Cuc Tri

Cực trị không điều kiện Cực trị có điều kiện GTLN, GTNN của hàm hai biến
§5. CỰC TRỊ CỦA HÀM NHIỀU BIẾN
GV: Trịnh Thị Trang
Bộ môn Toán Giải tích - ĐHGTVT
Hà Nội - 2023
Trịnh Thị Trang (Khoa Khoa học Cơ bản) Chương 1. Hàm nhiều biến Hà Nội - 2023 1 / 21
Nội dung
1 Cực trị không điều kiện
2 Cực trị có điều kiện
3 GTLN, GTNN của hàm hai biến
1. Cực trị không điều kiện
Định nghĩa
Cho hàm số f (x, y ) xác định trong miền D ⊆ R2 . Ta nói hàm f (x, y ) đạt
cực đại (cực tiểu) tại điểm (x0 , y0 ) ∈ D nếu tồn tại một lân cận V của
(x0 , y0 ) sao cho
f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ) (f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 )) , ∀(x, y ) ∈ V ∩ D.
Điểm (x0 , y0 ) mà tại đó hàm f (x, y ) đạt cực đại hoặc cực tiểu được gọi
chung là điểm cực trị của hàm f (x, y ).
Bài toán 1
Cho hàm f (x, y ) xác định trên miền D ⊆ R2 . Tìm cực trị của hàm f (x, y ).
Bài toán 1
Bước 1. Giải hệ phương trình:

( 0
fx = 0,
0 ⇒ điểm dừng M0 (x0 , y0 ) ∈ D
fy = 0.
Bài toán 1
Bước 1. Giải hệ phương trình:

( 0
fx = 0,
0 ⇒ điểm dừng M0 (x0 , y0 ) ∈ D
fy = 0.
Bước 2. Tính các đạo hàm riêng cấp 2 tại M0 (x0 , y0 )

00 00 00
A = fx 2 (M0 ), B = fxy (M0 ), C = fy 2 (M0 ).
Bước 3.
Nếu B 2 − AC < 0 và A > 0 thì M0 (x0 , y0 ) là điểm cực tiểu,
fCT = f (x0 , y0 ).
Nếu B 2 − AC < 0 và A < 0 thì M0 (x0 , y0 ) là điểm cực đại,
fCĐ = f (x0 , y0 ).
Nếu B 2 − AC > 0 thì M0 (x0 , y0 ) không phải là điểm cực trị.
Nếu B 2 − AC = 0 thì chưa thể kết luận được.
Ví dụ 1
8 1
Tìm cực trị của hàm f (x, y ) = xy + + .
x y
Ví dụ 1
8 1
x y
Điều kiện: x 6= 0, y 6= 0.
Xét hệ phương trình
8

8 8
 
y = x 2
0 
fx = y −
 =0 y =
 
x2 ⇔ x42 ⇔ x = 0 (loại)
0 1 x
fy = x − 2 = 0
 x −

=0


y 64

x =4
1
⇒ Điểm dừng M(4, ).
2
Ví dụ 1
8 1
x y
Điều kiện: x 6= 0, y 6= 0.
8

8 8
 
y = x 2
0 
fx = y −
 =0 y =
 
x2 ⇔ x42 ⇔ x = 0 (loại)
0 1 x
fy = x − 2 = 0
 x −

=0


y 64

x =4
1
⇒ Điểm dừng M(4, ).
2
00 16 00 00 2
A = fx 2 = , B = fxy = 1, C = fy 2 = .
x3 y3
00 16 00 00 2
A = fx 2 = , B = fxy = 1, C = fy 2 = .
x3 y3
1 1
Tại điểm M(4, ): A = , B = 1, C = 16
2 4
2 1
Ta có B − AC = −3 < 0 và A > 0 nên điểm M(4, ) là điểm cực tiểu,
2
1
fCT = f (4, ) = 6.
2
Ví dụ 2
Tìm cực trị của hàm f (x, y ) = x 3 + y 3 − 15xy .
Ví dụ 2
x2

2

y = x y =
( 0 
fx = 3x 2 − 15y = 0
 
5 5
0 ⇔ 4 ⇔ x =0
fy = 3y 2 − 15x = 0  x
 − 5x = 0 

x =5

25
⇒ 2 điểm dừng M1 (0, 0), M2 (5, 5).
Ví dụ 2
x2

2

y = x y =
( 0 
fx = 3x 2 − 15y = 0
 
5 5
0 ⇔ 4 ⇔ x =0
fy = 3y 2 − 15x = 0  x
 − 5x = 0 

x =5

25
⇒ 2 điểm dừng M1 (0, 0), M2 (5, 5).
00 00 00
A = fx 2 = 6x, B = fxy = −15, C = fy 2 = 6y .
00 00 00
A = fx 2 = 6x, B = fxy = −15, C = fy 2 = 6y .
Tại M1 (0, 0): A = 0, B = −15, C = 0

Vì B 2 − AC = (−15)2 > 0 nên điểm M1 (0, 0) không phải là điểm cực
trị.
00 00 00
A = fx 2 = 6x, B = fxy = −15, C = fy 2 = 6y .
Tại M1 (0, 0): A = 0, B = −15, C = 0

Vì B 2 − AC = (−15)2 > 0 nên điểm M1 (0, 0) không phải là điểm cực
trị.
Tại M2 (5, 5): A = 30, B = −15, C = 30
Ta có B 2 − AC = (−15)2 − 302 < 0 và A > 0 nên M2 (5, 5) là điểm
cực tiểu, fCT = f (5, 5) = −125.
2. Cực trị có điều kiện
Bài toán 2
Tìm cực trị của hàm f (x, y ) với điều kiện ϕ(x, y ) = 0.
Phương pháp nhân tử Lagrange, gồm 4 bước:

Bước 1. Lập hàm Lagrange
L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).
trong đó λ là tham số chưa xác định (λ được gọi là nhân tử Lagrange).
Bài toán 2

L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).

Bước 2. Giải hệ phương trình sau để tìm điểm dừng:
 0 0 0
Lx = fx + λϕx = 0,

0 0
Ly = fy + λϕ0y = 0, ⇒ điểm dừng M0 (x0 , y0 ) ứng với λ0

ϕ(x, y ) = 0.

Bài toán 2

L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).

Bước 2. Giải hệ phương trình sau để tìm điểm dừng:
 0 0 0
Lx = fx + λϕx = 0,

0 0
Ly = fy + λϕ0y = 0, ⇒ điểm dừng M0 (x0 , y0 ) ứng với λ0

ϕ(x, y ) = 0.

Bước 3. Tính d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

00 00 00
d 2 L(x0 , y0 , λ0 ) = Lx 2 (x0 , y0 , λ0 )dx 2 +2Lxy (x0 , y0 , λ0 )dxdy +Ly 2 (x0 , y0 , λ0 )dy 2
trong đó dx, dy không đồng thời bằng 0 và thỏa mãn hệ thức
dϕ(x0 , y0 ) = ϕ0x (x0 , y0 )dx + ϕ0y (x0 , y0 )dy = 0.
Bước 3. Tính d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

00 00 00
d 2 L(x0 , y0 , λ0 ) = Lx 2 (x0 , y0 , λ0 )dx 2 +2Lxy (x0 , y0 , λ0 )dxdy +Ly 2 (x0 , y0 , λ0 )dy 2
trong đó dx, dy không đồng thời bằng 0 và thỏa mãn hệ thức
dϕ(x0 , y0 ) = ϕ0x (x0 , y0 )dx + ϕ0y (x0 , y0 )dy = 0.
Bước 4. Xét dấu d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

Nếu d 2 L(x0 , y0 , λ0 ) > 0 thì (x0 , y0 ) là điểm cực tiểu có điều kiện,
fCT = f (x0 , y0 ).
Nếu d 2 L(x0 , y0 , λ0 ) < 0 thì (x0 , y0 ) là điểm cực đại có điều kiện,
fCĐ = f (x0 , y0 ).
Ví dụ 3
Tìm cực trị của hàm f (x, y ) = x + 2y với điều kiện x 2 + y 2 = 5.
Ví dụ 3
Ta có ϕ(x, y ) = x 2 + y 2 − 5. Hàm Lagrange
L(x, y , λ) = x + 2y + λ(x 2 + y 2 − 5).
Ví dụ 3
Ta có ϕ(x, y ) = x 2 + y 2 − 5. Hàm Lagrange
L(x, y , λ) = x + 2y + λ(x 2 + y 2 − 5).

1 1
 
 0 x =− x =−
Lx = 1 + 2λx = 0
 
 
 2λ 
 2λ
1 1
 
0
Ly = 2 + 2λy = 0 ⇔ y =− ⇔ y =−

 2  λ  λ
x + y2 − 5 = 0  1 + 1 =5 λ = ± 1

 

 
4λ2 λ2 2
1 1
⇒ 2 điểm dừng: M1 (−1, −2) ứng với λ = và M2 (1, 2) ứng với λ = − .
2 2
00 00 00
Lx 2 = 2λ, Lxy = 0, Ly 2 = 2λ.
Do đó
d 2 L = 2λdx 2 + 2λdy 2 .
00 00 00
Lx 2 = 2λ, Lxy = 0, Ly 2 = 2λ.
Do đó
d 2 L = 2λdx 2 + 2λdy 2 .
1
Tại M1 (−1, −2) ứng với λ = :
2
1
d 2 L(−1, −2, ) = dx 2 + dy 2 > 0
2
⇒ M1 (−1, −2) là điểm cực tiểu có điều kiện, fCT = f (−1, −2) = −5.
00 00 00
Lx 2 = 2λ, Lxy = 0, Ly 2 = 2λ.
Do đó
d 2 L = 2λdx 2 + 2λdy 2 .
1
Tại M1 (−1, −2) ứng với λ = :
2
1
d 2 L(−1, −2, ) = dx 2 + dy 2 > 0
2
⇒ M1 (−1, −2) là điểm cực tiểu có điều kiện, fCT = f (−1, −2) = −5.
1
Tại M2 (1, 2) ứng với λ = − :
2
1
d 2 L(1, 2, − ) = −dx 2 − dy 2 < 0
2
⇒ M2 (1, 2) là điểm cực đại có điều kiện, fCĐ = f (1, 2) = 5.
3. Giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất của hàm hai biến
Bài toán 3
Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm liên tục z = f (x, y ) trên
miền đóng và bị chặn D.
Thực hiện các bước sau:

Bước 1. Tìm các điểm dừng trong miền D, tính giá trị của hàm số tại các
điểm dừng đó.
Cụ thể, ta giải hệ phương trình
( 0
fx = 0,
0 ⇒ M0 (x0 , y0 )
fy = 0.
Nếu M0 (x0 , y0 ) ∈ D thì tính f (x0 , y0 ).
Bước 2. Tìm các điểm dừng trên biên của miền D, tính giá trị của hàm
số tại các điểm dừng đó.
Chú ý: Để tìm điểm dừng trên biên, ta có thể thực hiện giống như bài toán
cực trị có điều kiện với điều kiện chính là phương trình xác định biên của
miền D.
miền D.
Bước 3. Nếu biên của miền D bao gồm nhiều đường hợp thành thì tính
giá trị của hàm số tại các giao điểm của các phần biên.
miền D.
Bước 3. Nếu biên của miền D bao gồm nhiều đường hợp thành thì tính
giá trị của hàm số tại các giao điểm của các phần biên.
Bước 4. So sánh các giá trị tính được ở các bước trên, suy ra GTLN và
GTNN.
Ví dụ 4
2 2
Tìm GTLN,
2 2 2
y ) = x − y trên miền
GTNN của hàm f (x,
D = (x, y ) ∈ R : x + y ≤ 9 .
Ví dụ 4
2 2
Tìm GTLN,
2 2 2
y ) = x − y trên miền
GTNN của hàm f (x,
D = (x, y ) ∈ R : x + y ≤ 9 .
( 0 (
fx = 2x = 0 x =0
0 ⇒
fy = −2y = 0 y =0
Ta có M0 (0, 0) ∈ D, f (0, 0) = 0.
( 0 (
fx = 2x = 0 x =0
0 ⇒
fy = −2y = 0 y =0
Ta có M0 (0, 0) ∈ D, f (0, 0) = 0.
Tìm các điểm dừng trên biên x 2 + y 2 = 9. Lập hàm Lagrange
L(x, y , λ) = x 2 − y 2 + λ(x 2 + y 2 − 9).
( 0 (
fx = 2x = 0 x =0
0 ⇒
fy = −2y = 0 y =0
Ta có M0 (0, 0) ∈ D, f (0, 0) = 0.
Tìm các điểm dừng trên biên x 2 + y 2 = 9. Lập hàm Lagrange
L(x, y , λ) = x 2 − y 2 + λ(x 2 + y 2 − 9).
Giải hệ
 0 
Lx = 2x + 2λx = 0
 x(1 + λ) = 0 (1)

0
Ly = −2y + 2λy = 0 ⇔ y (λ − 1) = 0 (2)

 2 
x + y2 − 9 = 0
 2
x + y 2 = 9 (3)
Từ (1) ⇒ x = 0 hoặc λ = −1
(3)
- Với x = 0 =⇒ y = ±3 =⇒ M1 (0, 3), M2 (0, −3).
(2) (3)
- Với λ = −1 =⇒ y = 0 =⇒ x = ±3 =⇒ M3 (3, 0), M4 (−3, 0).
Như vậy, trên biên có 4 điểm dừng:
M1 (0, 3), M2 (0, −3), M3 (3, 0), M4 (−3, 0). Ta có
f (0, 3) = f (0, −3) = −9, f (3, 0) = f (−3, 0) = 9.
(3)
- Với x = 0 =⇒ y = ±3 =⇒ M1 (0, 3), M2 (0, −3).
(2) (3)
- Với λ = −1 =⇒ y = 0 =⇒ x = ±3 =⇒ M3 (3, 0), M4 (−3, 0).
Như vậy, trên biên có 4 điểm dừng:
M1 (0, 3), M2 (0, −3), M3 (3, 0), M4 (−3, 0). Ta có
f (0, 3) = f (0, −3) = −9, f (3, 0) = f (−3, 0) = 9.
So sánh các giá trị tìm được suy ra
fmax = f (3, 0) = f (−3, 0) = 9, fmin = f (0, 3) = f (0, −3) = −9.
Ví dụ 5
Tìm GTLN, GTNN của hàm f (x, y ) = x 2 + 3y 2 + x − y trên miền đóng D
giới hạn bởi các đường x = 1, y = 1, x + y = 1.
Ví dụ 5
Tìm GTLN, GTNN của hàm f (x, y ) = x 2 + 3y 2 + x − y trên miền đóng D
giới hạn bởi các đường x = 1, y = 1, x + y = 1.

x = − 1
( 0 
fx = 2x + 1 = 0 2
0 ⇒ 1
fy = 6y − 1 = 0 y =

6
1 1
Ta có M0 (− , ) ∈
/ D.
2 6

x = − 1
( 0 
fx = 2x + 1 = 0 2
0 ⇒ 1
fy = 6y − 1 = 0 y =

6
1 1
Ta có M0 (− , ) ∈ / D.
2 6
Tìm các điểm dừng trên biên của miền D:
- Khi x = 1, 0 < y < 1 :
0 1
f (1, y ) = 3y 2 − y + 2 ⇒ fy = 6y − 1 = 0 ⇔ y =
6
1 1 23
⇒ điểm dừng (1, ), f (1, ) = .
6 6 12

x = − 1
( 0 
fx = 2x + 1 = 0 2
0 ⇒ 1
fy = 6y − 1 = 0 y =

6
1 1
Ta có M0 (− , ) ∈ / D.
2 6
Tìm các điểm dừng trên biên của miền D:
- Khi x = 1, 0 < y < 1 :
0 1
f (1, y ) = 3y 2 − y + 2 ⇒ fy = 6y − 1 = 0 ⇔ y =
6
1 1 23
⇒ điểm dừng (1, ), f (1, ) = .
6 6 12
- Khi y = 1, 0 < x < 1 :
0 1
f (x, 1) = x 2 + x + 2 ⇒ fx = 2x + 1 = 0 ⇔ x = − (loại).
2
- Khi x + y = 1 ⇔ y = 1 − x, 0 < x < 1 :
f (x, 1 − x) = x 2 + 3(1 − x)2 + x − (1 − x) = 4x 2 − 4x + 2

0 1
⇒ fx = 8x − 4 = 0 ↔ x =
2
1 1 1 1
⇒ điểm dừng ( , ), f ( , ) = 1.
2 2 2 2
- Khi x + y = 1 ⇔ y = 1 − x, 0 < x < 1 :
f (x, 1 − x) = x 2 + 3(1 − x)2 + x − (1 − x) = 4x 2 − 4x + 2

0 1
⇒ fx = 8x − 4 = 0 ↔ x =
2
1 1 1 1
⇒ điểm dừng ( , ), f ( , ) = 1.
2 2 2 2
Giao điểm của các phần biên là (1, 0), (0, 1), (1, 1). Ta có
f (1, 0) = 2, f (0, 1) = 2, f (1, 1) = 4.
- Khi x + y = 1 ⇔ y = 1 − x, 0 < x < 1 :
f (x, 1 − x) = x 2 + 3(1 − x)2 + x − (1 − x) = 4x 2 − 4x + 2

0 1
⇒ fx = 8x − 4 = 0 ↔ x =
2
1 1 1 1
⇒ điểm dừng ( , ), f ( , ) = 1.
2 2 2 2
Giao điểm của các phần biên là (1, 0), (0, 1), (1, 1). Ta có
f (1, 0) = 2, f (0, 1) = 2, f (1, 1) = 4.
So sánh các giá trị tìm được, suy ra

1 1
fmax = f (1, 1) = 4, fmin = f ( , ) = 1.
2 2

Cuc Tri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Cuc Tri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cực trị không điều kiện Cực trị có điều kiện GTLN, GTNN của hàm hai biến

§5. CỰC TRỊ CỦA HÀM NHIỀU BIẾN

GV: Trịnh Thị Trang

Bộ môn Toán Giải tích - ĐHGTVT

1 Cực trị không điều kiện

2 Cực trị có điều kiện

3 GTLN, GTNN của hàm hai biến

1. Cực trị không điều kiện

f (x, y ) ≤ f (x0 , y0 ) (f (x, y ) ≥ f (x0 , y0 )) , ∀(x, y ) ∈ V ∩ D.

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

Bước 1. Giải hệ phương trình:

1. Cực trị không điều kiện

Bước 1. Giải hệ phương trình:

Bước 2. Tính các đạo hàm riêng cấp 2 tại M0 (x0 , y0 )

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

Xét hệ phương trình

⇒ 2 điểm dừng M1 (0, 0), M2 (5, 5).

1. Cực trị không điều kiện

Xét hệ phương trình

⇒ 2 điểm dừng M1 (0, 0), M2 (5, 5).

1. Cực trị không điều kiện

1. Cực trị không điều kiện

Tại M1 (0, 0): A = 0, B = −15, C = 0

1. Cực trị không điều kiện

Tại M1 (0, 0): A = 0, B = −15, C = 0

2. Cực trị có điều kiện

Phương pháp nhân tử Lagrange, gồm 4 bước:

L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).

trong đó λ là tham số chưa xác định (λ được gọi là nhân tử Lagrange).

2. Cực trị có điều kiện

Phương pháp nhân tử Lagrange, gồm 4 bước:

L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).

trong đó λ là tham số chưa xác định (λ được gọi là nhân tử Lagrange).

2. Cực trị có điều kiện

Phương pháp nhân tử Lagrange, gồm 4 bước:

L(x, y , λ) = f (x, y ) + λϕ(x, y ).

trong đó λ là tham số chưa xác định (λ được gọi là nhân tử Lagrange).

2. Cực trị có điều kiện

Bước 3. Tính d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

trong đó dx, dy không đồng thời bằng 0 và thỏa mãn hệ thức

dϕ(x0 , y0 ) = ϕ0x (x0 , y0 )dx + ϕ0y (x0 , y0 )dy = 0.

2. Cực trị có điều kiện

Bước 3. Tính d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

trong đó dx, dy không đồng thời bằng 0 và thỏa mãn hệ thức

dϕ(x0 , y0 ) = ϕ0x (x0 , y0 )dx + ϕ0y (x0 , y0 )dy = 0.

Bước 4. Xét dấu d 2 L(x0 , y0 , λ0 )

2. Cực trị có điều kiện

2. Cực trị có điều kiện

Ta có ϕ(x, y ) = x 2 + y 2 − 5. Hàm Lagrange

L(x, y , λ) = x + 2y + λ(x 2 + y 2 − 5).

2. Cực trị có điều kiện

Ta có ϕ(x, y ) = x 2 + y 2 − 5. Hàm Lagrange

L(x, y , λ) = x + 2y + λ(x 2 + y 2 − 5).

Xét hệ phương trình

2. Cực trị có điều kiện