Chuong3 18042023

Chương 3
TÍCH PHÂN PHỤ THUỘC THAM SỐ
BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN
VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
SAMI.HUST – 2023
Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-GIẢI TÍCH II-CHƯƠNG 3 SAMI.HUST
1/37 – 2023 1 / 37
Nội dung
1 Tích phân xác định phụ thuộc tham số
2 Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số
3 Hàm Gamma
4 Hàm Beta
2/37 – 2023 2 / 37
Tích phân xác định phụ thuộc tham số
Cho f (x, y) là một hàm hai biến số xác định trên hình chữ nhật [a, b] × [c, d]. Giả sử với mỗi
y ∈ [c, d], hàm số z = f (x, y) khả tích theo x trên [a, b]. Khi đó tích phân
Zb
f (x, y) dx
a
xác định hàm phụ thuộc vào tham số y, ta có thể viết
Zb
I(y) = f (x, y) dx
a
như một hàm số theo biến y.

Tích phân trên gọi là tích phân phụ thuộc tham số, y là tham số.
3/37 – 2023 3 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Tích phân ở ví dụ này có thể tính được tường minh, với kết quả là hàm số theo biến y.
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Ví dụ 2.
Zπ/2
dx
p .
1 − y 2 sin2 x
0
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Ví dụ 2.
Zπ/2
dx
p .
1 − y 2 sin2 x
0
Tích phân này chỉ tính được khi y = 0.
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Ví dụ 2.
Zπ/2
dx
p .
1 − y 2 sin2 x
0
Tích phân này chỉ tính được khi y = 0. Đây là hàm số theo biến y, y ∈ (−1, 1).
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Ví dụ 2.
Zπ/2
dx
p .
1 − y 2 sin2 x
0
Trong nhiều trường hợp, ta không tính được tường minh tích phân phụ thuộc tham số, nhưng
có thể xét được một số tính chất của hàm số xác định bởi tích phân đó.
4/37 – 2023 4 / 37
Ví dụ 1.
Z1
1 y 1
exy dx = e − (y ̸= 0).
y y
0
Ví dụ 2.
Zπ/2
dx
p .
1 − y 2 sin2 x
0
Trong nhiều trường hợp, ta không tính được tường minh tích phân phụ thuộc tham số, nhưng
có thể xét được một số tính chất của hàm số xác định bởi tích phân đó.
Tính liên tục, khả vi, khả tích của hàm số I(y)?
4/37 – 2023 4 / 37
Tính liên tục
Định lý
Rb
Nếu f là hàm liên tục trên [a, b] × [c, d], thì I(y) = f (x, y) dx là hàm số liên tục trên [c, d].
a
Chứng minh.
Với y ∈ [c, d] và số gia h sao cho y + h ∈ [c, d]. Ta có
Z b
|I(y + h) − I(y)| ≤ |f (x, y + h) − f (x, y)| dx.
a
Do f là hàm số liên tục trên [a, b] × [c, d] nên f liên tục đều
ε
|f (x, y + h) − f (x, y)| < với |h| < δ và ∀x ∈ [a, b] ⇒ |I(y + h) − I(y)| < ε.
b−a
Hàm số I(y) liên tục.

5/37 – 2023 5 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
Ví dụ (20201). Cho hàm số I(y) = . Xét tính liên tục của I(y). Từ
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
Lời giải. Hàm số f (x, y) = liên tục trên [0, 1] × [c, d], với mọi khoảng
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
[c, d] ⊂ R nên hàm số I(y) = f (x, y)dx liên tục trên mọi khoảng [c, d] ⊂ R, tức là liên tục
0
trên R.
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
0
trên R. Suy ra
lim I(y) = I(0)

y→0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
0
trên R. Suy ra
Z1
xdx
lim I(y) = I(0) =
y→0 x4 + 6
0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
0
trên R. Suy ra
Z1 Z1
xdx 1 d(x2 )
lim I(y) = I(0) = 4
=
y→0 x +6 2 x4 + 6
0 0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
0
trên R. Suy ra
Z1 Z1 ò1
d(x2 ) x2
ï
xdx 1 1
lim I(y) = I(0) = 4
= = √ arctan √
y→0 x +6 2 x4 + 6 2 6 6 0
0 0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính liên tục
R1 xdx
0 x4 (1 + y6)+ 3(y 2 + 2)
đó tìm lim I(y).
y→0
x
x4 (1 + y6) + 3(y 2 + 2)
R1
0
trên R. Suy ra
Z1 Z1 ò1
d(x2 ) x2
ï
xdx 1 1 1 1
lim I(y) = I(0) = 4
= 4
= √ arctan √ = √ arctan √ .
y→0 x +6 2 x +6 2 6 6 0 2 6 6
0 0
6/37 – 2023 6 / 37
Tính khả vi
Zb
′
I (y) = fy′ (x, y) dx?
a
Leibnitz là người đầu tiên tìm ra công thức này năm 1697.
Định lý (Quy tắc Leibniz)

Giả sử f (x, y) là hàm số liên tục và có đạo hàm riêng fy′ (x, y) liên tục trên một miền của mặt
phẳng Oxy chứa hình chữ nhật [a, b] × [c, d]. Khi đó với c ≤ y ≤ d, ta có
Zb Zb
d
f (x, y) dx = fy′ (x, y) dx.
dy
a a
7/37 – 2023 7 / 37
Ví dụ, xét tích phân phụ thuộc tham số
Z1
dx 1 1
I(y) = = arctan với y ̸= 0.
x2 + y 2 y y
0
Đạo hàm hai vế và sử dụng quy tắc Leibnitz, ta có

Z1 Å ã
′ dx 1 1 1 1 1 1
I (y) = −2y 2 2 2
= −2y 3
arctan + 2 2
= − 2 arctan − .
(x + y ) 2y y 2y (1 + y ) y y y(1 + y 2 )
0
Áp dụng: Tính tích phân sau

Z1
dx
.
(x2 + 1)3
0
8/37 – 2023 8 / 37
Tính khả tích
Định lý (Định lý Fubini)

Nếu f là hàm số liên tục trên [a, b] × [c, d], thì
Zd Zd Zb Zb Zd
Ñ é Ñ é
I(y) dy = f (x, y) dx dy = f (x, y) dy dx.

c c a a c
Ví dụ 1. Tính tích phân

Z1
xb − xa
I= dx, (0 < a ≤ b).
ln x
0
9/37 – 2023 9 / 37
Tính khả tích
Định lý (Định lý Fubini)

Nếu f là hàm số liên tục trên [a, b] × [c, d], thì
Zd Zd Zb Zb Zd
Ñ é Ñ é
I(y) dy = f (x, y) dx dy = f (x, y) dy dx.

c c a a c

Z1
xb − xa
I= dx, (0 < a ≤ b).
ln x
0
Đáp số.
b+1
I = ln .
a+1
9/37 – 2023 9 / 37
y 2 − x2
Ví dụ 2. Cho hàm số f (x, y) = xác định trên [0, 1] × [0, 1] \ {(0; 0)} và
(x2 + y 2 )2
f (0; 0) = 0. Có hay không đẳng thức sau?
Z1 Z1 Z1 Z1
dy f (x, y) dx = dx f (x, y) dy.
0 0 0 0
Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-GIẢI TÍCH II-CHƯƠNG 3 10/37
SAMI.HUST – 2023 10 / 37
y 2 − x2
Ví dụ 2. Cho hàm số f (x, y) = xác định trên [0, 1] × [0, 1] \ {(0; 0)} và
(x2 + y 2 )2
f (0; 0) = 0. Có hay không đẳng thức sau?
Z1 Z1 Z1 Z1
dy f (x, y) dx = dx f (x, y) dy.
0 0 0 0
π π
Lời giải. Không, V T = , VP =− .
4 4
Lý do. Hàm số f (x, y) không liên tục tại điểm (0; 0).
SAMI.HUST – 2023 10 / 37
Tích phân với cận phụ thuộc tham số
Xét tích phân phụ thuộc tham số
b(y)
Z
I(y) = f (x, y) dx,
a(y)
ở đây a(y) và b(y) là các hàm số của biến y, xác định trên [c, d].
SAMI.HUST – 2023 11 / 37
b(y)
Z
I(y) = f (x, y) dx,
a(y)
Tính liên tục
Định lý
Giả sử f (x, y) là hàm số liên tục trên [a, b] × [c, d]; các hàm số a(y), b(y) liên tục trên [c, d] và
nhận giá trị trên [a, b]. Khi đó hàm số I(y) liên tục trên đoạn [c, d].
SAMI.HUST – 2023 11 / 37
b(y)
Z
I(y) = f (x, y) dx,
a(y)
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry arctan(x + y)
Ví dụ (20173). Tìm giới hạn lim dx.
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
SAMI.HUST – 2023 11 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry
arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
cos
R y arctan(x + y)
Lời giải. Đặt I(y) = 2 2
dx.
sin y 1 + x + y
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry
arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
cos
R y arctan(x + y) arctan(x + y)
dx. Hàm số f (x, y) = liên tục trên
sin y 1 + x + y 1 + x2 + y 2
[−1, 1] × [−1, 1]; các hàm số a(y) = sin y, b(y) = cos y liên tục trên [−1, 1].
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry
arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
cos
sin y 1 + x + y 1 + x2 + y 2
[−1, 1] × [−1, 1]; các hàm số a(y) = sin y, b(y) = cos y liên tục trên [−1, 1]. Suy ra, hàm I(y)
liên tục trên [−1, 1] và do đó liên tục tại y = 0.
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry
arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
cos
sin y 1 + x + y 1 + x2 + y 2
liên tục trên [−1, 1] và do đó liên tục tại y = 0. Ta có
cos
Z y
arctan(x + y)
lim dx = lim I(y) = I(0)
y→0 1 + x2 + y 2 y→0
sin y
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
Tính liên tục
Định lý
cos
Ry
arctan(x + y)
y→0 sin y 1 + x2 + y 2
cos
sin y 1 + x + y 1 + x2 + y 2
liên tục trên [−1, 1] và do đó liên tục tại y = 0. Ta có
cos
Z y Z1 ò1
π2
ï
arctan(x + y) arctan x 1 2
lim dx = lim I(y) = I(0) = dx = (arctan x) = .
y→0 1 + x2 + y 2 y→0 1+x 2 2 0 32
sin y 0
SAMI.HUST – 2023 12 / 37
b(y)
Z
Tính khả vi. Hàm số I(y) = f (x, y) dx có khả vi không?
a(y)
SAMI.HUST – 2023 13 / 37
b(y)
Z
a(y)
Định lý
Giả sử f (x, y) thỏa mãn các điều kiện phát biểu trong quy tắc Leibniz. Ngoài ra, giả sử a(y)
và b(y) là các hàm số khả vi liên tục trên [c, d]. Khi đó, với c ≤ y ≤ d, ta có
b(y)
Z b(y)
Z
d ′ ′
f (x, y) dx = f (b(y), y)b (y) − f (a(y), y)a (y) + fy′ (x, y) dx.
dy
a(y) a(y)
SAMI.HUST – 2023 13 / 37
b(y)
Z
a(y)
Định lý
Giả sử f (x, y) thỏa mãn các điều kiện phát biểu trong quy tắc Leibniz. Ngoài ra, giả sử a(y)
và b(y) là các hàm số khả vi liên tục trên [c, d]. Khi đó, với c ≤ y ≤ d, ta có
b(y)
Z b(y)
Z
d ′ ′
f (x, y) dx = f (b(y), y)b (y) − f (a(y), y)a (y) + fy′ (x, y) dx.
dy
a(y) a(y)
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
Ví dụ. Cho hàm số I(y) =
0
SAMI.HUST – 2023 13 / 37
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
0
SAMI.HUST – 2023 14 / 37
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
0
Lời giải. Hàm f (x, y) = cos(x2 + xy + y 2 ) liên tục và có đạo hàm riêng fy′ (x, y) liên tục; hàm
y + 1 khả vi liên tục.
SAMI.HUST – 2023 14 / 37
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
0
Ta có
1+y
Z
I ′ (y) = cos (1 + y)2 + (1 + y)y + y 2
(x + 2y) sin(x2 + xy + y 2 ) dx.

−
0
SAMI.HUST – 2023 14 / 37
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
0
Ta có
1+y
Z
I ′ (y) = cos (1 + y)2 + (1 + y)y + y 2
(x + 2y) sin(x2 + xy + y 2 ) dx.

−
0
Suy ra
Z1
′
I (0) = cos 1 − x sin(x2 ) dx
0
SAMI.HUST – 2023 14 / 37
1+y
cos(x2 + xy + y 2 ) dx. Tính I ′ (0).
R
0
Ta có
1+y
Z
I ′ (y) = cos (1 + y)2 + (1 + y)y + y 2
(x + 2y) sin(x2 + xy + y 2 ) dx.

−
0
Suy ra
Z1 Z1
′ 2 1 3 1
I (0) = cos 1 − x sin(x ) dx = cos 1 − sin(x2 ) d(x2 ) = cos 1 − .
2 2 2
0 0
SAMI.HUST – 2023 14 / 37
Nội dung
3 Hàm Gamma
4 Hàm Beta
SAMI.HUST – 2023 15 / 37
Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số
Xét tích phân suy rộng

+∞
Z
I(y) = f (x, y) dx, (1)
a
phụ thuộc vào tham số y. Theo định nghĩa,

+∞
Z Zb
f (x, y) dx = lim f (x, y) dx. (2)
b→+∞
a a
Tích phân suy rộng (1) được gọi là hội tụ nếu giới hạn ở (2) tồn tại (hữu hạn). Ngược lại, ta
nói tích phân là phân kỳ.
SAMI.HUST – 2023 16 / 37
Định nghĩa
+∞
R
Tích phân suy rộng I(y) = f (x, y)dx được gọi là hội tụ đều trên khoảng U ⊂ R, nếu nó là
a
tích phân hội tụ với mỗi y ∈ U và với ε > 0 cho trước, tồn tại số B sao cho
+∞
Z
f (x, y) dx < ε với mọi b > B, y ∈ U,
b
trong đó B không phụ thuộc vào y.
SAMI.HUST – 2023 17 / 37
Định nghĩa
+∞
R
Tích phân suy rộng I(y) = f (x, y)dx được gọi là hội tụ đều trên khoảng U ⊂ R, nếu nó là
a
tích phân hội tụ với mỗi y ∈ U và với ε > 0 cho trước, tồn tại số B sao cho
+∞
Z
f (x, y) dx < ε với mọi b > B, y ∈ U,
b
trong đó B không phụ thuộc vào y.

+∞
ye−xy dx với y ∈ [0, +∞).
R
Ví dụ. Xét tích phân suy rộng I(y) =
0
SAMI.HUST – 2023 17 / 37
Tính trực tiếp tích phân, ta được
+∞
Z
ye−xy dx = e−by > 0 với y > 0.
b
Với y cố định, bất đẳng thức

e−by < ε
tương đương với b > B(y), trong đó
ln 1ε
B(y) = phụ thuộc vào y.
y
+∞
ye−xy dx hội tụ đều trên [c, d], trong đó c, d là các số bất kỳ
R
Tích phân suy rộng I(y) =
0
thỏa mãn 0 < c < d.
Tích phân đó không hội tụ đều trên [0, d] (d > 0).
SAMI.HUST – 2023 18 / 37
Định lý (Tiêu chuẩn Weierstrass)

Cho f (x, y) là hàm số liên tục theo x trên [a, +∞), với mỗi y ∈ [c, d]. Giả sử g(x) là hàm số
liên tục trên [a, +∞). Khi đó, nếu |f (x, y)| ≤ g(x) với mọi (x, y) ∈ [a, +∞) × [c, d] và tích
+∞
R
phân g(x) dx hội tụ, thì tích phân
a
Z +∞
f (x, y) dx
a
hội tụ tuyệt đối và hội tụ đều trên [c, d].
SAMI.HUST – 2023 19 / 37
Định lý (Tiêu chuẩn Weierstrass)

Cho f (x, y) là hàm số liên tục theo x trên [a, +∞), với mỗi y ∈ [c, d]. Giả sử g(x) là hàm số
liên tục trên [a, +∞). Khi đó, nếu |f (x, y)| ≤ g(x) với mọi (x, y) ∈ [a, +∞) × [c, d] và tích
+∞
R
phân g(x) dx hội tụ, thì tích phân
a
Z +∞
f (x, y) dx
a
hội tụ tuyệt đối và hội tụ đều trên [c, d].
Chú ý. Trong định lý trên, khoảng biến thiên [c, d] của tham số có thể được thay bởi một
khoảng bất kỳ mở, đóng hoặc nửa mở, bị chặn hoặc không.
SAMI.HUST – 2023 19 / 37
+∞
Z
cos(xy)
Ví dụ. Xét sự hội tụ đều của tích phân suy rộng I(y) = dx.
1 + x2 + y 2
0
SAMI.HUST – 2023 20 / 37
+∞
Z
cos(xy)
1 + x2 + y 2
0
cos(xy)
Lời giải. Hàm số f (x, y) = liên tục trên R2 và có đánh giá
1 + x2 + y 2
| cos(xy)| 1
|f (x, y)| = 2 2
≤ =: g(x).
1+x +y 1 + x2
SAMI.HUST – 2023 20 / 37
+∞
Z
cos(xy)
1 + x2 + y 2
0
cos(xy)
1 + x2 + y 2
| cos(xy)| 1
|f (x, y)| = 2 2
≤ =: g(x).
1+x +y 1 + x2
+∞
Z +∞
Z
1 π
Tích phân suy rộng g(x)dx = 2
dx = hội tụ.
1+x 2
0 0
SAMI.HUST – 2023 20 / 37
+∞
Z
cos(xy)
1 + x2 + y 2
0
cos(xy)
1 + x2 + y 2
| cos(xy)| 1
|f (x, y)| = 2 2
≤ =: g(x).
1+x +y 1 + x2
+∞
Z +∞
Z
1 π
Tích phân suy rộng g(x)dx = 2
dx = hội tụ.
1+x 2
0 0
Theo tiêu chuẩn Weierstrass, tích phân suy rộng phụ thuộc tham số đã cho hội tụ đều trên R.
SAMI.HUST – 2023 20 / 37
Tính liên tục
SAMI.HUST – 2023 21 / 37
Tính liên tục
Định lý
Nếu f (x, y) liên tục trên [a, +∞) × [c, d] và tích phân
+∞
Z
I(y) = f (x, y) dx
a
hội tụ đều trên [c, d], thì hàm số I(y) liên tục trên [c, d].
SAMI.HUST – 2023 21 / 37
Tính liên tục
Định lý
+∞
Z
I(y) = f (x, y) dx
a
+∞ x3
e−x dx.
R
Ví dụ. Xét sự liên tục của hàm số xác định bởi I(y) =
1 x2 + y 2
SAMI.HUST – 2023 21 / 37
Tính liên tục
Định lý
+∞
Z
I(y) = f (x, y) dx
a
+∞ x3
e−x dx.
R
Ví dụ. Xét sự liên tục của hàm số xác định bởi I(y) =
1 x2 + y 2
x3 −x −x
+∞
xe−x dx hội tụ.
R
Gợi ý. Sử dụng đánh giá 2 e ≤ xe trên [1, +∞) × R và TPSR
x + y2 1
SAMI.HUST – 2023 21 / 37
Tính khả tích

Định lý
Giả sử f (x, y) là hàm số liên tục trên [a, +∞) × [c, d] và tích phân
+∞
Z
f (x, y) dx
a
hội tụ đều tới I(y) trên [c, d]. Khi đó
Zd +∞ Zd
Ñ é
Z
I(y) dy = f (x, y) dy dx.
c a c
SAMI.HUST – 2023 22 / 37
Tính khả vi
Định lý
Giả sử f (x, y) là hàm số liên tục theo x đối với mỗi y cố định thuộc [c, d] và fy′ (x, y) liên tục
trên [a, +∞) × [c, d]. Khi đó, nếu các tích phân
Z +∞ Z +∞
f (x, y) dx, fy′ (x, y) dx
a a
+∞
R
hội tụ, trong đó tích phân thứ hai hội tụ đều trên [c, d], thì I(y) = f (x, y) dx là hàm số
a
khả vi liên tục, với y ∈ [c, d], và
Z +∞
I ′ (y) = fy′ (x, y) dx.
a
SAMI.HUST – 2023 23 / 37
Ví dụ 1. Tích phân suy rộng

+∞
Z
2
I(y) = e−yx dx
0
là hội tụ đều trên [1, +∞)?
SAMI.HUST – 2023 24 / 37
Ví dụ 1. Tích phân suy rộng

+∞
Z
2
I(y) = e−yx dx
0
là hội tụ đều trên [1, +∞)?
Ví dụ 2 (20193). Chứng minh rằng hàm số

+∞
sin(x6 + 3y + 2)
Z
I(y) = dx
1 + x6 + y 2
0
là hàm số liên tục và có đạo hàm trên R.
SAMI.HUST – 2023 24 / 37
Nội dung
3 Hàm Gamma
4 Hàm Beta
SAMI.HUST – 2023 25 / 37
Hàm Gamma
Hàm Gamma được định nghĩa bởi
Z +∞
Γ(a) = xa−1 e−x dx với a > 0.
0
Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số này hội tụ đều trên [a0 , +∞), với a0 > 0. Đó là tích
phân hội tụ, với a > 0.
SAMI.HUST – 2023 26 / 37
Hàm Gamma
Z +∞
0
phân hội tụ, với a > 0. Thật vậy,
Z +∞ Z 1 Z +∞
a−1 −x a−1 −x
x e dx = x e dx + xa−1 e−x dx.
0 0 1
SAMI.HUST – 2023 26 / 37
Hàm Gamma
Z +∞
0
Z +∞ Z 1 Z +∞
a−1 −x a−1 −x
0 0 1
1
TP thứ nhất ở vế phải hội tụ, vì 0 < xa−1 e−x ≤ x1−a = với x ∈ (0, 1) và 1 − a < 1.
x1−a
SAMI.HUST – 2023 26 / 37
Hàm Gamma
Z +∞
0
Z +∞ Z 1 Z +∞
a−1 −x a−1 −x
0 0 1
1
TP thứ nhất ở vế phải hội tụ, vì 0 < xa−1 e−x ≤ x1−a = với x ∈ (0, 1) và 1 − a < 1.
x1−a
TP thứ hai ở vế phải hội tụ, do ta có đánh giá
1
0 < xa−1 e−x ≤ với x đủ lớn.
x2
SAMI.HUST – 2023 26 / 37
Một số tính chất của hàm Gamma
Tính chất 1: Hàm Gamma Γ(a) xác định và có đạo hàm mọi cấp trên (0, +∞).
Đạo hàm
+∞
Z +∞
Z
Γ′ (a) = xa−1 ln x e−x dx, Γ′′ (a) = xa−1 (ln x)2 e−x dx.
0 0
SAMI.HUST – 2023 27 / 37
Tính chất 1: Hàm Gamma Γ(a) xác định và có đạo hàm mọi cấp trên (0, +∞).
Đạo hàm
+∞
Z +∞
Z
Γ′ (a) = xa−1 ln x e−x dx, Γ′′ (a) = xa−1 (ln x)2 e−x dx.
0 0
Tổng quát
+∞
Z
(n)
Γ (a) = xa−1 (ln x)n e−x dx.
0
SAMI.HUST – 2023 27 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
Ta có thể chứng minh tính chất này bằng cách sử dụng tích phân từng phần.
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
Do Γ(1) = 1, nên
Γ(n + 1) = n!
với n là một số nguyên dương.
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
Do Γ(1) = 1, nên
Γ(n + 1) = n!
R (ln x)4
+∞
Ví dụ 1. Tính tích phân I = dx.
1 x2
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
Do Γ(1) = 1, nên
Γ(n + 1) = n!
R (ln x)4
+∞
1 x2
+∞
Lời giải. Đặt t = ln x, x = et , suy ra I = t4 e−t dt = Γ(5) = 4! = 24.
R
0
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Tính chất 2:
Γ(a + 1) = aΓ(a) nếu a > 0.
Do Γ(1) = 1, nên
Γ(n + 1) = n!
R (ln x)4
+∞
1 x2
+∞
Lời giải. Đặt t = ln x, x = et , suy ra I = t4 e−t dt = Γ(5) = 4! = 24.
R
0
+∞
3
t8 e−t dt. (Gợi ý: Đặt x = t3 , ĐS: J = 23 ).
R
Ví dụ 2. Tính tích phân J =
0
SAMI.HUST – 2023 28 / 37
Môt số tính chất của hàm Gamma
Một số tính chất khác của hàm Gamma:
√
Å ã
π 1
Γ(a)Γ(1 − a) = với 0 < a < 1. Đặc biệt Γ = π.
sin(πa) 2
SAMI.HUST – 2023 29 / 37
√
Å ã
π 1
sin(πa) 2
√
(2n)! √ (2n − 1)!! √
Å ã Å ã
1 1 π
Γ n+ = 2n π= π, Γ(a)Γ a + = 2a−1 Γ(2a) với a > 0.
2 2 n! 2n 2 2
SAMI.HUST – 2023 29 / 37
√
Å ã
π 1
sin(πa) 2
√
(2n)! √ (2n − 1)!! √
Å ã Å ã
1 1 π
2 2 n! 2n 2 2
+∞
2
t10 e−t dt.
R
0
SAMI.HUST – 2023 29 / 37
√
Å ã
π 1
sin(πa) 2
√
(2n)! √ (2n − 1)!! √
Å ã Å ã
1 1 π
2 2 n! 2n 2 2
+∞
2
t10 e−t dt.
R
0
1 1
Lời giải. Đặt x = t2 ⇒ t = x 2 , dt = 12 x− 2 dx. Suy ra
+∞ +∞ +∞
9!! √ 945 √
Z Z Z Å ã
10 −t2 5 −x 1 − 21 1 9
−x 1 11
t e dt = x e x dx = x e dx = Γ
2 = 6 π= π.
2 2 2 2 2 64
0 0 0
SAMI.HUST – 2023 29 / 37
Nội dung
3 Hàm Gamma
4 Hàm Beta
SAMI.HUST – 2023 30 / 37
Hàm Beta
Hàm Beta, B(a, b), được định nghĩa bởi
Z1
B(a, b) = xa−1 (1 − x)b−1 dx.
0
Đây là tích phân phụ thuộc vào hai tham số a và b. Hàm Beta là hàm hai biến số xác định khi
a > 0, b > 0.
SAMI.HUST – 2023 31 / 37
Hàm Beta
Z1
B(a, b) = xa−1 (1 − x)b−1 dx.
0
a > 0, b > 0.
Một số tính chất của hàm Beta
SAMI.HUST – 2023 31 / 37
Hàm Beta
Z1
B(a, b) = xa−1 (1 − x)b−1 dx.
0
a > 0, b > 0.
Một số tính chất của hàm Beta

Tính chất 1: Hàm Beta xác định và có đạo hàm mọi cấp trên miền xác định a > 0, b > 0.
SAMI.HUST – 2023 31 / 37
Hàm Beta
Tính chất 2: Hàm Beta là hàm đối xứng, tức là B(b, a) = B(a, b), a, b > 0.
Tính chất này được chứng minh bằng cách sử dụng phép đổi biến số t = 1 − x.
SAMI.HUST – 2023 32 / 37
Hàm Beta
Tính chất 2: Hàm Beta là hàm đối xứng, tức là B(b, a) = B(a, b), a, b > 0.
Tính chất này được chứng minh bằng cách sử dụng phép đổi biến số t = 1 − x.
Tính chất 3:
b−1
B(a, b) = B(a, b − 1) với a > 0, b > 1.
a+b−1
Hơn nữa, do tính đối xứng nên
a−1
B(a, b) = B(a − 1, b) với a > 1, b > 0.
a+b−1
Vậy, với số nguyên dương b = n, ta có
n−1 n−2 1
B(a, n) = ··· B(a, 1),
a+n−1a+n−2 a+1
trong đó Z 1
1
B(a, 1) = xa−1 dx = .
0 a
SAMI.HUST – 2023 32 / 37
Hàm Beta
Do đó,
1 · 2 · 3 · · · (n − 1)
B(a, n) = B(n, a) = .
a(a + 1)(a + 2) · · · (a + n − 1)
Đặc biệt,
(m − 1)!(n − 1)!
B(m, n) = với m, n ∈ N+ .
(m + n − 1)!
SAMI.HUST – 2023 33 / 37
Hàm Beta
Do đó,
1 · 2 · 3 · · · (n − 1)
B(a, n) = B(n, a) = .
a(a + 1)(a + 2) · · · (a + n − 1)
Đặc biệt,
(m − 1)!(n − 1)!
B(m, n) = với m, n ∈ N+ .
(m + n − 1)!
RR m n
Ví dụ. Tính tích phân kép x y dxdy, với m, n ∈ N+ và D là miền tam giác xác định bởi
D
x + y ≤ 1, x ≥ 0 và y ≥ 0.
SAMI.HUST – 2023 33 / 37
Hàm Beta
Do đó,
1 · 2 · 3 · · · (n − 1)
B(a, n) = B(n, a) = .
a(a + 1)(a + 2) · · · (a + n − 1)
Đặc biệt,
(m − 1)!(n − 1)!
B(m, n) = với m, n ∈ N+ .
(m + n − 1)!
RR m n
Ví dụ. Tính tích phân kép x y dxdy, với m, n ∈ N+ và D là miền tam giác xác định bởi
D
x + y ≤ 1, x ≥ 0 và y ≥ 0.
Lời giải. Ta viết miền D dạng D = {(x, y)| 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 1 − x}. Khi đó
ZZ Z 1 Z 1−x Z 1
m n m n 1 1
x y dxdy = dx x y dy = xm (1 − x)n+1 dx = B(m + 1, n + 2)
0 0 n+1 0 n+1
D
m!n!
= .
(m + n + 2)!
SAMI.HUST – 2023 33 / 37
Các dạng khác nhau của hàm Beta
Bằng cách đổi biến số x = sin2 t, ta thu được
Zπ/2 Zπ/2 Å ã
1 m+1 n+1
B(a, b) = 2 sin2a−1 t cos2b−1 t dt ⇒ sinm t cosn t dt = B , .
2 2 2
0 0
SAMI.HUST – 2023 34 / 37
Zπ/2 Zπ/2 Å ã
1 m+1 n+1
2 2 2
0 0
y 1
Hơn nữa, nếu đổi biến số x = , thì dx = dy và ta có
y+1 (y + 1)2
+∞ Å ãa−1 Å ãb−1 +∞
y a−1
Z Z
y y 1
B(a, b) = 1− dy = dy.
0 y+1 y+1 (y + 1)2 0 (1 + y)a+b
SAMI.HUST – 2023 34 / 37
Zπ/2 Zπ/2 Å ã
1 m+1 n+1
2 2 2
0 0
y 1
Hơn nữa, nếu đổi biến số x = , thì dx = dy và ta có
y+1 (y + 1)2
+∞ Å ãa−1 Å ãb−1 +∞
y a−1
Z Z
y y 1
B(a, b) = 1− dy = dy.
0 y+1 y+1 (y + 1)2 0 (1 + y)a+b
Đặc biệt,
+∞
y a−1
Z
π
B(a, 1 − a) = dy = với 0 < a < 1.
0 1+y sin πa
SAMI.HUST – 2023 34 / 37
Hàm Beta
π/2
sin5 t cos7 t dt.
R
0
SAMI.HUST – 2023 35 / 37
Hàm Beta
π/2
sin5 t cos7 t dt.
R
0
π/2
1 1 2!3! 1
sin5 t cos7 t dt = B(3, 4) =
R
Lời giải. = .
0 2 2 6! 120
SAMI.HUST – 2023 35 / 37
Hàm Beta
π/2
sin5 t cos7 t dt.
R
0
π/2
1 1 2!3! 1
sin5 t cos7 t dt = B(3, 4) =
R
Lời giải. = .
0 2 2 6! 120
+∞
R x3
Ví dụ 2. Tính tích phân I = 6
dx.
0 1 + 8x
SAMI.HUST – 2023 35 / 37
Hàm Beta
π/2
sin5 t cos7 t dt.
R
0
π/2
1 1 2!3! 1
sin5 t cos7 t dt = B(3, 4) =
R
Lời giải. = .
0 2 2 6! 120
+∞
R x3
dx.
0 1 + 8x
1
− 65
Lời giải. Đặt y = 8x6 ⇒ x = √12 y 6 , dx = 6√ 1
2
y dy. Suy ra
+∞ 1 1 +∞ 1
Z √
2 2
y21 5 1
Z
y− 3 1
Å
2 1
ã
π
I= √ y − 6 dy = dy = B , = √ .
1+y 6 2 24 1+y 24 3 3 12 3
0 0
SAMI.HUST – 2023 35 / 37
Hàm Beta
π/2
sin5 t cos7 t dt.
R
0
π/2
1 1 2!3! 1
sin5 t cos7 t dt = B(3, 4) =
R
Lời giải. = .
0 2 2 6! 120
+∞
R x3
dx.
0 1 + 8x
1
− 65
Lời giải. Đặt y = 8x6 ⇒ x = √12 y 6 , dx = 6√ 1
2
y dy. Suy ra
+∞ 1 1 +∞ 1
Z √
2 2
y21 5 1
Z
y− 3 1
Å
2 1
ã
π
I= √ y − 6 dy = dy = B , = √ .
1+y 6 2 24 1+y 24 3 3 12 3
0 0
Z2 …
x
Ví dụ 3. Tính tích phân J = dx. (ĐS J = π).
2−x
0
SAMI.HUST – 2023 35 / 37
Hàm Gamma và hàm Beta
Mối liên hệ giữa hàm Gamma và hàm Beta
Γ(a)Γ(b)
B(a, b) = .
Γ(a + b)
Với a + b = 1, ta có
π
Γ(a)Γ(1 − a) = B(a, 1 − a) = , 0 < a < 1.
sin πa
SAMI.HUST – 2023 36 / 37
Mối liên hệ giữa hàm Gamma và hàm Beta
Γ(a)Γ(b)
B(a, b) = .
Γ(a + b)
Với a + b = 1, ta có
π
Γ(a)Γ(1 − a) = B(a, 1 − a) = , 0 < a < 1.
sin πa
Ví dụ 1. Tính các tích phân sau:
Z2 Z3 p Z1 Å
x2 1 n n−1
ã
3
a) I = √ dx b) J = x4 27 − x3 dx c) In = ln x dx, (n > 0).
2−x x
0 0 0
SAMI.HUST – 2023 36 / 37

Z2 Z3 p Z1 Å
x2 1 n n−1
ã
4 3 3
a) I = √ dx b) J = x 27 − x dx c) In = ln x dx, (n > 0).
2−x x
0 0√ 0
64 2 1 √ (n − 1)!
Gợi ý, ĐS: a) Đặt x = 2t, I = . b) x = 3y 3 , J = 18 3π. c) y = ln x1 , In = .
π
15 π
nn
R2 R2
Ví dụ 2. Tính các tích phân sinn x dx, cosn x dx.
0 0
SAMI.HUST – 2023 37 / 37

Z2 Z3 p Z1 Å
x2 1 n n−1
ã
4 3 3
a) I = √ dx b) J = x 27 − x dx c) In = ln x dx, (n > 0).
2−x x
0 0√ 0
64 2 1 √ (n − 1)!
Gợi ý, ĐS: a) Đặt x = 2t, I = . b) x = 3y 3 , J = 18 3π. c) y = ln x1 , In = .
π
15 π
nn
R2 R2
Ví dụ 2. Tính các tích phân sinn x dx, cosn x dx.
0 0
π π π π
Z2 Z2 Z2 Z2
(2m − 2)!! (2m − 1)!! π
sinn x dx = cosn x dx, (sin x)2m−1 dx = , (sin x)2m dx = .
(2m − 1)!! (2m)!! 2
0 0 0 0
SAMI.HUST – 2023 37 / 37

Chuong3 18042023

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong3 18042023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 3

TÍCH PHÂN PHỤ THUỘC THAM SỐ

BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN

VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

1 Tích phân xác định phụ thuộc tham số

2 Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số

xác định hàm phụ thuộc vào tham số y, ta có thể viết

như một hàm số theo biến y.

Tích phân này chỉ tính được khi y = 0.

Hàm số I(y) liên tục.

lim I(y) = I(0)

Định lý (Quy tắc Leibniz)

Đạo hàm hai vế và sử dụng quy tắc Leibnitz, ta có

Áp dụng: Tính tích phân sau

Định lý (Định lý Fubini)

I(y) dy = f (x, y) dx dy = f (x, y) dy dx.

Ví dụ 1. Tính tích phân

Định lý (Định lý Fubini)

I(y) dy = f (x, y) dx dy = f (x, y) dy dx.

Ví dụ 1. Tính tích phân

1 Tích phân xác định phụ thuộc tham số

2 Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số

Xét tích phân suy rộng

phụ thuộc vào tham số y. Theo định nghĩa,

trong đó B không phụ thuộc vào y.

trong đó B không phụ thuộc vào y.

Với y cố định, bất đẳng thức

Định lý (Tiêu chuẩn Weierstrass)

hội tụ tuyệt đối và hội tụ đều trên [c, d].

Định lý (Tiêu chuẩn Weierstrass)

hội tụ tuyệt đối và hội tụ đều trên [c, d].

Tính liên tục

Tính liên tục

Tính liên tục

Tính liên tục

Tính khả tích

hội tụ đều tới I(y) trên [c, d]. Khi đó

Ví dụ 1. Tích phân suy rộng

là hội tụ đều trên [1, +∞)?

Ví dụ 1. Tích phân suy rộng

là hội tụ đều trên [1, +∞)?

Ví dụ 2 (20193). Chứng minh rằng hàm số

là hàm số liên tục và có đạo hàm trên R.

1 Tích phân xác định phụ thuộc tham số

2 Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số

1 Tích phân xác định phụ thuộc tham số

2 Tích phân suy rộng phụ thuộc tham số

Hàm Beta, B(a, b), được định nghĩa bởi

Hàm Beta, B(a, b), được định nghĩa bởi

Một số tính chất của hàm Beta

Hàm Beta, B(a, b), được định nghĩa bởi

Một số tính chất của hàm Beta

Mối liên hệ giữa hàm Gamma và hàm Beta

Mối liên hệ giữa hàm Gamma và hàm Beta

Ví dụ 1. Tính các tích phân sau:

Ví dụ 1. Tính các tích phân sau:

You might also like