Bộ môn Da Liễu - Đại học Y Dược – TP.

Hồ Chí Minh

BỆNH PHONG

TS.BS LÝ THỊ MỸ NHUNG

Bộ môn Da liễu - Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh
 Mục tiêu

1. Trình bày được đại cương về bệnh phong

2. Trình bày được phân loại bệnh phong

3. Trình bày được đặc điểm của từng thể bệnh phong

4. Trình bày được điều trị bệnh phong

5. Trình bày được các mức độ phòng bệnh phong

ĐẠI CƯƠNG
1. Ñònh nghóa
Do Mycobacterium leprae gaây ra. Toån thöông chuû yeáu ôû da vaø T.K
ngoaïi bieân. Trong theå naëng hoaëc khoâng ñöôïc ñieàu trò sôùm, TT caùc
cô quan khaùc nhö maét, muõi, hoïng, thanh quaûn, vieâm tinh hoaøn, TT
xöông, khôùp.
2. Lòch söû vaø dòch teã hoïc beänh phong
Laø moät trong nhöõng beänh laâu ñôøi nhaát cuûa loaøi ngöôøi. Taïi AÁn Ñoä,
vaøo naêm 600 tröôùc Coâng nguyeân, lan truyeàn ra caùc nöôùc.
VIEÄT NAM
Geographic distribution of new child cases detected in 2019

Global Leprosy Situation

ĐẠI CƯƠNG
Ñeán nay, nöôùc ta ñaõ ñaït loaïi tröø beänh phong ở 63 tỉnh thaønh
(12/11/2015)
Tiêu chuẩn loại trừ phong quy mô cấp tỉnh và cấp huyện
• Tiêu chuẩn 1 : Trong 3 năm liền tỷ lệ lưu hành bệnh phong dưới 2/100.000dân.

• Tiêu chuẩn 2: Tại thời điểm kiểm tra, tỷ lệ phát hiện người bệnh phong mới dưới 1/100.000 dân.

• Tiêu chuẩn 3: Tại thời điểm kiểm tra, tỷ lệ người bệnh phong mới được phát hiện bị tàn tật độ II

dưới 15%

• Tiêu chuẩn 4: Kiểm tra ngẫu nhiên 20% cán bộ xã (bao gồm cán bộ Ðảng, Chính quyền, cán bộ
đoàn thể của xã), cán bộ y tế và học sinh trung học cơ sở tại xã: 100% số người được kiểm tra đều
trả lời đúng các câu hỏi cơ bản trong nội dung tuyên truyền về bệnh phong.
ĐẠI CƯƠNG
3. Dòch teã hoïc
Deã nhieãm beänh nhöng khoù laây. Tæ leä laây giữa caùc caëp
vôï choàng töø 2-5%.
4. Nguoàn laây
Beänh haàu nhö chæ coù ôû ngöôøi, moät soá ít tìm thaáy ôû
nhöõng con truùc (armadillos) vaø moät vaøi loaøi khæ. Beänh
nhaân phong chöa ñöôïc ñieàu trò chính laø nguoàn laây lan.
ĐẠI CƯƠNG
5. Ñöôøng baøi xuaát tröïc khuaån phong
Ñöôøng hoâ haáp vaø da bò lôû loeùt.
Tröïc khuaån phong coù theå soáng ñöôïc ngoaøi cô theå trong khoaûng 1-2 tuaàn.
6. Ñöôøng xaâm nhaäp cuûa tröïc khuaån phong
Ñöôøng hoâ haáp vaø da bò lôû loeùt.
7. Khaû naêng maéc beänh
- Tính caûm nhieãm (gen)
- Mieãn dòch trung gian teá baøo.
ĐẠI CƯƠNG
8. Caùc yeáu toá ảnh hưởng khaùc
- Tuoåi thanh thieáu nieân, cao nhaát 10 vaø 20 tuoåi.
- Giôùi tính: nam nhieàu hôn nöõ, tyû leä khoaûng 2/1.
- Chuûng toäc: tyû leä cao ngöôøi da ñen vaø da vaøng.
- Khí haäu: cao ôû caùc xöù nhieät ñôùi noùng, aåm thaáp.
- Möùc soáng: aên uoáng keùm dinh döôõng, soáng chen chuùc chaät heïp, ñoâng
ngöôøi.
Toùm laïi: beänh phong laø moät beänh laây phuï thuoäc vaøo tính caûm nhieãm, söï
tieáp xuùc laâu daøi vaø söùc ñeà khaùng cuûa cô theå.
 ĐẠI CƯƠNG
9. Vi truøng hoïc
Tröïc khuaån Mycobacterium leprae do Armauer Hansen tìm ra 1873 (tröïc
khuaån Hansen = BH).
- Hình que, thaúng hay hôi cong, gram(+), daøi 3-8µm, khaùng axit coàn (keùm
hôn M. tuberculosis).
- Khoâng caáy ñöôïc treân moâi tröôøng khoâng teá baøo.
- Chu kyø sinh saûn chaäm, trung bình 13-15 ngaøy.
- Truyeàn cho ñoäng vaät: chuoät nhaét, truùc 9 khoang.
- ÔÛ moâ, BH tìm thaáy trong caùc ÑTB vaø daây TK.
10. Thôøi kyø uû beänh TB 2-5 naêm (3 thaùng ñeán 40 naêm)
PHÂN LOẠI BỆNH PHONG
Theo mieãn dòch hoïc cuûa Ridley-Jopling:
1. Nhoùm baát ñònh (I: indeterminate).
2. Nhoùm phong cuû (TT: tuberculoid).
3. Nhoùm phong trung gian gaàn cuû (BT: bordeline tuberculoid).
4. Nhoùm phong trung gian (BB: mid-boderline).
5. Nhoùm phong trung gian gaàn u (BL: boderline lepromatous).
6. Nhoùm phong u (LL: lepromatous leprosy).
PHÂN LOẠI BỆNH PHONG

Theo vi truøng hoïc cuûa WHO:

1. Nhoùm ít khuaån: khoâng coù VK (I, TT, BT)

2. Nhoùm nhieàu khuaån: coù VK (BB, BL, LL)

 PHONG CỦ
Da:
Ø Daùt, maûng: maøu ñoû saãm, giaûm saéc toá.
Ø Bôø coù theå goà cao
Ø Giôùi haïn roõ
Ø Soá löôïng thöôøng 1, ñoâi khi nhieàu (khoâng ñoái
xöùng).
Ø Caûm giaùc maát.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
Ø Toån thöông sôùm, soá löôïng ít, khoâng ñoái xöùng,
to khoâng ñeàu.
Theå TT
Vi truøng hoïc: BI (-)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda döông tính maïnh
Dieãn tieán: ổn ñònh.
PHONG TRUNG GIAN GẦN CỦ
Da:
Ø Daùt, maûng: ñoû ñoàng, ñoû saãm, giaûm saéc toá.
Ø Giôùi haïn roõ.
Ø Sang thöông veä tinh.
Ø Hình vaønh khaên bôø ngoaøi roõ, trong môø.
Ø Caûm giaùc maát hoaëc giaûm roõ.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
Ø Toån thöông sôùm, khoâng ñoái xöùng.
Theå BT
Vi truøng hoïc: BI (-) hoaëc (+)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda döông tính yeáu (+)
hoaëc vöøa (++).
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh coù theå cho phaûn öùng
ñaûo nghòch.
 PHONG TRUNG GIAN
Da:
Ø Daùt, maûng: maøu ñoû ñoàng, ñoû saãm, giaûm saéc toá.
Ø Giôùi haïn choã roõ, choã khoâng.
Ø Hình vaønh khaên trung taâm loõm; giôùi haïn
ngoaøi môø, giôùi haïn trong roõ.
Ø Caûm giaùc giaûm vöøa hoaëc maát (trung taâm).
Ø Soá löôïng nhieàu, khoâng ñoái xöùng.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
Ø Toån thöông nhieàu daây, khoâng ñoái xöùng.
Theå BB
Vi truøng hoïc: 2 (+) hoaëc 3 (+)
Mieãn dòch hoïc: Phaûn öùng Mitsuda aâm tính.
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh, coù theå cho phaûn öùng
ñaûo nghòch.
 PHONG TRUNG GIAN GẦN U
Da:
Ø Ña daïng: daùt, maûng, cuïc maøu ñoû ñoàng, ñoû saãm,
giaûm saéc toá.
Ø Giôùi haïn khoâng roõ.
Ø Hình ñóa uùp.
Ø Soá löôïng nhieàu, hai beân cô theå, khuynh höôùng
ñoái xöùng.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
Ø Toån thöông nhieàu daây, treã, khuynh höôùng ñoái
xöùng.
Vi truøng hoïc: 3 (+) ñeán 4 (+)
Mieãn dòch hoïc: Phaûn öùng Mitsuda aâm tính.
Dieãn tieán: Khoâng oån ñònh, coù theå tieán ñeán theå
phong naëng hôn, cho phaûn öùng ñaûo nghòch vaø
phaûn öùng hoàng ban nuùt.
 PHONG U
Da:
Ø Ña daïng: daùt, maûng, cuïc, u, thaâm nhieãm maøu
ñoû, ñoû ñoàng, boùng.
Ø Giôùi haïn khoâng roõ.
Ø Toaøn thaân, ñoái xöùng 2 beân.
Ø Veû maët sö töû.
Ø Caûm giaùc khoâng giaûm, ñoâi khi taêng. Maát caûm
giaùc kieåu mang gaêng mang vôù.
Thaàn kinh ngoaïi bieân:
Ø Toån thöông nhieàu daây, treã, ñeàu ñaën, ñoái xöùng.
Theå LL
Vi truøng hoïc: 4 (+) hoaëc 6 (+)
Mieãn dòch hoïc: Mitsuda luoân luoân aâm tính.
Dieãn tieán: Neáu khoâng ñieàu trò, beänh nhanh naëng
leân, nhieàu bieán chöùng vaø döï haäu xaáu. Coù theå
cho phaûn öùng hoàng ban nuùt phong.
 CHẨN ĐOÁN
Döïa vaøo 3 daáu hieäu:

1. Maát hoaëc giaûm caûm giaùc ôû thöông toån da.

2. TK ngoaïi bieân phì ñaïi, nhaïy caûm + daáu hieäu

toån thöông TK.

3. Tröïc khuaån Hansen (+).

 PHẢN ỨNG PHONG
Do nhieàu yeáu toá: do ñieàu trò, nhieãm truøng gian phaùt, stress,
thai ngheùn, sinh ñeû, phaãu thuaät.
1. Phaûn öùng loaïi 1: Phaûn öùng ñaûo ngòch
• Xaûy ra ôû caùc theå phong trung gian
• Lieân quan ñeán gia taêng mieãn dòch teá baøo. Thöôøng xuaát
hieän trong 6 thaùng ñaàu ñieàu trò
• LS: caùc TT da coù töø tröôùc söng leân, tieán ñeán hoaïi töû,
loeùt, vieâm thaàn kinh caáp vaø aùp xe daây thaàn kinh, toång
traïng ít thay ñoåi.
 PHẢN ỨNG PHONG
2. Phaûn öùng loaïi 2: Hoàng ban nuùt phong
• Chuû yeáu xaûy ra ôû beänh nhaân phong u, thænh thoaûng
phong trung gian gaàn u.
• Do laéng ñoïng phöùc hôïp mieãn dòch ôû thaønh maïch.
• Phaûn öùng xuaát hieän thöôøng 1-2 naêm sau ñieàu trò. LS:
nhöõng cuïc hoàng ban ñau nhöùc, coù theå noåi boùng nöôùc, hoaïi
töû vaø loeùt. Vò trí: ôû chi, thaân mình vaø maët
• Keøm theo vieâm moáng maét, vieâm xöông khôùp, vieâm tinh
hoaøn, vieâm maøo tinh, soát, khoù chòu, thay ñoåi toång traïng.
Vieâm daây thaàn kinh caáp coù theå xaûy ra.
ÑIEÀU TRÒ
 MUÏC ÑÍCH

Ø Chöõa khoûi beänh

Ø Traû beänh nhaân veà vôùi lao ñoäng vaø sinh hoaït
bình thöôøng.
Ø Caét ñöùt laây lan trong coäng ñoàng.
 NGUYEÂN TAÉC

Ø Khaùm vaø ñieàu trò caû ngöôøi tieáp xuùc (neáu coù
beänh).
Ø Uoáng ñuû thuoác, ñuû lieàu, ñuû thôøi gian vaø ñeàu
ñaën.
Ø Keát hôïp VLTL vaø GDSK cho bn.
Ø Theo doõi phaûn öùng phong vaø tai bieán do
thuoác.
 DAPSONE
Ø Reû tieàn, deã duøng.
Ø Dieät khuaån yeáu.
Ø Lieàu: 100 mg/ngaøy.
Ø Taùc duïng phuï: dò öùng, thieáu maùu taùn huyeát,
metHb huyeát, nhöùc ñaàu, roái loaïn tieâu hoùa,
vieâm gan, vieâm daây TK,,…
 RIFAMPICINE

Ø Dieät khuaån maïnh, gieát 99,9% BH trong 3-7

ngaøy vôùi 1 lieàu 600-1500mg.
Ø Lieàu: 600 mg/thaùng.

Ø Taùc duïng phuï: ngöùa, phaùt ban da, roái loaïn

tieâu hoùa, ban xuaát huyeát, SGOT vaø SGPT ­,
vieâm gan, hoäi chöùng hoâ haáp,…
 CLOFAZIMINE

Ø Tích tuï ôû môõ vaø teá baøo voõng noäi moâ, sau 4-6
tuaàn khueách taùn ra da.
Ø Dieät khuaån yeáu gioáng DDS.

Ø Lieàu: 50-100 mg/ngaøy.

Ø Taùc duïng phuï: da ñoåi maøu (naâu ñoû hoaëc naâu
ñen), khoâ da, da daïng vaåy caù, phaùt ban daïng
muïn tröùng caù, roái loaïn tieâu hoùa.
 PHAÙC ÑOÀ q THEÅ NHIEÀU KHUAÅN

Ngöôøi lôùn Treû em (10-14 tuoåi)

Ngaøy 1: Ngaøy 1:
Rifampicine 600mg Rifampicine 450mg
Clofazimine 300mg Clofazimine 150mg
Dapsone 100mg Dapsone 50mg
Ngaøy 2-28: Ngaøy 2-28:
Clofazimine 50mg Clofazimine 50mg/2 ngaøy
Dapsone 100mg Dapsone 50mg
Thôøi gianñieàu trò: 12 væ trong voøng 12-18 thaùng
 PHAÙC ÑOÀ q THEÅ ÍT KHUAÅN

Ngöôøi lôùn Treû em (10-14 tuoåi)

Ngaøy 1: Ngaøy 1:
Rifampicine 600mg Rifampicine 450mg
Dapsone 100mg Dapsone 50mg
Ngaøy 2-28: Ngaøy 2-28:
Dapsone 100 mg Dapsone 50 mg
Thôøi gian ñieàu trò: 6 væ trong voøng 6-9 thaùng
 THEO DOÕI SAU q
Muïc ñích:
Ø Phaùt hieän taùi phaùt.
Ø Phaùt hieän phaûn öùng phong sau khi q.

Thôøi gian:
Ø Theå ít khuaån: 2 naêm.
Ø Theå nhieàu khuaån: 5 naêm.
 ÑIEÀU TRÒ PHAÛN ÖÙNG PHONG
Tieáp tuïc duøng thuoác ñaëc hieäu
Phaûn öùng leân caáp:
Ø Corticoid: vieâm TK naëng.

Ø Giaûi eùp TK.

Phaûn öùng loaïi 2:

Ø Nheï: khaùng vieâm non-steroid.

Ø Naëng: thalidomide, corticoid, clofazimine, giaûi

eùp TK.
 ÑIEÀU TRÒ TAØN TẬT

Ø Keát hôïp ñieàu trò VLTL.

Ø Phaãu thuaät chænh hình.
 PHOØNG BEÄNH
CAÁP I:
Ø Quan nieäm ñuùng veà beänh phong.
Ø Veä sinh thaân theå, nôi ôû, aên uoáng ñaày ñuû, hôïp
lyù.
Ø Bieát caùc daáu hieäu sôùm cuûa beänh.
CAÁP II:
Ø Uoáng thuoác ñeàu, ñuû thuoác vaø ñuû thôøi gian.
Ø Bieát töï chaêm soùc ñeå phoøng ngöøa vaø haïn cheá
taøn pheá.
CAÁP III:
Ø Chuyeån leân tuyeán chuyeân khoa.
 KẾT LUẬN

1. Phong là bệnh do Mycobacterium leprae gây ra và tổn thương chủ

yếu đến da và thần kinh ngoại biên

2. VT phong có thể lây qua đường hô hấp hoặc da bị tổn thương, tuy
nhiên khó lây, tỷ lệ lây bệnh rất thấp

3. Chẩn đoán được thể phong và điều trị sớm sẽ tránh các biến chứng
trong bệnh phong