PHÒNG NGỪA CÁC BỆNH RĂNG MIỆNG

Mục tiêu bài giảng:

1. Trình bày được các biện pháp dự phòng bệnh sâu răng
2. Nêu được các biện pháp dự phòng bệnh nha chu
3. Trình bày được các triệu chứng phát hiện sớm và dự phòng bệnh ung thư
miệng
I. BỆNH SÂU RĂNG
1.1 Các quan niệm bệnh sâu răng hiện nay:
Theo Keys sâu răng là sự kết hợp của 4 yếu tố chính:vât chủ và răng, vi khuẩn,
th ức ăn (đường bột) và thời gian đủ để gây sâu răng.

Răng
Bột đường

SR

Vi khuẩn

Thời gian

Sơ đồ Keyes
Theo quan nieäm hieän nay, saâu raêng laø beänh ña yeáu toá Ngoaøi caùc yeáu toá
quan troïng trong voøng troøn Keyes, saâu raêng laø keát quaû cuûa söï maát caân
baèng giöõa caùc yeáu toá baûo veä vaø beänh lyù. Trong miệng men răng chịu tác
dụng của hai phản ứng trái ngược nhau là phản ứng mất khoáng và phản ứng tái
khoáng. Hiện tượng này xảy ra liên tục. Khi cán cân nghiêng về các yếu tố bảo vệ,
sự tái khoáng diễn ra, khi cán cân nghiêng về các yếu tố bệnh lý, hiện tượng mất
khoáng xảy ra, và nếu không được kiểm soát, lỗ sâu hình thành.
.
 Yếu tố bảo vệ:
Lưu lượng và thành phần nước bọt
Fluor và sự tái khoáng hoá
Yếu tố bệnh lý : - Chất kháng khuẩn :
- Vi khuẩn tạo axit chlorexidine, Xylitol
- Chế đô ăn nhiều
carbonhydrate
- Lưu lượng nước bọt và
chức năng thấp

Không sâu răng

Sâu răng

Sơ đồ sự cân bằng giữa yếu tố bảo vệ và bệnh lý trong bệnh sâu răng

1.2 Các yêú tố nguy cơ của bệnh sâu răng:

1.2.1 Yeáu toá sinh hoïc
Maûng baùm :
Maûng baùm ñöôïc lieân tuïc laáy ñi bôûi quaù trình chaûi raêng nhöng noù seõ
ñöôïc taùi taïo trôû laïi sau vaøi phuùt. Löôïng maûng baùm treân raêng caøng
nhieàu löôïng vi khuaån tích tuï caøng lôùn, khaû naêng sinh axít laøm giaûm pH
nöôùc boït caøng cao, nguy cô saâu raêng cao. Lôùp maûng baùm coù khuynh
höôùng taïo thaønh vaø tröôûng thaønh ôû moät soá vò trí treân raêng nhaèm
traùnh khoûi nhöõng hoaït ñoäng gaây moøn cô hoïc cuûa löôõi, maù, baøn
chaûi…nhö maët tieáp giaùp, hoá raõnh cuûa raêng.
Vi khuaån:
Saâu raêng laø beänh nhieãm khuaån, söï laây nhieãm ñöôïc truyeàn töø meï
sang con qua caùc haønh vi nhö hoân, môùm thöùc aên cho con, duøng chung
muoãng… Möùc ñoä vi khuaån ôû meï caøng lôùn, soá löôïng vi khuaån laây
truyeàn caøng lôùn. Moät soá yeáu toá coù theå thuùc ñaåy vieäc truù nguï sôùm
vaø maät ñoä cao cuûa vi khuaån ôû treû: cheá ñoä aên nhieàu carbonhydrate,
ngaäm keïo, nöôùc traùi caây, nöôùc ngoït, suy dinh döôõng baøo thai coù theå
gaây thieåu saûn men vaø coù nguy cô saâu raêng sôùm.
Nöôùc boït:
Chöùc naêng phoøng ngöøa saâu raêng quan troïng nhaát laø laøm saïch cô hoïc
caùc maûnh vuïn thöùc aên vaø cung caáp heä thoáng ñeäm oån ñònh pH cuûa
moâi tröôøng mieäng, cung caáp caùc yeáu toá caàn thieát (ion calcium,
phosphate) cho quaù trình taùi khoaùng cuûa men raêng. Ngoaøi ra, trong nöôùc
boït coù chöùa moät soá yeáu toá kieåm soaùt vi khuaån qua
IgA( immunological), enzyme, peptide…
1.2.2 Thoùi quen vaø haønh vi :
Yeáu toá veà haønh vi ñoùng vai troø quan troïng trong caùc yeáu toá nguy cô
gaây saâu raêng. Yeáu toá haønh vi bao goàm:
Cheá ñoä aên vaø saâu raêng
Cheá ñoä aên coù ñöôøng vaø chaát carbohydrate: nguy cô maéc beänh saâu
raêng cao ôû nhöõng treû coù soá laàn tieâu thuï ñöôøng cao. Sự leân men ñöôøng
töø söï bieán döôõng cuûa vi khuaån daãn ñeán tình traïng pH môi trường miệng
thaáp xuoáng ñeán ≤ 5. Khi ñöôøng ñöôïc tieâu thuï hết vaø nöôùc boït ñuû ñeå
trung hoaø axít, saâu raêng khoâng xaûy ra.
Söû duïng fluor :
Vieäc söû duïng fluor thöôøng xuyeân ñeå ñaït ñöôïc noàng ñoä thaáp lyù
töôûng tích chöùa trong nöôùc boït coù hieäu quaû trong vieäc ngaên chaën söï
khôûi phaùt vaø tieán trieån cuûa beänh saâu raêng.
Vieäc chaûi raêng vôùi kem ñaùnh raêng 2 laàn ngaøy giuùp tích tröõ fluor
trong nöôùc boït. Fluor trong nöôùc uoáng cung caáp yeáu toá khaùng khuaån.
Ngoaøi ra caùc saûn phaåm fluor khaùc neáu söû duïng hôïp lyù gia taêng khaû
naêng phoøng beänh saâu raêng: gel fluor, suùc mieäng fluor
Thoùi quen chaêm soùc raêng mieäng: bao goàm caùc yeáu toá nhö soá laàn chaûi
raêng, chaûi raêng ngay sau khi aên, khaùm raêng mieäng ñònh kyø…
- Vieäc tuaân thuû khaùm raêng mieäng ñònh kyø seõ giuùp phaùt hieän
caùc toån thöông saâu raêng sôùm, ñieàu trò thích hôïp seõ giuùp söõa
chöõa ñöôïc toån thöông saâu raêng baèng caùc bieän phaùp gia taêng söï
taùi khoaùng.
- Tình traïng beänh toaøn thaân moät soá beänh toaøn thaân giaùn tieáp aûnh
höôûng ñeán tieán trình saâu raêng nhö :
- Beänh tieåu ñöôøng khoâng kieåm soaùt coù theå gaâyï giaûm löu löôïng
nöôùc boït luùc nghæ cuõng nhö luùc kích thích. Vieäc kieåm soaùt
ñöôøng huyeát keùm coù theå gaây ña nieäu daãn ñeán roái loaïn caân
baèng dòch cô theå vaø maát nöôùc. Khi beänh keùo daøi, coù söï xaâm
nhaäp cuûa caùc lympho baøo vaøo tuyeán nöôùc boït lôùn daãn ñeán
laøm giaûm löu löôïng nöôùc boït.
- Vieäc söû duïng moät soá thuoác coù theå gaây giaûm tieát nöôùc boït:
thuoác haï aùp, an thaàn...
- Xaï trò vuøng ñaàu-maët-coå coù theå phaù huûy moät soá tuyeán nöôùc
boït
1.2.3 Yeáu toá kinh teá-xaõ hoäi
Yeáu toá kinh teá-xaõ hoäi vaø moâi tröôøng coù aûnh höôûng lôùn ñoái vôùi
söùc khoûe raêng mieäng. Döõ lieäu töø nhieàu nghieân cöùu cho thaáy coù moái
lieân quan nghich giöõa tình traïng KT-XH vôùi tyû leä hieän maéc vaø môùi
maéc cuûa beänh taät: khi ñieàu kieän KT-XH taêng, tình traïng beänh taät giaûm.
1.3 Phòng ngừa và kiểm soát bệnh sâu răng:
 1.3.1 Kiểm soát mảng bám: nhằm giảm số lượng vi khuẩn
- Chaûi raêng ñuùng caùch giuùp laáy ñi maûng baùm vi khuaån ñeå laïi beà
maët raêng saïch.. Chaûi raêng phaûi thöïc hieän ñaày ñuû caùc maët raêng ñeå
coù theå loaïi tröø maûng baùm. Chaûi raêng nhieàu laàn/ngaøy nhöng khoâng
ñuùng caùch, hieäu quaû phoøng beänh seõ khoâng ñaït ñöôïc.
- Soá laàn chaûi raêng: theo caùc taùc giaû chaûi raêng ít nhaát 2 laàn/ngaøy
vôùi kem ñaùnh raêng coù fluor giuùp cung caáp fluor tích tröõ treân beà maët
raêng. Chaûi raêng tröôùc khi ñi nguû laø ñaëc bieät quan troïng vì trong khi nguû
löu löôïng nöôùc boït ít ñi, vaø khaû naëng ñeäm cuõng giaûm.
- Sử dụng chỉ nha khoa làm sạch vùng kẻ răng, nơi bàn chải không thể đến
đuợc.
- Sau bữa ăn dùng các loại thức ăn có nhiều chất xơ như rau quả tươi để gia
tăng sự làm sạch răng tự nhiên.
1.3.2 Kiểm soát chế độ ăn nhiều đường bột:
- Hạn chế ăn quà vặt, thức ăn ngọt giữa các bữa ăn. Thức ăn ngọt dễ dính bám
lâu trên răng dễ gây sâu răng hơn. Nên ăn thức ăn nhiều chất bột đường vào các
bữa ăn chính, tránh ăn nhiều bữa.
- Chải răng ngay sau ăn, và trước khi ngủ. Kiểm soát các thói quen ăn ngọt
trước khi ngủ của trẻ em. Đối với trẻ bú bình về đêm cần cho trẻ uống nước, súc
miệng ngay sau đó.
1.3.3. Tăng cường sức đề kháng của răng:
- Cung cấp fluor đầy đủ cần thiết cho tiến trình tái khoáng dưới nhiều hình thức:
+ Cá nhân:
- Chải răng với kem đánh răng có fluor giúp duy trì nồng độ fluor thấp
thúc đẩy cho tiến trình tái khoáng men răng.
- Đối với trẻ có đa sâu răng cần tăng cường các biện pháp bôi fluor tại
chỗ ( thực hiện bởi nha sĩ), uống viên fluor..
+ Các chương trình cộng đồng:
- Fluor hoá nước máy: chi phí thấp, hiệu quả cho cả cộng đồng. Hiện
nay có 2 thành phố có fluor hoá nước máy là Thành phố Hồ Chí
Minh và Thành phố Biên Hoà.
- Súc miệng với nước fluor: hiện đang được áp dụng cho tất cả các học
sinh Tiểu học. Đây là một trong những nội dung của chương trình
Nha học đường. Fluor được sử dụng với nồng độ NaF 0,2% súc
miệng mỗi tuần 1 lần.
- Muối fluor: biện pháp hữu hiệu cho các vùng không có nước máy.
1.3.4 Khám răng niệng định kỳ:
- Thực hiện 6 tháng/ lần giúp phát hiện sâu răng sớm nhằm đưa ra các biện pháp
dự phòng và điều trị thích hợp.
- Đối với trẻ em có thể áp dụng biện pháp sealant trám bít hố rãnh cho các răng
cối mới mọc. Đây là biện pháp giúp ngăn ngừa sự lắng đọng thức ăn và các hoạt
động sinh axít của vi khuẩn.
II. BỆNH NHA CHU
2.1 Quan niệm về bệnh nha chu:
Beänh nha chu laø moät trong hai beänh thöôøng gaëp nhaát trong coäng
ñoàng ôû caùc nöôùc treân theá giôùi vôùi tyû leä hieän maéc raát cao. Caùc
coâng boá gaàn ñaây cuûa TCYTTG cho thaáy tyû leä beänh vaø ñoä traàm troïng
cuûa noù cao trong nhoùm ngöôøi lôùn tuoåi khi so saùnh vôùi ñoä tuoåi treû hôn.
Beänh nha chu laø tieán trình vieâm xaûy ra ôû moâ xung quanh raêng ñaùp
öùng laïi söï tích tuï cuûa vi khuaån trong caùc maûng baùm raêng. Beänh nha chu
laø beänh nhieãm khuaån, vi khuaån trong maûng baùm laø taùc nhaân gaây
vieâm nöôùu (Loe, Thelaid vaø Jensen, 1965) vaø nhieàu daïng vieâm nha chu
khaùc nhau (Haffajee vaø Socransky, 1994; Listgaten, 1994; Moore vaø Moore,
1994). Tuy nhieân, tình traïng vieâm nöôùu coù quan heä raát chaët vôùi vi
khuaån taïi choã vaø möùc ñoä cuûa maûng baùm. Trong khi ñoù, moái quan heä
giöõa vi khuaån sinh beänh vaø beänh vieâm nha chu phöùc taïp hôn
Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây chöùng toû raèng: vi khuaån cö truù taïi choã laø
ñieàu kieän caàn nhöng chöa ñuû gaây beänh vieâm nha chu (Beck 1990,1992;
Offerbacher,1996). Döôùi aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp cuûa vi
khuaån cuøng vôùi söï phaûn öùng cuûa kyù chuû, söï phaù huûy moâ nha chu coù
theå xaûy ra
2.2. Các yếu tố nguy cơ:
2.2.1 Mảng bám, vi khuaån vaø tình traïng veä sinh raêng mieäng
- Khoảng 2 giờ sau khi chải sạch, màng bám bắt đầu xuất hiện trên bề mặt
răng và sau đó mãng bám được thành lập.
- Sau khi lấy sạch, mãng bám thành lập một cách chậm chạp trong 3 ngày
đầu. Sau đó tăng nhanh và đạt khối lượng nhiều nhất vào ngày th ứ 7
Trong khi tình traïng VSRM keùm coù lieân quan ñeán tình traïng vieâm
nöôùu, caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng ít coù baèng chöùng cho thaáy coù moái
lieân quan giöõa tình traïng VSRM keùm vaø beänh vieâm nha chu. Tình traïng
VSRM coù theå aûnh höôûng ñeán coäng ñoàng vi khuaån trong tuùi nha chu
nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán söï ñaùp öùng cuûa kyù chuû. Caùc nhoùm vi
khuaån gram aâm ñöôïc tìm thaáy coù lieân heä vôùi beänh nha chu laø
Actinomyces actinomycetemcomitans (Aa), Bacteroides forsythus (Bf) (now
Tannerella forsythensis), Porphyromonas gingivalis (Pg), Prevotella intermedia
(Pi), Fusobacterium nucleatum, Campylobacter rectus, and Treponema denticola
2.2.2 Sức đề kháng của ký chủ
Theo các khảo sát dịch tể học và các nghiên cứu trong hai thập niên qua cho
thấy có nhiều dạng bệnh nha chu với các dấu chứng lâm sàng khác nhau, tỷ lệ,
diễn tiến bệnh phản ảnh sự khác nhau nhiều giữa các yếu tố gây bệnh và sức
đề kháng của ký chủ. Có nhiều nghiên cứu nhưng đến nay vẫn chưa có biện
pháp hay kỹ thuật thích hợp để nhận ra trong cộng đồng ai là người có nguy
cơ sẽ bị nha chu viêm phá hủy trong tương lai.
2.3 Kiểm soát và dự phòng bệnh nha chu
2.3.1 Làm sạch mãng bám
 Lấy sạch mãng bám bằng phương pháp cơ học là chải răng vẫn còn là nền
tảng cơ bản cho việc kiểm soát và dự phòng bệnh nha chu.
Biện pháp dự phòng sơ khởi của bệnh nha chu là làm sạch mãng bám trước
khi mãng bám trưởng thành đủ gây bệnh nha chu. Mãng bám trên nướu có thể
kiểm soát và lấy đi dễ dàng bằng biện pháp chải răng, trong khi đó, mãng bám
dưới nướu hay vôi răng cần phải có sự can thiệp điều trị của bác sĩ hay nhân
viên nha khoa.
Kiểm soát mãng bám để phòng ngừa và kiểm soát bệnh nha chu gồm:
- Mỗi cá nhân tự chải sạch răng.
- Bác sĩ và nhân viên nha khoa lấy sạch vôi răng và mãng bám bằng
phương pháp cơ học.
- Biện pháp hóa trị liệu kiểm soát mãng bám.
Cá nhân tự kiểm soát, chăm sóc vệ sinh răng miệng là chìa khóa của sức khỏe
nha chu.Giữ sạch răng miệng bằng biện pháp chải răng với các loại bàn chải
và làm sạch kẽ răng như: bàn chải kẽ răng, chỉ nha khoa, tăm xỉa răng
Mục đích của việc chải răng
- Lấy sạch và làm xáo trộn sự thành lập mãng bám.
- Làm sạch răng bằng cách lấy sạch mản vụn thức ăn và vết dính.
- Kích thích mô nướu.
- Áp fluoride tại chỗ của kem đánh răng.
Các biện pháp làm sạch vùng kẽ răng
Sử dụng chỉ nha khoa:
- Giảm mãng bám tại kẽ răng.
- Làm láng mặt bên.
- Xoa nắn gai nướu.
- Giúp xác nhận vôi nướu, miếng trám dư, xoang sâu,…
Chỉ nha khoa gồm nhiều sợi nhỏ làm bằng chất nylon, kết dính nhau
bằng kéo hoặc bằng sáp, do đó có thể đi qua các kẽ răng nhỏ bằng cách trải ra
thành một dãy.
Cách sử dụng: Dùng một khúc dây nhỏ khoảng 3 tấc, quấn vào 2 đầu
ngón tay, giữa cho còn lại khoảng 1 tấc. Dùng 2 ngón tay cái và giữa cầm hai
đầu dây, cho vào kẽ răng, ôm một bên răng, kéo dây về hướng mặt nhai, sau
đó lập lại với mặt răng bên kia của kẽ răng cho đến khi nào lấy sạch mãng
bám giữa hai kẽ răng.
2.3.2 Lấy vôi răng và mãng bám định kỳ
Đối với bệnh nhân đã có vấn đề nha chu, kiểm soát mãng bám định kỳ
là một phần của điều trị, là biện pháp để duy trì kết quả đạt được. Ngoài ra sự
hữu hiệu của việc kiểm soát mãng bám của bác sĩ hay nhân viên nha khoa còn
tùy thuộc số lần thực hiện hàng năm. Các nghiên cứu cho thấy tối thiểu phải
bốn lần một năm mới có kết quả tốt cho mô nha chu. Tuy nhiên các nghiên
cứu cho thấy kết quả sẽ hữu hiệu nếu được sự cộng tác có ý thức của mỗi cá
nhân như tự giữ sạch vệ sinh răng miệng phối hợp với việc kiểm soát của
nhân viên nha khoa.
2.3.3.Kiểm soát mảng bám bằng phương pháp hóa trị liệu
- Chlorhexidine Gluconate súc miệng: 10ml dung dịch 2% súc miệng một hay
hai lần mỗi ngày hoặc sử dụng tại chỗ 1 đến 2% thoa mỗi ngày, hoặc kem
đánh răng 0,4 đến 1% … làm giảm mãng bám dưới nướu ở một số trường hợp
nghiên cứu.
- Alexidine Dihydrochloride súc miệng từ 10 đến 15ml, nồng độ 0,035 đến
0,05% đạt kết quả tương tự Chlorhexidine
Tuy nhiên vết dính sau một thời gian sử dụng Chlorhexidine ngày nay vẫn còn
là một vấn đề.
III PHÒNG NGỪA VÀ PHÁT HIỆN SỚM UNG THƯ MIỆNG
3.1 Đặc điểm ung thư miệng
- Tại VN ung thư miệng chiếm 19%, hạng 7 trong các loại ung thư thường gặp,
80% là ung thư biểu mô.
- Trong miệng các vị trí thường gặp ung thư theo thứ tự là: lưỡi (nam), môi
(nữ), niêm mạc má, sàn miệng, nướu răng và vòm khẩu cái.
- 98% gặp ở người trên 40 tuổi, nhiều nhất ở khoảng 60-70 tuổi.
- Dễ thấy trực tiếp, dễ chẩn đoán, khám trực tiếp được.
- Xuất hiện sớm vì ảnh hưởng tới vấn đề ăn uống., nói.
3.2 Các yếu tố nguy cơ:
- Rượu, thuốc lá, ăn trầu được xem là những yếu tố nguy cơ dẫn đến ung thư
khoang miệng.
- Tình trạng vệ sinh răng miệng kém cũng được coi là nguyên nhân gây loại
ung thư này.
- Các kích thích cơ học được lập đi lập lại: vết loét do răng bén nhọn, do hàm
giả….
- Một số yếu tố nguy cơ khác như nhiễm virus gây mụn giộp (Herpes), virus
gây u sùi (HPV), thiếu máu Fanconi... cũng được cho là có liên quan đến ung thư
khoang miệng.
- Ung thư khoang miệng thường gặp hơn cả là ung thư lưỡi, ung thư niêm mạc
má và ung thư môi.
3.3 Các triệu chứng thường găp nhất:
- Vết loét: không lành sau 2 tuần, dù đã loại bỏ kích thích, không xác định
được nguyên nhân.
- Tổn thương xơ chai, cứng hay sùi hoặc dính chặt vào mô bên dưới.
- Ổ nhổ răng không lành.
- Răng lung lay không rõ nguyên nhân.
 - Đau, di cảm không rõ nguyên nhân.
- Khó nhai, nói, tăng tiết nước bọt.
- Mảng trắng / đỏ.
- Hạch cổ .
Các triệu chứng dễ bị bỏ qua
Hầu hết các bệnh nhân bị ung thư miệng không có cảm giác đau ở giai đoạn
sớm nên bệnh nhân thường chủ quan và không đi khám.
Có nhiều triệu chứng để nhận biết ung thư xoang miệng trong đó thường gặp
nhất là những vết loét không liền ở lưỡi, sàn miệng hoặc niêm mạc má. Các vết
loét này có thể đau, chảy máu nhưng có trường hợp lại không gây khó chịu gì.
Khi tổn thương lớn mới xuất hiện thêm nhiều triệu chứng như nuốt đau, tai đau,
thay đổi giọng nói, không phối hợp được động tác nuốt hoặc xuất hiện hạch cổ.
Người bệnh có những tổn thương bị tái phát nhiều lần trong miệng, xuất hiện một
điểm sưng tấy hoặc nổi một u ở bất kỳ điểm nào trong miệng hoặc ở cổ.Vì thế khi
phát hiện một vết loét ở trong miệng dù cho có liên quan với chấn thương hay
bệnh viêm loét miệng nếu sau 3 tuần không khỏi, nên tìm đến bác sĩ để khám xác
định bệnh.
3.4 Dự phòng bệnh ung thư miệng

Cấp 1: Giáo dục sức khỏe để kiểm soát và hạn chế yếu tố nguy cơ :
-Phổ biến cho người dân biết ung thư miệng là bệnh có thể phòng và chữa
khỏi nếu được phát hiện và xử trí kịp thời.
-Giải thích những tác hại trong sinh bệnh học ung thư : thuốc lá, ăn trầu, xỉa
thuốc, uống rượu...
-Phổ biến phương pháp tự kiểm tra vùng miệng và hàm mặt nhất là ở người
lớn tuổi và nên đi khám khi thấy có những bất thường xảy ra.
Cấp 2: Tầm soát ung thư miệng
-Chẩn đoán phát hiện trên lâm sàng (dùng xanh Toluidine, phết tế bào học...).
Cấp 3: Hạn chế tái phát sau điều trị & làm giảm thương tật do điều trị .
-Khuyên chế độ dinh dưỡng nhiều vit.A .
-Dùng xét nghiệm xanh Toluidine.
-Theo dõi chức năng nhai, nói, nuốt, cười…