as the President does not perform the
duties of the Chairman
of Rajya Sabha. (Deputy Chairman does)
4. VP ਧਸਰਫ਼ ਵਿਧ ਤੋ ਵਿਧ ਛੇਸ ਮਰਹੀਧਨਆਂ ਦੀ ਧਮਰਆਦ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਕੰਮਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਧਜਸ ਦੇਸ ੇੰਦਰ ਇਿਕ ਨਵਾਂ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉੁਧਣਆ ਜਾਣਾ ਹੈ।
The VP can act as President only for a maximum period of six months
within which a newPresident has to be elected
5. ਇਸ ਤੋ ਇਲਾਵਾ, ਜਦੋ ਮਰੌਜੂਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਿੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ, ਧਬਮਰਾਰੀ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇਸ ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਉਲਾਉਣ ਤੋ ੇਸਮਰਰਿਥ
ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਧਕਸੇਸ ਹਹਰ ਕਾਰਨ, ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣੇਸ ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਉਦੋ ਤਿਕ ਧਨਭਾਉਦਾ ਹੈ ਜਦੋ ਤਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਆਪਣਾ ਕੰਮਰ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀ ਕਰਦਾ
Further, when the sitting President is unable to discharge his functions
due to absence, illness
or any other cause, the Vice-President discharges his functions until the
President resumes his
ofce.
6. ਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਜੋ ਉਸ ਦੀ ਤਨਖਾਹ = ਜ਼ੀਰਹ SALARY OF VICE PRESIDENT

1. ਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਦੀ ਹੈਸੀੇਤ ਧਵਿਉ ਤਨਖਾਹ ਧਮਰਲਦੀ ਹੈ ।
1. Salary is drawn in the capacity of Chairman of Rajya Sabha.
NOTE : PRESIDENT AND VICE PRESIDENT ELECTIONS ARE

CONDUCTED BY ELECTION COMMISSION OF INDIA
ਨੋ ਟ: ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ੇਤੇਸ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਉਹਣਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਉਹਣ ਕਧਮਰਸ਼ਨ

ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ
 MCQ OF PRESIDENT AND VICE PRESIDENT
1. ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਉਹਣ ਇਿਕ ਉਹਣਕਾਰ ਕਾਲਜ ਦੇਸ ਮਰਬਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
The Vice-President of India is eiected by the members of an eiectorai coiiege comprising?
(a) Oniy eiected members of both the Houses of Pariiament
(b) Aii the members of both the Houses of Pariiament.
(c) Oniy eiected members of Rajyaya Sabha and State Assembiies.
(d) Oniy eiected members of State Assembiies.
ANS-B NOMINATED AND ELECTED MEMBER OF BOTH HOUSE LOK SABHA AND RAJYA SABHA
2. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ਇਿਕ ਮਰਤੇਸ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇਸ ੇਹੁਦੇਸ ਤੋ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ –
The Vice-President may be removed from his ofce by a resoiution of
(a) ਰਾਜ ਸਭਾ (a) Councii of States
(ਬੀ) ਲਹ ਕ ਸਭਾ (b) Lok Sabha
(c) ਮਰੰਤਰੀ ਮਰੰਡਲ (c) Cabinet
(d) ਮਰੰਤਰੀ ਮਰੰਡਲ (d) Councii of Ministers

ਤਰ – A A resoiution for the removai of the Vice-President of India can be proposed in –RAJYA SABHA ONLY
3. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ EX-OFFICIO ਉੇਸੇਰਮਰੈਨ ਕੌਣ ਹੈ?

Who is the EX OFFCIO Chairman of Rajyaya Sabha?
(a) The President
(b) The Vice-President
(c) The Prime Minister
(d) The Speaker of Loksabha
ANS- B (ARTICLE 64:)

4:. ਭਾਰਤੀ ਸੰਧਵਧਾਨ ਦਾ ਧਕਹੜਾ ੇਨੁ ਛੇਸਦ ਕਧਹੰਦਾ ਹੈ ਧਕ ਭਾਰਤ ਇਿਕ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਹਵੇਸਿਾ?
Which articie of Indian Constitution says that India shaii be a Vice-President?
(A) 52
(B) 61
(C) 62
(D) 63
Answer D
5. VICE PRESIDENT ਦੇਸ ELECTIONS ਦੀ ਪ੍ੀਧਕਧਰਆ ਸੰਧਵਧਾਨ ਦੇਸ ਧਕਹੜੇਸ ੇਨੁ ਛੇਸਦ ਧਵਿਉ ਦਰਜ ਹੈ?
(A) 66
(B) 61
(C) 62
(D) 63
ANS-A
6. ਭਾਰਤੀ ਸੰਧਵਧਾਨ ਦਾ ਧਕਹੜਾ ੇਨੁ ਛੇਸਦ ਕਧਹੰਦਾ ਹੈ ਧਕ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹਹਵੇਸਿਾ?

Which Articie of the Indian Constitution says that there shaii be a President of India?
(A) 61
(B) 62
(C) 52
(D) 74:
Answer C
7. ਕੌਣ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਹਣ ਧਵਿਉ ਧਹਿਸਾ ਲਬ ਦਾ ਹੈ?
Who participates in the Presidentiai eiection?
(ਏ) ਸੰਸਦ ਦੇਸ ਦਹਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ਹਹਏ ਮਰਬਬਰ A) Eiected members of both Houses of Pariiament
(ਬੀ) ਰਾਜ ਧਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ੇਤੇਸ ਨਾਮਰਜ਼ਦ ਮਰਬਬਰ (B) Eiected and nominated members of the State Legisiative Assembiy
(C) ਸਾਰੇਸ ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸਸ਼ਾਂ ਦੇਸ ਮਰਬਬਰ (C) Members of aii Union Territories
(ਡੀ) ਉਪਰਹਕਤ ਸਾਰੇਸ (D) Aii of the above
Answer A
Expianationc In the Presidentiai eiection, eiected members of both houses of pariiament, eiected members of the
state iegisiature and oniy eiected members of Deihi and Puducherry Legisiatures participate.
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਉਹਣ ਧਵਿਉ, ਸੰਸਦ ਦੇਸ ਦਹਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ਹਹਏ ਮਰਬਬਰ, ਰਾਜ ਧਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ਹਹਏ ਮਰਬਬਰ ੇਤੇਸ ਧਦਿਲੀ ੇਤੇਸ ਪੁਡੂਉੇਸਰੀ ਧਵਧਾਨ ਸਭਾ
ਦੇਸ ਉੁਣੇਸ ਹਹਏ ਮਰਬਬਰ ਹੀ ਧਹਿਸਾ ਲਬਦੇਸ ਹਨ।
8. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਣਨ ਲਈ ਧਕਹੜੀਆਂ ਯਹਿਤਾਵਾਂ ਹਹਣੀਆਂ ਉਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ?
What quaiifications shouid be to become a President?
(A) 35 years of age
(B) He shouid be eiigibie to be eiected as a member of Rajyaya Sabha.
(C) Must be an Indian citiien
(D) Oniy a and c
Answer D
9. Which of the foiiowing is not matched?

(A) Articie 54:c Presidentiai eiection
(B) Articie 55c manner of presidentiai eiection
(C) Articie 61c Procedure for impeachment of the President
(D) Articie 60c Power of the President to promuigate ordinance
Answer Dc Articie 60 is reiated to oath and afrmation of the President.
10. ਹੇਸਠਾਂ ਧਦਿਤੇਸ ਲੇਸਖਾਂ ਧਵਿਉੋ ਧਕਸ ਧਵਿਉ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਐਮਰਰਜਬਸੀ ਦੀ ਧਵਵਸਥਾ ਦਾ ਧਜ਼ਕਰ ਕੀਤਾ ਧਿਆ ਹੈ?
In which of the foiiowing articie provision of Nationai Emergency is mentioned?
(A) Articie 356
(B) Articie 352
(C) Articie 360
(D) Articie 365
Answer B 352- NATIONAL EMERGENCY- 356 STATE EMERGENCE-360 FINANCE EMERGENCY
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ 'ਤੇਸ ਮਰਹਾਦਹਸ਼ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ
11. Impeachment of the President can be initiated in.............
(A) Oniy in Lok Sabha
(B) Oniy in Rajyaya Sabha
(C) In either house of Pariiament
(D) Supreme Court
Ans. C
12. ਭਾਰਤੀ ਸੰਧਵਧਾਨ ਦੀ ਧਕਹੜੀ ਧਾਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ਸੁਪਰੀਮਰ ਕਹਰਟ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਦਾ ੇਧਧਕਾਰ ਧਦੰਦੀ ਹੈ?
Which Articie of the Indian Constitution empowers the President to consuit the Supreme Court?
(A) Articie 129
(B) Articie 132
(C) Articie 14:3
(D) Articie 32
Answer – (C)
13. ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਹੁਣ ਤਿਕ ਸਰਬਸੰਮਰਤੀ ਨਾਲ ਹਹਈ ਉਹਣ ਦੀ ਇਿਕਹ ਇਿਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ
The singie instance of the unanimous eiection of the President of India so far was the eiection of
(A) Dr. Rajyaendra Prasad
(B) Dr. Radhakrishnan
(C) Dr. Zakir Hussain
(D) Neeiam Sanjyaiva Reddy
Answer – (D)
14:. ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਧਕਸ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ 'ਧਮਰਜ਼ਾਈਲ ਮਰੈਨ' ਧਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ?
Which President of India was caiied the ‘Missiie Man’?
(A) Dr. Radhakrishnan
(B) Dr. A.P.J. Abdui Kaiam
(C) Dr. Shankar Dayai Sharma
(D) None of the above
Answer – (B)
15. ਭਾਰਤ ਧਵਿਉ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਉਹਣ ਧਕਵੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?
How is the President eiected in India?
(A) Directiy
(B) By Rajyaya Sabha Members
(C) By Lok Sabha Members
(D) By Indirect Eiection
Answer – (D)
16. ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਆਪਣਾ ੇਸਤੀਫਾ ਧਕਸ ਨ ਧਦੰਦਾ ਹੈ?
To whom does the President of India address his resignation?
(A) Speaker of the Lok Sabha
(B) Vice-President of India
(C) Chief Justice of India

(D) Prime Minister of India
Answer – (B)
17. WhO conducts the elections of the OFFICE OF THE President and vice-president of
India?
A. ELECTION COMMISSION OF INDIA
B. PARLIAMENT
C. STATE ELECTION COMMISION
D. SUPREME COURT
ANS- A Article 324 of the Constitution provides that the power of superintendence, direction, and control of elections to parliament, state legislatures, the
office of the president of India, and the office of vice-president of India shall be vested in the election commission.
PRESIDENTS OF INDIA
Name Starting date Closing date
1. Dr. Rajendra Prasad January 26th, 1950 May 13th, 1962
2. Dr Sarvepalli Radhakrishnan May 13th, 1962 May 13th, 1967
3. Dr Zakir Hussain May 13th, 1967 May 3rd, 1969
4. Varahagiri Venkata Giri May 3rd, 1969 July 20th, 1969
5. Mohammad Hidayatullah July 20th, 1969 August 24th, 1969
6. Varahagiri Venkata Giri August 24th, 1969 August 24th, 1974
7. Fakhruddin Ali Ahmed August 24th, 1974 February 11th, 1977
8. Basappa Danappa Jatti February 11th, 1977 July 25th, 1977
9. Neelam Sanjiva Reddy July 25th, 1977 July 25th, 1982
10. Giani Zail Singh July 25th, 1982 July 25th, 1987
11. Ramaswamy
July 25th, 1987 July 25th, 1992
Venkataraman
12. Shankar Dayal Sharma July 25th, 1992 July 25th, 1997
13. Kocheril Raman Narayanan July 25th, 1997 July 25th, 2002
14. Dr. A.P.J. Abdul Kalam July 25th, 2002 July 25th, 2007
15. Pratibha Patil July 25th, 2007 July 25th, 2012
16. Pranab Mukherjee July 25th, 2012 July 25th, 2017
17. Shri Ram Nath Kovind July 25th, 2017 Working
LIST OF VICE PRESIDENTS OF INDIA

S.
Vice- Tenure
No Tenure President
President (To)
. (From)
Dr. 13 12 Dr.
Sarvepall
i May May Rajendra
1
Radhakri 1952 1962 Prasad
shnan
Dr.
13 12 Sarvepall
Dr. Zakir
May May i
2 Hussain
1962 1967 Radhakri
shnan
Varahagi
13 20
ri Dr. Zakir
May July
3 Venkata Hussain
1967 1969
Giri
V. V. Giri
30
Gopal 31
Augu Dr.
Swarup Augus
4 st Fakhrud
Pathak t 1969
1974 din Ali
Ahmed
Dr.
Fakhrud
30 din Ali
Basappa 31
Augu Ahmed
Danappa Augus
5 st
Jatti t 1974 Neelam
1979
Sanjiva
Reddy
Justice Neelam
30 Sanjiva
Muhamm 31
Augu Reddy
ad Augus
6 st
Hidayatu t 1979 Giani Zail
1984
llah Singh
Ramasw
31 24
amy Giani Zail
Augus July
7 Venkatar Singh
t 1984 1987
aman
7 Ramaswa
Shankar 24
Septe my
Dayal July
8 mber Venkatar
Sharma 1992
1987 aman
Kocheril
21 24 Shankar
Raman
Augus July Dayal
9 Narayan
t 1992 1997 Sharma
an
Kocheril
Raman
21 27 Narayan
Krishan an
1 Augus July
Kant
0 t 1997 2002 A. P. J.
Abdul
Kalam
Bhairon
19 21 A. P. J.
Singh
1 Augus July Abdul
Shekhaw
1 t 2002 2007 Kalam
at
Pratibha
Patil
10 Pranab
Mohamm 11
Augu Mukherje
1 ad Hamid Augus
st e
2 Ansari t 2007
2017
Ram
Nath
Kovind
M 11 Ram
PRES
1 Venkaiah Augus Nath
ENT
3 Naidu t 2017 Kovind
END OF CLASS-13
NEXT CLASS – 14 (council of ministers)


PART 5 THE UNION(52-151)
UNION EXECUTIVES ARTICLE(52-78)
CLASS-14 –PRIME MINISTER AND UNION COUNCIL

OF MINISTERS AND CABINET COMETTIES
ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕੇਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ
 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ Prime Minister

1.ਅਨੁ ਛੇਦ 74 – ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਹੋਵੇਗਾ ਨਜਿਦਾ ਮੁਖੀ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੋਵੇਗਾ ਰਾਸ਼ਿਰਤੀ ਨ ਿਲਾਹ ਅਤੇ ਿਹਾਇਤਾ ਲਈ।
Article 74 - There shall be a council of ministers with the Prime Minister at the head
to aid and
advise the President.
2.ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨਾਮਾਤਰ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਥਾਰਿੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਿਲੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਥਾਰਿੀ ਹੈ । (ਡੀ ਫੈਕਿੋ ਐਗਜੈਕਨਿਵ)।
President is the nominal executive authority (de jure executive) Prime Minister is
the real
executive authority (de facto executive).
3.ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਿਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
President is the head of the State and Prime Minister is the head of the government
 Appointment: prime minister and union council of ministers

1.ਅਨੁ ਸ਼ੇਦ 75-ਭਾਰਤੀ ਿੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਆਰਿੀਕਲ ਦੱਿਦਾ ਹੈ ਨਕ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
Article 75- the Indian Constitution specifes that the Prime Minster is appointed by
the
President.
2.ਆਮ ਨਿਧਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਨਕ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਬਹੁਮਤ ਪਾਰਿੀ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਵਜੋ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ
The general principle is that the President appoints the leader of majority party in
the Lok Sabha as the Prime Minister
3.ਜੇਕਰ ਨਕਿੇ ਵੀ ਪਾਰਿੀ ਨ ਿਪੱਸ਼ਿ ਬਹੁਮਤ ਨਹੀ ਨਮਲਦਾ ਤਾਂ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਨਵੱੱ ਆਪਣੇ ਨਨੱਜੀ ਨਵਵੇਕ ਦੀ
ਵਰਤੋ ਕਰ ਿਕਦਾ ਹੈ
If no party gets a clear majority then the President may exercise his personal
discretion
in the appointment of the Prime Minister.
4.ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਿੰਿਦ ਦੇ ਨਕਿੇ ਵੀ ਿਦਨ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੋ ਿਕਦਾ ਹੈ।
A Minster may be a member of either houses of the Parliament.
5.ਆਪਣੇ ਨਵਵੇਕ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਿ ਸ਼ਕਤੀ ਨ ਰਾਸ਼ਿਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨਵੱੱ ਪਨਹਲੀ ਵਾਰ 1979 ਨਵੱੱ ਲਾਗ ਕੀਤਾ ਨਗਆ ਿੀ
ਜਦੋ ਡਾ: ਨੀਲਮ ਿੰਜੀਵਾ ਰੈਡੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਿੀ ਿਰਕਾਰ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ੱਰਨ ਨਿੰਿ ਨ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ।
This power was frst executed in India in the year 1979 when Dr Neelam Sanjeeva
Reddy appointed Charan Singh as the Prime Minister after the collapse of the Janata
Party Government.
6.3 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜ ਿਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰ ਿਨ 3 Prime Ministers were members of the Rajya Sabha
1.ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ (1966) Indira Gandhi (1966)

2.ਦੇਵਗੌੜਾ (1996) ਅਤੇ Deve Gowda (1996)
3.ਮਨਮੋਹਨ ਨਿੰਿ (2004) Manmohan Singh (2004)
7.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਮਆਦ: ਿਮਾਂ ਿਨਥਰ ਨਹੀ ਹੈ। ਜਦੋ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਹੁਦੇ ਿੰਭਾਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋ ਤੱਕ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਨਵੱੱ
ਬਹੁਮਤ ਦਾ ਿਮਰਥਨ ਹਾਿਲ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹਿਾਇਆ ਨਹੀ ਜਾ ਿਕਦਾ।
PRIME MINISTER Term: The teRm is not fxed. The Prime Minister holds the ofce
during the pleasure of the President. As long as the Prime Minister enjoys the
majority support in the Lok Sabha, he cannot be removed by the President.
8.ਤਨਖਾਹ: ਇਹ ਿਮੇ-ਿਮੇ 'ਤੇ ਿੰਿਦ ਦੁਆਰਾ ਨਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਿਨ ਤਨਖਾਹ ਨਮਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭੱਤੇ ਜੋ ਇੱਕ ਐਮਪੀ ਨ ਦੇਣ
ਿੋਗ ਹਨ।
Salary: This is determined by the Parliament from time to time. He gets the
salary and
allowances that are payable to a M.P.
9.ਅਿਤੀਫਾ: ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਿਤੀਫਾ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਿਸਪਦੇ ਹਨ। ਜਦੋ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਿਤੀਫਾ ਨਦੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਮਰਦੇ ਹਨ ਿਾਰਾ ਮੰਤਰੀ
ਮੰਡਲ ਭੰਗ ਹੋ ਨਗਆ ਹੈ।
Resignation: The PM submits the resignation to the President. When the PM resigns
or dies
the Council of Ministers stands dissolved.
 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕੰਮ: FUNCTIONS OF THE PRIME MINISTER:

1.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਉਨ੍ਾਂ ਮੈਬਰਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨਜਨ੍ਾਂ ਨ ਮੰਤਰੀ ਨਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਿਕਦਾ ਹੈ । ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨਿਰਫ
ਉਨ੍ਾਂ ਨਵਅਕਤੀਆਂ ਨ ਹੀ ਮੰਤਰੀ ਨਨਿੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨਜਨ੍ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਧਾਨ ਵੱਲੋ ਨਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
The PM recommends to the President about the members who can be appointed as
the Ministers. The President appoints only those persons as Ministers who are
recommended by the Prime Minister.
2.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨਵੱਕਾਰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਵਭਾਗਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੋਰਿਫੋਲੀ ਨਵੱੱ ਫੇਰਬਦਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।
The PM allocates various portfolios among the Ministers.The PM reshufes the

portfolios.
3.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਨ ਅਿਤੀਫਾ ਦੇਣ ਲਈ ਕਨਹ ਿਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਮੰਤਰੀ ਨ ਹਿਾਉਣ ਦੀ ਿਲਾਹ ਨਦੰਦਾ
ਹੈ।
The PM asks a Minister to resign.The PM advises the President to remove a

Minister.
4.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਮੀਨਿੰਗ ਦੀ ਪ੍ਧਾਨਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
The PM presides over the meeting of Council of Ministers.
5.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨਵੱਕਾਰ ਿੰੱਾਰ ਦਾ ਪ੍ਮੁੱਖ ੱੈਨਲ ਹੈ
The PM is the principal channel of communication between the President and the
Council of Ministers.
6.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਅਿਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਦੇ ਿਬੰਧ ਨਵੱੱ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਿਲਾਹ ਨਦੰਦੇ ਹਨ,ਿਨੀਅਨ ਪਬਨਲਕ ਿਰਨਵਿ ਕਨਮਸ਼ਨ ਦੇ
ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਬਰ, ਕੰਪਿਰੋਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਿਰ ਜਨਰਲ, ਮੁਖ
ੱ ੱੋਣ ਕਨਮਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ੱੋਣ ਕਨਮਸ਼ਨਰ,ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਬਰ
ੱੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਨਵੱਤ ਕਨਮਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਬਰ ਆਨਦ
The PM advises the President with respect to the appointment of Attorney

General,Union Public Service Commission Chairman and Members, Comptroller and
Auditor General, Chief Election Commissioner and other Election Commissioners,
Chairman and Member of Finance Commission etc.
7.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਿੰਿਦ ਨ ਿੰਮਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੇ ਿਬੰਧ ਨਵੱੱ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਿਲਾਹ ਨਦੰਦਾ ਹੈ
The PM advises the President with regard to the summoning and proroguing of
the Parliament.
 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਰਤੱਵ DUTIES OF THE PRIME MINISTER

1.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ ਹੋਵੇਗਾ ਨਕ ਉਹ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਿਾਰੇ ਫੈਿਨਲਆਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ ਿਰਕਾਰ ਦੇ ਮਾਮਨਲਆਂ ਦੇ ਪ੍ਸ਼ਾਿਨ
ਨਾਲ ਿਬੰਧਤ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਕਾਨਨ ਲਈ ਪ੍ਿਤਾਵ।
It shall be the duty of the Prime Minister to communicate to the President all
decisions of
the Council of Ministers relating to the administration of the afairs of the
Government and proposals for the legislation.
2.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲੋਕ ਿਭਾ ਭੰਗ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਨਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।
If the President so requires, to submit for the consideration of the council of

ministers any matter on which a decision has been taken by a minister but which
has not been considered by the council. The PM recommends the President for the
dissolution of Lok Sabha
3.ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਿੋਜਨਾ ਕਨਮਸ਼ਨ (ਹੁਣ ਨੀਤੀ ਆਿੋਗ), ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਨਵਕਾਿ ਦੇ ੱੇਅਰਮੈਨ ਹਨ ਕਸਿਲ, ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਏਕਤਾ ਪ੍ੀਸ਼ਦ, ਰਾਸ਼ਿਰੀ
ਜਨਿੰਨਖਆ ਪਨਰਸ਼ਦ, ਅੰਤਰ ਰਾਜ ਪਨਰਸ਼ਦ, ਨੈ ਸ਼ਨਲ ਪਾਪਲੇ ਸ਼ਨ ਕਸਿਲ, ਇੰਿਰ ਿਿੇਿ ਕਸਿਲ,ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਜਲ ਿਰੋਤ ਪਨਰਸ਼ਦ, ਰਾਸ਼ਿਰੀ
ਆਫਤ ਪ੍ਬੰਧਨ ਆਨਦ।
The PM is the Chairman of Planning Commission(NITI Aayog now) , National

Development
Council, National Integration Council, National Population Council, Inter State
Council, National Population Council, Inter State Council, National Water Resource
Council, National Disaster management etc.
4.pm ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨਵਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਨ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਨਵੱੱ ਮਹੱਤਵਪਰਨ ਭਨਮਕਾ ਨਨਭਾਉਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੇਦਰ ਿਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਬੁਲਾਰੇ ਹਨ।
ਉਹ ਐਮਰਜੈਿੀ ਦੌਰਾਨ ਨਿਆਿੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਿੰਕਿ ਪ੍ਬੰਧਕ-ਇਨ-ੱੀਫ ਹੈ। ਕੌਮ ਦੇ ਆਗ ਵਜੋ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਨਵੱੱ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਗਾਂ ਦੇ
ਲੋ ਕਾਂ ਨ ਨਮਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਾਂ ਦੀਆਂ ਿਮੱਨਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਾਂ ਵੱਲੋ ਮੰਗ ਪੱਤਰ, ਆਨਦ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ
He plays a signifcant role in shaping the foreign policy of the country.He is the
chief spokesman of the Union government.He is the crisis manager-in-chief at the
political level during emergencies. a leader of the nation, he meets various
sections of people in diferent states and receives memoranda from them
regarding their problems, and so on
5.Pm ਿੱਤਾ ਨਵੱ ਪਾਰਿੀ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਹਨ। ਉਹ ਿੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਨਿਆਿੀ ਮੁਖੀ ਹੈ।
He is leader of the party in power. He is political head of the services

 Council of Ministers
ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕਸਿਲ: THE COUNCIL OF MINISTERS:
1.ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। The Council of Ministers is headed by the PM.
2.ਭਾਰਤੀ ਿੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਅਨੁ ਛੇਦ 74(1): ਇੱਥੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੋਵੇਗੀ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਿਹਾਇਤਾ ਅਤੇ
ਿਲਾਹ ਦੇਣ ਲਈ।
Article 74(1) of the Indian Constitution: There shall be a Council of Ministers

headed by
the PM to aid and advice the President
3.ਨਨਿੁਕਤੀ: ਅਨੁ ਛੇਦ 75 (1): APPOINTMENT:
ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਵੀ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਿਲਾਹ 'ਤੇ
ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
Article 75 (1):The PM is appointed by the President and other Ministers are also
appointed by the
President on the advice of the PM.
4.ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ (ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਨ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਜਾਂ ਰਾਜ ਿਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੋਣਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ
A Minister (PM is also a Minister) must be a member of either Loksabha or Rajya

Sabha.
5.ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਨਵਅਕਤੀ ਜੋ ਿੰਿਦ ਦੇ ਨਕਿੇ ਵੀ ਿਦਨ ਦਾ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਹੈ, ਨ ਨਨਿੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਮੰਤਰੀ ਨ ਿੰਿਦ ਦੇ ਨਕਿੇ ਵੀ ਿਦਨ ਦਾ
ਮੈਬਰ ਬਣਨਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋ ਨਨਿੁਕਤੀ ਦੀ ਨਮਤੀ ਤੋ 6 ਮਹੀਨਨਆਂ ਦੀ ਨਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ
If a person who is not a member of either of the houses of the parliament is

appointed as the Minister, must become a member of either of the houses of the
Parliament with in a period of 6 months from the date appointment as the Minister.
6.ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਿਹੁੰ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ੱੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The oath of ofce of a Minister is administered by the President.
 Council of ministers: STRENGTH:

1.ਮਲ ਿੰਨਵਧਾਨ ਨਵੱੱ ਕਸਿਲ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਨਜਕਰ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਨਗਆ ।
The original Constitution did not mention about the strength of the Council of
Ministers.
2.91 ਵੀ ਿੋਧ ਐਕਿ (2003) ਤੋ ਬਾਅਦ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਨਗਣਤੀ ਦੇ 15
ਪ੍ਤੀਸ਼ਤ ਤੋ ਵੱਧ ਨਹੀ ਹੋਣਾ ੱਾਹੀਦਾ। ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਕੁੱਲ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦਾ ਵੱਧ ਤੋ ਵੱਧ 15 %
After the 91st amendment act (2003) the strength of the Council of Minister
including the Prime Minister should not exceed 15 percent of the total strength of
the Lok Sabha
3.ਤਨਖਾਹ: SALARY: ਇਿ ਦਾ ਫੈਿਲਾ ਿਮੇ-ਿਮੇ 'ਤੇ ਿੰਿਦ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
This is decided by the Parliament from time to time
4.ਅਨੁ ਛੇਦ 75(2): ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਪ੍ਤੀ ਨਵਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਜੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਿ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ
ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੌਰਾਨ ਦਫਤਰ ਨਵੱੱ ਬਨਣਆ ਰਨਹੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਿਲਾਹ ਨਾਲ। ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਅਿਤੀਫਾ ਿਸਬਦਾ
ਹੈ। ਪੀ.ਐੱਮ. ਦੀ ਿਲਾਹ 'ਤੇ ਹੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨਕਿੇ ਮੰਤਰੀ ਨ ਹਿਾ ਿਕਦਾ ਹੈ।
Article 75(2): A minister is individually responsible to the President. It means a

Minister hold the ofce during the pleasure of the President. A Minister submits the
resignation to the President. The President can remove a Minister only on the
advice of the PM.
5.ਅਨੁ ਛੇਦ 75(3): ਮੰਤਰੀ ਪ੍ੀਸ਼ਦ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਪ੍ਤੀ ਿਮਨਹਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਜੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੀ
ਿਲਾਹ ਨਦੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਮੰਤਰੀ ਨ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਿਦਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਨਵੱੱ ਨਹੱਿਾ ਲੈ ਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ,ਿਦਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਿਾਂਝੀ ਬੈਠਕ
ਅਤੇ ਿੰਿਦ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕਮੇਿੀ ਮੈਬਰ ਨਜਿ ਦਾ ਉਿਨ ਨਾਮ ਨਦੱਤਾ ਜਾ ਿਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਮੈਬਰ ਵੋਿ ਪਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਨਹੀ ਹੋਵੇਗਾ।
Article 75(3):The Council of Ministers is collectively responsible to the Loksabha.The

Prime Minister advices the President to dissolve the Loksabha. Every minister shall
have the right to speak and take part in the proceedings Every minister shall have
the right to speak and take part in the proceedings of either House any joint sitting
of the Houses and any Committee of Parliament of which he may be named a
member. But he shall not be entitled to vote.
 ਿਮਨਹਕ ਨਜੰਮੇਵਾਰੀ Collective Responsibility

1.ਿਰਕਾਰ ਦੀ ਿੰਿਦੀ ਪ੍ਣਾਲੀ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦਾ ਮਲ ਨਿਧਾਂਤ ਹੈ ਿਮਨਹਕ ਨਜੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਨਿਧਾਂਤ। ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਪ੍ਤੀ ਿਮਨਹਕ ਤੌਰ
'ਤੇ ਨਜੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ ਿੀਮ ਵਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕੱਠੇ ਤੈਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਡੁੱਬਦੇ ਹਨ। ਜਦੋ ਲੋ ਕ ਿਭਾ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਨਖਲਾਫ
ਬੇਭਰੋਿਗੀ ਮਤਾ ਪਾਿ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਿਾਰੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨ ਅਿਤੀਫਾ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕੈਬਨਨਿ ਫੈਿਲੇ ਿਾਰੇ ਕੈਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀਆਂ (ਅਤੇ ਹੋਰ
ਮੰਤਰੀਆਂ) ਨ ਬੰਨ੍ਦੇ ਹਨ।
The fundamental principle underlying the working of parliamentary system of

government is
the principle of collective responsibility.Council of Ministers is collectively

responsible to the Lok Sabha.They work as a team and swim or sink together.When
the Lok Sabha passes a no-confdence motion against the council of ministers, all
theministers have to resign Cabinet decisions bind all cabinet ministers (and other
ministers) even if they difered in the cabinet meeting
2.ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕਸਿਲ ਦੀ ਰੱਨਾ COMPOSITION OF THE COUNCIL OF MINISTERS
ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਨਵੱੱ ਨਤੰਨ ਸ਼੍ੇਣੀਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, The council of ministers consists of three categories
of ministers,
1. ਕੈਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀ 1. Cabinet ministers
2. ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ 2. Ministers of state
3. ਉਪ ਮੰਤਰੀ 3. Deputy ministers
1. ਕੈ ਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀ The Cabinet ministers

ਉਹ ਗ੍ਨਹ, ਰੱਨਖਆ, ਨਵੱਤ, ਬਾਹਰੀ ਮਾਮਲੇ ਆਨਦ ਕੇਦਰ ਿਰਕਾਰ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪਰਨ ਮੰਤਰਾਨਲਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਹਨ। ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਮੈਬਰ
ਹਨ, ਇਿ ਦੀਆਂ ਮੀਨਿੰਗਾਂ ਨਵੱੱ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫੈਿਲਾ ਲੈ ਣ ਨਵੱੱ ਮਹੱਤਵਪਰਨ ਭਨਮਕਾ ਨਨਭਾਉਦੇ ਹਨ
They head the important ministries of the Central government like home, defence,
fnance,
external afairs etc They are members of the cabinet, attend its meetings and play
an important role in deciding
2. ਰਾਜ ਦੇ ਮੰਤਰੀ Ministers of state

ਿੁਤੰਤਰ ੱਾਰਜ ਜਾਂ ਕੈਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਿੁਤੰਤਰ ੱਾਰਜ = ਕੈਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਰਤੱਵ
ਹਾਲਾਂਨਕ, ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜਦੋ ਤੱਕ ਕੈਬਨਨਿ ਮੀਨਿੰਗਾਂ ਨਵੱੱ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਨਵਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਿੱਦਾ ਨਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ ਜਦੋ ਉਨ੍ਾਂ ਦੇ ਮੰਤਰਾਨਲਆਂ/ਨਵਭਾਗਾਂ ਨਾਲ ਿਬੰਧਤ ਕੈਬਨਨਿ ਦੁਆਰਾ ਨਕਿੇ ੱੀਜ 'ਤੇ ਨਵੱਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
Independent charge or attached to cabinet ministers.Powers and duty of MoS

independent charge = cabinet ministers However, they are not members of the
cabinet and do not attend the cabinet meetings unless specially invited when
something related to their ministries/departments are considered by the cabinet.
3. ਉਪ ਮੰਤਰੀ Deputy Ministers

ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਮੰਤਰਾਨਲਆਂ/ਨਵਭਾਗਾਂ ਦਾ ਿੁਤੰਤਰ ੱਾਰਜ ਨਹੀ ਨਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਕੈਬਨਨਿ ਮੰਤਰੀਆਂ ਜਾਂ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਾਂ
ਦੀ ਿਹਾਇਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਹੰਦੇ ਅਤੇ ਕੈਬਨਨਿ ਮੀਨਿੰਗਾਂ ਨਵੱੱ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
They are not given independent charge of ministries/departments. They are

attached to the cabinet ministers or ministers of state and assist them They are not
members of the cabinet and do not attend cabinet meetings.
 ਕੈਬਨਨਿ ਦੀ ਭਨਮਕਾ ROLE OF CABINET
1.ਇਹ ਿਾਡੀ ਰਾਜਨੀਨਤਕ-ਪ੍ਸ਼ਾਿਕੀ ਪ੍ਣਾਲੀ ਨਵੱੱ ਿਭ ਤੋ ੱੱੇ ਫੈਿਲੇ ਲੈ ਣ ਵਾਲੀ ਅਥਾਰਿੀ ਹੈ।
It is the highest decision-making authority in our politico-administrative system
2.ਇਹ ਕੇਦਰ ਿਰਕਾਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਿੰਿਥਾ ਹੈ।

It is the chief policy formulating body of the Central government.
3.ਇਹ ਕੇਦਰ ਿਰਕਾਰ ਦੀ ਿਰਵੱੱ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਥਾਰਿੀ ਹੈ

It is the supreme executive authority of the Central government
4.ਇਹ ਕੇਦਰੀ ਪ੍ਸ਼ਾਿਨ ਦਾ ਮੁਖ

ੱ ਕੋਆਰਡੀਨੇ ਿਰ ਹੈ।
It is chief coordinator of Central administration.
5.ਇਹ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਿਲਾਹਕਾਰ ਿੰਿਥਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਿਦੀ ਿਲਾਹ ਉਿ ਲਈ ਬੰਧਨ ਹੈ ।

It is an advisory body to the president and its advice is binding on him.
6.ਇਹ ਮੁਖ
ੱ ਿੰਕਿ ਪ੍ਬੰਧਕ ਹੈ ਅਤੇ ਇਿ ਤਰ੍ ਾਂ ਿਾਰੀਆਂ ਐਮਰਜੈਿੀ ਿਨਥਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਨਜੱਠਦਾ ਹੈ।
It is the chief crisis manager and thus deals with all emergency situations.
7.ਇਹ ਿਾਰੇ ਪ੍ਮੁੱਖ ਨਵਧਾਨਕ ਅਤੇ ਨਵੱਤੀ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਾਲ ਨਨਜੱਠਦਾ ਹੈ।
It deals with all major legislative and fnancial matters.
8.ਇਹ ਿਾਰੀਆਂ ਨਵਦੇਸ਼ੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵਦੇਸ਼ੀ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਾਲ ਨਨਜੱਠਦਾ ਹੈ.
It deals with all foreign policies and foreign afair
9.ਇਹ ਿੰਨਵਧਾਨਕ ਅਥਾਰਿੀਆਂ ਅਤੇ ਿੀਨੀਅਰ ਿਕੱਤਰੇਤ ਪ੍ਸ਼ਾਿਕ ਵਰਗੀਆਂ ੱੱ ਨਨਿੁਕਤੀਆਂ 'ਤੇ ਨਨਿੰਤਰਣ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦਾ ਹੈ।
It exercises control over higher appointments like constitutional authorities and

senior secretariat administrators.
COUNCIL OF MINISTERS AND CABINET

 ਿੰਿਦੀ ਕਮੇਿੀਆਂ (Parliamentary Committees)
 ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ Cabinet Committees

 ਉਹ ਕੈਬਨਨਿ ਦੇ ਭਾਰੀ ਕੰਮ ਦੇ ਬੋਝ ਨ ਿਿਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਿੰਗਠਨਾਤਮਕ ਿੰਤਰ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਨੀਤੀਗਤ ਮੁੱਨਦਆਂ ਦੀ ਡੰਿਾਈ
ਨਾਲ ਜਾਂੱ ਅਤੇ ਪ੍ਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਤਾਲਮੇਲ ਦੀ ਿਹਲਤ। ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀਆਂ ਦੀਆਂ ਨਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ:
They are an organizatonaa evice to re uce the enormous workaoa of the Cabiinet They aaso faciaitate in- epth
examinaton of poaicy issues an efectve coor inaton The foaaowing are
the features of Cabiinet Commitees:
1 ਿੰਨਵਧਾਨ ਨਵੱੱ ਇਿਦਾ ਨਜਕਰ ਨਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਨਕ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੇ ਿਥਾਪਨਾ ਨਨਿਮ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ
Not mentone in the Consttuton However, the Ruaes of Business provi e for their
estabiaishment
2 ਇਹ ਦੋ ਨਕਿਮਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਿਿੈਨਡੰਗ ਅਤੇ ਐਡਹਾਕ। ਿਿੈਨਡੰਗ ਕੈਬ। ਕਮ - ਿਥਾਈ ਐਡਹਾਕ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ - ਅਿਥਾਈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ
ਕੰਮ ਪਰਾ ਹੋਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਨਗਆ।
They are of two types—stan ing an a hoc Stan ing Cabi Comm - permanent A hocCabi Comm - temporary,
isbian e afer their task is compaete
3 ਉਹ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਿਮੇ ਦੀਆਂ ਜਰਰਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁ ਿਾਰ ਿਥਾਨਪਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਿਨਥਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਿਮੇ ਦੇ ਿਮੇ ਇਿ ਲਈ,
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਿੰਨਖਆ, ਨਾਮਕਰਨ ਅਤੇ ਰੱਨਾ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
They are set up biy the Prime Minister accor ing to the exigencies of the tme an requirements of the situaton
Hence, their numbier, nomencaature, an compositon varies from tme to tme
4 ਉਹ ਨਾ ਨਿਰਫ ਉਨ੍ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਵਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਨਵਨਸ਼ਆਂ ਦੇ ਇੰੱਾਰਜ ਮੰਤਰੀਆਂ ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਿਗੋ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਿੀਨੀਅਰ
ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
They not onay incau e the Ministers in charge of subijects covere biy them biut aaso
incau e other senior Ministers
5 ਇਨ੍ਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਨਜਆਦਾਤਰ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਗ੍ਨਹ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਨਵੱਤ ਮੰਤਰੀ ਉਹ ਨਾ ਨਿਰਫ ਮੁੱਨਦਆਂ ਨ ਹੱਲ
ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੱਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਿਤਾਵ ਨਤਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕੈਬਨਨਿ, ਪਰ ਫੈਿਲੇ ਵੀ ਲੈ ਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਨਕ ਕੈਬਨਨਿ ਆਪਣੇ ਫੈਿਨਲਆਂ
ਦੀ ਿਮੀਨਖਆ ਕਰ ਿਕਦੀ ਹੈ।
They are mostay hea e biy the Prime Minister Some tmes biy Home Minister or the Finance Minister They not onay
sort out issues an formuaate proposaas for the consi eraton of the Cabiinet, biut aaso take ecisions However, the
Cabiinet can review their ecisions
ਹੇਠ ਨਲਖੀਆਂ ਕੈ ਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀਆਂ ਹਨ: following are the Cabinet Committees :
1 ਨਿਆਿੀ ਮਾਮਨਲਆਂ ਬਾਰੇ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ Cabiinet Commitee on Poaitcaa Afairs
2 ਆਰਨਥਕ ਮਾਮਨਲਆਂ ਬਾਰੇ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ Cabiinet Commitee on Economic Afairs
3 ਿੰਿਦੀ ਮਾਮਨਲਆਂ ਬਾਰੇ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ Cabiinet Commitee on Paraiamentary Afairs
4 ਨਨਿੁਕਤੀ ਬਾਰੇ ਕੈਬਨਨਿ ਕਮੇਿੀ Cabiinet Commitee on Appointment
 ਿਥਾਈ ਕਮੇਿੀਆਂ: STANDING COMMITTEES

 ਿਥਾਈ ਕਮੇਿੀਆਂ ਿਥਾਈ ਕਮੇਿੀਆਂ ਹਨ। ਿਥਾਈ ਕਮੇਿੀਆਂ ਦਾ ਗਠਨ ਹਰ ਿਾਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The Stan ing Commitees are permanent commitees The Stan ing Commitees are consttute
every year
 ਿੰਿਦ ਨਵੱੱ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਿਿੈਨਡੰਗ ਕਮੇਿੀਆਂ Various stan ing commitees in the Paraiament
1 PUBLIC ACCOUNTS COMMITTEE (PAC): ਪਬਨਲਕ ਅਕਾਊਂਿਿ ਕਮੇਿੀ (PAC):
2 ESTIMATES COMMITTEE: ਅਨੁ ਮਾਨ ਕਮੇਿੀ:
3 COMMITTEE ON PUBLIC UNDERTAKINGS (COPU): ਪਬਨਲਕ ਅੰਡਰਿੇਨਕੰਗਜ 'ਤੇ ਕਮੇਿੀ (COPU):
 ਕੁੱਝ ਮਹੱਤਵਪਰਨ ਅਨੁ ਛੇਦ (SOME INPORTANT ARTICLES)

1 ARTICLE 74 : COUNCIL OF MINISTERS WITH PRIME MINISTER HEAD TO AID AND ADVISE PRESIDENT
ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੀ ਿਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਿਲਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕਸਿਲ
2 ARTICLE 75: The Prime Minister shaaa bie appointe biy the Presi ent an the other Ministers shaaa bie
appointe biy the Presi ent on the a vice of the Prime Minister AND OTHER PROVISIONS AS TO MINISTERS
ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਿਲਾਹ 'ਤੇ
ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਲਈ ਹੋਰ ਨਵਵਿਥਾਵਾਂ ਪ੍ਧਾਨ
3 ARTICLE 76 : ATTORNEY-GENERAL FOR INDIA ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਿਾਰਨੀ-ਜਨਰਲ।
4 ARTICLE 77: the Con uct of biusiness of the Government of In ia ਭਾਰਤ ਿਰਕਾਰ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦਾ ਆੱਰਣ।
5 ARTICLE 78 : DUTIES OF PRIME MINISTER AS RESPECTS THE FURNISHING OF INFORMATION TO THE

PRESIDENT, ETC
ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਕਰਤੱਵ ਰਾਸ਼ਿਰਪਤੀ ਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਦੇ ਿਬੰਧ ਨਵੱੱ, ਆਨਦ।
 MCQ ON PRIME MINISTER AND COUNCIL OF STATES
1 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ?
Who appoints the Prime Minister?
a) Councia of Ministers
bi) Presi ent
c) Majority party
) Lok Sabiha
ANS- A Artcae 75 of the Consttuton speciies that the appointment of the Prime Minister wiaa aaways bie one biy
the Presi ent
2 Consi er the foaaowing statements Which among them are true?
1) Artcae 75 provi es informaton on the appointment an seaecton of Prime Minister
2) A person must aaways prove his majority in Lok Sabiha BEFORE his appointment as Prime Minister biy the
Presi ent
3) A person may bie appointe as Prime Minister biy the Presi ent who must prove his majority LATER
4) A person who is not a membier of Lok Sabiha or Rajya Sabiha can bie appointe as Prime Minister
a) Onay 1 an 2
bi) Onay 1, 3 an 4
c) OnLY 1
D) ALL OF ABOVE
ANS- B ONLY 1, 3 AND 4
Expaanaton: Artcae 75 of the Consttuton speciies that the appointment of the Prime Minister wiaa aaways bie one
biy the Presi ent An accor ing to Deahi High Court's ecision in 1980, a person may bie appointe as Prime
Minister biy the Presi ent who must prove his majority aater within a reasonabiae perio Aaso, in 1997 the Supreme
Court ecaare that A person who is not a membier of Lok Sabiha or Rajya Sabiha can bie appointe as Prime Minister
who must get appointe (either eaecte or nominate ) to either of the Houses within 6 months
3 Consi er the foaaowing 3 statements Which among them are true?
1) Prime Minister of In ia must onay bie a membier of Lok Sabiha
2) Prime Minister of In ia can bie a membier of either house Lok Sabiha an Rajya Sabiha
3)if a pm is membier of aok sabiha than age minimum age 25 an if he is membier of rajya sabiha age is min age 30
Which among the abiove are true?
a) Onay 1, 2
bi) Onay 3
c) Onay 2 an 3
) Aaa statements are true
Ans-c onay 2 an 3
4 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨ ਿਹੁੰ ਕੌਣ ੱੁਕਵਾਉਦਾ ਹੈ?
Who a ministers oath to the Prime Minister?

a) Presi ent
bi) Chief Justce of In ia
c) Senior-most ju ge of Supreme Court
) none of the abiove
ANSWER: a) Presi ent
5 ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੀ ਨਮਆਦ ਕੀ ਹੈ?
What is term of the ofce of Prime Minister?
a) 5 years
bi) 4 years
c) Not ixe
) 6 years
ANSWER: c) Not ixe
Expaanaton: Prime Minister's term is not ixe in the Consttuton, unaike that of the Presi ent which is 5 years The
Prime Minister remains in ofce as aong as he has the majority in Lok Sabiha, an unta he enjoys this majority he
cannot bie remove biy the Presi ent either The Prime Minister's term en s when he aoses the coni ence of the
Lok Sabiha
6 Who has bieen the aongest serving Prime Minister of In ia?
a) Manmohan Singh
bi) Jawaharaaa Nehru
c) Ataa Bihari Vajpayee
) In ira Gan hi
ANSWER: bi) Jawaharaaa Nehru 16 years
7 Which Prime Minister ha coine the term, 'Jai Jawan, Jai Kisan' (Haia soa ier, Haia Farmer)?
a) Jawaharaaa Nehru
bi) In ira Gan hi
c) Deve Gow a
) Laa Baha ur Shastri
ANSWER: ) Laa Baha ur Shastri

8 What is the maximum aaaowe size of the Councia of Ministers?
a) Maximum 48
bi) No such upper aimit
c) cannot excee 15% of the totaa membiers of Lok Sabiha
) cannot excee 10% of the totaa membiers of Lok Sabiha
ANSWER: c) cannot excee 15% of the totaa membiers of Lok Sabiha

9 Which among the foaaowing is NOT a category of the Councia of Ministers?
a) Cabiinet Ministers
bi) Ministers of State
c) Minister of the Crown
) Deputy Ministers
ANSWER: c) Minister of the Crown

10 Which is the highest ecision-making authority of our In ian a ministratve system?
a) Cabiinet Ministry
bi) Defence Ministry
c) Rajya Sabiha
) None of the abiove
ANSWER: a) Cabiinet Ministry

11 Which among the foaaowing is NOT a cabiinet commitee?
a) Cabiinet Commitee on Prices

bi) Cabiinet Commitee on Poaitcaa Afairs
c) Cabiinet Commitee on A ministratve Afairs
) Cabiinet Commitee on Investment
ANSWER: c) Cabiinet Commitee on A ministratve Afairs

Explanation: A Cabinet Committee is not a Constitutional body but it serves the purpose of solving specific tasks,
as it works on the principle of labor division and effective delegation.
There are 2 types of Cabinet Committees: standing and ad hoc.
Currently, there are 10 functional Cabinet Committees. They are Cabinet Committee on Prices, Cabinet Committee
on Political Affairs, Cabinet Committee on Investment, Cabinet Committee on Economic Affairs, Cabinet Committee
on Security, Cabinet Committee on WTO matters, Cabinet Committee on UIDAI related issues, Cabinet Committee
on Parliamentary Affairs, Cabinet Committee on Accommodation, Appointments Committee of the Cabinet.
END OF CLASS-14 (union executive 52-78)
NEXT CLASS – 15 parliament lok sabha and rajya sabha (art-

79-81)

PART 5 (V) THE UNION(52-151)

THE PARLIAMENT {ARTICLE(79-122)}
 PARLIAMENT (ਸੰਸਦ) (PART 1) & (PART 2)

1. ਸੰਸਦ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵਵਿਧਾਨਕ ਅੰੰਗ ਹੈ।
The Parliament is the legislative organ of the Union government.
2. ਸੰਸਦ ਦਾ ਮਾਡਲ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵਬਬ੍ਰਿਟੇਨ (UK) ਤੋਂ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਵਲਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ 'ਵਿੈਸਟਵਮਨਸਟਰ' ਮਾਡਲ ਨ
ਸਾਡੇ ਸੰਸਦੀ ਸਰਕਾਰ ਰੂਪ ਵਿਜੋਂ ਅੰਪਪਾਾਆ ਹੈ।
INDIA has adoped parliamentary form of govt taken from UK (BRITAIN) .India has adopted the
‘Westminster’ model of government as our parliamentary form of govt.
3. ਸੰਸਦ = ਲੋ ਕ ਸਭਾ + ਰਾਜ ਸਭਾ + ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
PARLIAMENT = LOK SABHA + RAJYA SABHA + PRESIDENT
4. RS - ਉੱਚ ਸਦਨ / ਦੂਜਾ ਚੈਬਰ / RS – Upper House / House of Elders/ Second Chamber
5. LS - ਲੋ ਅੰਰ ਹਾਊਸ / ਪਬ੍ਰਿਵਸੱਧ ਹਾਊਸ / ਪਵਹਲਾ ਚੈਬਰ LS – Lower House/ Popular House/ First Chamber
IMPORTANT ARTICLES
1.ARTICLE 79 : CONSTITUTION OF PARLIAMENT (ਸੰਸਦ)
2.ARTICLE 80 : COMPOSITION OF THE COUNCIL OF STATES (RAJYA SABHA) -ਰਾਜਾਂ ਸਭਾ ਦੀ ਰਚਨਾ
3.ARTICLE 81 : COMPOSITION OF THE HOUSE OF THE PEOPLE (LOK SABHA) –ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀ ਰਚਨਾ
4.ARTICLE 83 : DURATION OF HOUSES OF PARLIAMENT ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਵਮਆਦ
5.ARTICLE 84 : QUALIFICATION FOR MEMBERSHIP OF PARLIAMENT -ਸੰਸਦ ਦੀ ਮੈਬਰਵਸ਼ਪ ਲਈ ਯੋ ਗਤਾ
6.ARTICLE 85 : ਸੰਸਦ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ, ਪਬ੍ਰਿਸਵਥਿਤੀ ਅੰਤੇ ਭੰਗ SESSIONS OF PARLIAMENT, PROROGATION AND DISSOLUTION
7.ARTICLE 86 : RIGHT OF PRESIDENT TO ADDRESS AND SEND MESSAGES TO
HOUSES
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਘਰਾਂ ਨ ਸੰਬੋ ਧਨ ਕਰਨ ਅੰਤੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੇਜਪ ਦਾ ਅੰਵਧਕਾਰ
8.ARTICLE 87 : SPECIAL ADDRESS BY THE PRESIDENT ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਬੋ ਧਨ
9.ARTICLE 88 : RIGHTS OF MINISTERS AND ATTORNEY-GENERAL AS RESPECTS
HOUSES
ਮੰਤਰੀਆਂ ਅੰਤੇ ਅੰਟਾਰਨੀ-ਜਨਰਲ ਦੇ ਅੰਵਧਕਾਰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਜੋਂ।
ਸੰਸਦ 1-ਰਾਜ ਸਭਾ RAJYA SABHA(UPPER HOUSE)

1.ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਗਠਨ ਸਾਲ 1952 ਵਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ।
The Rajya Sabha was constituted in the year 1952
2.ਾਹ ਾੱਕ ਸਥਿਾਈ ਸਦਨ ਹੈ। ਾਹ ਭੰਗ ਦੇ ਅੰਧੀਨ ਨਹੀ ਹੈ।
This is a permanent house. It is not subjected to dissolution.
3.ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਚੌਥਿੀ ਅੰਨੁ ਸੂਚੀ ਵਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵਿੰਡ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹੈ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਰਾਜਾਂ ਅੰਤੇ ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪਬ੍ਰਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ।
The fourth schedule of the Indian Constitution deals with the allocation of seats in the Rajya Sabha to the states
and Union Territories
4.ਉੱਚ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਨ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੀਟਾਂ ਅੰਲਾਟ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
The seats are allotted to the states in Upper House on the basis of population
5.ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਵਿੱਧ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਵਗਪਤੀ 250 ਮੈਬਰ ਹੈ।
The maximum strength of Rajya Sabha is 250 members.
6.ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਵਗਪਤੀ 245 ਹੈ।
The present strength of the Upper House is 245.
7.ਵਿੱਧ ਤੋਂ ਵਿੱਧ 250 ਮੈਬਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ 238 ਰਾਜਾਂ ਅੰਤੇ ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪਬ੍ਰਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਤੀਵਨਧੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
Out of 250 members 238 are the representatives of the states and Union Territories.
8.ਾਹ 238 ਅੰਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੀਆਂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਚੁਪੇ ਗਏ ਮੈਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਪੇ ਗਏ ਹਨ
These 238 are elected indirectly by the elected members of Legislative Assemblies of the concerned states.
9.Article 80 (3): ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ 12 ਮੈਬਰਾਂ ਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਗਆਨ ਨਾਲ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਵਵਿਵਗਆਨ,
ਕਲਾ, ਸਾਵਹਤ ਅੰਤੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵਿਾ ਵਿਰਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਹਾਰਕ ਅੰਨੁ ਭਵਿ।
12 members of RS are nominated by the President with the special knowledge or practical experience in the felds
like Science, Arts, Literature and Social Service
10. ਵਜਵਿੇ ਵਕ ਹੁਪ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿੱਚ 245 ਮੈਬਰ ਹਨ ਵਜਸ ਵਵਿੱਚ 233 ਚੁਪੇ ਹੋ ਏ + 12 ਨਾਮਜਦ = 245 ਹਨ।
As of now there are 245 members in Rajya Sabha out of which 233 elected 12 nominees = 245.
11. 1/3 ਮੈਬਰ ਹਰ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰੰਤ ਵਵਿੱਚ ਵਰਟਾਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰ ਦੀ ਵਮਆਦ 6 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਮੈਬਰ
ਵਮਆਦ ਪੂਰੀ ਹੋ ਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਦੁਬਾਰਾ ਚੋ ਪ ਲਈ ਯੋ ਗ ਹਨ।
1/3rd members retire at the end of every second year. The term of a member of Rajya Sabha is 6 years.The
members are eligible for re-election aaer completion of the term.
 ਯੋ ਗਤਾ: QUALIFICATIONS: ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰ ਬਪਨ ਲਈ।

1. ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਵਰਕ ਹੋ ਵਿੇ। A citizen of India.
2. ਉਮਰ 30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਾ ਹੋ ਵਿੇ। Not be less than 30 years of age.
3.ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋ ਰ ਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ ਹੋ ਪੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
Must possess other qualifcations as prescribed by the Parliament
4.ਸੰਸਦ ਨੇ ਲੋ ਕਾਂ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਤੀਵਨਧਤਾ ਾਕਟ 1951 ਵਵਿੱਚ ਵਿਾਧੂ ਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ
The Parliament has laid down additional qualifcations in the Representation of Peoples Act of 1951.
5.ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਜਾਂ ਸੰਘ ਾਲਾਕਾ ਵਵਿੱਚ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕੇ ਲਈ ਵਿੋ ਟਰ ਵਿਜੋਂ ਰਵਜਸਟਰ ਹੋ ਪਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ।
Must be registered as an elector for a parliamentary constituency in a state or Union Territory.
6.ਜੇਕਰ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵਿੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਚੋ ਪ ਲੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪਬ੍ਰਿਦੇਸ਼ ਵਵਿੱਚ ਅੰਨੁ ਸੂਵਚਤ ਜਾਤੀ ਜਾਂ
ਅੰਨੁ ਸੂਵਚਤ ਕਬੀਲੇ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੋ ਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
Must be a member of a scheduled caste or scheduled tribe in any state or union territory,
if he/she wants to contest a seat reserved for them.
 ਅੰਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ DISQUALIFICATIONS (Article 102)

 ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਨੁ ਛੇਦ 102 ਨੇ ਵਕਸੇ ਅੰਵਜਹੇ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਨ ਅੰਯੋ ਗ ਕਰਾਰ ਵਦੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਦ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ
Article 102 of the Indian Constitution provided disqualifcation of a person who is a member of the Parliament.
1.ਜੇਕਰ ਕੇਦਰ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਧੀਨ ਕੋ ਈ ਲਾਭ ਦਾ ਅੰਹੁਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
If holds any ofce of proft under the Union or State government
2.ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਵਦਮਾਗੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਠੀਕ ਨਹੀ ਹੈ ਅੰਤੇ ਅੰਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਘੋ ਵਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
If the person is of unsound mind and stands so declared by a court
3. ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਗੈਰ-ਵਡਸਚਾਰਜਡ ਦੀਵਿਾਲੀਆ ਹੈ।
If the person is an un-discharged insolvent.
4.ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਕ ਨਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਪੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਨਾਗਵਰਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
If the person is not a citizen of Indian or has voluntarily acquired the citizenship of a foreign state.
5.ਜੇਕਰ ਅੰਵਜਹਾ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਬਪਾਏ ਗਏ ਵਕਸੇ ਕਾਨਨ ਦੇ ਤਵਹਤ ਅੰਯੋ ਗ ਹੈ।
If so disqualifed under any law made by the Parliament.
6.ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਚੋ ਪ ਕਵਮਸ਼ਨ ਦੀ ਰਾਏ ਮੰਗਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਅੰਯੋ ਗ ਕਰਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The members of Rajya Sabha are disqualifed by the President aaer seeking the opinion from the Election
Commission.
 PARLIAMENT – 2 ( Lok Sabha) ਲੋ ਕ ਸਭਾ

1.ਾਸਨ ਸੰਸਦ ਦਾ ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ ਵਿੀ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
This is also called the Lower House of the parliament.

2.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀ ਵਿੱਧ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਵਗਪਤੀ 552 ਹੈ।
The maximum strength of Lok Sabha is 552.
3.ਾਹਨਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ 530 ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨੁ ਮਾਾੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋ ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 20 ਮੈਬਰ ਕੇਦਰ ਸ਼ਾਵਸਤ ਪਬ੍ਰਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ
ਪਬ੍ਰਿਤੀਵਨਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੋ ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਕੀ 2 ਮੈਬਰ ਐਗਲੋ -ਾੰਡੀਅੰਨ ਭਾਈਚਾਰਾ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਾਹ 2 ਮੈਬਰਾਂ ਨ ਹੁਪ 104 ਵਿੀ ਸੋ ਧ ਦੁਆਰਾ ਖਤਮ ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
Out of this 530 are the representatives of states directly elected by the people. 20 members are the representatives
of Union Territories directly elected by the people. Remaining 2 members are nominated by the President from the
Anglo-Indian community.
4.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਵਗਪਤੀ 543 ਹੈ। (530 (ਰਾਜ) +13 (UT’S)
President can nominate 2 members of the Anglo Indian Community to the
Lok SabhaPresent strength of Lok Sabha is 543 (530 (states) +13 (UT’S) + (2 (nominated) are now abolished).
5.Article 331 ਦੇ ਅੰਨੁ ਸਾਰ - ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਐਗਲੋ ਾੰਡੀਅੰਨ ਕਵਮਊਵਨਟੀ ਦੇ 2 ਮੈਬਰਾਂ ਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ (ਾਹ ਹੁਪ
ਾਹ 104 ਵਿੀ ਸੋ ਧ ਦੁਆਰਾ abolish ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਹੈ।
6.ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਗਵਰਕ ਜੋ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਹਨ ਵਿੋ ਟ ਪਾਉਪ ਦੇ ਯੋ ਗ ਹਨ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਵਿਚ ਾਸ ਦੀ ਵਿੋ ਵਟੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 21 ਸਾਲ
ਤੈਅੰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 1988 ਦੀ 61 ਵਿੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋ ਧ ਰਾਹੀ ਾਸ ਨ ਘਟਾ ਕੇ 18 ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ।
All the citizens of India who are above the age of 18 are eligible to vote. Initially the voting age was fxed at
21.Through 61st constitutional amendment of 1988, this was reduced to 18.
7.ਹਰ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵਗਪਤੀ ਨ ਮੁੜ-ਵਵਿਵਿਸਵਥਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਵਿੱਚ
ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਹਰ 10 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅੰਦ ਕਰਵਿਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
The number of seats in Lok Sabha must be readjusted aaer every census. In India the Census operation is
Conducted every 10 years
8.ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਨੇ ਅੰਨੁ ਸੂਵਚਤ ਜਾਤੀਆਂ ਲਈ ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵਿਾਂਕਰਨ ਪਬ੍ਰਿਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਆਬਾਦੀ ਅੰਨੁ ਪਾਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ
ਅੰਨੁ ਸੂਵਚਤ ਕਬੀਲੇ ।
The Constitution provided the reservation of seats for Schedule castes and Scheduled tribes in the Lok Sabha on
the basis of population ratio.
9.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ ਆਮ ਚੋ ਪਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਾਸਦੀ ਪਵਹਲੀ ਮੀਵਟੰਗ ਦੀ ਵਮਤੀ ਤੋਂ 5 ਸਾਲ ਹੈ।
The term of Lok sabha is 5 years from the date of its frst meeting aaer general elections.
10. ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ 5 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਪ ਤੋਂ ਪਵਹਲਾਂ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਮੇ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਨ ਭੰਗ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਮੱਧ ਵਮਆਦ ਦੀਆਂ ਚੋ ਪਾਂ)।
The President can dissolve the Lok Sabha at any time before the completion of 5 years. (Mid term election).
11. ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਾਮਰਜੈਸੀ ਦੌਰਾਨ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀ ਵਮਆਦ ਵਿਧਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਾਹ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਮੇ ਦੀ ਲੰ ਬਾਈ ਲਈ
ਾੱਕ ਸਮੇ ਵਵਿੱਚ ਾੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਹੈ।
The term of Lok Sabha can be extended by the Parliament during National Emergency. This is for one year at a time
for any length of time.
 ਯੋ ਗਤਾ: QUALIFICATIONS:
1.ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਵਰਕ ਹੋ ਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। Must be a citizen of India.
2.ਉਮਰ 25 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀ ਹੋ ਪੀ ਚਾਹੀਦੀ। Must not less than 25 years of age.
3.ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਵਰਤ ਹੋ ਰ ਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ ਹੋ ਪੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ।
Must possess other qualifcations as prescribed by the Parliament.
4.ਸੰਸਦ ਨੇ ਾਕਟ 1951 ਲੋ ਕਾਂ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਤੀਵਨਧਤਾ ਵਵਿੱਚ ਵਿਾਧੂ ਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ।ਭਾਰਤ ਵਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੰਸਦੀ ਹਲਕੇ ਲਈ
ਾੱਕ ਵਿੋ ਟਰ ਵਿਜੋਂ ਰਵਜਸਟਰ ਹੋ ਪਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ
The Parliament has laid down additional qualifcations in the Representation of Peoples Act of 1951. Must be
registered as an elector for some parliamentary constituency in India
 ਅੰਯੋ ਗਤਾਵਿਾਂ DISQUALIFICATIONS (Article 102)

 ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਨੁ ਛੇਦ 102 ਨੇ ਵਕਸੇ ਅੰਵਜਹੇ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਨ ਅੰਯੋ ਗ ਕਰਾਰ ਵਦੱਤਾ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਦ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ
Article 102 of the Indian Constitution provided disqualifcation of a person who is a member of the Parliament.
1.ਜੇਕਰ ਕੇਦਰ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਧੀਨ ਕੋ ਈ ਲਾਭ ਦਾ ਅੰਹੁਦਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
If holds any ofce of proft under the Union or State government
2.ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਵਦਮਾਗੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਠੀਕ ਨਹੀ ਹੈ ਅੰਤੇ ਅੰਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਘੋ ਵਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
If the person is of unsound mind and stands so declared by a court
3.ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਗੈਰ-ਵਡਸਚਾਰਜਡ ਦੀਵਿਾਲੀਆ ਹੈ।
If the person is an un-discharged insolvent.
4.ਜੇਕਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਕ ਨਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਪੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਨਾਗਵਰਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ।
If the person is not a citizen of Indian or has voluntarily acquired the citizenship of a foreign state.
5.ਜੇਕਰ ਅੰਵਜਹਾ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਬਪਾਏ ਗਏ ਵਕਸੇ ਕਾਨਨ ਦੇ ਤਵਹਤ ਅੰਯੋ ਗ ਹੈ।
If so disqualifed under any law made by the Parliament.
6. ਉਪਰੋ ਕਤ ਅੰਯੋ ਗਤਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਚੋ ਪ ਕਵਮਸ਼ਨ ਦੀ ਰਾਏ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਕਰਨਾ ਅੰਤੇ ਾਸ ਸਬੰਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਅੰੰਤਮ ਹੈ
With relation to the above disqualifcation the decision of the President is fnal aaer obtaining the opinion of the
election commission.
 ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਅੰਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਖਾਲੀ ਕਰਨੀਆਂ Vacating of Seats
 ਵਨਮਨਵਲਖਤ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ, ਸੰਸਦ ਦਾ ਮੈਬਰ ਆਪਪੀ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। In the following cases, a member of
Parliament vacates his seat.
 ਡਬਲ ਮੈਬਰਵਸ਼ਪ Double Membership –

1. ਕੋ ਈ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਾੱਕੋ ਸਮੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਵਿਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦਾ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਬਪ ਸਕਦਾ। LS ਅੰਤੇ RS ਦੋ ਵਿੇ – ਵਫਰ ਕੋ ਈ ਾੱਕ
ਅੰਹੁਦਾ ਚੁਪਨਾ ਪੈਦਾ । ਾਮ ਪੀ ਅੰਤੇ ਾਮ ਾਲ ਏ ਦੋ ਵਿੇ - 14 ਵਦਨਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਕਸੇ ਾੱਕ ਅੰਹੁਦੇ ਨ ਚੁਪੋ ।
A person cannot be a member of both Houses of Parliament at the same time. LS and RS both – then select which
one MP and MLA both – select which one in 14 days
2. ਜੇਕਰ ਾੱਕ ਸਦਨ ਦਾ ਮੌਜੂਦਾ ਮੈਂਂਬਰ ਦੂਜੇ ਸਦਨ ਲਈ ਵਿੀ ਚੁਵਪਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਪਵਹਲੇ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸੀਟ
ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
If a sitting member of one House is also elected to the other House, his seat in the frst House
becomes vacant.
3. ਜੇਕਰ ਕੋ ਈ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਦੋ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੁਵਪਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨ ਾੱਕ ਲਈ ਆਪਪੇ ਵਵਿਕਲਪ ਦੀ
ਵਿਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹੋ ਰ, ਦੋ ਵਿੇ ਸੀਟਾਂ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ
If a person is elected to two seats in a House, he should exercise his option for one. Otherwise,both seats become
vacant
 ਅੰਸਤੀਫਾ: . Resignation:
1.ਕੋ ਈ ਮੈਬਰ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਨ ਅੰਤੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ
ਨ ਪੱਤਰ ਵਲਖ ਕੇ ਆਪਪੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਅੰਸਤੀਫਾ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੰਸਤੀਫਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋ ਪ 'ਤੇ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
member may resign his seat by writing to the Chairman of Rajya Sabha or Speaker of Lok Sabha. The seat falls
vacant when the resignation is accepted.
2.ਹਾਲਾਂਵਕ, ਚੇਅੰਰਮੈਨ/ਸਪੀਕਰ ਅੰਸਤੀਫੇ ਨ ਸਵਿੀਕਾਰ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਨ ਵਕ ਅੰਵਜਹਾ ਨਹੀ ਹੈ ਸਵਿੈਾੱਛਤ ਜਾਂ
ਅੰਸਲੀ।
However, the Chairman/Speaker may not accept the resignation if he is satisfed that it is not voluntary or genuine.
 ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ: Absence:
 ਸਦਨ ਵਕਸੇ ਮੈਬਰ ਦੀ ਸੀਟ ਨ ਖਾਲੀ ਘੋ ਵਸ਼ਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਹ ਾਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਵਟੰਗਾਂ ਤੋਂ ਾਸ ਦੀ
ਾਜਾਜ਼ਤ ਤੋਂ ਵਬਨਾਂ 60 ਵਦਨਾਂ ਦੀ ਵਮਆਦ ਤੇ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਰਵਹੰਦਾ ਹੈ ।
A House can declare the seat of a member vacant if he is absent from all its meetings for a period of 60 days
without its permission.
 Oath or Affirmation: ਸਹੁੰ ਜਾਂ ਪੁਸ਼ਟੀ :

1. ਸੰਸਦ ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਦਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਮੈਬਰ ਨ, ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਆਪਪੀ ਸੀਟ ਲੈਪ ਤੋਂ ਪਵਹਲਾਂ, ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਪੀ ਪੈਦੀ ਹੈ ਅੰਤੇ
ਾਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਜਾਂ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਵਨਯੁਕਤ ਵਕਸੇ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਪੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
Every member of either House of Parliament, before taking his seat in the House, has to make and subscribe to an
oath or afrmation before the President or some person appointed by him for this purpose.
ਾਸ ਮਕਸਦ ਲਈ.ਆਪਪੀ ਸਹੁੰ ਵਵਿੱਚ, ਸੰਸਦ ਦਾ ਮੈਬਰ ਸਹੁੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ: In his oath or afrmation, a member of Parliament
swears:
1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਪਬ੍ਰਿਤੀ ਸੱਚਾ ਵਵਿਸ਼ਵਿਾਸ ਅੰਤੇ ਵਿਫਾਦਾਰੀ ਰੱਖਪ ਲਈ;
to bear true faith and allegiance to the Constitution of Indiai
2. ਭਾਰਤ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਭੂਸੱਤਾ ਅੰਤੇ ਅੰਖੰਡਤਾ ਨ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਪ ਲਈ; ਅੰਤੇ

.to uphold the sovereignty and integrity of Indiai and
3. ਵਿਫਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਉਸ ਵਡਊਟੀ ਨ ਵਨਭਾਉਪਾ ਵਜਸ 'ਤੇ ਉਹ ਦਾਖਲ ਹੋ ਪ ਵਿਾਲਾ ਹੈ।

to faithfully discharge the duty upon which he is about to enter.
 ਸੰਸਦ ਦੇ LOK SABHA AND RAJYA SABHA ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਅੰਵਧਕਾਰੀ: Presiding Officers of
Parliament:
1. ਸੰਸਦ ਦੇ ਹਰ ਸਦਨ ਦਾ ਆਪਪਾ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਅੰਵਧਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਾੱਕ ਸਪੀਕਰ ਅੰਤੇ ਾੱਕ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
Each House of Parliament has its own presiding ofcer. There is a Speaker and a Deputy
2. ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਲਈ ਸਪੀਕਰ ਅੰਤੇ
Speaker for the Lok Sabha and
3. ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਾੱਕ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਜੋ ਵਕ ਉੱਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾੱਕ ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ।
A Chairman (VICE PRESIDENT) and a Deputy Chairman for the Rajya Sabha.
4. ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੇਅੰਰਪਰਸਨ ਦਾ ਾੱਕ ਪੈਨਲ ਅੰਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਉਪ-ਚੇਅੰਰਪਰਸਨ ਦਾ ਾੱਕ ਪੈਨਲ ਵਿੀ
ਵਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
A panel of chairpersons for the Lok Sabha and a panel of vice-chairpersons for the Rajya Sabha
is also appointed.
END OF CLASS 15 PARLIAMENT PART 1
NEXT CLASS- 16 PARLIAMENT PART-2

SPEAKER AND CHARIMAN ROLE AND POWERS –
PARLIAMENTRY TYPES OF BILLS AND MCQ


CLASS- 16 PARLIAMENT PART-2
 ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ Speaker of Lok Sabha
 ਚੋ ਪ ਅੰਤੇ ਕਾਰਜਕਾਲ Election and Tenure

1.ਸਪੀਕਰ ਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਪੇ ਮੈਬਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਚੁਵਪਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਵਜੰਨੀ ਜਲਦੀ ਹੋ ਸਕੇ, ਾਸਦੀ ਪਵਹਲੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ).
The Speaker is elected by the Lok Sabha from amongst its members (as soon as may
be, after its frst sitting).
2.ਜਦੋਂ ਵਿੀ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਅੰਹੁਦਾ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਖਾਲੀ ਥਿਾਂ ਭਰਨ ਲਈ ਵਕਸੇ ਹੋ ਰ ਮੈਬਰ ਦੀ ਚੋ ਪ ਕਰਦੀ ਹੈ
Whenever the ofce of the Speaker falls vacant, the Lok Sabha elects another
member to fll the vacancy.
3.ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋ ਪ ਦੀ ਵਮਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵਨਸ਼ਵਚਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਸਪੀਕਰ
ਅੰਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਵਹੰਦਾ ਹੈ।
The date of election of the Speaker is fxed by the President. Usually, the Speaker
remains in ofce during the life of the Lok Sabha.
 ਹਾਲਾਂਵਕ, ਉਸਨ ਹੇਠਾਂ ਵਦੱਤੇ ਵਤੰਨ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਵਵਿੱਚ ਵਿੀ ਪਵਹਲਾਂ ਆਪਪਾ ਦਫਤਰ ਖਾਲੀ ਕਰਨਾ ਪਵਿੇਗਾ:
However, he has to vacate his ofce earlier in any of the following three cases:
1.ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਰਵਹੰਦਾ।

if he ceases to be a member of the Lok Sabha;
2.ਜੇਕਰ ਉਹ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਨ ਪੱਤਰ ਵਲਖ ਕੇ ਅੰਸਤੀਫਾ ਵਦੰਦਾ ਹੈ;

if he resigns by writing to the Deputy Speaker;
3.ਜੇਕਰ ਉਸਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਾਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 14 ਵਦਨਾਂ ਦੀ ਅੰਗਾਂ ਸੂਚਨਾ
ਦੇਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਹੀ ਰੈਸੂਲੇਸ਼ਨ ਪਾਸ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ।
if he is removed by a resolution passed by a majority of all the members of the
Lok Sabha. Resolution only after giving 14 days’ advance notice.
4. ਜਦੋਂ ਸਪੀਕਰ ਨ ਹਟਾਉਪ ਦਾ ਮਤਾ ਸਦਨ ਦੇ ਵਵਿਚਾਰ ਅੰਧੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਦਨ ਦੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਭਾਵਿੇ ਉਹ
ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਵਿੇ।
When a resolution for the removal of the Speaker is under consideration of the
House, he cannot preside at the sitting of the House, though he may be present.
However, he can speak and take part in the proceedings of the House at such a time
and vote in the frst instance, though not in the case of an equality of votes
5.ਾੱਥਿੇ ਾਹ ਨੋ ਟ ਕੀਤਾ ਜਾਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਵਕ ਜਦੋਂ ਵਿੀ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਭੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਪੀਕਰ ਆਪਪਾ ਅੰਹੁਦਾ ਖਾਲੀ ਨਹੀ ਕਰਦਾ ਅੰਤੇ ਨਵਿੀ ਚੁਪੀ
ਹੋ ਈ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀ ਮੀਵਟੰਗ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ
It should be noted here that, whenever the Lok Sabha is dissolved, the Speaker
does not vacate his ofce and continues till the newly- elected Lok Sabha meets
 ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਭੂਵਮਕਾ , ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅੰਤੇ ਕਾਰਜ Role, Powers and

Functions
1.ਸਪੀਕਰ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅੰਤੇ ਾਸਦਾ ਪਬ੍ਰਿਤੀਵਨਧੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The Speaker is the head of the Lok Sabha, and its representative.
2.ਉਹ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅੰਤੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਵਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸਰਪਬ੍ਰਿਸਤ ਹੈ, ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਦਨ ਅੰਤੇ ਾਸ ਦੀਆਂ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ।
He is the guardian of powers and privileges of the members, the House as a whole and its committees.
3.ਉਹ ਸਦਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਮੁੱਖ ਬੁਲਾਰੇ ਹੈ, ਅੰਤੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਦੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੈ ਅੰੰਵਤਮ ਹੈ।
He is the principal spokesman of the House, and his decision in all Parliamentary matters is fnal.
4.ਾਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਉਹ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿੀਜ਼ਾਈਵਡੰਗ ਅੰਫਸਰ ਤੋਂ ਵਕਤੇ ਵਿੱਧ ਹੈ ।
He is thus much more than merely the presiding ofcer of the Lok Sabha.
5.ਉਹ ਸਦਨ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਨ ਚਲਾਉਪ ਅੰਤੇ ਾਸਦੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਵਨਯੰਵਤਤ ਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਵਿਵਿਸਥਿਾ ਅੰਤੇ ਮਵਰਆਦਾ ਨ ਕਾਾਮ ਰੱਖਦਾ ਹੈ
He maintains order and decorum in the House for conducting its business and regulating its proceedings.
6.ਉਹ ਕੋ ਰਮ ਦੀ ਅੰਪਹੋਂਦ ਵਵਿੱਚ ਸਦਨ ਨ ਮੁਲਤਵਿੀ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੀਵਟੰਗ ਨ ਮੁਅੰੱਤਲ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹੈ।
He adjourns the House or suspends the meeting in absence of a quorum. Quorum to constitute a meeting of the
House is one-tenth of the total strength of the House.
7.ਸਪੀਕਰ ਪਵਹਲੀ ਵਿਾਰ ਵਿੋ ਟ ਨਹੀ ਪਾਉਦਾ। ਟਾਈ/ਡੈੱਡਲਾਕ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ - ਉਹ ਵਿੋ ਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ – casting ਵਿੋ ਟ ਪਾਉਦਾ ਹੈ।
Does not vote in the frst instance. In case of tie/ deadlock - he can vote - Casting vote
8.ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਸੈਵਟੰਗ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਾਸੀ ਬੈਠਕ ਬੁਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਾੱਕ ਵਬੱਲ 'ਤੇ ਦੋ ਵਿਾਂ
ਸਦਨਾਂ ਵਵਿਚਕਾਰ ਡੈੱਡਲਾਕ ਨ ਸੁਲਝਾਉਪ ਲਈ।
presides over a joint setting of the two Houses of Parliament. Such a sitting is summoned by the President to settle
a deadlock between the two Houses on a bill.
9.ਸਪੀਕਰ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਵਕ ਕੀ ਕੋ ਈ ਵਬੱਲ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ ਅੰਤੇ ਾਸ ਸਵਿਾਲ 'ਤੇ ਉਸਦਾ ਫੈਸਲਾ ਅੰੰਵਤਮ ਹੈ।
decides whether a bill is a money bill or not and his decision on this question is fnal.
10. ਸਪੀਕਰ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਵਨਯੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਵਨਗਰਾਨੀ
ਕਰਦਾ ਹੈ
acts as the ex-ofcio chairman of the Indian Parliamentary Group of the Inter- Parliamentary Union. He also acts as
the ex-ofcio chairman of the conference of presiding ofcers of legislative bodies in the country. appoints the
chairman of all the parliamentary committees of the Lok Sabha and supervises their functioning. He is the chairman
of the Business Advisory Committee, the Rules Committee and the General Purpose Committee.
11. ਸਦਨ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ ਸਦਨ ਦੀ 'ਗੁਪਤ ਬੈਠਕ' ਦੀ ਆਵਗਆ ਵਦੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ,ਸਦਨ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਵਿੱਚ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਵਸਵਿਾਏ
ਚੈਬਰ, ਲਾਬੀ ਜਾਂ ਗੈਲਰੀਆਂ ਵਵਿੱਚ ਕੋ ਈ ਵਿੀ ਅੰਜਨਬੀ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਆਵਗਆ ਨਾਲ।
allow a ‘’secret sitting’’ of the House at the request of the Leader of the House. When the House sits in secret, no
stranger can be present in the chamber, lobby or galleries except with the permission of the Speaker..
12. Removal of speaker ਵਨਮਨਵਲਖਤ ਉਪਬੰਧ ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਤੇ ਵਨਰਪੱਖਤਾ ਨ ਯਕੀਨੀ ਬਪਾਉਦੇ
ਹਨ:
The following provisions ensure the independence and impartiality of the ofce of the Speaker:
1.ਸਪੀਕਰ ਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਪੂਰਨ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਹਟਾਾਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਅੰਰਥਿਾਤ, ਸਦਨ ਦੇ ਕੁੱਲ
ਮੈਬਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਮਤ) ਅੰਤੇ ਆਮ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀ ਹਟਾਾਆ ਜਾ ਸਕਦਾ
can be removed only by a resolution passed by the Lok Sabha by an absolute majority(i.e., a majority of the
total members of the House) and not by an ordinary majority (i.e.,a majority of the members present and
voting in the House
2.ਸਪੀਕਰ ਨ ਹਟਾਉਪ ਦੇ ਾਸ ਮਤੇ 'ਤੇ ਉਦੋਂ ਹੀ ਵਵਿਚਾਰ ਅੰਤੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਾਸ ਨ ਘੱਟੋ -ਘੱਟ 50 ਮੈਬਰ ਦਾ ਸਮਰਥਿਨ
ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਹੋ ਵਿੇ
This motion of removal can be considered and discussed only when it has the support of at least 50 members.
3.ਸਪੀਕਰ ਨ ਪਵਹਲ ਦੇ ਕਮ ਵਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਸਥਿਾਨ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਹੈ. ਉਹ 7 ਵਿੇ ਸਥਿਾਨ 'ਤੇ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਵਟਸ ਦੇ ਨਾਲ। ਾਸ
ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਉਸ ਕੋ ਲ ਸਾਰੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਰੈਕ ਹੈ (ਵਸਵਿਾਏ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਉਪ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨ ਛੱਡ ਕੇ )
He is given a very high position in the order of precedence. He is placed at 7th rank, along with the Chief Justice of
India. This means, he has a higher rank than all cabinet ministers, except the Prime Minister or Deputy Prime
Minister.
 ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ Deputy Speaker of Lok Sabha

1.ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਵਿੀ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਪੇ ਮੈਬਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਚੁਵਪਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
the Deputy Speaker is also elected by the Lok Sabha itself from amongst its members.
2.ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਚੋ ਪ ਹੋ ਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਚੁਵਪਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਚੋ ਪ ਦੀ ਵਮਤੀ ਸਪੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅੰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
elected aaer the election of the Speaker has taken place. The date of election of the Deputy Speaker is fxed by the
Speaker
3.ਜਦੋਂ ਵਿੀ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਅੰਹੁਦਾ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਖਾਲੀ ਥਿਾਂ ਨ ਭਰਨ ਲਈ ਵਕਸੇ ਹੋ ਰ ਮੈਬਰ ਦੀ ਚੋ ਪ ਕਰਦੀ ਹੈ
Whenever the ofce of the Deputy Speaker falls vacant, the Lok Sabha elects another member to fll the vacancy.
4.ਸਪੀਕਰ ਵਿਾਂਗ, ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਜੀਵਿਨ ਦੌਰਾਨ ਅੰਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਵਹੰਦਾ ਹੈ ।
Like the Speaker, the Deputy Speaker remains in ofce usually during the life of the Lok Sabha.
5.ਹਾਲਾਂਵਕ, ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਵਦੱਤੇ ਵਤੰਨ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਵਵਿੱਚ ਵਿੀ ਪਵਹਲਾਂ ਆਪਪਾ ਦਫਤਰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ:
However, he may vacate his ofce earlier in any of the following three cases:
6.ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਬਪਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹੈ; ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਪੀਕਰ ਨ ਪੱਤਰ ਵਲਖ ਕੇ ਅੰਸਤੀਫਾ ਵਦੰਦਾ ਹੈ; ਅੰਤੇ ਜੇਕਰ ਉਸਨ
ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਾਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅੰਵਜਹੇ ਮਤੇ ਨ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੀ ਅੰਗਾਂ ਸੂਚਨਾ
ਦੇਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਹੀ ਅੰੱਗੇ ਵਿਧਾਾਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
if he ceases to be a member of the Lok Sabhai if he resigns by writing to the Speakeri and if he is removed by a
resolution passed by a majority of all the members of the Lok Sabha. such a resolution can be moved only aaer
giving 14 days‘ advance notice
7.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਦੀਆਂ ਵਡਊਟੀਆਂ DUTIES of depurty speaker of lok sabha
8.ਜਦੋਂ ਸਪੀਕਰ ਸਦਨ ਦੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ (ਸਪੀਕਰ) ਵਿਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਪੀਕਰ ਦੀਆਂ
ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਮਾਨ ਸਕਦਾ ਹੈ।
acts as the Speaker when the latter is absent from the sitting of the House. he assumes all the powers of the
Speaker.
9.ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਵਿਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਵਿੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਸਪੀਕਰ ਅੰਵਜਹੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ।
also presides over the joint sitting of both the Houses of Parliament, in case the Speakeris absent from such a
sitting.
10. ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਕੋ ਲ ਾੱਕ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਵਧਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਵਿੀ ਉਸਨ ਸੰਸਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਮੈਬਰ ਵਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਉਹ ਆਪਪੇ ਆਪ ਾਸ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਬਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The Deputy Speaker has one special privilege, that is, whenever he is appointed as a member of a
parliamentary committee, he automatically becomes its chairman
11. ਜਦੋਂ ਸਪੀਕਰ ਸਦਨ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਵਕਸੇ ਹੋ ਰ ਸਦਨ ਦੇ ਆਮ ਮੈਬਰ ਵਿਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਸਦਨ
ਵਵਿੱਚ ਬੋ ਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਾਸਦੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਵਵਿੱਚ ਵਹੱਸਾ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਸਦਨ ਦੇ ਸਾਹਮਪੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਵਿਾਲ 'ਤੇ ਵਿੋ ਟ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
When the Speaker presides over the House, the Deputy Speaker is like any other ordinary member of the House.
He can speak in the House, participate in its proceedings and vote on any question before the House.
 ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ Chairman of Rajya Sabha

1. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿੀਜ਼ਾਈਵਡੰਗ ਅੰਫਸਰ।
The presiding ofcer of the Rajya Sabha.
2. ਭਾਰਤ ਦਾ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The vice-president of India is the ex-ofcio Chairman of the Rajya Sabha.
3. ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਅੰਵਿਧੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਦੋਂ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ
ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਚਲਾਉਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੀਆਂ ਵਡਊਟੀਆਂ ਨਹੀ ਵਨਭਾਉਦਾ।
During any period when the Vice-President acts as President or discharges the functions of the President, he does
not perform the duties of the ofce of the Chairman of Rajya Sabha
4. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਹਟਾਏ ਜਾਪ ਤੇ ਹੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਨ ਦੇ ਅੰਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਾਾਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
The Chairman of the Rajya Sabha can be removed from his ofce only if he is removed from the ofce of the Vice-
President.
5. ਾੱਕ ਪਬ੍ਰਿੀਜ਼ਾਈਵਡੰਗ ਅੰਫਸਰ ਵਿਜੋਂ, ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਅੰਤੇ ਕਾਰਜ ਸਭਾ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ
ਸਪੀਕਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
As a presiding ofcer, the powers and functions of the Chairman in the Rajya Sabha are similar to those of the
Speaker in the Lok Sabha
6. ਹਾਲਾਂਵਕ, ਸਪੀਕਰ ਕੋ ਲ ਦੋ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀ ਮਾਪੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ:
ਸਪੀਕਰ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਵਕ ਕੀ ਕੋ ਈ ਵਬੱਲ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ ਅੰਤੇ ਾਸ ਬਾਰੇ ਉਸਦਾ ਫੈਸਲਾ ਅੰੰਵਤਮ ਹੈ। ਸਪੀਕਰ
ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
However, the Speaker has two special powers which are not enjoyed by the Chairman: The Speaker decides
whether a bill is a money bill or not and his decision on this question is fnal. The Speaker presides over a joint
sitting of two Houses of Parliament.
7. ਸਪੀਕਰ (ਜੋ ਸਦਨ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਉਲਟ, ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਸਦਨ ਦਾ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ।
Unlike the Speaker (who is a member of the House), the Chairman is not a member of the House.
8. ਸਪੀਕਰ ਵਿਾਂਗ, ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਵਿੀ ਪਵਹਲੀ ਵਿਾਰ ਵਿੋ ਟ ਨਹੀ ਪਾ ਸਕਦਾ। ਉਹ ਵਿੀ ਵਿੋ ਟਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ
ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ ਵਿੋ ਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Like the Speaker, the Chairman also cannot vote in the frst instance. He too can cast a vote in the case of an
equality of votes.
9. ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਾਸ ਦੇ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਵਿਜੋਂ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨ
ਹਟਾਉਪ ਦਾ ਮਤਾ ਵਵਿਚਾਰ ਅੰਧੀਨ ਹੈ।
The Vice-President cannot preside over a sitting of the Rajya Sabha as its Chairman when a resolution for his
removal is under consideration
10. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਬੋ ਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾਸਦੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਵਵਿੱਚ ਵਹੱਸਾ ਲੈ
ਸਕਦਾ ਹੈ, ਵਬਨਾਂ ਵਿੋ ਵਟੰਗ ਦੇ
He can be present and speak in the House and can take part in its proceedings, withoutvoting.(while the Speaker
can vote in the frst instance when a resolution for his removal is under consideration of the Lok Sabha).
 ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ Deputy Chairman of Rajya

Sabha
1. ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੀ ਚੋ ਪ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਪੇ ਮੈਬਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The Deputy Chairman is elected by the Rajya Sabha itself from amongst its members.
2.ਜਦੋਂ ਵਿੀ ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦਾ ਅੰਹੁਦਾ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਰਾਜ ਸਭਾ ਖਾਲੀ ਥਿਾਂ ਨ ਭਰਨ ਲਈ ਵਕਸੇ ਹੋ ਰ ਮੈਬਰ ਦੀ ਚੋ ਪ ਕਰਦੀ ਹੈ ।
Whenever the ofce of the Deputy Chairman falls vacant, the Rajya Sabha elects another
member to fll the vacancy.
3.ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਹੇਠਾਂ ਵਦੱਤੇ ਵਤੰਨ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਵਵਿੱਚ ਵਿੀ ਆਪਪਾ ਦਫਤਰ ਖਾਲੀ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹੈ :
The Deputy Chairman vacates his ofce in any of the following three cases:
1.ਜੇਕਰ ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਬਪਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹੈ;

if he ceases to be a member of the Rajya Sabhai
2.ਜੇਕਰ ਉਹ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਨ ਪੱਤਰ ਵਲਖ ਕੇ ਅੰਸਤੀਫਾ ਵਦੰਦਾ ਹੈ
if he resigns by writing to the Chairman
3. ਜੇਕਰ ਉਸ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਸਾਰੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਮਤ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਮਤੇ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅੰਵਜਹਾ ਮਤਾ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੀ
ਾਡਵਿਾਂਸ ਨੋ ਵਟਸ ਦੇਪ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
if he is removed by a resolution passed by a majority of all the members of the Rajya Sabha. Such a resolution can
be moved only aaer giving 14 days‘ advance notice.
4.ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਵਨਭਾਉਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਾਹ ਖਾਲੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜਦੋਂ ਉਪ-ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਤੌਰ
'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
The Deputy Chairman performs the duties of the Chairman‘s ofce when it is vacant or when the Vice-President
acts as President or discharges the functions of the President.
5.ਜਦੋਂ ਬਾਅੰਦ ਵਿਾਲਾ ਸਦਨ ਦੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਵਿਜੋਂ ਵਿੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਵਿਾਂ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ, ਉਸ ਕੋ ਲ
ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ।
He also acts as the Chairman when the latter is absent from the sitting of the House. In both the cases, he has all
the powers of the Chairman.
6.ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਜ਼ੰਮੇਵਿਾਰ ਹੈ।
He is directly responsible to the Rajya Sabha.
 ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਆਗੂ Leaders in Parliament

 ਸਦਨ ਦੇ ਨੇ ਤਾ Leader of the House
1.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਵਨਯਮਾਂ ਦੇ ਤਵਹਤ, ਸਦਨ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ, ਜਾਂ ਾੱਕ ਮੰਤਰੀ ਹੈ ਜੋ
ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਬਰ ਹੈ ਅੰਤੇ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸਦਨ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਵਿਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
Under the Rules of Lok Sabha, the Leader of the House‘ means the prime minister, if he is a member of the Lok
Sabha, or a minister who is a member of the Lok Sabha and is nominated by the prime minister to function as the
Leader of the House.
2.ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਸਦਨ ਦਾ ਾੱਕ ਨੇ ਤਾ ਵਿੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮੰਤਰੀ ਅੰਤੇ ਮੈਬਰ ਹਨ ਅੰਤੇ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ
ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
There is also a Leader of the House in the Rajya Sabha. He is a minister and a member of the Rajya Sabha and is
nominated by the prime minister to function as such.
 ਵਵਿਰੋ ਧੀ ਵਧਰ ਦੇ ਨੇ ਤਾ Leader of the Opposition

1.ਸੰਸਦ ਦੇ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ, ਵਵਿਰੋ ਧੀ ਵਧਰ ਦਾ ਨੇ ਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
In each House of Parliament, there is the Leader of the Opposition.
2.ਸਭ ਤੋਂ ਵਿੱਡੀ ਵਵਿਰੋ ਧੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਨੇ ਤਾ ਵਜਸ ਕੋ ਲ ਘੱਟੋਂ ਘੱਟ ਦਸਵਿੇ ਵਹੱਸਾ(1/10) ਸੀਟਾਂ ਹੋ ਪ ਸਦਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਵਗਪਤੀ ਦਾ ਉਸ ਨ ਵਵਿਰੋ ਧੀ
ਵਧਰ ਦਾ ਨੇ ਤਾ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
The leader of the largest opposition party having not less than one-tenth seats of the total strength of the House is
recognised as the leader of the Opposition in that House.
 Joint Sitting of Two Houses - Article 108 ਦੋ ਨਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ

ਬੈਠਕ
1. ਸੰਯੁਕਤ ਬੈਠਕ ਾੱਕ ਅੰਸਾਧਾਰਨ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਵਬੱਲ ਨ ਪਾਸ ਕਰਨ ਨ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਵਿਾਂ ਸਦਨਾਂ ਵਵਿਚਾਲੇ ਡੈੱਡਲਾਕ ਹੱਲ
ਕਰਨ ਲਈ ਪਬ੍ਰਿਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ
Joint sitting is an extraordinary machinery provided by the Constitution to resolve a deadlock between the two
Houses over the passage of a bill.
2. ਾੱਕ ਡੈੱਡਲਾਕ ਨ ਹੇਠ ਵਲਖੀਆਂ ਵਤੰਨ ਸਵਥਿਤੀਆਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਾੱਕ ਦੇ ਬਾਅੰਦ ਵਿਾਪਵਰਆ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਾੱਕ ਵਬੱਲ ਾੱਕ ਸਦਨ
ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ਅੰਤੇ ਦੂਜੇ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਭੇਵਜਆ ਵਗਆ ਹੈ:
A deadlock is deemed to have taken place under any one of the following three situations aaer a bill has been
passed by one House and transmitted to the other House:
1. ਜੇਕਰ ਵਬੱਲ ਦੂਜੇ ਸਦਨ ਦੁਆਰਾ ਰੱਦ ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

if the bill is rejected by the other Housei
2. ਜੇਕਰ ਸਦਨ ਅੰੰਤ ਵਵਿੱਚ ਵਬੱਲ ਵਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਪ ਵਿਾਲੀਆਂ ਸੋ ਧਾਂ ਬਾਰੇ ਅੰਸਵਹਮਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ; ਜਾਂ
if the Houses have fnally disagreed as to the amendments to be made in the billi or
3. ਜੇਕਰ ਦੂਜੇ ਸਦਨ ਦੁਆਰਾ ਵਬੱਲ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤੀ ਦੀ ਵਮਤੀ ਤੋਂ ਵਬੱਲ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਵਬਨਾਂ ਛੇ ਮਹੀਵਨਆਂ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਵਗਆ ਹੈ
if more than six months have elapsed from the date of the receipt of the bill by the other House without the bill
being passed by it.
4. ਉਪਰੋ ਕਤ 3 ਸਵਥਿਤੀਆਂ ਵਵਿੱਚ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਵਬੱਲ 'ਤੇ ਵਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਅੰਤੇ ਵਿੋ ਵਟੰਗ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਾੱਕ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਬੁਲਾ
ਸਕਦਾ ਹੈ ।
In the above 3 situations, the president can summon a joint sitting for the purpose of deliberating and voting
on the bill.
5. ਾੱਥਿੇ ਾਹ ਨੋ ਟ ਕੀਤਾ ਜਾਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਵਕ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਥਿਾ ਆਮ ਵਬੱਲਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਵਸਰਫ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲਾਂ ਲਈ
ਅੰਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲਾਂ ਜਾਂ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋ ਧ ਵਬੱਲਾਂ ਲਈ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ।
It must be noted here that the provision of joint sitting is applicable to ordinary bills or fnancial bills only and
not to money bills or Constitutional amendment bills.
6. ਾੱਕ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ, ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਨ ਓਵਿਰਰਾਈਵਡੰਗ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਵਕ ਾੱਕ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋ ਧ ਵਬੱਲ ਹਰੇਕ
ਸਦਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਪਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
In the case of a money bill, the Lok Sabha has overriding powers, while a Constitutional amendment bill must be
passed by each House separately.
7. ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਦੋ ਹਾਂ ਸਦਨਾਂ ਅੰਤੇ ਵਡਪਟੀ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਵਿੱਚ ਵਡਪਟੀ
ਸਪੀਕਰ ਅੰਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜਰੀ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦਾ ਵਡਪਟੀ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਵਿੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ, ਤਾਂ
ਅੰਵਜਹਾ ਕੋ ਈ ਹੋ ਰ ਵਵਿਅੰਕਤੀ ਜੋ ਵਕ ਹਾਜ਼ਰ ਮੈਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ, ਮੀਵਟੰਗ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ
ਕਰਦਂਾ ਹੈ।
The Speaker of Lok Sabha presides over a joint sitting of the two Houses and the Deputy Speaker, in his absence. If
the Deputy Speaker is also absent from a joint sitting, the Deputy Chairman of Rajya Sabha presides. If he is also
absent, such other person as may be determined by the members present at the joint sitting, presides over the
meeting.
8. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅੰਰਮੈਨ ਸੰਯੁਕਤ ਬੈਠਕ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨਗੀ ਨਹੀ ਕਰਦਾ ਵਕਉਵਕ ਉਹ ਸੰਸਦ ਦਂੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਦਨ ਮੈਬਰ ਨਹੀ ਹੈ
Chairman of Rajya Sabha does not preside over a joint sitting as he is not a member of either House of Parliament.
 PARLIAMENT (Parliamentary Terms) (ਸੰਸਦ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ)
1. ਸੰਸਦ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ Sessions of Parliament
2.ਸੰਮਨ Summoning ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸਮੇ-ਸਮੇ 'ਤੇ ਸੰਸਦ ਦੇ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਨ ਵਮਲਪ ਲਈ ਬੁਲਾਉਦੇ ਹਨ।
The president from time to time summons each House of Parliament to meet.
3. ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਧ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਅੰੰਤਰ ਛੇ ਮਹੀਵਨਆਂ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ।
The maximum gap between two sessions of Parliament cannot be more than six months.
ਾੱਕ ਸਾਲ ਵਵਿੱਚ ਵਤੰਨ ਸੈਸ਼ਨ ਬੁਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

1. ਬਜਟ ਸੈਸ਼ਨ (ਫਰਵਿਰੀ ਤੋਂ ਮਈ) the Budget Session (February to May)
2. ਮਾਨਸੂਨ ਸੈਸ਼ਨ (ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ) the Monsoon Session (July to September)
3. ਸਰਦ ਰੁੱਤ ਸੈਸ਼ਨ (ਨਵਿੰਬਰ ਤੋਂ ਦਸੰਬਰ) the Winter Session (November to December)
 ਕੋ ਰਮ Quorum
1.ਕਂੋ ਰਮ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਪਵਹਲਾਂ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਪ ਲਈ ਲੋ ੜੀਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਘੱਟੋ -ਘੱਟ ਵਗਪਤੀ ਹੈ ਾਹ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਕਾਰੋ ਬਾਰ ਦਾ ਲੈ ਪ-ਦੇਪ ਕਰ
ਸਕਦਾ ਹੈ।
Quorum is the minimum number of members required to be present in the House before it can transact any
business.
2. ਾਹ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਅੰਵਧਕਾਰੀ ਸਮੇਤ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਦੇ ਕੁੱਲ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਵਗਪਤੀ ਦਾ ਦਸਵਿਾਂ ਵਹੱਸਾ ਹੈ
It is one-tenth of the total number of members in each House including the presiding ofcer.
3. ਾਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਵਕ ਜੇਕਰ ਕੋ ਈ ਕਂਾਰਵਿਾਈ ਚਲਾਉਪਂੀ ਹੋ ਵਿੇ। ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਘੱਟੋ -ਘੱਟ 55 ਮੈਬਰ ਮੌਜੂਦ ਹੋ ਪੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਅੰਤੇ
25 ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਮੈਬਰ,
It means that there must be at least 55 members present in the Lok Sabha and 25 members present in the Rajya
Sabha, if any business is to be conducted
4. ਜੇਕਰ ਸਦਨ ਦੀ ਮੀਵਟੰਗ ਦੌਰਾਨ ਕੋ ਰਮ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਾਹ ਪਬ੍ਰਿੀਜ਼ਾਈਵਡੰਗ ਅੰਫਸਰ ਦੀ ਵਡਊਟੀ ਹੈ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਦਨ ਨ ਮੁਲਤਵਿੀ
ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਕੋ ਰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਪ ਤੱਕ ਮੀਵਟੰਗ ਨ ਮੁਲਤਵਿੀ ਕਰਨਾ।
If there is no quorum during a meeting of the House, it is the duty of the presiding ofcer either to adjourn the
House or to suspend the meeting until there is a quorum.
 Lame-duck Session
1. ਾਹ ਮੌਜੂਦਾ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸੈਸ਼ਨ ਦਾ ਹਵਿਾਲਾ ਵਦੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਵਿੀ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਚੁਪਨ ਤੋਂ ਬਾਅੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
It refers to the last session of the existing Lok Sabha, aaer a new Lok Sabha has been elected.
2. ਮੌਜੂਦਾ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਉਹ ਮੈਬਰ ਜੋ ਨਵਿੀ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਨਹੀ ਚੁਪੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਸਭ ਨ lame-ducks
ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Those members of the existing Lok Sabha who could not get re-elected to the new Lok Sabha are called.
 Question Hour ਪਬ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਲ

1. ਹਰ ਸੰਸਦੀ ਬੈਠਕ ਦਾ ਪਵਹਲਾ ਘੰਟਾ ਾਸ ਲਈ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ। ਾਸ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ, ਮੈਬਰ ਸਵਿਾਲ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਅੰਤੇ ਮੰਤਰੀ
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਵਿਾਬ ਵਦੰਦੇ ਹਨ।
The frst hour of every parliamentary sitting is slotted for this. During this time, the members ask questions
and the ministers usually give answers
ਪਬ੍ਰਿਸ਼ਨ ਵਤੰਨ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, The questions are of three kinds, namely, starred, un-starred and short notice.
1.A starred ਵਿਾਲੇ ਸਵਿਾਲ ਲਈ ਮੌਵਖਕ ਜਵਿਾਬ ਦੀ ਲੋ ੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾਸ ਲਈ ਪੂਰਕ ਸਵਿਾਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ
A starred question requires an oral answer and hence supplementary questions can follow.
2. An unstarred ਸਵਿਾਲ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਾੱਕ ਵਲਖਤੀ ਜਵਿਾਬ ਦੀ ਲੋ ੜ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾਸ ਲਈ, ਪੂਰਕ ਸਵਿਾਲਾਂ ਦੀ ਪਾਲਪਾ ਨਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ
ਸਕਦੀ।
An unstarred question, on the other hand, requires a written answer and hence, supplementary questions cannot
follow.
3.A short notice question ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦਸ ਵਦਨਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਸਮੇ ਦਾ ਨੋ ਵਟਸ ਦੇ ਕੇ ਪੁੱਵਛਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਾਸ ਵਵਿੱਚ ਵਿੀ ਜ਼ੁਬਾਨੀ
ਜਵਿਾਬ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
A short notice question is one that is asked by giving a notice of less than ten days. It is answered orally.
 Zero Hour
1. ਪਬ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਲ ਦੇ ਉਲਟ, ਪਬ੍ਰਿਵਕਵਰਆ ਦੇ ਵਨਯਮਾਂ ਵਵਿੱਚ ਜ਼ੀਰੋ ਆਵਿਰ ਦਾ ਵਜ਼ਕਰ ਨਹੀ ਹੈ।
Unlike the question hour, the zero hour is not mentioned in the Rules of Procedure
2. ਾਹ ਾੱਕ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਯੰਤਰ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਦ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਵਬਨਾਂ ਵਕਸੇ ਅੰਗਾਂ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਮਾਮਵਲਆਂ ਨ ਉਠਾਉਪ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਹੈ ।
it is an informal device available to the members of the Parliament to raise matters without any prior notice
3. ਜ਼ੀਰੋ ਆਵਿਰ ਪਬ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅੰਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਵਦਨ ਦੇ ਏਜੰਡੇ ਤੱਕ ਰਵਹੰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵਿ ਸਦਨ ਦਾ ਵਨਯਮਤ ਕੰਮਕਾਜ) ਤੱਕ
The zero hour starts immediately aaer the question hour and lasts until the agenda for the day (ie regular business
of the House) is taken up
4. ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਵਿਚ, ਪਬ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਾਲ ਅੰਤੇ ਏਜੰਡੇ ਵਵਿਚਲੇ ਸਮੇ ਦੇ ਅੰੰਤਰ ਨ ਜ਼ੀਰੋ ਘੰਟਾ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
In other words, the time gap between the question hour and the agenda is known as zero
hour.
 Calling Attention Motion

 ਾਹ ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਾੱਕ ਮੈਬਰ ਦੁਆਰਾ ਾੱਕ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਵਧਆਨ ਾੱਕ ਵਿੱਲ ਵਖੱਚਪ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ
ਮਾਮਲਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਨਤਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਮਾਮਲਾ, ਅੰਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਅੰਵਧਕਾਰਤ ਵਬਆਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ
It is introduced in the Parliament by a member to call the attention of a minister to a matter of urgent public
importance, and to seek an authoritative statement from him on that matter.
 NO CONFIDENCE MOTION – 50 votes required (Article 75)- 50

ਵਿੋ ਟਾਂ ਦੀ ਲੋ ੜ ਹੈ
1.No confdence motion ਪਾਸ ਹੋ ਪ 'ਤੇ CoM +PM ਨ ਅੰਸਤੀਫਾ ਦੇਪਾ ਪਵਿੇਗਾ CoM + PM have to resign if
passed
ਮੁਲਤਵਿੀ ਮੋ ਸ਼ਨ Adjournment Motion
2. ਾਹ ਸਦਨ ਦਾ ਵਧਆਨ ਵਕਸੇ ਵਨਸ਼ਵਚਤ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਲ ਵਖੱਚਪ ਲਈ ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਨਤਕ ਮਹੱਤਤਾ, ਅੰਤੇ
ਦਾਖਲੇ ਲਈ 50 ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਿਨ ਦੀ ਲੋ ੜ ਹੈ।
It is introduced in the Parliament to draw attention of the House to a defnite matter of urgent public importance,
and needs the support of 50 members to be admitted.
 ART-112 The Annual Financial Statement BUDGET ਸਾਲਾਨਾ ਵਵਿੱਤੀ

ਸਟੇਟਮੈਟ
1. ਸਲਾਨਾ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬਆਨ ਾੱਕ ਦਸਤਾਵਿੇਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਵਵਿੱਤੀ ਸਾਲ ਵਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਨ ਬਜਟ ਪਬ੍ਰਿਵਕਵਰਆ ਦੇ ਵਹੱਸੇ ਵਿਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ,
ਵਜਵਿੇ ਵਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅੰਨੁ ਛੇਦ 112 ਦੇ ਤਵਹਤ ਲੋ ੜੀਦਾ ਹੈ।
The Annual Financial Statement is a document presented to Parliament every fnancial year as part of the
Budget process, as required under Article 112 of the Constitution of India.
2. ਦਸਤਾਵਿੇਜ਼ਾਂ ਵਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਸਾਲ, ਵਪਛਲੇ ਸਾਲ ਅੰਤੇ ਬਜਟ ਸਾਲ ਵਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤੀਆਂ ਅੰਤੇ ਖਰਵਚਆਂ ਨ ਵਤੰਨ ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ
ਵਹੱਵਸਆਂ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ - ਭਾਰਤ ਦਾ ਏਕੀਵਕਤ ਫੰਡ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ, ਅੰਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਨਤਕ ਖਾਤਾ।
ਸਰਕਾਰ ਹਰ ਸਾਲ ਾਨ੍ਾਂ ਖਾਵਤਆਂ ਦੀਆਂ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤੀਆਂ ਅੰਤੇ ਖਰਵਚਆਂ ਦਾ ਵਬਆਨ ਸੰਸਦ ਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।
The documents consist of receipts and expenditures of the government in the current year, previous year and
the Budget year in three separate parts — Consolidated Fund of India, Contingency Fund of India, and Public
Account of India. The government presents a statement of receipts and expenditures for these accounts every
year to Parliament.
3. ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਉਠਾਏ ਗਏ ਕਰਜ਼ੇ, ਭਾਰਤੀ ਵਰਜ਼ਰਵਿ ਬੈਕ (ਆਰਬੀਆਈ) ਤੋਂ ਉਧਾਰ, ਅੰਤੇ ਵਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸੰਸਥਿਾਵਿਾਂ ਤੋਂ
ਉਧਾਰ ਪੂੰਜੀ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਤਵਹਤ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਵਕ ਕਰਜ਼ੇ ਦੀ ਵਿਸੂਲੀ, ਸੰਪੱਤੀ ਦੀ ਵਵਿਕਰੀ, ਵਵਿਵਨਵਿੇਸ਼, ਆਵਦ ਨ ਵਿੀ
ਦਰਸਾਉਦੇ ਹਨ।
Loans raised by the government, borrowings from the Reserve Bank of India (RBI), and borrowings from foreign
governments or institutions are shown under capital receipts, which also show loan recoveries, asset sale,
disinvestment, etc.
 ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ (ਵਬੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵਕਸਮਾਂ ) (PARLIAMENT – 2 (Types of Bills)
ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਧਾਨਕ ਪਬ੍ਰਿਵਕਵਰਆ Legislative Procedure in Parliament
1.ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਹਾਂ ਸਦਨਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਧਾਨਕ ਪਬ੍ਰਿਵਕਵਰਆ ਾੱਕੋ ਵਜਹੀ ਹੈ।

The legislative procedure is identical in both the Houses of Parliament.
2.ਹਰੇਕ ਵਬਲ ਨ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਾੱਕੋ ਪੜਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਲੰ ਘਪਾ ਪੈਦਾ ਹੈ।
Every bill has to pass through the same stages in each House.
3.ਾੱਕ ਵਬੱਲ ਕਾਨਨ ਲਈ ਾੱਕ ਪਬ੍ਰਿਸਤਾਵਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾਹ ਾੱਕ ਾਕਟ ਜਾਂ ਕਾਨਨ ਬਪ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਾਸਨ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
A bill is a proposal for legislation and it becomes an act or law when duly enacted.
 ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਬੱਲਾਂ ਨ ਵਿੀ ਚਾਰ ਸ਼ਬ੍ਰਿੇਪੀਆਂ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਬ੍ਰਿੇਪੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:
The bills introduced in the Parliament can also be classifed into four categories:
1.ਸਾਧਾਰਨ ਵਬੱਲ, ਜੋ ਵਵਿੱਤੀ ਵਵਿਵਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਾਲਾਵਿਾ ਵਕਸੇ ਹੋ ਰ ਮਾਮਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।
Ordinary bills, which are concerned with any matter other than fnancial subjects.
2.ਮਨੀ ਵਬੱਲ, ਜੋ ਵਕ ਵਵਿੱਤੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਜਵਿੇ ਵਕ ਟੈਕਸ, ਜਨਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ ਖਰਚਾ, ਆਵਦ ਨਾਲ
Money bills, which are concerned with the fnancial matters like taxation, public expenditure,etc
3.ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ, ਜੋ ਵਵਿੱਤੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ਨਾਲ ਵਿੀ ਸਬੰਧਤ ਹਨ (ਪਰ ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲ ਤੋਂ ਵਿੱਖਰੇ ਹਨ)
Financial bills, which are also concerned with fnancial matters (but are diierent from money bills).
4.ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਸੋ ਧ ਵਬੱਲ, ਜੋ ਵਕ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਉਪਬੰਧ ਸੋ ਧ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ
Constitution amendment bills, which are concerned with the amendment of the provisions of the Constitution.
 ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲ Money Bill ARTICLE 110

ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦਾ ਅੰਨੁ ਛੇਦ 110 ਮਨੀ ਵਬੱਲਾਂ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹੈ। ਾਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਵਕ ਾੱਕ ਵਬੱਲ ਹੈ ਾੱਕ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
ਜੇਕਰ ਾਸ ਵਵਿੱਚ ਹੇਠ ਵਲਵਖਆਂ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਨਾਲ ਨਵਜੱਠਪ ਵਿਾਲੇ ਪਬ੍ਰਿਬੰਧ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
Article 110 of the Constitution deals with the defnition of money bills. It states that a bill is deemed to be a money
bill if it contains only provisions dealing with any of the following matters:
1.ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਟੈਕਸ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ, ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ, ਮੁਆਫੀ, ਤਬਦੀਲੀ ਜਾਂ ਵਨਯਮ;
The imposition, abolition, remission, alteration or regulation of any taxi
2.ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੈਸਾ ਉਧਾਰ ਲੈ ਪ ਦਾ ਵਨਯਮ;
The regulation of the borrowing of money by the Union governmenti
3.ਭਾਰਤ ਦੇ ਏਕੀਵਕਤ ਫੰਡ ਜਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ ਦੀ ਵਹਰਾਸਤ, ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਜਾਂ ਕਢਵਿਾਉਪਾ
The custody of the Consolidated Fund of India or the contingency fund of India, the payment or withdrawal of
money from them
4.ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਫੰਡ 'ਤੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਖਰਚੇ ਨ 'ਚਾਰਜ' ਵਿਜੋਂ ਘੋ ਵਸ਼ਤ ਕਰਨਾ
Declaration of any expenditure as ‘charged’ on the Consolidated Fund of India
5.ਜੇਕਰ ਕੋ ਈ ਸਵਿਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਵਕ ਕੀ ਕੋ ਈ ਵਬੱਲ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ, ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਫਾਈਨਲ ਹੈ। ਾਸ ਸਬੰਧ
ਵਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਫੈਸਲੇ 'ਤੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਅੰਦਾਲਤ ਵਵਿਚ ਸਵਿਾਲ ਨਹੀ ਉਠਾਾਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਾਨਨ ਜਾਂ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨ ਜਾਂ ਾੱਥਿੋਂ ਤੱਕ ਵਕ
ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵਿੀ ਨਹੀ।
If any question arises whether a bill is a money bill or not, the decision of the Speaker of the Lok Sabha is fnal. His
decision in this regard cannot be questioned in any court of law or in the either House of Parliament or even the
president
6.ਜਦੋਂ ਾੱਕ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਵਸਫਾਰਸ਼ ਲਈ ਭੇਵਜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਵਹਮਤੀ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕੋ ਲ,
ਸਪੀਕਰ ਾਸ ਨ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਵਿਜੋਂ ਸਮਰਥਿਨ ਵਦੰਦਾ ਹੈ।
When a money bill is transmitted to the Rajya Sabha for recommendation and presented
to the president for assent, the Speaker endorses it as a money bill.
7.ਾੱਕ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਵਸਰਫ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਉਹ ਵਿੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਵਸਫਾਰਸ਼ ਨਾਲ.
A money bill can only be introduced in the Lok Sabha and that too on the recommendation of the president.
8.ਅੰਵਜਹੇ ਹਰ ਵਬੱਲ ਨ ਸਰਕਾਰੀ ਵਬੱਲ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅੰਤੇ ਾਸਨ ਵਸਰਫ ਾੱਕ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Every such bill is considered to be a government bill and can be introduced only by a minister.
9.ਰਾਜ ਸਭਾ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਨ ਰੱਦ ਜਾਂ ਸੋ ਧ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਾਹ ਵਸਰਫ ਵਸਫਾਰਸ਼ਾਂ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Rajya Sabha cannot reject or amend a money bill. it can only make recommendations
10. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਾਸਨ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੇ ਅੰੰਦਰ, ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਨ ਵਬਲ ਵਿਾਪਸ ਕਰਨਾ ਪੈਦਾ ਹੈ। ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ
ਜਾਂ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਵਸਫਾਰਸ਼ ਨ ਸਵਿੀਕਾਰ ਜਾਂ ਅੰਸਵਿੀਕਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ
It must return the bill to the Lok Sabha within 14 days, with or without recommendations. The Lok Sabha can either
accept or reject all or any of the recommendations of the Rajya Sabha.
11. ਜੇਕਰ ਰਾਜ ਸਭਾ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੇ ਅੰੰਦਰ ਵਬੱਲ ਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਨ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਭੇਜਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਬੱਲ ਨ ਦੋ ਵਿੇ ਸਦਨਾਂ ਵਵਿੱਚ ਪਾਸ ਸਮਵਝਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਸਲ ਵਵਿੱਚ ਾਸਨ ਪਾਸ ਵਸਰਫ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
If the Rajya Sabha does not return the bill to the Lok Sabha within 14 days, the bill is deemed to have been
passed by both the Houses in the form originally passed by the Lok Sabha.
12. ਾਸ ਤਰ੍ ਾ,ਂ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਕੋ ਲ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜ ਸਭਾ ਨਾਲੋਂ ਵਿੱਧ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਦੋ ਵਿੇ ਸਦਨਾਂ ਨ ਾੱਕ ਆਮ
ਵਬੱਲ ordinary bill ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ।
Thus, the Lok Sabha has more powers than Rajya Sabha with regard to a money bill. On the other hand, both
the Houses have equal powers with regard to an ordinary bill.
13. ਅੰੰਤ ਵਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਾੱਕ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਨ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਹ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਬੱਲ ਨ ਆਪਪੀ ਸਵਹਮਤੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ
ਵਬੱਲ ਲਈ ਆਪਪੀ ਸਵਹਮਤੀ ਨ ਰੋ ਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੁੜ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਵਬੱਲ ਨ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ
Finally, when a money bill is presented to the president, he may either give his assent to the bill or withhold his
assent to the bill but cannot return the bill for reconsideration of the Houses.
14. ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਨ ਆਪਪੀ ਸਵਹਮਤੀ ਹੀ ਵਦੰਦਾ ਹੈ ਵਕਉਵਕ ਾਹ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਅੰਗਾਂ ਾਜਾਜ਼ਤ ਨਾਲ
ਸੰਸਦ ਾਸ ਵਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
Normally, the president gives his assent to a money bill as it is introduced in the Parliament with his prior
permission.
 ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ - Financial Bills – Article 117

1. ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਉਹ ਵਬੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਵਿੱਤੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ਨਾਲ ਨਵਜੱਠਦੇ ਹਨ, ਯਾਨੀ ਮਾਲੀਆ ਜਾਂ ਖਰਚੇ।
Financial bills are those bills that deal with fscal matters, that is, revenue or expenditure.
2.ਹਾਲਾਂਵਕ, ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਤਕਨੀਕੀ ਅੰਰਥਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਵਤੰਨ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
However, the Constitution uses the term fnancial bill in a technical sense.
Financial bills are of three kinds:
3. ਮਨੀ ਵਬੱਲ— Money bills—Article 110
ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ (I)- Financial bills (I)—Article 117 (1)
ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ (II)— Financial bills (II)—Article 117 (3)
4. ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲ ਵਸਰਫ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲਾਂ ਦੀ ਾੱਕ ਵਕਸਮ ਹਨ।
Money bills are simply a species of fnancial bills.
5. ਾਸ ਲਈ, ਸਾਰੇ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਾਰੇ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲ ਨਹੀ ਹੁੰਦੇ।
Hence, all money bills are fnancial bills but all fnancial bills are not money bills.
6. ਵਸਰਫ ਉਹ ਵਵਿੱਤੀ ਵਬੱਲ ਹੀ ਪੈਸੇ ਦੇ ਵਬੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਵਜਨ੍ਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਸਰਫ ਉਹੀ ਮਾਮਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 110
ਵਵਿੱਚ ਵਜ਼ਕਰ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
Only those fnancial bills are money bills which contain exclusively those matters which are mentioned in Article
110 of the Constitution.
7. ਾਹਨਾਂ ਨ ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦੁਆਰਾ ਮਨੀ ਵਬੱਲਾਂ ਵਿਜੋਂ ਵਿੀ ਪਬ੍ਰਿਮਾਵਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
These are also certifed by the Speaker of Lok Sabha as money bills. The fnancial bills (I) and (II), on the other hand,
have been dealt with in Article 117 of the Constitution
 ਫੰਡ Funds
ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਕੇਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਵਨਮਨਵਲਖਤ ਵਤੰਨ ਵਕਸਮਾਂ ਦੇ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਥਿਾ ਕਰਦਾ ਹੈ
The Constitution of India provides for the following three kinds of funds for the Central government:
1. Consolidated Fund of India (Article 266 (1)) ਭਾਰਤ ਦਾ ਏਕੀਵਕਤ ਫੰਡ
2. Public Account of India (Article 266 (2)) ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਨਤਕ ਖਾਤਾ

3. Contingency Fund of India (Article 267) ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ
 Consolidated Fund of India ਭਾਰਤ ਦਾ ਏਕੀਵਕਤ ਫੰਡ art-266(1)
• ਾਹ ਾੱਕ ਫੰਡ ਹੈ ਵਜਸ ਵਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਕੈਵਡਟ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅੰਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਅੰਦਾਾਗੀਆਂ ਡੈਵਬਟ
ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
It is a fund to which all receipts are credited and all payments are debited
1. ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਮਾਲੀਏ ਆਮਦਨ
all revenues received by the Government of Indiai
2. ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਵਬੱਲਾਂ, ਕਰਵਜ਼ਆਂ ਜਾਂ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਕਰਜ਼ੇ ਅੰਤੇ
all loans raised by the Government by the issue of treasury bills, loans or ways and means of advancesi and
3. ਕਰਵਜ਼ਆਂ ਦੀ ਮੁੜ ਅੰਦਾਾਗੀ ਵਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ forms the Consolidated Fund of
India ਵਵਿੱਚ ਾਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
all money received by the government in repayment of loans forms the Consolidated Fund of India.
4. ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਾਸ ਫੰਡ ਦੁਆਰਾ ਸਾਰੇ ਕਾਨਨੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੰਵਧਕਾਰਤ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
all the legally authorised payments on behalf of the Government of India are made out of this fund.
 Public Account of India ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਨਤਕ ਖਾਤਾ –art-266(2)

1. ਹੋ ਰ ਸਾਰੇ ਜਨਤਕ ਪੈਸੇ (ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਛੱਡ ਕੇ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਏਕੀਵਕਤ ਫੰਡ ਵਵਿੱਚ ਕੈਵਡਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਂ ਉਸ
ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਪਬ੍ਰਿਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਨਤਾ ਨ ਕੈਵਡਟ ਕੀਤੀ ਜਾਵਿੇਗੀ
All other public money (other than those which are credited to the Consolidated Fund of India) received by or on
behalf of the Government of India shall be credited to the Public Account of India.
2. ਾਸ ਵਵਿੱਚ ਪਬ੍ਰਿਾਵਿੀਡੈਟ ਫੰਡ ਵਡਪਾਵਜ਼ਟ, ਜੁਡੀਸ਼ੀਅੰਲ ਵਡਪਾਵਜ਼ਟ, ਸੇਵਵਿੰਗ ਬੈਕ ਵਡਪਾਵਜ਼ਟ, ਵਵਿਭਾਗੀ ਵਡਪਾਵਜ਼ਟ, ਵਰਵਮਟੈਸ।
This includes provident fund deposits, judicial deposits, savings bank deposits, departmental deposits, Remittances.
3. ਾਹ ਖਾਤਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਾਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਯਾਨੀ ਾਸ ਖਾਤੇ ਤੋਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਾਹ ਸੰਸਦ ਦੀ
ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਤੋਂ ਵਬਨਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅੰਵਜਹੇ ਭੁਗਤਾਨ ਵਜ਼ਆਦਾਤਰ ਬੈਵਕੰਗ ਲੈ ਪ-ਦੇਪ ਦੀ ਪਬ੍ਰਿਵਕਰਤੀ ਵਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
his account is operated by executive action, that is, the payments from this account can be made without
parliamentary appropriation. Such payments are mostly in the nature of banking transactions.
 Contingency Fund of India ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ art-267

1. ਪਾਰਲੀਮੈਟ ਨੇ 1950 ਵਵਿੱਚ ਕੰਟੀਜੈਸੀ ਫੰਡ ਆਫ ਾੰਡੀਆ ਾਕਟ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ।
Parliament enacted the contingency fund of India Act in 1950.
2. ਾਹ ਫੰਡ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੇ ਅੰਧੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਾਸਨ ਬਕਾਾਆ ਅੰਪਵਕਆਸੇ ਖਰਚੇ ਦੇ ਵਨਪਟਾਰੇ ਲਈ ਰੱਵਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੰਤੇ
ਪਾਰਲੀਮੈਟ ਦੀ ਸਵਹਮਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਾਸ ਨ ਓਪਰੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
This fund is placed at the disposal of the president, and he can make advances out of it to meet unforeseen
expenditure pending its authorisation by the Parliament.
3. ਫੰਡ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਵਵਿੱਤ ਸਕੱਤਰ ਕੋ ਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਨਤਕ ਖਾਤੇ ਵਿਾਂਗ, ਾਹ ਵਿੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕਾਰਵਿਾਈ ਦੁਆਰਾ
ਚਲਾਾਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The fund is held by the fnance secretary on behalf of the president. Like the public account of India, it is also
operated by executive action.
IMPORTANT ARTICLES PART 5 (79 TO 123)

Article Subject-matter
No.
General
79 Constitution of Parliament
80 Composition of the Council of States
81 Composition of the House of the People
82 Readjustment after each census
83 Duration of Houses of Parliament
84 Qualification for membership of Parliament
85 Sessions of Parliament, prorogation and dissolution
86 Right of President to address and send messages to Houses
87 Special address by the President
88 Rights of Ministers and Attorney-General as respects Houses
Officer of Parliament
89 The Chairman and Deputy Chairman of the Council of States
90 Vacation and resignation of, and removal from, the office of Deputy Chairman
91 Power of the Deputy Chairman or other person to perform the duties of the office
of, or to act as, Chairman
92 The Chairman or the Deputy Chairman not to preside while a resolution for his
removal from office is under consideration
93 The Speaker and Deputy Speaker of the House of the People
94 Vacation and resignation of, and removal from, the offices of Speaker and Deputy
Speaker
95 Power of the Deputy Speaker or other person to perform the duties of the office
of, or to act as, Speaker
96 The Speaker or the Deputy Speaker not to preside while a resolution for his
removal from office is under consideration
97 Salaries and allowances of the Chairman and Deputy Chairman and the Speaker
and Deputy Speaker
98 Secretariat of Parliament
Conduct of Business
99 Oath or affirmation by members
100 Voting in Houses, power of Houses to act notwithstanding vacancies and quorum
Disqualifications of Members
101 Vacation of seats
102 Disqualifications for membership
103 Decision on questions as to disqualifications of members
104 Penalty for sitting and voting before making oath or affirmation under article 99 or
when not qualified or when disqualified
Powers, Privileges and Immunities of Parliament and its Members
105 Powers, privileges, etc., of the Houses of Parliament and of the members and
committees thereof
106 Salaries and allowances of members
Legislative Procedure
107 Provisions as to introduction and passing of Bills
108 Joint sitting of both Houses in certain cases
109 Special procedure in respect of Money Bills
110 Definition of "Money Bills"
111 Assent to Bills
Procedures in Financial Matters
112 Annual financial statement (BUDGET)
113 Procedure in Parliament with respect to estimates
114 Appropriation Bills
115 Supplementary, additional or excess grants
116 Votes on account, votes of credit and exceptional grants
117 Special provisions as to financial Bills
Procedure Generally
118 Rules of procedure
119 Regulation by law of procedure in Parliament in relation to financial business

120 Language to be used in Parliament
121 Restriction on discussion in Parliament
122 Courts not to inquire into proceedings of Parliament
Legislative Powers of the President
123 Power of President to promulgate Ordinances during
recess of Parliament
END OF CLASS 16 POLITY
NEXT CLASS 17- PARLIAMENT ALL IMP MCQ

POLITY COURSE BILINGUAL

CLASS-17-THE PARLIAMENT TOP 25 MCQ
MCQ ਲਗਾਉਣ ਤੋ ਪਹਲਾਂ POLITY ਦੀ ਕਲਾਸ 15-16 PARLIAMENT (ARTICLE 79-123)FULL TOPIC ਜਰੂਰ ਕਰੋ।
1. ਰਾਜ ਸਭਾ ਬਾਰੇ ਹੇਠ ਪਲਿੇ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕਾ ਸਹੀ ਹੈ?
Which of the following are correct about the Rajya Sabha?
1. It is not a subject to dissoluton. ਇਹ ਭੰਗ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ।
2. It has a term of fve years. ਇਸਦੀ ਪਮਿਆਦ ੰਜ ਸਾਲ ਹੈ।
3. One-third of its members retre afer every two years. ਇਸਦੇ ਇਿਕ ਪਤਹਾਾ ਮਿੈਬਰ ਹਰ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸੇਵਾਮਿਕਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
4. Its member shall not be less than 25 years of age. ਇਸ ਦੇ ਮਿੈਬਰ ਦੀ ਉਮਿਰ 25 ਸਾਲ ਤੋ ਿਟ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ੱਾਹੀਦੀ।
Select the correct answer using the code given below.
(A) 1, 2 and 3
(B) 2, 3 and 4
(C) 1 and 3
(D) 2 and 4
Answer – (C)
2. ਸੰਸਦ ਦਾ ਗਠਨ ੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
Formaton of Parliament is comlleted by

Indian Parliament consists of ?
(A) Only House of the Peolle
(B) House of the Peolle and Prime Minister
(C) House of the Peolle, Council of States and Prime Minister
(D) House of the Peolle (ਲੋਕ ਸਭਾ), Council of States (ਰਾਜ ਸਭਾ) and President ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੀ
Answer – (D)
3. ਸੰਸਦ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਪਵੱਕਾਰ ਵਿਧ ਤੋ ਵਿਧ ਅੰਤਰਾਲ ਪਕੰਨਾ ਹੋਣਾ ੱਾਹੀਦਾ ਹੈ?
What should be the interval between the two consecutve sessions of Parliament?
(A) Four months
(B) Six months
(C) 1 year
(D) Fixed by the President
Answer – (B)
4. What could be the tme limit of ‘queston hour’ in the Lok Sabha?
(A) 30 minutes
(B) One hour
(C) Indefnite leriod
(D) Two hours
Answer – (B) ਸਦਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਾ ਦਾ ਪਹਲਾਂ 1 ੰਟਾ
5. ਸੰਸਦ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਧੀਆਂ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਾ ੂਰੇ ਭਾਰਤ ਜਾਂ ਪਕਸੇ ਵੀ ਪਹਿਸੇ ਲਾ ਕੋਾ ਕਾਨਨ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ
The Parliament can make any law for whole or any lart of India for imllementng internatonal treates
(A) With the consent of all the States ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਪਹਮਿਤੀ ਨਾਲ
(B) With the consent of the majority of States ਬਹਕਪਗਣਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਪਹਮਿਤੀ ਨਾਲ
(C) With the consent of the States concerned ਸਬੰਧਤ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸਪਹਮਿਤੀ ਨਾਲ
(D) Without the consent of any State ਪਕਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਪਹਮਿਤੀ ਤੋ ਪਬਨਾਂ
Answer – (D)
6. ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਕਆਰਾ ਾਸ ਕੀਤੇ ਧਨ ਪਬਿਲ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਕਆਰਾ ਵੀ ਾਸ ਕੀਤਾ ਪਗਆ ਮਿੰਪਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਕਆਰਾ ਅੰਦਰ ਕੋਾ ਕਾਰਵਾਾ ਨਹੀ
ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ।
A Money Bill lassed by Lok Sabha is deemed to have been lassed by Rajya Sabha also when no acton is taken by the Rajya Sabha
within
(A) 10 days
(B) 14 days
(C) 15 days
(D) 16 days
ANS- B
7. ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਕਥਨਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕਾ ਇਿਕ ਸਹੀ ਹੈ?
Which one of the following statements is correct?
(A) A Money Bill is introduced in the Rajya Sabha ਰਾਜ ਸਭਾ ਪਵਿੱ ਇਿਕ ੈਸਾ ਪਬਿਲ ੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਗਆ ਹੈ
(B) A Money Bill can be introduced in either of the two Houses of the Parliament ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਸੇ ਇਿਕ ਪਵਿੱ ਇਿਕ ੈਸਾ ਪਬਿਲ
ੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
(C) A Money Bill cannot be introduced in the Lok Sabha ਲੋਕ ਸਭਾ ਪਵਿੱ ਮਿਨੀ ਪਬਿਲ ੇਸ਼ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ
(D) A Money Bill is introduced in the Lok Sabh ਲੋਕ ਸਭਾ ਪਵਿੱ ਇਿਕ ੈਸਾ ਪਬਿਲ ੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਪਗਆ ਹੈ
ANS- D
8. ਹੇਠ ਪਲਪਿਆਂ ਪਵਿੱੋ ਕੌਣ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਨ ਲਾ ਅਪਧਕਾਰਤ ਹੈ?
Who among the following is authorised to lreside over the joint session of the Parliament?
(A) President of India
(B) Vice-President of India
(C) Prime Minister of India
(D) Sleaker of the Lok SabhA
ANS- D
9. ______ਦੇ ਸਬੰਧ ਪਵਿੱ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਹਕਦ
ੰ ੀ ਹੈ
The joint sitng of both Houses of Indian Parliament is held in connecton with
(A) Consttuton Amendment Bill
(B) Money Bill
(C) Ordinary Bill
(D) Electon of the Vice-President of India
ANS- C
10. ਭਾਰਤ ਦੇ CONSOLIDATED ਫੰਡ ਪਵਿੱੋ ੈਸਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਅਪਧਕਾਰ ਪਕਸ ਕੋਲ ਹੈ?
Who has the right to issue money from the Consolidated Fund of India?
(A) Comltroller and Auditor General
(B) Finance Minister of India
(C) Authorized Minister
(D) Parliament
Answer – (D)
11. ਸੰਸਦ ਦੇ ਪਕਹਕੇ ਸਦਨ ਪਵਿੱ ਇਿਕ ਪਵਧਾਨਕ ਪਬਿਲ ੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?
A legislatve bill may be introduced in which House of Parliament?
(A) Lok Sabha
(B) Rajya Sabha
(C) Either House of Parliament
Answer – (C)
12. ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅੰਪਤਮਿ ਸ਼ਕਤੀ ਪਕਸ ਕੋਲ ਹੈ ਪਕ ਕੋਾ ਿਾਸ ਪਬਿਲ ਮਿਨੀ ਪਬਿਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ?
Who has the fnal lower to decide whether a lartcular bill is a money bill or not?
[A] President
[B] Prime Minister
[C] Sleaker OF LOK SABHA
[D] Chairman
Correct Answer: C [Sleaker OF LOK SABHA]
13. ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੀ ਦਕਆਰਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਾ ਨਾਮਿ਼ਦ ਕੀਤੇ ਗਏਤ ਮਿੈਬਰਾਂ ਦੀ ਕਕਿਲ ਪਗਣਤੀ ਹੈ?
The total number of members nominated by the President to the Lok Sabha and the Rajya ' Sabha is
(a) 8 LS AND 8 RS= 16
(b) LS-12 AND RS-2=14
(c) LS-2 AND RS-12 = 14
(D) NONE OF ABOVE
Answer: C 14 PRESIDENT NOMINATED MEMBERS OF RAJYA SABHA 12 AND LOK SABHA 2 = TOTAL 14
14. ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਕਥਨਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕਾ/ਸਿੱ ਨਹੀ ਹੈ?
Which among the following statements is/are NOT true?
1. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ੱੇਅਰਮਿੈਨ ਉਹ ਹਕਦ

ੰ ਾ ਹੈ ਜੋ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
The Chairman of the Rajya Sabha is the one who lresides over a joint sitng of both Lok Sabha and Rajya Sabha
2. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ੱੇਅਰਮਿੈਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸ ੀਕਰ ਦੋਵਾਂ ਨ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਪਧਕਾਰ ਹੈ ਪਕ ਕੀ ਕੋਾ ਪਬਿਲ ਮਿਨੀ ਪਬਿਲ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ।
The Chairman of Rajya Sabha and the Sleaker of Lok Sabha both have the authority to decide whether a bill is a money bill or
not
3. ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਤੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ੱੇਅਰਮਿੈਨ ਹਕੰਦਾ ਹੈ

The President of India is the ex-ofcio chairman of Rajya Sabha
4. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ੱੇਅਰਮਿੈਨ ਨ ਵੀ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮਿੈਬਰ ਮਿੰਪਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਜਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸ ੀਕਰ ਟੀ.
The Chairman of Rajya Sabha is also considered to be a member of Rajya Sabha, in the same way that the Sleaker of Lok Sabha is
a) 2,3 and 4
b) 1,3 and 4
c) 2 and 3
d) All of the above
ANS-D ALL OF THE ABOVE ARE INCORRECT STATEMENT
15. ਕੋਰਮਿ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ?
What is the meaning of the word Quorum?
a) Minimum number of members required to be lresent in the House before it can transact any tyle of business
b) Maximum number of members allowed in any given session
c) The discilline of maintaining the decorum in the House
d) Quorum means allroval of the majority members lresent during the sitng
ANS- A
16. QUSTION HOUR ਪਵਿੱ ਕਿƉੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਤੰਨ ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲ ਕੀ ਹਨ?
What are the three tyles of questons asked in the Queston Hour?
a) Starred, Unstarred, Short notce
b) Very very imlortant, very imlortant, imlortant
c) Starred, Unstarred, Emergency
d) Exlert, Professional, Detailed
ANSWER: a) Starred, Unstarred, Short notce
Starred questons require oral answers and they can be followed by sulllementary questons.
Unstarred questons are the ones that need writen answers, and because of this, they are not followed by sulllementary
questons
Short notce questons are those questons that are asked by giving a notce of less than 10 days. They require an oral answer.
17. ਮਿਨੀ ਪਬਿਲ ਬਾਰੇ ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਕਥਨਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕਾ/ਸਿੱ ਹੈ?
Which among the following statements is/are true about the Money Bill?
1. Money Bill can be introduced only in the Lok Sabha
2. The Sleaker of the Lok Sabha carries the fnal decision-making authority on whether a Bill is a Money Bill or not
3. Rajya Sabha can only made recommendatons to the Money Bill, it cannot change it or reject it
4. Money Bill can be introduced only afer the recommendaton of the President
a) Only 1, 2 and 3
b) Only 2 and 4
c) Only 2
d) All are true
ANS-D ALL ARE TRUE
18. ਦੋ ਸਦਨਾਂ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ) ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਬਾਰੇ ਹੇਠਾਂ ਪਦਿਤੇ ਕਥਨਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕਾ/ਸਿੱਾ ਹੈ?
Which among the following statements is/are true about Joint Sitng of Two Houses (Lok Sabha and Rajya Sabha) ?
1. The joint sitng takes llace according to the rules of Lok Sabha and not Rajya Sabha
2. The quorum of a joint sitng is one-tenth of the total members of both Lok Sabha and Rajya Sabha
3. So far there have only been three joint sitngs of both Lok Sabha and Rajya Sabha
4. The Sleaker of the Lok Sabha lresides over the joint sitng of Lok Sabha and Rajya Sabha
a) 1, 3, and 4
b) 2,3 and 4
c) 1 and 2
d) All are true
View Answer / Hide Answer
ANSWER: d) All are true

Explanation: The three instances where the joint sitting took place: Dowry Prohibition Bill, 1960, Banking Service Commission Bill, 1977, and Prevention
of Terrorism Bill, 2002
19. First General Election of Lok Sabha was held in
(A) 1949
(B) 1952
(C) 1950
(D) 1954
Answer – (B)1952
ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸ ੀਕਰ---- ਦਕਆਰਾ ੱਕਪਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

20. Speaker of the Lok Sabha is chosen by
(A) All members of Parliament
(B) Public directly
(C) All members of Lok Sabha
(D) The members of parties in majority
Answer – (C)
21.ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸ ੀਕਰ ਨੇ ਆ ਣੇ ਅਸਤੀਫੇ ਦੀ ਪੱਿਠੀ ਨ ਦੇਵੇਗਾ?
The Sleaker of the Lok Sabha addresses his leter of resignaton to the
(A) Prime Minister of India
(B) President of India
(C) Deluty Sleaker of Lok Sabha
(D) Vice-President of India
Answer – (C)
22. ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸ ੀਕਰ ਨ ਉਸਦੀ ਪਮਿਆਦ ਿਤਮਿ ਹੋਣ ਤੋ ਪਹਲਾਂ ਉਸਦੇ ਅਹਕਦੇ ਤੋ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
The Sleaker of Lok Sabha can be removed from his ofce before the exliry of his term
(A) By the President on the recommendaton of the Prime Minister
(B) If the Lok Sabha lasses a resoluton to his efect
(C) It the Lok Sabha and the Prime Minister so decide
(D) If both the Houses of Parliament lass a resoluton to this efect
ANS- B
23.ਸੰਪਵਧਾਨ ਦੀ ਹੇਠ ਪਲਿੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਪਵਿੱੋ ਪਕਹਕੀ ਇਿਕ ਇਹ ਪਵਵਸਥਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਕ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਸਪਥਤੀ ਪਵਿੱ ਸ ੀਕਰ ਕੋਲ ਕਾਸਪਟੰਗ ਵੋਟ ਹੋਵੇਗਾ
ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ?
Which one of the following Artcles of the Consttuton lrovides that the Sleaker shall have and exercise a castng vote in the case
of an equality of votes?
(A) Artcle 99
(B) Artcle 103
(C) Artcle 100
(D) Artcle 102
Answer – (C)
24.ਲੋਕ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮਿੈਬਰ ਬਣਨ ਲਾ MINIMUM ਿਟ ਤੋ ਿਟ ਪਕੰਨੀ ਉਮਿਰ ਹੋਣੀ ੱਾਹੀਦੀ ਹੈ?
A. LOK SABHA-25 Y & RAJYA SABHA -30 YEAR

B. LOK SABHA-30 Y & RAJYA SABHA -25 YEAR
C. LOK SABHA-21 Y & RAJYA SABHA -25 YEAR
D. LOK SABHA-30 Y & RAJYA SABHA -30 YEAR
ANS- A ਲੋਕ ਸਭਾ 25 ਸਾਲ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ 30 ਸਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ ਮਿੈਬਰਾਂ ਨ DIRECT ਲੋਕਾਂ ਦਕਆਰਾ ੱਕਪਣਆ ਵੋਪਟੰਗ ਕਰਕੇ ੱਕਪਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਰਾਜ
ਸਭਾ ਦੇ ਮਿੈਬਰਾਂ ਨ ਰਾਜ ਪਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ MLA ੱਕਣਦੇ ਹਨ।
25. ਾਰਲੀਮਿੈਟ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਾ ਪਕਹਕਾ ARTICLE ਹੈ?
A. P-79 /RS-80 / LS-81
B. P-79 /RS-81 / LS-80
C. P-79 /RS-82 / LS-81
D. P-80 /RS-81 / LS-82
ANS- A – ਸੰਸਦ ਲਾ 79 ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਾ 80 ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਾ 81 ਅਨਕ Ɖੇਦ ਹੈ।
NEXT CLASS 18-SUPREME COURT AND HIGH COURT

PART 5 (V) THE UNION (52-151)
The Union Judiciary - The Supreme Court (Articles 124-147)

ਕੇ ਦਰੀ ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ - ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ (ਅਨੁ ਛੇਦ 124-147)
1.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ 28 ਜਨਵਰੀ, 1950 ਨੂੰ ਹੋਂਦਦ ਨਵਚ ਆਦ। ਇਹੋਂ ਇਚਕੋ ਇਚਕ ਅਦਾਲਤ ਨਦਚਲੀ ਨਵਚ ਸਨਥਤ ਹੋਂੈ। ਾਾਰਤ ਨਵਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ
Integrated judicial system ਏਕੀਨਕ੍ਰਿਤ ਨਨਆਂਇਕ ਪ੍ਰਾਲੀ ਮੌਜੂਦ ਹੋਂੈ।
The Supreme Court came into existence on January 28, 1950. It is located in Delhi. Integrated judicial system of
Courts is present in India.
2.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇਸ ਦੀ ਸਰਵਉੱ ਅਦਾਲਤ ਹੋਂੈ (ਪਦ ਅਨੁ ਸਾਰ ਨਵਚ ਸਾ ਤਦ ਉੱਪਰ)।
The Supreme Court is the apex court (top most in the hierarchy) in the country.
3.ਹੋਂਾਦਕੋਰਟ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੋਂੇਠਾਂ ਹੋਂਨ।
The High Courts are below the Supreme Court.
4.ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਲੀ ਹੋਂੈ। (ਨਜਲ੍ਾ ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਂੋਰ ਹੋਂੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ)
Under the High Court there is a system of subordinate courts. (District Courts and other lower courts).
5.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਰਖਵਾਲਾ ਹੋਂੈ।
The Supreme Court is the guardian of the Consttuton.
6.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨਾਗਨਰਕ ਦੇ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਗਾਰੰਟਰ ਅਤੇ ਰਚਨਖਅਕ ਹੋਂੈ।
The Supreme Court is the guarantor and protector of the Fundamental Rights of the citiens.
7.ਜਚਜਾਂ ਨੂੰ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਸੁਰਚਨਖਆ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਦ ਹੋਂੈ।
The Security of tenure is provided to the judges by the Consttuton.
8.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾਂ ਨੂੰ ਨਸਰਰ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸੰਨਵਧਾਨ ਨਵਚ ਨਜਕਰ ਕੀਤੇ ਆਧਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੋਂਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ।
Supreme Court judges can be removed by the President only in the manner and on the grounds mentoned in the
Consttuton.
9.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਅਹੋਂੁਦਾ ਨਹੋਂੀ ਸੰਾਾਲਦਾ
The Judges of the Supreme Court do not hold the ofce during the pleasure of the President.
10. ਸੁਤੰਤਰ ਾਾਰਤ ਨਵਚ ਹੋਂੁਰ ਤਚਕ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਨਕਸੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਨਹੋਂੀ ਹੋਂਟਾਇਆ ਨਗਆ।
No Supreme Court judge was removed so far in independent India.
11. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਨੁ ਛੇਦ 124 ਨਵਚ ਦਰਜ ਹੋਂੈ।
Article 124: Establishment and Constitution of Supreme Court
 STRENGTH OF SUPREME COURT:

1.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਮੂਲ ਤਾਕਤ ਸੁਰੂਆਤ ਨਵਚ (1950) 8 ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਸੀ। (7+1)
The original strength (1950) of the Supreme Court was 8 judges. (7+1)
2. ਇਸ ਨਵਚ ਾਾਰਤ ਦਾ ਇਚਕ ੀਰ ਜਸਨਟਸ (CJI) ਅਤੇ 7 ਹੋਂੋਰ ਜਚਜ ਸਾਮਲ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਨਵਚ ਸਮੇ ਸਮੇ ਤੇ ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਧਾ
ਨਦਚਤੀ ਗਦ ਸੀ। ਾਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੂੰ ਸਮੇ-ਸਮੇ 'ਤੇ ਤਾਕਤ ਵਧਾਉਰ ਲਦ ਸਕਤੀ ਨਦਚਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ।
This includes one Chief Justce of India (CJI) and 7 other (puisne) judges. The strength of other judges was increased
to TIME TO TIME. The Parliament of India is empowered to increase the strength from tme to tme.
3.ਇਸ ਤਰ੍ ਾ,ਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਨਖਆ 2022 ਨਵਚ 34 ਹੋਂੈ। (1 CJI+33 OTHER SC JUDGES)
=34
Thus, the current number of Supreme Court judges is 34 in 2022. (1 CJI 33 OTHER SC JUDGES) = 34
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋ ਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਾਂ: QUALIFICATIONS OF JUDGES OF THE SUPREME COURT:
1.ਾਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਨਰਕ ਹੋਂੋਰਾ ਾਹੋਂੀਦਾ ਹੋਂੈ। Should be a citien of India.
2.ਪੰਜ (5) ਸਾਲਾਂ ਲਦ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟ ਦਾ ਜਚਜ ਹੋਂੋਰਾ ਾਹੋਂੀਦਾ ਹੋਂੈ। (ਜਾਂ)
Should have been a judge of a High Court(s) for fve (5) years. (OR)
3.ਦਸ (10) ਸਾਲਾਂ ਲਦ ਹੋਂਾਦਕੋਰਟ ਦਾ ਵਕੀਲ ਹੋਂੋਰਾ ਾਹੋਂੀਦਾ ਹੋਂੈ। (ਜਾਂ)

Should have been an advocate of High Court(s) for ten (10) years. (OR)
4.ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਰਾਏ ਅਨੁ ਸਾਰ ਇਚਕ ਨਵਲਚਖਰ ਕਾਨੂੰਨ-ਨਵਨਗਆਨੀ ਹੋਂੋਰਾ ਾਹੋਂੀਦਾ ਹੋਂੈ।
Should have been a distnguished jurist in the opinion of the President.
5.ਸੰਨਵਧਾਨ ਨੇ ਜਚਜ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਲਦ ਘਚਟੋ-ਘਚਟ ਉਮਰ ਨਨਰਧਾਰਤ ਨਹੋਂੀ ਕੀਤੀ ਹੋਂੈ।
The Consttuton has not prescribed a minimum age for appointment of a judge of the Supreme Court.
6.ਕਾਰਜਕਾਲ (ਨਮਆਦ): ਇਚਕ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਜਚਜ 65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਂੋਰ ਤਚਕ ਅਹੋਂੁਦਾ ਸੰਾਾਲਦਾ ਹੋਂੈ।
TENURE (TERM): A judge holds the ofce till he/she attains the age of 65 years.
 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ: APPOINTMENT OF JUDGES:

1.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ।
The judges of the Supreme Court are appointed by the President.
2.ਾਾਰਤ ਦੇ ੀਰ ਜਸਨਟਸ (CJI) ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸਲਾਹੋਂ ਮਸਵਰੇ ਤਦ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ। ਇਹੋਂ ਸਲਾਹੋਂ ਮਸਵਰਾ
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਤੇ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟਾਂ ਦੇ ਅਨਜਹੋਂੇ ਜਚਜ ਨਜਵੇ ਨਕ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਰੂਰੀ ਸਮਦਦੇ ਹੋਂਨ।
The Chief Justice of India (CJI) is appointed by the President after consultation with
such judges of the Supreme Court and High Courts as the President deems
necessary.
3.ਦੂਜੇ ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਵੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ੀਰ ਜਸਨਟਸ ਨਾਲ ਸਲਾਹੋਂ ਮਸਵਰੇ ਤਦ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ । ਇਹੋਂ ਸਲਾਹੋਂ
ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਾਾਰਤ ਦੇ ੀਫ ਜਸਨਟਸ ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਨਜਹੋਂੇ ਹੋਂੋਰ ਜਚਜ ਨਜਵੇ ਨਕ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਰੂਰੀ ਸਮਦਦਾ
ਹੋਂੋਵੇ।
The other judges are also appointed by the President after consultation with the
Chief Justice of India and such other judges of the Supreme Court and the High
Court as the President deems necessary.
4.NOTE: ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੋਂੋਰ ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦੇ ਸਮੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਲਦ ਾਾਰਤ ਦਾ ੀਰ ਜਸਨਟਸ ਨਾਲ ਸਲਾਹੋਂ-ਮਸਵਰਾ
ਕੀਤਾ ਜਾਰਾ ਲਾਜਮੀ ਹੋਂੈ।
NOTE: While appointing the other judges of the Supreme Court the consultation with
the Chief Justice of India is obligatory for the President).
5.ਇਚਕ ਪ੍ਥਾ ਸਥਾਨਪਤ ਕੀਤੀ ਗਦ ਹੋਂੈ ਨਕ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾ ਤਦ ਸੀਨੀਅਰ ਜਚਜ ਨੂੰ ਾਾਰਤ ਦੇ ੀਰ ਜਸਨਟਸ ਵਜਦ ਨਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ
A practice has been established that the senior most judge of the Supreme Court is
appointed as the Chief Justice of India.
 ਸਹੋਂੁੰ: OATH:
 ਅਹੋਂੁਦੇ ਦੀ ਸਹੋਂੁੰ ਾਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ੁਕਾਦ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ। ਜਾਂ ਫੇਰ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਹੋਂਾਜਰੀ ਨਵਚ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਨਨਯੁਕਤ ਕੋਦ ਹੋਂੋਰ ਨਵਅਕਤੀ ਉਹੋਂੀ ਸਹੋਂੁੰ ਕਵਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ।
Oath of ofce is administered by the President of India. In the absence of the President some other person
appointed by the President would perform the same.
 SC ਜਚਜਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹੋਂ: SALARIES OF SC JUDGES ARTICLE-125

 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹੋਂਾਂ, ਸਹੋਂੂਲਤਾਂ, ਛੁ ਚਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪੈਨਸਨਾਂ ਸਮੇ-ਸਮੇ 'ਤੇ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਨਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹੋਂਨ।
The salaries, privileges, leaves and pensions of the Supreme Court are determined by the Parliament from tme to
tme.
 ਅਸਤੀਫਾ: RESIGNATION:
 ਇਚਕ SC ਜਚਜ ਾਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਂਪਪਦਾ ਹੋਂੈ।
A SC judge submits the resignaton to the President of India.
IMPEACHMENT or REMOVAL OF SC JUDGE: ਸੁਪਰੀਮ ਕੋ ਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਤੇ ਮਹੋਂਾਦੋਸ ਜਾਂ ਹੋਂਟਾਉਰ
1.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਮਹੋਂਾਂਦੋਸ ਰਾਹੋਂੀ ਹੋਂਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ।
A judge of the Supreme Court can be removed through impeachment.
2.ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਸੰਸਦ ਦੀ recommendaton 'ਤੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਅਹੋਂੁਦੇ ਤਦ ਹੋਂਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ। ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਹੋਂਾਂ ਸਦਨਾਂ ਲੋ ਕ ਸਾਾ
ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਾਾ ਨਵਚ 2/3 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਮੋਜੂਦਗੀ ਨਵਚ ਵੋਨਟੰਗ ਕਰਕੇ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ ਪਾਸ ਹੋਂੋਰ ਤੇ ਹੋਂੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹੋਂਟਾਇਆ
ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ।
A judge can be removed from the ofce by the President on the recommendaton by the Parliament. It is removed
by the President only afer an special majority 2/3 Of present member has been passed in both the Houses of
Parliament, the Lok Sabha and the Rajya Sabha.
3.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਲਦ ਸੰਨਵਧਾਨ ਨਵਚ ਦੋ ਆਧਾਰ ਦਚਸੇ ਗਏ ਹੋਂਨ।
There are two grounds that are mentoned in the Consttuton for the removal of judge of the Supreme Court.
1.Proved Misbehaviour ਦੁਰਨਵਹੋਂਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋਂੋਇਆ
2.Incapacity. ਅਸਮਰਚਥਾ.
4.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦੀ ਪ੍ਨਕਨਰਆ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲੋ ਕ ਸਾਾ ਨਵਚ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਾਾ ਨਵਚ ਸੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੋਂੈ ।
The removal procedure of a Judge of the Supreme Court is initated either in the Lok Sabha or in the Rajya Sabha.
5.ਜੇਕਰ ਪ੍ਨਕਨਰਆ ਲੋਕ ਸਾਾ ਨਵਚ ਸੁਰੂ ਹੋਂੁੰਦੀ ਹੋਂੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦੇ ਪ੍ਸਤਾਵ 'ਤੇ ਲੋ ਕ ਸਾਾ ਦੇ 100 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ
ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਂਨ। ਲੋਕ ਸਾਾ ਨਵਚ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋਂੋਰ ਤਦ ਬਾਅਦ ਇਹੋਂ ਮਤਾ ਰਾਜ ਸਾਾ ਨੂੰ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ
If the procedure begins in Lok Sabha. A removal moton of a Supreme Court judge is signed by 100 members in the
case of Lok Sabha. The signed removal moton is to be given to the Speaker OF LOK SABHA. Afer it is passed in Lok
Sabha with a special majority the moton is presented to the Rajya Sabha.
6.ਜੇ ਇਹੋਂ ਰਾਜ ਸਾਾ ਨਵਚ ਵੀ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋਂੋ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ ਤਾਂ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਲਦ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇਚਕ ਸੰਬੋਧਨ ਪੇਸ
ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ। ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦਾ ਹੋਂੁਕਮ ਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੋਂੈ।
If it is also passed in the Rajya Sabha with a special majority an address is presented to the President for the
removal of the judge.The President passes an order removing the judge.
7.ਜੇਕਰ ਰਾਜ ਸਾਾ ਨਵਚ ਪ੍ਨਕਨਰਆ ਸੁਰੂ ਹੋਂੁੰਦੀ ਹੋਂੈ। ਰਾਜ ਸਾਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨਵਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਇਚਕ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦੇ ਪ੍ਸਤਾਵ ਉੱਤੇ 50
ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਂਨ। ਹੋਂਸਤਾਖਨਰਤ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦਾ ਪ੍ਸਤਾਵ ਰਾਜ ਸਾਾ ਦੇ ੇਅਰਮੈਨ ਨੂੰ ਨਦਚਤਾ ਜਾਰਾ ਹੋਂੈ। ਰਾਜ ਸਾਾ
ਨਵਚ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋਂੋਰ ਤਦ ਬਾਅਦ ਮਤਾ ਲੋ ਕ ਸਾਾ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ। ਜੇਕਰ ਇਹੋਂ ਲੋ ਕ ਸਾਾ ਨਵਚ ਵੀ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ ਨਾਲ
ਪਾਸ ਹੋਂੋ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ ਤਾਂ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਇਚਕ ਸੰਬੋਧਨ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਂੈ। ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਲਦ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦਾ
ਹੋਂੁਕਮ ਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੋਂੈ।
If the procedure begins in Rajya Sabha. A removal moton of a Supreme Court judge is signed by 50 members in the
case of Rajya Sabha. The signed removal moton is to be given to the Chairman. Afer it is passed in the Rajya Sabha
with a special majority the moton is presented to the Lok Sabha. If it is also passed in the Lok Sabha with a special
majority an address is presented to the President for the removal of the judge. The President passes an order
removing the judge.
8.ਇਸ ਗਚਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹੋਂ ਕੀਤੇ ਨਬਨਾਂ ਨਕ ਨਕਸ ਸਦਨ ਨੇ ਪ੍ਸਤਾਵ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਹੋਂੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵਸੇਸ ਬਹੋਂੁਮਤ (ਉਸ
ਸਦਨ ਦੀ ਕੁਚਲ ਮੈਂਬਰਨਸਪ ਦਾ ਬਹੋਂੁਮਤ ਅਤੇ ਉਸ ਸਦਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ 2/3 ਤਦ ਘਚਟ ਨਹੋਂੀ ਹੋਂੋਰ ਵਾਲੇ ਬਹੋਂੁਮਤ) ਨਾਲ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਰਾ ਾਹੋਂੀਦਾ
ਹੋਂੈ ਅਤੇ ਵੋਨਟੰਗ ਕਰਨੀ ਾਹੋਂੀਦੀ ਹੋਂੈ। ) ਉਸ ਤਦ ਬਾਅਦ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਲਦ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਚਜ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦਾ ਹੋਂੁਕਮ ਪਾਸ ਕਰਦਾ ਹੋਂੈ।
Irrespectve of which house introduced the moton, it should be passed by both the houses of the Parliament with
special majority (a majority of total membership of that house and a majority of not less than 2/3 of the members
of that house present and votng ) The President passes an order removing the judge.
9.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜਾਂ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਇਚਕੋ ਨਜਹੋਂਾ ਹੋਂੈ।
The procedure for removal of Supreme Court and High Court judges is the same.
 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜ।

POWER AND FUNCTIONS OF THE SUPREME COURT
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਸਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੋਂੇਠ ਨਲਖੇ ਨਵਚ ਸ੍ੇਰੀਬਚਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ:
The jurisdiction and powers of the Supreme Court can be classifed into the
following:
1. Original Jurisdiction. 1. ਮੂਲ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ।
2. Writ Jurisdiction. 2. ਨਰਚਟ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ।
3. Appellate Jurisdiction. 3. ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ।
4. Advisory Jurisdiction. 4. ਸਲਾਹੋਂਕਾਰ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ।
5. A Court of Record. 5. ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ।
6. Power of Judicial Review. 6. ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ ਦੀ ਸਕਤੀ।
7. Other Powers. 7. ਹੋਂੋਰ ਸਕਤੀਆਂ।
 Original Jurisdiction ਮੂਲ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ARTICLE 131

 ਇਚਕ ਸੰਘੀ ਅਦਾਲਤ ਵਜਦ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਾਾਰਤੀ ਫੈਡਰੇਸਨ ਦੀਆਂ ਵਚਖ-ਵਚਖ ਇਕਾਦਆਂ ਨਵ ਕਾਰ CENTER AND STATE ਨਵਚ
ਦਗਨੜਿਆਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦੀ ਹੋਂੈ.
As a federal court, the Supreme Court decides the disputes between diferent units of the Indian Federaton.
 ਨਵ ਕਾਰ ਕੋਦ ਨਵਵਾਦ: any dispute between CENTER AND STATE:
1. ਕੇਦਰ ਅਤੇ ਇਚਕ ਜਾਂ ਵਚਧ ਰਾਜ; ਜਾਂ
the Centre and one or more states; or
2. ਕੇਦਰ ਅਤੇ ਕੋਦ ਰਾਜ ਜਾਂ ਰਾਜ ਇਚਕ ਪਾਸੇ ਅਤੇ ਇਚਕ ਜਾਂ ਇਚਕ ਤਦ ਵਚਧ ਰਾਜ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ; ਜਾਂ
Centre and any state or states on one side and one or more states on the other; or
3. ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤਦ ਵਚਧ ਰਾਜਾਂ ਨਵ ਕਾਰ।
between two or more states.
4. ਉਪਰੋਕਤ ਸੰਘੀ ਨਵਵਾਦਾਂ ਨਵਚ , ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਨਵਸੇਸ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਹੋਂੈ।
In the above federal disputes, the Supreme Court has exclusive original jurisdicton.
 ਨਰਚਟ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ Writ Jurisdiction ARTICLE 32

1.ਸੰਨਵਧਾਨ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਗਾਰੰਟਰ ਅਤੇ ਨਡਫੈਂਡਰ ਵਜਦ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਹੋਂੈ। ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਦੇ ਬੁਨਨਆਦੀ ਅਨਧਕਾਰ ਸਮੇਤ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ
ਨੂੰ ਨਰਚਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਹੋਂੈ
The Consttuton has consttuted the Supreme Court as the guarantor and defender of the fundamental rights of the
citiens.
2.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਕੋਲ 5 ਤਰ੍ ਾਂ ਦੇ ਨਰਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰ ਹੋਂੈ। ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟਾਂ ਕੋਲ ਵੀ ਨਰਚਟ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਹੋਂੈ
The Supreme Court is empowered to issue writs including habeas corpus, mandamus, prohibiton, quo-
warranto and certorari for the enforcement of the fundamental rights of an aggrieved citien.
High Courts also have writ jurisdicton
 Appellate Jurisdiction ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ

ਚ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਪੀਲ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਹੋਂੈ ਅਤੇ ਹੋਂੇਠਲੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਫੈਸਨਲਆਂ ਨਵਰੁਚਧ ਅਪੀਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰਵਾਦ ਕਰਦੀ ਹੋਂੈ
 ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਮੁਖ
The Supreme Court is primarily a court of appeal and hears appeals against the
judgements of the lower courts.
 ਇਹੋਂ ਇਚਕ ਨਵਸਾਲ ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਦਾ ਆਨੰ ਦ ਮਾਰਦਾ ਹੋਂੈ ਨਜਸਨੂੰ ਾਰ ਨਸਰਲੇਖਾਂ ਨਵਚ ਸ੍ੇਰੀਬਚਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ:
It enjoys a wide appellate jurisdiction which can be classifed under four heads:
1.ਸੰਨਵਧਾਨਕ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵਚ ਅਪੀਲਾਂ। Appeals in constitutional matters.

2.ਨਸਵਲ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵਚ ਅਪੀਲਾਂ। Appeals in civil matters.
3.ਅਪਰਾਨਧਕ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵਚ ਅਪੀਲਾਂ। Appeals in criminal matters.
4.ਨਵਸੇਸ ਛੁ ਟ
ਚ ੀ ਦੁਆਰਾ ਅਪੀਲਾਂ। Appeals by special leave.
 Advisory Jurisdiction ਸਲਾਹੋਂਕਾਰ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ

ਸੰਨਵਧਾਨ (ਆਰਟੀਕਲ 143) ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਰਾਏ ਲੈ ਰ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਨਦੰਦਾ ਹੋਂੈ।
The Consttuton (Artcle 143) authorises the president to seek the opinion of the Supreme Court in the two
categories of matters:
1.ਕਾਨੂੰਨ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਮਹੋਂਚਤਵ ਦੇ ਤਚਥ ਦੇ ਨਕਸੇ ਸਵਾਲ 'ਤੇ ਜੋ ਪੈਦਾ ਹੋਂੋਇਆ ਹੋਂੈ ਜਾਂ ਨਜਸ ਦੇ ਉੱਠਰ ਦੀ ਸੰਾਾਵਨਾ ਹੋਂੋਵੇ।
On any queston of law or fact of public importance which has arisen or which is likely to arise.
2.ਨਕਸੇ ਵੀ ਪੂਰਵ-ਸੰਨਵਧਾਨ ਸੰਧੀ, ਇਕਰਾਰਨਾਮੇ, ਇਕਰਾਰ ਆਨਦ ਤਦ ਪੈਦਾ ਹੋਂੋਏ ਨਕਸੇ ਨਵਵਾਦ 'ਤੇ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨਵਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਸਲਾਹੋਂ
ਦੇਰਾ ਲਾਜਮੀ ਹੋਂੈ, ਪਰ ਇਹੋਂ ਸਲਾਹੋਂ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਲਦ ਲਾਜਮੀ ਨਹੋਂੀ ਹੋਂੈ।
On any dispute arising out of any pre-consttuton treaty, agreement, covenant etc Compulsory to give advice in
case of (b) , not in (a) Advice not binding on President
 A Court of Record ARTICLE 129

ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਇਚਕ ਅਦਾਲਤ ਹੋਂੈ ਨਜਸ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਦਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਦਆਂ ਸਦੀਵੀ ਮੈਮਰ
ੋ ੀ ਅਤੇ ਗਵਾਹੋਂੀ ਲਦ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਹੋਂਨ। ਇਹੋਂ ਨਰਕਾਰਡ ਉੱ ਅਥਾਰਟੀ ਨਾਲ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਂਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਾਂ ਦੀ ਸਚ ਾਦ 'ਤੇ ਸਵਾਲ ਨਹੋਂੀ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਾਾਰਤੀ
ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁ ਛੇਦ 129 ਨਵ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੂੰ 'ਕੋਰਟ ਆਰ ਨਰਕਾਰਡ' ਬਰਾਇਆ ਨਗਆ ਹੋਂੈ। ਆਰਟੀਕਲ 129 ਕਨਹੋਂੰਦਾ ਹੋਂੈ: ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ
ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਹੋਂੋਵੇਗੀ।-ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਹੋਂੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਅਨਜਹੋਂੀ ਅਦਾਲਤ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ
ਹੋਂੋਰਗੀਆਂ ਨਜਸ ਨਵਚ ਆਪਰੇ ਆਪ ਦੀ ਨਨਰਾਦਰੀ ਲਦ ਸਜਾ ਦੇਰ ਦੀ ਸਕਤੀ ਵੀ ਸਾਮਲ ਹੋਂੈ। ਆਰਟੀਕਲ 215 ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟਾਂ ਨੂੰ
ਨਰਕਾਰਡ ਅਦਾਲਤਾਂ ਹੋਂੋਰ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਨਦੰਦਾ ਹੋਂੈ।
A court of record is a court whose acts and proceedings are enrolled for perpetual memory and testmony. These
records are used with a high authority and their truth cannot be questoned. In Indian consttuton artcle 129 make
the Supreme Court the ‘court of record”. Artcle 129 says: Supreme Court to be a court of record.-The Supreme
Court shall be a court of record and shall have all the powers of such a court including the power to punish for
contempt of itself. Article 215 empowers the High Courts of the states to be courts of record.
 . Power of Judicial Review ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ ਦੀ ਸਕਤੀ

 ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸੰਨਵਧਾਨਕਤਾ ਦੀ ਜਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ ਹੋਂੈ ਕੇਦਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਨਵਧਾਨਨਕ
ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ।
The Judicial review is the power of the Supreme Court to examine the consttutonality Of legislatve enactments
and executve orders of both the central and state governments
 ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ ਦੀ ਲੋੜਿ ਹੋਂੈ - Judicial review is needed –

1.ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਸਰਵਉੱ ਤਾ ਦੇ ਨਸਧਾਂਤ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰਚਖਰ ਲਦ
to uphold the principle of the supremacy of the Consttuton
2.ਸੰਘਵਾਦ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰਚਖਰ ਲਦ (ਕੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨਵ ਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ ਸਰਕਾਰਾਂ)
to maintain the concept of federalism (balance between the central and state governments)
3.ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਦੇ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਖਆ ਕਰਨ ਲਦ।
to protect the fundamental rights of the citiens.

 ਹੋਂੋਰ ਸਕਤੀਆਂ Other Powers

ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਕੋਲ ਕਦ ਹੋਂੋਰ ਸਕਤੀਆਂ ਹੋਂਨ: Supreme Court has numerous other powers:
1.ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦਾ ਅੰਤਮ ਨਵਆਨਖਆਕਾਰ ਹੋਂੈ।
The Supreme Court is the ultmate interpreter of the Consttuton.
2.ਇਹੋਂ ਯੂ.ਪੀ.ਐਸ.ਸੀ. upsc ਦੇ ੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਆ ਰਰ ਅਤੇ ਨਵਵਹੋਂਾਰ ਦੀ ਜਾਂ ਕਰਦਾ ਹੋਂੈ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ
ਇਚਕ ਹੋਂਵਾਲਾ. ਜੇਕਰ ਇਹੋਂ ਉਹੋਂਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਰਨਵਹੋਂਾਰ ਲਦ ਦੋਸੀ ਪਾਉਦਾ ਹੋਂੈ, ਤਾਂ ਇਹੋਂ ਹੋਂੋ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ ਉਨ੍ਾਂ ਨੂੰ ਹੋਂਟਾਉਰ ਲਦ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨੂੰ
ਨਸਰਾਰਸ ਕਰੋ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਚਲਦ ਨਦਚਤੀ ਗਦ ਸਲਾਹੋਂ ਇਸ ਸਬੰਧ ਨਵ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਲਦ ਪਾਬੰਦ ਹੋਂੈ।
It enquires into the conduct and behaviour of the chairman and members of the UPSC on a reference made by the
president. If it fnds them guilty of misbehaviour, it can recommend to the president for their removal. The advice
tendered by the Supreme Court in this regard is binding on the President.
3.ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਉਪ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ੋਰ ਨਵਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ੁਰੌਤੀ ਨਦਚਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੋਂੈ ਕੇਵਲ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨਵਚ ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ
ਕੋਰਟ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਅੰਨਤਮ ਹੋਂੋਵੇਗਾ।
The electon disputes related to the the President and Vice President can be challenged only in the Supreme Court
and the decision of the Supreme Court shall be fnal.
4.ਇਸ ਕੋਲ ਆਪਰੇ ਨਨਰਰੇ ਜਾਂ ਆਦੇਸ ਦੀ ਸਮੀਨਖਆ ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ ਹੋਂੈ। ਇਸ ਤਰ੍ ਾ,ਂ ਇਹੋਂ ਆਪਰੇ ਨਪਛਲੇ ਫੈਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਬੰਨਨ੍ਆ ਨਹੋਂੀ
ਜਾਂਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ ਅਤੇ ਨਨਆਂ ਜਾਂ ਾਾਦ ਾਰਕ ਾਲਾਦ ਦੇ ਨਹੋਂਚਤ ਨਵਚ ਇਸ ਤਦ ਹੋਂਟ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ।
It has power to review its own judgement or order. Thus, it is not bound by its previous decision and can depart
from it in the interest of justce or community welfare. In brief, the Supreme Court is a self-correctng
5.ਮਹੋਂਚਤਵਪੂਰਨ ਨੁ ਕਤੇ Important Points

 ਅਨੁ ਛੇਦ 126 CJI ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਵਚ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਇਚਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ CJI ਜਚਜ ਵਜਦ ਨਨਯੁਕਤ ਕਰ
ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ
ARTICLE 126 In the absence of the CJI the President can appoint a judge of the Supreme Court as an actng CJI.
 ਅਨੁ ਛੇਦ 127 CJI ਨਕਸੇ ਹੋਂਾਦ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਚਜ ਨੂੰ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਐਡਹੋਂਾਕ TEMPORARY (ਅਸਥਾਦ) ਜਚਜ ਵਜਦ ਨਨਯੁਕਤ ਕਰ
ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ। (ਇਹੋਂ ਨਸਰਰ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਅਗਾਂ ਇਜਾਜਤ ਨਾਲ ਸੀਜੇਆਦ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਂੈ)।
ARTICLE 27 -The CJI can appoint a judge of a High Court as an ad hoc (temporary) judge of Supreme Court. (This can
be done by the CJI only with the prior permission of the President).
 Articles Related to Supreme Court PART 5 (124-147)
1. Article No.124
Subject matter:-Establishment and Constitution of Supreme Court
2. Article No.125
Subject matter:-Salaries, etc.,of Judges
3. Article No.126
Subject matter:-Appointment of acting Chief Justice
4. Article No. 127

Subject matter:-Appointment of ad hoc Judges
5. Article No. 128

Subject matter:-Attendance of retired Judges at sittings of the Supreme Court
6. Article No. 129
Subject matter:-Supreme Court to be a court of record
7. Article No. 130
Subject matter:-Seat of Supreme Court
8. Article No.131
Subject matter:-Original jurisdiction of the Supreme Court
9. Article No.131A
Subject matter:-Exclusive jurisdiction of the Supreme Court in regard to questions as to
constitutional validity of Central Laws (Repealed)
10. Article No.132
Subject matter:-Appellate jurisdiction of Supreme Court in appeals from High Courts in certain
cases
11. Article No.133

Subject matter:-Appellate jurisdiction of Supreme Court in appeals from High Courts in regard to
civil matters
12. Article No.134

Subject matter:-Appellate jurisdiction of Supreme Court in regard to criminal matters
13. Article No. 134A

Subject matter:- Certificate for appeal to the Supreme Court
14. Article No.135
Subject matter:-Jurisdiction and powers of the Federal Court under existing law to be
exercisable by the Supreme Court
15. Article No.136
Subject matter:-Special leave to appeal by the Supreme Court
16. Article No.137

Subject matter:-Review of judgments or orders by the Supreme Court
17. Article No.138
Subject matter:-Enlargement of the jurisdiction of the Supreme Court
18. Article No.139
Subject matter:-Conferment on the Supreme Court of powers to issue certain writs
19. Article No.139A

Subject matter:-Transfer of certain cases
20. Article No.140

Subject matter:-Ancillary powers of Supreme Court
21. Article No.141

Subject matter:-Law declared by Supreme Court to be binding on all courts
22. Article No.142

Subject matter:-Enforcement of decrees and orders of Supreme Court and orders as to
discovery, etc.
23. Article No. 143
Subject matter:-Power of President to consult Supreme Court
24. Article No.144

Subject matter:-Civil and judicial authorities to act in aid of the Supreme Court
24. Article No. 144A

Subject matter:-Special provisions as to the disposal of questions relating to the constitutional
validity of laws (Repealed)
25. Article No. 145

Subject matter:-Rules of court, etc.
26. Article No. 146

Subject matter:-Officers and servants and the expenses of the Supreme Court
27. Article No. 147
Subject matter:-Interpretation
END OF CLASS 18 POLITY (SUPREME COURT)
NEXT CLASS 19- HIGH COURT AND DIST & SUB COURTS



GK ACADEMY PUNJAB (FREE BILINGUAL GK COURSE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI AND
ENGLISH LANGUAGE (FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL
 CLASS-19 INDIAN STATE Judiciary - The HIGH Court

ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ - ਹਾਈ ਕੋਰਟ (214-231)
1.ਰਾਜ ਦੇ ਨਨਆਂਇਕ ਪਰਸਾਾਨ ਨਵਿੱਚ ਉਚ ਅਦਾਲਤ(ਹਾਈ ਕੋਰਟ) ਦਾ ਾਥਾਨ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ

ਾੰਨਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁ ਾਾਰ, ਭਾਗ 6 ਧਾਰਾ 214-231 ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਉਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਉਪਬੰਧਾਂ
ਨਾਲ ਾੰਬੰਨਧਤ ਹੈ।(PART VI 6) Article 214 of Constitution of India
"High Courts for States"
The High Court occupies the top positoo io the judicial admioistratoo of
state. As per the Coosttutoo of Iodia, Artcles 214-231 deals with the
provisioos of the High Courts io Iodia.
2.ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਪਨਹਲੀਆਂ ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ 1862 ਨਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ, ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਮਦਰਾਾ ਨਵਿੱਚ
ਾਥਾਨਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਾਨ।
The first High Courts were set up io Iodia io Calcuta, Bombaa aod Madras io
1862.
3.ਾਾਲ 1866 ਨਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਨਵਿੱਚ ਚੌਥੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਾਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।
Io the aear 1866 the fourth High Court was set up io Allahabad.
4.7 ਵਿੀਂ ਾੋਧ (1956) ਐਕਟ ਨੇ ਾੰਾਦ ਨ 2 ਜਾਂ ਵਿੱਧ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਅਦਾਲਤ ਇੱਕ ਾਾਂਝਾ ਹਾਈ
ਕੋਰਟ ਾਥਾਨਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਨਦੱਤਾ
The 7th ameodmeot (1956) Act authorized the Parliameot to establish a

commoo High Court for 2 or more states.
5.ਾੰਨਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਨ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਾੁਰੱਨਿਆ ਪਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ

ਹੈ
The Securita of teoure is provided to the judges of High Courts ba the

Coosttutoo
6.ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਨ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਰਫ ਾੰਨਵਿਧਾਨ ਨਵਿੱਚ ਨਜ਼ਕਰ ਕੀਤੇ ਆਧਾਰ
ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਾਕਦਾ ਹੈ। ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਿੁਸੀ ਦੌਰਾਨ
ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਾੰਭਾਲਦੇ।
judges of High Court cao be removed ba the Presideot oola io the maooer
aod oo the grouods meotooed io the Coosttutoo.
The Judges of the High Court do oot hold the ofce duriog the pleasure of
the Presideot.
7.ਾੁਤਤ
ੰ ਰ ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਨਕਾੇ ਜੱਜ ਨ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇਆ ਨਗਆ।
No High Court judge was removed so far io iodepeodeot Iodia.
8.ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ, ਭੱਤੇ ਅਤੇ ਪੈਨਸਨਾਂ ਾਮੇ ਨਾਰ ਾੰਾਦ ਦੁਆਰਾ ਾਮੇ
ਲਈ ਨਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ
The salaries, allowaoces aod peosioos of the High Court judges are
determioed from tmeto tme ba the Parliameot.
9.ਇਾ ਾਮੇ ਦੇਸ ਨਵਿੱਚ 25 ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਹਨ।
At preseot there are 25 High Courts io the couotra.
 ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀਆਂ ਯੋਗਤਾਵਿਾਂ: QUALIFICATIONS OF JUDGES

OF THE HIGH COURT:
1.Should be a citzeo of Iodia.

ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਨਰਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
2.Should have held a judicial ofce io the territora of Iodia for 10 aears.
OR
10 ਾਾਲਾਂ ਲਈ ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੇਤਰ ਨਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਨਆਂਇਕ ਦਫਤਰ ਰੱਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ
3.Should have beeo ao advocate of a High Court for 10 aears.

10 ਾਾਲਾਂ ਲਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਵਿਕੀਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
 ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ: APPOINTMENT OF JUDGES:

1. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The judges of the High Court are appoioted ba the Presideot.
2. The Chief Justce (CJ) HIGH COURT is appoioted ba the Presideot

after coosultatoo with the CJI SUPREME aod the Goveroor of the
cooceroed state.
ਚੀਫ ਜਾਨਟਾ (ਾੀਜੇ) ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਾੀਜੇਆਈ
ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨਾਲ ਾਲਾਹ-ਮਸਵਿਰੇ ਤੋ ਬਾਅਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਾਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੇ
ਰਾਜਪਾਲ।
3. 2 ਜਾਂ ਵਿੱਧ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਾਾਂਝੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨਵਿੱਚ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਾਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨਾਲ ਾਲਾਹ ਕਰਦੇ ਹਨ
Io case of commoo High Court for 2 or more states the Goveroors of all the
states are cooceroed ba the Presideot.
 ਹਾਈ ਕੋ ਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਾਹੁੰ: OATH: ARTICLE 219
• ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਾਹੁੰ ਾਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਚੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ
ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਨਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਨਯੁਕਤ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਵਿਅਕਤੀ ਕਰੇਗਾ।
Oath of ofce is admioistered ba the Goveroor of the cooceroed state. Io

the abseoce of the Goveroor some other persoo appoioted ba the
GOVERNOR would perform the same.
 ਕਾਰਜਕਾਲ (ਨਮਆਦ): TENURE (TERM):
1. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਜੱਜ 62 ਾਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋਣ ਤੱਕ ਅਹੁਦਾ ਾੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
A judge of High Court holds the ofce tll he/she ataios the age of 62 aears.
2. 1963 ਦੇ 15 ਵਿੇ ਾੋਧ ਐਕਟ ਰਾਹੀਂ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਾੇਵਿਾਮੁਕਤੀ ਦੀ

ਉਮਰ 60 ਤੋ ਵਿਧਾ ਕੇ 62 ਾਾਲ ਕਰ ਨਦੱਤਾ ਨਗਆ ਹੈ।
Through 15th Ameodmeot Act of 1963 the retremeot age of the High
Court judges has beeo iocreased from 60 to 62 aears.
3. ਤਨਿਾਹ: SALARY:
ਾੰਾਦ ਦੁਆਰਾ ਾਮੇ-ਾਮੇ 'ਤੇ ਨਨਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Determined by the Parliament from time to time.
 ਪੈਨਸਨ: PENSION:
1. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਪੈਨਸਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਾੰਯਕ

ੁ ਤ ਫੰਡ 'ਤੇ ਵਿਾੂਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਨਾ ਨਕ
ਰਾਜ ਾਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ।
ਤਨਖਾਹਾਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਨਸਨ ਕੇਦਰ ਾਰਕਾਰ
ਦੁਆਰਾ।
The Peosioo of the High Court judges is charged oo the Coosolidated Fuod of
Iodia aod oot ba the state. Salaries are paid ba the States aod peosioo ba
the Ceotral Goveromeot.
2. ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਲਈ ਤਨਿਾਹ ਅਤੇ ਪੈਨਸਨ ਦੋਵਿੇ ਕੇਦਰ ਾਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਦਾ ਕੀਤੇ
ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
For Supreme Court both the salara aod the peosioo is paid ba the ceotral
goveromeot.
 ਅਾਤੀਫਾ: RESIGNATION:
1. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਇੱਕ ਜੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਅਾਤੀਫਾ ਾੌਪਦਾ ਹੈ।

A judge of High Court submits the resigoatoo to the Presideot of Iodia.
 IMPEACHMENT ਮਹਾਦੋਸ
1. ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਾੰਾਦ ਦੇ ਨਾਫਾਰਸ 'ਤੇ ਜੱਜ ਨ ਅਹੁਦੇ ਤੋ ਹਟਾਇਆ ਜਾ

ਾਕਦਾ ਹੈ
A judge cao be removed from the ofce ba the Presideot oo the
recommeodatoo ba the Parliameot.
2. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਨ ਵਿੀ ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਉਾੇ ਤਰ੍ ਾਂ ਹਟਾਇਆ ਨਗਆ।
ਦੇਿੋ ਕਲਾਾ 18 ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ
Hight court judges Removed io the same maooer like that of a Supreme
Court.
3. ਜੱਜਾਂ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ: TRANSFER OF JUDGES:

ਰਾਸਟਰਪਤੀ CJI (ਭਾਰਤ ਦੇ ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਮੁੱਿ ਜੱਜ) ਨਾਲ ਾਲਾਹ ਕਰਕੇ ਜੱਜ ਨ ਇੱਕ
ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਤੋ ਦੂਜੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਾਕਦੇ ਹਨ
The Presideot cao traosfer a judge from ooe High Court to aoother after
coosultog the CJI(Chief Justce of Iodia).
 ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਸਕਤੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜ POWER AND FUNCTIONS

OF THE HIGH COURT
ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਅਤੇ ਸਕਤੀਆਂ ਨ ਹੇਠ ਨਲਿੇ ਨਵਿੱਚ ਸਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ
ਾਕਦਾ ਹੈ:The jurisdiction and powers of the High Court can
be classifed into the following:
1. Original Jurisdiction. ਮੂਲ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ।

2. Writ Jurisdiction. ਨਰੱਟ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ।
3. Appellate Jurisdiction. ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ।
4. Supervisory Jurisdiction. ਾੁਪਰਵਿਾਈਜ਼ਰੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ।
5. Control over Subordinate courts ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਉਤੇ
ਨਨਯੰਤਰਣ
6. A Court of Record. ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ।
7. Power of Judicial Review ਨਨਆਂਇਕ ਾਮੀਨਿਆ ਦੀ ਸਕਤੀ
1.Original Jurisdiction ਮੂਲ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ
ਇਾਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਨਕ ਨਕਾੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਪਨਹਲੀ ਾਨਥਤੀ ਨਵਿੱਚ ਨਵਿਵਿਾਦਾਂ ਦੀ ਾੁਣਵਿਾਈ
ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ, ਅਪੀਲ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ।
It means the power of a high court to hear disputes in
the frst instance, not by way of appeal.
It extends to the following:
1. ਵਿਾੀਅਤ, ਨਵਿਆਹ, ਤਲਾਕ, ਕੰਪਨੀ ਕਾਨਨ ਅਤੇ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਅਪਮਾਨ ਦੇ
ਮਾਮਲੇ।
Matters of admirality, will, marriage, divorce,
company laws and contempt of court.
2. Mp ਅਤੇ mla ਦੀ ਚੋਣ ਨਵਿੱਚ ਨਵਿਵਿਾਦ

Disputes in election of MPs and MLAs
3. ਮਾਲੀਆ ਮਾਮਲੇ । revenue matters.
4. Cases ordered to be traosferred from a subordioate court iovolviog

the ioterpretatoo of the Coosttutoo to its owo file.
5. ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਦੇ ਬੁਨਨਆਦੀ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ। Enforcement of

fundamental rights of citizens.
2.Writ Jurisdiction ਨਰਟ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ
1. ਆਰਟੀਕਲ 226 - ਹੈਬੀਅਾ ਕਾਰਪਾ, ਮੈਡਮਾ, ਾਰਟੀਓਰਰੀ, ਮਨਾਹੀ ਅਤੇ

ਕੋ-ਵਿਾਰੰਟੋ
Article 226 - Habeas corpus, mandamus, certiorari,
prohibition and quo warranto
2. ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਦੇ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਨਕਾੇ ਹੋਰ ਉਦੇਸ ਲਈ।
for the enforcement of the fundamental rights of the
citizens and for any other purpose.
3. ਨਕਾੇ ਹੋਰ ਉਦੇਸ ਲਈ' ਵਿਾਕੰਸ ਇੱਕ ਆਮ ਕਾਨਨੀ ਅਨਧਕਾਰ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਨ
ਦਰਾਾਉਦਾ ਹੈ।
The phrase ‘for any other purpose’ refers to the
enforcement of an ordinary legal right.
4. ਹਾਈਕੋਰਟ ਦਾ ਨਰੱਟ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨਾਲੋ ਨਵਿਸਾਲ ਹੈ –

Writ jurisdiction of the high court is wider than that of
the Supreme Court –
5. HC WRITS = FR + ਆਮ ਕਨਨੀ ਅਨਧਕਾਰ HC WRITS =

Fundamental Rights + ordinary legal rights
6. Supreme court WRITS = ਨਾਰਫ FR Only FR

fundamental rights
3.ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ Appellate Jurisdiction
1. ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਮੁੱਿ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਪੀਲ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

A high court is primarily a court of appeal.
2. ਇਹ ਆਪਣੇ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਿੇਤਰ ਨਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ

ਫੈਾਨਲਆਂ ਦੇ ਨਵਿਰੁੱਧ ਅਪੀਲਾਂ ਦੀ ਾੁਣਵਿਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
It hears appeals against the judgements of subordinate
courts functioning in its territorial jurisdiction.
3. ਇਾ ਕੋਲ ਦੀਵਿਾਨੀ ਅਤੇ ਫੌਜਦਾਰੀ ਦੋਵਿਾਂ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵਿੱਚ ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ
ਹੈ।
It has appellate jurisdiction in both civil and criminal
matters.
4. ਇਾ ਲਈ, ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਇਾਦੇ ਅਾਲ ਅਨਧਕਾਰ

ਿੇਤਰ ਨਾਲੋ ਨਵਿਸਾਲ ਹੈ।
Hence, the appellate jurisdiction of a high court is
wider than its original jurisdiction.
4. Supervisory Jurisdiction ਾੁਪਰਵਿਾਈਜ਼ਰੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ

ਇੱਕ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਨ ਉਾ ਨਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਿਾਲੀਆਂ ਾਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਅਤੇ

ਨਟਟਨਬਊਨਲਾਂ ਉਤੇ ਨਨਗਰਾਨੀ ਦੀ ਸਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਿੇਤਰੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ (ਫੌਜੀ ਅਦਾਲਤਾਂ
ਜਾਂ ਨਟਟਨਬਊਨਲਾਂ ਨ ਛੱਡ ਕੇ )।
A high court has the power of superintendence over all
courts and tribunals functioning in its territorial
jurisdiction (except military courts or tribunals).
5. ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਉਤੇ ਨਨਯੰਤਰਣ Control over Subordinate

Courts
1. ਇੱਕ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਉਤੇ ਪਰਸਾਾਨਨਕ ਨਨਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਕਤੀਆਂ
ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। A high court has an administrative control
and other powers over them.
2. ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਜੱਜ + ਨਨਆਂਇਕ ਾੇਵਿਾ ਲਈ ਨਨਯੁਕਤੀਆਂ ਨਨਯੁਕਤੀ, ਤਾਇਨਾਤੀ ਅਤੇ

ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵਿੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਾਲਾਹ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
It is consulted by the governor in the matters of
appointment, posting and promotion of district
judges + appointments to the judicial service
3. ਇਹ ਪੋਾਨਟੰਗ, ਤਰੱਕੀ, ਛੁ ਟ
ੱ ੀ ਦੇਣ, ਤਬਾਦਲੇ ਅਤੇ ਅਨੁ ਸਾਾਨ ਦੇ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਾਲ
ਨਨਜੱਠਦਾ ਹੈ ਰਾਜ ਦੀ ਨਨਆਂਇਕ ਾੇਵਿਾ ਦੇ ਮੈਬਰ (ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਜੱਜਾਂ ਤੋ ਇਲਾਵਿਾ)।
It deals with the matters of posting, promotion,
grant of leave, transfers and discipline ofhe
members of the judicial service of the state (other
than district judges).
5.ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ. A Court of Record
ਆਰਟੀਕਲ 215 ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ ਨ ਨਰਕਾਰਡ ਅਦਾਲਤਾਂ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਨਦੰਦਾ
ਹੈ।
Article 215 empowers the High Courts of the states to be courts of

record.
6.Power of Judicial Review ਨਨਆਂਇਕ ਾਮੀਨਿਆ ਦੀ ਸਕਤੀ
1. ਨਵਿਧਾਨਨਕ ਕਾਨਨਾਂ ਦੀ ਾੰਨਵਿਧਾਨਕਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਕਤੀ

ਅਤੇ ਕੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਾਰਕਾਰਾਂ ਦੋਵਿਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ।
Power of the High Court to examioe the coosttutooalita of legislatve

eoactmeots aod executve orders of both the ceotral aod state
goveromeots.
2. ਹਾਈਕੋਰਟ ਨ ਆਪਣੇ ਫੈਾਲੇ ਜਾਂ ਹੁਕਮ ਦੀ ਾਮੀਨਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਹੈ।

The High Court has the power to review its owo judgmeot or order.
3. ਉਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਕਾੇ ਕੇਦਰੀ ਕਾਨਨ ਦੀ ਾੰਨਵਿਧਾਨਕ ਵਿੈਧਤਾ 'ਤੇ ਨਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ

ਾਕਦੀਆਂ ਾਨ।
High courts could oot coosider the coosttutooal validita of aoa ceotral law.
7.ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਿਪੂਰਨ ਤੱਤ
1. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਰਾਜ ਨਵਿੱਚ ਅਪੀਲ ਦੀ ਾਰਵਿਉਚ ਅਦਾਲਤ ਹੈ।

High Court is the highest Court of appeal in the state.
2. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨਾਗਨਰਕਾਂ ਦੇ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰਾਿੀ ਹੈ।

The High Court is the protector of Fundamental Rights
of the citizens.
3. ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ ਨ ਾੰਨਵਿਧਾਨ ਦੀ ਨਵਿਆਨਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ ਨਦੱਤਾ ਨਗਆ ਹੈ

ਪਰ ਅੰਤਮ ਪਾਵਿਰ ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਹੈ।
The High Courts are vested with the power to ioterpret the Coosttutoo but
the fioal ioterpreter is the Supreme Court.
4. ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ ਜਾਨਟਾ CJ ਦੀ ਗੈਰ-ਮੌਜੂਦਗੀ ਨਵਿੱਚ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਹਾਈ

ਕੋਰਟ ਦੇ ਇੱਕ ਜੱਜ ਨ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਵਿਜੋ ਨਨਯੁਕਤ ਕਰ ਾਕਦਾ ਹੈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ
ਜਾਨਟਾ ਾੀ.
Io the abseoce of the CJ of high court the Presideot cao appoiot a judge of a
High Court as ao actog Chief Justce of the High Court.
5. CJ ਉਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਜਾਂ ਨਕਾੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਾੇਵਿਾਮੁਕਤ ਜੱਜ ਨ ਇਕ ਾਮੇ ਦੀ

ਇੱਕ ਅਾਥਾਈ ਨਮਆਦ ਲਈ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ. ਜੱਜ ਵਿਜੋ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰ
ਾਕਦਾ ਹੈ
The CJ cao request a retred judge of that High Court or aoa High Court to
act as a judge of the High Court for a temporara period of tme.
 ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਨਜਲਾ ਅਦਾਲਤਾ ਅਤੇ ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ

district court /Subordinate Courts in India
1. ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਾਬੰਧਤ ਨਵਿਵਿਾਥਾਵਿਾਂ ਭਾਰਤੀ ਾੰਨਵਿਧਾਨ ਦੇ 6 ਵਿੇ ਭਾਗ ਨਵਿੱਚ
ਨਦੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਅਨੁ ਛੇਦ 233-237 ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਾੰਬੰਨਧਤ ਹੈ।
The provisioos related to subordioate courts are provided io the 6th part of
the Iodiao Coosttutoo. Artcles 233-237 deal with the subordioate courts.
2. ਵਿਰਤਮਾਨ ਨਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਾੇਵਿਾਮੁਕਤੀ ਦੀ ਉਮਰ ਹੇਠਲੀਆਂ ਨਜਲਾ

ਅਦਾਲਤਾਂ ਨਵਿੱਚ 60, ਹਾਈ ਕੋਰਟਾਂ (HC) ਨਵਿੱਚ 62 ਅਤੇ ਾੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ (SC)
ਨਵਿੱਚ 65 ਹੈ।
Curreotla, the retremeot age for judges io Iodia is 60 io lower courts, 62 io
High Courts (HC) aod 65 io the Supreme Court (SC).
3. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਅਦਾਲਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਰਾਜ ਾਰਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਲ੍ਾ
ਅਦਾਲਤਾਂ ਹਨ ਜੋ ਹਰੇਕ ਨਜ਼ਲ੍ੇ ਲਈ ਜਾਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋ ਵਿੱਧ ਨਜ਼ਨਲ੍ਆਂ ਲਈ ਇਕੱਠੇ
ਕੇਾਾਂ ਦੀ ਨਗਣਤੀ, ਨਜ਼ਲ੍ੇ ਨਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਦੀ ਵਿੰਡ ਨ ਨਧਆਨ ਨਵਿੱਚ ਰੱਿਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ
ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਨਵਿੱਚ ਨਨਆਂ ਦਾ ਪਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਦਾਲਤਾਂ ਰਾਜ ਦੇ
ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਪਰਬੰਧਕੀ ਨਨਯੰਤਰਣ ਅਧੀਨ ਹਨ ਨਜਾ ਨਾਲ ਾਬੰਧਤ ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਾਬੰਧਤ ਹੈ।
ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਫੈਾਲੇ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਪੀਲੀ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹਨ।
The District Courts of India are the district courts of the
State governments in India for every district or for one
or more districts together taking into account the
number of cases, population distribution in the district.
They administer justice in India at a district level.
These courts are under administrative control of the
High Court of the State to which the district concerned
belongs. The decisions of District court are subject to
the appellate jurisdiction of the High court.
 ਧਾਰਾ 233 ਅਨੁ ਾਾਰ ਨਜ਼ਲ੍ ਾ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ, Appointment of the

District Judges as per Article 233,
1. ਨਕਾੇ ਵਿੀ ਰਾਜ ਨਵਿੱਚ ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ
ਅਨਜਹੇ ਰਾਜ ਦੇ ਾਬੰਧ ਨਵਿੱਚ ਅਨਧਕਾਰ ਿੇਤਰ ਦੀ ਵਿਰਤੋ ਕਰਨ ਵਿਾਲੀ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਨਾਲ
ਾਲਾਹ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਵਿੇਗੀ।
Appoiotmeots aod promotoo of district judges io aoa state shall be made
ba the Goveroor of the state io coosultatoo with the high court exercisiog
jurisdictoo io relatoo to such state
2. ਕੋਈ ਨਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਪਨਹਲਾਂ ਹੀ ਯੂਨੀਅਨ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੀ ਾੇਵਿਾ ਨਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਕੇਵਿਲ ਤਾਂ ਹੀ
ਇੱਕ ਨਜ਼ਲ੍ਾ ਜੱਜ ਨਨਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵਿੇਗਾ ਜੇਕਰ ਉਹ 7 ਾਾਲਾਂ ਤੋ ੱਟ ਤੋ ਟ ੱ ਇੱਕ
ਵਿਕੀਲ ਨਰਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਨਯੁਕਤੀ ਲਈ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਨਾਫਾਰਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
A persoo oot alreada io the service of the Uoioo or of the state shall oola be
eligible to be appoiot a district judge if he has beeo for oot less thao 7 aears
ao advocate or a pleader aod is recommeoded ba the high court for
appoiotmeot.
3. ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਉਤੇ ਨਨਯੰਤਰਣ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਾਮੂਨਹਕ ਅਤੇ ਨਵਿਅਕਤੀਗਤ

ਨਜ਼ੰਮੇਵਿਾਰੀ ਹੈ ਨਕਉਨਕ ਇਹ ਰਾਜ ਨਵਿੱਚ ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ ਦਾ ਮੁਿੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਮਾਮਨਲਆਂ ਦੇ
ਾਬੰਧ ਨਵਿੱਚ ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਉਤੇ ਪਰਸਾਾਨਨਕ ਨਨਯੰਤਰਣ ਪਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
Cootrol over subordioate courts is the collectve aod iodividual
respoosibilita of the High Court as it is the head of the judiciara io the state
aod has got admioistratve cootrol over the subordioate courts io respect of
certaio maters.
HIGH COURT IMPORTANT ARTICLE

1.Artcle 214 of Coosttutoo of Iodia "High Courts for States"
There shall be a High Court for each State.
2.Artcle 215 of Coosttutoo of Iodia "High Courts to be courts of record"

Evera High Court shall be a court of record aod shall have all the powers of
such a court iocludiog the power to puoish for cootempt of itself.
3.Artcle 216 of Coosttutoo of Iodia "Coosttutoo of High Courts"
Evera High Court shall coosist of a Chief Justce aod such other Judges as
the
Presideot maa from tme to tme deem it oecessara to appoiot.
4.ARTICLE 217 Appoiotmeot aod cooditoos of the ofce of a Judge of a

High Court.
5.ARTICLE 218 Applicatoo of certaio provisioos relatog to Supreme Court

to High Courts.
6.ARTICLE 219 Oath or afrmatoo ba Judges of High Courts.
7.ARTICLE 220 Restrictoo oo practce after beiog a permaoeot Judge.
8.ARTICLE 221 Salaries, etc., of Judges.
9.ARTICLE 222 Traosfer of a Judge from ooe High Court to aoother.

10. ARTICLE 223 Appoiotmeot of actog Chief Justce.
11. ARTICLE 224 Appoiotmeot of additooal aod actog Judges.
12. ARTICLE 224 A Appoiotmeot of retred Judges at sitogs of High

Courts.
13. ARTICLE 225 Jurisdictoo of existog High Courts.
14. ARTICLE 226 Power of High Courts to issue certaio writs. ARTICLE
226A [Repealed..]
15. ARTICLE 227 Power of superioteodeoce over all courts ba the High
Court.
16. ARTICLE 228 Traosfer of certaio cases to High Court. ARTICLE 228A
[Repealed.]
17. ARTICLE 229 Ofcers aod servaots aod the expeoses of High Courts.
18. ARTICLE 230 Exteosioo of jurisdictoo of High Courts to Uoioo

territories.
19. ARTICLE 231 Establishmeot of a commoo High Court for two or more
States.
IMPORTANT ARTICLE SUBORDINATE COURTS233-237
1.ARTICELE 233 Appoiotmeot of district judges.

2.ARTICLE 233A Validatoo of appoiotmeots of, aod judgmeots, etc.,

delivered ba, certaio district judges.
3.ARTICLE 234Recruitmeot of persoos other thao district judges to the

judicial service.
4.ARTICLE 235 Cootrol over subordioate courts.
5.ARTICLE 236 Ioterpretatoo.
6.ARTICLE 237 Applicatoo of the provisioos of this Chapter to certaio class

or classes of magistrates.
END OF CLASS 19- HIGH COURT AND DIST & SUB COURTS
NEXT CLASS-20- SUPREME COURT HIGH COURT AND
DISTRICT COURTS MCQ
Free complete GK course in Punjabi and English

BILINGUAL

(PSSSB/PPSC/PUNJAB POLICE/ALL PUNJAB

STATE EXAMS)
MCQ ਕਰਨ ਤੋ ਪਹਹਿਲਾਂ ਕਲਾਸ 19-20 ਦੀ ਹਥਊਰੀ ਜਰੂਰ ਦੇਖੋ
 CLASS-20 INDIAN Judiciary SYSTEM

SUPREME COURT / The HIGH Court TOP 20 MCQ
1. ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਹਕਸ ਸਾਲ ਹਿੋਦ ਹਵਵਿ ਆਈ ਸੀ?
When was the Supreme Court of India frst inaugurated?
a) 15th August, 1947

b) 26th November, 1949
c) 28th January, 1950
d) 30th January, 1949
ANSWER: c) 28th January, 1950
2. ਹਿੇਠ ਹਲਹਖਆਂ ਹਵਵਿੋ ਹਕਸ ਕਟ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਵਕ ਫੈਡਰਰਲ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ
ਗਈ ਸੀ?
Through which of the following ACT a Federal Court IN INDIA was established?
A.GOVT OF INDIA ACT 1909
B.GOVT OF INDIA ACT 1919
C. GOVT OF INDIA ACT 1935
D.NONE OF ABOVE
ANS-C GOVT OF INDIA ACT 1935

EXP-Federal Court of India was established in 1937 under Government of India Act 1935. This
court had original, appellate and advisory jurisdicton but appeals could be taken from that
court to Judicial Commitee of the Privy Council in London. It worked untl 1950 when
Supreme Court of India was established.
ਫੈਡਰਰਲ ਕੋਰਟ ਆਫ ਇੰਰੀਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1937 ਹਵਵਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਕਟ 1935 ਦੇ ਤਹਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਸ ਅਦਾਲਤ ਹਵਵਿ ਮੂਲ, ਅਪੀਲੀ ਅਤੇ ਸਲਾਹਿਕਾਰ ਅਹਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਅਦਾਲਤ ਤੋ ਲੰਰਨ ਹਵਵਿ ਪਪੀਵੀ
ਕੌਸਲ ਦੀ ਜੁਰੀਸੀਅਲ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਹਿ 1950 ਤਵਕ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਰਹਿਾ ਜਦੋ ਭਾਰਤ ਦੀ
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹਿੋਈ।
3. ਭਾਰਤ ਹਵਵਿ ਸਭ ਤੋ ਉਿ ਹਨਆਂਇਕ ਅਥਾਰਟੀ ਹਕਹਿਹੀ ਹਿੈਡ ਹਜਸ ਦੇ ਫੈਡਸਲੇ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਲਈ ਪਾਬੰਦ
ਹਿਨ?
Which is the highest judicial authority in India whose decisions are binding on
all courts?
a) Supreme Court
b) Parliament
c) Law Minister
d) Lok Sabha
ANSWER: a) Supreme Court

4. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਦੀ ਹਨਯੁਕਤੀ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹਿੈਡ?
Who appoints the judges of the Supreme Court?
a) Prime Minister
b) Chief Justce of India
c) Lok Sabha
d) President
ANSWER: d) President
5. ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਵਜੋ ਹਕਸ ਸ ਹਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਿੈਡ?
Who is appointed as the Chief Justce of India?

a) ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਸ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹਨਯੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹਿੈਡ
a) The President appoints the Chief Justce of India on his sole discreton
b) ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਸੀਨੀਅਰ ਜਵਜ ਸ ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਵਜੋ ਹਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਿੈਡ
b) The senior-most judge of the Supreme Court is appointed as the Chief Justce of India
C)ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਦਾ ਪੈਡਨਲ ਆਪਣੇ ਹਵਵਿੋ ਇਵਕ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਆਫ ਇੰਰੀਆ ਦੀ ਿੋਣ ਕਰਦਾ ਹਿੈਡ
c) The panel of judges of Supreme Court elect a Chief Justce of India from amongst
themselves
d) ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਦੀ ਿੋਣ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਵੋਹਟੰਗ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹਿੈਡ
d) The Chief Justce of India is elected by the votng of Lok Sabha members
ANSWER: b)
6. ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਹਿਲਾ ਿੀਫ ਜਸਹਟਸ ਕੌਣ ਸੀ?
Who was the frst Chief Justce of India?
a) Mehr Chand Mahajan

b) H.J. Kania
c) Y. V. Chandrachud
d) H. L. Datu
ANSWER: b) H.J. Kania

7. ਹਿੇਠ ਹਲਹਖਆਂ ਹਵਵਿੋ ਹਕਹਿਹਾ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਹਵਵਿ ਜਵਜ ਬਣਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਹਵਵਿ ਸਾਮਲ ਨਹਿੀਂ ਹਿੈਡ?
Which of the following is not included in the qualifcaton for being a judge in
the Supreme Court?
A.He/she should be a citien of India.

B.He should be a respected jurist ਹਨਆਂਅਦਾਤਾ in the eyes of Parliament
C. He/She must be a judge ਜਵਜ in the High Court for at least 5 years
D.He/ She should be a lawyer ਵਕੀਲ in the High Court for at least 10 years
Ans. B
8. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਬਾਰੇ ਹਕਹਿਹਾ ਹਬਆਨ ਸਹਿੀ ਨਹਿੀਂ ਹਿੈਡ?
Which statement is NOT correct regarding the tenure of judges of the Supreme
Court ?
A.Judge of the Supreme Court can remain in ofce tll the age of 65 years.
B. Judge of the Supreme Court gives his resignaton leter to the Chief Justce
C. On the recommendaton of Parliament, he can be removed by the President.
D.A Supreme Court judge can be removed in the conditon of misconduct.
Ans. b Explanaton: A judge of the Supreme Court gives his resignaton leter to the
President.
9. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜ ਸ ਕੌਣ ਹਿਟਾ ਸਕਦਾ ਹਿੈਡ?
Who can remove the Judge of the Supreme Court?

A.Chief Justce of the Supreme Court
B.Only the President
C. Only the Parliament
D.Both Parliament and President
Ans. d
Explanaton: The proposal for the removal of the judge should be passed with a
special majority in both the Houses of Parliament, while the decision to remove
from the post is taken by the President.
10. ਹਿੇਠ ਹਲਹਖਆਂ ਹਵਵਿੋ ਹਕਹਿਹੀ ਧਾਰਾ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੇ ਦਵਸਦਾ ਹਿੈਡ ?
Which of the following artcles states about the establishment of the Supreme
Court?
A.Artcle 176
B.Artcle 153
C. Artcle 124
D.Artcle 324
Ans.c
11. ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਪਹਹਿਲੀ ਮਹਹਿਲਾ ਜਵਜ ਕੌਣ ਸੀ?
Who was the frst woman judge of the Supreme Court of India?
A.Sujata Manoha
B.Ranjana Desai
C. Fathima Beevi
D.Gyan Sudha Misra
Answer:- c
12. ਭਾਰਤ ਹਵਵਿ ਇਸ ਵੇਲੇ ਹਕੰਨੇ ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਹਿਨ?
How many High Courts are in the India currently?

(A) 31
(B) 24
(C) 25
(D) 33
 Ans. C The Calcutta High Court is the oldest high court in the country,
established on 2 July 1862.
13. ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਅਹਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਸ ਕੌਣ ਵਧਾ ਸਕਦਾ ਹਿੈਡ?
Who can extend the jurisdicton of a High Court?

(A) Parliament of India
(B) President of India
(C) Supreme Court of India
(D) The governor of the state
Ans. A
14. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਸ ਹਕਸ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਮਹਿਾਦੋਸ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ
ਹਿੈਡ?
On which ground a SUPREME COURT AND A High Court Judge can be impeached?
(A) Proven misconduct ਸਾਬਤ ਹਿੋਇਆ ਦੁਰਹਵਹਿਾਰ
(B) Incompetence ਅਯੋਗਤਾ
(C) Both a and b

Ans. C
15. ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜ ਸ ਹਕਵੇ ਹਿਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਿੈਡ ?
How can the SUPREME COURT AND High Court Judge be removed?
(A) A resoluton passed by the general majority of the Parliament
(B) By the Supreme Court on the advice of the President
(C) A resoluton passed by the special majority of the respectve state
(D) A resoluton passed by the Parliament With a special majority and removed by
president
Ans. D ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵੇ ਸਦਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹਵਸੇਸ ਬਹਿੁਮਤ 2/3 ਨਾਲ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਹਗਆ ਮਤਾ ਅਤੇ
ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹਿਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹਿੈਡ।
16. ਹਿੇਠ ਹਲਹਖਆਂ ਹਵਵਿੋ ਹਕਹਿਹੀ ਧਾਰਾ ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਬਾਰੇ ਦਵਸਦਾ ਹਿੈਡ ?
Which of the following artcles states about the establishment of the Supreme
Court?
A.Artcle 176
B.Artcle 153
C. Artcle 124
D.Artcle 214
Ans.c 214
17. ਭਾਰਤੀ ਸੰਹਵਧਾਨ ਦੇ ਹਿੇਠ ਹਲਖੇ ਅਨੁ ਛੇਦ ਹਵਵਿੋ ਹਕਹਿਹਾ ਅਨੁ ਛੇਦ ਹਿਾਈਕੋਰਟਾਂ ਸ ਹਰਵਟ ਜਾਰੀ
ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ ਹਦੰਦਾ ਹਿੈਡ?
Which among the following artcles of the Consttuton of India gives the power to
the Highcourts to issue writs?
A. Artcle 222
B. Artcle 224
C. Artcle 226
D. Artcle 228
Answer – C
18. ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਸ ਕੌਣ ਹਨਯੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹਿੈਡ?
Judges of the High Court are appointed by the

A. Chief Justce of the High Court
B. President
C. Governor
D. Chief Justce of India
Answer – B
19. ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਦੀ ਉਮਰ ਹਿੈਡ
The age of retrement of the Judges of the High Court is

A. 62 years
B. 60 years
C. 65 years
D. 58 years
ANS-A
20. ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਜਵਜ ਸ ਹਕਸ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿੁੰ ਿੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹਿੈਡ:
The oath to a High Court Judge is administered by the:

A. Chief Justce of India
B. Chief Justce of that High Court
C. Governor
D. President
Answer» C. ਉਸ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦਾ Governor ਜਾਂ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕਹਿੇ ਗਏ ਹਕਸੇ ਵੀ ਹਿੋਰ ਹਵਅਕਤੀ
ਦੁਆਰਾ।
21. ਹਿਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਜਵਜ ਆਪਣਾ ਅਸਤੀਫਾ ਹਕਸ ਸ ਹਦੰਦਾ ਹਿੈਡ?
A. Chief Justce of India

B. Chief Justce of that High Court
C. Governor
D. President
ANS-D
END OF CLASS 20- SUPREME COURT HIGH COURT MCQ

NEXT CLASS-21- POLITY

BILINGUAL

GK ACADEMY PUNJAB (FREE GK COURSE BILINGUAL )

STATE EXAMS)
STATE EXECUTIVES
 POLITY CLASS-21 THE GOVERNOR OF STATE
 ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ VI (6) ਵਵਿੱਚ 153 ਤੋਂ 167 ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਿਾਂ ਰਾਜ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਨਾਲ
ਸੰਬੰਵਧਤ ਹਨ। ਰਾਜ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜਜਾਲ, ਮੁਖ
ੱ ਮੰਤਰੀ, ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਅਤੇ ਰਾਜ
ਦੇ ਐਡਵਿੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਸਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
Articles from 153 to 167 in Part VI of the constitttion deal with the state
execttive. The state execttive consists of the Governor, the Chief Minister
the Cotncil of Ministers and the Advocate General of the State.
1.ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਦਾ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The Governor is the Constitttional head of the state.
2.ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਵਿਾਂਗ ਹੀ ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਜਾਲ ਇੱੱਕ ਅਹੁਦਾ ਹੈ। ਗਵਿਰਨਰ
dejtre (constitttional or nominal or tittlar or Figtre) head ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
Jtst like the President of India the Governor of a state is a dejtre

(constitttional or nominal or tittlar or Figtre) head.
 ਵਨਯੁਕਤੀ: APPOINTMENT:
 ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਚੁਵਣਿਆ
ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ)
The Governor of a state is appointed by the President. (NOT ELECTED)
 ਦਫਤਰ ਦੀ ਸਹੁੰ : OATH OF OFFICE:
1. ਰਾਜਜਾਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਚੀਫ ਜਸਵਟਸ ਦੁਆਰਾ
ਚੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
The oath of ofce of the Governor is administered by the Chief Jtstice of the
concerned High Cotrt.
2. ਉਸਨੂੰ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ

ਨਾਮਜ਼ਦ ਵਵਿਅਕਤੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
He is appointed by the president and he is a nominee of the Central

government.
3. ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਜਾਲ ਦਾ ਦਫਤਰ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਹੀਂ
ਹੈ।
The ofce of governor of a state is not an employment tnder the Central

government.
4. ਇੱਹ ਇੱੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਦਫਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਹ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵਨਯੰਤਰਣਿ ਜਾਂ
ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।
It is an independent constitttional ofce and is not tnder the control of or

stbordinate to the Central government.
 ਯੋਗਤਾ: QUALIFICATIONS:
1. ਉਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਵਰਕ ਹੋਣਿਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
He shotld be a citiien of India.
2. ਉਸਦੀ ਉਮਰ 35 ਸਾਲ ਜੂਰੀ ਹੋਣਿੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
He shotld have completed the age of 35 years.

3. CONVENTIONS :ਰਾਜਜਾਲ ਇੱੱਕੋ ਰਾਜ ਤੋਂ ਨਹੀਂ Not from the same
state
4. ਗੈਰ-ਵਸਆਸੀ ਹੋਣਿਾ ਚਾਹੀਦਾ Apolitical
5. ਉਸ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁਖ
ੱ ਮੰਤਰੀ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਜਾਣਿੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ
CM of the state shotld be constlted
6. ਯੂਨੀਅਨ ਕੌਸਲ ਆਫ ਵਮਨੀਸਟਰਸ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਵਦੰਦਾ ਹੈ
Union CoM advises- president
 ਸਰਤਾਂ: CONDITIONS:
1. ਸੰਸਦ ਜਾਂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਦਾ ਵਿੀ ਮੈਬਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਿਾ ਚਾਹੀਦਾ
Shotld not be a member of either of the hotses of the Parliament or a

Hotse of the state legislattre.
2. ਜੇਕਰ ਵਕਸੇ ਅਵਜਹੇ ਵਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਰਾਜਜਾਲ ਵਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸ
HOUSE ਵਵਿੱਚ ਆਜਣਿੀ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਕੀਤੀ ਸਮ4ੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਵਜਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਉਹ
ਰਾਜਜਾਲ ਦੇ ਆਜਣਿੇ ਦਫਤਰ ਵਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
If any stch person is appointed as the Governor, he is deemed to have

vacated his seat in that hotse on the date on which he enters tpon his
ofce of Governor.
3. ਲਾਭ ਦਾ ਕੋਈ ਅਹੁਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣਿਾ ਚਾਹੀਦਾ।

Shotld not hold any ofce of proft.
 ਤਨਖਾਹ: SALARY:
1. ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੱਵਤਆਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The salary and other allowances are decided by the parliament.
ਵਮਆਦ: TERM:
ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰਾਜਜਾਲ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਲ 5 ਸਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਰ ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੀ ਖੁਸੀ
ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ 5 ਸਾਲ ਤੋਂ ਜਵਹਲਾਂ ਵਿੀ ਉਸਦੇ
ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
Governor holds his ofce for 5 year btt The President can remove him
before his term any time. The Governor holds the ofce dtring the pleastre
of the president.
 ਹਟਾਉਣਿਾ: REMOVAL:
1. ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਮੇ ਹਟਾਇੱਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Governor may be removed by the President at any time.
2. ਗਵਿਰਨਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਕੋਈ ਵਨਸਵਚਤ ਵਮਆਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
The Governor has no fxed term of ofce.
 ਅਸਤੀਫਾ: RESIGNATION:
1. ਰਾਜਜਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਜਦਾ ਹੈ।
The Governor stbmits the resignation to the President of India.
2. ਟ੍ਾਸ
ਂ ਫਰ: TRANSFER:
ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਇੱੱਕ ਰਾਜ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
The President may transfer a Governor from one state to the other.
 ਮੁੜ ਵਨਯੁਕਤੀ: REAPPOINTMENT:
1. ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਵਕਸੇ ਵਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸੇ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਜਾਲ ਵਿਜੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਵਨਯੁਕਤ ਕਰ
ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਤਬਾਦਲਾ।
The President may reappoint a person as the Governor of the same state or
transfer to the other state.
 FUNCTIONS OF GOVERNOR:
 ਰਾਜਜਾਲ ਦੇ ਕੰਮ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: - ਜਰ ਰਾਜਜਾਲ ਕੋਲ
ਕੂਟਨੀਤਕ, ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਐਮਰਜੈਸੀ ਸਕਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਵਜਵਿੇ ਵਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ
ਕੋਲ ਇੱਹ ਸਕਤੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
The ftnctions of a Governor are similar to that of the President of India :-

Btt the Governor does not have diplomatic, military and Emergency powers
like that of the president of India.
FUNCTIONS OF GOVERNOR
1. Executive 1. ਕਾਰਜਕਾਰੀ
2. Legislative 2. ਵਵਿਧਾਨਕ
3. Judicial 3. ਵਨਆਂਇੱਕ
4. Financial 4. ਵਵਿੱਤੀ
1.ਗਵਿਰਨਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕਤੀਆਂ:

EXECUTIVE POWERS OF THE GOVERNOR:
1. ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਫੈਸਲੇ ਰਾਜਜਾਲ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
All execttive decisions of state govt are taken in the name of Governor
2. ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਜਾਲ ਹੇ ਵਲਵਖਆਂ ਵਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਨਯੁਕਤ ਕਰਦਾ ਹੈ---
The Governor of a state appoints
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੰਤਰੀ। The Chief Minister and other Ministers.
2. ਐਡਵਿੋਕੇਟ ਜਨਰਲ Advocate General
3. ਰਾਜ ਚੋਣਿ ਕਵਮਸਨਰ State election commissioner
4. ਰਾਜ ਲੋਕ ਸੇਵਿਾ ਕਵਮਸਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਬਰ*
The Chairman and members of the state ptblic service commission

5. ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਯੂਨੀਵਿਰਵਸਟੀਆਂ ਦੇ ਵਿਾਈਸ ਚਾਂਸਲਰ।
Vice Chancellors of variots tniversities in the state.
3. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਸਾਸਨ ਲਈ ਵਸਫਾਵਰਸਾਂ। (ਧਾਰਾ 356)
The Governor Recommends for President’s rtle in the state. (Article 356)
4. ਖੁਦ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਿਰਵਸਟੀਆਂ ਦੇ ਚਾਂਸਲਰ ਵਿਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
• Himself acts as the Chancellor of Universities in the state.
2.ਰਾਜਜਾਲ ਦੀਆਂ ਵਵਿਧਾਨਕ ਸਕਤੀਆਂ:
LEGISLATIVE POWERS OF THE GOVERNOR:

1. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਮੰਡਲ ਦਾ ਵਹੱਸਾ ਹੈ।
The Governor is a part of State Legislattre.
2. ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਅਰ; ਹੈ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਵਵਿਧਾਨ ਜਰੀਸਦ ਅਤੇ ਰਾਜਜਾਲ ਜੇਕਰ
ਇੱਹ ਦੋ-ਸਦਨੀ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹੈ।
State Legislattre means the Legislative Assembly, the Legislative Cotncil

and the Governor if it is bicameral legislattre.
Unicameral = Gov + L.A. ਰਾਜਜਾਲ + ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ

Bicameral = Gov. + L.A. + L.C. (ਰਾਜਜਾਲ + ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ + ਵਵਿਧਾਨ ਜਰੀਸਦ)
3. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ (ਅਸੈਬਲੀ ਅਤੇ ਵਵਿਧਾਨ ਜਰੀਸਦ) ਨੂੰ ਸਮਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੰਮਨ ਦਾ ਅਰ; ਹੈ ਸੈਸਨ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ।
The Governor stmmons the State Legislattre (Assembly and Legislative

Cotncil). Stmmon means beginning of a session.
4. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਰੋਰੋਗ ਦਾ ਅਰ; ਹੈ ਸੈਸਨ ਦਾ
ਅੰਤ।
The Governor Prorogtes the State Legislattre. Prorogte means ending of a

session.
5. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Governor dissolves the State Legislative Assembly.

6. ਵਵਿਧਾਨ ਜਰੀਸਦ ਇੱੱਕ ਸ;ਾਈ ਸਦਨ ਹੈ ਇੱਸ ਨੂੰ ਭੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜਰ ਇੱਸ
ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Legislative Cotncil is a permanent hotse it cannot be dissolved. Btt it

can be abolished.
7. ਰਾਜਜਾਲ ਸਾਲ ਦੇ ਜਵਹਲੇ ਸੈਸਨ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ
ਕਰਦਾ ਹੈ
The Governor addresses the state legislattre at the beginning of the frst
session each year.
8. ਇੱੱ;ੇ ਸਾਲ ਦਾ ਅਰ; ਕੈਲੰਡਰ ਸਾਲ ਹੈ ਨਾ ਵਕ ਵਵਿੱਤੀ ਸਾਲ। ਇੱਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈ
ਫਰਵਿਰੀ ਮਹੀਨੇ ਸੁਰੂ ਹੋਣਿ ਵਿਾਲਾ ਬਜਟ ਸੈਸਨ।
Here the meaning of year is calendar year and not fnancial year. This is
generally the btdget session that starts in the month of Febrtary.
9. ਰਾਜਜਾਲ ਜਵਹਲੇ ਸੈਸਨ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂੰ ਵਿੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਾ
ਹੈ ਹਰ ਆਮ ਚੋਣਿ ਦੇ ਬਾਅਦ
The Governor also addresses the state legislattre at the beginning of the
frst session ater each general election
10. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੇ ਸਦਨਾਂ ਨੂੰ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਬਕਾਇੱਆ ਵਬੱਲ ਜਾਂ
ਹੋਰ ਸੁਨੇਹੇ ਭੇਜ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
The Governor can send messages to the hotses of the state legislattres
with respect to a bill pending in the legislattre or otherwise.
11. ਜੇਕਰ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਸਜੀਕਰ ਅਤੇ ਵਡਜਟੀ ਸਜੀਕਰ ਦੋਵਿਾਂ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਸਾਮੀ
ਖਾਲੀ ਹੈ ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਮੈਬਰ ਨੂੰ ਇੱਸ ਮੀਵਟੰਗ ਦੀ ਜਰਧਾਨਗੀ
ਕਰਨ ਲਈ ਵਨਯੁਕਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ
In case there is a vacancy in the ofce of both Speaker and Deptty Speaker
the Governor can appoint any member of the State Legislative Assembly to
preside over its meeting.
12. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਇੱੱਕ ਐਂਗਲੋ -ਇੱੰਡੀਅਨ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰ ਸਕਦਾ
ਹੈ।
The Governor nominates one Anglo-Indian to the state legislative Assembly.
13. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਜਰੀਸਦ ਲਈ ਮੈਬਰਾਂ ਦੇ 1/6 ਵਿੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਸੇਸ ਵਗਆਨ ਜਾਂ ਵਵਿਹਾਰਕ ਅਨੁ ਭਵਿ ਰੱਖਣਿ ਵਿਾਲੇ ਵਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਵਿੱਚ
The Governor nominates 1/6th of the members to the state legislative

Cotncil from amongst the persons having special knowledge or practical
experience in
1.ਵਵਿਵਗਆਨ Science
2.ਕਲਾ Arts
3.ਸਾਵਹਤ Literattre
4.ਸਮਾਜ ਸੇਵਿਾ Social Service
5.ਸਵਹਕਾਰੀ ਅੰਦੋਲਨ Cooperative Movement
14. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਦੇ ਸਵਿਾਲ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਿ ਕਵਮਸਨ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸਵਿਰਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। (ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੋਣਿ
ਕਵਮਸਨ, ਰਾਜ ਚੋਣਿ ਕਵਮਸਨ ਨਹੀਂ)
The Governor decides the qtestion of disqtalifcation of the members of

the State Legislattre in constltation with the Election Commission. (Election
Commission of India , not the State Election Commission)
15. ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਸਵਹਮਤੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਇੱੱਕ ਵਬੱਲ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
A bill becomes a law with the assent of the Governor.
16. ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਬੱਲ ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਭੇਵਜਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਰਾਜਜਾਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ
When a bill is sent to the Governor, then the Governor can
1. ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਵਦਓ ਜਾਂ Give assent to the bill OR

2. ਵਬੱਲ ਦੀ ਸਵਹਮਤੀ ਨੂੰ ਰੋਕੋ। ਜਾਂ Withhold the assent to the bill. OR
3. ਜੇਕਰ ਵਬੱਲ ਮਨੀ ਵਬੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਰਾਜਜਾਲ ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਵਿਾਜਸ ਕਰ
If the bill is not a money bill the Governor can rettrn the bill for
reconsideration.
4. ਜੇਕਰ ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਸੋਧਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਂ ਵਬਨਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਸ
ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣਿੀ ਜੈਦੀ ਹੈ। ਜਾਂ
If the bill is passed by the state legislattre again with or withott

amendments then the Governor has to give assent to the bill. OR
5. ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੇ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਵਰਜ਼ਰਵਿ ਕਰੋ।
Reserve the bill for the consideration of the president.
6. ਇੱੱਕ ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ ਅਵਜਹਾ ਰਾਖਵਿਾਂਕਰਨ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ, ਵਜੱ;ੇ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ
ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਜਾਸ ਕੀਤਾ ਵਗਆ ਵਬੱਲ ਰਾਜ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਵ;ਤੀ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਵਿੱਚ
ਜਾਉਂਦਾ ਹੈ।
–In one case stch reservation is obligatory, that is, where the bill passed by
the state legislattre endangers the position of the state high cotrt
7. ਜਦੋਂ ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੇ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਕੋਈ ਵਬੱਲ ਰਾਖਵਿਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ , ਤਾਂ ਉਸ

ਕੋਲ ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭੂਵਮਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵਿੇਗੀ ।
When the governor reserves a bill for the consideration of the President, he
will not have any ftrther role in the enactment of the bill.
8. ਜੇਕਰ ਵਬੱਲ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਵਿਾਜਸ ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ
ਦੁਬਾਰਾ ਜਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
If the bill is rettrned by the President for the reconsideration and is passed
again
9. ਵਬੱਲ ਨੂੰ ਵਸਰਫ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੀ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਜੇਸ ਕੀਤਾ ਜਾਣਿਾ ਚਾਹੀਦਾ
ਹੈ।
the bill mtst be presented again for the presidential assent only.
10. ਜੇਕਰ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਵਬਲ ਨੂੰ ਆਜਣਿੀ ਸਵਹਮਤੀ ਦੇ ਵਦੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਹ ਐਕਟ ਬਣਿ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਵਕ ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਸਵਹਮਤੀ ਦੀ ਹੁਣਿ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
If the President gives his assent to the bill, it becomes an act. This means
that the assent of the Governor is no longer reqtired.
17. ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਜਾਲ ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਜਾਰੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ
ਸੈਸਨ ਵਵਿੱਚ ਨਾ ਹੋਵਿੇ (ਧਾਰਾ 213)।
The Governor of a state can promtlgate the ordinances when the state
legislattre is not in the session. (Article 213).
18. ਆਰਡੀਨੈ ਸ: ਇੱਹ ਇੱੱਕ ਅਸ;ਾਈ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ।
Ordinance: This is a temporary law.

19. ਇੱਸ ਦੀ ਵਮਤੀ ਤੋਂ ਛੇ ਹਫਵਤਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਮੁੜ ਅਸੈਬਲੀ
ਦੁਆਰਾ ਜਰਵਿਾਨਗੀ ਵਦੱਤੀ ਜਾਣਿੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
This mtst be approved by the State legislattre within six weeks from the
date of reassembly of the state legislattre
20. ਰਾਜਜਾਲ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸਮੇ ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਨੂੰ ਵਿਾਜਸ ਵਿੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Governor can also withdraw an ordinance anytime.
21. ਉਸਦੀ ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਬਣਿਾਉਣਿ ਦੀ ਸਕਤੀ ਅਖਵਤਆਰੀ ਸਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇੱਸ ਦਾ

ਮਤਲਬ ਹੈ ਵਕ ਉਹ ਕੇਵਿਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਅਗਵਿਾਈ ਵਵਿੱਚ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ
ਹੀ ਕੋਈ ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਜਾਰੀ ਜਾਂ ਵਿਾਜਸ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ
His ordinance-making power is not a discretionary power.This means that

he can promtlgate or withdraw an ordinance only on the advice of the
cotncil of ministers headed by the chief minister.
ਰਾਜਜਾਲ ਇੱਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਰਜੋਰਟ ਜੇਸ ਕਰਦਾ ਹੈ The Governor lays the report of
1. State Ptblic Service Commission (SPSC)ਰਾਜ ਲੋਕ ਸੇਵਿਾ ਕਵਮਸਨ (SPSC)

2. State Finance Commission (SFC) ਰਾਜ ਵਵਿੱਤ ਕਵਮਸਨ (SFC)
3. Comptroller and Atditor General (CAG) ਕੰਜਟਰੋਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ
ਜਨਰਲ (CAG)
ਨੋ ਟ: ਰਾਜ ਜੱਧਰ 'ਤੇ ਕੈਗ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿੱਖਰਾ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਦਫਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।
There is no separate constitttional ofce of CAG at the state level.
3.ਰਾਜਜਾਲ ਦੀਆਂ ਵਵਿੱਤੀ ਸਕਤੀਆਂ:

 FINANCIAL POWERS OF THE GOVERNOR:

1. ਰਾਜਜਾਲ ਇੱਹ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਵਕ ਵਵਿਧਾਵਿ ਸਭਾ ਤੋਂ ਜਵਹਲਾ ਬਜਟ (ਸਾਲਾਨਾ ਵਵਿੱਤੀ
ਸਟੇਟਮੈਟ) ਰਾਜ ਦੇ ਸਾਹਮਣਿੇ ਰੱਵਖਆ ਵਗਆ ਹੈ ।
The Governor sees that the btdget (Anntal Financial Statement) is laid
before the State Legislattre.
2. ਰਾਜ ਦੇ ਮਨੀ ਵਬੱਲਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਵਸਫਾਰਸ ਤੇ ਹੀ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਜੇਸ
ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ.
The Money bills can be introdtced in the State Legislattre only on the prior
Recommendation of the Governor.
3. ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਵਸਫਾਰਸ ਤੋਂ ਵਬਨਾਂ ਵਕਸੇ ਗਰਾਟ

ਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
No demand for a grant can be made except on the recommendation of the

Governor.
4. ਰਾਜਜਾਲ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਅਣਿਵਕਆਸੇ ਖਰਚੇ ਨੂੰ ਜੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਕਸੇ ਰਾਜ ਦੇ
ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ ਵਵਿੱਚੋਂ ਜੇਸਗੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ.
The Governor can make advances ott of the Contingency Ftnd of a State to
meet any tnforeseen expendittre.
5. ਰਾਜਜਾਲ ਹਰ ਜੰਜ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਸਮੀਵਖਆ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱੱਕ ਰਾਜ ਵਵਿੱਤ ਕਵਮਸਨ
ਦਾ ਗ ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ
The Governor constitttes a State Finance Commission ater every fve years
to review
6. ਜੰਚਾਇੱਤਾਂ ਅਤੇ ਨਗਰ ਜਾਵਲਕਾਵਿਾਂ ਦੀ ਵਵਿੱਤੀ ਸਵ;ਤੀ।
• the fnancial position of the Panchayats and the Mtnicipalities.

4.JUDICIAL POWERS OF THE GOVERNOR:

ਰਾਜਜਾਲ ਦੀਆਂ ਵਨਆਂ ਸਕਤੀਆਂ :
1. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਵਜ਼ਲ੍ਾ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਦੀਆਂ
ਵਨਯੁਕਤੀਆਂ, ਤਾਇੱਨਾਤੀਆਂ, ਤਰੱਕੀਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਫੈਸਲੇ ਲੈਦਾ ਹੈ।
The Governor takes decisions with relation to the appointments, postings,

promotions of the District Cotrt jtdges in constltation with the state High
Cotrt.
2. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕਤੀ ਦਾ ਵਵਿਸਤਾਰ ਕਰਨ ਵਿਾਲੇ ਵਕਸੇ ਮਾਮਲੇ ਨਾਲ
ਸਬੰਧਤ ਵਕਸੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਵਵਿਰੁੱਧ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਅਜਰਾਧ ਲਈ ਦੋਸੀ ਵਹਰਾਏ ਗਏ ਵਕਸੇ ਵਿੀ
ਵਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਨੂੰ ਮੁਆਫੀ, ਛੋਟ, ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਮਾਫੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮੁਅੱਤਲ,
ਮੁਆਫ ਅਤੇ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The Governor can grant Pardons, reprieves, respites and remissions of

ptnishments or stspend, remit and commtte the sentence of any person
convicted of any ofence against any law relating to a mater to which the
execttive power of the state extends.
3. ਰਾਜਜਾਲ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। (ਵਸਰਫ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਕੋਲ ਮੌਤ ਦੀ
ਸਜ਼ਾ ਮੁਆਫ ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ ਹੈ)।
The Governor cannot Pardon a death Sentence. (Only the President has the
power of Pardon a death Sentence).
4. ਗਵਿਰਨਰ ਕੋਰਟ ਮਾਰਸਲ ਦੁਆਰਾ ਸਜ਼ਾ ਜਾਂ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਮਾਫੀ, ਛੋਟ, ਰਾਹਤ,
ਮੁਅੱਤਲੀ, ਮੁਆਫੀ ਜਾਂ ਬਦਲੀ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। (ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਇੱਸ ਸਕਤੀ ਦਾ
ਆਨੰ ਦ ਮਾਣਿਦੇ ਹਨ)।
The Governor cannot grant pardon, reprieve, respite, stspension, remission

or commttation in respect to ptnishment or sentence by a cotrt martial.
(The President of India enjoys this power).
ਰਾਜਜਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਹੱਤਵਿਜੂਰਨ ਅਨੁ ਛੇਦ ਧਾਰਾ:

IMPORTANT ARTICLES RELATED TO THE GOVERNOR:
1.ਆਰਟੀਕਲ 153: ਹਰੇਕ ਰਾਜ ਲਈ ਇੱੱਕ ਰਾਜਜਾਲ ਹੋਵਿੇਗਾ।
Article 153: There shall be a Governor for each state.
2.ਅਨੁ ਛੇਦ 154: ਰਾਜ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕਤੀ ਰਾਜਜਾਲ ਕੋਲ ਵਨਵਹਤ ਹੋਵਿੇਗੀ ਅਤੇ
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਵਧਕਾਰੀਆਂ
ਦੁਆਰਾ ਵਿਰਤੀ ਜਾਵਿੇਗੀ।
Article 154: The execttive power of the state shall be vested in the
Governor and shall be exercised by him either directly or throtgh ofcers
stbordinate to him in accordance with the constitttion.
3.ਆਰਟੀਕਲ 155: ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
Article 155: The Governor is appointed by the President.

4.ਆਰਟੀਕਲ 156 ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
Article 156 The Governor holds ofce dtring the pleastre of the President.
5.ਆਰਟੀਕਲ 159: ਰਾਜਜਾਲ ਅਹੁਦੇ ਨੂੰ ਵਿਫਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣਿ ਅਤੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਅਤੇ
ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਰੱਵਖਆ, ਸੁਰੱਵਖਆ ਅਤੇ ਰੱਵਖਆ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੇਗਾ।
Article 159: The Governor shall take an oath to faithftlly exectte the ofce
and to preserve, protect and defend the Constitttion and the law.
6.ਆਰਟੀਕਲ 163: ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਵਿਰਤੋਂ ਵਵਿੱਚ ਸਹਾਇੱਤਾ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੇਣਿ
ਲਈ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱੱਕ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਹੋਵਿੇਗੀ, ਵਸਵਿਾਏ ਵਕ ਉਸ ਆਜਣਿੀ ਮਰਜ਼ੀ
ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
Article 163: There shall be a Cotncil of Ministers with the Chief Minister as
the head to aid and advice the Governor in the exercise of his ftnctions,
except in so far as he is reqtired to exercise his ftnction in his discretion.
7.ਆਰਟੀਕਲ 164: ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਰਾਜ ਦੀ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਸਮੂਵਹਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਜ਼ੰਮੇਵਿਾਰ
ਹੈ।ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਨੇ ਅਖਵਤਆਰੀ ਸਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਜ਼ਕਰ ਰਾਜਜਾਲ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਨਾ ਵਕ
ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਨੂੰ ।
Article 164: The Cotncil of Ministers are collectively responsible for to the
Legislative Assembly of the state The Constitttion has mentioned the
discretionary powers to the Governor and not to the President (hence they
are derived)
 MISCELLANEOUS: GOVERNOR ਵਿਾਰੇ ਕੁੱ4 ਜਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ

1. ਰਾਜ ਦੇ ਚੋਣਿ ਕਵਮਸਨਰ ਨੂੰ ਰਾਜਜਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹਟਾਇੱਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਸ ਨੂੰ
ਹਾਈਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ ਾਂ ਅਤੇ ਉਸੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੀ ਹਟਾਇੱਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
The State Election Commissioner cannot be removed by the Governor. He

can be removed only in like manner and on the like grotnds as a jtdge of a
High Cotrt.
2. ਰਾਜ ਲੋਕ ਸੇਵਿਾ ਕਵਮਸਨ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਹਟਾਇੱਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਨਾ ਵਕ ਰਾਜਜਾਲ ਦੁਆਰਾ।
The Chairman and the members of the state Ptblic Service commission are
removed by the President and not by the governor.
3. ਐਡਵਿੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
The Advocate General holds ofce dtring the pleastre of the Governor.
4. 1956 ਦੇ 7 ਵਿੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ ਐਕਟ ਅਨੁ ਸਾਰ ਉਸੇ ਵਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ
ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਜਾਂ ਦੋ ਤੋਂ ਵਿੱਧ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਰਾਜਜਾਲ।
As per the 7th Constitttional amendment act of 1956 same person can be
appointed as the Governor for two or more states.
5. ਰਾਜਜਾਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਵਰਹਾਇੱਸ ਨੂੰ ਰਾਜ ਭਵਿਨ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
The ofcial residence of the Governor is called the Raj Bhavan.
6. ਰਾਜਜਾਲ ਰਾਸਟਰਜਤੀ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
The Governor holds the ofce dtring the pleastre of the President.
7. ਰਾਜਜਾਲ ਦੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਕੋਈ ਸੁਰਵੱ ਖਆ ਨਹੀਂ ਹੈ।
The Governor has no sectrity of tentre.

Articles Related to Governor
Article No. 153 for Governors of states

Article No. 154 for Executive power of state
Article No. 155 for Appointment of Governor
Article No. 156 for Term of office of Governor
Article No. 157 for Qualifications for appointment as Governor
Article No. 158 for Conditions of Governor’s office
Article No. 159 for Oath or affirmation by the Governor
Article No. 160 for Discharge of the functions of the Governor in certain
contingencies
Article No. 161 for Power of the Governor to grant pardons and others
Article No. 162 for Extent of executive power of state
Article No. 163 for Council of Ministers to aid and advice the Governor
Article No. 164 for other provisions as to ministers like appointments,
term, salaries, and others
Article No. 165 for Advocate-General for the State
Article No. 166 for Conduct of business of the government of a state
Article No. 167 for Duties of the Chief Minister regarding furnishing of
information to the Governor, and so on
Article No. 174 for Sessions of the state legislature, prorogation and
dissolution
Article No. 175 for Right of the Governor to address and send messages
to the house or houses of state legislature
Article No. 176 for Special address by the Governor
Article No. 200 for Assent to bills (i.e. assent of the Governor to the bills
passed by the state legislature)
Article No. 201 for Bills reserved by the Governor for consideration of
the President
Article No. 213 for Power of Governor to promulgate ordinances
Article No. 217 for Governor being consulted by the President in the
matter of the appointments of the judges of the High Courts
Article No. 233 for Appointment of district judges by the Governor
Article No. 234 for Appointments of persons (other than district judges)
to the judicial service of the state by the Governor.
List of Governors of Punjab
SL.
Name of Governors From To
No.
Aug 15, Mar 11,

1 Sir Chandulal Madhavlal Trivedi
1947 1953
Sir Chandeshwar Prasad Narayan Mar 11, Sep 15,

2
Singh 1953 1958
Sep 15,
3 Narahar Vishnu Gadgil Oct 1, 1962
1958
May 4,
4 Pattom Thanu Pillai Oct 1, 1962
1964
May 4, Sep 1,
5 Hafiz Muhammad Ibrahim
1964 1965
Sep 1, Jun 26,

6 Sardar Ujjal Singh
1965 1966
Jun 27,
7 Dharma Vira Jun 1, 1967
1966
Oct 16,
8 Mehar Singh Jun 1, 1967
1967
Oct 16, May 21,

9 D. C. Pavate
1967 1973
May 21, Sep 1,

10 Mahendra Mohan Choudhry
1973 1977
Sep 1, Sep 24,

11 Ranjit Singh Narula
1977 1977
12 Jaisukh Lal Hathi Sep 24, Aug 26,

1977 1981
Aug 26, Apr 21,

13 Aminuddin Ahmad Khan
1981 1982
Apr 21,
14 Marri Chenna Reddy Feb 7, 1983
1982
Feb 21,
15 S.S. Sandhawalia Feb 7, 1983
1983
Feb 21, Oct 10,

16 Anant Prasad Sharma
1983 1983
Oct 10,
17 Bhairab Dutt Pande Jul 3, 1984
1983
Mar 14,
18 Kershasp Tehmurasp Satarawala Jul 3, 1984
1985
Mar 14, Nov 14,

19 Arjun Singh
1985 1985
Nov 14, Nov 26,

20 Hokishe Sema
1985 1985
Nov 26,
21 Shankar Dayal Sharma Apr 2, 1986
1985
Dec 8,
22 Siddharta Shankar Ray Apr 2, 1986
1989
Dec 8, Jun 14,

23 Nirmal Mukarji
1989 1990
Jun 14, Dec 18,

24 Virendra Verma
1990 1990
Dec 18, Aug 7,

25 General Om Prakash Malhotra
1990 1991
Aug 7,
26 Surendra Nath Jul 9, 1994
1991
Jul 10, Sep 18,

27 Sudhakar Panditrao Kurdukar
1994 1994
28 Lieutenant General B.K.N. Sep 18, Nov 27,

Chhibber 1994 1999
Nov 27, May 8,

29 Lieutenant General J. F. R. Jacob
1999 2003
May 8, Nov 3,
30 Om Prakash Verma
2003 2004
Nov 3, Nov 16,

31 Akhlaqur Rahman Kidwai
2004 2004
Nov 16, Jan 22,

32 General Sunith Francis Rodrigues
2004 2010
Jan 22, Jan 21,

32 Shivraj Patil
2010 2015
Jan 21, Aug 17,

33 Kaptan Singh Solanki
2015 2016
Aug 17,
AUG 30
34 V P Singh Badnore 2016
2021
35. BANWARI LAL PUROHIT AUG
PRESENT
31,2021
END OF CLASS 21- GOVERNOR

NEXT CLASS-22-STATE LEGISLATURE

BILINGUAL


STATE EXAMS)
STATE EXECUTIVES PART VI 6(Article 153-167)

POLITY CLASS-22 (CM and The State Council of Ministers)
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ 163-167
ADVOCATE GENERAL OF STATE
Chief Minister ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ

1. The Chief Minister is the de facto (real) head.
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਸਲ (ਅਸਲ) ਮੁਖੀ ਹੈ।
2. The Governor is the dejure (nominal) head.

The Governor is the EXECUTIVE head of the State govt.
ਗਵਰਨਰ ਡੀਜਜਊਰ (ਨਾਮਮਾਤਰ) ਮੁਖੀ ਹੈ।
ਰਾਜਪਾਲ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਅਸਲ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਥਾਰਟੀ ਵਜੋ ਮੁਖ

ੱ ਮੰਤਰੀ ਨ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਜਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੀ
ਮਦਦ ਉਸਦੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰਾਜ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਅਤੇ ਐਡਵੋਕੇਟ -ਜਨਰਲ
ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਦਾ ਜਹੱਸਾ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਜੋ ਕੇਦਰ ਜਵਚ ਸਰਕਾਰ ਦਾ
ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜ ਪੱਰਰ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
As a real executive authority, the Chief Minister is called
the head of the government. He is assisted by his council
of ministers who are a part of state executive along with
Governor and Advocate-General of State. Similar to Prime
Minister who is the head of the government at the centre,
the Chief Minister is the head of the government at the

state level.
4. A chief minister must be:
1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਗਜਰਕ. a citizen of India
2. ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮਂਬਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ should be a member of the
state legislature
3. 25 ਸਾਲ ਜਾਂ ਵੱਰ ਉਮਰ ਦੇ 25 years of age or more
ਜਨਯੁਕਤੀ: APPOINTMENT :
1. The Chief Minister is appointed by the Governor (Article 164)
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (ਆਰਟ 164)
2. ਹੋਰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਵੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ
ਹੈ
Other Ministers are also appointed by the Governor only on the advice of the
Chief Minister.
ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਸਹੁੰ: OATH OF OFFICE:

1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਚੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The oath of ofce to the Chief Minister is administered by the Governor.
ਜਮਆਦ: TERM:
• ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
The Chief Minister holds the ofce during the pleasure of the Governor.
ਅਸਤੀਫਾ: RESIGNATION:
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਪਦਾ ਹੈ।
The Chief Minister submits the resignation to the Governor
ARTICLE 164: ਆਰਟੀਕਲ 164:

1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੰਤਰੀ ਮੁਖ
ੱ ਮੰਤਰੀ ਦੀ
ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।
The Chief Minister shall be appointed by the Governor and other ministers shall
be appointed by the Governor on the advice of the Chief Minister.
2. ਸਾਰੇ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣਗੇ
The Ministers shall hold the ofce during the pleasure of the Governor.
3. ਮੰਤਰੀ ਪ੍ੀਸਦ ਸਮੂਜਹਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਅਸਂਬਲੀ ਲਈ ਜਜੰਮੇਵਾਰ ਹੋਵੇਗੀ
The Council of Ministers shall be collectively responsible to the state legislative

assembly.
4. ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਜਸਰਾਂਤਾਂ ਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਰਾਜਪਾਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਜਵੱਚ
ਪਾਰਟੀ ਬਹੁਮਤ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
To uphold the democratic principles the Governor appoints the leader of the
majority party in the state legislative assembly as the Chief Minister.
5. ਜੇਕਰ ਜਕਸੇ ਵੀ ਪਾਰਟੀ ਕੋਲ ਬਹੁਮਤ ਨਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਰਾਜਪਾਲ ਅਖਜਤਆਰੀ ਸਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋ
ਕਰਦਾ ਹੈ।In case no party has the majority then the Governor uses the
discretionary powers.
1. ਆਮ ਜਸਰਾਂਤ ਇਹ ਹੈ ਜਕ ਰਾਜਪਾਲ ਗਠਜੋ ਸਮੂਹ ਨ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਜਦੰਦਾ ਹੈ

The general principle is that the Governor invites the coalition group to form
the government.
2. ਗੱਠਜੋ ਸਰਕਾਰ ਜਵੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 2 ਪਾਰਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

In coalition government there are minimum 2 parties in the government.
3. ਜੇਕਰ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਦੁਆਰਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਗਠਨ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀ ਹੈ ਤਾਂ
ਰਾਜਪਾਲ ਨੇ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਨ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਜਦੰਦਾ ਹੈ । ।
If there is no possibility of the formation of the government by group of parties

then the Governor invites the single largest party to form the government.
ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ।

1. ਜਸੰਗਲ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਬਹੁਜਗਣਤੀ ਪਾਰਟੀ ਤੋ ਵੱਖਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।
Single largest party is a party is diferent from the majority party.
2. ਬਹੁਮਤ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਨ ਸਦਨ ਜਵੱਚ ਸਪੱਸਟ ਬਹੁਮਤ ਜਮਲਦਾ ਹੈ।
A majority party gets the clear cut majority in the house.
3. ਜਸੰਗਲ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਜਜਸ ਨੇ ਸਦਨ ਜਵੱਚ ਸਭ ਤੋ ਵੱਰ ਸੀਟਾਂ ਜਜੱਤੀਆਂ
ਪਰ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ ਨਹੀ ਕੀਤਾ।
Single largest party is that party that won highest number of seats in the house
but did not get the majority.
4. ਜੇਕਰ ਜਸੰਗਲ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਦੂਜੀ
ਸਭ ਤੋ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਨ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਜਦੰਦਾ ਹੈ।
If the single largest party refuses to form the government then he invites the
second largest party to form the government.
5. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪਾਰਟੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀ ਆਉਦੀ ਤਾਂ ਰਾਜਪਾਲ ਇਸ ਲਈ
ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਸਾਸਨ ਦੀ ਘੋਸਣਾ ਦੀ ਜਸਫ਼ਾਰਸ ਕਰਦਾ ਹੈ
If no party comes forward to form the government then the Governor recommends
for the proclamation of the President’s Rule.
6. ਇੱਕ ਜਵਅਕਤੀ ਜੋ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮਂਬਰ ਨਹੀ ਹੈ, ਨ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ
ਸਕਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਉਸ ਲਈ ਹੇਠ ਜਲਖੀਆਂ ਸਰਤਾਂ ਹਨ—
A person who is not a member of the state legislature can be appointed as the
Chief Minister. CONDTIONS
1. ਉਸ ਨ ਛੇ ਮਹੀਜਨਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਜਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਦਾ ਮਂਬਰ ਬਣਨਾ

ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਜਵੱਚ ਅਸਫਲ ਰਜਹਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਜਵੱਚ ਉਹ ਮੁਖ
ੱ ਮੰਤਰੀ ਨਹੀ ਰਹੇਗਾ।
He should become a member of either of the houses of the state legislature within
six months, failing which he ceases to be the Chief Minister.
2. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨਾਂ ਜਵੱਚੋ ਜਕਸੇ ਦਾ ਵੀ ਮਂਬਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
He Chief Minister may be the member of any of the two houses of a state
legislature.
ਹਟਾਉਣਾ: REMOVAL:
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The Chief Minister is removed by the Governor.

2. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨ ਉਦੋ ਤੱਕ ਹਟਾਇਆ ਨਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਦੋ ਤੱਕ ਉਹ ਸਦਨ ਦਾ ਬਹੁਮਤ ਹਾਸਲ
ਕਰਦਾ ਹੈ।
The Chief Minister cannot be removed as long as he enjoys the majority of the
House.
3. (ਇਹ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ 1994 ਜਵੱਚ ਐਸ ਆਰ ਬੋਮਈ ਵੀ. ਯੂਨੀਅਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਕੇਸ
ਜਵੱਚ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਸੀ)। (This was ruled by the Supreme Court in 1994 in S R
Bommai V. Union of India case).
4. ਜੇਕਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਬਹੁਮਤ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦੇਣਾ
ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਨਹੀ ਤਾਂ ਰਾਜਪਾਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨ ਹਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
If the Chief Minister loses the majority of the assembly, he must resign
otherwise the Governor can remove the Chief Minister.
ਤਨਖਾਹ: SALARY:
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੱਤੇ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਜਨਰਰਾਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
The salary and other allowances of the Chief Minister are determined by the state
legislature
FUNCTIONS OF CHIEF MINSITERS

1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The CM is the head of the Council of Ministers.
2. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਮੀਜਟੰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਾਨਗੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
The CM presides over the meeting of the Council of Ministers.

3. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਹੋਰ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ ਹੈ ।
The CM advises the Governor to appoint other Ministers.
4. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ ਜਵਚਕਾਰ ਜਵਭਾਗਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
The CM decides the allocation of the portolios among various the ministers.
5. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਜਵਭਾਗਾਂ ਜਵੱਚ ਫੇਰਬਦਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।
The CM reshufes the portolios.
6. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਮੰਤਰੀ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ ਹੈ।
The CM advices the minister to resign.
7. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ ਪ੍ਵਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ ਹੈ ।।
The CM advices Governor to accept resignation leter of a minister.
8. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਜਕਸੇ ਮੰਤਰੀ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਨਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਜਵੱਚ ਉਸ ਨ ਬਰਖਾਸਤ
ਕਰਨ ਦੀ ਗਵਰਨਰ ਨ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ ਹੈ
The CM advices the Governor to dismiss a minister in case he does not tender
resignation leter even afer advice by the Chief Minister
9. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਅਤੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਜਵਚਕਾਰ ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਚੈਨਲ ਹੈ
The Chief Minister is the channel of communication between the Governor and the
council of ministers.
ਆਰਟੀਕਲ 167: Article 167: DUTIES OF CM

ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ ਹੋਵੇਗਾ ਜਕ ਉਹ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਜਲਆਂ ਦੇ ਪ੍ਸਾਸਨ ਨਾਲ
ਸਬੰਰਤ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫੈਸਜਲਆਂ ਅਤੇ ਕਾਨਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਪ੍ਸਤਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ ।
Article 167: It shall be the duty of the Chief Minister to communicate to the
Governor of the state all decisions of the council of ministers relating to the
administration of the afairs of the state and proposals for legislation.
ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਇਸ ਸੰਬੰਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ:
To furnish such information to the Governor relating to:

1. ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਜਲਆਂ ਦਾ ਪ੍ਸਾਸਨ ਜਕਸੇ ਵੀ ਅਜਜਹੇ ਮਾਮਲੇ 'ਤੇ ਕਾਨਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤਜਵੀਜ ਕਰਦਾ
ਹੈ ਜਜਸ 'ਤੇ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਫੈਸਲਾ ਜਲਆ ਜਗਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਕੌਸਲ ਦੁਆਰਾ ਜਵਚਾਜਰਆ ਨਾ ਜਗਆ
ਹੋਵੇ।
the administration of afairs of the state proposals for legislation any mater on
which a decision has been taken by a minister but which has not been
considered by the Council.
2. ਰਾਜ ਦੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਕੀਤੀ
ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The Advocate General of state is appointed by the Governor on the advice of the
CM.
3. SPSC (ਸਟੇਟ ਪਬਜਲਕ ਸਰਜਵਸ ਕਜਮਸਨ) ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮਂਬਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ
ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ.
The SPSC (State Public Service commission) Chairman and members are appointed
by the Governor on the advice of the CM.
4. SFC (ਰਾਜ ਜਵੱਤ ਕਜਮਸਨ) ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਮਂਬਰਾਂ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ
ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
The SFC (State Finance Commission) Chairman and the members are appointed by
the Governor on the advice of the CM.
5. SEC (ਰਾਜ ਚੋਣ ਕਜਮਸਨਰ) ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ
The SEC (State Election Commissioner) is appointed by the Governor on the advice
of the CM.
6. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਨ ਤਲਬ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ
ਹੈ।
The CM advices the Governor to summon and prorogue the state legislature.
7. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਭੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਜਦੰਦਾ ਹੈ।
The CM advises the Governor to dissolve the state legislative assembly.
8. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ ਦਾ ਸਾਬਕਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The CM is the ex-ofcio chairman of the State Planning Board.
9. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰੋਟੇਸਨ ਦੁਆਰਾ ਜੋਨਲ ਕੌਸਲ ਦਾ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। (ਚੇਅਰਮੈਨ = HM)
The CM is the Vice Chairman of the Zonal council by rotation. (chairman =HM)
10. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ NDC (ਰਾਸਟਰੀ ਜਵਕਾਸ ਕੌਸਲ) ਦਾ ਮਂਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The CM is a member of NDC (National Development Council).
11. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ISC (ਇੰਟਰ ਸਟੇਟ ਕੌਸਲ) ਦਾ ਮਂਬਰ ਹੈ।
The CM is a member of ISC (Inter State Council).
12. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ NIC (ਰਾਸਟਰੀ ਏਕਤਾ ਕੌਸਲ) ਦਾ ਮਂਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
The CM is a member of NIC (National Integration Council).
13. ਉਹ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਬੁਲਾਰੇ ਹੈ।
He is the chief spokesman of the state government.

14. ਉਹ ਐਮਰਜਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜਨੀਜਤਕ ਪੱਰਰ 'ਤੇ ਸੰਕਟ ਪ੍ਬੰਰਕ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਹੈ।
He is the crisis manager-in-chief at the political level during emergencies.
15. ਰਾਜ ਦੇ ਨੇ ਤਾ ਵਜੋ ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਰਗਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨ ਜਮਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਪ੍ਾਪਤ ਕਰਦੇ
ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਤੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਜਸਆਵਾਂ ਬਾਰੇ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਹੋਰ.
As a leader of the state, he meets various sections of the people and receives
memoranda from them regarding their problems, and so on.
16. ਉਹ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਜਸਆਸੀ ਮੁਖੀ ਹੈ।
He is the political head of the services.
17. ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ ਇੱਕ ਮੁਖ

ੱ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਸਾਸਨ ਜਵੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ
ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਜਮਕਾ ਜਨਭਾਉਦਾ ਹੈ।
Thus a CM plays a very signifcant and highly crucial role in the state administration.
ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ State Council of Ministers
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ੀਸਦ ਜਕਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਜਤਕ-ਪ੍ਸਾਸਕੀ ਪ੍ਣਾਲੀ
ਜਵੱਚ ਅਸਲ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਥਾਰਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
The council of ministers headed by the chief minister is the real executive authority
in the politico-administrative system of a state.
2. Article 163: The Council of Ministers is headed by the Chief Minister to aid
and advice the Governor in the exercise of his functions.
ਆਰਟੀਕਲ 163: ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਉਸਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਜਵੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸਲਾਹ ਦੇਣ ਲਈ ਮੰਤਰੀ
ਮੰਡਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ।
3. Article 164: The Council of Ministers is collectively responsible to the state

legislative assembly.
ਆਰਟੀਕਲ 164: ਮੰਤਰੀ ਪ੍ੀਸਦ ਸਮੂਜਹਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਜਜੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।
ਜਨਯੁਕਤੀ: APPOINTMENT:
1. ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The ministers are appointed by the Governor on the advice of the Chief Minister.
2. The person to be appointed as the Minister must be a member of either of
the houses of Even a nominated member of either of the houses of the state
legislature can be appointed as a minister.
ਮੰਤਰੀ ਵਜੋ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜਵਅਕਤੀ ਨ ਜਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਦਾ ਮਂਬਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਇੱਥੋ
ਤੱਕ ਜਕ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਜਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਦੇ ਨਾਮਜਦ ਮਂਬਰ ਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾ
3. If a person who is not a member of either of the houses of the state

legislature is appointed as a minister he should become a member of either of
the houses with in a period of six months.
ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਜਵਅਕਤੀ ਜੋ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਜਕਸੇ ਵੀ ਸਦਨ ਦਾ ਮਂਬਰ ਨਹੀ ਹੈ , ਨ ਮੰਤਰੀ ਵਜੋ
ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨ ਛੇ ਮਹੀਜਨਆਂ ਦੀ ਜਮਆਦ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਦਨਾਂ ਜਵੱਚੋ ਜਕਸੇ ਇੱਕ ਦਾ
ਮਂਬਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਸਹੁੰ: OATH:
ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਅਤੇ ਗੁਪਤਤਾ ਦੀ ਸਹੁੰ ਗਵਰਨਰ ਦੁਆਰਾ ਚੁਕਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
Oath of ofce and secrecy is administered by the Governor.

ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭੱਤੇ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਜਨਰਰਾਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
The salary and other allowances are determined by the state legislature.
ਅਸਤੀਫਾ: RESIGNATION:
1. ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਪਦਾ ਹੈ।
A Minister submits the resignation to the Governor
2. ਰਾਜਪਾਲ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਹੀ ਅਸਤੀਫਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ
The Governor accepts the resignation only on the advice of the Chief Minister
the State Legislature.
ਹਟਾਉਣਾ: REMOVAL:
ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਨ ਹਟਾ ਜਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
A minister is removed by the Governor on the advice of the Chief Minister.
STRENGTH: ਤਾਕਤ:
1. ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਮੇਤ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕੁਲ
ੱ ਜਗਣਤੀ ਰਾਜ ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਜਗਣਤੀ ਦੇ 15 ਪ੍ਤੀਸਤ ਤੋ ਵੱਰ
ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 12 ਤੋ ਘੱਟ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
The total number of Ministers including Chief Minister should not exceed 15
percent of the strength of the state legislative assembly. Minimum shall not be less
than 12.
2. ਇਹ ਪਾਬੰਦੀ 2003 ਦੇ 91 ਵੇ ਸੋਰ ਐਕਟ ਰਾਹੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।

The restriction was imposed through the 91st Amendment act of 2003.
3. Accordingly Article 164 was amended [Article 164 (1A)].

Note: Through the same amendment, Article 75 was also amended to restrict the
strength of the Council of Ministers at the Central to 15% of the Lok Sabha.
ਇਸ ਅਨੁ ਸਾਰ ਰਾਰਾ 164 ਜਵੱਚ ਸੋਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ [ਆਰਟੀਕਲ 164 (1A)]।
ਨੋ ਟ: ਇਸੇ ਸੋਰ ਰਾਹੀ, ਰਾਰਾ 75 ਜਵਚ ਵੀ ਸੋਰ ਕਰਕੇ ਕੇਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਜਗਣਤੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੇ
15% ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਕੇਦਰ ਦੀ ਤਰ੍ ਾਂ ਰਾਜਾਂ ਜਵੱਚ ਵੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਜਵੱਚ ਜਤੰਨ ਸ੍ੇਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
Like at the Centre, in the states too, the council of ministers consists of three
categories of ministers –
1. Cabinet ministers ਕੈਬਜਨਟ ਮੰਤਰੀ

2. Ministers of state ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ
3. Deputy ministers ਉਪ ਮੰਤਰੀ
1. ਕੈਬਜਨਟ - ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਸੰਸਥਾ ਜਜਸਨ ਕੈਬਜਨਟ ਜਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦਾ
ਜਨਊਕਲੀਅਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਜਵੱਚ ਜਸਰਫ਼ ਕੈਬਜਨਟ ਮੰਤਰੀ ਹੀ ਸਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ
ਜਵੱਚ ਅਜਰਕਾਰ ਦਾ ਅਸਲ ਕੇਦਰ ਹੈ।
CABINET - A smaller body called cabinet is the nucleus of the council of ministers. It
consists of only the cabinet ministers. It is the real centre of authority in the state
government.
ਰਾਜ ਦੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ Advocate General of the State ARTICLE 165

& 177
1. ARTICLE 165 ਰਾਜ ਦੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਨਾਲ ਸਬੰਰਤ ਹੈ
Article 165 deals with the Advocate General for the State
2. ARTICEL 177 ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਸਬੰਰ ਜਵੱਚ ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਜਰਕਾਰਾਂ
ਨਾਲ ਸੰਬੰਜਰਤ ਹੈ।
Article 177 deals with the rights of Ministers and Advocate

General as respects the Houses.
3. ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਉਚਾ ਕਾਨਨ ਅਜਰਕਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਨ ਇਸ ਦੇ

ਸਾਰੇ ਕਾਨਨੀ ਮਾਮਜਲਆਂ ਜਵੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਜੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜਹੱਤਾਂ ਦੀ
ਰੱਜਖਆ ਅਤੇ ਸੁਰਜੱ ਖਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਜਵੱਚ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ
ਜਨਰਲ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
The Advocate General is the highest law ofcer in the state.

He is responsible to assist the state government in all its
legal matters. He defends and protects the interest of the
state government. The ofce of the Advocate General in
state corresponds to the ofce of Attorney General of India.
ਜਨਯੁਕਤੀ ਅਤੇ ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਜਮਆਦ Appointment and Term of Ofce
1. ਰਾਜਪਾਲ ਰਾਜ ਦੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਜਸ ਜਵਅਕਤੀ ਨ ਜਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ
ਜਗਆ ਹੈ, ਉਹ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਜੱਜ ਜਨਯੁਕਤ ਹੋਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਭਾਵ, ਉਸਨ ਭਾਰਤ
ਦਾ ਨਾਗਜਰਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਜਨਆਂਇਕ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ
ਹੈ ਜਾਂ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦਾ ਵਕੀਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
The Governor appoints the Advocate General of the state. The person who is
appointed should be qualifed to be appointed a judge of a high court. That means,
he should be a citiien of India and should have held a judicial ofce for ten years or
been an advocate of a high court for ten years.
2. ਸੰਜਵਰਾਨ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਨ ਜਨਸਜਚਤ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੀ ਜਵਵਸਥਾ ਨਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ,

ਉਹ ਸਬੰਰਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਖੁਸੀ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨ ਰਾਜਪਾਲ ਜਕਸੇ ਵੀ
ਸਮੇ ਹਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਸੰਜਵਰਾਨ ਜਵੱਚ ਕੋਈ ਜਵਰੀ ਜਾਂ ਆਰਾਰ ਨਹੀ ਦੱਜਸਆ
ਜਗਆ ਹੈ। ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਆਪਣਾ ਅਸਤੀਫਾ ਗਵਰਨਰ ਨ ਜਦੰਦੇ ਹੈ।
The constitution does not provide for fxed tenure to the Advocate General. So,
he holds ofce during the pleasure of the governor of the state concerned. He
can be removed by the governor at any time. There is no procedure or ground
mentioned in the constitution for his removal.
3. ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਨ ਅਜਜਹਾ ਤਨਖਾਹ ਜਮਹਨਤਾਨਾ ਜਮਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਰਾਰਤ ਕਰ

ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੰਜਵਰਾਨ ਨੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਦਾ SALARY ਜਮਹਨਤਾਨਾ ਤੈਅ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।
The Advocate General receives such remuneration as the governor may
determine. The constitution has not fxed the remuneration of the Advocate
General.
IMPORTANT ARTICLES CM AND COUNCIL OF MINISTERS
1. Article 163-- The governor is advised by the council of ministers which is

headed by the Chief Minister.
Note: When the governor acts at his own discretion, no advice is needed by the
council
ਆਰਟੀਕਲ 163 ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਸਲਾਹ ਜਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਜਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੁੱਖ
ਮੰਤਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਨੋ ਟ: ਜਦੋ ਗਵਰਨਰ ਆਪਣੀ ਮਰਜੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੌਸਲ ਦੁਆਰਾ ਜਕਸੇ ਸਲਾਹ ਦੀ ਲੋ
ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
2. Article 164-- Governor appoints Chief Minister and later Chief Minister
recommends Governor on the appointment of ministers
ਰਾਰਾ 164 ਰਾਜਪਾਲ ਮੁਖ

ੱ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਜਨਯੁਕਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਜਵੱਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ
ਜਨਯੁਕਤੀ 'ਤੇ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ ਜਸਫ਼ਾਰਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3. ARTICLE 165-- of the Indian Constitution is related to

the ofce of Advocate General of State. He is the highest
law ofcer of the state.
ਭਾਰਤੀ ਸੰਜਵਰਾਨ ਦਾ ਆਰਟੀਕਲ 165 ਐਡਵੋਕੇਟ ਜਨਰਲ ਆਫ਼ ਸਟੇਟ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਨਾਲ ਸਬੰਰਤ ਹੈ।
ਉਹ ਰਾਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਉਚਾ ਕਾਨਨ ਅਜਰਕਾਰੀ ਹੈ।
Article 167-- (DUTIES OF CHIEF MINISTERS) Chief Minister has to communicate all
administrative decisions that are taken up by him and the council of ministers to
the governor
ਰਾਰਾ 167 ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨ ਸਾਰੇ ਪ੍ਸਾਸਕੀ ਫੈਸਜਲਆਂ ਬਾਰੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਦੱਸਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੁਆਰਾ
ਅਤੇ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
Article 177 deals with the rights of Ministers and Advocate

General as respects the Houses.
END OF CLASS 22-

NEXT CLASS-23-STATE LEGISLATURE (SLA & SLC) ਜਵਰਾਨ ਸਭਾ
ਅਤੇ ਜਵਰਾਨ ਪਜਰਸਦ

BILINGUAL


(PSSSB/PPSC/PUNJAB POLICE/ALL PUNJAB STATE
EXAMS)
CLASS – 23 (STATE LEGISLATURE (SLA, SLC)
State Legislature means

1.The State Legislatie Assembly or Lower House (SLA)
ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜਾਂ ਹੇਠਲਾ ਸਦਨ
2.The State Legislatie Council or Upper House (SLC)

ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਜਾਂ ਉਚ ਸਦਨ
3.The Goiernor ਰਾਜਪਾਲ (GOV)
Artcles 168 to 212 in Part VI (PART 6) ofT the Consttuton deal with the
organisaton, compositon, duraton, ofcers, procedures, priiileges, powers
and so on ofT the state legislature. Though these are similar to that ofT
Parliament, there are some diferences as well.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ VI ਵਵਿੱਚ ਅਨਨੁ ਛੇਦ 168 ਤੋ 212 ਸੰਗਠਨ, ਰਚਨਾ, STATE LEGISLATURE
ਦਰ ਵਮਆਦ, ਅਨਵਧਕਾਰਰ, ਪ੍ਵਕਵਰਆਵਿਾਂ, ਵਵਿੀੇੀ ਅਨਵਧਕਾਰ, ੀਕਤਰਆਂ ਅਨਤੇ ਹਰਰ। ਹਾਲਾਂਵਕ ਹ
ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਝ ਅਨੰਤਰ ਵਿਰ ਹਨ
UNICAMERAL SYSTEM AND BICAMERAL SYSTEM:

1. Legislatie council-((ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ)-(-( Vidhan Parishad / Upper house /
Second chamber / House ofT elders
2. Legislatie assembly – (ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ)-(-( Vidhan Sabha / Lower house /

First chamber / Popular House
3.Majority ofT the states in India haie only assembly and is called
unicameral system.
ਭਾਰਤ ਵਵਿੱਚ ਵਜਆਦਾਤਰ ਰਾਜਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਸਰਫ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਹਹੈ ਅਨਤੇ ਸਨੂ ਯਨਰਕਹੈ ਮਰਲ
ਵਸਸਟਮ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ
4.In any state ifT both the Legislatie Assembly and the Legislatie council
are present it is called bicameral system.
ਵਕਸੇ ਵਿਰ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਅਨਤੇ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦਰਵਿੇ ਮੌਜਯਦ ਹਰਣ ਤਾਂ ਸਨੂ ਦਰ ਸਦਨ
ਪ੍ਣਾਲਰ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
5.Earlier there were seien states including the state ofT Jammu and Kashmir
but it had been abolished through the J&K Reorganizaton Bill 2019 that
changed the status ofT the state to Union Territories ofT J&K and Ladakh.
ਪਵਹਲਾਂ ਜੰਮਯ ਅਨਤੇ ਕੀਮਰਰ ਰਾਜ ਸਮੇਤ ਸੱਤ ਰਾਜ ਸਨ ਪਰ ਸਨੂ ਜੰਮਯ ਅਨਤੇ ਕੀਮਰਰ
ਪੁਨਰਗਠਨ ਵੈਂੱਲ 2019 ਦੁਆਰਾ ਖਤਮ ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਸਰ ਵਜਸਨੇ ਰਾਜ ਦਰ ਸਵਥਤਰ ਨੂ ਜੰਮਯ
ਅਨਤੇ ਕੀਮਰਰ ਅਨਤੇ ਲੱਦਾਖ ਦੇ ਕੇਦਰ ੀਾਸਤ ਪ੍ਦੇੀਾਂ ਵਵਿੱਚ ੈਂਦਲ ਵਦੱਤਾ ਸਰ।
6. ਪੰਜਾੈਂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ Punjab Legislative Council (ਵੈਂ੍ਵਟੀ ਭਾਰਤ ਵਵਿੱਚ
ਪੰਜਾੈਂ ਵਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਐਕਟ 1919 (GOVT OF INDIA ACT 1919) ਦੇ ਤਵਹਤ
ਵੈਂ੍ਵਟੀ ਅਨਵਧਕਾਰਰਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਵਪਤ ਕਰਤਾ ਵਗਆ।,ਪੰਜਾੈਂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ 1952 ਵਵਿੱਚ
ਪਵਹਲਰਆਂ ਚਰਣਾਂ ਦੇ ਨਤਰਜੇ ਵਿਜੋ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨਧਰਨ ਹੋਦ ਵਵਿੱਚ ਆਈਿ ਸਰ। ੀੁਰਯ ਵਵਿੱਚ
ਪੰਜਾੈਂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ੱਕ Bicameral House ਦਰ ਸਦਨ ਵਿਾਲਾ ਸਦਨ ਸਰ। Punjab
Legislative Council (Abolition) Act, 1969 ਦੇ ਅਨਧਰਨ 1 ਜਨਵਿਰਰ 1970 ਨੂ
ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਭਾਵਿ ਪੰਜਾੈਂ ਦਰ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਨੂ ਸੰਸਦ (PARLIAMENT) ਨੇ ਖਤਮ ਕਰ
ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਸਰ ਅਨਤੇ ਨਤਰਜੇ ਵਿਜੋ, ਪੰਜਾੈਂ ਦਰ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂ ਕ ਸਦਨ ਵਿਾਲਰ ਵਵਿਧਾਨ
ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ੈਂਦਲ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਸਰ। ਸ ਸਮੇ ਪੰਜਾੈਂ ਦਾ STATE
LEGISLATURE (ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ) unicameral ਸਦਨ ਹਹੈ ਵਜਸ ਵਵਿੱਚ
117 SEATS MLA ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਨਤੇ ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ 13 LOK SABHA
ਅਨਤੇ 7 RAJYA SABHA ਦੇ ਮਸੈਂਰ ਹਨ।
The Punjab Legislatie Council was the legislature ofT the proiince ofT
Punjab in Britsh India. Established by Britsh authorites under
Goiernment ofT India Act 1919,The Punjab Legislatie Assembly came into
being under the Consttuton consequent upon the frst electons in 1952.
Initally the Punjab State Legislature was a Bicameral House. The Upper
House i.e. Legislatie Council ofT Punjab was abolished on 1st January 1970
and as a result, the Legislature ofT Punjab was transfTormed into
Unicameral Legislature. Eier since, the number ofT Members in Vidhan
Sabha has been iarying fTrom tme to tme At present Punjab has STATE
LEGISLATURE unicameral House with 117 SEATS MLAs in the State
Assembly and Parliament with 13 LOK SABHA and 7 RAJYA SABHA
members.
7.As ofT now, only 6 states are bicameral. They are

ਹੁਣ ਤੱਕ ਵਸਰਫ 6 ਰਾਜ ਹਰ ਦਰ-(ਸਦਨਰ ਹਨ। ਉਹ
1.Telangana ਤੇਲੰਗਾਨਾ
2.Bihar ਵੈਂਹਾਰ
3.Maharashtra ਮਹਾਰਾੀਟਰ
4.Uttar Pradesh ਉਤਰ ਪ੍ਦੇੀ
5.Andhra Pradesh ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਦੇੀ

6.Karnataka ਕਰਨਾਟਕ
HOW THE STATE LEGISLATIVE COUNCIL IS CREATED /ABOLISHED?

ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਵਕਵਿੇ ੈਂਣਾਈਿ/ਖਤਮ ਕਰਤਰ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ?
1.ARTICLE 169: The Parliament is empowered to establish or abolish a

state legislatie council.
ਆਰਟਰਕਲ 169: ਸੰਸਦ ਨੂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪਰਰੀਦ ਦਰ ਸਥਾਪਨਾ ਜਾਂ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ
ਅਨਵਧਕਾਰ ਹਹੈ ।
2.The state assembly ifT passes a resoluton by a special majority.

ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਜੇਕਰ ਵਵਿੀੇੀ ੈਂਹੁਮਤ ਨਾਲ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰਦਰ ਹਹੈ ।
3.IfT the Parliament by a majority (simple) accepts the same then the
legislatie council can be established.
ਜੇਕਰ ਪਾਰਲਰਮਸਟ ੈਂਹੁਮਤ (ਸਧਾਰਨ) ਦੁਆਰਾ ਸ ਨੂ ਸਵਿਰਕਾਰ ਕਰਦਰ ਹਹੈ ਤਾਂ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ
ਦਰ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਤਰ ਜਾ ਸਕਦਰ ਹਹੈ ।
STATE LEGISLATIVE COUNCIL (ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ)

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ , ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਰ ੱਕ ਸਥਾਈਿ ਸੰਸਥਾ ਹਹੈ । ਹ ਰਾਜ
ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਹੈ , ਵਜਵਿੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਕੇਦਰ ਵਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਰ ਹਹੈ ।
Legislatie Council also known as the Vidhan Parishad is a permanent body

ofT the state legislature. It operates at the state leiel, just like Rajya Sabha
works in the centre.
(SLC) STRENGTH: (NUMBER OF MEMBERS) ਤਾਕਤ: (ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਵਗਣਤਰ)
1.The maximum strength is 1/3rd ofT the total strength ofT the assembly.
ਅਨਵਧਕਤਮ ਤਾਕਤ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਦਰ ਕੁੱਲ ਤਾਕਤ ਦਾ 1/3 ਵਹੱਸਾ ਹਹੈ ।
2.In between the maximum and minimum the strength is fxed by the
parliament.
ਵਿੱਧ ਤੋ ਵਿੱਧ ਅਨਤੇ ਘੱੱਟਰ-(ਘੱੱਟ ਵਗਣਤਰ ਦੇ ਵਵਿਚਕਾਰ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਵਨੀਵਚਤ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
3.The minimum strength is 40.

ਘੱੱਟਰ-(ਘੱੱਟ ਤਾਕਤ 40 ਹਹੈ ।
4.Maximum strength -( UP (100)

ਅਨਵਧਕਤਮ ਤਾਕਤ -( UP (100)
(SLC) ELECTION: ਚਰਣ:

The members ofT legislatie council are elected indirectly.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਮਸੈਂਰ ਅਨਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(SLC) NOMINATION: ਨਾਮਜਦਗਰ:

1/6th ofT the total strength are nominated by the Goiernor.
Fields – persons who haie a special knowledge or practcal experience ofT
literature, science, art, cooperatie moiement and social seriice.
ਕੁੱਲ ਤਾਕਤ ਦਾ 1/6 ਵਿਾਂ ਵਹੱਸਾ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜਦ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
ਖੇਤਰ -( ਉਹ ਵਵਿਅਨਕਤਰ ਵਜਨ੍ਾਂ ਕਰਲ ਸਾਵਹਤ, ਵਵਿਵਗਆਨ, ਕਲਾ, ਸਵਹਕਾਰਰ ਲਵਹਰ ਅਨਤੇ ਸਮਾਜ
ਸੇਵਿਾ ਦਾ ਵਵਿੀੇੀ ਵਗਆਨ ਜਾਂ ਵਵਿਹਾਰਕ ਅਨਨੁ ਭਵਿ ਹਹੈ ।
(SLC) ELECTION PROCEDURE: ਚਰਣ ਪ੍ਵਕਵਰਆ:

1.The members are elected in accordance with system ofT proportonal
representaton by means ofT a single transfTerable iote.
ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਚਰਣ ਅਨਨੁ ਪਾਤਕ ਪ੍ਤਰਵਨਧਤਾ ਦਰ ਪ੍ਣਾਲਰ ਦੇ ਅਨਨੁ ਸਾਰ ਕਰਤਰ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ੱਕ ੱਕਲੇ
ਤੈਂਾਦਲੇ ਰਗ ਵਿਰਟ ਦਾ ਸਾਧਨ।
2.1/3rd are elected by the members ofT local bodies like municipalites,
district boards etc.
1/3 ਨੂ ਸਥਾਨਕ ਸੰਸਥਾਵਿਾਂ ਵਜਵਿੇ ਵਕ ਨਗਰਪਾਵਲਕਾਵਿਾਂ, ਵਜਲ੍ਾ ੈਂਰਰਲਾਂ ਆਵਦ ਦੇ ਮਸੈਂਰਾਂ

ਦੁਆਰਾ ਚੁਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
3.1/3rd are elected by the MLA’s (Members ofT Legislatie Assemblies).

1/3 ਨੂ ਵਵਿਧਾ ਕਾਂ (ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੇ ਮਸੈਂਰ) ਦੁਆਰਾ ਚੁਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
4.1/12th are elected by graduates.

1/12 ਵਿੇ ਗ੍ਹੈ ਜਯਏਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
5.1/12th are elected by teachers.

1/12 ਵਿਾਂ ਅਨਵਧਆਪਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
6.1/6th are nominated by the goiernor.

1/6 ਵਿੇ ਨੂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜਦ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
TERM OF LEGISLATIVE COUNCIL: ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦਰ ਵਮਆਦ:

1.It is a permanent house and is not subjected to dissoluton.
ਹ ੱਕ ਸਥਾਈਿ ਘੱਰ ਹਹੈ ਅਨਤੇ ਭੰਗ ਦੇ ਅਨਧਰਨ ਨਹੀ ਹਹੈ ।
2.1/3rd members retre at the end ofT eiery second year.

1/3 ਮਸੈਂਰ ਹਰ ਦਯਜੇ ਸਾਲ ਦੇ ਅਨੰਤ ਵਵਿੱਚ ਵਰਟਾ ਰ ਹਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
3.The term ofT a member ofT legislatie council is 6 years.

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਮਸੈਂਰ ਦਰ ਵਮਆਦ 6 ਸਾਲ ਹੁੰਦਰ ਹਹੈ ।
4.The retring members are eligible fTor re-(electon.

ਸੇਵਿਾਮੁਕਤ ਹਰਣ ਵਿਾਲੇ ਮਸੈਂਰ ਮੁੁ ਚਰਣ ਲਈਿ ਰਗ ਹਨ।
QUALIFICATIONS FOR LEGISLATIVE COUNCIL:

ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈਿ ਰਗਤਾਵਿਾਂ:
1.He must be a citzen ofT India.
ਉਸਨੂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਵਰਕ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
2.He must not be less than 30 years ofT age.

ਉਸਦਰ ਉਮਰ 30 ਸਾਲ ਤੋ ਘੱੱਟ ਨਹੀ ਹਰਣਰ ਚਾਹਰਦਰ।
3.He must possess other qualifcatons prescribed by the Parliament.

ਉਸ ਕਰਲ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਹਰਰ ਰਗਤਾਵਿਾਂ ਹਰਣਰਆਂ ਚਾਹਰਦਰਆਂ ਹਨ।
4.A person to be elected to the legislatie council must be an elector fTrom

an assembly consttuency in the concerned state.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਲਈਿ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਵਿਾਲੇ ਵਵਿਅਨਕਤਰ ਨੂ ਸੈਂੰਧਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਤੋ
ਵਿਰਟਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
5.He must be a resident in the concerned state.

ਉਹ ਸੈਂੰਧਤ ਰਾਜ ਦਾ ਵਨਵਿਾਸਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
The salary MEMBER OF LEGISLATIVE COUNCIL is decided by the state
legislature
ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਫਹੈ ਸਲਾ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ
ਹਹੈ
RESIGNATION: ਅਨਸਤਰਫਾ:
An MEMBER OF LEGISLATIVE COUNCIL submits the resignaton to the
Chairman ofT the legislatie council.
ੱਕ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਮਸੈਂਰ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਨੂ ਅਨਸਤਰਫਾ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
CHAIRMAN OF LEGISLATIVE COUNCIL: ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦਾ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ

1.The chairman ofT the legislatie council must be a member ofT the
legislatie council.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦਾ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦਾ ਮਸੈਂਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
2.The chairman is elected fTrom amongst the members.

ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਮਸੈਂਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋ ਚੁਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
3.Note This is unlike Rajya Sabha, where the Chairman is not a member ofT
the Rajya Sabha.
ਹ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਉਲਟ ਹਹੈ , ਵਜੱਥੇ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਮਸੈਂਰ ਨਹੀ ਹਹੈ ।
The Chairman submits the resignaton to the deputy chairman.
ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਵਲਪਟਰ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਨੂ ਅਨਸਤਰਫਾ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
FUNCTIONS OF THE CHAIRMAN & DEPUTY CHARIMAN: ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਦੇ ਕੰਮ:
1.The fTunctons ofT the chairman ofT the legislatie council are similar to
that ofT the speaker ofT assembly.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੇ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਦੇ ਕੰਮ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪਰਕਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
2.The deputy chairman acts as the chairman in the absence ofT the
Chairman.
ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਦਰ ਗਹੈ ਰਹਾਜਰਰ ਵਵਿੱਚ ਵਲਪਟਰ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਵਿਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਹੈ ।
3.The deputy chairman submits the resignaton to the chairman.

ਵਲਪਟਰ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਚੇਅਨਰਮਹੈ ਨ ਨੂ ਅਨਸਤਰਫਾ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
STATE LEGISLATIVE ASSEMBLY ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ
STRENGTH: (NUMBER OF MEMBERS) ਤਾਕਤ: (ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਵਗਣਤਰ)
1.The minimum strength ofT assembly is 60.

ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਦਰ ਘੱੱਟਰ-(ਘੱੱਟ ਤਾਕਤ 60 ਹਹੈ ।
2. The maximum strength ofT assembly is 500.

ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਦਰ ਅਨਵਧਕਤਮ ਤਾਕਤ 500 ਹਹੈ ।
3.The strength ofT assembly iaries fTrom state to state depending on the
populaton.
ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਦਰ ਤਾਕਤ ਜਨਸੰਵਖਆ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਤੋ ਦਯਜੇ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਵਿੱਖ-(ਵਿੱਖ ਹੁੰਦਰ ਹਹੈ ।
4.The strength ofT Uttar Pradesh assembly is 403 highest. (Highest

populaton)
ਉਤਰ ਪ੍ਦੇੀ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਰ ਵਗਣਤਰ 403 ਹਹੈ । (ਸਭ ਤੋ ਵਿੱਧ ਆੈਂਾਦਰ)
ELECTION OF MEMBERS OF STATE ASSEMBLY:

ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਚਰਣ:
All the members in the assembly are directly elected by the people.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਸੈਂਰ ਵਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(SLA) RESERVATION:
1.The seats are reseried fTor scheduled castes and scheduled tribes in the
assembly on the basis ofT populaton rato.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਅਨਨੁ ਸਯਵਚਤ ਜਾਤਰਆਂ ਅਨਤੇ ਅਨਨੁ ਸਯਵਚਤ ਕੈਂਰਵਲਆਂ ਲਈਿ ਆੈਂਾਦਰ ਅਨਨੁ ਪਾਤ
ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸਰਟਾਂ ਰਾਖਵਿਰਆਂ ਹਨ।
2.ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ Article 333 ਦੇ ਤਵਹਤ 1 ANGLO INDIAN MEMBER ਨੂ ਰਾਜ ਦਾ
ਗਵਿਰਨਰ NOMINATE ਕਰਦਾ ਸਰ ਪਰ 2020 ਵਵਿੱਚ 104TH AMENDMENT ACT
2019 ਦੇ ਤਵਹਤ ਹ ABOLISH ਕਰ ਵਦੱਤਾ ਵਗਆ ਹਹੈ ।
(SLA) TERM: ਵਮਆਦ:

1.The term ofT legislatie assembly is 5 years.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਰ ਵਮਆਦ 5 ਸਾਲ ਹੁੰਦਰ ਹਹੈ ।
2.Eien befTore the completon ofT the term ofT 5 years the assembly may be
dissolied by the Goiernor.
5 ਸਾਲ ਦਰ ਵਮਆਦ ਪਯਰਰ ਹਰਣ ਤੋ ਪਵਹਲਾਂ ਹਰ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂ ਭੰਗ ਕਰਤਾ ਜਾ
ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
ਕਰ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਦਰ ਵਮਆਦ ਵਿਧਾਈਿ ਜਾ ਸਕਦਰ ਹਹੈ ?

CAN THE TERM OF ASSEMBLY BE EXTENDED ?
1.ਰਾੀਟਰਰ ਐਮਰਜਸਸਰ ਦੇ ਸਮੇ ਦੌਰਾਨ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਰ ਵਮਆਦ by the Parliament

by law 1 ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਿਧਾਈਿ ਜਾ ਸਕਦਰ ਹਹੈ ।
The term ofT assembly can be extended by 1 year during the period ofT
Natonal emergency.
2. ਸ ਵਮਆਦ ਨੂ ਕਈਿ ਵਿਾਰ ਵਿਧਾ ਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ਪਰ ੱਕ ਵਿਾਰ ਵਵਿੱਚ 1 ਸਾਲ ਤੋ ਵਿੱਧ
ਨਹੀ।
This period can be extended by any number ofT tmes but not more than 1
year at a tme.
3.ਐਮਰਜਸਸਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋ ੈਂਾਅਨਦ ਐਕਸਟਸੀਨ ਨੂ 6 ਮਹਰਵਨਆਂ ਦਰ ਵਮਆਦ ਤੋ ੈਂਾਅਨਦ

ਜਾਰਰ ਨਹੀ ਰੱਵਖਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
The extension cannot be contnued beyond a period ofT 6 months afer the
emergency has ceased to operate.
QUALIFICATIONS FOR LEGISLATIVE ASSEMBLY:

ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮਸੈਂਰ ੈਂਣਨ ਲਈਿ ਰਗਤਾਵਿਾਂ:
1. He must be a citzen ofT India.

ਉਸਨੂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਗਵਰਕ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
2. He must not be less than 25 years ofT age.

ਉਸਦਰ ਉਮਰ 25 ਸਾਲ ਤੋ ਘੱੱਟ ਨਹੀ ਹਰਣਰ ਚਾਹਰਦਰ।
3. He must possess other qualifcatons prescribed by the Parliament.

ਉਸ ਕਰਲ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਹਰਰ ਰਗਤਾਵਿਾਂ ਹਰਣਰਆਂ ਚਾਹਰਦਰਆਂ ਹਨ।
4. Should be a registered ioter in the concerned state

ਸੈਂੰਧਤ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ੱਕ ਰਵਜਸਟਰਲ ਵਿਰਟਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ
(SLA) SALARY: ਤਨਖਾਹ:

The salary ofT the members ofT legislatie assembly is decided by the state
legislature.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮਸੈਂਰਾਂ ਦਰ ਤਨਖਾਹ state legislature. ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਕਰਤਰ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ।
(SLA) RESIGNATION: ਅਨਸਤਰਫਾ:

A member ofT legislatie assembly submits the resignaton to the speaker.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮਸੈਂਰ ਸਪਰਕਰ ਨੂ ਅਨਸਤਰਫਾ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
Legislatie ASEMBLY SPEAKER ਸਪਰਕਰ

1.QUALIFICATIONS: ਰਗਤਾ:
He must be a member ofT the legislatie assembly.
ਉਸ ਨੂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮਸੈਂਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
2.ELECTION: ਚਰਣ:
1.The speaker is elected fTrom amongst the members ofT state legislatie
assembly.
ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮਸੈਂਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋ ਕਰਤਰ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ।
2.The electon ofT the speaker is conducted by the pro-(tem speaker.

Protem speaker is appointed by the Goiernor. Generally the senior
most member ofT the assembly is appointed as the pro-(tem speaker.
ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਪ੍ਰ-(ਟਹੈ ਮ ਸਪਰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਿਾਈਿ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ । ਪ੍ਰਟੇਮ ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਵਨ ੁਕਤਰ
ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਕਰਤਰ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋ ਸਰਨਰਅਨਰ ਮਸੈਂਰ ਨੂ
ਪ੍ਰ-(ਟੇਮ ਸਪਰਕਰ ਵਨ ੁਕਤ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
SLA Speaker submits the resignaton letter to the Deputy Speaker.
ਸਪਰਕਰ ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਨੂ ਅਨਸਤਰਫਾ ਪੱਤਰ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
FUNCTIONS OF THE SPEAKER: ਸਪਰਕਰ ਦੇ ਕੰਮ:

1.ਸਪਰਕਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਮਹੱਤਵਿਪਯਰਨ ਕੰਮ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਵੀੀਟਾਚਾਰ ਅਨਤੇ ਮਵਰਆਦਾ ਨੂ
ਕਾ ਮ ਰੱਖਣਾ ਹਹੈ । ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪਰਕਰ ਤਹੈ ਅਨ ਕਰਦਾ ਹਹੈ ਵਕ ਕਰਈਿ ਵੈਂੱਲ
MONEY BILL ਹਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀ।
The most important fTuncton ofT the Speaker is to maintain decency and
decorum in the assembly.
A SPEAKER OF THE LEGISLATIVE ASSEMBLY DECIDE WHETHER THE BILL
IS MONEY BILL OR NOT
2.ਕਰਰਮ ਦਰ ਅਨਣਹੋਦ ਵਵਿੱਚ ਸਪਰਕਰ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਨੂ ਮੁਲਤਵਿਰ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹਹੈ ਜਾਂ ਮਰਵਟੰਗ ਨੂ
ਮੁਅਨੱਤਲ ਕਰ ਵਦੰਦਾ ਹਹੈ ।
The Speaker adjourns the assembly or suspends the meetng in the absence
ofT quorum.
DEPUTY SPEAKER OF LEGISLATIVE ASSEMBLY ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ

QUALIFICATIONS: ਰਗਤਾ:
1.The deputy speaker must be a member ofT Assembly.

ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮਸੈਂਰ ਹਰਣਾ ਚਾਹਰਦਾ ਹਹੈ ।
2.The deputy speaker is elected fTrom amongst the members.

ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਮਸੈਂਰਾਂ ਵਵਿੱਚੋ ਹੁੰਦਰ ਹਹੈ ।
3.The electon ofT the speaker is conducted afer the electon ofT the
speaker.
ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਤੋ ੈਂਾਅਨਦ ਕਰਵਿਾਈਿ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ।
4.The deputy speaker electon is conducted by the Speaker.

ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਚਰਣ ਸਪਰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਿਾਈਿ ਜਾਂਦਰ ਹਹੈ ।
FUNCTIONS OF THE DEPUTY SPEAKER: ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਦੇ ਕੰਮ:

He acts as the speaker in the absence ofT the speaker.
ਉਹ ਸਪਰਕਰ ਦਰ ਗਹੈ ਰ-(ਹਾਜਰਰ ਵਵਿਚ ਸਪਰਕਰ ਵਿਜੋ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹਹੈ ।
The deputy speaker submits the resignaton to the speaker.
ਵਲਪਟਰ ਸਪਰਕਰ ਅਨਸਤਰਫਾ ਸਪਰਕਰ ਨੂ ਸਂਪਦਾ ਹਹੈ ।
HOW THE BILLS ARE PASSED IN THE STATE LEGISLATURE?

ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਵੈਂੱਲ ਵਕਵਿੇ ਪਾਸ ਕਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?
The bills at the state leiel are diiided into 2 categories.

ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੈਂੱਲਾਂ ਨੂ 2 ੀ੍ੇਣਰਆਂ ਵਵਿੱਚ ਵਿੰਵਲਆ ਵਗਆ ਹਹੈ ।
1.Ordinary bills ਆਮ ਵੈਂੱਲ

2.Money bills ਪਹੈ ਸੇ ਦੇ ਵੈਂੱਲ
Note: In case ofT unicameral legislature all the bills are introduced in the
assembly, ifT it is passed the bill will be fTorwarded to the Goiernor fTor his
assent.
ਨੋ ਟ: ੱਕ ਸਦਨ ਵਿਾਲਰ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਵੈਂੱਲ ਅਨਸਸੈਂਲਰ ਵਵਿੱਚ ਪੇੀ ਕਰਤੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ, ਜੇਕਰ ਹ ਪਾਸ ਹਰ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ਤਾਂ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਰਾਜਪਾਲ ਕਰਲ ਉਸਦਰ ਸਵਹਮਤਰ ਲਈਿ ਭੇਵਜਆ
ਜਾਵਿੇਗਾ।
ORDINARY BILL: ਆਮ ਵੈਂੱਲ:

1.STATE LEGISLATURE ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਿਰ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਕ

ੱ ਆਮ ਵੈਂੱਲ ਪੇੀ ਕਰਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ
ਹਹੈ । ਜੇਕਰ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਪੇੀ ਕਰਤਾ ਵਗਆ ਕਰਈਿ ਵੈਂੱਲ ਪਾਸ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹਹੈ , ਤਾਂ ਵੈਂੱਲ ਨੂ
ਰੱਦ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ਅਨਤੇ ਵੈਂੱਲ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਵਵਿੱਚ ਨਹੀ ਜਾਂਦਾ।
An ordinary bill can be introduced in either ofT the houses ofT the state
legislature. IfT a bill that is introduced in the assembly is not passed, then the
bill is considered to be rejected and the bill does not go to the legislatie
council.
2.The Goiernor may giie assent to the bill and the bill becomes an act.
ਰਾਜਪਾਲ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਮਨਜਯਰਰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ਅਨਤੇ ਵੈਂੱਲ ਐਕਟ ੈਂਣ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
3.ਰਾਜਪਾਲ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਮਨਜਯਰਰ ਦੇਣ ਤੋ ਰਰਕ ਸਕਦਾ ਹਹੈ । ਵਫਰ ਵੈਂੱਲ ਐਕਟ ਨਹੀ ੈਂਣਦਾ
The Goiernor may withhold the bill the assent to the bill. Then the bill does
not become an act.
MONEY BILLS: ਪਹੈ ਸੇ ਦੇ ਵੈਂੱਲ:

1.A money bill can be introduced only in the STATE LEGELSLATIVE
ASSEMBLY only on the recommendaton ofT the goiernor.
ਰਾਜਪਾਲ ਦਰ ਵਸਫਾਵਰੀ 'ਤੇ ਹਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਵਿਚ ਪੇੀ ਕਰਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
2.All money bills are Public or goiernmental bills.

ਸਾਰੇ ਪਹੈ ਸੇ ਦੇ ਵੈਂੱਲ ਜਨਤਕ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰਰ ਵੈਂੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
3.The money bills are introduced only by the ministers and not by other
members.
ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਵਸਰਫ ਮੰਤਰਰਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੇੀ ਕਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਨਾ ਵਕ ਹਰਰ ਮਸੈਂਰਾਂ ਦੁਆਰਾ।
4.A money bill cannot be introduced in the legislatie council.

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਵਵਿੱਚ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਪੇੀ ਨਹੀ ਕਰਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
5.Afer a money bill is passed by the assembly, the same is fTorwarded to

the legislatie council.
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਪਾਸ ਹਰਣ ਤੋ ੈਂਾਅਨਦ, ਸਨੂ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਨੂ ਭੇਜ ਵਦੱਤਾ
ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
6.The legislatie council cannot reject the money bills.

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲਾਂ ਨੂ ਰੱਦ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਰ।
7.The legislatie council cannot amend the money bill.

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਵਵਿੱਚ ਸਰਧ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਰ।
8.The legislatie council can suggest recommendatons.

ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਵਸਫਾਰੀਾਂ ਦਾ ਸੁਝਾਅਨ ਦੇ ਸਕਦਰ ਹਹੈ ।
9.The legislatie council must return the money bill to the assembly
within 14 days.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਨੂ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੇ ਅਨੰਦਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਨੂ ਵਿਾਪਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹਰਦਾ
ਹਹੈ ।
10. The assembly can accept or reject the suggestons giien by the
legislatie council.
ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ ਦੁਆਰਾ ਵਦੱਤੇ ਗਏ ਸੁਝਾਵਿਾਂ ਨੂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਸਵਿਰਕਾਰ ਜਾਂ ਅਨਸਵਿਰਕਾਰ ਕਰ
ਸਕਦਰ ਹਹੈ ।
11. IfT the legislatie council does not return the money bill within 14
days then the bills is deemed to haie been passed by both the houses.
ਜੇਕਰ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦ 14 ਵਦਨਾਂ ਦੇ ਅਨੰਦਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਕਰਦਰ ਹਹੈ ਤਾਂ ਵੈਂੱਲ ਦਰਵਿਾਂ
ਸਦਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕਰਤਾ ਵਗਆ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
12. The money bill then submitted to the Goiernor fTor his assent.
ਪਹੈ ਸੇ ਦਾ ਵੈਂੱਲ ਵਫਰ ਰਾਜਪਾਲ ਨੂ ਉਸਦਰ ਸਵਹਮਤਰ ਲਈਿ ਪੇੀ ਕਰਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹੈ ।
ROLE OF GOVERNOR IN MONEY BILL: ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਵਵਿੱਚ ਗਵਿਰਨਰ ਦਰ ਭਯਵਮਕਾ:
1.The goiernor may giie assent to the money bill.

ਗਵਿਰਨਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਮਨਜਯਰਰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
2.The goiernor may withhold the assent to the money bill.

ਗਵਿਰਨਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਦਰ ਸਵਹਮਤਰ ਨੂ ਰਰਕ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
3.The goiernor may reserie the money bill fTor the consideraton ofT the
President.
ਗਵਿਰਨਰ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਰਾੀਟਰਪਤਰ ਦੇ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈਿ ਰਾਖਵਿਾਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
4.The goiernor cannot return the money bill fTor the reconsideraton ofT
the state legislature.
ਰਾਜਪਾਲ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਪੁਨਰਵਵਿਚਾਰ ਲਈਿ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
5.When the money bill is reseried fTor the consideraton ofT the President
the President may giie assent or withhold the bill.
ਜਦੋ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਰਾੀਟਰਪਤਰ ਦੇ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈਿ ਰਾਖਵਿਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹਹੈ ਤਾਂ ਰਾੀਟਰਪਤਰ ਵੈਂਲ ਨੂ
ਮਨਜਯਰਰ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ਜਾਂ ਰਰਕ ਸਕਦਾ ਹਹੈ ।
6.The President cannot return the money bill fTor reconsider OF THE STATE
LEGISLATURE
ਰਾੀਟਰਪਤਰ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਪੁਨਰ ਵਵਿਚਾਰ ਲਈਿ ਮਨਰ ਵੈਂੱਲ ਨੂ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ
The State Legislature – PART 6 (VI) (Article 168-177)
1.Artcle 168: Consttuton ofT Legislatures in States.

ਆਰਟਰਕਲ 168: ਰਾਜਾਂ ਵਵਿੱਚ STATE LEGISLATURE ਦਾ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਅਨਤੇ ਵਵਿੀੇ।
2.Artcle 169: Aboliton or creaton ofT Legislatie Councils in States.

ਆਰਟਰਕਲ 169: ਰਾਜਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦਾਂ ਨੂ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਉਸ ਦਰ ਵਸਰਜਣਾ।
3.Artcle 170: Compositon ofT the Legislatie Assemblies.

ਆਰਟਰਕਲ 170: ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦਰ ਰਚਨਾ।
4.Artcle 171: Compositon ofT the Legislatie Councils.

ਆਰਟਰਕਲ 171: ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ਰੀਦਾਂ ਦਰ ਰਚਨਾ।
5.Artcle 172: Duraton ofT State Legislatures.

ਆਰਟਰਕਲ 172: ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦਰ ਵਮਆਦ।
6.Artcle 173: Qualifcaton fTor membership ofT the State Legislature.

ਆਰਟਰਕਲ 173: ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦਰ ਮਸੈਂਰਵੀਪ ਲਈਿ ਰਗਤਾ।
7.Artcle 174: Sessions ofT the State Legislature, prorogaton and

dissoluton.
ਆਰਟਰਕਲ 174: ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਹੈ ੀਨ, ਮੁਅਨੱਤਲ ਅਨਤੇ ਭੰਗ।
8.Artcle 175: Right ofT Goiernor to address and send messages to the
House or Houses.
ਆਰਟਰਕਲ 175: ਰਾਜਪਾਲ ਦਾ ਸਦਨ ਜਾਂ ਸਦਨਾਂ ਨੂ ਸੰੈਂਰਧਨ ਕਰਨ ਅਨਤੇ ਸੰਦੇੀ ਭੇਜਣ ਦਾ
ਅਨਵਧਕਾਰ।
9.Artcle 176: Special address by the Goiernor.

ਆਰਟਰਕਲ 176: ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਵਵਿੀੇੀ ਸੰੈਂਰਧਨ।
10. Artcle 177: Rights ofT Ministers and Adiocate-(General as respects

the Houses.
ਆਰਟਰਕਲ 177: ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਸਵਤਕਾਰ ਵਿਜੋ ਮੰਤਰਰਆਂ ਅਨਤੇ ਐਲਵਿਰਕੇਟ-(ਜਨਰਲ ਦੇ
ਅਨਵਧਕਾਰ।
END OF CLASS 23- STATE LEGISLATURE (SLA & SLC) ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅਨਤੇ
ਵਵਿਧਾਨ ਪਵਰੀਦ
NEXT CLASS-24- (Local Self Government: PANCHAYATI RAJ and

Municipalities)


EXAMS)
CLASS – 24
(Local Self Government: PANCHAYATI RAJ and Municipalitee)
(ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ ਸਰਕਾਰ: ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ)
The three-tier system is a system in which the government is divided into

three levels.
ਲਤੰਨ-ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਾਲੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਲੀ ੈ ਲਜਸ ਲਵੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨ ਲਤੰਨ ਪੱਧਰਾਂ ਲਵੱਚ ਵੰਲਡਿ ਜਾਂਦਾ ੈ ।
1.ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ - ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ, ਪੂਰੇ ਦੇਸ ਦੇ ਮੁੱਲਦਿਂ ਨ ਸੰਭਾਲਦੀ ੈ। ਇ ਭਾਰਤ ਲਵੱਚ ਲਵਦੇਸੀ
ਮਾਮਲਲਿਂ ਨ ਸੰਭਾਲਰ ਲਈ ਵੀ ਲਜੰਮੇਵਾਰ ੈ।
Central Government – The Central Government, handles the issues of

the entire country. It is also responsible for handling foreign matters in
India.
2.ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ - ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਭਾਰਤ ਲਵੱਚ ਲਦੱਤੇ ਗਗ ਰਾਜ ਦੇ ਮੁੱਲਦਿਂ ਅਤੇ ਮਾਮਲਲਿਂ ਨ ਸੰਭਾਲਦੀ
ੈ। ਇ ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਲਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ੈ।
State Government – The State Government handles the issues and

affairs of the given state in India. It works on a state level. Its jurisdiction
works at the state level.
3.LOCAL GOVERNMENT
ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ - ਇ ਲਪੰਡ, ਅਤੇ ਪੇਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਲਵੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ੈ।
Panchayati Raj – It works in the village, and rural areas.

ਨਗਰਪਾਲਲਕਾ - ਇ ਲਜਲ੍ੇ ਜਾਂ ਕਸਬੇ ਲਵੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ੈ। ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਕੋਲ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ
ੈ।
Municipalities – It works in the municipality ,district or town.

Municipalities have local government.
INTRODUCTION PANCHAYATI RAJ: ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ
1. ਸਾਲ
1882 ਲਵੱਚ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਾਇਸਰਾਗ ਲਾਰਡ ਲਰਪਨ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ-ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਤਾ ਜਾਰੀ
ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨ ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ-ਸਾਸਨ ਦਾ 'ਮੈਗਨਾ ਕਾਰਟਾ' ਲਕ ਾ ਲਗਿ ੈ। ਲਾਰਡ ਲਰਪਨ ਨ ਭਾਰਤ
ਲਵੱਚ 'ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਲਪਤਾ' ਲਕ ਾ ਜਾਂਦਾ ੈ।
In the year 1882, the viceroy of India Lord Ripon issued a
resolution of Local Self government.It has been hailed as
the ‘Magna Carta’ of local self-government. Lord Ripon is
called the ‘Father of Local Self Government” in India.
2. ਲਲਖਤੀ
ਲਰਕਾਰਡਾਂ ਲਵੱਚ ਪੰਚਾਇਤ ਦਾ ਲਜਕਰ ਜਾਂ ਲਵਕੇਦਰੀਕਰਰ ਦੇ ਲਕਸੇ ਰੂਪ ਲਵੱਚ ਪਾਇਿ ਲਗਿ ੈ
3. IN
WRITTEN RECORDS MENTION OF PANCHAYAT OR SOME
FORM OF DECENTARALIZATION IS FOUND IN
A. DHA
RMSHASTRA
B. ARTH
ASHASTRA
C. BUD
DHIST TEXTS
4. ਗਾਂਧੀ
ਜੀ "ਗ੍ਾਮ ਸਵਰਾਜਯ" ਦੇ ਲਵਚਾਰ ਦਾ ਵੀ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਨ
GANDHIJI ALSO SUPPORT THE IDEA OF "GRAM SWARAJYA"

5. DPSP
ਲਵੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 40 ਲਵੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਲਵਵਸਥਾ ਦਾ ਲਜਕਰ ਕੀਤਾ ਲਗਿ
ਸੀ।
THE PROVISION FOR PANCHATATI RAJ WAS MENTION IN
ARTICLE 40 OF THE INDIAN CONSTITUTION IN DPSP.
6. ਸਰਕਾਰ
ਨੇ ਸਾਲ 1952 ਲਵੱਚ ਕਲਮਊਲਨਟੀ ਲਡਵੈਲਪਮਂਟ ਪ੍ੋਗਰਾਮ (CDP) ਸੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ।
The government has launched Community Development Programme

(CDP) in the year 1952.
7. ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਲ 1953 ਲਵੱਚ ਨੈ ਸਨਲ ਐਕਸਟਂਸਨ ਸਰਲਵਸ (NES) ਦੀ ਸੁਰੂਿਤ ਕੀਤੀ।
The government has launched Natonal Exteneion Service (NES) in the

year 1953.
(BR Mehta Commitee))957

1.ਸਾਲ )957 ਲਵੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਲਵੰਤ ਰਾਗ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ (ਬੀ. ਿਰ. ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ)
ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤੀ।
In the year )957 the Government of India appointed Balwant Rai Mehta
Commitee (BR Mehta Commitee).
2.ਬੀਿਰ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ ਨ ਸੀਡੀਪੀ CDP ਅਤੇ ਐਨਈਐਸ NES ਦੇ ਕੰਮਕਾਜ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ
ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ
The B R Mehta Commitee wae appointed to look into the functoning of CDP and
NES
3.ਬੀ ਿਰ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਨਵੰਬਰ )957 ਲਵੱਚ ਲਰਪੋਰਟ ਪੇਸ ਕੀਤੀ।
The B R Mehta Commitee eubmited the report in November )957.
4.ਕਮੇਟੀ ਨੇ ‘Democratc Decentralizaaton” ਲਵਕੇਦਰੀਕਰਰ' ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ

ਲਸਫ਼ਾਰਸ ਕੀਤੀ, ਲਜਸ ਨ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਵੀ ਲਕ ਾ ਜਾਂਦਾ ੈ।
The Commitee recommended the eetabliehment of the echeme of ‘Democratc

Decentralizaaton” which ie aleo known ae Panchayat Raj.
5.3 ter eyetem ਦਾ IDEA ਲਦੱਤਾ ਲਗਿ।
6.ਜਨਵਰੀ )958 ਲਵੱਚ ਰਾਸਟਰੀ ਲਵਕਾਸ ਪਲਰਸਦ ਦੁਿਰਾ ਲਸਫਾਲਰਸਾਂ ਨ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ
The recommendatone were accepted by the Natonal Development Council in

January )958.
7.ਰਾਜਸਥਾਨ 2 ਅਕਤੂਬਰ )959 ਨ ਭਾਰਤ ਲਵੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਲ ਲਾ
ਰਾਜ ਸੀ।
Rajaethan wae the fret etate to eetablieh the Panchayat Raj in India on October 2,
)959.
8.B R Mehta Commitee recommended for the eetabliehment of 3-ter etructure

Panchayat Raj eyetem.
). DISCTRICT LEVEL- ZILA PARISHAD

ਲਜਲ੍ਾ ਪੱਧਰ- ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ
2. BLOCK LEVEL – PANCHAYAT SAMITI OR MANDAL PARISHAD

ਬਲਾਕ ਪੱਧਰ - ਪੰਚਾਇਤ ਸੰਮਤੀ ਜਾਂ ਮੰਡਲ ਪ੍ੀਸਦ
3. VILLAGE LEVEL- GRAM PANCHAYAT

ਲਪੰਡ ਪੱਧਰ- ਗ੍ਾਮ ਪੰਚਾਇਤ
9.ਲਪੰਡ ਦੀ ਪੰਚਾਇਤ ਲਸੱਧੇ ਚੁਰੇ ੋਗ ਨੁ ਮਾਇੰਲਦਿਂ ਨਾਲ ਬਰਾਈ ਜਾਵੇ।
The Village Panchayat ehould be conettuted with directly elected repreeentatvee.
10. ਪੰਚਾਇਤ ਸੰਮਤੀ ਦਾ ਗਠਨ ਅਲਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਰੇ ਗਗ ਮਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਰਾ ਚਾ ੀਦਾ ੈ।
The Panchayat Samit ehould be conettuted with indirectly elected membere.
11. ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਦਾ ਗਠਨ ਵੀ ਅਲਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਰੇ ਗਗ ਮਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
The Zilla Pariehad aleo to be conettuted with indirectly elected membere.
12. ਸਾਰੀਿਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਵਕਾਸ ਗਤੀਲਵਧੀਿਂ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨ ਸੌਪੀਿਂ ਜਾਰੀਿਂ
ਚਾ ੀਦੀਿਂ ਨ।
All the planning and development actvitee ehould be entrueted to the Panchayat
raj bodiee.
13. ਪੰਚਾਇਤੀ ਸੰਮਤੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ੋਰੀ ਚਾ ੀਦੀ ੈ।
The Panchayat Samit ehould be the executve body.
14. ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਸਲਾ ਕਾਰ, ਤਾਲਮੇਲ ਅਤੇ ਲਨਗਰਾਨ ਸੰਸਥਾ ੋਰੀ ਚਾ ੀਦੀ ੈ।
The Zilla Pariehad ehould be the advieory, coordinatng and eupervieory body.
15. ਲਜਲ੍ਾ ਕੁਲੈਕਟਰ ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ੋਰਾ ਚਾ ੀਦਾ ੈ।
The Dietrict Collector ehould be the Chairman of the Zilla Pariehad.

16. ਪੰਚਾਇਤ ਰਾਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸਭ ਤੋ ਪਲ ਲਾਂ ਨਾਗੌਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਲਵੱਚ ਸਥਾਲਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ 2
ਅਕਤੂਬਰ )959 ਨ ਉਸ ਸਮੇ ਦੇ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾ ਰ ਲਾਲ ਨਲ ਰੂ ਦੁਿਰਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ
ਲਗਿ ਸੀ।
The echeme of Panchayat Raj wae fret eetabliehed in Nagaur, Rajaethan and
inaugurated on October 2, )959 by then Prime Minieter Jawaharlal Nehru.
17. ਰਾਜਸਥਾਨ ਤੋ ਬਾਅਦ ਿਂਧਰਾ ਪ੍ਦੇਸ ਅਤੇ ੋਰ ਰਾਜ ਸਨ।
Rajaethan wae followed by Andhra Pradeeh and other etatee.
18. MEGHALYA , MIZORAM , NAGALAND ਲਵੱਚ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਲਸਸਟਮ ਨ ੀਂ ੈ।
19. ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਦੀ ਬਰਤਰ ਅਤੇ ਕੰਮਕਾਜ ਲਵੱਚ ਰਾਜਾਂ ਲਵੱਚ ਬ ੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਤਰ ਸਨ
There were many diferencee among the etatee in the etructure and functon of the
Panchayat Raj.
20. ਰਾਜਸਥਾਨ ਅਤੇ ਿਂਧਰਾ ਪ੍ਦੇਸ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਨੇ 3 ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਾਲੀਿਂ ਨ ਅਪਰਾਇਿ।
The etatee like Rajaethan and Andhra Pradeeh adopted 3 ter eyeteme.
21. ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਨੇ 4 ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਾਲੀ ਅਪਰਾਈ।
Weet Bengal adopted 4 ter eyetem. Gram Panchayat, Anchal Panchayat,

Anchalik Parishad and Zila Parishad.
22. ਤਾਲਮਲਨਾਡੂ ਨੇ 2 ਪੱਧਰੀ ਪ੍ਰਾਲੀ ਅਪਰਾਈ।
Tamil Nadu adopted the 2 ter eyetem. village panchayats and panchayat
unions
23. ਭਾਰਤ ਨੇ 24 ਅਪ੍ੈਲ 2022 ਨ 12 ਵਾਂ ਰਾਸਟਰੀ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਲਦਵਸ ਮਨਾਇਿ
India commemorated the 12th National Panchayati Raj day on 24th April
2022
ਅਸੋਕ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ: ASHOK MEHTA COMMITTEE: )977
). ਦਸੰਬਰ )977 (ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ) ਲਵੱਚ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਨੇ ਪੰਚਾਇਤੀ
ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤੀ।
In December )977 (Janata Party Government) the Prime Minieter Morarji Deeai
appointed a commitee on Panchayat Raj inettutone.
2. ਅਸੋਕ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ।
Aehok Mehta wae the chairman of the commitee.
3. ਅਸੋਕ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਅਗਸਤ )978 ਲਵੱਚ ਲਰਪੋਰਟ ਪੇਸ ਕੀਤੀ।
The Aehok Mehta Commitee eubmited the report in Auguet )978.
4. ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਲੀ ਨ ਮਜਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਸੋਕ ਮਲ ਤਾ ਕਮੇਟੀ ਨੇ )32 ਲਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ਕੀਤੀਿਂ।
To etrengthen the Panchayat Raj eyetem the Aehok Mehta Commitee made )32
recommendatone.
5. ਕਮੇਟੀ ਨੇ 2 ਪੱਧਰੀ ਢਾਂਚੇ ਨ ਅਪਰਾਉਰ ਦੀ ਲਸਫ਼ਾਰਸ ਕੀਤੀ।
The Commitee recommended for the adopton of 2 ter etructure.
). ZILLA PARISHAD - DISTRICT LEVEL ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ - ਲਜਲ੍ਾ ਪੱਧਰ

2. MANDAL PANCHAYAT - MANDAL LEVEL ਮੰਡਲ ਪੰਚਾਇਤ - ਮੰਡਲ ਪੱਧਰ
6. ਮੰਡਲ ਪੰਚਾਇਤ )5,000 ਤੋ 20,000 ਦੀ ਿਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਲਪੰਡਾਂ ਦਾ ਸਮੂ ੈ।

Mandal Panchayat ie a group of villagee with a populaton of )5,000 to 20,000.
7. ਲਜਲ੍ਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਸਥਾ ੋਰੀ ਚਾ ੀਦੀ ੈ।
The Zilla Pariehad at the dietrict level ehould be the executve body.
8. ਲਜਲ੍ਾ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਯੋਜਨਾ ਬਰਾਉਰ ਲਈ ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਨ ਲਜੰਮੇਵਾਰ ਬਰਾਇਿ ਜਾਰਾ ਚਾ ੀਦਾ ੈ।
The Zilla Pariehad muet be made reeponeible for planning at the dietrict level.
GVK RAO COMMITTEE: )985 ਜੀਵੀਕੇ ਰਾਓ ਕਮੇਟੀ: )985
). ਸਾਲ )985 ਲਵੱਚ ਯੋਜਨਾ ਕਲਮਸਨ ਨੇ ਪੇਡੂ ਲਵਕਾਸ ਅਤੇ ਗਰੀਬੀ ਟਾਓ ਪ੍ੋਗਰਾਮ ਲਈ ਪ੍ਬੰਧਕੀ
ਪ੍ਬੰਧ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤੀ।
In the year )985 the Planning Commieeion appointed a commitee on

Adminietratve Arrangement for Rural Development and Poverty Alleviaton
Programme.
2. ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਮੁੱਚੀ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਪ੍ਰਾਲੀ ਨ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲਸਫਾਰਸ ਕੀਤੀ।
The commitee recommended for the revitalizaaton of the entre Panchayat Raj
eyetem.
3. ਲਜਲ੍ੇ ਨ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਇਕਾਈ ਬਰਾਓ - ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਲਈ ਮ ੱਤਵ
Make dietrict ae the unit of planning – Importance to Zilla Pariehad
L M SINGHVI COMMITTEE: ਐਲ ਐਮ ਲਸੰਘਵੀ ਕਮੇਟੀ:

). ਸਾਲ )986 ਲਵੱਚ, ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੇ "ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਲਵਕਾਸ ਲਈ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ
ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ" 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤੀ।
In the year )986, Prime Minieter Rajiv Gandhi appointed a commitee on

“Revitalizaaton of Panchayat Raj Inettutone for Democracy and Development”.
2. ਐਲ ਐਮ ਲਸੰਘ ਵੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਲਸਫਾਲਰਸ ਕੀਤੀ ੈ ਲਕ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨ ਸੰਲਵਧਾਨਕ ਤੌਰ

'ਤੇ ਮਾਨਤਾ, ਸੁਰੱਲਖਅਤ ਅਤੇ ਸੁਰਲੱ ਖਅਤ ਰੱਲਖਿ ਜਾਰਾ ਚਾ ੀਦਾ ੈ।
The L M Singhvi commitee recommended that the Panchayat Raj inettutone

ehould be conettutonally recognizaed, protected and preeerved.
3. )99) ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ ਤੋ ਬਾਅਦ ਪੀਵੀ ਨਰਲਸਮ ਾ ਰਾਓ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਰੇ।
After the electone of )99) P V Naraeimha Rao became the Prime Minieter of India.
4. ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ (ਪੀਵੀ ਨਰਲਸਮ ਾ ਰਾਓ) ਨੇ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਲਵਧਾਨਕਤਾ ਦਾ

ਮਾਮਲਾ ਲਵਚਾਲਰਿ।
The Congreee government (P V Naraeimha Rao) coneidered the mater of
conettutonality for the Panchayat Raj inettutone.
5. ਲਬੱਲ ਲਵੱਚੋ ਲਵਵਾਦਤ ਪਲ ਲੂ ਿਂ ਨ ਟਾ ਲਦੱਤਾ ਲਗਿ।

The controvereial aepecte were removed from the bill.
6. ਲਬੱਲ 73 ਵੇ ਸੰਲਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਲਬੱਲ ਦੇ ਰੂਪ ਲਵੱਚ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ।73 ਵਾਂ ਸੰਲਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਲਬੱਲ
)99) ਲਵੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਵੱਚ ਪੇਸ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ। 22 ਦਸੰਬਰ )992 ਨ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੁਿਰਾ ਲਬੱਲ
ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ।23 ਦਸੰਬਰ )992 ਨ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੁਿਰਾ ਲਬੱਲ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ਸੀ।ਲਬੱਲ
ਨ )7 ਰਾਜ ਅਸਂਬਲੀਿਂ ਦੁਿਰਾ ਮਨਜੂਰੀ ਲਦੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
The bill wae introduced in the form of 73rd conettutonal amendment bill.The 73rd
conettutonal amendment bill wae introduced in the Lok Sabha in )99).The bill wae
paeeed by the Lok Sabha on December 22, )992. The bill wae paeeed by the Rajya
Sabha on December 23, )992.
7. ਸੰਘੀ ਸਕਤੀਿਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਲਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਲਬੱਲ ਨ ਸਾਧਾਰਨ ਬ ੁਮਤ ਨਾਲ ਘੱਟੋ -ਘੱਟ ਅੱਧੇ
ਰਾਜ ਦੀ ਸਲ ਮਤੀ ਲਮਲਰੀ ਚਾ ੀਦੀ ੁੰਦੀ ੈ। ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਸੰਕਰ ਲਦਿਲ ਸਰਮਾ ਨੇ 20 ਅਪ੍ੈਲ
)993 ਨ ਿਪਰੀ ਸਲ ਮਤੀ ਲਦੱਤੀ। ਅਤੇ )993 ਲਵੱਚ ਇਸਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਲਗਿ।
A conettutonal amendment bill related to the federal powere muet get the coneent
of at leaet half the etate with eimple majority. The Preeident Shankar Dayal Sharma
gave hie aeeent on April 20, )993.
8. ਇ 73 ਵਾਂ ਸੰਲਵਧਾਨਕ ਸੋਧ ਐਕਟ, )992 ਬਰ ਲਗਿ।
Thie became the 73rd Conettutonal amendment Act, )992.
73 ਵੀਂ ਸੋਧ ਐਕਟ )992 ਦੀਿਂ ਪ੍ਮੁੱਖ ਲਵਸੇਸਤਾਵਾਂ

SALIENT FEATURES OF THE 73RD AMENDMENT ACT )992
). ਇਸ ਐਕਟ ਨੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱਚ ਭਾਗ-IX (PART 9) ਸਾਮਲ ਕੀਤਾ।73 ਵੀਂ ਸੋਧ ਐਕਟ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ
ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱਚ )) ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਵੀ ਸਾਮਲ ਕੀਤੀ। )) ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਲਵੱਚ 29 ਲਵਸੇ ਨ।
The 73rd amendment act aleo added ))th echedule to the Conettuton of India.
Thie act added Part-IX (PART – 9) to the Conettuton. The ))th echedule containe
29 eubjecte.
2. ਇਸ ਐਕਟ ਨੇ 243 (A) ਤੋ 243 (O) (ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਰਰਮਾਲਾ 'O') ਤੱਕ ਨਵਾਂ ਲੇਖ ਵੀ ਜੋਲੜਿ ੈ।
(ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ੈ 243A, 243 B, 243 C …243 O।)
Thie act aleo added new artcle from 243A to 243O (Englieh alphabet ‘O”). (Thie
meane243A, 243B, 243C …243O.)
3. DPSP - ਐਕਟ ਨੇ ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁ ਛੇਦ 40 ਨ ਇੱਕ ਲਵ ਾਰਕ ਰੂਪ ਲਦੱਤਾ ੈ ਲਜਸ ਲਵੱਚ ਲਕ ਾ ਲਗਿ
ੈ ਲਕ, “ਰਾਜ ਗ੍ਾਮ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨ ਸੰਗਲਠਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇਗਾ ਅਤੇ ਉ ਨਾਂ ਨ ਅਲਜ ੀਿਂ
ਸਕਤੀਿਂ ਅਤੇ ਅਲਧਕਾਰ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰੇਗਾ ਜੋ ਉ ਨਾਂ ਨ ਸਵੈ ਦੀਿਂ ਇਕਾਈਿਂ ਵਜੋ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ
ਬਰਾਉਰ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ੋਰ। -ਸਰਕਾਰ।"
DPSP - The act hae given a practcal ehape to Artcle 40 of the Conettuton which
eaye that, “The State ehall take etepe to organiee village panchayate and endow
them with Such powere and authority ae may be neceeeary to enable them to
functon ae unite of Self-government.”
3-ਟੀਅਰ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ: ESTABLISHMENT OF 3-TIER STRUCTURE:

• ਐਕਟ ਪੂਰੇ ਦੇਸ ਲਵੱਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਲਿਉਰ ਲਈ ਰਾਜ ਪੱਧਰ 'ਤੇ 3-ਪੱਧਰੀ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਢਾਂਚੇ ਦੀ
ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਉਪਬੰਧ ਕਰਦਾ ੈ।
The act providee for the eetabliehment of a 3-ter Panchayat Raj etructure at the
etate level to bring the uniformity throughout the country
). ZILA PARISHAD - DISTRICT LEVEL (APEX BODY)

ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ - ਲਜਲ੍ਾ ਪੱਧਰ
(HEAD - DISTRICT COLLECTOR)
2. BLOCK LEVEL - PANCHAYAT SAMITI & MANDAL PANCHAYAT (INTERMIDIATE)

ਬਲਾਕ ਪੱਧਰ - ਪੰਚਾਇਤ ਸੰਮਤੀ
(HEAD) BLOCK PARMUKH /PARDHAN
3. VILLAGE LEVEL – GRAM PANCHAYAT (BASE LEVEL GRASS ROOT LEVEL)

ਲਪੰਡ ਪੱਧਰ - ਗ੍ਾਮ ਪੰਚਾਇਤ
(HEAD – SARPANCH OR PARDHAN)

ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਲਰਜਰਵੇਸਨ: RESERVATION OF SEATS:
). ਧਾਰਾ 243 ਡੀ ਅਨੁ ਸੂਲਚਤ ਜਾਤੀਿਂ ਅਤੇ ਅਨੁ ਸੂਲਚਤ ਜਾਤੀਿਂ ਲਈ ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਪ੍ਦਾਨ
ਕਰਦੀ ੈ। ਉਨ੍ਾਂ ਦੀ ਿਬਾਦੀ ਦੇ ਅਨੁ ਪਾਤ ਲਵੱਚ ਸਾਰੇ ਲਤੰਨ ਪੱਧਰ।
Artcle 243 D providee the reeervaton of eeate for SCe and STe. all the three levele in
proporton to their populaton.
2. ਔਰਤਾਂ ਨ ਲਤੰਨੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਲਦੱਤਾ ਲਗਿ ੈ। ਕੁਲ

ੱ ਸੀਟਾਂ ਦੀ )/3 ਤੋ ਘੱਟ ਸੀਟਾਂ ਔਰਤਾਂ
ਲਈ ਰਾਖਵੀਿਂ ਨ ੀਂ ੋਰਗੀਿਂ।
Women are provided with reeervaton at all the three levele. Not leee than the
)/3rd of the total number of eeate ehall be reeerved for women.
ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀ ਲਮਿਦ: TERM OF PANCHAYATS:

). ਦਫ਼ਤਰ ਦੀ ਲਮਿਦ 5 ਸਾਲ ੈ।
The term of ofce ie 5 yeare.
2. ਰਾਜ ਦੇ ਕਾਨਨ ਦੁਿਰਾ ਲਨਰਧਾਰਤ ਪ੍ਲਕਲਰਿ ਦੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਕਾਰਜਕਾਲ ਪੂਰਾ ੋਰ ਤੋ ਪਲ ਲਾਂ ਦਫਤਰ
ਨ ਭੰਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ੈ।
The ofce can be dieeolved earlier before the completon of the term in accordance
with the procedure preecribed by etate law.
3. ਭੰਗ ੋਰ ਦੀ ਸੂਰਤ ਲਵੱਚ ਭੰਗ ਦੀ ਲਮਤੀ ਤੋ 6 ਮ ੀਨੇ ਦੀ ਲਮਿਦ ਪੁੱਗਰ ਤੋ ਪਲ ਲਾਂ ਚੋਰਾਂ ਕਰਵਾਈਿਂ
ਜਾਰੀਿਂ ਚਾ ੀਦੀਿਂ ਨ।
In caee of dieeoluton electon ehould be conducted before the expiry of the 6

monthe from the date of dieeoluton
4. ਇੱਕ ਪੰਚਾਇਤ ਜੋ ਸਮੇ ਤੋ ਪਲ ਲਾਂ ਭੰਗ ੋਰ ਤੋ ਬਾਅਦ ਪੁਨਰਗਲਠਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ੈ , ਲਸਰਫ ਬਾਕੀ ਬਚੇ
ਸਮੇ ਲਈ ਜਾਰੀ ਰ ੇਗੀ।
A Panchayat that ie reconettuted after premature dieeoluton ehall contnue only

for the remainder of the period.
5. ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਨਵੀਿਂ ਚੋਰਾਂ 5 ਸਾਲ ਦੀ ਲਮਿਦ ਪੁੱਗਰ ਤੋ ਪਲ ਲਾਂ ਕਰਵਾਈਿਂ ਜਾ ਸਕਦੀਿਂ
ਨ।
Freeh electon to the panchayate can be conducted before the expiry of the term of
5 yeare.
ਯੋਗਤਾ: QUALIFICATIONS:
). ਅਨੁ ਛੇਦ 243 F ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਦਾ ੈ ਲਕ ਸਾਰੇ ਲਵਅਕਤੀ ਜੋ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਰੇ ਜਾਰ ਦੇ ਯੋਗ
ਨ, ਪੰਚਾਇਤ ਦੇ ਮਂਬਰ ਵਜੋ ਚੁਰੇ ਜਾਰ ਦੇ ਯੋਗ ੋਰਗੇ।
Artcle 243 F providee that all pereone who are qualifed to be choeen to the etate
legielature ehall be qualifed to be choeen ae a member of a panchayat.
2. 2) ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦਾ ਲਵਅਕਤੀ ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਰਾਂ ਲੜਨ ਲਈ ਯੋਗ ੈ।
A pereon who atained the age of 2) yeare ie eligible to conteet in the Panchayat
electone.
DISQUALIFICATIONS: ਅਯੋਗਤਾਵਾਂ:
). ਜੇਕਰ ਲਕਸੇ ਲਵਅਕਤੀ ਨ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੀ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ ਦੇ ਉਦੇਸ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇ ਲਈ
ਲਾਗੂ ਲਕਸੇ ਕਾਨਨ ਅਧੀਨ ਅਯੋਗ ਠਲ ਰਾਇਿ ਜਾਂਦਾ ੈ।
If a pereon ie diequalifed under any law for the tme being in force for the purpoee
of electone to the legielature of the etate concerned.
2. ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਲਵਅਕਤੀ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਿਰਾ ਬਰਾਗ ਗਗ ਲਕਸੇ ਕਾਨਨ ਅਧੀਨ ਅਯੋਗ
ਠਲ ਰਾਇਿ ਜਾਂਦਾ ੈ।
If a pereon ie diequalifed under any law made by the etate legielature.
3. ਲਕਸੇ ਵੀ ਲਵਅਕਤੀ ਨ ਇਸ ਿਧਾਰ 'ਤੇ ਅਯੋਗ ਨ ੀਂ ਠਲ ਰਾਇਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ਲਕ ਉ 25 ਸਾਲ ਤੋ

ਘੱਟ ਉਮਰ ਦਾ ੈ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੇ 2) ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਪੂਰੀ ਕਰ ਲਈ ੈ।
No pereon can be diequalifed on the grounde that he ie Leee than 25 yeare of age
if he hae atained the age of 2) yeare.
4. ਅਯੋਗਤਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲ ਅਲਜ ੇ ਅਥਾਰਟੀ ਨ ਭੇਜੇ ਜਾਰਗੇ ਲਜਵੇ ਲਕ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਲਨਰਧਾਰਤ
ਕਰਦੀ ੈ।
All queetone of diequalifcatone ehall be referred to euch authority ae the etate

legielature determinee.
 ਧਾਰਾ 243G-243H ਸਕਤੀਿਂ, ਅਥਾਰਟੀ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਲਜੰਮੇਵਾਰੀਿਂ:: ਇਸ ਤਰ੍ ਾਂ )) ਵੀਂ
ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਲਵਚਕਾਰ ਸਕਤੀਿਂ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਦੀ ੈ ।
ARTCILE 243G-243H POWERS, AUTHORITY AND RESPONSIBILITIES OF

PANCHAYATS:: Thue the ))th echedule dietributee powere between the etate
legielature and panchayate
ਰਾਜ ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ STATE FINANCE COMMISSION

). Artcle 243 (I) ਰਾਜ ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ ਦਾ ਗਠਨ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਿਰਾ ਰ 5 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ
ੈ।
Artcle 243 (I) The State Finance Commieeion ie conettuted by the Governor every 5
yeare.
2. ਇ ਲਸਫ਼ਾਰਸ ਕਰਦਾ ੈ ਲਕ ਰਾਜ ਦੁਿਰਾ ਲਗਾਗ ਜਾਰ ਵਾਲੇ ਟੈਕਸਾਂ, ਲਡਊਟੀਿਂ, ਟੋਲ ਅਤੇ ਫੀਸਾਂ ਦੀ
ਸੁੱਧ ਕਮਾਈ ਨ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਲਵਚਕਾਰ ਵੰਲਡਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ੈ ।
It recommende about the divieion of net proceede of taxee, dutee, tolle and feee
leviable by the etate may be divided between the etate government and the
Panchayate
3. ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨ ਲਦੱਤੀਿਂ ਜਾਰ ਵਾਲੀਿਂ ਗ੍ਾਟ

ਂ ਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਸਫ਼ਾਰਸ ਕਰਦਾ ੈ ।
Aleo recommende about the grante-in-aid to be given to the panchayate.
4. ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ ਦੀ ਲਰਪੋਰਟ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਿਰਾ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾ ਮਰੇ ਇਸ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ
ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਮੈਮੋਰੰਡਮ ਦੇ ਨਾਲ ਰੱਖੀ ਜਾਂਦੀ ੈ।
The report of the Finance Commieeion along with a memorandum of acton taken
on it ie laid before the etate legielature by the Governor.
ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ: STATE ELECTION COMMISSION:
). ਿਰਟੀਕਲ 243K ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ ਦੇ ਗਠਨ ਦੀ ਲਵਵਸਥਾ ਕਰਦਾ ੈ।
Artcle 243K providee for the conettuton of a etate Electon Commieeion.
2. ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨਰ ਦੀ ਲਨਯੁਕਤੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਿਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ੈ।
The State Electon Commieeioner ie appointed by the Governor.
3. ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ ਦੀਿਂ ਲਜੰਮੇਵਾਰੀਿਂ ਨ
The State Electon Commieeion ie veeted with the reeponeibilitee of

). ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ ਦਾ ਲਨਯੰਤਰਰ Control of electone to the panchayateArtcle

243K – Electone to the Panchayate.
ਿਰਟੀਕਲ 243K - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ।
2. ਵੋਟਰ ਸੂਚੀਿਂ ਦੀ ਲਤਿਰੀ Preparaton of electoral rolle

3. ਲਨਗਰਾਨੀ Superintendence
4. ਲਦਸਾ Directon
IMPORTANT ARTICLES PANCHAYATI RAJ

). Artcle 243 – Defnitone.
2. Artcle 243A – Gram Sabha. ਗ੍ਾਮ ਸਭਾ ਅਲਜ ੀਿਂ ਸਕਤੀਿਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰ ਸਕਦੀ ੈ ਅਤੇ
ਲਪੰਡ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਲਜ ੇ ਕਾਰਜ ਕਰ ਸਕਦੀ ੈ ਜੋ ਲਕ ਲਕਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾ, ਕਾਨਨ ਦੁਿਰਾ,
ਪ੍ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ੈ। ਗ੍ਾਮ ਸਭਾ ਵੋਟਰਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ੈ। ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਦੀਿਂ ੋਰ ਸਾਰੀਿਂ
ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਜਵੇ ਗ੍ਾਮ ਪੰਚਾਇਤ, ਬਲਾਕ ਪੰਚਾਇਤ ਅਤੇ ਲਜਲ੍ਾ ਪ੍ੀਸਦ ਦਾ ਗਠਨ ਚੁਰੇ ੋਗ ਪ੍ਤੀਲਨਧਾਂ
ਦੁਿਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ੈ।ਗ੍ਾਮ ਸਭਾ ਦੁਿਰਾ ਲਗ ਗਗ ਫੈਸਲਲਿਂ ਨ ਲਕਸੇ ਰ ੋ ਸੰਸਥਾ ਦੁਿਰਾ ਰੱਦ
ਨ ੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ।ੈ ਗ੍ਾਮ ਸਭਾ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨ ਰੱਦ ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ ਲਸਰਫ ਗ੍ਾਮ ਸਭਾ ਕੋਲ ੈ।
A Gram Sabha may exerciee euch powere and perform euch functone at the village
level ae the Legielature of a State may, by law, provide. Gram Sabha ie the Sabha of
the electorate. All other inettutone of the Panchayat Raj like the Gram Panchayat,
Block Panchayat and Zilla Pariehad are conettuted by elected repreeentatvee.
The decieione taken by the Gram Sabha cannot be annulled by any other body. The
power to annul a decieion of the Gram Sabha reete with the Gram Sabha only. It is
a permanent body.
3. Artcle 243B – Conettuton of Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243B - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸੰਲਵਧਾਨ।
4. Artcle 243C – Compoeiton of Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243C - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ।
5. Artcle 243D – Reeervaton of eeate.

ਿਰਟੀਕਲ 243D – ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ।
6. Artcle 243E – Duraton of Panchayate, etc.

ਿਰਟੀਕਲ 243E – ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀ ਲਮਿਦ, ਿਲਦ।
7. Artcle 243F – Diequalifcatone for memberehip.

ਿਰਟੀਕਲ 243F - ਮਂਬਰਲਸਪ ਲਈ ਅਯੋਗਤਾਵਾਂ।
8. Artcle 243G – Powere, authority and reeponeibilitee of Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243G - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਸਕਤੀਿਂ, ਅਲਧਕਾਰ ਅਤੇ ਲਜੰਮੇਵਾਰੀਿਂ।
9. Artcle 243H – Powere to impoee taxee by, and Funde of, the Panchayate.
ਿਰਟੀਕਲ 243H - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੁਿਰਾ ਟੈਕਸ ਲਗਾਉਰ ਦੀਿਂ ਸਕਤੀਿਂ ਅਤੇ ਫੰਡ।
)0.Artcle 243I – Conettuton of Finance Commieeion to review fnancial poeiton.

ਿਰਟੀਕਲ 243I - ਲਵੱਤੀ ਸਲਥਤੀ ਦੀ ਸਮੀਲਖਿ ਕਰਨ ਲਈ ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ ਦਾ ਗਠਨ।
)).Artcle 243J – Audit of accounte of Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243J - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੇ ਖਾਲਤਿਂ ਦਾ ਿਲਡਟ।
)2.Artcle 243K – Electone to the Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243K - ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ।
)3.Artcle 243L – Applicaton to Union territoriee.

ਿਰਟੀਕਲ 243L - ਕੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸਾਂ ਲਈ ਅਰਜੀ।
)4.Artcle 243M – Part not to apply to certain areae.

ਿਰਟੀਕਲ 243M - ਕੁਝ ਖਾਸ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਾ ੋਰ ਵਾਲਾ ਲ ੱਸਾ।
)5.Artcle 243N – Contnuance of exietng lawe and Panchayate.

ਿਰਟੀਕਲ 243N - ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨਨਾਂ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀ ਲਨਰੰਤਰਤਾ।
)6.Artcle 243O – Bar to interference by courte in electoral matere.

ਿਰਟੀਕਲ 243O - ਚੋਰ ਮਾਮਲਲਿਂ ਲਵੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਿਰਾ ਦਖਲ ਦੇਰ 'ਤੇ ਰੋਕ।
Municipalitee ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ
). ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਸਲ ਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਲਵੱਚ ਸਥਾਨਕ ਸਵੈ-ਸਰਕਾਰੀ ਇਕਾਈਿਂ ਨ।
The Municipalitee are the Local eelf government unite in the urban areae.
2. ਕੁਝ ਲਵਵਸਥਾਵਾਂ ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ 9 IX (ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ) ਲਵੱਚ ਮੌਜੂਦ ਉ ਨਾਂ ਸਮਾਨ ਨ ਲਜਵੇ
ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ, ਰਾਜ ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ।
Some of the provieione are eimilar to thoee preeent in the part IX (Panchayat Raj)
of the Conettuton like reeervaton of eeate, State Finance Commieeion and the
State Electon Commieeion.
3. ਲਮਉਂਸਪੈਲਟੀਿਂ ਨ 74 ਵੀਂ ਸੋਧ ਐਕਟ ਰਾ ੀਂ ਸੰਲਵਧਾਨ ਲਵੱਚ ਸਾਮਲ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ੈ। 74th
Constitutional Amendment Law of 1992 and entered into force on
June 1, 1993.
The Municipalitee are added in the Conettuton through the 74th amendment act.
4. ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦਾ ਲਜਕਰ ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੀ )2 ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਲਵੱਚ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ੈ। The )2th
echedule coneiete of )8 iteme.
The Municipalitee are mentoned in the )2th Schedule of the Conettuton.
5. ਉ ਨਾਂ ਦਾ ਲਜਕਰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਲਵਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ 9(A) IX A ਦੇ ਤਲ ਤ ਕੀਤਾ ਲਗਿ ੈ।
They are mentoned under Part 9A IX A of the Indian Conettuton.
6. 243 P ਤੋ 243 ZG ਤੱਕ ਦੇ ਲੇਖ ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨ।

The Artclee from 243 P to 243 ZG are related to Municipalitee.
7. ਭਾਰਤ ਲਵੱਚ ਪਲ ਲੀ ਨਗਰ ਲਨਗਮ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਾਲ )687-88 ਲਵੱਚ ਮਦਰਾਸ ਲਵੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ
ਸੀ।
The )et Municipal Corporaton in India wae eet up in the year )687-)88, in Madrae.
8. )726 ਲਵੱਚ ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਕਲਕੱਤਾ ਲਵੱਚ ਨਗਰ ਲਨਗਮਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ।
In the year )726 municipal corporatone were eet up in Bombay and Calcuta.
9. Lord Ripon ie called the ‘Father of Local Self Government” in India
SALIENT FEATURES OF THE 74TH AMENDMENT ACT:

The act created 3 types of municipalities. – URBAN AREA
ਐਕਟ ਨੇ 3 ਲਕਸਮਾਂ ਦੀਿਂ ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਬਰਾਈਿਂ। -
ਧਾਰਾ 243Q ਰ ਰਾਜ ਲਈ ਅਲਜ ੀਿਂ ਇਕਾਈਿਂ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਾ ਲਾਜਮੀ ਬਰਾਉਂਦਾ ੈ ।
Artcle 243Q makes it obligatory for every state to constitute

such units.
1. Nagar Panchayat ਨਗਰ ਪੰਚਾਇਤ

2. Municipal Council ਨਗਰ ਕੌਸਲ
3. Municipal Corporation ਨਗਰ ਲਨਗਮ
). ਨਗਰ ਪੰਚਾਇਤ Nagar Panchayat ਇੱਕ ਪਲਰਵਰਤਨਸੀਲ ਇਲਾਕਾ ੈ। ਇ ਇੱਕ ਪੇਡੂ ਖੇਤਰ ਤੋ
ਸਲ ਰੀ ਖੇਤਰ ਲਵੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲਾ ਖੇਤਰ ੈ।
Nagar Panchayat ie a traneitonal area. Thie ie an area in traneiton from a rural to an

urban area.
2. ਨਗਰ ਕੌਸਲ Municipal council ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਸਲ ਰੀ ਖੇਤਰ ੈ।
Municipal council ie a emaller urban area.
3. ਨਗਰ ਲਨਗਮ Municipal Corporaton ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਲ ਰੀ ਖੇਤਰ ੈ (DELHI , BOMBAY)
A Municipal Corporaton ie a larger urban area
1. ਲਨਯਮਤ ਅੰਤਰਾਲਾਂ 'ਤੇ ਚੋਰਾਂ ਕਰਵਾਉਰ ਲਈ ਪੂਰੇ ਨਗਰ ਲਨਗਮ ਨ ਵਾਰਡਾਂ ਲਵੱਚ ਵੰਲਡਿ
ਲਗਿ ੈ।
To conduct electone at regular intervale entre municipal area ie divided into warde.
2. ਨਗਰਪਾਲਲਕਾ ਦੇ ਮਂਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਰ ਲਸੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਿਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
The membere of a municipality ehall be elected directly by the people.
3. LEGISLATIVE ਲਵੱਚ ਪਲ ਲਾਂ WARDS ਲਵੱਚੋ elect ਕਰ ਕੇ CouncilLor

ਬਰਦਾ ੈ ਅਤੇ ਫੇਰ Mayor ਜਾਂ President ਬਰਦਾ ੈ।
4. Executive- State Govt ਵੱਲੋ ੀ Senior IAS OFFICER ੁੰਦਾ ੈ।
5. ਲਮਿਦ: TERM:
ਰੇਕ ਨਗਰਪਾਲਲਕਾ ਦੀ ਲਮਿਦ 5 ਸਾਲ ੈ।
The term of every municipality ie 5 yeare.

6. ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ੈ
The State Electon Commieeion conducte the electone to both Municipalitee and
Panchayate
MUNICIPAL CORPORATION: ਨਗਰ ਲਨਗਮ:

). ਨਗਰ ਲਨਗਮਾਂ ਵੱਡੇ ਸਲ ਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਸਾਸਨ ਲਈ ਬਰਾਈਿਂ ਗਈਿਂ ਨ।
The Municipal Corporatone are created for the adminietraton of big citee.
2. ਨਗਰ ਲਨਗਮਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ੈ - The Municipal Corporatone are

eetabliehed –
3. ਰਾਜਾਂ ਲਵੱਚ ਰਾਜ ਲਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਐਕਟਾਂ ਦੁਿਰਾ
in the etatee by the acte of the etate legielaturee
4. ਸੰਸਦ ਦੇ ਐਕਟਾਂ ਰਾ ੀਂ ਕੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸਾਂ ਲਵੱਚ।
in the Union Territoriee through the acte of the Parliament.
5. ਰਾਜ ਚੋਰ ਕਲਮਸਨ ਨਗਰ ਲਨਗਮ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ੈ
The State Electon Commieeion conducte the electone for a Municipal

CorporatonArtcle 243ZA – Electone to the Municipalitee.
ਿਰਟੀਕਲ 243ZA - ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ।
MUNICIPAL COUNCIL: ਨਗਰ ਕੌਸਲ:

). ਕੌਸਲ ਲਵੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੁਿਰਾ ਲਸੱਧੇ ਚੁਰੇ ਗਗ ਮਂਬਰ ੁੰਦੇ ਨ।
The council coneiete of the membere directly elected by the people.
2. ਕੌਸਲ ਕਾਰਪੋਰੇਸਨ ਦਾ ਲਵਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਅਤੇ ਲਵਧਾਨਕ ਲਵੰਗ ੈ।
The council ie the deliberatve and legielatve wing of the Corporaton.
3. ਕੌਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਮੇਅਰ ਕਰਦਾ ੈ
The council ie headed by a Mayor
ਨਗਰ ਲਨਗਮ ਕਲਮਸਨਰ MUNICIPAL COMMISSIONER
ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਿਰਾ ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ੈ। IAS ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ੈ
ie appointed by the State Government. belonge to the IAS
ਨਗਰਪਾਲਲਕਾ ਕਲਮਸਨਰ ਜਾਂ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅਲਧਕਾਰੀ:
THE MUNICIPAL COMMISSIONER OR CHIEF EXECUTIVE OFFICER:
ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਿਰਾ ਲਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ੈ। ਰੋਜਾਨਾ ਪ੍ਸਾਸਨ ਲਈ ਲਜੰਮੇਵਾਰ ੈ
ie appointed by the etate government. ie reeponeible for day to day adminietraton

PART IXA OF THE INDIAN CONSTITUTION – ARTICLE

243P TO 243ZGIN:CONSTITUTION OF INDIA
THE MUNICIPALITIES
). Artcle 243P – Defnitone.

ਿਰਟੀਕਲ 243P - ਪਲਰਭਾਸਾਵਾਂ।
2. Artcle 243Q – Conettuton of Municipalitee.

ਿਰਟੀਕਲ 243Q - ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਲਵਧਾਨ।
3. Artcle 243R – Compoeiton of Municipalitee.

ਿਰਟੀਕਲ 243R - ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ।
4. Artcle 243S – Conettuton and compoeiton of Warde Commiteee, etc.

ਿਰਟੀਕਲ 243S – ਵਾਰਡ ਕਮੇਟੀਿਂ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਰਚਨਾ, ਿਲਦ।
5. Artcle 243T – Reeervaton of eeate.

ਿਰਟੀਕਲ 243T – ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ।
6. Artcle 243U – Duraton of Municipalitee, etc.

ਿਰਟੀਕਲ 243U – ਨਗਰਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀ ਲਮਿਦ, ਿਲਦ।
7. Artcle 243V -Diequalifcatone for memberehip.

ਿਰਟੀਕਲ 243V - ਮਂਬਰਲਸਪ ਲਈ ਅਯੋਗਤਾਵਾਂ।
8. Artcle 243W – Powere, authority and reeponeibilitee of Municipalitee, etc.

ਿਰਟੀਕਲ 243W - ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀਿਂ ਸਕਤੀਿਂ, ਅਲਧਕਾਰ ਅਤੇ ਲਜੰਮੇਵਾਰੀਿਂ, ਿਲਦ।
9. Artcle 243X – Power to impoee taxee by, and Funde of, the Municipalitee.
ਿਰਟੀਕਲ 243X - ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੁਿਰਾ ਟੈਕਸ ਲਗਾਉਰ ਦੀ ਸਕਤੀ ਅਤੇ ਫੰਡ।
)0. Artcle 243Y – Finance Commieeion.

ਿਰਟੀਕਲ 243Y – ਲਵੱਤ ਕਲਮਸਨ।
)). Artcle 243Z – Audit of accounte of Municipalitee.
)2. Artcle 243ZA – Electone to the Municipalitee.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZA - ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀਿਂ ਚੋਰਾਂ।
)3. Artcle 243ZB – Applicaton to Union territoriee.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZB - ਕੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸਾਂ ਲਈ ਅਰਜੀ।
)4. Artcle 243ZC – Part not to apply to certain areae.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZC - ਕੁਝ ਖਾਸ ਖੇਤਰਾਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨ ੀਂ ੋਰ ਵਾਲਾ ਲ ੱਸਾ।
)5. Artcle 243ZD – Commitee for dietrict planning.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZD - ਲਜਲ੍ਾ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਲਈ ਕਮੇਟੀ।
)6. Artcle 243ZE – Commitee for Metropolitan planning.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZE - ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਲਈ ਕਮੇਟੀ।
)7. Artcle 243ZF – Contnuance of exietng lawe and Municipalitee.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZF - ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨਨਾਂ ਅਤੇ ਨਗਰ ਪਾਲਲਕਾਵਾਂ ਦੀ ਲਨਰੰਤਰਤਾ।
)8. Artcle 243ZG – Bar to interference by courte in electoral matere.

ਿਰਟੀਕਲ 243ZG - ਚੋਰ ਮਾਮਲਲਿਂ ਲਵੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਿਰਾ ਦਖਲ ਦੇਰ 'ਤੇ ਰੋਕ।
END OF CLASS 24

BILINGUAL


EXAMS)
CLASS – 25
(CENTER STATE RELATION)
ਕੇਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ An Overview of Centre-State Relatonn
ਕੇਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਵਵਕਾਸ 4 ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਵਵੱਚ ਸ਼੍ੇਣੀਬੱਧ ਕੀ ਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ੈੀਬ, ਵਜਸਦਾ ਪਵੈਲਾ
ਪੜਾਅ 1950 ਵਵੱਚ 17 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਸ਼ਰੂ ੈੋਇਆ ਅ ੇ ਅੰ ਵਵੱਚ 1989 ੋਂ ਸ਼ਰੂ ੈੋ ਚਥੇੇ ਪੜਾਅ ਹਾਲ
ਸਮਾਪ ੈੋਇਆ। ਭਾਰ ਸਰਕਾਰ ਹੇ 1983 ਵਵੱਚ ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਦੀ ਵਹਯ਼ਕ ੀ ਕੀ ੀ ਸੀ।
ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅ ੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਵਚਕਾਰ ਕਰਾਅ। ਇੈ ਲੇਖ ਭਾਰ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ੋਂ ਼ਰੰ ਬਾਅਦ
ਕੇਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ' ੇ ਰਥਸਹੀ ਪਾਉਦਾ ੈੀਬ।
The evoluton of Centre-State Relatonn an be lannifee into 4 eiferent phanen,

with the frnt phane beginning in 1950 for 17 yearn ane fnally ulminatng with the
fourth phane beginning from 1989. The government of Ineia hae appointee the
Sarkaria Comminnion in 1983 to reeu e the onfi tn between the Central
Government ane State Governmentn. Thin art le thrown light on the enter-ntate
relatonn noon ater Ineia atainee Ineepeneen e.
1. The frnt phane (1950-67)
2. The ne one phane (1967-77)
3. The thire phane (1977-89)
4. The fourth phane (1989-onwaren)
ਕ਼ੱਝ ਮੈੱ ਵਪੂਰਹ ਕਮੇ ੀਆਂ ਜਾਂ ਕਵਮਸਹ

1. ਪ਼੍ਸਾਸਕੀ ਸ਼ਧਾਰ ਕਵਮਸਹ (ARC) ਭਾਰ ਦੀ ਜਹ ਕ ਪ਼੍ਸਾਸਹ ਪ਼੍ਣਾਲੀ ਦੀ ਸਮੀਵਖਆ ਲਈ

ਵਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ਦੇਣ ਲਈ ਭਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਵਹਯ਼ਕ ਕੀ ੀ ਕਈ ਕਮੇ ੀ ੈੀਬ । ਪਵੈਲੀ ARC ਦੀ
ਸੇਾਪਹਾ 5 ਜਹਵਰੀ 1966 ਕੀ ੀ ਕਈ ਸੀ। ਪ਼੍ਸਾਸਕੀ ਸ਼ਧਾਰ ਕਵਮਸਹ ਦੀ ਪ਼੍ਧਾਹਕੀ ਪਵੈਲਾਂ
ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਹੇ ਕੀ ੀ ਸੀ, ਅ ੇ ਬਾਅਦ ਵਵੱਚ ਕੇ. ੈਹੂ ਮੰੇਈਆ ਇਸ ਦੇ ਚੇਅਰਮੀਬਹ ਬਣੇ ਜਦੋਂ
ਦੇਸਾਈ ਭਾਰ ਦੇ ਉਪ ਪ਼੍ਧਾਹ ਮੰ ਰੀ ਬਣੇ।
The Aeminintratve Reformn Comminnion (ARC) in the ommitee appointee by the

Government of Ineia for giving re ommeneatonn for reviewing the publi
aeminintraton nyntem of Ineia. The frnt ARC wan entablinhee on 5 January 1966.[1]
The Aeminintratve Reformn Comminnion wan initally hairee by Morarji Denai, ane
later on K. Hanumanthaiah be ame itn hairman when Denai be ame the Deputy
Prime Mininter of Ineia
2. ਰਾਜਮਹਾਰ ਕਮੇ ੀ ਇੈ ਕਮੇ ੀ 1969 ਵਵੱਚ ਾਵਮਲਹਾਮੂ ਵਵੱਚ ਮੀਮਮਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਬਣਾਈ
ਕਈ ਸੀ। ਚੇਅਰਮੈਹ - Dr P.V. Rajamanar.
Rajamanar Commitee Thin ommitee wan formee in 1969 by the DMK government
in Tamil Naeu.
3. ਆਹੰ ਦਪ਼ਰ ਸਾਵੈਬ ਦਾ ਮ ਾ ਇੈ ਮ ਾ 1973 ਵਵਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਹੇ ਪਾਸ ਕੀ ਾ ਸੀ ਅ ੇ ਇਸ ਵਵਚ

ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਅਸਲ ਅਰੇਾਂ ਵਵਚ ਸੰੰੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮੰਕ ਕੀ ੀ ਕਈ ਸੀ।
Ananepur Sahib Renoluton Thin renoluton wan pannee by the Akali Dal in 1973 ane
it eemaneee that the Ineian Connttuton be maee feeeral in true nenne.
4. ਵੀਬਸ ਬੇਹੇਲ ਮੀਬਮੋਰੰਮਮ ਪੱਛਮੀ ਬੰਕਾਲ ਦੀ ਕਵਮਿਵਹਸ ਸਰਕਾਰ ਹੇ 1977 ਵਵੱਚ ਇੱਕ ਮੀਬਮੋਰੰਮਮ
ਪ਼੍ਕਾਵਸ ਕੀ ਾ ਅ ੇ ਇਸ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਭੇਵਜਆ।
The ommunint government in Went Bengal publinhee a memoraneum in 1977 ane

nent it to entral government.
5. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਜਸਵ ਸ ਆਰ ਮਸ ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਦੀ ਵਹਯ਼ਕ ੀ ਜੂਹ 1983 ਵਵੱਚ

ਕੀ ੀ ਕਈ ਸੀ ਅ ੇ ਇਸ ਹੇ 1987 ਵਵੱਚ ਰਾਜੀਵ ਕਾਂਧੀ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੀ ਵਰਪੋਰ ਪੇਸ ਕੀ ੀ ਸੀ।
Junt e R. S. Sarkaria Comminnion wan appointee in June 1983 ane it hae prenentee
itn report to Rajiv Ganehi Government in 1987.
6. ਮਮ.ਮਮ.ਪੰਛੀ ਕਵਮਸਹ ਇਸ ਕਵਮਸਹ ਦੀ ਸੇਾਪਹਾ ਯੂਪੀ ਸਰਕਾਰ ਹੇ 2007 ਵਵੱਚ ਕੀ ੀ ਸੀ ਅ ੇ

ਇਸ ਹੇ 2010 ਵਵੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਵਸਫਾਰਸਾਂ ਵਦੱ ੀਆਂ ਸਹ
MM Pun hhi Comminnion Thin omminnion wan net up by UPA Government in 2007
ane it gave itn re ommeneatonn in 2010
ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ (SARKARIA COMMISSION)
1. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਦਾ ਭਾਰ ੀ ਰਾਜਹੀ ੀ ਵਵੱਚ ਵਸੱਧਾ ਇਵ ੈਾਸਕ ਵਪਛੋਕੜ ੈੀਬ। “ਕ਼੍ਵੈ ਮੰ ਰਾਲੇ
ਹੇ ਆਰ.ਮਸ. ਸਰਕਾਰੀਆ ਦੀ ਪ਼੍ਧਾਹਕੀ ੈੇਠ ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਦਾ ਕਠਹ ਕੀ ਾ, ਬੀ.
ਵਸਵਰਾਮਹ, ਮਸ.ਆਰ. ਸੇਹ 1983, 9 ਜੂਹ
The Sarkaria Comminnion han a hintori al ba kgroune eire tly in Ineian polit n. “The
Minintry of Home Afairn onnttutee the Sarkaria Comminnion uneer the
Chairmannhip of R.S Sarkaria,B. Sivaraman, S.R Sen in 1983, 9th Jun
2. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਹੇ ਅਕ ੂਬਰ 1987 ਵਵੱਚ ਭਾਰ ਦੇ ਪ਼੍ਧਾਹ ਮੰ ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਕਾਂਧੀ ਆਪਣੀ
ਵਰਪੋਰ ਸੌਂਪੀ ਸੀ। ਇੈ ਵਰਪੋਰ ਮ਼ੱਖ ਥਰ ' ੇ 247 ਕਈ ਵਕਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ' ੇ ਅਧਾਰ ੈੀਬ
ਵਜਹ੍ਾਂ 19 ਅਵਧਆਵਾਂ ਵਵੱਚ ਸ਼੍ੇਣੀਬੱਧ ਕੀ ਾ ਵਕਆ ੈੀਬ। ਇਸ ਕਵਮਸਹ ਹੇ ਰਾਜਾਂ ਅ ੇ ਕੇਦਰ ਦੇ
ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਵਆਂ ਦਾ ਵਜਕਰ ਕੀ ਾ। ਇੈ ਵਰਪੋਰ ਲਾਜਮੀ ਹੈੀ ੈੀਬ, ੈਾਲਾਂਵਕ ਅਦਾਲ ਹੇ ਕਈ
ਵਾਰ ਇਹ੍ਾਂ ਵਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ' ੇ ਭਰੋਸਾ ਕੀ ਾ ੈੀਬ।
Sarkaria Comminnion nubmitee their report to Rajiv Ganehi, the prime mininter of
Ineia in 1987, in O tober. Thin report in mainly banee on 247 neveral typen of
re ommeneatonn that are lannifee into 19 haptern. Thin omminnion mentonee
the eetailn of the relatonnhip between the ntaten ane the entre. Thin report in not
obligatory, however the ourt reliee on thene re ommeneatonn neveral tmen.
3. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਹੇ ਧਾਰਾ 356 ਦੀ ਵਰ ੋਂ ਅ ੇ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੇ ਵਵਧਾਵਹਕ ਖੇ ਰਾਂ ਵਵੱਚ ਰਾਜਪਾਲ ਦੀ

ਮੈੱ ਾ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ ਵਵੱਚ ਚਰਚਾ ਕੀ ੀ।
The Sarkaria Comminnion ein unnen briefy the utlinaton of Art le 356 ane the
importan e of the Governor in leginlatve arean of the onnttuton.
4. ਅੰ ਰ-ਰਾਜੀ ਪਵਰਸਦ ਅ ੇ ਸੰਵਵਧਾਹਕ ਬਾਮੀ ' ੇ ਚਰਚਾ। ਆਰ ੀਕਲ 263 ਦੀ ਅਰਜੀ ਅ ੇ ਅੰ ਰ-

ਰਾਜੀ ਕੌਂਸਲ ' ੇ ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਜੋ 1990 ਵਵੱਚ ਸੇਾਵਪ ਕੀ ਾ ਵਕਆ ਸੀ.
A ein unnion on Inter-State Coun il ane Connttutonal Boey. Appli aton of Art le
263 ane Sarkaria Comminnion on Inter-State Coun il whi h wan entablinhee in 1990..
5. ਭਾਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਕ ੀ ਦੀ ਮਹਾੈੀ ਬਾਰੇ ਦੱਵਸਆ। ਇਸ ਕਵਮਸਹ ਦ਼ਆਰਾ ਵਦੱ ਾ ਵਕਆ ਇੱਕ ੈੋਰ
ਮੈੱ ਵਪੂਰਹ ਸ਼ਝਾਅ ਆਰ ੀਕਲ 263 ਦੇ ਵੈ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਵੱਚ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਸੰਕਠਹ ਸੀ
ਅ ੇ ਇੈ ਭਾਰ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵਵੱਚ ਵਕਸੇ ਵੀ ਵਵਵਾਦ ਦੀ ਜਾਂਚ ਅ ੇ ਸਲਾੈ ਦੇਣ ਦੀ ਸਕ ੀ ਵਦੰਦਾ ੈੀਬ ।
Sarkaria Comminnion een riben the prohibiton of the power of the Ineian
government. Another important nuggenton given by thin omminnion wan the
organinaton of a ntable oun il in all ntaten uneer art le 263 ane it given the power
to inventgate ane aevine any einputen a ronn the ntaten of Ineia.
6. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹ ਦੀ ਸੇਾਪਹਾ 1983-88 ਵਵੱਚ ਕੇਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ' ੇ ਕੀ ੀ ਕਈ ਸੀ ਅ ੇ

ਕਵਮਸਹ ਹੇ ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ ਧਾਰਾ 263 ਦੇ ਵੈ ਇੱਕ ਸੇਾਈ ਅੰ ਰ-ਰਾਜੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ
ਸੇਾਪਹਾ ਦੀ ਜੋਰਦਾਰ ਵਸਫਾਰਸ ਕੀ ੀ ਸੀ।
The Sarkaria Comminnion wan net up on Centre-State Relatonn in 1983-88 ane the
omminnion ntrongly re ommeneee the entablinhment of a permanent Inter-State
Coun il uneer Art le 263 of the Ineian Connttuton.
7. ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦਾ ਆਰ ੀਕਲ 263 ਰਾਸ ਰਪ ੀ ਅੰ ਰ-ਰਾਜੀ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਫਰਜ ਵਹਯ ਕਰਹ
ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੰਦਾ ੈੀਬ। ਦੂਜੇ ਸਬਦਾਂ ਵਵੱਚ, ਆਰ ੀਕਲ 263 ਭਾਰ ਦੇ ਰਾਸ ਰਪ ੀ ਦ਼ਆਰਾ ਅੰ ਰ-
ਰਾਜੀ ਕੌਂਸਲਾਂ ਦੇ ਕਠਹ ਦੀ ਵਵਵਸੇਾ ਕਰਦਾ ੈੀਬ।
Art le 263 of the Ineian Connttuton empowern the Prenieent to lay eown the
euten of an inter-ntate oun il. In other woren, Art le 263 provieen for the
formaton of Inter-State oun iln by the Prenieent of Ineia.
8. ਸਰਕਾਰੀਆ ਕਵਮਸਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਸਫ਼ਾਰਸਾਂ ਕਾਲੀ ਜਹ ਾ ਦਲ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਵਵਚਾਵਰਆ

ਵਕਆ ਸੀ, ਵਜਸ ਦੀ ਅਕਵਾਈ ਵੀ.ਪੀ. ਵਸੰੰ ਹੇ 1990 ਵਵੱਚ ਅੰ ਰ-ਰਾਜੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਸੇਾਪਹਾ ਕੀ ੀ
ਸੀ।
The re ommeneatonn of the Sarkaria Comminnionn were onnieeree by the then

Janata Dal Government whi h wan heaeee by V.P. Singh, in the entablinhment of
the Inter-State Coun il in 1990.
The oun il onnintn of the following membern

ਕੌਂਸਲ ਵਵੱਚ ੈੇਠ ਵਲਖੇ ਮੈਬਰ ੈ਼ੰਦੇ ੈਹ
I.ਪ਼੍ਧਾਹ ਮੰ ਰੀ ਜੋ ਕੌਂਸਲ ਦਾ ਚੇਅਰਮੀਬਹ ਵੀ ੈੀਬ
Prime Mininter who in alno the Chairman of the Coun il
(ii) ਸੰੰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮ਼ੱਖ ਮੰ ਰੀ

Chief Minintern of all the ntaten of the Union
(iii) ਵਵਧਾਹ ਸਭਾ ਵਾਲੇ ਕੇਦਰ ਸਾਸ ਪ਼੍ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਮ਼ੱਖ ਮੰ ਰੀ
Chief Minintern of the Union Territorien with a leginlatve annembly
(iv) ਕੇਦਰ ਸਾਸ ਪ਼੍ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਪ਼੍ਸਾਸਕ ਵਜਹ੍ਾਂ ਦੀ ਵਵਧਾਹ ਸਭਾ ਹੈੀ ੈੀਬ
Aeminintratorn of the Union Territorien whi h eon’t have a leginlatve annembly
(v) ਰਾਸ ਰਪ ੀ ਸਾਸਹ ਅਧੀਹ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ
Governorn of the ntaten uneer Prenieent’n rule
(VI) ਕੇਦਰੀ ਮੰ ਰੀ ਮੰਮਲ ਵਵੱਚ ਕੀਬਬਵਹ ਰੈਕ ਦੇ ਛੇ ਮੰ ਰੀ ਪ਼੍ਧਾਹ ਮੰ ਰੀ ਮੈਬਰਾਂ ਦ਼ਆਰਾ ਹਾਮਜਦ ਕੀ ੇ
ਜਾਣਕੇ।
Six Minintern of Cabinet rank in the Union Coun il of Minintern to be nominatee by

the Prime Mininter Membern.
Centre-ntate Relaton in an follown: ਕੇਦਰ-ਰਾਜ ਸਬੰਧ ਇਸ ਪ਼੍ਕਾਰ ੈਹ:
1. Leginlatve Relaton ਵਵਧਾਹਕ ਸਬੰਧ

2. Exe utve ane aeminintratve Relatonnhip ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਅ ੇ ਪ਼੍ਬੰਧਕੀ ਸਬੰਧ
3. Finan ial Relatonnhip. ਵਵੱ ੀ ਸਬੰਧ.
1. ਭਾਰ ੀ ਸੰੰੀ ਪ਼੍ਣਾਲੀ quani-feeeral ਅਰਧ-ਸੰੰੀ ੈੀਬ। ਇੈ ਆਪਣੇ ਰੂਪ ਵਵੱਚ ਸੰੰੀ ਅ ੇ ਇਸਦੀ
ਭਾਵਹਾ ਵਵੱਚ ਕ ਾਵਾਦੀ ੈੀਬ। ਇੱੇੋਂ ੱਕ ਵਕ ਸੰਵਵਧਾਹ ਵਵੱਚ ਪਵਰਭਾਵਸ ਕੇਦਰੀ ਰਾਜ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ
ਪੀਬ ਰਹ ਵੀ ਵਧੇਰੇ ਕੇਦਰੀਕਰਹ ਲਈ ਵਜੰਮੇਵਾਰ ੈੀਬ। ਇਸ ਲਈ, ਇੈ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਰਫੋਂ ਵਸਕਾਇ ਦਾ
ਕਾਰਹ ੈੀਬ।
Ineian feeeral nyntem in quani-feeeral. It in feeeral in itn form ane Unitary in itn
npirit. Even the patern of the Union ntate relaton eefnee in the onnttuton
a ountn for greater entralizaton. Hen e, it in a aune for grievan e on the part of
the ntaten.
2. Centre State Leginlatve Relatonn ਕੇਦਰ ਰਾਜ ਵਵਧਾਹਕ ਸਬੰਧ
Art len 245 to 255 in Part XI (PART 11) of the Connttuton eeal with the leginlatve
relatonn between the Centre ane the State.
ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੇ ਭਾਕ XI ਵਵੱਚ ਅਹ਼ ਛੇਦ 245 ੋਂ 255 ਕੇਦਰ ਅ ੇ ਰਾਜ ਵਵਚਕਾਰ ਵਵਧਾਹਕ ਸਬੰਧਾਂ ਹਾਲ
ਸੰਬੰਵਧ ੈਹ।
ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ ਸੱ ਵੀ ਅਹ਼ ਸੂਚੀ - ਧਾਰਾ 246

Seventh S heeule of Ineian Connttuton - Art le 246
ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ 7 ਵੀ ਅਹ਼ ਸੂਚੀ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅ ੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਵਚਕਾਰ ਸਕ ੀਆਂ ਦੀ ਵੰਮ
ਹਾਲ ਸੰਬੰਵਧ ੈੀਬ। ਯੂਹੀਅਹ ਅ ੇ ਰਾਜ ਵਵਚਕਾਰ ਸਕ ੀਆਂ ਦੀ ਵੰਮ ਸੱ ਵੀ ਅਹ਼ ਸੂਚੀ ਵਵੱਚ ਦੱਸੀ
ਸੂਚੀ ਦੀਆਂ ਵ ੰਹ ਵਕਸਮਾਂ ਰਾੈੀ ਸੂਵਚ ਕੀ ਾ ਜਾਂਦਾ ੈੀਬ:
The 7th S heeule of the Ineian Connttuton eealn with the eivinion of powern
between the Union government ane State governmentn. The eivinion of powern
between Union ane State in notfee through three kinen of the lint mentonee in
the neventh n heeule:
1. Union Lint – Lint I ਯੂਹੀਅਹ ਸੂਚੀ - ਸੂਚੀ I

2. State Lint – Lint II ਰਾਜ ਸੂਚੀ - ਸੂਚੀ II
3. Con urrent Lint – Lint III ਸਮਕਾਲੀ ਸੂਚੀ – ਸੂਚੀ III
Subjects under Union List, State List and Concurrent List

The subjects mentioned below the Union List subjects, State List
subjects and Concurrent Lists
ਯੂਹੀਅਹ ਸੂਚੀ, ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਅ ੇ ਸਮਵਰ ੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਅਧੀਹ ਵਵਸੇ
ਯੂਹੀਅਹ ਸੂਚੀ ਦੇ ਵਵਵਸਆਂ, ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਦੇ ਵਵਸੇ ਅ ੇ ਸਮਵਰ ੀ ਸੂਚੀਆਂ ਦੇ ੈੇਠਾਂ ਦੱਸੇ ਕ ਵਵਸੇ
Union List Subjects: ਯੂਹੀਅਹ ਸੂਚੀ ਵਵਸੇ:

1.ਕੇਦਰ ਕੋਲ ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ ਕੇਦਰੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਵੈ ਵਜਕਰ ਕੀ ੇ ਵਵਵਸਆਂ ' ੇ ਕਾ ਹ ਬਣਾਉਣ
ਲਈ ਵਵਸੇਸ ਅਵਧਕਾਰ ੈਹ।
Centre has exclusive powers to makes laws on the subjects mentioned

under the Union List of Indian Constitution
2. ਯੂਹੀਅਹ ਸੂਚੀ ਮਜਬੂ ਕੇਦਰ ਦਰਸਾਉਦੀ ੈੀਬ ਵਕਉਵਕ ਇਸ ਵਵੱਚ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਹਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਵਸੇ
ੈਹ
The Union List signifies the strong centre as it has more subjects than
state list
Some of the important subjects IN UNION LIST are:

ਕ਼ਝ ਮੈੱ ਵਪੂਰਹ ਵਵਸੇ ੈਹ:
1.Defence ਰੱਵਖਆ
2.Army ਫਥਜ
3.International Relations ਅੰ ਰਰਾਸ ਰੀ ਵਰਸ ੇ
4.Ports ਬੰਦਰਕਾੈਾਂ
5.Railways ਰੇਲਵੇ
6.Highways ੈਾਈਵੇਅ
7.Communication ਸੰਚਾਰ
State List Subjects: ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਵਵਸੇ:

1.ਕਾ ਹ ਵਸਰਫ਼ ਰਾਜ ਵਵਧਾਹ ਸਭਾਵਾਂ ਦ਼ਆਰਾ ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਦੇ ਅਧੀਹ ਵਕਣੇ ਕ
ਵਵਵਸਆਂ ' ੇ ਬਣਾ ਜਾ ਸਕਦੇ ੈਹ। ੈਾਲਾਂਵਕ, ਇੈ ਸਭ ਵਸਰਫ 'ਆਮ ੈਾਲਾ ਾਂ' ਦੇ ਵੈ ਕੀ ਾ ਜਾ
ਸਕਦਾ ੈੀਬ।
The laws can be made on the subjects enumerated under the State List
of the Indian Constitution exclusively by the State legislatures.
However, all these can be done only under ‘Normal Circumstances.’
2.ਅਹ਼ ਛੇਦ 249 ਸੰਸਦ ਰਾਸ ਰੀ ਵੈੱ ਵਵੱਚ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਵਵੱਚ ਦਰਜ ਵਵਸੇ ਬਾਰੇ ਕਾ ਹ ਬਣਾਉਣ ਦਾ
ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੰਦਾ ੈੀਬ।
Article 249 gives Parliament the power to legislate concerning a subject

enumerated in the State List in the national interest
Some of the important subjects IN STATE LIST are
1.Public order ਜਹ ਕ ਆਦੇਸ

2.Police ਪ਼ਵਲਸ
3.Public health and sanitation ਜਹ ਕ ਵਸੈ ਅ ੇ ਸਵੱਛ ਾ
4.Hospitals and dispensaries ੈਸਪ ਾਲ ਅ ੇ ਵਮਸਪੈਸਰੀਆਂ
5.Betting and gambling ਸੱ ੇਬਾਜੀ ਅ ੇ ਜੂਆ
3.1991 ਦੇ 69 ਵੇ ਸੰਵਵਧਾਹਕ ਸੋਧ ਮਕ ਹੇ ਰਾਸ ਰੀ ਰਾਜਧਾਹੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵੱਚ ਵਵਸੇਸ ਵਵਵਸੇਾ

ਕੀ ੀ ਰਾਸ ਰੀ ਰਾਜਧਾਹੀ ਖੇ ਰ ਵਦੱਲੀ। ਵਦੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ਦੇ ਹਾਮ ੈੇਠ ਵ ੰਹ
ਵਵਵਸਆਂ ' ੇ ਕਾ ਹ ਹੈੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ੈੀਬ - ਪਬਵਲਕ ਆਰਮਰ, ਪ਼ਵਲਸ , ਜਮੀਹ
The 69th Constitutional Amendment Act of 1991 made special provision

in relation to DELHI AS National Capital. National Capital Territory of
Delhi. Laws cannot be made by Delhi government on three subjects
under State List named as – Public Order, Police & Land
Concurrent List Subjects: ਸਮਕਾਲੀ ਸੂਚੀ ਵਵਸੇ:

1. ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅ ੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੋਵੇ ਸਮਵਰ ੀ ਸੂਚੀ ਦੇ ਅਧੀਹ ਦੱਸੇ ਕ ਵਵਵਸਆਂ ' ੇ ਕਾ ਹ
ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ੈਹ
Central Government ane State Government both an make lawn on the nubje tn
mentonee uneer the Con urrent Lint
2. ੈਾਲਾਂਵਕ ਕੇਦਰ ਅ ੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੋਵੇ ਸਮਵਰ ੀ ਸੂਚੀ ਅਧੀਹ ਦੱਸੇ ਕ ਵਵਵਸਆਂ ' ੇ ਕਾ ਹ ਬਣਾ
ਸਕਦੀਆਂ ੈਹ, ੈਾਲਾਂਵਕ, ਵਕਸੇ ਵੀ ਵਵਵਾਦ ਦੀ ਸਵੇ ੀ ਵਵੱਚ, ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਬਣਾਇਆ
ਵਕਆ ਕਾ ਹ ਲਾਕੂ ੈ਼ੰਦਾ ੈੀਬ।
While both Central ane State Government an leginlate on nubje tn mentonee

uneer Con urrent Lint, however, in ane of any onfi t, the law maee by the Central
Government prevailn
Some of the important subjects IN CUNCURRENT LIST are:
1. Education ਵਸੱਵਖਆ
2. Forest ਜੰਕਲ
3. Trade unions ਰੇਮ ਯੂਹੀਅਹ
4. Marriage ਵਵਆੈ
5. Adoption ਕੋਦ ਲੀਬਣਾ
6. Succession ਉ ਰਾਵਧਕਾਰ
42 ਵੀ ਸੋਧ ਮਕ 1976 ੈੇਠ ਵਦੱ ੇ ਪੰਜ ਵਵਵਸਆਂ ਰਾਜ ਸੂਚੀ ੋਂ ਸਮਵਰ ੀ ਸੂਚੀ ਵਵੱਚ ਬਦੀਲ ਕਰ
ਵਦੱ ਾ ਵਕਆ ੈੀਬ:
42nd amendment Act 1976 shifted below mentioned five subjects from
State list to Concurrent List:
1.Education ਵਸੱਵਖਆ
2.Forests ਜੰਕਲ
3.Protection of wild animals and birds ਜੰਕਲੀ ਜਾਹਵਰਾਂ ਅ ੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਰੱਵਖਆ
4.Weights and measures S ਵਜਹ ਅ ੇ ਮਾਪ
5.ਸ਼ਪਰੀਮ ਕੋਰ ਅ ੇ ੈਾਈ ਕੋਰ ਾਂ ਛੱਮ ਕੇ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲ ਾਂ ਦੇ ਵਹਆਂ, ਸੰਵਵਧਾਹ ਅ ੇ ਸੰਕਠਹ
ਦਾ ਪ਼੍ਸਾਸਹ
Administration of justice, constitution and organisation of all courts

except the Supreme Court and the High Courts
Residuary subjects ਬਚੇ ੈੋ ਵਵਸੇ

ਵਜੈੜੇ ਵਵਸੇ ਭਾਰ ੀ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ 7 ਵੀ ਅਹ਼ ਸੂਚੀ ਦੀਆਂ ਵ ਹ
ੰ ਸੂਚੀਆਂ ਵਵੱਚੋਂ ਵਕਸੇ ਵਵੱਚ ਵੀ ਸੂਚੀਬੱਧ
ਹੈੀ ੈਹ, ਉਹ੍ਾਂ ਬਚੇ ੈੋ ਵਵਸੇ ਵਕੈਾ ਜਾਂਦਾ ੈੀਬ। ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੀ ਧਾਰਾ 248 ਵੈ ਸੰਸਦ ਇਹ੍ਾਂ ਵਵਵਸਆਂ
' ੇ ਕਾ ਹ ਬਣਾਉਦੀ ੈੀਬ। ਸਪੇਸ ੀਬਕਹਾਲੋਜੀ, ਸਾਈਬਰ ਲਾਅ ਅ ੇ ਕੰਵਪਿ ਰ ੀਬਕਹਾਲੋਜੀ ਬਾਕੀ
ਵਵਵਸਆਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾੈਰਣਾਂ ੈਹ।
The nubje tn that are not lintee in any of the three lintn of the 7th S heeule of the
Ineian Connttuton are allee the renieuary nubje tn. Uneer Art le 248 of the
Connttuton the parliament make lawn on thene nubje tn. Spa e Te hnology, Cyber
Law ane omputer te hnology are the examplen of renieuary nubje tn.
GST REALTED LAW

ਅਵਧਕਾਰ ਥਰ ' ੇ ਸੰਵਵਧਾਹ (ਇੱਕ ਸਥ ਅ ੇ ਪਵੈਲੀ ਸੋਧ) ਮਕ , 2016 ਵਜੋਂ ਜਾਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ੈੀਬ, ਇਸ
ਸੋਧ ਹੇ 1 ਜ਼ਲਾਈ 2017 ੋਂ ਭਾਰ ਵਵੱਚ ਇੱਕ ਰਾਸ ਰੀ ਵਸ ੂ ਅ ੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ੀਬਕਸ (ਜੀਮਸ ੀ) ਦੀ
ਸ਼ਰੂਆ ਕੀ ੀ। ਇੈ ਭਾਰ ਦੇ ਸੰਵਵਧਾਹ ਦੇ ਇੱਕ ਸਥ ਅ ੇ 20 ਦੂਜੇ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਵਜੋਂ ਪੇਸ ਕੀ ਾ ਵਕਆ ਸੀ।
ਸੰਸਦ ਅ ੇ ਰਾਜ ਵਵਧਾਹ ਸਭਾ ਕੋਲ ਸੰੰ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦ਼ਆਰਾ ਲਕਾ ਕ ਵਸ ੂਆਂ ਅ ੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ੀਬਕਸਾਂ ਦੇ
ਸਬੰਧ ਵਵੱਚ ਕਾ ਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਕ ੀ ੈੀਬ। ਇਸ ੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪਾਰਲੀਮੈ ਕੋਲ ਵਸ ੂਆਂ ਅ ੇ ਸੇਵਾਵਾਂ
ੀਬਕਸ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵੱਚ ਕਾ ਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਵਵਸੇਸ ਸਕ ੀ ੈੀਬ ਵਜੱੇੇ ਮਾਲ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ
ਅੰ ਰ-ਰਾਜੀ ਵਪਾਰ ਜਾਂ ਵਣਜ ਦੇ ਦਥਰਾਹ ੈ਼ੰਦੀ ੈੀਬ।
Offi ially known an The Connttuton (101 One Huneree ane Firnt Amenement) A t,
2016, thin amenement introeu ee a natonal Gooen ane Servi en Tax (GST) in Ineia
from 1 July 2017. It wan introeu ee an the 122 One Huneree ane Twenty Se one
Amenement Bill of the Connttuton of Ineia,The Parliament ane the ntate
leginlature have power to make lawn with renpe t to gooen ane nervi en tax
imponee by the Union or by the State. Further, the parliament han ex lunive power
to make lawn with renpe t to gooen ane nervi en tax where the nupply of gooen or
nervi en or both taken pla e in the ourne of inter-ntate traee or ommer e.
1. CGST-CENTER CGST stands for Central Goods and Services Tax. It

subsumes all the taxes that were earlier applicable as central indirect
taxes. They are levied by the central government for intrastate
movement of goods and services.
ਇੈ ਉੈਹਾਂ ਸਾਰੇ ੀਬਕਸਾਂ ਸਾਮਲ ਕਰਦਾ ੈੀਬ ਜੋ ਪਵੈਲਾਂ ਕੇਦਰੀ ਅਵਸੱਧੇ ੀਬਕਸਾਂ ਵਜੋਂ ਲਾਕੂ ੈ਼ੰਦੇ
ਸਹ। ਉੈ ਕੇਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਵਸ ੂਆਂ ਅ ੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ intrastate ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ
ਲਕਾ ਜਾਂਦੇ ੈਹ।
2. SGST-STATE State Gooen ane Servi en Tax SGST is a tax levied on Intra
State supplies of both goods and services by the State Government
and will be governed by the SGST Act. As explained above, CGST
will also be levied on the same Intra State supply but will be
governed by the Central Government.
SGST ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਵਸ ੂਆਂ ਅ ੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀ Intra State ਸਪਲਾਈ ' ੇ
ਲਕਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ੀਬਕਸ ੈੀਬ ਅ ੇ SGST ਮਕ ਦ਼ਆਰਾ ਵਹਯੰ ਵਰ ਕੀ ਾ ਜਾਵੇਕਾ। ਵਜਵੇ
ਵਕ ਉਪਰ ਦੱਵਸਆ ਵਕਆ ੈੀਬ, CGST ਵੀ ਉਸੇ Intra State ' ੇ ਲਕਾਇਆ ਜਾਵੇਕਾ ਪਰ ਕੇਦਰ
ਸਰਕਾਰ ਦ਼ਆਰਾ ਵਹਯੰ ਵਰ ਕੀ ਾ ਜਾਵੇਕਾ।
3. (IGST) Inter-State Gooen ane Servi e Tax IGST woule be leviee on all nupplien of
gooen ane /or nervi en in the ourne of inter-ntate traee or ommer e. IGST
woule be appli able to import of gooen or nervi en from outniee ountry an well
(CENTER)
inter-ntate ਵਪਾਰ ਜਾਂ ਵਣਜ ਦੇ ਦਥਰਾਹ ਸਾਰੀਆਂ ਵਸ ਾਂ ਅ ੇ/ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ' ੇ IGST
ਲਕਾਇਆ ਜਾਵੇਕਾ। IGST ਬਾੈਰਲੇ ਦੇਸ ੋਂ ਵਸ ੂਆਂ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਆਯਾ ' ੇ ਵੀ ਲਾਕੂ ੈੋਵੇਕਾ
(ਕੇਦਰ)
1. Intra-State nupply of gooen or nervi en in when the lo aton of the nupplier ane
the pla e of nupply i.e., lo aton of the buyer are in the name ntate.
ਵਸ ੂਆਂ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ Intra-State ਸਪਲਾਈ ਉਦੋਂ ੈ਼ੰਦੀ ੈੀਬ ਜਦੋਂ ਸਪਲਾਇਰ ਦਾ ਸੇਾਹ ਅ ੇ ਸਪਲਾਈ
ਦਾ ਸੇਾਹ ਭਾਵ, ਖਰੀਦਦਾਰ ਦੀ ਸਵੇ ੀ ਇੱਕੋ ਸਵੇ ੀ ਵਵੱਚ ੈ਼ੰਦੀ ੈੀਬ।
2. Inter-State nupply of gooen or nervi en in when the lo aton of the nupplier ane
the pla e of nupply are in eiferent ntaten. Alno, in anen of export or import of
gooen or nervi en
ਵਸ ੂਆਂ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ Inter-State ਸਪਲਾਈ ਉਦੋਂ ੈ਼ੰਦੀ ੈੀਬ ਜਦੋਂ ਸਪਲਾਇਰ ਦਾ ਸੇਾਹ ਅ ੇ ਸਪਲਾਈ
ਦਾ ਸੇਾਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਵੱਚ ੈ਼ੰਦਾ ੈੀਬ। ਹਾਲ ੈੀ, ਵਸ ੂਆਂ ਜਾਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਵਹਰਯਾ ਜਾਂ ਆਯਾ ਦੇ
ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵੱਚ
UNION LIST STATE LIST CUNCURRENT LIST

SUBJECTS COVER IN LIST

List of Articles Related to Centre-State Legislative Relations are given in the table:
S.N. Article No. Subject-Matter

1. 245. Extent of laws made by Parliament and by the legislatures of states
2. 246. Subject-matter of laws made by Parliament and by the legislatures
of states
3. 247. Power of Parliament to provide for the establishment of certain
additional courts
4. 248. Residuary powers of legislation

5. 249. Power of Parliamentto legislate with respect to a matter in the
state list in the national interest
6. 250. Power of Parliament to legislate with respect to any matter in the
state list if a Proclamation of Emergency is in operation
7. 251. Inconsistency between laws made by Parliament under articles 249
and 250 and laws made by the legislatures of states
8. 252. Power of Parliament to legislate for two or more states by consent
and adoption of such legislation by any other state
9. 253. Legislation for giving effect to international agreements
10. 254. Inconsistency between laws made by Parliament and laws made by
the legislatures of states
11. 255. Requirements as to recommendations and previous sanctions to be
regarded as matters of procedure only
List of Articles Related to Centre-State Administrative Relations at a Glance

S.N. Article Subject-Matter
No.
1. 256. Obligation of states and the Union
2. 257. Control of the Union over states in certain cases
3. 257A. Assistance to states by deployment of armed forces or other forces of
the Union (Repealed)
4. 258. Power of the Union to confer powers, etc., on states in certain cases
5. 258A. Power of the states to entrust functions to the Union
6. 259. Armed Forces in states in Part B of the First Schedule (Repealed)
7. 260. Jurisdiction of the Unionin relation to territories outside India
8. 261. Public acts, records and judicial proceedings
9. 262. Adjudication of disputes relating to waters of inter-state rivers or river
valleys INTER STATE River Water Disputes Act, 1956 (IRWD
Act)
10. 263. Provisions with respect to an inter-state Council
INTER STATE River Water Disputes Act, 1956 (IRWD Act) ਸੰਸਦ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਉਪਬੰਧ
ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਕ ਨਾ ਤਾਂ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਦਾਲਤ ਉਪਰੋਕਤ ਦੱਸੇ ਗਏ ਕਕਸੇ ੀ ਕ ਾਦ ਾਂ ਕਸਕਾਇਤ
ਦੇ ਸਬੰਧ ਕ ੱੱ ਅਕਧਕਾਰ ੇਤਰ ਦੀ ਰਤੋ ਕਰੇਗੀ।
Parliament may, by law proviee that neither the Supreme Court nor any other ourt nhall
exer ine jurinei ton in renpe t of any nu h einpute or omplaint an mentonee above. INTER
STATE River Water Disputes Act, 1956 (IRWD Act)
River Water Dispute 9 Tribunals in India

Date of
Tribunal States Involved
Constitution
Godavari
Water Maharashtra, Andhra Pradesh, Karnataka,
April 1969
Disputes Madhya Pradesh, and Orissa
Tribunal
Krishna April 1969 Maharashtra, Andhra Pradesh, and
Water Karnataka
Disputes
Tribunal-I
Narmada
Water October Maharashtra, Rajasthan, Madhya Pradesh
Disputes 1969 and Gujarat
Tribunal
Ravi and
Beas Water April 1986 Punjab, Haryana, and Rajasthan
Tribunal
Cauvery
Water Kerala, Karnataka, Tamil Nadu, and
June 1990
Disputes Puducherry
Tribunal
Krishna
Water Maharashtra, Andhra Pradesh, and
April 2004
Disputes Karnataka
Tribunal-II
Vansadhara
Water February
Andhra Pradesh and Odisha
Disputes 2010
Tribunal
Mahadayi
Water November
Goa, Karnataka, and Maharashtra
Disputes 2010
Tribunal
Mahanadi
Water
March 2018 Chhattisgarh and Odisha
Disputes
Tribunal
END OF CLASS 25

BILINGUAL


EXAMS)
POLITY CLASS – 26
(CONSTITUTIONAL BODIES)
List of Constitutional Bodies in India (20)

Sl.No. Constitutional Bodies Article
1 Attorney General of India 76
2 Comptroller and Auditor General of IndiA 148
3 Advocate General of State 165
4 State Finance Commission 243-I
5 State Election Commission 243-K
6 District Planning Committee 243ZD
7 Metropolitan Planning Committee 243ZE
8 Inter-State Council 263
9 Finance Commission 280
10 Goods and Service Tax Council 279A
11 UPSC Public Service Commission 315-323

12 State Public Service Commission 315-323
13 Election Commission of India 324
14 National Commission for Scheduled Castes 338
15 National Commission for Scheduled Tribes 338A
16 National Commission for Backward Classes 338B
Scheduled Area and Scheduled Tribes

17 339
Commission
18 Backward Classes Commission 340
Official Language Commission and Official

19 344
Language Committee of Parliament
20 Special Officer for Linguistic Minorities 350B

ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ATTORNEY GENERAL OF INDIA
1. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 76 ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਸਾ ਰਦੀ ਹੈ।
Article 76 of the Constitttion provides for the Atornee Generll of Indil.
2. ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਦੇਸ ਦਾ ਸਭ ਤ ŋਚਾ ਾਨਨ ਅਵਧ ਾਰੀ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
He is considered the highest llw officer in the cotntre. HE Is l plrt of tnion

execttive. tnion execttive consist of President, Vice-President, the
Prime Minister, the Council of Ministers and Attorney
General for India.
3. ਇੱ ਵਵਿਅ ਤੀ ਜੋ ਸੁਪਰੀਮ ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਵਿਜ ਵਨਯੁ ਤ ਹੋ ਲਈ ਯੋਗ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ
ਜਨਰਲ ਦੇ ਦਫਤਰ ਲਈ ਯੋਗ ਹੈ।
A person who is qtllifed to be lppointed ls the jtdge of the Stpreme Cotrt is

eligible for the office of Atornee Generll of Indil.
4. ਉਹ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਵਨਯੁ ਤ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ੀ ਖੁਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ
ਹੈ।
He is lppointed be the president lnd holds office dtring his plelstre.Ftrther

Appointment Yes
5. ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾ ਵਦੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
The Atornee Generll of Indil is removed be the President of Indil.
6. ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਂਪਦਾ ਹੈ। ਰਵਿਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਉਹ ਅਸਤੀਫਾ
ਵਦੰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਸਰ ਾਰ (ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ੌਂਸਲ) ਅਸਤੀਫਾ ਵਦੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਦਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਵ ਉਂਵ ਉਸਦੀ
ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਵਨਯੁ ਤ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਨ ਹਟਾਉ ਦੀ ਪ੍ਵ ਵਰਆ ਅਤੇ ਆਧਾਰ ਦਾ
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਵਜ਼ਿ ਰ ਨਹੀ ਹੈ।
The Atornee Generll stbmits the resignltion to the President of Indil.

Conventionllle, he resigns when the government (cotncil of ministers) resigns or is
repllced, ls he is lppointed on its ldvice The Procedtre lnd the grotnds for the
removll of the Atornee Generll is not mentioned in the Constitttion.
Dtties of Atornee Generll of Indil ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਦੇ ਫਰਜ਼ਿ
1. ਧਾਰਾ 143 ਦੇ ਤਵਹਤ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ SC ਨ ਵਦੱਤੇ ਹਵਿਾਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ GOI ਦੀ ਨੁ ਮਾਇੰਦਗੀ
ਰਨਾ।
To represent GOI in the references mlde be the president to the SC tnder Article
143.
2. ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਭੇਜੇ ਗ ਾਨਨੀ ਮਾਮਵਲਆਂ 'ਤੇ ਸਰ ਾਰ ਨ ਸਲਾਹ ਦੇ ਲਈ।
To ldvise the government on the legll mlters referred to him be the president.
3. ਸਰ ਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ SUPREME COURT ਵਵਿੱਚ GOVT OF INDIA ਦੀ
ਤਰਫ ਪੇਸ ਹੋ ਾ। ਲੋੜ ਪੈ 'ਤੇ GOI ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ ਹਾਈ ੋਰਟ ਵਵਿੱਚ ਪੇਸ ਹੋ ਾ।
To lppelr on behllf of the GOI in SC in lll the clses concerning the government.
To lppelr in HC in the clses concerning GOI when reqtired.
Rights of Atornee Generll of Indil ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਵਧ ਾਰ
1. ATO GEN ਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਿਰੀਨ ਦਾ ਅਵਧ ਾਰ ਹੈ।
ATO GEN hls the right to ltdience in lll the cotrts in the territore of Indil.
2. ਉਸਨ ਬੋਲ ਅਤੇ ਸੰਸਦੀ ਾਰਵਿਾਈ ਵਵਿੱਚ ਵਹੱਸਾ ਲੈ ਦਾ ਅਵਧ ਾਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਵ , ਉਸਨ ਵਿੋਟ ਪਾਉ
ਦਾ ਅਵਧ ਾਰ ਨਹੀ ਹੈ। ਲੋ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੋਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੋ ਸ ਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਿੋਟ ਨਹੀ ਪਾ
ਸ ਦਾ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਟਾਰਨੀ ਜਨਰਲ ਸੰਸਦ ਦੀ ਵ ਸੇ ਵਿੀ ਮੇਟੀ ਦਾ ਮਮਬਰ ਬ ਸ ਦਾ ਹੈ।
He hls the right to spelk lnd tlke plrt in the plrlilmentlre proceedings. However,
he doesn’t enjoe the right to vote. Cln ltend both Lok Slbhl lnd Rljel Slbhl btt
clnnot vote. ATTORNEY GEN OF INDIA CAN BECOME MEMEBR OF COMMETIE OF
PARLIAMENT.
3. ਸੰਸਦ ਦੇ ਮਮਬਰ ਨ ਉਪਲਬਧ ਸਾਰੇ ਵਵਿਸੇਸ ਅਵਧ ਾਰ ਅਤੇ ਛੋਟ AT GEN ਨ ਵਦੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
All the privileges lnd immtnities lvlillble to l member of plrlilment lre grlnted
to the AT GEN.
ਰਾਜ ਦੇ ਐਡਵਿੋ ੇਟ ਜਨਰਲ ADVOCATE GENERAL OF THE STATE
1. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 165 ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਐਡਵਿੋ ੇਟ ਜਨਰਲ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਸਾ ਰਦੀ ਹੈ।
Article 165 of the Constitttion provides for Advoclte Generll for the stltes.
2. ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਭ ਤ ŋਚਾ ਾਨਨ ਅਵਧ ਾਰੀ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
He is considered the highest llw officer in the stlte.
3. ਐਡਵਿੋ ੇਟ ਜਨਰਲ ਦੀ ਵਨਯੁ ਤੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ੀ ਖੁਸੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ
ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
The Advoclte Generll is lppointed be the governor lnd holds the office dtring his
plelstre.
4. ਹਾਈ ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਵਿਜ ਵਨਯੁ ਤ ਹੋ ਲਈ ਯੋਗ ਵਵਿਅ ਤੀ ਐਡਵਿੋ ੇਟ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਲਈ ਯੋਗ
ਹੈ।
A person qtllifed to be lppointed ls l jtdge of l high cotrt is eligible for the office
of Advoclte Generll
5. ਉਹ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਆਪ ਾ ਅਸਤੀਫਾ ਸੌਂਪ ੇ ਆਪ ਾ ਅਹੁਦਾ ਵਿੀ ਛੱਡ ਸ ਦੇ ਹਨ। ਰਵਿਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ,
ਜਦ Com ਅਸਤੀਫਾ ਵਦੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਵਦੰਦਾ ਹੈ।
He mle llso qtit his office be stbmitng his resignltion to the governor.
Conventionllle, he resigns when the CoM resigns.
ਐਡਵਿੋ ੇਟ ਜਨਰਲ ਦੇ ਰਤੱਵਿ ਅਤੇ ਅਵਧ ਾਰ Dtties lnd Rights of Advoclte Generll
1. ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਾਂ ਦੇ ਹਵਿਾਲੇ ੀਤੇ ਮਾਮਵਲਆਂ 'ਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰ ਾਰ ਨ ਸਲਾਹ ਦੇ ਲਈ।
To ldvise the government of the stlte on the mlters referred to him be the
governor.
2. ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਾਂ ਨ ਪ੍ਦਾਨ ੀਤੇ ਗ ਾਰਜਾਂ ਨ ਵਨਭਾਉ ਲਈ।
To dischlrge those ftnctions conferred tpon him be the Constitttion of Indil.
3. ਉਸਨ ਬੋਲ ਅਤੇ stlte legisllttre ਦੇ ਦੋਵਿਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਾਰਵਿਾਈ ਵਵਿੱਚ ਵਹੱਸਾ ਲੈ ਦਾ ਅਵਧ ਾਰ
ਹੈ। ਹਾਲਾਂਵ , ਉਸਨ ਵਿੋਟ ਪਾਉ ਦਾ ਅਵਧ ਾਰ ਨਹੀ ਹੈ।
He hls the right to spelk lnd tlke plrt in the proceedings of both the hotses of the
stlte legisllttre. However, he doesn’t enjoe the right to vote.
COMPTROLLER AND AUDITOR GENERAL OF INDIA

ੰਪੋਟਰੋਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ ਆਫ ਇੰਡੀਆ
1. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 148 ਭਾਰਤ ਦੇ ੰਪਟਰੋਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਇੱ ਸੁਤਤ
ੰ ਰ ਦਫਤਰ ਦੀ
ਵਵਿਵਿਸਸਾ ਰਦੀ ਹੈ।
Article 148 of the Constitttion provides for ln independent office of Comptroller

lnd Atditor Generll of Indil.
2. ੈਗ ਨ ਪਬਵਲ ਪਰਸ ਦਾ ਸਰਪ੍ਸਤ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
CAG is considered ls the gtlrdiln of the ptblic ptrse. (government monee).
3. ਸੁਪਰੀਮ ੋਰਟ, ਚੋ ਵਮਸਨ ਅਤੇ ਯੂਨੀਅਨ ਪਬਵਲ ਸਰਵਵਿਸ ਵਮਸਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ੈਗ ਦੇ

ਦਫਤਰ ਨ ਲੋ ਤੰਤਰੀ ਪ੍ ਾਲੀ ਦੇ ਇੱ ਬਲਵਿਰ ਵਿਜ ਮੰਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
Along with the Stpreme Cotrt, the Election Commission, lnd the Union Ptblic
Service Commission, the office of CAG is trelted ls one of the btlwlrks of the
democrltic sestem.
Appointment ਵਨਯੁ ਤੀ
1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਆਪ ੇ ਹੱਸ ਅਤੇ ਮੋਹਰ ਹੇਠ ਇੱ ਵਿਾਰੰਟ ਦੁਆਰਾ CAG ਦੀ ਵਨਯੁ ਤੀ ਰਦੇ
ਹਨ। ੈਗ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਅਸਤੀਫਾ ਪੱਤਰ ਸੌਂਪਦਾ ਹੈ।
President of Indil lppoints CAG be l wlrrlnt tnder his hlnd lnd sell. The CAG
stbmits the resignltion leter to the President.
2. ਉਹ ਛੇ ਸਾਲ ਜਾਂ 65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੱ , ਜੋ ਵਿੀ ਪਵਹਲਾਂ ਹੋਵਿੇ, ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਦਾ ਹੈ।
He holds office for l period of six eelrs or tp to the lge of 65 eelrs, whichever is
elrlier.
3. ੈਗ ਨ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਉਸ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤ ਉਸੇ ਤਰ੍ ਾਂ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸ ਦਾ ਹੈ ਵਜਵਿੇ ਸੁਪਰੀਮ

ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ।
CAG cln be removed from his office in the slme mlnner ls l jtdge of the Stpreme
Cotrt BY PRESIDENT OF INDIA .
ੈਗ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਾ ਅਤੇ ਲੇਖਾ ਵਵਿਭਾਗ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹੈ।
CAG is the held of Indiln Atdit lnd Accotnts Deplrtment.
ੈਗ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੇਵਿਾ ਸਰਤਾਂ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸੰਸਦ ਦੁਆਰਾ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
The Slllre lnd other service conditions of CAG lre decided be the Plrlilment.
ਵਰਟਾਇਰਮਮਟ ਤ ਬਾਅਦ ੈਗ ਭਾਰਤ ਸਰ ਾਰ ਜਾਂ ਵ ਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰ ਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਗਲੇ ਦਫਤਰ

ਲਈ ਯੋਗ ਨਹੀ ਹੈ।
The CAG lfer retirement is not eligible for ftrther office either tnder the
government of Indil or government of l stlte.
ਸੁਤੰਤਰਤਾ Independence
1. ੈਗ ਨ ਾਰਜ ਾਲ ਦੀ ਸੁਰਵੱ ਖਆ ਪ੍ਦਾਨ ੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
CAG is provided with the sectrite of tentre.
2. ਉਸਦੀ ਵਨਯੁ ਤੀ ਤ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਅਵਧ ਾਰਾਂ ਨ ਉਸਦੇ ਨੁ ਸਾਨ ਲਈ ਬਦਵਲਆ ਨਹੀ ਜਾ ਸ ਦਾ।
His rights clnnot be lltered to his disldvlntlge lfer his lppointment.
3. ੈਗ ਦੇ ਦਫਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖਰਚੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਯੁ ਤ ਫੰਡ 'ਤੇ ਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
All the expenses of the office of CAG lre chlrged on the Consolidlted Ftnd of Indil.
4. ਉਨ੍ਾਂ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਸੁਪਰੀਮ ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।
His slllre is eqtll to thlt of l jtdge of the Stpreme Cotrt.
Dtties OF CAG ਫਰਜ਼ਿ
1. ੈਗ ਦੇ ਰਤੱਵਿਾਂ ਅਤੇ ਸ ਤੀਆਂ ਦਾ ਵਜ਼ਿ ਰ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਅਨੁ ਛੇਦ 149 ਵਵਿੱਚ ੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
The dtties lnd powers of CAG lre mentioned in lrticle 149 of the Constitttion.
2. ਭਾਰਤ ਦੇ ੀਵਕਤ ਫੰਡ, ਰਾਜਾਂ ਦੇ ੀਵਕਤ ਫੰਡ, ਅਤੇ ੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਦੇਸਾਂ ਦੇ ਖਰਵਚਆਂ ਨਾਲ
ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਖਾਵਤਆਂ ਦਾ ੈਗ ਦੁਆਰਾ ਆਵਡਟ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਨਾਲ ਹੀ, ੰਟੀਜਮਸੀ ਫੰਡ ਅਤੇ ਭਾਰਤ
ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਪਬਵਲ ਅ ਾਉਂਟ ਦੇ ਖਰਵਚਆਂ ਦਾ ੈਗ ਦੁਆਰਾ ਆਵਡਟ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
All the lccotnts rellted to the expenses from the Consolidlted Ftnd of Indil,
Consolidlted Ftnd of the Stltes, lnd Union Territories lre ltdited be CAG.
Also, the expendittre from Contingence Ftnd lnd Ptblic Accotnt of Indil lnd
Stltes lre ltdited be CAG.
3. ਵ ਸੇ ਵਿੀ ਟੈ ਸ ਜਾਂ ਵਡਊਟੀ ਦੀ ਸੁੱਧ ਮਾਈ ੈਗ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਅਤੇ ਪ੍ਮਾਵ ਤ ੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
The net proceeds of lne tlx or dtte lre lscertlined lnd certifed be CAG.
4. CAG ਲੋ ਲੇਖਾ ਮੇਟੀ ਦੇ ਗਾਈਡ, ਦੋਸਤ ਅਤੇ ਦਾਰਸਵਨ ਵਿਜ ੰਮ ਰਦਾ ਹੈ।
CAG lcts ls l gtide, friend, lnd philosopher of the Ptblic Accotnts Commitee.
5. ੇਦਰੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਲੀ ਤ ਵਵਿੱਤ ਪ੍ਾਪਤ ਸੰਸਸਾਵਿਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਖਰਵਚਆਂ ਦਾ
ਵਿੀ ੈਗ ਦੁਆਰਾ ਆਵਡਟ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
All the receipts lnd expendittre of bodies fnlnced from the centrll or stlte
revente lre llso ltdited be CAG.
6. ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਜਾਂ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਬੇਨਤੀ ੀਤੇ ਜਾ 'ਤੇ ਵ ਸੇ ਹੋਰ ਸੰਸਸਾ ਦੇ ਆਵਡਟ ੈਗ ਦੁਆਰਾ
ਆਵਡਟ ੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
The ltdits of lne other bode ls lnd when reqtested be the President or Governor
lre ltdited be CAG.
7. ੈਗ ਵਿੱਲ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਵਤੰਨ ਵਰਪੋਰਟਾਂ ਸੌਂਪੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਹਨ (1) ਵਨਯੋਜਨ ਖਾਵਤਆਂ
'ਤੇ ਆਵਡਟ ਵਰਪੋਰਟ (2) ਵਵਿੱਤ ਖਾਵਤਆਂ 'ਤੇ ਆਵਡਟ ਵਰਪੋਰਟ (3) ਜਨਤ ŋਦਮਾਂ 'ਤੇ ਆਵਡਟ ਵਰਪੋਰਟ
Three reports lre stbmited be CAG to the President. Thee lre (1) Atdit report on
lppropriltion lccotnts (2) Atdit report on fnlnce lccotnts (3) Atdit report on
ptblic tndertlkings
8. ੈਗ ਰਾਜ ਸਰ ਾਰ ਦੇ ਖਾਵਤਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵਰਪੋਰਟ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ ਨ ਸੌਂਪਦਾ ਹੈ ।
The CAG stbmits the report rellting to the lccotnts of the stlte government to the
Governor of the concerned stlte.
Role of CAG ੈਗ ਦੀ ਭੂਵਮ ਾ
1. ੈਗ ਦਾ ਦਫਤਰ ਵਵਿੱਤੀ ਪ੍ਸਾਸਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਵਿੱਚ ਸੰਸਦ ਪ੍ਤੀ ਾਰਜ ਾਰਨੀ ਦੀ ਜਵਿਾਬਦੇਹੀ ਨ
ਸੁਰੱਵਖਅਤ ਰਦਾ ਹੈ।
The office of CAG sectres the lccotntlbilite of the execttive to the Plrlilment in
the sphere of fnlncill ldministrltion.
2. ੈਗ ਸੰਸਦ ਦੇ ਜੰਟ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ੰਮ ਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਸਰਫ ਸੰਸਦ ਨ ਹੀ ਵਜ਼ਿੰਮੇਵਿਾਰ ਹੈ।
The CAG lcts ls ln lgent of the Plrlilment lnd is responsible onle to the
Plrlilment.
3. ਾਨਨੀ ਅਤੇ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਆਵਡਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ੈਗ ਪ੍ਪ

ੋ ਰਾਈਟੀ ਆਵਡਟ ਵਿੀ ਰਦਾ ਹੈ।
Along with legll lnd regtlltore ltdits, CAG llso condtcts propriete ltdits.
4. ਦੇਸ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਖਾਵਤਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਸਲਾਹ ਾਰ ਾਰਜ
Advisore ftnction with respect to lccotnts to the cotntre’s President

ELECTION COMMISSION ਚੋ ਵਮਸਨ

1. ਚੋ ਵਮਸਨ ਇੱ ਸਸਾਈ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਸਸਾ ਹੈ।
Election Commission is l permlnent lnd independent bode.
2. ਚੋ ਵਮਸਨ ਦਾ ਗਠਨ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 324 ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
The formltion of EC is prescribed be lrticle 324 of the constitttion.
3. ਇਹ ੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰ ਾਰਾਂ ਦੋਵਿਾਂ ਲਈ ਆਮ ਹੈ।
It is common to both centrll lnd stlte governments.

4. ਸੰਸਦ, ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ, ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਅਤੇ ਉਪ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਚੋ

ਵਮਸਨ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
The elections to plrlilment, stlte legisllttres, the office of president, lnd vice
president lre looked lfer be EC.
5. ਚੋ ਵਮਸਨ ਵਸਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨ ਚੋ ਵਨਸਾਨ ਵਿੀ ਅਲਾਟ ਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਜ਼ਿਾਦ ਉਮੀਦਵਿਾਰ ਨ
ਵਿੀ।
The election commission lllots the election sembols to the politicll plrties lnd llso
to the independent clndidltes.
6. ਚੋ ਵਮਸਨ ਚੋ ਾਂ ਦੇ ਸਮੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਉਮੀਦਵਿਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾ ਜਾ ਵਿਾਲੇ ਚੋ ਜ਼ਿਾਬਤੇ ਨ

ਵਨਰਧਾਰਤ ਰਦਾ ਹੈ।
The election commission determines the code of condtct to be observed be the

plrties lnd the clndidltes lt the time of elections.
Composition ਰਚਨਾ
1. ਚੋ ਵਮਸਨ ਵਵਿੱਚ ਇੱ ਮੁੱਖ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਸਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਚੋ ਵਮਸਨਰਾਂ ਦੀ ਵਗ ਤੀ ਤੈਅ ਰਦਾ ਹੈ।
EC consists of l chief election commissioner lnd other election commissioners.

President fxes the ntmber of election commissioners.
2. ਮੁੱਖ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਰ ਚੋ ਵਮਸਨਰਾਂ ਦੀ ਵਨਯੁ ਤੀ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ੀਤੀ

ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
The lppointment of the chief election commissioner ls well ls the other election
commissioners is mlde be the president.
3. ਵਿਰਤਮਾਨ ਵਵਿੱਚ, ਚੋ ਵਮਸਨ ਵਵਿੱਚ ਇੱ ਮੁੱਖ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਅਤੇ ਦੋ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਸਾਮਲ ਹੁੰਦੇ
ਹਨ।
At present, EC consists of l chief election commissioner lnd two election

commissioners.
4. ਚੋ ਵਮਸਨਰਾਂ ਦਾ ਾਰਜ ਾਲ ਛੇ ਸਾਲ ਜਾਂ 65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋ ਤੱ , ਜੋ ਵਿੀ ਪਵਹਲਾਂ ਹੋਵਿੇ।
The term of office of election commissioners is six eelrs or tntil thee ltlin the lge
of 65 eelrs, whichever is elrlier.
5. ਵਿੋਵਟੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 21 ਤ ਘਟਾ ੇ 18 ਸਾਲ ਰਨ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਿਰ ਚੋ ਵਮਸਨ ਦੇ ਵਿਧੇ ਹੋ ੰਮ ਨਾਲ

ਨਵਜੱਠ ਲਈ ਦੋ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਵਨਯੁ ਤ ੀਤੇ ਗ ਸਨ। ਇਹ 1988 ਦੇ 61 ਵਿੇ ਸੋਧ ਐ ਟ ਦੁਆਰਾ
ੀਤਾ ਵਗਆ ਸੀ ਅਤੇ 1989 ਵਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
The two election commissioners were lppointed to cope with increlsed work of
the election commission on the lccotnt of lowering the voting lge from 21 to
18.This wls done throtgh 61st lmendment lct of 1988 lnd clme into force in 1989.
6. ਚੋ ਵਮਸਨ ਦੀਆਂ ਸ ਤੀਆਂ ਨ ਵਤੰਨ ਵਿਰਗਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਿੰਵਡਆ ਜਾ ਸ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ
The powers of the election commission cln be divided into three cltegories. Thee
lre
1. Administrltive ਪ੍ਬੰਧ ੀ
2. Advisore ਸਲਾਹ ਾਰ
3. Qtlsi-Jtdicill ਅਰਧ-ਵਨਆਇ
ਸੁਤੰਤਰਤਾ Independence
1. ਮੁੱਖ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਲਈ ਾਰਜ ਾਲ ਦੀ ਸੁਰੱਵਖਆ ਪ੍ਦਾਨ ੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
Sectrite of tentre is provided for the chief election commissioner.
2. ਉਸ ਨ ਸੁਪਰੀਮ ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਵਿਾਂਗ ਹੀ ਅਹੁਦੇ ਤ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸ ਦਾ ਹੈ ।
He cln be removed from the office in the slme mlnner ls l jtdge of the Stpreme
Cotrt.
3. ਸੀਈਸੀ ਦੀਆਂ ਵਸਫਾਰਸਾਂ ਤ ਵਬਨਾਂ ਹੋਰ ਚੋ ਵਮਸਨਰਾਂ ਨ ਅਹੁਦੇ ਤ ਹਟਾਇਆ ਨਹੀ ਜਾ ਸ ਦਾ।
Other election commissioners clnnot be removed from the office except on the
recommendltions of CEC.
Ftrther lppointment Yes
ਸ ਤੀਆਂ Powers
1. ਭਾਰਤ ਵਵਿੱਚ ਆਜ਼ਿਾਦ ਅਤੇ ਵਨਰਪੱਖ ਚੋ ਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ
Condtct of free lnd flir elections in Indil
2. ਵਸਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਰਵਜਸਟਰੇਸਨ
Politicll plrties’ registrltion
3. ਚੋ ਾਂ ਦੀ ਵਨਗਰਾਨੀ ਰ ਰਹੇ ਹਨ
Overseeing elections
4. THE ELECTION COMMISSION CONDUCTS THE ELECTION FOR

 The President
 The Vice President
 The Lok Slbhl members
 The Rljel Slbhl members
 The Stlte Legislltive Assemblies
 The Stlte Legislltive Cotncils
5. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦਾ ਭਾਗ XV 15 ਚੋ ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਮਾਮਵਲਆਂ ਲਈ ਇੱ

ਵਮਸਨ ਦੀ ਸਸਾਪਨਾ ਰਦਾ ਹੈ। ਚੋ ਵਮਸਨ ਦੀ ਸਸਾਪਨਾ 25 ਜਨਵਿਰੀ 1950 ਨ ਸੰਵਵਿਧਾਨ
ਅਨੁ ਸਾਰ ੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 324 ਤ 329 ਵਮਸਨ ਅਤੇ ਮਮਬਰ ਦੀਆਂ ਸ ਤੀਆਂ,
ਾਰਜ ਾਲ, ਾਰਜ ਾਲ, ਯੋਗਤਾ ਆਵਦ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹੈ।
Plrt (15) XV of the Indiln constitttion dells with elections, lnd estlblishes l
commission for these mlters.The Election Commission wls estlblished in
lccordlnce with the Constitttion on 25th Jlntlre 1950. Article 324 to 329 of the
constitttion dells with powers, ftnction, tentre, eligibilite, etc of the commission
lnd the member.
Articles related to Elections
Superintendence, direction and control of elections to be vested in an

Election Commission.
324
ਚੋ ਾਂ ਦੀ ਵਨਗਰਾਨੀ, ਵਨਰਦੇਸਨ ਅਤੇ ਵਨਯੰਤਰ ਚੋ ਵਮਸਨ ਨ ਸੌਂਵਪਆ ਜਾ ਾ ਹੈ।
No person to be ineligible for inclusion in, or to claim to be included

in a special, electoral roll on grounds of religion, race, caste or sex.
325
ੋਈ ਵਿੀ ਵਵਿਅ ਤੀ ਧਰਮ, ਜਾਤ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਵਲੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਵ ਸੇ ਵਵਿਸੇਸ ਵਿੋਟਰ ਸੂਚੀ ਵਵਿੱਚ ਸਾਮਲ
ਰਨ ਲਈ ਅਯੋਗ ਨਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਦਾਅਵਿਾ ਨਹੀ ਰੇਗਾ।
Elections to the House of the People and to the Legislative

Assemblies of States to be on the basis of adult suffrage.
326
ਲੋ ਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਬਾਲਗ ਮੱਤ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਹੋ ਗੀਆਂ।
Power of Parliament to make provision with respect to elections to

Legislatures.
327
ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਵਿਸਸਾ ਰਨ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸ ਤੀ।
328 Power of Legislature of a State to make provision with respect to

elections to such Legislature.
ਅਵਜਹੀ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਵਿਸਸਾ ਰਨ ਦੀ ਵ ਸੇ ਰਾਜ ਦੀ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ
ਦੀ ਸ ਤੀ।
Bar to interference by courts in electoral matters.

329
ਚੋ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵਵਿੱਚ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਖਲ ਦੇ 'ਤੇ ਰੋ ।
ਰਾਜ ਚੋ ਵਮਸਨ STATE ELECTION COMMISSION
1. ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਨਗਰ ਪਾਵਲ ਾਵਿਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਰਾਜ ਚੋ ਵਮਸਨ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
The elections to the plnchlelts lnd mtnicipllities lre looked lfer be the Stlte
Election Commission.
2. ਧਾਰਾ 243-K ਅਤੇ 243-ZA ਪੇਡੂ ਅਤੇ ਸਵਹਰੀ ਸਸਾਨ ਸੰਸਸਾਵਿਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋ ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹਨ।
Articles 243-K lnd 243-ZA dell with the elections to the rtrll lnd trbln locll
bodies.
3. SEC ਵਵਿੱਚ ਇੱ ਰਾਜ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਜਸਨ ਰਾਜਪਾਲ ਦੁਆਰਾ ਵਨਯੁ ਤ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
SEC consists of l stlte election commissioner who is lppointed be the governor.
4. ਰਾਜ ਚੋ ਵਮਸਨਰ ਨ ਹਟਾਉ ਾ ਰਾਜ ਹਾਈ ੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਵਿਾਂਗ ਹੀ ਹੈ।
The removll of the stlte election commissioner is the slme ls thlt of l jtdge of the
stlte high cotrt.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਵਿੱਤ ਵਮਸਨ Finlnce Commission of Indil Article 280
1. ਰਚਨਾ Composition Chlirmln, Fotr members Ftrther lppointment Yes
ਚੇਅਰਮੈਨ, ਚਾਰ ਮਮਬਰ
FC ਵਵਿੱਚ ਇੱ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਪ੍ਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਵਨਯੁ ਤ ੀਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਮਮਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
FC consists of l chlirmln lnd fotr other members lppointed be the president.
2. ਸ ਤੀਆਂ ੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿੰਡੇ ਜਾ ਵਿਾਲੇ ਟੈ ਸਾਂ ਨ ਸਾਂਝਾਾ ਰਨ ਲਈ ਆਧਾਰ ਦਾ
ਫੈਸਲਾ ਰਦਾ ਹੈ
Decides the blsis for shlring the divisible tlxes be the centre lnd the stltes
3. ਠੋਸ ਵਵਿੱਤ ਦੇ ਵਹੱਤ ਵਵਿੱਚ ੋਈ ਵਿੀ ਮਾਮਲਾ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ੋਲ ਭੇਵਜਆ ਜਾ ਸ ਦਾ ਹੈ
Ane mlter in the interest of sotnd fnlnce cln be referred to the President
4. ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨਗਰ ਪਾਵਲ ਾਵਿਾਂ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨ ਜੋੜਨ ਲਈ ਰਾਜ ਦੇ ਸੰਯੁ ਤ ਫੰਡ ਵਵਿੱਚ
ਵਿਾਧੇ ਦਾ ਮੁਲਾਂ ਰਦਾ ਹੈ
evlltltes the rise in the Consolidlted Ftnd of l stlte in order to lffix the resotrces
of the stlte Mtnicipllities lnd Plnchlelts
5. FC ੋਲ ਵਸਵਿਲ ਅਦਾਲਤ ਦੀਆਂ ਸ ਤੀਆਂ ਹਨ
FC hls the powers of l civil cotrt

6. ਵਮਸਨ ਆਪ ੀ ਵਰਪੋਰਟ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਨ ਸੌਂਪਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਵਿਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮ ੇ

ਪੇਸ ਰਦਾ ਹੈ।
The commission stbmits its report to the president who lles it before both the
Hotses of the Plrlilment.
ਰਾਜ ਵਵਿੱਤ ਵਮਸਨ STATE FINANCE COMMISSION
1. ਵ ਸੇ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਪਾਲ, ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਇੱ ਵਵਿੱਤ ਵਮਸਨ ਦਾ ਗਠਨ ਰੇਗਾ।
The governor of l stlte shlll, lfer evere fve eelrs, constittte l fnlnce
commission.
2. ਧਾਰਾ 243-I ਅਤੇ 243-Y ਇਸ ਸੰਸਸਾ ਦੇ ਗਠਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਵਧਤ ਹੈ।
Articles 243-I lnd 243-Y dell with the formltion of this bode.
3. ਮਮਬਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ, ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਾਂ ਦੀ ਚੋ ਦਾ ਤਰੀ ਾ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ
ਵਨਰ ਾ ੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
The composition, qtllifcltions of members, lnd the mlnner of their selection is

decided be the concerned stlte legisllttre.
GOODS AND SERVICES TAX COUNCIL

1. ਜੀਐਸਟੀ ੌਂਸਲ ਆਰਟੀ ਲ 279- ਤਵਹਤ ਬ ਾਈ ਗਈ ਹੈ।
GST cotncil is formed tnder lrticle 279-A.
2. ਇਸ ਦਾ ੰਮ ੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰ ਾਰਾਂ ਨ ਜੀਐਸਟੀ ਬਾਰੇ ਵਸਫਾਰਸਾਂ ਰਨਾ ਹੈ।
Its ftnction is to mlke recommendltions to center lnd stlte governments

reglrding GST
3. ਇਸ ਵਵਿੱਚ ੇਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੋਵਿਾਂ ਦੀ ਪ੍ਤੀਵਨਧਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਇੱ ਸੰਘੀ ਸੰਸਸਾ ਹੈ ।
It hls representltion from both centre lnd stltes lnd hence is l federll bode.
4. ਜੀਐਸਟੀ ੌਂਸਲ ਵਵਿੱਚ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਮਮਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
GST cotncil consists of the following members
1. ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਿਜ ੇਦਰੀ ਵਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ
Union Finlnce Minister ls Chlirperson
2. ਮਾਲੀਆ ਜਾਂ ਵਵਿੱਤ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ ੇਦਰੀ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਮਮਬਰ ਵਿਜ ਮਾਲੀਆ ਜਾਂ ਵਵਿੱਤ ਦੇ ਇੰਚਾਰਜ
ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਰ ਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਮਬਰ ਵਿਜ ਨਾਮਜ਼ਿਦ ੋਈ ਹੋਰ ਮੰਤਰੀ
Union Minister of Stlte in chlrge of revente or fnlnce ls l member
3. Minister in chlrge of revente or fnlnce or lne other minister nominlted be

the stlte government ls members
Union Public Service Commission

Articles 315 – 323
Composition UPSC ਵਵਿੱਚ ਇੱੱ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰੇੇਅ ੋਰਮ ੈਂਬਮ ੋੰਦੇੇਅ ੋ । ੋਰਮ ੈਂਬਮਾਂ ੇੀ ਵਗਿੇੀ
president. ੇੇਅ ਰਖ਼ਵੇਆਮ 'ੇੇਅ ਛੱਡ ਵੇੱੇੀ ਗਈ ੋਨ। UPSC consists of a
chairman and other members. The number of other members is left
to the discretion of the president.APPOINTED BY PRESIDENT
Tenure & Presently for 6 years or 65 years (whichever is earlier) whichever is

removal earlier
ਵੈਸ਼ ੇੇਅ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰੇੇਅ ੈਂਬਮਾਂ ਨ ਵਸਮਫ਼ presidenT ੋੀ ੋਟਾ ਸ ੇਾ ੋਨ
The chairman and members of the commission can be removed
only by the presidenT
Further UPSC Chairman is not eligible for a second term. Other members
Appointment are eligible only for an appointment within SPSC and UPSC
UPSC ਚੇਅਰਮੈਨ ੇੂਜੀ ਵਿਾਮ ਲਈ ਯਰਗ ੋੀ ੋਨ। ੋਰਮ ੈਂਬਮ ਵਸਮਫ਼ SPSC ਰੇੇਅ UPSC
ੇੇਅ ਰਦੇਮ ੈੰਲਾ ਾੇ ਲਈ ਯਰਗ ੋ
Powers Recruitment of All India Services, public services of centrally

administered territories, Central services, advisory powers
ਰਵਖਿਲ ਭਾਮੇੀ ਸੇਅਵਿਾਵਿਾਂ ੇੀ ਭਮੇੀ, ੇੇਮੀ ਪ੍ਸ਼ਾਵਸੇ ਪ੍ੇੇਅਸ਼ਾਂ ੇੀਆਂ ਜ ੇ ਸੇਅਵਿਾਵਿਾਂ, ੇੇਮੀ
ਸੇਅਵਿਾਵਿਾਂ, ਸਲਾੋ ਾਮ ਸ਼ ੇੀਆਂ
State Public Service Commission

Stlte Ptblic Service Commission
Articles 315 – 323
Tenure & Presently for 6 years or 62 years, whichever is earlier SPSC ਵਵਿੱਚ ਗਵਿਮ ਮ ੇੰਆਮਾ
removal ਵ ਯੰ ੇ ਇੱੱ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰੇੇਅ ੋਰਮ ੈਂਬਮ ੋੰਦੇੇਅ ੋ । ੋਰਮ ੈਂਬਮਾਂ ੇੀ ਵਗਿੇੀ ਮਾਜਪਾਲ ੇੇਅ
ਰਖ਼ਵੇਆਮ 'ੇੇਅ ਛੱਡ ਵੇੱੇੀ ਗਈ ੋਨ।
SPSC consists of a chairman and other members appointed by the governor.

The number of other members is lef to the discretion of the governor.
ਵੈਸ਼ ੇੇਅ ਚੇਅਰਮੈਨ ਰੇੇਅ ੈਂਬਮਾਂ ਨ ਵਸਮਫ਼ presidenT ੋੀ ੋਟਾ ਸ ੇਾ ੋਨ

The chairman and members of the commission can be removed only
by the presidenT
(NON CONSTITUTIONAL BODIES)

Based on how the body derives its power, non-constitutional
bodies can be broadly classifed into two –
(1) Statutory Bodies

(2) Non-Statutory Bodies
Statutory Bodies – They get the power from a statute

(ie an Act enacted by the Legislature).
Eg: National Investigation Agency (NIA), National Human
Rights Commission (NHRC), Lokpal and Lokayukta etc.
Non-Statutory Bodies – They usually get the power from

an Executive order. Eg: NITI Aayog, National Development
Council (NDC) etc
Statutory Bodies can be further classifed into two based

on their roles and responsibilities.
(1) Regulatory Bodies Eg: Biodiversity Authority of India
(BAI), Pension Fund Regulatory and Development Authority
(PFRDA) etc.
(2) Quasi-Judicial Bodies Eg: National Green Tribunal,
National Human Rights Commission, Central Information
Commission.
 Pllnning commission
Formed 15 Mlrch 1950
Dissolved 13 Atg 2014
1. The Planning Commission of India was formed on 15 March 1950.

2. JAWAHAR LAL NEHRU CHAIRMAN. It formulated the Five-Year Plans of India.
3. First Five Year Plan was launched for the duration of 1951 to 1956, under the
leadership of Jawaharlal Nehru.
4. On August 2014, it was dissolved and replaced by the NITI Aayog.
5 YEAR PLANS LIST

1. First Plan (1951–1956)
2. Second Plan (1956–1961)
3. Third Plan (1961–1966)
4. Plan Holidays (1966–1969)
5. Fourth Plan (1969–1974)
6. Fifh Plan (1974–197))
7. Rolling Plan (197)–19)0)
). Sixth Plan (19)0–19)5)
9. Seventh Plan (19)5–1990)
10. Annual Plans (1990–1992)
11. Eighth Plan (1992–1997)
12. Ninth Plan (1997–2002)
13. Tenth Plan (2002–2007)
14. Eleventh Plan (2007–2012)
15. Twelfh Plan (2012–2017)
 NITI Aleog  Formed 1 Jlntlre 2015

NITI AAYOG stlnds for NATIONAL INSTITUTION FOR TRANSFORMING INDIA.
1. The Prime Minister serves ls the Ex-officio chlirmln.

2. The governing cotncil consists of lll stlte Chief Ministers,Liettenlnt
3. Governers of tnion territories,lnd vice chlirmln nominlted be the Prime
Minister
4. In lddition ti ftll members, there lre two plrt time members lnd fotr ex-
officio members lnd l chief execttive officer. The temporlre members lre
selected from the lelding tniversities lnd reselrch institttions
 Nltionll Development Cotncil ( Formed6th Atg

1952
 Nltionll Htmln Rights Commission (Formed 12

October 1993)
 Centrll Btrelt of Investigltion

1. Heldqtlrters New Delhi
2. Fotnded 1 April 1963
 Lokpll lnd Lokletktls

1. ਲੋ ਪਾਲ ਅਤੇ ਲੋ ਾਯੁ ਤ ਐ ਟ, 2013 ਨੇ ਸੰਘ ਲਈ ਲੋ ਪਾਲ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਲੋ ਾਯੁ ਤ ਦੀ
ਸਸਾਪਨਾ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਸਾ ੀਤੀ ਹੈ।
The Lokpll lnd Lokletktl Act, 2013 provided for the estlblishment of Lokpll
for the Union lnd Lokletktl for Stltes.
2. ਇਹ ਸੰਸਸਾਵਿਾਂ ਵਬਨਾਂ ਵ ਸੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦਰਜੇ ਦੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸੰਸਸਾਵਿਾਂ ਹਨ।

These institttions lre stltttore bodies withott lne constitttionll stltts.
3. ਉਹ ਇੱ "ਓਮਬਡਸਮੈਨ" ਦਾ ੰਮ ਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝਾ ੁ ਜਨਤ ਾਰਜ ਰਤਾਵਿਾਂ ਅਤੇ ਸੰਬੰਵਧਤ

ਮਾਮਵਲਆਂ ਲਈ ਵਭਰ ਸਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਰਦੇ ਹਨ।
Thee perform the ftnction of ln "ombtdsmln” lnd inqtire into lllegltions of
corrtption lglinst certlin ptblic ftnctionlries lnd for rellted mlters.
SOME IMPORTANT NON CONSTITUTIONAL BODIES

 Zonll Cotncils 
 Stlte Htmln Rights Commission 
 Centrll Informltion Commission 
 Stlte Informltion Commission 
Centrll Vigillnce Commission
NEXT CLASS 27 POLITY – AMENDMENTS


BILINGUAL

`GK ACADEMY PUNJAB (FREE BILINGUAL GK COURSE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI AND
GK ACADEMY PUNJAB (FREE GK COURSE

BILINGUAL)
EXAMS)
POLITY CLASS – 27
(SOURCES OF INDIAN CONSTITUTION)
Sources Features Borrowed

Government of India Act of 1935 ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਐਕਟ 1935
1. Federal Scheme
ਫੈਡਰਲ ਸਕੀਮ
2. Office of governor
ਗਵਰਨਰ ਦਾ ਦਫਤਰ
3. Judiciary
ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ
4. Public Service Commissions

ਪਬਨਲਕ ਸਰਨਵਸ ਕਨਮਸਨ
5. Emergency provisions
ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ
6. administrative details
ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਵੇਰਵੇ
British Constitution ਨਬ੍ਰਨਟਸ ਸੰਨਵਧਾਨ
1. Parliamentary government
ਸੰਸਦੀ ਸਰਕਾਰ
2. Rule of Law
ਕਾਨਨ ਦਾ ਰਾਜ
3. legislative procedure
ਨਵਧਾਨਕ ਨਵਧੀ
4. single citizenship
ਨਸੰਗਲ ਨਾਗਨਰਕਤਾ
5. cabinet system
ਕੈਬਨਨਟ ਨਸਸਟਮ
6. prerogative writs
ਅਨਧਕਾਰਤ ਨਲਖਤਾਂ
7. parliamentary privileges
ਸੰਸਦੀ ਨਵਸੇਸ ਅਨਧਕਾਰ
8. bicameralism.
ਬਾਈਕੈਮਰਨਲਸਮ
US Constitution ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਨਵਧਾਨ
1. Fundamental rights
ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰ
2. Independence of judiciary
ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ
3. judicial review
ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ
4. impeachment of the president

ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦਾ ਮaਾਦੋਸਸ
5. removal of Supreme Court and high court judges

ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਅਤੇ aਾਈ ਕੋਸਰਟ ਦੇ ਜੱਜਾਂ ਨ aਟਾਉਣਾ
6. post of vice president.

ਉਪ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦਾ ਅaੁਦਾ.
Irish Constitution ਆਇਨਰਸ ਸੰਨਵਧਾਨ

1. Directive Principles of State Policy
ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਨਰਦੇਸਕ ਨਸਧਾਂਤ
2. nomination of members to Rajya Sabha

ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਨਾਮਜਦਗੀ
3. Method of election of president.

ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਸਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ.
Australian Constitution ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆਈ ਸੰਨਵਧਾਨ
1. Concurrent List
ਸਮਕਾਲੀ ਸੂਚੀ
2. Joint sitting of the two Houses of Parliament

ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋਸaਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ
3. Freedom of trade ,commerce and inter-course

ਵਪਾਰ, ਵਣਜ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਕੋਸਰਸ ਦੀ ਆਜਾਦੀ
Canadian Constitution ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਨਵਧਾਨ
1. Federation with a strong Centre

ਇੱਕ ਮਜਬੂਤ ਕੇਦਰ ਵਾਲਾ ਫੈਡਰੇਸਨ
2. vesting of residuary powers in the Centre

ਕੇਦਰ ਨਵੱਚ ਬਾਕੀ ਰਨaੰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ ਦਾ ਨਨਵਾਸ
3. appointment of state governors by the Centre

ਕੇਦਰ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ
4. advisory jurisdiction of the Supreme Court.
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦਾ ਸਲਾaਕਾਰ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ।
Weimar Constitution of Germany

ਵਾਈਮਰ ਜਰਮਨੀ ਦਾ ਸੰਨਵਧਾਨ
 Suspension of Fundamental Rights during Emergency.
ਐਮਰਜੈਸੀ ਦੌਰਾਨ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੁਅੱਤਲੀ।
Soviet Constitution (USSR, now Russia)

ਸੋਸਵੀਅਤ ਸੰਨਵਧਾਨ (USSR, aੁਣ ਰੂਸ)
1. Fundamental duties
ਬੁਨਨਆਦੀ ਮੌਨਲਕ ਕਰਤੱਵ
2. the ideal of justice (social, economic and political) in the

Preamble.
ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਨਵੱਚ ਨਨਆਂ ਦਾ ਆਦਰਸ (ਸਮਾਨਜਕ, ਆਰਨਸਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਨਤਕ)।
Japanese Constitution ਜਾਪਾਨੀ ਸੰਨਵਧਾਨ

 Procedure established by Law.
ਕਾਨਨ ਦੁਆਰਾ ਸਸਾਨਪਤ ਪ੍ਰਨਕਨਰਆ।
South African ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕੀ

1. Constitution Procedure for amendment of the
Constitution
ਸੰਨਵਧਾਨ ਨਵੱਚ ਸੋਸਧ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ।
2. Election of members of Rajya Sabha.

ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਚੋਸਣ ਲਈ ਸੰਨਵਧਾਨਕ ਪ੍ਰਨਕਨਰਆ।
French Constitution ਫ੍ਰੈਚ ਸੰਨਵਧਾਨ
 Republic and the ideals of liberty equality and fraternity

in the Preamble.
ਗਣਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਨਵੱਚ ਆਜਾਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਆਦਰਸ।
List of Schedules of Indian Constitution

ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀਆਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
Schedules Features of Schedules

1.First Schedule 1.It contains the name of States and Union
of Indian Territories
Constitution Territorial Jurisdiction of states is also
included
ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਇਸ ਨਵੱਚ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਸਾਮਲ aਨ
ਪਨaਲੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਖੇਤਰੀ ਅਨਧਕਾਰ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸਾਮਲ aੈ
ARTICLE
COVERD - 1 and
4
2. Second The provisions in relation to allowances,

Schedule of privileges, emoluments of:
Indian ਭੱਨਤਆਂ, ਨਵਸੇਸ ਅਨਧਕਾਰਾਂ, ਭੱਨਤਆਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਉਪਬੰਧ:
Constitution
1.PRESIDENT OF INDIA
ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸਟਰਪਤੀ
ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਦੂਜੀ
ਅਨੁ ਸੂਚੀ 2. GOVERNORS of Indian States
ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ

ARTICLE COVERD -
59, 65, 75, 97, 3. SPEAKER OF LOK SABHA & Deputy Speaker
125, 148, 158, of Lok Sabha
164, 186 and ਲੋਸ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਲੋਸ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਨਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ
221
2.Chairman of Rajya Sabha & Deputy Chairman of
Rajya Sabha
ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦਾ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ
4.Speaker and Deputy Speaker of Legislative

Assemblies of Indian States
ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਨਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ
5.Chairman and Deputy Chairman of Legislative

Councils of the Indian States
ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸਦਾਂ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਅਤੇ ਉਪ ਚੇਅਰਮੈਨ
6.Supreme Court Judges

ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੇ ਜੱਜ
7.High Court Judges
aਾਈ ਕੋਸਰਟ ਦੇ ਜੱਜ
8.COMPTROLLER & AUDITOR GENERAL OF INDIA

(CAG)
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੰਪਟਰੋਸਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ (CAG)
3.Third Schedule It contains the forms of oath and affirmation for:

ਇਸ ਨਵੱਚ ਸaੁੰ ਅਤੇ ਪੁਸਟੀ ਦੇ ਰੂਪ ਸਾਮਲ aਨ:
ਤੀਜੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ
1.Union Ministers of India

ARTICLE COVERD -
ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਦਰੀ ਮੰਤਰੀ
75, 84, 99, 124,
146, 173, 188 2.Parliament Election Candidates
and 219
ਸੰਸਦ ਚੋਸਣ ਉਮੀਦਵਾਰ
3.MEMEBERS OF PARLIAMENT (MPS)
ਸੰਸਦ ਮੈਬਰ (ਐਮਪੀਜ)
4. SUPREME COURT Judges

ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੇ ਜੱਜ
5.COMPTROLLER & AUDITOR GENERAL OF

INDIA (CAG)
ਕੰਪਟਰੋਸਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ
6.State Ministers
ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ
7.State Legislature Elections’ Candidates
ਰਾਜ ਨਵਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਸਣਾਂ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ
8.State Legislature Members
ਰਾਜ ਨਵਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਬਰ
9.HIGH COURT Judges
aਾਈ ਕੋਸਰਟ ਦੇ ਜੱਜ
4.Fourth Schedule 1.It contains the provisions in relation to the

allocation of seats for States and Union
Territories in the RAJYA SABHA
ਚੌਸੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਇਸ ਨਵੱਚ ਰਾਜ ਸਭਾ ਨਵੱਚ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਦਰ ਸਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਲਈ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ
ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ ਸਾਮਲ aਨ।
ARTICLE COVERD -
4 and 80
5.Fifth Schedule 1.It contains provisions in relation to the

administration and control of scheduled areas
and scheduled tribes
ਪੰਜਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਇਸ ਨਵੱਚ ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਕਬੀਨਲਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਸਨ ਅਤੇ
ਨਨਿੰਤਰਣ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ aਨ
ARTICLE COVERD -
244
6.Sixth Schedule 1.It contains provisions in relation to the
administration of tribal areas in the states of

Assam, Meghalaya, Tripura and Mizoram
ਛੇਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਛੇਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਇਸ ਨਵੱਚ ਅਸਾਮ, ਮੇਘਾਨਲਆ, ਨਤ੍ਰ ਪੁਰਾ ਅਤੇ ਨਮਜੋਸਰਮ ਰਾਜਾਂ ਨਵੱਚ
ਕਬਾਇਲੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਸਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ aਨ।
ARTICLE COVERD -
244 and 275
7.Seventh This schedule deals with the three legislative
Schedule lists:
ਇa ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਨਤੰਨ ਨਵਧਾਨਕ ਸੂਚੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਨਧਤ aੈ:
ਸੱਤਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ 1.Union ਿੂਨੀਅਨ

2.State ਰਾਜ
ARTICLE COVERD - 3.Concurrent ਸਮਕਾਲੀ
246
8.Eighth Schedule It deals with the 22 official languages recognized

by theCONSTITUTION OF INDIA
ਅੱਠਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ
1. Assamese
2.Bengali
ARTICLE COVERD - 3.Bodo
344 and 351 4.Dogri (Dongri)
5.Gujarati
6.Hindi
7.Kannada
8.Kashmiri
9.Konkani
10. Mathili (Maithili)
11. Malayalam
12. Manipuri
13. Marathi
14. Nepali
15. Oriya
16. Punjabi
17. Sanskrit
18. Santhali
19. Sindhi
20. Tamil
21. Telugu
22. Urdu
9.Ninth Schedule 1.It deals with the state acts and regulations of
that deal with land reforms and abolition of the
ਨੌ ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ZAMINDARI SYSTEM It also deals with the acts
and regulations of the Parliament dealing with
other matters.
ARTICLE COVERD - ਇa ਜਮੀਨੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜ ਦੇ
31-B ਕਾਨਨਾਂ ਅਤੇ ਨਨਿਮਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਨਧਤ aੈ। ਇa aੋਸਰ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਾਲ ਨਨਜੱਠਣ ਵਾਲੇ
ਸੰਸਦ ਦੇ ਐਕਟਾਂ ਅਤੇ ਨਨਿਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਨਨਜੱਠਦਾ aੈ।
ਨੋ ਟ: Note:
2.1st Amendment Act 1951 added the Ninth

Schedule to protect the laws included in it from
judicial scrutiny on the ground of violation of
fundamental rights.
ਪਨaਲੀ ਸੋਸਧ ਐਕਟ 1951 ਨੇ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਉਲੰ ਘਣਾ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ
ਇਸ ਨਵੱਚ ਸਾਮਲ ਕਾਨਨਾਂ ਨ ਨਨਆਂਇਕ ਜਾਂਚ ਤੋ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਨੌ ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਨ
ਸਾਮਲ ਕੀਤਾ।
3.However, in 2007, the Supreme Court ruled

that the laws included in this schedule after
aਾਲਾਂਨਕ, 2007 ਨਵੱਚ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆ ਨਕ ਇਸ ਅਨੁ ਸੂਚੀ
ਨਵੱਚ ਸਾਮਲ ਕਾਨਨਾਂ ਤੋ ਬਾਅਦ
4.April 24, 1973, are now open to judicial review

24 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1973, aੁਣ ਨਨਆਂਇਕ ਸਮੀਨਖਆ ਲਈ ਖੁੱਲੇ੍ aਨ
10. Tenth 1.It contains provisions relating to

Schedule disqualifcation of the members of Parliament
and State Legislatures on the ground of
ਦਸਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ defection.
ਇਸ ਨਵਚ ਦਲ-ਬਦਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਸੰਸਦ ਅਤੇ ਰਾਜ ਨਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨ
ਅਿੋਸਗ ਠਨaਰਾਉਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ aਨ।
ARTICLE COVERD -
102 and 191 Note:
2.This schedule was added by the 52nd
Amendment Act of 1985, also known as ANTI-
DEFECTION LAW
ਨੋ ਟ:
ਇਸ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਨ 1985 ਦੇ 52 ਵੇ ਸੋਸਧ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਜੋਸਨੜਆ ਨਗਆ ਸੀ,
ਨਜਸਨ ਦਲ-ਬਦਲੀ ਨਵਰੋਸਧੀ ਕਾਨਨ ਵੀ ਨਕaਾ ਜਾਂਦਾ aੈ।
11. Eleventh 1.It contains the provisions that specify the

Schedule powers, authority and responsibilities of
Panchayats. It has 29 matters.
ਨਗਆਰ੍ ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਇਸ ਨਵੱਚ ਉa ਉਪਬੰਧ aਨ ਜੋਸ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ, ਅਨਧਕਾਰ ਅਤੇ
ਨਜੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨ ਦਰਸਾਦਦੇ aਨ। ਇਸ ਨਵੱਚ 29 ਮਾਮਲੇ aਨ।
ARTICLE COVERD - 2.This schedule was added by the 73rd

243-G Amendment Act of 1992
ਇਸ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਨ 1992 ਦੇ 73 ਵੇ ਸੋਸਧ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਜੋਸਨੜਆ ਨਗਆ ਸੀ
12. Twelfth 1.It deals with the provisions that specify the
Schedule powers, authority and responsibilities of
Municipalities. It has 18 matters.

12 ਵੀਂ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਇa ਉaਨਾਂ ਨਵਵਸਸਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਨਜੱਠਦਾ aੈ ਜੋਸ ਨਗਰ ਪਾਨਲਕਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ,
ਅਨਧਕਾਰ ਅਤੇ ਨਜੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨ ਦਰਸਾਦਦੇ aਨ। ਇਸ ਨਵੱਚ 18 ਮਾਮਲੇ aਨ।
ARTICLE COVERD - 2.This schedule was addedby the 74th

243-W Amendment Act of 1992
ਇਸ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਨ 1992 ਦੇ 74 ਵੇ ਸੋਸਧ ਐਕਟ ਦੁਆਰਾ ਜੋਸਨੜਆ ਨਗਆ ਸੀ
IMPORTANT Parts of the Indian Constitution are given

below:-
Parts Subject Matter Articles
1 I The Union and its territory 1 to 4
2 II CITIZENSHIP 5 to 11
3 III FUNDAMENTAL RIGHTS 12 o 35
4 IV DPSP 36 to 51
4A. IV- FUNDAMENTAL DUTIES 51-A

A
5V The Union Government 52 to 151
Chapter I - The Executive 52 to 78
Chapter II - PARLIAMENT 79 to 122
Chapter III - Legislative Powers 123

of President
Chapter IV - The Union Judiciary 124 to 147
Chapter V - Comptroller and 148 to 151

Auditor-General of India
6 VI The State Governments 152 to 237
Chapter I - General 152
Chapter II - The Executive 153 to 167
Chapter III - The State 168 to 212

Legislature
Chapter IV - Legislative Powers 213
of Governor
Chapter V - The High Courts 214 to 232
Chapter VI - Subordinate Courts 315 237
8 VIII The Union Territories 239 to 242
9 IX The Panchayats 243 243-O
9A . IX-A The Municipalities 243-P to 243-ZG
9B . IX-B The Co-operative Societies 243-ZH to 243-ZT
10 (X The Scheduled and Tribal Areas 244 244-A
11 XI Relations between the Union 245 to 263

and the States
Chapter I - Legislative Relations 245 to 255
Chapter II - Administrative 256 263

Relations
12 XII Finance, Property, Contracts 264 to 300-A
and Suits
Chapter I - Finance 264 to 291
Chapter II - Borrowing 292 to 293
Chapter III - Property, 294 to 300

Contracts, Rights, Liabilities,
Obligations and Suits
Chapter IV - Right to Property 300-A
13XIII Trade, Commerce and 301 307

Intercourse within the Territory
of India
14XIV Services under the Union and 308 to 323

the States
Chapter I - Services 308 to 314
Chapter II - Public Service 316 323

Commissions
14A . Tribunals 323-A to 323-B
XIV-A
15 XV Elections 324 329-A
16 XVI Special Provisions relating to 330 342

Certain Classes
17 XVII OFFICIAL LANGUAGES 343 to 351
Chapter I - Language of the 343 to 344

Union
Chapter II - Regional Languages 345 to 347
Chapter III-Language of the 348 to 349

Supreme Court, High Courts,
and so on
Chapter IV-Special Directives 350 351
18 XVIII EMERGENCY PROVISIONS 351 360
19 XIX Miscellaneous 361 367
20 XX Amendment of the Constitution 368
21XXI Temporary, Transitional and 369 392

Special Provisions
22 XXII Short title, Commencement, 393 to 395
Authoritative Text in Hindi and
Repeals
1. Part 7TH VII (dealing with Part-B states) was deleted by

the 7th Amendment Act (1956).
2. On the other hand, both Part 4A IV-A (FUNDAMENTAL

DUTIES) and Part 14 A XIV-A Tribunals were added by
the 42nd Amendment Act (1976),
3. Part IX-A 9A was added by the 74th Amendment Act

(1992), The Municipalities
4. Part 9-B IX-B was added by the 97th Amendment Act

(2011). The Co-operative Societies
Numbers Subject Matter Articles

Covered
Important Articles of the Indian

Constitution
ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੇ ਮaੱਤਵਪੂਰਨ ਅਨੁ ਸੇਦ
Part 1 – Art. 1 to art. 4 UN & ITS TER

 Article 1- Name and territory of the union.
ਆਰਟੀਕਲ 1- ਸੰਘ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਖੇਤਰ।
 Article 2 – Admission and Establishment of the new state.

ਆਰਟੀਕਲ 2 - ਨਵੇ ਰਾਜ ਦਾ ਦਾਖਲਾ ਅਤੇ ਸਸਾਪਨਾ।
 Article 3 – Formation of new states and alteration of areas,

boundaries, and the name of existing states.
ਆਰਟੀਕਲ 3 - ਨਵੇ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰਾਂ, ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ।
Part 2 – Art. 5 to art. 11 (CITIZENSHIP)

 Article 5 – Citizenship at the commencement of the constitution.
ਆਰਟੀਕਲ 5 - ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ ਵੇਲੇ ਨਾਗਨਰਕਤਾ।
 Article 6- Rights of citizenship of a certain person who has

migrated to India from Pakistan.
ਆਰਟੀਕਲ 6- ਨਕਸੇ ਖਾਸ ਨਵਅਕਤੀ ਦੀ ਨਾਗਨਰਕਤਾ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰ ਜੋਸ ਪਾਨਕਸਤਾਨ ਤੋ ਭਾਰਤ ਆ ਗਏ aਨ।
 Article 10- continuance of rights of citizenship.

ਆਰਟੀਕਲ 10- ਨਾਗਨਰਕਤਾ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੀ ਨਨਰੰਤਰਤਾ।
 Article 11- Parliament to regulate the right of citizenship by law.

ਆਰਟੀਕਲ 11- ਕਾਨਨ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਨਰਕਤਾ ਦੇ ਅਨਧਕਾਰ ਨ ਨਨਿਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਦ।
Part 3 – Art.12 to art.35 (FUNDAMENTAL RIGHTS)

Originally, the constitution provided for 7 basic fundamental
rights, now there are only six rights, one Right to property
U/A 31 was deleted from the list of fundamental rights by
44th amendment act 1978. It made a legal right U/A 300-A in
Part XII of the constitution.
 Article 12- Defnition of the state

ਆਰਟੀਕਲ 12- ਰਾਜ ਦੀ ਪਨਰਭਾਸਾ
 Article 13 Laws inconsistent with or in derogation of the

fundamental rights.
ਆਰਟੀਕਲ 13 ਕਾਨਨ ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸੰਗਤ ਜਾਂ ਅਪਮਾਨਜਨਕ aਨ।
Some important Fundamental Rights are:

RIGHT TO EQUALITY: ART. 14 TO ART. 18
 Article 14- Equality before the law.
ਆਰਟੀਕਲ 14- ਕਾਨਨ ਦੇ ਸਾaਮਣੇ ਸਮਾਨਤਾ।
 Article 15- Prohibition of discrimination on the grounds of
religion, race, caste, sex. Or place of birth.
ਆਰਟੀਕਲ 15- ਧਰਮ, ਨਸਲ, ਜਾਤ, ਨਲੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਵਤਕਰੇ ਦੀ ਮਨਾaੀ। ਜਾਂ ਜਨਮ ਸਸਾਨ.
 Article 16- Equality of opportunity in matters of public
employment.
ਆਰਟੀਕਲ 16- ਜਨਤਕ ਰੁਜਗਾਰ ਦੇ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵੱਚ ਮੌਕੇ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ।
 Article 17- Abolition of the untouchability.
ਧਾਰਾ 17- ਛੂ ਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਖਾਤਮਾ।

 Article 18- Abolition of titles
ਆਰਟੀਕਲ 18- ਨਸਰਲੇਖਾਂ ਨ ਖਤਮ ਕਰਨਾ
RIGHT TO FREEDOM: ART. 19 TO ART. 22

Art.19 guarantees to all the citizens the six rights
(a) Right to freedom of speech and expression.
ਬੋਸਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
(b) Right to assemble peacefully and without arms.

ਸਾਂਤੀਪੂਰਵਕ ਅਤੇ ਨਬਨਾਂ aਨਸਆਰਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ aੋਸਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
(c) Right to form associations or unions.

ਐਸੋਸਸੀਏਸਨਾਂ ਜਾਂ ਿੂਨੀਅਨਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
(d) Right to move freely throughout the territory of India.

ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰ ਨਵੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਰੂਪ ਨਵੱਚ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
(e) Right to reside and settle in any part of the territory of India.
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਨਕਸੇ ਵੀ ਨaੱਸੇ ਨਵੱਚ ਰਨaਣ ਅਤੇ ਵਸਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
(f) Right to practice any profession or to carry on any occupation,

trade, and business.
ਨਕਸੇ ਵੀ ਪੇਸੇ ਦਾ ਅਨਭਆਸ ਕਰਨ ਜਾਂ ਨਕਸੇ ਵੀ ਨਕੱਤੇ, ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਸਬਾਰ ਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
 Article 20- Protection in respect of conviction for ofences.

ਆਰਟੀਕਲ 20- ਅਪਰਾਧਾਂ ਲਈ ਦੋਸਸੀ ਠਨaਰਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਸੁਰੱਨਖਆ।
 Article 21-Protection of life and personal liberty.

ਆਰਟੀਕਲ 21-ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਨਨੱਜੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ।
 Article 21A – Right to education (6 TO 14 YEARS CHILDREN)

ਆਰਟੀਕਲ 21A - ਨਸੱਨਖਆ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ (6 ਤੋ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ)
 Article 22- Protection against arrest and detention in certain

cases.
ਆਰਟੀਕਲ 22- ਕੁਝ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵੱਚ ਨਗ੍ਰਫਤਾਰੀ ਅਤੇ ਨਜਰਬੰਦੀ ਤੋ ਸੁਰੱਨਖਆ।
RIGHT AGAINST EXPLOITATION: ART.23 & ART. 24

 Article 23- Prohibition of traffic in human beings and forced
labour.
ਆਰਟੀਕਲ 23- ਮਨੁ ੱਖਾਂ ਨਵੱਚ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਜਬਰੀ ਮਜਦੂਰੀ ਦੀ ਮਨਾaੀ।
 Article 24- Prohibition of employment of children in factories and

mines under age of 14.
ਆਰਟੀਕਲ 24- 14 ਸਾਲ ਤੋ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਨਚਆਂ ਨ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਅਤੇ ਖਾਣਾਂ ਨਵੱਚ ਰੁਜਗਾਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮਨਾaੀ।
RIGHT TO FREEDOM OF RELIGION: ART.25 TO ART. 28

 Article 25- Freedom of conscience and free profession, practice
and propagation of religion.
ਆਰਟੀਕਲ 25- ਜਮੀਰ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਪੇਸਾ, ਅਨਭਆਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ।
 Article 26- Freedom to manage religious afairs.

ਆਰਟੀਕਲ 26- ਧਾਰਨਮਕ ਮਾਮਨਲਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜਾਦੀ।
 Article 27- Freedom as to pay taxes for promotion of any

particular religion.
ਆਰਟੀਕਲ 27- ਨਕਸੇ ਨਵਸੇਸ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਟੈਕਸ ਅਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜਾਦੀ।
 Article 28- Freedom from attending religious instruction.

ਆਰਟੀਕਲ 28- ਧਾਰਨਮਕ ਨਸੱਨਖਆ ਨਵਚ ਜਾਣ ਦੀ ਆਜਾਦੀ।
CULTURAL AND EDUCATIONAL RIGHTS: ART.29 & ART. 30

 Article 29- Protection of interest of minorities.
ਆਰਟੀਕਲ 29- ਘੱਟ ਨਗਣਤੀਆਂ ਦੇ ਨaੱਤਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ।
 Article 30- Right of minorities to establish and administer

educational institutions.
ਆਰਟੀਕਲ 30- ਨਵਨਦਅਕ ਸੰਸਸਾਵਾਂ ਦੀ ਸਸਾਪਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਦਾ ਘੱਟ ਨਗਣਤੀਆਂ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
 Article 32- Remedies for enforcement of Fundamental Rights.

ਆਰਟੀਕਲ 32- ਮੌਨਲਕ ਅਨਧਕਾਰਾਂ ਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਾਅ। ਉਪਚਾਰ (HEART AND SOUL
OF INDIAN CONSTITUTION
Part.4 Directive Principal of states Policy: Art 36 to art. 51

 Article 36- Defnition
ਆਰਟੀਕਲ 36- ਪਨਰਭਾਸਾ
 Article 37- Application of DPSP

ਆਰਟੀਕਲ 37- DPSP ਦੀ ਅਰਜੀ
 Article 39A- Equal justice and free legal aid

ਆਰਟੀਕਲ 39A- ਬਰਾਬਰ ਨਨਆਂ ਅਤੇ ਮੁਫਤ ਕਾਨਨੀ ਸaਾਇਤਾ
 Article 39D- EQUAL WORK AND EQUAL PAY

ਆਰਟੀਕਲ 39D- ਬਰਾਬਰ ਕੰਮ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਤਨਖਾa
 Article 40- Organisation of village panchayat

ਆਰਟੀਕਲ 40- ਗ੍ਰਾਮ ਪੰਚਾਇਤ ਦਾ ਸੰਗਠਨ
 Article 41- Right to work, to education, and to public assistance in

certain cases
ਆਰਟੀਕਲ 41- ਕੁਝ ਮਾਮਨਲਆਂ ਨਵੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ, ਨਸੱਨਖਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸaਾਇਤਾ ਦਾ
ਅਨਧਕਾਰ
 Article 43- Living Wages, etc. for Workers.

ਆਰਟੀਕਲ 43- ਮਜਦੂਰਾਂ ਲਈ ਰਨaਣ-ਸਨaਣ ਦੀਆਂ ਉਜਰਤਾਂ ਆਨਦ।
 Article 43A- Participation of workers in management of industries.

ਆਰਟੀਕਲ 43A- ਉਦਿੋਸਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਵੱਚ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ।
 Article 44- Uniform civil code.( applicable in Goa only)

ਆਰਟੀਕਲ 44- ਿੂਨੀਫਾਰਮ ਨਸਵਲ ਕੋਸਡ। (ਨਸਰਫ ਗੋਸਆ ਨਵੱਚ ਲਾਗੂ)
 Article 45- Provision for free and compulsory education for

children.
ਆਰਟੀਕਲ 45- ਬੱਨਚਆਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜਮੀ ਨਸੱਨਖਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ।
 Article 46- Promotion of educational and economic interest of

scheduled castes, ST, and OBC.
ਅਨੁ ਛੇਦ 46- ਅਨੁ ਸੂਨਚਤ ਜਾਤੀਆਂ, ST, ਅਤੇ OBC ਦੇ ਨਵਨਦਅਕ ਅਤੇ ਆਰਨਸਕ ਨaੱਤਾਂ ਨ ਉਤਸਾਨaਤ
ਕਰਨਾ।
 Article 47-Duty of the state to raise the level of nutrition and the
standard of living and to improve public health.
ਅਨੁ ਛੇਦ 47- ਪੋਸਸਣ ਦੇ ਪੱਧਰ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨ ਉਚਾ ਚੁੱਕਣ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਨਸaਤ ਨ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਰਾਜ
ਦਾ ਫਰਜ।
 Article 48-Organisation of agriculture and animal husbandry.

ਆਰਟੀਕਲ 48-ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪਸੂ ਪਾਲਣ ਦਾ ਸੰਗਠਨ।
 Article 49- Protection of monuments and places and objects of

natural importance.
ਆਰਟੀਕਲ 49- ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਮaੱਤਵ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਸੁਰਨੱ ਖਆ।
 Article 50- Separation of judiciary from the executive.

ਆਰਟੀਕਲ 50- ਨਨਆਂਪਾਨਲਕਾ ਨ ਕਾਰਜਪਾਨਲਕਾ ਤੋ ਵੱਖ ਕਰਨਾ।
 Article 51- Promotion of international peace and security.

ਆਰਟੀਕਲ 51- ਅੰਤਰਰਾਸਟਰੀ ਸਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸੁਰਨੱ ਖਆ ਨ ਉਤਸਾਨaਤ ਕਰਨਾ।
Fundamental Duties: Part IV-A- Art 51A

 It contains, originally 10 duties, now it contains 11 duties by
86th amendments act 2002.
ਇਸ ਨਵੱਚ, ਅਸਲ ਨਵੱਚ 10 ਕਰਤੱਵਾਂ aਨ, aੁਣ ਇਸ ਨਵੱਚ 86 ਵੀਂ ਸੋਸਧ ਐਕਟ 2002 ਦੁਆਰਾ 11 ਕਰਤੱਵਾਂ
ਸਾਮਲ aਨ।
Part 5 – Union ( 52-151)

 Article 52- The President of India
ਆਰਟੀਕਲ 52- ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸਟਰਪਤੀ
 Article 53- Executive Power of the union.

ਆਰਟੀਕਲ 53- ਿੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕਤੀ।
 Article 54- Election of President

ਆਰਟੀਕਲ 54- ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਸਣ
 Article 61- Procedure for Impeachment of the President.

ਆਰਟੀਕਲ 61- ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੇ ਮaਾਦੋਸਸ ਦੀ ਪ੍ਰਨਕਨਰਆ।
 Article 63- The Vice-president of India.

ਆਰਟੀਕਲ 63- ਭਾਰਤ ਦਾ ਉਪ-ਰਾਸਟਰਪਤੀ।
 Article 64- The Vice-President to be ex-officio chairman the

Council of States.
ਅਨੁ ਛੇਦ 64- ਉਪ-ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਸਦ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਚੇਅਰਮੈਨ aੋਸਵੇਗਾ।
 Article 66-Election of Vice-president.

ਆਰਟੀਕਲ 66-ਉਪ-ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਸਣ।
 Article 72-Pardoning powers of President.

ਆਰਟੀਕਲ 72- ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਮਾਫੀ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ।
 Article 74- Council of Ministers to aid and advise the President.

ਆਰਟੀਕਲ 74- ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀ ਸaਾਇਤਾ ਅਤੇ ਸਲਾa ਦੇਣ ਲਈ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ।
 Article 76- Attorney-General for India.

ਧਾਰਾ 76- ਭਾਰਤ ਲਈ ਅਟਾਰਨੀ-ਜਨਰਲ।
 Article 79- Constitution of Parliament
ਆਰਟੀਕਲ 79- ਸੰਸਦ ਦਾ ਸੰਨਵਧਾਨ
 Article 80- Composition of Rajya Sabha.

ਆਰਟੀਕਲ 80- ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਰਚਨਾ।
 Article 81- Composition of Lok Sabha.

ਆਰਟੀਕਲ 81- ਲੋਸਕ ਸਭਾ ਦੀ ਰਚਨਾ।
 Article 83- Duration of Houses of Parliament.

ਆਰਟੀਕਲ 83- ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਨਮਆਦ।
 Article 93- The speakers and Deputy speakers of the house of the
people.
ਆਰਟੀਕਲ 93- ਲੋਸਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਅਤੇ ਨਡਪਟੀ ਸਪੀਕਰ।
 Article 105- Powers, Privileges, etc of the House of Parliament.

ਆਰਟੀਕਲ 105- ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਦਨ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ, ਨਵਸੇਸ ਅਨਧਕਾਰ ਆਨਦ।
 Article 108: Article 108 of the Indian Constitution of India provides

for Joint sitting of both the Houses.
ਆਰਟੀਕਲ 108: ਭਾਰਤੀ ਸੰਨਵਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 108 ਦੋਸਵਾਂ ਸਦਨਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਬੈਠਕ ਦੀ ਨਵਵਸਸਾ ਕਰਦੀ aੈ।
 Article 109- Special procedure in respect of money bills

ਆਰਟੀਕਲ 109- ਪੈਸੇ ਦੇ ਨਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸਬੰਧ ਨਵੱਚ ਨਵਸੇਸ ਪ੍ਰਨਕਨਰਆ
 Article 110- Defnition of “Money Bills”.

ਆਰਟੀਕਲ 110- "ਮਨੀ ਨਬੱਲਾਂ" ਦੀ ਪਨਰਭਾਸਾ।
 Article 112- Annual Financial Budget.

ਆਰਟੀਕਲ 112- ਸਲਾਨਾ ਨਵੱਤੀ ਬਜਟ।
 Article 114-Appropriation Bills.

ਅਨੁ ਛੇਦ 114-ਨਨਿੋਸਜਨ ਨਬੱਲ।
 Article 123- Powers of the President to promulgate Ordinances

during recess of parliament.
ਆਰਟੀਕਲ 123- ਸੰਸਦ ਦੀ ਛੁ ੱਟੀ ਦੌਰਾਨ ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ।
 Article 124- Establishment of Supreme Court.

ਆਰਟੀਕਲ 124- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੀ ਸਸਾਪਨਾ।
 Article 125- Salaries of Judges.

ਆਰਟੀਕਲ 125- ਜੱਜਾਂ ਦੀਆਂ ਤਨਖਾaਾਂ।
 Article 126- Appointment of acting Chief justice.

ਆਰਟੀਕਲ 126- ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਚੀਫ ਜਸਨਟਸ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ।
 Article 127- Appointment of ad-hoc judges.

ਆਰਟੀਕਲ 127- ਐਡaਾਕ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ।
 Article 128-Attendance of a retired judge at sitting of the

Supreme Court.
ਆਰਟੀਕਲ 128-ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੀ ਬੈਠਕ ਨਵਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਜੱਜ ਦੀ aਾਜਰੀ।
 Article 129- Supreme court to be a court of Record.

ਆਰਟੀਕਲ 129- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ aੋਸਵੇਗੀ।
 Article 130- Seat of the Supreme court.

ਧਾਰਾ 130- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੀ ਸੀਟ।
 Article 136- Special leaves for appeal to the Supreme Court.

ਆਰਟੀਕਲ 136- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਨਵੱਚ ਅਪੀਲ ਲਈ ਨਵਸੇਸ ਛੁ ੱਟੀਆਂ।
 Article 137- Review of judgement or orders by the Supreme court.

ਆਰਟੀਕਲ 137- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦੁਆਰਾ ਫੈਸਲੇ ਜਾਂ ਆਦੇਸਾਂ ਦੀ ਸਮੀਨਖਆ।
 Article 141-Decision of the Supreme Court binding on all the

courts.
 ਧਾਰਾ 141-ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਲਈ ਲਾਜਮੀ aੈ।
 Article 148- Comptroller and Auditor- General of India

ਆਰਟੀਕਲ 148- ਭਾਰਤ ਦਾ ਕੰਪਟਰੋਸਲਰ ਅਤੇ ਆਡੀਟਰ ਜਨਰਲ
 Article 149- Duties and Powers of CAG.

ਆਰਟੀਕਲ 149- ਕੈਗ ਦੇ ਕਰਤੱਵ ਅਤੇ ਸਕਤੀਆਂ।
Part 6 – States ( 152-237)
 Article 153- Governors of State

ਆਰਟੀਕਲ 153- ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ
 Article 154- Executive Powers of Governor.

ਆਰਟੀਕਲ 154- ਗਵਰਨਰ ਦੀਆਂ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਕਤੀਆਂ।
 Article 161- Pardoning powers of the Governor.

ਆਰਟੀਕਲ 161- ਰਾਜਪਾਲ ਦੀਆਂ ਮਾਫੀ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ।
 Article 165- Advocate-General of the State.

ਆਰਟੀਕਲ 165- ਰਾਜ ਦਾ ਐਡਵੋਸਕੇਟ-ਜਨਰਲ।
 Article 213- Power of Governor to promulgate ordinances.

ਆਰਟੀਕਲ 213- ਆਰਡੀਨੈ ਸ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਗਵਰਨਰ ਦੀ ਸਕਤੀ।
 Article 214- High Courts for states.

ਆਰਟੀਕਲ 214- ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਉਚ ਅਦਾਲਤਾਂ।
 Article 215- High Courts to be a court of record.

ਆਰਟੀਕਲ 215- aਾਈ ਕੋਸਰਟਾਂ ਨ ਨਰਕਾਰਡ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਬਣਾਉਣਾ।
 Article 226- Power of High Courts to issue certain writs.

ਆਰਟੀਕਲ 226- aਾਈ ਕੋਸਰਟਾਂ ਨ ਕੁਝ ਨਰੱਟ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸਕਤੀ।
 Article 233- Appointment of District judges

ਆਰਟੀਕਲ 233- ਨਜਲ੍ਾ ਜੱਜਾਂ ਦੀ ਨਨਿੁਕਤੀ।
 Article 235- Control over Sub-ordinate Courts.

ਆਰਟੀਕਲ 235- ਅਧੀਨ ਅਦਾਲਤਾਂ ਉਤੇ ਨਨਿੰਤਰਣ
 Part 7 – 238 – Repealed
 Part 8 – 239-242 – Union Territories
 Part 9 – 243-243 O – Panchayats
 Article 243A- Gram Sabha

243A- ਗ੍ਰਾਮ ਸਭਾ
 Article 243B- Constitution of Panchayats

ਆਰਟੀਕਲ 243B- ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਸੰਨਵਧਾਨ
 Part 9A – 243 P-243 ZG – Municipalities
 Part 9B – 243 ZH-243 ZT- Co-operative Societies
 Part 10: Scheduled and Tribal Areas -244
 Part 11: Center- State Relations 245 – 263
 Part 12: Finance, Property, Contracts and Suits (264 – 300A )

 Article 266- Consolidated Fund and Public Accounts Fund

ਆਰਟੀਕਲ 266- ਏਕੀਨਕ੍ਰਿਤ ਫੰਡ ਅਤੇ ਪਬਨਲਕ ਅਕਾਊਟਸ ਫੰਡ
 Article 267- Contingency Fund of India

ਆਰਟੀਕਲ 267- ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਕਟਕਾਲੀਨ ਫੰਡ
 Article 280- Finance Commission

ਆਰਟੀਕਲ 280- ਨਵੱਤ ਕਨਮਸਨ
 Article 300-A- Right to property.(LEGAL RIGHT)

ਧਾਰਾ 300-ਏ- ਜਾਇਦਾਦ ਦਾ ਅਨਧਕਾਰ।
 Part 13: Trade, Commerce and Intercourse within the territories of

India (301-307)
 Article 301-Freedom to trade, commerce, and intercourse.

ਆਰਟੀਕਲ 301-ਵਪਾਰ, ਵਣਜ ਅਤੇ ਸੰਭਗ
ੋਸ ਦੀ ਆਜਾਦੀ।
 Article 302- Power of Parliament to impose restrictions on

trade, commerce, and intercourse.
ਆਰਟੀਕਲ 302- ਵਪਾਰ, ਵਣਜ ਅਤੇ ਸੰਭੋਸਗ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸਕਤੀ।
 Part 14: Services Under Center and State (308-323)
 Article 312- All- India-Service.

ਧਾਰਾ 312- ਆਲ-ਇੰਡੀਆ-ਸਰਨਵਸ।
 Article 315- Public service commissions for the union and for the
states
 ਆਰਟੀਕਲ 315- ਸੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਲੋਸਕ ਸੇਵਾ ਕਨਮਸਨ
 Article 320- Functions of Public Service Commission.

ਆਰਟੀਕਲ 320- ਲੋਸਕ ਸੇਵਾ ਕਨਮਸਨ ਦੇ ਕੰਮ।
 Part 14A: Tribunals (323 A – 323 B)
 Article 323A- Administrative Tribunals

ਆਰਟੀਕਲ 323A- ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਨਟ੍ਰਨਬਬਨਲ
 Part 15 : Elections (324 – 329)
 Article 324-Superintendence, direction and control of Elections to

be vested in an Election Commission.
ਧਾਰਾ 324- ਚੋਸਣਾਂ ਦੀ ਨਨਗਰਾਨੀ, ਨਨਰਦੇਸਨ ਅਤੇ ਨਨਿੰਤਰਣ ਚੋਸਣ ਕਨਮਸਨ ਨ ਸੌਂਨਪਆ ਜਾਣਾ aੈ।
 Article 325- No person to be ineligible for inclusion in or to claim

to be included in a special, electoral roll on grounds of religion,
race, caste, or sex.
ਆਰਟੀਕਲ 325- ਕੋਸਈ ਵੀ ਨਵਅਕਤੀ ਧਰਮ, ਜਾਤ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਨਲੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਨਕਸੇ ਨਵਸੇਸ ਵੋਸਟਰ ਸੂਚੀ
ਨਵੱਚ ਸਾਮਲ aੋਸਣ ਜਾਂ ਉਸ ਨਵੱਚ ਸਾਮਲ aੋਸਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅਿੋਸਗ ਨaੀਂ aੋਸਵੇਗਾ।
 Article 326- Elections to the house of the people and to the

legislative assemblies of states to be on the basis of adult
sufrage.
ਆਰਟੀਕਲ 326- ਲੋਸਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਸਣਾਂ ਬਾਲਗ ਮਤੇ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ aੋਸਣ।
 Part 16: Special Provisions to SC, ST, OBC, Minorities etc

(330 -342)
 Article 338- National Commission for the SC, & ST.
 Article 340- Appointment of a commission to investigate the

conditions of backward classes.
 Part 17: Official Language (343- 351)

 Article 343- Official languages of the Union.
ਸੰਘ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸਾਵਾਂ।
 Article 345- Official languages or languages of states.

ਧਾਰਾ 345- ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸਾਵਾਂ ਜਾਂ ਭਾਸਾਵਾਂ।
 Article 348- Languages to be used in the Supreme Court and in

the High Courts.
ਧਾਰਾ 348- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਸਰਟ ਅਤੇ aਾਈ ਕੋਸਰਟਾਂ ਨਵੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਭਾਸਾਵਾਂ
Article 351-Directive for development of the Hindi languages.

ਧਾਰਾ 351 - ਨaੰਦੀ ਭਾਸਾਵਾਂ ਦੇ ਨਵਕਾਸ ਲਈ ਨਨਰਦੇਸਕ।
 Part 18: Emergency (352-360) ਭਾਗ 18: ਐਮਰਜੈਸੀ (352-360)
 Article 352- Proclamation of emergency ( National Emergency).

ਆਰਟੀਕਲ 352- ਐਮਰਜੈਸੀ ਦੀ ਘੋਸਸਣਾ (ਰਾਸਟਰੀ ਐਮਰਜੈਸੀ)।
 Article 356- State Emergency (President’s Rule)

ਆਰਟੀਕਲ 356- ਰਾਜ ਦੀ ਐਮਰਜੈਸੀ (ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਰਾਜ)
 Article 360- Financial Emergency

ਆਰਟੀਕਲ 360- ਨਵੱਤੀ ਐਮਰਜੈਸੀ
 Part 19: Miscellaneous (361-367)

 Article 361- Protection of President and Governors
ਆਰਟੀਕਲ 361- ਰਾਸਟਰਪਤੀ ਅਤੇ ਰਾਜਪਾਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਨਖਆ
 Part 20: Amendment of Constitution (368)

Article 368- Powers of Parliaments to amend the constitution.
ਆਰਟੀਕਲ 368- ਸੰਨਵਧਾਨ ਨਵੱਚ ਸੋਸਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸੰਸਦਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕਤੀਆਂ।
 Part 21: Special, Transitional and Temporary Provisions (369 –

392)
 Article 370 – Special provision of J&K.
ਧਾਰਾ 370 - ਜੰਮੂ-ਕਸਮੀਰ ਦੀ ਵਵਿਸ਼ਸ ਵਵਿਵਿਵਸਾ।
 Article 371A – Special provision with respect to the State of

Nagaland
ਆਰਟੀਕਲ 371A - ਨਾਗਾਲੈਡ ਰਾਜ ਦ਼ ਵਬੰਧ ਵਵਿਿੱ ਵਵਿਸ਼ਸ ਵਵਿਵਿਵਸਾ
 Article 371-J: Special Status for Hyderabad-Karnataka region

ਆਰਟੀਕਲ 371-J: ਹੈਦਰਾਬਾਦ-ਕਰਨਾਟਕ ਖ਼ਤਰ ਲਈ ਵਵਿਸ਼ਸ ਦਰਜਾ
 Part 22: Short Text, Commencement, Authoritative Text in Hindi

and Repeals (392 – 395)
 Article 393 – Short title – This Constitution may be called the

Constitution of India.
ਆਰਟੀਕਲ 393 - ਛੋਟਾ ਵਵਰਲ਼ਖ - ਇਵ ਵੰਵਵਿਧਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵੰਵਵਿਧਾਨ ਵਕਹਾ ਜਾ ਵਕਦਾ ਹੈ।

NEXT LAST CLASS 28 POLITY –

AMENDMENTS

English BILINGUAL
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL (GK

ACADEMY PUNJAB) t.me/gkacademypunjab
GK ACADEMY PUNJAB
(FREE GK COURSE BILINGUAL )
EXAMS)
POLITY CLASS – 28
(AMENDMENTS OF THE CONSTITUTION) (ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀਆਿਂ ਸੋਧਾਂ)
1. ਸੋਧ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ ੋਂ ਇਲਾਵਿਾ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀ ਹਹ।
Amendment is nothing but modificaon of the Consatuaon.
2. ਸੋਧ ਦਾ ਮੋਲਬ ਹਹ Amendment mecns

1. ਜੋੜ Addiaon
2. ਵਮਟਾਉਣਾ Deleaon
3. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਪਵਹਲਾਂ ੋਂ ਮੌਜੂਦ ਇਸ ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ। Modificaon of thct clrecd e esisang in
the Consatuaon.
3. ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ ਦਾ ਵਜਕਰ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਭਾਗ (20) XX ਵਵਿੱਚ ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਹਹ।
The cmendment of the Indicn ionsatuaon is menaoned in PART (20) XX of the

ionsatuaon.
4. ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਧਾਰਾ 368 ੋਵਹੋ ਇਸ ਪ੍ਵਕਵਰਆਿ ਦਾ ਵਜਕਰ ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਹਹ।
The proiedure is menaoned under Araile 368 of the Indicn Consatuaon.
5. ਸੰਸਦ ਨ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਹਹ। ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਸਖੋ ਅੋੇ ਲਚਕੀਲਾ ਹਹ।
The pcrlicment is empowered to cmend the ionsatuaon. Indicn Consatuaon is

both rigid cnd fesible.
6. ਸੰਵਵਿਧਾਨ rigid ਕਠੋਰ ਮੋਲਬ ਹਹ - ਇਹ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਸੋਵਧਆਿ ਜਾਂਦਾ ਹਹ।
The ionsatuaon is rigid mecns - it is cmended with c speiicl mcjorit e.
7. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਲਚਕੀਲਾ ਹਹ - ਇਸਨ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਸੋਵਧਆਿ ਜਾਂਦਾ ਹਹ।
The Consatuaon is fesible - it is cmended with c simple mcjorit e.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦਾ ਮੂਲ ਾਾਂਚਾ: Bcsii Struiture of the Consatuaon:
1. ਸੰਸਦ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀਆਿਂ ਮੂਲ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। 1973 ਦੇ ਕੇਸਵਿਾਨੰ ਦ ਭਾਰੋੀ
ਕੇਸ ਵਵਿੱਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਇਹ ਫਹਸਲਾ ਸੁਣਾਇਆਿ ਸੀ।
The Pcrlicment icnnot cmend the bcsii fectures of the Consatuaon.This wcs ruled
b e the Supreme Court in the Kescvcncndc Bhcrca icse of 1973.
2. ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀੋਣ ਨਾਲ, ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਫਹਸਵਲਆਿਂ ਨੇ ਬਹੁੋ ਸਾਰੇ ਨੁ ਕੋੇ ਵਦੱੋੇ ਹਨ ਜੋ
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਮੂਲ ਾਾਂਚੇ ਨ ਬਣਾਂਦੇ ਹਨ।
In iourse of ame , vcrious judgments of the Supreme Court hcve given mcn e points
thct ionsatute the bcsii struiture of the Consatuaon.
ਇਸ ਲਈ, ਭਾਰੋ ਦੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਨ ਵੋੰਨ ੋਰੀਵਕਆਿਂ ਨਾਲ ਸੋਵਧਆਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹ।
Henie, the Consatuaon of Indic icn be cmended in three wc es.
1. ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ।
Amendment b e simple mcjorit e of the Pcrlicment.
2. ਸੰਸਦ ਦੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ।
Amendment b e c speiicl mcjorit e of the Pcrlicment.
3. ਸੰਸਦ ਦੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ ਅੋੇ ੱਟੱਟੋ-ੱਟੱਟ ਅੱਧੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਿਂ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੁਆਿਰਾ
ਪ੍ਵਿਾਨਗੀ (ਸਵਹਮੋੀ)
Amendment b e c speiicl mcjorit e of the Pcrlicment cnd rcaficaon (ionsent) b e ct

lecst hclf the stctes legislctures
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ ਦੀ ਪ੍ਵਕਵਰਆਿ ਇਸ ਪ੍ਕਾਰ ਹਹ।
PROCEDURE FOR AMENDMENT OF THE CONSTITUTION
1. ਸੋਧ ਦੀ ਪ੍ਵਕਵਰਆਿ ਸੰਸਦ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸਭਾ) ਵਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀੋੀ ਜਾਂਦੀ ਹਹ।
The proiedure for the cmendment is iniacted in the Pcrlicment (Lok Scbhc or Rcj ec
Scbhc) onl e.
2. ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਿੋ ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਬੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਹੀ ਕੀੋੀ ਜਾਂਦੀ ਹਹ ।
The cmendment is iniacted onl e b e introduiing c bill in the Pcrlicment.
3. ਪ੍ਵਕਵਰਆਿ stcte legislctures ਵਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਨਹੀ ਕੀੋੀ ਜਾ ਸਕਦੀ।
The proiedure icnnot be iniacted in the stcte legislctures.

4. ਵਬੱਲ ਜਾਂ ੋਾਂ ਜਨੋਕ ਮਂਬਰ (ਮੰੋਰੀ) ਦੁਆਿਰਾ ਜਾਂ ਵਕਸੇ ਵਨੱਜੀ ਮਂਬਰ ਦੁਆਿਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀੋਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹ
The bill icn be introduied either b e c publii member (Minister) or b e c Privcte

member
5. ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੀ ਅਗਾਊ ਇਜਾਜੋ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀ ਹਹ।
The cmendment bill does not require the prior permission of the President.
6. ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ = ਸਦਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਮਂਬਰਵਸ਼ਪ ਦੇ 50% ੋਂ ਵਿੱਧ ਸਦਨ ਦੇ 2/3 ਮਂਬਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਮੋ ਹਾਜਰ
ਅੋੇ ਵਿੋਵਟੰਗ
Speiicl mcjorit e = More thcn 50% of the totcl membership of the House + mcjorit e
of 2/3rd of the members of the House present cnd voang
7. ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਵਵਿੱਚ ਵਿੱਖਰੇ ੋੌਰ 'ੋੇ ਵਬੱਲ ਪਾਸ ਕੀੋਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹਹ।
The bill must be pcssed in ecih house sepcrctel e.
8. ਜੇਕਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਵਿੱਚ ਅਸਵਹਮੋੀ ਹੁੰਦੀ ਹਹ ੋਾਂ ਵਬੱਲ ਨ ਰੱਦ ਮੰਵਨਆਿ ਜਾਂਦਾ ਹਹ ।
If there is c discgreement between the Lok scbhc cnd Rcj ec Scbhc the bill is
ionsidered to be rejeited.
9. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕ

ੁ ੋ ਸਹਸ਼ਨ ਦੀ ਕੋਈ ਵਵਿਵਿਸਥਾ
ਨਹੀ ਹਹ।
There is no provision of the Joint Session in the Consatuaon for the purpose of
pcssing c ionsatuaon cmendment bill.
10. ਸੰਯੁੁਕੋ ਇਜਲਾਸ ੋਾਂ ਹੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੁਆਿਰਾ ਬੁਲਾਇਆਿ ਜਾਂਦਾ ਹਹ ਜਦਂ ਸੰਸਦ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨਾਂ ਵਵਿੱਚ
ਵਸਰਫ਼ ਆਿਮ ਵਬੱਲਾਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਵਿੱਚ ਅਸਵਹਮੋੀ ਹੋਵਿੇ।
Joint session is summoned b e the President onl e when there is c discgreement

between two houses of the pcrlicment with referenie to ordincr e bills onl e.
11. ਜੇਕਰ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਸੰੱਟੀ ਪ੍ਬੰਧਾਂ ਨ ਸੋਧਣ ਦੀ ਕੋਵਸ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਹ , ੋਾਂ ਵਬੱਲ ਨ ਅੱਧੇ ਰਾਜਾਂ
ਦੀਆਿਂ legislctures ਦੁਆਿਰਾ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਪ੍ਵਿਾਨਗੀ ਵਦੱੋੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹਹ।
If the cmendment bill seeks to cmend the federcl provisions of the ionsatuaon, the
bill must be rcafed b e the legislctures of hclf of the stctes b e c simple mcjorit e.
12. ਸੰਸਦ ਅੋੇ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ (ਸੰੱਟੀ ਵਵਿਵਿਸਥਾਵਿਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਵਿੱਚ) ਦੁਆਿਰਾ ਪਾਸ ਕੀੋੇ ਜਾਣ ੋਂ
ਬਾਅਦ ਵਬੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਨ ਪੇਸ਼ ਕੀੋਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹ।
The bill is presented to the President cfer it is pcssed b e the Pcrlicment cnd the
stcte legislctures (in icse of federcl provisions).
13. ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਨ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਨ ਮਨਜੂਰੀ ਦੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹਹ। ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਵਬਲ ਦੀ ਸਵਹਮੋੀ
ਨ ਰੋਕ ਨਹੀ ਸਕਦਾ।
The President must give cssent to the ionsatuaon cmendment bill. The President
icnnot withhold the cssent to the bill.
14. ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਪੁਨਰਵਵਿਚਾਰ ਲਈ ਵਬੱਲ ਨ ਵਿਾਪਸ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ।
The President icnnot return the bill for the reionsidercaon of the Pcrlicment.
15. 1971 ਦੀ 24 ਵਿੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ ਨੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਨ ਮਨਜੂਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਨ
ਲਾਜਮੀ ਕਰ ਵਦੱੋਾ ਸੀ।
The 24th ionsatuaoncl cmendment of 1971 mcde obligctor e on the pcrt of the
President to give the cssent for the ionsatuaoncl cmendment bill.
16. ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੀ ਮਨਜੂਰੀ ੋਂ ਬਾਅਦ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਐਕਟ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹਹ।
Afer the cssent of the President the cmendment bill beiomes cn cit.
ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ: AMENDMENT BY SIMPLE MAJORITY OF

PARLIAMENT:
1. ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ ਧਾਰਾ 368 ਦੇ ਦਾਇਰੇ ੋਂ ਬਾਹਰ ਹਹ।
Amendment of the Consatuaon with c simple mcjorit e is outside the siope of

Araile 368.
2. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਬਹੁੋ ਸਾਰੇ ਉਪਬੰਧ ਹਨ ਜੋ ਸੰਸਦ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸਦਨ ਦੇ PRESENT MEMBERS ਦੀ 50% ੋਂ ਵਿੱਧ ਵਿੋਟ ਵਿਾਲੀ ਸਾਰੀ SIMPLE MAJORITY.
There cre mcn e provisions in the Consatuaon thct icn be cmended b e c simple
mcjorit e of the Pcrlicment.
1. ਨਵਿੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦਾ ਦਾਖਲਾ - ਆਿਰਟੀਕਲ 2
Admission of new stctes – Araile 2
2. ਨਵਿੇਂ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਵਸਰਜਣਾ - ਆਿਰਟੀਕਲ 3
Crecaon of new stctes – Araile 3
3. ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਪ੍ੀਸ਼ਦ ਦੀ ਵਸਰਜਣਾ ਜਾਂ ਖੋਮ ਕਰਨਾ - ਆਿਰਟੀਕਲ 169
Crecaon or cboliaon of stcte legislcave iouniil – Araile 169
4. ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਕੋਰਮ - ਆਿਰਟੀਕਲ 100
Quorum in the Pcrlicment – Araile 100
5. ਸੰਸਦ ਦੀਆਿਂ ਪ੍ਵਕਵਰਆਿਵਿਾਂ ਦੇ ਵਨਯੁਮ
Rules of proiedures of Pcrlicment

6. ਸੰਸਦ ਦੇ ਮਂਬਰਾਂ ਦੀਆਿਂ ੋਨਖਾਹਾਂ ਅੋੇ ਭੱੋੇ
Sclcries cnd cllowcnies of the members of the Pcrlicment
7. ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਰੋਂ
Use of English lcngucge in the Pcrlicment
8. ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਿਰੋਂ Use of ofiicl lcngucge
9. ਨਾਗਵਰਕੋਾ – Ciazenship
10. ਪੰਜਵਿੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਅੋੇ ੇਵਿੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ Fifh Sihedule cnd Sisth Sihedule
ਸੰਸਦ ਦੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ: AMENDMENT BY SPECIAL MAJORITY OF

PARLIAMENT:
1. ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀਆਿਂ ਵਜਆਿਦਾੋਰ ਵਵਿਵਿਸਥਾਵਿਾਂ ਨ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਸੋਧਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹਹ ।
The mcjorit e of the provisions in the ionsatuaon need to be cmended b e speiicl

mcjorit e.
2. ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਕੀ ਹਹ? Whct is speiicl mcjorit e?
3. ਇਹ ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਦੀ ਕੁੱਲ ਮਂਬਰਵਸ਼ਪ ਦਾ ਬਹੁਵਗਣੋੀ ਹਹ ਅੋੇ
This is the mcjorit e of the totcl membership of ecih house cnd

4. ਹਰੇਕ ਸਦਨ ਦੇ 50% ਮਂਬਰ ੋਂ ਵਜਆਿਦਾ OF TOTAL ਮਂਬਰ AND 2/3 ਮਂਬਰਾਂ ਦਾ
ਬਹੁਮੋ ਹਾਜਰ ਹੁੰਦਾ ਹਹ ਅੋੇ ਵਿੋਵਟੰਗ ਕਰਦਾ ਹਹ।
c mcjorit e of MORE THAN 50 % OF TOTAL AND 2/3rd of the members of ecih

house present cnd voang.
5. ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਵਧਆਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹ, ਜੋ ਵਕ ਮਹੱੋਵਿਪੂਰਨ ਵਵਿਵਿਸਥਾ ਹਹ
The importcnt provision thct icn be cmended through speiicl mcjorit e cre
1. ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰ Fundcmentcl Rights
2. ਰਾਜ ਨੀੋੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼ਕ ਵਸਧਾਂੋ Direiave Priniiples of Stcte Polii e
ਸਾਰੇ ਪ੍ਬੰਧ 1. ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਅੋੇ 2. ਸੰਸਦ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਕਵਿਰ ਨਹੀ ਕੀੋੇ ਜਾਂਦੇ
ਹਨ
All provisions not iovered b e 1.simple mcjorit e cnd 2.speiicl mcjorit e of Pcrlicment
+ stctes
ਸੰਸਦ ਦੇ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਦੁਆਿਰਾ ਸੋਧ ਅੋੇ ੱਟੱਟੋ-ੱਟੱਟ ਅੱਧੇ ਰਾਜਾਂ ਦੁਆਿਰਾ ਸਵਹਮੋੀ:
AMENDMENT BY SPECIAL MAJORITY OF PARLIAMENT AND CONSENT BY ATLEAST

HALF THE STATES:
1. ਸੰੱਟੀ ਾਾਂਚੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧੋ ਵਵਿਵਿਸਥਾਵਿਾਂ ਨ ਇਸ ਵਵਿਧੀ ਰਾਹੀ ਸੋਵਧਆਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹ ।
The provisions thct cre relcted to the federcl struiture icn be cmended through
this proiedure.
2. ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਵਬੱਲ ਪਾਸ ਹੋਣ ੋਂ ਬਾਅਦ ਵਬੱਲ ਨ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਨ ਭੇਜ
ਵਦੱੋਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹ।
Afer the bill is pcssed in the Pcrlicment with the speiicl mcjorit e then the bill is
forwcrded to the stcte legislctures.
3. ਜੇਕਰ ਵਬੱਲ ਨ ੱਟੱਟੋ-ੱਟੱਟ ਅੱਧੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਲਂ ਸਧਾਰਨ ਬਹੁਮੋ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕਰ ਵਦੱੋਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹ ੋਾਂ ਵਬੱਲ
ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਕੋਲ ਭੇਜ ਵਦੱੋਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹ |
If the bill is pcssed b e c ct lecst hclf the stctes with c simple mcjorit e then the bill is
forwcrded to the President
ਫਹਡਰਲ ਉਪਬੰਧ: FEDERAL PROVISIONS:
1. ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੀ ਚੋਣ ਅੋੇ ਇਸਦਾ ੋਰੀਕਾ
Eleiaon of the President cnd its mcnner
2. ਸੰੱਟ ਅੋੇ ਰਾਜਾਂ ਦੀਆਿਂ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸ਼ਕੋੀਆਿਂ ਦੀ ਸੀਮਾ
Estent of the eseiuave powers of the union cnd the stctes
3. ਸੁਪਰੀਮ ਅੋੇ ਉਚ ਅਦਾਲੋਾਂ
Supreme cnd high iourts
4. ਸੰੱਟ ਅੋੇ ਰਾਜਾਂ ਵਵਿਚਕਾਰ ਵਵਿਧਾਨਕ ਸ਼ਕੋੀਆਿਂ ਦੀ ਵਿੰਡ
Distribuaon of legislcave powers between the union cnd the stctes

5. ਸੰਸਦ ਅੋੇ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀ, ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਕਬੀਵਲਆਿਂ ਅੋੇ ਐਗਲੋ -
ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵਿੇਂਕਰਨ ਦਾ ਵਵਿਸੋਾਰ।
Estension of reservcaon for Siheduled icste, Siheduled Tribes cnd Anglo- Indicns
in the Pcrlicment cnd the stcte legislctures.
6. ਸੰਸਦ ਵਵਿੱਚ ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਪ੍ੋੀਵਨਧੋਾ।
Representcaon of stctes in the Pcrlicment.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਅੋੇ ਇਸਦੀ ਪ੍ਵਕਵਰਆਿ ਨ ਸੋਧਣ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸ਼ਕੋੀ।
Power of the Pcrlicment to cmend the Consatuaon cnd its proiedure.(Art 368 itself
)
ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਵਕਸਮਾਂ ਦੇ ਵਬੱਲਾਂ ਵਵਿਚਕਾਰ ਅੰੋਰ
DIFFERENCE BETWEEN VARIOUS TYPES OF BILLS

(ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀਆਿਂ ਮਹੱੋਵਿਪੂਰਨ ਸੋਧਾਂ ਸੰਵਵਿਧਾਨ)
(Importcnt AMENDMENTS of INDIAN Consatuaon)
ਪਵਹਲਾ ਸੋਧ ਐਕਟ, 1951 First Amendment Ait, 1951
1. ਭੂਮੀ ਸੁਧਾਰ ਅੋੇ ਇਸ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਰ ਕਾਨਨਾਂ ਨ ਵਨਆਿਂਇਕ ਸਮੀਵਖਆਿ ੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ 9 ਵਿੀ
ਅਨੁ ਸੂਚੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀੋੀ ਗਈ।
Added 9th Sihedule to proteit the lcnd reform cnd other lcws iniluded in it from
the judiiicl review.
2. ਬੋਲਣ ਅੋੇ ਪ੍ਗਟਾਵਿੇ ਦੀ ਆਿਜਾਦੀ 'ੋੇ ਪਾਬੰਦੀਆਿਂ ਦੇ ਵੋੰਨ ਹੋਰ ਆਿਧਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀੋੇ ਗਏ, ਵਜਵਿੇਂ ਵਕ
ਜਨੋਕ ਵਵਿਵਿਸਥਾ, ਵਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸੋਾਨਾ ਸਬੰਧ ਅੋੇ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਉਕਸਾਉਣਾ। ਇਸਨੇ
ਪਾਬੰਦੀਆਿਂ ਨ 'ਵਿਾਜਬ' ਅੋੇ ਇਸ ੋਰ੍ ਾ,ਂ ਕੁਦਰੋ ਵਵਿੱਚ ਜਾਇਜ ਵਿੀ ਬਣਾਇਆਿ।
Added three more grounds of restriiaons on freedom of speeih cnd espression,

viz., publii order, friendl e relcaons with foreign stctes cnd iniitement to cn
offenie. It clso mcde the restriiaons ‘recsoncble cnd thus, jusafcble in ncture.
7 ਵਿੀ ਸੋਧ (1956) 7th Amendment (1956)
1. ਭਾਸ਼ਾਈ ਆਿਧਾਰ 'ੋੇ ਰਾਜ ਪੁਨਰਗਠਨ ਐਕਟ 1956 ਅੋੇ ਸ਼੍ੇਣੀ ਏ, ਬੀ, ਸੀ, ਡੀ ਰਾਜਾਂ ਨ ਖੋਮ
ਕਰਨਾ।
Stctes Reorgcnizcaon Ait 1956 on the linguisai bcsis cnd cboliaon of Clcss A, B, C,
D stctes.
ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ (13 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1963 Consatuaoncl (13th Amendment) Ait,1963
1. ਧਾਰਾ 371A ਅਧੀਨ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਰਵੱ ਖਆਿ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਗਾਲਂਡ ਰਾਜ ਦਾ ਗਠਨ।
Formcaon of Stcte of Ncgclcnd, with speiicl proteiaon under Araile 371A.
2. ਇਸ ਨੇ ਧਾਰਾ 170 ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕੀੋੀ। It cmended craile 170.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (24 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1971 The Consatuaon (24th Amendment) Ait, 1971
1. ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰਾਂ ਸਮੇੋ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਵਹੱਸੇ ਵਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸ਼ਕੋੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ
ਕੀੋੀ।
Afrmed the power of Pcrlicment to cmend cn e pcrt of the Consatuaon iniluding

Fundcmentcl Rights.
2. ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਲਈ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ ਵਬੱਲ ਨ ਆਿਪਣੀ ਸਵਹਮੋੀ ਦੇਣਾ ਲਾਜਮੀ ਬਣਾਇਆਿ ਵਗਆਿ।
Mcde it iompulsor e for the president to give his cssent to c ionsatuaoncl
Amendment Bill.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (31 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1973 The Consatuaon (31st Amendment) Ait, 1973
1. ਇਸ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਚੋਣ ਸ਼ਕੋੀ ਨ 525 ੋਂ ਵਿਧਾ ਕੇ 545 ਕਰ ਵਦੱੋਾ ਹਹ। ਐਕਟ ਦੇ ੋਵਹੋ, ਰਾਜਾਂ
ਦੇ ਪ੍ੋੀਵਨਧੀਆਿਂ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਸੀਮਾ 500 ੋਂ ਵਿੱਧ ਕੇ 525 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹਹ ਅੋੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸੋ ਪ੍ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ
ਸੀਮਾ 25 ੋਂ ੱਟਟ ਕੇ 20 ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹਹ।
Inirecsed the eleiave strength of the Lok Scbhc from 525 to 545. Under the Ait,
the upper limit of representcaves of the Stctes goes up from 500 to 525 cnd thct of
the Union Territories deirecses from 25 to 20.
ਇਸ ਐਕਟ ਦੁਆਿਰਾ, ਵਸੱਕਮ ਭਾਰੋੀ ਸੰੱਟ ਦਾ 22 ਵਿਾਂ ਰਾਜ ਬਣ ਵਗਆਿ।

B e this Ait, Sikkim beicme the 22nd Stcte of the Indicn Union.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (42 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1976 (ਭਾਰੋ ਦਾ ੋਟਾ ਸੰਵਵਿਧਾਨ)
The Consatuaon (42nd Amendment) Ait, 1976 (mini ionsatuaon of Indic)

The 42nd Amendment Ait of the Indicn Consatuaon wcs encited in 1976 b e the
Indicn Ncaoncl Congress, led b e Indirc Gcndhi.
1. ਇਹ ncaoncl emergeni e (25 june 1975-21 mcrih 1977) ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਾਗੂ ਕੀੋਾ
ਵਗਆਿ ਸੀ। ਇਸ ਨ ਸੰਸਦ ਨੇ ਪਾਸ ਕੀੋਾ ਸੀ 11 ਨਵਿੰਬਰ, 1976 ਅੋੇ 18 ਦਸੰਬਰ, 1976 ਨ
ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੀ ਮਨਜੂਰੀ ਪ੍ਾਪੋ ਕੀੋੀ।
It wcs encited during the period of ncaoncl emergeni e. It wcs pcssed b e

Pcrlicment on November 11, 1976 cnd reieived Presidenacl cssent on Deiember
18, 1976.
2. ਪ੍ਸੋਾਵਿਨਾ 'ਸਾਵਿਰੇਨ ਡਹਮੋਕੇਵਟਕ ਵਰਪਬਵਲਕ' ਦੇ ੋੌਰ 'ੋੇ ਭਾਰੋ ਦੀ ਵਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਾ ਨ 'ਸਵਿਰੇਨ ਸਮਾਜਵਿਾਦੀ
ਸਹਕੂਲਰ ਡਹਮੋਕੇਵਟਕ ਵਰਪਬਵਲਕ' 'ਚ ਬਦਲ ਵਦੱੋਾ ਵਗਆਿ ਹਹ। 'ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਏਕੋਾ' ਸ਼ਬਦ ਨ 'ਰਾਸ਼ਟਰ
ਦੀ ਏਕੋਾ ਅੋੇ ਅਖੰਡੋਾ' ਵਵਿੱਚ ਬਦਲ ਵਦੱੋਾ ਵਗਆਿ ਹਹ।
Precmble The ihcrciterizcaon of Indic cs ‘Sovereign Demoircai Republii hcs
been ihcnged to ‘Sovereign Soiiclist Seiulcr Demoircai Republii . The words
‘Unit e of the ncaon hcve been ihcnged to ‘Unit e cnd integrit e of the ncaon .
3. ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਵਵਿੰਗਾਂ ਉੋੇ ਸੰਸਦ ਦੀ ਸਰਵਿਉਚੋਾ ਨ ਸ਼ੱਕ ੋਂ ਪਰੇ ਸਥਾਵਪੋ ਕੀੋਾ; 42 ਵਿੇਂ
ਸੋਧ ਕਾਨਨ ੋਂ ਪਵਹਲਾਂ, ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਵਿੱਚ ਧਾਰਾ 352 ਦੇ ੋਵਹੋ ਐਮਰਜਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ
ਸਕਦਾ ਸੀ ਨਾ ਵਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਵਹੱਸੇ ਵਵਿੱਚ। ਐਕਟ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਵਹੱਸੇ ਵਵਿੱਚ
ਐਮਰਜਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਵਦੱੋਾ ਹਹ।
The Amendment estcblished be eond doubt the supremci e of Pcrlicment over the
other wings of Government; Prior to 42nd Amendment Ait, the President iould
deilcre emergeni e under Araile 352 throughout the iountr e cnd not in c pcrt of
the iountr e clone. The Ait cuthorised the President to proilcim Emergeni e in cn e
pcrt of the iountr e.
4. ਵਨਰਦੇਸ਼ਕ ਵਸਧਾਂੋਾਂ ਨ ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰਾਂ ਉੋੇ ਪਵਹਲ ਵਦੱੋੀ; ਪਵਹਲੀ ਵਿਾਰ ਦਸ ਬੁਵਨਆਿਦੀ ਕਰੋੱਵਿਾਂ
ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਵਗਵਣਆਿ ਵਗਆਿ। ਇਸਨੇ ਵਨਆਿਂਪਾਵਲਕਾ ਦੀ ਸ਼ਕੋੀ ਅੋੇ ਅਵਧਕਾਰ ਖੇੋਰ 'ੋੇ ਹੋਰ
ਸੀਮਾਵਿਾਂ ਲਗਾਈਆਿਂ; ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਵਮਆਿਦ ਪੰਜ ੋਂ ਵਿਧਾ ਕੇ ੇ ਸਾਲ ਕੀੋੀ;
gcve the Direiave Priniiples preiedenie over the Fundcmentcl Rights; enumercted
for the frst ame c set of 10 ten Fundcmentcl Duaes.It further imposed limits on the
power cnd jurisdiiaon of the judiiicr e; rcised the term of the Lok Scbhc cnd the
Vidhcn Scbhc from fve to sis eecrs;
5. ਕਾਨਨ ਅੋੇ ਵਵਿਵਿਸਥਾ ਦੀਆਿਂ ਸਮੱਵਸਆਿਵਿਾਂ ਨਾਲ ਨਵਜੱਠਣ ਲਈ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਰਾਜ ਵਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ
ਹਵਥਆਿਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਂ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ,
cuthorised the use of Centrcl crmed fories in cn e Stcte to decl with lcw cnd
order problems,
6. ਇਸ ਨੇ ਮੰੋਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰਪੋੀ ਨ ਪਾਬੰਦ ਬਣਾਇਆਿ
It mcde the President bound b e the cdviie of the Couniil of Ministers.
7. ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਿਂ ਦੇ ਸੇਵਿਾ ਮਾਮਵਲਆਿਂ ਲਈ ਪ੍ਬੰਧਕੀ ਵਟਟਵਬਰਨਲ ਅੋੇ ਆਿਰਵਥਕ ਅਪਰਾਧਾਂ

ਲਈ ਹੋਰ ਵਟਟਵਬਰਨਲਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀੋੀ ਗਈ ਹਹ।
enviscged the estcblishment of cdministrcave tribuncls for serviie mcters

ofGovernment emplo eees cnd clso other tribuncls for eionomii offenies.
8. ਐਕਟ ਨੇ ਇਹ ਵਿੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ੋੌਰ 'ੋੇ ਵਨਰਧਾਰੋ ਕੀੋਾ ਹਹ ਵਕ ਵਕਸੇ ਵਿੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਸੋਧ 'ੋੇ ਕਾਨਨ ਦੀ
ਵਕਸੇ ਅਦਾਲੋ ਵਵਿੱਚ ਸਵਿਾਲ ਨਹੀ ਉਠਾਇਆਿ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹਹ।
The Ait clso ilecrl e lcid down thct no Consatuaoncl Amendment iould be
quesaoned in cn e iourt of lcw.
9. Added New Direiave Priniiples of Stcte Polii e

Araile 39: To provide cn opportunit e for ihildren s heclth e growth.
Araile 39A: To promote fcir jusaie cnd to give poor people free legcl cssistcnie.
Araile 43A: Tcke steps to ensure thct workers cre involved in the mcncgement of
industries.
Araile 48A: To scfegucrd forests cnd wildlife, cs well cs to proteit cnd improve the
environment.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (44 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1978 The Consatuaon (44th Amendment) Ait,
1978
1. ਇਹ ਐਕਟ ਐਮਰਜਂਸੀ ਦੌਰਾਨ ਪੇਸ਼ ਕੀੋੇ ਗਏ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਵਿੱਡੀਆਿਂ ਗੜਬੜੀਆਿਂ ਨ ਦੂਰ ਕਰਦਾ
ਹਹ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੀ ਵਮਆਿਦ ੇ ੋਂ ੱਟਟਾ ਕੇ ਪੰਜ ਸਾਲ ਕਰ ਵਦੱੋੀ ਗਈ ਹਹ -
ਆਿਮ ਕਾਰਜਕਾਲ ਜੋ ਵਕਸੇ ਵਸਆਿਸੀ ਉਦੇਸ਼ ਨ ਪ੍ਾਪੋ ਕਰਨ ਲਈ 42 ਵਿੀ ਸੋਧ ਦੇ ੋਵਹੋ ਐਮਰਜਂਸੀ
ਦੌਰਾਨ ਵਿਧਾਇਆਿ ਵਗਆਿ ਸੀ।
The Ait removes mcjor distoraons in the Consatuaon introduied during the
Emergeni e. The durcaon of the Lok Scbhc cnd Stcte Legislcave Assemblies hcs
been reduied from sis to fve eecrs—the normcl term whiih wcs estended during
the Emergeni e under the 42nd Amendment to cihieve some poliaicl purpose
2. ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਅਵਧਕਾਰ ਨ ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰਾਂ (ਧਾਰਾ 31) ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਵਿੱਚਂ ਹਟਾ ਵਦੱੋਾ ਵਗਆਿ ਸੀ
ਅੋੇ ਧਾਰਾ 300 ਏ ਦੇ ੋਵਹੋ ਕਾਨਨੀ ਅਵਧਕਾਰ ਬਣਾਇਆਿ ਵਗਆਿ ਸੀ।
Right to Propert e wcs removed from the list of fundcmentcl rights (Araile 31) cnd
wcs mcde c legcl right under Araile 300A.
3. ਐਮਰਜਂਸੀ ਦੀ ੱਟੋਸ਼ਣਾ ੋਾਂ ਹੀ ਜਾਰੀ ਕੀੋੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹਹ ਜਦਂ ਭਾਰੋ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਖੇੋਰ ਦੇ ਵਕਸੇ ਵਹੱਸੇ
ਦੀ ਸੁਰੱਵਖਆਿ ਨ ਜੰਗ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਹਮਲੇ ਜਾਂ ਹਵਥਆਿਰਬੰਦ ਵਵਿਦਰੋਹ ਦੁਆਿਰਾ ਖੋਰਾ ਹੋਵਿੇ ।
ਹਵਥਆਿਰਬੰਦ ਬਗਾਵਿੋ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗੜਬੜ ਇੱਕ ੱਟੋਸ਼ਣਾ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਲਈ ਆਿਧਾਰ ਨਹੀ
ਹੋਵਿੇਗੀ। (interncl disturbcnie wcs rencmes cs crmed rebellion)
Proilcmcaon of Emergeni e icn be issued onl e when the seiurit e of Indic or cn e

pcrt of its territor e is threctened b e wcr or esterncl cggression or b e crmed
rebellion. Interncl disturbcnie not cmounang to crmed rebellion would not be c
ground for the issue of c Proilcmcaon.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (52 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1985 The Consatuaon (52nd Amendment) Ait, 1985
1. ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਦੀ 10 ਵਿੀ ਅਨੁ ਸੂਚੀ, ਵਜਸ ਨ Ana-Defeiaon Lcw ‘ਵਵਿਰੋਧੀ ਦਲ-ਬਦਲ
ਕਾਨਨ’ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹਹ, ਨ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ 52 ਵਿੀ ਸੋਧ (1985) ਦੁਆਿਰਾ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਸੀ।
The 10th Sihedule of the Indicn Consatuaon populcrl e referred to cs the ‘Ana-
Defeiaon Lcw wcs inserted b e the 52nd Amendment (1985) to the Consatuaon.
2. ਐਕਟ ਨੇ ਚੋਣਾਂ ੋਂ ਬਾਅਦ ਵਕਸੇ ਹੋਰ ਪਾਰਟੀ ਵਵਿੱਚ ਦਲ ਬਦਲੀ ਨ ਗਹਰ-ਕਾਨਨੀ ਬਣਾ ਵਦੱੋਾ ਸੀ।
ਚੋਣਾਂ ੋਂ ਬਾਅਦ ਵਕਸੇ ਹੋਰ ਪਾਰਟੀ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਿਾਲਾ ਕੋਈ ਵਿੀ ਮਂਬਰ ਸੰਸਦ ਜਾਂ ਰਾਜ ਵਵਿਧਾਨ
ਸਭਾ ਦੇ ਮਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਅਯੁੋਗ ਕਰਾਰ ਵਦੱੋਾ ਜਾਵਿੇਗਾ।
The Ait hcs mcde defeiaon to cnother pcrt e, cfer eleiaons illegcl. An e member
defeiang to cnother pcrt e cfer eleiaons will be disquclifed from being Member of
Pcrlicment or Stcte Legislcture
 ਇਸ ਨੇ ਵਿੋਵਟੰਗ ਦੀ ਉਮਰ 21 ੋਂ ੱਟਟਾ ਕੇ 18 ਕਰ ਵਦੱੋੀ ਹਹ।
It lowered the voang cge from 21 to 18.
 ਵਦੱਲੀ ਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇੋਰ ਬਣਾਇਆਿ। ਇਸ ਐਕਟ ਵਵਿੱਚ ਵਦੱਲੀ ਲਈ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਅੋੇ
ਮੰੋਰੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਥਾ ਵਿੀ ਕੀੋੀ ਗਈ ਹਹ।
Delhi mcde Ncaoncl Ccpitcl Region. The Ait clso mcde provision for Legislcave
cssembl e cnd c iouniil of ministers for Delhi.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (73 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1992 The Consatuaon (73rd Amendment) Ait, 1992
 ਪੰਚਾਇੋੀ ਰਾਜ interdoied ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਅੋੇ 11 ਵਿਾਂ sihedule cdd ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ। ਪੰਚਾਇੋਾਂ
ਦੀਆਿਂ ਸਾਰੀਆਿਂ ਸੀਟਾਂ 'ੋੇ ਵਸੱਧੀ ਚੋਣ ਯੁਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ; ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀਆਿਂ ਅੋੇ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ
ਜਾੋੀਆਿਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਿਬਾਦੀ ਦੇ ਅਨੁ ਪਾੋ ਵਵਿੱਚ ਸੀਟਾਂ ਰਾਖਵਿੀਆਿਂ ਕਰਨ ਲਈ; ਅੋੇ ਔਰੋਾਂ
ਲਈ ਪੰਚਾਇੋਾਂ ਵਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੋਹਾਈ ਸੀਟਾਂ ੋਂ ੱਟੱਟ ਨਹੀ ਰਾਖਵਿੇਂਕਰਨ ਲਈ।
To ensure direit eleiaon to cll sects in Pcnihc ects; to reserve sects for SCs cnd STs
in proporaon to their populcaon; cnd for reservcaon of not less thcn one third of
the sects in Pcnihc ects for women.
 Muniiipcl iorporcaon introduied ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਅੋੇ 12 ਵਿਾਂ sihedule cdd ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ।
ਇਹ ਨਗਰਪਾਵਲਕਾਵਿਾਂ ਅੋੇ ਨਗਰ ਪਾਵਲਕਾਵਿਾਂ ਦੀਆਿਂ ਸਾਰੀਆਿਂ ਸੀਟਾਂ 'ੋੇ ਵਸੱਧੀ ਚੋਣ ਯੁਕੀਨੀ
ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆਿ ਵਗਆਿ ਸੀ।
It wcs mcde to ensure direit eleiaon to cll sects in Ncgcrpclikcs cnd

Muniiipcliaes.
 ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ੋੱਕ ਵਸੱਵਖਆਿ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ ਅੋੇ 6-14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਦੀ
ਦੇਖਭਾਲ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹਹ। right to eduicaon 21 A FUNDAMENRAL RIGHT
Provides Right to Eduicaon unal the cge of fourteen cnd ecrl e ihildhood icre ct
the cge of 6- 14.
 ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀਆਿਂ ਅੋੇ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਨਜਾੋੀਆਿਂ ਲਈ ਪੂਰਵਿ ਸੰਯੁੁਕੋ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਵਮਸ਼ਨ ਨ ਦੋ
ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਿੰਵਡਆਿ, ਅਰਥਾੋ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀ ਕਵਮਸ਼ਨ (ਆਿਰਟੀਕਲ- 338)
ਅੋੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀ ਕਵਮਸ਼ਨ (338-ਏ)।
Bifuricted the erstwhile iombined Ncaoncl Commission for Siheduled Ccstes cnd
Siheduled Tribes into two sepcrcte bodies, ncmel e, Ncaoncl Commission of SCs
(Araile- 338) cnd Ncaoncl Commission of STs (338-A).
 ਮੰੋਰੀ ਪ੍ੀਸ਼ਦ (CoM) ਦੇ ਆਿਕਾਰ ਨ ਵਵਿਧਾਨਕ ਮਂਬਰਾਂ ਦੇ 15 ਪ੍ੋੀਸ਼ੋ ੋੱਕ ਸੀਮੋ ਕੀੋਾ ਅੋੇ ਦਲ-
ਬਦਲੀ ਵਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨਨਾਂ ਨ ਮਜਬੂੋ ਕੀੋਾ।
Restriited the size of the Couniil of Ministers (CoM) to 15 perient of legislcave

members & strengthened the Ana Defeiaon lcws.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (92 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2004 The Consatuaon (92nd Amendment) Ait, 2004
 ਬੋਡੋ, ਡੋਗਰੀ, ਸੰੋਾਲੀ ਅੋੇ ਮਹਥਾਲੀ ਨ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਿਾਂ ਵਿਜਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ।
Iniluded Bodo, Dogri, Scntcli cnd Mcithcli cs ofiicl lcngucges.

 ਅਨੁ ੇਦ 19(l) (i) ਵਵਿੱਚ "ਜਾਂ ਯੁੂਨੀਅਨਾਂ" ਸ਼ਬਦ ੋਂ ਬਾਅਦ "ਜਾਂ ਸਵਹਕਾਰੀ ਸਭਾਵਿਾਂ" ਸ਼ਬਦ ਜੋਵੜਆਿ
ਅੋੇ ਸਵਹਕਾਰੀ ਸਭਾਵਿਾਂ ਦੇ ਪ੍ਚਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧੋ ਆਿਰਟੀਕਲ 43B ਸ਼ਾਮਲ ਕੀੋਾ ਅੋੇ ਭਾਗ-IXB
ਜੋਵੜਆਿ ਜੋ ਵਕ ਸਵਹਕਾਰੀ ਸਭਾਵਿਾਂ ਹਨ। .
Added the words "or io-opercave soiieaes" cfer the word "or unions" in Araile
19(l) (i) cnd inserted craile 43B relcted to promoaon of io-opercave soiieaes cnd
cdded Pcrt-IXB thct is The Co-opercave Soiieaes.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (93 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2006 The Consatuaon (93rd Amendment) Ait, 2006
 ਸਰਕਾਰੀ ਅੋੇ ਪ੍ਾਈਵਿੇਟ ਉਚ ਵਵਿਵਦਅਕ ਅਦਾਵਰਆਿਂ ਵਵਿੱਚ ਹੋਰ ਪ ੜੀਆਿਂ ਸ਼੍ੇਣੀਆਿਂ ਲਈ 27 ਪ੍ੋੀਸ਼ੋ
ਰਾਖਵਿਾਂਕਰਨ ਦੀ ਵਵਿਵਿਸਥਾ ਕੀੋੀ ਗਈ ਹਹ।
Provided for 27 perient reservcaon for other bcikwcrd ilcsses in government cs

well cs privcte higher eduicaoncl insatuaons.
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (100 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2015 (119 ਵਿੀ ਸੋਧ ਵਬੱਲ)
The Consatuaon (100th Amendment) Ait, 2015 (119th Amendment Bill)
 ਭਾਰੋ ਅੋੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਵਿਚਕਾਰ ਜਮੀਨੀ ਸੀਮਾ ਸਮਝੌੋੇ (LBA) ਨਾਲ ਸਬੰਧੋ।
relcted to the Lcnd Boundcr e Agreement (LBA) between Indic cnd Bcnglcdesh.
 ਸੰਵਵਿਧਾਨ (101 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2017: 122ND BILL
1 ਜੁਲਾਈ 2017 ੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਵਿੱਚ ਵਿਸੋੂਆਿਂ ਅੋੇ ਸੇਵਿਾਵਿਾਂ ਟਹਕਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਿੋ ਕੀੋੀ ਗਈ।
The Consatuaon (101th Amendment) Ait,2017: Introduied the Goods cnd Serviies
Tcs in the iountr e sinie 1 Jul e 2017.
 ਸੰਵਵਿਧਾਨ (102 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2018: ਇਸ ਨੇ ਪੱ ੜੀਆਿਂ ਸ਼੍ੇਣੀਆਿਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਵਮਸ਼ਨ ਨ
ਸੰਵਵਿਧਾਨਕ ਦਰਜਾ ਵਦੱੋਾ।
he Consatuaon (102th Amendment) Ait,2018: It gcve Consatuaoncl stctus to

Ncaoncl Commission for Bcikwcrd Clcsses.
 ਸੰਵਵਿਧਾਨ (103 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2019: ਇਹ ਆਿਰਵਥਕ ੋੌਰ 'ੋੇ ਕਮਜੋਰ ਵਿਰਗਾਂ (EWSs) ਲਈ
ਅਵਧਕੋਮ 10% ਰਾਖਵਿਾਂਕਰਨ ਪ੍ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹਹ।
The Consatuaon (103th Amendment) Ait,2019: It provided c mcsimum of 10%

Reservcaon for Eionomiicll e Wecker Seiaons (EWSs).
ਸੰਵਵਿਧਾਨ (104 ਵਿੀ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2020:
 ਇਸ ਨੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ SC ਅੋੇ ST ਲਈ ਸੀਟਾਂ ਦੇ ਰਾਖਵਿੇਂਕਰਨ ਨ ਵਿਧਾ ਵਦੱੋਾ
ਹਹ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਵਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀਆਿਂ ਅੋੇ ਅਨੁ ਸੂਵਚੋ ਜਾੋੀਆਿਂ ਲਈ ਸੀਟਾਂ
ਦੀ ਸਮਾਪੋੀ ਦੀ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਸੱੋਰ ਸਾਲ ੋਂ ਵਿਧਾ ਕੇ ਅੱਸੀ ਕਰ ਵਦੱੋੀ ਗਈ ਹਹ। ਲੋਕ ਸਭਾ ਅੋੇ ਵਵਿਧਾਨ
ਸਭਾਵਿਾਂ ਵਵਿੱਚ ਐਗਲੋ -ਇੰਡੀਅਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਰਾਖਵਿੀਆਿਂ ਸੀਟਾਂ ਨ ਹਟਾ ਵਦੱੋਾ।
The Consatuaon (104th Amendment) Ait,2020: It estended the reservcaon of sects

for SCs cnd STs in the Lok Scbhc cnd stctes cssemblies. Estended the decdline for
the iesscaon of sects for SCs cnd STs in the Lok Scbhc cnd stctes cssemblies from
Sevent e eecrs to Eight e. Removed the reserved sects for the Anglo-Indicn
iommunit e in the Lok Scbhc cnd stcte cssemblies.
 2021 ਦਾ 105 ਵਿਾਂ ਸੋਧ ਐਕਟ 127TH BILL 2021 ਭਾਰੋ ਦੇ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ ਨਵਿੀਨੋਮ ਸੋਧ
ਵਲਆਿਇਆਿ। ਸੰਵਵਿਧਾਨ (ਇੱਕ ਸੌ ਅੋੇ ਪੰਜਵਿਾਂ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 2021 ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵੋਆਿਰ
ਕੀੋਾ ਵਗਆਿ ਹਹ ਵਕ ਰਾਜ OBCs ਦੀ "ਰਾਜ ਸੂਚੀ" ਨ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ।
105th Amendment Ait of 2021 brought the lctest cmendment in the Consatuaon of
Indic. The Consatuaon (One Hundred cnd Fifh Amendment) Ait, 2021 is designed
to ilcrif e thct the stctes icn mcintcin the “stcte list” of OBCs.
ਇਸ ਲਈ, 1950 ਵਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਿੋ ੋਂ ਲਹ ਕੇ ਅਗਸੋ ਅੱਜ ੋੱਕ, ਭਾਰੋੀ ਸੰਵਵਿਧਾਨ ਵਵਿੱਚ 105 ਸੋਧਾਂ
ਕੀੋੀਆਿਂ ਗਈਆਿਂ ਹਨ।
So, all dcte AUG 2022, there cre 105 cmendments hcve been mcde in the Indicn
Consatuaon sinie its iniepaon in 1950

English BILINGUAL
FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL (GK

ACADEMY PUNJAB) t.me/gkacademypunjab

Polity GK Academy PB (1-28)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Polity GK Academy PB (1-28)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polity GK Academy PB (1-28)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GK ACADEMY PUNJAB (FREE) YOU TUBE CHANNEL FOR ALL PUNJAB COMPITATIVE EXAMS PREPREATION IN PUNJABI LANGUAGE (FOR

FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM

(GK ACADEMY PUNJAB BILINGUAL GK COURSE)

ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਵਿੱ (REVISED PDF)

ਕਲਾਸ 1- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ

1.ਬਰਤਾਨਵੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ Efects if the Britsh Cinsttutin

6. ਦੋ ਸਦਨੀ ਪਬ੍ਰਿਣਾਲੀ Bicameraa system

2.ਫਇਰਲੈਡ ਦੇ ਸੰਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ:— impact if the Cinsttutin if Ireaand: -

 ਰਾਜ ਸਭਾ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੁਫਰਾ ਨਾਮਜਦ 12 ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ Appiintment if 12 members

 ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ੱੋਣ ਮੰਡਲ ਦਾ ਤਰੀਕਾ Presidentaa Eaectiraa Pricedure

3.ਅਮਰੀਕੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੇ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ:— Efects if the US Cinsttutin

4. ਜਰਮਨੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ Ipact if the German Weimar Cinsttutin

 ਐਮਰਜੈਸੀ ਦੇ ਸਮੇ ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰ ਖਤਮ ਹੋਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ

5.ਰਸ਼ੀਫ (USSSR) ਦੇ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਪਬ੍ਰਿਭਾਵ

 ਮੌਵਲਕ ਵਸਧਾਂਤ (FUNDAMENTAL DUTIES)

6. ਦਿਖਣੀ ਅ祰ਰੀਕਾ ਦਾ ਸੰਵਵਧਾਨ Cinsttutin if the Siuth Africa

 ਸੰਵਵਧਾਨ ਦੀ ਸੋਧ Amendment if Cinsttutin

7. ਫਸਟ੍ਰੇਲੀਫਈ ਸੰਵਵਧਾਨ Austraaian Cinsttutin

 ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵਵੱਕਾਰ ਵਪਾਰ ਅਤੇ ਵਣਜ ਦੀ ਫਜ਼ਾਦੀ

8.祰੍ਰੈੱ ਸੰਵਵਧਾਨ French Cinsttutin

• ਸੁਤੰਤਰਤਾ, ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਭਾਈੱਾਰੇ ਦੇ ਫਦਰਸ਼

Ideaas if Liberty, Equaaity and Fraternity

9. Cinsttutin if the Japan

10. ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸੰਵਵਧਾਨ Canadian Cinsttutin

• A quasi-federaa firm if givernment — a federaa system with a string centraa

• Distributin if piwers between the centraa givernment and state givernments

• Residuaa piwers retained by the centraa givernment

2. Cinsttutin ASSEMBLY ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਮੀਵਟੰਗ 9 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨ ਹੋਈ।

8. ਫਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲਾ ਭਾਰਤੀ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ C.ਗੋਪਾਲੱਾਰੀਫ ਸਨ।

9. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਗਾਨ (natinaa anthem) ਜਨ ਗਨ ਮਨ 24 JAN 1950 ਈ. ਨ ADOPT ਕੀਤਾ ਵਗਫ।

12. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਲੀਗਲ ਅਡਵਾਈਜ਼ਰ ਬੀ.ਐਨ.ਰਾਓ ਸਨ।

13. ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਵਸੰਬਲ ਹਾਥੀ ਸੀ।

18. ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਭਾਰਤੀ ਮਵਹਲਾ ਪਬ੍ਰਿਧਾਨ ਸਰੋਜਨੀ ਨਾਇਡੂ ਸਨ।

19. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਉਪ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਐਸ ਰਾਧਾਵਕਸ਼ਨਨ ਸਨ।

The frst Vice President if India, Dr. S. Radhakrishnan.

20. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਗਬ੍ਰਿਵਹ ਮੰਤਰੀ ਵਿਲਭ ਭਾਈ ਪਟੇਲ ਸਨ।

23. ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਵਹਲੇ ਵਸਹਤ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਅਵਮਬ੍ਰਿਤਾ ਕੌਰ ਸਨ।

END OF CLASS 1 (INDIAN POLITY)

NEXT CLASS 2- POLITY historic background of Indian constitution

YOU TUBE - GK ACADEMY PUNJAB

Free complete GK course in Punjabi and English BILINGUAL

SUBSCRIBE LIKE COMMENT AND SHARE

FOR FREE PDF JOIN OUR TELEGRAM CHANNEL (GK ACADEMY

INDIAN POLITY ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ

ਕਲਾਸ 2- ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਵਧਾਨ ਦਾ ਇਵਤਹਾਵਸਕ ਵਪਛੋਕੜ

ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਸੰਵਵਧਾਨਕ ਵਵਕਾਸ (Constitutional Development in India)

Company Rule (1773-1858)

Crown Rule (1858-1947)

ਸੰਖੇਪ ਵਵੱਚ Company Rule (1773-1858)

3. ਇਸਨੇ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਕੇਦਰੀ ਪਬਿਟਟਿਾਸਨ (Central administraton) ਦੀ ਨੀਹ ਰੱਖੀ।

5. ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਯਦਰਾਸ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਏ

6. ਗਵਰਨਰ ਜਨਰਲ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ 4 ਯੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਕੌਸਲ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ

Pitts India Act-1784 ਵਪਟਸ ਐਕਟ 1773

Limit the company's politcal and commercial actvites.

2. ਵਪਾਰਕ ਯਾਯਲੇ ਵਨਰਦੇਿਟਟਿਕਾਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਦੁਆਰਾ ਪਬਬੰਵਧਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਹਨ।

Charter Act of 1793 ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1793

CHARTER ACT OF 1813 ਚਾਰਟਰ ਐਕਟ 1813

2. ਈਸਾਈ ਵਯਿਟਟਿਨਰੀਆਂ ਨ ਭਾਰਤ ਵਵੱਚ ਪਬਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜਤ ਵਦੱਤੀ ਗਈ।