Bvyhct Hai Phong - Phác Đồ Điều Trị

1
SỞ Y TẾ HẢI PHÒNG
BỆNH VIỆN Y HỌC CỔ TRUYỀN
PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ
®au thÇn kinh h«ng (thÇn kinh to¹)

To¹ cèt phong, to¹ thèng phong
1
2
(Áp dông cho ®au thÇn kinh h«ng nguyªn ph¸t do thêi tiÕt, do ho¹t
®éng g¾ng søc, do chÊn th¬ng phÇn mÒn vïng th¾t lng- cïng vµ chËu h«ng,
di chøng sau phÉu thuËt vïng th¾t lng cïng vµ chËu h«ng.)
I.TriÖu chøng:
1. L©m sµng:
1.1.YHH§: chia 2 thÓ:
1.1.1. ThÓ m¹n tÝnh:
- BÖnh diÔn biÕn dai d¼ng, dÔ t¸i ph¸t
- §au nhøc, mái, tª b× tõ th¾t lng, m«ng, mÆt sau hoÆc mÆt c¹nh ngoµi
®ïi- c¼ng ch©n ®Õn ®Çu ngãn; cö ®éng khã kh¨n nhÊt lµ çc ®éng t¸c cói-
ngåi- ®øng; lao ®éng nÆng, thay ®æi thêi tiÕt ®au t¨ng; ®au 1 hoÆc c¶ 2 bªn
...
- Héi chøng th¾t lng h«ng: ngêi bÖnh ®au khi lµm çc dÊu hiÖu c¨ng
d©y thÇn kinh h«ng: lasegue (+) , Walegs (+), bonnet (+), Neri (+).....
DÊu hiÖu bÊm d©y chu«ng (+): Ên vµo c¹nh ®èt th¾t lng 5 (L5)
hoÆc cïng 1, ngêi bÖnh ®au truyÒn xuèng ®Õn bµn ch©n; ph¶n x¹ g©n gãt cã
thÓ gi¶m nÕu tæn th¬ng cïng 1 ; cã thÓ cã teo c¬; nÆng h¬n cã thÓ liÖt....
1.1.2. ThÓ cÊp tÝnh: cã thÓ lµ c¬n ®au ®Çu tiªn hoÆc c¬n ®au cÊp trªn
nÒn bÖnh m¹n tÝnh
- Çc biÓu hiÖn bÖnh nh thÓ m¹n tÝnh nhng cÊp ®é m¹nh h¬n, khiÕn
ngêi bÖnh kh«ng vËn ®éng ®îc hoÆc kh«ng d¸m vËn ®éng do ®au
- XuÊt hiÖn sau ho¹t ®éng thÓ lùc kh¸c thêng, hoÆc do thêi tiÕt chuyÓn
mïa, qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh, Èm thÊp...
1.2.YHCT: 5 thÓ
1.2.1. ThÓ phong hµn: ®au th¾t lng lan xuèng m«ng, mÆt sau hoÆc mÆt
c¹nh ngoµi c¼ng ch©n, ®i l¹i khã kh¨n, ®au di chuyÓn; sî l¹nh, rªu lìi tr¾ng m¹ch
phï.....
1.2.2. ThÓ hµn thÊp: ®au vïng lng ®ïi, mÆt ngoµi c¼ng ch©n ( kinh ®ëm);
sau khoeo ch©n (kinh bµng quang); khíp ch©n co duçi, ®i ®øng khã kh¨n; vÒ
®ªm, gÆp ngµy l¹nh, ma, thêi tiÕt thay ®æi ®au t¨ng, ®au nhøc nh kim ®©m; da
m¸t nhng cã nhiÒu må h«i, lßng bµn ch©n tª b×; m¹ch nhu ho·n, m¹ch huyÒn
khÈn hoÆc trÇm tr×....
1.2.3. ThÓ phong hµn thÊp: ®au lng, m«ng, ch©n; kÌm theo teo c¬, bÖnh
kÐo dµi, dÔ t¸i ph¸t, ¨n kÐm, ngñ Ýt; m¹ch nhu ho·n hoÆc trÇm nhîc...
1.2.4. ThÓ thÊp nhiÖt: ®au lng, m«ng, ch©n; cã c¶m gi¸c nãng ë çc ®iÓm
®au; m¹ch nhu h¬i s¸c....
1.2.5. ThÓ huyÕt ø: ®au th¾t lng lan xuèng m«ng ch©n; ®i l¹i khã kh¨n; cã
c¶m gi¸c nhøc buèt nh dïi ®©m ë vïng m«ng, däc theo kinh bµng quang vµ ®ëm;
lìi tÝm, cã ®iÓm ø huyÕt; m¹ch nhu s¸p.....
2. CËn l©m sµng:
- XÐt nghiªm thêng qui: HuyÕt häc 18 th«ng sè, níc tiÓu 11 th«ng sè
- XÐt nghiÖm ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh vµ chÈn ®o¸n ph©n biÖt:
2
3
+ Xquang cét sèng lng th¼ng, nghiªng ( cã thÓ chôp céng hëng tõ MRI
nÕu cÇn thiÕt), chôp khíp h¸ng: cã thÓ cã çc tæn thong lµ nguyªn nh©n g©y
bÖnh: tho¸i ho¸i cét sèng, biÕn d¹ng: lÖch, cong, trît çc ®èt...
+ Siªu ©m tiÕt niÖu, sinh dôc: cã thÓ cã biÓu hiÖn bÖnh lý
+ XÐt nghiÖm sinh ho¸ m¸u: ®êng; triglycerid, cholesterol(HDL- c,
LDL- c); acid uric... cã thÓ cã bÖnh lý
II.§iÒu trÞ:
A. Y häc cæ truyÒn:
1. ThÓ :ThÓ phong hµn, thÓ hµn thÊp, thÓ phong hµn thÊp
1.1. Ph¸p: S¬ phong, t¸n hµn, trõ thÊp, th«ng kinh ho¹t l¹c
1.2. Ph¬ng:
 Thuèc: LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy, dïng 1 trong çc bµi thuèc sau:
- §éc ho¹t tang ký sinh thang thªm quÕ chi víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng
1thang/ ngµy
- Bµi « ®Çu thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ ngµy
- Bµi quyªn tý thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó u«ng 1 thang/ ngµy
- Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy
- Cao khíp 100ml x 1 chai/ngµy
- Cån xoa bãp
 Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong sè çc thñ thu©t sau tïy thuéc vµo
cô thÓ t×nh tr¹ng bÖnh cña ngêi bÖnh.
- Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng lng, m«ng, ch©n, vËn ®éng cét sèng lng vµ
ch©n, 30 - 60 phót/ lÇn/ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- §iÖn ch©m: çc huyÖt chÝnh: thø liªu, hoµn khiªu, trËt biªn, d¬ng l¨ng
tuyÒn, tóc tam lý, uû trung, c«n l«n, th¸i khª ...; ngoµi ra a thÞ huyÖt....... Lu kim
20 phót, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- NhÜ ch©m: vïng th¾t lng, ch©n. Lu kim 02 ngµy. LiÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy
- Cøu ng¶i: cøu çc huyÖt trªn 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21
ngµy
- Thuû ch©m: Thuèc thuû ch©m:
VitaminB1 100-200 mg/ ngµy
VitaminB12 1000-2000mcg/ ngµy
Cã thÓ sö dông phèi hîp, Novocain3% 1-2 èng, thö test tríc
Thuû ch©m 2- 4 huyÖt trong sè çc huyÖt nªu trong phÇn ®iÖn ch©m. LiÖu
tr×nh trung b×nh 21 ngµy
HoÆc dïng nh÷ng chÕ phÈm t¬ng øng
- Laser ch©m: çc huyÖt gièng ®iÖn ch©m. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh
trung b×nh 21 ngµy.
- CÊy chØ vïng th¾t lng, ch©n
3
4
2. ThÓ 4: ThÓ thÊp nhiÖt

2.1. Ph¸p: S¬ phong thanh nhiÖt, th«ng kinh ho¹t l¹c
2.2. Ph¬ng:
 Thuèc: LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
Bµi B¹ch hæ quÕ chi thang gia thªm: kim ng©n, liªn kiÒu, uy linh tiªn,
phßng kû, hoµng b¸, xÝch thîc, ®an b×, tang chi víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ ngµy
Bµi: ý dÜ nh©n thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ ngµy
Bµi NhÞ diÖu thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/
ngµy
Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng
Cao khíp 100 ml x 1chai/ngµy
Cån xoa bãp
 Thñ thuËt:
Áp dông Ýt nhÊt 1 trong sè çc thñ thu©t sau tïy thuéc vµo cô thÓ t×nh tr¹ng
bÖnh cña ngêi bÖnh.
b×nh 21 ngµy

*Lu ý trong thÓ nµy kh«ng «n ch©m
3. ThÓ 5: ThÓ huyÕt ø

3.1. Ph¸p: Ho¹t huyÕt khø ø, th«ng kinh ho¹t l¹c
3.2. Ph¬ng:
 Thuèc: LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
4
5
Bµi Tø vËt ®µo hång gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/
ngµy
Bµi ®éc ho¹t tang ký sinh gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/
ngµy
Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy.
Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong sè çc thñ thu©t sau tïy thuéc vµo
cô thÓ t×nh tr¹ng bÖnh cña ngêi bÖnh.
b×nh 21 ngµy
- Cøu ng¶i: cøu çc huyÖt trªn 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21
ngµy
B. Y häc hiÖn ®¹i :

1. Thuèc:
1.1. Kh¸ng viªm gi¶m ®au: dïng 1 trong çc lo¹i sau:
- Paracetamol 500mg x 2-4 viªn/ ngµy x 7- 10 ngµy
- Piroxicam ( Feldene, tilcotil) tiªm hoÆc uèng x 20 – 40 mg/ ngµy x 5- 7
ngµy
- Mobic ( Meloxicam) 7,5mg x 1viªn / ngµy x 5- 7 ngµy
1.2. Hçn hîp sinh tè B liÒu cao:
- Neurovit H5000 1 lä/ 1-2 ngµy x 4-12 lä
- Tervit H5000 1 lä/ 1-2 ngµy x 4-12 lä
- HoÆc çc chÕ phÈm t¬ng tù
2. VËt lý trÞ liÖu
5
6
- Laser néi m¹ch: 20 phut/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy

- ChiÕu ®Ìn hång ngo¹i: vïng lng – ch©n, 10- 15 phót/lÇn x 1-2 lÇn/ngµy,
liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- §iÖn xung: vïng lng - ch©n ®au, 20 phót/lÇn x 1- 2 lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh
- §iÖn ph©n: 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- Siªu ©m ®iÒu trÞ: vïng th¾t lng 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy.
- Ion tõ trêng: 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- Sãng xung kÝch: vïng lng - m«ng - ch©n ®au. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu
tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- KÐo gi·n cét sèng lng b»ng m¸y ( chØ ®Þnh cô thÓ tuy tõng ngêi bÖnh)
x 1-2 liÖu tr×nh, 1 liÖu tr×nh = 10 ngµy
- ChiÕu ®Ìn tÇn phæ: trung b×nh 20 phót / lÇn /ngµy x 21 ngµy
- Bã Parafin vïng th¾t lng, ch©n.
C. Phßng bÖnh:
- Híng dÉn ngêi bÖnh lùa chän ph¬ng ph¸p tËp thÓ thÓ dôc thÓ thao phï
hîp.
- Thay ®æi chÕ ®é lµm viÖc vµ sinh ho¹t cho hîp lý.....
6
7
LiÖt thÇn kinh VII ngo¹i biªn

KhÈu nh·n oa tµ
I.TriÖu chøng:
1. L©m sµng:
1.1.YHH§:
- MiÖng mÐo, kh«ng huýt s¸o hay thæi löa ®îc; ¨n uèng khã, thøc ¨n r¬i .......
- M¾t nh¾m kh«ng kÝn, miÖng mÐo, nh©n trung lÖch sang bªn lµnh, nÕp
nh¨n mòi m¸ mê....
- Cã thÓ thÊy ®au vïng sau tai( vïng x¬ng ®¸).
- Kh¸m dÊu hiÖu Charles- Bell ( +) bªn liÖt
1.2.YHCT: 3 thÓ
1.2.1.ThÓ 1: phong hµn (do l¹nh):
Sau khi gặp mưa gió lạnh, tự nhiên mắt không nhắm được, miệng méo cùng
bên với mắt, uống nước bị trào ra, không huýt sáo được....; toàn thân có hiện
tượng sợ lạnh, rêu lưỡi trắng mạch phù.
1.2.2.ThÓ 2: Phong nhiÖt:
Tự nhiên mắt không nhắm được, miệng méo cùng bên với mắt, ăn uống
nhai khó, uống nước thường bị trào ra, không huýt sáo được...; toàn thân có sốt, sợ
gió, rêu lưỡi trắng dầy, mạch phù, sác.
1.2.3.ThÓ 3: huyÕt ø:
: Sau khi té ngã, bÞ đánh đập, thương tích, sau khi mổ vùng hàm, mặt, xương
chũm... mắt không nhắm được, miệng méo cùng bên với mắt, ăn uống khó, không
huýt sáo được....
2. CËn l©m sµng:
- XÐt nghiªm thêng qui:
+ HuyÕt häc 18 th«ng sè
+ Níc tiÓu 11 th«ng sè
+ §iÖn t©m ®å
+ XQ tim phæi
+ Siªu ©m æ bông
- XÐt nghiÖm ®Ó chÈn ®o¸n nguyªn nh©n vµ chÈn ®o¸n ph©n
biÖt:
Ho¸ sinh m¸u: ®êng; triglycerid, cholesterol (HDL-c, LDL-c)
GOT-GPT, axituric, creatinin.....
Tïy thuéc vµo t×nh tr¹ng biÓu hiÖn cô thÓ trªn l©m sµng mµ ®a ra xÐt nghiÖm
cho phï hîp.
II. §iÒu trÞ:
1. ThÓ 1: phong hµn
Ph¸p: Khu phong t¸n hµn, th«ng kinh ho¹t l¹c
1.2. Ph¬ng:
7
8
1.2.1.Thuèc: LiÖu tr×nh ®iÒu trÞ trung b×nh 21 ngµy

Bµi ®¹i tÇn giao thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/
ngµy
Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy.
1.2.2.Thñ thuËt:
- Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng mÆt ®Çu, 30-60 phót/ lÇn/ngµy, liÖu
- §iÖn ch©m: ch©m çc huyÖt toµn th©n: Hîp cèc( bªn ®èi diÖn),
phong tr×, khóc tr× 2 bªn; ngoµi ra ch©m çc huyÖt t¹i chç vïng mÆt....
- NhÜ ch©m: vïng mÆt, m¾t.
Lu kim 02 ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- Cøu ng¶i: Cøu çc huyÖt trªn 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh 21 ngµy
2.ThÓ 2: Phong nhiÖt
2.1.Ph¸p: Khu phong thanh nhiÖt, th«ng kinh ho¹t l¹c(khi cã sèt); khu phong,
bæ huyÕt, ho¹t l¹c khi hÕt sèt
2.2. Ph¬ng:
2.2.1.Thuèc: LiÖu tr×nh ®iÒu trÞ trung b×nh 21 ngµy
Bµi: QuÕ chi thîc dîc tri mÉu thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng
1 thang/ngµy.
Bµi NhÞ diÖu t¸n gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
§èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
2.2.2.Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc thñ thuËt sau
- Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng mÆt ®Çu, 30-60 phót/ lÇn/ngµy, liÖu
- §iÖn ch©m: ch©m çc huyÖt toµn th©n: Hîp cèc( bªn ®èi diÖn), phong
tr×, khóc tr×, néi ®×nh 2 bªn; ngoµi ra ch©m çc huyÖt t¹i chç vïng mÆt....
Lu kim 20 phót, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
Lu kim 02 ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- Lase ch©m : Ch©m çc huyÖt nh trªn, 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh
trung b×nh lµ 21 ngµy
3.ThÓ 3: huyÕt ø:
3.1.Ph¸p: Hoạt huyết, hành khí.
3.2. Ph¬ng:
3.2.1.Thuèc: Dïng 1 trong çc bµi thuèc sau víi liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- Bài Hãa ø chØ thèng thang gia giảm: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy.
- HoÆc ®èi ph¸p lËp ph¬ng: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
- Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng mÆt ®Çu, 30-60 phót/ lÇn/ngµy, liÖu tr×nh
trung b×nh 21 ngµy
- §iÖn ch©m: ch©m çc huyÖt toµn th©n: Hîp cèc (bªn ®èi diÖn), phong
tr×, khóc tr×, néi ®×nh 2 bªn; ngoµi ra ch©m çc huyÖt t¹i chç vïng mÆt....
8
9
Lu kim 20 phót, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.

Lu kim 02 ngày, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- Lase ch©m : Ch©m çc huyÖt nh trªn, 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh
trung b×nh lµ 21 ngµy
1. Thuèc:
1.1.Kh¸ng viªm gi¶m ®au, vitamin, an thÇn nÕu cÇn:
- Nerobion 5000mcg x 1 èng/ngµy tiªm b¾p x 10 ngµy
- Seduxen 5mg x 1- 4 viªn/ ngµy x 2-5 ngµy
2.VËt lý trÞ liÖu: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc thñ thuËt sau
- ChiÕu ®Ìn tÇn phæ: trung b×nh 20 phót / lÇn /ngµy x trung b×nh 21
ngµy
- ChiÕu ®Ìn hång ngo¹i: : trung b×nh 20 phót/lÇn /ngµy x trung b×nh 21
ngµy
- Laser néi m¹ch: 20 phut/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
C. ChÕ ®é sinh ho¹t vµ phßng bÖnh:
- Híng dÉn ngêi bÖnh: b¶o vÖ niªm m¹c m¾t, tËp vËn ®éng c¬ mÆt, kiªng
chÊt kÝch thÝch.....
- Tr¸nh giã, tr¸nh l¹nh vµo bu«i s¸ng lóc míi ngñ dËy
- T¾m níc Êm, röa mÆt níc Êm, ®i ra ®êng ®eo khÈu trang vµ ®eo kÝnh
b¶o vÖ m¾t.
9
10
héi chøng vai- g¸y

(Tý chøng, ®Çu thèng, kiªn thèng, c¶nh cêng thèng)
I.Triệu chøng:
1. L©m sµng:
1.1.YHH§:
- §au nhøc mái cæ g¸y, cö ®éng cæ khã kh¨n, gi¶m kh¶ n¨ng lµm viÖc, Cã
thÓ ®au ®Çu, cho¸ng v¸ng; nhøc, mái, tª ë vïng vai g¸y, khíp vai vµ çnh tay...
- H«i chøng cæ vai çnh tay
- Héi chøng ®au ®Çu, rèi lo¹n cung cÊp m¸u n·o, rèi lo¹n tiÒn ®×nh
1.2.YHCT: 5 thÓ:
+ ThÓ 1: phong hµn thÊp(®ît cÊp cña bÖnh): §Çu, g¸y, vai vµ lng trªn
cøng, ®au, cã nhiÒu ®iÓm ®au ë cæ g¸y, giËt c¬, cö ®éng khã kh¨n; Tay tª, ®au,
mái, c¶m gi¸c nÆng çnh tay, kh«ng cã søc; ThÝch Êm, sî l¹nh; Rªu lìi tr¾ng
máng, chÊt lìi nh¹t; M¹ch phï ho·n hoÆc khÈn....
+ ThÓ 2: ®êm thÊp ng¨n trë kinh m¹ch: §Çu, g¸y, vai, lng trªn ®au; V¸ng
®Çu, nÆng ®Çu, chãng mÆt; C¬ thÓ nÆng nÒ kh«ng cã søc; n«n möa, ngùc s-
ên ®Çy tøc; rªu lìi máng, chÊt lìi nh¹t; m¹ch ho¹t nhu....
+ ThÓ 3: khÝ trÖ huyÕt ø: §Çu, g¸y, vai, lng trªn ®au ª Èm, tª, ®au vïng
nhÊt ®Þnh, ®ªm ®au nhiÒu h¬n, cù ¸n; Tay ch©n tª mái, co rót nhÊt lµ vÒ ®ªm;
miÖng kh«, lìi tÝm ®á hoÆc cã ®iÓm ø huyÕt; M¹ch s¸p huyÒn......
+ ThÓ 4: khÝ huyÕt ®Òu h, huyÕt ø: §Çu, g¸y yÕu, khã cö ®éng; Tay
ch©n yÕu, tª nhÊt lµ phÇn ngän chi; MÖt mái, mÊt ngñ, hay mª, håi hép, chãng
mÆt; Tù h·n hoÆc ®¹o h·n, thë ng¾n; Da mÆt xanh, lìi nh¹t, rªu tr¾ng máng;
M¹ch tÕ nhîc.... Ngoµi ra cã thÓ thªm triÖu chøng can thËn h.
+ ThÓ 5: Can thËn ©m h: g¸y, vai vµ lng ®au, cã khi ®au lan lªn ®Çu,
tay ch©n tª, mÊt c¶m gi¸c, th¾t lng ®au, ®Çu gèi mái, chãng mÆt, hoa m¾t, gß
m¸ ®á, må h«i trém, häng kh«, lìi ®á, m¹ch tÕ s¸c.... cã thÓ thªm triÖu chøng
thËn d¬ng h
2. CËn l©m sµng:
- XÐt nghiÖm thêng qui:
+ XQ tim phæi
+ §iÖn t©m ®å
+ Xquang cét sèng cæ th¼ng, nghiªng ( cã thÓ chôp céng hëng tõ MRI
nÕu cÇn thiÕt): cã h×nh ¶nh tho¸i ho¸ çc ®èt sèng cæ ë çc møc ®é,
biÕn d¹ng çc ®èt sèng cæ
10
11
+ XÐt nghiÖm sinh ho¸ m¸u: ®êng; triglycerid, cholesterol(HDL- c,

LDL- c); acid uric, Ca++, GOT- GPT... cã thÓ cã biÕn ®æi
II.§iÒu trÞ:
1. ThÓ 1: : phong hµn thÊp
1.1. Ph¸p : khu phong t¸n hµn trõ thÊp, th«ng kinh ho¹t l¹c
1.2. Ph¬ng:
1.2.1. Thuèc:
+ Bµi quÕ chi çt c¨n thang gia gi¶m:
S¾c uèng 1thang/ ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 25 ngµy
V× bµi thuèc «n Êm nªn sau 10-15 ngµy tuú theo t×nh tr¹ng ngêi bÖnh mµ
thay ®æi ph¬ng thuèc cho phï hîp
+ §éc ho¹t ký sinh thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ Tam tý thang víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu tr×nh
+ Quyªn tý thang víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu tr×nh
Khi bÖnh qua giai ®o¹n cÊp sö dông bµi thuèc bæ can thËn nh thÓ 5
gia gi¶m
+ Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ Cao khíp 100 ml x 1chai/ngµy
+ Thuèc hoµn: Hoµn ®¹i bæ, hoµn bæ ©m, hoµn bæ tú 30g/ngµy.
+ Cån xoa bãp
+ Ho¹t huyÕt dìng n·o x 6 viªn/ ngµy, trung b×nh 15 ngµy, nÕu cã biÓu
hiÖn ®Çu thèng, huyÔn vùng kÌm theo
1.2.2. Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc thñ thuËt sau
+ Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng ®Çu, cæ, g¸y, çnh tay, vËn ®éng cét sèng
cæ, 30-60 phót/ lÇn/ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ §iÖn ch©m (cã thÓ kÕt hîp «n ch©m): ch©m t¶ çc huyÖt chÝnh: HËu
khª, phong tr×, ®¹i truú, liÖt khuyÕt, thiªn trô, ©m l¨ng tuyÒn, ®¹i tr÷, c«n l«n, a
thÞ huyÖt....... Lu kim 20phót, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ NhÜ ch©m: vïng cét sèng cæ. Lu kim 02 ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh
15 ngµy
+ CÊy chØ huyÖt sau g¸y: phong tr×, a thÞ
+ Thuû ch©m: Thuèc thuû ch©m:
Thuû ch©m 2- 4 huyÖt trong sè çc huyÖt nªu trong phÇn ®iÖn ch©m.
LiÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
11
12
+ Laser ch©m: çc huyÖt gièng ®iÖn ch©m. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu

2. ThÓ 2: ®êm thÊp ng¨n trë kinh m¹ch
2.1. Ph¸p: Ho¸ ®êm trõ thÊp, ho¹t huyÕt, th«ng kinh ho¹t l¹c
2.2. Ph¬ng:
2.2.1.Thuèc:
+ Bµi nhÞ trÇn gia gi¶m: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu
Khi bÖnh ®ì dïng bµi bæ can thËn nh thÓ 5 gia gi¶m
+ HoÆc ®èi ph¸p lËp ph¬ng: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ Cån xoa bãp
NÕu tho¸i ho¸ g©y hÑp ®èt sèng cæ: ®au, cøng g¸y, cho¸ng v¸ng, buån
n«n vµ n«n, ï tai, mê m¾t còng xÕp vµo thÓ nµy. Bµi thuèc dïng: §Þnh huyÔn
thang gia gi¶m
cæ, 30 -60 phót/ lÇn/ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ §iÖn ch©m: ch©m t¶ çc huyÖt chÝnh: HËu khª, phong tr×, ®¹i truú,
©m l¨ng tuyÒn, phong long, tóc tam lý, ¸ m«n, phong phñ; ngoµi ra a thÞ
huyÖt .......
Lu kim 20phót, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ Thuû ch©m: thuèc nh thÓ 1; thuû ch©m 2- 4 huyÖt nªu trong phÇn
®iÖn ch©m; liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ NhÜ ch©m: vïng cét sèng cæ. Lu kim 02 ngµy liÖu tr×nh trung b×nh 15
ngµy
3. ThÓ 3: khÝ trÖ huyÕt ø
3.1. Ph¸p: ho¹t huyÕt ho¸ ø, th«ng kinh ho¹t l¹c
3.2. Ph¬ng:
3.2.1.Thuèc:
+ Bµi tø vËt ®µo hång gia gi¶m: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
LiÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ §èi ph¸p lËp ph¬ng: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu tr×nh
+ Thuèc hoµn: Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ bæ tú 30g/ngµy
+ Cån xoa bãp
12
13
cæ, 30- 60 phót/ lÇn/ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ §iÖn ch©m: ch©m bæ çc huyÖt chÝnh: HËu khª, th©n m¹ch, tam ©m
giao; ngoµi ra a thÞ huyÖt . Lu kim 20phót, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
®iÖn ch©m; liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy.
ngµy
4. ThÓ 4: khÝ huyÕt ®Òu h, huyÕt ø
4.1. Ph¸p: Bæ khÝ dìng huyÕt th«ng kinh ho¹t l¹c
4.2. Ph¬ng:
4.2.1. Thuèc:
 Dïng ph¬ng sau: LiÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ Bµi hoµng kú quÕ chi thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy.
+ B¸t tr©n thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ §¬ng quy bæ huyÕt thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy.
+ DiÖu h¬ng t¸n gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ Cån xoa bãp
+ Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ hoµn bæ tú tïy theo thùc tr¹ng ngêi bÖnh
víi liÒu phï hîp.
4.2.2. Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc thñ thuËt sau
cæ, 30- 60 phót/ lÇn/ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ §iÖn ch©m: ch©m bæ çc huyÖt chÝnh: tóc tam lý, ®¹i truú, çch du, tú
du, can du, tam ©m giao, hîp cèc, a thÞ huyÖt........
13
14
ngµy
+ CÊy chØ huyÖt sau g¸y: phong tr×, a thÞ.
5. ThÓ 5: Can thËn ©m h (t¬ng øng víi yhh®: ®au vai g¸y do tho¸i hãa
®èt sèng cæ)
5.1. Ph¸p: T bæ can thËn, ho¹t huyÕt, th«ng kinh ho¹t l¹c
5.2. Ph¬ng:
5.2.1.Thuèc:
 Dïng ph¬ng sau: LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
+ §éc ho¹t ký sinh thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy,
liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
+ Quyªn tý thang víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy
+ Hæ tiÒm hoµn gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ T¶ quy hoµn gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ Lôc vÞ gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy
+ Cån xoa bãp
+ Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ hoµn bæ tú tïy theo thùc tr¹ng ngêi bªnh víi
liÒu phï hîp.
cæ, 30-60 phót/ lÇn/ngµy x liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
+ §iÖn ch©m: ch©m bæ çc huyÖt chÝnh: th¸i khª, ®¹i tr÷, huyÒn chung;
ngoµi ra a thÞ huyÖt. liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
+ NhÜ ch©m: vïng cét sèng cæ. Lu kim 02 ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh
21 ngµy
+ CÊy chØ huyÖt sau g¸y: phong tr×, a thÞ.
1. Thuèc:
1.1. Kh¸ng viªm gi¶m ®au:
- Piroxicam ( Feldene) tiªm hoÆc uèng x 20 - 40 mg/ ngµy x 5- 7 ngµy
- Meloxicam (Mobic) 7,5mg x 1 viªn/ngµy x 5-7 ngµy
1.2. Thuèc c¶i thiÖn tuÇn hoµn n·o: nÕu cã biÓu hiÖn rÇm ré : ®au ®Çu,
héi chøng thiÓu n¨ng tuÇn hoµn n·o, héi chøng tiÒn ®×nh: dïng 1, 2, hoÆc c¶ 3
lo¹i sau: - Stugerol 25mg x 2-4 viªn/ ngµy x 10 – 20 ngµy
14
15
- Piracetam x 1-2g/ ngµy x 10 - 20 ngµy, tiªm hoÆc uèng

- Cavinton 10-20g / ngµy x 10 - 20 ngµy, tiªm hoÆc uèng
1.3. Thuèc phßng, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ khíp:
* §iÒu trÞ phèi hîp vµ hç trî khi:
- Çc ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ trªn ®¹t hiÖu qu¶ kh«ng ®¸ng kÓ hoÆc kh«ng
cã hiÖu qu¶
- Phim X quang cã h×nh ¶nh biÕn d¹ng çc ®èt sèng cæ kÌm theo hÑp lç
liªn ®èt, hÑp khe khíp......
* Thuèc ( hç trî):
Glucosamine X 4 - 6 viªn/ngµy x 20 - 30 ngµy
2.VËt lý trÞ liÖu: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc ph¬ng ph¸p sau
- KÐo gi·n cét sèng cæ b»ng m¸y ( chØ ®Þnh cô thÓ tuy tõng ngêi bÖnh)
x 1-2 liÖu tr×nh, 1 liÖu tr×nh = 10 ngµy
- Bã nÕn ( chØ ®Þnh cô thÓ tuy tõng ngêi bÖnh) x 1-2 liÖu tr×nh, 1 liÖu
tr×nh = 10 ngµy
- Laser néi m¹ch: 20 phót/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- ChiÕu ®Ìn hång ngo¹i: vïng vai- g¸y, 10- 15 phót/lÇn x 1-2 lÇn/ngµy,
liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.
- §iÖn xung: vïng g¸y 20 phót/lÇn x 1- 2 lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh
21 ngµy.
- Siªu ©m ®iÒu trÞ: vïng g¸y 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21
ngµy.
- Sãng xung kÝch: vïng g¸y ®au. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy.
- TËp phôc håi chøc n¨ng theo híng dÉn cña kü thuËt viªn
C. Phßng bÖnh:
- Híng dÉn ngêi bÖnh lùa chän ph¬ng ph¸p tËp thÓ thÓ dôc thÓ thao phï
hîp
15
16
héi chøng th¾t lng h«ng

Yªu cíc thèng, yªu thèng.
I.TriÖu chøng:
1. L©m sµng:
1.1.YHH§:
- GÆp ë çc ®é tuæi
- §au nhøc mái th¾t lng, cö ®éng th¾t lng khã kh¨n, gi¶m kh¶ n¨ng lµm
viÖc, thêng ®au lan xuèng m«ng ch©n, bÖnh kÐo dµi, dÔ t¸i ph¸t, lao ®éng
nhiÒu ®au t¨ng, ®au 1 bªn hoÆc c¶ 2 bªn...
- Héi chøng th¾t lng h«ng do hiÖn tîng chÌn Ðp d©y vµ rÔ: lagsegue (+) ,
Walegs (+), bonnet (+), neri (+)
- §é gi·n çc ®èt sèng lng gi¶m, nghiÖm ph¸p tay- ®Êt (+); H×nh d¸ng
cét sèng th¾t lng mÊt ®é cong sinh lý: th¼ng ®uçn, co cøng kh«ng mÒm m¹i, gï
hoÆc gÊp ra tríc th¸i qu¸, d¸ng ®i lÖch....
1.2.YHCT:
- Nguyªn nh©n do co cøng çc c¬ sau khi bÞ l¹nh, ma, Èm thÊp (hµn
thÊp);
- §au lng do thay ®æi t thÕ hay mang v¸c nÆng, lÖch t thÕ (khÝ trÖ
huyÕt ø);
- §au lng do viªm cét sèng (thÊp nhiªt)
- Can thËn h kÕt hîp víi phong hµn thÊp g©y bÖnh, ngoµi çc triÖu
chøng ®au kÓ trªn cßn cã çc biÓu hiÖn: ch©n gèi yÕu, ï tai, tiÓu tiÖn nhiÒu vÒ
®ªm, ngñ Ýt, ®au di chuyÓn, m¹ch trÇm tÕ hoÆc nhu ho·n, cã thÓ kÌm theo ®au
nhøc mái çc khíp. ( tho¸i ho¸ nhiÒu khíp)...
2. CËn l©m sµng:
- XÐt nghiªm thêng qui:
+ XQ tim phæi
+ §iÖn t©m ®å
+ Xquang cét sèng lng th¼ng, nghiªng ( cã thÓ chôp céng hëng tõ MRI
nÕu cÇn thiÕt): cã h×nh ¶nh tho¸i ho¸ çc ®èt sèng lng ë çc møc ®é, biÕn d¹ng
çc ®èt sèng lng, trît ®Üa ®Öm, tho¸t vÞ ®Üa ®Öm....
16
17
II.§iÒu trÞ:
* ThÓ hµn thÊp
1. Ph¸p: khu phong t¸n hµn trõ thÊp, th«ng kinh ho¹t l¹c
2. Ph¬ng:
2.1.Thuèc: LiÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy, dïng 1 trong çc bµi thuèc sau:
- Tam tý thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
- Ma hoµng quÕ chi thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy
- Can kh¬ng th¬ng truËt thang gia gi¶m víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ngµy
- §èi ph¸p lËp ph¬ng: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
- Cao khíp 100ml x 1 chai/ngµy.
- Cån xoa bãp
- Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ hoµn bæ tú 30 gam/ngµy tïy theo thùc tr¹ng
ngêi bÖnh víi liÒu lîng phï hîp.
2.2.Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc ph¬ng ph¸p sau
+ Xoa bãp bÊm huyÖt: vïng lng, m«ng, ch©n, vËn ®éng cét sèng lng,
30-60 phót/ lÇn/ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy
+ §iÖn ch©m: ch©m çc huyÖt chÝnh: thËn du, mÖnh m«n, yªu d¬ng
quan, th¸i khª, chÝ thÊt, c«n l«n, thø liªu .., a thÞ huyÖt.
LiÖu tr×nh trung b×nh 15 ngµy.
+ NhÜ ch©m: vïng cét sèng lng. Lu kim 02 ngµy liÖu tr×nh trung b×nh 15
ngµy
+ CÊy chØ vïng th¾t lng: ThËn du, ®¹i trêng du, a thÞ....
* ThÓ khÝ trÖ huyÕt ø

1. Ph¸p: hµnh khÝ ho¹t huyÕt, th c©n ho¹t l¹c
2. Ph¬ng:
+ Bµi: Tø vËt ®µo hång víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
+ §èi ph¸p lËp ph¬ng: víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy, liÖu tr×nh
2.2.Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc ph¬ng ph¸p sau
17
18
ngµy
*ThÓ thÊp nhiÖt:
1. Ph¸p: thanh nhiÖt, hµnh khÝ ho¹t huyÕt, th«ng kinh ho¹t l¹c
2. Ph¬ng:
Bµi QuÕ chi thîc dîc tri mÉu thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó
uèng 1 thang/ ngµy
thang/ ngµy
Bµi NhÞ diÖu thang gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/
ngµy
Bµi B¹ch hæ quÕ chi thang gia thªm: kim ng©n, liªn kiÒu, uy linh tiªn,
phßng kû, hoµng b¸, xÝch thîc, ®an b×, tang chi víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ ngµy
thang/ ngµy
Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ ngµy
Cån xoa bãp
Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ hoµn bæ tú 30 gam/ngµy tïy theo thùc tr¹ng
2.2. Thñ thuËt: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc ph¬ng ph¸p sau
18
19

ngµy
* ThÓ thËn h: (t¬ng ®¬ng víi yhh®: ®au lng do tho¸i hãa cét sèng)
1. Ph¸p: Bæ thËn, hµnh khÝ ho¹t huyÕt, th«ng kinh ho¹t l¹c
2. Ph¬ng:
- Tam tý thang gia gi¶m çc vÞ bæ thËn d¬ng víi liÒu lîng phï hîp ®Ó
uèng 1 thang/ngµy.
- §éc ho¹t tang ký sinh gia gi¶m çc vÞ bæ thËn d¬ng víi liÒu lîng phï hîp
®Ó uèng 1 thang/ngµy.
- Lôc vÞ gia gi¶m víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy.
- Thuèc uèng theo ®èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu lîng phï hîp ®Ó uèng 1
thang/ ngµy
Cån xoa bãp
Hoµn ®¹i bæ/ hoµn bæ ©m/ hoµn bæ tú 30 gam/ngµy tïy theo thùc tr¹ng

1. Thuèc:
1.1.Kh¸ng viªm gi¶m ®au: dïng 1 trong çc lo¹i sau:
- Piroxicam ( Feldene, tilcotil) tiªm hoÆc uèng x 20 – 40 mg/ ngµy x 5- 7
ngµy
- Mobic ( Meloxicam) 7,5mg x 1viªn / ngµy x 5- 7 ngµy
1.2.Thuèc phßng, c¶i thiÖn t×nh tr¹ng tho¸i ho¸ khíp:
* §iÒu trÞ phèi hîp vµ hç trî khi:
- Çc ph¬ng ph¸p ®iÒu trÞ trªn ®¹t hiÖu qu¶ kh«ng ®¸ng kÓ hoÆc
kh«ng cã hiÖu qu¶
- Phim X quang cã h×nh ¶nh biÕn d¹ng nÆng çc ®èt sèng: gai x¬ng,
mám mãc râ; cÇu x¬ng, hÑp khe khíp......
* Thuèc ( hç trî):
Glucosamine x 4 - 6 viªn/ngµy x 20-30 ngµy
2.VËt lý trÞ liÖu: ¸p dông Ýt nhÊt 1 trong çc ph¬ng ph¸p sau
- KÐo gi·n cét sèng lng b»ng m¸y ( chØ ®Þnh cô thÓ tuy tõng ngêi
bÖnh) x 1-2 liÖu tr×nh, 1 liÖu tr×nh = 10 ngµy
19
20
- Bã nÕn ( chØ ®Þnh cô thÓ tuy tõng ngêi bÖnh) x 1-2 liÖu tr×nh, 1
liÖu tr×nh = 10 ngµy
- ChiÕu ®Ìn hång ngo¹i: : trung b×nh 20 phót / lÇn / ngµy x 20 ngµy.
- Laser néi m¹ch: 20 phót/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy
- §iÖn xung: vïng g¸y 20 phót/lÇn x 1- 2 lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy.
- Siªu ©m ®iÒu trÞ: vïng th¾t lng 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh trung
b×nh 21 ngµy.
- Sãng xung kÝch: vïng th¾t lng ®au. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu tr×nh
- TËp phôc håi chøc n¨ng theo híng dÉn cña kü thuËt viªn
C. Phßng bÖnh: Híng dÉn ngêi bÖnh:

- Lùa chän ph¬ng ph¸p tËp thÓ thÓ dôc thÓ thao phï hîp
20
21
THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG

( Yêu thống, Yêu chùy thống, Yêu thống liên tất)
I.TRIỆU CHỨNG:
1. Lâm sàng:
1.1. YHHĐ:
- Gặp các lứa tuổi: Thanh niên, trung niên, người già; Nam nhiều hơn nữ
- Nguyên nhân: hậu quả thoái hóa xương, khớp, hệ thống dây chằng quanh
khớp cột sống; Động tác bất thương/hoạt động gắng sức; Chấn thương…
- Đau nhức mỏi lưng, cử động thắt lưng khó khan, giảm khả năng làm việc,
ho hắt hơi đau tăng; Có thể đau lan xuống mông chân, đau dọc theo cổ, vai, cánh
tay do hiện tượng chèn ép, có thể teo cơ các mức độ, liệt mềm các mức độ, bệnh
kéo dài, dễ tái phát, lao động nhiều đau tăng; Đau 1 bên hoặc cả 2 bên
- Nếu tổn thương ở các đốt sống thắt lưng cungfcos hội chứng thắt lưng
hông: lagsegue (+), Walex (+)…
- Độ giãn các đốt sống thắt lưng giảm, ngiệm pháp tay - đất (+); Hình dáng
cột sống thắt lưng mất độ cong sinh lý: Thẳng đuỗn, co cứng không mềm mại, gù
hoăc gấp ra trước thái quá…
- Nếu tổn thương các đốt ở các đốt sống cổ: hội chứng cổ, vai, cánh tay…
1.2.1. Thể hàn thấp: Đau ở vùng lưng, có cảm giác nặng ở lưng dưới, hoặc
có cảm giác như ngồi vào chậu nước đá lạnh hoặc như có vật gì nặng đè vào lưng,
tay chân lạnh, tay chân không có sức, ấn vào đau hơn, gặp lạnh hoặc thời tiết âm u
thì đau tăng, chườm ấm nóng thì giảm đau, tiểu nhiều, nước tiểu trong, lưỡi nhạt,
rêu lưỡi nhờn, mạch Trầm, Tế.
1.2.2.Thể Phong Thấp: lưng đau trên dưới không nhất định(thay đổi).
Vùng lưng đau thường kèm nặng và chuyển xuống dưới các ngón chân, kèm mất
cảm giác, thay đổi theo thời tiết bÖnh t¨ng, sợ gió, sợ lạnh, cơ thể nặng nề, lưỡi
trắng nhạt, rêu lưỡi vàng, mạch phù, tế, huyền.
1.2.3 Thể Thấp Nhiệt: Thắt lưng luôn đau kèm cảm giác nóng, thắt lưng
sưng, nặng, không thể cúi về phía trước hoặc ngả ra sau được, bứt rứt, ra mồ hôi,
khát, tiểu ít, nước tiểu vàng đậm, tiểu buốt, táo bón, rêu lưỡi vàng nhờn, mạch sác,
hoạt hoặc nhu hoạt.
21
22
1.2.4. Thể thận hư: Vùng thắt lưng đau ê ẩm, bước đi làm như không có
sức, đứng lâu chân như muốn khụy xuống, khi mệt mỏi thì khó chịu hơn, nằm
hoặc nghỉ ngơi, xoa bóp thì dễ chịu hơn, ngũ tâm phiền nhiệt, sốt về chiều, mồ hôi
trộm, họng khô, lưỡi đỏ, mạch Tế Sác.
1.2.5. Thận dương hư: Lưng đau ê ẩm, nghỉ ngơi hoặc nằm, xoa bóp,
chườm ấm thì đỡ hơn, lưng tê, mất cảm giác, đi hoặc đứng chân như không còn
sức, chân tay lạnh, sợ lạnh, lưng lạnh, hơi thở ngắn, da mặt xanh xám, nước tiểu
trong, lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng, mạch Trầm Tế, không lực.
1.2.6. Khí trệ huyết ứ: Đau chói vùng lưng và chân, đau cố định một chỗ,
ngày nhẹ, đêm nặng. Ấn vào cột sống nhiều khi đau không chịu nổi. Có khi đau
lan xuống chân, làm cho chân mất cảm giác, di chuyển khó, táo bón, lưỡi đỏ tím
hoặc có vết ban đỏ, mạch Trầm, Sáp, Huyền.
2. Cận lâm sàng:
- Xét nghiện thường qui:
+ Huyết học 18 thông số
+ Nước tiểu 11 thông số
+ XQ tim phổi
+ Điện tâm đồ
+ Siêu âm ổ bụng
- Xét nghiệm để chẩn đoán xác định và chẩn đoán phân biệt:
+ XQ cột sống lưng thẳng, nghiêng (có thể chụp cắt lớp vi tính, cộng
hưởng từ MRI nếu cần thiết): có hình ảnh thoái hóa các đốt sống lưng ở các mức
độ, biến dạng các đốt sống lưng, trượt đĩa đệm, thoát vị đĩa đệm các mức độ...
II. ĐIỀU TRỊ:
A. Y HỌC CỔ TRUYỀN:
1. Thể 1: Hàn thấp
1.1. Pháp: Ôn kinh, tán hàn, trừ thấp, chỉ thống.
1.2. Phương:
1.2.1. Thuốc: Liệu trình điều trị trung bình 28 ngày
Dùng bài Phụ Tử Ma Hoàng Quế Chi Thang gia vị với liều phù hợp để
uống 1 thang/ ngày.
Thận hư thêm Tang ký sinh, Tục đoạn. Cảm thấy nặng ở vùng lưng dưới
thêm Thương truật. Tỳ hư thêm Bạch truật, Phục linh. Huyết ứ thêm Xích thược
Nhũ hương, Một dược. Nếu do phong hàn gây đau lan xuống gối hoặc lan qua
hông sườn thêm Khương hoạt và Phòng phong.
Ma hoàng quế chi thang gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
Can khương thương truật thang gia giảm với liều phù hợp để uống 1
thang/ngày
Đối pháp lập phương với liều phù hợp để uống 1 thang/ ngày.
Cao khớp 100ml/ngày.
Hoàn: Bổ âm/ Đại bổ/ Bổ tỳ 30g/ngày
Cồn xoa bóp
1.2.2. Thủ thuật
22
23
- Xoa bóp bấm huyệt: vùng lưng, mông, chân tùy tổn thương trên bệnh nhân
cụ thể vận động cột sống lưng, 30-60 phút/lần/ngày, áp dụng thủ thuật bổ hay tả
tùy từng BN cụ thể, liệu trình trung bình 28 ngày
- Châm Cứu( hoặc điện châm): Trung b×nh 20 phót/ lÇn/ngµy x 28
ngµy:
Nếu nhân đĩa đệm lồi ra ngoài, châm xiên huyệt Giáp tích, tuỳ theo vị trí tổn
thương mà chọn huyệt ở vùng trên dưới chỗ đó. Dùng phép châm tả và ôn châm.
Nếu nhân đĩa đệm tụt vào, đè vào dây thần kinh, châm huyệt Giáp tích đối
diện với bên đau của chỗ thoái vị. Dùng phương pháp châm tả và ôn châm.
Thêm Giáp tích gần vùng đau, Mệnh môn, Yêu dương quan, Tam tiêu du,
Thận du, Khí hải du, Đại trường du, Quan nguyên du, A thị huyệt.
Nếu đau dọc theo đường kinh Bàng quang, thêm Uỷ trung hoặc Côn lôn.
Đau giữa cột sống thêm Trường cường, Nhân trung hoặc Hậu khê. Đau cả hai bên
và ở giữa: thêm Thân mạch, Hậu khê. Đau vùng mông, thêm Trật biên, Hoàn
khiêu.
Đau lạnh vùng lưng dưới, mông và chân: cứu Trật biên, Thừa phò, Thừa
sơn. Đau quanh mặt ngang đùi thêm Phong thị. Đau mặt sau đùi, thêm Ân môn.
Đau mặt ngoài cẳng chân, thêm Dương lăng tuyền, Huyền chung. Đau bắp chân
thêm Thừa sơn. Chân lạnh, cứu Mệnh môn. Lưng và chân không có sức, thêm
Phục lưu. Rối loạn tiêu hoá thêm Công tôn. Lưng và háng đau thêm Bạch hoàn du,
Cư liêu. Đau vùng xương cùng thêm Âm bao, Cư liêu hoặc Bát liêu.
- Thủy châm: Thuốc thủy châm:
Vitamin B1 100- 200mg/ngày
Vitamin B6 100- 200mg/ ngày
Vitamin B12 1000- 2000mcg/ngày
Có thể sử dụng phối hợp, Novocain 3% 1- 2 ống thử test trước
Thủy châm 2- 4 huyệt trong số các huyệt nêu trên phần điện châm. Liệu
trình trung bình 28 ngày
- Lase châm: các huyệt giống điện châm.20p/1 lần/ ngày. Liệu trình trung
bình 28 ngày
- Nhĩ châm : vùng cột sống lưng.lưu kim 02 ngày, liệu trình trung bình 28
ngày
2. Thể 2: Phong thấp 2.

2.1. Pháp : Khu phong, hóa thấp , thông kinh hoạt lạc
2.2. Phương:
2.2.1 Thuốc: Liệu trình điều trị trung bình 28 ngày
Dùng bài Độc Hoạt Ký Sinh Thang gia gi¶m: với liều phù hợp để uống 1
thang/ ngày.
Có cảm giác nặng, thêm Thương truật, Uy linh tiên ; Thận hư thêm cÈu
tÝch, Tục đoạn; Tỳ hư thêm Bạch truật; Huyết ứ thêm Xích thược, Nhũ hương,
Một dược.
Đại tần giao thang gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ ngày.
Tinh hương tán giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ ngày
23
24
Đối pháp lập phương với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
Cồn xoa bóp
2.2.2. Thủ thuật :
- Xoa bóp bấm huyệt: vùng lưng, mông, chân tùy tổn thương trên bệnh
nhân cụ thể vận động cột sống lưng, 30- 60 phút/lần/ngày, áp dụng thủ thuật bổ
hay tả tùy từng bệnh nhân cụ thể, liệu trình 28 ngày
- Châm Cứu (hoặc điện châm):Trung bình 20 phút/lần/ngày x 28 ngày
Nếu nhân đĩa đệm lồi ra ngoài, châm xiên huyệt Giáp tích, tuỳ theo vị trí tổn
thương mà chọn huyệt ở vùng trên dưới chỗ đó. Dùng phép châm tả và ôn châm.
Nếu nhân đĩa đệm tụt vào, đè vào dây thần kinh, châm huyệt Giáp tích đối
diện với bên đau của chỗ thoái vị. Dùng phương pháp châm tả và ôn châm.
Thêm Giáp tích gần vùng đau, Mệnh môn, Yêu dương quan, Tam tiêu du,
Thận du, Khí hải du, Đại trường du, Quan nguyên du, A thị huyệt.
Nếu đau dọc theo đường kinh Bàng quang, thêm Uỷ trung hoặc Côn lôn.
Đau giữa cột sống thêm Trường cường, Nhân trung hoặc Hậu khê. Đau cả hai bên
và ở giữa: thêm Thân mạch, Hậu khê. Đau vùng mông, thêm Trật biên, Hoàn
khiêu.
Đau lạnh vùng lưng dưới, mông và chân: cứu Trật biên, Thừa phò, Thừa
sơn. Đau quanh mặt ngang đùi thêm Phong thị. Đau mặt sau đùi, thêm Ân môn.
Đau mặt ngoài cẳng chân, thêm Dương lăng tuyền, Huyền chung. Đau bắp chân
thêm Thừa sơn. Chân lạnh, cứu Mệnh môn. Lưng và chân không có sức, thêm
Phục lưu. Rối loạn tiêu hoá thêm Công tôn. Lưng và háng đau thêm Bạch hoàn du,
Cư liêu. Đau vùng xương cùng thêm Âm bao, Cư liêu hoặc Bát liêu.
- Thủy châm:
- Thủy châm: Thuốc thủy châm:
Vitamin B1 100- 200mg/ngày
Vitamin B6 100- 200mg/ ngày
Vitamin B12 1000- 2000mcg/ngày
Có thể sử dụng phối hợp, Novocain 3% 1- 2 ống thử test trước
Thủy châm 2- 4 huyệt trong số các huyệt nêu trên phần điện châm. Liệu
trình trung bình 28 ngày
- Lase châm: các huyệt giống điện châm.20p/1 lần/ ngày. Liệu trình trung
bình 28 ngày
- Nhĩ châm : vùng cột sống lưng.lưu kim 02 ngày, liệu trình trung bình 28
ngày
Thể 3 : Thấp nhiệt

3.1. Pháp: Thanh nhiệt, hóa thấp, chỉ thống
3.2.Phương: Liệu trình trung bình 28
3.2.1.Thuốc:
Dùng bài Tứ Diệu Hoàn Gia Vị: với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
24
25
Nặng nề vùng lưng thêm Phòng kỷ, Mộc qua . Nếu khát, nước tiểu vàng thêm
Liên kiều, Chi tử , Mộc thông. Âm hư, họng khô, miệng khô, khó chịu về đêm,
thắt lưng mỏi, ngũ tâm phiền nhiệt, thêm Thục địa, hoµng cÇm. Thận hư nặng,
thêm cÈu tÝch, Tục đoạn. Tỳ hư thêm Bạch truật, Phục linh. Huyết ứ thêm Xích
thược, Nhũ hương, Một dược. Cö ®éng khã kh¨n thªm çc vÞ trõ phong thÊp.
Tuyên tý thang gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
Phòng kỷ hoàng kỳ thang gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày

- Xoa bóp bấm huyệt: vùng lưng, mông, chân tùy tổn thương trên bệnh nhân
cụ thể vận động cột sống lưng, 30- 60 phút/lần/ngày, áp dụng thủ thuật bổ hay tả
tùy từng bệnh nhân cụ thể, liệu trình 28 ngày
- Châm Cứu( hoặc điện châm): trung bình 20 phút/lần/ngày x 28 ngày

Công thức huyệt như thể 1, nhưng châm tả
Thêm Âm lăng tuyền, Dương lăng tuyền, Hành gian, Nội đình.
(Âm lăng tuyền là huyệt đặc hiệu để trừ thấp. Nội đình là huyệt đặc hiệu để thanh
nội nhiệt. Hai huyệt phối hợp có tác dụng thanh nhiệt trừ thấp toàn thân. Hành
gian là hoả huyệt của đường kinh Can, Dương lăng tuyền là huyệt hợp của kinh
Đởm, hai huyệt này có tác dụng trừ thấp nhiệt).
- Thủy châm: Thuốc thủy châm như thể 1, chon 2- 4 huyệt trong số các
huyệt nêu trong phần châm.
- Lase châm : các huyệt giống điện châm.20 phút/lần/ngày. Liệu trình trung
bình 28 ngày.
- Nhĩ châm:vùng cột sống thắt lưng.Lưu kim 02 ngày, liệu trình trung bình
28 ngày
4. Thể 4: Thận hư
4.1. Pháp: Bổ thận, tư âm, giáng hỏa, thông kinh hoạt lạc
4.2. Phương:
4.2.1. Thuốc : Liệu trình điều trị trung bình 28 ngày
Dùng bài Tả Quy Hoàn gia giảm: Thục địa, Đỗ trọng, sơn dược, sơn thù,
Câu kỷ tử, Ngưu tất, Thỏ ty tử, Tang ký sinh, Lộc giác giao, Quy bản.
Chóng mặt, ù tai, hồi hộp, mất ngủ thêm Thạch quyết minh. long cốt, mẫu lệ
Tâm hư miệng và họng khô, ra mồ hôi trộm, thêm Hoàng bá, Tri mẫu. Khí trệ,
huyết ứ thêm Nhũ hương, Một dược. Kèm đờm thấp, thêm Tần giao, Khương hoạt
Tỳ hư thêm Bạch truật, Phục linh. Cö ®éng khã kh¨n thªm çc vÞ trõ phong thÊp.
Kỷ cúc địa hoàng hoàn gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
Lục vị điạ hoàng hoàn gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
25
26

Cån xoa bãp
4.2.2.Thñ thuËt
- Xoa bóp bấm huyệt: vùng lưng, mông, chân tùy tổn thương trên bệnh
nhân cụ thể vận động cột sống lưng, 30- 60 phút/lần/ngày, áp dụng thủ thuật bổ
hay tả tùy từng bệnh nhân cụ thể, liệu trình 28 ngày
- Châm Cứu( hoặc điện châm): trung bình 20 phút/lần/ngày x 28 ngày
- Công thức huyệt như thể 1, không ôn châm
Thêm Phục lưu và Tam âm giao (Phục lưu phối Tam âm giao có tác dụng
bổ Thận, dưỡng âm, thanh nhiệt).
NÕu hoả của Tâm, Thận bốc lên gây nên kém ngủ, mộng tinh, tiểu ít,
nước tiểu vàng đậm, thêm Dũng tuyền, Tâm du để dẫn hoả xuống. Tai ù thêm
Thính hội.
- Thuû ch©m: thuèc thuû ch©m nh thÓ 1, chän 2-4 huyÖt trong sè çc
huyÖt nªu trong phÇn ch©m cøu
- Laser ch©m: çc huyÖt gièng ®iÖn ch©m. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu
- NhÜ ch©m: vïng cét sèng lng. Lu kim 02 ngµy, liÖu tr×nh trung b×nh 28
ngµy
- CÊy chØ: huyÖt thËn du, a thÞ
5.ThÓ 5: ThËn d¬ng h

5.1. Ph¸p: Bổ Thận, tráng dương, ôn kinh, tán hàn
5.2. Ph¬ng:
5.2.1.Thuèc: Liệu trình điều trị trung bình 28 ngày
. Dùng bài Hữu Quy Hoàn gia giảm: Thục địa, Đỗ trọng Thỏ ty tử, Tục
đoạn, Lộc giác giao, Sơn dược, Câu kỷ tử, Cẩu tích, Sơn thù, Đương quy,Phụ tử
Trung khí hạ hãm và cảm giác âm ỉ ở vùng đau, bỏ Câu kỷ tử, Đương quy, thêm
Hoàng kỳ, Đảng sâm, Bạch truật, Sài hồ, Thăng ma . Khí trệ, huyết ứ, thêm Nhũ
hương, Một dược, tăng Đương quy. Có dấu hiệu hàn thấp, thêm Tần giao, Độc
hoạt, Khương hoạt. Tỳ hư thêm Bạch truật, Phục linh.
Lục vị gia giảm với liều phù hợp để uống 1 thang/ngày
Hoàn: Lôc vÞ/Đại bổ/ Bổ tỳ 30g/ngày
Cồn xoa bóp
- Xoa bãp bÊm huyÖt: : vïng lng, m«ng, ch©n tuú tæn th¬ng trªn bÖnh
nh©n cô thÓ vËn ®éng cét sèng lng, 30 -60 phót/ lÇn/ngµy, ¸p dông thñ thuËt bæ
hay t¶ tuú tõng BN cô thÓ, liÖu tr×nh trung b×nh 28 ngµy
- Châm Cứu (hoÆc ®iÖn ch©m): trung b×nh 20 phót/ lÇn/ngµy x 28
ngµy:
C«ng thøc huyÖt nh
26
27
Thêm Mệnh môn, Phục lưu (ôn bổ thận, tán hàn)

Tai ù thêm cứu Nhĩ môn; Chóng mặt cứu Bách hội; Mộng tinh cứu Trật
biên; Dương vong thêm Thái khê, Tam âm giao để bổ dương tư âm.
ngµy
6.ThÓ 6: KhÝ trÖ huyÕt ø

6.1.Ph¸p: Hành khí, hoạt huyết, khứ ứ, thông kinh hoạt lạc,chỉ thống.
6.2.Ph¬ng:
6.2.1. Thuèc: Liệu trình điều trị trung bình 28 ngày
Dùng bài Thân Thống Trục Ứ Thang gia giảm: Tục đoạn, Cốt toái bổ,
Xuyên khung, Đào nhân, Hồng hoa, Khương hoạt, Nhũ hương, Đương quy, Ngưu
tất, Địa long, Tần giao, Xương bồ, Cam thảo.
Khí trệ, huyết ứ do phong thấp, thêm Độc hoạt, Uy linh tiên, Phòng phong; Do
chấn thương thêm Tam thất, Tô mộc hoặc Vân Nam Bạch Dược.
Thắt lưng đau kèm kinh nguyệt không đều, thay bài Thân Thống Trục Ứ Thang
bằng bài Đào Hồng Tứ Vật Thang gia giảm: Tục đoạn, Đương quy, Xuyên khung,
đều, Đào nhân, Hồng hoa, Thục địa, Bạch thược, Hương phụ, Sài hồ. Thận hư
thêm Ngũ gia bì, Tang ký sinh, Cẩu tích. Tỳ hư thêm Bạch truật, Phục linh
Chi dưới tê, mất cảm giác thêm quÕ chi, tÕ t©n, ®Þa long.
§èi ph¸p lËp ph¬ng víi liÒu phï hîp ®Ó uèng 1 thang/ngµy
Cồn xoa bóp
6.2.2. Thủ thuật:
-Xoa bóp bấm huyệt: như thể 1
- Châm Cứu (hoặc điện châm): trung bình 20 phút/lần/ngày x 28 ngày:
Công thức huyệt như thể 1
ngµy
B.Y HỌC HIỆN ĐẠI:
27
28
1.Thuốc :
1.1. Kháng viêm giảm đau: dùng 1 trong các loại sau:
- Paracetamol 500mg x 2-4 viên/ ngày x 7- 10 ngày
- Piroxicam( Feldene, tilcotil) tiêm hoặc uống x 20 – 40 mg/ ngày x 5- 7
ngày
- Mobic( Meloxicam) 7,5mg x 1 viên/ngày x 5- 7 ngày
1.2. Thuốc phòng, cải thiện tình trạng thoái hóa khớp:
* Điều trị phối hợp và hỗ trợ khi:
- Các phương pháp điều trị trên đạt hiệu quả không đáng kể hoặc không có
hiệu quả
- phim X quang có hình ảnh biến dạng nặng các đốt sống: gai xương, mỏm
móc rõ; cầu xương, hẹp khe khớp….
* Thuốc hỗ trợ:
Glocosamin 500mg x 4- 6 viên/ngày x 10- 20 ngày
2. Vật lý trị liệu:
- Kéo giãn cột sống bằng máy( chỉ định cụ thể tùy từng bệnh nhân) x 1-3
liệu trình, 1 liệu trình 10 ngày
- Bó nến chỉ định cụ thể tùy từng bệnh nhân x 1-3 liệu trình, 1 liệu trình 10
ngày
- Chiếu đèn tần phổ: trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Chiếu đèn hồng ngoại: trung bình 10 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Lase nội mạch: trung bình 10 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Điện xung : vùng đau trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Điện phân: trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Siêu âm điều trị vùng thắt lưng: trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28
ngày
- Ion từ trường: trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28 ngày
- Sóng xung kích: vùng thắt lưng . trung bình 20 phút/ 1 lần/ ngày x 28
ngày
-Tập máy phục hồi chức năng theo hướng dẫn của kỹ thuật viên
C. PHÒNG BỆNH: hướng dẫn người bệnh

- Lựa chọn phương pháp tập thể dục ,thể thao phù hợp
- Thay đổi chế độ làm việc và sinh hoạt cho hợp lý …
* Lưu ý 1: Nên chụp cộng hưởng từ sớm để có hướng điều trị đúng. Chuyển
điều trị ngoại khoa nếu có chỉ định. Chuyển tuyến trên nếu người bệnh đau nhiều,
kéo dài, ảnh hưởng đến sinh hoạt cơ bản: ăn, ngủ, tự phục vụ, có biểu hiện teo cơ
nhanh, liệt …
*Lưu ý 2: Một số vị thuốc có hiệu quả cao đối với cột sống, đặc biệt đối với
trường hợp thoái vị là:
. Cẩu tích : có tác dụng rất cao trong trường hợp Thận dương hư.
28
29
. Tang ký sinh: Thận âm hư.

. Đỗ trọng: Thận âm và Thận dương hư, các trường hợp Hàn, nhiệt đều dùng
được.
. Tần giao: dùng trong trường hợp do phong thấp, Tâm hư.

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
I. ĐIỀU TRỊ :
1.Y học hiện đại:
1.1. Giai đoạn cấp:

a) Biện pháp chung:
- Chăm sóc bệnh nhân: bất động hoặc vận chuyển nhẹ nhàng,nằm yên tĩnh,
tránh kích thích, an thần ,chống co giật, chống táo bón. Tránh hút đờm rãi lâu,
tránh gây ho. Nuôi dưỡng tốt, đặt thông đái cho bệnh nhân(nếu cần). Theo dõi
mạch, huyết áp, nhịp thở... Vệ sinh cá nhân, chống loét.
- Đảm bảo hô hấp, dảm bảo tuần hoàn: duy trì huyết áp động mạch oử mức
hợp lý, bảo vệ thành mạch, điều chỉnh rối loạn nước và điện giải, điều chỉnh thăng
bằng kiềm toan, chống bội nhiễm.
b) Chống phù não.
c) Điều trị nghuyên nhân: Thiếu máu não cục bộ, xuất huyết não, xuất huyết
dưới màng nhện.
1.2. Giai đoạn phục hồi chức năng:
Giúp bệnh nhân phục hồi chức năng trở lại là một phần quan trọng trong điều
trị tai biến mạch máu não. Nên bắt đầu luyện tập sớm có thể ngay từ đầu sau tai
biến mạch máu não, bao gồm: tập nói, tập vận động, lý liệu pháp. Trong 15- 21
ngày đầu , bệnh diễn biến phức tạp chỉ vận động nhẹ nhàng tại giường chống
29
30
cứng khớp. Khi bệnh nhân đã tỉnh, tình trạng tim mạch cho phép cần tăng cường
phục hồi chức năng.
2.Y học cổ truyền:
2.1.Điều trị bằng thuốc:
a)Trúng phong kinh lạc:
- Trị pháp: Tư âm tiềm dương( âm hư hỏa vượng) , trừ đàm thông lạc ( phong
đàm) .
- Bài thuốc: Bình can tức phong thang gia giảm
Thạch quyết minh Thiên ma
Địa long Kê huyết đằng
Ngưu tất Hà thủ ô
Tang ký sinh Cúc hoa
Sắc uống ngày 01 thang
Gia giảm tùy theo tình hình thực tế bệnh nhân.
+ Nếu do phong đàm dùng bài: Đạo đàm thang gia giảm
Bán hạ chế Trần bì
Phục linh Chỉ thực
Bạch phụ tử Cam thảo
Toàn yết Cương tằm
Đởm nam tinh
+ Đối pháp lập phương: Tùy từng bệnh nhân cụ thể.
b)Trúng phong tạng phủ : giai đoạn điều trị bằng y học hiện đại.
c) Giai đoạn di chứng:
+ Khí hư huyết trệ, mạch lạc ứ trở:

- Trị pháp: Ích khí hoạt huyết thông lạc
- Bài thuốc: Bổ dương hoàn ngũ thang
Quy vĩ Địa long
Xuyên khung Xích thược
Sinh hoàng kỳ Hồng hoa
Đào nhân Xương bồ
Gia giảm: kiêm đàm gia Bàn hạ, Xương bồ, Viễn trí.
. Đối pháp lập phương: Tùy từng bệnh nhân cụ thể.
+ Âm hư dương can, mạch lạc ứ trở:
30
31
- Trị pháp: Tư âm tiềm dương, hoạt huyết thông lạc.

- Bài thuốc: Hổ tiềm hoàn gia giảm
Thục địa Thạch hộc
Quy bản Ngưu tất
Hoàng bá Đương quy
Tri mẫu ` Sinh mẫu lệ
Bạch thược Đào nhân
Toả dương Hồng hoa
Trần bì
+ Phong đàm trở khiếu, lạc mạch ứ trở:
- Trị pháp: Tức phong hóa đàm, hoạt huyết thông khiếu
Bạch phụ tử Cam thảo
Thạch xương bồ Đan sâm
Viễn chí Đương quy
Thiên ma Xích thược
Toàn yết Địa long
Khương hoạt Mộc hương
2.2.Thủ thuật: Thực hiện ít nhất một trong những thủ thuật sau:
2.2.1. Liệu pháp châm cứu:
Châm cứu liệu pháp bao gồm cả châm và cứu, đối với trúng phong đều
có hiệu quả rõ rệt. Có thể sử dụng trong mọi giai đoạn của bệnh.
a)Hào châm:
- Khẩu nhãn oa tà (liệt mặt trung ương).
- Thất ngôn (mất nói):
Huyệt: Thượng tinh, Bách hội, Phong trì, Ấn đường, Kim tân, Ngọc dịch,
Thiên trụ, Liêm tuyền, Thông lý.
-Liệt chi trên:
Huyệt: Phong trì, Xích trạch, Hợp cốc, Bát tà, Kiên ngung, Khúc trì, Ngoại
quan. Liệt chi dưới:
Huyệt : Hoàn khiêu, Phong thị, Dương lăng tuyền, Ủy trung, Tam âm giao,
Côn lôn.
- Đau khớp vai:
31
32
Huyệt: Kiên ngung, Kiên trinh, Kiên trung du, Kiên ngoại du, Điều khẩu, A
thị huyệt
- Si ngốc ( sa sút trí tuệ)

Huyệt: Bách hội, Thái dương, Ấn đường, Hợp cốc, Tâm du, Thận du, Thần
môn, Túc tam lý, Nội quan.
- Điên chứng ( rối loạn tâm thần )
Huyệt: Thần môn, Phong long, Bách hội, Tâm du, Hành gian, Tam âm giao,
Túc tam lý.
b)Biện pháp châm cứu khác:
- Điện châm: Các huyệt như trên, cho đắc khí rồi cho thông điện.
- Thủy châm:
Thường dùng các huyệt như Giáp tích tương ứng với chi liệt, Kiên ngung, Thủ
tam lý, Phong thị, Túc tam lý, Thừa sơn, Dương lăng tuyền, Giải khê.
Thuốc thủy châm chủ yếu là các sinhn tố nhóm B , oowr Trung Quốc còn dùng
dịch tiêm Đan sâm, Phòng phong.
- Laser châm: Theo công thức huyệt như trên.
2.2.2. Xoa bóp bấm huyệt và tập luyện:
Biện pháp không thể thiếu khi chữa di chứng trúng phong , đặc biệt đối với tình
trạng bán thân bất toại trong giai đoạn phục hồi di chứng.
-Cần xoa bóp vùng đầu mặt , lưng và tay chân, trọng tâm là bên liệt.
-Tập luyện là một nội dung rất quan trọng trong phục hồi chức năng. Tiến hành
cho bệnh nhân tập sớm từ thụ động đến chủ động tùy theo tình trạng của bện nhân.
2.2.3. Điện xung: Tùy theo vùng cơ bị liệt.
2.2.4. Laser nội mạch.
3. Phương pháp kết hợp YHHĐ – YHCT:
3.1. Giai đoạn cấp tính: Ngoài việc thực hiện đầy đủ các biện pháp
chung của YHHĐ như bất động, đảm bảo hô hấp, khống chế huyết áp, chống phù
não, bồi phụ nước điện giải, chống tắc mạch, chống chảy máu, cải thiện tuần
hoàn.... có thể phối hợp thêm thuốc YHCT.
3.2. Giai đoạn hồi phục: Ngoài các biện pháp của YHHĐ như cải thiện
tuần hoàn não, phục hồi chức năng thần kinh, lý liệu pháp.... nên kết hợp châm
cứu, xoa bóp, tập dưỡng sinh và dùng thuốc YHCT tùy điều kiện cụ thể.
3.3. Giai đoạn di chứng: Các biện pháp điều trị bằng YHCT thích hợp
hơn.
32
33
4. Thái độ xử trí:
Cần phát hiện sớm tai biến mạch máu não, theo dõi sát và xử trí kịp thời.
Chẩn đoán xác định xuất huyết não hay nhồi máu não, điều trị những trượng hợp
bệnh nhẹ và giai đoạn phục hồi chức năng . Giai đoạn cấp hoặc nhũng trượng hợp
nặng điều trị kết hợp y học hiện đại hoặc chuyển điều trị bằng y học hiện đại.
II DỰ PHÒNG:
- Có chế độ sinh hoạt, làm việc và tập luyện đều đặn.

- Phòng tránh các yếu tố bất lợi: lạnh, gắng sức, stress....
- Kiểm soát các yếu tố nguy cơ.
BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP
I- Triệu chứng
1. Lâm sàng:
1.1. YHHĐ.
Bệnh THA là tình trạng THA động mạch ở người tuổi trưởng thành được
xác định khi HATT  140 mmHg và HATTr ≥ 90 mmHg.
Theo JNC VI THA của người lớn trên 18 tuổi phân độ như sau:
Giai đoạn HA HATT (mmHg) HATTr (mmHg)

HA Tối ưu < 120 < 80
HA bình thường 120 -129 80 - 84
Bình thường cao 130 - 139 85 - 89
Tăng HA giai đoạn I 140 - 159 90 - 99
Tăng HA giai đoạn II 160 - 179 100 - 109
Tăng HA giai đoạn III ≥ 180 ≥ 110
1.2. YHCT : Chứng huyễn vựng hay đầu thống chia 3 thể
2. Cân lâm sàng.
2.1. Xét nghiệm
Nước tiểu 10 thông số:
Huyết học
Sinh hoá máu
33
34
2.2. Chẩn đoán hình ảnh và thăm dò chức năng khác:

 Chụp tim phổi thẳng ( xác định chỉ số Tim ngực, quai động mạch chủ):
 Điện tim:
 Siêu âm thận (xác định độ dày mỏng của nhu mô thận, kiểm tra sỏi thận):
 Đo nhiệt độ kinh lạc.
 Soi đáy mắt:
Chú ý: Các chỉ số cận lâm sàng bất thường phải làm lại để theo dõi, đánh giá kết
quả điều trị
II. ĐIỀU TRỊ.
1. Thuốc:
1.1.YHHĐ: chẹn canxi: Adalat, nifedipin…
- Nhóm ức chế men chuyển: Ednyt, coversin, tùy theo độ và giai đoạn có thể
sử dụng các thuốc sau với liều dùng phù hợp, hạn chế dùng phốí hợp nhiều nhóm
thuốc:
- Lîi tiÓu: Furocemid. hypothiazid (cho bæ sung Ka li ®ång thêi)....
- Nhãm ...
- Nhãm øc chÕ beta giao c¶m: betaloc...
1.2. YHCT
1.2.1. Thể âm hư dương xung ( can dương thượng kháng ).
- Triệu chứng: Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, dễ cáu gắt, miệng đắng, họng khô,
mạch huyền hoạt.
- Pháp điều trị: Bình can, tiềm dương, giáng áp.
- Bài thuốc:1. Thiên ma câu đằng ẩm (Tạp bệnh chứng trị tân nghĩa )
+ Thành phần: Thiên ma Phục thần
Câu đằng Chi tử
Thảo quyết minh Ngưu tất
Hoàng cầm Ích mẫu
Đỗ trọng Tang ký sinh
+ Gia giảm thường dùng: Tùy theo từng trường hợp cụ thể gia giảm cho phù hợp.
+ Cách dùng: Tất cả làm thang sắc uống ngày 1 thang chia uống 2 lần sáng, chiều.
2. Đối pháp lập phương
1.2.2. Thể can thận hư ( Thận tinh bất túc )
- Triệu chứng: Đau đầu, chóng mặt, ù tai, đau mỏi lưng gối. Thiên về dương hư thì
tứ chi lạnh, chất lưỡi nhợt, mạch trầm tế. Thiên về âm hư ngũ tâm phiền nhiệt,
chất lưỡi đỏ, mạch huyền tế.
- Pháp điều trị:
+ Thiên về dương hư: Ôn thận, giáng hoả , hạ áp.
+ Thiên âm hư: Tư bổ can thận, giáng hoả, hạ áp.
- Bài thuốc:
+ Thành phần:
1.Dương hư: Thận khí hoàn gia vị.
34
35
Thục địa Trạch tả

Hoài sơn Nhục quế
Sơn thù Phụ tử
Đan bì Ngưu tất
Bạch linh
2.Âm hư: Kỷ cúc địa hoàng hoàn gia vị
Sinh địa Bạch linh
Hoài sơn Kỷ tử
Sơn thù Cúc hoa
Đan bì Ngưu tất
Trạch tả
+ Gia giảm:
Tùy từng trường hợp cụ thể gia giảm cho phù hợp.
+ Cách dùng:
Tất cả làm thang sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần uống sáng, chiều.
1.2.3. Thể đàm thấp.
- Triệu chứng: Váng nặng đầu, hoa mắt, chóng mặt, ngực sườn đầy tức, rêu lưỡi
nhớt dính, mạch huyền hoạt.
- Pháp điều trị: Táo thấp hoá đàm kiện tỳ hoà vị.
- Bài thuốc: 1.Bán hạ bạch thuật thiên ma thang ( Y học tâm ngộ ).
+ Thành phần:
Bán hạ chế Thiên ma
Bạch linh Trần bì
Bạch truật Cam thảo
Đại táo Sinh khương
+ Gia giảm: Tùy từng trường hợp cụ thể gia giảm cho phù hợp.
+ Cách dùng: Làm thang sắc uống ngày 1 thang chia 2 lần sáng, chiều.
2. Điều trị không dùng thuốc.
2.1- Xoa bóp:
- Vùng xoa bóp: Vùng đầu, mặt, cổ, lưng.
- Thời gian: 60 phút / lần, ngày một lần, thứ 7 và CN nghỉ.
- Liệu trình: Một đợt điều trị 15-20 ngày
2.2- Điện châm:
- Huyệt: Bách hội, Thái dương, Phong trì, Nội quan, Thần môn, Tam âm
giao. Đàm thấp thêm huyệt Phong long.
- Châm ngày 1 lần, nghỉ thứ 7và CN, lưu kim 30 phút.
- Liệu trình: Một đợt điều trị 15-20 ngày .
2.3- Thuỷ châm:
35
36
- Thuốc thủy châm: Vitamin nhóm B, Novocain.

- Huyệt: Túc tam lý, Thận du (2 bên).
- Thủy châm hàng ngày , một liệu trình 15-20 ngµy.
2.4- Laser nội mạch:
- 20 phút/lần/ngày. Liệu trình 15-20 ngày.
3. Các thuốc điều trị hỗ trợ khác.
- Dùng các thuốc khi cần như:
Seduxen 5mg
Stugerol 25mg
Hoạt huyết dưỡng não
Ngũ phúc tâm não khang
4. Phòng bệnh:
- Chế độ ăn: giảm muối, kiêng mỡ động vật .....
- Tập thể dục, dưỡng sinh, thay đổi thói quen, điều chỉnh cân nặng....
PHỤC HỒI DI CHỨNG LIỆT NỬA NGƯỜI
DO TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO
I. Đại cương.
TBMMN là bệnh thuộc phạm vi “trúng phong” của YHCT, là bệnh có tỷ lệ
tử vong chiếm hàng đồng trong các bệnh thần kinh. Ở các nước phát triển,
TBMMN là nguyên nhân gây tử vong thứ ba sau các bệnh ung thư và tim mạch.
- Theo định nghĩa của tổ chức y tế thế giới, TBMMN là sự xảy ra đột ngột
các thiếu sót chức năng thần kinh, thường là khu trú hơn là lan toả, tồn tại quá 24h
hoặc gây tử vong trong 24h.
- TBMMN có thể biểu hiện:
+ Thiếu máu cục bộ thoáng qua ở não: là tình trạng mất chức năng của
não hoặc mắt, xảy ra đột ngột hoặc tự khỏi sau 24h không để lại di chứng. Thiếu
máu cục bộ thoáng qua có giá trị báo động khả năng hình thành TBMMN thể nặng
hơn.
+ Nhồi máu não (thiếu máu cục bộ não): xảy ra khi một mạch máu não bị
tắc. Khu vực não được mạch tưới không được nuôi dưỡng sẽ bị huỷ hoại, nhũn ra.
Có một vùng hoại tử trung tâm và vùng bao quanh vùng hoại tử gọi là vùng “tranh
tối tranh sáng”. Vùng này có lưu lượng máu thấp 23ml/100g/phút, đủ cho tế bào
không chết nhưng không hoạt động được (ở người bình thường cung lượng máu
não luôn hằng định là 55ml/100g/phút). Nếu tái lập được tuần hoàn vùng này sẽ
hoạt động lại.
36
37
+ Xuất huyết nội sọ: Do vỡ mạch máu chảy vào nhu mô não khối lượng
lớn dần đẩy và chèn ép tổ chức não, thường vào hướng trung tâm gây bệnh cảnh
nặng: đột quỵ não, hôn mê, liệt nửa người, rối loạn thần kinh thực vật: thể này
thường tương đương với thể trúng phong nội tạng của YHCT, cần được chẩn đoán
và điều trị, cấp cứu bằng y học hiện đại.
II. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ.
1. Nguyên nhân.
- Xơ vữa động mạch gây hẹp lòng mạch sinh huyết khối (Thrombose)
- Các bệnh tim: Loạn nhịp, rung nhĩ, hẹp hai lá gây nghẽn mạch (Embolie).
- Co thắt mạch.
- Tăng huyết áp.
- Viêm động mạch, tách thành động mạch.
- Các dị dạng động mạch.
2. Các yếu tố nguy cơ.
- Tăng huyết áp.
- Đái tháo đường.
- Béo phì.
- Rượu, thuốc lá, ăn mặn.
- Tiền sử thiếu máu não cục bộ thoáng qua.
- Dùng thuốc tránh thai có nồng độ oestrogene cao.
III. Lâm sàng
1. Y học hiện đại:
- Liệt nửa người sau xuất huyết não.
- Liệt nửa người sau nhồi máu não.
2. Y học cổ truyền: Có hai thể
2.1. Thể khí hư huyết ứ:
+ Bán thân bất toại: Nửa người không vận động theo ý muốn, liệt mặt trung
ương, nói năng khó khăn hoặc không nói được.
+ Người mệt mỏi, không muốn vận động, chân tay tê dại.
+ Lưỡi tím, mạch tế nhược.
2.2. Thể âm hư phong đàm:
+ Hay váng đầu, đau đầu, ù tai hoa mắt, ít ngủ hay mê (đàm mê tâm khiếu).
37
38
+ Đột nhiên cứng lưỡi, khó nói, méo miệng, bán thân bất toại.
+ Lưỡi đỏ rêu nhờn, mạch huyền hoạt.
IV. Cận lâm sàng:
- Xét nghiệm thường quy:
+ Huyết học 18 thông số.
+ Nước tiểu 11 thông số.
+ Siêu âm ổ bụng.
+ Xquang tim phổi.
+ Điện tâm đồ.
- Xét nghiệm để chẩn đoán xác định và chẩn đoán phân biệt.
+ Xét nghiệm sinh hoá máu: đường, creatinin, cholestrol, triglycerid,
HDL, GOT, GPT.
+ Chụp MRI, cắt lớp vi tính (nếu cần thiết).
V. Điều trị
1. Y học cổ truyền.
1.1. Thể khí hư huyết ứ.
1.1.1. Pháp điều trị: Bổ khí, hoạt huyết, hành khí.
1.1.2. Bài thuốc: Đẳng sâm , Hoàng kỳ, Xuyên khung, Quy vĩ, Đào nhân,
Hồng hoa, Xích thược, Địa long, Chỉ thực, Trần bì. Tùy theo từng bệnh nhân cụ
thể mà cho vị thuốc và liều lượng thuốc phù hợp.
Sắc uống ngày 1 thang chia uống ba lần.
1.1.3. Thủ thuật: Áp dụng ít nhất 1 trong các thủ thuật sau tuỳ theo từng
trường hợp cụ thể bệnh nhân, liệu trình có thể từ 20 – 50 ngày
 Điện châm
- Điện châm các huyệt bên liệt: Kiên ngung, Kiên tỉnh, Khúc trì, Hợp cốc,
Bát tà, Phục thỏ, Lương khâu, Túc tam lý, Dương lăng tuyền, Giải khê, Bát phong.
+ Nếu người béo, đàm thấp thịnh, châm phong long.
+ Nếu cứng lưỡi, nói khó: châm Thượng liêm tuyền, Bàng liêm tuyền,
Thông lý.
+ Nêu liệt mặt: châm Giáp xa, Địa thương, Nghinh hương, Nhân trung,
Thừa tương.
38
39
Châm tả, kích thích điện 20 phút ngày 1 lần, hiệu trình 10 – 15 ngày, nghỉ
3 – 5 ngày tiếp tục liệu trình mới.
- Điện châm các huyệt giáp tích: là các huyệt cách cột sống lưng, thắt lưng từ
mỏm gai các đốt sống ngang ra 0.5 thốn. Chọn một số huyệt giáp tích ngang với
D1, D3, D9, L2 bên liệt có thể châm thẳng 90 độ, nghiêng 45 độ hoặc nghiêng 15
độ.
 Xoa bóp bấm huyệt
- Xoa bóp cột sống:
+ Xát vùng khối cơ cạnh cột sống từ D1 đến L5.
+ Véo da từ Trường cường đến Đại chuỳ.
+ Ấn huyệt Phế du, Can du, Thận du.
 Xoa bóp các chi bên liệt (bệnh nhân ở tư thế nằm)
- Day ấn các huyệt:
+ Chi trên: kiên tỉnh, kiên ngung, khúc trì, thủ tam lý, hợp cốc.
+ Chi dưới: hoàn khiêu, thừa phủ, uỷ trung, thừa sơn, côn lôn, thái khê, túc
tam lý, dương lăng tuyền, phong long, giải khê.
- Lăn:
+ Tay: Lăn từ đại truỳ đến kiên ngung
Lăn từ kiên ngung đến khúc trì
Lăn từ khúc trì đến dương khê
+ Chân: Lăn dọc cơ tứ đầu đùi
Lăn dọc khối cơ cẳng chân trước, từ độc tị đến dải khê
- Bóp: dùng ô mô cái và ô mô út bàn tay lần lượt bóp các khối cơ của chi liệt.
Xoa bóp từ 30 đến 60 phút/lần/ngày, liệu trình trung bình từ 20 đến 30 ngày.
 Laser châm: các huyệt giống như điện châm 20 phút/lần/ngày. Liệu trình
trung bình 20 ngày
 Thuỷ châm: thuốc thuỷ châm là các Vitamin nhóm B, thuỷ châm 2 đến 4
huyệt trong số các huyệt nêu trong phần điện châm. Liệu trình từ 15 đến 20 ngày.
 Cứu ngải: cứu các huyệt bên chi liệt 20 phút/lần/ngày. Liệu trình trung bình
20 ngày
1.2 Thể khí hư phong đàm
39
40
1.2.1 Pháp điều trị: bổ can thận âm tức phong hoá đàm, hành khí hoạt huyết
1.2.2 Bài thuốc:
 Bài thuốc 1: thục địa, kỳ tử, bạch thược, địa long, ngưu tất, bối mẫu, qua lâu
nhân, thiên ma, câu đằng, chỉ thực, trần bì. Tùy theo từng bệnh nhân cụ thể mà
cho vị thuốc và liều lượng thuốc phù hợp.
Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần.
Bài thuốc 2: trần bì, bán hạ, bạch phục linh, cam thảo, nam tinh, chỉ thực,
toàn yết, cương tàm, bạch phụ tử. Tùy theo từng bệnh nhân cụ thể mà cho vị thuốc
và liều lượng thuốc phù hợp.
1.2.3 Thủ thuật: giống như thể khí huyết hư (có thể thêm các huyệt phong
long, thái khê, thái xung).
 Gia đoạn phục hồi của bệnh có thể cho bệnh nhân uống các loại thuốc
bổ như bổ can thận, bổ khí huyết.
 Bài thuốc bổ can thận: thục địa, hoài sơn, sơn thù, bạch linh, đan bì, trạch tả
đương quy, bạch thược, đỗ trọng, tục đoạn, kỷ tử. Tùy theo từng bệnh nhân cụ thể
mà cho vị thuốc và liều lượng thuốc phù hợp.
 Bài thuốc bổ khí huyết: đẳng sâm, bạch linh, bạch truật, cam thảo, xuyên
khung, đương quy, thục địa, bạch thược, hoàng kì, nhục quế, đại táo. Tùy theo
từng bệnh nhân cụ thể mà cho vị thuốc và liều lượng thuốc phù hợp.
2. Y học hiện đại
2.1 Thuốc: tuỳ theo từng trưởng hợp bệnh nhân cụ thể có thể kết hợp dùng các
loại thuốc.
- Thuốc tim mạnh, thuốc hạ huyết áp.
- Thuốc hạ mỡ máu.
- Thuốc tiểu đường
- Các thuốc tăng sử dụng oxy cho não: Cerebrolysin, Notropin, …
- Các Vitamin nhóm B: Neurobion, Dodecavit, Becozym,..
1.1.4. 2.2 Vật lý trị liệu: áp dụng ít nhất một trong các thủ thuật sau tuỳ theo
từng trường hợp cụ thể bệnh nhân, liệu trình có thể từ 20 – 50 ngày
- Laser nội mạch: 20 phút/lần/ngày. Liệu trình 10 đến 20 ngày.
40
41
- Điện xung vùng nửa người bên liệt: 20 phút/lần/ngày. Liệu trình 20 đến 30
ngày.
- Chiếu đèn hồng ngoại: 15 phút/1 lần/ngày. Liệu trình 10 đến 20 ngày.
- Phục hồi chức năng
+ Vận động thụ động
+ Vận động chủ động
- Điện phân: 20 phút/lần/ngày. Liệu trình trung bình 20 ngày.
- Siêu âm điều trị: 20 phút/lần/ngày. Liệu trình trung bình 20 ngày.
VI. Phòng bệnh
- Chống tăng huyết áp
+ Áp dụng các biện pháp giảm trọng lượng cơ thể, chống béo phì.
+ Ăn nhạt.
+ Cai thuốc lá triệt để, cai rượu.
+ Tránh các căng thẳng thần kinh (stress).
+ Dùng thuốc huyết áp đều đặn.
- Kết hợp điều trị các thuốc tim mạch, giảm mỡ máu và tiểu đường (nếu bệnh nhân
mắc).
41
42
PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM
I.Đại cương:
Thoát vị đĩa đệm cột sống là một nguyên nhân phổ biến gây đau cột sống cổ,
cột sống thắt lưng cũng như đau chân tay. Tại Mỹ, hằng năm có khoảng 2 triệu
người phải nghỉ việc do đau thắt lưng, với chi phí điều trị lên tới 21 tỷ đô-la, ở
Việt Nam có tới 17% người trên 60 tuổi bị mắc chứng đau lưng Bệnh xảy ra ở
khoảng 30% dân số, hay gặp ở lứa tuổi lao động từ 20 - 55 tuổi. Ngoài ra, thoát
vị đĩa đệm nhiều tầng một bệnh lý lâm sàng rất phức tạp, đa dạng, nhất là
trường hợp khối lượng thoát vị quá to gây chèn ép tủy sống và đuôi ngựa.
1.Giải phẫu:
1.1 Giải phẫu đĩa đệm
42
43
1.2 Cấu trúc đoạn vận động cột sống:
Cấu trúc đoạn vận động cột sống là cấu trúc tính từ nửa thân đốt sống trên đến
nửa thân đốt sống dưới. Bao gồm 3 tầng:
- Tầng 1 ở giữa có chứa đĩa đệm
- Tầng 2 là đoạn nửa thân đốt sống trên có lỗ ghép là nơi rễ và dây thần kinh đi ra
khỏi ống sống.
- Tầng 3 là tầng cuống sống
Phương tiện liên kết các tầng gồm: Dây chằng dọc trước, Dây chằng dọc sau,
Dây chằng vàng, bao khớp, bao hoạt dịch, các cơ....
2.Chức năng sinh lý của đĩa đệm:

- Chức năng giảm áp lực: Đĩa đệm như chiếc “lò xo sinh học” làm giảm áp lực
chấn động phát sinh khi chạy,nhảy,mang vác....
- Chức năng làm trục cột sống: Sự đàn hồi của đĩa đệm đảm bảo cho cột sống
quay được theo 3 trục.
- Chức năng tạo hình cột sống: Chiều cao và hình dạng đĩa đệm góp phần tạo nên
hình dáng cong 4 đoạn của cột sống.
3.Cơ chế bệnh sinh của thoát vị đĩa đêm
43
44
Cho đến nay,đa số đều thống nhất cho rằng thoát vị đĩa đệm là kết quả của
bệnh thoái hoá xương-sụn cột sống trong điều kiện cột sống chịu các chấn
thương cấp hoặc kéo dài.
TVĐĐ = Thoái hoá đĩa đệm-cột sống * Chấn thương cột sống- Chấn thương
cột sống: bao gồm chấn thương mạnh,đột ngột hoặc vi chấn thương kéo dài.
4.Triệu chứng:
4.1 Lâm sàng:
- Tiền sử: thường xuất hiện sau chấn thương đột ngột hoặc trên bệnh nhân có
nhiều đợt đau mỏi lưng trong quá khứ.
- Giai đoạn chưa có chèn ép rễ:
+ Biểu hiện bằng hội chứng cột sống:lệch vẹo mất đường cong sinh lý,cơ cột
sống gồ cao,điểm đau cột sống,hạn chế vận động ( nếu là cột sống thắt lưng chỉ
số Schoober< 13/10,nghiệm pháp tay đất > 20cm )....
- Giai đoạn có chèn ép rễ
44
45
+ Ngoài hội chứng cột sống còn có thêm hội chứng chèn ép rễ: điểm đau cạnh
sống,nghiệm pháp “bấm chuông” dương tính,rối loạn cảm giác,vận động,phản
xạ theo rễ thần kinh bị chèn ép:
 C1-C2: chèn ép thần kinh tai lớn,thần kinh chẩm nhỏ gây đau nửa sau đầu.
 C3-C4: gây hội chứng tiền đình,rối loạn nhịp tim,nuốt nghẹn
 C6-C7-C8: gây đau và tê lan xuống tay
 L4-L5: đau tê mặt bên đùi tới tân mu chân,không đứng được bằng
gót,Lasegue”+”...
 L5-S1: đau tê mặt sau đùi tới gót chân và gan bàn chân,không đứng được bằng
mũi, Lasegue “+”, Valeix “+”..
 S3-S4: hội chứng đuôi ngựa:
4.2 Cận lâm sàng:

Ngoài các xét nghiêm thường quy ( Công thức máu,X-quang tim phổi quy
ước,Siêu âm ổ bụng tổng quát, Điện tâm đồ, Nước tiểu 11 thông số ) cần làm
thêm các xét nghiệm sau:
-Chụp X-quang cột sống thắng nghiêng
- Chụp bao rễ thần kinh
- Chụp cắt lớp vi tính ( CT scaner )
- Chụp cộng hưởng từ vi tính ( MRI )
- Điên cơ
5.Chẩn đoán và phân loại:

5.1 Chẩn đoán lâm sàng:
- Dựa vào 6 tiêu chuẩn của Saporta (1980):
+ Có yếu tố chấn thương cột sống thắt lưng.
+ Đau thắt lưng lan theo đường đi của rễ dây thần kinh hông to, đau có tính
chất cơ học.
+ Lệch vẹo cột sống thắt lưng.
+ Có dấu hiệu gập góc cột sống thắt lưng.
+ Dấu hiệu “bấm chuông” dương tính.
+ Nghiệm pháp Lasègue dương tính.
Khi có 4 trên 6 tiêu chuẩn thì chẩn đoán thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng.
* Nếu là cột sống cổ thì không có nghiệm pháp căng rễ ( Lasegue) như cột
sống thắt lưng và yếu tố chấn thương không rõ ràng nên có khi chỉ cần 3 triệu
chứng đã có thể nghĩ tới thoát vị đĩa đêm cột sống cổ được.
5.2 Chẩn đoán Cận lâm sàng
5.2.1 X-quang cột sống
- Dựa vào tam chứng Barr:
+ Phim thẳng:
- Hẹp khe đĩa đêm
- Lệch vẹo cột sống
+ Phim nghiêng:
- Mất đường cong sinh lý
45
46
5.2.2 Chụp bao rễ thần kinh:

Phân độ theo Hồ Hữu Lương,có 4 độ. Ngày nay ít thực hiện.
5.2.3 Chụp MRI:
Chụp MRI là kỹ thuật ưu việt hiện nay,cho hình ảnh rõ ràng tình trạng xương cột
sống,đĩa đệm,tuỷ sống cũng như phần mềm xung quanh. Trên cơ sở đó phân loại
cũng như phân độ của thoát vị đĩa đệm.
- Chẩn đoán giai đoạn thoát vị đĩa đệm (theo Arseni K, 1973):
+ Giai đoạn I: lồi đĩa đệm gây đau thắt lưng cục bộ.
+ Giai đoạn II: kích thích rễ, hội chứng thắt lưng hông dương tính.
+ Giai đoạn III: chèn ép rễ.
. Giai đoạn IIIa: mất một phần dẫn truyền thần kinh.
. Giai đoạn IIIb: mất hoàn toàn dẫn truyền thần kinh.
+ Giai đoạn IV: hư đĩa đệm - khớp sống, đau thắt lưng hông dai dẳng khó hồi
phục.
- Chẩn đoán xác định thể thoát vị đĩa đệm :
+ Thoát vị đĩa đệm ra trước: chỉ có hội chứng cột sống, đau thắt lưng mạn tính.
+ Thoát vị đĩa đệm ra sau: là thể hay gặp nhất, có hội chứng cột sống và hội
chứng rễ thần kinh thắt lưng cùng điển hình.
+ Thoát vị đĩa đệm vào thân đốt sống (Schmorl): chỉ có hội chứng cột sống.
+ Thoát vị đĩa đệm vào lỗ ghép: bệnh nhân đau rễ thần kinh hông to rất điển
hình.
+ Thoát vị đĩa đệm vào ống sống (thể giả u): lâm sàng có hội chứng chèn ép
tuỳ hoặc chèn ép đuôi ngựa xuất hiện đột ngột sau chấn thương.
6. Điều trị bằng Y học hiện đại:
6.1 Điều trị bảo tồn:
- Sinh hoạt:
- Bất động khi có đau cấp
- Vận động vừa phải sau đó
- Mặc áo nẹp mềm khi ngồi, đứng, di chuyển
- Thể dục liệu pháp làm mạnh cơ lưng,bụng
6.2. Thuốc:
6.2.1 Giảm đau:
- Dùng theo bậc thang giảm đay của Tổ chức y tế thế giới:
Paracetamol => Efferalgan Codein => Morphin
6.2.2 Chống viêm:
- Dùng một trong các Non steroid sau:
* Voltarel: dạng tiêm 75mg/ngày. Dạng uống viên 50mg,uống 02 viên/ngày.
* Mobic: ống 15mg tiêm bắp 01 ống/ngày hoặc dạng uống 7,5mg*02
viên/ngày.
*Piroxicam: ống 20mg tiêm bắp 01 ống/ngày hoặc dạng uông 01 viên/ngày.
* Celecoxib: viên nén 200mg, uống 1-2 viên/ngày
- Nếu triệu chứng nặng nề có thể dùng Corticoid:
* Solumedrol 40mg x 1 ống/ngày, tiêm bắp.
* Depersolon 30mg x 1 - 2 ống/ngày, tiêm bắp.
46
47
6.2.3 Thuốc giãn cơ:

- Myonal: viên 50mg*03 viên/ngày
- Mydocalm: viên 150mg*03 viên/ngày hoặc viên 50mg*04 viên/ngày.
6.2.4 Thuốc giảm đau thần kinh:
- Neurontin 300mg: uống 1-3 viên/ngày, có thể tăng lên tới 06 viên/ngày
- Lyrica 75mg: uống 1-3 viên/ngày
- Methyl Coban: dạng tiêm 5000mcg*03 ống/tuần hoặc dạng uống 5000mcg*02
viên/ngày
- Nivalin 1ml*01 ống/ngày
- Trileptan 300mg: 03 viên/ngày
6.2.5 Thuốc an thần, chống trầm cảm:
- Seduxen 5mg: 1-2 viên/tối.
- Amitryptylin 25mg: 1-2 viên/tối
Phong bế giảm đau:
- Phong bế cạnh sống: Lidocain + Corticoid tiêm vào cạnh sống
- Phong bế ngoài màng cứng: Hydrocortison tiêm ngoài màng cứng
6.3 Biện pháp Vật lý trị liệu:
6.3.1: Kéo giãn cột sống:
- Cơ chế tác dụng: tác dụng nhiệt nông
* Làm giãn cơ
* Tạo áp lực âm trong khoang đĩa đệm => tăng dinh dưỡng,giảm thể tích khối
thoát vị.
- Liệu trình:
* Kéo giãn cột sống cổ: thời gian 20 phút/lần, ngày 01 lần,cân nặng bắt đầu là
1/10 trọng lượng cơ thể,không quá 1/5 trọng lượng cơ thể,mỗi liệu trình 10-15
ngày,có thể làm 1-2 liệu trình.
* Kéo giãn cột sống thắt lưng: thời gian 20 phút/ lần, ngày 01 lần,cân nặng bắt
đầu từ 1/3 trọng lượng cơ thể,không quá 2/3 trọng lượng cơ thể,mỗi liệu trình
10-15 ngày, có thể làm 1-2 liệu trình.
6.3.2: Chiếu đèn hồng ngoại:
- Cơ chế tác dụng:
* Làm giãn cơ
* Làm dịu đầu thần kinh cảm giác,làm tăng ngưỡng chịu dau của cơ thể
* làm tăng lưu luọng tuần hoàn đến vùng đĩa đêm hư hại để sửa chữa
- Liều lượng:
* Chiếu 10-15 phút/lần,ngày làm 01 lần,mỗi liệu trình 10-15 ngày,có thể làm
được 1-2 liệu trình
6.3.3: Siêu âm điều trị:
- Cơ chế tác dụng: sóng siêu âm tần số 1MHz có khả năng đi sâu vào cơ khớp
tới 5cm tạo ra tác dụng nhiệt sâu và vi xoa bóp tế bào
* Làm giãn cơ
* Tăng ngưỡng chịu đau của cơ thể
* Tăng tuần hoàn tăng sửa chữa mô
* Làm mềm tổ chức sơ sẹo của phần mềm,dây chằng...
47
48
- Liều lượng: thời gian từ 7-20 phút/lần,ngày 01 lần,mỗi liệu trình kéo dài 10-
15 ngày,có thể làm 1-2 liệu trình.
6.3.4: Điều trị bằng các dòng điện xung:
- Cơ chế tác dụng: các dòng cường độ cao thời gian kích thích ngắn có tác
dung lên dây thần kinh,các dòng có cường độ nhỏ thời gian kích thích dài tác
dụng lên cơ
* Ức chế co cơ
* Giảm đau
* Tăng tuần hoàn,chống viêm,kích thích tái tạo
* Tăng nhiệt độ ở mô
- Liệu trình: thời gian 10-20 phút/lần, ngày 01 lần, mỗi liệ trình 10-15 ngày, có
thể làm 1-2 liệu trình.
6.3.5 Điện phân điều trị:
- Các thuốc dùng điện phân: Lidocain 3%, Becozym, Nivalin, Methyl Coban....
-Cơ chế tác dụng:
* Làm tăng tác dụng thuốc được điện phân
* Dòng điện một chiều đều làm dịu cảm giác đau
* Thay đổi chuyển hoá tế bào,kích thích sửa chữa.
- Liều lượng: thời gian từ 10-20 phút, ngày 01 lần, liệu trình
10-15 ngày, có thể làm 1-2 liệu trình.
6.3.6 Các thủ thuật VLTL khác: tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể mà BS
VLTL có chỉ định phù hợp
6.4 Điều trị ngoại khoa:
- Chỉ định tuyệt đối:
+ Hội chứng đuôi ngựa
+ Hội chứng chèn ép tuỷ
- Chỉ định tương đối:
+ Điều trị bài bản mà không đỡ sau 3 tháng
+ Teo cơ nhanh
+ Giai đoan 3b mất dẫn truyền thần kinh
+ Đau dữ dội,nằm yên không nhúc nhích,dùng các thuốc giảm đau không đỡ.
7. Điều trị bằng Y học cổ truyền:
Thoát vị đĩa đệm nằm trong phạm vi Chứng Tý, bệnh Toạ cốt thống của Y học cổ
truyền. Có hai thể:
- Thể can thận âm hư: tương đương thoát vị đĩa đệm do hậu quả của quá trình
thoái hoá là chủ yếu.
- Thể huyết ứ: tương đương thoát vị đĩa đệm xuất hiên sau một chấn thương cột
sống.
7.1.Thể can thận âm hư:
- Pháp: Bổ can thận âm,thông kinh hoạt lạc
- Phương:
+ Độc hoạt tang kí sinh: gia giảm phù hợp để uống 01 thang/ngày.
+ Tam tý thang: gia giảm phù hợp uống 01 thang/ngày
+ Lục vị địa hoàng: gia giảm phù hợp uống 01 thang/ngày
48
49
+ Đối pháp lập phương :Tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể
- Không dùng thuốc:
+ Châm cứu:
- Thoát vị cột sống cổ: Phong trì, Đại truỳ, Giáp tích, Kiên tỉnh, Kiên ngung,
Khúc trì, Ngoại quan, Nội quan, Hợp cốc,Thần môn, A thị.
- Thoát vị cột sống thắt lưng: Thận du, Đại trường du, Giáp tích, Trật biên,
Hoàn khiêu, Bát liêu, Uỷ trung, Thái khê,Túc tam lý, Dương lăng tuyền,
Côn lôn, A thị.
- Châm bổ, lưu kim 20-25 phút, ngày 01 lần, có thể châm 20 ngày.
+ Xoa bóp bấm huyệt: thời gian 30 phút, ngày 01 lần, có thể làm trong 20 ngày.
+ Laser châm: huyệt tương tự châm cứu, thời gian châm khoảng 15-20 phút, ngày
01 lần, liệu trình có thể 20 ngày.
+ Thủy châm: ngày 1 lần.
7.2.Thể huyết ứ ( tương đương thoát vị do sang chấn )
- Pháp: hoạt huyết chỉ thống, thông kinh hoạt lac.
- Phương:
+ Tứ vật đào hồng: gia giảm phù hợp uống 01 thang/ngày
+ Thân thống trục ứ thang: gia giảm phù hợp uống 01 thang/ngày
+ Đối pháp lập phương: Tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể
Châm tả: lưu kim 20-25 phút, ngày 01 lần, có thể châm 20 ngày.
- Không dùng thuốc:
+ Châm cứu:
Thoát vị cột sống cổ: Phong trì, Đại truỳ, Giáp tích, Kiên tỉnh, Kiên ngung, Khúc
trì, Ngoại quan, Nội quan, Hợp cốc, Thần môn, A thị.
Thoát vị cột sống thắt lưng: Thận du, Đại trường du, Giáp tich,Trật biên, Hoàn
khiêu, Bát liêu, Uỷ trung, Thái khê, Túc tam lý, Dương lăng tuyền, Côn lôn, A thị.
Châm tả, lưu kim 20-25 phút, ngày 01 lần, có thể châm 20 ngày.
+ Xoa bóp bấm huyệt: thời gian 30 phút, ngày 01 lần, có thể làm trong 20
ngày.
+ Laser châm: huyệt tương tự châm cứu, thời gian châm khoảng 15-20 phút,
ngày 01 lần, liệu trình có thể 20 ngày.
+ Cứu ngải
+ Thủy châm: ngày 1 lần.
8. Phòng bệnh:
A. Cách sống lành mạnh

- Tập thể dục đều đặn, và nên khởi động tốt trước khi bắt tay vào việc.
- Tập củng cố cho cơ thân, cơ bụng, cơ cổ lưng (có bài tập của các huấn
luyện viên, chuyên gia vật lý)
- Duy trì chỉ số khối cơ thể trong giới hạn bình thường (không quá béo và
không quá gầy)
49
50
B. Tư thể đúng
- Tư thế thẳng, đầu thẳng, nhìn thẳng, vai hướng ra sau.
- Khi vác vật nặng, không để vặn cột sống mà nên gập gối, thẳng lưng, bê vật
gần người nhất.
- Khi lao động xúc đất cát, nên để lưng thẳng bằng cách, bước một chân lên
trước và chùng gối xuống, lấy gối làm điểm tì để làm việc tránh gây xoắn
vặn cột sống.
C. Trong công việc
- Nếu phải đứng lâu, nên dùng ghế tựa thấp để chân, thay đổi chân từng bên
cứ 5-10 phút đặt lên ghế/ lần.
- Nếu phải ngồi lâu hàng giờ trong công sở hoặc lái xe lâu, nên có thời gian
nghỉ để tránh căng cứng các cơ
- Dùng ghế văn phòng thẳng để giúp cột sống luôn thẳng.
- Khi ngồi làm việc có thể để gác chân cao hơn 1 chút so với háng.
- Dùng ghế xoay để hạn chế xoắn vặn cột sống
D. Nên để ý thường xuyên tới
- khi có túi sách nên đeo trên vai hơn là cầm tay, tốt nhất là đeo trên hai vai
cân đối.
- Khi xử lý vât nặng, động tác đẩy vật nặng được ưu tiên, tránh kéo vật nặng
dễ gây sang chấn.
- Tránh đi giày, guốc cao quá (phần gót cao trên 5cm). Nên dùng giày dép vật
liệu mềm.
PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH VIÊM ĐẠI TRÀNG

I.Y HỌC HIỆN ĐẠI
1. Điều trị viêm đại tràng mãn do amip:
50
51
Dùng kháng sinh diệt amip, các kháng sinh diệt amip gồm có:
* Nhóm Imidazole:
Metronidazol: 30mg/kg/ngày x 7 - 10 ngày.
Tinidazole (Fasigyne).
Ornidazole (Tiberal) 1,5 - 2g/ngày x 3 -5 ngày.
Secnidazole (Flagentyl).
* Emetine: Rất độc, ít sử dụng.
Liều: 1mg/kg/ngày x 10 ngày tiêm dưới da hoặc tiêm bắp.
* Dehydroemetine : Ít độc hơn.
Liều: 1,2mg/kg/ngày x 10 ngày.
Hoặc: 1,5mg/kg/ngày x 5 - 7 ngày.
* Quinoleine: Chỉ diệt amip ruột.
Iodées (Direxiode): 3 – 9viên/ngày x 7 - 20 ngày.
Methylées (Intetrix): 4 – 6viên/ngày x 10 ngày.
* Các nhóm thuốc diệt amip khác:
Arsenic, Diloxamide, Paranomycine,... hiện nay ít sử dụng.
2. Điều trị viêm loét đại tràng (Viêm trực tràng đại tràng xuất huyết):
* Nguyên tắc điều trị:
- Chủ yếu là điều trị nội khoa.
- Mục đích chính của điều trị là kiểm soát quá trình viêm.
- Trước khi điều trị phải đánh giá mức độ của viêm đại tràng.
- Các thuốc cầm tiêu chảy (diphenoxylate, loperamide,...) phải hết sức thận trọng
vì có thể gây ra biến chứng phình to đại tràng do nhiễm độc.
3. Phân loại viêm đại tràng:
Nhẹ Nặng
< 4 lần/ngày, chỉ có ít máu
Tiêu chảy ³ 6 lần/ngày
trong phân
Nhiệt độ ( °C ) Bình thường > 37,8
Mạch ( nhịp/phút ) < 90 > 90
51
52
Hemoglobin ( g/dl ) Bình thường < 10,5

VS ( mm/ giờ đầu ) < 30 ³ 30
4. Dùng thuốc:
- Kháng viêm nhóm 5-ASA: Là thuốc điều trị đặc hiệu .
- Nhóm 5ASA : (5 Amino Salycilic acid): Bao gồm các thuốc.
Sulfasalazine (5ASA và Sulfapyridin).
Mesalazine (Mesacol, Tidocol).
Tấn công : 2 - 4g/ngày x 4 -6 tuần.
Duy trì : 1 -1,5g/ngày x 1 - 2 năm.
- Kháng viêm nhóm Corticoid: Là thuốc điều trị phối hợp.
+ Chỉ định khi:
Không đáp ứng với nhóm 5ASA.
Viêm trực - đại tràng xuất huyết mức độ nặng.
Thuốc:
Prednisolone 1mg/kg/ngày (u)
Có thể dùng Corticoide bằng đường tiêm tĩnh mạch nếu bệnh nặng. Sau khi bệnh
ổn chuyển sang đường uống, hoặc kết hợp thụt giữ đại tràng nếu tổn thương phần
thấp rõ.
Thời gian điều trị:
Tấn công :4 => 8 => 12 tuần sau đó giảm liều.
Duy trì: 1 - 2 năm.
Điều trị ngoại:
- Cấp cứu:
- Thủng đại tràng .
- Thất bại với điều trị nội (sau điều trị nội 7 - 10 ngày).
- Lâu dài: cắt đọan đại tràng khi tái phát ngừa biến chứng khóa.
Vật lý trị liệu : tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể bác sỹ VLTL lựa chọn thủ thuật
phù hợp
52
53
II. Y HỌC CỔ TRUYỀN

1. Thời kỳ phát tác:
1.1. Thấp nhiệt uẩn kết:
Phát sốt, đau bụng, hạ lợi xích bạch niêm dịch tiện hoặc hữu lý cấp hậu trọng,
giang môn đều nhiệt, tiểu tiện ngắn đỏ; chất lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng nhờn; mạch
hoạt sác.
Pháp điều trị: thanh nhiệt giải độc- hoá thấp chỉ thống.
*Thuốc: hợp phương “bạch đầu ông thang” và “thược dược thang”
Bạch đầu ông 15g Trần bì 12g Hoàng bá 12g Hoàng liên 10g.
Hoàng cầm 10g Xích thược 10g.
Bạch thược 15g Ngân hoa 10g.
Mộc hương 10g Binh lang 10g.
Gia giảm:
Nhiệt nhiều và trệ thì gia thêm: sinh đại hoàng, cát căn
Thấp nhiều phải gia thêm: hậu phác, thương truật
Có biểu chứng thì gia thêm: kinh giới, liên kiều.
Bụng chướng đau thì gia thêm: chỉ thực, thanh bì.
Tùy thuộc vào tình hình thực trạng của NB mà gia giảm lượng và vị thuốc cho phù
hợp.
*Không dùng thuốc:
Châm cứu:
Thường dùng các huyệt: quan nguyên, thận du, thiên khu, thượng cự hư, đại
trường du, tỳ du, trung quản, túc tam lý…
Các thủ thuật khác: tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể bác sỹ chỉ định cho phù
hợp
1.2. Can tỳ bất hòa:
Phúc thống thường lúc căng thẳng hoặc sau lao lung qúa độ, tiết tả nùng huyết tiện
(ỉa chảy có mủ máu), trước khi tiết tả đau nhiều, sau tiết tả đau giảm, ngực sườn
chướng đầy, đau đầu hay cáu gắt giận dữ, bụng đầy chán ăn, ái khí, chất lưỡi
hồng, rêu lưỡi trắng mỏng; mạch huyền hoặc huyền sác.
53
54
Pháp chữa: sơ can lý tỳ - hành khí chỉ lợi.

Bài thuốc: hợp phương “tứ nghịch tán” và “thống tả yếu phương”.
Hoài sơn dược 20g Chỉ xác 15g.
Bạch thược 15g Phòng phong 12g.
Sài hồ 10g Cam thảo 6g.
Hương phụ 12g Trần bì 10g.
Bạch truật 10g.
Gia giảm:
Nếu tiết tả nhiều lần lỵ cấp hậu trọng thì gia thêm: ô mai 6g, ngũ vị tử 6g.
Có thực trệ thì gia thêm: sơn tra 15g, thần khúc12g, lai phục tử 10g.
Mệt mỏi ăn kém phải gia thêm: đẳng sâm 10g, sa nhân 6g.
hợp.
Châm cứu:
hợp
5.1. Phác đồ huyệt
- Túc tam lý - Tam âm giao
- Đại trường du - Thiên khu
- Thạch môn - Nội quan
5.2. Thủ thuật
Xác định và sát trùng da vùng huyệt, châm kim qua da nhanh, đẩy kim tới huyệt
theo hướng đã định, châm phải đạt đắc khí.
+ Châm tả 2 bên: - Đại trường du - Thiên khu
- Thạch môn - Nội quan
+ Châm bổ 2 bên: Tam âm giao
+ Châm bình 2 bên: Túc tam lý
1.3 Ứ trở trường lạc:
54
55
Đau bụng kịch liệt hoặc chướng đau tăng dần liên tục, nôn khan hoặc nôn mửa, sốt
cao không lui, bụng chướng như gỗ, đông thống cự án, đại tiện bất thông, mũi
khô, chất lưỡi hồng, rêu xám (tro) hoặc vàng trắng tương kiêm mà nhờn; mạch
hoạt sác hoặc huyền khẩn.
Pháp điều trị: hoạt huyết hóa ứ thông lý công hạ.
Thuốc: “đào nhân thừa khí thang” gia giảm.
Sinh đại hoàng 20 - 30g Đào nhân 10g.
Hậu phác 15g Thuỷ điệt 10g.
Chỉ xác 12g Mộc hương 10gXích thược 12g Manh trùng 10g.
Lai phục tử 12g.
hợp.
Châm cứu:
hợp
1.4. Thời kỳ hoãn giải:
Tỳ vị hư nhược:Trường ố phúc tả, đại tiện lỏng nát hoặc hoài dục bất thần, bì
quyện phạp lực, sắc mặt bệch trắng, hoàng nuy, chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng hoặc
trắng nhờn; mạch nhu hoãn hoặc trầm tế vô lực.
Pháp điều trị: kiện tỳ hoà vị - vận trung chỉ tả.
Thuốc: “sâm linh bạch truật tán” gia giảm:
Đẳng sâm 15g Bạch truật 12g.
Hoài sơn dược 12g Phục linh 15g.
Trần bì 10g Sao cốc nha 10g.
Sơn tra 15g Liên nhục 15g.
Ý dĩ nhân 20g Cát cánh 6g.
Biển đậu 12g Sa nhân (sau) 6g.
55
56
Sao mạch nha 10g.

hợp.
Châm cứu:
hợp
1.5. Tỳ thận dương hư:
Phúc tả lâu ngày, hoãn cốc bất hóa, quản bì nạp bảo, bì phạp vô lực, sắc mặt vô
hoa; sợ lạnh, thích ấm, quản phúc lạnh đau; ngũ canh tiết tả; chất lưỡi nhợt, hình
lưỡi bệu mềm hoặc rìa có hằn răng; mạch trầm tế vô lực.
Pháp điều trị: ôn bổ tỳ thận - sáp trường chỉ tả.
Thuốc: “tứ thần hoàn” hợp “đào hoa thang” gia giảm:
Bổ cốt chi 15g Ngô thù du 10g.
Nhục đậu khấu 15g Xích thạch chi 20g.
Phục linh 15g Thạch lựu bì 10g.
Hoài sơn dược 20g Bạch truật 10g.
Nhục quế 10g Thược dược 20g.
Kha tử 10g Bào khương 10g.
hợp.
Châm cứu:
hợp
56
57
VIÊM KHỚP DẠNG THẤP

CHỨNG TÝ
1. ĐẠI CƯƠNG
Viêm khớp dạng thấp ( Rheumatoid Arthritis- RA) là một bệnh thường gặp
trong các bệnh khớp mạn tính, có tính chất đối xứng tự miễn,biểu hiện bằng viêm
màng hoạt dịch nhiều khớp, diễn biến kéo dài, tăng dần, cuối cùng dẫn đến dính
và biến dạng khớp.
Bệnh viêm khớp dạng thấp thuộc phạm vi chứng tý của y học cổ truyền.
Nguyên nhân do kinh mạch bị ngoại tà xâm nhập vào làm bế tắc dẫn đến khí huyết
vận hành bị trở ngại gây nên bì phu cân cốt cơ nhục khớp xương đau nhức, ê ẩm,
tê bì hoặc nóng, sưng khớp, co duỗi khó khăn.
57
58
2 .CHẨN ĐOÁN
2.1.Chẩn đoán theo y học hiện đại

2.1.1. Chẩn đoán xác định
* Tiêu chuẩn chẩn đoán :
Tiêu chuẩn chẩn đoán viêm khớp dạng thấp của hiệp hội thấp khớp Mỹ năm
1987 .
*Gồm 7 tiêu chuẩn sau:
- Cứng khớp buổi sang thời gian kéo dài trên 1 giờ.
- Viêm tối thiểu 3 trong 14 khớp : ngón tay gần, bàn ngón tay, cổ tay, khuỷu, gối,
cổ chân, bàn ngón chân 2 bên.
- Sưng tối thiểu 1 trong 3 vị trí khớp sau: ngón tay gần, bàn ngón tay, cổ tay.
- Sưng đau khớp đối xứng 2 bên.
- Có hạt dưới da.
- Tìm thấy yếu tố dạng thấp trong huyết thanh.
- Hình ảnh XQ điển hình: dấu hiệu bào mòn, hốc xương, hẹp khe khớp, dính…
Thời gian diễn biến của bệnh phải từ 6 tuần trở lên.
Chẩn đoán xác định khi có từ 4 tiêu chuẩn trở lên.
*Tiêu chuẩn Việt Nam (1996):
Gồm 1 tiêu chuẩn chính và 3 tiêu chuẩn phụ:
-Tiêu chuẩn chính:
Sưng đau kéo dài trên 6 tuần từ 4 khớp trở lên, trong đó bắt buộc có 1
trong 3 khớp ở bàn ngón tay ( cổ tay, bàn ngón, ngón gần 2 bên) có tính chất đối
xứng.
-Tiêu chuẩn phụ:
- Cứng khớp buổi sang kéo dài trên 1 giờ.
- Phản ứng Waaler Rose hay Gamma Latex dương tính.
- Dấu hiệu XQ các khớp ở bàn ngón tay có tổn thương hẹp khe khớp và dính
khớp.
Chẩn đoán xác định khi có 1 tiêu chuẩn chính và 3 tiêu chuẩn phụ.
2.1.2Chẩn đoán phân biệt :
*Trong giai đoạn đầu ( khi chưa có dính khớp và biến dạng ) cần phân biệt với:
- Thấp khớp cấp: dựa vào tuổi, tính chất gia đình, phản ứng ASLO.
- Thấp khớp phản ứng: xuất hiện sau các bệnh nhiễm khuẩn, viêm khớp không đối
xứng, không để lại di chứng.
- Hội chứng Reiter: viêm khớp, niệu đạo và kết mạc mắt.
*Trong giai đoạn sau:
- Hội chứng Pierre Marie: viêm nhiều khớp, có ngón tay và chân dùi trống,
nguyên nhân thường do u phế quản.
58
59
- Biểu hiện khớp trong các bệnh tạo keo nhất là bệnh Lupus ban đỏ hệ thống và xơ
cứng bì. Phân biệt dựa vào các dấu hiệu toàn thân, nội tạng và xét nghiệm đặc
hiệu.
- Bệnh Gút: viêm nhiều khớp, nổi các hạt quanh khớp, acid uric trong máu tăng,
bệnh chủ yếu ở nam giới tuổi trên 30.
- Bệnh viêm cột sống dính khớp: bệnh ở nam giới, viêm cột sống và các khớp lớn
ở chân.
- Thoái hóa khớp: đau mỏi là chủ yếu.
- Thấp khớp vẩy nến.
2.2. Chẩn đoán theo Y học cổ truyền
2.2.1.Thể phong hàn thấp tý:
Triệu chứng:
Các khớp đau nhức ( khớp bàn ngón tay, cổ tay, khuỷu tay, đầu gối, cổ chân)
khi vận động thường đau tăng, cứng khớp buổi sáng, không nóng đỏ, có sưng
khớp. Cảm giác sợ lạnh, sợ gió, chườm nóng dễ chịu, nặng nề chân tay. Rêu lưỡi
trắng nhợt, mạch phù hoãn hoặc phù khẩn.
Thể phong hàn thấp tý tương đương với tình trạng viêm mạn tính của viêm
khớp dạng thấp theo y học hiện dại.
2.2.2.Thể nhiệt tý hoặc phong thấp nhiệt tý:
Triệu chứng:
Khớp sưng, nóng, đỏ, đau. Đau tăng khi sờ vào, khi vận động, gặp lạnh thì dễ
chịu. ngoài ra còn kèm nóng sốt, háo khát, bồn chồn không yên, rêu lưỡi vàng,
mạch hoạt sác.
Thể nhiệt tý hoặc phong thấp nhiệt tý tương đương với đợt viêm cấp hoặc đợt
tiến triển cấp của viêm khớp dạng thấp theo y học hiện đại.
3. ĐIỀU TRỊ
3.1 Điều trị theo Y học hiện đại
Nguyên tắc điều trị chung:
- Viêm khớp dạng thấp là 1 bệnh mạn tính, đòi hỏi quá trình điều trị phải kiên trì,
liên tục có khi suốt cả cuộc đời người bệnh.
- Phải sử dụng kết hợp nhiều biện pháp điều trị như nội khoa, ngoại khoa, vật lý trị
liệu, chỉnh hình, tái giáo dục lao động nghề nghiệp.
- Thời gian điều trị chia làm nhiều giai đoạn: nội trú, ngoại trú, điều dưỡng.
- Phải có người chuyên trách, theo dõi và quản lý bệnh lâu dài.
3.2Điều trị theo Y học cổ truyền:
3.2.1 Thể phong hàn thấp tý
a. Thể phong hàn thấp tý đơn thuần:
- Pháp điều trị: Khu phong, tán hàn, trừ thấp, ôn thong kinh lạc.
- Phương dùng thuốc:
59
60
Bài 1: Quyên tý thang

Khương hoạt 10g Đương quy 16g
Độc hoạt 10g Xuyên khung 12g
Tang chi 16g Kê huyết đằng 12g
Tần giao 10g Nhũ hương 10g
Quế tâm 04g Mộc hương 08g
Cam thảo 06g
Sắc uống ngày 01 thang.

Gia giảmcác vị thuốc, liều lượng tùy từng trường hợp bệnh nhân cụ thể
- Nếu phong thắng thêm phòng phong, tăng khương hoạt.
- Nếu hàn thắng thêm quế chi, tế tân.
- Nếu thấp thắng thêm phòng kỷ, ý dĩ.
- Nếu bệnh lâu dinh vệ đều hư thêm hoàng ký, đẳng sâm, bạch thược, sinh
khương, đại táo.
Bài 2: Bài thấp khớp II
Rễ cây xấu hổ 16g Thổ phục linh 12g
Dây đau xương 12g Dây gắm 12g
Thiên niên kiện 12g Kê huyết đằng 12g
Hy thiêm 12g Ngưu tất 12g
Sắc uống ngày 01 thang.

Gia giảm vị thuốc , liều lượng tùy theo tình hình thực tế bệnh nhân ):
- Nếu phong thắng thêm kim ngân hoa, vòi voi, kinh giới.
- Nếu hàn thắng thêm quế tiêm, can khương.
- Nếu thấp nhiều thêm tỳ giải, tăng thổ phục linh.
. Đối pháp lập phương: Tùy từng trường hợp bệnh nhân cụ thể.
*Phương pháp không dùng thuốc:
- Châm cứu: phương huyệt
 Khu phong: phong trì, phong môn, hợp cốc, ngoại quan, liệt khuyết.
 Trừ thấp: túc tam lý, phong long.
 Tán hàn: ôn châm hoặc cứu.
 Thông kinh lạc: huyết hải, cách du.
Châm vào các huyệt tại các khớp sưng đau và vùng lân cận khớp đau. Tùy theo
tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù hợp.
- Xoa bóp tại chỗ.

- Các thủ thuật khác tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể
- Dưỡng sinh: các bài tập chống xơ cứng, tự xoa bóp, tự bấm huyệt.
- Chế độ sinh hoạt:
60
61
Tránh nhiễm lạnh, ẩm thấp.

Tập thể dục hàng ngày phù hợp với mức độ bệnh.
Áp dụng châm cứu, xoa bóp, dưỡng sinh.
b.Thể phong hàn thấp tý kết hợp can thận hư:
- Pháp điều trị: khu phong, tán hàn, trừ thấp, thông kinh lạc, bổ can thận.
- Phương pháp dùng thuốc:
Bài thuốc: Độc hoạt tang ký sinh
Độc hoạt 12g Nhục quế 04g
Tang ,ký sinh 12g Phòng phong 12g
Đỗ trọng 12g Xuyên khung 12g
Ngưu tất 10g Đẳng sâm 12g
Tế tân 04g Cam thảo 06g
Tần giao 10g Đương quy 12g
Phục linh 12g Bạch thược 12g
Thục địa 12g

Gia giảm vị thuốc, liều lượng tùy theo tình hình thực tế bệnh nhân.
*Phương pháp không dùng thuốc:
- Châm cứu:
Phương huyệt như thể trên gia thêm: can du, thận du, tuyệt cốt, thái khê….
Để bổ can thận. Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù
hợp.
- Xoa bóp tại các khớp co cứng và biến dạng, vừa xoa bóp, vừa vận động
khớp theo các tư thế động tác cơ năng. Vận động từng bước, dần dần để các
khớp hồi phục vận động.
- Các thủ thuật khác : tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể bác sỹ chỉ định cho phù
hợp
c.Thể phong hàn thấp tý kết hợp khí huyết hư:
- Pháp điều trị: khu phong, tán hàn, trừ thấp, thông kinh lạc, bổ khí huyết.
Bài thuốc: Tam tý thang
Tục đoạn 12g Đỗ trọng 12g
Phòng phong 12g Quế chi 04g
Tế tân 04g Đẳng sâm 12g
Bạch linh 12g Đương quy 12g
Bạch thược 12g Hoàng kỳ 12g
Ngưu tất 10g Cam thảo 06g
Tần giao 10g Sinh địa 10g
61
62
Xuyên khung 10g Độc hoạt 12g

Gia giảm vị thuốc, liều lượng tùy theo tình hình thực tế bệnh
nhân.
3.2.2Thể phong thấp nhiệt tý
- Pháp điều trị: khu phong, thanh nhiệt, trừ thấp, thong kinh hoạt lạc.
Bài thuốc: Quế chi thược dược tri mẫu thang
Quế chi 08g Tri mẫu 08g
Bạch thược 06g Phòng phong 10g
Cam thảo 04g Phụ tử chế 08g
Ma hoàng 04g Sinh khương 10g
Bạch truật 10g

Gia giảmvị thuốc, liều lượng tùy theo tình hình thực tế bệnh nhân
- Nếu có sốt, sưng, nóng, đỏ gia: kim ngân hoa, uy linh tiên, hoàng bá, đan bì, tang
chi.
- Nếu nhiệt thịnh gia: hoàng cầm, chi tử.
- Nếu tân dịch bị hao tổn gia: sinh địa, huyền sâm, mạch môn.
- Nếu vị âm hư gia: thạch hộc, thiên hoa phấn, mạch môn, tri mẫu.
* Phương pháp không dùng thuốc
- Châm cứu:
+ Phương huyệt : Phong trì , Hợp cốc, Ngoại quan , Đại chùy , Túc tam
lý , Phong long , Huyết hải , Cách du…Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân
mà gia các huyệt phù hợp.
+ Châm các huyệt tạj chỗ taị các khớp sưng nóng đỏ đau.
+Dùng phương pháp tả để khu phong , thanh nhiệt , trừ thấp.
- Các thủ thuật khác : tùy trường hợp bệnh nhân cụ thể bác sỹ chỉ định cho phù
hợp
- Chế độ sinh hoạt:
Tránh ẩm thấp , vận động hàng ngày phù hợp với mức độ bệnh.
62
63
VIÊM PHẾ QUẢN CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ

A. YHHĐ
I. Định nghĩa
Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm nhiễm cấp tính niêm mạc cây khí phế quản.
Thường tiến triển tự nhiên hết, hoặc cuối cùng sau điều trị sẽ lành hẳn bệnh và
hoạt động hô hấp tuần hoàn trở lại bình thường.
Viêm phế quản mạn tính là một tình trạng viêm tăng tiết nhầy mạn tính của niêm
mạc phế quản, gây ho và khạc đờm liên tục hoặc tái phát từng đợt ít nhất 3 tháng
trong một năm và ít nhất là 2 năm liền.
II. Triệu chứng
- Viêm phế quản cấp: thường xuất hiện cùng lúc hoặc ngay sau viêm đường hô
hấp trên hắt hơi, sổ mũi, ho khan, rát họng. Sốt 38 - 390C, có thể tới 400, mệt mỏi,
đau đầu, nhức mỏi xương khớp, cảm giác nóng rát sau xương ức. Khó thở nhẹ, có
thể có tiếng rít, ho khan, có ho thành cơn về đêm. Nghe phổi có ran rít, ran ngáy.
Các triệu chứng toàn thân và cơ năng giảm, ho khạc đờm nhầy, hoặc đờm mủ (khi
bội nhiễm). Nghe phổi có ran ẩm.
63
64
- Viêm phế quản mạn: Thường ở người trên 40 tuổi, nghiện thuốc lá, thuốc lào.
Thường xuyên ho khạc về buổi sáng. Đờm nhầy trong, dính hoặc màu xanh, vàng
đục, mỗi ngày không quá 200ml. Mỗi đợt kéo dài 3 tuần, tăng về mùa đông và đầu
mùa thu. Đợt bùng phát của viêm phế quản mạn tính, thường xảy ra ở người già,
yếu, do bội nhiễm. Có thể sốt, ho, khạc đờm và khó thở, có thể tử vong do suy hô
hấp và tâm phế mạn. Ở người mắc bệnh lâu năm (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính),
lồng ngực biến dạng hình thùng, hình phễu, khó thở rút lõm cơ hô hấp, rút lõm kẽ
gian sườn, phần đáy bên của lồng ngực co hẹp lại khi hít vào (dấu hiệu Hoover),
rút lõm hõm ức, khí quản tụt xuống khi hít vào (dấu hiệu Campbell). Gõ phổi
vang trầm, nghe rì rào phế nang giảm, tiếng thở thanh-khí-phế quản giảm hoặc thô
ráp, có thể có ran rít, ran ngáy và ran ẩm.Có thể có hội chứng ngừng thở khi ngủ,
mạch đảo nghịch (chênh lệch huyết áp tâm thu khi hít vào và thở ra ≥ 10mmHg)
cao áp động mạch phổi và tâm phế mạn.
III. Cận lâm sàng
1. Viêm phế quản cấp

- Các xét nghiệm cận lâm sàng (ít có giá trị chẩn đoán), bạch cầu có thể bình
thường, tăng khi có bội nhiễm, hoặc giảm (do vi rút); xét nghiệm đờm: có
nhiều xác bạch cầu đa nhân trung tính. Cấy đờm thường có tạp khuẩn, loại vi
khuẩn gây bệnh ≥ 107 / ml.
- X quang phổi: có thể bình thường hoặc rốn phổi đậm.
2. Viêm phế quản mạn
- X quang: Tuy ít giá trị chẩn đoán nhưng X quang phổi giúp chẩn đoán phân biệt
các bệnh gây ho khạc mạn tính và để chẩn đoán biến chứng.
 Viêm phế quản mạn tính giai đoạn đầu, X quang phổi chưa có biểu hiện.
 Khi viêm phế quản mạn tính thực thụ, sẽ thấy các hội chứng X quang:
o Hội chứng phế quản: dầy thành phế quản (3-7 mm), dấu hiệu hình
đường ray, hình nhẫn. Kèm theo viêm quanh phế quản, mạng lưới mạch
máu tăng đậm, tạo hình ảnh phổi “bẩn”.
o Hội chứng khí phế thũng: giãn phổi, tăng sáng, giãn mạng lưới mạch
máu ngoại vi, có các bóng khí thũng.
o Hội chứng mạch máu: cao áp động mạch phổi (mạch máu trung tâm to,
ngoại vi thưa thớt).
IV. Chẩn đoán
Dựa vào tiêu chuẩn trong định nghĩa và triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng.
V. Điều trị YHHĐ
64
65
- Viêm phế quản cấp:
 Giữ ấm, tránh lạnh, tránh bụi. Thoáng mát về mùa hè.
 Bỏ hút thuốc lá, hoặc bỏ tiếp xúc với các chất lý, hoá gây độc. Nghỉ ngơi.
 Khi ho khan: dùng thuốc giảm ho như: Terpin-codein, Paxeladine. Giai
đoạn ho khạc đờm dùng thuốc long đờm: ho Cam thảo, Mucomyst,
Mucitux.
 Kháng sinh: khi có bội nhiễm hoặc người có nguy cơ biến chứng:
Amoxicilin, Erythromyxin, Cephalexin.
 Khi có co thắt phế quản: Theophylin, Salbutamol.
 Thuốc an thần, kháng Histamin.
 Có thể dùng Prednisolon cho những trường hợp ho kéo dài có co thắt phế
quản một đợt ngắn 5 - 10 ngày.
- Viêm phế quản mạn:
 Khi có bội nhiễm phế quản:
+ Dùng kháng sinh theo kháng sinh đồ.
+ Hoặc dùng kháng sinh loại Gram (+) Tetraxyclin 1 g/ngày hoặc
Ampixilin 1 g/ngày, hoặc Erythromyxin. Có thể phối hợp cả 2 nhóm trên.
- Có thể dùng kháng sinh mạnh: Rulid 150 mg x 2v / 24giờ hoặc
Rovamyxin 3 tr UI / 24 giờ .
+ Long đờm: Natribenzoat 3% x 20 ml/24giờ, hoặc Acemuc, Bisorven,
Mucosolvan, RhDnase.
+ Vỗ rung và dẫn lưu theo tư thế. Ngày 2-3 lần. Mỗi lần 15 phút-30 phút.
+ Chống co thắt phế quản: xịt Salbutamol hoặc uống Theophylin, nếu nhiều
đờm xịt Atrovent.
B. YHCT
I. Triệu chứng
Có 2 nhóm bệnh chứng:
1. Nhóm chứng thực:
a. Phong hàn: Thường gặp trong các bệnh viêm phế quản, hen phế quản, viêm
thanh quản … của YHHĐ.
- Ho, khò khè (khí suyễn) đờm trắng, miệng không khát.
(Phong hàn phạm Phế làm Phế khí mất tuyên giáng).
- Chảy nước mũi, ngạt mũi.
- Sợ lạnh, phát sốt. (Phong hàn làm mất Phế vệ (bì mao).
- Rêu lưỡi mỏng, mạch phù.
65
66
b. Phong nhiệt: Thường gặp trong các bệnh viêm phế quản cấp, mạn, hen phế
quản, viêm thanh quản, viêm phổi, abcès phổi ở giai đoạn đầu … của YHHĐ.
- Ho đờm đặc vàng, miệng khô (do tân dịch bị mất).
- Miệng khát, họng đau …
- Sốt, ra mồ hôi, nước mũi đặc, chất lưỡi đỏ, mạch phù sác.
(Phong nhiệt phạm vào Phế vệ).
c. Khí táo (táo nhiệt): Thường gặp trong các bệnh viêm phế quản cấp, viêm
họng, hoặc bệnh nhiễm khuẩn … của YHHĐ.
- Ho khan hay ho ít đờm mà đờm dính, mũi khô, họng khô.
- Sốt, nhức đầu, người đau mỏi. (Táo uất phần Phế vệ).
- Đầu lưỡi đỏ khô, mạch phù sác. (Tân dịch giảm sút).
Thể lâm sàng Đàm theo YHCT gồm 2 loại: Đàm nhiệt và Đàm thấp.
Thường hay gặp ở bệnh viêm phế quản mạn tính, abcès phổi, viêm thanh quản
cấp … của YHHĐ.
d. Đàm nhiệt:
- Ho đờm vàng đặc dính, khó thở, đau ngực.
(Đàm nhiệt làm Phế bị trở ngại mất khả năng tuyên giáng).
- Họng khô, rêu lưỡi vàng. Đàm nhiệt gây ra miệng đắng, mạch hoạt sác.
(Gây ra các chứng nhiệt làm mất tân dịch).
e. Đàm thấp:
- Tức ngực, ho, hen, suyễn, đờm dễ khạc. (Đàm thấp làm Phế khí không tuyên
giáng).
- Nôn, lợm giọng. (Đàm làm vệ khí nghịch).
- Rêu lưỡi dính, mạch hoạt. (Đàm thấp bên trong).
2- Nhóm chứng hư:
a. Phế khí hư: Thường gặp ở những bệnh hen phế quản mạn tính, tâm phế mạn
tính … của YHHĐ.
- Ho, khó thở, tiếng nói nhỏ như yếu, càng vận động các triệu chứng bệnh càng
tăng lên. (Phế chủ về hô hấp).
- Hay tự ra mồ hôi. (Phế hợp với da lông, nên Phế khí hư dẫn đến vệ khí không
chặt chẽ).
- Da mặt không vinh nhuận làm sắc mặt trắng bệch ra. (Khí hư thì huyết hư). Khí
hư còn biểu hiện ở mệt mỏi, lưỡi đạm, mạch hư nhược.
b. Phế âm hư: Thường gặp ở những bệnh hen phế quản, viêm phế quản mạn
tính, lao phổi, thời kỳ hồi phục của bệnh viêm phổi, viêm màng phổi do lao, viêm
thanh quản mạn tính …
- Ho khan hay ít đờm, đờm dính, ngứa họng, tiếng nói khàn, mạch nhỏ, chất lưỡi
đỏ, ít rêu (Phế âm hư, tân dịch bị giảm).
66
67
- Nếu âm hư nặng, tân dịch bị giảm sút nhiều dẫn đến hư hỏa bốc lên gây sốt về
chiều, hai gò má đỏ, khát nước, trong đờm có lẫn máu, chất lưỡi đỏ, rêu ít, mạch
tế sác.
c. Phế Tỳ đều hư:
- Ho lâu ngày, có nhiều đờm dễ khạc (Phế hư mất chức năng tuyên giáng. Tỳ hư
vận hóa thủy cốc dở dang sinh ra đàm).
- Ăn kém, bụng đầy, tiêu lỏng (Tỳ khí hư vận hóa thất thường).
- Mệt mỏi, vô lực.
- Phù, rêu lưỡi trắng, chất lưỡi đạm, mạch tế nhược (thủy thấp đình trệ).
d. Phế Thận dương hư:
- Triệu chứng giống như chứng Phế khí hư kèm thêm những triệu chứng của
Thận dương hư như đau lưng, mỏi gối, liệt dương, tay chân lạnh, sợ lạnh, tiểu
tiện nhiều lần. Mạch trầm tế nhược.
- Ho, đờm nhiều, ngực sườn đầy trướng, miệng khát mà không muốn uống nước.
Nôn.
- Lưng và tay chân lạnh, hoa mắt, chóng mặt, thở ngắn, hồi hộp, lưỡi bệu, rêu
lưỡi trắng trơn.
II. ĐIỀU TRỊ
1. Thể Phong hàn:
- Phép chữa: Phát tán phong hàn và hóa đàm (Tán hàn tuyên phế, ôn Phế tán hàn).
- Các vị thuốc thường dùng: Ma hoàng, Tía tô, Bạch chỉ, Cát cánh.
Các bài thuốc thường dùng để chữa: Hạnh tô tán, Chỉ thấu tán, Tô tử giáng khí
thang.
- Những bài thuốc và công thức huyệt sử dụng:
* Bài Tô tử giáng khí thang gồm Bán hạ, Hậu phác, Tiền hồ, Chích thảo, Nhục
quế, Tô tử, Đương quy, Sinh khương, Trần bì.
Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia giảm vị thuốc và cho liều thích
hợp.
* Đối pháp lập phương
* Công thức huyệt sử dụng gồm Đại chùy, Phong trì, Phong môn, Liệt khuyết,
Đản trung, Phong long… Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các
huyệt phù hợp.
2. Thể Phong nhiệt:
- Phép chữa: Phát tán phong nhiệt, sơ phong thanh nhiệt, trừ đờm (thanh nhiệt
tuyên phế).
- Các vị thuốc thường dùng để chữa Lá dâu tươi, Bạc hà, Hoa cúc …
67
68
Các bài thuốc thường dùng để chữa: Ngân kiều tán, Ma hạnh thạch cam thang,
Tang cúc ẩm, Vĩ kim thang.
* Bài Tang cúc ẩm gia giảm gồm Tang diệp, Cát cánh, Cúc hoa, Cam thảo, Hạnh
nhân, Lô căn, Liên kiều, Bạc hà.
hợp.
Đản trung, Phong long, Khúc trì, Hợp cốc… Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh
nhân mà gia các huyệt phù hợp.
3. Thể Khí táo (táo nhiệt):
- Phép chữa: Thanh phế nhuận táo.
- Các vị thuốc thường dùng: Tô tử, Lá hẹ, Thiên môn, Sa sâm, Mạch môn…
Các bài thuốc thường dùng: Tang cúc ẩm, Thanh táo cứu phế thang.
* Bài Hoàng liên giải độc thang (dùng khi mới mắc bệnh) gồm Hoàng liên, Hoàng
cầm, Hoàng bá, Chi tử.
hợp.
4. Thể Đàm nhiệt:
- Phép chữa: Thanh hỏa nhiệt đàm và nhuận táo hóa đàm.
(Tuyên phế hóa đàm nhiệt, thanh phế hóa đàm).
68
69
- Các bài thuốc thường dùng: Nhị trần thang gia thêm Bối mẫu, Tri mẫu; Tiểu hãm
hung thang; Sinh lịch tử đại táo tả phế thang; Nhuận phế thang; Tư âm thanh phế
thang; Bách hợp cố kim thang; Bối mẫu qua lâu thang …
- Bài thuốc Bách hợp cố kim thang: Sinh địa, Thục địa, Bách hợp, Mạch môn
đông, Bối mẫu, Thược dược, Huyền sâm, Cát cánh, sinh Cam thảo.
hợp.
5. Thể Đàm thấp:
- Phép chữa: Táo thấp hóa đàm chỉ khái, ôn hóa thấp đàm.
- Các vị thuốc thường dùng: Hạt cải trắng, Bán hạ chế, Trần bì, Tô tử, Cát cánh,
Bạch tiền …
Các bài thuốc thường dùng: Nhị trần thang, Lục quân tử thang, Lý trung hóa đàm
hoàn …
* Bài thuốc Nhị trần thang gia vị gồm Trần bì, Thương truật, Bán hạ, Bạch truật,
Phục linh, Cam thảo, Hạnh nhân, Sinh khương.
hợp.
* Công thức huyệt sử dụng gồm Tỳ du, Phế du, Thận du, Túc tam lý, Hợp cốc,
Tam âm giao… Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù
hợp.
6. Thể Phế khí hư:
- Phép chữa: Bổ ích Phế khí.
- Các vị thuốc thường dùng: Đảng sâm, Bạch truật, Hoàng kỳ …
69
70
Các bài thuốc thường dùng: Bảo nguyên thang, Ngọc bình phong tán, Quế chi gia
Hoàng kỳ thang …
hợp.
* Công thức huyệt sử dụng gồm Tỳ du, Phế du, Thận du, Túc tam lý, Hợp cốc,
Tam âm giao… Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù
hợp
7. Thể Phế âm hư:
- Phép chữa: Tư dưỡng Phế âm, tư âm giáng hỏa.
- Các vị thuốc thường dùng: Sinh địa, Huyền sâm, Địa cốt bì, Ngọc trúc, Đan bì,
Bách hợp …
Các bài thuốc thường dùng: Nhất tiễn âm, Lục vị hoàn …
* Bài Nhất tiễn âm gia giảm gồm Bạch thược, Địa cốt bì, Sinh địa, Cam thảo,
Mạch môn, Thục địa, Tri mẫu.
hợp.
* Công thức huyệt sử dụng: Thái uyên, Thiên lịch, Tam âm giao, Phế du, Thận
du… Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù hợp.
8. Thể Phế Tỳ đều hư:
- Phép chữa: Kiện tỳ ích phế.
- Các vị thuốc thường dùng: Đảng sâm, Phục linh, Ý dĩ, Bạch truật …
Các bài thuốc thường dùng: Sâm linh bạch truật tán, Bổ trung ích khí thang …
* Bài Sâm linh bạch truật tán gồm Bạch truật, Liên nhục, Sa nhân, Biển đậu, Nhân
sâm, Sơn dược, Cát cánh, Phục linh, Ý dĩ, Chích thảo.
70
71
hợp.
* Công thức huyệt sử dụng gồm Thái uyên, Thiên lịch, Trung phủ, Khí hải, Đản
trung, Tam âm giao, Phế du, Thận du, Tỳ du, Mệnh môn, Phục lưu… Tùy theo
tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù hợp.
9. Thể Phế Thận dương hư:
- Phép chữa: Ôn thận nạp khí, bổ phế khí.
- Các vị thuốc thường dùng: Phụ tử chế, Nhục quế, Đảng sâm, Hoàng kỳ …
Các bài thuốc thường dùng: Hữu quy ẩm gia giảm, Bát vị quế phụ gia giảm …
* Bài Hữu quy ẩm gồm Thục địa, Nhân sâm, Nhục quế, Đỗ trọng, Cam thảo, Hoài
sơn, Kỷ tử, Phụ tử chế, Thù du.
hợp.
* Công thức huyệt sử dụng: Thái uyên, Thiên lịch, Trung phủ, Quan nguyên, Khí
hải, Đản trung, Tam âm giao, Phế du, Thận du, Tỳ du, Mệnh môn, Phục lưu…
Tùy theo tình trạng cụ thể của bệnh nhân mà gia các huyệt phù hợp.
III. Phòng bệnh
Được chỉ định trong những trường hợp viêm phế quản mạn. Có thể tự tập luyện
mọi động tác dưỡng sinh không hạn chế tùy theo sức khỏe của cơ thể. Nhưng cần
thiết là các động tác sau:
- Luyện thở sâu.
- Luyện thở ra tối đa: thở 3 thời, thổi chai.
- Luyện thở: thở 4 thời và có kê mông.
- Xoa tam tiêu.
71
72
72

Bvyhct Hai Phong - Phác Đồ Điều Trị

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bvyhct Hai Phong - Phác Đồ Điều Trị

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

BỆNH VIỆN Y HỌC CỔ TRUYỀN

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ

®au thÇn kinh h«ng (thÇn kinh to¹)

2. ThÓ 4: ThÓ thÊp nhiÖt

- Thuû ch©m: Thuèc thuû ch©m:

3. ThÓ 5: ThÓ huyÕt ø

B. Y häc hiÖn ®¹i :

- Laser néi m¹ch: 20 phut/ngµy. LiÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy

LiÖt thÇn kinh VII ngo¹i biªn

1.2.1.Thuèc: LiÖu tr×nh ®iÒu trÞ trung b×nh 21 ngµy

Lu kim 20 phót, liÖu tr×nh trung b×nh 21 ngµy.

héi chøng vai- g¸y

+ XÐt nghiÖm sinh ho¸ m¸u: ®êng; triglycerid, cholesterol(HDL- c,

+ Laser ch©m: c¸c huyÖt gièng ®iÖn ch©m. 20 phót/lÇn/ngµy. LiÖu

- Piracetam x 1-2g/ ngµy x 10 - 20 ngµy, tiªm hoÆc uèng

héi chøng th¾t lng h«ng

* ThÓ khÝ trÖ huyÕt ø

VitaminB1 100-200 mg/ ngµy

B. Y häc hiÖn ®¹i :

C. Phßng bÖnh: Híng dÉn ngêi bÖnh:

THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG

2. Thể 2: Phong thấp 2.

Thể 3 : Thấp nhiệt

3.2.2. Thủ thuật

- Châm Cứu( hoặc điện châm): trung bình 20 phút/lần/ngày x 28 ngày

Cao khớp 100ml/ngày.

5.ThÓ 5: ThËn d¬ng h

Thêm Mệnh môn, Phục lưu (ôn bổ thận, tán hàn)

6.ThÓ 6: KhÝ trÖ huyÕt ø

B.Y HỌC HIỆN ĐẠI:

C. PHÒNG BỆNH: hướng dẫn người bệnh

. Tang ký sinh: Thận âm hư.

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO

1.Y học hiện đại:

1.1. Giai đoạn cấp:

2.1.Điều trị bằng thuốc:

a)Trúng phong kinh lạc:

c) Giai đoạn di chứng:

+ Khí hư huyết trệ, mạch lạc ứ trở:

- Trị pháp: Tư âm tiềm dương, hoạt huyết thông lạc.

2.2.1. Liệu pháp châm cứu:

- Si ngốc ( sa sút trí tuệ)

2.2.2. Xoa bóp bấm huyệt và tập luyện:

- Có chế độ sinh hoạt, làm việc và tập luyện đều đặn.

BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP

Giai đoạn HA HATT (mmHg) HATTr (mmHg)

2.2. Chẩn đoán hình ảnh và thăm dò chức năng khác:

Thục địa Trạch tả

- Thuốc thủy châm: Vitamin nhóm B, Novocain.

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM

1.2 Cấu trúc đoạn vận động cột sống:

2.Chức năng sinh lý của đĩa đệm:

4.2 Cận lâm sàng:

5.Chẩn đoán và phân loại:

5.2.2 Chụp bao rễ thần kinh:

6.2.3 Thuốc giãn cơ:

A. Cách sống lành mạnh

PHÁC ĐỒ ĐIỀU TRỊ BỆNH VIÊM ĐẠI TRÀNG

Hemoglobin ( g/dl ) Bình thường < 10,5

II. Y HỌC CỔ TRUYỀN

Pháp chữa: sơ can lý tỳ - hành khí chỉ lợi.

Sao mạch nha 10g.

VIÊM KHỚP DẠNG THẤP