ਸ਼ੇਣੀ: 9ਿੀਂ ਸਮਾਵਜਕ ਵਿਵਗਆਨ

ਇਵਤਹਾਸ
ਪਾਠ 1 ਪੰ ਜਾਬ :ਭਗੋਵਲਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਿਾਂ ਅਤੇ ਪਰਭਾਿ

ਭਾਗ -1 (ਬਹੁ ਵਿਕਲਪੀ ਪਰਸ਼ਨ )

1. ਵਿਗਿੇਦ ਦੇ ਅਨੁਸਾਿ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਸੀ? ਉੱਤਰ

ੳ) ਹੜੱ ਪਾ ਅ) ਸਪਤ ਸਸਿੰ ਧੂ ੲ)ਪਿੰ ਚਨਦ ਸ)ਪੇਂਟਾ-ਪੋਟਾਮੀਆ (ਸਪਤ ਸਸਿੰ ਧੂ )

2. ਚੀਨੀ ਯਾਤਿੀ ਕੌ ਣ ਸੀ?

ੳ)ਚਾਣਸਿਆ ਅ)ਲਾਰਡ ਿਰਜ਼ਨ ੲ)ਸਹਊਨਸਾਂਗ ਸ)ਿੋਈ ਨਹੀਂ (ਸਹਊਨਸਾਂਗ)

3.ਪੰ ਜਾਬ ਨੰ ਅੰ ਗਿੇਜ਼ੀ ਸਾਮਿਾਜ ਵਿਚ ਕਦੋਂ ਵਮਲਾਇਆ ਵਗਆ ?

ੳ)1849 ਅ)1887 ੲ)1889 ਸ)1901 (1849)

4. ਵਕਹੜਾ ਦੁਆਬ ਘੱ ਟ ਉਪਜਾਊ ਹੈ-

ਓ) ਚੱ ਜ ਦੁਆਬ ਅ)ਸਸਿੰ ਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਬ ੲ)ਰਚਨਾ ਦੁਆਬ ਸ) ਬਾਰੀ ਦੁਆਬ (ਸਸਿੰ ਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਬ)

5. ਘੱ ਗਿ ਅਤੇ jmunw ਦਵਿਆਿਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਿ ਦਾ ਖੇਤਿ-

ੳ)ਮਾਲਵਾ ਅ)ਬਾਂਗਰ ੲ)ਮਾਝਾ ਸ)ਿੋਈ vI nhIN (ਬਾਂਗਰ )

6. ਮਾਲਿਾ ਖੇਤਿ ਵਕੰ ਨਾ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਿ ਹੈ?

ੳ)ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ jmunw ਅ)ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਘੱ ਗਰ ੲ)ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ jmunw ਸ) ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਸਬਆਸ (ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਘੱ ਗਰ)

ਅ) ਖਾਲੀ ਥਾਂਿਾਂ ਭਿੋ-

1.ਹੜੱ ਪਾ ਸੱ ਸਿਅਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰ ਜਾਬ ਸਵਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।

2.´ਪੈਂਟਾਂ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪੰ ਜ ਅਤੇ ‘ਪੋਟਾਮੀਆ’ ਦਾ ਅਰਥ ਨਦੀਆਂ ਹੈ।

3.ਿੂਗੋਸਲਿ ਸਦਿਸ਼ਟੀਿੋਣ ਤੋਂ ਪਿੰ ਜਾਬ ਨੂਿੰ ਵਤੰ ਨ ਿਾਗਾਂ ਸਵੱ ਚ ਵਿੰ ਸਡਆ ਸਗਆ।

4.ਚੱ ਜ ਦੁਆਬ ਦਾ ਖੇਤਰ ਚਨਾਬ ਅਤੇ ਜੇਹਲਮ ਨਦੀ ਦੇ ਸਵਚਿਾਰ ਦਾ ਇਲਾਿਾ ਹੈ।

5.ਸਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿੰ ਸਥਾਪਿ ਸਰੀ ਗੁਿ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਸਨ।

6.ਿਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ 1 ਨਿੰ ਬਿ, 1966 ਨੂਿੰ ਪਿੰ ਜਾਬ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਿੀਤਾ ਸਗਆ।

7.ਮਾਊਂਟ ਐਵਰੈਸਟ ਦੀ ਉਚਾਈ 8848 ਮੀਟਰ ਹੈ।

ੲ) ਸਹੀ ਵਮਲਾਣ ਕਿੋ:

1.ਸਰਗਵੇਦ 1.ਉੱਤਰ ਪੱ ਛਮੀ ਪਰਬਤ

2.ਸੁਲੇਮਾਨ 2.ਸੇਿੀਆ

3.ਬਾਂਗਰ 3.ਉਪ- ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰ

4.ਸਸ਼ਵਾਸਲਿ 4.ਸਪਤ ਸਸਿੰ ਧੂ

5.ਸਹਊਨਸਾਂਗ 5. ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ jmunw

ਉੱਤਰ : 1.ਸਰਗਵੇਦ ਸਪਤ ਸਸਿੰ ਧੂ

2.ਸੁਲੇਮਾਨ ਉੱਤਰ ਪੱ ਛਮੀ ਪਰਬਤ

3.ਬਾਂਗਰ ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ jmunw

4.ਸਸ਼ਵਾਸਲਿ ਉਪ ਪਰਬਤੀ ਖੇਤਰ

5.ਸਹਊਨਸਾਂਗ ਸੇਿੀਆ

2.ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਿਾਂ ਿਾਲੇ ਪਰਸ਼ਨ

ਪਰ.1.´ਪੰ ਜਾਬ’ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਿ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ :ਪਿੰ ਜਾਬ ਫ਼ਾਰਸੀ ਿਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਪਿੰ ਜ+ਆਬ ਤੋਂ ਬਸਣਆ ਹੈ। ਸਜਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪਿੰ ਜ ਦਸਰਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ।

ਪਰ 2.ਯਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪੰ ਜਾਬ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਿੱ ਵਖਆ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ :ਪੈਂਟਾਪੋਟਾਮੀਆ।

ਪਰ 3.’ਸਪਤ ਵਸੰ ਧ’ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਿ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ:ਵੈਸਦਿ ਿਾਲ ਸਵੱ ਚ ਪਿੰ ਜਾਬ ਨੂਿੰ ਸਪਤ ਸਸਿੰ ਧੂ ਸਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਸਿਉਂਸਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸੱ ਤ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪਿਦੇਸ਼ ਸੀ।

ਪਰ 4.1947 ਈ. ਵਿਚ ਪੰ ਜਾਬ ਨੰ ਵਕਹੜੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱ ਚ ਿੰ ਵਿਆ ਵਗਆ ਸੀ?

ਉੱਤਰ: ਪੂਰਬੀ ਪਿੰ ਜਾਬ (ਿਾਰਤ) ਅਤੇ ਪੱ ਛਮੀ ਪਿੰ ਜਾਬ( ਪਾਸਿਸਤਾਨ)

ਪਰ 5.ਪੰ ਜਾਬ ਦੀ ਉੱਤਿ -ਪੱ ਛਮੀ ਸੀਮਾ ਵਿੱ ਚ ਸਵਥੱ ਤ ਵਕਸੇ ਦੋ d`irAW ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ ।

ਉੱਤਰ:ਖੈਬਰ, ਿੁਰਮ, ਟੋਚੀ ।

ਪਰ 6.ਪੰ ਜਾਬ ਨੰ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਿ ਤੇ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਵਕੰ ਨੇ ਿਾਜਾਂ ਵਿੱ ਚ ਿੰ ਵਿਆ ਵਗਆ ?

ਉੱਤਰ :ਪਿੰ ਜਾਬ ਨੂਿੰ ਿਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ 1 ਨਵਿੰ ਬਰ 1966ਨੂਿੰ ਪਿੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਸਰਆਣਾ ਦੋ ਰਾਜਾਂ ਸਵੱ ਚ ਵਿੰ ਡ ਸਦੱ ਤਾ ਸਗਆ।

ਵਤਆਿ ਕਿਤਾ: ਸਿਬਜੀਤ ਕੌ ਿ, ਸ. ਸ. ਵਮਸਟਰੈਸ , ਸ.ਹ.ਸ. ਗੁੜੱਦੀ

VETTED BY : PPPP TEAM PATIALA
 ਜਮਾਤ:- 9ਿੀਂ ਸਮਾਵਜਕ ਵਿਵਗਆਨ
ਇਵਤਹਾਸ

ਓ) ਬਹੁ ਵਿਕਲਪੀ ਪਰਸ਼ਨ-

1. ਲੇ ਖਕ ਮੁਸਵਲਮ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਕਹੜੇ ਿਰਗ ਵਿਿੱ ਚ ਆਉਂਦੇ ਸਨ?
ਓ)ਉੱਚ ਿਰਗ ਅ)ਮਿੱ ਧ ਿਰਗ ੲ)ਵਨਮਨ ਿਰਗ ਸ)ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰ: ਮਿੱ ਧ ਿਰਗ

2. ਦੇਿੀ ਦੁਰਗਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਿਾਵਲਆਂ ਨੂੂੰ ਕੀ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ?

ਓ)ਿੈਸ਼ਨਿ ਅ)ਸ਼ੈਿ ੲ) ਸ਼ਾਕਤ ਸ)ਸੁੂੰ ਨੀ ਉੱਤਰ: ਸ਼ਾਕਤ

3. ਜਜ਼ੀਆ ਕੀ ਹੈ?

ਓ)ਧਰਮ ਅ)ਧਾਰਵਮਕ ਕਰ ੲ)ਪਰਥਾ ਸ)ਗਵਹਣਾ ਉੱਤਰ: ਧਾਰਵਮਕ ਕਰ

4. ਉਲਮਾ ਕੌ ਣ ਸਨ?

ਓ)ਮਜ਼ਦੂਰ ਅ)ਵਹੂੰ ਦੂ ਧਾਰਵਮਕ ਨੇਤਾ ੲ)ਮੁਸਵਲਮ ਸ)ਧਾਰਵਮਕ ਨੇਤਾ ਉੱਤਰ:ਮੁਸਵਲਮ ਧਾਰਵਮਕ ਨੇਤਾ

5. ਸਿੱ ਚਾ ਸੌਦਾ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਕਿੱ ਥੇ ਘਟੀ?

ਓ)ਚੂਹੜਕਾਨੇ ਅ)ਰਾਇ ਭੋਇ ੲ)ਹਵਰਦੁਆਰ ਸ) ਸਿੱ ਯਦਪੁਰ ਉੱਤਰ :ਚੂਹੜਕਾਨੇ

ਅ)ਖਾਲੀ ਥਾਂਿਾਂ ਭਰੋ –

1.ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ੀਆ ਦੋ ਪਰਮਖ ੁਿੱ ਸੂੰ ਪਰਦਾਿਾਂ ਸਨ ।

2.ਿੈਸ਼ਨਿ ਮਤ ਨੂੂੰ ਮੂੰ ਨਣ ਿਾਲੇ ਲੋ ਕ ਵਿਸ਼ਨੂੂੰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ।

3.ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦੇ ਜੀਿਨ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਾਰੀ ਮਨੁਿੱਖ ਜਾਤੀ ਦਾ ਕਵਲਆਣ ਸੀ ।

4.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਨੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿਿੱ ਚ ਨਾਮ ਜਪੋ, ਵਕਰਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਿੂੰ ਡ ਛਕੋ ਦਾ ਸੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਦਿੱ ਤਾ।

5.ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਵਿਿੱ ਚ ਰਵਹੂੰ ਵਦਆਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਰੋਜ਼ ਿੇਈ ਂ ਨਦੀ ਵਿਿੱ ਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ।

ੲ)ਸਹੀ ਵਮਲਾਣ ਕਰੋ –

1.ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਲੜਾਈ 1.ਚੂਹੜਕਾਨਾ

2.ਸਿੱ ਚਾ ਸੌਦਾ 2.1526 ਈ.

3.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਅੂੰ ਗਦ ਦੇਿ ਜੀ 3.ਤਲਿੂੰ ਡੀ

4.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 4.ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਜੀ

ਉੱਤਰ: 1) ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਲੜਾਈ 2)1526 ਈਸਿੀ

2.ਸਿੱ ਚਾ ਸੌਦਾ 1) ਚੂਹੜਕਾਨਾ

3. ਸ਼ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੂੰ ਗਦ ਦੇਿ ਜੀ 4) ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਜੀ

4.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 3) ਤਲਿੂੰ ਡੀ

2.ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਉੱਤਰ ਿਾਲੇ ਪਰਸ਼ਨ

ਪਰ 1.ਲੋ ਧੀ ਿੂੰ ਸ਼ ਦਾ ਆਖ਼ਰੀ ਸ਼ਾਸਕ ਕੌ ਣ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ: ਇਬਰਾਵਹਮ ਲੋ ਧੀ ।

ਪਰ 2.ਬਾਬਰ ਨੂੂੰ ਪੂੰ ਜਾਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਕਸ ਨੇ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਵਜਆ?

ਉੱਤਰ: ਦੌਲਤ ਖ਼ਾ ਲੋ ਧੀ ਨੇ ।

ਪਰ 3.ਲੋ ਧੀ ਕਾਲ ਵਿਿੱ ਚ ਵਕਹੜੇ ਧਾਰਵਮਕ ਨੇਤਾਿਾਂ ਨੂੂੰ ਰਾਜਨੀਵਤਕ ਸਰਪਰਸਤੀ ਹਾਸਲ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ: ਉਲਮਾ ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਸ਼ੇਖਾਂ ਨੂੂੰ ।

ਪਰ 4.ਜਜ਼ੀਆ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਿ ਹੈ ?

ਉਤਰ:ਜਜ਼ੀਆ ਇਿੱਕ ਵਕਸਮ ਦਾ ਕਰ ਸੀ ਜੋ ਮੁਗ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਗ਼ੈਰ -ਮੁਸਵਲਮ ਲੋ ਕਾਂ ਤੋਂ ਇਕਿੱ ਠਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ।

ਪਰ 5.ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਿ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ :ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਗ਼ੈਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਤੋਂ ਵਲਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।ਇਹ ਕਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਧਾਰਵਮਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ

ਕਰਨ ਲਈ ਵਦੂੰ ਦੇ ਸਨ ।

ਪਰ 6.ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਲੜਾਈ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਵਕੂੰ ਨਾ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ?

ਉੱਤਰ :ਪਾਣੀਪਤ ਦੀ ਪਵਹਲੀ ਲੜਾਈ 1526 ਈਸਿੀ ਵਿਚ ਬਾਬਰ ਅਤੇ ਇਬਰਾਵਹਮ ਲੋ ਧੀ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈ ।

ਪਰ 7.ਮੁਸਵਲਮ ਧਰਮ ਦੇ ਦੋ ਮੁਿੱ ਖ ਸੂੰ ਪਰਦਾਇ ਵਕਹੜੇ ਸਨ ?

ਉੱਤਰ :ਸੁੂੰ ਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ੀਆ ।

ਪਰ 8.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਕਦੋਂ ਤੇ ਵਕਿੱ ਥੇ ਹੋਇਆ ?

ਉੱਤਰ :ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1469 ਈਸਿੀ ਵਿਿੱ ਚ ਰਾਇ- ਭੋਇ ਦੀ ਤਲਿੂੰ ਡੀ ਨਾਂ ਦੇ ਵਪੂੰ ਡ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਹੁਣ ਇਸ

ਸਥਾਨ ਨੂੂੰ ਸਰੀ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਵਹਬ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਰ 9.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ- ਵਪਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱ ਸੋ ।

ਉੱਤਰ:ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਵਤਰਪਤਾ ਦੇਿੀ ਅਤੇ ਵਪਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮਵਹਤਾ ਕਾਲੂ ਸੀ ।

ਪਰ 10.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਵਚਤ ਵਕਸੇ ਦੋ ਪਰਮਖ ੁਿੱ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੱ ਸੋ ।

ਉੱਤਰ :ਜਪੁਜੀ ਸਾਵਹਬ, ਿਾਰ ਮਾਝ, ਿਾਰ ਮਲਾਰ ।

ਪਰ 11.ਸਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਿ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਯਾਤਰਾਿਾਂ ਨੂੂੰ ਕੀ ਵਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਰ : ਉਦਾਸੀਆਂ ।

ਵਤਆਰ ਕਰਤਾ: ਸਰਬਜੀਤ ਕੌ ਰ, ਸ.ਸ ਵਮਸਟਰੈਸ

ਸ. ਹ. ਸ. ਗੁੜਿੱਦੀ (ਮਾਨਸਾ)

Vetted By: PPPP TEAM PATIALA

 ਸ਼ਰ੃ਣੀ: ਨ੆ਵੀਂ ਕਵਸ਼ਾ: ਷ਮਾਕਜਿ ਕਵਕਗਆਨ
(ਇਕਤਸਾ਷)
਩ਾਠ-3 ਕ਷ਿੱ ਿ ਧਰਮ ਦਾ ਕਵਿਾ਷ (1539 ਈ.-1581 ਈ.)

ੳ) ਬਸੁ ਕਵਿ਱਩ੀ ਩ਰਸ਼ਨ –

1. ਕਿਸੜ੃ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਕਵਿੱ ਚ ਬਾਉ਱ੀ ਦਾ ਕਨਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਿਰਵਾਇਆ?

ੳ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਅ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ
ੲ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਷) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ
ਉੱਤਰ:਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ।
2) ਮੰ ਜੀਦਾਰਾਂ ਦੀ ਿੁਿੱ ਱ ਷ੰ ਕਿਆ ਕਿੰ ਨਹੀ ਷ੀ?
ੳ) 20 ਅ) 21 ੲ) 22 ਷) 23
ਉੱਤਰ : 22
3) ਮੁਗ਼਱ ਬਾਦਸ਼ਾਸ ਅਿਬਰ ਕਿਸੜ੃ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਕਮ਱ਣ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਕਵਿ੃ ਆਏ?
ੳ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ ਅ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ
ੲ) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਷) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ
ਉੱਤਰ: ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ।
4) ਭਾਈ ਱ਕਸਣਾ ਜੀ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਿ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਦਰਸ਼ਨ ਿਰਨ ਱ਈ ਕਿਿੱ ਥ੃ ਗਏ?
ੳ) ਷ਰੀ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ਷ਰ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਅ) ਕਰਤਾਰ਩ੁਰ ੲ) ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਷) ਱ਾਸ੆ਰ
ਉੱਤਰ :ਕਰਤਾਰ਩ੁਰ ।
5) ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਆ਩ਣ੃ ਕਿਸੜ੃ ਩ੁਿੱ ਤਰ ਨੂੰ ਗੁਰਗਿੱ ਦੀ ਕਦਿੱ ਤੀ?
ੳ) ਮ੍਩ਰਥੀ ਚੰ ਦ ਅ) ਮਸਾਂ ਦ੃ਵ ੲ) ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਷) ਮ੍ਕ਷੃ ਨੂੰ ਨਸੀਂ
ਉੱਤਰ: ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ।

ਅ) ਿਾ਱ੀ ਥਾਵਾਂ ਭਰ੅

1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਮ੍਱਩ੀ ਮ੍ਵਚ ਬਾ਱ ਬ੅ਧ ਮ੍਱ਮ੍ਖਆ ।

2. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਸਰ ਷ਾ਱ ਸਮ੍ਰਦੁਆਰ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਗੰ ਗਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਱ਈ ਜਾਂਦ੃ ਷ਨ ।

3. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਬਾਉ਱ੀ ਦਾ ਮ੍ਨਰਮਾਣ ਩ੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ।

4. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਰਾਮਦਾ਷਩ੁਰ ਨਗਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ ।

5. ’਱ਾਵਾਂ’ ਬਾਣੀ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦੀ ਩ਰਮ੍਷ਿੱ ਧ ਰਚਨਾ ਸ੄ ।

ੲ) ਷ਸੀ ਕਮ਱ਾਨ ਿਰ੅:

1. ਬਾਬਾ ਬੁਿੱ ਢਾ ਜੀ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ ਷ਰ੅ਵਰ

2. ਮ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ

3. ਭਾਈ ਱ਮ੍ਸਣਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ

4. ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ

ਉੱਤਰ: 1. ਬਾਬਾ ਬੁਿੱ ਢਾ ਜੀ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ ਷ਰ੅ਵਰ

2. ਮ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ

3. ਭਾਈ ਱ਮ੍ਸਣਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ

4. ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ

਷)ਅੰ ਤਰ ਦਿੱ ਷੅:

1.਷ੰ ਗਤ ਅਤ੃ ਩ੰ ਗਤ

ਉੱਤਰ- ਷ੰ ਗਤ- ਷ੰ ਗਤ ਦਾ ਅਰਥ ਸ੄ ਇਿੱ ਕ ਧਾਰਮ੍ਮਕ ਇਕਿੱ ਠ ਮ੍ਜ਷ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਷ਾਰ੃ ਧਰਮਾਂ ਅਤ੃ ਵਰਗਾਂ ਦ੃ ਱੅ ਕ ਮ੍ਸਿੱ ਷ਾ ਱੄ ਷ਕਦ੃ ਸਨ।ਇ਷ ਩ਰਥਾ ਨੂੰ
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤ੃ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਸ੅ਰ ਮ੍ਵਕ਷ਤ ਕੀਤਾ ।

਩ੰ ਗਤ- ਩ੰ ਗਤ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸ੄ ਗੁਰੂ ਘਰ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਬਣ੃ ਱ੰਗਰ ਨੂੰ ਇ਷ਤਰੀ ਩ੁਰਖ ਬਿੱ ਚ੃ ਗ਼ਰੀਬ ਬ੃਷ਸਾਰਾ ਱੅ ਕ ਮ੍ਬਨਾਂ ਮ੍ਕ਷੃ ਭ੃ਦ ਭਾਵ ਦ੃ ਇਿੱ ਕ੅ ਸੀ
ਕਤਾਰ ਮ੍ਵਚ ਬ੄ਠ ਕ੃ ਛਕਦ੃ ਸਨ ।ਬਾਦਸ਼ਾਸ ਅਕਬਰ ਨੇ ਵੀ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਦਾ਷ ਜੀ ਨਾ਱ ਮੁ਱ਾਕਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਩ਮ੍ਸ਱ਾਂ ਷ੰ ਗਤ ਨਾ਱ ਩ੰ ਗਤ
ਮ੍ਵਚ ਬ੄ਠ ਕ੃ ਱ੰਗਰ ਛਮ੍ਕਆ ਷ੀ ।

2.ਬਸੁਤ ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃ ਩ਰਸ਼ਨ-

਩ਰ 1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦਾ ਩ਕਸ਱ਾਂ ਨਾਂ ਿੀ ਷ੀ?

ਉਤਰ: ਭਾਈ ਱ਮ੍ਸਣਾ ਜੀ।
਩ਰ 2. ’ਗੁਰਮੁਿੀ’ ਕ਱਩ੀ ਤੋਂ ਿੀ ਭਾਵ ਸ੄ ?
ਉਤਰ: ‘ਗੁਰਮੁਿੀ’ ਮ੍਱਩ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਸ੄ ਗੁਰੂਆਂ ਦ੃ ਮੁਿੱ ਖ ਤੋਂ ਮ੍ਨਕ਱ਣ ਵਾ਱ੀ। ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਦ੃ ਷ਾਰ੃ ਧਾਰਮ੍ਮਕ ਗਰੰ ਥ ਇ਷੃ ਭਾਸ਼ਾ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਸਨ।
਩ਰ 3. ਮੰ ਜੀਦਾਰ ਕਿ਷ਨੂੰ ਕਿਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ?
ਉੱਤਰ : ਮੰ ਜੀਆਂ ਦ੃ ਩ਰਮਖ ੁਿੱ ਨੂੰ ਮੰ ਜੀਦਾਰ ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ ਜ੅ ਮੰ ਜੀ ‘ਤ੃ ਬ੄ਠ ਕ੃ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦਾ ਩ਰਚਾਰ ਕਰਦ੃ ਷ਨ। ਇਸ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਤ੃
਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਮ੍ਵਚਕਾਰ ਕੜੀ ਦਾ ਕੰ ਮ ਕਰਦ੃ ਷ਨ।
਩ਰ4. ਅੰ ਕਮਰਤ਷ਰ ਦਾ ਩ੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਿੀ ਷ੀ?
ਉੱਤਰ: ਰਾਮਦਾ਷਩ੁਰ ।
਩ਰ 5. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦਾ ਮੁਿੱ ਢ਱ਾ ਨਾਂ ਿੀ ਷ੀ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਈ ਜ੃ਠਾ ਜੀ ।
਩ਰ 6. ਮ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਤੋਂ ਿੀ ਭਾਵ ਸ੄ ?

ਉੱਤਰ: ਮ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਆਰੰ ਭ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆ਩ਣ੃ ਕੁਿੱ ਝ ਩ਰਤੀਮ੍ਨਧੀਆਂ ਨੂੰ ਷ੰ ਗਤਾਂ ਤੋਂ ਭ੃ਟਾ ਇਕਿੱ ਠੀ
ਕਰਨ ਱ਈ ਭ੃ਮ੍ਜਆ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ,ਮ੍ਜਨਹਾਂ ਨੂੰ ਮ਷ੰ ਦ ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਇਨਹਾਂ ਦਾ ਮੁਿੱ ਖ ਕੰ ਮ ਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਷ਮੂਮ੍ਸਕ ਮ਷ਮ੍਱ਆਂ ਦਾ ਸਿੱ ਱ ਕਰਨਾ ਤ੃ ਉਨਹਾਂ
ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾ਱ ਜ੅ੜਨਾ ਷ੀ।

3.ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃ ਩ਰਸ਼ਨ:

਩ਰਸ਼ਨ-1. ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ‘ਤ੃ ਨੋਟ ਕ਱ਿ੅।

ਉੱਤਰ-ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਩ਰਚਾਰ ਱ਈ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ । ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 22 ਮੰ ਜੀਆਂ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ।
ਸਰ ਮੰ ਜੀ ਦ੃ ਮੁਿੱ ਖੀ ਨੂੰ ਮੰ ਜੀਦਾਰ ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਇਸ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਅਤ੃ ਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਮ੍ਵਚਕਾਰ ਕੜੀ ਦਾ ਕੰ ਮ ਕਰਦ੃ ਷ਨ । ਷ੰ ਗਤ ਆ਩ਣੀਆਂ
ਭ੃ਟਾਵਾਂ ਇਨਹਾਂ ਰਾਸੀਂ ਸੀ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਤਿੱ ਕ ਩ਸੁੰ ਚਾਉਂਦੀ ਷ੀ। ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਨਾ਱ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡ੃ ਦੀ ਷ੰ ਗਤ ਵੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾ਱ ਜੁੜੀ
ਸ੅ਈ ਷ੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-2. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਮੁਿੀ ਕ਱਩ੀ ਦ੃ ਕਵਿਾ਷ ਕਵਿੱ ਚ ਿੀ ਯ੅ਗਦਾਨ ਸ੄ ?

ਉੱਤਰ- 1. ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਇ਷ ਮ੍਱਩ੀ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮੁਖੀ ਮ੍਱਩ੀ’ ਦਾ ਨਾਂ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।

2. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਮ੍਱਩ੀ ਮ੍ਵਚ ਬਾ਱ ਬ੅ਧ ਵੀ ਮ੍਱ਮ੍ਖਆ ।

3. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆ਩ਣੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਇ਷੃ ਮ੍਱਩ੀ ਮ੍ਵਚ ਸੀ ਕੀਤੀ ।

4. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇ਷ ਮ੍਱਩ੀ ਨੂੰ ਮ੍ਮਆਰੀ ਰੂ਩ ਩ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ।ਮ੍ਜ਷ ਕਰਕ੃ ਇਸ ਮ੍਱਩ੀ ਆਮ ਱੅ ਕਾਂ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਸਰਮਨ ਮ੍਩ਆਰੀ ਸ੅ ਗਈ ।

਩ਰਸ਼ਨ-3. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਿੀਤ੃ ਷ਮਾਜ ਷ੁਧਾਰਿ ਿੰ ਮਾਂ ‘ਤ੃ ਨੋਟ ਕ਱ਿ੅।

ਉੱਤਰ- 1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤੀ- ਭ੃ਦ ਅਤ੃ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਮ੍ਨੰਮ੍ਦਆ ਕੀਤੀ ।

2. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਷ਮਾਜ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਷ਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਿੱ ਱ੀ ਆ ਰਸੀ ਷ਤੀ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਮ੍ਵਰ੅ਧ ਕੀਤਾ ।

3. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਩ਰਦਾ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਮ੍ਵਰ੅ਧ ਕੀਤਾ ਤ੃ ਇ਷ਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਩ਰਦਾ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦ੃ਸ਼ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।

4. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ, ਤੰ ਬਾਕੂ ਅਤ੃ ਸ੅ਰ ਨਸ਼ੀ਱ੀਆਂ ਵ਷ਤੂਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਮ੍ਸਣ ਦਾ ਉ਩ਦ੃ਸ਼ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।

5. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜ਱ ਦੀ ਩ੂਰਤੀ ਱ਈ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਮ੍ਵਖ੃ ਬਾਉ਱ੀ ਦਾ ਮ੍ਨਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ।

਩ਰਸ਼ਨ-4. ਅੰ ਕਮਰਤ਷ਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ‘ਤ੃ ਨੋਟ ਕ਱ਿ੅।

ਉੱਤਰ- ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ਷ਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ 1577 ਈ਷ਵੀ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਬਾਬਾ ਬੁਿੱ ਢਾ ਜੀ ਦੀ ਮ੍ਨਗਰਾਨੀ ਸ੃ਠ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ
਷ਰ੅ਵਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਦਾ ਕੰ ਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥ੃ ਜਾ ਕ੃ ਵ਷ਣ ਦਾ ਆਦ੃ਸ਼ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦ੃ ਆਦ੃ਸ਼ ਅਨੁ਷ਾਰ ਇਿੱ ਥ੃ 52
ਵ਩ਾਰੀ ਆ ਕ੃ ਵਿੱ ਷ ਗਏ ਮ੍ਜਨਹਾਂ ਨੇ ਇਿੱ ਥ੃ ਆ਩ਣਾ ਕਾਰ੅ਬਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਸ੆਱ੀ- ਸ੆਱ੀ ਇਿੱ ਥ੃ ਇਿੱ ਕ ਬਜ਼ਾਰ ਬਣ ਮ੍ਗਆ, ਮ੍ਜ਷ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਕਾ
ਬਾਜ਼ਾਰ ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਣ ਱ਿੱਗਾ। ਇ਷ ਨੂੰ ਰਾਮਦਾ਷ ਩ੁਰਾ, ਚਿੱ ਿ ਗੁਰ,ੂ ਚਿੱ ਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਦ੃ ਨਾਂ ਨਾ਱ ਵੀ ਜਾਮ੍ਣਆ ਜਾਣ ਱ਿੱਗਾ। ਬਾਅਦ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਇ਷
ਦਾ ਨਾਂ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ ਷ਰ੅ਵਰ ਤੋਂ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ਷ਰ ਩੄ ਮ੍ਗਆ ।
 3.ਵਿੱ ਡ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃ ਩ਰਸ਼ਨ:

਩ਰਸ਼ਨ-1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਕ਷ਿੱ ਿ ਩ੰ ਥ ਦ੃ ਕਵਿਾ਷ ਱ਈ ਬਸੁਤ ਸੀ ਮਸਿੱ ਤਵ਩ੂਰਨ ਿਾਰਜ ਿੀਤ੃। ਵਰਣਨ ਿਰ੅।

ਉੱਤਰ- 1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਮ੍਱਩ੀ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਿੀ ਦਾ ਨਾਂ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।

2. ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ ਵਿੱ ਱ੋਂ ਷ੌਂ਩ੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਩੅ਥੀ ਦੀ ਷ੰ ਭਾ਱ ਕੀਤੀ ਅਤ੃ ਆ਩ ਵੀ ਨਾਨਕ ਨਾਂ ਸ੃ਠ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ
ਕੀਤੀ ।

3. ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਱ੰਗਰ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਮ੍ਵ਷ਥਾਰ ਕੀਤਾ। ਮ੍ਜ਷ ਨਾ਱ ਷ਮਾਜ ਮ੍ਵਚ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਆ਩਷ੀ ਷ਮ੍ਸਯ੅ਗ ਅਤ੃ ਵੰ ਡ ਕ੃ ਛਕਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ
ਦਾ ਮ੍ਵਕਾ਷ ਸ੅ਇਆ ।

4. ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਚ਱ਾਈ ਷ੰ ਗਤ ਩ਰਥਾ ਨੂੰ ਸ੅ਰ ਮ੍ਵਕ਷ਤ ਕੀਤਾ। ਇ਷ ਨੇ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ
਷ੰ ਗਮ੍ਠਤ ਕਰਨ ਮ੍ਵਚ ਮਸਿੱ ਤਵ਩ੂਰਨ ਯ੅ਗਦਾਨ ਩ਾਇਆ ।

5. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਷ੰ ਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕ਷ਰਤ ਅਤ੃ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦੀ ਮ੍਷ਖ਱ਾਈ ਦ੃ਣ ਱ਈ ਇਿੱ ਕ ਅਖਾੜਾ ਮ੍ਤਆਰ ਕਰਵਾਇਆ। ਮ੍ਜ਷ ਨੂੰ ‘ਮਿੱ ਱ ਅਖਾੜਾ’
ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ ।

6. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਨਗਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ ।

7. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਜ੅ਤੀ-ਜ੅ਤ ਷ਮਾਉਣ ਤੋਂ ਩ਮ੍ਸ਱ਾਂ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੂੰ ਆ਩ਣਾ ਉੱਤਰਾਮ੍ਧਕਾਰੀ ਮ੍ਨਯੁਕਤ ਕੀਤਾ।
ਇਸ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਬਸੁਤ ਸੀ ਮਸਿੱ ਤਵ਩ੂਰਨ ਕਦਮ ਷ੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-2. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਦਾ ਕ਷ਿੱ ਿ ਧਰਮ ਦ੃ ਕਵਿਾ਷ ਕਵਿੱ ਚ ਯ੅ਗਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਿਰ੅ ।

ਉੱਤਰ- ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ 1552 ਈ਷ਵੀ ਤੋਂ 1576ਈ਷ਵੀ ਤਿੱ ਕ 22 ਷ਾ਱ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਇ਷ ਷ਮੇਂ ਮ੍ਵਚ ਉਨਹਾਂ ਨੇ
ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਮ੍ਵਕਾ਷ ਱ਈ ਕਈ ਸ਼਱ਾਘਾਯ੅ਗ ਕਾਰਜ ਕੀਤ੃, ਮ੍ਜਨਹਾਂ ਦਾ ਵ੃ਰਵਾ ਸ੃ਠ ਮ੍਱ਖ੃ ਅਨੁ਷ਾਰ ਸ੄ –
1. ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਕਵਿੱ ਚ ਬਾਉ਱ੀ ਦਾ ਕਨਰਮਾਣ- ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਨਗਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਦੀ ਦ੃ਖ ਰ੃ਖ
ਸ੃ਠ ਕਰਵਾਈ ਷ੀ। ਗੁਰਗਿੱ ਦੀ ‘ਤ੃ ਬ੄ਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ 1552 ਈ. ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਇਿੱ ਥ੃ ਬਾਉ਱ੀ ਦਾ ਮ੍ਨਰਮਾਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਇਆ
ਤ੃ 1559 ਈ.ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਩ੂਰਾ ਕਰਵਾਇਆ। ਇ਷ ਬਾਉ਱ੀ ਦੀਆਂ 84 ਩੆ੜੀਆਂ ਸਨ। ਬਾਉ਱ੀ ਦ੃ ਮ੍ਨਰਮਾਣ ਨੇ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਩ਰਚਾਰ, ਩ਰ਷ਾਰ ਅਤ੃
ਮ੍ਵਕਾ਷ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਅਮ੍ਸਮ ਯ੅ਗਦਾਨ ਩ਾਇਆ।
2.਱ੰਗਰ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਕਵ਷ਥਾਰ- ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦ੃ਵ ਜੀ ਵਿੱ ਱ੋਂ ਷ਥਾਮ੍਩ਤ ਱ੰਗਰ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਮ੍ਵ਷ਥਾਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ
਷ੰ ਗਤਾਂ ਨੂੰ ਱ੰਗਰ ਱ਈ ਆ਩ਣ੃ ਸਿੱ ਕ ਦੀ ਕਮਾਈ ਮ੍ਵਿੱ ਚੋਂ ਦਾਨ ਦ੃ਣ ਱ਈ ਵੀ ਩ਰ੃ਮ੍ਰਤ ਕੀਤਾ। ਇ਷ ਩ਰਥਾ ਨਾ਱ ਷ੰ ਗਤ ਮ੍ਵਚ ਜਾਤੀ ਭ੃ਦ-ਭਾਵ
਷ਮਾ਩ਤ ਸ੅ਇਆ ਅਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮ੍ਵਕਾ਷ ਸ੅ਇਆ।
3.ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ- ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੂੰ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਤੋਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਩੅ਥੀ ਩ਰਾ਩ਤ ਸ੅ਈ ਷ੀ। ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ
ਆ਩ 17 ਰਾਗਾਂ ਮ੍ਵਚ 907 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਕ੃ ਇ਷ ਩੅ਥੀ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਸ਼ਾਮ੍ਮ਱ ਕੀਤ੃ ।
4. ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ- ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਩ਰਚਾਰ ਱ਈ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਮੰ ਜੀ ਩ਰਥਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ 22 ਮੰ ਜੀਆਂ
ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ। ਮੰ ਜੀਆਂ ਦ੃ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਮੰ ਜੀਦਾਰ ਮ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਇਸ ਮੰ ਜੀਦਾਰ ਷ੰ ਗਤਾਂ ਤੋਂ ਭ੃ਟਾਵਾਂ ਇਕਿੱ ਠੀਆਂ ਕਰਕ੃ ਗੁਰੂ ਘਰ ਤਿੱ ਕ
਩ਸੁੰ ਚਾਉਂਦ੃ ਷ਨ ਅਤ੃ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਤ੃ ਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਮ੍ਵਚਕਾਰ ਕੜੀ ਦਾ ਕੰ ਮ ਕਰਦ੃ ਷ਨ।
਩ਰਸ਼ਨ-3. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਕ਷ਿੱ ਿ ਩ੰ ਥ ਦ੃ ਕਵਿਾ਷ ਱ਈ ਕਿਸੜ੃ ਮਸਿੱ ਤਵ਩ੂਰਨ ਿਾਰਜ ਿੀਤ੃। ਵਰਣਨ ਿਰ੅ ।

ਉੱਤਰ- 1. ਰਾਮਦਾ਷਩ੁਰ ਜਾਂ ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ਷ਰ ਨਗਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦੀ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਷ਭ ਤੋਂ ਵਿੱ ਡੀ ਦ੃ਣ ਸ੄ ।
2. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਮ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਆਰੰ ਭ ਕੀਤਾ ਷ਥਾਨਕ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਱ਈ ਇਸ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦ੃ ਩ਰਤੀਮ੍ਨਧ ਷ਨ। ਇਨਹਾਂ
ਦਾ ਮੁਿੱ ਖ ਕੰ ਮ ਷ੰ ਗਤ ਦ੃ ਮ਷ਮ੍਱ਆਂ ਦਾ ਸਿੱ ਱ ਕਰਨਾ ਅਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਨਾ਱ ਜ੅ੜਨਾ ਷ੀ ।
3. ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਤੋਂ ਩ਰਾ਩ਤ ਩ਾਣੀ ਦੀ ਩੅ਥੀ ਤੋਂ 30 ਰਾਗਾਂ ਮ੍ਵਚ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ।
4. ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਅਿੱ ਠ ਵਾਰਾਂ ਅਤ੃ ਘ੅ੜੀਆਂ ਦ੃ ਨਾ਱-ਨਾ਱ ਷ੂਸੀ ਰਾਗਾਂ ਮ੍ਵਚ ‘਱ਾਵਾਂ’ ਮ੍਷ਰ਱੃ ਖ ਸ੃ਠ ਬਾਣੀ ਰਮ੍ਚਤ ਕੀਤੀ ਜ੅ ਮ੍ਕ ਆਨੰਦ
ਕਾਰਜ ਦੀ ਮ੆ਕ੃ ‘ਤ੃ ਩ੜਹੀ ਜਾਂਦੀ ਸ੄।
5. ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਆ਩ਣ੃ ਮ੍ਤੰ ਨਾਂ ਩ੁਿੱ ਤਰਾਂ ਮ੍ਵਿੱ ਚੋਂ ਷ਰੀ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਨੂੰ ਗੁਰਗਿੱ ਦੀ ਱ਈ ਷ਭ ਤੋਂ ਯ੅ਗ ਷ਮਮ੍ਝਆ ਅਤ੃ 1581ਈ. ਮ੍ਵਿੱ ਚ
ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਆ਩ਣਾ ਉੱਤਰਾਮ੍ਧਕਾਰੀ ਮ੍ਨਯੁਕਤ ਕਰ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।
6. ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਆਮ ਱੅ ਕਾਂ ਨੂੰ ਇਿੱ ਕ ਵਿੱ ਖਰੀ ਜੀਵਨ ਸ਼੄਱ੀ, ਧਾਰਮ੍ਮਕ ਸ਼੄਱ੀ ਅਤ੃ ਵਿੱ ਖਰ੃ ਰੀਤੀ-ਮ੍ਰਵਾਜ ਩ਰਦਾਨ ਕਰਕ੃ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇਿੱ ਕ
ਵਿੱ ਖਰੀ ਩ਛਾਣ ਮ੍ਦਿੱ ਤੀ ।
਩ਰਸ਼ਨ-4. ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਨਗਰਾਂ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਅਤ੃ ਨਵੀਂਆਂ ਩ਰੰ ਩ਰਾਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ ਨੇ ਕ਷ਿੱ ਿ ਧਰਮ ਦ੃ ਕਵਿਾ਷ ਕਵਚ ਿੀ
ਯ੅ਗਦਾਨ ਩ਾਇਆ?

ਉੱਤਰ- ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਵੇਂ ਨਗਰ ਵ਷ਾਉਣ ਦਾ ਮਕ਷ਦ ਷ੀ ਮ੍ਕ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਆ਩ਣ੃ ਅ਱ਿੱਗ ਤੀਰਥ ਷ਥਾਨ ਮ੍ਦਿੱ ਤ੃ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜ੅ ਉਨਹਾਂ ਮ੍ਵਿੱ ਚ
ਏਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮ੍ਵਕਾ਷ ਸ੅ ਷ਕ੃।
1. ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਷ਾਕਸਬ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ- ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰ ਗਦ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ 1546ਈ. ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾ਷ ਜੀ ਦੀ ਮ੍ਨਗਰਾਨੀ ਸ੃ਠ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱
ਨਗਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ। ਷ਮਾਂ ਩ਾ ਕ੃ ਗ੅ਇੰਦਵਾ਱ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਦਾ ਇਿੱ ਕ ਵਿੱ ਖਰਾ ਩ਰਮਖ ੁਿੱ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਮ੍ਗਆ ।
2.ਅੰ ਕਮਰਤ਷ਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ- ਅੰ ਮ੍ਮਰਤ਷ਰ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦੀ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਷ਭ ਤੋਂ ਵਿੱ ਡੀ ਦ੃ਣ ਸ੄ । ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਱ਈ ਇਸ
ਨਗਰ ਧਰਮ ਩ਰਚਾਰ ਅਤ੃ ਵ਩ਾਰ ਦਾ ਵਿੱ ਡਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਮ੍ਗਆ ।
਩ਰੰ ਩ਰਾਵਾਂ- 1. ਱ੰਗਰ ਩ਰਥਾ- ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਚ਱ਾਈ ਱ੰਗਰ ਩ਰਥਾ ਕਰਕ੃ ਱੅ ਕਾਂ ਮ੍ਵਿੱ ਚ ਭ੃ਦ-ਭਾਵ ਤ੃ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਘਟੀ
ਤ੃ ਇ਷ ਨਾ਱ ਷ਮਾਜ ਮ੍ਵਚ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਆ਩਷ੀ ਷ਮ੍ਸਯ੅ਗ ਤ੃ ਵੰ ਡ ਕ੃ ਛਕਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਮ੍ਵਕਾ਷ ਸ੅ਇਆ ।
2. ਬਾਣੀ ਦੀ ਷ੰ ਭਾ਱- ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਆ਩ਣ੃ ਤੋਂ ਩ਮ੍ਸ਱੃ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਷ੰ ਭਾ਱ ਅਤ੃ ਰਚਨਾ ਕਰਕ੃
ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਜਗਤ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵਾਂ ਗਰੰ ਥ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰ ਥ ਷ਾਮ੍ਸਬ ਜੀ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ ।
3. ਷ਮਾਜ ਷ੁਧਾਰ-ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਗੁਰੂ ਷ਾਮ੍ਸਬਾਨ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਭ੃ਦ, ਛੂਤ-ਛਾਤ, ਷ਤੀ ਩ਰਥਾ ਤ੃ ਩ਰਦਾ ਩ਰਥਾ ਦੀ ਮ੍ਨੰਦਾ ਕੀਤੀ ।ਉਨਹਾਂ ਨੇ
ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ੀ਱ੀਆਂ ਵ਷ਤੂਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਮ੍ਸਣ ਦਾ ਵੀ ਉ਩ਦ੃ਸ਼ ਮ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਇ਷ ਤਰਹਾਂ ਅ਷ੀਂ ਕਮ੍ਸ ਷ਕਦ੃ ਸਾਂ ਮ੍ਕ ਮ੍਷ਿੱ ਖ ਗੁਰੂਆਂ
ਦੁਆਰਾ ਚ਱ਾਈਆਂ ਩ਰੰ ਩ਰਾਵਾਂ ਦਾ ਉਦ੃ਸ਼ ਮ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਮ੍ਵਚ ਷ਮਾਮ੍ਜਕ ਏਕਤਾ ਤ੃ ਭਾਈਚਾਰਾ ਩੄ਦਾ ਕਰਨਾ ਷ੀ ।

ਕਤਆਰ ਿਰਤਾ- ਷ਰਬਜੀਤ ਿ੆ ਰ, ਷.਷.ਕਮ਷ਟਰ੄਷ Vetted By:- ਰਣਜੀਤ ਿ੆ ਰ (਷.਷.ਕਮ਷ਟਰ੄਷)

਷.਷.਷.਷. ਰੰ ਘਕੜਆ਱(ਮਾਨ਷ਾ) ਷. ਷. ਷. ਷ਮਾਰਟ ਷ਿੂ਱ ਕਤਿੱ ਬੜ (ਗੁਰਦਾ਷਩ੁਰ)
 ਸ਼੃ਣੀ: 9ਵੀਂ ਷ਮਾਬਜਿ ਬਵਬਗਆਨ
ਇਬਤਸਾ਷
਩ਾਠ-4 ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ: ਬ਷ੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਬਵਿਾ਷ ਬਵੱ ਚ
ਯ੅ਗਦਾਨ ਅਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ

ੳ) ਸੁ ਬਵਿ਱਩ੀ ਩ਰਸ਼ਨ –

1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ –

ੳ) ਫੀਫੀ ਬਾਨੀ ਅ) ਷ਬਯਾਈ ਦ੃ਵੀ ੲ) ਫੀਫੀ ਅਭਯ੅ ਷) ਫੀਫੀ ਅਨੋਖੀ

ਉੱਤਯ -ਫੀਫੀ ਬਾਨੀ।

2. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਦ੃ ਵੱ ਡ੃ ਩ੁੱ ਤਰ ਦਾ ਨਾਂ-

ੳ) ਭਸਾਂਦ੃ਵ ਅ) ਷ਰੀ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ੲ) ਪ੍਩ਰਥੀ ਚੰ ਦ ਷) ਷ਰੀ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ

ਉੱਤਯ -ਪ੍਩ਰਥੀ ਚੰ ਦ ।

3. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਰਗ੅ਬ ਿੰ ਦ ਜੀ ਨੂਿੰ ਜਸਾਂਗੀਰ ਨੇ ਬਿਸੜ੃ ਬਿ਱ਹ੃ ਬਵਚ ਿ੄ਦ ਿੀਤਾ ਷ੀ?

ੳ) ਗਵਾਰੀਅਯ ਅ) ਰਾਸ੆ਯ ੲ) ਪ੍ਦਿੱ ਰੀ ਷) ਜ੄਩ੁਯ

ਉੱਤਯ- ਗਵਾਰੀਅਯ।

4. ਖੁ਷ਰ੅ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੂਿੰ ਬਿੱ ਥੋਂ ਬਮਬ਱ਆ?

ੳ) ਗ੅ਇੰਦਵਾਰ ਅ) ਷ਰੀ ਸਪ੍ਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ਩ੁਯ ੲ) ਕਯਤਾਯ਩ੁਯ ਷) ਷ੰ ਤ੅ਖ਷ਯ

ਉੱਤਯ: ਗ੅ਇੰਦਵਾਰ ।

5. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੂਿੰ ਜਸਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਿਦੋਂ ਸ਼ਸੀਦ ਿੀਤਾ ਬਗਆ?

ੳ) 24 ਭਈ, 1606 ਈ ਅ) 30 ਭਈ, 1606ਈ. ੲ) 30 ਭਈ, 1581ਈ. ਷) 24 ਭਈ, 1675 ਈ.

ਉੱਤਯ- 30 ਭਈ, 1606ਈ.

ਅ) ਖਾ਱ੀ ਥਾਵਾਂ ਭਰ੅ –

1.਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦਾ ਗੁਯੂ ਕਾਰ 1581 ਈ. ਤੋਂ 1606 ਈ. ਤਿੱ ਕ ਷ੀ।

2.1590 ਈ਷ਵੀ ਪ੍ਵਚ ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਤਰਨਤਾਰਨ ਨਾਂ ਦਾ ਷ਯ੅ਵਯ ਫਣਵਾਇਆ।
 ੲ) ਷ਸੀ ਬਮ਱ਾਨ ਿਰ੅ –

ਓ ਅ

1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ 1. ਜਸਾਂਗੀਰ

2. ਮੀਰੀ ਩ੀਰੀ 2. 30 ਮਈ,1606 ਈ.

3. ਷ਾਈ ਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ 3. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਰਗ੅ਬ ਿੰ ਦ ਜੀ

4. ਖੁ਷ਰ੅ 4. ਷ਰੀ ਸਬਰਮਿੰ ਦਰ ਷ਾਬਸ ਦੀ ਨੀਂਸ ਰੱ ਖਣਾ

ਉਤਰ- ਓ ਅ

1. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ 30 ਮਈ, 1606

2. ਮੀਰੀ ਩ੀਰੀ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਰਗ੅ਬ ਿੰ ਦ ਜੀ

3. ਷ਾਈ ਂ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਸਬਰਮਿੰ ਦਰ ਷ਾਬਸ ਦੀ ਨੀਂਸ ਰੱ ਖਣਾ

4. ਖੁ਷ਰ੅ ਜਸਾਂਗੀਰ

਷) ਅਿੰ ਤਰ ਦੱ ਷੅-

1. ਮੀਰੀ ਅਤ੃ ਩ੀਰੀ

ਉੱਤਰ- ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਤੋਂ ਪ੍਩ਛੋਂ ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਜੀ ਨੇ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਦੀ ਯਿੱ ਪ੍ਖਆ ਰਈ ‘ਮੀਰੀ ਅਤ੃ ਩ੀਰੀ’ ਨਾਂ
ਦੀਆਂ ਦ੅ ਤਰਵਾਯਾਂ ਧਾਯਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਮੀਰੀ ਤਰਵਾਯ ਷ੰ ਷ਾਪ੍ਯਕ ਤ੃ ਯਾਜ਷ੀ ਪ੍ਵਪ੍ਸ਼ਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਦਾ ਩ਰਤੀਕ ਷ੀ। ਩ੀਰੀ ਤਰਵਾਯ
ਅਪ੍ਧਆਤਭਕ ਪ੍ਵਪ੍ਸ਼ਆਂ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਩ਰਤੀਕ ਷ੀ।

2. ਸੁਤ ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃ ਩ਰਸ਼ਨ –

਩ਰ.1. ਬ਷ੱ ਖਾਂ ਦ੃ ਩ਿੰ ਜਵੇਂ ਗੁਰੂ ਿ੆ ਣ ਷ਨ?

ਉੱਤਯ: ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ।

਩ਰ2.਷ਰੀ ਸਬਰਮਿੰ ਦਰ ਷ਾਬਸ ਦੀ ਨੀਂਸ ਿਦੋਂ ਅਤ੃ ਬਿ਷ ਨੇ ਰੱ ਖੀ?

ਉੱਤਯ: ਷ਰੀ ਸਪ੍ਯਭੰ ਦਯ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਦੀ ਨੀਂਸ 1588 ਈ਷ਵੀ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਩ਰਪ੍਷ਿੱ ਧ ਷ੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਯ ਭੀਆਂ ਭੀਯ ਜੀ ਨੇ ਯਿੱ ਖੀ।

਩ਰ3.਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਆਬਦ ਗਰਿੰ ਥ ਷ਾਬਸ ਜੀ ਨੂਿੰ ਬਿ਷ ਤੋਂ ਬ਱ਖਵਾਇਆ?

ਉੱਤਯ: ਬਾਈ ਗੁਯਦਾ਷ ਜੀ ਤੋਂ।

਩ਰ4.ਆਬਦ ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਗਰਿੰ ਥ ਷ਾਬਸ ਜੀ ਦੀ ਷ਿੰ ਩ਾਦਨਾ ਿਦੋਂ ਷ਿੰ ਩ੂਰਨ ਸ੅ਈ?

ਉੱਤਯ: 1604 ਈ਷ਵੀ ਪ੍ਵਿੱ ਚ।

਩ਰ5.ਨਿਸ਼ ਿੰ ਦੀ ਱ਬਸਰ ਦਾ ਨੇਤਾ ਿ੆ ਣ ਷ੀ?

ਉੱਤਯ: ਸ਼੃ਖ ਅਪ੍ਸਭਦ ਷ਯਪ੍ਸੰ ਦੀ।

਩ਰ6.਷ਰੀ ਸਬਰਮਿੰ ਦਰ ਷ਾਬਸ ਦ੃ ਩ਬਸ਱੃ ਗਰਿੰ ਥੀ ਿ੆ ਣ ਷ਨ?

ਉੱਤਯ: ਫਾਫਾ ਫੁਿੱ ਢਾ ਜੀ।

਩ਰ7.’ਦ਷ਵਿੰ ਧ’ ਤੋਂ ਿੀ ਭਾਵ ਸ੄ ?

ਉੱਤਯ: ਦ਷ਵੰ ਧ ਤੋਂ ਬਾਵ ਸ੄ ਪ੍ਕ ਸਯ੃ਕ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਆ਩ਣੀ ਆਭਦਨ ਦਾ ਦ਷ਵਾਂ ਪ੍ਸਿੱ ਷ਾ ਗੁਯੂਘਯ ਦ੃ ਨਾਂ 'ਤ੃ ਬੇਂਟ ਕਯ੃।

3.ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃

਩ਰਸ਼਩ਰਨ-1.
ਸ਼ਨ-਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਗੱ ਦੀ ਬਿ਷ ਨੂਿੰ ਅਤ੃ ਿਦੋਂ ਷ੌਂ਩ੀ ?

਩ਰਸ਼ਨ਷ਰ–ੀ ਗੁਯੂ ਯਾਭਦਾ਷ ਜੀ ਨੇ ਆ਩ਣ੃ ਤੀ਷ਯ੃ ਅਤ੃ ਷ਬ ਤੋਂ ਛ੅ਟ੃ ਩ੁਿੱ ਤਯ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਨੂੰ 1581 ਈ. ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਗੁਯਗਿੱ ਦੀ ਷ੌਂ਩ੀ।
ਉੱਤਯ-

਩ਰਸ਼ਨ-2. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਨੂਿੰ ਷ਿੰ ਖ੃਩ ਬਵੱ ਚ ਵਰਣਨ ਿਰ੅ ।

ਉੱਤਯ- ਜਸਾਂਗੀਯ ਇਕ ਕਿੱ ਟੜ ਭੁ਷ਰਭਾਨ ਷ੀ। ਉਸ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਅਤ੃ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਵਧ ਯਸੀ ਩ਰਪ੍਷ਿੱ ਧੀ ਕਾਯਨ ਖੁਸ਼ ਨਸੀਂ
਷ੀ। ਗੁਯੂ ਜੀ ਦ੃ ਪ੍ਵਯ੅ਧੀਆਂ ਰਈ ਇਸ ਷ੁਨਪ੍ਸਯੀ ਭ੆ਕਾ ਷ੀ। ਉ਷ ਷ਭੇਂ ਜਸਾਂਗੀਯ ਦ੃ ਩ੁਿੱ ਤਯ ਖੁ਷ਯ੅ ਨੇ ਜਸਾਂਗੀਯ ਦ੃ ਪ੍ਵਯੁਿੱ ਧ ਪ੍ਵਦਯ੅ਸ ਕਯ
ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੇ ਖੁ਷ਯ੅ ਦੀ ਷ਸਾਇਤਾ ਕਯਨ ਦ੃ ਦ੅ਸ਼ ਪ੍ਵਚ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੂੰ ਫੜੀ ਫ੃ਯਪ੍ਸਭੀ ਨਾਰ ਸ਼ਸੀਦ ਕਯਵਾ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ।

਩ਰਸ਼ਨ-3. ‘ ਜਸਾਂਗੀਰ ਦੀ ਧਾਰਬਮਿ ਅ਷ਬਸਣਸ਼ੀ਱ਤਾ ’ ਤੋਂ ਿੀ ਭਾਵ ਸ੄?

ਉੱਤਯ- ਭੁਗ਼ਰ ਫਾਦਸ਼ਾਸ ਜਸਾਂਗੀਯ ਇਿੱ ਕ ਕਿੱ ਟੜ ਭੁ਷ਰਭਾਨ ਷ੀ। ਩ਯ ਉ਷ ਷ਭੇਂ ਸਯ ਜਾਤੀ ਅਤ੃ ਧਯਭ ਦ੃ ਰ੅ ਕ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਦੀ
ਉਦਾਯਤਾ ਤ੃ ਪ੍਷ਿੱ ਪ੍ਖਆਵਾਂ ਤੋਂ ਩ਰਬਾਪ੍ਵਤ ਸ੅ ਕ੃ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਨੂੰ ਅ਩ਣਾ ਯਸ੃ ਷ਨ। ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੂੰ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਵਿੱ ਧਦ੃ ਩ਰਬਾਵ
ਨਾਰ ਈਯਖਾ ਸ੅ਣ ਰਿੱਗੀ। ਉਸ ਦੂਜ੃ ਧਯਭਾਂ ਩ਰਤੀ ਉਦਾਯ ਨਸੀਂ ਷ੀ ਅਤ੃ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਭਿੱ ਤ ਦ੃ ਪ੍ਵ਷ਥਾਯ ਨੂੰ ਯ੅ਕਣਾ ਚਾਸੁੰ ਦਾ ਷ੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-4. ਚਿੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਿ੆ ਣ ਷ੀ ਅਤ੃ ਉਸ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਬਵਰੁੱ ਧ ਬਿਉਂ ਸ੅ ਬਗਆ ?

ਉੱਤਯ- ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਰਾਸ੆ਯ ਦਯਫਾਯ ਦਾ ਅਪ੍ਧਕਾਯੀ ਷ੀ। ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਦੀ ਩ੁਿੱ ਤਯੀ ਦਾ ਪ੍ਯਸ਼ਤਾ ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਩ੁਿੱ ਤਯ
ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਦ੃ ਨਾਰ ਸ੅ਣਾ ਤ੄ਅ ਸ੅ਇਆ ਷ੀ। ਩ਯ ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਦ੃ ਸੰ ਕਾਯ ਦ੃ ਕਾਯਨ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਷ੰ ਗਤ ਦੀ ਷ਰਾਸ ਭੰ ਨਦ੃ ਸ੅ਏ ਇਸ
ਪ੍ਯਸ਼ਤਾ ਕਯਨ ਤੋਂ ਷ਾਫ਼ ਇਨਕਾਯ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਨੇ ਇ਷ ਨੂੰ ਆ਩ਣਾ ਅ਩ਭਾਨ ਷ਭਪ੍ਝਆ ਅਤ੃ ਉਸ ਗੁਯੂ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਵਯ੅ਧੀ ਫਣ
ਪ੍ਗਆ।
਩ਰਸ਼ਨ- 5. ਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਦਾ ਤਤਿਾ਱ੀ ਿਾਰਨ ਿੀ ਷ੀ ?

ਉੱਤਯ- ਖੁ਷ਯ੅ ਜਸਾਂਗੀਯ ਦਾ ਩ੁਿੱ ਤਯ ਷ੀ। ਉ਷ ਨੇ ਯਾਜਗਿੱ ਦੀ ਩ਰਾ਩ਤ ਕਯਨ ਰਈ ਆ਩ਣ੃ ਪ੍਩ਤਾ ਜਸਾਂਗੀਯ ਪ੍ਵਯੁਿੱ ਧ ਪ੍ਵਦਯ੅ਸ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ ਷ੀ।
ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੇ ਖੁ਷ਯ੅ ਨੂੰ ਪ੍ਗਰਫ਼ਤਾਯ ਕਯਨ ਰਈ ਉ਷ ਦ੃ ਪ੍਩ਿੱ ਛ੃ ਷੄ਨਾ ਬ੃ਜ ਪ੍ਦਿੱ ਤੀ। ਖੁ਷ਯ੅ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੅ਇੰਦਵਾਰ ਪ੍ਵਖ੃ ਪ੍ਭਪ੍ਰਆ। ਪ੍਷ਿੱ ਖ
ਭਪ੍ਯਆਦਾ ਅਨੁ਷ਾਯ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਉ਷ ਦਾ ਗੁਯੂ ਘਯ ਆਉਣ ‘ਤ੃ ਆਦਯ ਭਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤ੃ ਰੰਗਯ ਛਕਾਇਆ। ਇ਷ ਕਾਯਨ ਪ੍ਵਯ੅ਧੀਆਂ ਨੇ
ਜਸਾਂਗੀਯ ਦ੃ ਕੰ ਨ ਬਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤ੃ ਪ੍ਕ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਖੁ਷ਯ੅ ਨੂੰ ਸ਼ਯਨ ਪ੍ਦਿੱ ਤੀ ਸ੄। ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੇ ਖੁ਷ਯ੅ ਦੀ ਷ਸਾਇਤਾ ਕਯਨ ਦ੃ ਦ੅ਸ਼ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਷ਰੀ ਗੁਯੂ
ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਗਰਫ਼ਤਾਯੀ ਦਾ ਆਦ੃ਸ਼ ਦ੃ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ।

਩ਰਸ਼ਨ-6. ਮ਷ਿੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਬ਷ੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਬਵਿਾ਷ ਬਵੱ ਚ ਿੀ ਯ੅ਗਦਾਨ ਷ੀ ?

ਉੱਤਯ-1.ਭ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਕਾਯਨ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਦੀ ਩ਰਪ੍਷ਿੱ ਧੀ ਦੂਯ-ਦੂਯ ਤਿੱ ਕ ਪ੄ਰ ਗਈ।

2. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਭ਷ੰ ਦ ਩ਰਥਾ ਦ੃ ਪ੍ਵਕਾ਷ ਰਈ ਨਵੇਂ ਪ੍ਨਮਭ ਫਣਾਏ।

3.ਦ਷ਵੰ ਧ ਇਕਿੱ ਠਾ ਕਯਨ ਰਈ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਫਸੁਤ ਸੀ ਪ੍ ੰ ਭ੃ਵਾਯ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਭ਷ੰ ਦ ਪ੍ਨਮੁਕਤ ਕੀਤਾ।

4.ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਩ੰ ਜਾਫ ਤੋਂ ਫਾਸਯ ਵੀ ਭ਷ੰ ਦਾਂ ਦੀ ਪ੍ਨਮੁਕਤੀ ਕੀਤੀ ਪ੍ਜ਷ ਨਾਰ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਦਾ ਩ਰਚਾਯ ਤ੃ ੀ ਨਾਰ ਵਧ ਪ੍ਗਆ।

4.ਵੱ ਡ੃ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱੃ ਩ਰਸ਼ਨ

–
਩ਰਸ਼ਨ-1. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦਾ ਬ਷ੱ ਖ ਧਰਮ ਦ੃ ਬਵਿਾ਷ ਬਵੱ ਚ ਿੀ ਯ੅ਗਦਾਨ ਸ੄? ਬਵ਷ਥਾਰ ਷ਬਸਤ ਬ਱ਖ੅ ।

ਉੱਤਯ-1. ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ 1581-1606ਈ. ਤਿੱ ਕ (25 ਷ਾਰ) ਆ਩ਣ੃ ਗੁਯੂ ਕਾਰ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਦ੃ ਩ਰਚਾਯ, ਩ਰ਷ਾਯ ਅਤ੃
ਪ੍ਵਕਾ਷ ਰਈ ਫਸੁਤ ਭਸਿੱ ਤਵ਩ੂਯਨ ਕੰ ਭ ਕੀਤ੃।

2. ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਅੰ ਪ੍ਭਰਤ ਷ਯ੅ਵਯ ਦ੃ ਪ੍ਵਿੱ ਚਕਾਯ ਇਿੱ ਕ ਧਯਭ-਷ਾਰ ਦਾ ਪ੍ਨਯਭਾਣ ਕਯਵਾਇਆ, ਪ੍ਜ਷ ਦਾ ਨਾਂ ਸਪ੍ਯਭੰ ਦਯ
ਯਿੱ ਪ੍ਖਆ ਪ੍ਗਆ।

3. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ 30 ਯਾਗਾਂ ਪ੍ਵਿੱ ਚ 2218 ਸ਼ਫਦਾਂ ਦੀ ਯਚਨਾ ਕੀਤੀ।

4. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ 1604 ਈ. ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਆਪ੍ਦ ਗਰੰ ਥ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਜੀ ਦਾ ਷ੰ ਕਰਨ ਕਯਕ੃ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਇਿੱ ਕ ਵਿੱ ਖਯਾ ਧਾਯਪ੍ਭਕ ਗਰੰ ਥ ਩ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ।

5. ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੇ ਆ਩ ਫ੅ਰ ਕ੃ ਬਾਈ ਗੁਯਦਾ਷ ਜੀ ਤੋਂ ਫਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਖਵਾਇਆ। ਆਪ੍ਦ ਗਰੰ ਥ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਗੁਯੂਆਂ ਦੀ
ਫਾਣੀ ਤੋਂ ਇਰਾਵਾ ਕਈ ਪ੍ਸੰ ਦੂ ਬਗਤਾਂ, ਷ੂਫ਼ੀ -਷ੰ ਤਾਂ, ਬਿੱ ਟਾਂ ਅਤ੃ ਗੁਯਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਦ੃ ਸ਼ਫਦਾਂ ਨੂੰ ਷ਥਾਨ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ।

6. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਵਡਾਰੀ ਪ੍਩ੰ ਡ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਩ਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਩ੂਯੀ ਕਯਨ ਰਈ ਇਿੱ ਕ ਖੂਸ ਖੁਦਵਾਇਆ ਅਤ੃ ਓੁ਷ ਖੂਸ ‘ਤ੃ ਛ੃ ਸਯਟ ਰਗਵਾਏ।

7. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਦ਷ਵੰ ਧ ਇਕਿੱ ਠਾ ਕਯਨ ਰਈ ਪ੍ ੰ ਭ੃ਵਾਯ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਭ਷ੰ ਦ ਪ੍ਨਮੁਕਤ ਕੀਤਾ, ਜ੅ ਧਯਭ ਦਾ ਩ਰਚਾਯ ਵੀ ਕਯਦ੃ ਷ਨ।

8. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਰਾਸ੆ਯ ਦ੃ ਡਿੱ ਫੀ ਫ ਾਯ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਩ਾਣੀ ਦੀ ਕਭੀ ਨੂੰ ਩ੂਯਾ ਕਯਨ ਰਈ ਫਾਉਰੀ ਦਾ ਪ੍ਨਯਭਾਣ ਕਯਵਾਇਆ।

9. ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਰਈ ਤਯਨਤਾਯਨ, ਕਯਤਾਯ਩ੁਯ ਤ੃ ਸਪ੍ਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ਩ੁਯ ਨਵੇਂ ਨਗਯਾਂ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕੀਤੀ।
10.1606 ਈ. ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਆ਩ਣੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਤੋਂ ਩ਪ੍ਸਰਾਂ ਗੁਯੂ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਜੀ ਨੂੰ ਆ਩ਣਾ ਉੱਤਯਾਪ੍ਧਕਾਯੀ ਪ੍ਨਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਤ੃ ਪ੍਷ਿੱ ਖ
ਧਯਭ ਨੂੰ ਜਫਯ-ਜੁਰਭ ਦਾ ਟਾਕਯਾ ਕਯਨ ਰਈ ਩ਰ੃ਪ੍ਯਤ ਕੀਤਾ।

਩ਰਸ਼ਨ-2. ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਦ੃ ਿੀ ਿਾਰਨ ਷ਨ? ਵਰਣਨ ਿਰ੅।

ਉੱਤਯ-1. ਬ਷ੱ ਖ ਩ਿੰ ਥ ਦਾ ਬਵ਷ਥਾਰ- ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਵਿੱ ਰੋਂ ਸਪ੍ਯਭੰ ਦਯ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਦਾ ਪ੍ਨਯਭਾਣ, ਤਯਨਤਾਯਨ, ਕਯਤਾਯ਩ੁਯ
ਸਪ੍ਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ਩ੁਯ ਨਗਯਾਂ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਅਤ੃ ਆਪ੍ਦ ਗਰੰ ਥ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਜੀ ਦੀ ਷ੰ ਩ਾਦਨਾ ਕਾਯਨ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਫਸੁਤ ਤ੃ ੀ ਨਾਰ ਪ੄ਰ ਪ੍ਯਸਾ ਷ੀ।
ਦ਷ਵੰ ਧ ਩ਰਥਾ ਦ੃ ਕਾਯਨ ਗੁਯੂ ਘਯ ਦੀ ਆਭਦਨ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਵਾਧਾ ਸ੅ ਪ੍ਯਸਾ ਷ੀ। ਗੁਯੂ ਜੀ ਦ੃ ਵਧਦ੃ ਩ਰਬਾਵ ਤੋਂ ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੂੰ ਯਾਜਨੀਪ੍ਤਕ ਖ਼ਤਯਾ
ਭਪ੍ਸ਷ੂ਷ ਸ੅ਣ ਰਿੱਗਾ।

2. ਬ਩ਰਥੀ ਚਿੰ ਦ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ- ਬ਩ਰਥੀਆ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦਾ ਷ਬ ਤੋਂ ਵਿੱ ਡਾ ਬਯਾ ਷ੀ। ਵਿੱ ਡਾ ਸ੅ਣ ਕਯਕ੃ ਉਸ ਗੁਯਗਿੱ ਦੀ ਤ੃ ਆ਩ਣਾ
ਸਿੱ ਕ ਷ਭਝਦਾ ਷ੀ। ਗੁਯਗਿੱ ਦੀ ਨਾ ਪ੍ਭਰਣ ਕਾਯਨ ਉਸ ਗੁਯੂ ਜੀ ਦਾ ਦੁਸ਼ਭਣ ਫਣ ਪ੍ਗਆ ਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਪ੍ਵਯੁਿੱ ਧ ਷ਾਪ੍ ਸ਼ਾਂ ਕਯਨ ਰਿੱਗਾ ।

3. ਚਿੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਦਾ ਬਵਰ੅ਧ- ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਰਾਸ੆ਯ ਦਯਫਾਯ ਦਾ ਩ਰਬਾਵਸ਼ਾਰੀ ਅਪ੍ਧਕਾਯੀ ਷ੀ। ਉ਷ ਦੀ ਩ੁਿੱ ਤਯੀ ਦਾ ਪ੍ਯਸ਼ਤਾ ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ
ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਩ੁਿੱ ਤਯ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਦ੃ ਨਾਰ ਸ੅ਣਾ ਤ੄ਅ ਸ੅ਇਆ ਷ੀ। ਩ਯ ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਦ੃ ਸੰ ਕਾਯ ਦ੃ ਕਾਯਨ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਷ੰ ਗਤ ਦੀ ਷ਰਾਸ
ਭੰ ਨਦ੃ ਸ੅ਏ ਪ੍ਯਸ਼ਤਾ ਕਯਨ ਤੋਂ ਷ਾਫ਼ ਇਨਕਾਯ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਚੰ ਦੂ ਸ਼ਾਸ ਨੇ ਇ਷ ਨੂੰ ਆ਩ਣਾ ਅ਩ਭਾਨ ਷ਭਪ੍ਝਆ ਅਤ੃ ਉਸ ਗੁਯੂ ਜੀ ਦਾ
ਪ੍ਵਯ੅ਧੀ ਫਣ ਪ੍ਗਆ ।

4. ਜਸਾਂਗੀਰ ਦੀ ਧਾਰਬਮਿ ਅ਷ਬਸਣਸ਼ੀ਱ਤਾ- ਜਸਾਂਗੀਯ ਇਕ ਕਿੱ ਟੜ ਭੁ਷ਰਭਾਨ ਷ੀ। ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੂੰ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਵਧਦ੃
਩ਰਬਾਵ ਨਾਰ ਈਯਖਾ ਸ੅ਣ ਰਿੱਗੀ। ਉਸ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਭਿੱ ਤ ਦ੃ ਪ੍ਵ਷ਥਾਯ ਨੂੰ ਯ੅ਕਣਾ ਚਾਸੁੰ ਦਾ ਷ੀ।

5. ਤਤਿਾ਱ੀ ਿਾਰਨ- ਖੁ਷ਯ੅ ਨੇ ਯਾਜ ਗਿੱ ਦੀ ਩ਰਾ਩ਤ ਕਯਨ ਰਈ ਆ਩ਣ੃ ਪ੍਩ਤਾ ਜਸਾਂਗੀਯ ਪ੍ਵਯੁਿੱ ਧ ਪ੍ਵਦਯ੅ਸ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ ਷ੀ। ਪ੍ਕਸਾ ਜਾਂਦਾ
ਸ੄ ਪ੍ਕ ਖੁ਷ਯ੅ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੂੰ ਗ੅ਇੰਦਵਾਰ ਪ੍ਵਖ੃ ਪ੍ਭਪ੍ਰਆ। ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਭਪ੍ਯਆਦਾ ਅਨੁ਷ਾਯ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੇ ਉ਷ ਦਾ ਗੁਯੂ ਘਯ ਆਉਣ ਤ੃ ਆਦਯ-ਭਾਣ
ਕੀਤਾ ਅਤ੃ ਰੰਗਯ ਛਕਾਇਆ। ਩ਯ ਗੁਯੂ ਜੀ ਦ੃ ਪ੍ਵਯ੅ਧੀਆਂ ਨੇ ਜਸਾਂਗੀਯ ਦ੃ ਕੰ ਨ ਬਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤ੃। ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੇ ਖੁ਷ਯ੅ ਦੀ ਷ਸਾਇਤਾ ਕਯਨ ਦ੃
ਅ਩ਯਾਧ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਗਰਫ਼ਤਾਯੀ ਦ੃ ਆਦ੃ਸ਼ ਦ੃ ਪ੍ਦਿੱ ਤ੃ ਗਏ ਅਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਸੀਦ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ।

਩ਰਸ਼ਨ-3.਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਦਾ ਬ਷ੱ ਖ ਧਰਮ ਤ੃ ਿੀ ਩ਰਭਾਵ ਬ਩ਆ? ਵਰਨਣ ਿਰ੅ ।

ਉੱਤਯ -.਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਕਾਯਨ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਫਸੁਤ ਵਿੱ ਡਾ ਩ਪ੍ਯਵਯਤਨ ਆਇਆ ਪ੍ਜ਷ ਦ੃ ਸ੃ਠ ਪ੍ਰਖ੃ ਩ਰਬਾਵ
਩ਏ –

1.਷ਰੀ ਗੁਰੂ ਸਰਗ੅ਬ ਿੰ ਦ ਜੀ ਦੀ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ- ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਦਾ ਛ੃ਵੇਂ ਗੁਯੂ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਜੀ ਤ੃ ਫਸੁਤ ਡੂੰ ਘਾ ਩ਰਬਾਵ
ਪ੍਩ਆ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਭਪ੍ਸ਷ੂ਷ ਕੀਤਾ ਪ੍ਕ ਧਯਭ ਦੀ ਯਿੱ ਪ੍ਖਆ ਰਈ ਯਾਜ਷ੀ ਤਾਕਤ ਵੀ ਸ੅ਣੀ ਯੂਯੀ ਸ੄। ਇ਷ ਰਈ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ‘ਭੀਯੀ ਅਤ੃ ਩ੀਯੀ’
ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦ੅ ਤਰਵਾਯਾਂ ਧਾਯਨ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਸ੆ਰੀ ਸ੆ਰੀ ਷੄ਪ੍ਨਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਾਉਣੀ ਸ਼ੁਯੂ ਕੀਤੀ ਅਤ੃ ਅਕਾਰ ਤਖ਼ਤ ਷ਾਪ੍ਸਫ ਦਾ
ਪ੍ਨਯਭਾਣ ਕਯਵਾਇਆ। ਅਕਾਰ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਷ਾਯੀਆਂ ਯਾਜਨੀਪ੍ਤਕ ਗਤੀਪ੍ਵਧੀਆਂ ਚਰਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਷ਨ । ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਸਪ੍ਥਆਯ ਧਾਯਨ ਕਯਨ
ਰਿੱਗ ਗਏ ਅਤ੃ ਉਸ ਗੁਯੂ ਜੀ ਨੂੰ ਘ੅ੜ੃ ਅਤ੃ ਸਪ੍ਥਆਯ ਬੇਂਟ ਕਯਨ ਰਿੱਗ ਗਏ।
2. ਬ਷ੱ ਖ ਤ੃ ਮੁਗ਱ ਸ਼ਾ਷ਿਾਂ ਦ੃ ਷ ਿੰ ਧਾਂ ਬਵੱ ਚ ਟਿਰਾਅ- ਅਕਫਯ ਦ੃ ਷ਭੇਂ ਤਕ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਦ੃ ਭੁਗਰਾਂ ਨਾਰ ਵਧੀਆ ਷ਫੰ ਧ ਯਸ੃। ਩ਯ ਭੁਗ਼ਰ
਷ਭਯਾਟ ਜਸਾਂਗੀਯ ਦੁਆਯਾ ਫ੃ਦਯਦੀ ਨਾਰ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਸੀਦ ਕਯਨ ਕਾਯਨ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਕ੆ ਭ ਦਾ ਭੁਗਰਾਂ ਦ੃ ਨਾਰ ਟਕਯਾਅ
ਸ਼ੁਯੂ ਸ੅ ਪ੍ਗਆ ।

3. ਮੁਗ਱ ਸ਼ਾ਷ਿਾਂ ਦਾ ਬ਷ੱ ਖਾਂ ‘ਤ੃ ਅੱ ਬਤਆਚਾਰ- ਗੁਯੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ‘ਤ੃ ਯਾਜ਷ੀ ਅਿੱ ਪ੍ਤਆਚਾਯ ਦਾ ਦ੆ਯ ਸ਼ੁਯੂ ਸ੅ ਪ੍ਗਆ।
ਗੁਯੂ ਸਯਗ੅ਪ੍ਫੰ ਦ ਜੀ ਨੂੰ 1609 ਈ਷ਵੀ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਜਸਾਂਗੀਯ ਨੇ ਗਵਾਰੀਅਯ ਦ੃ ਪ੍ਕਰਹ੃ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਕ੄ਦ ਕਯ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ। ਭੁਗਰ ਫਾਦਸ਼ਾਸ ਔਯੰ ਗ ੃ਫ ਨੇ
1675 ਈ. ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਨ੆ਵੇਂ ਗੁਯੂ ਤ੃ਗ ਫਸਾਦਯ ਜੀ ਨੂੰ ਪ੍ਦਿੱ ਰੀ ਪ੍ਵਖ੃ ਸ਼ਸੀਦ ਕਯਵਾ ਪ੍ਦਿੱ ਤਾ।

4. ਬ਷ੱ ਖਾਂ ਬਵੱ ਚ ਏਿਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਬਵਿਾ਷- ਷ਰੀ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਸੀਦੀ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਜਫਯ- ਰ
ੁ ਭ ਦ੃ ਪ੍ਖ਼ਰਾਫ਼ ਭਯ-
ਪ੍ਭਟਣ ਰਈ ਪ੍ਤਆਯ ਸ੅ ਗਏ। ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਪ੍਷ਿੱ ਖ ਧਯਭ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਪ੍ਵਸ਼ਵਾ਷ ਸ੅ਯ ਩ਿੱ ਕਾ ਸ੅ ਪ੍ਗਆ।

ਇ਷ ਤਯਹਾਂ ਗੁਯੂ ਅਯਜਨ ਦ੃ਵ ਜੀ ਦ੃ ਸ਼ਸੀਦੀ ਪ੍਷ਿੱ ਖਾਂ ਰਈ ਩ਰ੃ਯਨਾ ਦਾ ਷ਯ੅ਤ ਫਣੀ ਅਤ੃ ਉਨਹਾਂ ਪ੍ਵਿੱ ਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਬਾਵਨਾ ਦਾ ਪ੍ਵਕਾ਷
ਸ੅ਇਆ।

ਬਤਆਰ ਿਰਤਾ- ਷ਰ ਜੀਤ ਿ੆ ਰ, (਷.਷. ਬਮ਷ਟਰ੄਷)

਷.਷.਷.਷. ਰਿੰ ਘਬੜਆ਱ (ਮਾਨ਷ਾ)

Vetted by:- ਰਣਜੀਤ ਿ੆ ਰ (਷.਷. ਬਮ਷ਟਰ੄਷)

਷.਷.਷.਷ਮਾਰਟ ਷ਿੂ਱ ਬਤੱ ੜ (ਗੁਰਦਾ਷਩ੁਰ)

 ਸ਼ੇਣੀ: 9ਿੀਂ ਸਮਾਥਜਕ ਥਿਥਗਆਨ
(ਇਥਤਹਾਸ)
ਪਾਠ - 5 ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ (Back Exercises)

ੳ) ਬਹੁ ਥਿਕਲਪੀ ਪਰਸ਼ਨ –

1. ਪੁਰਾਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਆਰਥਿਕ ਗਤੀਥਿਧੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਥਕਸ ਦੁਆਰਾ ਚੁੁੱ ਥਕਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ?

ੳ) ਚਰਚ ਅ) ਕੇਵਲ ਅਮੀਰ ੲ) ਤੀਜਾ ਵਰਗ ਸ) ਕੇਵਲ ਰਾਜਾ

ਉੱਤਰ : ਤੀਜਾ ਿਰਗ

ਂ ੋਥਨਟ੍ੀ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਥਕਸ ਰਾਜੇ ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੀ?

2. ਅਸਟ੍ਰੀਅਨ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਮੈਰੀ ਐਟ੍

ੳ)ਲੂਈਸ ਤੀਜਾ ਅ)ਲੂਈਸ 14ਵਾਂ ੲ)ਲੂਈਸ 15ਵਾਂ ਸ)ਲੂਈਸ 16ਵਾਂ

ਉੱਤਰ : ਲੂਈਸ 16ਿਾਂ

3. ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦਾ ਰਾਜਾ ਕਦੋਂ ਬਣਾਇਆ?

ੳ)1805 ਈ. ਅ)1804 ਈ. ੲ)1803 ਈ. ਸ)1806 ਈ.

ਉੱਤਰ :1804 ਈਸਿੀ

4. ਫਰਾਂਸ ਥਿੁੱ ਚ ਟ੍ੈਥਨਸ ਕੋਰਟ੍ ਸਹੁੂੰ ਕਦੋਂ ਚੁੁੱ ਕੀ ਗਈ?

ੳ) 4 ਜੁਲਾਈ,1789 ਈ: ਅ) 20 ਜੂਨ,1789 ਈ: ੲ) 4 ਅਗਸਤ,1789 ਈ: ਸ) 5 ਮਈ, 1789 ਈ:

ਉੱਤਰ : 20 ਜੂਨ,1789 ਈ:

5. ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਥਿਸ਼ੇ ਥਿਚ ਸਭਾ (ਕਨਿੈਨਸਨ) ਕੀ ਸੀ?

ੳ) ਇੱ ਕ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਸਕੂਲ ਅ) ਨਵੀਂ ਚੁਣੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ੲ) ਕਲੱਬ ਸ) ਇਕ ਔਰਤ ਸਭਾ

ਉੱਤਰ :ਨਿੀਂ ਚੁਣੀ ਪਰੀਸ਼ਦ

6. ਮਾਨਟ੍ੈਸਥਕਊ ਨੇ ਥਕਹੜੇ ਥਿਚਾਰ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਕੀਤਾ?

ਓ) ਦੈਵੀ ਅਧਿਕਾਰ ਅ) ਸਮਾਧਜਕ ਸਮਝੌਤਾ ੲ) ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵੰ ਡ ਸ) ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸੰ ਤੁਲਨ

ਉੱਤਰ-ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਿੂੰ ਡ ।
7. ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਇਥਤਹਾਸ ਥਿਚ ਥਕਸ ਸਮੇਂ ਨੂੂੰ ਆਤੂੰ ਕ ਦੇ ਦੌਰ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਥਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ੳ)1792ਈ:-93ਈ. ਅ)1774ਈ:-76ਈ. ੲ)1793ਈ:-94ਈ. ਸ)1804ਈ:-15ਈ.

ਉੱਤਰ:1793ਈ:-94ਈ.

ਅ) ਖਾਲੀ ਿਾਂਿਾਂ ਭਰੋ:

1. ਇੱ ਕ ਧਸਰ ਕੱ ਟਣ ਵਾਲਾ ਯੰ ਤਰ ਸੀ, ਧਜਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀਆਂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਗੁਲੂਟ੍ਾਈਨ ।

2. ਬੈਸਟਾਈਲ ਦਾ ਹਮਲਾ 14 ਜੁਲਾਈ 1789 ਈਸਿੀ ਧਵੱ ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

3.1815 ਈਸਵੀ ਧਵਚ ਵਾਟਰਲੂ ਦੀ ਜੰ ਗ ਧਵੱ ਚ ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਬੋਨਾਪਾਰਟ੍ ਹਾਰ ਧਗਆ।

4. ਜੈਕੋਧਬਨ ਕਲੱਬ ਦਾ ਆਗੂ ਮੈਕਸੀਥਮਲਾਨ ਰੋਬਸਪਾਇਰੀ ਸੀ ।

5. ’ਸੋਸ਼ਲ ਕੰ ਟਰੈਕਟ’ ਪ੍ੁਸਤਕ ਦਾ ਲੇ ਖਕ ਰੂਸੋ ਹੈ ।

6. ਮਾਰਸੀਧਲਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਰੋਜਰ ਡੀ ਲਾਈਸਲੇ ਨੇ ਕੀਤੀ ।

ੲ) ਸਹੀ ਥਮਲਾਨ ਕਰੋ:

1. ਥਕਲਹੇ ਨੁਮਾ ਜੇਲਹ ਗੁਲੂਟ੍ਾਈਨ

2. ਚਰਚ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਪਤ ਟ੍ੈਕਸ ਜੈਕੋਥਬਨ

3. ਬੂੰ ਦੇ ਦਾ ਥਸਰ ਕੁੱ ਟ੍ਣਾ ਰੂਸੋ

4. ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਮੁੱ ਧ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦਾ ਕਲੁੱਬ ਥਬਸਟ੍ਾਈਲ

5. ‘ਦਾ ਸੋਸ਼ਲ ਕੂੰ ਟ੍ਰੈਕਟ੍’ ਥਟ੍ੁੱ ਿੇ

ਉੱਤਰ: 1.ਧਕਲਹੇਨੁਮਾ ਜੇਲਹ ਧਬਸਟਾਈਲ

2.ਚਰਚ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਟੈਕਸ ਧਟੱ ਥੇ

3.ਬੰ ਦੇ ਦਾ ਧਸਰ ਕੱ ਟਣਾ ਗੁਲੂਟਾਇਨ

4.ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਮੱ ਿ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦਾ ਕਲੱਬ ਜੈਕੋਧਬਨ

5. ‘ਦਾ ਸੋਸ਼ਲ ਕੰ ਟਰੈਕਟ’ ਰੂਸੋ

 2. ਬਹੁਤ ਛੋਟ੍ੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾਲੇ ਪਰਸ਼ਨ-

ਪਰ:1. ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਕਦੋਂ ਹੋਈ ?

ਉੱਤਰ: 1789 ਈਸਵੀ ਧਵੱ ਚ ।

ਪਰ:2. ਜੈਕੋਥਬਨ ਕਲੁੱਬ ਦਾ ਆਗੂ ਕੌ ਣ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ- ਮੈਕਸੀਧਮਲਾਨ ਰੋਬਸਪ੍ਾਇਰੀ ।

ਪਰ:3. ਡਾਇਰੈਕਟ੍ਰੀ ਕੀ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ: ਪ੍ੰ ਜ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਕੌਂ ਧਸਲ ।

ਪਰ:4. ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਸਮਾਜ ਥਿਚ ਕੌ ਣ ਕਰ ਥਦੂੰ ਦਾ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ: ਤੀਸਰਾ ਵਰਗ ।

ਪਰ:5. ਰਾਜ ਨੂੂੰ ਥਦੁੱ ਤੇ ਜਾਣ ਿਾਲੇ ਕਰ ਨੂੂੰ ਕੀ ਕਥਹੂੰ ਦੇ ਸਨ?

ਉੱਤਰ: ਟਾਇਲੇ ।

ਪਰ:6. ਥਕਹੜੇ ਿਰਗਾਂ ਨੂੂੰ ਟ੍ੈਕਸ ਤੋਂ ਛੋਟ੍ ਸੀ?

ਉੱਤਰ: ਪ੍ਧਹਲੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਵਰਗ ਨੂੰ ।

ਪਰ:7.ਥਕਸਾਨਾਂ ਨੂੂੰ ਥਕੂੰ ਨੇਹ ਤਰਹਾਂ ਦੇ ਕਰ ਦੇਣੇ ਪੈਂਦੇ ਸਨ ?

ਉੱਤਰ-ਧਕਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਤਰਹਾਂ ਦੇ ਕਰ ਦੇਣੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਸਨ-ਧਟੱ ਥੇ ਅਤੇ ਟਾਇਲੇ ।

ਪਰ:8. ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟ੍ਰੀ ਗੀਤ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ -ਮਾਰਸੇਇਸ ।

ਸ. ਅੂੰ ਤਰ ਦੁੱ ਸੋ-

1.ਪਥਹਲਾ ਿਰਗ ਅਤੇ ਤੀਸਰਾ ਿਰਗ

ਉੱਤਰ-ਪਥਹਲਾ ਿਰਗ- ਪ੍ਧਹਲਾ ਵਰਗ ਅੱ ਗੋਂ ਦੋ ਧਹੱ ਧਸਆਂ ਧਵੱ ਚ ਵੰ ਧਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ- ਉੱਚ ਪ੍ਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਾਿਾਰਨ ਪ੍ਾਦਰੀ। ਉੱਚ
ਪ੍ਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਧਵਚ ਪ੍ਰਿਾਨ ਪ੍ਾਦਰੀ, ਿਰਮ ਅਧਿਅਕਸ਼ ਅਤੇ ਮਹੰ ਤ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਧਕ ਫਰਾਂਸ ਧਵੱ ਚ ਧਗਰਜਾ ਘਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਿ

ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਿਾਨ ਪ੍ਾਦਰੀ ਕੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਧਖਆ ਦਾ 1% ਧਹੱ ਸਾ ਸਨ, ਜੋ ਧਗਰਜਾ ਘਰ ਦੀ ਸੰ ਪ੍ਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ

ਨੂੰ ਲੋ ਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਟੈਕਸ ਟੈਕਸ ਇੱ ਕੱ ਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ। ਸਾਿਾਰਨ ਪ੍ਾਦਰੀ ਈਸਾਈ ਮੱ ਠਾਂ ਧਵੱ ਚ ਰਧਹੰ ਦੇ ਸਨ ਤੇ ਧਗਰਜਾਘਰ ਧਵੱ ਚ

ਅਧਿਆਤਮਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਧਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਇੰ ਨਹੀ ਘੱ ਟ ਸੀ ਧਕ ਉਹ ਇੱ ਕ ਸਾਿਾਰਨ ਜੀਵਨ ਵੀ ਮੁਸ਼ਧਕਲ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਸਨ।
ਤੀਸਰਾ ਿਰਗ- ਇਸ ਵਰਗ ਧਵੱ ਚ ਕੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਧਖਆ ਦੇ 97% ਲੋ ਕ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਵਰਗ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਧਜਕ ਤੇ

ਆਰਧਥਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ੱ ਛੜੇਪ੍ਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਧਵੱ ਚ ਅਮੀਰ ਵਪ੍ਾਰੀ, ਅਦਾਲਤੀ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ,

ਧਕਸਾਨ, ਕਾਰੀਗਰ, ਛੋਟੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ, ਭੂਮੀ ਰਧਹਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਨਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਿ ਟੈਕਸ ਦੇਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ।

2. ਥਟ੍ੁੱ ਿੇ ਤੇ ਟ੍ਾਇਲੇ

ਉੱਤਰ-ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਧਕਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰ ਦੇਣੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਸਨ ਥਟ੍ੁੱ ਿੇ ਅਤੇ ਟ੍ਾਇਲੇ । ਥਟ੍ੁੱ ਿੇ ਕਰ ਧਗਰਜਾਘਰ ਨੂੰ ਧਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ

ਸੀ ਅਤੇ ਟ੍ਾਇਲੇ ਕਰ ਰਾਜ ਨੂੰ ਧਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।

3. ਛੋਟ੍ੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾਲੇ ਪਰਸ਼ਨ:-

ਪਰਸ਼ਨ-1.ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਪਥਹਲਾਂ ਸਮਾਜ ਥਕਸ ਤਰਾਂ ਿੂੰ ਥਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ-ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਧਹਲਾਂ ਸਮਾਜ ਧਤੰ ਨ ਵਰਗਾਂ ਧਵਚ ਵੰ ਧਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ-

ਉੱਤਰ-ਪਥਹਲਾ ਿਰਗ- ਪ੍ਧਹਲਾ ਵਰਗ ਅੱ ਗੋਂ ਦੋ ਧਹੱ ਧਸਆਂ ਧਵੱ ਚ ਵੰ ਧਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ- ਉੱਚ ਪ੍ਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਾਿਾਰਨ ਪ੍ਾਦਰੀ। ਉੱਚ
ਪ੍ਾਦਰੀ ਦੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਧਵਚ ਪ੍ਰਿਾਨ ਪ੍ਾਦਰੀ, ਿਰਮ ਅਧਿਅਕਸ਼ ਅਤੇ ਮਹੰ ਤ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਧਕ ਫਰਾਂਸ ਧਵੱ ਚ ਧਗਰਜਾ ਘਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਿ

ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਿਾਨ ਪ੍ਾਦਰੀ ਕੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਧਖਆ ਦਾ 1% ਧਹੱ ਸਾ ਸਨ, ਜੋ ਧਗਰਜਾ ਘਰ ਦੀ ਸੰ ਪ੍ਤੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ

ਨੂੰ ਲੋ ਕਾਂ ਕੋਲੋਂ ਟੈਕਸ ਟੈਕਸ ਇੱ ਕੱ ਠਾ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਸੀ। ਸਾਿਾਰਨ ਪ੍ਾਦਰੀ ਈਸਾਈ ਮੱ ਠਾਂ ਧਵੱ ਚ ਰਧਹੰ ਦੇ ਸਨ ਤੇ ਧਗਰਜਾਘਰ ਧਵੱ ਚ

ਅਧਿਆਤਮਕ ਸੇਵਾਵਾਂ ਧਦੰ ਦੇ ਸਨ। ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਇੰ ਨਹੀ ਘੱ ਟ ਸੀ ਧਕ ਉਹ ਇੱ ਕ ਸਾਿਾਰਨ ਜੀਵਨ ਵੀ ਮੁਸ਼ਧਕਲ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਸਨ।

ਦੂਸਰਾ ਿਰਗ- ਇਸ ਵਰਗ ਧਵਚ ਕੁਲੀਨ ਅਤੇ ਰਈਸ ਲੋ ਕ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਧਜਨਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਟੈਕਸ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀ ਰਾਹੀਂ

ਿਨ ਇਕੱ ਠਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਕੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਧਖਆ ਦਾ 2% ਧਹੱ ਸਾ ਸਨ।

ਤੀਸਰਾ ਿਰਗ- ਇਸ ਵਰਗ ਧਵੱ ਚ ਕੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਧਖਆ ਦੇ 97% ਆਉਂਦੇ ਸਨ ।ਇਸ ਵਰਗ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਧਜਕ ਤੇ ਆਰਧਥਕ

ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ੱ ਛੜੇਪ੍ਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਧਵੱ ਚ ਅਮੀਰ ਵਪ੍ਾਰੀ, ਅਦਾਲਤੀ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਧਿਕਾਰੀ,ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ, ਧਕਸਾਨ,

ਕਾਰੀਗਰ, ਛੋਟੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ, ਭੂਮੀ ਰਧਹਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਇਨਹਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਿ ਟੈਕਸ ਦੇਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ।

ਪਰਸ਼ਨ-2.ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਥਿੁੱ ਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਰੇ ਥਲਖੋ ?

ਉੁੱਤਰ- ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਧਕਸੇ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ ਸਰਗਰਮ ਨਾਗਧਰਕ ਨਾ ਮੰ ਧਨਆ ਪ੍ਰੰ ਤੂ ਕਰਾਂਤੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨਹਾਂ ਦੀ

ਭੂਧਮਕਾ ਕਾਫ਼ੀ ਸਰਗਰਮ ਸੀ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਕਰਾਂਤੀ ਧਵੱ ਚ ਭਾਗ ਇਸ ਉਮੀਦ ਨਾਲ ਧਲਆ ਧਕ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਬੇਹਤਰ

ਬਣਾਏਗੀ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰ ਤਨਖਾਹ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਅੰ ਦੋਲਨ ਚਲਾਇਆ। ਕਰਾਂਤੀ ਨੇ ਸਮੇਂ ਉਲੰਪ੍ੇ ਦੇ ਗਾਜਸ

ਇਕ ਸਰਗਰਮ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਧਹਲਾ ਆਗੂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ‘ਤੇ ਨਾਗਧਰਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੋਸ਼ਣਾ-ਪ੍ੱ ਤਰ ਦਾ ਧਵਰੋਿ

ਕੀਤਾ ਧਕਉਂਧਕ ਉਸ ਧਵਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨਹਾਂ ਮੂਲ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰੱ ਧਖਆ ਧਗਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜੈਕੋਧਬਨ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਔਰਤਾਂ ਦੇ

ਕਲੱਬ ਬੰ ਦ ਕਰਨ ਦੀ ਆਲੋ ਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਧਦੱ ਤਾ ਧਗਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਸਕੂਲੀ

ਧਸੱ ਧਖਆ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰ ਧਦੱ ਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਧਵੱ ਚ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ੜਹਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਧਹਤ ਕੀਤਾ ਧਗਆ। ਤਕਰੀਬਨ 150 ਸਾਲ

ਬਾਅਦ 1946 ਈਸਵੀ ਧਵੱ ਚ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਧਮਧਲਆ ।
ਪਰਸ਼ਨ-3.ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਨੂੂੰ ਪਰਭਾਥਿਤ ਕਰਨ ਿਾਲੇ ਥਤੂੰ ਨ ਪਰਮਖ ੁੁੱ ਲੇ ਖਕਾਂ/ ਦਾਰਸ਼ਥਨਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸੂੰ ਖੇਪ ਥਿਚ ਥਲਖੋ ।

ਉੱਤਰ-ਿਾਲਤੇਅਰ- ਵਾਲਤੇਅਰ ਨੇ ਆਪ੍ਣੀਆਂ ਧਲਖਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਲੀਨਾਂ ਤੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਕੜ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਧਲਆਂਦਾ। ਉਸ ਦਾ

ਧਵਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਧਕ ਸਾਰੇ ਿਰਮ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਹਨ ਤੇ ਤਰਕ ਦੇ ਧਿਲਾਫ਼ ਹਨ ।

ਰੂਸੋ– ਰੂਸੋ ਨੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਧਵਰੁੱ ਿ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਤੇ ਇਕ ਲੋ ਕਤੰ ਤਰੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪ੍ਨਾ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਧਦੱ ਤਾ। ਉਸ ਨੇ

ਧਕਹਾ ਧਕ ਮਨੁੱਖ ਸੁਤੰਤਰ ਪ੍ੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਧਫਰ ਵੀ ਉਹ ਜ਼ੰ ਜੀਰਾਂ ਧਵੱ ਚ ਜਕਧੜਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਲੋ ਕਤੰ ਤਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿੀਆ

ਸਰਕਾਰ ਮੰ ਧਨਆ ਹੈ।

ਮਾਨਟ੍ੈਸਥਕਊ- ਉਸ ਨੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਦੈਵੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਧਦੱ ਤੀ ਅਤੇ ਸੰ ਧਵਿਾਨਕ ਰਾਜਤੰ ਤਰ ਦੀ ਰੂਪ੍ ਰੇਖਾ ਧਤਆਰ ਕੀਤੀ ।

ਪਰਸ਼ਨ-4. ਰਾਜਤੂੰ ਤਰ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ?

ਉੱਤਰ- ਰਾਜਤੰ ਤਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਜੋ ਰਾਜੇ ਜਾਂ ਰਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ੀੜਹੀ

ਦਰ ਪ੍ੀੜਹੀ ਚਲਦਾ ਹੈ।

ਪਰਸ਼ਨ-5.ਰਾਸ਼ਟ੍ਰੀ ਸੂੰ ਥਿਧਾਨ ਸਭਾ ‘ਤੇ ਸੂੰ ਖੇਪ ਨੋਟ੍ ਥਲਖੋ।

ਉੱਤਰ-ਤੀਜੇ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿੀਆਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ -ਆਪ੍ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿ ਦੱ ਸਦੇ ਹੋਏ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ

ਅਤੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱ ਕੀ ਤੇ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਲਈ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪ੍ਧਹਲਾਂ ਅਲੱਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ ।ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਧਲਖਤੀ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਦਾ ਖਰੜਾ 1791

ਈ. ਧਵੱ ਚ ਪ੍ੂਰਾ ਹੋ ਧਗਆ। ਇਸ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਧਵਿਾਨਪ੍ਾਧਲਕਾ, ਕਾਰਜਪ੍ਾਧਲਕਾ ਅਤੇ ਧਨਆਂਪ੍ਾਧਲਕਾ ਧਵੱ ਚ ਵੰ ਡ ਧਦੱ ਤਾ।

ਇਸ ਨਵੇਂ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਨੂੰ ਇੱ ਕ ਸੰ ਧਵਿਾਨਕ ਰਾਜਤੰ ਤਰ ਧਵਚ ਬਦਲ ਧਦੱ ਤਾ ।

4. ਿੁੱ ਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾਲੇ ਪਰਸ਼ਨ

ਪਰਸ਼ਨ-1.ਉਨਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਿਰਣਨ ਕਰੋ ਥਜਸ ਕਾਰਨ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਹੋਈ ।

ਉੱਤਰ:-.ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਇਧਤਹਾਸ ਦੀ ਇਕ ਅਧਹਮ ਘਟਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਾਂਤੀ ਨੇ ਇਧਤਹਾਸ ‘ਤੇ ਬਹੁਤ ਡੂੰ ਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਾਇਆ ।
1. 1780 ਦੇ ਸਮੇਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਰਕਾਰ ਧਵੱ ਤੀ ਸੰ ਕਟ ਨੂੰ ਘੱ ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਟੈਕਸ ਵਿਾਉਣ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ
ਨਾਲ ਲੋ ਕਾਂ ਧਵੱ ਚ ਰੋਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ੈਦਾ ਹੋਈ ।ਧਜਸ ਨੇ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਲਈ ਰਾਹ ਪ੍ੱ ਿਰਾ ਕੀਤਾ।
2. ਰਾਜਤੰ ਤਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰਾਜਾ ਆਪ੍ਣੇ ਆਪ੍ ਨੂੰ ਰੱ ਬ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿ ਮੰ ਨਦਾ ਸੀ ।
3.ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱ ਲ ਰਹੇ ਯੁੱ ਿਾਂ ਕਾਰਨ ਸੈਨਾ ਦੇ ਰੱ ਖ ਰਖਾਵ, ਵਰਸੈਧਲਜ਼ ਦੇ ਮਧਹਲਾਂ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਤੇ ਿਰਚ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ
ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਖਰਚ ਨੇ ਫਰਾਂਸ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਖਾਲੀ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ ਸੀ।
4 .ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਮਾਜ ਧਤੰ ਨ ਵਰਗਾਂ ਧਵੱ ਚ ਵੰ ਧਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ- ਪ੍ਾਦਰੀ ਵਰਗ, ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਤੇ ਸਿਾਰਨ ਵਰਗ। ਤੀਜੇ ਵਰਗ ਨੂੰ ਸਭ
ਤੋਂ ਧਜ਼ਆਦਾ ਟੈਕਸ ਦੇਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ ।
5.ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਅਰਥਧਵਵਸਥਾ ਮੁਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਤੇ ਅਿਾਧਰਤ ਸੀ। ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਧਕਸਾਨ ਕਰਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਹੇਠ ਦੱ ਬੇ ਹੋਏ ਸਨ।
6.ਧਕਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰ- ਧਟੱ ਥੇ ਅਤੇ ਟਾਈਲੇ ਵੀ ਦੇਣੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਸਨ।
7.ਪ੍ੜਹੇ ਧਲਖੇ ਲੋ ਕਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਨ ਕਰਾਂਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੋਿਨ ਅੰ ਦੋਲਨ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ।
8.ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਧਵਦਵਾਨ ਧਜਵੇਂ ਧਕ ਵਾਲਤੇਅਰ, ਰੂਸੋ ਅਤੇ ਮਾਨਟੈਸਧਕਊ ਆਧਦ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਵਿੀਕੀਆਂ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪ੍ਾਇਆ ਅਤੇ
ਹੋ ਰਹੇ ਭੇਦਭਾਵ ਅਸਮਾਨਤਾ ਧਵਰੁੱ ਿ ਲੋ ਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ।
ਪਰਸ਼ਨ-2.ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦੇ ਪੜਾਿਾਂ ਬਾਰੇ ਥਿਸਿਾਰ ਨਾਲ ਥਲਖੋ ।

ਉੱਤਰ- 1. ਟ੍ੈਥਨਸ ਕੋਰਟ੍ ਸਹੁੂੰ - 17 ਜੂਨ 1789 ਨੂੰ ਤੀਸਰੇ ਵਰਗ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਆਪ੍ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਜਨਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿ ਹੋਣ ਦਾ
ਦਾਅਵਾ ਕਰਧਦਆਂ ਮਨੁੁੱਖੀ ਅਥਧਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੁੱ ਤਰ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। 20 ਜੂਨ 1789 ਨੂੰ ਤੀਸਰੇ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋ ਕਾਂ ਨੇ ਇਨਡੋਰ
ਟੈਧਨਸ ਕੋਰਟ ਧਵੱ ਚ ਆਪ੍ਣੀ ਬੈਠਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਧਕ ਕਦੀ ਵੱ ਖਰੇ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਲੋ ੜ ਪ੍ਏਗੀ ਦੁਬਾਰਾ
ਇਕੱ ਠੇ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਤੀਸਰੇ ਵਰਗ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿੀਆਂ ਵੱ ਲੋਂ ਸਹੁੰ ਚੁੱ ਕੀ ਗਈ ਤੇ ਦਸਤਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ।

ਲੂਈਸ 16ਵਾਾ਼ ਇਨਹਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਧਕਆ ਉਸ ਨੇ ਅਸੈਂਬਲੀ ਨੂੰ ਭੰ ਗ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ।ਉਸ ਨੇ ਫੌਜ
ਬੁਲਾ ਲਈ ਤੇ ਅਫ਼ਵਾਹ ਫੈਲਾ ਧਦੱ ਤੀ ਧਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਗੂ ਆਂ ਨੂੰ ਧਗਰਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਧਲਆ ਜਾਵੇਗਾ।
14 ਜੁਲਾਈ 1789 ਨੂੰ ਗੁੱ ਸੇ ਧਵੱ ਚ ਆਈ ਭੀੜ ਨੇ ਸਿਤ ਸੁਰੱਧਖਆ ਵਾਲੀ ਧਕਲਹੇ ਦੀ ਜੇਲਹ(ਬੈਸਟੀਲ) ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ। ਬੈਸਟੀਲ ਨੂੰ
ਘੇਰਨ ਨਾਲ ਕਰਾਂਤੀ ਧਸਖਰਾਂ ‘ਤੇ ਪ੍ੁੱ ਜ ਗਈ ।ਬੈਸਟੀਲ ਦੇ ਪ੍ਤਨ ਨਾਲ ਰਾਜਤੰ ਤਰ ਦਾ ਅੰ ਤ ਹੋ ਧਗਆ ।
2.ਰਾਸ਼ਟ੍ਰੀ ਪਰੀਸ਼ਦ- ਤੀਜੇ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿੀਆਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਆਪ੍ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਧਨਿੀ ਦੱ ਸਦੇ ਹੋਏ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਐਲਾਨ
ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ ਤੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱ ਕੀ ਧਕ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਲਈ ਸੰ ਧਵਿਾਨ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪ੍ਧਹਲਾਂ ਅਲੱਗ ਨਹੀਂ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਕੇਵਲ ਸਾਮੰ ਤਵਾਦ
ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨੂੰ ਿਤਮ ਕਰਨ ਧਵੱ ਚ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸਗੋਂ ਇਸਨੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਇਸ
ਕਰਾਂਤੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ।

3.ਜੈਕੋਥਬਨ- ਫਰਾਂਸ ਧਵੱ ਚ ਰਾਜਨੀਧਤਕ ਕਲੱਬ ਲੋ ਕਾਂ ਦੇ ਇਕੱ ਠ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ। ਇਨਹਾਂ ਕਲੱਬਾਂ ਧਵੱ ਚੋਂ ਫਰਾਂਸ ਦਾ ਜੈਕੋਧਬਨ
ਕਲੱਬ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਧਸੱ ਿ ਕਲੱਬ ਸੀ। ਇਹ ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਤੇ ਧਪ੍ਛੜੇ ਤਬਧਕਆਂ ਦੇ ਲੋ ਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰ ਧਿਤ ਸੀ। ਇਨਹਾਂ ਧਵਚ ਛੋਟੇ
ਦੁਕਾਨਦਾਰ, ਕਾਰੀਗਰ, ਮੋਚੀ, ਘੜੀ ਸਾਜ਼ ਤੇ ਧਦਹਾੜੀਦਾਰ ਕਾਮੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਨਹਾਂ ਦਾ ਆਗੂ ਮੈਕਸੀਧਮਲਾਨ ਰੋਬਸਪ੍ਾਇਰੀ ਸੀ । ਖਾਣ
-ਪ੍ੀਣ ਦੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱ ਿਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਘੱ ਟ ਪ੍ੂਰਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੋ ਕਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਦੇ ਗੁੱ ਸੇ ਨੂੰ ਦੇਖਧਦਆਂ ਜੈਕੋਧਬਨਾਂ
ਨੇ 1792 ਈ. ਧਵੱ ਚ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਤੁਲੇਰਾਈ ਦੇ ਮਧਹਲਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਧਲਆ ਅਤੇ ਰਾਜੇ ਦੇ ਅੰ ਗ ਰੱ ਧਖਅਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ
ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਧਦੱ ਤਾ। ਰੋਬਸਪ੍ਾਈਰੀ ਨੇ ਲੋ ਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਤੀ ਨਾਲ ਕਾਬੂ ਰੱ ਖਣ ‘ਤੇ ਸਿਤ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪ੍ਣਾਈ। ਰੋਬਸਪ੍ਾਈਰੀ
ਨੇ ਆਪ੍ਣੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰ ਨਹੀ ਸਿਤੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪ੍ਣੇ ਸਮਰਥਕ ਵੀ ਇਨਹਾਂ ਨੀਤੀਆਂ ਚ ਨਰਮੀ ਦੀ ਮੰ ਗ ਕਰਨ
ਲੱਗੇ। ਅੰ ਤ ਉਸ ਨੂੰ ਜੁਲਾਈ 1794 ਈਸਵੀ ਧਵੱ ਚ ਗੁਲੂਟਾਇਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਕੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਧਦੱ ਤਾ ।
4. ਡਾਇਰੈਕਟ੍ਰੀ- ਰੋਬਸਪ੍ਾਈਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੈਕੋਧਬਨ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅੰ ਤ ਹੋ ਧਗਆ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਸਮਾਜ
ਦੇ ਅਮੀਰ ਲੋ ਕਾਂ ਨੇ ਰਾਜਸੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪ੍ਣੇ ਹੱ ਥਾਂ ‘ਚ ਲੈ ਧਲਆ। 1795ਈ. ਤੋਂ 1799ਈ.ਤੱ ਕ ਫਰਾਂਸ ਧਵੱ ਚ
ਡਾਇਰੈਕਟਰੀ ਦਾ ਰਾਜ ਧਰਹਾ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜ ਮੈਂਬਰੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰੀ ਕੌਂ ਸਲ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਦੋ ਧਵਿਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ। ਧਵਿਾਨ
ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਅਤੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਧਵਚਕਾਰ ਅਕਸਰ ਝੜਪ੍ਾਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਧਹੰ ਦੀਆਂ। ਇਸ ਆਪ੍ਸੀ ਧਖੱ ਚੋਤਾਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ੈਦਾ ਹੋਈ ਰਾਜਨੀਤਕ
ਅਸਧਥਰਤਾ ਕਾਰਨ ਫਰਾਂਸ ਧਵੱ ਚ ਨੈਪ੍ੋਲੀਅਨ ਬੋਨਾਪ੍ਾਰਟ ਦੀ ਫੌਜੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਰਸਤਾ ਖੁੱ ਲਹ ਧਗਆ।
5. ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਬੋਨਾਪਾਰਟ੍- ਨੈਪ੍ੋਲੀਅਨ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਜੋ ਇਟਲੀ ਉੱਤੇ ਆਪ੍ਣੀਆਂ ਧਜੱ ਤਾਂ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਧਸੱ ਿ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੇ
1799 ਈਸਵੀ ਧਵੱ ਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੱ ਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਪ੍ਰ 1804 ਈਸਵੀ ਧਵਚ ਉਸਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਆਪ੍ ਨੂੰ ਫਰਾਂਸ ਦਾ ਸਮਰਾਟ ਘੋਧਸ਼ਤ
ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ। ਉਸਨੇ ਕਈ ਆਿੁਧਨਕ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਏ ਧਜਵੇਂ ਧਨਿੱਜੀ ਸੰ ਪ੍ਤੀ ਦੀ ਸੁਰੱਧਖਆ, ਨਾਪ੍ ਤੋਲ ਦੀ ਇਕਸਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਸਰਕਾਰ ਦੇ
ਕੇਂਦਰੀਕਰਨ, ਬੈਂਕ ਆਫ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਸਥਾਪ੍ਨਾ ਅਤੇ ਇਕਸਾਰ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਕੂਲੀ ਧਵੱ ਧਦਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਧਦ। 1815
ਈਸਵੀ ਧਵਚ ਉਹ ਵਾਟਰਲੂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਧਵੱ ਚ ਹਾਰ ਧਗਆ। ਅੰ ਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਰ ਇੱ ਕ ਟਾਪ੍ੂ ਸੇਂਟ ਹੇਲੀਨਾ ਧਵੱ ਚ ਕੈਦ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ
ਧਜੱ ਥੇ 5 ਮਈ 1821 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।
ਪਰਸ਼ਨ - 3. ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦੇ ਕੀ ਪਰਭਾਿ ਪਏ ?

ਉੱਤਰ- 1. ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਸੰ ਸਾਰ ਦੇ ਇਧਤਹਾਸ ਧਵੱ ਚ ਪ੍ਰਮਖ ੁੱ ਘਟਨਾ ਮੰ ਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਅੰ ਤ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ।

2. ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਧਵਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋ ਕਾਂ ਦੇ ਆਮ ਜੀਵਨ ਧਵੱ ਚ ਧਲਆਉਣ ਲਈ ਕਈ

ਕਾਨੂੰਨ ਪ੍ਾਸ ਕੀਤੇ ।

3. ਪ੍ੁਰਾਣੇ ਰਾਜ ਧਵੱ ਚ ਕੁੱ ਝ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਧਮਲੇ ਧਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਿਤਮ ਕਰ ਧਦੱ ਤੇ।

4. ਮਨੁੱਖ ‘ਤੇ ਨਾਗਧਰਕਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪ੍ੱ ਤਰ ਧਵਚ ਉਨਹਾਂ ਲਈ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੁਧਨਸ਼ਧਚਤ ਕੀਤੀ ਗਈ।

5. ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਰਥ ਧਦੱ ਤੇ ।

6. ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਦੀ ਿਾਰਨਾ ਧਵਕਸਤ ਹੋਈ ਧਜਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਧਕ ਲੋ ਕ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱ ਢਲਾ

ਸੋਮਾ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ।

7. ਪ੍ਾਦਰੀ ਅਤੇ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੇ ਧਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਤਾਕਤ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱ ਦ ਤਕ ਆਮ ਲੋ ਕਾਂ ਦੇ ਹੱ ਥਾਂ

ਧਵੱ ਚ ਆ ਗਈ।

8. ਮੱ ਿ ਵਰਗ, ਧਕਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਆਲੇ -ਦੁਆਲੇ ਸਰਗਰਮ ਰੂਪ੍ ਧਵੱ ਚ ਭਾਗ ਲੈ ਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਧਦੱ ਤਾ।

ਪਰਸ਼ਨ-4. 1789 ਈਸਿੀ ਤੋਂ ਪਥਹਲਾਂ ਤੀਜੇ ਿਰਗ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ?

ਉਤਰ-1.ਤੀਜੇ ਵਰਗ ਧਵੱ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਔਰਤਾਂ ਧਜ਼ਆਦਾਤਰ ਆਪ੍ਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਫੁੱ ਲ, ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਵੇਚਣ ਕੱ ਪ੍ੜੇ

ਧਸਲਾਈ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਲੋ ਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਧਵੱ ਚ ਕੰ ਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।

2. ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਕੰ ਮ ਕਰਨਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ।

3. ਪ੍ੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੰ ਮ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਵੇਤਨ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ।

4. ਕੰ ਮਕਾਜੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਪ੍ਣੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰ ਮ ਵੀ ਕਰਨੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਸਨ।

5. ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਧਸੱ ਧਖਆ ਤੇ ਪ੍ੇਸ਼ੇ ਦੀ ਧਸਖਲਾਈ ਤੋਂ ਵੰ ਧਚਤ ਰੱ ਧਖਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਥਤਆਰ ਕਰਤਾ- Vetted By:-

ਰਣਜੀਤ ਕੌ ਰ (ਸ.ਸ.ਥਮਸਟ੍ਰੈਸ)
ਸਰਬਜੀਤ ਕੌ ਰ (ਸ.ਸ.ਥਮਸਟ੍ਰੈਸ)
ਸ. ਸ. ਸ. ਸਮਾਰਟ੍ ਸਕੂਲ ਥਤੁੱ ਬੜ (ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ)
ਸ.ਸ਼.ਸ.ਸਮਾਰਟ੍ ਸਕੂਲ ਰੂੰ ਘਥੜਆਲ(ਮਾਨਸਾ)
 ਸ਼ਰ੃ਣੀ: 9ਿੀਂ ਸਭਾਵਜਕ ਵਿਵਗਆਨ
ਇਵਤਹਾਸ
਩ਾਠ-6 ਯੂਸੀ ਕਰਾਂਤੀ

1. ਿਸਤੂਵਨਸ਼ਠ ਩ਰਸ਼ਨ:

ੳ) ਫਹੁ ਵਿਕਰ਩ੀ ਩ਰਸ਼ਨ:-

1. ਯੂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦ੆ਯਾਨ ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕਾਂ ਦੀ ਅਗਿਾਈ ਵਕਸ ਨੇ ਕੀਤੀ?
ੳ) ਕਾਯਰ ਭਾਯਕ਷ ਂ ਰ਷
ਅ) ਪਯ੄ਡਰਯਕ ਋ਜ ੲ) ਰ੄ ਰਨਨ ਷) ਟਯ੆਷ਟਕੀ
ਉੱਤਯ- ਰ੄ ਵਨਨ
2. ਯੂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦੁਆਯਾ ਸਭਾਜ ਦ੃ ਩ੁਨਯ-ਗਠਨ ਰਈ ਵਕਹੜਾ ਵਿਚਾਯ ਸਬ ਤੋਂ ਭਹੱ ਤਿ਩ੂਯਨ ਹ੄?
ੳ) ਷ਭਾਜਵਾਦ ਅ) ਯਾਸ਼ਟਯਵਾਦ ੲ) ਉਦਾਯਵਾਦ ਷) ਇਨਹਾਂ ਰਵਿੱ ਚੋਂ ਕ੅ਈ ਨਸੀਂ
ਉੱਤਯ- ਸਭਾਜਿਾਦ
3. ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ ਸਭੂਹ ਦਾ ਨੇਤਾ ਕ੆ ਣ ਸੀ?
ੳ) ਟਯ੆਷ਟਕੀ ਅ) ਕਾਯਰ ਭਾਯਕ਷ ੲ) ਜਾਯ ਰਨਕ੅ਰ਷ ਷) ਇਨਹਾਂ ਰਵਿੱ ਚੋਂ ਕ੅ਈ ਨਸੀਂ
ਉੱਤਯ- ਟਯ੆ਸਟਕੀ
4. ਵਕਹੜ੃ ਦ੃ਸ਼ ਨੇ ਆ਩ਣ੃ ਆ਩ ਨੂੂੰ ਩ਵਹਰ੃ ਵਿਸ਼ਿ ਮੁੱ ਧ ਵਿੱ ਚੋਂ ਫਾਹਯ ਕੱ ਢ ਵਰਆ ਅਤ੃ ਜਯਭਨੀ ਨਾਰ ਸੂੰ ਧੀ ਕਯ ਰਈ?
ੳ) ਅਭਯੀਕਾ ਅ) ਯੂ਷ ੲ) ਪਯਾਂ਷ ਷) ਇੰ ਗਰੈਂ ਡ
ਉੱਤਯ- ਯੂਸ

ਅ) ਖਾਰੀ ਥਾਿਾਂ ਬਯ੅:

1. ਰ੄ ਵਨਨ ਨੇ ਯੂ਷ੀ ਕਰਾਂਤੀ ਷ਭੇਂ ਯੂ਷ ਦ੃ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕ ਷ੰ ਗਠਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।

2. ਸ੅ਿੀਅਤ ਦਾ ਅਯਥ ਸ੄ ਩ਰੀਸ਼ਦ ਜਾਂ ਷ਥਾਨਕ ਷ਯਕਾਯ।
3. ਯੂ਷ ਰਵਿੱ ਚ ਚੁਣੀ ਗਈ ਷ਰਾਸਕਾਯ ਷ੰ ਷ਦ ਨੂੰ ਡੁੂੰ ਭਾ ਰਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ।
4. ਜ਼ਾਯ ਦਾ ਸ਼ਾਫਰਦਕ ਅਯਥ ਸ੄ ਸਯਿ ਉੱਚ ਸ਼ਾਸਨ।

ੲ) ਅੂੰ ਤਯ ਦੱ ਸ੅:

1. ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ ਅਤ੃ ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ

ਉੱਤਯ- ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ- ਇਸ ਯੂ਷ੀ ਷ਭਾਰਜਕ ਰ੅ ਕਤੰ ਤਰਯਕ ਩ਾਯਟੀ ਦਾ ਫਸੁਭਤ ਵਾਰਾ ਧੜਾ ਷ੀ। ਇਸ ਉਦਮ੅ਰਗਕ ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਦ੃ ਩ਰਤੀਰਨਧ
਷ਨ ਤ੃ ਅਨੁਸ਼ਾ਷ਨ ਰਵਿੱ ਚ ਫਿੱ ਝ ਕ੃ ਕੰ ਭ ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ। ਇਸਨਾਂ ਦਾ ਨੇਤਾ ਰ੄ ਰਨਨ ਷ੀ।
ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ -ਯੂ਷ੀ ਷ਭਾਰਜਕ ਰ੅ ਕਤੰ ਤਰਯਕ ਩ਾਯਟੀ ਦਾ ਘਿੱ ਟ ਰਗਣਤੀ ਧੜਾ ਷ੀ। ਇਸ ਉਦਾਯਵਾਦੀ ਷ਨ ਤ੃ ਚੁਣੀ ਸ੅ਈ ਷ੰ ਷ਦ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ
ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ। ਇਸਨਾਂ ਦਾ ਨੇਤਾ ਟਯ੆਷ਟਕੀ ਷ੀ।
2. ਉਦਾਯਿਾਦੀ ਤ੃ ਯੂੜੀਹ ਿਾਦੀ
ਉੱਤਯ-ਉਦਾਯਿਾਦੀ- ਉਸ ਰ੅ ਕ ਷ਨ ਰਜਸੜ੃ ਰਕ ਷ਭਾਜ ਦ੃ ਢਾਂਚ੃ ਨੂੰ ਭੂਰ ਯੂ਩ ਰਵਿੱ ਚ ਩ੁਨਯ ਗਰਠਤ ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ।
ਯੂੜੀਹ ਿਾਦੀ- ਯੂੜਹੀਵਾਦੀ ਷ਭੂਸ ਭੂਰ ਢਾਂਚ੃ ਰਵਚ ਩ਰਯਵਯਤਨ ਕੀਤ੃ ਰਫਨਾਂ ਸ੆ਰੀ- ਸ੆ਰੀ ਤਫਦੀਰੀਆਂ ਕਯਨ ਦ੃ ਩ਿੱ ਖ ਰਵਿੱ ਚ ਷ਨ।

ਸ) ਸਹੀ ਵਭਰਾਨ ਕਯ੅ :

1. ਰ੄ ਵਨਨ 1. ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ
2. ਟਯ੆ਸਟਕੀ 2. ਅਖ਼ਫਾਯ
3. ਯੂਸ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ 3. ਯੂਸੀ ਸੂੰ ਸਦ
4. ਡੂੂੰ ਭਾਂ 4. ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ
5. ਩ਰਾਿਧਾ 5. 1917 ਈਸਿੀ
ਉੱਤਯ- 1.ਰ੄ ਰਨਨ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕ
2.ਟਯ੆਷ਟਕੀ ਭ੄ਨਸ਼ਰਵਕ
3.ਯੂ਷ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ 1917 ਈ਷ਵੀ
4.ਡੂੰ ਭਾਂ ਯੂ਷ੀ ਷ੰ ਷ਦ
5. ਩ਰਾਵਧਾ ਅਖ਼ਫਾਯ

2. ਫਹੁਤ ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਯਾਂ ਿਾਰ੃ ਩ਰਸ਼ਨ:-

਩ਰਸ਼ਨ-1.ਿੀਹਿੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸਭਾਜ ਦ੃ ਩ੁਨਯਗਠਨ ਰਈ ਵਕਹੜਾ ਵਿਚਾਯ ਸਬ ਤੋਂ ਭਹੱ ਤਿ਩ੂਯਨ ਭੂੰ ਵਨਆ ਵਗਆ ?
ਉੱਤਯ-਷ਭਾਜਵਾਦ ਦਾ ਰਵਚਾਯ।
਩ਰਸ਼ਨ-2. ਡੂੂੰ ਭਾ ਕੀ ਸੀ ?
ਉੱਤਯ- ਡੂਭਾਂ ਇਕ ਤਯਹਾਂ ਦੀ ਚੁਣੀ ਸ੅ਈ ਷ਰਾਸ ਦ੃ਣ ਵਾਰੀ ਯੂ਷ ਦੀ ਷ੰ ਷ਦ ਷ੀ।
਩ਰਸ਼ਨ-3.1917 ਈਸਿੀ ਦੀ ਯੂਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦ੃ ਸਭੇਂ ਯੂਸ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਕ੆ ਣ ਸੀ ?
ਉੱਤਯ- ਜ਼ਾਯ ਰਨਕ੅ਰ਷ ॥
਩ਰਸ਼ਨ-4. 1905 ਈਸਿੀ ਵਿੱ ਚ ਹ੅ਣ ਿਾਰੀ ਯੂਸੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦਾ ਭੁੱ ਖ ਕਾਯਨ ਕੀ ਸੀ?
ਉੱਤਯ- ਯੂ਷ੀ-ਜਾ਩ਾਨੀ ਮੁਿੱ ਧ ਰਵਿੱ ਚ ਜਾ਩ਾਨ ਸਿੱ ਥੋਂ ਯੂ਷ ਦੀ ਕਯਾਯੀ ਸਾਯ ਸ੅ਣਾ।
਩ਰਸ਼ਨ-5. ਯੂਸ ਦੀ ਹਾਯ ਵਕਸ ਦ੃ਸ਼ ਤੋਂ ਹ੅ਈ ?
ਉੱਤਯ- ਜਾ਩ਾਨ ਤੋਂ ਸ੅ਈ ਷ੀ।
3. ਛ੅ਟ੃ ਉੱਤਯਾਂ ਿਾਰ੃ ਩ਰਸ਼ਨ

਩ਰਸ਼ਨ-1. ਅਕਤੂਫਯ 1917 ਈਸਿੀ ਦੀ ਯੂਸੀ ਕਰ਩ਰ

ਾਂਤੀ
ਸ਼ਨਦ੃ ਤੱ ਤਕਾਰੀਨ ਨਤੀਵਜਆਂ ਦਾ ਿਯਣਨ ਕਯ੅ ?
ਉੱਤਯ-1. ਯੂ਷ ਩ਰਸਰ੃ ਰਵਸ਼ਵ ਮੁਿੱ ਧ ਤੋਂ ਅਰਿੱਗ ਸ੅ ਰਗਆ।
2. ਚਯਚ ਤ੃ ਰਜ਼ਭੀਂਦਾਯਾਂ ਦੀਆਂ ਷ੰ ਩ਤੀਆਂ ਜ਼ਫਤ ਕਯਕ੃ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦ੃ ਰਦਿੱ ਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
3. ਉਦਮ੅ਗਾਂ ਦਾ ਕੰ ਟਯ੅ਰ ਭਜ਼ਦੂਯ ਷ਰਭਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦ੃ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਗਆ।
4. ਫੈਂਕਾਂ, ਫੀਭਾ ਕੰ ਩ਨੀਆਂ, ਖਾਣਾਂ, ਩ਾਣੀ, ਆਵਾਜਾਈ ਦ੃ ਷ਾਧਨਾਂ ਅਤ੃ ਯ੃ਰਵ੃ ਦਾ ਕ੆ ਭੀਕਯਨ ਕਯ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਗਆ।
5. ਰਵਦ੃ਸ਼ੀ ਰਨਵ੃ਸ਼ ਜ਼ਫਤ ਕਯ ਰਰਆ ਰਗਆ।
਩ਰਸ਼ਨ-2. ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ ਅਤ੃ ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ ਤ੃ ਨੋਟ ਵਰਖ੅।
ਉੱਤਯ- ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ- ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ 1898 ਈ਷ਵੀ ਰਵਿੱ ਚ ਫਣੀ ਯੂ਷ੀ ਷ਭਾਰਜਕ ਰ੅ ਕਤੰ ਤਰਯਕ ਩ਾਯਟੀ ਫਣੀ। ਩ਯ ਰਵਚਾਯਾਂ ਦ੃ ਭਤਬ੃ਦ
ਕਾਯਨ ਇਸ ਦ੅ ਧਰੜਆਂ ਰਵਿੱ ਚ ਵੰ ਡੀ ਗਈ। ਰਜਧਯ ਫਸੁਭਤ ਷ੀ ਉਸ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕ ਩ਾਯਟੀ ਫਣੀ। ਇਸ ਉਦਮ੅ਰਗਕ ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਦ੃ ਩ਰਤੀਰਨਧ
਷ਨ ਅਤ੃ ਅਨੁਸ਼ਾ਷ਨ ਰਵਚ ਫਿੱ ਝ ਕ੃ ਕੰ ਭ ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ। ਇਨਹਾਂ ਦਾ ਨੇਤਾ ਰ੄ ਰਨਨ ਷ੀ।
ਭ੄ਨਸ਼ਵਿਕ- ਇਸ ਯੂ਷ੀ ਷ਭਾਰਜਕ ਰ੅ ਕਤੰ ਤਰਯਕ ਩ਾਯਟੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਧੜਾ ਷ੀ। ਇਨਹਾਂ ਦੀ ਰਗਣਤੀ ਘਿੱ ਟ ਷ੀ। ਇਸ ਉਦਾਯਵਾਦੀ ਷ਨ ਤ੃
ਪਯਾਂ਷ ਅਤ੃ ਜਯਭਨੀ ਰਵਚ ਭ੆ਜੂਦ ਷ਭਾਜਵਾਦੀ ਩ਾਯਟੀ ਦੀ ਤਯਹਾਂ ਦ੃ਸ਼ ਰਵਿੱ ਚ ਚੁਣੀ ਸ੅ਈ ਷ੰ ਷ਦ ਦੀ ਷ਥਾ਩ਨਾ ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ। ਇਨਹਾਂ
ਦਾ ਨੇਤਾ ਟਯ੆਷ਟਕੀ ਷ੀ।
਩ਰਸ਼ਨ-3. ਯੂਸ ਵਿਚ ਅਸਥਾਈ ਸਯਕਾਯ ਦੀ ਅਸਪਰਤਾ ਦ੃ ਕੀ ਕਾਯਨ ਸਨ ?
ਉੱਤਯ- 1. ਆਯਜ਼ੀ ਷ਯਕਾਯ ਨੇ ਰੜਾਈ ਜਾਯੀ ਯਿੱ ਖਣ ਦਾ ਪ੄਷ਰਾ ਕੀਤਾ ਩ਯ ਜਨਤਾ ਰੜਾਈ ਤੋਂ ਅਿੱ ਤ ਚੁਿੱ ਕੀ ਷ੀ ਰਜ਷ ਕਾਯਨ ਷ਯਕਾਯ
਩ਰਤੀ ਉਦਾ਷ੀਨ ਸ੅ ਗਈ।
2. ਜੂਨ ਦਾ ਸਭਰਾ ਅ਷ਪਰ ਸ੅ਣ ਕਾਯਨ ਸਜ਼ਾਯਾਂ ਷੄ਰਨਕ ਬਗ੆ੜ੃ ਸ੅ ਗ਋ ਅਤ੃ ਅਨੁਸ਼ਾ਷ਨ ਨੂੰ ਢਾਸ ਰਿੱਗੀ।
3. ਆਯਜ਼ੀ ਷ਯਕਾਯ ਨੂੰ ਅਰਧਕਾਯਾਂ ਦੀ ਵੰ ਡ ਕਯਨੀ ਩ਈ ਰਜ਷ ਕਾਯਨ ਷ਯਕਾਯ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤ੃ ਅਰਧਕਾਯ ਷ੀਰਭਤ ਸ੅ ਗ਋ ।
4. ਰ਷਩ਾਸੀਆਂ ਨੇ ਰ਷ਯ੝ ਩੄ਟਯ੅ਗਰਾਡ ਷੅ਵੀਅਤ ਦਾ ਸੁਕਭ ਭੰ ਨਣ ਦਾ ਪ੄਷ਰਾ ਕੀਤਾ।
5. ਷ੰ ਰਵਧਾਨ ਷ਬਾ ਦੀਆਂ ਚ੅ਣਾਂ ਨੂੰ ਟਾਰਣ ਦ੃ ੝੄਷ਰ੃ ਕਾਯਨ ਵੀ ਆਭ ਜਨਤਾ ਰਵਚ ਷ਯਕਾਯ ਫਦਨਾਭ ਸ੅ ਗਈ।
6. ਵਿੱ ਡ੃ ਖ੃ਤਾਂ ਨੂੰ ਛ੅ਟ੃-ਛ੅ਟ੃ ਖ੃ਤਾਂ ਰਵਿੱ ਚ ਵੰ ਡ ਕ੃ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਭੀਨ ਦ੃ਣ ਦੀ ਉਭੀਦ ਵੀ ਩ੂਯੀ ਨਸੀਂ ਸ੅ ਷ਕੀ।
਩ਰਸ਼ਨ-4. ਰ੄ ਵਨਨ ਦਾ ਅ਩ਰ੄ਰ ਭਤਾ ਕੀ ਸੀ?
ਉੱਤਯ- ਆ਩ਣੀ ਜਰਾਵਤਨੀ ਤੋਂ ਫਾਅਦ 1917 ਰਵਿੱ ਚ ਰ੄ ਰਨਨ ਯੂ਷ ਵਾ਩਷ ਆ ਰਗਆ ਷ੀ। ਉ਷ ਨੇ ਆਯਜ਼ੀ ਷ਯਕਾਯ ਨੂੰ ਷ਭਯਥਨ ਦ੃ਣਾ
ਫੰ ਦ ਕਯਨ, ਷੅ਵੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਷ਿੱ ਤਾ ਦ੃ਣ ਅਤ੃ ਮੁਿੱ ਧ ਤੋਂ ਯੂ਷ ਨੂੰ ਅਰਿੱਗ ਸ੅ਣ ਦ੃ ਨੁਕਤ੃ ਰਦਿੱ ਤ੃ ਜ੅ ਰਗਾਤਾਯ ਰ੅ ਕਾਂ ਰਵਿੱ ਚ ਗੂੰ ਜਣ ਰਿੱਗ੃। ਇ਷੃ ਨੂੰ ਸੀ
ਰ੄ ਰਨਨ ਦਾ ਅ਩ਰ੄ਰ ਭਤਾ ਰਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਸ੄ ।
਩ਰਸ਼ਨ-5. ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਯੂਸ ਵਿਚ ਖ੃ਤੀਫਾੜੀ ਦ੃ ਖ੃ਤਯ ਵਿਚ ਕੀ ਩ਵਯਿਯਤਨ ਆਏ ?
ਉੱਤਯ- 1. ਰਜ਼ਭੀਂਦਾਯਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਭੀਨਾਂ ਜ਼ਫਤ ਕਯ ਕ੃ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦ੃ ਰਦਿੱ ਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
2. ਨਵੀਂ ਷ਯਕਾਯ ਰਨਿੱਜੀ ਷ੰ ਩ਤੀ ਯਿੱ ਖਣ ਦ੃ ਸਿੱ ਕ ਰਵਚ ਨਸੀਂ ਷ੀ।
3. ਩੄ਦਾਵਾਯ ਦ੃ ਷ਾਧਨਾਂ ‘ਤ੃ ਷ਯਕਾਯੀ ਕੰ ਟਯ੅ਰ ਸ੅ ਰਗਆ।
4. ਿੱ ਡ੃ ਉੱਤਯਾਂ ਿਾਰ੃ ਩ਰਸ਼ਨ:
਩ਰਸ਼ਨ-1. 1905 ਈ.ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਩ਵਹਰਾਂ ਯੂਸ ਦ੃ ਸਭਾਵਜਕ, ਆਯਵਥਕ ਤ੃ ਯਾਜਨੀਵਤਕ ਹਾਰਾਤਾਂ ਫਾਯ੃ ਿਯਨਣ ਕਯ੅ ।
਩ਰਸ਼ਨ
ਉੱਤਯ- ਯਾਜਨੀਵਤਕ ਹਾਰਾਤ -ਪਯਾਂ਷ ਵਯਗ੃ ਦ੃ਸ਼ ਗਣਯਾਜ ਫਣ ਗ਋, ਜਦਰਕ ਇੰ ਗਰੈਂ ਡ ਵਯਗ੃ ਦ੃ਸ਼ ਷ੰ ਰਵਧਾਨਕ ਯਾਜਤੰ ਤਯ ਫਣ ਗ਋।
਩ੁਯਾਣ੃ ਷ਾਭੰ ਤੀ ਅਤ੃ ਕੁਰੀਨ ਵਯਗਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਨਵੇਂ ਭਿੱ ਧ ਵਯਗਾਂ ਦਾ ਉਬਾਯ ਸ੅ ਰਯਸਾ ਷ੀ।
ਸਭਾਵਜਕ ਤ੃ ਆਯਵਥਕ ਹਾਰਾਤ- ਩ਿੱ ਛਭੀ ਮੂਯ਩ ਦ੃ ਭੁਕਾਫਰ੃ ਯੂ਷ ਖ੃ਤੀਫਾੜੀ ‘ਤ੃ ਅਧਾਰਯਤ ਇਿੱ ਕ ਩ਛਰੜਆ ਦ੃ਸ਼ ਯਰਸ ਰਗਆ ਷ੀ। ਬਾਂਵ੃
1861 ਰਵਿੱ ਚ ਖ੃ਤੀ ਦਾ਷ ਩ਰਥਾ ਦਾ ਅੰ ਤ ਸ੅ ਰਗਆ ਷ੀ ਩ਯ ਇ਷ ਨਾਰ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਦੀ ਸਾਰਤ ਰਵਿੱ ਚ ਕ੅ਈ ਷ੁਧਾਯ ਨਸੀਂ ਸ੅ਇਆ ਷ੀ। ਦਾ਷ਾਂ ਨੂੰ
ਆ਩ਣੀ ਭੁਕਤੀ ਅਤ੃ ਆ਩ਣੀ ਜ਼ਭੀਨ ਦ੃ ਛ੅ਟ੃-ਛ੅ਟ੃ ਟੁਕਰੜਆਂ ਦੀ ਭਰਕੀਅਤ ਰਈ ਩੄਷੃ ਦ੃ਣ੃ ਩ੈਂਦ੃ ਷ਨ। ਰਜ਼ਆਦਾਤਯ ਰਕ਷ਾਨ ਜ਼ਾਯ ਦ੃
਩ਰਤੀ ਵ੝ਾਦਾਯ ਷ਨ ਤ੃ ਉ਷ ਨੂੰ ਆ਩ਣ੃ ਰ਩ਤਾ ਷ਭਾਨ ਷ਭਝਦ੃ ਷ਨ।
਩ਰਸ਼ਨ-2. ਉਦਮ੅ਗੀਕਯਨ ਨਾਰ ਯੂਸ ਦ੃ ਆਭ ਰ੅ ਕਾਂ ਤ੃ ਕੀ ਩ਰਬਾਿ ਩ਏ?
ਉੱਤਯ- ਯੂ਷ ਨੂੰ ਇਿੱ ਕ ਤਾਕਤਵਯ ਦ੃ਸ਼ ਫਣਾਉਣ ਦ੃ ਉਦ੃ਸ਼ ਨਾਰ ਜ਼ਾਯ ਨੇ ਉੱਨਹੀਵੀਂ ਷ਦੀ ਦ੃ ਅੰ ਤ ਰਵਚ ਤ੃ਜ਼ੀ ਨਾਰ ਉਦਮ੅ਗੀਕਯਨ ਸ਼ੁਯੂ ਕਯ
ਰਦਿੱ ਤਾ। ਭਾ਷ਕ੅ ਦ੃ ਆ਷-਩ਾ਷ ਅਤ੃ ਮੂਯਾਰ ਰਵਚ ਫਸੁਤ ਷ਾਯ੃ ਰ੅ ਸਾ ਇ਷਩ਾਤ ਅਤ੃ ਦੂਜ੃ ਉਦਮ੅ਗ ਰਗਾ਋ ਗ਋।
ਉਦਮ੅ਗੀਕਯਨ ਦ੃ ਩ਰਬਾਿ-
1. ਉਦਮ੅ਗੀਕਯਨ ਨਾਰ ਆਦਭੀ, ਔਯਤਾਂ ਤ੃ ਫਿੱ ਚ੃ ਕਾਯਖ਼ਾਰਨਆਂ ਰਵਚ ਕੰ ਭ ਕਯਨ ਰਈ ਜਾਣ ਰਿੱਗ੃ ।
2. ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਤੋਂ ਵਿੱ ਧ ਘੰ ਟ੃ ਕੰ ਭ ਕਯਾ ਕ੃ ਘਿੱ ਟ ਭਜ਼ਦੂਯੀ ਰਦਿੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ।
3. ਕੰ ਭ ਦ੃ ਭਾੜ੃ ਸਾਰਾਤ ਅਤ੃ ਘਿੱ ਟ ਤਨਖ਼ਾਸਾਂ ਕਯਕ੃ ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਦੀ ਆਯਰਥਕ ਷ਰਥਤੀ ਭਾੜੀ ਸ੅ਣ ਰਿੱਗੀ।
4. ਰਘੂ ਉਦਮ੅ਗ ਨਸ਼ਟ ਸ੅ ਗ਋ ।
5. ਕਾਯਖ਼ਾਰਨਆਂ ਦ੃ ਨੇੜ੃ ਆਵਾ਷ ਕਯਨ ਕਯਕ੃ ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਨੂੰ ਷੝ਾਈ ਤ੃ ਰ਷ਸਤ ਷ਫੰ ਧੀ ਷ਭਿੱ ਰ਷ਆਵਾਂ ਆਉਣ ਰਿੱਗੀਆਂ।
6. ਛ੅ਟ੃ ਉਦਮ੅ਗਾਂ ਦ੃ ਨਸ਼ਟ ਸ੅ਣ ਕਾਯਨ ਕਈ ਰ੅ ਕ ਫ੃ਯੁਜ਼ਗਾਯ ਸ੅ ਗ਋।
਩ਰਸ਼ਨ-3. ਸਭਾਜਿਾਦ ਤ੃ ਵਿਸਥਾਯ ਸਵਹਤ ਨੋਟ ਵਰਖ੅ ?
ਉੱਤਯ- ਷ਭਾਜਵਾਦ ਇਕ ਰਵਚਾਯਧਾਯਾ ਸ੄ ਰਜ਷ ਦਾ ਅਯਥ ਸ੄ ਰਕ ਉਤ਩ਾਦਨ ਅਤ੃ ਵੰ ਡ ਦ੃ ਷ਾਧਨਾਂ ਤ੃ ਷ਯਕਾਯ ਜਾਂ ਷ਭੂਸਾਂ ਦੀ
ਭਰਕੀਅਤ ਸ੅ਣਾ। ਷ਭਾਜਵਾਦ ਨਾਰ ਷ਫੰ ਰਧਤ ਕਾਯਰ ਭਾਯਕ਷ ਨੇ ਕਈ ਨਵੇਂ ਤਯਕ ਩੃ਸ਼ ਕੀਤ੃। ਷ਭਾਜਵਾਦ ਦ੃ ਩ਰਬਾਵ ਨਾਰ ਭਜ਼ਦੂਯਾਂ ਨੇ
ਆ਩ਣ੃ ਷ੰ ਗਠਨ ਫਣਾ ਰ਋ ਤ੃ ਆ਩ਣੀ ਵਿੱ ਖਯੀ ਩ਛਾਣ ਷ਥਾ਩ਤ ਕੀਤੀ। ਷ਭਾਜ ਵਯਗ ਯਰਸਤ ਸ੅ਣਾ ਚਾਸੀਦਾ ਸ੄ ਤ੃ ਷ੰ ਩ਤੀ ਤ੃ ਆਭਦਨ ਦ੃
ਅਧਾਯ ਤ੃ ਷ਭਾਜ ਰਵਿੱ ਚ ਦਯਜਾਫੰ ਦੀ ਨਸੀਂ ਸ੅ਣੀ ਚਾਸੀਦੀ। ਫਜ਼ਾਯ ਨੂੰ ਷ਯਕਾਯ ਦੁਆਯਾ ਰਨਮਭਤ ਕਯਨਾ ਚਾਸੀਦਾ ਸ੄।
਩ਰਸ਼ਨ-4. ਵਕਨਹਾਂ ਕਾਯਨਾਂ ਕਯਕ੃ ਆਭ ਜਨਤਾ ਨੇ ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ ਦਾ ਸਭਯਥਨ ਕੀਤਾ ?
ਉੱਤਯ- 1. ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕਾਂ ਵਿੱ ਰੋਂ ਰਦਿੱ ਤ੃ ਜਾਣ ਵਾਰ੃ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਯ੅ਟੀ ਅਤ੃ ਜ਼ਭੀਨ ਦ੃ ਰਵਕਰ਩ ਰ੅ ਕਾਂ ਨੂੰ ਵਧ੃ਯ੃ ਆ਩ਣ੃ ਵਿੱ ਰ ਰਖਿੱ ਚਣ ਰਿੱਗ੃।
2. ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੇ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕਾਂ ਦੀ ਷ਸਾਇਤਾ ਨਾਰ ਜ਼ਭੀਨਾਂ ‘ਤ੃ ਕਫਜ਼੃ ਕਯਨੇ ਸ਼ੁਯੂ ਕਯ ਰਦਿੱ ਤ੃। ਰਜ਷ ਕਯਕ੃ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੇ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕਾਂ ਦਾ
਷ਭਯਥਨ ਕਯਨਾ ਸ਼ੁਯੂ ਕਯ ਰਦਿੱ ਤਾ।
3. ਉਸ ਜ਼ਾਯ ਦ੃ ਸ਼ਾ਷ਨ ਦਾ ਅੰ ਤ ਕਯਕ੃ ਯੂ਷ ਰਵਚ ਗਣਤੰ ਤਯ ਷ਥਾਰ਩ਤ ਕਯਨਾ ਚਾਸੁੰ ਦ੃ ਷ਨ।
4. ਉਸ ਷੅ਵੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਷ਿੱ ਤਾ ਦ੃ਣ ਦ੃ ਸਿੱ ਕ ਰਵਿੱ ਚ ਷ਨ।
5. ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਯੂ਷ ਨੂੰ ਮੁਿੱ ਧ ਤੋਂ ਅਰਿੱਗ ਸ੅ਣ ਦਾ ਨੁਕਤਾ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਜ਷ਨੇ ਰ੅ ਕਾਂ ਨੂੰ ਩ਰਬਾਰਵਤ ਕੀਤਾ।
6. ਕ੅ਯਨੀਰਵ ਵਿੱ ਰੋਂ ਷੅ਵੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਤ੅ੜਨ ਦੀ ਅ਷ਪਰ ਕ੅ਰਸ਼ਸ਼ ਕਾਯਨ ਵੀ ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕਾਂ ਦੀ ਸ੅ਯ ਩ਰਰ਷ਿੱ ਧੀ ਸ੅ਈ।
਩ਰਸ਼ਨ-5. ਅਕਤੂਫਯ ਦੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਫ੅ਰਸ਼ਵਿਕ ਸਯਕਾਯ ਿੱ ਰੋਂ ਵਕਹੜੀਆਂ ਤਫਦੀਰੀਆਂ ਵਰਆਂਦੀਆਂ ਗਈਆਂ? ਵਿਸਥਾਯ
ਸਵਹਤ ਦੱ ਸ੅।
ਉੱਤਯ-1. ਯੂ਷ ਩ਰਸਰ੃ ਰਵਸ਼ਵ ਮੁਿੱ ਧ ਤੋਂ ਵਿੱ ਖ ਸ੅ ਰਗਆ।
2. ਜਯਭਨੀ ਨਾਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਷ੰ ਧੀ ਸ੅ਣ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਯੂ਷ ਨੇ ਜਯਭਨੀ ਨੂੰ ਆ਩ਣ੃ ਕਈ ਇਰਾਕ੃ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਕੀਭਤ ਵਜੋਂ ਰਦਿੱ ਤ੃।
3. ਜ਼ਾਯ, ਚਯਚ ਅਤ੃ ਰਜ਼ਭੀਂਦਾਯਾਂ ਦੀਆਂ ਷ੰ ਩ਤੀਆਂ ਜ਼ਫਤ ਕਯਕ੃ ਰਕ਷ਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦ੃ ਰਦਿੱ ਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।
4. ਨਵੀਂ ਷ਯਕਾਯ ਰਨਿੱਜੀ ਷ੰ ਩ਤੀ ਯਿੱ ਖਣ ਦ੃ ਸਿੱ ਕ ਰਵਿੱ ਚ ਨਸੀਂ ਷ੀ।
5. ਉਦਮ੅ਗਾਂ ਦਾ ਕੰ ਟਯ੅ਰ ਭਜ਼ਦੂਯ ਷ਰਭਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦ੃ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਗਆ।
6. ਫੈਂਕਾਂ, ਫੀਭਾ, ਖਾਣਾਂ, ਩ਾਣੀ, ਆਵਾਜਾਈ ਦ੃ ਷ਾਧਨਾਂ ਤ੃ ਯ੃ਰਵ੃ ਦਾ ਕ੆ ਭੀਕਯਨ ਕਯ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਗਆ।
7. ਰਵਦ੃ਸ਼ੀ ਰਨਵ੃ਸ਼ ਜ਼ਫਤ ਕਯ ਰਰਆ ਰਗਆ।
8. ਫ੅ਰਸ਼ਰਵਕ ਩ਾਯਟੀ ਦਾ ਨਾਂ ਫਦਰ ਕ੃ ‘ਯੂ਷ੀ ਕਰਭਊਰਨ਷ਟ ਩ਾਯਟੀ’ ਯਿੱ ਖ ਰਦਿੱ ਤਾ ਰਗਆ।

ਵਤਆਯ ਕਯਤਾ:- ਸਯਫਜੀਤ ਕ੆ ਯ, ਸ.ਸ.ਵਭਸਟਰ੄ਸ, Vetted by:- ਯਣਜੀਤ ਕ੆ ਯ (ਸ.ਸ. ਵਭਸਟਰ੄ਸ)

ਸ.ਸ.ਸ.ਸ.ਯੂੰ ਘਵੜਆਰ (ਭਾਨਸਾ) ਸ.ਸ.ਸ.ਸਭਾਯਟ ਸਕੂਰ ਵਤੱ ਫੜ (ਗੁਯਦਾਸ਩ੁਯ)
 ਸ਼੍ਰੇਣੀ: 9ਵੀਂ ਸਮਾਗਜਕ ਗਵਗਗਆਨ
ਇਗਤਹਾਸ
਩ਾਠ-7 ਵਣ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦ

ੳ) ਬਹ਼ੁ- ਗਵਕ਱਩ੀ ਩ਰਸ਼੍ਨ

1. ਉਦਯ੉ਗਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਗਕਸ ਮਹਾਂਦੀ਩ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹ੉ਈ?

ੳ) ਋ਸ਼ੀਆ ਅ) ਮੂਯ਩ ੲ) ਆ਷ਟ੍ਰੇਰੀਆ ਷) ਉੱਤਯੀ ਅਭਯੀਕਾ

ਉੱਤਰ- ਯੂਰ਩

2. ਇੰ਩ੀਰੀਅ਱ ਵਣ ਖ੉ਜ਼ ਸੰ ਸਥਾ ਗਕਿੱ ਥੇ ਹੈ?

ਉੱਤਯ- ੳ) ਦਦਿੱ ਰੀ ਅ) ਭੁੰ ਫਈ ੲ) ਦੇਸਯਾਦੂਨ ਷) ਅਫ੉ਸਯ

ਉੱਤਰ- ਦੇਹਰਾਦੂਨ

3. ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਧ਼ੁਗਨਕ ਬਾਗਬਾਨੀ ਦਾ ਮ੉ਢੀ ਕ੊ ਣ ਮੰ ਗਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ੳ) ਰਾਯਡ ਡਰਸ੊ਜੀ ਅ) ਡਾਇਦਟ੍ਰਚ ਫਰਦੈ ਡ਷

ੲ) ਕੈ਩ਟ੍ਨ ਵਾਟ੍਷ਨ ਷) ਰਾਯਡ ਸਾਯਦਡੁੰ ਗ

ਉੱਤਰ- ਡਾਇਗਰਰਚ ਬਰੈਗਡਸ।

4. ਭਾਰਤ ਗਵਿੱ ਚ ਸਮ਼ੁੰ ਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਱ਈ ਗਕਹੜੇ ਰ਼ੁਿੱ ਖ ਦੀ ਱ਿੱਕੜ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਮੰ ਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ?

ੳ) ਫਫੂਰ ਅ) ਍ਕ ੲ) ਦਨੁੰਭ ਷) ਷ਾਗਵਾਨ

ਉੱਤਰ- ਸਾਗਵਾਨ।

5. ਮ਼ੁੰ ਡਾ ਅੰ ਦ੉਱ਨ ਗਕਹੜੇ ਇ਱ਾਕੇ ਗਵਿੱ ਚ ਹ੉ਇਆ?

ੳ) ਯਾਜ਷ਥਾਨ ਅ) ਛ੉ਟ੍ਾ ਨਾਗ਩ਯ ੲ) ਭਦਯਾ਷ ਷) ਩ੁੰ ਜਾਫ

ਉੱਤਰ- ਛ੉ਰਾ ਨਾਗ਩਼ੁਰ।

ਖਾ਱ੀ ਥਾਵਾਂ ਭਰ੉ :

1.ਵਣ ਅਤੇ ਩ਾਣੀ ਭਨਿੱ ਖ ਦੇ ਰਈ ਭਸਿੱ ਤਵ਩ੂਯਨ ਷ਾਧਨ ਸੈ।

2.ਕਰ੉ ਦਨਅਰਇਜਭ ਸ਼ਫਦ ਰਾਤੀਨੀ ਬਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਫਦ ਕਾ਱੉ ਨੀਆ ਤੋਂ ਫਦਣਆ ਸੈ ।

3.ਮੂਯ਩ ਦਵਿੱ ਚ ਓਕ ਦੇ ਦਯਿੱ ਖਤ ਦੀ ਰਿੱਕੜ ਤੋਂ ਷ਭੁੰ ਦਯੀ ਜਸਾਜ ਫਣਾ਋ ਜਾਂਦੇ ਷ਨ।

4.ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਨੂੁੰ 8 ਅਗ਷ਤ 1895 ਈ. ਨੂੁੰ ਚ਱ਕਰ ਨਾਂ ਦੇ ਷ਥਾਨ ਤੋਂ ਦਗਰਫ਼ਤਾਯ ਕੀਤਾ ਦਗਆ।

5.ਝੂਮ ਨੂੁੰ ਖੇਤੀਫਾੜੀ ਦਾ ਯਵਾਇਤੀ ਢੁੰ ਗ ਭੁੰ ਦਨਆ ਦਗਆ।

 ੲ) ਸਹੀ ਗਮ਱ਾਨ ਕਰ੉ :

1.ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ 2006

2.਷ਭੁੰ ਦਯੀ ਜਸਾਜ ਫਫੂਰ
3.ਜੁੰ ਡ ਧਯਤੀ ਫਾਫਾ
4.ਵਣ ਅਦਧਕਾਯ ਕਾਨੂੁੰਨ ਖੇਜੜੀ
5.ਭਾਰਾਫਾਯ ਩ਸਾੜੀਆਂ ਷ਾਗਵਾਨ
ਉੱਤਯ- 1.ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਧਯਤੀ ਫਾਫਾ
2.਷ਭੁੰ ਦਯੀ ਜਸਾਜ ਷ਾਗਵਾਨ
3.ਜੁੰ ਡ ਖੇਜੜੀ
4.ਵਣ ਅਦਧਕਾਯ ਕਾਨੂੁੰਨ 2006
5.ਨੀਰਦਗਯੀ ਦੀਆਂ ਩ਸਾੜੀਆਂ ਫਫੂਰ

ਅੰ ਤਰ ਦਿੱ ਸ੉ :

1. ਸ਼ੁਰਿੱਗਖਅਤ ਵਣ ਅਤੇ ਰਾਖਵੇਂ ਵਣ

ਉੱਤਯ- ਸ਼ੁਰਿੱਗਖਅਤ ਵਣ: ਇਸਨਾਂ ਵਣਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਩ਸ਼ੂ ਚਾਯਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਕਯਨ ‘ਤੇ ਯ੉ਕ ਷ੀ। ਰ੉ ਕਾਂ ਨੂੁੰ ਵਣਾਂ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਨ ਫਦਰੇ
਷ਯਕਾਯ ਨੂੁੰ ਟ੍ੈਕ਷ ਦੇਣਾ ਩ੈਂਦਾ ਷ੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਯ ਅਦਧਕਾਯੀਆਂ ਨੂੁੰ ਦਯਸ਼ਵਤ ਦੇਣੀ ਩ੈਂਦੀ ਷ੀ ।
ਰਾਖਵੇਂ ਵਣ:- ਇਸ ਵਣ ਰਿੱਕੜੀ ਦੇ ਵ਩ਾਦਯਕ ਉਤ਩ਾਦਨ ਰਈ ਯਿੱ ਖੇ ਗ਋ ਷ੀ। ਇਨਹਾਂ ਵਣਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਩ਸ਼ੂ ਚਯਾਉਣ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਕਯਨ ਦੀ
਷ਖਤ ਭਨਾਸੀ ਷ੀ।
2.ਆਧ਼ੁਗਨਕ ਬਾਗਬਾਨੀ ਅਤੇ ਕ਼ੁਦਰਤੀ ਵਣ
ਉੱਤਯ-ਆਧ਼ੁਗਨਕ ਬਾਗਬਾਨੀ- ਭ੊ਜੂਦਾ ਵਣਾਂ ਦਵਿੱ ਚੋਂ ਵਿੱ ਖ-ਵਿੱ ਖ ਦਕ਷ਭ ਦੇ ਦਯਿੱ ਖਤਾਂ ਦੀ ਕਟ੍ਾਈ ਕਯਕੇ ਇਿੱ ਕ੉ ਦਕ਷ਭ ਦੇ ਦਯਿੱ ਖਤਾਂ ਨੂੁੰ ਇਿੱ ਕ
ਕਤਾਯ ਦਵਿੱ ਚ ਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ।
ਕ਼ੁਦਰਤੀ ਵਣ: ਅਰਿੱਗ-ਅਰਿੱਗ ਩ਰਕਾਯ ਦੇ ਯਿੱ ਖ ਅਰਿੱਗ-ਅਰਿੱਗ ਦਵਿੱ ਥ ‘ਤੇ ਰਿੱਗੇ ਸੁੰ ਦੇ ਷ਨ। ਇਸ ਆ਩ਣੇ ਆ਩ ਉੱਗ ਆਉਂਦੇ ਷ਨ।
2. ਬਹ਼ੁਤ ਛ੉ਰੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼੍ਨ :
਩ਰਸ਼੍ਨ-1. ਵਣ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਯ- ਵਣ ਷ਭਾਜ ਤੋਂ ਬਾਵ ਉਨਹਾਂ ਰ੉ ਕਾਂ ਤੋਂ ਸੈ ਦਜਸੜੇ ਵਣਾਂ ਦੇ ਆਰੇ ਦਆਰੇ ਯਦਸੁੰ ਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਆ਩ਣੀ ਯ੉ਜੀ ਯ੉ਟ੍ੀ ਰਈ ਦਜਆਦਾਤਯ
ਵਣਾਂ ਤੇ ਦਨਯਬਯ ਸਨ ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-2. ਬਸਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਤ਼ੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋਂ?
ਉੱਤਯ- ਦਕ਷ੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਰੀ ਦੇਸ਼ ਦਆਯਾ ਆ਩ਣੇ ਦਸਿੱ ਤਾਂ ਦੀ ਩ੂਯਤੀ ਰਈ ਦਕ਷ੇ ਕਭਜ੉ਯ ਅਤੇ ਕਦਯਤੀ ਷ਾਧਨਾਂ ਨਾਰ ਬਯ਩ੂਯ ਦੇਸ਼ ਦੇ
਷ਾਧਨਾਂ ਦਾ ਫਰ ਩ੂਯਵਕ ਩ਰਮ੉ਗ ਫ਷ਤੀਵਾਦ ਕਸਾਉਂਦਾ ਸੈ ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-3. ਜੰ ਗ਱ਾਂ ਦੀ ਕਰਾਈ ਦੇ ਦ੉ ਕਾਰਨ ਗ਱ਖ੉ ।
ਉੱਤਯ-1.ਖੇਤੀ ਦੇ ਦਵ਷ਥਾਯ ਰਈ ਬੂਭੀ ਦੀ ਰ੉ ੜ।
2. ਵ਩ਾਯਕ ਫ਼਷ਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-4. ਭਾਰਤ ਗਵਿੱ ਚ ਸਮ਼ੁੰ ਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਗਕਸ ਦਰਿੱ ਖਤ ਦੀ ਱ਿੱਕੜੀ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ?
ਉੱਤਯ- ਷ਾਗਵਾਨ ਦੀ ਰਿੱਕੜ ਤੋਂ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-5. ਗਕਸ ਩ਰਾਚੀਨ ਰਾਜੇ ਨੇ ਜੀਵ ਹਿੱ ਗਤਆ ‘ਤੇ ਩ਾਬੰ ਦੀ ਱ਗਾਈ ਸੀ?
ਉੱਤਯ- ਯਾਜੇ ਅਸ਼੉ਕ ਨੇ ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-6. ਨੀ਱ਗਗਰੀ ਦੀਆਂ ਩ਹਾੜੀਆਂ ‘ਤੇ ਗਕਹੜੇ ਰ਼ੁਿੱ ਖ ਱ਾਏ ਗਏ ?
ਉੱਤਯ- ਫਫੂਰ (ਦਕਿੱ ਕਯ) ਦੇ ਯਿੱ ਖ ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-7.ਚਾਰ ਵ਩ਾਰਕ ੝ਸ਱ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੱ ਸ੉।
ਉੱਤਯ- ਚਾਸ, ਕਾਫ਼ੀ, ਩ਟ੍਷ਨ ਅਤੇ ਯਫੜ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-8. ਗਬਰਸਾ ਮ਼ੁੰ ਡਾ ਨੇ ਗਕਹੜਾ ਨਾਅਰਾ ਗਦਿੱ ਤਾ ?
ਉਤਯ - ਅਫੂਆਂ ਦੇਸ਼ ਭੇਂ ਅਫੂਆਂ ਯਾਜ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-9. ਜ੉ਧ਩਼ੁਰ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਗਕਸ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਱੉ ਕਾਂ ਨੇ ਕ਼ੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕੇ ਰ਼ੁਿੱ ਖਾਂ ਦੀ ਕਰਾਈ ਤੋਂ ਰ੉ਗਕਆ?
ਉੱਤਯ- ਦਫਸ਼ਨੋਈ ਬਾਈਚਾਯੇ ਦੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਨੇ।

3. ਛ੉ਰੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼੍ਨ:-

਩ਰਸ਼੍ਨ-1. ਉ਩ਗਨਵੇਸ਼੍ ਗਕਸ ਨੂੰ ਗਕਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਉਦਾਹਰਣ ਵੀ ਗਦਓ ।

ਉੱਤਯ- ਦਕ਷ੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਰੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਆਯਾ ਆ਩ਣੇ ਦਸਿੱ ਤਾਂ ਦੀ ਩ੂਯਤੀ ਰਈ ਦਕ਷ੇ ਕਭਜ੉ਯ ਅਤੇ ਕਦਯਤੀ ਷ਾਧਨਾਂ ਨਾਰ ਬਯ਩ੂਯ ਦੇਸ਼ ਦੇ
਷ਾਧਨਾਂ ਦਾ ਫਰ ਩ੂਯਵਕ ਩ਰਮ੉ਗ ਫ਷ਤੀਵਾਦ ਜਾਂ ਉ਩ਦਨਵੇਸ਼ ਕਸਾਉਂਦਾ ਸੈ। ਉਦਾਸਯਣ ਵਜੋਂ ਆਜਾਦੀ ਤੋਂ ਩ਦਸਰਾਂ ਬਾਯਤ ਇੁੰ ਗਰੈਂ ਡ ਦੀ
ਇਕ ਫ਷ਤੀ ਷ੀ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-2. ਵਣ ਅਤੇ ਜੀਗਵਕਾ ਗਵਿੱ ਚ ਕੀ ਸਬੰ ਧ ਹੈ ?
ਉੱਤਯ- ਷ਾਡੇ ਷ਭਾਜ ਦਵਿੱ ਚ ਜਰ ਅਤੇ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਨੂੁੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਯ ਭੁੰ ਦਨਆ ਦਗਆ ਸੈ । ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਤੋਂ ਷ਾਨੂੁੰ ਪਰ, ਪਿੱ ਰ, ਜੜਹੀ-ਫੂਟ੍ੀਆਂ,
ਯਫੜ, ਇਭਾਯਤੀ ਰਿੱਕੜ, ਫਾਰਣ ਰਈ ਰਿੱਕੜ ਦਭਰਦੀ ਸੈ। ਇਸ ਜੁੰ ਗਰੀ ਜੀਵਾਂ ਰਈ ਯੈਣ ਫ਷ੇਯਾ ਸਨ। ਩ਸ਼ੂ ਩ਾਰਣ ਵਾਰੇ ਫਸਤੇ ਰ੉ ਕ
ਇਨਹਾਂ ਤੇ ਦਨਯਬਯ ਸਨ। ਜੁੰ ਗਰ ਵਾਤਾਵਯਣ ਨੂੁੰ ਷ਾਫ਼ ਯਿੱ ਖਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਯਖਾ ਦਰਆਉਣ ਦਵਚ ਵੀ ਷ਸਾਈ ਸੁੰ ਦੇ ਸਨ। ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦਵਿੱ ਚ
ਯਦਸਣ ਵਾਰੇ ਰ੉ ਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਩ਸ਼ੂ ਩ਾਰਣ ਆਦਦ ਰਈ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ‘ਤੇ ਦਨਯਬਯ ਸਨ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-3. ਰੇ਱ਵੇ ਦੇ ਗਵਸਥਾਰ ਱ਈ ਜੰ ਗ਱ਾਂ ਨੂੰ ਗਕਵੇਂ ਵਰਗਤਆ ਗਗਆ ?
ਉੱਤਯ- ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੂੁੰ ਬਾਯਤ ਦਵਿੱ ਚ ਷ੈਦਨਕ ਅਤੇ ਵ਩ਾਯਕ ਦਸਿੱ ਤਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਩ਰਸ਼ਾ਷ਕੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਭਜਫੂਤੀ ਰਈ ਯੇਰਵੇ ਦੀ ਰ੉ ੜ
ਭਦਸ਷ੂ਷ ਸ੉ਈ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਫੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਰ ਯੇਰਵੇ ਦਾ ਦਵ਷ਥਾਯ ਕੀਤਾ। ਦਜਵੇਂ ਦਕ 1890 ਈ. ਦਵਿੱ ਚ ਯੇਰਵੇ ਰਾਈਨਾਂ ਦੀ ਰੁੰਫਾਈ
25000 ਦਕਰ੉ ਭੀਟ੍ਯ ਷ੀ ਜ੉ ਦਕ 1946 ਈ਷ਵੀ ਦਵਿੱ ਚ ਵਧ ਕੇ 7,65,000 ਦਕਰ੉ ਭੀਟ੍ਯ ਸ੉ ਗਈ। ਯੇਰਵੇ ਩ਿੱ ਟ੍ੜੀ ਫਣਾਉਣ ਰਈ
਷ਰੀ਩ਯਾਂ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਵਿੱ ਡੇ ਩ਿੱ ਧਯ ‘ਤੇ ਸ੉ਣ ਰਿੱਗੀ। ਇਿੱ ਕ ਦਕਰ੉ ਭੀਟ੍ਯ ਯੇਰਵੇ ਩ਿੱ ਟ੍ੜੀ ਰਈ 450 ਷ਰੀ਩ਯਾਂ ਦੀ ਰ੉ ੜ ਩ੈਂਦੀ ਷ੀ। ਯੇਰਵੇ
਩ਿੱ ਟ੍ੜੀਆਂ ਫਣਾਉਣ ਰਈ ਵੀ ਯਿੱ ਖਾਂ ਦੀ ਕਟ੍ਾਈ ਸ੉ਣ ਰਿੱਗੀ ਅਤੇ ਯੇਰ ਭਾਯਗਾਂ ਦੇ ਚਾਯੇ ਩ਾ਷ੇ ਦੇ ਜੁੰ ਗਰ ਤੇਜੀ ਨਾਰ ਖ਼ਤਭ ਸ੉ਣ ਰਿੱਗੇ ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-4. 1878 ਦੇ ਵਣ ਕਾਨੂੰ ਨ ਅਨ਼ੁਸਾਰ ਜੰ ਗ਱ਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿੱ ਖ- ਵਿੱ ਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਦਿੱ ਸ੉ ।
ਉੱਤਯ-1878 ਈ.ਦਵਿੱ ਚ ਬਾਯਤੀ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨ ਅਧੀਨ ਵਣਾਂ ਦੀਆਂ ਦਤੁੰ ਨ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਫਣਾ ਦਦਿੱ ਤੀਆਂ: 1.ਯਾਖਵੇਂ ਵਣ, 2.਷ਯਿੱ ਦਖਅਤ ਵਣ
3. ਗਰਾਭੀਣ ਵਣ।
1. ਰਾਖਵੇਂ ਵਣ:- ਇਸ ਵਣ ਰਿੱਕੜੀ ਦੇ ਵ਩ਾਦਯਕ ਉਤ਩ਾਦਨ ਰਈ ਯਿੱ ਖੇ ਗ਋ ਷ੀ। ਇਨਹਾਂ ਵਣਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਩ਸ਼ੂ ਚਯਾਉਣ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਕਯਨ ਦੀ
਷ਖਤ ਭਨਾਸੀ ਷ੀ।
2. ਸ਼ੁਰਿੱਗਖਅਤ ਵਣ:- ਇਸਨਾਂ ਵਣਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਩ਸ਼ੂ ਚਾਯਨ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਕਯਨ ‘ਤੇ ਯ੉ਕ ਷ੀ। ਰ੉ ਕਾਂ ਨੂੁੰ ਵਣਾਂ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਨ ਫਦਰੇ ਷ਯਕਾਯ
ਨੇ ਟ੍ੈਕ਷ ਦੇਣਾ ਩ੈਂਦਾ ਷ੀ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਯ ਅਦਧਕਾਯੀਆਂ ਨੂੁੰ ਦਯਸ਼ਵਤ ਦੇਣੀ ਩ੈਂਦੀ ਷ੀ।
3.ਗਰਾਮੀਣ ਵਣ: ਵਣਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਯਦਸਣ ਵਾਰੇ ਰ੉ ਕ ਇਨਹਾਂ ਵਣਾਂ ਤੋਂ ਘਯ ਫਣਾਉਣ ਰਈ ਅਤੇ ਫਾਰਣ ਰਈ ਰਿੱਕੜ ਩ਰਾ਩ਤ ਕਯ ਷ਕਦੇ ਷ਨ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-5 ਸਮਕਾ਱ੀ ਭਾਰਤ ਗਵਿੱ ਚ ਵਣਾਂ ਦੀ ਕੀ ਸਗਥਤੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਯ-ਬਾਯਤ ਦਯਸ਼ੀਆਂ, ਭਨੀਆਂ ਅਤੇ ਬਗਤਾਂ ਦੀ ਧਯਤੀ ਸੈ। ਇਨਹਾਂ ਷ਬ ਦਾ ਵਣਾਂ ਨਾਰ ਡੂੁੰ ਘਾ ਷ਫੁੰ ਧ ਦਯਸਾ ਸੈ। ਵਣਾਂ ਦੀ ਷ਯਿੱ ਦਖਆ
ਕਯਨੀ ਷ਾਡੀ ਩ਯੁੰ ਩ਯਾ ਯਸੀ ਸੈ। ਬਾਯਤੀ ਯਾਜੇ ਅਸ਼੉ਕ ਨੇ ਇਿੱ ਕ ਦਸ਼ਰਾਰੇ ਖ ਤੇ ਦਰਖਵਾਇਆ ਷ੀ ਦਕ ਤ੉ਤਾ, ਭੈਨਾ, ਅਯਣਾ, ਕਰਸੁੰ ਷,
ਨੁੰਦੀਭਖ, ਷ਾਯ਷, ਦਫਨਾਂ ਕੁੰ ਡੇ ਵਾਰੀਆਂ ਭਿੱ ਛੀਆਂ, ਗੈਂਡੇ ਆਦਦ ਜਾਨਵਯਾਂ ਨੂੁੰ ਭਾਦਯਆ ਨਸੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਵਣਾਂ ਨੂੁੰ ਷ਾਦੜਆ ਨਸੀਂ ਜਾਵੇਗਾ।
਩ਰਸ਼੍ਨ-6.ਝੂਮ ਩ਰਥਾ ਤੇ ਨੋਰ ਗ਱ਖ੉।
ਉੱਤਯ- ਝੂਭ ਖੇਤੀ ਦਜ਷ ਨੂੁੰ ਫਦਰਵੀਂ ਖੇਤੀ ਵੀ ਦਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ ਇਸ ਫ਷ਤੀਵਾਦ ਤੋਂ ਩ਦਸਰਾਂ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ। ਖੇਤੀ ਦੀ
ਇ਷ ਩ਰਥਾ ਦਵਿੱ ਚ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦੇ ਕਿੱ ਝ ਬਾਗ ‘ਚੋਂ ਯਿੱ ਖਾਂ ਨੂੁੰ ਕਿੱ ਟ੍ ਕੇ ਅਿੱ ਗ ਰਗਾ ਦਦਿੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ। ਭਾਨ਷ੂਨ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਉ਷ ਖੇਤਯ ਦਵਚ ਫ਼਷ਰ
ਫੀਜ ਦਦਿੱ ਤੀ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ ਦਜ਷ ਨੂੁੰ ਅਕਤੂਫਯ-ਨਵੁੰ ਫਯ ਚ ਕਿੱ ਟ੍ ਦਰਆ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਦ੉ ਦਤੁੰ ਨ ਷ਾਰ ਇ਷ ਖੇਤਯ ਚੋਂ ਫ਼਷ਰ ਩ੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ
਷ੀ ਜਦੋਂ ਇ਷ ਦੀ ਉ਩ਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟ੍ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ, ਤਾਂ ਇ਷ ਖੇਤਯ ‘ਚ ਯਿੱ ਖ ਰਗਾ ਦਦਿੱ ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਷ਨ ਤਾਂ ਜ੉ ਦਪਯ ਜੁੰ ਗਰ ਦਤਆਯ ਸ੉
਷ਕੇ। ਅਦਜਸਾ ਜੁੰ ਗਰ 17-18 ਷ਾਰਾਂ ‘ਚ ਦਫਾਯਾ ਦਤਆਯ ਸ੉ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਵਣ ਵਾ਷ੀ ਜੁੰ ਗਰ ਦਵਿੱ ਚ ਖੇਤੀ ਕਯਨ ਰਈ ਸ੉ਯ ਜਗਹਾ ਚਣ ਰੈਂ ਦੇ
਷ਨ।

4.ਵਿੱ ਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਵਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼੍ਨ :

਩ਰਸ਼੍ਨ-1. ਜੰ ਗ਱ਾਂ ਦੀ ਕਰਾਈ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ? ਵਰਣਨ ਕਰ੉ ।

ਉੱਤਯ-1.ਦਨੀਆਂ ਦਵਚ ਆਫਾਦੀ ਵਧਣ ਨਾਰ ਬ੉ਜਨ ਦੀ ਭੁੰ ਗ ਵਧਣ ਰਿੱਗੀ ਦਜ਷ ਕਾਯਨ ਬ੉ਜਨ ਦੀ ਩ੂਯਤੀ ਰਈ ਜੁੰ ਗਰ ਕਿੱ ਟ੍ ਕੇ ਬੂਭੀ

ਨੂੁੰ ਖੇਤੀ ਰਈ ਵਯਦਤਆ ਜਾਣ ਰਿੱਗਾ ।

2.ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਬਾਯਤ ਦਵਿੱ ਚ ਷ੈਦਨਕ, ਵ਩ਾਯਕ ਤੇ ਩ਰਸ਼ਾ਷ਕੀ ਢਾਂਚਾ ਚਰਾਉਣ ਰਈ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਨੂੁੰ ਕਿੱ ਟ੍ ਕੇ ਯੇਰਵੇ ਰਾਈਨਾਂ ਫਣਾਉਣੀਆਂ

ਸ਼ਯੂ ਕਯ ਦਦਿੱ ਤੀਆਂ।

3.ਇੁੰ ਗਰੈਂ ਡ ਦਵਿੱ ਚ ਜਸਾਜ ਫਣਾਉਣ ਰਈ ਷ਾਗਵਾਨ ਦੀ ਰਿੱਕੜ ਦੀ ਭੁੰ ਗ ਵਧਣ ਰਿੱਗ ਩ਈ। ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਬਾਯਤ ਦਵਿੱ ਚ ਷ਾਗਵਾਨ ਦੇ

ਜੁੰ ਗਰਾਂ ‘ਤੇ ਆ਩ਣਾ ਕਫਜਾ ਕਯ ਦਰਆ ਅਤੇ ਇਸਨਾਂ ਦੀ ਕਟ੍ਾਈ ਕਯਕੇ ਵਧੀਆ ਰਿੱਕੜ ਨੂੁੰ ਇੁੰ ਗਰੈਂ ਡ ਬੇਜਣ ਰਿੱਗੇ।

4.19ਵੀਂ ਷ਦੀ ਦਵਚ ਮੂਯ਩ ਦਵਚ ਵ਩ਾਯਕ ਫ਼਷ਰਾਂ ਦੀ ਭੁੰ ਗ ਵਧਣ ਕਾਯਨ ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦੀ ਕਟ੍ਾਈ ਕਯ ਕੇ ਉ਷ ਬੂਭੀ ਨੇ

ਵ਩ਾਯਕ ਖੇਤੀ ਰਈ ਵਯਤਣਾ ਸ਼ਯੂ ਕਯ ਦਦਿੱ ਤਾ ।

5.ਵਣ-਷ੁੰ ਩ਤੀ ਤੇ ਕਫਜਾ ਕਯਨ ਰਈ ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨ ਫਣਾ਋। ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਭਿੱ ਖ ਉਦੇਸ਼ ਷ਥਾਨਕ ਰ੉ ਕਾਂ ਅਤੇ ਵ਩ਾਯੀਆਂ ਨੂੁੰ

ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦੀ ਕਟ੍ਾਈ ਤੋਂ ਯ੉ਕਣਾ ਷ੀ।

਩ਰਸ਼੍ਨ-2. ਬਸਤੀਵਾਦ ਅਧੀਨ ਬਣੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਵਣ ਸਮਾਜ ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਗ਩ਆ ?

ਉੱਤਯ-1. ਮਨ਼ੁਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਩ਰਭਾਵ- ਫ਷ਤੀਵਾਦ ਅਧੀਨ ਰਾਗੂ ਕੀਤੇ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨਾਂ ਨੇ ਆਦਦ ਵਾ਷ੀ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਤੇ ਩ਾਫੁੰ ਦੀ

ਰਗਾ ਦਦਿੱ ਤੀ। ਜੇਕਯ ਕ੉ਈ ਦਵਅਕਤੀ ਰਿੱਕੜਾਂ ਕਿੱ ਟ੍ਦਾ ਪਦੜਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉ਷ ਨੂੁੰ ਜੇਰਹ ਬੇਜ ਦਦਿੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ ।
2.ਖੇਤੀ ਤੇ ਩ਰਭਾਵ- ਅੁੰ ਗਯੇਜ ਷ਯਕਾਯ ਨੇ ਝੂਭ ਖੇਤੀ ਤੇ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨਾਂ ਯਾਸੀਂ ਯ੉ਕ ਰਗਾ ਦਦਿੱ ਤੀ ਤੇ ਉੱਥੇ ਵ਩ਾਯਕ ਫ਼਷ਰਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਨੂੁੰ

ਉਤਸ਼ਾਦਸਤ ਕੀਤਾ।

3.ਗਸ਼੍ਕਾਰ ਤੇ ਩ਰਭਾਵ- ਜੁੰ ਗਰਾਂ ਦਵਿੱ ਚ ਛ੉ਟ੍ੇ ਛ੉ਟ੍ੇ ਜਾਨਵਯਾਂ ਅਤੇ ਩ੁੰ ਛੀਆਂ ਦਾ ਦਸ਼ਕਾਯ ਕਯਨ ਤੇ ਵੀ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨਾਂ ਯਾਸੀਂ ਩ਾਫੁੰ ਦੀ ਰਗਾ

ਦਦਿੱ ਤੀ ਗਈ। ਜੇਕਯ ਦਕ਷ੇ ਦ਩ੁੰ ਡ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਇਨਹਾਂ ਕਾਨੂੁੰਨਾਂ ਦੀ ਉਰੁੰਘਣਾ ਕਯਦੇ ਤਾਂ ਷ਾਯੇ ਦ਩ੁੰ ਡ ਦਾ ਜੁੰ ਗਰ ਦਵਿੱ ਚ ਦਾਖ਼ਰਾ ਯ੉ਕ ਦਦਿੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ

਷ੀ।

਩ਰਸ਼੍ਨ-3. ਮ਼ੁੰ ਡਾ ਅੰ ਦ੉਱ਨ ਤੇ ਗਵਸਗਤਰਤ ਨੋਰ ਗ਱ਖ੉।

ਉੱਤਯ-ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਦਆਯਾ ਫਣਾ਋ ਵਣ ਕਾਨੂੁੰਨ ਵਣ ਵਾ਷ੀਆਂ ਨੂੁੰ ਜਰ, ਜੁੰ ਗਰ ਅਤੇ ਜਭੀਨ ਤੋਂ ਦੂਯ ਕਯ ਯਸੇ ਷ਨ। ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਨੇ

ਆ਩ਣੇ ਅੁੰ ਦ੉ਰਨ ਦਵਚ ਦਤੁੰ ਨ ਩ਿੱ ਖਾਂ ਷ਭਾਦਜਕ, ਆਯਦਥਕ ਤੇ ਷ੁੰ ਷ਦਕਰਤ ਨੂੁੰ ਸ਼ਾਭਰ ਕਯ ਦਰਆ ਅਤੇ ਉ਷ ਨੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਨੂੁੰ ਵਦਸਭਾਂ ਬਯਭਾਂ ‘ਚੋਂ

ਕਿੱ ਢ ਕੇ ਦ਷ਿੱ ਦਖਆ ਨਾਰ ਜੜਨ ਰਈ ਩ਰੇਦਯਤ ਕੀਤਾ। ਉ਷ ਨੇ ਆ਩ਣੇ ਦਵਚਾਯਾਂ ਯਾਸੀਂ ਆਦਦਵਾ਷ੀਆਂ ਨੂੁੰ ਷ੁੰ ਗਦਿਤ ਕਯ ਦਰਆ। 1895

ਈ਷ਵੀ ਦਵਚ ਵਣ ਷ਫੁੰ ਧੀ ਫਕਾ਋ ਦੀ ਭਆਫ਼ੀ ਦਾ ਅੁੰ ਦ੉ਰਨ ਚਿੱ ਦਰਆ ਷ਯਕਾਯ ਨੇ ਅੁੰ ਦ੉ਰਨਕਾਯੀਆਂ ਦੀਆਂ ਭੁੰ ਗਾਂ ਨੂੁੰ ਿਕਯਾ ਦਦਿੱ ਤਾ

ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਨੇ ‘ਅਫੂਆ ਦੇਸ਼ ਭੇਂ ਅਫੂਆ ਯਾਜ’ ਦਾ ਨਾਅਯਾ ਦੇ ਕੇ ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਦੇ ਦਖ਼ਰਾਫ਼ ਷ੁੰ ਘਯਸ਼ ਦਾ ਦਫਗਰ ਵਜਾ ਦਦਿੱ ਤਾ। 08

ਅਗ਷ਤ 1895 ਨੂੁੰ ਉ਷ ਨੂੁੰ ‘ਚਰਕਟ੍’ ਷ਥਾਨ ਤੋਂ ਦਗਰਫ਼ਤਾਯ ਕਯਕੇ ਦ੉ ਷ਾਰ ਰਈ ਜੇਰਹ ਬੇਜ ਦਦਿੱ ਤਾ। 1897 ਈ਷ਵੀ ਦਵਿੱ ਚ ਉ਷ ਦੀ

ਦਯਸਾਈ ਤੋਂ ਫਾਅਦ ਉ਷ ਖੇਤਯ ਦਵਿੱ ਚ ਷੉ਕਾ ਦ਩ਆ। ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਨੇ ਆ਩ਣੇ ਷ਾਥੀਆਂ ਨੂੁੰ ਨਾਰ ਰੈ ਕੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੀ ਷ੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆ਩ਣੇ

ਦਵਚਾਯਾਂ ਨਾਰ ਰ੉ ਕਾਂ ਨੂੁੰ ਜਾਦਗਰਤ ਕੀਤਾ। ਰ੉ ਕ ਉ਷ ਨੂੁੰ ‘ਧਯਤੀ ਫਾਫਾ’ ਦੇ ਤ੊ਯ ਤੇ ਩ੂਜਣ ਰਿੱਗੇ। 1897ਈ. ਦਵਿੱ ਚ ਰਗਬਗ 400

ਦਵਦਯ੉ਸੀਆਂ ਨੇ ਖੂੁੰ ਟ੍ੀ ਥਾਣੇ ‘ਤੇ ਸਭਰਾ ਕਯ ਦਦਿੱ ਤਾ ਩ਯ ਫਾਅਦ ਦਵਿੱ ਚ ਅੁੰ ਗਯੇਜੀ ਷ੈਨਾ ਨੇ ਷ੈਂਕੜੈ ਆਦਦਵਾ਷ੀਆਂ ਨੂੁੰ ਭ੊ਤ ਦੇ ਘਾਟ੍ ਉਤਾਯ

ਦਦਿੱ ਤਾ। 14 ਦ਷ੁੰ ਫਯ 1899 ਨੂੁੰ ਦਫਯ਷ਾ ਨੇ ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਦੇ ਦਖ਼ਰਾਫ਼ ਮਿੱ ਧ ਦਾ ਌ਰਾਨ ਕਯ ਦਦਿੱ ਤਾ ਜ੉ ਦਕ ਜਨਵਯੀ 1900 ਦਵਚ ਷ਾਯੇ

ਇਰਾਕੇ ਚ ਪੈਰ ਦਗਆ। ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਦਫਯ਷ਾ ਭੁੰ ਡਾ ਦੀ ਦਗਰਫ਼ਤਾਯੀ ‘ਤੇ ਇਨਾਭ ਦਾ ਌ਰਾਨ ਕਯ ਦਦਿੱ ਤਾ। ਕਝ ਷ਥਾਨਕ ਰ੉ ਕਾਂ ਨੇ ਰਾਰਚ

ਦਵਿੱ ਚ ਆ ਕੇ 3 ਪਯਵਯੀ 1900 ਈ਷ਵੀ ਨੂੁੰ ਧ੉ਖੇ ਨਾਰ ਪੜਵਾ ਦਦਿੱ ਤਾ। ਉ਷ ਨੂੁੰ ਯਾਂਚੀ ਜੇਰਹ ਬੇਜ ਦਦਿੱ ਤਾ। ਉ਷ ਨੂੁੰ ਅੁੰ ਗਯੇਜਾਂ ਨੇ ਸ੊ਰੀ ਸ੊ਰੀ

ਅ਷ਯ ਕਯਨ ਵਾਰਾ ਜਦਸਯ ਦੇ ਦਦਿੱ ਤਾ, ਦਜ਷ ਕਾਯਨ ਉ਷ਦੀ 9 ਜੂਨ 1900 ਈ.ਭ੊ਤ ਸ੉ ਗਈ। ਉ਷ ਦੀ ਭ੊ਤ ਦਾ ਕਾਯਨ ਸੈਜਾ ਦਿੱ ਦ਷ਆ

ਦਗਆ। ਉ਷ ਦੀ ਩ਤਨੀ ਫਿੱ ਦਚਆਂ ਤੇ ਷ਾਥੀਆਂ ‘ਤੇ ਭਕਿੱ ਦਭੇ ਚਰਾ ਕੇ ਵਿੱ ਖ-ਵਿੱ ਖ ਤਯਹਾਂ ਦੀਆਂ ਷ਜਾਵਾਂ ਦਦਿੱ ਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਗਤਆਰ ਕਰਤਾ: Vetted by:

ਰਣਜੀਤ ਕ੊ ਰ, ਸ.ਸ. ਗਮਸਰਰਸ
ੈ ,
ਸਰਬਜੀਤ ਕ੊ ਰ, ਸ.ਸ. ਗਮਸਰਰੈਸ,
ਸ.ਸ.ਸ.ਸਮਾਰਰ ਸਕੂ਱, ਗਤਿੱ ਬੜ (ਗ਼ੁਰਦਾਸ਩਼ੁਰ)
ਸ.ਸ.ਸ.ਸ. ਰੰ ਘਗੜਆ਱(ਮਾਨਸਾ)
 ਸ਼ਰੇਣੀ: 9ਿੀਂ ਸਮਾਕਜਕ ਕਿਕਗਆਨ
ਇਕਤਹਾਸ
਩ਾਠ-8 ਩ਕਹਰਾਿੇ ਦਾ ਸਮਾਕਜਕ ਇਕਤਹਾਸ

ੳ) ਬਹ- ਕਿਕ਱਩ੀ ਩ਰਸ਼ਨ

1. ਸੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਕਕਸ ਤੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ?

1. ਕ਩ਾਸ 2.ਜਾਨਵਯਾਂ ਦੀ ਖੱ ਰ 3.ਯੇਸ਼ਭ ਦੇ ਕੀੜੇ 4.ਉੱਨ
ਉੱਤਰ- ਕ਩ਾਹ।
2. ਬਣਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ੇ ਦਾ ਕਿਚਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਩ਕਹ਱ਾਂ ਕਕਹੜੇ ਕਿਕਗਆਨੀ ਨੂੂੰ ਆਇਆ?
1.ਭੈਯੀ ਕਕਊਯੀ 2.ਯਾਫਯਟ ਸੱ ਕ 3.ਰੂਈ਷ ਷ਫਾਫ 4.ਰਾਯਡ ਕਯਜ਼ਨ
ਉੱਤਰ-ਰਾਬਰਟ ਹੱ ਕ।
3. ਕਕਹੜੀ ਸਦੀ ਕਿਚ ਯੂਰ਩ ਦੇ ਱੉ ਕ ਆ਩ਣੇ ਸਮਾਕਜਕ ਰਤਬੇ, ਿਰਗ ਜਾਂ ਕ਱ੂੰਗ ਦੇ ਅਨਸਾਰ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਹਨਦੇ ਸਨ?
1.਩ੰ ਦਯਵੀਂ 2. ਷੉ਰਹਵੀਂ 3.਷ਤਾਯਹਵੀਂ 4.ਅਠਾਯਹਵੀਂ
ਉੱਤਰ-ਅਠਾਰਹਿੀਂ।
4. ਕਕਹੜੇ ਿ਩ਾਰੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਛੀਟ ਦਾ ਆਯਾਤ ਸਰੂ ਕੀਤਾ?
1. ਚੀਨ 2. ਮੂਯ਩ੀਨ 3.ਅਭਯੀਕਨ 4.ਇਨਹਾਂ ਕਵੱ ਚੋਂ ਕ੉ਈ ਨਸੀਂ
ਉੱਤਰ-ਯੂਰ਩ੀਨ।

ਅ) ਖਾ਱ੀ ਥਾਿਾਂ ਭਰ੉ :

1.਩ਯਾਤੱ ਤਵ ਕਵਕਗਆਨਕਾਂ ਨੂੰ ਰੂਸ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਾਥੀ ਦੰ ਦ ਦੀਆਂ ਫਣੀਆਂ ਸ੉ਈਆਂ ਷ੂਈਆਂ ਩ਰਾ਩ਤ ਸ੉ਈਆਂ ਸਨ ।

2.ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੀੜਾ ਆਭ ਤ੊ਯ ਤੇ ਸ਼ਕਹਤੂਤ ਦੇ ਦਯੱ ਖਤਾਂ ਉੱਤੇ ਩ਾਕਰਆ ਜਾਂਦਾ ਸੈ ।

3.ਊਨੀ ਕੱ ਩ਕੜਆਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਕਭ਷ਯ, ਫੇਫੀਰ੉ ਨ, ਕ਷ੰ ਧ ਘਾਟੀ ਦੀ ਷ੱ ਕਬਅਤਾ ਤੋਂ ਕਭਰੇ ਸਨ।

4.ਉਦਮ੉ਕਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਦਾ ਆਯੰ ਬ ਯੂਰ਩ ਭਸਾਂਦੀ਩ ਕਵੱ ਚ ਸ੉ਇਆ ਷ੀ ।

5.਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਅੰ ਦ੉ਰਨ 1905 ਈ਷ਵੀ ਕਵਚ ਆਯੰ ਬ ਸ੉ਇਆ।

ੲ)ਸਹੀ ਕਮ਱ਾਣ ਕਰ੉:

1.ਫੰ ਗਾਰ ਦੀ ਵੰ ਡ ਯਕਫੰ ਦਯ ਨਾਥ ਟੈਗ੉ਯ

2.ਯੇਸ਼ਭੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਚੀਨ

3.ਯਾਸ਼ਟਯੀ ਗਾਣ 1789 ਈ਷ਵੀ

4.ਪਯਾਂ਷ੀ਷ੀ ਕਰਾਂਤੀ ਭਸਾਤਭਾ ਗਾਂਧੀ

5.਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ ਰਾਯਡ ਕਯਜ਼ਨ

ਉੱਤਯ- 1. ਫੰ ਗਾਰ ਦੀ ਵੰ ਡ ਰਾਯਡ ਕਯਜ਼ਨ

2. ਯੇਸ਼ਭੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਚੀਨ

3. ਯਾਸ਼ਟਯੀ ਗਾਣ ਯਕਫੰ ਦਯ ਨਾਥ ਟੈਗ੉ਯ

4. ਪਯਾਂ਷ੀ਷ੀ ਕਰਾਂਤੀ 1789 ਈ਷ਵੀ

5. ਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ ਭਸਾਤਭਾ ਗਾਂਧੀ

ਸ) ਅੂੰ ਤਰ ਦੱ ਸ੉:

1.ਊਨੀ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮੀ

ਉੱਤਯ-ਊਨੀ- ਉੱਨ ਅ਷ਰ ਕਵਚ ਯੇਸ਼ੇਦਾਯ ਩ਰ੉ਟੀਨ ਸੈ ਜ੉ ਕਵਸ਼ੇਸ਼ ਩ਰਕਾਯ ਦੀ ਚਭੜੀ ਦੀਆਂ ਕ੉ਕਸ਼ਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਫਣਦੀ ਸੈ । ਬੇਡਾਂ ਤੋਂ ਕਫਨਾਂ

ਫੱ ਕਯੀ, ਮਾਕ,ਖਯਗ੉ਸ਼ ਆਕਦ ਜਾਨਵਯਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਨ ਩ਰਾ਩ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੈ। ਩ਯਾਣੇ ਷ਭੇਂ ਕਵੱ ਚ ਵੀ ਰ੉ ਕ ਊਨੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਦੇ ਷ਨ।

ਰੇਸ਼ਮੀ-ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੱ ਩ੜਾ ਯੇਸ਼ਭ ਦੇ ਕੀਕੜਆਂ ਤੋਂ ਕਤਆਯ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਫਕਣਆ ਸੰ ਦਾ ਸੈ। ਅ਷ਰ ਕਵੱ ਚ ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੀੜਾ ਆ਩ਣੀ

਷ਯੱ ਕਖਆ ਰਈ ਆ਩ਣੇ ਆਰੇ -ਦਆਰੇ ਇੱ ਕ ਕਵਚ ਕਤਆਯ ਕਯਦਾ ਸੈ। ਕਜ਷ ਨੂੰ ਆ਩ਣੀ ਰਾਯ ਦਆਯਾ ਫਣਾਉਂਦਾ ਸੈ। ਇ਷ ਕਵਚ ਤੋਂ

ਸੀ ਯੇਸ਼ਭੀ ਧਾਗਾ ਕਤਆਯ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੈ। ਬਾਯਤ ਕਵੱ ਚ ਵੀ ਯੇਸ਼ਭੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਸਜ਼ਾਯਾਂ ਷ਾਰਾਂ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਯਸੀ ਸੈ ।

2.ਸੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਅਤੇ ਬਨਾਿਟੀ ਰੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਬਕਣਆ ਕੱ ਩ੜਾ ।

ਉੱਤਯ-ਸੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ-਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਕ਩ਾਸ ਤੋਂ ਫਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੈ। ਬਾਯਤ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਷ਦੀਆਂ ਤੋਂ ਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਦੇ ਆ ਯਸੇ

ਸਨ। ਩ਰਾਚੀਨ ਷ੱ ਕਬਅਤਾਵਾਂ ਕਵੱ ਚੋਂ ਵੀ ਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਦੇ ਇਕਤਸਾ਷ਕ ਷ਫੂਤ ਕਭਰੇ ਸਨ। ਕ਷ੰ ਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਷ੱ ਕਬਅਤਾ ਕਵੱ ਚੋਂ ਵੀ

ਕ਩ਾਸ ਤੇ ਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਫਾਯੇ ਷ਫੂਤ ਕਭਰੇ ਸਨ ।

ਬਨਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਣੇ ਕੱ ਩ੜੇ-਷ੰ ਨ 1842 ਈ਷ਵੀ ਨੂੰ ਅੰ ਗਯੇਜ਼ ਕਵਕਗਆਨੀ ਰੂਈ਷ ਷ਫਾਫ ਨੇ ਫਣਾਉਟੀ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਕੱ ਩ੜੇ ਕਤਆਯ

ਕਯਨ ਦੀ ਭਸ਼ੀਨ ਕਤਆਯ ਕੀਤੀ। ਫਨਾਉਟੀ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਦੇ ਉਤ਩ਾਦਨ ਰਈ ਅਰਕ੉ਸਰ,ਯਫੜ, ਯੇਕਜਨ,ਚਯਫੀ, ਸ਼ਕਸਤੂਤ ਅਤੇ ਸ੉ਯ

ਫਨ਷਩ਤੀ ,ਆਕਦ ਵ਷ਤੂਆਂ ਵਯਤੋਂ ਕਵਚ ਕਰਆਂਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਨਾਈਰ੉ ਨ,਩੉ਕਰ਷ਟਯ ਅਤੇ ਯੇਆਨ ਭੱ ਖ ਫਨਾਵਟੀ ਯੇਸ਼ੇ ਸਨ।

2.ਬਹਤ ਛ੉ਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼ਨ:-

਩ਰਸ਼ਨ-1.ਆਕਦ ਕਾ਱ ਕਿਚ ਮਨੱ ਖ ਸਰੀਰ ਢਕਣ ਱ਈ ਕਕਸ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਿਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਸੀ ?

ਉੱਤਰ- ਆਕਦ ਕਾਰ ਕਵੱ ਚ ਭਨੱ ਖ ਷ਯੀਯ ਢੱ ਕਣ ਰਈ ਩ੱ ਕਤਆਂ, ਦਯਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਕ ੱ ਰ ਅਤੇ ਜਾਨਵਯਾਂ ਦੀ ਖੱ ਰ ਦੀ ਵਯਤੋਂ

ਕਯਦਾ ਷ੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-2.ਕੱ ਩ੜੇ ਕਕੂੰ ਨੇਹ ਤਰਹਾਂ ਦੇ ਰੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ ?

ਉੱਤਯ-ਕੱ ਩ੜੇ ਆਭ ਤ੊ਯ ਤੇ ਚਾਯ ਤਯਹਾਂ ਦੇ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਫਣੇ ਸੰ ਦੇ ਸਨ -਷ੂਤੀ, ਉੂਨੀ, ਯੇਸ਼ਭੀ ਅਤੇ ਫਣਾਵਟੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-3.ਕਕਸ ਕਕਸਮ ਦੀਆਂ ਭੇਡਾਂ ਦੀ ਉੱਨ ਸਭ ਤੋਂ ਿਧੀਆ ਹੂੰ ਦੀ ਹੈ ?

ਉੱਤਯ-ਭੈਯੀਨੋ ਬੇਡ ਦੀ ।

਩ਰਸ਼ਨ-4.ਕਕਸ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਩ਕਹ਱ਾਂ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਬੂੰ ਧੀ ਆਿਾਜ਼ ਉਠਾਈ ?

ਉੱਤਯ- ਪਯਾਂ਷।
਩ਰਸ਼ਨ-5.ਉਦਯ੉ਕਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਩ਕਹ਱ਾਂ ਇੂੰਗ਱ੈਂ ਡ ਕਕਸ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸੂਤੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਦਾ ਆਯਾਤ ਕਰਦਾ ਸੀ ?

ਉੱਤਯ-ਬਾਯਤ।

਩ਰਸ਼ਨ-6.ਖਾਦੀ ਱ਕਹਰ ਚ਱ਾਉਣ ਿਾ਱ੇ ਩ਰਮੱ ਖ ਭਾਰਤੀ ਨੇਤਾਿਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਕ਱ਖ੉ ।

ਉੱਤਰ- ਭਸਾਤਭਾ ਗਾਂਧੀ।

਩ਰਸ਼ਨ-7.ਨਾਮਧਾਰੀ ਸੂੰ ਩ਰਦਾਇ ਦੇ ਱੉ ਕ ਇਸ ਰੂੰ ਗ ਦੇ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਹਨਦੇ ਸਨ?

ਉੱਤਯ- ਕਚੱ ਟੇ ਰੂੰ ਗ ਦੇ।

3.ਛ੉ਟੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼ਨ:

਩ਰਸ਼ਨ-1.ਮਨੱ ਖ ਨੂੂੰ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਦੀ ਱੉ ੜ ਕਕਉਂ ਩ਈ ?

ਉੱਤਯ-ਕਵਅਕਤੀ ਦਾ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਉ਷ ਦੀ ਫ੊ਕਧਕ, ਭਾਨਕ਷ਕ ਅਤੇ ਆਯਕਥਕ ਷ਕਥਤੀ ਦਾ ਩ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਕਯਦਾ ਸੈ । ਩ਕਸਯਾਵੇ ਦੀ

ਵਯਤੋਂ ਕੇਵਰ ਷ਯੀਯ ਢਕਣ ਰਈ ਵੀ ਨਸੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਷ਗੋਂ ਇ਷ ਤੋਂ ਭਨੱ ਖ ਦੇ ਯਤਫੇ , ਷ੱ ਕਬਆਚਾਯ, ਷ਭਾਕਜਕ ਩ੱ ਧਯ ਆਕਦ ਦਾ

਩ਰਗਟਾਵਾ ਵੀ ਸੰ ਦਾ ਸੈ। ਇ਷ੇ ਕਾਯਨ ਸੀ ਭਨੱ ਖ ਨੂੰ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਦੀ ਰ੉ ੜ ਩ਈ।

਩ਰਸ਼ਨ-2. ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਕਕਿੇਂ ਕਤਆਰ ਹੂੰ ਦਾ ਹੈ ?

ਉੱਤਯ-ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੱ ਩ੜਾ ਯੇਸ਼ਭ ਦੇ ਕੀਕੜਆਂ ਤੋਂ ਕਤਆਯ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਫਕਣਆ ਸੰ ਦਾ ਸੈ। ਅ਷ਰ ਕਵੱ ਚ ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੀੜਾ ਆ਩ਣੀ

਷ਯੱ ਕਖਆ ਰਈ ਆ਩ਣੇ ਆਰੇ -ਦਆਰੇ ਕਵਚ ਕਤਆਯ ਕਯਦਾ ਸੈ। ਕਜ਷ ਨੂੰ ਉਸ ਆ਩ਣੀ ਰਾਯ ਦਆਯਾ ਫਣਾਉਂਦਾ ਸੈ। ਇ਷ ਕਵਚ ਤੋਂ

ਸੀ ਯੇਸ਼ਭੀ ਧਾਗਾ ਕਤਆਯ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੈ ।

਩ਰਸ਼ਨ-3.ਉਦਯ੉ਕਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਦਾ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਤੇ ਕੀ ਩ਰਭਾਿ ਕ਩ਆ ?

ਉੱਤਯ-ਉਦਮ੉ਕਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਕਾਯਨ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੇ ਕਵਚਾਯਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਰੀ ਕਵੱ ਚ ਩ਕਯਵਯਤਨ ਆਇਆ ਕਜ਷ ਨਾਰ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ

ਕਵੱ ਚ ਵੀ ਩ਕਯਵਯਤਨ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਕਭਕਰਆ। ਕੱ ਩ੜੇ ਦਾ ਉਤ਩ਾਦਨ ਭਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਰ ਸ੉ਣ ਰੱਗ ਕ਩ਆ ਇ਷ ਕਯਕੇ ਕੱ ਩ੜਾ ਷਷ਤਾ ਵੀ ਸ੉

ਕਗਆ ਤੇ ਉ਷ ਦੀ ਫਾਜ਼ਾਯ ਕਵੱ ਚ ਫਸਤਾਤ ਵੀ ਸ੉ ਗਈ। ਭਸ਼ੀਨੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਵੱ ਖ-ਵੱ ਖ ਕਡਜ਼ਾਈਨਾਂ ਕਵੱ ਚ ਆ ਕਗਆ। ਕੱ ਩ੜਾ ਷਷ਤਾ ਸ੉ਣ

ਕਾਯਨ ਰ੉ ਕਾਂ ਕ੉ਰ ਩ਸ਼ਾਕਾਂ ਦੀ ਕਗਣਤੀ ਵਧ ਗਈ।

਩ਰਸ਼ਨ-4.ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਤੇ ਮਹਾਯੱ ਧਾਂ ਦਾ ਕੀ ਅਸਰ ਕ਩ਆ ?

ਉੱਤਯ- ਩ਕਸਰੇ ਕਵਸ਼ਵ ਮੱ ਧ ਦਾ ਔਯਤਾਂ ਦੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਤੇ ਫਸਤ ਅ਷ਯ ਕ਩ਆ। ਭਯਦਾਂ ਦੇ ਮੱ ਧ ਕਵੱ ਚ ਬਾਗ ਰ਋ ਜਾਣ ਕਾਯਨ ਕੰ ਭ

ਕਯਨ ਦੀ ਕਜ਼ੰ ਭੇਵਾਯੀ ਔਯਤਾਂ ਤੇ ਆ ਗਈ। ਉਦਮ੉ਕਗਕ ਖੇਤਯ ਕਵਚ ਕੰ ਭ ‘ਤੇ ਜਾਣ ਕਾਯਨ ਔਯਤਾਂ ਨੇ ਤੰ ਗ ਅਤੇ ੉ਟੇ ਕੱ ਩ੜੇ

਩ਕਸਨਣੇ ਸ਼ਯੂ ਕਯ ਕਦੱ ਤੇ। ਉਸ ਉਦਮ੉ਗਾਂ ਕਵੱ ਚ ਵਯਦੀ ਦੇ ਤ੊ਯ ਤੇ ਫਰਾਊਜ਼, ਩ੈਂਟ ਅਤੇ ਟ੉਩ੀ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਨ ਰੱਗੀਆਂ। ਇ਷ ਤੋਂ

ਇਰਾਵਾ ਔਯਤਾਂ ਨੇ ਆ਩ਣੇ ਵਾਰ ਵੀ ੉ਟੇ ਯੱ ਖਣੇ ਸ਼ਯੂ ਕਯ ਕਦੱ ਤੇ।

਩ਰਸ਼ਨ-5 ਸਿਦੇਸ਼ੀ ਱ਕਹਰ ਬਾਰੇ ਤਸੀਂ ਕੀ ਜਾਣਦੇ ਹ੉ ?

ਉੱਤਯ-਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ 1905 ਈ਷ਵੀ ਕਵੱ ਚ ਫੰ ਗਾਰ ਦੀ ਵੰ ਡ ਕਯਨ ਕਯਕੇ ਸੋਂਦ ਕਵੱ ਚ ਆਈ। ਇ਷ ਰਕਸਯ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਬਾਯਤੀ

ਉਦਮ੉ਗਾਂ ਦਾ ਕਵ਷ਥਾਯ ਕਯਨਾ ਷ੀ। 1920 ਈ- ਕਵੱ ਚ ਭਸਾਤਭਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ ਦੇ ਕਾਯਜ ਷ੂਚੀ ਜਾਯੀ ਕਯਨ ਰਈ ਖਾਦੀ

ਰਕਸਯ ਸ਼ਯੂ ਕੀਤੀ। ਇ਷ ਰਕਸਯ ਨੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਰਈ ਯਜ਼ਗਾਯ ਵੀ ਩ੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਷ੰ ਘਯਸ਼ ਖਾਦੀ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਨ ਅਤੇ ਕਵਦੇਸ਼ੀ ਚੀਜ਼ਾਂ
ਦਾ ਫਾਈਕਾਟ ਕਯਨ ਤੇ ਅਧਾਕਯਤ ਷ੀ । ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਷ੱ ਦੇ ਤੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਨੇ ਨਾ ਕੇਵਰ ਕਵਦੇਸ਼ੀ ਕੱ ਩ਕੜਆਂ ਅਤੇ ਵ਷ਤੂਆਂ ਦਾ ਫਾਈਕਾਟ

ਕੀਤਾ ਷ਗੋਂ ਉਨਹਾਂ ਨੂੰ ਷ਾੜ ਵੀ ਕਦੱ ਤਾ। ਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ ਨੇ ਬਾਯਤੀ ਉਦਮ੉ਗਾਂ ਨੂੰ ਫਸਤ ਉਤਸ਼ਾਕਸਤ ਕੀਤਾ ।

਩ਰਸ਼ਨ-6.ਰਾਸਟਰੀ ਩ਸ਼ਾਕ ਕਤਆਰ ਕਰਨ ਸਬੂੰ ਧੀ ਕੀਤੇ ਗ਋ ਯਤਨਾਂ ਦਾ ਿਰਨਣ ਕਰ੉ ।

ਉੱਤਯ-ਉੱਨਹੀਵੀਂ ਷ਦੀ ਦੇ ਅੰ ਤ ਤਕ ਷ਾਯੇ ਦੇਸ਼ ਕਵਚ ਯਾਸ਼ਟਯਵਾਦ ਤੇ ਋ਕਤਾ ਦੀ ਬਾਵਨਾ ਩ੈਦਾ ਸ੉ ਗਈ। ਯਕਫੰ ਦਯ ਨਾਥ ਟੈਗ੉ਯ ਨੇ

਷ਝਾਅ ਕਦੱ ਤਾ ਕਕ ਬਾਯਤੀ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਕਸੰ ਦੂ ਅਤੇ ਭ਷ਕਰਭ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਦੇ ਤੱ ਤਾਂ ਦਾ ਷ਭੇਰ ਸ੉ਣਾ ਚਾਸੀਦਾ ਸੈ । ਇ਷ ਰਈ ਩ਯਸ਼ਾਂ ਰਈ

ਫਟਨਾਂ ਵਾਰਾ ਰੰਫਾ ਕ੉ਟ ਇਥੋਂ ਦੀ ਮ੉ਗ ਩ਸ਼ਾਕ ਷ਭਝੀ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ। ਕਗਆਨਦਾਨਦੀਨੀ(਷ਕਤੰ ਦਯ ਨਾਥ ਟੈਗ੉ਯ ਦੀ ਩ਤਨੀ) ਨੇ

ਯਾਸ਼ਟਯੀ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਕਤਆਯ ਕਯਨ ਕਵੱ ਚ ਭਸੱ ਤਵ਩ੂਯਨ ਮ੉ਗਦਾਨ ਩ਾਇਆ। ਉਸ ਩ਾਯ਷ੀ ਢੰ ਗ ਨਾਰ ਷ਾੜਹੀ ਰਾਉਂਦੀ ਷ੀ ਜ੉ ਖੱ ਫੇ

਩ਾ਷ੇ ਤੋਂ ਭ੉ਢੇ ਤੋਂ ਕ਩ੰ ਨ ਕੀਤੀ ਸੰ ਦੀ ਷ੀ। ਉ਷ ਵੱ ਰੋਂ ਷ਾੜੀ ਨਾਰ ਭੈਚ ਕਯਦਾ ਫਰਾਊਜ਼ ਅਤੇ ਜੱ ਤੇ ਵੀ ਩ਕਸਨੇ ਜਾਂਦੇ ਷ਨ ਇ਷ ਨੂੰ

‘ਫਰਸਭਕਾ ਷ਾੜਹੀ’ ਕਕਸਾ ਜਾਂਦਾ ਷ੀ। ਫਾਅਦ ਕਵੱ ਚ ਇ਷ੇ ਩ਸ਼ਾਕ ਦਾ ਨਭੂਨਾ ਭਸਾਯਾਸ਼ਟਯ ਤੇ ਉੱਤਯ ਩ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਕਵਚ

ਵੀ ਩ਰਚੱਕਰਤ ਸ੉ ਕਗਆ ।

਩ਰਸ਼ਨ-7.਩ੂੰ ਜਾਬ ਕਿੱ ਚ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਤੇ ਸੂੰ ਖੇ਩ ਨੋਟ ਕ਱ਖ੉ ।

ਉੱਤਯ-਩ੰ ਜਾਫ ਦੀਆਂ ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਦਾ ਭੱ ਖ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਷ਰਵਾਯ ਕਭੀਜ਼ ਸੀ ਕਯਸਾ ਸੈ । ਩ਕਸਰਾਂ ਔਯਤਾਂ ਕਭੀਜ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਰੰਭੇ ਕੜਤੇ

਩ਾਉਂਦੀਆਂ ਷ਨ। ਕਪਯ ਕਾਰਯ ਵਾਰੇ ਗਰੇ ਅਤੇ ਕ੝ਾਂ ਦੀਆਂ ਫਾਸਾਂ ਵਾਰੀਆਂ ਕੜਤੀਆਂ ਦਾ ਕਯਵਾਜ ਵੀ ਕਯਸਾ । ਔਯਤਾਂ ਕ਷ਯ ਚੰ ਨੀ ਨਾਰ

ਢੱ ਕ ਕੇ ਯੱ ਖਦੀਆਂ ਷ਨ। ਕਵਆਸੀਆਂ ਸ੉ਈਆਂ ਔਯਤਾਂ ਵੱ ਰੋਂ ਇ਷ੇ ਚੰ ਨੀ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਘੰ ਡ ਕੱ ਢਣ ਰਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਷ੀ। ਸ਼ਕਸਯੀ ਔਯਤਾਂ

਷ਾੜਹੀ ਅਤੇ ਫਰਾਊਜ਼ ਵੀ ਩ਕਸਨਦੀਆਂ ਷ਨ। ਷ਯਦੀਆਂ ਕਵੱ ਚ ਷ਵੈਟਯ ਕ੉ਟੀ ਅਤੇ ਷ਕੀਵੀ ਩ਾਉਣ ਦਾ ਕਯਵਾਜ ਕਯਸਾ ਸੈ।

4.ਿੱ ਡੇ ਉੱਤਰਾਂ ਿਾ਱ੇ ਩ਰਸ਼ਨ:

਩ਰਸ਼ਨ-1. ਕੱ ਩ਕੜਆਂ ਕਿੱ ਚ ਿਰਤੇ ਜਾਣ ਿਾ਱ੇ ਅ਱ੱਗ -ਅ਱ੱਗ ਰੇਕਸ਼ਆਂ ਦਾ ਿਰਨਣ ਕਰ੉ ।

ਉੱਤਯ-ਸੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ-਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਕ਩ਾਸ ਤੋਂ ਫਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੈ। ਬਾਯਤ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਷ਦੀਆਂ ਤੋਂ ਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਩ਕਸਨਦੇ ਆ ਯਸੇ

ਸਨ। ਩ਰਾਚੀਨ ਷ੱ ਕਬਅਤਾਵਾਂ ਕਵੱ ਚ ਵੀ ਷ੂਤੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਦੇ ਷ਫੂਤ ਕਭਰਦੇ ਸਨ।

ਊਨੀ ਕੱ ਩ੜਾ-ਉੱਨ ਅ਷ਰ ਕਵੱ ਚ ਯੇਸ਼ੇਦਾਯ ਩ਰ੉ਟੀਨ ਸੈ ਜ੉ ਕਵਸ਼ੇਸ਼ ਩ਰਕਾਯ ਦੀ ਚਭੜੀ ਦੀਆਂ ਕ੉ਕਸ਼ਕਾਵਾਂ ਤੋਂ ਫਣਦੀ ਸੈ । ਬੇਡ, ਫੱ ਕਯੀ,

ਮਾਕ, ਖਯਗ੉ਸ਼ ਆਕਦ ਜਾਨਵਯਾਂ ਤੋਂ ਩ਰਾ਩ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੈ। ਕ਷ੰ ਧੂ ਘਾਟੀ ਦੀ ਷ੱ ਕਬਅਤਾ ਷ਭੇਂ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਵੀ ਉਨੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਦੇ ਷ਨ ।

ਰੇਸ਼ਮੀ ਕੱ ਩ੜਾ- ਯੇਸ਼ਭੀ ਕੱ ਩ੜਾ ਯੇਸ਼ਭ ਦੇ ਕੀਕੜਆਂ ਤੋਂ ਕਤਆਯ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਫਕਣਆ ਸੰ ਦਾ ਸੈ। ਯੇਸ਼ਭ ਦਾ ਕੀੜਾ ਆ਩ਣੀ ਷ਯੱ ਕਖਆ

ਰਈ ਆ਩ਣੇ ਆਰੇ ਦਆਰੇ ਇਕ ਕਵਚ ਕਤਆਯ ਕਯਦਾ ਸੈ। ਕਜ਷ ਨੂੰ ਉਸ ਆ਩ਣੀ ਰਾਯ ਦਆਯਾ ਫਣਾਉਂਦਾ ਸੈ। ਇ਷ ਕਵਚ ਤੋਂ ਸੀ

ਯੇਸ਼ਭੀ ਧਾਗਾ ਕਤਆਯ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੈ। ਯੇਸ਼ਭੀ ਕੱ ਩ੜੇ ਫਣਾਉਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਷ਬ ਤੋਂ ਩ਕਸਰਾਂ ਚੀਨ ਦੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਕ੉ਰ ਷ੀ।

ਬਨਾਉਟੀ ਰੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਬਣੇ ਕੱ ਩ੜੇ- ਷ੰ ਨ 1842 ਈ਷ਵੀ ਨੂੰ ਅੰ ਗਯੇਜ਼ ਕਵਕਗਆਨੀ ਰੂਈ਷ ਷ਫਾਫ ਨੇ ਫਨਾਉਟੀ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਤੋਂ ਕੱ ਩ੜੇ ਕਤਆਯ

ਕਯਨ ਦੀ ਭਸ਼ੀਨ ਕਤਆਯ ਕੀਤੀ। ਫਨਾਉਟੀ ਯੇਕਸ਼ਆਂ ਦੇ ਉਤ਩ਾਦਨ ਰਈ ਅਰਕ੉ਸਰ, ਯਫੜ, ਯੇਕਜ਼ਨ, ਚਯਫੀ ਸ਼ਕਸਤੂਤ ਅਤੇ ਸ੉ਯ

ਫਨ਷਩ਤੀ ਆਕਦ ਵ਷ਤੂਆਂ ਵਯਤੋਂ ‘ਚ ਕਰਆਂਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਨਾਈਰ੉ ਨ, ਩੉ਕਰ਷ਟਯ ਅਤੇ ਯੇਆਨ ਭੱ ਖ ਫਨਾਵਟੀ ਯੇਸ਼ੇ ਸਨ।

਩੉ਕਰ਷ਟਯ ਅਤੇ ਷ੂਤ ਤੋਂ ਫਕਣਆ ਕੱ ਩ੜਾ ਟੈਯੀਕਾਟ ਬਾਯਤ ਕਵੱ ਚ ਫਸਤ ਵਯਕਤਆ ਜਾਣ ਰੱਕਗਆ।
਩ਰਸ਼ਨ-2. ਉਦਯ੉ਕਗਕ ਕਰਾਂਤੀ ਨੇ ਆਮ ਱੉ ਕਾਂ ਅਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਉੱਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਩ਾਇਆ ?
ਉੱਤਯ-ਅਠਾਯਹਵੀਂ ਷ਦੀ ਕਵੱ ਚ ਮੂਯ਩ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਆ਩ਣੇ ਷ਭਾਕਜਕ ਯਤਫੇ ਅਨ਷ਾਯ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਦੇ ਷ਨ। ਭਯਦਾਂ ਅਤੇ ਔਯਤਾਂ ਦੇ
਩ਕਸਯਾਵੇ ਕਵੱ ਚ ਅੰ ਤਯ ਷ੀ। ਔਯਤਾਂ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਕਵੱ ਚ ਷ਕਯਟਾਂ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਅੱ ਡੀ ਵਾਰੀਆਂ ਜੱ ਤੀਆਂ ਩ਕਸਣਦੀਆਂ ਷ਨ ਜਦੋਂ ਕਕ ਭਯਦ
਩ਕਸਯਾਵੇ ਕਵੱ ਚ ਨੈੱਕਟਾਈ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਦੇ ਷ਨ। ਷ਭਾਜ ਦੇ ਉੱਚ ਵਯਗ ਦਾ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਆਭ ਰ੉ ਕਾਂ ਤੋਂ ਵੱ ਖਯਾ ਸੰ ਦਾ ਷ੀ । 1789
ਈ਷ਵੀ ਦੀ ਪਯਾਂ਷ੀ਷ੀ ਕਰਾਂਤੀ ਨੇ ਕਰੀਨ ਵਯਗ ਦੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੇ ਕਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਕਧਕਾਯਾਂ ਨੂੰ ਖਤਭ ਕਯ ਕਦੱ ਤਾ ਕਜ਷ ਕਯਕੇ ਗਯੀਫ ਅਤੇ ਕਨਭਨ
ਵਯਗ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਵੀ ਆ਩ਣੀ ਇੱ ਾ ਭਤਾਫਕ ਯੰ ਗ ਕਫਯੰ ਗੇ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਣ ਰੱਗੇ। ਪਯਾਂ਷ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਨੀਰੇ ਕਚੱ ਟੇ ਅਤੇ ਰਾਰ ਯੰ ਗ ਦੇ ਕੱ ਩ੜੇ
਩ਕਸਨਣ ਰੱਗੇ। ਮੂਯ਩ੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਕਵਚ ਰੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਫਚ਩ਨ ਤੋਂ ਸੀ ਷ਖ਼ਤ ਪੀਤੇ ਨਾਰ ਕਖੱ ਚੇ ਸ੉਋ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਾ਋ ਜਾਂਦੇ ਷ਨ ਤਾਂ ਜ੉ ਉਨਹਾਂ
ਦੇ ਷ਯੀਯ ਦਾ ਪੈਰਾਅ ਨਾ ਸ੉ ਷ਕੇ। 1830 ਈ਷ਵੀ ਕਵੱ ਚ ਇੰ ਗਰੈਂ ਡ ਕਵੱ ਚ ਕਝ ਭਕਸਰਾ ਷ੰ ਷ਥਾਵਾਂ ਨੇ ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਰਈ ਰ੉ ਕਤੰ ਤਕਯਕ
ਅਕਧਕਾਯਾਂ ਦੀ ਭੰ ਗ ਕਯਨੀ ਸ਼ਯੂ ਕਯ ਕਦੱ ਤੀ। ਷ਪਯੇਜ ਅੰ ਦ੉ਰਨ ਦਾ ਩ਰ਷ਾਯ ਸ੉ਇਆ ਤਾਂ ਅਭਯੀਕਾ ਦੀਆਂ 13 ਕਫਰਕਟਸ਼ ਫ਷ਤੀਆਂ ਕਵੱ ਚ
਩ਕਸਯਾਵਾ ਷ਧਾਯ ਅੰ ਦ੉ਰਨ ਸ਼ਯੂ ਸ੉ਇਆ ਩ਰੈ਷ ਤੇ ਷ਾਕਸਤ ਨੇ ਤੰ ਗ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਣ ਕਯਕੇ ਜਵਾਨ ਰੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਗੀਆਂ ਕਫਭਾਯੀਆਂ
ਫਾਯੇ ਦੱ ਕ਷ਆ। 1870 ਈ.ਕਵੱ ਚ ਦ੉ ਷ੰ ਷ਥਾਵਾਂ ਨੇ ਕਭਰ ਕੇ ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਦੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਕਵੱ ਚ ਷ਧਾਯ ਕਯਨ ਰਈ ਭਕਸੰ ਭ ਸ਼ਯੂ ਕੀਤੀ ਜ੉
ਅ਷੝ਰ ਯਸੀ। 19ਵੀ ਷ਦੀ ਕਵੱ ਚ ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਦੀ ਷ੰ ਦਯਤਾ ‘ਤੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਷ਫੰ ਧੀ ਕਵਚਾਯਾਂ ਦਾ ਩ਰ਷ਾਯ ਸ੉ਣਾ ਸ਼ਯੂ ਸ੉ਇਆ ਕ਷ੱ ਟੇ ਵਜੋਂ
ਇ਷ਤਯੀਆਂ ਦੀ ਷ੰ ਦਯਤਾ ਤੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਦੇ ਨਭੂਕਨਆਂ ਕਵੱ ਚ ਩ਕਯਵਯਤਨ ਸ੉ਇਆ ।
਩ਰਸ਼ਨ-3.ਭਾਰਤੀ ਱੉ ਕਾਂ ਦੇ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਕਿੱ ਚ ਸਿਦੇਸ਼ੀ ਅੂੰ ਦ੉਱ਨ ਦਾ ਕੀ ਩ਰਭਾਿ ਕ਩ਆ?
ਉੱਤਯ-1920 ਈ਷ਵੀ ਕਵੱ ਚ ਭਸਾਤਭਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ ਦੀ ਕਾਯਜ ਷ੂਚੀ ਜਾਯੀ ਕਯਨ ਰਈ ਖਾਦੀ ਰਕਸਯ ਸ਼ਯੂ
ਕੀਤੀ। ਇ਷ ਰਕਸਯ ਨੇ ਰ੉ ਕਾਂ ਰਈ ਯਜ਼ਗਾਯ ਉਤ਩ੰ ਨ ਕੀਤਾ। ਰ੉ ਕਾਂ ਨੇ ਕਵਦੇਸ਼ੀ ਕੱ ਩ਕੜਆਂ ਦਾ ਫਾਈਕਾਟ ਕਯ ਕਦੱ ਤਾ। ਷ਵਦੇਸ਼ੀ ਰਕਸਯ
ਨੇ ਬਾਯਤੀ ਉਦਮ੉ਗਾਂ ਨੂੰ ਫਸਤਾ ਉਤਸ਼ਾਕਸਤ ਕੀਤਾ। ਇ਷ ਰਕਸਯ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਷ੀ ਕਕ ਬਾਯਤ ਦਾ ਸਯੇਕ ਕਵਅਕਤੀ ਖਾਦੀ ਦੇ ਕੱ ਩ੜੇ
਩ਕਸਨੇ । ਇ਷ ਰਕਸਯ ਦ੊ਯਾਨ ਬਾਯਤ ਵੱ ਰੋਂ ਕਤਆਯ ਕੱ ਩ੜੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਕਯਨ ਤੇ ਜ਼੉ਯ ਕਦੱ ਤਾ ।
਩ਰਸ਼ਨ-4.਩ੂੰ ਜਾਬੀ ਱੉ ਕਾਂ ਦੇ ਩ਕਹਰਾਿੇ ਸਬੂੰ ਧੀ ਆ਩ਣੇ ਕਿਚਾਰ ਕ਱ਖ੉?
ਉੱਤਯ-਩ੰ ਜਾਫੀਆਂ ਦੇ ਩ਕਸਯਾਵੇ ਕਵੱ ਚ ਭਯਦਾਂ ਦਾ ਭੱ ਖ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਕੜਤਾ-਩ਜਾਭਾ ਅਤੇ ਔਯਤਾਂ ਦਾ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਷ਰਵਾਯ-ਕਭੀਜ਼ ਸੀ
ਕਯਸਾ ਸੈ । ਉਸ ਆਭ ਤ੊ਯ ਤੇ ਕ਷ਯ ‘ਤੇ ਩ੱ ਗ ਫੰ ਨਹਦੇ ਸਨ। ਩ੇਂਡੂ ਖੇਤਯ ਕਵੱ ਚ ਭਯਦ ਩ੱ ਗ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਩ਯਨੇ ਦੀ ਵਯਤੋਂ ਵੀ ਕਯਦੇ
ਸਨ। ਩ੱ ਗ ਤਯਹੇ ਵਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾਵਾਂ ਰਾ ਕੇ ਫੰ ਨਹਣ ਦਾ ਕਯਵਾਜ ਵੀ ਕਯਸਾ ਸੈ । ਩ਕਸਰਾਂ ਇਕਕਸਯੀ ਩ੱ ਗ ਫੰ ਨਹਣ ਦਾ ਕਯਵਾਜ ਷ੀ। ਆਧਕਨਕ
਷ਭੇਂ ਕਵਚ ਇਸ ਦੂਸਯੀ ਜਾਂ ਕ਷ਊਣ ਵਾਰੀ ਩ੱ ਗ ਫੰ ਨਹਣ ਕਵੱ ਚ ਫਦਰ ਕਗਆ ਸੈ। ਭਯਦ ਰੰਭੇ ਕੜਤੇ ਦੇ ਨਾਰ ਤੇੜ ਚਾਦਯਾ ਩ਕਸਨਦੇ
਷ਨ। ਸ੊ਰੀ ਸ੊ਰੀ ਕੜਤੇ-ਚਾਦਯੇ ਦੀ ਥਾਂ ਕੜਤੇ-਩ਜਾਭੇ ਨੇ ਰੈ ਰਈ । ਸਣ ਩ੜਹੇ ਕਰਖੇ ਅਤੇ ਨ੊ਕਯੀ ਩ੇਸ਼ਾ ਰ੉ ਕ ਩ੈਂਟ-ਸ਼ਯਟ ਩ਕਸਨਦੇ
ਸਨ। ਉਸ ਩ੈਯਾਂ ਕਵੱ ਚ ਵੱ ਖ ਵੱ ਖ ਤਯਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜੱ ਤੀਆਂ ਩ਕਸਨਦੇ ਸਨ। ਩ੰ ਜਾਫਣਾਂ ਦਾ ਭੱ ਖ ਩ਕਸਯਾਵਾ ਷ਰਵਾਯ-ਕਭੀਜ਼ ਸੀ ਕਯਸਾ
ਸੈ। ਕਨਸੰ ਗ ਕ਷ੰ ਘਾਂ ਦਾ ਫਾਣਾ ਨੀਰਾ ਜਾਂ ਕੇ਷ਯੀ ਸੀ ਕਯਸਾ। ਉਸ ਰੰਫਾ ਚ੉ਰਾ ਩ਕਸਨਦੇ ਸਨ। ਨਾਭਧਾਯੀ ਷ੰ ਩ਯਦਾ ਦੇ ਰ੉ ਕ ਕਚੱ ਟੇ ਕੱ ਩ੜੇ
਩ਕਸਨਦੇ ਸਨ । ਕਜਉਂ-ਕਜਉਂ ਰ੉ ਕਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਤਾ ਵਧੀ, ਆਭਦਨ ਵਧੀ, ਉਸ ਆਭ ਤ੊ਯ ਤੇ ਸੀ ਚੰ ਗੇ ਅਤੇ ਷ਾ੝ ਷ਥਯੇ ਕੱ ਩ੜੇ ਩ਕਸਨਣ
ਰੱਗ ਩਋।

ਕਤਆਰ ਕਰਤਾ: Vetted by:

ਰਣਜੀਤ ਕ੊ ਰ, ਸ.ਸ. ਕਮਸਟਰਸ
ੈ ,
ਸਰਬਜੀਤ ਕ੊ ਰ, ਸ.ਸ. ਕਮਸਟਰੈਸ,
ਸ.ਸ.ਸ.ਸਮਾਰਟ ਸਕੂ਱, ਕਤੱ ਬੜ (ਗਰਦਾਸ਩ਰ)
ਸ.ਸ.ਸ.ਸ. ਰੂੰ ਘਕੜਆ਱(ਮਾਨਸਾ)