Ara Telletxea Obeso

IRUNGO ARKAISMOA HEDADURA MENDEBAL- EH ERDIALDE EH ERDIALDEKO EKIALDE ZABLEKO NAFARRERAREN ESKUALDEKO
EUSKARA K ÑABARREKO ERDIALDEKO ZABALEKO EZAUGARRIAK EZAUGARRIAK EZAUGARRIAK EZAUGARRIAK
EZAUGARRIAK EZAUGARRIAK EZAUGARRIAK (BIDASOAKOAK)

ALDERDI [j] ahoskera d > r bilakaera birian a+a> -a i__+v arteko [j] e->i- eta bi bokalok au> a nak
FONIKOA ‘Yuan zan’ ‘bidean’ arrautzak tankerako epentesiak: nahastea. itxera ‘etxera
r> d bilakaera ogiya ‘ogiya’ biarrian ‘beharrean ‘aw’ diptongoa
l, n, r ondoren murriztea arpegia
-oa> -ua tontua tz,ts hitzak z- > tx Hitz hasieran Inoiz pluraleko lehen ‘aurpegi’
‘tontoa’ batzerakoan ere afrikatzea txurruta graduko erakusleetan au > o
tzituen ‘zurruta’ ‘ook’ ‘hauek’ (EHHA;
-it > -itt palatalizazioa 1663)
v edo diptongoen
aurretik bittartian Posesiboetan eu > e
‘baitartean’ bilakatzen da ‘neretzat’
l>ll mutill ‘mutil’
t>tt Bizittu ‘bizitu Hitz hasierako oa-
d>dd minddunak diptongoa izan litekeela, eta
‘mindunak’ batzuetan oa- > goa- > gua-
s>x aixa ‘aise’ [gwa-] ‘guazen’
-in palatalizazioa: Sinkopa: paatzen ‘pagatzen’
erriakiñ ‘erriarekin’
-r(t)z- ‘bertze ‘
-z txistukariaren
afrikazioa:tzuten Bi bokalen arteko
‘zuten’ esantziyon kontsonantea galtzearen
‘esanzion’ ondorioz sortutako bokal
luzeak ‘alleetu ‘
e + a, e, o > i
disimilazioa itxian sinkopa: atratzeko
‘etxean’ ‘ateratzeko’
o + a, e, o > u
jangoikuak
‘jangoikoak’

IZENAREN Erdal -(i)ón > -oi & -gatik nagusitu Erdialdeko hizkeretan ‘Beren’ forma berria Izenordain posesiboetan Datiboan -aki eta
MORFOLO -on mantoi ‘manton’ da erdialde -tika agertzen da; ‘beren’ (EHHA; 1708) ‘nere’ gisakoak ageri da -akeri aldaerak
GIA zbalean halaber, horietan ‘nere’ sorgiñakeri ‘sorginei’
-a itsatsia galtzea: ‘ayengatik’ oinarritutako -tikan
bi arrautza ‘sakelatikan’ Lehen graduko erakusleak Datibo epentesidunak
Ablatiboko -tik ‘au’ ‘ok’ eta erakusle erakusle singularretan
itxetik ‘etxetik ‘Zein’ galdetzailea pluraka ‘aik’(EHHA; 1663) eta kontsonantez
Pertsonen galdea bukatutako
-kin morfema egiteko zein nor -tzat morfema destinatiboan hitzoinetan bateri
soziatiboan beharrean ‘zein’ ‘neretzat’ ‘bati’
‘bereinkatuakiñ’ (EHHA; 1720)
Ablatibo pluraleko eta -an genitibo eta
haiek da 3. mugagabeko morfemak destinatibo
mailako -tatik ‘urtetatik ‘ singularrerako ogiyan
erakusle ‘ogiaren’
plurala: ayekin Muga-adlatibo kasua -raino
‘gerriraño’ -ikan pleonastikoa
Ablatiboan,
motibatiboan,
-keria atzizkian berezko -a partitiboan,
ren egonkortasun eza partizipioan, perpaus
‘sorgiñeikeri’ osagarrietan eta modu
denborazkoetan
andikan ‘handik’
Hitzoinen bukaerako
u/o eta i/e nahasketak
diro ‘diru’
 Ara Telletxea Obeso
ADITZ -Etorkizuneko -tu aditzak ez ‘Joan’ aditzaren -a- nagusi iraganeko
NAGUSIAR aditzen forma direnean -tze erabilera berezia trinkoetan
EN beti -ko/-go: joango partizipio ‘bazijuan’ orainaldian zabillen ‘zebilen’
MORFOLO burutugabea (EHHA; 1408)
etortzen Posible izan
GIA Partizipio analogikoak perifrasia’ etzen
-V + tzen: ‘Bizittu’ posible barkatzia’
ateitzen
-itzen: ateitzen
N-N-N saileko
eta trinkoen -tutako: lapurtutako
hiato
alokutiboetako
3. pertsonetan z-
‘zioten’
‘Etori’ aditzaren
erabilera
perifrastikoa
‘etorri yaiz’

ADITZ Z- iraganaren Edun-en det -an -te nor saileko -zki pluralgilea nor-nori ‘Etorri’ aditzaren oraineko 2. pertsona singularreko y- N-NK saileko
LAGUNTZ morfema gisa ‘det’prestigioagatik iraganean: 2. pertsona eta nor nori nork en adizki trinko aurrizkia ‘yaiz’ adizkietan -au- & -a-
AILEAREN zuen iruneera (EHHA; 1326) joantzan pluralean emantzizkitten puntukarietan joko ‘haiz’(EHHA; 1274) erroak naute
MORFOLO ‘zaudezten’ perifrastikora jo da,
(h)eldu izan ibiltzen da Sinkretismoa,
GIA analogia eta
‘eldu den’ (EHHA; 1423)
sail-aldaketak adizki
-u- erroa edun aditzean iragankorretan N-N-N
‘dut’ (EHHA; 1326) sailean Nork
pluraleko lehenbiziko
3. pertsona plurala pertsonan berezko
adierazteko-ote partikula adizkiekin batera
diyote ‘diote’ (EHHA; 1378) erakistentzigun
-te morfema pluraleko 3.
pertsonan ‘Badute’
(EHHA; 1437)

SINTAXIA ‘Egin’ aditza ‘Edo’ partikularen Perpaus neutoetan, ezer ‘Edo’ juntagailu
indargarri gisa erabilera hautakarietan nabarmendu nahi ez hautakaria Juntaduran
‘eintzuen’ ‘edo’ denean, ba- erasten zaio ‘ero’ aldaera
aditzari: ‘bazittuen’
-al partikularen
erabilera ‘ez al dakizu’

LEXIKOA asko, aurre, atze bukatzen (ez amaitzen), erran ‘esan’, barren ‘barru’
bakotxa ‘bakoitza korrika 'lasterka', deus ‘ezer’ (EHHA 1743),
(EHHA 1267) lapurtu 'ostu’ ezkila ‘kanpaia’, heldu da
‘dator (EHHA 1419)

ALDAERA esan, ondo, oain bezela, bezela , eder arropa, betti ‘behera’, biño ’baina’, solastu ‘hitz farra 'barre’(EHHA;
FONIKOAK dena, erdaraz, egin’ (EHHA; 2112) 2311)
euskaraz, goitti ‘gora’,
lenbizi ‘lehenengo’, deus
‘ezer’(EHHA; 1743) guziyak
‘guztiak’(EHHA; 1717),
apaiz (ez apez)(EHHA;
2530),