ਸ਼੍ਰੇਣੀ: ਦਸਵੀਂ

ਵਵਸ਼੍ਾ: ਸਮਾਵਿਕ ਵਵਵਿਆਨ

Mission 100%: Give Your Best.

ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਬਹੁਵਵਕਲਪੀ ਪਰਸ਼੍ਨ-

1. ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜਾ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਹੈ ?
ੳ. ਅੰ ਧ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਅ. ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ
ੲ. ਆਰਿਵਿਿ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਸ. ਵਹੰ ਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ(✔️)
2. ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡਾ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਹੜਾ ਹੈ ?
ੳ. ਚੀਨ ਅ. ਅਮਰੀਿਾ
ੲ. ਿੈਨੇਡਾ ਸ. ਭਾਰਤ(✔️)
3. ਭਾਰਤ ਏਸ਼ੀਆ ਮਹਾਂਦੀਪ੍ ਦੇ ਦੱ ਖਣ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ , ਇਸ ਿਾਰਨ ਇਸਨੰ ਹੋਰ ਵਿਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ੁਿਾਵਰਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਪ੍ਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਅ. ਦੱ ਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ(✔️)
ੲ. ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਸ. ਉੱਤਰੀ ਏਸ਼ੀਆ
4. ਵਿਹੜੀ ਨਵਹਰ ਦੇ ਖੁੱ ਲਣ ਿਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨੰ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਯਰਪ੍ ਨਾਲ ਪ੍ਾਰ ਵ ੱ ਚ ਆਸਾਨੀ ਹੋਈ ਹੈ ?
ੳ. ਪ੍ਨਾਮਾ ਨਵਹਰ ਅ. ਿੈਸਪ੍ੀਅਨ ਨਵਹਰ
ੲ. ਵਚਲਿਾ ਨਵਹਰ ਸ. ਸ ੇਜ਼ ਨਵਹਰ(✔️)
5. ਮਹਾਨ ਵਹਮਾਵਲਆ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਪ੍ਾਸੇ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ ?
ੳ. ਦੱ ਖਣ ਅ. ਪ੍ਰਬ
ੲ. ਉੱਤਰ(✔️) ਸ. ਪ੍ੱ ਛਮ
6. ਿਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਿੰ ਵਨਆ ਿੁਮਾਰੀ ਤੱ ਿ ਵਿੰ ਨਹੀ ਦਰੀ ਹੈ?
ੳ. 3214 ਵਿ.ਮੀ. (✔️) ਅ. 4214 ਵਿ.ਮੀ.
ੲ. 5214 ਵਿ.ਮੀ. ਸ. 2214 ਵਿ.ਮੀ.
7. ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਵਹਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨਹ ੇਂ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਹੈ ?
ੳ. ਅੱ ਠ ੇਂ ਅ. ਸੱ ਤ ੇਂ(✔️)
ੲ. ਛੇਂ ੇ ਸ. ਪ੍ੰ ਜ ੇਂ
8. ਪ੍ਵਹਲੀ ਨ ੰ ਬਰ 1966 ਈ. ਨੰ ਅਜੋਿਾ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿਸ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੋਂਦ ਵ ੱ ਚ ਆਇਆ?
ੳ. ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਅ. ਰੰ ਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ
ੲ. ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ(✔️) ਸ. ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ
9. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱ ਿ ਹੈ?
ੳ. ਵਸੱ ਵਿਮ(✔️) ਅ.ਗੋਆ ੲ.ਵਮਜ਼ੋਰਮ ਸ. ਵਤਰਪ੍ੁਰਾ
10. ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਪ੍ੱ ਖੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ?
ੳ. ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅ.ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ.ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਿਰ ਸ. ਰਾਜਸ ਾਨ(✔️)
11. ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਸੰ ਸਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦਾ ਵਿੰ ਨੇਹ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਣਦਾ ਹੈ?
ੳ. 2.2%(✔️) ਅ.3.2% ੲ.4.2% ਸ. 5.2%
12. ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪ੍ਵਹਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿੰ ਨਹੀਆਂ ਵਰਆਸਤਾਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ?
ੳ. 582 ਅ.562(✔️) ੲ. 572 ਸ. 552
13. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਰਾਜ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਘਣਤਾ (ਪ੍ਰਤੀ ਰਗ ਵਿ.ਮੀ.) ਸਭ ਤੋਂ ਘੱ ਿ ਹੈ?
ੳ. ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼(✔️) ਅ.ਵਸੱ ਵਿਮ ੲ.ਵਬਹਾਰ ਸ. ਵਮਜ਼ੋਰਮ
14. ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਿੀ ਵਿਹੜੀ ਹੈ?
ੳ.ਮਾਊਂਿ ਐ ਰੈਸਿ ਅ.ਗੋਡਵ ਨ ਆਸਵਿਨ(✔️) ੲ.ਵਹਡਨ ਪ੍ੀਿ ਸ.ਬਰਾਡ ਪ੍ੀਿ
15. ਵਸੱ ਵਿਮ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ੱ ਤ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਚੋਿੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ ?
ੳ.ਮਾਊਂਿ ਐ ਰੈਸਿ ਅ.ਗੋਡਵ ਨ ਆਸਿਨ ੲ.ਿੰ ਚਨਜੰ ਗਾ(✔️) ਸ.ਧੋਲਵਗਰੀ
16. ਇੰ ਦਰਾ ਪ੍ੁਆਇੰ ਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਸੀਮਾ ਵਬੰ ਦ ਉੱਤੇ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ?
ੳ.ਉੱਤਰੀ ਅ.ਪ੍ਰਬੀ ੲ.ਦੱ ਖਣੀ(✔️) ਸ. ਪ੍ੱ ਛਮੀ
17. ਨਦੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਭਾਗ ਨੰ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ੳ.ਡੈਲਿਾ(✔️) ਅ.ਦਰਹਾ ੲ.ਘਾਿੀ ਸ.ਐਸਚੁਅਰੀ
18. ਾਣਲਾ ਮਾਲਾ, ਿੁਦਰੇਮਖ ੁੱ ਅਤੇ ਪ੍ੁਸ਼ਪ੍ਾਵਗਰੀ ਵਿਸ ਘਾਿ ਦੀਆਂ ਚੋਿੀਆਂ ਹਨ?
ੳ.ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਘਾਿ(✔️) ਅ.ਪ੍ਰਬੀ ਘਾਿ ੲ.ਉੱਤਰੀ ਘਾਿ (4)ਦੱ ਖਣੀ ਘਾਿ
19. ਵਿਸੇ ਸਾਧਨ ਦੀ ਧਰਾਤਲੀ ਵਭੰ ਨਤਾ, ਸਮੁੰ ਦਰ ਤੋਂ ਦਰੀ ਅਤੇ ਭ-ਮੱ ਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਦਰੀ ਿਾਰਨ ਸਭ ਤੋਂ ਵਜ਼ਆਦਾ ਅਸਰ ਵਿਸ
ਉੱਤੇ ਪ੍ੈਂਦਾ ਹੈ?
ੳ. ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਅ. ਭੋਜਨ
ੲ. ਪ੍ਵਹਰਾ ਾ ਸ. ਜਲ ਾਯ(✔️)
20. ਵਿਹੜੀ ਰੇਖਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜਲ ਾਯ ਨੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਡ ਵਦੰ ਦੀ ਹੈ ?
ੳ. ਭ-ਮੱ ਧ ਰੇਖਾ ਅ. ਮਿਰ ਰੇਖਾ
ੲ. ਿਰਿ ਰੇਖਾ(✔️) ਸ. ਸਰਲ ਰੇਖਾ
21. ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਵਤੰ ਨ ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਉੱਪ੍ਰ ਹ ਾ ਦੇ ਸੰ ਚਾਰੀ ਚੱ ਿਰ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਅੰ ਤਰ-ਊਸ਼ਣ ਸੁਮੇਲ ਖੰ ਡ ਅ. ਜੈੈੱਿ ਸਿਰੀਮ(✔️)
ੲ. ਵਚੱ ਲੀ ਦੀ ਧਾਰਾ ` ਸ. ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ
22. ਦੱ ਖਣ-ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਜਦੋਂ ਪ੍ਵਹਲੀ ਜਨ ਨੰ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਤੱ ਿ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਨੰ ਿੀ
ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਿਾਲ- ੈਸਾਖੀ ਅ. ਅੰ ਬਾਂ ਦੀ ਾਛੜ
ੲ. ਮਾਨਸਨ ਦਾ ਫੱ ਿਣਾ(✔️) ਸ. ਲ-ਲੱਗਣਾ
23. ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੋਣ ਾਲੀ ਰਖਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਵਿਹੜਾ ਹੈ ?
ੳ. ਜਨ ਰੀ ਤੋਂ ਮਾਰਚ ਅ. ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੋਂ ਜਨ
ੲ. ਜਨ ਤੋਂ ਸਤੰ ਬਰ(✔️) ਸ. ਸਤੰ ਬਰ ਤੋਂ ਦਸੰ ਬਰ
24. ਖਾੜੀ ਬੰ ਗਾਲ ਜਾਂ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵ ੱ ਚ ਊਸ਼ਣ ਚੱ ਿਰ ਾਤਾਂ ਿਾਰਨ ਪ੍ੈਦਾ ਹੋਣ ਾਲੇ ਖੁਸ਼ਿ ਸਮੇਂ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਮਾਨਸਨੀ ਰੁਿਾ ਿ(✔️) ਅ. ਜੈੈੱਿ ਸਿਰੀਮ
ੲ. ਲ-ਲੱਗਣਾ ਸ. ਅੰ ਬਾਂ ਦੀ ਾਛੜ
25. ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਰਖਾ ਲਗਭਗ 1000 ਸੈਂਿੀਮੀਿਰ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ?
ੳ. ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਿਰ ਅ. ਿਰਨਾਿਿ
 ੲ. ਿੇਰਲ ਸ. ਮੇਘਾਵਲਆ(✔️)
26. ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵ ੱ ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ੀਤ ਲਵਹਰ ਦੇ ਚੱ ਲਣ ਿਾਰਨ ਿੀ ਪ੍ੈਦਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਧੁੰ ਦ ਅ. ਮੀਂਹ
ੲ. ਤਰੇਲ ਸ. ਿੱ ਿਰ(✔️)
27. 21 ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਜ ਦੀਆਂ ਵਿਰਨਾਂ ਿਰਿ ਰੇਖਾ ਤੇ ਵਸੱ ਧੀਆਂ ਪ੍ੈਣ ਿਾਰਨ ਉੱਤਰ –ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਤਾਪ੍ਮਾਨ
ਵਿੰ ਨੇਹ ਵਡਗਰੀ ਤੱ ਿ ੱ ਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. 20 ਵਡਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਅ. 30 ਵਡਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ
ੲ. 40 ਵਡਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ(✔️) ਸ. 10 ਵਡਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ
28. ਮਈ ਅਤੇ ਜਨ ਮਹੀਵਨਆ ਵ ੱ ਚ ਉੱਤਰ-ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਾਲੀ ਅੱ ਤ ਦੀ ਗਰਮ ਪ੍ੌਣ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਜਲ ਸਮੀਰ ਅ. ਲ ਸਮੀਰ
ੲ. ਮਾਨਸਨ ਸ. ਲ(✔️)
29. ਦੱ ਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੇਰਲ ਅਤੇ ਦੱ ਖਣੀ ਿਰਨਾਿਿ ਦੇ ਆਸਪ੍ਾਸ ਦੀਆਂ ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਪ੍ੌਣਾਂ ਮੋਿੀਆਂ ਬੰ ਦਾਂ ਾਲੀ ਪ੍ਰ
ਮਾਨਸਨੀ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ. ਿਾਲ ੈਸਾਖੀ ਅ. ਅੰ ਬਾਂ ਦੀ ਾਛੜ(✔️)
ੲ. ਮਾਨਸਨ ਦਾ ਫੱ ਿਣਾ ਸ. ਲ-ਲੱਗਣਾ
30. ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ ਵਤੰ ਨ ਵਿ.ਮੀ.ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੋਂ ਉਪ੍ਰਲੇ ਾਯਮੰ ਡਲ ਵ ੱ ਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਗਤੀ ਨਾਲ ਚੱ ਲਣ ਾਲੀਆਂ ਹ ਾ ਾਂ ਨੰ
ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
ੳ.ਤਫਾਨ ਅ.ਚੱ ਿਰ ਾਤ ੲ. ਜੈੈੱਿ ਸਿਰੀਮ(✔️) ਸ. ਸ਼ੀਤ ਲਵਹਰ
31. ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ ਵ ੱ ਚ ਤਫਾਨੀ ਚੱ ਿਰ ਾਤਾਂ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ.ਮਾਨਸਨੀ ਰਖਾ ਅ.ਮੋਹਲੇ ਧਾਰ ਰਖਾ
ੲ. ਿਾਲ ੈਸਾਖੀ(✔️) ਸ. ਮਾਨਸਨ ਦਾ ਫੱ ਿਣਾ
32. ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱ ਖਣੀ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜੀ ਰੁੱ ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰ ਦੀ ?
ੳ.ਗਰਮੀ ਅ.ਸਰਦੀ(✔️) ੲ. ਰਖਾ ਸ. ਬਸੰ ਤ
33. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਦਸੰ ਬਰ ਤੋਂ ਫਰ ਰੀ ਤੱ ਿ ਦੀ ਰੁੱ ਤ ਨੰ ਿੀ ਆਖਦੇ ਹਨ?
ੳ.ਗਰਮੀ ਰੁੱ ਤ ਅ.ਪ੍ਤਝੜਹ ਰੁੱ ਤ ੲ. ਬਸੰ ਤ ਰੁੱ ਤ ਸ. ਠੰਡ ਦੀ ਰੁੱ ਤ(✔️)
34. ਜ ਾਰੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਨੰ ਹੋਰ ਵਿਹੜੇ ਨਾ ਾਂ ਨਾਲ ਜਾਵਣਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ੳ.ਮੈਂਗਰੋ ਅ.ਦਲਦਲੀ ੲ. ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਿੰ ਢੇ ਾਲੀ ਸ. ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਸਾਰੇ(✔️)

35. “ਬੰ ਗਾਲ ਦੀ ਦਵਹਸ਼ਤ” ਵਿਸਨੰ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ੳ.ਿਾਂਗਰਸ ਘਾਹ ਅ.ਜਲ-ਹਾਇਆਵਸੰ (✔️) ੲ. ਲੈ ਨਿਾਨਾ ਸ. ਪ੍ਰਬਤੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ

36. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨੇਹ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਭਮੀ ਜੰ ਗਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱ ਿੀ ਹੋਈ ਹੈ?

ੳ.29.5% ਅ.22.7%(✔️) ੲ.33.3% ਸ. 44.4%

37. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਜੰ ਗਲ ਪ੍ਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ?

ੳ.ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅ.ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ.ਵਤਰਪ੍ੁਰਾ(✔️) (4)ਮੇਘਾਵਲਆ

38. ਜੀ ਰਾਖ ਾਂ ਖੇਤਰ ‘ਿਾਜ਼ੀਰੰ ਗਾ’ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ?

 ੳ.ਉੱਤਰਾਖੰ ਡ ਅ.ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ.ਅਸਾਮ(✔️) (4)ਮੇਘਾਵਲਆ

39. ਮੁੱ ਖ ਿਪ੍ਾਹ ਉਤਪ੍ਾਦਿ ਰਾਜ ਵਿਹੜੇ ਹਨ?

ੳ.ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਵਰਆਣਾ ਅ.ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਿਰ(✔️)
ੲ. ਵਬਹਾਰ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਸ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਰਾਜਸ ਾਨ
40. ਸਰ ਜਨਿ ੰ ਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਿਣਿ ਵਿਹੜਾ ਰਾਜ ਪ੍ਰਦਾਨ ਿਰਦਾ ਹੈ ?
ੳ.ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅ.ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ. ਹਵਰਆਣਾ ਸ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ(✔️)
41. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਚਾ ਲ ਦੀ ਪ੍ੈਦਾ ਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ?
ੳ.ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅ.ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ. ਹਵਰਆਣਾ ਸ. ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ(✔️)
42. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਿਣਿ ਵਿਸ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੈਦਾ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?
ੳ.ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼(✔️) ਅ.ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ੲ. ਹਵਰਆਣਾ ਸ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ
43. ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗੰ ਨੇ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਿੀ ਸ ਾਨ ਹੈ?
ੳ.ਦਸਰਾ ਅ.ਚੌ ਾ ੲ. ਪ੍ੰ ਜ ਾਂ ਸ. ਤੀਸਰਾ
44. ਚਨੇ ਦੇ ਪ੍ੱ ਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿਸ ਉਦਯੋਗ ਵ ੱ ਚ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ.ਸੀਵਮੰ ਿ ਉਦਯੋਗ(✔️) ਅ.ਵਬਜਲੀ ਉਦਯੋਗ ੲ.ਚਮੜਾ ਉਦਯੋਗ ਸ. ਿਾਗ਼ਜ ਉਦਯੋਗ
45. ਦਮੋਦਰ ਘਾਿੀ ਵ ੱ ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਿੁੱ ਲ ਭੰ ਡਾਰ ਦਾ ਵਿੰ ਨਹਾ ਵਹੱ ਸਾ ਿੋਲਾ ਵਮਲਦਾ ਹੈ?
ੳ.1/3ਵਹੱ ਸਾ ਅ.1/2 ਵਹੱ ਸਾ ੲ.3/4 ਵਹੱ ਸਾ(✔️) (4)2/3 ਵਹੱ ਸਾ
46. ਉਦਯੋਵਗਿ ਿਰਾਂਤੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾਤਾ ਵਿਹੜਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ?
ੳ.ਭਾਰਤ ਅ.ਅਮਰੀਿਾ ੲ.ਜਾਪ੍ਾਨ (4)ਇੰ ਗਲੈਂ ਡ(✔️)
47. ਬਾਿਸਾਈਿ ਿੱ ਚੀ ਧਾਤ ਤੋਂ ਵਿਹੜੀ ਧਾਤ ਪ੍ੈਦਾ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ?
ੳ.ਐਲਮੀਨੀਅਮ(✔️) ਅ.ਲੋ ਹਾ ੲ.ਤਾਂਬਾ (4)ਮੈਂਗਨੀਜ਼
48. ਬੈਲਾਵਡਲਾ ਖਾਣਾਂ ਤੋਂ ਮੁੱ ਖ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜਾ ਖਵਣਜ ਿੱ ਵਢਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ. ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਅ.ਲੋ ਹਾ (✔️) ੲ.ਿੋਲਾ (4)ਅਬਰਿ
49. ਾਯਮੰ ਡਲ ਵ ੱ ਚ ਗਰੀਨ ਹਾਊਸ ਅਸਰ ਧਣ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੰ ਸਾਰ ਦਾ ਤਾਪ੍ਮਾਨ ੱ ਧ ਸਿਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ ਗੈਸ ਦੇ ੱ ਧਣ

ਿਾਰਨ ਹੋ ਵਰਹਾ ਹੈ?

ੳ. ਆਿਸੀਜਨ ਅ. ਓਜੋਨ

ੲ. ਿਾਰਬਨ-ਡਾਈਆਿਸਾਈਡ(✔️) ਸ. ਨਾਈਿਰੋਜਨ

50. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੱਗਭੱ ਗ ਦੋ-ਵਤਹਾਈ ਮਜ਼ਦਰਾਂ ਨੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਮਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਿੁੱ ਲ ਰਾਸ਼ਿਰੀ

ਆਮਦਨ ਦਾ ਵਿੰ ਨੇ % ਵਹੱ ਸਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ?

ੳ. 25.5 % ਅ. 19.9 %(✔️) ੲ. 30.7 % ਸ. 28 %

51. ਮੱ ਿੀ ਮਲ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਵਿਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਫਸਲ ਹੈ ?

ੳ. ਭਾਰਤ ਅ. ਅਮਰੀਿਾ(✔️)

ੲ. ਇੰ ਗਲੈਂ ਡ ਸ. ਬਰਾਜ਼ੀਲ
52. ਗੰ ਨਾ, ਤੇਲ ਬੀਜ਼, ਿਪ੍ਾਹ, ਪ੍ਿਸਨ, ਰਬੜ, ਉੱਨ ਅਤੇ ਤੰ ਬਾਿ ਆਵਦ ਵਿਸ ਵਿਸਮ ਦੀ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰੇਣੀ ਵ ੱ ਚ ਆਉਂਦੀਆਂ

ਹਨ ?

ੳ. ਜੈਦ ਫਸਲਾਂ ਅ. ਖੁਰਾਿ ਫਸਲਾਂ

ੲ. ਪ੍ਾਰਿ ਫਸਲਾਂ(✔️) ਸ. ਖੁਸ਼ਿ ਫਸਲਾਂ

53. ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਪ੍ੱ ਖੋਂ ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜਾ ਸ ਾਨ ਹੈ?

ੳ.ਪ੍ਵਹਲਾ ਅ.ਦਸਰਾ(✔️) ੲ. ਤੀਸਰਾ ਸ. ਚੌ ਾ
54. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿੰ ਨਹੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਸਦੀ ਹੈ ?
ੳ.5% ਅ.7% ੲ. 10% ਸ. 2.5%(✔️)
55. 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਖ਼ਰ ਰਾਜ ਵਿਹੜਾ ਸੀ ?
ੳ.ਮਹਾਂਰਾਸ਼ਿਰ ਅ.ਪ੍ੰ ਜਾਬ ੲ. ਿੇਰਲਾ(✔️) ਸ. ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ
56. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਸੰ ਘੀ ਖੇਤਰ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਘਣਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਹੈ?
ੳ.ਚੰ ਡੀਗੜਹ ਅ.ਵਦੱ ਲੀ(✔️) ੲ. ਲਿਸ਼ਦੀਪ੍ ਸ. ਵਦਉ ਅਤੇ ਦਮਨ
57. ਸਾਲ 2001 ਵ ੱ ਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੋਂ ਦਾ ਵਲੰਗ ਅਨੁ ਪ੍ਾਤ ਿੀ ਸੀ ?
ੳ.1000:928(✔️) ਅ.1000:940
ੲ. 1000:944 ਸ. 1000:889
58. ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਵਹਸਾਬ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇ ਾ ਾਂ (goods and services )ਨੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਿੀਮਤਾਂ
ਨਾਲ ਿੀ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ.ਭਾਗ ਅ. ਗੁਣਾਂ(✔️) ੲ. ਜਮਹਾਂ ਸ. ਘਿਾਓ
59. ਉਪ੍ਭੋਗ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੰ ਨੇਹ ਅਰ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ.ਇੱ ਿ ਅ. ਦੋ(✔️) ੲ. ਵਤੰ ਨ ਸ. ਚਾਰ
60. ਉਪ੍ਭੋਗ ‘ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਪ੍ਰਭਾ (effects) ਵਿਸ ਦਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਹੈ?
ੳ.ਉਤਪ੍ਾਦਨ(Production) ਅ. ਖਰਚ ੲ. ਆਮਦਨ(✔️) ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀਂ
61. ਭਾਰਤ ਸਰਿਾਰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਹੜੇ ਮਹੀਨੇ ਆਪ੍ਣਾ ਬਜ਼ਿ ਲੋ ਿ ਸਭਾ ‘ਚ ਪ੍ੇਸ਼ ਿਰਦੀ ਹੈ?
ੳ. ਮਾਰਚ ਅ. ਫਰ ਰੀ(✔️) ੲ. ਦਸੰ ਬਰ ਸ. ਜਨ
62. ਜਦੋਂ ਇੱ ਿ ਦੇਸ਼ ਦਸਰੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇ ਾ ਾਂ ਮੰ ਗ ਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ੳ.ਆਯਾਤ(✔️) ਅ. ਵਨਰਯਾਤ ੲ. ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਸ. ਆਮਦਨ
63. ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਮ ਵਨ ਾਸੀਆਂ ਦੀ ................... ਸਮੇ ਦੀ ਆਮਦਨ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ।
ੳ. 6 ਮਹੀਨੇ ਅ. ਇੱ ਿ ਮਹੀਨਾ ੲ. ਇੱ ਿ ਲੇ ਖਾ ਸਾਲ(✔️) ਸ . ਦੋ ਸਾਲ

64. ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਮ ਵਨ ਾਸੀਆਂ ਦੀ............ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਅਰਵਜਤ ਆਮਦਨ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।.

ੳ. ਲਾਭ ਅ. ਵ ਆਜ ੲ. ਲਗਾਨ ਅਤੇ ਮਜਦਰੀ ਸ . ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਸਾਰੇ(✔️)

65. ਆਮਦਨ ੱ ਧਣ ਨਾਲ ..................ਦੇ ਧਣ ਦੀ ਸੰ ਭਾ ਨਾ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ

ੳ. ਗਰੀਬੀ ਅ. ਮਜਦਰੀ ੲ. ਲਾਭ ਸ. ਉਪ੍ਭੋਗ(✔️)

66. ਲਾਭ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਹੇਠ ਵਲਵਖਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਵਿਹੜਾ ਵਨ ੇਸ਼ ਵਨਰਭਰ ਿਰਦਾ ਹੈ?
 ੳ. ਸ ੇ ਚਾਲਤ ਵਨ ੇਸ਼ ਅ. ਪ੍ਰੇਵਰਤ ਵਨ ੇਸ਼(✔️)
ੲ. ਸ਼ੁੱ ਧ ਵਨ ੇਸ਼ ਸ. ਿੁਲ ਵਨ ੇਸ਼

67. ਗੁਲਸ਼ਨ ਿੋਲ ਵਤੰ ਨ ਏਿੜ ਜਮੀਨ ਹੈ। ਉਸ ਜਮੀਨ ਉਪ੍ਰ ਚਾਰ ਵ ਅਿਤੀ ਧੀਆ ਢੰ ਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਿਰ ਸਿਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰ
ਗੁਲਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਦੇ ਅੱ ਠ ਮੈਂਬਰ ਇਸੇ ਜਮੀਨ ਉਪ੍ਰ ਖੇਤੀ ਿਰ ਰਹੇ ਹਨ।ਅਰ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵ ੱ ਚ ਇਸ ਸਵ ਤੀ ਨੰ ਿੀ
ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ?

ੳ. ਮੌਸਮੀ ਬੇਰਜ਼
ੁ ਗਾਰੀ ਅ. ਛੁੱ ਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ(✔️)
ੲ. ਇਛੁੱ ਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸ. ਤਿਨੀਿੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ

68. ਅਰੁਣ ਇੱ ਿ ਮਜਦਰ ਜੋਂ ਿੰ ਮ ਿਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੰ ਗੋਪ੍ਾਲ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਮਿਾਨ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਮਜਦਰ ਜੋਂ ਵਦਹਾੜੀ ‘ਤੇ ਿੰ ਮ
ਿਰਨ ਲਈ ਵਿਹਾ ਤਾਂ ਚਾਰ ਸੌ ਰੁਪ੍ਏ ਵਦਹਾੜੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਸਨੇ 600 ਰੁਪ੍ਏ ਵਦਹਾੜੀ ਮੰ ਗੀ ਤਾਂ ਗੋਪ੍ਾਲ ਨੇ ਵਿਹਾ ਵਿ “ਤੇਰੀ ਤਾਂ ਿੰ ਮ
ਿਰਨ ਦੀ ਇੱ ਛਾ ਨਹੀ ਹੈ”। ਹੇਠ ਵਲਵਖਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਇਹ ਵਿਹੜੀ ਵਿਸਮ ਹੈ?

ੳ. ਮੌਸਮੀ ਬੇਰਜ਼
ੁ ਗਾਰੀ ਅ. ਛੁੱ ਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ

ੲ. ਇੱ ਛੁੱ ਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ(✔️) ੲ. ਤਿਨੀਿੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ

69. ਰਾਹੁਲ ਨੇ ਆਪ੍ਣੀ ਫੈਿਿਰੀ ਵ ੱ ਚ ਿੰ ਵਪ੍ਊਿਰਾਈਜਡ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਲਗਾਈਆਂ ਹਨ। ਉਸਦੀ ਫੈਿਿਰੀ ਦੇ ਿੁਝ ਮਜ਼ਦਰ
ਿੰ ਵਪ੍ਊਿਰ ਦੀ ਜਾਣਿਾਰੀ ਨਾ ਹੋਣ ਿਾਰਣ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।ਇਹ ਵਿਹੜੀ ਵਿਸਮ ਦੀ ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ ਹੈ?

ੳ. ਮੌਸਮੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅ. ਛੁੱ ਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ

ੲ. ਇੱ ਛੁੱ ਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸ. ਤਿਨੀਿੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ(✔️)

70. ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਦੀਆਂ ਲੋ ੜਾਂ ਦੀ ਸੰ ਤੁਸ਼ਿੀ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ :

ੳ. ਸਤਆਂ ਅ. ਸੇ ਾ ਾਂ ੲ. ਸਤਆਂ ਅਤੇ ਸੇ ਾ ਾਂ(✔️) ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀਂ।
71. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਹਲੀ ਰੇਲ ੇ ਲਾਈਨ ਬੰ ਬਈ ਤੋਂ ਾਨਾ ਦਰਵਮਆਨ ਵਿਸ ਵਮਤੀ ਨੰ ਵ ਛਾਈ ਗਈ?
ੳ.16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1853(✔️) ਅ. 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1948 ੲ. 24 ਜਨ ਰੀ 1964 ਸ. 22 ਜਨ 1974
72. ਵਿਹੜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਾਂ ਨੰ ਜਾਣਿਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱ ਿ ਵਤਮਾਹੀ ਪ੍ੱ ਵਤਰਿਾ ‘ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਜਾਗਰਣ’ਦਾ ਪ੍ਰਿਾਸ਼ਨ ਿੀਤਾ
ਜਾ ਵਰਹਾ ਹੈ?
ੳ.ਮਾਰਚ 1991(✔️) ਅ. ਮਾਰਚ 1999 ੲ. ਮਾਰਚ 2001 ਸ. ਮਾਰਚ 2007
73. ਵ ਿਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨੀ ਦਾ ਵਿੰ ਨਹ ਾਂ ਸ ਾਨ ਹੈ ?
ੳਪ੍ਵਹਲਾ(✔️) ਅ. ਦਜਾ ੲ. ਤੀਸਰਾ ਸ. ਚੌ ਾ
74. ਬਫ਼ਰ ਸਿਾਿ ਦਾ ਿੀ ਉਦੇਸ਼ ਹੈ ?
ੳ.ਿੀਮਤਾਂ ਨੰ ਧਣ ਤੋਂ ਰੋਿਣਾ(✔️) ਅ. ਿੀਮਤਾਂ ਨੰ ਧਾਉਣਾ
ੲ. ਜਮਹਾਂਖੋਰੀ ਿਰਨਾ ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀਂ
75. ਹੇਠ ਵਲਵਖਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਵਿਹੜਾ ਮੌਦਵਰਿ ਆਰਵ ਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰ ਵਧਤ ਹੈ?

ੳ. ਆਰ.ਆਈ.ਬੀ. ਅ ਸ਼ਾਹਿਾਰ

ੲ ਗੈਰ ਬੈਂਵਿੰ ਗ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ ਸ ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਸਾਰੇ(✔️)

76. ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਸੰ ਰਖਣ ਐਿਿ ਿਦੋਂ ਲਾਗ ਿੀਤਾ ਵਗਆ?

ੳ. 1987(✔️) ਅ 1997
 ੲ 1957 ਸ 2017

77. ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਜਾਗਰੁਿ ਹਫ਼ਤਾ ਿਦੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ੳ. 17 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 22 ਮਾਰਚ ਅ 15 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 21 ਮਾਰਚ(✔️)

ੲ 20 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 25 ਮਾਰਚ ਸ 10 ਮਾਰਚ ਤੋਂ 16 ਮਾਰਚ

78. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜਾ ਯਾਤਾਯਾਤ ਪ੍ਾਰ ਿਰਨ ਲਈ ਸਸਤਾ ਅਤੇ ਧੀਆ ਮੰ ਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?

ੳ. ਜਲ ਯਾਤਾਯਾਤ ਅ ਹ ਾਈ

ੲ ਰੇਲ ੇ(✔️) ਸ ਸੜਿ

79. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਹਲੀ ਰੇਲ ੇ ਲਾਈਨ ਵਿੱ ੋਂ ਤੋਂ ਵਿੱ ੇ ਤੱ ਿ ਵ ਛਾਈ ਗਈ?

ੳ. ਬੰ ਬਈ ਤੋਂ ਵਦੱ ਲੀ ਅ ਬੰ ਬਈ ਤੋਂ ਮਦਰਾਸ

ੲ ਬੰ ਬਈ ਤੋਂ ਾਨਾ (✔️) ਸ ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀ।

80. ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲ ੇ ਨੈਿ ਰਿ ਦਾ ਿੀ ਸ ਾਨ ਹੈ?

ੳ. ਪ੍ਵਹਲਾ ਅ ਤੀਸਰਾ

ੲ ਚੌ ਾ(✔️) ਸ ਪ੍ੰ ਜ ਾਂ

81. ਸਰ ਜਨਿ ਵ ਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਸਬੰ ਧ ਵਿਸ ਨਾਲ ਹੈ ?

ੳ ਬਫਰ ਸਿਾਿ ਅ ਘੱ ਿੋ ਘੱ ਿ ਲਾਗਤ ਮੁੱ ਲ

ੲ ਉਵਚੱ ਤ ਮੁੱ ਲ ਦੁਿਾਨ ਸ ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਸਾਰੇ(✔️)

82. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਬਜਲੀ ਦੀ ਵ ਸ ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ?

ੳ. 17% ਅ. 16%(✔️) ੲ. 14% ਸ. 15%

83. ਹੇਠ ਵਲਵਖਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਸੰ ਚਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵਿਹੜਾ ਹੈ ?

ੳ. ਰੇਲ ਅ. ਬੱ ਸ ੲ. ਿੈਲੀਫੋਨ(✔️) ਸ. ਹ ਾਈ ਜ਼ਹਾਜ

84. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿੰ ਨੇਹ ਿਰੋੜ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਿੀਵੜਆਂ ਰਾਹੀਂ ਨਸ਼ਿ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ?
ੳ. 100 ਿਰੋੜ(✔️) ਅ. 120 ਿਰੋੜ ੲ. 125 ਿਰੋੜ ਸ. 150 ਿਰੋੜ
85. ਸੰ ਨ 1996 ਤੱ ਿ ਲਗਭਗ ................ ਹੈਿਿੇਅਰ ਭਮੀ ਦੀ ਪ੍ਰੇ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਚੱ ਿਬੰ ਦੀ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ ਹੈ।
ੳ. 619 ਲੱਖ ਹੈਿਿੇਅਰ(✔️)ਅ. 629 ਲੱਖ ਹੈਿਿੇਅਰ ੲ.639 ਲੱਖ ਹੈਿਿੇਅਰ (4)650 ਲੱਖ ਹੈਿਿੇਅਰ
86. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਖੇਤੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਿੁੱ ਲ ਖੇਤਰਫ਼ਲ ਦੇ .................ਭਾਗ ਵ ੱ ਚ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੀ ਵ ਸ ਾ ਹੈ।
ੳ. 55% ਅ.65% ੲ. 75% ਸ. 95%(✔️)
87. ‘ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ’ ਸ਼ਬਦ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਾਲੇ ਉਸ ਹੈਰਾਨ ਿਰਨ ਾਲੇ ਪ੍ਵਰ ਰਤਨ ਦੇ ਲਈ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵ ੱ ਚ ਿਦੋਂ
ਵਲਆਂਦਾ ਵਗਆ?
ੳ.1965 ਈ. ਅ.1966 ਈ. ੲ.1968 ਈ(✔️). (4)1978 ਈ.
88. ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿੰ ਨਹੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜਨ ਸੰ ਵਖਆ ਖੇਤੀ ਉੱਤੇ ਵਨਰਭਰ ਹੈ?

ੳ 70%(✔️) ਅ. 75% ੲ. 80% ਸ. 95%

89. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਨਰਯਾਤ ਵ ੱ ਚ ਉਦਯੋਗਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਵਿੰ ਨੇਹ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ ?

ੳ 35% ਅ. 40% ੲ. 45%(✔️) ਸ. 50%

90. ਉਦਯੋਵਗਿ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿੰ ਨ ਾਂ ਸ ਾਨ ਹੈ ?

ੳ 5 ਾਂ ਅ. 10 ਾਂ(✔️) ੲ. 15 ਾਂ ਸ. 20 ਾਂ

91. ਸਰ ਜਨਿ ਉੱਦਮ ਵ ੱ ਚ ਮਲਿੀਅਤ(ਮਾਲਿੀ) ਵਿਸ ਦੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ?

ੳ. ਸਰਿਾਰ(✔️) ਅ. ਉੱਦਮੀ ੲ. ਸਰਿਾਰ ਤੇ ਉੱਦਮੀ ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀਂ

92. ਿੁਿੀਰ ਉਦਯੋਗ ਵਿਸ ੱ ਲੋਂ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?

ੳ. ਸਰਿਾਰ ਅ. ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ(✔️)ੲ.ਮਜਦਰਾਂ ਸ. ਇਹਨਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੋਈ ਨਹੀਂ

93. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਸ ਸੀਮਾ ‘ਤੇ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ ?

ੳ. ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਬ ਅ. ਉੱਤਰ-ਪ੍ੱ ਛਮ(✔️)
ੲ. ਉੱਤਰ-ਦੱ ਖਣ ਸ. ਦੱ ਖਣ-ਪ੍ੱ ਛਮ
94. ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਨੰ ................ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ੳ. ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ(✔️) ਅ. ਪ੍ਰਬੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ
ੲ. ਉੱਤਰ-ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਸ. ਉੱਤਰ-ਪ੍ਰਬੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ
95. ੈਵਦਿ ਸਾਵਹਤ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਧੁਰ ਪ੍ਰਬ ਵ ੱ ਚ ੱ ਸਦੇ ਵਿਸ ਦਵਰਆ ਦਾ ਰਣਨ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ?
ੳ. ਵਸੰ ਧ ਅ. ਜੇਹਲਮ
ੲ. ਸਰਸ ਤੀ(✔️) ਸ. ਚਨਾਬ
96. ਰਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ੇਲੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦਾ ਿੀ ਨਾਮ ਸੀ?
ੳ. ਿੱ ਿੀ ਅ. ਸਪ੍ਤਵਸੰ ਧ
ੲ. ਸੇਿੀਆ ਸ. ਪ੍ੰ ਚਨਦ(✔️)
97. ਚੀਨੀ ਸੈਲਾਨੀ ਵਹਊਨਸਾਂਗ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਨੰ ਿੀ ਨਾਮ ਵਦੱ ਤਾ ਸੀ ?
ੳ. ਸੇਿੀਆ(✔️) ਅ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ
ੲ. ਬਰਹਮ ਰਤ ਸ. ਸਰਹੱ ਦੀ ਸਬਾ
98. ਵਹੰ ਦੀ - ਪ੍ਾਰ ੀ ਰਾਵਜਆਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ “ਸਾਿਲਾ” ਦਾ ਅੱ ਜਿਲ ਿੀ ਨਾਮ ਹੈ ?
ੳ. ਲਾਹੌਰ ਅ. ਵਦੱ ਲੀ
ੲ. ਵਸਆਲਿੋਿ(✔️) ਸ. ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ
99. ਮੁਗਲ ਿਾਲ ਸਮੇਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵਿਹੜੇ ਦੋ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵ ਚਿਾਰ ੰ ਵਡਆਂ ਵਗਆ ਸੀ ?
ੳ. ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਪ੍ੇਸ਼ਾ ਰ ਅ. ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ
ੲ. ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ(✔️) ਸ. ਲਾਹੋਰ ਅਤੇ ਵਸਆਲਿੋਿ
100. ਮਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੇ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ਪ੍ਰਬੀ ਹੱ ਦ ਵਿਹੜੀ ਸੀ ?
ੳ. ਦਵਰਆ ਸਤਲੁਜ(✔️) ਅ. ਦਵਰਆ ਵਸੰ ਧ
ੲ. ਦਵਰਆ ਘੱ ਗਰ ਸ. ਦਵਰਆ ਵਬਆਸ
101. 1911 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਵਿਸ ਅੰ ਗਰੇਜ ਾਇਸਰਾਇ ਨੇ ਵਦੱ ਲੀ ਨੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾ ਿੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਨੰ ੱ ਖ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ?
 ੳ. ਲਾਰਡ ਿਰਜ਼ਨ ਅ. ਲਾਰਡ ਾਰਨ ਹੇਸਵਿੰ ਗਜ਼
ੲ. ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜ਼ੀ ਸ. ਲਾਰਡ ਹਾਰਵਡੰ ਗ(✔️)
102. 1947 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ੰ ਡ ਸਮੇਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ 29 ਵਜਵਲਹਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਵਹੱ ਸੇ ਵਿੰ ਨੇਹ ਵਜ਼ਲਹੇ ਆਏ ?
ੳ. ਬਾਰਾਂ ਅ. ਤੇਰਾਂ(✔️)
ੲ. ਚੌਦਾਂ ਸ. ਦਸ
103. ਦਵਰਆ ਵਸੰ ਧ ਤੋਂ ਲੈ ਿੇ ਦਵਰਆ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਧਰਤੀ ਦਾ....................... ਿੁੱ ਿੜਾ ਹੈ ।
ੳ. ਮੈਦਾਨੀ ਅ. ਰਗਾਿਾਰ
ੲ. ਵਤਿੌ ਣਾ (✔️) ਸ. ਉਪ੍ਰੋਿਤ ਿੋਈ ੀ ਨਹੀਂ
104. ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆਂ ਸੁਲੇਮਾਨ ਅਤੇ ਵਿਰ ਾਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਹਾੜੀ ਲੜੀਆਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਵਿਸ ਵਹੱ ਸੇ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ਤ ਹਨ?
ੳ. ਪ੍ਰਬ ਅ. ਉੱਤਰ
ੲ. ਦੱ ਖਣ ਸ. ਪ੍ੱ ਛਮ(✔️)
105. ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾ ਰ ਵਿਸ ਦੱ ਰੇ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਆਏ ?
ੳ. ਦੱ ਰਾ ਿੋਚੀ ਅ. ਦੱ ਰਾ ਿੁਰੱਮ
ੲ. ਦੱ ਰਾ ਖੈਬਰ(✔️) ਸ. ਦੱ ਰਾ ਬੋਲਾਨ
106. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੀ ਆਰਵ ਿ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਿੀ ਿਾਰਨ ਹੈ ?
ੳ. ਉਪ੍ਜਾਊ ਜ਼ਮੀਨ(✔️) ਅ. ਪ੍ੰ ਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਵ ਦੇਸ਼ ਜਾ ਿੇ ੱ ਸਣਾ
ੲ. ਉਦਯੋਵਗਿ ਵ ਿਾਸ ਸ. ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ
107. ਵਹਮਾਵਲਆਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਹਾੜੀਆਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ.....................ਹਨ।
ੳ. ਖੁਰਾਿ ਅ. ਚਵਹਲ-ਪ੍ਵਹਲ
ੲ. ਰਵਹਬਰ ਸ. ਵਜੰ ਦ-ਜਾਨ(✔️)
108. ਵਿਸ ਮੁਗਲ ਸ਼ਾਸ਼ਿ ਸਮੇਂ ਦੋ ਦਵਰਆ ਾਂ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰਲੇ ਇਲਾਿੇ ਨੰ ਦੁਆਬਾ ਵਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ?
ੳ. ਬਾਬਰ ਅ. ਅਿਬਰ(✔️)
ੲ. ਜਹਾਂਗੀਰ ਸ. ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ
109. ਦਵਰਆ ਵਬਆਸ ਅਤੇ ਦਵਰਆ ਰਾ ੀ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰਲੇ ਦੁਆਬੇ ਦਾ ਿੀ ਨਾਮ ਹੈ ?
ੳ. ਦੁਆਬਾ ਰਚਨਾ ਅ. ਦੁਆਬਾ ਚੱ ਜ
ੲ. ਦੁਆਬਾ ਬਾਰੀ(✔️) ਸ. ਦੁਆਬਾ ਵਬਸਤ
110. ਦਵਰਆ ਘੱ ਗਰ ਅਤੇ ਦਵਰਆ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰਲੇ ਇਲਾਿੇ ਨੰ ਿੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਮਾਲ ਾ ਅ. ਦੁਆਬਾ
ੲ. ਪ੍ੋਠੋਹਾਰ ਸ. ਬਾਂਗਰ(✔️)
111. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਉੱਤੇ ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਹਮਵਲਆਂ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਿਾਰਨ ਿੀ ਸੀ?
ੳ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ਭਗੌਵਲਿ ਸਵ ਤੀ(✔️) ਅ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਸਧਾਰਨ ਲੋ ਿ
ੲ. ਡਰਪ੍ੋਿ ਫੌਜ ਸ. ਅਨਪ੍ੜਹ ਲੀਡਰ
112. ਲੋ ਧੀ ੰ ਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਿੌ ਣ ਸੀ ?
ੳ. ਬਵਹਲੋ ਲ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ ਅ. ਵਸੰ ਿਦਰ ਲੋ ਧੀ(✔️)
ੲ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਸ. ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ
113. ਦੁਆਬ ਚੱ ਜ ਵ ੱ ਚ ਵਿਨਹਾਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ ?
ੳ. ਗੱ ਖੜਾਂ ਦਾ(✔️) ਅ. ਲੋ ਧੀਆਂ ਦਾ
ੲ. ਤੁਰਿਾਂ ਦਾ ਸ. ਮੁਗਲਾਂ ਦਾ
114. ਵਸੰ ਿਦਰ ਲੋ ਧੀ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦਾ ਨਾਵਜ਼ਮ ਵਿਸ ਨੰ ਵਨਯੁਿਤ ਿੀਤਾ?
ੳ. ਬਵਹਲੋ ਲ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ ਅ. ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ(✔️)
ੲ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਸ. ਵਦਲਾ ਰ ਖਾਂ
115. ਪ੍ਠਾਣ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਵਿਸ ਤਰਹਾਂ ਦੇ ਸਨ ?
ੳ. ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਅ. ਉਦਾਰ ਾਦੀ
ੲ. ਪ੍ਰਜਾਤੰ ਤਰੀ(✔️) ਸ. ਸਮਾਜ ਾਦੀ
116. ਲੋ ਧੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵਿਹੜੇ ਦੋ ਸਵਬਆਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ੳ. ਵਸਆਲਿੋਿ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ ਅ. ਪ੍ੇਸ਼ਾ ਰ ਅਤੇ ਵਸਆਲਿੋਿ
ੲ. ਵਸੰ ਧ ਅਤੇ ਵਮਲਤਾਨ ਸ. ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਮੁਲਤਾਨ(✔️)
117. 1519 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਿਾਬੁਲ ਦੇ ਵਿਸ ਹਾਿਮ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਿੀਤਾ ਸੀ ?
ੳ. ਜ਼ਹੀਰ-ਉਦ-ਦੀਨ-ਬਾਬਰ(✔️) ਅ. ਵਦਲਾ ਰ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ
ੲ. ਆਲਮ ਖਾਂ ਸ. ਮੁੱ ਲਾ-ਮੁਰਵਸ਼ਦ
118. ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਦੇ ਚਾਚੇ ਦਾ ਨਾਮ ਿੀ ਸੀ ?
ੳ. ਵਦਲਾ ਰ ਖਾਂ ਅ. ਵਸੰ ਿਦਰ ਲੋ ਧੀ
ੲ. ਆਲਮ ਖਾਂ(✔️) ਸ. ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ
119. 1524 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਬਾਬਰ ਦੇ ਿਾਬੁਲ ਜਾਣ ਵਪ੍ੱ ਛੋਂ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿਸ ਸ਼ਾਸ਼ਿ ਤੋਂ ਖੋਹ ਵਲਆ ਸੀ ?
ੳ. ਵਬਹਾਰ ਖਾ ਤੋਂ ਅ. ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਤੋਂ(✔️)
ੲ. ਅਿਬਰ ਤੋਂ ਸ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਤੋਂ
120. ਗਾਜ਼ੀ ਖਾਂ ਦੌਲਤ ਖਾਂ ਦਾ .......................ਸੀ ।
ੳ. ਭਰਾ ਅ. ਚਾਚਾ
ੲ. ਪ੍ੁੱ ਤਰ(✔️) ਸ. ਗੁਲਾਮ
121. ਬਾਬਰ ਨੇ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਸਮੇਂ ਆਪ੍ਣੀ ਸੈਨਾ ਦੇ ਅੱ ਗੇ ਵਿੰ ਨੀਆਂ ਬੈਲ ਗੱ ਡੀਆਂ ਖੜਹੀਆਂ ਿੀਤੀਆਂ ਸਨ ?
ੳ. 700(✔️) ਅ. 750
ੲ. 725 ਸ. 775
122. ਉਲਮਾ ਮੁਸਵਲਮ ਵਿਸ ਰਗ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸਨ ?
ੳ. ਸਮਾਵਜਿ ਰਗ ਅ. ਰਾਜਨੀਵਤਿ ਰਗ
ੲ. ਆਰੀਆ ਰਗ ਸ. ਧਾਰਵਮਿ ਰਗ(✔️)
123. ਸਰੀ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਵਹਲਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜ ਮੁੱ ਖ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?
ੳ. ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਰਗ ਅ. ਮੁਸਵਲਮ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਵਹੰ ਦ ਸਮਾਜ(✔️)
ੲ. ਉਲਮਾਂ ਅਤੇ ਸੱ ਯਦ ਸ. ਮੱ ਧ ਸ਼ਰੇਣੀ ਅਤੇ ਗੁਲਾਮ
124. ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਸਮਾਜ ਵ ੱ ਚ ਵਨਆਂ ਿਰਨ ਦਾ ਿੰ ਮ ਵਿਨਹਾਂ ਨੰ ਵਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ?
ੳ. ਸਰਿਾਰੀ ਿਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੰ ਅ. ਅਮੀਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਨੰ
 ੲ. ਿਾਜ਼ੀਆਂ ਨੰ (✔️) ਸ. ਵਸਪ੍ਾਹੀਆਂ ਨੰ
125. ਗੋਇੰਦ ਾਲ ਸਾਵਹਬ ਵ ੱ ਚ ਬਾਉਲੀ ਦੀਆਂ ਵਿੰ ਨਹੀਆਂ ਪ੍ੌੜੀਆਂ ਹਨ?
ੳ) 52 (ਅ) 84(✔️)
(ੲ) 108 (ਸ) 122
126. ‘ਆਨੰਦ ਸਾਵਹਬ’ ਨਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵਿਹੜੇ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੇ ਿੀਤੀ?
(ੳ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ (ਅ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ
(ੲ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਮਰ ਦਾਸ ਜੀ(✔️) (ਸ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ
127. ‘ਗੰ ਗ ਸਰ’ ਨਾਂ ਦੇ ਖਹ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਵਿਹੜੇ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੇ ਿਰਾਈ ?
(ੳ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ (ਅ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ(✔️)
(ੲ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ (ਸ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਹਵਰਗੋਵਬੰ ਦ ਸਾਵਹਬ ਜੀ
128. ਵਿਸ ਪ੍ਰ ਾ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਵਸੱ ਖਾਂ ਿੋਲੋਂ ਭੇਿਾ ਇਿੱ ਠੀ ਿਰਨੀ ਅਤੇ ਵਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਿਰਨਾ ਸੀ?
(ੳ) ਸੰ ਗਤ ਪ੍ਰ ਾ (ਅ) ਪ੍ੰ ਗਤ ਪ੍ਰ ਾ (ੲ) ਲੰਗਰ ਪ੍ਰ ਾ (ਸ) ਮਸੰ ਦ ਪ੍ਰ ਾ(✔️)
129. ਤਰਨਤਾਰਨ, ਹਰਗੋਵਬੰ ਦਪ੍ੁਰ, ਛੇਹਰਿਾ ਅਤੇ ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਸ਼ਵਹਰਾਂ ਦੀ ਸ ਪ੍ਾਨਾ ਵਿਸ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬਾਨ ਨੇ ਿੀਤੀ ਸੀ?
(ੳ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ(✔️) (ਅ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ
(ੲ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਹਵਰਗੋਵਬੰ ਦ ਸਾਵਹਬ ਜੀ (ਸ) ਸਰੀ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ
130. ਸਰੀ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਜੀ ਨੰ ਗੁਰਗੱ ਦੀ ਿਦੋਂ ਸੌਪ੍ੀ ?
ੳ. 1539 ਈ. (✔️) ਅ. 1538 ਈ.
ੲ. 1536 ਈ. ਸ. 1537 ਈ.
131. ਸਰੀ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ “ਬਾਲਬੋਧ” ਵਿਉਂ ਵਤਆਰ ਿਰ ਾਇਆ ਸੀ ?
ੳ. ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਅ. ਪ੍ੰ ਜਾਬੀ ਸਵਹਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ
ੲ. ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਸ. ਪ੍ੰ ਜਾਬੀ ਵਲਪ੍ੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ(✔️)
132. ਮਾਤਾ ਖੀ ੀ ਜੀ ਿੌ ਣ ਸਨ ?
ੳ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਤਨੀ(✔️) ਅ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਦੀ ਮਾਤਾ
ੲ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਦੀ ਸੱ ਸ ਸ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾਲ
133. ਸਰੀ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ 1546 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਵਿਹੜਾ ਨਗਰ ਸਾਇਆ ਸੀ ?
ੳ. ਸਰੀ ਖਡਰ ਸਾਵਹਬ ਅ. ਸਰੀ ਗੋਇੰਦ ਾਲ ਸਾਵਹਬ(✔️)
ੲ. ਸਰੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਵਹਬ ਸ. ਨੌਰੰ ਗਾਬਾਦ
134. ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਦੀ ਦੁਆਰਾ ਵਨਰਮਾਣ ਿਰ ਾਈ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਦਜਾ ਨਾਮ ਿੀ ਹੈ ?
ੳ. ਖਹ ਅ. ਤਲਾਬ
ੲ. ਜੱ ਲ ਸਰੋਤ(✔️) ਸ. ਝਰਨਾ
135. ਵਿਸ ਮੁਗਲ ਸਮਰਾਿ ਨੰ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੰ ਵਮਲਣ ਤੋਂ ਪ੍ਵਹਲਾਂ ਲੰਗਰ ਵ ੱ ਚੋਂ ਭੋਜਨ ਛਿਣਾ ਵਪ੍ਆ ਸੀ ?
ੳ. ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਅ. ਜਹਾਂਗੀਰ
ੲ. ਦਾਰਾ ਵਸ਼ਿੋਹ ਸ. ਅਿਬਰ(✔️)
136. ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਦੀ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਅਵਧਆਵਤਮਿ ਸਾਮਰਾਜ ਨੰ ..................ਵਹੱ ਵਸਆਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਸੀ ।
ੳ. 22(✔️) ਅ. 21
 ੲ. 23 ਸ. 24
137. “ਅਸਲ ਵ ੱ ਚ ਸਤੀ ਉਹ ਨਾਰੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪ੍ਣੇ ਪ੍ਤੀ ਦੇ ਵ ਯੋਗ ਦੇ ਦੁੱ ਖ ਅਤੇ ਪ੍ੀੜਾ ਨੰ ਸਵਹਣ ਿਰਦੀ ਹੈ” ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ
ਗੁਰ ਸਾਵਹਬਾਨ ਦੇ ਹਨ ?
ੳ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਅ. ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ(✔️)
ੲ. ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਸ. ਗੁਰ ਰਾਮ ਦਾਸ ਜੀ
138. “ਗੁਰ ਚੱ ਿ ਸ਼ਵਹਰ” ਵਿਸ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੇ ਸਾਇਆ ਸੀ ?

ੳ. ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ(✔️) ਅ. ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ

ੲ. ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਸ. ਗੁਰ ਹਰਗੋਵਬੰ ਦ ਜੀ ਨੇ
139. ਗੁਰ ਿਾਲ ਸਮੇਂ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦਾ ਪ੍ਾਰਿ ਿੇਂਦਰ ਵਿਹੜਾ ਸ਼ਵਹਰ ਸੀ ?
ੳ. ਲਾਹੌਰ ਅ. ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ(✔️)
ੲ. ਗੋਇੰਦ ਾਲ ਸਾਵਹਬ ਸ. ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ
140. ਸੰ ਤੋਖਸਰ ਸਰੋ ਰ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਦਾ ਿੰ ਮ ਵਿਸ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੇ ਸ਼ੁਰ ਿਰ ਾਇਆ ਸੀ ?
ੳ. ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ(✔️) ਅ. ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ
ੲ. ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਸ. ਗੁਰ ਅੰ ਗਦਦੇ ਜੀ
141. ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਰਾ ੀ ਅਤੇ ਵਬਆਸ ਨਦੀਆਂ ਵ ਚਿਾਰ ਵਿਸ ਸ਼ਵਹਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱ ਖੀ ਸੀ ?
ੳ. ਸਰੀ ਗੋਇੰਦ ਾਲ ਸਾਵਹਬ ਅ. ਸਰੀ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਾਵਹਬ
ੲ. ਸਰੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਵਹਬ(✔️) ਸ. ਸਰੀ ਖਡਰ ਸਾਵਹਬ
142. ਸਰੀ ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ੱ ਚ ਆਵਦ ਗਰੰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿਦੋਂ ਿੀਤੀ ਗਈ ?
ੳ. 1604 ਈ. (✔️) ਅ. 1505 ਈ.
ੲ. 1605 ਈ. ਸ. 1505 ਈ.
143. ਆਵਦ ਸਰੀ ਗੁਰ ਗਰੰ ਸਾਵਹਬ ਵ ੱ ਚ ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਦੇ ਵਿੰ ਨੇ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ?
ੳ. 2213 ਅ. 2214
ੲ. 2215 ਸ. 2216(✔️)
144. ਆਵਦ ਸਰੀ ਗੁਰ ਗਰੰ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਵਲਖਾਰੀ ਿੌ ਣ ਸੀ ?
ੳ. ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ(✔️) ਅ. ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ
ੲ. ਭਾਈ ਲਾਲ ਜੀ ਸ. ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਜੀ
145. ਸਰੀ ਗੁਰ ਹਰਗੋਵਬੰ ਦ ਸਾਵਹਬ ਜੀ ਨੇ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ੱ ਚ ਵਿਸ ਵਿਲਹੇ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਿਰ ਾਇਆ ?
ੳ. ਆਨੰਦਗੜਹ ਅ. ਲੋ ਹਗੜਹ(✔️)
ੲ. ਚਨਾਗੜਹ ਸ. ਬੜਗੜਹ
146. ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਵਤਿ ਸ਼ਿਤੀ ਦਾ ਿੇਂਦਰ ਵਿਹੜਾ ਸੀ ?
ੳ. ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਾਵਹਬ ਅ. ਅਿਾਲ ਤਖਤ(✔️)
ੲ. ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਸ. ਸੁਲਤਾਨਪ੍ੁਰ ਲੋ ਧੀ
147. ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਜੀ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਿੀ ਨਾਮ ਰੱ ਵਖਆ ਵਗਆ ਸੀ ?
ੳ. ਗੋਵਬੰ ਦ ਰਾਇ(✔️) ਅ. ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ
ੲ. ਗੋਵਬੰ ਦ ਦਾਸ ਸ. ਗੋਵਬੰ ਦ ਮੱ ਲ
148. ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਨਗਾਰੇ ਦਾ ਿੀ ਨਾਮ ਸੀ ?
ੳ. ਗਗਨਦਮਾਮਾ ਅ. ਨਗਾਰਾ-ਏ ਖਾਲਸਾ
ੲ. ਖਾਲਸਾਈ ਨਗਾਰਾ ਸ. ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰਾ(✔️)
149. ਪ੍ਾਉਂਿਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਿੀ ਅਰ ਹੈ ?
ੳ. ਪ੍ੈਰ ਰੱ ਖਣ ਦੀ ਾਂ(✔️) ਅ. ਪ੍ੈਰ ਪ੍ਸਾਰਨਾ
ੲ. ਪ੍ੈਰ ਮਾਰਨਾ ਸ. ਪ੍ੈਰ ਝਾੜਨਾ
150. ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਵਹਲੀ ਅਤੇ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਵਜੱ ਤ ਵਿਹੜੀ ਸੀ ?
ੳ. ਬਸੌਲੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅ. ਭੰ ਗਾਣੀ ਦੀ ਲੜਾਈ(✔️)
ੲ. ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ. ਵਨਰਮੋਹ ਦੀ ਲੜਾਈ
151. ਵਖਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਦਾ ਅਜੋਿਾ ਨਾਮ ......................ਹੈ।
ੳ. ਸਢੌਰਾ ਅ. ਘੁੜਾਮ
ੲ. ਮੁਿਤਸਰ(✔️) ਸ. ਸ਼ਾਹੀ ਵਿੱ ਬੀ
152. ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਵਹੰ ਦ ਦੇ ਸਬੇਦਾਰ ਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੰ ਵਿਹੜੀ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ ਮਾਵਰਆ ?
ੳ. ਸਮਾਣੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ ਅ. ਚੱ ਪ੍ੜ-ਵਚੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ(✔️)
ੲ. ਸਢੌਰਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ ਸ. ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ
153. ਵਿਸ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਦਾਰ ਨੰ ਿੈਦੀ ਬਣਾ ਿੇ ਵਦੱ ਲੀ ਵਲਆਂਦਾ ਵਗਆ ?
ੳ. ਚੱ ਪ੍ੜ-ਵਚੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅ. ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ ਦੀ ਲੜਾਈ(✔️)
ੲ. ਬਵਹਰਾਮਪ੍ੁਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸ. ਅਮੀਨਾਬਾਦ ਦੀ ਲੜਾਈ
154. ਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਵਿੱ ੇ ਦਾ ਸਬੇਦਾਰ ਸੀ ?
ੳ. ਸਮਾਣਾ ਅ. ਸਢੌਰਾ
ੲ. ਜਲੰਧਰ ਸ. ਸਰਵਹੰ ਦ(✔️)
155. ਗੁਰ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੰ ਸ਼ਹੀਦ ਿਰਨ ਾਲਾ ਜਲਾਦ ਵਿਸ ਸ਼ਵਹਰ ਦਾ ਰਵਹਣ ਾਲਾ ਸੀ ?
ੳ. ਘੁੜਾਮ ਅ. ਮੁਖਵਲਸਪ੍ੁਰ
ੲ. ਸਮਾਣਾ(✔️) ਸ. ਸਢੌਰਾ
156. ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਦਾਰ ਨੇ ਵਿਸ ਸ਼ਵਹਰ ਨੰ ਆਪ੍ਣੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਇਆ ?
ੳ. ਸਰਵਹੰ ਦ ਅ. ਲੋ ਹਗੜਹ(✔️)
ੲ. ਸਮਾਣਾ ਸ. ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ
157. ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ 1797 ਈ. ਵ ੱ ਚ ਵਿਸ ਵਮਸਲ ਦਾ ਮਾਲਿ ਬਵਣਆ ?
ੳ. ਭੰ ਗੀ ਵਮਸਲ ਅ. ਸ਼ੁਿਰਚੱ ਿੀਆ ਵਮਸਲ(✔️)
ੲ. ਆਹਲ ਾਲੀਆ ਵਮਸਲ ਸ. ਫੈਜ਼ਲਪ੍ੁਰੀਆ ਵਮਸਲ
158. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦਾ ਜਨਮ ਿਦੋਂ ਹੋਇਆ ?

ੳ. 13 ਨ ੰ ਬਰ 1781 ਈ. ਅ. 15 ਨ ੰ ਬਰ 1780 ਈ.

ੲ. 13 ਨ ੰ ਬਰ 1780 ਈ. (✔️) ਸ. 10 ਅਿਤਬਰ 1780 ਈ.

159. ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੇ ਵਪ੍ਤਾ ਮਹਾਂ ਵਸੰ ਘ ਵਿਸ ਵਮਸਲ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਸਨ ?

ੳ. ਫਲਿੀਆ ਵਮਸਲ ਅ. ਸ਼ੁਿਰਚੱ ਿੀਆ ਵਮਸਲ(✔️)
 ੲ. ਰਾਮਗੜਹੀਆ ਵਮਸਲ ਸ. ਭੰ ਗੀ ਵਮਸਲ
160. ਅੰ ਗਰੇਜਾਂ ਅਤੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦਾ ਪ੍ਵਹਲਾ ਯੁੱ ਧ ਿਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ੳ. 1844-45 ਈ. ਅ. 1845-46 ਈ. (✔️)
ੲ. 1846-47 ਈ. ਸ. 1847-48 ਈ.

161. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਉਤਰਾਵਧਿਾਰੀ ਿੌ ਣ ਬਵਣਆ ?
ੳ. ਲਾਲ ਵਸੰ ਘ ਅ. ਗੁਲਾਬ ਵਸੰ ਘ
ੲ. ਖੜਿ ਵਸੰ ਘ(✔️) ਸ. ਸੁਚੇਤ ਵਸੰ ਘ
162. ਬੱ ਦੋ ਾਲ ਦੀ ਲੜਾਈ, ਅੰ ਗਰੇਜਾਂ ਅਤੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਵ ਚਿਾਰ ਿਦੋਂ ਹੋਈ ?
ੳ. 1845 ਈ. ਅ. 1846 ਈ. (✔️)
ੲ. 1847 ਈ. ਸ. 1848 ਈ.
163. ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਪ੍ਵਹਲੀ ਸੰ ਧੀ 09 ਮਾਰਚ 1846 ਈ. ਨੰ ਲਾਰਡ ਹਾਰਵਡੰ ਗ ਅਤੇ ....................ਵ ਚਿਾਰ ਹੋਈ।
ੳ. ਅੰ ਗਰੇਜ ਸਰਿਾਰ ਅ. ਲਾਹੌਰ ਸਰਿਾਰ(✔️)
ੲ. ਵਦੱ ਲੀ ਸਰਿਾਰ ਸ. ਅਫਗਾਨ ਸਰਿਾਰ
164. ਭੈਰੋ ਾਲ ਦੀ ਸੰ ਧੀ ਿਦੋਂ ਹੋਈ ?
ੳ. 26 ਦਸੰ ਬਰ 1846 ਈ. (✔️) ਅ. 25 ਦਸੰ ਬਰ 1845 ਈ.
ੲ. 24 ਦਸੰ ਬਰ 1844 ਈ. ਸ. 23 ਦਸੰ ਬਰ 1843 ਈ.
165. ਸ ਾਮੀ ਦਯਾ ਨੰਦ ਸਰਸ ਤੀ ਨੇ ਵਿਹੜੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿੀਤੀ ?
ੳ. ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ(✔️) ਅ. ਬਰਹਮੋ ਸਮਾਜ
ੲ. ਜੈਨ ਸਮਾਜ ਸ. ਬੋਧ ਸਮਾਜ
166. “ ਪ੍ੱ ਗੜੀ ਸੰ ਭਾਲ ਜੱ ਿਾ “ ਗੀਤ ਵਿਸ ਦੁਆਰਾ ਵਲਵਖਆ ਵਗਆ ?
ੳ. ਸੋਹਨ ਵਸੰ ਘ ਭਿਨਾ ਅ. ਸ. ਭਗਤ ਵਸੰ ਘ
ੲ. ਬਾਂਿੇ ਵਦਆਲ(✔️) ਸ. ਸ. ਅਜੀਤ ਵਸੰ ਘ
167. ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਿਰਤੱ ਾਂ ਨੰ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਿਦੋਂ ਸ਼ਾਵਮਲ ਿੀਤਾ ਵਗਆ?
ੳ1973 ਈ. ਅ.1947 ਈ. ੲ.1976 ਈ. (✔️) (4)1996 ਈ.
168. ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ‘ਧਰਮ ਵਨਰਪ੍ੱ ਖ’ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ ਸੋਧ ਰਾਹੀਂ ਜੋਵੜਹਆ ਵਗਆ?
ੳ 43 ੀਂ ਸੋਧ ਅ. 42 ੀਂ ਸੋਧ(✔️) ੲ. 46 ੀਂ ਸੋਧ ਸ. 44 ੀਂ ਸੋਧ
169. ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨੇਹ ਅਨੁਛੇਦ ਹਨ?
ੳ 395(✔️) ਅ. 296 ੲ. 550 (4)250
170. ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਦੇ ਵਿਸ ਅਨੁਛੇਦ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਨੰ ਿਈ ਤਰਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਾਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹਨ?
ੳ 9 ੇਂ ਅ. 19 ੇਂ(✔️) ੲ. 29 ੇਂ ਸ. 39 ੇਂ
171. ਰਾਜਪ੍ਾਲ ਦੀ ਵਨਯੁਿਤੀ ਿੌ ਣ ਿਰਦਾ ਹੈ ?
ੳ ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਅ. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ੲ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ(✔️) ਸ. ਉਪ੍-ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ
172. ਸੰ ਸਦ ਦਾ ਉਪ੍ਰਲਾ ਸਦਨ ਵਿਹੜਾ ਹੈ?

ੳ. ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਅ. ਰਾਜ ਸਭਾ(✔️) ੲ. ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ (4) ਵ ਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ

173. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਵਗਣਤੀ:

ੳ. 550 ਅ. 555 ੲ. 250(✔️) (4) 238

174. ਸਜ਼ਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਅਪ੍ਰਾਧੀ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਿੌ ਣ ਮੁਆਫ਼ ਿਰ ਸਿਦਾ ਹੈ?

ੳ. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਅ. ਰਾਜਪ੍ਾਲ ੲ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ(✔️) (4) ਉਪ੍-ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ

175. ਰਾਜ ਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ ਵਿੰ ਨਹੇ ਮੈਂਬਰ ਨਾਮਜ਼ਦ ਿਰ ਸਿਦਾ ਹੈ?

ੳ. 5 (ਪ੍ੰ ਜ) ਅ. 10 (ਦਸ) ੲ. 12 (ਬਾਰਾਂ) (✔️) (4) 15 (ਪ੍ੰ ਦਰਾਂ)

176. ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਮੈਂਬਰ ਵਿਸ ਰਾਜ ਤੋਂ ਹਨ?

ੳ. ਵਬਹਾਰ ਅ. ਗੁਜਰਾਤ ੲ. ਪ੍ੰ ਜਾਬ (4) ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼(✔️)

177. ਰਾਜ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਘੱ ਿੋ-ਘੱ ਿ ਉਮਰ ਵਿੰ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ?
ੳ. 35 ਸਾਲ ਅ. 25 ਸਾਲ(✔️) ੲ. 18 ਸਾਲ ਸ. 21 ਸਾਲ
178. ਰਾਜ ਦਾ ਸੰ ਵ ਧਾਨਿ ਮੁਖੀ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ:-
ੳ. ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਅ. ਰਾਜਪ੍ਾਲ(✔️) ੲ. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਸ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ
179. ਰਾਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੀ ਅਦਾਲਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ:-
ੳ. ਵਜਲਹਾ ਅਦਾਲਤ ਅ. ਹਾਈ ਿੋਰਿ(✔️) ੲ. ਲੋ ਿ ਅਦਾਲਤ ਸ. ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਿੋਰਿ
180. ਗਰੀਬ/ਸ਼ੋਵਸ਼ਤ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਜਲਦੀ ਵਨਆਂ ਦ ਾਉਣ ਲਈ ਜੋ ਅਦਾਲਤਾਂ ਿਾਇਮ ਿੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਨੰ ਆਖਦੇ ਹਨ।
ੳ. ਸ਼ੈਸ਼ਨ ਿੋਰਿ ਅ. ਿੰ ਵਜ਼ਊਮਰ ਿੋਰਿ ੲ. ਹਾਈਿੋਰਿ ਸ. ਲੋ ਿ ਅਦਾਲਤ(✔️)
181. ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਵਗਣਤੀ ੱ ਧ ਤੋਂ ੱ ਧ ਵਿੰ ਨਹੀ ਹੋ ਸਿਦੀ ਹੈ?
ੳ. 545 ਅ. 500(✔️) ੲ. 250 ਸ. 117
182. ‘ਡੈਮੋਿਰੇਸੀ’ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਬਵਣਆ ਹੈ?
ੳ. ਅੰ ਗਰੇਜੀ ਅ. ਲੈ ਵਿਨ ੲ. ਫਰੈਂਚ ਸ. ਗਰੀਿ(✔️)
183. “ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਲੋ ਿਾਂ ਦਾ, ਲੋ ਿਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ”, ਇਹ ਿ ਨ ਵਿਸ ਦਾ ਹੈ?
ੳ ਲੈ ਵਨਨ ਅ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਵਲੰਿਨ(✔️) ੲ. ਅਰਸਤ ਸ. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ
184. ਪ੍ਵਹਲੀਆਂ ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਿਦੋਂ ਹੋਈਆਂ?
ੳ. 1947 ਈ. ਅ. 1950 ਈ. ੲ. 1954 ਈ. (4)1952 ਈ. (✔️)
185. ਚੋਣ ਵਨਸ਼ਾਨ “ਿਮਲ ਦਾ ਫੁੱ ਲ” ਵਿਸ ਪ੍ਾਰਿੀ ਦਾ ਚੋਣ ਵਨਸ਼ਾਨ ਹੈ?
ੳ. ਿਾਂਗਰਸ ਅ. ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪ੍ਾਰਿੀ(✔️) ੲ.ਅਿਾਲੀ ਦਲ ਸ. ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪ੍ਾਰਿੀ
186. ੋਿ ਪ੍ਾਉਣ ਲਈ ਘੱ ਿੋ-ਘੱ ਿ ਉਮਰ ਵਿੰ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ?
ੳ. 21 ਸਾਲ ਅ. 18 ਸਾਲ(✔️) ੲ. 25 ਸਾਲ ਸ. 16 ਸਾਲ
187. ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਦੇ ਵਿੰ ਨੇ ਰਪ੍ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ?
ੳ. ਚਾਰ ਅ. ਵਤੰ ਨ
ੲ. ਦੋ(✔️) ਸ. ਪ੍ੰ ਜ
188. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਹਲੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ ਿਦੋਂ ਹੋਈਆਂ?
ੳ. 1947 ਵ ੱ ਚ ਅ. 1952 ਵ ੱ ਚ(✔️)
 ੲ. 1950 ਵ ੱ ਚ ਸ. 1949 ਵ ੱ ਚ
189. ਲੋ ਿਤੰ ਤਰੀ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨਹੀਆਂ ਪ੍ਰਮਖ ੁੱ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ?
ੳ. ਪ੍ੰ ਜ ਅ. ਵਤੰ ਨ
ੲ. ਇੱ ਿ ਸ. ਦੋ(✔️)
190. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਵਿਸ ਦੀ ਚੋਣ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ?
ੳ. ਸਰਪ੍ੰ ਚ ਅ. ਐਮ.ਐਲ.ਏ.
ੲ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ(✔️) ਸ. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ
191. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਚੋਣ ਪ੍ਰਬੰਧ ਿੌ ਣ ਿਰਦਾ ਹੈ ?
ੳ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ ਅ. ਚੋਣ ਆਯੋਗ(✔️)
ੲ. ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਸ. ਗਰਵਹ ਮੰ ਤਰੀ
192. ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਫਾਰਮ ਵਿਸ ਿੋਲ ਪ੍ੇਸ਼ ਿੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?
ੳ. ਵਰਿਰਵਨੰਗ ਅਫ਼ਸਰ(✔️) ਅ. ਸਰਪ੍ੰ ਚ
ੲ. ਸਪ੍ੀਿਰ ਸ. ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ
193. ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਿੌ ਣ ਿਰਦੇ ਹਨ ?
ੳ. ਆਮ ਲੋ ਿ ਅ. ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ
ੲ. ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸ. ਅ ਅਤੇ ੲ ਦੋ ੇਂ(✔️)
194. “ਜਨਤਾ ਦੀ ਆ ਾਜ਼ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਆ ਾਜ਼ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ” , ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ ਨੇ ਿਹੇ ?
ੳ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਵਲੰਿਨ ਅ. ਰਸੋ(✔️)
ੲ. ਜੇ. ਐਸ. ਵਮੱ ਲ ਸ. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ
195. ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਹੁਣ ਤੱ ਿ ਵਿੰ ਨੀ ਾਰ ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਚੌਣਾਂ ਹੋ ਚੁੱ ਿੀਆਂ ਹਨ ?
ੳ. 17 ਾਰ (✔️) ਅ. 15 ਾਰ
ੲ. 16 ਾਰ ਸ. 18 ਾਰ
196. “ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਲੋ ਿਾਂ ਦਾ, ਲੋ ਿਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ” ,ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ ਨੇ ਿਹੇ ?
ੳ. ਰਸੋ ਅ. ਜੇ.ਐਸ. ਵਮੱ ਲ
ੲ. ਇਬਰਾਹੀਮ ਵਲੰਿਨ(✔️) ਸ. ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ
197. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਿਾਂਗਰਸ ਦਾ ਚੋਣ ਵਨਸ਼ਾਨ ਿੀ ਹੈ ?
ੳ. ਿਮਲ ਦਾ ਫੁੱ ਲ ਅ. ਹੱ (✔️)
ੲ. ਤੱ ਿੜੀ ਸ. ਝਾੜ
198. ਇੰ ਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਿਾਂਗਰਸ ਦਾ ਚੋਣ ਵਨਸ਼ਾਨ ਿੀ ਹੈ ?
ੳ. ਿਮਲ ਦਾ ਫੁੱ ਲ ਅ. ਹੱ (✔️)
ੲ. ਤੱ ਿੜੀ ਸ. ਝਾੜ
199. ਚੋਣ ਮੁਵਹੰ ਮ ਮੱ ਤਦਾਨ ਤੋਂ ਵਿੰ ਨਹਾ ਸਮਾਂ ਪ੍ਵਹਲਾਂ ਖਤਮ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ?
ੳ. ਚੌ ੀ ਘੰ ਿੇ ਅ. ਬਾਰਾਂ ਘੰ ਿੇ
ੲ. ਅਠਤਾਲੀ ਘੰ ਿੇ(✔️) ਸ. ਬਹੱ ਤਰ ਘੰ ਿੇ
200. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਿਾਂਗਰਸ ਦਾ ਜਨਮ ਿਦੋਂ ਹੋਇਆ?
 ੳ. 1985 ਈ. (✔️) ਅ. 1785 ਈ.
ੲ. 1885 ਈ. ਸ. 1947 ਈ.
201. ‘ਪ੍ੰ ਚਸ਼ੀਲ’ ਸਮਝੌਤਾ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰ ਿਦੋਂ ਹੋਇਆ?
ੳ 1947 ਈ. ਅ. 1954 ਈ. (✔️) ੲ. 1962 ਈ. ਸ. 1971 ਈ.
202. ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦਾ ਜਨਮ ਿਦੋਂ ਹੋਇਆ?
ੳ 1945 ਈ. (✔️) ਅ. 1954 ਈ. ੲ. 1962 ਈ. ਸ. 1971 ਈ.
203. ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਸਮੇਂ ਇਸਦੇ ਮੁਢੱਲੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਵਗਣਤੀ ਵਿੰ ਨਹੀ ਸੀ ?
ੳ 10 ਅ. 51(✔️) ੲ. 192 ਸ. 5
204. ‘ਪ੍ੰ ਚਸ਼ੀਲ ਦੇ ਵਸਧਾਂਤ ਨੰ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਸ਼ੰ ਘ ਦੀ ਮਹਾਂ ਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਮਾਨਤਾ ਿਦੋਂ ਵਮਲੀ ?
ੳ 15 ਅਗਸਤ 1947 ਅ. 14 ਦਸੰ ਬਰ 1959(✔️) ੲ. 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1954 ਸ. 24 ਅਿਤਬਰ 1945
205. ਪ੍ੋਖਰਨ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਰਮਾਣ ਬੰ ਬ ਤਜਰਬੇ ਿਦੋਂ ਿੀਤੇ ਗਏ?
ੳ 1998 ਈ. (✔️) ਅ. 1999 ਈ. ੲ. 1996 ਈ. ਸ. 1997 ਈ.
ਇਕ ਵਾਲੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਪਰਸ਼੍ਨ:-
ਪਰਸ਼੍ਨ 1. ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਵਨਕ ਨਾਮ ਇੰਡੀਆ ਵਕਸ ਧਾਰਨਾ ‘ਤੇ ਆਧਾਵਰਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਧੁਵਨਿ ਨਾਮ ਇੰ ਡੀਆ ‘ਵਸੰ ਧ ਨਦੀ’ ਤੋਂ ਵਪ੍ਆ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 2. ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੀ ਸਵਿਤੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਉੱਤਰੀ ਅਰਧ ਗੋਲੇ ਵ ੱ ਚ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 3. ਵਹੰ ਦ ਮਹਾਂਸਾਿਰ ਵਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੀ ਸਵਿਤੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਵਹੰ ਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਿੇਂਦਰੀ ਸਵ ਤੀ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 4. ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ ਵਕੰ ਨਹਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 32,87,263 ਰਗ ਵਿ.ਮੀ. ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 5. ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ -ਦੱ ਖਣੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬ- ਪੱ ਛਮੀ ਸੀਮਾਂ ਵਬੰ ਦੂਆਂ ਵਵਚਕਾਰ ਲੰਬਾਈ ਵਕੰ ਨਹੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਤੋਂ ਦੱ ਖਣ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 3214 ਵਿ.ਮੀ. ਅਤੇ ਪ੍ਰਬ ਤੋਂ ਪ੍ੱ ਛਮ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 2933 ਵਿ.ਮੀ. ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 6. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਿਲਵਰਤੀ ਅਤੇ ਤਟਵਰਤੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਕੰ ਨਹੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ- ਲ ਰਤੀ ਸੀਮਾਂ 15200 ਵਿ.ਮੀ. ਅਤੇ ਤੱ ਿ ਰਤੀ ਸੀਮਾ 6083 ਵਿ.ਮੀ. ਲੰਬੀ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 7. ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਪੱ ਖੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਸਿਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਸੱ ਤ ਾਂ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 8. ਸਾਡੇ ਅਿੋਕੇ ਪੰ ਿਾਬ ਰਾਿ ਦਾ ਿਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ?
ਉੱਤਰ- 1 ਨ ੰ ਬਰ 1966 ਨੰ ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 9. ਅੱ ਿ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਿੋਵਲਕ ਪਰਬੰਧਕੀ ਵੰ ਡ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਅੱ ਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ 28 ਰਾਜ ਅਤੇ 8 ਿੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 10:-ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਖੇਤਰਫਲ ਤੇ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਵਦਰਸ਼੍ਟੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਰਾਿਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ?
ਉੱਤਰ : ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਵਦਰਸ਼ਿੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ : ਰਾਜਸ ਾਨ
ਖੇਤਰਫਲ ਦੀ ਵਦਰਸ਼ਿੀ ਤੋਂ ਸਭ ਛੋਿੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ: ਗੋਆ
ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਵਦਰਸ਼ਿੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ : ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
 ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਵਦਰਸ਼ਿੀ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਿੇ ਰਾਜ ਦਾ ਨਾਂ : ਵਸੱ ਵਿਮ
ਪਰਸ਼੍ਨ 11.ਵਹਮਾਲਾ ਪਰਬਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਉੱਤਲ ਚਾਪ੍ ਵਜਹਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 12. ਭਾਰਤ ਦੇ ਿੁਆਨ ਅਤੇ ਪਰਾਚੀਨ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਵਹਮਾਲਾ ਪ੍ਰਬਤ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੁਆਨ ਪ੍ਹਾੜ ਹਨ ਜਦਵਿ ਅਰਾ ਲੀ, ਵ ੰ ਵਧਆਚਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪ੍ਹਾੜ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 13. ਡੈਲਟਾ ਕੀ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਨਦੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਭਾਗ ਵ ੱ ਚ ਬਣੇ ਲ ਰਪ੍ ਨੰ ਡੈਲਿਾ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਿਸਰ ਵਤਿੋਣ ਦੀ ਸ਼ਿਲ ਦਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 14:- ਬਰਹਮਪੁੱ ਤਰ ਮੈਦਾਨ ਦਾ ਅਕਾਰ ਕੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ:- ਬਰਹਮਪ੍ੁੱ ਤਰ ਮੈਦਾਨ 640 ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਲੰਬਾ ਅਤੇ 100 ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਚੌੜਾ ਹੈ;
ਪਰਸ਼੍ਨ 15. ਦੇਸ਼੍ ਦਾ ਦੱ ਖਣੀ ਸੀਮਾ ਵਬੰ ਦੂ ਵਕੱ ਿੇ ਸਵਿੱ ਤ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ- ਇੰ ਦਰਾ ਪ੍ੁਆਇੰ ਿ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 16. ਪੱ ਛਮੀ ਘਾਟ ਦੀਆਂ ਉੱਚੀਆਂ ਚੋਟੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ?
ਉੱਤਰ:- ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਘਾਿ ਦੀਆਂ ਚੋਿੀਆਂ ਹਨ: ਾਣਲਾ ਮਾਲਾ, ਿੁਦਰੇਮੁੱਖ, ਪ੍ੁਸ਼ਪ੍ਾਵਗਰੀ ਅਤੇ ਿਾਲਸੁਬਾਇ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 17. ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਦਰਾੜ ਘਾਟੀਆਂ ਵਕੱ ਿੇ ਸਵਿੱ ਤ ਹਨ?
ਉੱਤਰ:- ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਦਰਾੜ ਘਾਿੀਆਂ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ੍ੀ ਪ੍ਠਾਰ ਵ ੱ ਚ ਵਮਲਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 18. ਦੇਸ਼ ਵਵੱ ਚ ਿਰਮੀਆਂ ਵਵੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਢੇ ਤੇ ਿਰਮ ਸਿਾਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਵਦਓ।
ਉੱਤਰ- ਸਭ ਤੋਂ ਠੰਢੇ- ਲੇ ਹ ਤੇ ਲੱਦਾਖ।
ਸਭ ਤੋਂ ਗਰਮ- ਜੈਸਲਮੇਰ ਤੇ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 19. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਧ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਵੱ ਧ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਖ਼ੁਸ਼ਿ- ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਰਾਜਸ ਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਵਰਆਣਾ ਦੇ ਦੱ ਖਣ- ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਖੇਤਰ।
ੱ ਧ ਰਖਾ ਾਲੇ ਖੇਤਰ- ਮਸੀਨਰਮ ਅਤੇ ਵਚਰਾਪ੍ੰ ਜੀ ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 20. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਸਮ ਿਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਅਵਤ ਕਠੋਰ ਿਲਵਾਯੂ ਵਾਲੇ ਸਿਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਸਮ ਜਲ ਾਯ ਾਲੇ ਸ ਾਨ- ਮੁੰ ਬਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤੱ ਿੀ ਖੇਤਰ।
ਅਵਤ ਿਠੋਰ ਜਲ ਾਯ ਾਲੇ ਸ ਾਨ- ਵਦੱ ਲੀ ਅਤੇ ਚੰ ਡੀਗੜਹ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 21. ਿੈਟ ਸਟਰੀਮ ਵਕਸ ਨੂੰ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ- ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਵਤੰ ਨ ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਉੱਪ੍ਰ ਚੱ ਲਣ ਾਲੀ ਹ ਾ ਦੇ ਘੇਰੇ ਨੰ ‘ਜੈਿ ਸਿਰੀਮ’ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 22.' ਮੌਨਸੂਨ' ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ' ਮੌਨਸਨ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਜਨਮ ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮੌਸਮ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ ਵਜਸ ਦਾ ਅਰ ਮੌਸਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸ ਾਨਿ ਪ੍ੌਣਾਂ
ਵ ੱ ਚ ਵਮਲਣ ਾਲੇ ਤੱ ਤਾਂ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਰ ਰਤਨ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 23. ਮੌਨਸੂਨ ਦਾ ਫੱ ਟਣਾ ਕੀ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਮੌਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਲੰਬਾ ਸਫ਼ਰ ਤਵਹ ਿਰਿੇ ਪ੍ਵਹਲੀ ਜਨ ਨੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਤੱ ਿ ਤੇ ਪ੍ਹੁੰ ਚ ਿੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ
ਹਨ, ਵਜਸ ਨੰ ਮੌਨਸਨ ਦਾ ਫੱ ਿਣਾ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 24. 'ਲੂ' ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਗਰਮੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਚੱ ਲਣ ਾਲੀ ਗਰਮ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਿ ਹ ਾ ਨੰ ‘ਲ’ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
25. ਮੌਨਸੂਨੀ ਤੋੜ ਕੀ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਰਖਾ ਰੁੱ ਤ ਵ ਚ ਮੌਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰ ਖੁਸ਼ਿ ਅੰ ਤਰਾਲ ਨੰ ‘ਮੌਨਸਨੀ ਤੋੜ’ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
26. ਐਲਨੀਨੋ ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਧਾਰਾ ਵਕੱ ਿੇ ਵਵਹੰ ਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਐਲਨੀਨੋ ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਧਾਰਾ ਵਚੱ ਲੀ ਦੇ ਤੱ ਿ ਿੋਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵ ੱ ਚ ਵਹੰ ਦੀ ਹੈ।
27. ਕਾਲ ਵੈਸਾਖੀ ਵਕਸਨੂੰ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ : ਬੰ ਗਾਲ ਵ ਚ ੈਸਾਖ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਚੱ ਲਣ ਾਲੇ ਤਫਾਨੀ ਚੱ ਿਰ ਾਤਾਂ ਨੰ ‘ਿਾਲ ੈਸਾਖੀ’ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
28.' ਬੰ ਿਾਲ ਦੀ ਦਵਹਸ਼ਤ' ਵਕਸ ਬਨਸਪਤੀ ਵਕਸਮ ਨੂੰ ਵਕਹਾ ਿਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਜਲ ਹਾਇਆਵਸੰ ਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ੌਦੇ ਨੰ ‘ਬੰ ਗਾਲ ਦੀ ਦਵਹਸ਼ਤ’ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
29. ਰਾਿ ਵਣ (State Forests) ਇਸ ਨੂੰ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਰਾਜ ਣ ਉਹ ਣ ਹਨ, ਵਜਸ ‘ਤੇ ਵਿਸੇ ਰਾਜ ਸਰਿਾਰ ਦਾ ਅਵਧਿਾਰ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
30. ਿਵਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਨਾਂ ਕੀ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਜ ਾਰੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਦੇ ਦਸਰੇ ਨਾਂ ਮੈਂਗਰੋ , ਦਲਦਲੀ, ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਵਿਨਾਰੇ ਾਲੀ ਜਾਂ ਸੁੰ ਦਰੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਆਵਦ ਹਨ।
31. ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਸ਼ੂ ਤੇ ਪੰ ਛੀ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ?
ਉੱਤਰ : ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਪ੍ਸ਼ ਸ਼ੇਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਪ੍ੰ ਛੀ ਮੋਰ ਹੈ।
32. ਵਮੱ ਟੀ ਦੀ ਪਰੀਭਾਸ਼ਾ ਵਦਓ।
ਉੱਤਰ - ਧਰਾਤਲ ਉੱਤੇ ਵਮਲਣ ਾਲੇ ਹਲਿੇ, ਵਢੱ ਲੇ ਤੇ ਅਸੰ ਗਵਠਤ ਚੱ ਿਾਨੀ ਚਰੇ ‘ਤੇ ਬਾਰੀਿ ਜੀ ਾਂਸ਼ ਦੇ ਵਮਸ਼ਰਣ ਨੰ ਵਮੱ ਿੀ ਵਿਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
33. 'ਭੂੜ' ਵਮੱ ਟੀਆਂ ਵਕੱ ਿੇ ਵਮਲਦੀਆਂ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਵਰਆਣਾ ਦੇ ਸਰਹੱ ਦੀ ਵਜ਼ਵਲਹਆਂ ਵ ੱ ਚ।
34. ਸਾਉਣੀ (ਖਰੀਫ਼) ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਵੱ ਚ ਬੀਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ: ਚੌਲ, ਜ ਾਰ- ਬਾਜਰਾ ,ਮੱ ਿੀ, ਮੰ ਗਫਲੀ ਅਤੇ ਿਪ੍ਾਹ ਸਾਉਣੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਨ।
34. ਹਾੜਹੀ (ਰਬੀ) ਮੌਸਮ ਵਵੱ ਚ ਵਕਹੜੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਬੀਿੀਆਂ ਿਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਹਾੜਹੀ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵ ੱ ਚ ਿਣਿ, ਜੌਂ ,ਛੋਲੇ ,ਸਰੋਂ ਅਤੇ ਤੋਰੀਆ ਆਵਦ ਫਸਲਾਂ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ।
36. ਵਵਵਿਆਵਨਕ ਪੱ ਖ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਕੰ ਨੇ ਵਹੱ ਸੇ ਤੇ ਿੰ ਿਲਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਵ ਵਗਆਨਿ ਪ੍ੱ ਖ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ 33 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਹੱ ਸੇ ਤੇ ਜੰ ਗਲ ਹੋਣਾ ਜਰਰੀ ਹੈ।
37. ਦੇਸ਼ ਵਵਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਧ ਕਣਕ ਵਕਸ ਰਾਿ ਵਵਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਵ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਿਣਿ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰਾਜ ਵ ਚ ਪ੍ੈਦਾ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
38. ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਵੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਡੇ ਰਾਿ ਦਾ ਕੀ ਨਾਂ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡਾ ਰਾਜ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ ਹੈ।
39. ਪੰ ਿਾਬ ਪਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ ਕਣਕ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਵਹਸਾਬ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਵੱ ਚ ਵਕਹੜੇ ਸਿਾਨ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਪ੍ਵਹਲੇ ਸ ਾਨ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
40. ਮੁੱ ਖ ਖਵਣਿ ਪਦਾਰਿਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ: ਮੁੱ ਖ ਖਵਣਜ ਪ੍ਦਾਰ ਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਲੋ ਹਾ, ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਿੋਇਲਾ, ਚਨੇ ਦਾ ਪ੍ੱ ਰ, ਬਾਿਸਾਈਿ ਅਤੇ ਅਬਰਿ ਹਨ।
41. ਮੈਂਿਨੀਜ਼ ਖਵਣਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਕਸ ਕੰ ਮ ਲਈ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਖਵਣਜ ਦੀ ਰਤੋਂ ਇਸਪ੍ਾਤ ਬਣਾਉਣ ਵ ੱ ਚ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
42. ਮੈਂਿਨੀਜ਼ ਦੀ ਕੱ ਚੀ ਧਾਤ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਸਿਾਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਮੈਂਗਨੀਜ਼ ਦੀ ਿੱ ਚੀ ਧਾਤ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਚੌ ਾ ਸ ਾਨ ਹੈ।
43. ਅਬਰਕ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਸਿਾਨ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਅਬਰਿ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਹਲਾ ਸ ਾਨ ਹੈ।
44. ਕੁੱ ਲ ਅਬਰਕ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਅੱ ਧੇ ਤੋਂ ਵੱ ਧ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਾਿਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ: ਿੋਲਾ ਅਬਰਿ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਦਾ ਅੱ ਧੇ ਤੋਂ ੱ ਧ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਿਰਨ ਾਲੇ ਰਾਜ ਵਬਹਾਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰ ਡ ਹਨ।
45. ਅਬਰਕ ਦਾ ਪਰਯੋਿ ਵਕਸ ਉਦਯੋਿ ਵਵਚ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਅਬਰਿ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਬਜਲੀ ਉਦਯੋਗ ਵ ੱ ਚ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
46. ਬਾਕਸਾਈਟ ਕੱ ਚੀ ਧਾਤ ਤੋਂ ਵਕਹੜੀ ਧਾਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਬਾਿਸਾਈਿ ਿੱ ਚੀ ਧਾਤ ਤੋਂ ਐਲਮੀਨੀਅਮ ਧਾਤ ਪ੍ੈਦਾ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
47. ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਧਾਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਕਹੜੇ ਕੰ ਮਾਂ ਵਵੱ ਚ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਰਤੋਂ ਘਰੇਲ ਬਰਤਨ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵਬਜਲੀ ਉਦਯੋਗ ਵ ੱ ਚ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
48.ਸੋਨਾ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਖੇਤਰ ਵਕੱ ਿੇ ਅਤੇ ਵਕਸ ਰਾਿ ਵਵੱ ਚ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਸੋਨਾ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਖੇਤਰ ਿੋਲਾਰ ਹੈ ਜੋ ਿਰਨਾਿਿ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ।
49. ਚੂਨੇ ਦੇ ਪੱ ਿਰ ਦਾ ਪਰਯੋਿ ਵਕਹੜੇ ਉਦਯੋਿ ਵਵਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱ ਧ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਚਨੇ ਦੇ ਪ੍ੱ ਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਸੀਵਮੰ ਿ ਉਦਯੋਗ ਵ ਚ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
50. ਕੋਲੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਵਵੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਸਿਾਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਿੋਲੇ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰ ਸਾਰ ਵ ੱ ਚ ਤੀਸਰਾ ਸ ਾਨ ਹੈ।
51. ਦਮੋਦਰ ਘਾਟੀ ਵਵਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁੱ ਲ ਭੰ ਡਾਰ ਦਾ ਵਕੰ ਨਹਾ ਵਹੱ ਸਾ ਕੋਲਾ ਵਮਲਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਦਮੋਦਰ ਘਾਿੀ ਵ ੱ ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਿੁੱ ਲ ਭੰ ਡਾਰ ਦਾ ਵਤੰ ਨ- ਚੌ ਾਈ ਭਾਗ ਿੋਲਾ ਵਮਲਦਾ ਹੈ।
52. ਕੋਲੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪਰਬੰਧ ਅਤੇ ਪਰਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਕੰ ਮ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਕਸ ਸੰ ਸਿਾ ਕੋਲ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਿੋਲ ਇੰ ਡੀਆ ਵਲਮਵਿਡ( CIL) ਸੰ ਸ ਾ ਿੋਲ ਹੈ।
53. ਬੈਲਾਵਡਲਾ ਖਾਣਾਂ ਤੋਂ ਵਕਸ ਖਵਣਿ ਪਦਾਰਿ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਬੈਲਾਵਡਲਾ ਖਾਣਾਂ ਤੋਂ ਲੋ ਹੇ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
54. ਕੋਲਾਰ ਖਾਣਾਂ ਤੋਂ ਵਕਹੜਾ ਖਵਣਿ ਕੱ ਵਢਆ ਿਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਿੋਲਾਰ ਖਾਣਾਂ ਤੋਂ ਸੋਨਾ ਿੱ ਵਢਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
55. ਵਲਿਨਾਇਟ ਨੂੰ ਵਕਹੜੇ ਦੂਸਰੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਿਾਵਣਆ ਿਾਂਦਾ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ : ਵਲਗਨਾਈਿ ਨੰ 'ਭਰਾ ਿੋਲਾ' ਆਖ ਿੇ ੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
56.ਵਕਸੇ ਦੇਸ਼੍ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਡਮੁੱ ਲਾ ਸਾਧਨ ਕੀ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ-ਬੌਵਧਿ ਅਤੇ ਸਰੀਰਿ ਤੌਰ ਤੇ ਮਜ਼ਬਤ ਨਾਗਵਰਿ ਹੀ ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਡਮੁੱ ਲਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ‘।
57. ਭਾਰਤ ਦਾ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਸੰ ਸਾਰ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਸਿਾਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਦਸਰਾ ।
58. ਰਾਸ਼੍ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਉ।
ਉੱਤਰ- ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਨ ਾਸੀਆਂ ਦੀ ਇੱ ਿ ਰਹੇ ਦੌਰਾਨ ਮਜ਼ਦਰੀ, ਵ ਆਜ, ਲਗਾਨ ਅਤੇ ਲਾਭ ਦਾ ਿੁੱ ਲਹ ਜੋੜ ਹੈ।
59. ਪਰਤੀ ਵਵਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਓ।
ਉੱਤਰ- ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਆਮਦਨ ਨੰ ਪ੍ਰਤੀ ਵ ਅਿਤੀ ਆਮਦਨ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
 ਪ੍ਰਤੀ ਵ ਅਿਤੀ ਆਮਦਨ- ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ/ਜਨਸੰ ਵਖਆ
60. ਉਪਭੋਿ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਇੱ ਿ ਰਹੇ ਦੌਰਾਨ ਉਪ੍ਭੋਗ ਉੱਤੇ ਿੀਤੇ ਜਾਣ ਾਲੇ ਖਰਚ ਨੰ ਉਪ੍ਭੋਗ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
61. ਵਨਵੇਸ਼੍ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਓ?
ਉੱਤਰ- ਇੱ ਿ ਲੇ ਖਾ ਸਾਲ ਵ ੱ ਚ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਦਾ ਉਪ੍ਭੋਗ ਨਾਲੋਂ ਧੇਰੇ ਹੋਣਾ ਵਨ ੇਸ਼ ਅਖ ਾਉਂਦਾ ਹੈ।
62.ਪਰੇਵਰਤ ਵਨਵੇਸ਼੍ ਦਾ ਕੀ ਅਰਿ ਹੈ?
ਉੱਤਰ:- ਉਹ ਵਨ ੇਸ਼ ਵਜਹੜਾ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਲਾਭ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਵਨਰਭਰ ਿਰਦਾ ਹੈ,ਉਸ ਨੰ ਪ੍ਰੇਵਰਤ ਵਨ ੇਸ਼ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
63.ਸਵੈ-ਚਵਲਤ ਵਨਵੇਸ਼੍ ਦਾ ਕੀ ਅਰਿ ਹੈ?
ਉੱਤਰ:- ਉਹ ਵਨ ੇਸ਼ ਵਜਹੜਾ ਆਮਦਨ, ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਅਤੇ ਲਾਭ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਵਰ ਰਤਨਾਂ ਤੋਂ ਸਤੁੰ ਤਰ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੰ ਸ ੈ-ਚਵਲਤ ਵਨ ੇਸ਼
ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
64. ਪੂੰ ਿੀ ਵਨਰਮਾਣ ਵਕਸ ਨੂੰ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ:- ਪ੍ੰ ਜੀ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਾਲੇ ਾਧੇ ਨੰ ਪ੍ੰ ਜੀ ਵਨਰਮਾਣ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
65. ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਿਾਰੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਜਦ ਵਿਸੇ ਿੰ ਮ ਉੱਤੇ ਲੋ ੜ ਨਾਲੋਂ ੱ ਧ ਵਿਰਤੀ ਲੱਗੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ੱ ਧ ਵਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੰ ਛੁਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ ਵਿਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
66. ਪੂਰਨ ਰੋਜ਼ਿਾਰ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਓ?
ਉੱਤਰ- ਜਦ ਲੋ ਿ ਵਦੱ ਤੀ ਜਾਣ ਾਲੀ ਮਜਦਰੀ ਤੇ ਿੰ ਮ ਿਰਨਾ ਚਾਹੁੰ ਦੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੰ ਵਬਨਾਂ ਔਿੜ ਿੰ ਮ ਵਮਲ ੀ ਜਾ ੇ ਤਾਂ
ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੰ ਪ੍ਰਨ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
67. ਮੁਦਰਾ ਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਿੀਮਤਾਂ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਾਲੇ ਲਗਾਤਾਰ ਾਧੇ ਨੰ ਮੁਦਰਾ ਸਫੀਤੀ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
68. ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਨਤਾ ਿੋਲ ਿਰੰ ਸੀ ਅਤੇ ਬੈਂਿਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜਮਹਾ ਰਾਸ਼ੀ ਨੰ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ ।
69. ਘਾਟੇ ਦੀ ਵਵੱ ਤ ਵਵਵਸਿਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਜਦ ਸਰਿਾਰ ਆਪ੍ਣੇ ਘਾਿੇ ਨੰ ਪ੍ਰਾ ਿਰਨ ਲਈ ਿੇਂਦਰੀ ਬੈਂਿ ਤੋਂ ਿਰਜ਼ਾ ਲੈਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਿੇਂਦਰੀ ਬੈਂਿ ਨ ੇਂ ਨੋਿ ਛਾਪ੍ਿੇ
ਸਰਿਾਰ ਨੰ ਵਦੰ ਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੰ ਘਾਿੇ ਦੀ ਵ ੱ ਤ ਵ ਸ ਾ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
70. ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਿਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਕੰ ਨੇਹ ਲੋ ਕਾਂ ਨੂੰ ਮੰ ਵਨਆ ਿਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਯੋਜਨਾ ਆਯੋਗ ਨੇ ਇਹ ਵਨਰਧਾਵਰਤ ਿੀਤਾ ਹੈ ਵਿ ਵਜਹੜੇ ਸ਼ਵਹਰੀ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਪ੍ਰਤੀ ਵਦਨ 2000 ਿੈਲੋਰੀ ਾਲਾ ਭੋਜਣ ਅਤੇ
ਵਦਹਾਤੀ ਲੋ ਿ ਵਜਨਹਾਂ ਨੰ ਹਰ ਰੋਜ਼ 2400 ਿੈਲੋਰੀ ਾਲਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰ ਦਾ, ਉਹਨਾਂ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਮੰ ਵਨਆ
ਜਾਦਾਂ ਹੈ।
71. ਵਵਦੇਸ਼੍ੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਵ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਿਰਜ਼ੇ, ਅਨੁਦਾਨ ਅਤੇ ਪ੍ੰ ਜੀ ਦੇ ਵਨ ੇਸ਼ ਨੰ ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
72. ਭੁਿਤਾਨ ਸੰ ਤੁਲਨ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਇਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਦਸਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਇਿ ਸਾਲ ਵ ੱ ਚ ਜੋ ਲੈ ਣਦਾਰੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ,ਉਸਦੇ ਲੇ ਖੇ ਨੰ ਭੁਗਤਾਨ ਸੰ ਤੁਲਨ ਵਿਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
73. ਰਾਿ ਕੋਸ਼੍ੀ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਸਰਿਾਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਖਰਵਚਆਂ ਸਬੰ ਧੀ ਨੀਤੀ ਨੰ ਰਾਜ ਿੋਸ਼ੀ ਨੀਤੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
74.ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਯਾਤਾਯਾਤ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਮੁੱ ਖ ਸਾਧਨ ਵਕਹੜੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ.1. ਰੇਲ ੇ 2. ਸੜਿ ਯਾਤਾਯਾਤ
75.ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਸਾਧਨ ਵਕਹੜੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ.ਖਹ, ਵਿਊਬ ੈੈੱਲ, ਤਲਾਬ, ਨਵਹਰਾਂ ਆਵਦ।
76. ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦਾ ਨਾਂ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ.ਭਾਰਤੀ ਵਰਜ਼ਰ ਬੈਂਿ।
77.ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਭੂਮੀ ਸੁਧਾਰ ਵਕਹੜੇ ਹਨ? ਕੋਈ ਇੱਕ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ.1.ਵਜ਼ੰ ਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰ ਾ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ 2.ਿਾਸ਼ਤਿਾਰੀ ਪ੍ਰ ਾ ਵ ੱ ਚ ਸੁਧਾਰ ਿਰਨਾ
3. ਭਮੀ ਦੀਆਂ ਜੋਤਾਂ ਦੀ ਉੱਚਤਮ ਸੀਮਾ ਵਨਰਧਾਰਤ ਿਰਨਾ 4. ਚੱ ਿਬੰ ਦੀ ਿਰਨਾ
5. ਸਵਹਿਾਰੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਿਰਨਾ
78.ਹਰੀ ਕਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ : 'ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਭਾ ਖੇਤੀ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ਸ਼ੇਸ਼ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਿਣਿ ਅਤੇ ਚਾ ਲ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਾਲੇ ਉਸ ਭਾਰੀ
ਾਧੇ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਖੇਤੀ ਵ ੱ ਚ ਧੇਰੇ ਉਪ੍ਜ ਾਲੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੀਆਂ ਨ ੀਂਆਂ ਤਿਨੀਿਾਂ ਨੰ ਅਪ੍ਨਾਉਣ ਿਾਰਨ ਸੰ ਭ ਹੋਇਆ ਹੈ।'
79.ਮੁੱ ਢਲੇ ਉਦਯੋਿਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਉਦਾਹਰਨ ਵਦਓ।
ਉੱਤਰ :ਇਸਪ੍ਾਤ, ਲੋ ਹਾ, ਿੋਲਾ ਅਤੇ ਐਲਮੀਨੀਅਮ ਆਵਦ ।
80.ਕੁਟੀਰ ਉਦਯੋਿਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਿੁਿੀਰ ਉਦਯੋਗ ਉਹ ਉਦਯੋਗ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਨ ਰਪ੍ ਨਾਲ ਜਾਂ ਅੰ ਵਸ਼ਿ ਰਪ੍ ਨਾਲ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ
ਇੱ ਿ ਪ੍ਰਣਿਾਲੀਣ ਜਾਂ ਅੰ ਸ਼ਿਾਲੀਨ ਵਿੱ ਤੇ ਦੇ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਿਦਾ ਹੈ।
81.ਲਘੂ ਉਦਯੋਿਾਂ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਲਘ ਉਦਯੋਗਾਂ ਤੋਂ ਭਾ ਉਹ ਉਦਯੋਗ ਹਨ ਵਜਨਹਾਂ ਵ ੱ ਚ 3 ਿਰੋੜ ਰੁਪ੍ਏ ਬੱ ਧੀ ਪ੍ੰ ਜੀ ਦਾ ਵਨ ੇਸ਼ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
82.ਲਘੂ ਉਦਯੋਿ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮੱ ਵਸਆ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ :ਿੱ ਚੇ ਮਾਲ ਅਤੇ ਸ਼ਿਤੀ ਦੀ ਸਮੱ ਵਸਆ।
83. ਪੰ ਿਾਬ ਵਕਸ ਭਾਸ਼੍ਾ ਦੇ ਸ਼੍ਬਦ ਿੋੜਾਂ ਨਾਲ ਬਵਣਆ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ – ਪ੍ੰ ਜ ਅਤੇ ਆਬ ਦੇ ਮੇਲ ਤੋਂ ਬਵਣਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰ ਹੈ ਪ੍ੰ ਜ ਪ੍ਾਣੀ ਅਰ ਾਤ ਪ੍ੰ ਜ
ਦਵਰਆ ਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ।
84. ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰ ਡ ਦਾ ਪੰ ਿਾਬ ‘ਤੇ ਕੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ?
ਉੱਤਰ- ਭਾਰਤ ਦੀ ੰ ਡ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੋ ਭਾਗਾਂ- ਪ੍ਰਬੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਵਗਆ। ਪ੍ਰਬੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਹੱ ਸੇ ਆਇਆ ਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਹੱ ਸੇ ਆ ਵਗਆ ।
85. ਪੰ ਿਾਬ ਨੂੰ ਸਪਤ-ਵਸੰ ਧੂ ਵਕਸ ਕਾਲ ਵਵੱ ਚ ਵਕਹਾ ਿਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਵਕਉਂ?
ਉੱਤਰ- ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਨੰ ੈਵਦਿ ਿਾਲ ਵ ੱ ਚ ਸਪ੍ਤ-ਵਸੰ ਧ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿਉਂਵਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸੱ ਤ ਨਦੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸੀ।
86:-ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆ ਪੱ ਛਮੀ ਪਹਾੜੀ ਲੜੀਆਂ ਵਵੱ ਚ ਸਵਿੱ ਤ ਚਾਰ ਦੱ ਰੇ ਵਕਹੜੇ-ਵਕਹੜੇ ਹਨ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ?
ਉੱਤਰ- ਖੈਬਰ, ਿੋਚੀ, ਿੁੱ ਰਮ ਅਤੇ ਬੋਲਾਨ।
87. ਦੁਆਬਾ ਸ਼੍ਬਦ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਦੋ ਦਵਰਆ ਾਂ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰਲੇ ਭਾਗ ਨੰ ਦੁਆਬਾ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
88:-ਦਵਰਆ ਸਤਲੁਿ ਅਤੇ ਦਵਰਆ ਘੱ ਿਰ ਵਵਚਕਾਰਲੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਕੀ ਵਕਹਾ ਿਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਵਹੰ ਦੇ
ਹਨ?
ਉੱਤਰ- ਦਵਰਆ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਦਵਰਆ ਘੱ ਗਰ ਵ ਚਿਾਰਲੇ ਇਲਾਿੇ ਨੰ ‘ਮਾਲ ਾ’ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਨੀਿਾਂ ਨੰ ਮਲ ਈ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ।
89: ਦੁਆਬਾ ਵਬਸਤ ਦਾ ਇਹ ਨਾਂ ਵਕਉਂ ਵਪਆ? ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਪਰਵਸੱ ਧ ਸ਼੍ਵਹਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ?
ਉੱਤਰ- ਦੁਆਬਾ ਵਬਸਤ ਵਬਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰਲਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ। ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਹੁਵਸ਼ਆਰਪ੍ੁਰ ਇਸ ਦੁਆਬੇ ਦੇ
ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਸ਼ਵਹਰ ਹਨ।
90:-ਦੁਆਬ ਬਾਰੀ ਨੂੰ ਮਾਝਾ ਵਕਉੰ ਵਕਹਾ ਿਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਵਸਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ- ਦੁਆਬ ਬਾਰੀ ਨੰ ਮਾਝਾ, ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਮੱ ਧ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਨੀਿਾਂ ਨੰ ‘ਮਝੈਲ’ ਿਵਹੰ ਦੇ ਹਨ।
91.ਬਵਹਲੋ ਲ ਖਾਂ ਲੋ ਧੀ ਕੌ ਣ ਸੀ?
ਉੱਤਰ- 1450 ਤੋਂ 1489 ਈਸ ੀ ਤੱ ਿ ਵਦੱ ਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ ਸੀ ।
92. ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਦਾ ਇੱਕ ਿੁਣ ਦੱ ਸੋ ।
ਉੱਤਰ- ਇਿ ਬਹਾਦਰ ਵਸਪ੍ਾਹੀ ਤੇ ਸਫ਼ਲ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ।
93.ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ ਦੇ ਦੋ ਔਿੁਣਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ -1.ਉਹ ਪ੍ਠਾਣਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਨੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਵਿਆ।
2.ਉਹ ਪ੍ਠਾਣਾਂ ਵ ੱ ਚ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਿਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰੱ ਖ ਸਵਿਆ ।
94.ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਪੰ ਿਾਬ ਉੱਤੇ ਵਿੱ ਤ ਕਦੋਂ ਪਰਾਪਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵਵੱ ਚ ਉਸ ਨੇ ਵਕਸ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ?
ਉੱਤਰ ਤੇ ਵਜੱ ਤ‘ ਬਾਬਰ ਨੰ ਪ੍ੰ ਜਾਬ-21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1526 ਈਸ ੀ ਨੰ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਵ ੱ ਚ ਇਬਰਾਹੀਮ ਲੋ ਧੀ
ਨੰ ਹਰਾਇਆ।
95.ਮੁਸਵਲਮ ਸਮਾਿ ਵਕਹੜੀਆਂ ਵਕਹੜੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਵੱ ਚ ਵੰ ਵਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ?
ਉੱਤਰ- ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ, ਉਲਮਾ ਅਤੇ ਸੱ ਯਦ, ਮੱ ਧ ਸ਼ਰੇਣੀ, ਗੁਲਾਮ ਜਾਂ ਦਾਸ ।
96. ਉਲਮਾ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਿਾਣਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ – ਉਹ ਮੁਸਵਲਮ ਧਾਰਵਮਿ ਸ਼ਰੇਣੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸਨ ਜੋ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਧਾਰਵਮਿ ਸਾਵਹਤ ਦੇ ਵ ਦ ਾਨ ਸਨ ।
97.ਸੱ ਯਦ ਕੌ ਣ ਸਨ?
ਉੱਤਰ- ਸੱ ਯਦ ਆਪ੍ਣੇ ਆਪ੍ ਨੰ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਪ੍ੁੱ ਤਰੀ ਬੀਬੀ ਫਾਤਮਾ ਦੀ ਔਲਾਦ ਮੰ ਨਦੇ ਸਨ। ਮੁਸਵਲਮ ਸਮਾਜ
ਵ ੱ ਚ ਇਨਹਾਂ ਦੀ ਿਾਫੀ ਇੱ ਜ਼ਤ ਸੀ ।
98.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਦੀਆਂ ਰਚੀਆਂ ਚਾਰ ਬਾਣੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ- ਆਸਾ ਦੀ ਾਰ, ਾਰ ਮਲਾਰ, ਜਪ੍ੁਜੀ ਸਾਵਹਬ ਅਤੇ ਬਾਰਾਂ ਮਾਹ ।
99.ਸੱ ਚੇ-ਸੌਦੇ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ - ਇਸ ਤੋਂ ਭਾ ਉਹ ਪ੍ਵ ੱ ਤਰ ਪ੍ਾਰ ਜੋ ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ 20 ਰੁਪ੍ਈਆ ਨਾਲ ਭੁੱ ਖੇ ਸਾਧਆਂ ਨੰ ਭੋਜਨ ਛਿਾ ਿੇ ਿੀਤਾ ਸੀ ।
100.ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਵਕਸ ਿੁਰੂ ਦਾ ਪਵਹਲਾ ਨਾਮ ਸੀ?
ਉੱਤਰ - ਸਰੀ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਦਾ ।
101.ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱ ਿਰ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਵਕਸ ਨੇ ਰੱ ਵਖਆ?
ਉੱਤਰ -1589 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਸਫ਼ੀ ਫ਼ਿੀਰ ਸਾਂਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੇ ।
102.ਲੰਿਰ ਪਰਿਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-ਉਹ ਪ੍ਰ ਾ ਵਜਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋ ਿ ਵਬਨਾਂ ਵਿਸੇ ਭੇਦਭਾ ਦੇ ਇੱ ਿ ਹੀ ਪ੍ੰ ਗਤ ਵ ੱ ਚ ਇਿੱ ਠੇ ਬੈਠ ਿੇ
ਲੰਗਰ ਛੱ ਿਦੇ ਹਨ ।
103.ਿੋਇੰਦਵਾਲ ਵਵੱ ਚ ਬਾਉਲੀ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵਕਸ ਿੁਰੂ ਿੀ ਨੇ ਰੱ ਖੀ ਸੀ?
ਉੱਤਰ-ਸਰੀ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ।
104.ਅਕਬਰ ਵਕਹੜੇ ਿੁਰੂ ਸਾਵਹਬ ਨੂੰ ਵਮਲਣ ਿੋਇੰਦਵਾਲ ਆਇਆ ਸੀ?
ਉੱਤਰ -ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੰ ।
105.ਮਸੰ ਦ ਪਰਿਾ ਦੇ ਉਦੇਸ਼੍ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ -ਵਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦੇ ਵ ਿਾਸ ਲਈ ਧਨ ਇਿੱ ਠਾ ਿਰਨਾ ਅਤੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਸੰ ਗਵਠਤ ਿਰਨਾ ।
106.ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੇ ਚੌਿੇ ਿੁਰੂ ਵਕਹੜੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਵਕਹੜਾ ਸ਼੍ਵਹਰ ਵਸਾਇਆ?
ਉੱਤਰ-ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੇ ਚੌ ੇ ਗੁਰ ਸਰੀ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਰਾਮਦਾਸਪ੍ੁਰਾ(ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ) ਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਵਹਰ ਸਾਇਆ ।
107.ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱ ਿਰ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਵਕਸ ਨੇ ਰੱ ਵਖਆ?
ਉੱਤਰ -1589 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਸਫ਼ੀ ਫ਼ਿੀਰ ਸਾਂਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਜੀ ਨੇ।
108.ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਰੱ ਖਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ -ਇਸ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਵਿ ਇਹ ਪ੍ਵ ੱ ਤਰ ਸ ਾਨ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ, ਰਗਾਂ ਤੇ ਜਾਤਾਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਖੁੱ ਲਹਾ ਹੈ ।
109.ਿੁਰੂ ਅਰਿਨ ਦੇਵ ਿੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿਾਪਤ ਕੀਤੇ ਸ਼੍ਵਹਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ-ਤਰਨਤਾਰਨ, ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ,ਹਰਗੋਵਬੰ ਦਪ੍ੁਰ, ਛੇਹਰਿਾ।
110.’ਦਸਵੰ ਧ’ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-ਦਸ ੰ ਧ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਵਿ ਹਰੇਿ ਵਸੱ ਖ ਆਪ੍ਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਦਸ ਾਂ ਵਹੱ ਸਾ ਗੁਰ ਜੀ ਦੇ ਨਾਂ ਭੇਂਿ ਿਰੇ ।
111.ਆਵਦ ਿਰੰ ਿ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਸੰ ਕਲਨ ਵਕਉਂ ਕੀਤਾ ਵਿਆ?
ਉੱਤਰ -ਆਵਦ ਗਰੰ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਸੰ ਿਲਨ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬਾਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱ ਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਵਣਿ ਬਾਣੀ ਦਾ ਵਗਆਨ ਿਰਾਉਣ ਲਈ ਿੀਤਾ
ਵਗਆ ।
112 ਲੰਿਰ ਪਰਿਾ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਿਾਣਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ-ਲੰਗਰ ਪ੍ਰ ਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰਆਤ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਿੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦਜੇ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬਾਨ ਨੇ ਇਸ ਨੰ ਵ ਸਵਤਰਤ ਰਪ੍ ਵਦੱ ਤਾ।
ਲੰਗਰ ਵ ਚ ਬਰਾਹਮਣ, ਖੱ ਤਰੀ, ੈਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਦਰ ਨੰ ਵਬਨਾਂ ਵਿਸੇ ਭੇਦਭਾ ਦੇ ਪ੍ੰ ਗਤ ਵ ੱ ਚ ਬੈਠ ਿੇ ਲੰਗਰ ਛਿਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਸੀ ।
113.ਿੁਰੂ ਅੰ ਿਦ ਦੇਵ ਿੀ ਸੰ ਿਤ ਪਰਿਾ ਰਾਹੀਂ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਉਪਦੇਸ਼੍ ਵਦੰ ਦੇ ਸਨ?
ਉੱਤਰ-ਸੰ ਗਤ ਪ੍ਰ ਾ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰ ਜੀ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਊਚ-ਨੀਚ ਦੇ ਭੇਦਭਾ ਨੰ ਭੁੱ ਲ ਿੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਭਾ ਨਾਲ ਰਵਹਣ ਦੀ ਵਸੱ ਵਖਆ ਵਦੰ ਦੇ ਸਨ।
114.ਿੁਰੂ ਅੰ ਿਦ ਦੇਵ ਿੀ ਦੀ ਪੰ ਿਤ ਪਰਿਾ ਬਾਰੇ ਿਾਣਕਾਰੀ ਵਦਓ ।
ਉੱਤਰ -ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ੱ ਲੋਂ ਚਲਾਈ ਗਈ ਪ੍ੰ ਗਤ ਪ੍ਰ ਾ ਨੰ ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਅੱ ਗੇ ਧਾਇਆ। ਸਾਰੀਆਂ ਸੰ ਗਤਾਂ ਨੰ ਲੰਗਰ
ਵਮਲਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਤਨੀ ਮਾਤਾ ਖੀ ੀ ਜੀ ਲੰਗਰ ਦੀ ਸੇ ਾ ਿਰਦੇ ਸਨ।
115.ਿੁਰੂ ਅੰ ਿਦ ਦੇਵ ਿੀ ਰਾਹੀਂ ਅਖਾੜੇ ਦੀ ਸਿਾਪਨਾ ਬਾਰੇ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਤਾਿਤ ਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਖਡਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ਖੇ ਇਿ ਅਖਾੜਾ ਬਣ ਾਇਆ। ਇੱ ੇ ਉਹ ਵਸੱ ਖਾਂ
ਨੰ ਿਸਰਤ ਿਰਾਉਂਦੇ ਸਨ ।
116.ਿੋਇੰਦਵਾਲ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਿਾਣਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ- ਗੁਰ ਅੰ ਗਦ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਗੋਇੰਦ ਾਲ ਸ਼ਵਹਰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿੀਤੀ ਤੇ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਸ਼ਵਹਰ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦਾ
ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਿੇਂਦਰ ਬਣ ਵਗਆ।
117.ਿੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਿੀ ਦੇ ਿਾਤ-ਪਾਤ ਬਾਰੇ ਵਵਚਾਰ ਦੱ ਸੇ ।
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤੀ-ਭੇਦ ਅਤੇ ਛਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਵ ਰੋਧ ਿੀਤਾ। ਉਨਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਤ ਦਾ ਹੰ ਿਾਰ ਿਰਨ ਾਲੇ ਲੋ ਿ ਮਰਖ ਅਤੇ
ਗ ਾਰ ਹਨ।
118.ਸਤੀ ਪਰਿਾ ਬਾਰੇ ਿੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਿੀ ਦੇ ਕੀ ਵਵਚਾਰ ਸਨ?
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰ ਾ ਦਾ ਖੰ ਡਨ ਿੀਤਾ ਤੇ ਵਿਹਾ ਵਿ ‘ਉਸ ਨਾਰੀ ਨੰ ਸਤੀ ਨਹੀਂ ਵਿਹਾ ਜਾ ਸਿਦਾ ਜੋ ਆਪ੍ਣੇ ਪ੍ਤੀ ਦੀ ਵਚਤਾ
ਵ ੱ ਚ ਸੜ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵ ੱ ਚ ਸਤੀ ਨਾਰੀ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਤੀ ਦੇ ਵ ਛੋੜੇ ਤੇ ਦੁੱ ਖ ਦੀ ਪ੍ੀੜ ਸਵਹਣ ਿਰਦੀ ਹੈ ।‘
119.ਿੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਿੀ ਨੇ ਿਨਮ, ਵਵਆਹ ਅਤੇ ਮੌਤ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਕੀ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ ।
ਉੱਤਰ -ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਅਤੇ ਵ ਆਹ ਮੌਿੇ ‘ਅਨੰਦ ਬਾਣੀ’ ਦਾ ਪ੍ਾਠ ਿਰਨ ਿਰਨ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਈਸ਼ ਰ ਦੀ ਉਸਤਤ ਅਤੇ
ਭਗਤੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰ ਾ ਚਲਾਈ ।
120.ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਿਾਂ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਸਿਾਪਨਾ ਦੀ ਮਹੱ ਤਤਾ ਦੱ ਸੋ ।
ਉੱਤਰ -ਇਸ ਨਗਰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਨਾਲ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਇੱ ਿ ਅਲੱਗ ਤੀਰ ਸ ਾਨ ਵਮਲ ਵਗਆ ਤੇ ਵਸੱ ਖ ਧਰਮ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਹੋਇਆ ।
121.ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਬਾਉਲੀ ਬਾਰੇ ਿਾਣਕਾਰੀ ਵਦਓ ।
ਉੱਤਰ -ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਡੱ ਬੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵ ੱ ਚ ਬਾਉਲੀ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਿਰ ਾਇਆ। ਇਹ ਬਾਉਲੀ ਵਸੱ ਖਾਂ ਲਈ ਇੱ ਿ
ਤੀਰ ਸ ਾਨ ਬਣ ਗਈ ।
122.ਿੁਰੂ ਅਰਿਨ ਦੇਵ ਿੀ ਨੂੰ ਆਵਦ ਿਰੰ ਿ ਦੀ ਸਿਾਪਨਾ ਦੀ ਵਕਉਂ ਲੋ ੜ ਪਈ?
ਉੱਤਰ -ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਗੁਰਆਂ ਦੀ ਸੰ ਪ੍ਰਨ, ਸ਼ੁੱ ਧ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਵਣਿ ਬਾਣੀ ਦਾ ਵਗਆਨ ਿਰਾਉਣ ਲਈ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਆਵਦ ਗਰੰ
ਦਾ ਸੰ ਿਲਨ ਿੀਤਾ ।
123.ਿੁਰੂ ਅਰਿਨ ਦੇਵ ਿੀ ਦੇ ਸਮਾਿ ਸੁਧਾਰ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਕੋਈ ਦੋ ਕੰ ਮ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ-ਵ ਧ ਾ ਵ ਆਹ ਦੇ ਹੱ ਿ ਵ ਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਨਸ਼ੇ ਿਰਨ ਤੋਂ ਰੋਿਣਾ।
124.ਿੁਰੂ ਅਰਿਨ ਦੇਵ ਿੀ ਅਤੇ ਅਕਬਰ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਅਤੇ ਅਿਬਰ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਦੋਸਤੀ ਭਰਪ੍ਰ ਸਨ । ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਦੇ ਿਵਹਣ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ
ਵਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱ ਿ ਸਾਲ ਦਾ ਭਮੀ ਿਰ ੀ ਮੁਆਫ਼ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ਸੀ ।
125.’ਮੀਰੀ’ ਅਤੇ ‘ਪੀਰੀ’ ਦੀਆਂ ਤਲਵਾਰਾਂ ਦੀ ਵਵਸ਼੍ੇਸ਼੍ਤਾ ਦੱ ਸੋ ।
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਹਰਗੋਵਬੰ ਦ ਸਾਵਹਬ ਜੀ ਨੇ ਗੱ ਦੀ ਤੇ ਬੈਠਣ ਸਮੇਂ ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ੀਰੀ ਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਲ ਾਰਾਂ ਧਾਰਨ ਿੀਤੀਆਂ ।‘ਮੀਰੀ’
ਦੀ ਤਲ ਾਰ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਸੰ ਸਾਵਰਿ ਵ ਵਸ਼ਆਂ ਦੇ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵ ਚ ਅਗ ਾਈ ਿਰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ੀਰੀ ਦੀ ਤਲ ਾਰ ਧਾਰਵਮਿ ਵ ਵਸ਼ਆਂ
ਵ ੱ ਚ ਅਗ ਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਿ ਸੀ ।
126.ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਵਕਲਹੇ ਬੰ ਦੀ ਬਾਰੇ ਿੁਰੂ ਹਰਿੋਵਬੰ ਦ ਸਾਵਹਬ ਿੀ ਨੇ ਕੀ ਕੀਤਾ?
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਰੱ ਵਖਆ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਿੰ ਧ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਿਰ ਾਈ । ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਵਹਰ ਵ ੱ ਚ ਲੋ ਹਗੜਹ
ਨਾਮੀਂ ਵਿਲਹੇ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ੀ ਿਰ ਾਇਆ। ਉਸ ਵਿਲਹੇ ਵ ੱ ਚ ਲੋ ੜ ਅਨੁਸਾਰ ਸੈਵਨਿ ਸਮੱ ਗਰੀ ਰੱ ਖੀ ਗਈ ।
127.ਭੰ ਿਾਣੀ ਦੀ ਵਿੱ ਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਿੁਰੂ ਿੋਵਬੰ ਦ ਰਾਏ ਿੀ ਨੇ ਵਕਹੜੇ ਵਕਹੜੇ ਵਕਲਹੇ ਉਸਾਰੇ?
ਉੱਤਰ-ਅਨੰਦਗੜਹ, ਿੇਸਗੜਹ, ਲੋ ਹਗੜਹ ਅਤੇ ਫਵਤਹਗੜਹ।
128.ਪੰ ਿ ਵਪਆਵਰਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ- ਭਾਈ ਧਰਮ ਵਸੰ ਘ ,ਭਾਈ ਮੋਹਿਮ ਵਸੰ ਘ ,ਭਾਈ ਸਾਵਹਬ ਵਸੰ ਘ ,ਭਾਈ ਦਇਆ ਵਸੰ ਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਵਹੰ ਮਤ ਵਸੰ ਘ ।
129.ਖਾਲਸਾ ਦੀ ਸਾਿਨਾ ਕਦੋਂ ਅਤੇ ਵਕੱ ਿੇ ਕੀਤੀ ਿਈ?
ਉੱਤਰ- 1699 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਵ ਸਾਖੀ ਾਲੇ ਵਦਨ ਸਰੀ ਅਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ਖੇ ।
130.’ਜ਼ਫ਼ਰਨਾਮਾ’ ਨਾਮਕ ਖਤ ਿੁਰੂ ਿੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਿੀ ਨੇ ਵਕਸ ਨੂੰ ਵਲਵਖਆ ਸੀ?
ਉੱਤਰ-ਔਰੰ ਗਜ਼ੇਬ ਨੰ ।
131.ਸਰੀ ਿੁਰੂ ਿੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਿੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪਰਵਸੱ ਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ-ਜਾਪ੍ ਸਾਵਹਬ , ਬਵਚੱ ਤਰ ਨਾਿਿ, ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ ,ਚੰ ਡੀ ਦੀ ਾਰ ।
132.ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਦੱ ਖਣ ਤੋਂ ਪੰ ਿਾਬ ਵੱ ਲ ਵਕਉਂ ਆਇਆ?
ਉੱਤਰ-ਮੁਗਲਾਂ ਵ ਰੁੱ ਧ ਸੈਵਨਿ ਿਾਰ ਾਈ ਿਰਨ ਲਈ ।
133.ਵਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਵਕੱ ਿੋਂ ਦਾ ਸੂਬੇਦਾਰ ਸੀ? ਇਸ ਦ ਬੰ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਵਕਸ ਸਿਾਨ ਤੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।
ਉੱਤਰ- ਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਸਰਵਹੰ ਦ ਦਾ ਸਬੇਦਾਰ ਸੀ ।ਉਸ ਦੀ ਬੰ ਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਚੱ ਪ੍ੜ-ਵਚੜੀ ਦੇ ਸ ਾਨ ‘ਤੇ ਲੜਾਈ ਹੋਈ।
134.ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼੍ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ-19 ਜਨ 1716 ਨੰ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾ ੀਆਂ ਨੰ ਵਦੱ ਲੀ ਵ ਖੇ ਸ਼ਹੀਦ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ।
135.ਕਰੋੜਵਸੰ ਘੀਆ ਵਮਸਲ ਦਾ ਨਾਂ ਵਕਵੇਂ ਵਪਆ ।
ਉੱਤਰ-ਇਸ ਵਮਸਲ ਦੇ ਬਾਨੀ ਿਰੋੜਾ ਵਸੰ ਘ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ।
136.ਸਦਾ ਕੌ ਰ ਕੌ ਣ ਸੀ?
ਉੱਤਰ-ਸਦਾ ਿੌ ਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਸੱ ਸ ਅਤੇ ਿਨਹੱਈਆ ਵਮਸਲ ਦੀ ਨੇਤਾ ਸੀ ।
137.ਮਵਹਤਾਬ ਕੌ ਰ ਕੌ ਣ ਸੀ?
ਉੱਤਰ-ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਪ੍ਤਨੀ ।
138.ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸ਼੍ਵਹਰੀਆਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਿਾ ਰਣਿੀਤ ਵਸੰ ਘ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵਕਉਂ ਸੱ ਦਾ ਵਦੱ ਤਾ?
ਉੱਤਰ-ਭੰ ਗੀ ਸਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਤੰ ਗ ਆ ਿੇ ।
139. ਤਾਰਾ ਵਸੰ ਘ ਘੇਬਾ ਵਕਸ ਵਮਸਲ ਦਾ ਨੇਤਾ ਸੀ?
ਉੱਤਰ- ਡੱ ਲੇ ਾਲੀਆ ਵਮਸਲ ਦਾ ।
140.ਮਹਾਰਾਿਾ ਰਣਿੀਤ ਵਸੰ ਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਉੱਤਰਾਵਧਕਾਰੀ ਕੌ ਣ ਬਵਣਆ?
ਉੱਤਰ: ਖੜਿ ਵਸੰ ਘ
141.ਚਤਰ ਵਸੰ ਘ ਨੇ ਅੰ ਿਰੇਜ਼ਾਂ ਵਖਲਾਫ਼ ਕੀ ਕਦਮ ਚੁੱ ਕੇ?
ਉੱਤਰ:ਚਤਰ ਵਸੰ ਘ ਨੇ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵ ਰੁੱ ਧ ਬਗ਼ਾ ਤ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ।
142. ਵਕੰ ਨਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਗ਼ਦਰ ਲਵਹਰ ਹੋਂਦ ਵਵੱ ਚ ਆਈ?
ਉੱਤਰ: ਗਦਰ ਲਵਹਰ ਹਵ ਆਰਬੰ ਦ ਬਗਾ ਤ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਨੰ ਆਜ਼ਾਦ ਿਰ ਾਉਣ ਲਈ ਹੋਂਦ ਵ ੱ ਚ ਆਈ।
143. ਸਾਇਮਨ ਕਵਮਸ਼ਨ ਭਾਰਤ ਕਦੋਂ ਆਇਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਵਕਉਂ ਕੀਤਾ ਵਿਆ?
ਉੱਤਰ: ਸਾਈਮਨ ਿਵਮਸ਼ਨ 1928 ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਆਇਆ। ਇਸ ਵ ਚ ਇਿ ੀ ਭਾਰਤੀ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਿਰਿੇ ਭਾਰਤ
ਵ ੱ ਚ ਇਸਦਾ ਵ ਰੋਧ ਿੀਤਾ ਵਗਆ।
144. ਸੰ ਵਵਧਾਨ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਇੱ ਿ ਮੌਵਲਿ ਿਾਨੰ ਨੀ ਦਸਤਾ ੇਜ਼ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ਵਜਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਿਾਰ ਦਾ ਸੰ ਚਾਲਨ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
145. ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵਵਧਾਨ ਦੀਆਂ ਇਕ ਪਰਮਖ ੁੱ ਵਵਸ਼੍ੇਸ਼੍ਤਾ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਲੰਬਾ ਅਤੇ ਵ ਸਵਤਰਤ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ।
146. ਸੰ ਘਾਤਮਕ ਸੰ ਵਵਧਾਨ ਦੀ ਇਕ ਵਵਸ਼੍ੇਸ਼੍ਤਾ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਿੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਵ ਚਿਾਰ ਸ਼ਿਤੀਆਂ ਦੀ ੰ ਡ।
147. ਭਾਰਤੀ ਨਾਿਵਰਕਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਇਕ ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ- ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਵਧਿਾਰ
148. ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦਾ ਕਾਰਿਕਾਲ ਵਕੰ ਨਹਾਂ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ -5 ਸਾਲ
149 ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਕੁੱ ਲ ਵਕੰ ਨੇਹ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ-550 ਮੈਂਬਰ
150.ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਵਨਯੁੱ ਕਤੀ ਵਕਵੇਂ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-ਲੋ ਿ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪ੍ਣੇ ਹੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਸਪ੍ੀਿਰ ਦੀ ਚੋਣ ਿਰਦੇ ਹਨ।
151. ਲੋ ਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਘੱ ਟੋ-ਘੱ ਟ ਉਮਰ ਵਕੰ ਨਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-ਘੱ ਿ ਤੋਂ ਘੱ ਿ 25 ਸਾਲ।
152.ਰਾਿ ਵਵਧਾਨ ਮੰ ਡਲ ਦੇ ਵਕੰ ਨੇਹ ਸਦਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ? ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ ।
ਉੱਤਰ- ਰਾਜ ਵ ਧਾਨ ਮੰ ਡਲ ਦੇ ਦੋ ਸਦਨ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ- ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਤੇ ਵ ਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ।
153. ਵਵਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਲਈ ਘੱ ਟੋ-ਘੱ ਟ ਉਮਰ ਵਕੰ ਨਹੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- 25 ਸਾਲ
154.ਸਪੀਕਰ ਵਕਵੇਂ ਚੁਵਣਆ ਿਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਸਪ੍ੀਿਰ ਦੀ ਚੋਣ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪ੍ਣੇ ਵ ੱ ਚੋਂ ਹੀ ਿਰਦੇ ਹਨ। ਸਪ੍ੀਿਰ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਤੇ ਇਸਦੀ
ਿਾਰ ਾਈ ਦਾ ਸੰ ਚਾਲਨ ਿਰਦਾ ਹੈ।
155.ਵਵਧਾਨ ਪਰੀਸ਼੍ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਕੰ ਨੇਹ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ- ਵ ਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਘੱ ਿ ਤੋਂ ਘੱ ਿ ਸੰ ਵਖਆ 40 ਵਨਸ਼ਚਤ ਿੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੰ ਵਖਆ ਵ ਧਾਨ
ਸਭਾ ਦੇ ਇੱ ਿ ਵਤਹਾਈ ਤੋਂ ੱ ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।
156. ਵਵਧਾਨ ਪਰੀਸ਼੍ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰਿਕਾਲ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ- ਵ ਧਾਨ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਇੱ ਿ ਸ ਾਈ ਸਦਨ ਹੈ। ਇਸਦੇ 1/3 ਮੈਂਬਰ ਹਰ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਰਿਾਇਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ
ਦਾ ਿਾਰਜਿਾਲ 6 ਸਾਲ ਹੈ।
157 .ਰਾਿ ਦੇ ਰਾਿਪਾਲ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ ਵਕਵੇਂ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਰਾਜਪ੍ਾਲ ਦੀ ਵਨਯੁਿਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ੰ ਜ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
158 .ਮੁੱ ਖ ਮੰ ਤਰੀ ਦੀ ਵਨਯੁਕਤੀ ਵਕਵੇਂ ਅਤੇ ਵਕਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਿਾਂਦੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਰਾਜਪ੍ਾਲ ਦੁਆਰਾ ਅਵਜਹੇ ਵ ਅਿਤੀ ਨੰ ਮੁੱ ਖ-ਮੰ ਤਰੀ ਵਨਯੁਿਤ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਵਜਸਨੰ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦਾ ਬਹੁਮੱਤ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ।
159 .ਰਾਿਪਾਲ ਦਾ ਕਾਰਿਕਾਲ ਵਕੰ ਨਹਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ-ਰਾਜਪ੍ਾਲ ਪ੍ੰ ਜ ਸਾਲ ਜਾਂ ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਤੱ ਿ ਅਹੁਦੇ ‘ਤੇ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ ।
160. ਹਾਈਕੋਰਟ ਦੇ ਿੱ ਿਾਂ ਦਾ ਕਾਰਿਕਾਲ ਵਕੰ ਨਹਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- 62 ਸਾਲ
161.ਕੀ ਤੁਹਾਡੇ ਰਾਿ ਵਵੱ ਚ ਦੋ ਸਦਨੀ ਵਵਧਾਨ ਪਾਵਲਕਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ- ਨਹੀਂ।
162. ਲੋ ਕਤੰ ਤਰ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ:-ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਦਾ ਅਰ ਹੈ ਲੋ ਿਾਂ ਦਾ,ਲੋ ਿਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਸ਼ਨ।
163. ਭਾਰਤੀ ਲੋ ਕਤੰ ਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਵਸ਼੍ੇਸ਼੍ਤਾ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ-:ਲੋ ਿਤੰ ਤਰੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਜਾਂ ਬਾਲਗ ਮੱ ਤ ਅਵਧਿਾਰ।
164. ਚੋਣ ਵਵਧੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵਕੰ ਨੇਹ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ?
ਉੱਤਰ:ਚੋਣ ਵ ਧੀਆਂ ਦੋ ਪ੍ਰਿਾਰ ਦੀਆਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ :-
1.ਪ੍ਰਤੱਖ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 2.ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਚੋਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ
165.ਲੋ ਕ ਮੱ ਤ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਲੋ ਿ ਮੱ ਤ ਤੋਂ ਭਾ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੀ ਰਾਇ ਜਾਂ ਮੱ ਤ ਤੋਂ ਹੈ।
166. ਪੰ ਚਸ਼੍ੀਲ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ:-ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ, ਪ੍ੰ ਵਡਤ ਨਵਹਰ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰ ਤਰੀ ਚਾਉ-ਏਨ-ਲਾਈ ਨੇ ਵਤੱ ਬਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਸਮਝੌਤੇ
ਦੇ ਆਧਾਰ' ਤੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 1954 ਨੰ ਪ੍ੰ ਜ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਨੰ ਅਪ੍ਣਾਇਆ। ਇਨਹਾਂ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਨੰ ਪ੍ੰ ਚਸ਼ੀਲ ਦਾ ਨਾਂ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ।
167. ਿੁੱ ਟ ਵਨਰਲੇ ਪ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ?
ਉੱਤਰ:-ਗੁੱ ਿ ਵਨਰਲੇ ਪ੍ਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਭਾ ਸੈਵਨਿ ਗੁੱ ਿਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅਲੱਗ ਰਵਹਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਹੈ।
168. ਸੁਰੱਵਖਆ ਪਰੀਸ਼੍ਦ ਵਵੱ ਚ ਵਕੰ ਨੇਹ ਸਿਾਈ ਅਤੇ ਵਕੰ ਨੇਹ ਸਿਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਨ?
ਉੱਤਰ:-ਸੁਰੱਵਖਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ 5 ਸ ਾਈ ਅਤੇ 10 ਅਸ ਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।
169.ਸੰ ਯੁਕਤ ਰਾਸ਼੍ਟਰ ਦਾ ਿਨਮ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਵਕਨੇਹ ਦੇਸ਼੍ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ ਮੈਂਬਰ ਸਨ?
ਉੱਤਰ:-ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦਾ ਜਨਮ 24 ਅਿਤਬਰ 1945 ਨੰ ਹੋਇਆ। ਇਸਦੇ ਮਲ ਮੈਂਬਰ 51 ਸਨ।

ਵਤੰ ਨ ਅੰ ਕਾਂ ਵਾਲੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਪਰਸ਼੍ਨ:-

ਪਰਸ਼੍ਨ 1. ਕੀ ਭਾਰਤ ਇਕ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਦੀ ਵ ਸ਼ਾਲਤਾ ਦੇ ਿਾਰਨ ਇਸ ਨੰ ਇੱ ਿ ਉਪ੍-ਮਹਾਂਦੀਪ੍ ਦਾ ਦਰਜਾ ਵਦੱ ਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਪ੍-ਮਹਾਂਦੀਪ੍ ਇੱ ਿ ਉਹ
ਵ ਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਇਲਾਿਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ਵਜਸ ਦੇ ਭ-ਭਾਗ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾ ਾਂ ੱ ਖੋ- ੱ ਖਰੀਆਂ ਸ ੱ ਲ-ਆਵਿਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਨੰ ਆਸ-ਪ੍ਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ੱ ਖ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰੰ ਤ ਅਸੀਂ ਰਤਮਾਨ ਭਾਰਤ ਨੰ ਉਪ੍ ਮਹਾਂਦੀਪ੍ ਨਹੀਂ ਿਵਹ
ਸਿਦੇ ਵਿਉਂਵਿ ਭਾਰਤੀ ਉਪ੍-ਮਹਾਂਦੀਪ੍ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਰਤਮਾਨ ਭਾਰਤ, ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ, ਬੰ ਗਲਾਦੇਸ਼, ਭਿਾਨ ਅਤੇ ਨੇਪ੍ਾਲ ਆਵਦ
ਵਮਲ ਿੇ ਿਰਦੇ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 2. " ਿਦੋ ਅਰੁਣਾਚਲ ਵਵਚ ਅਿੇ ਸੂਰਿ ਵਨਕਲ ਹੀ ਵਰਹਾ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਿੁਿਰਾਤ ਵਵਚ ਅਿੇ ਰਾਤ ਹੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।"
ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ: ਅਰੁਣਾਚਲ ਤੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਤੱ ਿ ਦੀ ਦਰੀ 2933 ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਹਾਂ ਦੋ ਾਂ ਵ ੱ ਚ 29°12’ ਦੇਸ਼ਾਂਤਰੀ ਫ਼ਰਿ ਹੈ। ਹਰੇਿ
ਦੇਸ਼ਾਂਤਰ ਰੇਖਾ ਵ ੱ ਚ ਚਾਰ ਵਮੰ ਿ ਦਾ ਫ਼ਰਿ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਾਂ ਾਂ ਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵ ੱ ਚ ਲਗਭਗ ਦੋ ਘੰ ਵਿਆਂ ਦਾ ਫ਼ਰਿ ਪ੍ੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਬ ਵ ਚ ਸਵ ਤ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਸ ਾਵਨਿ ਸਮਾਂ ਪ੍ੱ ਛਮ ਵ ੱ ਚ ਸਵ ਤ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਸ ਾਨਿ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱ ਗੇ
ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਵ ਚ ਸਰਜ ਵਨਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵ ੱ ਚ ਰਾਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 3 .ਕੀ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪਰਬਤ ਤੇ ਦੱ ਖਣ ਦੀ ਪਠਾਰ ਵਵਚ ਕੁਝ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਵਮਲਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ:-ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਤੇ ਦੱ ਖਣ ਦੀ ਪ੍ਠਾਰ ਵ ਚ ਹੇਠ ਵਲਖੀਆਂ ਸਮਾਨਤਾ ਾਂ ਪ੍ਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ -
1. ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਦੱ ਖਣੀ ਪ੍ਠਾਰ ਦੀ ਮੌਜਦਗੀ ਿਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2. ਦੋਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਿਈ ਸੈਲਾਨੀ ਸ ਾਨ ਮੌਜਦ ਹਨ।
3.ਦੋਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਅਨੇਿਾਂ ਖਵਣਜ ਪ੍ਦਾਰ ਵਮਲਦੇ ਹਨ।
4. ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜੰ ਗਲ ਪ੍ਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਵਜਨਹਾਂ ਤੋਂ ਜੜੀਆਂ-ਬਿੀਆਂ ਅਤੇ ਲੱਿੜ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 4. ਕੀ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪਰਬਤ ਅਿੇ ਸਚਮੁੱ ਚ ਹੀ ਿੁਆਨ ਹਾਲਤ ਵਵੱ ਚ ਹਨ?
ਉੱਤਰ:- ਇਸ ਵ ੱ ਚ ਿੋਈ ਸ਼ੱ ਿ ਨਹੀ ਹੈ ਵਿ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਅਜੇ ੀ ਜ ਾਨ ਹਾਲਤ ਵ ੱ ਚ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਜਨਮ ਵਤੱ ਬਤ ਦੀ ਪ੍ਠਾਰ
ਅਤੇ ਦੱ ਖਣ ੱ ਲੋਂ ਗੌਂਡ ਾਨਾ ਲੈਂ ਡ ਤੋਂ ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਿੈ ੀਜ਼ ਸਮੁੰ ਦਰ ਵ ੱ ਚ ਵ ਛਾਏ ਗਏ ਤਲਛੱ ਿ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਿ-ਦਸਰੇ ੱ ਲ
ੱ ਧਣ ਿਾਰਨ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਠਾਰਾਂ ਵ ਚਿਾਰ ਜਮਹਾਂ ਤਲਛੱ ਿ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ੱ ਧ ਗਈ ਅਤੇ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਹੋਂਦ ਵ ੱ ਚ ਆਇਆ। ਇਹ
ਉੱਚਾਈ ਅੱ ਜ ੀ ੱ ਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਨੰ ਜੁਆਨ ਪ੍ਰਬਤ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 5. ਮਹਾਨ ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਓ।
ਉੱਤਰ- ਮਹਾਨ ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆਂ ਧਰਾਤਲੀ ਵ ਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਾਂ ਦਾ ਰਣਨ ਵਲਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-
1 ਇਸ ਦੀਆਂ ਚੋਿੀਆਂ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀਆਂ ਹਨ। ਸੰ ਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋ ਉੱਚੀ ਪ੍ਰਬਤ ਚੋਿੀ ਮਾਊਂਿ ਐ ਰੈਸਿ ਇਸ ਪ੍ਰਬਤ ਮਾਲਾ ਵ ੱ ਚ
ਸਵ ੱ ਤ ਹੈ।
2 ਇਸ ਵ ਚ ਅਨੇਿਾਂ ਦੱ ਰਹੇ ਹਨ, ਵਜਹੜੇ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਸਤੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।
3. ਇਸ ਵ ੱ ਚ ਿਾਠਮੰ ਡ ਦੀ ਘਾਿੀ ਅਤੇ ਿਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਘਾਿੀ ਿਾਫੀ ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਹਨ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 6. ਿਾਰ ਮਾਰੂਿਲ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਭੂਿੋਵਲਕ ਨੋਟ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ: ਾਰ ਮਾਰ ਲ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਅਤੇ ਹਵਰਆਣਾ ਦੇ ਦੱ ਖਣੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਲੈ ਿੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਰਣ ਆਫ਼ ਿੱ ਛ ਤੱ ਿ ਫੈਵਲਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ
ਮਾਰ ਲ ਸਮਤਲ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਿ ਹੈ। ਅਰਾ ਲੀ ਪ੍ਰਬਤ ਸ਼ਰੇਣੀ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਬੀ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਪ੍ਾਸੇ ਅੰ ਤਰਰਾਸ਼ਿਰੀ
ਸੀਮਾ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਪ੍ਜਾਊ ਹੋਣ ਦੇ ਸਬਤ ੀ ਵਮਲੇ ਹਨ। ਪ੍ਰ ਘੱ ਿ ਰਖਾ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਇਹ ਰੇਤ ਦੇ ੱ ਡੇ - ੱ ਡੇ ਵਿੱ ਵਲਆਂ
ਵ ੱ ਚ ਬਦਲ ਵਗਆ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 7. ਤੱ ਟਵਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੁੱ ਚੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਕੀ ਦੇਣ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: 1 ਤੱ ਿ ਰਤੀ ਮੈਦਾਨ ਧੀਆ ਵਿਸਮ ਦੇ ਚੌਲ, ਖਜਰ, ਮਸਾਲੇ , ਿਾਲੀ ਵਮਰਚ, ਅਦਰਿ, ਲੌਂ ਗ ਅਤੇ ਇਲਾਇਚੀ ਵਜਹੀਆਂ
ਿੀਮਤੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਹਨ।
2. ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਅੰ ਤਰਰਾਸ਼ਿਰੀ ਪ੍ਾਰ ਲਈ ੀ ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਹਨ।
3. ਇੱ ੋਂ ਪ੍ਰੇ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਧੀਆ ਵਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਮੱ ਛੀਆਂ ਭੇਜੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਗੋਆ, ਮੁੰ ਬਈ, ਤਾਵਮਲਨਾਡ ਤੇ ਓਡੀਸ਼ਾ ਦੇ ਸਮੁੰ ਦਰੀ ਬੀਚ ਪ੍ਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੈਲਾਨੀ ਲੋ ਿਾਂ ਦੀ ਵਖੱ ਚ ਦਾ ਿੇਂਦਰ ਬਣਦੇ ਹਨ।
5. ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਰਵਤਆ ਜਾਣ ਾਲਾ ਨਮਿ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਤੱ ਿੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਤਆਰ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼੍ਨ 8. ਵਹਮਾਵਲਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱ ਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਵਕਾਸ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਯੋਿਦਾਨ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਵਹਮਾਵਲਆਈ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਸਮੁੱ ਚੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵ ਿਾਸ ਵ ੱ ਚ ਯੋਗਦਾਨ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ-
1. ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆਂ ਬਰਫ਼ ਨਾਲ ਢੱ ਿੀਆਂ ਪ੍ਹਾੜੀਆਂ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਨਦੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਾਣੀ ਵਦੰ ਦੀਆਂ ਹਨ।
2. ਨਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਲਆਂਦੀ ਗਈ ਵਮੱ ਿੀ ਿਰਿੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਖੇਤਰ ਉਪ੍ਜਾਊ ਹਨ।
3. ਵਹੰ ਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਤੋਂ ਉੱਠਣ ਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਨਾਲ ਿਿਰਾ ਿੇ ਖਬ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ
ਤਰਹਾਂ ਉੱਤਰੀ ਮੈਦਾਨ ਵ ੱ ਚ ਿਾਫ਼ੀ ਰਖਾ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
4. ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੀਆਂ ਵਤੱ ਖੀਆਂ ਢਲਾਣਾਂ ਤੇ ਵਬਜਲੀ ਪ੍ੈਦਾ ਿਰਨ ਾਲੇ ਡੈਮ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ।
5. ਵਹਮਾਵਲਆ ਦੇ ਜੰ ਗਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੰ ਜੜਹੀਆਂ-ਬਿੀਆਂ ਅਤੇ ਫਰਨੀਚਰ ਲਈ ਲੱਿੜ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
9. ਭਾਰਤ ਦੇ ਿਲਵਾਯੂ ਦੀਆਂ ਖੇਤਰੀ ਵਭੰ ਨਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ : 1 ਸਰਦੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਜਦੋਂ ਿਾਰਵਗਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਰਾਸ ਨਾਮ ਦੇ ਸ ਾਨ ਉੱਤੇ -45° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱ ਿ ਤਾਪ੍ਮਾਨ ਵਗਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
ਉਸੇ ੇਲੇ ਤਾਵਮਲਨਾਡ ਅਤੇ ਚੇਨੱਈ ਦੇ ਸ ਾਨ ‘ਤੇ 20° ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੋਂ ੀ ੱ ਧ ਤਾਪ੍ਮਾਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਹਾਂ ਗਰਮੀਆਂ ਵ ੱ ਚ
ਜੈਸਲਮੇਰ ਦੇ ਸ ਾਨ ‘ਤੇ ਜਦੋਂ ਤਾਪ੍ਮਾਨ 50° ਸੈਲਸੀਅਸ ਨੰ ੀ ਪ੍ਾਰ ਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰੀਨਗਰ ਵ ੱ ਚ ਿੇ ਲ 20° ਸੈਲਸੀਅਸ
ਤੱ ਿ ਤਾਪ੍ਮਾਨ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
2. ਖਾਸੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਹਾੜੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਵਚਰਾਪ੍ੰ ਜੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਵਪ੍ੰ ਡ ਮਸੀਨਰਮ ਵ ੱ ਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਧ ਔਸਤ ਸਾਲਾਨਾ ਰਖਾ ਹੁੰ ਦੀ
ਹੈ, ਜਦ ਵਿ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਾਰ ਮਾਰ ਲ ਵ ੱ ਚ ਸਾਲਾਨਾ ਰਖਾ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਘੱ ਿ ਹੈ।
3. ਬਾੜਹਮੇਰ ਅਤੇ ਜੈਸਲਮੇਰ ਵ ੱ ਚ ਵਜੱ ੇ ਲੋ ਿ ਬੱ ਦਲਾਂ ਲਈ ਤਰਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉੱ ੇ ਮੇਘਾਵਲਆ ਵ ੱ ਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਆਿਾਸ਼ ਬੱ ਦਲਾਂ
ਨਾਲ ਢੱ ਵਿਆ ਹੀ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ।
4. ਵਜ ੇਂ ਮੁੰ ਬਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤੱ ਿੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ, ਸਮੁੰ ਦਰ ਦਾ ਅਸਰ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਸਮ ਜਲ ਾਯ ਪ੍ਰਭਾ ਬਵਣਆ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰਹਾਂ
ਵਦੱ ਲੀ, ਚੰ ਡੀਗੜਹ ਤੇ ਲੁਵਧਆਣੇ ਦੇ ਅੰ ਦਰਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜਲ ਾਯ ਅੱ ਤ ਦੀ ਿਠੋਰ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।
10. ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁੱ ਤ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ- ਰਖਾ ਰੁੱ ਤ ਨੰ ਦੱ ਖਣ- ਪ੍ੱ ਛਮੀ ‘ਮਾਨਸਨ ਦੀ ਰੁੱ ਤ’ ੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿ ਦੇਸ਼ ਅੰ ਦਰ ਜਨ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰ ਹੋ ਿੇ ਅੱ ਧ ਸਤੰ ਬਰ
ਤੱ ਿ ਰਵਹੰ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ 30 ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰ ਿਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਚੱ ਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪ੍ਵਹਲੀ ਜਨ ਨੰ ਿੇਰਲ ਦੇ
ਤੱ ਿ ‘ਤੇ ਪ੍ਹੁੰ ਚ ਿੇ ਭਾਰੀ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਪ੍ੌਣਾਂ ਨੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ੍ੀ ਪ੍ਠਾਰ ਦੋ ਸ਼ਾਖਾ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਡ ਵਦੰ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ
ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਘਾਿ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉੱਤਰ ੱ ਲ ੱ ਧਦੀ ਹੈ। ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਦੀ ਦਸਰੀ ੱ ਡੀ ਤੇ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ
ਸ਼ਾਖਾ ਬੰ ਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਨਾਲ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵਿ ਸਰੀਲੰਿਾ ਦੇ ਪ੍ਰਬੀ ਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਭਾਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘਦੀ ਹੋਈ ਿੇਰਲ ਦੀਆਂ
ਪ੍ਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਉੱਤੋਂ ਦੀ ਆਉਣ ਾਲੀਆਂ ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜ ਿੇ ਉੱਤਰੀ ਵਦਸ਼ਾ ਗਰਵਹਣ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਖਾ ਰੁੱ ਤ ਦਾ
ਮੌਸਮ ਸਤੰ ਬਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰ ਵ ੱ ਚ ਤਾਪ੍ਮਾਨ ਘੱ ਿ ਜਾਣ ਿਰਿੇ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
11. ਵਵਦੇਸ਼ੀ ਪੌਵਦਆ ਤੋ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਨੁ ਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ੌਵਦਆਂ ਤੋਂ ਸਾਨੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੁਿਸਾਨ ਹੋ ਸਿਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਅਨੁ ਸਾਰ ਹਨ -
1. ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ੌਦੇ ਸ ਾਨਿ ਲਾਭਿਾਰੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਦੇ ਾਧੇ ਵ ੱ ਚ ਰੁਿਾ ਿ ਬਣ ਸਿਦੇ ਹਨ।
2. ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਵਭਆਨਿ ਵਿਸਮ ਦੀਆਂ ਵਬਮਾਰੀਆਂ ਫੈਲ ਸਿਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਜ ੇਂ ਵਿ ਐਲਰਜੀ, ਸਾਹ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੋਗ ਆਵਦ।
3. ਇਹ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਵ ੱ ਚ ਫੈਲ ਿੇ ਉਨਹਾਂ ਨੰ ਦਵਸ਼ਤ ਿਰ ਸਿਦੇ ਹਨ।
4. ਇਨਹਾਂ ਨੰ ਖਤਮ ਿਰਨ ਵ ਚ ਸਾਡਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪ੍ੈਸਾ ਖਰਚ ਹੋ ੇਗਾ।
12. ਵਮੱ ਟੀ ਦੀ ਉਪਿਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਵਮੱ ਿੀ ਦੀ ਉਪ੍ਜਾਊ ਸ਼ਿਤੀ ਧਾਉਣ ਲਈ ਸਾਡਾ ਸਾਵਰਆਂ ਦਾ ਨੈਵਤਿ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਵਿ ਅਸੀਂ ਆਪ੍ਣੀ ਤੇ ਆਪ੍ਣੇ ਆਲੇ -
ਦੁਆਲੇ ਦੀ ਵਮੱ ਿੀ ਤੇ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਦੀ ਰਾਖੀ ਿਰੀਏ। ਇਸ ਲਈ ਅਸੀ ਹੇਠ-ਵਲਖੇ ਉਪ੍ਾਅ ਿਰ ਸਿਦੇ ਹਾਂ :-
1 ਪ੍ੰ ਜਾਬ, ਹਵਰਆਣਾ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਜਸ ਾਨ ,ਉਤਰਾਂਚਲ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵ ਚ ਪ੍ੌਣਾਂ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨੰ ਘੱ ਿ ਿਰਨ ਲਈ ਦਰੱ ਖਤਾਂ
ਦੀਆਂ ਿਤਾਰਾਂ ਖੜਹੀਆਂ ਿੀਤੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਰੇਤ ਦੇ ਵਿੱ ਵਬਆਂ ਤੇ ਘਾਹ ਉਗਾ ਿੇ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਾਧੇ ਤੇ ਰੋਿ ਲਗਾਈ
ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
2. ਪ੍ਹਾੜੀ ਭਾਗਾਂ ਤੇ ਪ੍ੌੜੀਦਾਰ , ੱ ਿ- ਹਾਈ ਤੇ ਛੋਿੇ-ਛੋਿੇ ਜਲ ਭੰ ਡਾਰ ਬਣਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।
3. ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜ਼ਮੀਨ ਨੰ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਨਾਲ ਢੱ ਿਣ, ਫਸਲ ਫੇਰ ਬਦਲ, ਵਤਰਛੀ ਾਹੀ ਅਤੇ ਦੇਸੀ ਖਾਦ ਰਾਹੀਂ ਵਮੱ ਿੀ ਦੀ
ਉਪ੍ਜਾਊ ਸ਼ਿਤੀ ਵ ੱ ਚ ਾਧਾ ਿੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
4. ਪ੍ਹਾੜੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਭੇਡਾਂ ,ਬੱ ਿਰੀਆਂ ਅਤੇ ਊਠਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੇਰੋਿ-ਿੋਿ ਚਰਾਈ ਤੇ ਵਨਯੰ ਤਰਣ ਿਰ ਿੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਰੱ ਖਤ ਲਗਾ
ਿੇ ਿੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪ੍ਤੀ ਦੀ ਸੰ ਭਾਲ ਿੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
13.ਿੰ ਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਲਾਭ ਕੀ ਹਨ?
ਉੱਤਰ -1.ਿੁਦਰਤੀ ਸੰ ਤੁਲਨ ਨੰ ਿਾਇਮ ਰੱ ਖਣ ਵ ੱ ਚ ਜੰ ਗਲਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਬਹੁਤ ਵਜ਼ਆਦਾ ਹੈ ।
2.ਜੰ ਗਲ ਇੱ ਿ ਆਰਵ ਿ ਸਾਧਨ ਹਨ ।
3.ਇਨਹਾਂ ਤੋਂ ਇਮਾਰਤੀ ਅਤੇ ਬਾਲਣ ਲਈ ਲੱਿੜੀ ਵਮਲਦੀ ਹੈ ।
4. ਣਾਂ ਤੋਂ ਲਾਖ, ਬੈਠ ਲੁਗਦੀ, ਿੱ ਚਾ ਿੋਲਾ, ਬਾਲਣ ਲਈ ਲੱਿੜੀ, ਗੰ ਦ, ਜੜੀਆਂ- ਬਿੀਆਂ, ਚਾਰਾ ਤੇ ਘਾਹ ੀ ਵਮਲਦਾ ਹੈ ।
14. 'ਹਰੀ ਕਰਾਂਤੀ' ਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋ ਕ 'ਕਣਕ ਕਰਾਂਤੀ' ਦਾ ਨਾਂ ਵਕਉਂ ਵਦੰ ਦੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ :ਿਣਿ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵ ਚ ਿਰਾਂਤੀਿਾਰੀ ਪ੍ਵਰ ਰਤਨ ਆਇਆ ਹੈ ।ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਦੀ
ਸ਼ੁਰਆਤ ਭਾਰਤ ਵ ਚ 1967-68 ਹੋਈ। ਿਣਿ ਦਾ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਸਾਲ 1960-61 ਵ ੱ ਚ 1 ਿਰੋੜ 10 ਲੱਖ ਿਨ ਸੀ ਤੇ ਸਾਲ
1970-71 ਵ ੱ ਚ ੱ ਧਿੇ 2 ਿਰੋੜ 38 ਲੱਖ ਿਨ ਹੋ ਵਗਆ। ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਸੇ ਹੋਰ ਖਾਧ-ਅੰ ਨ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਇੰ ਨਹਾ
ਵਜ਼ਆਦਾ ਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਵਜੰ ਨਹਾ ਵਿ ਿਣਿ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ,ਇਸੇ ਿਰਿੇ ਿਣਿ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਹੋਏ ਬੇਹੱਦ
ਾਧੇ ਦੇ ਿਾਰਨ ਹੀ ਲੋ ਿ ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਨੰ ਿਣਿ ਿਰਾਂਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਵਦੰ ਦੇ ਹਨ।
15.ਕੁਦਰਤੀ ਿੈਸ ਦਾ ਖਾਦ ਉਦਯੋਿ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਮਹੱ ਤਵ ਹੈ?

ਉੱਤਰ: 1.ਿੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਸ਼ਿਤੀ ਦਾ ਇੱ ਿ ਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹੈ ਜੋ ਵਿ ਪ੍ੈਿਰੋ-ਰਸਾਇਣ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਿੱ ਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ੀ ਿੰ ਮ
ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
2.ਿੁਦਰਤੀ ਗੈਸ ਤੋਂ ਖਾਦ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਾਈਪ੍ ਲਾਈਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੈਸ ਨੰ ਇੱ ਿ ਜਗਹਾ ਤੋਂ ਦਜੀ ਜਗਹਾਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਭੇਵਜਆ ਜਾ
ਸਿਦਾ ਹੈ।
3.ਹਜ਼ੀਰਾ-ਵ ਜੈਪ੍ੁਰ-ਜਗਦੀਸ਼ਪ੍ੁਰ ਗੈਸ ਪ੍ਾਈਪ੍ ਲਾਈਨ 1730 ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਲੰਬੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੁਆਰਾ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ ਾਲੇ 6
ਿਾਰਖਾਵਨਆਂ ਤੱ ਿ ਗੈਸ ਪ੍ਹੁੰ ਚਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
16. ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਵਪੰ ਡਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵਕਉਂ ਕਵਹੰ ਦੇ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਨੰ ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 20 ੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰ ਵ ੱ ਚ ਦਸ ਵ ੱ ਚੋਂ ਨੌ ਭਾਰਤੀ ਵਪ੍ੰ ਡ ਵ ੱ ਚ ੱ ਸਦੇ ਸਨ। ਇੱ ੇ
ਲਗਭਗ 5 ਲੱਖ 50 ਵਪ੍ੰ ਡ ਹਨ। 1901 ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਵਹਰੀ ਪ੍ੇਂਡ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦਾ ਔਸਤ 1:9 ਸੀ। ਭਾ ੇਂ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਦਯੋ ਵਗਿ
ਵ ਿਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿੀ ਸੇ ਾ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਾਧੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਵਹਰੀ ਆਬਾਦੀ ਵ ੱ ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ , ਵਫਰ ੀ ਇਹ ਅਨੁਪ੍ਾਤ
1:3 ਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਿੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦਾ ਲਗਭਗ 71% ਭਾਗ ਪ੍ੇਂਡ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ।
17. ਦੇਸ਼ ਵਵੱ ਚ ਬੋਲੀਆਂ ਿਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਅਨੇਿਾਂ ਭਾਸ਼ਾ ਾਂ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਸਾਮੀ, ਉੜੀਸਾ, ਉਰਦ ,ਿੰ ਨੜ, ਿਸ਼ਮੀਰੀ, ਗੁਜਰਾਤੀ , ਤਾਵਮਲ,
ਤੇਲਗ ,ਪ੍ੰ ਜਾਬੀ, ਬੰ ਗਲਾ, ਮਰਾਠੀ, ਮਵਲਆਲਮ, ਸੰ ਸਵਿਰਤ ,ਵਸੰ ਧੀ ਅਤੇ ਵਹੰ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਭਾਸ਼ਾ ਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ
ਭਾਸ਼ਾ ਾਂ ਨੰ ਸੰ ਵ ਧਾਨਿ ਦਰਜਾ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ਹੈ। ਵਹੰ ਦੀ ਨੰ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਵਦੱ ਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵ ਚ ਬਹੁਤ ੱ ਡੀ
ਸੰ ਵਖਆ ਵ ਚ ਲੋ ਿ ਵਹੰ ਦੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਨਾਲ ਹੀ ਅਨੇਿਾਂ ਲੋ ਿ ਇਸ ਭਾਸ਼ਾ ਨੰ ਸਮਝ ੀ ਲੈਂ ਦੇ ਹਨ, ਭਲੇ ਹੀ ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤ-
ਭਾਸ਼ਾ ਨਾ ਹੋ ੇ।
18. ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ਵੰ ਡ ਦੀਆਂ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਵਵਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਖੇਤਰੀ ੰ ਡ ਦੀਆਂ ਵ ਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਾਂ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ :-
1. ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ੰ ਡ ਬਹੁਤ ਅਸਮਾਨ ਹੈ। ਵਜੱ ੇ ਨਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਘਾਿੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰ ਦਰ ਤੇ ਤੱ ਿ ਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ
ਦੀ ੰ ਡ ਬਹੁਤ ਸੰ ਘਣੀ ਹੈ ਉੱ ੇ ਪ੍ਰਬਤੀ, ਮਾਰ ਲੀ ਅਤੇ ਿਾਲ ਪ੍ੀੜਤ ਿੇਂਦਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ੰ ਡ ਬਹੁਤ ਵ ਰਲੀ ਹੈ।
2. ਵਜ਼ਆਦਾਤਰ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਪ੍ੇਂਡ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਰਵਹੰ ਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਿੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦਾ ਲਗਭਗ ਵਤੰ ਨ-ਚੌ ਾਈ ਭਾਗ ਪ੍ੇਂਡ ਖੇਤਰਾਂ
ਵ ੱ ਚ ਅਤੇ ਇੱ ਿ ਚੌ ਾਈ ਸ਼ਵਹਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਸਦਾ ਹੈ।
3. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਘੱ ਿ ਵਗਣਤੀ, ਵਫਰਵਿਆਂ ਦਾ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਪ੍ੱ ਖੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰ ੇਦਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਬਾਹਰਲੇ ਸੀਮਾ ਰਤੀ
ਇਲਾਵਿਆਂ ਵ ੱ ਚ ੱ ਸਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉੱਤਰ- ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ- ਪ੍ਾਿ ਸਰਹੱ ਦ ਦੇ ਪ੍ਾਸ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਦੇ
ਵਸੱ ਖਾਂ ਤੇ ਜੰ ਮ-ਿਸ਼ਮੀਰ ਵ ੱ ਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਵਗਣਤੀ ਧੇਰੇ ਹੈ।
4. ਇੱ ਿ ਪ੍ਾਸੇ ਤਾਂ ਤੱ ਿ ਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਨਦੀ ਘਾਿੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਵਮਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਦਸਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਪ੍ਹਾੜੀ,
ਪ੍ਠਾਰੀ ਅਤੇ ਰੇਵਗਸਤਾਨੀ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ੰ ਡ ਵ ਰਲੀ ਹੈ। ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ੰ ਡ ਨੰ ਨਿਸ਼ੇ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ
ਜਨਸੰ ਵਖਅਿ ਵ ਭਾਜਨ ਰਗੀ ਲਗਦੀ ਹੈ।
19. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱ ਧ ਿਨਸੰ ਵਖਅਕ ਘਣਤਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਕਹੜੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਵਜ਼ਆਦਾ ਘਣਤਾ ਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਵ ਸ ਾਰ ਉੱਤਰ-ਪ੍ੱ ਛਮ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਤੋਂ ਲੈ ਿੇ ਪ੍ਰਬ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ ਦੇ ਗੰ ਗਾ ਦੇ
ਡੈਲਿਾਈ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱ ਿ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਬੀ ਅਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਤੱ ਿ ਰਤੀ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਘਣਤਾ ਬਹੁਤ
ਵਜ਼ਆਦਾ ਹੈ। ਇਨਹਾਂ ਤੋਂ ਵਬਨਾਂ ੱ ਡੇ ਉਦਯੋਵਗਿ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿੀ ਸ਼ਵਹਰਾਂ ਵਜ ੇਂ ਲੁਵਧਆਣਾ, ਗੁੜਗਾਉਂ, ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਦੱ ਲੀ,
ਿਾਨਹਪ੍ੁਰ, ਮੁੰ ਬਈ, ਅਵਹਮਦਾਬਾਦ ,ਬੰ ਗਲੌ ਰ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਆਸ-ਪ੍ਾਸ ੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ੱ ਧ ਘਣਤਾ ਵਮਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰਹਾਂ
ਸਮਤਲ ਮੈਦਾਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਜੱ ੇ ਚੰ ਗੀ ਰਖਾ ਅਤੇ ਵਸੰ ਚਾਈ ਨਾਲ ਸੰ ਘਣੀ ਖੇਤੀ ਸੰ ਭ ਹੋ ਸਿੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਦਯੋਵਗਿ ਸ਼ਵਹਰ ਵ ਿਸਤ
ਹੋਏ ਹਨ ਉ ੇ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਘਣਤਾ ੱ ਧ ਵਮਲਦੀ ਹੈ।
20. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਿਾਂ ਵਵੱ ਚ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਘਣਤਾ ਵੱ ਧ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਭਾਗਾਂ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਘਣਤਾ ੱ ਧ ਹੋਣ ਦੇ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਿਾਰਨ ਹਨ:-
1 ਇੱ ੇ ਉਪ੍ਜਾਊ ਵਮੱ ਿੀ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਖੇਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵ ਿਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2. ਚੰ ਗੀ ਰਖਾ ਅਤੇ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੀ ਸਹਲਤ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਹੋਣ ਿਰਿੇ।
3. ਇੱ ੇ ਉਦਯੋਵਗਿ ਸ਼ਵਹਰ ਵ ਿਸਤ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ੱ ਧ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਘਣਤਾ ਵਮਲਦੀ ਹੈ।
4. ਇੱ ੇ ਆ ਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਉੱਨਤ ਹਨ।
21. ਦੇਸ਼ ਵਵੱ ਚ ਘੱ ਟ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਕਹੜੇ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਘੱ ਿ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਾਲਾ ਖੇਤਰ ਉੱਤਰ ਵ ੱ ਚ ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਜੰ ਮ ਿਸ਼ਮੀਰ, ਵਹਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਉੱਤਰਾਂਚਲ,
ਅਰੁਨਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਵਸੱ ਵਿਮ, ਨਾਗਾਲੈਂ ਡ, ਮਨੀਪ੍ੁਰ, ਵਮਜ਼ੋਰਮ, ਮੇਘਾਵਲਆ ਤੇ ਪ੍ੱ ਛਮ ਵ ੱ ਚ ਰਾਜਸ ਾਨ ਦੇ ਮਾਰ ਲੀ ਭਾਗ, ਗੁਜਰਾਤ
ਦੇ ਦਲਦਲੀ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਮੱ ਧ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਅੰ ਦਰਨੀ ਪ੍ਰਾਇਦੀਪ੍ੀ ਪ੍ਠਾਰ ਵ ੱ ਚ ਮੱ ਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ,ਛਤੀਸਗੜਹ, ਪ੍ਰਬੀ ਮਹਾਰਾਸ਼ਿਰ, ਪ੍ੱ ਛਮੀ
ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤਾਵਮਲਨਾਡ ਦੇ ਿੁੱ ਝ ਭਾਗ ਹਨ।
22. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੌਲ ਉਤਪਾਦਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਵੱ ਚ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਘਣਤਾ ਵੱ ਧ ਵਕਉਂ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੋਲ ਉਤਪ੍ਾਦਿ ਖੇਤਰ ਵਜ ੇਂ ਤਾਵਮਲਨਾਡ,ਪ੍ੱ ਛਮੀ ਬੰ ਗਾਲ ਆਵਦ ਵ ੱ ਚ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਘਣਤਾ ੱ ਧ ਹੈ ਵਿਉਂਵਿ ਇਹ
ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਉਪ੍ਜਾਊ ਹਨ। ਇੱ ੇ ਰਖਾ ਅਤੇ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੀ ਸਹਲਤ ਵਮਲਦੀ ਹੈ। ਚੌਲ ਦੀ ਖੇਤੀ ਵ ੱ ਚ ਵਜ਼ਆਦਾ ਿੰ ਮ ਹੱ ਾਂ ਨਾਲ
ਿਰਨੇ ਪ੍ੈਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਿਾਵਮਆਂ ਨੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਮਲਦਾ ਹੈ। ਅਨਾਜ ਦਾ ਭੰ ਡਾਰ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਇਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ
ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਸਸਤਾ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
23. ਦੇਸ਼ ਦੀ ਿਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਵਧਐਨ ਕਰਨਾ ਵਕਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦਾ ਅਵਧਐਨ ਿਰਨਾ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਿਾਰਨਾਂ ਿਰਿੇ ਜ਼ਰਰੀ ਹੈ:-
1. ਸਮਾਵਜਿ ਅਤੇ ਆਰਵ ਿ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਲਈ ਵਿਸੇ ੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੇ ਵਭੰ ਨ-ਵਭੰ ਨ ਗੁਣਾਂ ਵਜ ੇਂ ਸੋਂ ਦੀ ਉਮਰ ਬਣਤਰ, ਵਲੰਗ
ਬਣਤਰ, ਿੰ ਮ- ਧੰ ਵਦਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਆਵਦ ਦੇ ਅੰ ਿਵੜਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰਰਤ ਪ੍ੈਂਦੀ ਹੈ।
2. ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦੇ ੱ ਖ- ੱ ਖ ਤੱ ਤਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਰਵ ਿ ਵ ਿਾਸ ਨਾਲ ਗੜਾ ਸੰ ਬੰ ਧ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ਵਜ ੇ ਇੱ ਿ ਪ੍ਾਸੇ ਇਹ
ਜਨਸੰ ਵਖਅਿ ਬਣਤਰ ਦੇ ਤੱ ਤ ਖੁਦ ਆਰਵ ਿ ਵ ਿਾਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਦਸਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਆਰਵ ਿ ਵ ਿਾਸ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ੱ ਧਰ
ਉੱਤੇ ੀ ਅਸਰ ਪ੍ਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੇਿਰ ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਵ ੱ ਚ ਉਮਰ ਬਣਤਰ ਦੇ ਪ੍ੱ ਖ ਤੋਂ ਬੱ ਵਚਆਂ ਅਤੇ
ਬੁੱ ਵਢਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਵਜ਼ਆਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਨੰ ਵਸੱ ਵਖਆ ਅਤੇ ਵਸਹਤ ਰਗੀਆਂ ਮੁੱ ਢਲੀਆਂ ਸਹਲਤਾਂ ਉੱਤੇ ਵਜ਼ਆਦਾ ਵ ੱ ਤੀ
ਸਾਧਨਾਂ ਨੰ ਖਰਚ ਿਰਨਾ ਪ੍ ੇਗਾ। ਦਸਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਜੇਿਰ ਉਮਰ ਬਣਤਰ ਵ ੱ ਚ ਿਾਮੇ ਲੋ ਿਾਂ ਦੇ ਉਮਰ ਰਗ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ੱ ਧ ਹੈ ਤਾਂ ਦੇਸ਼
ਦੇ ਆਰਵ ਿ ਵ ਿਾਸ ਵ ੱ ਚ ਧੀਆ ਅਤੇ ੱ ਧ ਯੋਗਦਾਨ ਦੀ ਆਸ ਿੀਤੀ ਜਾ ਸਿਦੀ ਹੈ।
24. ਉਮਰ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅਵਧਐਨ ਤੋਂ ਕੀ ਲਾਭ ਹੈ?
ਉੱਤਰ: ਉਮਰ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅਵਧਐਨ ਦੇ ਿਈ ਫ਼ਾਇਦੇ ਹਨ:-
1. ਬਾਲ ਉਮਰ ਰਗ (0-14) ਦੀ ਿੁੱ ਲ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਬਾਰੇ ਜਾਣਿਾਰੀ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਸਰਿਾਰ ਨੰ ਇਨਹਾਂ ਗੱ ਲਾਂ ਦਾ ਸਾਫ਼ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਤਾ
ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਵਿ ਵਸੱ ਵਖਆ, ਵਸਹਤ ਅਤੇ ਸਮਾਵਜਿ ਸੇ ਾ ਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨੀਂਆਂ ਸਹਲਤਾਂ ਦੀ ਜਰਰਤ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਨ ੇਂ
ਸਿਲ, ਵਸਹਤ ਿੇਂਦਰ, ਜਨਤਿ ਿੇਂਦਰ ਆਵਦ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਿਰ ਾਇਆ ਜਾ ਸਿਦਾ ਹੈ।
2. ਨਾਲ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਵਿੰ ਨੇਹ ਲੋ ਿ ਮਤ ਅਵਧਿਾਰ/ ੋਿਰ ਰਗ ਵ ੱ ਚ ਹਨ, ਦੀ ਜਾਣਿਾਰੀ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਹੀ
ਜ਼ਰਰੀ ਹੈ। ਉਮਰ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅੰ ਿਵੜਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਲਗਪ੍ਗ 54% ੋਿਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪ੍ਰ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਇਨਹਾਂ ਦੀ
ਮਾਤਰਾ 60% ਹੈ।
25. ਭਾਰਤ ਵਵਚ ਵਲੰਿ ਅਨੁਪਾਤ ਘੱ ਟ ਹੋਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਵ ਚ ਵਲੰਗ ਅਨੁਪ੍ਾਤ ਘੱ ਿ ਹੋਣ ਦੇ ਿਾਰਨਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵ ੱ ਚ ਵਨਸ਼ਵਚਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਿੁਝ ੀ ਿਵਹਣਾ ਸੰ ਭ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪ੍ਰੰ ਤ
ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵ ਚ ਇਸਤਰੀ ਦਾ ਦਰਜਾ ਛੋਿਾ ਹੋਣਾ ਇੱ ਿ ਮੁੱ ਖ ਿਾਰਣ ਮੰ ਵਨਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵ ੱ ਚ ੀ ਉਸ ਨੰ ਛੋਿਾ
ਦਰਜਾ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਨੰ ਉੱਚਾ ਸ ਾਨ। ਇਸੇ ਿਰਿੇ ਛੋਿੀ ਉਮਰ ਦੇ ਰਗ ਵ ੱ ਚ ਲੜਿੀਆਂ ਦੀ ਵਸਹਤ, ਖੁਰਾਿ ਅਤੇ
ਦੇਖਭਾਲ ਵਜਹੇ ਮੁੱ ਵਦਆਂ ਤੇ ਘੱ ਿ ਵਧਆਨ ਵਦੱ ਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਿਰਿੇ ਛੋਿੀ ਉਮਰ ਰਗ (0-6)ਲੜਵਿਆਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਲੜਿੀਆਂ
ਦੀ ਮੌਤ ਦਰ ਵਜ਼ਆਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਿਾਰਨਾਂ ਵ ੱ ਚ ਲੋ ਿ ਵਗਣਤੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਮੁਿਾਬਲੇ ਘੱ ਿ ਵਗਣਤੀ ਿਰਨਾ, ਜਨਮ
ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੀ ਲੜਿੀਆਂ ਦਾ ਘੱ ਿ ਪ੍ੈਦਾ ਹੋਣਾ, ਸਮਾਵਜਿ ਦਬਾਅ ਦੇ ਿਾਰਨ ਇਸਤਰੀ ਗਰਭ ਹੱ ਵਤਆ ਆਵਦ ਹਨ।
26. ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਸ਼ਵਹਰੀ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਵਪਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਵਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹਨ ?
ਉੱਤਰ: ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਵਹਰੀ ਅਬਾਦੀ ਦੇ ਵਪ੍ਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵ ੱ ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਧਣ ਦੇ ਿੀ ਿਾਰਨ ਹਨ:-
1. ਉਦਯੋਵਗਿ ਵ ਿਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿੀ ਸੇ ਾ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਾਧੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਵਹਰੀ ਅਬਾਦੀ ਵ ੱ ਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।
2. ਦਸਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਵ ੱ ਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਵ ਿਰਾਲ ਰਪ੍ ਧਾਰਨ ਿਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਿਰਿੇ ੱ ਡੀ ਸੰ ਵਖਆ ਵ ੱ ਚ
ਜੁਆਨ ਰਗ ਦੇ ਲੋ ਿ ਸ਼ਵਹਰਾਂ ੱ ਲ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਰ ਾਸ ਿਰ ਰਹੇ ਹਨ।
3. ਸ਼ਵਹਰਾਂ ਵ ਚ ਵਮਲਣ ਾਲੀਆਂ ਆਮ ਜਨ ਸਹਲਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾਂ ਿਰਿੇ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਧੀ ਹੈ।
27. ਰਾਸ਼੍ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਓ। ਰਾਸ਼੍ਟਰੀ ਆਮਦਨ ਅਤੇ ਘਰੇ ਲੂ ਆਮਦਨ ਵਵਚ ਕੀ ਅੰ ਤਰ ਹੈ ?
ਉੱਤਰ:-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਮਦਨ-:ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਇੱ ਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਮ ਵਨ ਾਸੀਆਂ ਦੀ ਇੱ ਿ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਜ਼ਦਰੀ ,ਵ ਆਜ, ਲਗਾਨ
ਅਤੇ ਲਾਭ ਦੇ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ੁੱ ਧ ਅਰਵਜਤ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਵ ੱ ਚੋਂ ਜੇਿਰ ਵ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਸ਼ੁੱ ਧ ਸਾਧਨ ਆਮਦਨ ਨੰ ਘਿਾ ਵਦੱ ਤਾ ਜਾ ੇ ਤਾਂ ਜੋ ਆਮਦਨ ਬੱ ਚਦੀ ਇਸਨੰ ਘਰੇਲ ਆਮਦਨ ਵਿਹਾ ਜਾ ੇਗਾ।
28.ਛੁਪੀ ਬੇਰੁਜ਼ਿਾਰੀ ਦੀ ਪਵਰਭਾਸ਼੍ਾ ਵਦਓ। ਇਸ ਨੂੰ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਰਾਹੀਂ ਸਪੱ ਸ਼੍ਟ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:ਜਦੋਂ ਵਿਸੇ ਿੰ ਮ ਉੱਤੇ ਵਜੰ ਨੇਹ ਵਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਅਸਲ ਵ ੱ ਚ ਲੋ ੜ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਧੇਰੇ ਵਿਰਤੀ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ੱ ਧ
ਵਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੰ ਛੁਪ੍ੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ:ਮੰ ਨ ਲਓ ਇੱ ਿ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਿੋਲ 4 ਏਿੜ ਦਾ ਖੇਤ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਿਰਨ ਦੇ ਰਤਮਾਨ ਢੰ ਗ ਨਾਲ ਜੇਿਰ 4 ਆਦਮੀ ਉਸ ਖੇਤ
ਤੇ ਿੰ ਮ ਿਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਚੰ ਗੇ ਢੰ ਗ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਿਰ ਸਿਣਗੇ।ਪ੍ਰੰ ਤ ਜੇਿਰ ਉਸ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਵ ੱ ਚ 8 ਵ ਅਿਤੀ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ
ਵਿਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਾ ਵਮਲਣ ਿਾਰਨ ਸਾਰੇ ਖੇਤੀ ਹੀ ਿੰ ਮ ਿਰਨ ਲੱਗ ਪ੍ੈਣ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਹਾ ਜਾ ੇਗਾ ਵਿ ਇਨਹਾਂ ਵ ਚ 4 ਵ ਅਿਤੀ ਅਸਲ
ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹਨ।ਇਸ ਲਈ ਇਨਹਾਂ 4 ਵ ਅਿਤੀਆਂ ਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੰ ਛੁਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਵਿਹਾ ਜਾ ੇਗਾ।
29.ਅਧਾਵਰਕ ਸੰ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਲੋ ੜ ਹੈ?
ਉੱਤਰ.ਆਧਾਵਰਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਭਾ ਉਹਨਾਂ ਸੁਵ ਧਾ ਾਂ, ਵਿਵਰਆ ਾਂ ਅਤੇ ਸੇ ਾ ਾਂ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰਨਾ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰ ਚਾਲਨ ਅਤੇ ਵ ਿਾਸ
ਵ ੱ ਚ ਸਹਾਇਿ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਹਨ।
ਹਰੇਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵ ਿਾਸ ਲਈ ਅਧਾਵਰਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਵਜ ੇਂ-ਵਬਜਲੀ, ਯਾਤਾਯਾਤ ਅਤੇ ਸੰ ਚਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱ ਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ
। ਇਨਹਾਂ ਅਧਾਵਰਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਾਂ ਦਾ ਉਵਚੱ ਤ ਮਾਤਰਾ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣਾ ਵ ਿਾਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨਹਾਂ ਦਾ ੋੜਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣਾ
ਆਰਵ ਿ ਵ ਿਾਸ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੀ ਰੁਿਾ ਿ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਸੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵ ਿਾਸ ਲਈ ਆਧਾਵਰਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ
ਜ਼ਰਰੀ ਹੈ।
30. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਆਰਵਿਕ ਸੰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਕਹੜੀਆਂ ਹਨ?
ਉੱਤਰ.ਆਰਵ ਿ ਆਧਾਵਰਿ ਸਰੰ ਚਨਾ ਤੋਂ ਭਾ ਉਸ ਪ੍ੰ ਜੀ ਸਿਾਿ ਤੋਂ ਹੈ ਜੋ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੰ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸੇ ਾ ਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਿਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਆਰਵ ਿ ਆਧਾਵਰਿ ਸੰ ਰਚਨਾ ਾਂ ਹੇਠ ਵਲਖੀਆਂ ਹਨ-
1.ਯਾਤਾਯਾਤ ਅਤੇ ਸੰ ਚਾਰ 2.ਵਬਜਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਤੀ 3.ਵਸੰ ਚਾਈ 4.ਬੈਂਵਿੰ ਗ ਅਤੇ ਦਜੀਆਂ ਵ ੱ ਤੀ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ
31. ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਮੌਦਵਰਕ ਸੰ ਸਿਾਵਾਂ ਵਕਹੜੀਆਂ ਹਨ?
ਉੱਤਰ : ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਮੌਦਵਰਿ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ ਹੇਠ ਵਲਖੀਆਂ ਹਨ-
1.ਸ਼੍ਾਹੂਕਾਰ:-ਸ਼ਾਹਿਾਰ ਰੁਵਪ੍ਆ ਉਧਾਰ ਦੇਣ ਜਾਂ ਜਮਹਾਂ ਿਰਨ ਦਾ ਿੰ ਮ ਿਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਵ ਆਜ ਲੈਂ ਦੇ ਹਨ।
2.ਭਾਰਤੀ ਵਰਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ:-ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਿੇਂਦਰੀ ਬੈਂਿ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਿੰ ਮ ਨੋਿ ਜਾਰੀ ਿਰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਿਾਰੀ ਬੈਂਿਾਂ ਦਾ ਬੈਂਿਰ
ਹੋਣਾ ਹੈ।
3.ਵਪਾਵਰਕ ਬੈਂਕ:- ਭਾਰਤ ਦੀ ਬੈਂਵਿੰ ਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਾਵਰਿ ਬੈਂਿਾਂ ਦਾ ਵ ਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱ ਤ ਹੈ। ਇਹ ਬੈਂਿ ਅਿਸਰ ਅਲਪ੍ਿਾਲੀਨ
ਿਰਜ਼ੇ ਵਦੰ ਦੇ ਹਨ।
4.ਵਵਵਸ਼੍ਸ਼੍ਟ ਬੈੈੰਵਕੰ ਿ ਸੰ ਸਿਾਵਾਂ:-ਦੇਸ਼ ਵ ਚ ਉਦਯੋਗਾਂ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਾਰ ਨੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਿਰਜ਼ਾ ਦੇਣ ਲਈ ਿਈ
ਵ ਵਸ਼ਸ਼ਿ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
5.ਿੈਰ-ਬੈੈੰਵਕੰ ਿ ਵਵੱ ਤੀ ਸੰ ਸਿਾਵਾਂ:- ਇਹ ਉਹ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ ਹਨ ਜੋ ਜਨਤਾ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਪ੍ਾਸੋਂ ਧਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ
ਔਸਤਨ ਉਧਾਰ ਵਦੰ ਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਵਨ ੇਸ਼ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ।
6.ਸਟਾਕ ਐਕਸਚੇਂਿ:-ਇਹ ਉਹ ਸੰ ਸ ਾ ਾਂ ਹਨ ਵਜੱ ੇ ਿੰ ਪ੍ਨੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੇਅਰ ਸਾਂ ਵਡਬੈਂਚਰ (ਸ਼ਾਖ-ਪ੍ੱ ਤਰ) ਖਰੀਦੇ ਅਤੇ ੇਚੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
32.ਉਪਭੋਿਤਾ ਦੇ ਸੋਸ਼੍ਣ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਉਪਭੋਿਤਾ ਸਰੰ ਖਣ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਉਪਾਅ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ :- ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਾਂ ਨੰ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਬਾਰੇ ਝਠੀਆਂ ਸਚਨਾ ਾਂ ਦੇਣਾ, ਸਤਆਂ ਵ ੱ ਚ
ਵਮਲਾ ਿ ਿਰਨਾ, ਘੱ ਿ ਜਨ ਜਾਂ ਗਲਤ ੱ ਵਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਿਰਨਾ, ਘਿੀਆ ਵਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਤਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਿਰਨਾ ਅਤੇ
ਐਡ ਾਂਸ ਲੈ ਿੇ ੀ ਸਤਾਂ ਦੀ ਸਮੇਂ ਵਸਰ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾ ਿਰਨਾ ਆਵਦ ਤੋਂ ਹੈ।
ਉਪਭੋਿਤਾ ਸੰ ਰਖਣ ਦੇ ਉਪਾਅ
1.ਭਾਰਤ ਵ ਚ ੱ ਡੇ ਉਤਪ੍ਾਦਿਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਾਂ ਅਤੇ ਛੋਿੇ ਉਤਪ੍ਾਦਾਂ ਨੰ ਸੰ ਰਖਣ ਦੇਣ ਲਈ 1969 ਵ ੱ ਚ
"ਏਕਾਵਧਕਾਰ ਅਤੇ ਪਰਤੀਬੰ ਧਾਤਮਕ ਵਪਾਰ ਵਵਵਹਾਰ ਐਕਟ' ਲਾਗ ਿੀਤਾ ਵਗਆ।
2.ਉਪ੍ਭੋਗਤਾ ਾਂ ਦਾ ਸਾਰੇ ਪ੍ੱ ਧਰਾਂ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਿਾਂ ਤੋਂ ਸੰ ਰਖਣ ਿਰਨ ਲਈ 1986 ਵਵਚ ਉਪਭੋਿਤਾ ਸੰ ਰਖਣ ਐਕਟ ਪ੍ਾਸ ਿੀਤਾ
ਵਗਆ ਅਤੇ ਇਹ ਐਿਿ 1987 ਵ ੱ ਚ ਲਾਗ ਿੀਤਾ ਵਗਆ।
33.ਸਰਵਿਨਕ ਵਵਤਰਣ ਪਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਸਰਵਿਨਕ ਵਵਤਰਣ ਪਰਣਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤਮਾਨ ਸਵਿਤੀ ਦਾ
ਵਰਣਨ ਭਰੋ।
ਉੱਤਰ. ਸਰ ਜਨਿ ਵ ਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੁਆਰਾ ਸਰਿਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਨਤਾ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਗ਼ਰੀਬ ਰਗ ਨੰ ਉੱਵਚਤ ਿੀਮਤਾਂ ਦੀਆਂ
ਦੁਿਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੀ ਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰਰੀ ਸਤਆਂ ਵਜ ੇਂ ਅਨਾਜ, ਚੀਨੀ, ਵਮੱ ਿੀ ਦਾ ਤੇਲ, ਮੋਿੇ ਿੱ ਪ੍ੜੇ ਆਵਦ ਦਾ ਵਰਆਇਤੀ ਮੁੱ ਲਾਂ ਤੇ
ਵਨਸ਼ਵਚਤ ਮਾਤਰਾ ਵ ੱ ਚ ਵ ਤਰਣ ਿਰਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਵੱ ਚ ਸਰਵਿਨਕ ਵਵਤਰਣ ਪਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸਵਿਤੀ:-
1. ਸਰਿਾਰ ਵਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਨੰ ਵਨਰਧਾਰਤ ਿੀਮਤਾਂ ਤੇ ਖੁਦ ਖਰੀਦ ਲੈਂ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਵਰਆ ਨੰ ਅਨਾਜ ਦੀ ਸਲੀ ਵਿਹਾ
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸੰ ਨ 1988 ਵ ਚ ਸਰਿਾਰ ੱ ਲੋਂ 140 ਲੱਖ ਿਨ ਅਨਾਜ ਦੀ ਸਲੀ ਵਨਰਧਾਰਤ ਿੀਮਤਾਂ ਤੇ ਿੀਤੀ ਗਈ ਸੀ । 1996-97
ਵ ੱ ਚ ਇਹ ਸਲੀ ੱ ਧ ਿੇ 167 ਲੱਖ ਿਨ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 2009-10 ਵ ੱ ਚ ਸਲੀ ੱ ਧ ਿੇ 555.08 ਲੱਖ ਿਨ ਹੋ ਗਈ।
2.ਸਰਿਾਰ ੱ ਲੋਂ ਅਨਾਜ, ਚੀਨੀ ਆਵਦ ਲੋ ੜੀਂਦੀਆਂ ਸਤਾਂ ਦਾ ਸਿਾਿ ਰੱ ਵਖਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਾਿ ਨੰ ਬਫ਼ਰ ਸਿਾਿ ਵਿਹਾ ਜਾਂਦਾ
ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਨਾਜ ਦੀ ਿਮੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਿਾਰ ਇਸ ਬਫਰ ਸਿਾਿ ਨਾਲ ਅਨਾਜ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਿਰਿੇ ਿੀਮਤਾਂ ਨੰ ਧਣ ਤੋਂ ਰੋਿ
ਸਿਦੀ ਹੈ।
3.ਸਰਿਾਰ ਨੇ ਜ਼ਰਰੀ ਸਤਾਂ ਦਾ ਘੱ ਿ ਿੀਮਤਾਂ ਤੇ ਰਾਸ਼ਨ ਿਾਰਡ ਦੁਆਰਾ ਵ ਤਰਨ ਿਰਨ ਲਈ ਲਗਪ੍ਗ ਪ੍ੰ ਜ ਲੱਖ ਉੱਵਚਤ ਿੀਮਤਾਂ
ਦੀਆਂ ਦੁਿਾਨਾਂ ਖੋਲਹੀਆਂ ਹਨ।
34.ਭਾਰਤੀ ਅਰਿਵਵਵਸਿਾ ਵਵੱ ਚ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਹੱ ਤਵ ਵਬਆਨ ਕਰੋ?
ਉੱਤਰ -:1. ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਿਰੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਲਗਭਗ 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵਹੱ ਸਾ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਣਾਂ ਆਵਦ ਪ੍ਰਾ ਵਮਿ ਵਿਵਰਆ ਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
2.ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਨੰ ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪ੍ਸ਼ਆਂ ਨੰ ਚਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ ।
3.ਭਾਰਤੀ ਅਰ ਵ ਸ ਾ ਵ ੱ ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਜ਼ਆਦਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਮੌਿੇ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ ੀ ਵਮਲਦੇ ਹਨ ।
4.ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੰ ਿੱ ਚਾ ਮਾਲ ਵਜ ੇਂ ਿਪ੍ਾਹ ,ਪ੍ਿਸਨ, ਗੰ ਨਾ, ਵਤੱ ਲ, ਰਬੜ ਅਤੇ ਅਨਾਜ ਆਵਦ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।
5.ਵਜ਼ਆਦਾਤਰ ਪ੍ੇਂਡ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਆਪ੍ਣੇ ਸਹਾਇਿ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਖੇਤੀ ਉੱਪ੍ਰ ਹੀ ਵਨਰਭਰ ਿਰਦੇ ਹਨ ।
6.ਰਾਜ ਸਰਿਾਰਾਂ ਆਪ੍ਣੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਇੱ ਿ ੱ ਡਾ ਵਹੱ ਸਾ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
7.ਅਨਾਜ ਦੇ ਪ੍ਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਸਰਿਾਰ ਨੰ ਿੈਿਸ ਦੇ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਿਾਫ਼ੀ ਆਮਦਨ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ।
35.ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਸਮੱ ਵਸਆਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱ ਖ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ ਨੰ ਵਤੰ ਨ ਭਾਗਾਂ ਵ ਚ ੰ ਵਡਆ ਜਾ ਸਿਦਾ ਹੈ -ਮਨੁੱਖੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ, ਸੰ ਸ ਾਗਤ
ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ ਤੇ ਤਿਨੀਿੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ ।
1.ਮਨੁੱਖੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ –
1. ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵ ੱ ਚ ਧੇਰੇ ਲੋ ਿ ਖੇਤੀ ਤੇ ਵਨਰਭਰ ਿਰਦੇ ਹਨ।
2. ਭਮੀ ਉੱਤੇ ਜਨਸੰ ਵਖਆ ਦਾ ਧੇਰੇ ਦਬਾਅ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਛੁਪ੍ੀ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ੱ ਧ ਰਹੀ ਹੈ ।
3. ਭਾਰਤੀ ਵਿਸਾਨ ਅਨਪ੍ੜਹ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਨ ੀਆਂ ਤਿਨੀਿਾਂ ਦਾ ਵਗਆਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਿਰ ਸਿਦੇ ।
2.ਸੰ ਸ ਾਗਤ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ –
1.ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਆਿਾਰ ਛੋਿਾ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਉਨਹਾਂ ਤੇ ਵ ਵਗਆਨਿ ਢੰ ਗਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਿਰਨਾ ਮੁਸ਼ਵਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਇਸ ਨਾਲ ਪ੍ਸ਼, ਔਜ਼ਾਰ
ਅਤੇ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਬੇਿਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
2.ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਪ੍ੱ ਛੋਂ ਵਜੰ ਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰ ਾ ਨੰ ਿਾਨੰ ਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖ਼ਤਮ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ਵਫਰ ੀ ਿਾਸ਼ਤਿਾਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਸੰ ਤੋਖ਼ਜਨਿ ‘
ਨਹੀਂ ਹੈ।
3.ਤਿਨੀਿੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ –
1.ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੇਤੀ ਪ੍ਾਣੀ ਲਈ ਵਜ਼ਆਦਾਤਰ ਰਖਾ ਉੱਤੇ ਹੀ ਵਨਰਭਰ ਿਰਦੀ ਹੈ । ਰਖਾ ਦੇ ਅਵਨਸ਼ਵਚਤ ਹੋਣ ਿਾਰਨ ਖੇਤੀ ਉਤਪ੍ਾਦਨ
ੀ ਅਵਨਸ਼ਵਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2.ਖੇਤੀ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੁਰਾਣੇ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਿਰਨ ਨਾਲ ਭਮੀ ਦੀ ਉਤਪ੍ਾਦਿਤਾ ਨਹੀਂ ੱ ਧਦੀਵਜਸ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਘੱ ਿ ਹੋ ,
ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
3.ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਖੇਤੀ ਿਰਨ ਦੇ ਢੰ ਗ ੀ ਪ੍ੁਰਾਣੇ ਹਨ।
4. ਧੀਆ ਬੀਜ ਮਵਹੰ ਗੇ ਹੋਣ ਿਾਰਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਗ਼ਰੀਬ ਵਿਸਾਨ ਇਨਹਾਂ ਨੰ ਖ਼ਰੀਦ ਨਹੀਂ ਸਿਦੇ ਵਜਸ ਿਾਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਿਿੇਅਰ ਉਪ੍ਜ
ਘੱ ਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
5.ਰਸਾਇਵਣਿ ਖਾਦ ਮਵਹੰ ਗੀ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ, ਵਜਸ ਨੰ ਵ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੰ ਗ ਾਉਣਾ ਪ੍ੈਂਦਾ ਹੈ ।ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਘਾਿ ਰਵਹੰ ਦੀ ਹੈ ।
36.ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਵਵਕਾਸ ਵਵੱ ਚ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਯੋਿਦਾਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-1.ਵਜ਼ੰ ਮੀਂਦਾਰੀ ਪ੍ਰ ਾ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ।
2.ਿਾਸ਼ਤਿਾਰੀ ਪ੍ਰ ਾ ਵ ੱ ਚ ਸੁਧਾਰ ਿਰਨ ਲਈ ੱ ਖ ੱ ਖ ਰਾਜਾਂ ਵ ੱ ਚ ਿਾਨੰ ਨ ਪ੍ਾਸ ਿੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ।
3.ਪ੍ੰ ਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾ ਾਂ ਵ ਚ ਖੇਤੀ ਖੇਤਰ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਿਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ।
4.ਖੇਤੀ ਦੀ ਉਤਪ੍ਾਦਿਤਾ ਧਾਉਣ ਲਈ ਵਸੰ ਚਾਈ ਦਾ ਧੇਰੇ ਵ ਸ ਾਰ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ ।
5.ਵਜਨਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਸੰ ਜਾਈ ਦੀ ਵ ਸ ਾ ਸੰ ਭ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉੱ ੇ ਸੁੱ ਿੀ ਖੇਤੀ ਸੰ ਭ ਿੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ,।
6.ਉੱਨਤ ਬੀਜ ਅਤੇ ਖਾਦਾਂ ਆਵਦ ਨੰ ਉਪ੍ਲੱਬਧ ਿਰ ਾਉਣ ਲਈ ਸਵਹਿਾਰੀ ਸਵਮਤੀਆਂ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਉੱਪ੍ਰ ਜ਼ੋਰ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
7.ਪ੍ਸ਼ਆਂ ਦੀ ਵਬਮਾਰੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਿਰਨ ਲਈ ਹਸਪ੍ਤਾਲ ਖੋਲੇ ਹ ਗਏ ਹਨ ।
37.ਹਰੀ ਕਰਾਂਤੀ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਮੁੱ ਖ ਤੱ ਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ-1.ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਲਗਪ੍ਗ 55 ਲੱਖ ਹੈਿਿੇਅਰ ਭਮੀ ਉੱਤੇ ਉੱਨਤ ਬੀਜਾਂ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਿੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
2.ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਵਲਆਉਣ ਵ ੱ ਚ ਰਸਾਇਵਣਿ ਖਾਦਾਂ ਦੇ ਧੇਰੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜੋਂ ੀਅਨਾਜ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਵ ੱ ਚ ਿਾਫੀ ਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ,।
3.ਵਸੰ ਚਾਈ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ ਹੋਣ ਾਲੇ ਾਧੇ ਨਾਲ ੀ ਹਰੀ ਿਰਾਂਤੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਧੇਰੇ ਪ੍ਰਭਾ ਵਪ੍ਆ ।
4.ਵਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਿਰੈਿਿਰਾਂ, ਵਿਊਬ ੈੈੱਲਾਂ, ਰੈਸ਼ਰਾਂ ਅਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਇੰ ਜਣਾਂ ਦਾ ੱ ਧ ਤੋਂ ੱ ਧ ਪ੍ਰਯੋਗ ਿਰਨਾ ਸ਼ੁਰ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ਹੈ ।
5.ਵਿਸਾਨਾਂ ਨੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਧੇਰੇ ਸ਼ਾਖ ਸਹਲਤਾਂ ਵਮਲਣ ਿਾਰਨ ਉਹ ਲੋ ੜ ਅਨੁਸਾਰ ਉੱਨਤ ਬੀਜਾਂ, ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੰ
ਖ਼ਰੀਦ ਿੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਿਰਨ ਲੱਗ ਪ੍ਏ ਹਨ।
6.ਨ ੀਂਆਂ ਤੋਂ ਨ ੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਿਾਰਨ ਖੇਤੀ ਦੀਆਂ ਨ ੀਆਂ ਵ ਧੀਆਂ, ਫ਼ਸਲਾਂ ਵ ੱ ਚ ਫੇਰਬਦਲ, ਖਾਦ, ਪ੍ਾਣੀ ਅਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਉੱਤੇ
ਿਾਫੀ ਵਧਆਨ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ।
7.ਇਸ ਅਧੀਨ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵ ੱ ਚ ਿੀੜੇਮਾਰ ਦ ਾਈਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
8.ਖੇਤੀ ਉਤਪ੍ਾਦਨ ਦੀ ਵ ਿਰੀ ਵ ਚ ਿਾਫੀ ਸੁਧਾਰ ਹੋ ਵਗਆ ਹੈ।
38.ਵਹਮਾਲਾ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਕੋਈ ਪੰ ਿ ਲਾਭ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ-1.ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਿਰਿੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਦਵਰਆ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪ੍ਾਣੀ ੱ ਗਦਾ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ, ਵਜਸ ਿਾਰਨ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ
ਧਰਤੀ ਉਪ੍ਜਾਊ ਹੈ ।
2. ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਵ ੱ ਚ ਵਮਲਦੇ ਸੰ ਘਣੇ ਜੰ ਗਲਾਂ ਤੋਂ ਲੋ ੜੀਦੀਆਂ ਜੜਹੀਆਂ-ਬਿੀਆਂ ਅਤੇ ਲੱਿੜੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ ।
3.ਮਾਨਸਨ ਪ੍ੌਣਾਂ ਵਹਮਾਲਾ ਪ੍ਰਬਤ ਨਾਲ ਿਿਰਾ ਿੇ ਰਖਾ ਿਰਦੀਆਂ ਹਨ ।
4.ਜੇਿਰ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵ ੱ ਚ ਇਹ ਪ੍ਰਬਤ ਨਾ ਹੁੰ ਦਾ ਤਾਂ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਖੁਸ਼ਿ ਅਤੇ ਠੰਢਾ ਇਲਾਿਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਇੱ ੇ ਨਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ
ਖੇਤੀ ਹੋਣੀ ਸੀ ।
5.ਵਹਮਾਵਲਆ ਪ੍ਰਬਤ ਦੇ ਸਦਿਾ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਿੋਲ ਸੁੰ ਦਰ ਸੈਲਾਨੀ ਸ ਾਨ ਵਸ਼ਮਲਾ, ਮਨਾਲੀ ਅਤੇ ਸੋਲਨ ਆਵਦ ਹਨ ।
39.ਪੰ ਿਾਬ ਦੇ ਦਵਰਆਵਾਂ ਨੇ ਇਸਦੇ ਇਵਤਹਾਸ ‘ਤੇ ਕੀ ਪਰਭਾਵ ਪਾਇਆ?
ਉੱਤਰ-1.ਇਹ ਦਵਰਆ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ੱ ਗਦੇ ਰਵਹਣ ਿਰਿੇ ਸਵਬਆਂ ਵ ਚਿਾਰ ਸੀਮਾ ਦਾ ਿੰ ਮ ਿਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ।
2.ਸਤਲੁਜ ਦਵਰਆ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਵ ਚਿਾਰ ਸੀਮਾ ਦਾ ਿੰ ਮ ਵਦੰ ਦਾ ਵਰਹਾ ਹੈ ।
3.ਅੱ ਜ ੀ ਰਾ ੀ ਦਵਰਆ ਦਾ ਿੁੱ ਝ ਭਾਗ ਵਹੰ ਦ-ਪ੍ਾਵਿ ਸੀਮਾ ਦਾ ਿੰ ਮ ਿਰਦਾ ਹੈ ।
4.ਿਈ ਾਰ ਦਵਰਆ ਾਂ ਨੇ ਵ ਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲਾ ਰਾਂ ਨੰ ਰੋਿਣ ਦਾ ਿੰ ਮ ੀ ਿੀਤਾ ਹੈ ।
5.ਦਵਰਆ ਾਂ ਨੇ ਪ੍ਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ਆਰਵ ਿ ਦਸ਼ਾ ਸੁਧਾਰੀ ਹੈ ।
40.ਬਾਬਰ ਦੇ ਸੱ ਯਦਪੁਰ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-ਬਾਬਰ ਨੇ ਵਸਆਲਿੋਿ ਨੰ ਵਜੱ ਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱ ਯਦਪ੍ੁਰ (ਐਮਨਾਬਾਦ) ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਿੀਤਾ। ਉੱ ੋਂ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਬਾਬਰ ਦਾ ਡੱ ਿ
ਿੇ ਮੁਿਾਬਲਾ ਿੀਤਾ ਪ੍ਰ ਬਾਬਰ ਦੀ ਵਜੱ ਤ ਹੋਈ । ਰੱ ਵਖਅਿ ਸੈਨਾ ਿਤਲ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ ਗਈ ।ਸੱ ਯਦਪ੍ੁਰ ਦੀ ਜਨਤਾ ਨਾਲ ੀ ਵਨਰਦਈ
ਸਲਿ ਿੀਤਾ ਵਗਆ। ਿਈ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਦਾਸ ਬਣਾ ਵਲਆ ਵਗਆ । ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਇਨਹਾਂ ਅੱ ਵਤਆਚਾਰਾਂ ਦਾ ਰਣਨ ‘ਬਾਬਰ ਾਣੀ’
ਵ ੱ ਚ ਿੀਤਾ ਹੈ।
41.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਦੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸੰ ਬੰ ਧੀ ਵਵਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।
ਉੱਤਰ-1.ਗੁਰ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਇੱ ਿ ਹੈ।
2.ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸਰਬ ਸ਼ਿਤੀਮਾਨ ਅਤੇ ਸਰਬ ਵ ਆਪ੍ਿ ਹੈ, ਉਹ ਸੰ ਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਜੀ ਵ ਚ ਰਵਹੰ ਦਾ ਹੈ ।
3.ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਰ ਉੱਚ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਰ ਉੱਚਤਾ ਨੰ ਵਬਆਨ ਿਰਨਾ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਸੰ ਭ ਨਹੀਂ ।
4.ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਿੋਈ ਰੰ ਗ ਰਪ੍ ਜਾਂ ਆਿਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਮਰਤੀ ਬਣਾ ਿੇ ਪ੍ਜਾ ਨਹੀਂ ਿੀਤੀ ਜਾ ਸਿਦੀ ।
5.ਸਾਨੰ ਜੋ ਿੁਝ ੀ ਵਮਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ।
42.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਨੇ ਮੁੱ ਢਲੇ ਿੀਵਨ ਵਵੱ ਚ ਕੀ ਕੀ ਵਕੱ ਤੇ ਅਪਣਾਏ?
ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਅਵਧਆਤਮਿ ਗੱ ਲਾਂ ੱ ਲ ਬੜੀ ਵਦਲਚਸਪ੍ੀ ਰੱ ਖਦੇ ਸਨ। ਗੁਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਵ ੱ ਚ ਤਬਦੀਲੀ
ਵਲਆਉਣ ਲਈ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਵਪ੍ਤਾ ਮਵਹਤਾ ਿਾਲ ਜੀ ਨੇ ਉਨਹਾਂ ਨੰ ਘਰ ਦੀਆਂ ਮੱ ਝਾਂ ਚਰਾਉਣ ਦਾ ਿੰ ਮ ਵਦੱ ਤਾ। ਉੱ ੇ ਉਹ ਆਪ੍ਣਾ ਵਧਆਨ
ਪ੍ਰਭ ਭਗਤੀ ੱ ਲ ਲਾ ਲੈਂ ਦੇ ਤੇ ਮੱ ਝਾਂ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਾ ਿਰ ਵਦੰ ਦੀਆਂ । ਮਵਹਤਾ ਿਾਲ ਜੀ ਨੰ ਉਲਾਂਭੇ ਆਉਂਦੇ ਰਵਹੰ ਦੇ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਗੁਰ ਜੀ ਨੰ ਖੇਤੀ ਦਾ ਿੰ ਮ ਸੌਂਪ੍ ਵਦੱ ਤਾ ਉਸ ਵ ਚ ੀ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਿੋਈ ਖਾਸ ਵਦਲਚਸਪ੍ੀ ਨਾਲ ਵਦਖਾਈ । ਵਫਰ ਮਵਹਤਾ ਿਾਲ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰ
ਜੀ ਨੰ ਪ੍ਾਰ ਿਰਨ ਲਈ ੀਹ ਰੁਪ੍ਏ ਵਦੱ ਤੇ ਵਿ ਵਿਸੇ ਮੰ ਡੀ ਵ ੱ ਚ ਜਾ ਿੇ ਖ਼ਰਾ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਾਲਾ ਸੌਦਾ ਿਰਿੇ ਵਲਆ ੇ, ਪ੍ਰ ਗੁਰ ਜੀ
ਨੇ ੀਹ ਰੁਪ੍ਏ ਭੁੱ ਖੇ ਸਾਧਆਂ ਨੰ ਭੋਜਨ ਖੁਆਉਣ ‘ਤੇ ਖਰਚ ਵਦੱ ਤੇ ।
43.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਪਵਹਲੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਵਕਹੜੇ ਵਕਹੜੇ ਸਿਾਨਾਂ ਤੇ ਿਏ?
ਉੱਤਰ-ਪ੍ਵਹਲੀ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਗੁਰ ਜੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੀ ਅਤੇ ਦੱ ਖਣੀ ਇਲਾਿੇ ਵ ੱ ਚ ਗਏ। ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਮਰਦਾਨਾ ਉਨਹਾਂ
ਦਾ ਸਾ ੀ ਸੀ। ਸੁਲਤਾਨਪ੍ੁਰ ਲੋ ਧੀ ਤੋਂ ਚੱ ਲ ਿੇ ਗੁਰ ਜੀ ਸੱ ਯਦਪ੍ੁਰ ਗਏ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਲੰਬਾ, ਿੁਰਿਸ਼ੇਤਰ, ਪ੍ਾਣੀਪ੍ਤ, ਵਦੱ ਲੀ,
ਹਵਰਦੁਆਰ, ਿੇਦਾਰਨਾ , ਬਦਰੀਨਾ , ਜੋਸ਼ੀਮਠ, ਬਨਾਰਸ, ਗਯਾ,ਪ੍ਿਨਾ, ਹਾਜੀਪ੍ੁਰ, ਵਬਹਾਰ, ਬੰ ਗਾਲ, ਅਸਾਮ, ਧੁਬਰੀ, ਿਾਮਰਪ੍,
ਗੁਹਾਿੀ, ਵਸਲਹਿ, ਵਸ਼ਲਾਂਗ, ਢਾਿਾ, ਿਿਿ, ਉੜੀਸਾ ਵ ਚ ਜਗਨਨਾ ਪ੍ੁਰੀ ਗਏ । ਧਬੁਰੀ ਤੋਂ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਦੱ ਖਣ ੱ ਲ
ਚਾਲੇ ਪ੍ਾਏ।
44.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਦੀ ਤੀਿੀ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਸਿਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱ ਸੋ ।
ਉੱਤਰ- ਤੀਜੀ ਉਦਾਸੀ ੇਲੇ ਗੁਰ ਜੀ ਉੱਤਰ ੱ ਲ ਗਏ। ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੱ ਸ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱ ਿ ਲੁਹਾਰ ਅਤੇ ਸੀਹਾਂ ਨਾਂ ਦਾ ਇੱ ਿ ਛੀਂਬਾ ਸੀ।
ਇਸ ਉਦਾਸੀ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਵਹਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਵਬਲਾਸਪ੍ੁਰ, ਮੰ ਡੀ, ਸਿੇਤ, ਰ ਾਲਸਰ, ਜ ਾਲਾ ਜੀ, ਿਾਂਗੜਾ, ਿੁੱ ਲ, ਸਵਪ੍ਤੀ, ਵਤੱ ਬਤ,
ਿੈਲਾਸ਼ ਪ੍ਰਬਤ, ਲੱਦਾਖ, ਪ੍ਵਹਲਗਾਮ, ਮਿਨ, ਬਾਰਾਮਲਾ, ਅਨੰਤਨਾਗ, ਸਰੀਨਗਰ ਅਤੇ ਵਸਆਲਿੋਿ ਪ੍ੁੱ ਜੇ ਸਨ। ਉੱ ੋਂ ਉਹ ਆਪ੍ਣੇ
ਵਨ ਾਸ ਸ ਾਨ ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਚਲੇ ਗਏ।
45.ਿੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਿੀ ਦੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਵਖੇ ਵਬਤਾਏ ਿੀਵਨ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਵਦਉ।
ਉੱਤਰ: ਆਪ੍ਣੀ ਅੰ ਤਲੀ ਉਦਾਸੀ ਸੰ ਪ੍ਰਨ ਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰ ਨਾਨਿ ਦੇ ਜੀ ਆਪ੍ਣੇ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਸਮੇਤ ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਜਾ ੱ ਸੇ।
ਆਪ੍ਣੇ ਜੀ ਨ ਦੇ ਆਖਰੀ ਅਠਾਰਾਂ ਸਾਲ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਵ ਚ ਆਪ੍ਣੇ ਪ੍ਵਰ ਾਰ ਨਾਲ ਇਿ ਆਦਰਸ਼ਿ ਗਰਵਹਸ ੀ ਦੇ ਰਪ੍
ਵ ੱ ਚ ਗੁਜ਼ਾਰੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਉਪ੍ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੰ ਵਨਸ਼ਵਚਤ ਰਪ੍ ਵਦੱ ਤਾ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਉੱ ੇ ਹੀ ’ ਾਰ ਮਲਹਾਰ‘, ‘ ਾਰ ਮਾਝ’, ‘ ਾਰ
ਆਸਾ’, ‘ਜਪ੍ੁਜੀ’, ‘ਓਅੰ ਿਾਰ,’ ‘ਪ੍ੱ ਿੀ, ‘ਵ ਤ ’,’ਬਾਰਾ ਮਾਹਾ’, ਆਵਦ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਿੀਤੀ। ਿਰਤਾਰਪ੍ੁਰ ਵ ੱ ਖੇ ਹੀ ਉਨਹਾਂ ਨੇ
ਨੀਚ ਦਾ ਫ਼ਰਿ ਵਮਿ ਵਗਆ ।ਆਪ੍ਣਾ ਅੰ ਤਲਾ ਸਮਾਂ -ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱ ਖੀ ਵਜਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤੀ ਵ ੱ ਚੋਂ ਊਚ ’ਪ੍ੰ ਗਤ‘ ਅਤੇ ’ਸੰ ਗਤ‘
ਨੇੜੇ ਆਉਂਵਦਆਂ ਦੇਖ, ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਲਵਹਣਾ ਜੀ ਨੰ ਆਪ੍ਣਾ ਉੱਤਰਾਵਧਿਾਰੀ ਵਨਯੁਿਤ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ।
46. ਮੰ ਿੀ ਪਰਿਾ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਉਦੇਸ਼੍ ਸੀ?
ਉੱਤਰ : ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤਿ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਸੰ ਵਖਆ ਬਹੁਤ ੱ ਧ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਬਾਿੀ ਾ ਾਂ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਵਸੱ ਖਾਂ
ਨੰ ਗੁਰ ਜੀ ੱ ਲੋਂ ਉਪ੍ਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਵਗਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਲੋ ੜ ਨੰ ਪ੍ਰਾ ਿਰਨ ਲਈ ਗੁਰ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ‘ਮੰ ਜੀ
ਪ੍ਰ ਾ’ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿੀਤੀ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਅਵਧਆਤਵਮਿ ਸਾਮਰਾਜ ਨੰ 22 ਵਹੱ ਵਸਆਂ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ। ਹਰ ਇਿ ਭਾਗ ਨੰ ਮੰ ਜੀ ਵਿਹਾ
ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਹਰ ਇੱ ਿ ਮੰ ਜੀ ਲਈ ਇਿ ਪ੍ਰਭਾ ਸ਼ਾਲੀ ਵਸੱ ਖ ਵਨਯੁਿਤ ਿੀਤਾ। ਉਸ ਵਸੱ ਖ ਦਾ ਿੰ ਮ ਆਪ੍ਣੇ ਇਲਾਿੇ ਵ ੱ ਚ
ਗੁਰ ਦੇ ਉਪ੍ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਿਰਨਾ ਅਤੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਵਸੱ ਖਾਂ ੱ ਲੋਂ ਵਦੱ ਤੀ ਭੇਿਾ ਲੈ ਿੇ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਤੱ ਿ ੀ ਪ੍ਹੁੰ ਚਾਉਣਾ ਸੀ
ਵਿਉਂਵਿ ਉਹ ਵਸੱ ਖ ਮੰ ਜੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਿੇ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਉਪ੍ਦੇਸ਼ ਵਦੰ ਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰ ਾ ਨੰ ‘ਮੰ ਜੀ ਪ੍ਰ ਾ’ਵਿਹਾ
ਜਾਣ ਲੱਗਾ।
47.ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ ਿਾਂ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਸਿਾਪਨਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ – ਸਰੀ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਵਸੱ ਖ ਧਰਮ ਨੰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਰਾਮਦਾਸਪ੍ੁਰ ਜਾਂ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱ ਖਣਾ ਸੀ ।ਮੁਗਲ
ਸਮਰਾਿ ਅਿਬਰ ਨੇ ਗੁਰ ਜੀ ਦੀ ਬੇਿੀ ਬੀਬੀ ਭਾਨੀ ਨੰ ਿੁਝ ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਦੀ ਭਮੀ ਵਦੱ ਤੀ ਸੀ ।ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਸਭਾ ਵ ਚ ਭਾਈ ਜੇਠਾ
ਜੀ ਨੰ ਇਹ ਧਰਤੀ ਸੌਂਪ੍ ਵਦੱ ਤੀ ਅਤੇ ਉੱ ੇ ‘ਸੰ ਤੋਖਸਰ’ ਅਤੇ ‘ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ’ ਨਾਮੀਂ ਦੋ ਸਰੋ ਰਾਂ ਦੀ ਖੁਦਾਈ ਦਾ ਿੰ ਮ ਆਰੰ ਭ ਿਰ ਾ
ਵਦੱ ਤਾ ।ਗੁਰਗੱ ਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਆਪ੍ ਉਸ ਾਂ ਤੇ ਜਾ ਿੇ ਰਵਹਣ ਲੱਗੇ ।ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਰੋ ਰ ਦੇ
ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋ ਿ ੱ ਸ ਗਏ। ਿਈ ਪ੍ਰਿਾਰ ਦੀਆਂ ਸਤਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਿਾਨਾਂ ੀ ਖੁੱ ਲਹ ਗਈਆਂ ।ਵਜਸ ਿਾਰਨ ਇੱ ੇ ‘ਗੁਰ ਿਾ
ਬਾਜ਼ਾਰ’ ਨਾਂ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਹੋਂਦ ਵ ੱ ਚ ਆ ਵਗਆ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱ ਿ ਸ਼ਵਹਰ ੀ ਹੋਂਦ ਵ ੱ ਚ ਆ ਵਗਆ ਵਜਸ ਨੰ ‘ਗੁਰ ਚੱ ਿ’ ਜਾਂ ‘ਚੱ ਿ
ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ’ ਜਾਂ ‘ਰਾਮਦਾਸਪ੍ੁਰ’ ਆਵਦ ਨਾ ਾਂ ਨਾਲ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਬਾਅਦ ਵ ਚ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਰੋ ਰ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਹੀ ਇਸ
ਦਾ ਨਾਂ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਪ੍ੈ ਵਗਆ ।
48.ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਬਾਰੇ ਿਾਣਕਾਰੀ ਵਦਓ।
ਉੱਤਰ -ਸਰੀ ਗੁਰ ਅਰਜਨ ਦੇ ਜੀ ਨੇ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਸਰੋ ਰ ਦੇ ਵ ਚਿਾਰ 1588 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦਾ
ਿੰ ਮ ਸ਼ੁਰ ਿਰ ਾਇਆ।ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪ੍ੱ ਰ 1589 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਸਫ਼ੀ ਫ਼ਿੀਰ, ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਨੇ ਰੱ ਵਖਆ। ਹਵਰਮੰ ਦਰ
ਸਾਵਹਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਪ੍ਾਸੇ ਦਰ ਾਜ਼ੇ ਰੱ ਖੇ ਗਏ ਭਾ ਇਹ ਮੰ ਦਰ ਸਾਰੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਪ੍ਾਵਸਓਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਾਲੇ ਲੋ ਿਾਂ ਲਈ ਖੁੱ ਲਹਾ ਹੈ
।ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਭਾਈ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਹੇਠ 1601 ਈਸ ੀ ਵ ਚ ਸੰ ਪ੍ਰਨ ਹੋਈ
।ਸਤੰ ਬਰ 1604 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਹਵਰਮੰ ਦਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ੱ ਚ ਆਵਦ-ਗਰੰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ ਗਈ ।ਬਾਬਾ ਬੁੱ ਢਾ ਜੀ ਨੰ
ਉੱ ੋਂ ਦਾ ਪ੍ਵਹਲਾ ਗਰੰ ੀ ਾਵਪ੍ਆ ਵਗਆ।
49.ਖਾਲਸਾ ਦੇ ਵਨਯਮਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ-1.’ਖ਼ਾਲਸਾ’ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਰ ੇਸ਼ ਿਰਨ ਲਈ ਹਰ ਇਿ ਵ ਅਿਤੀ ਨੰ ਖੰ ਡੇ ਦੀ ਪ੍ਾਹੁਲ ਸੇ ਨ ਿਰਨੀ ਪ੍ ੇਗੀ ।
2.ਹਰ ਇੱ ਿ ਖ਼ਾਲਸਾ ਆਪ੍ਣੇ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਵਸੰ ਘ’ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇਸਤਰੀ ਆਪ੍ਣੇ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਿੌ ਰ’ ਲਾਏਗੀ ।
3.ਖ਼ਾਲਸਾ ਪ੍ੰ ਜ ‘ਿਿਾਰ’ -ਿੇਸ, ਿੰ ਘਾ, ਿੜਾ, ਿਛਵਹਰਾ ਅਤੇ ਵਿਰਪ੍ਾਨ ਧਾਰਨ ਿਰੇਗਾ ।
4.ਖ਼ਾਲਸਾ ਿੇ ਲ ਇੱ ਿ ਈਸ਼ ਰ ਵ ਚ ਵ ਸ਼ ਾਸ ਿਰੇਗਾ। ਉਹ ਵਿਸੇ ਦੇ ੀ ਦੇ ਤੇ ਅਤੇ ਮਰਤੀ ਪ੍ਜਾ ਵ ਚ ਵ ਸ਼ ਾਸ ਨਹੀਂ ਿਰੇਗਾ।
5.ਉਹ ਅੰ ਵਮਰਤ ੇਲੇ ਉੱਠ ਿੇ ਪ੍ੰ ਜ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਾਠ ਿਰੇਗਾ ਅਤੇ ਦਸਾਂ ਨਹੁੰ ਆਂ ਦੀ ਵਿਰਤ ਿਰੇਗਾ ।
6.ਖ਼ਾਲਸਾ ਲੋ ਿ ਆਪ੍ਸ ਵ ੱ ਚ ਵਮਲਣ ਸਮੇਂ ‘ ਾਵਹਗੁਰ ਜੀ ਿਾ ਖਾਲਸਾ, ਾਵਹਗੁਰ ਜੀ ਿੀ ਫਵਤਹ’ ਗਜਾਉਣਗੇ ।
7.ਉਹ ਤੰ ਬਾਿ, ਹੋਰ ਨਸ਼ੀਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਹਲਾਲ ਮਾਸ ੀ ਨਹੀਂ ਖਾਏਗਾ।
8.ਉਹ ਆਪ੍ਣੇ ਚਵਰੱ ਤਰ ਨੰ ਸ਼ੁੱ ਧ ਰੱ ਖੇਗਾ ਅਤੇ ਨੈਵਤਿਤਾ ਦਾ ਪ੍ਾਲਣ ਿਰੇਗਾ ।
50.ਭੰ ਿਾਣੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ?
ਉੱਤਰ-1. ਗੁਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸੈਵਨਿ ਿਾਰ ਾਈਆਂ ਨੰ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਆਪ੍ਣੇ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ।
2. ਗੁਰ ਜੀ ਮਰਤੀ ਪ੍ਜਾ ਦੇ ਵ ਰੋਧੀ ਸਨ, ਪ੍ਰ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਜੇ ਮਰਤੀ ਪ੍ਜਾ ਵ ਚ ਵ ਸ਼ ਾਸ ਰੱ ਖਦੇ ਸਨ ।
3. ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪ੍ਣੀ ਸੈਨਾ ਵ ੱ ਚ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੱ ਢੇ ਗਏ 500 ਪ੍ਠਾਣ ਭਰਤੀ ਿਰ ਲਏ ਸਨ ।
4. ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਮੁਗਲ ਫ਼ੌਜਦਾਰਾਂ ਨੇ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਵਜਆਂ ਨੰ ਗੁਰ ਜੀ ਦੇ ਵਖਲਾਫ਼ ਉਿਸਾ ਵਦੱ ਤਾ ਸੀ ।
5. ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨਾਲ ਭੀਮ ਚੰ ਦ ਦੀ ਪ੍ੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਸੀ।
6. ਇਸ ਯੁੱ ਧ ਦਾ ਤਤਿਾਲੀ ਿਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਵਿ ਭੀਮ ਚੰ ਦ ਦੇ ਪ੍ੁੱ ਤਰ ਦੀ ਬਰਾਤ ਜੋ ਗੜ ਾਲ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਨੰ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਪ੍ਾਉਂਿਾ
ਸਾਵਹਬ ਤੋਂ ਲੰਘਣ ਨਾ ਵਦੱ ਤਾ। ਵਸੱ ਿੇ ਜੋਂ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਵਜਆਂ ਨੇ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨਾਲ ਯੁੱ ਧ ਿਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਵਲਆ ।

51.ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਦੂਿੀ ਲੜਾਈ ਕਦੋਂ ਹੋਈ? ਇਸ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ ।

ਉੱਤਰ-ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਦਜੀ ਲੜਾਈ 1704 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਹੋਈ । ਗੁਰ ਜੀ ਦੀ ੱ ਧਦੀ ਹੋਈ ਸ਼ਿਤੀ ਨੰ ਦੇਖ ਿੇ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਜੇ
ਵਫਰ ਤੋਂ ਉਨਹਾਂ ਨਾਲ ਈਰਖਾ ਿਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਸੰ ਘ ਨੇ ਗੁਰ ਜੀ ਨੰ ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਛੱ ਡ ਿੇ ਜਾਣ ਲਈ ਵਿਹਾ। ਜਦ ਗੁਰ ਜੀ
ਨੇ ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਮੰ ਗ ਨੰ ਠੁ ਿਰਾ ਵਦੱ ਤਾ ਤਾਂ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਗੁਰ ਜੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ਪ੍ਰ ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਉਨਹਾਂ ਨੰ ਹਰਾ ਿੇ ਾਪ੍ਸ ਜਾਣ
ਲਈ ਮਜਬਰ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ।ਭੀਮ ਚੰ ਦ ਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਵਜਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਰਿਾਰ ਤੋਂ ਸਹਾਇਤਾ ਮੰ ਗੀ।ਸਰਵਹੰ ਦ ਦਾ ਫੌਜਦਾਰ ਜ਼ੀਰ
ਖਾਂ ੀ ਆਪ੍ਣੀ ਫ਼ੌਜ ਲੈ ਿੇ ਉੱ ੇ ਆ ਵਗਆ। ਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਨੇ ਪ੍ਹਾੜੀ ਰਾਵਜਆਂ ਅਤੇ ਰੰ ਘੜਾਂ ਨਾਲ ਵਮਲ ਿੇ ਗੁਰ ਜੀ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਿਰ
ਵਦੱ ਤਾ । ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਵਿਲਹੇ ਦੇ ਅੰ ਦਰੋਂ ਹੀ ੈਰੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ ਧਾ ੇ ਨੰ ਅਸਫ਼ਲ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ। ਵਫਰ ੈਰੀ ਨੇ ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੰ ਚਾਰੇ
ਪ੍ਾਵਸਆਂ ਤੋਂ ਘੇਰ ਵਲਆ। ਵਸੱ ਿੇ ਜੋਂ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਹੋਰ ਸਮਾਂ ਯੁੱ ਧ ਜਾਰੀ ਰੱ ਖਣਾ ਸੰ ਭ ਹੋ ਵਗਆ। ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਛੱ ਡ ਜਾਣਾ
ਚਾਵਹਆ ਪ੍ਰ ਗੁਰ ਜੀ ਨਾ ਮੰ ਨੇ। ਇਸ ਲਈ ਚਾਲੀ ਵਸੱ ਖ ਆਪ੍ਣਾ ਬੇਦਾ ਾ ਵਲਖ ਿੇ ਗੁਰ ਜੀ ਦਾ ਸਾ ਛੱ ਡ ਗਏ। ਅੰ ਤ 21 ਦਸੰ ਬਰ
1704 ਈਸ ੀ ਨੰ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੇ ਿਵਹਣ ਤੇ ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਨੰ ਛੱ ਡ ਵਦੱ ਤਾ।

52.ਚਮਕੌ ਰ ਸਾਵਹਬ ਦੀ ਲੜਾਈ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਵਲਖੋ।

ਉੱਤਰ-ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਨੰ ਪ੍ਾਰ ਿਰਨ ਵਪ੍ੱ ਛੋਂ ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਜੀ, ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਿੁਝ ਵਸੱ ਖ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ੱ ਡੇ ਸਾਵਹਬਜ਼ਾਦੇ ਅਜੀਤ ਵਸੰ ਘ
ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਵਸੰ ਘ ਘਨੌਲਾ ਅਤੇ ਿੋਿਲਾ ਵਨਹੰ ਗ ਖਾਂ ਹੁੰ ਦੇ ਹੋਏ ਚਮਿੌ ਰ ਸਾਵਹਬ ਪ੍ੁੱ ਜੇ ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨਹਾਂ ਨਾਲ ਿੇ ਲ ਚਾਲੀ ਵਸੱ ਖ ਸਨ।
ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਉੱ ੇ ਇਿ ਿੱ ਚੀ ਗੜਹੀ ਵ ੱ ਚ ਜਾ ਸ਼ਰਨ ਲਈ। ਜਦੋਂ ਉਨਹਾਂ ਉੱਤੇ ੈਰੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨੇ ਹਮਲਾ ਿੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਡੱ ਿ ਿੇ
ਮੁਿਾਬਲਾ ਿੀਤਾ।ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਦੇ ਦੋਹਾਂ ਸਾਵਹਬਜ਼ਾਵਦਆਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਬਤ ਵਦੱ ਤਾ ਅੰ ਤ ਨੰ ੈਰੀਆਂ ਦੇ ਆਹ ਲਾਹੁੰ ਦੇ
ਹੋਏ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਿਰ ਗਏ ।ਪ੍ੰ ਜਾਂ ਵਪ੍ਆਵਰਆਂ ਵ ਚੋਂ ਵਤੰ ਨ ਵਪ੍ਆਰੇ ਭਾਈ ਸਾਵਹਬ ਵਸੰ ਘ, ਭਾਈ ਮੋਹਿਮ ਵਸੰ ਘ ਅਤੇ ਭਾਈ
ਵਹੰ ਮਤ ਵਸੰ ਘ ੀ, ਇੱ ੇ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਾ ਗਏ ।ਅੰ ਤ ਨੰ ਗੁਰ ਜੀ ਦੇ ਚਾਲੀ ਵਸੰ ਘਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਿੇ ਲ ਪ੍ੰ ਜ ਵਸੰ ਘ ਰਵਹ ਗਏ ।ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਹੁਿਮਨਾਮਾ
ਦੇ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਗੁਰ ਜੀ ਨੰ ਚਮਿੌ ਰ ਸਾਵਹਬ ਛੱ ਡ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਮਜਬਰ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ। ਭਾਈ ਦਇਆ ਵਸੰ ਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਧਰਮ ਵਸੰ ਘ ਉਨਹਾਂ ਦੇ
ਨਾਲ ਗੜਹੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਬਾਿੀ ਦੇ ਵਸੰ ਘ ਲੜਦੇ ਲੜਦੇ ਉੱ ੇ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਜੀ ਮਾਛੀ ਾੜਾ,
ਆਲਮਗੀਰ, ਦੀਨਾ ,ਿਾਂਗੜ ਾਂ ਾਂ ਤੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹੋਏ ਵਖਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ੱ ਲ ਚਲੇ ਗਏ ।

53.ਵਖਦਰਾਣਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹਾਲ ਵਲਖੋ ।

ਉੱਤਰ-ਚਮਿੌ ਰ ਸਾਵਹਬ ਤੋਂ ਚੱ ਲ ਿੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰ ਗੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਜੀ ਵਖਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਤੇ ਪ੍ਹੁੰ ਚੇ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਿ ਉਨਹਾਂ ਨਾਲ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ
ਵਸੱ ਖ ਰਲ ਗਏ ਸਨ ।ਵਜਹੜੇ ਵਸੰ ਘ ਆਨੰਦਪ੍ੁਰ ਸਾਵਹਬ ਵ ਖੇ ਗੁਰ ਜੀ ਨੰ ਬੇਦਾ ਾ ਦੇ ਗਏ ਸਨ ਉਹ ੀ ਉੱ ੇ ਪ੍ੁੱ ਜ ਗਏ ਸਨ ।ਉਨਹਾਂ
ਨਾਲ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਰ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ੱ ਖ ਵ ਚ ਲੜਨ ਲਈ ਉੱ ੇ ਪ੍ੁੱ ਜੀ ਸੀ ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਗੁਰ ਜੀ ਿੋਲ ਲਗਪ੍ਗ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਵਸੱ ਖ
ਸੈਵਨਿ ਸਨ। ਦਜੇ ਪ੍ਾਸੇ 10000 ਸੈਵਨਿਾਂ ਦੀ ਵ ਸ਼ਾਲ ਸੈਨਾ ਲੈ ਿੇ ਸਰਵਹੰ ਦ ਦਾ ਸਬੇਦਾਰ ਜ਼ੀਰ ਖਾਂ ਉੱ ੇ ਪ੍ੁੱ ਜਾ ।29 ਦਸੰ ਬਰ 1705
ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਵਖਦਰਾਣਾ ਦੀ ਢਾਬ ‘ਤੇ ਘਮਸਾਨ ਦਾ ਯੁੱ ਧ ਹੋਇਆ ਇਸ ਯੁੱ ਧ ਵ ੱ ਚ ੀ ਗੁਰ ਸਾਵਹਬ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਸਾ ੀਆਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੀ
ਅਦੁੱ ਤੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਸਬਤ ਵਦੱ ਤਾ ।ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਆਹ ਲਾਹੇ। ਉੱ ੇ ਪ੍ਾਣੀ ਦੀ ਘਾਿ ਹੋਣ ਿਰਿੇ ਮੁਗਲਾਂ ਲਈ ਲੜਨਾ ਬੜਾ
ਔਖਾ ਸੀ। ਵਜਸ ਿਾਰਨ ਮੁਗਲਾਂ ਨੰ ਹਾਰ ਿੇ ਭੱ ਜ ਜਾਣਾ ਵਪ੍ਆ। ਭਾ ੇਂ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਬੁਰੀ ਤਰਹਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਬੇਦਾ ਾ ਾਲੇ
ਚਾਲੀ ਵਸੰ ਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ।ਪ੍ਰ ਵਜੱ ਤ ਗੁਰ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਹੋਈ । ਗੁਰ ਜੀ ਨੇ ਚਾਲੀ ਵਸੰ ਘਾਂ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇਖ ਿੇ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਾਈ
ਮਹਾਂ ਵਸੰ ਘ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਨਹਾਂ ੱ ਲੋਂ ਵਦੱ ਤਾ ਬੇਦਾ ਾ ਪ੍ਾੜ ਵਦੱ ਤਾ ।ਉਨਹਾਂ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੰ ਹੁਣ ਇਵਤਹਾਸ ਵ ੱ ਚ ਚਾਲੀ ਮੁਿਤੇ ਿਵਹ ਿੇ ਯਾਦ
ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵ ੱ ਚ ਹੀ ਵਖਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਮੁਿਤਸਰ ਪ੍ੈ ਵਗਆ ।

54.ਸਰੀ ਿੁਰੂ ਿੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਿੀ ਦੀ ਸੈਨਾ ਨਾਇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਵੱ ਚ ਸ਼੍ਖਸੀਅਤ ਬਾਰੇ ਵਲਖੋ।

ਉੱਤਰ-ਗੁਰ ਜੀ ਇੱ ਿ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਅਤੇ ਜਮਾਂਦਰ ਸੈਨਾ ਨਾਇਿ ਸਨ ।ਬਚਪ੍ਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਘੋੜ ਸ ਾਰੀ ,ਤਲ ਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ
ਤੀਰ-ਅੰ ਦਾਜ਼ੀ ਵ ੱ ਚ ਵਨਪ੍ੁੰ ਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਿਰ ਲਈ ਸੀ ।ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਾਉਂਿਾ ਸਾਵਹਬ ਵ ਖੇ ਰਵਹ ਿੇ ਬਹਾਦਰ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵਤਆਰ ਿਰ
ਲਈ ਸੀ ।ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਜੀ ਨ ਭਰ ਆਪ੍ਣੇ ਸੀਮਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਿਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਸਫ਼ਲਤਾਪ੍ਰ ਿ ਿਾਿਰਾ ਿੀਤਾ ।
ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਯੁੱ ਧ ਵ ੱ ਚ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰ ਦਗੀ ਿੀਤੀ ।ਉਹ ਇੱ ਿ ਸੁਯੋਗ ਸੈਨਾਪ੍ਤੀ ਾਂਗ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਵਿ ੈਰੀ ਨਾਲ ਿਦੋਂ, ਵਿੱ ੇ
ਅਤੇ ਵਿ ੇਂ ਯੁੱ ਧ ਿਰਨਾ ਹੈ ।ਭੰ ਗਾਣੀ ਅਤੇ ਵਖਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ ਦੇ ਯੁੱ ਧਾਂ ਾਂਗ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਹਰ ਯੁੱ ਧ ਲਈ ਉਵਚੱ ਤ ਸ ਾਨ ਚੁਵਣਆ ।ਉਹ
ਅਿਸਰ ਰੱ ਵਖਆਤਮਿ ਯੁੱ ਧ ਿਰਦੇ ਸਨ ।

55.ਿੁਰਦਾਸ ਨੰਿਲ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹਾਲ ਵਲਖੋ।

ਉੱਤਰ- 1715 ਈਸ ੀ ਵ ੱ ਚ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਪ੍ਹਾੜੀ ਇਲਾਿੇ ਤੋਂ ਉੱਤਰ ਿੇ ਿਲਾਨੌਰ ਅਤੇ ਬਿਾਲਾ ਉੱਤੇ ਵਫਰ ਆਪ੍ਣਾ
ਅਵਧਿਾਰ ਜਮਹਾਂ ਵਲਆ । ਛੇਤੀ ਹੀ ਅਬਦੁਸ ਸਮਦ ਖ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗ ਾਈ ਵ ਚ ਮੁਗਲਾਂ ਨੇ ਇੱ ਿ ਵ ਸ਼ਾਲ ਸੈਨਾ ਇਿੱ ਠੀ ਿੀਤੀ ਅਤੇ ਬੰ ਦਾ
ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਵ ਰੁੱ ਧ ਚੜਹਾਈ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ ।ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਿੋਿ ਵਮਰਜ਼ਾ ਜਾਨ ਵ ਖੇ ਸੀ । ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਅਚਾਨਿ ਹੀ
ਵਸੱ ਖਾਂ ਉੱਤੇ ਿੁੱ ਿ ਪ੍ਈ ।ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਬੜੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਿਾਿਰਾ ਿੀਤਾ। ਪ੍ਰ ਵਸੱ ਖ ਗੁਰਦਾਸ ਨੰਗਲ (ਗੁਰਦਾਸਪ੍ੁਰ ਤੋਂ ਛੇ
ਵਿਲੋ ਮੀਿਰ ਦਰ ਪ੍ੱ ਛਮ ਵ ੱ ਚ) ੱ ਲ ਵਪ੍ੱ ਛੇ ਹੱ ਿ ਗਏ। ਉੱ ੇ ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਦੁਨੀ ਚੰ ਦ ਦੀ ਹ ੇਲੀ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਰਨ ਲਈ ।ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੰ ਦਰ ਰੱ ਖਣ
ਲਈ ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਹ ੇਲੀ ਦੁਆਲੇ ਖਾਈ ਪ੍ੁੱ ਿ ਿੇ ਉਸ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ਾਣੀ ਭਰ ਵਦੱ ਤਾ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1715 ਈਸ ੀ ਨੰ ਮੁਗਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਉਸ ਹ ੇਲੀ ਨੰ
ਘੇਰਾ ਪ੍ਾ ਵਲਆ ।ਵਸੱ ਖਾਂ ਨੇ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਡੱ ਿ ਿੇ ਮੁਿਾਬਲਾ ਿੀਤਾ। ਉਨਹਾਂ ਨੇ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੰ ਭਾਰੀ ਨੁਿਸਾਨ ਪ੍ਹੁੰ ਚਾਇਆ ।ਅੱ ਠ
ਮਹੀਵਨਆਂ ਤੱ ਿ ਉਹ ਘੇਰਾਬੰ ਦੀ ਜਾਰੀ ਰਹੀ ।ਅੰ ਤ ਨੰ ਵਸੱ ਖਾਂ ਿੋਲ ਭੋਜਨ ਸਮੱ ਗਰੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ।ਿਈ ਵਦਨਾਂ ਤਿ ਉਹ ਘਾਹ , ਪ੍ੱ ਤੇ
ਖਾ ਿੇ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਿਰਦੇ ਰਹੇ। ਵਬਨੋਦ ਵਸੰ ਘ ਹ ੇਲੀ ਛੱ ਡ ਿੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ ਪ੍ਰ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਮਰਦੇ ਦਮ ਤਿ ਲੜਨਾ
ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ। ਅੰ ਤ ਨੰ ਵ ਨੋਦ ਵਸੰ ਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾ ੀ ਉਹ ਗੜਹੀ ਛੱ ਡ ਗਏ ।ਵਸੱ ਿੇ ਜੋਂ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਤਾਿਤ ਘਿ ਗਈ ।ਇਸ ਹਾਲਤ
ਵ ੱ ਚ ਉਨਹਾਂ ਨੰ ਹੋਰ ਲੜਨਾ ਅਸੰ ਭ ਹੋ ਵਗਆ। ਇਸ ਲਈ 7 ਦਸੰ ਬਰ 1715 ਈਸ ੀ ਨੰ ਹਮਲਾ ਰ ਹ ੇਲੀ ਉੱਤੇ ਅਵਧਿਾਰ ਿਰਨ
ਵ ਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ ।ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ 200 ਸਾ ੀਆਂ ਨੰ ਿੈਦ ਿਰ ਵਲਆ ਵਗਆ ।
56. ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਵਿੱ ਤ ਦੀ ਮਹੱ ਤਤਾ ਵਲਖੋ ।

ਉੱਤਰ -1. ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਵਜੱ ਤ ਵਪ੍ੱ ਛੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਵਜੱ ਤ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਵਜੱ ਤ ਸੀ । ਵਜੱ ੇ
ਲਾਹੌਰ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ ਉੱ ੇ ਹੁਣ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਵਸੱ ਖਾਂ ਦੀ ਧਾਰਵਮਿ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣ ਗਈ ।
2. ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਵਜੱ ਤ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਸੈਵਨਿ ਸ਼ਿਤੀ ਵ ੱ ਚ ਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਲੋ ਹਗੜਹ ਦਾ ਵਿਲਹਾ ਉਹਨਾਂ ਲਈ
ਬੜਾ ੱ ਡਮੁੱ ਲਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ।
3. ਉਹਨਾਂ ਨੰ ਤਾਂਬੇ ਅਤੇ ਵਪ੍ੱ ਤਲ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਬਹੁਤ ੱ ਡੀ ਜਮ- ਜਮਾ ਤੋਪ੍ ੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਈ ।
4. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਨੰ ਪ੍ਰਵਸੱ ਧ ਸੈਵਨਿ ਅਿਾਲੀ ਫਲਾ ਵਸੰ ਘ ਦੀਆਂ ਸੇ ਾ ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤੀ ਹੋਈ ।
5. ਵਨਹੰ ਗਾਂ ਦੀ ਅਸਾਧਾਰਣ ਦਲੇ ਰੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਿਾਰਨ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘਾਂ ਨੇ ਿਈ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਜੱ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਿੀਤੀਆਂ ।
6. ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੀ ਵਜੱ ਤ ਦੇ ਵਸੱ ਿੇ ਜੋਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਮਸ਼ਹਰੀ ਦਰਦਰ ਤੱ ਿ ਫੈਲ ਗਈ ।-
7. ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਨੌਿਰੀ ਿਰਨ ਲਈ ਆਉਣ ਲੱਗੇ। ਵਹੰ ਦੁਸਤਾਨੀ,
ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਯਰਪ੍ੀਅਨ ਸੈਵਨਿ, ਵਜਨਹਾਂ ਨੇ ਈਸਿ ਇੰ ਡੀਆ ਿੰ ਪ੍ਨੀ ਨੰ ਛੱ ਡ ਵਦੱ ਤਾ ਸੀ, ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਵਸੰ ਘ ਦੀ ਸੈਨਾ ਵ ੱ ਚ
ਆਉਣ ਲੱਗੇ ।
ਂ ਲੋ ਵਸੱ ਖ ਯੁੱ ਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰ ਿਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰ ਿਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਵੱ ਚ ਵਕਉਂ ਨਾ ਕੀਤਾ? ਕੋਈ ਦੋ ਕਾਰਨ ਵਲਖੋ?
57. ਪਵਹਲੇ ਐਿ
ਉੱਤਰ:1.ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਵ ਸ ਾ ਸ ਾਵਪ੍ਤ ਿਰਨ ਲਈ ਆਮਦਨ ਤੋਂ ੱ ਧ ਖ਼ਰਚ ਿਰਨਾ ਪ੍ੈਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਹਾਰਵਡੰ ਗ
ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਨੰ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜ ਵ ੱ ਚ ਵਮਲਾ ਿੇ ਖਰਚਾ ਨਹੀਂ ਧਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰ ਦਾ ਸੀ।
2.ਅਫ਼ਗਾਵਨਸਤਾਨ ਅਤੇ ਵਬਰਵਿਸ਼ ਰਾਜ ਵ ਚਿਾਰ ਵਸੱ ਖ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱ ਿ ਰੋਿ ਜੋਂ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਅੰ ਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ
ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਉੱਤੇ ਿਬਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਿੀਤਾ।
58. ਿਵਲਹਆਂਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ?
ਉੱਤਰ: 1 ਅੰ ਗਰੇਜ਼ ਸਰਿਾਰ ਨੇ 1919 ਈ ਵ ੱ ਚ ਰੌਲਿ ਵਬੱ ਲ ਪ੍ਾਸ ਿੀਤਾ। ਇਸ ਵਬੱ ਲ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ੁਵਲਸ ਨੰ ਸਾਜਸ਼ ਆਵਦ ਨੰ ਦਬਾਉਣ
ਲਈ ਧੇਰੇ ਸ਼ਿਤੀਆਂ ਵਦੱ ਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।ਇਸ ਲਈ ਲੋ ਿਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਵ ਰੋਧ ਿੀਤਾ।
2. ਲੋ ਿਾਂ ਨੇ ਵ ਰੋਧ ਵ ੱ ਚ ਹੜਤਾਲ ਸ਼ੁਰ ਿਰ ਵਦੱ ਤੀ। ਿੁਝ ਸ਼ਵਹਰਾਂ ਵ ਚ ਦੰ ਗੇ ੀ ਹੋਏ। ਇਸ ਲਈ ਸਰਿਾਰ ਨੇ ਪ੍ੰ ਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਲੋ ਿਵਪ੍ਰਆ
ਨੇਤਾ ਾਂ ਡਾ. ਸਤਪ੍ਾਲ ਅਤੇ ਡਾ. ਵਿਚਲ ਨੰ ਵਗਰਫ਼ਤਾਰ ਿਰ ਵਲਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਜਨਤਾ ਹੋਰ ੀ ਭੜਿ ਉੱਠੀ।
3. ਭੜਿੇ ਹੋਏ ਲੋ ਿਾਂ ਉੱਤੇ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਵ ੱ ਚ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ। ਸ਼ਵਹਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੰ ਸੌਂਪ੍ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ।
ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਘਿਨਾ ਾਂ ਦੇ ਵ ਰੋਧ ਵ ੱ ਚ ਅੰ ਵਮਰਤਸਰ ਦੇ ਜਵਲਹਆਂ ਾਲਾ ਬਾਗ ਵ ੱ ਚ ਇੱ ਿ ਸਭਾ ਹੋਈ ਵਜੱ ੇ ਵਭਆਨਿ
ਿਤਲਿਾਂਡ ਹੋਇਆ।
59. ਭਾਰਤ ਇਕ ਧਰਮ ਵਨਰਪੱ ਖ, ਲੋ ਕਤੰ ਤਰੀ ਿਣਰਾਿ ਹੈ ।ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:-ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਨੰ ਧਰਮ ਵਨਰਪ੍ੱ ਖ ਅਤੇ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਘੋਵਸ਼ਤ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ। ਧਰਮ ਵਨਰਪੱ ਖ ਰਾਿ
ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਵਿ ਭਾਰਤ ਰਾਜ ਵਿਸੇ ਧਰਮ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਨਹੀਂ ਿਰਦਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਬਰਾਬਰ ਸਨਮਾਨ ਿਰਦਾ ਹੈ।ਧਰਮ ਦੇ
ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਨਾਲ ਿੋਈ ਭੇਦਭਾ ਨਹੀਂ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਹਰੇਿ ਨਾਗਵਰਿ ਨੰ ਆਪ੍ਣੀ ਇੱ ਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਅਪ੍ਣਾਉਣ ਦੀ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ।
ਲੋ ਕਤੰ ਤਰੀ ਰਾਿ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਵਿ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਰ ਉੱਚ ਸ਼ਿਤੀ ਵਿਸੇ ਖਾਸ ਰਗ, ਸ਼ਰੇਣੀ ਜਾਂ ਦਲ ਿੋਲ ਨਹੀਂ ਬਲਵਿ
ਸਮੁੱ ਚੀ ਜਨਤਾ ਿੋਲ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਿਣਰਾਿ ਹੋਣ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਵਿ ਰਾਜ ਦਾ ਮੁਖੀ ਰਾਸ਼ਿਰਪ੍ਤੀ ਹੋ ੇਗਾ, ਜਨਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਵਨਧੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਚੁਵਣਆ ਜਾ ੇਗਾ।
60. ਪਰਸਤਾਵਨਾ ਵਵੱ ਚ ਦਰਸਾਏ ਉਦੇਸ਼੍ਾਂ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:-1. ਭਾਰਤ ਇੱ ਿ ਸੰ ਪ੍ਰਨ ਪ੍ਰਭਸੱ ਤਾ ਸੰ ਪ੍ੰ ਨ ਸਮਾਜ ਾਦੀ, ਧਰਮ ਵਨਰਪ੍ੱ ਖ ਅਤੇ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਹੋ ੇਗਾ।
2. ਸਾਰੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਨੰ ਸਮਾਵਜਿ, ਆਰਵ ਿ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿ ਵਨਆਂ ਦੇਣਾ।
3. ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਰੇਿ ਨਾਗਵਰਿ ਨੰ ਆਪ੍ਣੇ ਵ ਚਾਰ ਪ੍ਰਗਿ ਿਰਨ, ਆਪ੍ਣੀ ਇੱ ਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਅਪ੍ਣਾਉਣ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦੇਣਾ।
4. ਸਾਰੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਵ ੱ ਚ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾ ਨਾ ਦਾ ਵ ਸ ਾਰ ਿਰਨਾ।
5. ਰਾਸ਼ਿਰ ਦੀ ਏਿਤਾ ਅਤੇ ਅਖੰ ਡਤਾ ਨੰ ਿਾਇਮ ਰੱ ਖਣ ਲਈ ਵਦਰੜਹ ਸੰ ਿਲਪ੍ ਹੋਣਾ।
61.ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਅਵਧਕਾਰਾਂ ਵਵੱ ਚੋਂ ਵਕਸੇ ਇੱਕ ਦੀ ਸੰ ਖੇਪ ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ-
ੳ)ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ:-1. ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਿ ਿਾਨੰ ਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਮਾਨ ਹਨ।
2. ਵਿਸੇ ਨਾਗਵਰਿ ਨਾਲ ਧਰਮ, ਜਾਤ, ਨਸਲ ਅਤੇ ਵਲੰਗ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਿੋਈ ਵ ਤਿਰਾ ਨਹੀਂ ਿੀਤਾ ਜਾ ੇਗਾ।
3. ਰਾਜ ਅਧੀਨ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਜਾਂ ਪ੍ਦ ੀਆਂ ਤੇ ਵਨਯੁਿਤੀਆਂ ਲਈ ਸਾਰੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਨੰ ਸਮਾਨ ਮੌਿੇ ਵਦੱ ਤੇ ਜਾਣਗੇ।
4. ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਛਤ-ਛਾਤ ਦੀ ਵਬਮਾਰੀ ਨੰ ਸਮਾਪ੍ਤ ਿਰ ਵਦੱ ਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
ਅ) ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ:-1. ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਅਤੇ ਵ ਚਾਰ ਪ੍ਰਗਿਾਉਣ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ।
2. ਹਵ ਆਰਾਂ ਤੋਂ ਵਬਨਾਂ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਇਿੱ ਤਰ ਹੋਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ।
3. ਸਮਹ ਜਾਂ ਸੰ ਘ ਸ ਾਵਪ੍ਤ ਿਰਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ।
4. ਸਮੁੱ ਚੇ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਵਫਰਨ-ਤੁਰਨ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ।
5. ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸੇ ੀ ਭਾਗ ਵ ੱ ਚ ਰਵਹਣ ਦੀ ‘ਤੇ ਵਨ ਾਸ ਅਸ ਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ।
ੲ)ਸ਼੍ੋਸ਼੍ਣ ਦੇ ਵਵਰੁੱ ਧ ਅਵਧਕਾਰ:-ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਾਰ ਿਰਨ ਅਤੇ ਵਬਨਾਂ ੇਤਨ ਜ਼ਬਰੀ ਿੰ ਮ ਿਰਾਉਣ ਦੀ
ਮਨਾਹੀ ਿੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਿਰਨ ਾਲੇ ਨੰ ਿਾਨੰ ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜ਼ਾ ਵਦੱ ਤੀ ਜਾ ਸਿਦੀ ਹੈ। 14 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱ ਿ ਉਮਰ ਦੇ
ਬੱ ਵਚਆਂ ਨੰ ਵਿਸੇ ਿਾਰਖਾਨੇ ਵ ੱ ਚ ਵਿਸੇ ਅਵਜਹੇ ਿੰ ਮ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਿਦਾ ਵਜੱ ੇ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਰੁਿ ਜਾ ੇ।
ਸ)ਸੰ ਵਵਧਾਵਨਕ ਉਪਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਵਧਕਾਰ:-ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਨੰ ਅਵਧਿਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਿਰਨੇ ਹੀ ਿਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਨਹਾਂ
ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਦਾ ਸਵਤਿਾਰ ਿਰਨਾ ‘ਤੇ ਲਾਗ ਿਰ ਾਉਣਾ ਵਜ਼ਆਦਾ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਹੈ। ਜੇਿਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਿਾਰ ਇਨਹਾਂ ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਦੀ
ਉਲੰਘਣਾ ਿਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਿੋਲ ਉਨਹਾਂ ਦੇ ਵ ਰੁੱ ਧ ਿਾਨੰ ਨੀ ਉਪ੍ਾਅ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਅਧੀਨ ਨਾਗਵਰਿਾਂ
ਦੇ ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਦੇ ਵ ਰੁੱ ਧ ਿੀਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਿਾਰਜਾਂ ਨੰ ਅਦਾਲਤਾਂ ਵ ੱ ਚ ਚੁਣੌਤੀ ਵਦੱ ਤੀ ਜਾ ਸਿਦੀ ਹੈ।ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਇਸ ਅਵਧਿਾਰ
ਨੰ ਸੰ ਵ ਧਾਨਿ ਉਪ੍ਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਵਧਿਾਰ ਵਿਹਾ ਵਗਆ ਹੈ।
62.ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਰਾਿ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼੍ਕ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਵਵਚੋਂ ਵਕਸੇ ਇਕ ਦੀ ਸੰ ਖੇਪ ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ-
ੳ) ਸਮਾਿਵਾਦੀ:-1. ਸਮਾਜ ਾਦੀ ਵਸਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਨਤਿ ਭਲਾਈ ਹੋ ੇ ਅਤੇ ਿੌ ਮੀ ਜੀ ਨ ਦੇ ਹਰੇਿ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ
ਸਮਾਵਜਿ, ਆਰਵ ਿ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿ ਵਨਆਂ ਵਮਲੇ ।
2. ਸਮਾਜ ਵ ੱ ਚ ਹਰੇਿ ਨਾਗਵਰਿ ਨੰ ਆਪ੍ਣੀ ਰੋਜ਼ੀ ਿਮਾਉਣ ਦਾ ਅਵਧਿਾਰ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ੇ।
3. ਵਬਮਾਰੀ, ਬੇਿਾਰੀ, ਬੁਢਾਪ੍ਾ ਤੇ ਅੰ ਗਹੀਣ ਹੋਣ ਦੀ ਅ ਸ ਾ ਵ ੱ ਚ ਰਾਜ ਆਪ੍ਣੀ ਸ਼ਿਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਿਰੇ।
4. 6-14 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱ ਵਚਆਂ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਵ ੱ ਵਦਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਿਰੇ।
5. ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ੁਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਇਿੋ ਵਜਹੇ ਿੰ ਮ ਲਈ ਇੱ ਿੋ ਵਜਹੀ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਮਲੇ ।
ਅ) ਿਾਂਧੀਵਾਦੀ:-1. ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਵ ਚ ਪ੍ੰ ਚਾਇਤਾਂ ਸ ਾਵਪ੍ਤ ਿਰਿੇ ਉਨਹਾਂ ਨੰ ਅਵਜਹੀਆਂ ਸ਼ਿਤੀਆਂ ਦੇ ੇ, ਵਜਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱ ਿ ਸ ਰਾਜ
ਦੀ ਇਿਾਈ ਦੇ ਰਪ੍ ਵ ੱ ਚ ਿੰ ਮ ਿਰ ਸਿਣ।
2. ਰਾਜ ਵਪ੍ੰ ਡਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਨੈੱਜੀ ਸਵਹਿਾਰੀ ਘਰੇਲ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੰ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ੇ।
3. ਰਾਜ ਿਮਜ਼ੋਰ ਰਗਾਂ ਨੰ ਵ ੱ ਵਦਅਿ ਸਹਲਤਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਿਰੇ।
4. ਅਨੁਸਵਚਤ ਜਾਤੀਆਂ,ਪ੍ੱ ਛੜੀਆਂ ਸ਼ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ਿਬੀਵਲਆਂ ਨੰ ਸਮਾਵਜਿ ਅਵਨਆਂ ਅਤੇ ਹਰ ਪ੍ਰਿਾਰ ਦੀ ਲੁੱਿ- ਖਸੁੱ ਿ ਤੋਂ ਬਚਾ ੇ।
5. ਰਾਜ ਲੋ ਿਾਂ ਦੇ ਜੀ ਨ ਪ੍ੱ ਧਰ ਨੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱ ਿਣ ਅਤੇ ਵਸਹਤ ਸੁਧਾਰਨ ਨੰ ਆਪ੍ਣਾ ਿਰਤੱ ਸਮਝੇ।
ੲ) ਉਦਾਰਵਾਦੀ:-1. ਰਾਜ ਸਮੁੱ ਚੇ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਇੱ ਿ ਸਮਾਨ ਅਸੈਵਨਿ ਵ ਹਾਰ ਵਨਯਮ (Uniform Civil Code) ਲਾਗ ਿਰਨ ਦਾ
ਯਤਨ ਿਰੇ।
2. ਰਾਜ ਵਨਆਂਪ੍ਾਵਲਿਾ ਤੇ ਿਾਰਜਪ੍ਾਵਲਿਾ ਨੰ ੱ ਖ ਿਰਨ ਲਈ ਯੋਗ ਿਾਰ ਾਈ ਿਰੇ।
3. ਰਾਜ ਆਧੁਵਨਿ ਵ ਵਗਆਨਿ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਿਰੇ।
4. ਰਾਜ ਪ੍ਸ਼ ਪ੍ਾਲਣ ਵ ੱ ਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਸ਼ਆਂ ਦੀ ਨਸਲ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਿਰੇ।
5. ਰਾਜ ਾਤਾ ਰਨ ਦੀ ਰੱ ਵਖਆ ਤੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੰ ਗਲੀ ਜੀ ਨ ਦੀ ਰੱ ਵਖਆ ਲਈ ਯਤਨ ਿਰੇ।
63.ਮੌਵਲਕ ਅਵਧਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਾਿਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼੍ਕ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਵਵੱ ਚ ਮੂਲ ਭੇਦ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ:-ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਅਤੇ ਚੌ ੇ ਅਵਧਆਇ ਵ ੱ ਚ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ
ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤ ਅੰ ਵਿਤ ਿੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।ਇਨਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵ ਚ ਿੁਝ ਮਲ ਅੰ ਤਰ ਹੇਠ ਵਲਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:-
1.ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰ ਵਨਆਂ ਯੋਗ ਹਨ ਪ੍ਰ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤ ਵਨਆਂਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹਨ ।
2. ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰ ਵਨਖੇਧਾਤਮਿ ਅਤੇ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤ ਵਨਸਚਾਤਮਿ ਸਰਪ੍ ਦੇ ਹਨ।
3.ਿੁਝ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤ ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਹਨ।
4.ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰ ਤ ਭਾਰਤ ਵ ੱ ਚ ਰਾਜਨੀਵਤਿ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿਰਨਾ ਹੈ ਜਦ ਵਿ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਦਾ
ਵਨਸ਼ਾਨਾ ਸਮਾਵਜਿ ਅਤੇ ਆਰਵ ਿ ਲੋ ਿਤੰ ਤਰ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਿਰਨਾ ਹੈ।
64.ਭਾਰਤੀ ਨਾਿਵਰਕਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਵਕਵੇਂ ਤੇ ਕਦੋਂ ਸੰ ਵਵਧਾਨ ਵੀ ਸ਼੍ਾਵਮਲ ਕੀਤਾ ਵਿਆ?
ਉੱਤਰ:-ਅਵਧਿਾਰ ਅਤੇ ਿਰਤੱ ਇਿ ਹੀ ਵਸੱ ਿੇ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਾਸੇ ਹੁੰ ਦੇ ਹਨ। ਅਵਧਿਾਰ ਅਤੇ ਿਰਤੱ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੀ ਚਲਦੇ ਹਨ।ਅਵਧਿਾਰਾਂ
ਦੀ ਹੋਂਦ ਲਈ ਿਰਤੱ ਜ਼ਰਰੀ ਹਨ।ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪ੍ਣੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਅਵਧਿਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਉਨਹਾਂ ਦੇ
ਮਲ ਿਰਤੱ ੀ ਅੰ ਵਿਤ ਿੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੌਵਲਿ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਿਰਤੱ ਾਂ ਦੀ ਵ ਸ ਾ ਨਹੀਂ ਿੀਤੀ ਗਈ ਸੀ
ਪ੍ਰ 1976 ਵ ੱ ਚ 42 ੀਂ ਸੰ ਵ ਧਾਨਿ ਸੋਧ ਦੁਆਰਾ ਨ ਾਂ ਭਾਗ ਜੋੜ ਿੇ lVA ਜੋੜ ਿੇ ਨਾਗਵਰਿਾਂ ਦੇ ਿਰਤੱ ਾਂ ਨੰ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਅੰ ਵਿਤ
ਿੀਤਾ ਵਗਆ।
65.ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵਵਧਾਨ ਦੀ ਵਵਸ਼੍ਾਲਤਾ ਦੇ ਕੋਈ ਦੋ ਕਾਰਨਾਂ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:-1.ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਸੰ ਸਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ੱ ਡੇ ਆਿਾਰ ਾਲਾ ਅਤੇ ਵ ਸ ਾਰ ਪ੍ਰਨ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਹੈ ।
2.ਇਸ ਵ ੱ ਚ 395 ਅਨੁਛੇਦ ਅਤੇ 12 ਅਨੁਸਚੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਦਾ ਆਿਾਰ ੱ ਡਾ ਹੋਣ ਦੇ ਮੁੱ ਖ ਿਾਰਨ ਹਨ।
3.ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਮੌਵਲਿ ਅਵਧਿਾਰਾਂ, ਮੌਵਲਿ ਿਰਤੱ ਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਵ ਸ ਾਰਪ੍ਰ ਿ
ਰਣਨ ਿੀਤਾ ਵਗਆ ਹੈ।
66.ਰਾਿ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼੍ਕ ਵਸਧਾਂਤ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱ ਤਵ ਹੈ?
ਉੱਤਰ:- ਰਾਜ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦੇ ਵਨਰਦੇਸ਼ਿ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਨੰ ਿੁਝ ਆਲੋ ਚਿਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵ ਅਰ ਦੱ ਵਸਆ ਵਗਆ ਹੈ, ਪ੍ਰ ਇਨਹਾਂ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਨੰ
ਵ ਅਰ ਨਹੀਂ ਵਿਹਾ ਜਾ ਸਿਦਾ ਵਿਉਂਵਿ ਇਨਹਾਂ ਵ ੱ ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੌਵਲਿ ਵਸਧਾਂਤ ਅਵਜਹੇ ਹਨ ਜੋ ਅਦਾਲਤਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਦੱ ਸਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵਸਧਾਂਤ ਸਰਿਾਰ ਲਈ ਿਵਲਆਣਿਾਰੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਲਈ ਚਾਨਣ-ਮੁਨਾਰਾ ਬਣ ਿੇ ਅਗ ਾਈ ਿਰਦੇ ਹਨ। ਲੋ ਿਾਂ ਲਈ ਇਹ
ਵਸਧਾਂਤ ਸਰਿਾਰ ਦੀ ਿਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤੀਆਂ ਨੰ ਪ੍ਰਖਣ ਦੀ ਿਸ ੱ ਿੀ ਦਾ ਿੰ ਮ ਿਰਦੇ ਹਨ।ਵਜਹੜੀ ਸਰਿਾਰ ਇਨਹਾਂ ਵਨਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ
ਪ੍ਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਿਰਦੀ ,ਲੋ ਿ ਚੋਣਾਂ ਸਮੇਂ ਅਵਜਹੀ ਸਰਿਾਰ ਨੰ ਬਦਲ ਵਦੰ ਦੇ ਹਨ।
67.ਸ਼੍ੋਸ਼੍ਣ ਦੇ ਵਵਰੁੱ ਧ ਅਵਧਕਾਰ ਦੀ ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:-ਭਾਰਤੀ ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਵ ੱ ਚ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਪ੍ਾਰ ਅਤੇ ਵਬਨਾਂ ੇਤਨ ਜਬਰੀ ਿੰ ਮ ਿਰਾਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਿੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੀ
ਉਲੰਘਣਾ ਿਰਨ ਾਲੇ ਨੰ ਿਾਨੰ ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਜ਼ਾ ਵਦੱ ਤੀ ਜਾ ਸਿਦੀ ਹੈ। 14 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱ ਿ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱ ਵਚਆਂ ਨੰ ਵਿਸੇ ਿਾਰਖਾਨੇ ਵ ੱ ਚ
ਵਿਸੇ ਅਵਜਹੇ ਿੰ ਮ ‘ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਿਦਾ ਵਜੱ ੇ ਉਨਹਾਂ ਦਾ ਵ ਿਾਸ ਰੁਿ ਜਾ ੇ।
 68.ਵਵਧਾਨ ਮੰ ਡਲ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:1.ਵਵਧਾਨਕ ਸ਼੍ਕਤੀਆਂ:- ਵ ਧਾਨ ਮੰ ਡਲ ਰਾਜ ਸਚੀ ਅਤੇ ਸਮ ਰਤੀ ਸਚੀ ਵ ੱ ਚ ਵਦੱ ਤੇ ਗਏ ਵ ਵਸ਼ਆਂ ‘ਤੇ ਿਾਨੰ ਨ ਬਣਾ ਸਿਦੀ
ਹੈ।
2.ਵਵੱ ਤੀ ਸ਼੍ਕਤੀਆਂ:- ਰਾਜ ਦੇ ਵ ੱ ਤੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ‘ਤੇ ਵ ਧਾਨ ਮੰ ਡਲ ਦਾ ਪ੍ਰਾ ਿੰ ਿਰੋਲ ਹੁੰ ਦਾ ਹੈ।ਸਰਿਾਰ ਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਜ ਦਾ
ਬਜਿ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪ੍ੇਸ਼ ਿੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਬਜਿ ਰਾਹੀ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਸਰਿਾਰੀ ਖਜ਼ਾਨੇ ਵ ਚ ਧਨ ਿਢ ਾਉਣ ਅਤੇ
ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵ ੱ ਚ ਧਨ ਜਮਹਾਂ ਿਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰ ਾਨਗੀ ਵਦੰ ਦੀ ਹੈ।
3.ਕਾਰਿਪਾਵਲਕਾ ਤੇ ਕੰ ਟਰੋਲ:- ਸੰ ਵ ਧਾਨ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰ ਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਆਪ੍ਣੇ ਿੰ ਮਾਂ- ਿਾਜਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਲਈ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ
ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਜ਼ੰ ਮੇ ਾਰ ਹੁੰ ਦੀ ਹੈ।ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਅਵ ਸ਼ ਾਸ ਦਾ ਮਤਾ ਪ੍ਾਸ ਿਰਿੇ ਮੰ ਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੰ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਹਿਾ ਸਿਦੀ ਹੈ।
4.ਹੋਰ ਸ਼੍ਕਤੀਆਂ:- ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਆਪ੍ਣੇ ਸਪ੍ੀਿਰ ਤੇ ਵਡਪ੍ਿੀ ਸਪ੍ੀਿਰ ਦੀ ਚੋਣ ਿਰਦੀ ਹੈ। ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਆਪ੍ਣੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਵ ਰੁੱ ਧ
ਸਦਨ ਦੀ ਮਵਰਆਦਾ ਭੰ ਗ ਿਰਨ ਤੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਿਾਰ ਾਈ ਿਰ ਸਿਦੀ ਹੈ।
69.ਮੰ ਤਰੀ ਮੰ ਡਲ ਦੇ ਚਾਰ ਕਾਰਿਾਂ ਦੀ ਵਵਆਵਖਆ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:1.ਮੰ ਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦਾ ਪ੍ਰਮਖ ੁੱ ਿੰ ਮ ਰਾਜ ਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਲਾਉਣਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਵ ਿਾਸ
ਲਈ ਮੰ ਤਰੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਿਰਦੀ ਹੈ ।
2.ਮੰ ਤਰੀ ਮੰ ਡਲ ਸਰਿਾਰ ਲਈ ਲੋ ੜੀਂਦੇ ਿਾਨੰ ਨ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਵ ਧਾਨਪ੍ਾਵਲਿਾ ਤੋਂ ਪ੍ਾਸ ਿਰ ਾਉਣ ਦਾ ਿੰ ਮ ਿਰਦੀ ਹੈ।
3.ਮੰ ਤਰੀ ਮੰ ਡਲ ਵ ੱ ਤ ਮੰ ਤਰੀ ਤੋਂ ਬਜਿ ਵਤਆਰ ਿਰ ਾ ਿੇ ਵ ਧਾਨ ਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਪ੍ੇਸ਼ ਿਰ ਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਫਰ ਇਸ ਨੰ ਪ੍ਾਸ ਿਰਾਉਂਦੀ
ਹੈ ।
4.ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਉਚੇਰੀਆਂ ਵਨਯੁੱ ਿਤੀਆਂ ਰਾਜਪ੍ਾਲ ਦੁਆਰਾ ਮੰ ਤਰੀ ਮੰ ਡਲ ਦੀ ਵਸਫ਼ਾਰਸ਼ ‘ਤੇ ਿੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
70. ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਕਸੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼੍ਟਰੀ ਦਲ ‘ਤੇ ਨੋਟ ਵਲਖੋ ।
ਉੱਤਰ ਇੰ ਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਿਾਂਗਰਸ ਦੀ ਸ ਾਪ੍ਨਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਿਰ ਾਦ ਦੇ ਵ ਿਾਸ ਦੌਰਾਨ -28 ਦਸੰ ਬਰ, 1885 ਵ ੱ ਚ ਵਬਰਵਿਸ਼
ਅਵਧਿਾਰੀ ਸਰ ਏ. ਓ. ਵਹਊਮ ਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਨੇਤਾ ਾਂ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਿੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਦੀ ਅਗ ਾਈ ਹੇਠ ਦੇਸ਼ ਾਸੀਆਂ ਨੇ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜੀ, ਵਜੱ ਤੀ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੰ ਆਜ਼ਾਦ ਿਰ ਾਇਆ। 1968 ਅਤੇ 1978 ਵ ੱ ਚ ਦੋ ਾਰ ਇਹ ਪ੍ਾਰਿੀ ੰ ਡੀ ਗਈ।
ਿਾਂਗਰਸ ਪ੍ਾਰਿੀ ਦੀ ਅਗ ਾਈ ਸਦਾ ਮੱ ਧ ਅਤੇ ਉੱਚ ਮੱ ਧ ਰਗ ਦੇ ਹੱ ਾਂ ਵ ੱ ਚ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੰ ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਅਨਪ੍ੜਹ ਲੋ ਿਾਂ,
ਮਜ਼ਦਰਾਂ, ਪ੍ੱ ਛੜੀਆਂ ਜਾਤਾਂ, ਧਾਰਵਮਿ ਘੱ ਿ ਵਗਣਤੀਆਂ ਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦਾ ਸਵਹਯੋਗ ਵਮਲਦਾ ਵਰਹਾ ਹੈ। ਅੱ ਜਿੱ ਲਹ ਇਸ ਦਾ ਚੋਣ
ਵਨਸ਼ਾਨ ਹੱ ਹੈ।

71. ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼੍ਟਰੀ ਕਾਂਿਰਸ ਦੀ ਵਵਚਾਰਧਾਰਾ।

ਉੱਤਰ-1. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਵਗਿ ਖੇਤਰ ਵ ੱ ਚ ਸੁਧਾਰ ਿਰਨਾ ।
2. ਖੇਤੀ ਦਾ ਆਧੁਵਨਿੀਿਰਨ ਿਰਨਾ, ਛੋਿੇ ਵਿਸਾਨਾਂ ਨੰ ਅਸਾਨ ਵਿਸ਼ਤਾਂ ਅਤੇ ਘੱ ਿ ਵ ਆਜ ‘ਤੇ ਿਰਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ।
3. ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਸ਼ਆਂ ਦਾ ਬੀਮਾ ਿਰਾਉਣਾ।
4. ਘਰੇਲ ਉਦਯੋਗਾਂ ਨੰ ਸਹਾਇਤਾ ਤੇ ਸੁਰੱਵਖਆ ਦੇਣੀ।
72.ਪੰ ਚਸ਼੍ੀਲ ਦੇ ਵਸਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ: 1.ਪ੍ਰਸਪ੍ਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਭਸੱ ਤਾ ਤੇ ਏਿਤਾ ਦਾ ਸਨਮਾਨ।
2.ਪ੍ਰਸਪ੍ਰ ਹਮਲਾ ਨਾ ਿਰਨਾ।
3.ਇੱ ਿ ਦਜੇ ਦੇ ਅੰ ਦਰਨੀ ਮਾਮਵਲਆਂ ਵ ੱ ਚ ਦਖ਼ਲ ਨਾ ਦੇਣਾ।
4.ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਵਹਯੋਗ।
5.ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸਵਹਹੋਂਦ।
73.ਿੁੱ ਟ ਵਨਰਲੇ ਪਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਦਾ ਅਰਿ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਏ ਿਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦੱ ਸੋ।
ਉੱਤਰ-:ਿੁੱ ਟ ਵਨਰਲੇ ਪਤਾ ਦਾ ਅਰਿ:-ਗੁੱ ਿ ਵਨਰਲੇ ਪ੍ਤਾ ਤੋਂ ਭਾ ਹੈ ਸੈਵਨਿ ਗੁੱ ਿਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅਲੱਗ ਰਵਹਣਾ। ਇਹ ਅੰ ਤਰਰਾਸ਼ਿਰੀ
ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ ਸਬੰ ਧੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਪ੍ਰ ਿ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਵਨਰਣੇ ਲੈ ਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਹੈ।
ਂ ਲੋ -ਅਮਰੀਿਨ
ਿੁੱ ਟ ਵਨਰਲੇ ਪ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ:-ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸਮੇਂ ਸੰ ਸਾਰ ਲਗਪ੍ਗ ਦੋ ਮੁੱ ਖ ਸ਼ਿਤੀ ਗੁੱ ਿਾਂ ਐਗ
ਸ਼ਿਤੀ ਗੁੱ ਿ ਅਤੇ ਰਸੀ- ਸ਼ਿਤੀ ਗੁੱ ਿ ਵ ੱ ਚ ੰ ਵਡਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਨਹਾਂ ਸ਼ਿਤੀ ਗੁੱ ਿਾਂ ਵ ੱ ਚ ਸੀਤ- ਯੁੱ ਧ ਚੱ ਲ ਵਰਹਾ ਸੀ। ਪ੍ੰ ਵਡਤ
ਜ ਾਹਰ ਲਾਲ ਨਵਹਰ ਨੇ ਇਹ ਮਵਹਸਸ ਿੀਤਾ ਵਿ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦਾ ਵਨਰਮਾਣ ਤਦ ਹੀ ਹੋ ਸਿਦਾ ਹੈ ਜੇਿਰ ਭਾਰਤ ਇਨਹਾਂ ਸ਼ਿਤੀ ਗੁੱ ਿਾਂ
ਦੇ ਆਪ੍ਸੀ ਸੰ ਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਦਰ ਰਹੇ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ੰ ਵਡਤ ਨਵਹਰ ਨੇ ਗੁੱ ਿ -ਵਨਰਲੇ ਪ੍ਤਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਨੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵ ਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਦਾ
ਬੁਵਨਆਦੀ ਵਸਧਾਂਤ ਬਣਾਇਆ।
74.ਸੰ ਯੁਕਤ ਰਾਸ਼੍ਟਰ ਦੀ ਸੁਰੱਵਖਆ ਪਰੀਸ਼੍ਦ ਦੇ ਸੰ ਖੇਪ ਨੋਟ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ:1.ਸੁਰੱਵਖਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦੀ ਿਾਰਜਪ੍ਾਵਲਿਾ ਹੈ।
2. ਇਸ ਵ ੱ ਚ ਿੁੱ ਲ 15 ਮੈਂਬਰ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ 5 ਮੈਂਬਰ ਸ ਾਈ ਅਤੇ 10 ਮੈਂਬਰ ਅਸ ਾਈ ਹਨ।
3. ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਿਾ, ਇੰ ਗਲੈਂ ਡ, ਰਸ, ਚੀਨ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਇਸ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਸ ਾਈ ਮੈਂਬਰ ਹਨ।
4. ਵ ਸ਼ ਸਾਂਤੀ ਨੰ ਿਾਇਮ ਰੱ ਖਣ ਲਈ ਸੁਰੱਵਖਆ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਣ ਭਵਮਿਾ ਵਨਭਾਉਂਦਾ ਹੈ।
75.ਸੰ ਯੁਕਤ ਰਾਸ਼੍ਟਰ ਵਵਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭੂਵਮਕਾ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:1.ਭਾਰਤ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦੇ ਮੁੱ ਢਲੇ 51 ਮੈਂਬਰਾਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਇੱ ਿ ਹੈ।
2. ਭਾਰਤ ਨੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਮਲ ਿੇ ਲੋ ਿਾਂ ਨੰ ਉਪ੍ਵਨ ੇਸ਼ ਾਦ ਤੇ ਸਾਮਰਾਜ ਾਦ ਤੋਂ ਮੁਿਤ ਿਰਾਉਣ ਲਈ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਦੀ
ਮਹਾਂਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਮਤਾ ਪ੍ਾਸ ਿਰ ਾਇਆ।
3.1952 ਵ ੱ ਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਦਜੇ 12 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਵਮਲ ਿੇ ਦੱ ਖਣੀ ਅਫਰੀਿਾ ਦੇ ਨਸਲੀ ਵ ਤਿਰੇ ਵ ਰੁੱ ਧ ਮਹਾਂਸਭਾ ਵ ੱ ਚ ਆ ਾਜ਼
ਉਠਾਈ ਸੀ।
4.ਭਾਰਤ ਨੇ ਵ ਸ਼ ਸਾਂਤੀ ਸ ਾਪ੍ਤ ਿਰਨ ਵ ੱ ਚ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਸ਼ਿਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਨ ਸਵਹਯੋਗ ਵਦੱ ਤਾ ਹੈ।
76.ਭਾਰਤ ਤੇ ਸੰ ਯੁਕਤ ਰਾਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਦਾ ਸੰ ਖੇਪ ਵਰਣਨ ਕਰੋ।
ਉੱਤਰ:-ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਿਾ ਸੰ ਸਾਰ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਿਤੀਆਂ ਵ ੱ ਚੋਂ ਸਰ ਸਰੇਸ਼ਿ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਇਸ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਵਿਸੇ ਸਮੇਂ ੀ
ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਗਰੋਂ ਿਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਿਈ ਿਾਰਨਾਂ ਿਰਿੇ ਨਾਲ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ
ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਦਾ ਆਰੰ ਭ ਹੋਇਆ। ਪ੍ਰ ਇਨਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਪ੍ਸੀ ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਵ ੱ ਚ ਵਖੱ ਚੋਤਾਣ ਦੇ ਬਾ ਜਦ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਲੋ ੜ ਤੋਂ ੱ ਧ
ਖ਼ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਏ। ਆਰਵ ਿ, ਤਿਨੀਿੀ, ਵ ਵਗਆਨਿ ਅਤੇ ਸੱ ਵਭਆਚਾਰਿ ਖੇਤਰਾਂ ਵ ੱ ਚ ਇਨਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇੱ ਿ ਦਜੇ ਨੰ ਭਾਰੀ
ਸਵਹਯੋਗ ਵਦੱ ਤਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੰ ਸਭ ਤੋਂ ਧੇਰੇ ਆਰਵ ਿ ਸਹਾਇਤਾ ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਜ ਿਰਦਾ ਆ ਵਰਹਾ ਹੈ। ਸੰ ਯੁਿਤ ਰਾਜ ਸਰਿਾਰ ਅਤੇ
ਇਸ ਦੇ ਆਰਵ ਿ ਅਦਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਰਵ ਿ ਅਤੇ ਵ ੱ ਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵ ੱ ਚ ਮਹੱ ਤ ਪ੍ਰਨ ਭਵਮਿਾ ਵਨਭਾ ਰਹੇ ਹਨ।ਸਾਨੰ ਵਨਿਿ
ਭਵ ੱ ਖ ਵ ੱ ਚ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ੀ ਚੰ ਗੇ ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਦੀ ਆਸ ਹੈ।
77.ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਸੰ ਬੰ ਧ ਤੇ ਇਨਹਾਂ ਵਵੱ ਚ ਤਣਾਅ ਦਾ ਮੁੱ ਖ ਕਾਰਨ,ਬਾਰੇ ਸੰ ਖੇਪ ਨੋਟ ਵਲਖੋ।
ਉੱਤਰ:- ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰ ਬੰ ਧ ਆਰੰ ਭ ਤੋਂ ਹੀ ਵਖੱ ਚੋਤਾਣ ਅਤੇ ੈਰ- ਵ ਰੋਧ ਾਲੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਿਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਝਗੜੇ ਿਾਰਨ
ਭਾਰਤ ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ ਸੰ ਬੰ ਧ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਉਲਝ ਰਹੇ ਹਨ।1999 ਵ ੱ ਚ ੀ ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ ਨੇ ਿਸ਼ਮੀਰੀ ਅੱ ਤ ਾਦੀ ਭੇਜ ਿੇ ਿਾਰਵਗਲ ਦੇ
ਇਲਾਿੇ ਤੇ ਿਬਜ਼ਾ ਿਰ ਵਲਆ। ਪ੍ਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਹਾਦਰ ਸੈਨਾ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੰ ਭਜਾ ਿੇ ਵਫਰ ਆਪ੍ਣੇ ਇਲਾਿੇ ਤੇ ਿਬਜ਼ਾ ਿੀਤਾ ।ਭਾਰਤ
ਿਸ਼ਮੀਰ ਨੰ ਆਪ੍ਣਾ ਅਵਨੈੱਖੜ ਾਂ ਅੰ ਗ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸੁਰੱਵਖਆ ਿਰਨਾ ਆਪ੍ਣਾ ਧਰਮ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ
ਸੰ ਬੰ ਧਾਂ ਨੰ ਸੁਧਾਰਨ ਅਤੇ ਆਪ੍ਸੀ ਸਮੱ ਵਸਆ ਾਂ ਦਾ ਹੱ ਲ ਿਰਨ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਮੀਵਿੰ ਗਾਂ ਹੁੰ ਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਅਤੇ
ਪ੍ਾਵਿਸਤਾਨ ਦੇ ਝਗਵੜਆਂ ਦਾ ਹੱ ਲ ਯੁੱ ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਧੇਰੇ ਲੋ ਿ ਆਪ੍ਸੀ ਦੋਸਤੀ, ਸਵਹਯੋਗ ਅਤੇ ਵਮਲ ਰਤਨ ਦੇ ਚਾਹ ਾਨ
ਹਨ।

ਨਕਵਸ਼੍ਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰ ਵਧਤ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਪਰਸ਼੍ਨ:-

ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਸ਼ੇ ਵ ੱ ਚ ਰਣ ਆਫ਼ ਿੱ ਛ , ਿੰ ਵਨਆ ਿੁਮਾਰੀ, ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦਸ਼
ੇ ,ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸਮੁੰ ਦਰੀ
ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ, ਗੁਆਢ
ਂ ੀ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਨਗਰ ਵਦਖਾਓ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਕਰਕ ਰੇਖਾ ,ਵਦੱ ਲੀ ,ਵਨਊ ਮੂਰਦੀਪ ,ਲਕਸ਼੍ਦੀਪ ਅਤੇ ਇੰਦਰਾ ਪੁਆਇੰਟ ,ਵਦਉ

ਅਤੇ ਬੰ ਿਲਾਦੇਸ਼੍ ਨਾਲ ਲੱਿਦੇ ਰਾਿ ਵਦਖਾਓ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਦਰਸਾਈਆਂ ਪਰਬਤ ਚੋਟੀਆਂ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਭਰੋ:-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਕਰਾਕੋਰਮ, ਿਾਸਕਰ, ਪੀਰ ਪੰ ਿਾਲ, ਕੈਲਾਸ਼੍, ਵਸ਼੍ਵਾਵਲਕ ਪਰਬਤੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਦਖਾਓ :-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਦਰਸਾਏ ਮੁੱ ਖ ਘਾਟ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਭਰੋ:-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਦਰਸਾਏ ਦੱ ਰਹੇ ਅਤੇ ਤੱ ਟੀ ਖੇਤਰ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਭਰੋ:-
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਬਹੁਤ ਘੱ ਟ ਵਰਖਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਉ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ, ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਾਲੇ ਸਿਾਨ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਕਾਲੀ ਵਮੱ ਟੀ ਅਤੇ ਿਲੌ ਢ ਵਮੱ ਟੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਾਲੀ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਹੇਠ ਵਦੱ ਤੇ ਖੇਤਰ ਦਰਸਾਓ:
 ਪੁਰਾਣੇ ਪੰ ਿਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਿੁਰੂ ਿੋਵਬੰ ਦ ਵਸੰ ਘ ਿੀ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਸਿਾਨ ਦਰਸਾਓ:-

ਪੁਰਾਣੇ ਪੰ ਿਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਬਾਬਾ ਬੰ ਦਾ ਵਸੰ ਘ ਬਹਾਦਰ ਿੀ ਦੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਦੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਸਿਾਨ ਦਰਸਾਓ:-
 ਂ ਲੋ -ਵਸੱ ਖ ਯੁੱ ਧ ਦੀਆ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਸਿਾਨ ਦਰਸਾਓ:-
ਪੁਰਾਣੇ ਪੰ ਿਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਪਵਹਲੇ ਐਿ

ਂ ਲੋ -ਵਸੱ ਖ ਯੁੱ ਧ ਦੀਆ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਸਿਾਨ ਦਰਸਾਓ:-

ਪੁਰਾਣੇ ਪੰ ਿਾਬ ਦੇ ਨਕਸ਼੍ੇ ਵਵੱ ਚ ਦੂਸਰੇ ਐਿ
ਵਤਆਰ ਕਰਤਾ: ਰਣਿੀਤ ਕੌ ਰ (ਸ.ਸ.ਵਮਸਟਰੈਸ) ਸ.ਸ.ਸ.ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲ ਵਤੱ ਬੜ, ਵਜ਼ਲਹਾ- ਿੁਰਦਾਸਪੁਰ।

ਪੜਚੋਲ ਕਰਤਾ: ਹਰਦਵਵੰ ਦਰ ਵਸੰ ਘ (ਸ.ਸ.ਮਾਸਟਰ) ਸ.ਹ.ਸਕੂਲ ਮੀਆਂਪੁਰ ਚੰ ਿਰ, ਵਜ਼ਲਹਾ: ਐਸ.ਏ.ਐਸ.ਨਿਰ।