Lý Thuyết Thực Tập Điện

Bµi 1: l¾p ®Æt hÖ thèng ®iÖn trong gia ®×nh
Môc ®Ých:
- Gióp cho sinh viªn n¾m ®-îc nguyªn lý ho¹t ®éng vµ çch sö dông çc thiÕt bÞ
®ãng c¾t vµ b¶o vÖ trong hÖ thèng ®iÖn gia ®×nh.
- HiÓu ®-îc nguyªn lý lµm viÖc vµ çch l¾p ®Æt çc lo¹i bãng ®Ìn sö dông trong hÖ
thèng ®iÖn chiÕu s¸ng gia ®×nh.
- N¾m ®-îc viÖc lùa chän, tÝnh to¸n, sö dông çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ, hÖ
thèng çp vµ d©y dÉn trong hÖ thèng ®iÖn gia ®×nh.
Yªu cÇu:
- BiÕt çch lùa chän, tÝnh to¸n sö dông çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ, hÖ thèng çp
vµ d©y dÉn trong hÖ thèng ®iÖn gia ®×nh. L¾p ®Æt ®-îc hÖ thèng ®iÖn cña gia ®×nh
bao gåm: çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ, hÖ thèng chiÕu s¸ng, çc thiÕt bÞ ®iÖn gia
dông.
- L¾p ®Æt ®-îc hÖ thèng ®iÖn gia ®×nh ®¶m b¶o an toµn vµ cã tÝnh thÈm mü cao,
tiÕt kiÖm, thuËn tiÖn trong sö dông.
Néi dung:
HÖ thèng m¹ng ®iÖn trong gia ®×nh lµ hÖ thèng ®iÖn mét pha h¹ ¸p cung cÊp ®iÖn cho
çc phô t¶i sinh ho¹t d©n dông vµ chiÕu s¸ng.
§iÖn ¸p cung cÊp cho phô t¶i ®iÖn d©n dông lµ ®iÖn ¸p 1 pha 220V, vµ 3 pha 380V
Phô t¶i ®iÖn d©n dông bao gåm çc thiÕt bÞ mét pha nh-:
- Çc lo¹i ®Ìn ®iÖn ( ®Ìn sîi ®èt, ®Ìn huúnh quang….)
- Çc lo¹i ®éng c¬ ®iÖn mét pha ( qu¹t trÇn, qu¹t bµn, m¸y b¬m n-íc….)
- Çc thiÕt bÞ ®un nãng ( b×nh nãng l¹nh, bµn lµ, nåi c¬m ®iÖn, Êm ®iÖn, lß vi
sãng….)
- Çc thiÕt bÞ sö dông ®éng c¬ ®iÖn mét pha ®Ó ho¹t ®éng ( tñ l¹nh, m¸y ®iÒu
hoµ, m¸y giÆt, qu¹t….)
- Çc thiÕt bÞ sö dông ®iÖn 3 pha ®Ó ho¹t ®éng lµ çc ®éng c¬ 3 pha phôc vô
s¶n xuÊt (nh- m¸y say s¸t, b¬m n-íc…)
I. Çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t, vµ b¶o vÖ sö dông trong hÖ thèng ®iÖn gia
®×nh
1. CÇu dao:
1
CÇu dao lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó ®ãng c¾t dßng ®iÖn b»ng tay ®¬n gi¶n nhÊt, nã th-êng
dïng ®Ó ®ãng c¾t m¹ch ®iÖn cã c«ng suÊt nhá vµ khi lµm viÖc kh«ng ph¶i ®ãng c¾t
nhiÒu lÇn.
CÇu dao th-êng ®-îc m¾c ë ®Çu vµo nguån ®iÖn, vµ nã ®-îc m¾c nèi tiÕp víi nguån
®iÖn.
Víi nh÷ng m¹ch ®iÖn cã ®iÖn ¸p cao, hoÆc m¹ch ®iÖn cã c«ng suÊt trung b×nh vµ lín
th× cÇu dao lµm nhiÖm vô çch ly hoÆc chØ sö dông ®ãng c¾t kh«ng t¶i. Së dÜ nh- vËy v×
khi c¾t m¹ch, hå quang sÏ sinh ra rÊt lín, tiÕp xóc sÏ bÞ ph¸ hñy trong thêi gian rÊt
ng¾n dÉn ®Õn ph¸t sinh hå quang gi÷a çc pha, g©y nguy hiÓm cho ng-êi thao t¸c vµ
háng çc thiÕt bÞ.
§Ó ®¶m b¶o c¾t ®iÖn tin cËy çc thiÕt bÞ ®iÖn ra khái nguån ®iÖn, chiÒu dµi l-ìi dao
ph¶i ®ñ lín, vµ ®Ó an toµn lóc ®ãng c¾t, cÇn cã biÖn ph¸p dËp hå quang, tèc ®é di
chuyÓn cña l-ìi dao tiÕp xóc cµng nhanh th× thêi gian dËp hå quang cµng ng¾n. V× vËy
ë çc cÇu dao mét chiÒu cã dßng ®iÖn > 30A ng-êi ta th-êng lµm thªm çc l-ìi dao
phô cã lß xo bËt nhanh ®Ó t¨ng tèc ®é di chuyÓn cña l-ìi dao.
Theo kÕt cÊu ng-êi ta ph©n cÇu dao ra lo¹i 1 cùc, 2 cùc, 3cùc, 4cùc.
Theo ®iÖn ¸p ng-êi ta ph©n cÇu dao ra lo¹i cã ®iÖn ¸p ®Þnh møc: 250v, 500v.
Theo dßng ®iÖn ng-êi ta ph©n cÇu dao ra lo¹i cã dßng ®iÖn ®Þnh møc: 15A, 25A,
30A, 40A, 60A…1000A
Theo yªu cÇu sö dông cã lo¹i cÇu dao cã cÇu ch× b¶o vÖ, lo¹i kh«ng cã cÇu ch× b¶o
vÖ.
Theo ®iÒu kiÖn b¶o vÖ cã lo¹i cã hép che ch¾n, cã lo¹i kh«ng cã hép che ch¾n
Víi m¹ng ®iÖn trong gia ®×nh chóng ta th-êng sö dông lo¹i cÇu dao cã cÇu ch× b¶o vÖ
vµ cã hép che ch¾n, cã møc ®iÖn ¸p 250V, 500V, vµ cã dßng ®iÖn tõ 15 ®Õn 100A.
( lo¹i cÇu dao cã cÇu ch× b¶o vÖ lµ lo¹i mµ phÝa sau tiÕp ®iÓm ®éng cña cÇu dao nèi víi
d©y ®iÖn ®-îc th«ng qua 2 sîi d©y ch×, 2 sîi d©y ch× nµy cã nhiÖm vô b¶o vÖ qu¸ t¶i
hoÆc chËp m¹ch ë t¶i tiªu thô ®iÖn).
CÊu t¹o vµ ký hiÖu cÇu dao ( h×nh vÏ):
1. TiÕp ®iÓm ®éng ( l-ìi dao)
2. TiÕp ®iÓm tÜnh
3. §Õ çch ®iÖn
2
2. CÇu ch×:
CÇu ch× lµ lo¹i thiÕt bÞ dïng ®Ó b¶o vÖ çc thiÕt bÞ ®iÖn vµ m¹ch ®iÖn tr¸nh qu¸ dßng
®iÖn ( chñ yÕu lµ dßng ®iÖn ng¾n m¹ch). Trong m¹ch ®iÖn ta th-êng thÊy cÇu ch× b¶o
vÖ çc d©y ®iÖn vµ çp, b¶o vÖ ®å dïng ®iÖn gia ®×nh, m¸y biÕn ¸p, ®éng c¬ ®iÖn…
PhÇn tö c¬ b¶n cña cÇu ch× lµ d©y ch¶y vµ thiÕt bÞ dËp hå quang( chØ cã ë cÇu ch× cao
¸p).
D©y ch¶y lµ phÇn tö quan träng nhÊt, ®Ó c¾t m¹ch ®iÖn khi cã sù cè mét çch tin cËy.
D©y ch¶y cÇn tho¶ m·n çc yªu cÇu sau:
- Kh«ng bÞ «xy ho¸
- DÉn ®iÖn tèt
- NhiÖt ®é nãng ch¶y t-¬ng ®èi thÊp
- Qu¸n tÝnh nhiÖt ph¶i nhá
§Ó gi¶m nhiÖt ®é t¸c ®éng ng-êi ta dïng 2 biÖn ph¸p:
- Dïng d©y dÑt cã chç th¾t l¹i ®Ó gi¶m tiÕt diÖn.
- Dïng d©y trßn, trªn mét sè ®o¹n hµn thªm mét sè v¶y kim lo¹i cã nhiÖt ®é
nãng ch¶y thÊp.
CÊu t¹o cña cÇu ch× cã çc lo¹i sau: lo¹i hë, lo¹i vÆn, lo¹i hép, lo¹i kÝn kh«ng cã çt
th¹ch anh, lo¹i kÝn trong èng cã çt th¹ch anh.
CÇu ch× cã ®Æc ®iÓm lµ ®¬n gi¶n, kÝch th-íc bÐ, kh¶ n¨ng c¾t( b¶o vÖ)lín, gi¸ thµnh
thÊp, nªn ngµy nay nªn vÉn ®-îc øng dông réng r·i.
3. ¸pt«m¸t:
¸pt«m¸t lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó tù ®éng c¾t m¹ch ®iÖn, b¶o vÖ qu¸ t¶i, ng¾n m¹ch, sôt
¸p…, hå quang ®-îc dËp trong kh«ng khÝ.
S¬ ®å nguyªn lý cña ¸pt«m¸t b¶o vÖ dßng cùc ®¹i ®-îc vÏ trªn h×nh:
3
ë tr¹ng th¸i b×nh th-êng, sau khi ®ãng ®iÖn, ¸pt«m¸t ®-îc gi÷ ë tr¹ng th¸i ®ãng
tiÕp ®iÓm nhê mãc r¨ng 1 khíp víi cÇn r¨ng 5 cïng mét côm víi tiÕp ®iÓm ®éng 6.
Khi m¹ch ®iÖn qu¸ t¶i, hay ng¾n m¹ch, dßng ®iÖn ch¹y qua cuén d©y 2 lín, lùc hót
®iÖn tõ t¨ng lªn th¾ng lùc lß xo 3 kÐo phÇn øng 4 xuèng, lµm nh¶ mãc 1, cÇn 5 ®-îc tù
do, tiÕp ®iÓm ®éng 6 cña ¸pt«m¸t ®-îc më ra do lùc cña lß xo 7, m¹ch ®iÖn bÞ c¾t.
¸pt«m¸t th-êng ®-îc ph©n lo¹i nh- sau:
- Theo kÕt cÊu: Lo¹i 1 cùc, 2 cùc, 3 cùc.
- Theo thêi gian t¸c ®éng: Lo¹i t¸c ®éng kh«ng tøc thêi, lo¹i t¸c ®éng tøc thêi
- Theo chøc n¨ng b¶o vÖ: lo¹i b¶o vÖ dßng cùc ®¹i, dßng cùc tiÓu, b¶o vÖ ¸p cùc
tiÓu.
§Ó thùc hiÖn yªu cÇu thao t¸c chän läc b¶o vÖ, apt«m¸t ph¶i cã kh¶ n¨ng hiÖu chØnh
dßng t¸c ®éng vµ thêi gian t¸c ®éng.
4. C«ng t¾c:
Lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó ®ãng c¾t nguån ®iÖn cña çc thiÕt bÞ ®iÖn tiªu thô ®iÖn víi dßng
®iÖn nhá (tõ 1A ®Õn 20A).
C«ng t¾c ®-îc m¾c nèi tiÕp gi÷a nguån ®iÖn víi çc thiÕt bÞ tiªu thô ®iÖn.
Tuú theo môc ®Ých sö dông mµ cã lo¹i c«ng t¾c 2 cùc, 3 cùc.
5. æ c¾m:
4
Lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó lÊy ®iÖn cung cÊp cho çc thiÕt bÞ tiªu thô ®iÖn ( nh- bµn lµ, bÕp
®iÖn, qu¹t ®iÖn, ti vi, tñ l¹nh ..v ..v..)
æ c¾m ®-îc m¾c song song víi nguån ®iÖn.
II. çc thiÕt bÞ chiÕu s¸ng
1. Quang th«ng  ( F), luymen ( Lm)
Ta ®· biÕt ¸nh s¸ng lµ sãng (tia, bøc x¹) ®iÖn tõ cã b-íc sãng trong kho¶ng tõ 380nm
®Õn 780nm( 1nm = 10-9m) mµ m¾t ng-êi cã thÓ c¶m nhËn ®-îc.
Quang th«ng cña mét nguån s¸ng lµ n¨ng l-îng ¸nh s¸ng cña nguån s¸ng ph¸t ra
trong mét ®¬n vÞ thêi gian. Còng cã thÓ hiÓu r»ng, quang th«ng lµ c«ng suÊt ph¸t s¸ng,
®-îc ®¸nh gi¸ b»ng c¶m gi¸c víi m¾t th-êng cña ng-êi cã thÓ c¶m nhËn ®-îc l-îng
bøc x¹.
Ký hiÖu quang th«ng lµ  hoÆc F
§¬n vÞ cña quang th«ng Luymen( Lumen). Ký hiÖu lµ Lm
Còng nh- c«ng suÊt ®iÖn P, quang th«ng lµ mét th«ng sè rÊt quan träng cña ®Ìn. Mçi
®Ìn ®iÖn, øng víi mét c«ng suÊt ®Þnh møc ( P®m) vµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc( U®m) sÏ ph¸t ra
quang th«ng ®Þnh møc( F®m). Çc th«ng sè nµy do nhµ chÕ t¹o cung cÊp. Tõ çc sè hiÖu
nµy, ta cã thÓ chän ®Ìn phï hîp cho thiÕt kÕ vµ ®¸nh gi¸ ®Ìn nµo tiÕt kiÖm ®iÖn h¬n.
2. §Ìn sîi ®èt:
§Ìn sîi ®èt lµ nguån s¸ng kinh ®iÓn nhÊt. §Ìn sîi ®èt cßn ®-îc gäi lµ ®Ìn d©y tãc,
®Ìn nung s¸ng( do Thomas Edison ph¸t minh n¨m1879). §Ìn sîi ®èt ®-îc lµm viÖc
theo nguyªn lý: dßng ®iÖn - ®èt nãng sîi ®èt ®Õn nhiÖt ®é rÊt cao (kho¶ng 2700-
3100K), ®Ìn ph¸t s¸ng.
2.1. CÊu t¹o cña bãng ®Ìn sîi ®èt:
§Ìn sîi ®èt gåm sîi ®èt kim lo¹i chÞu nhiÖt ®é cao ( th-êng dïng lµ Vonfram v× nã
cã nhiÖt ®é nãng ch¶y cao 3650K, chÞu ®-îc nhiÖt ®é cao, ®é bÒn c¬ häc cao, ®é bÒn
®iÖn tèt, kh¶ n¨ng ph¸t x¹ tèt) ®Æt trong bãng thuû tinh trong suèt (hoÆc mê) vµ ®-îc
nèi ®iÖn ra ngoµi qua ®u«i ®Ìn.
5
Bãng thuû tinh ®-îc rót hÕt kh«ng khÝ, t¹o ch©n kh«ng ®Ó d©y tãc ®Ìn khái bÞ «xy
ho¸ nhanh ë nhiÖt ®é cao. §Ó t¨ng hiÖu suÊt ph¸t quang ng-êi ta ph¶i t¨ng nhiÖt ®é
cña sîi ®èt, song ë nhiÖt ®é cao sù bèc h¬i cña sîi ®èt t¨ng, lµm cho sîi ®èt dÔ bÞ
®øt. §Ó gi¶m hiÖn t-îng bay h¬i cña sîi ®èt, ng-êi ta b¬m vµo trong bãng ®Ìn khÝ
tr¬ (tr-íc ®©y lµ nit¬ råi ®Õn argon vµ b©y giê lµ kripton). Tuy nhiªn cã khÝ tr¬ trong
bãng ®Ìn , tæn thÊt dÉn nhiÖt t¨ng lªn, c«ng suÊt cña ®Ìn t¨ng lªn vµ hiÖu suÊt ph¸t
quang gi¶m.
§Ó t¨ng hiÖu suÊt ph¸t quang vµ gi¶m bít tæn thÊt nhiÖt ng-êi ta sö dông c«ng
nghÖ lµm sîi ®èt so¾n kÐp hoÆc so¾n 3, vµ tuæi thä cña bãng ®Ìn sîi ®èt kho¶ng 1000
giê.
Bãng ®Ìn sîi ®èt th«ng dông cã c«ng suÊt tõ 15 ®Õn 300W lµm b»ng thuû tinh pha
ch×. §Ó gi¶m ®é chãi, ®Ìn sîi ®èt c«ng suÊt nhá, bªn trong bãng thuû tinh ®-îc lµm
mê b»ng líp bét mÞn. Líp nµy hÊp thô ¸nh s¸ng Ýt ( tõ 1% dÕn 4%) cho phÐp c¶i
thiÖn nhiÖt ®é mµu cña nguån, tuú theo kh¶ n¨ng läc mµu cña líp nµy.
Trong çc ®Ìn sîi ®èt sö dông ph¶n chiÕu, ng-êi ta tr¸ng mét líp b¹c hoÆc nh«m ®Ó
ph¶n chiÕu, ®Þnh h-íng trïm tia s¸ng.
§èi víi ®Ìn sîi ®èt c«ng suÊt lín ( 500W – 2500W), ®Ó n©ng cao tuæi thä cña ®Ìn,
ng-êi ta b¬m thªm vµo trong bãng thuû tinh khÝ Hal«gen ( nªn ®-îc gäi lµ ®Ìn
6
Hal«gen). Víi lo¹i ®Ìn nµy th× vá th-êng ®-îc lµm b»ng th¹ch anh hoÆc bãng 2 vá.
§-îc sö dông trong ®Ìn pha xe «t«, ®Ìn chiÕu phim, trong çc c«ng tr×nh v¨n ho¸,
thÓ thao.
§u«i ®Ìn sîi ®èt cã 2 lo¹i:
- §u«i ng¹nh: th-êng dïng cho lo¹i bãng cã c«ng suÊt  150W.
- §u«i xo¸y: dïng phæ biÕn cho mäi lo¹i c«ng suÊt.
Khi l¾p ®Ìn ®u«i ®Ìn ®-îc l¾p vµo ®ui ®Ìn , nèi víi nguån ®iÖn.
2.2. Çc ®Æc ®iÓm cña ®Ìn sîi ®èt:
- ¦u ®iÓm: ¸nh s¸ng ph¸t liªn tôc, chØ sè thÓ hÖn mµu tèt, cho phÐp chiÕu s¸ng chÊt
l-îng cao. §ång thêi nã cßn cã:
* M¾c trùc tiÕp vµo l-íi ®iÖn, kÝch th-ícc nhá, dÔ bè trÝ, l¾p ®Æt vµ sö dông
* BËt s¸ng tøc thêi, gi¸ thµnh thÊp, cã mµu Êm.
- Nh-îc ®iÓm: dÔ vì, hiÖu suÊt ph¸t quang thÊp, g©y ph¸t nãng, kh«ng tiÕt kiÖm ®iÖn
n¨ng, v× vËy chØ thÝch hîp chiÕu s¸ng trong nhµ víi møc chiÕu s¸ng thÊp nh- phßng
ngñ, bµn häc tËp, phßng t¾m.
Çc ®Æc tÝnh cña ®Ìn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÖn ¸p, v× khi ®iÖn ¸p ®Æt vµo ®Ìn thay
®æi, dÉn ®Õn dßng ®iÖn thay ®æi, kÐo theo sù ph¸t nãng, quang th«ng, tuæi thä ®Ìn thay
®æi.
Gäi ®m, I®m, P®m, D®m, lµ quang th«ng, dßng ®iÖn, c«ng suÊt tiªu thô vµ tuæi thä cña
®Ìn ë ®iÖn ¸p ®Þnh møc U®m, khi cho lµm viÖc víi ¸p U, çc gi¸ trÞ , I, P, D cña ®Ìn
xÏ lµ:
   U 
 = ®m  U  I = I®m  
0,5 3, 5
; 
 U dm   U dm 
 P   
13, 5
P = P®m   1, 5
; D = D®m  U 
 
 P dm   U dm 
Chó ý: Khi sö dông bãng ®Ìn sîi ®èt nªn tr¸nh ®Ó n-íc vµo, kh«ng bËt t¾t nhiÒu lÇn
7
( v× khi ®ãng ®iÖn cho ®Ìn th× dßng ®iÖn ®i qua sîi ®èt lín gÊp 3 lÇn so víi dßng ®iÖn
®i qua sîi ®èt khi bãng ®Ìn s¸ng b×nh th-êng).
3. §Ìn huúnh quang:
3.1. HiÖn t-îng huúnh quang:
Khi mét tia ( bøc x¹) ®¬n s¾c ®Ëp vµo chÊt huúnh quang, mét phÇn n¨ng l-îng cña
nã biÕn thµnh nhiÖt, phÇn n¨ng l-îng cßn l¹i xuÊt hiÖn d-íi d¹ng mét phæ liªn tôc çc
bøc x¹. Nh- vËy tia s¬ cÊp ®ãng vai trß kÝch thÝch ®Ó chÊt huúnh quang ph¸t ra bøc x¹
thø cÊp.
3.2. CÊu t¹o ®Ìn huúnh quang:
§Ìn huúnh quang cã d¹ng bãng, èng h×nh trô, chiÒu dµi vµ ®-êng kÝnh cña èng phô
thuéc vµo c«ng suÊt cña ®Ìn.
èng h×nh trô ®-îc lµm b»ng thuû tinh bÒn (1), bÞt kÝn 2 ®Çu, ®-îc hót hÕt kh«ng khÝ,
mÆt trong cña èng cã phñ mét líp bét chÊt huúnh quang (2). Trong èng cã bæ xung khÝ
tr¬ ( khÝ argon) vµ vµi giät thuû ng©n (3) ë ¸p suÊt thÊp. ë 2 ®Çu èng cã 2 ®iÖn cùc b»ng
vonfram cã phñ líp «xÝt bari kÝch thÝch ph¸t x¹ ®iÖn tö (4).
3.3. Nguyªn lý lµm viÖc:

Khi lµm viÖc, hiÖn t-îng phãng ®iÖn gi÷a 2 ®iÖn cùc trong m«i tr-êng cã h¬i thuû
ng©n, ë ¸p suÊt thÊp, lµm ion ho¸ h¬i thuû ng©n vµ ph¸t ra tia tö ngo¹i. Çc tia tö ngo¹i
lµ çc tia s¬ cÊp, t¸c dông vµo líp bét huúnh quang ë thµnh èng t¹o ra çc bøc x¹ thø
cÊp lµ ¸nh s¸ng. Mµu s¾c cña ¸nh s¸ng phô thuéc vµo b¶n chÊt vµ liÒu l-îng bét huúnh
quang.
3.4. §Æc ®iÓm cña ®Ìn huúnh quang:
§iÖn ¸p ®Þnh møc cña ®Ìn lµ 220V
ChiÒu dµi èng C«ng suÊt
0,6m 20W – 18W
1,2m 40W – 36W
8
1,5m 65W - 58W
Lo¹i c«ng suÊt tiªu thô lín øng víi ®Ìn huúnh quang cã ®-êng kÝnh èng 38mm. Ngµy
nay ng-êi ta chÕ t¹o ®-îc líp bét huúnh quang mÞn, ph¸t x¹ thø cÊp tèt, hiÖu xuÊt ph¸t
quang t¨ng, nhê ®ã cho phÐp lµm nhá èng tõ 38mm xuèng 32mm, vµ lo¹i thÕ hÖ míi ra
®êi cã ®-êng kÝnh èng lµ 26mm, c«ng suÊt tiªu thô nhá ( tõ 20W xuèng 18W; 40W
xuèng 36W; 65W xuèng 58W) mµ quang th«ng ph¸t ra lín h¬n.
- HiÖu suÊt ph¸t quang cña ®Ìn huúnh quang kh¸ lín kho¶ng 40 lm/ W – 90 lm/ W
- Tuæi thä cña ®Ìn phô thuéc vµo sè lÇn bËt t¾t ®Ìn, kho¶ng 6000 giê.
So víi ®Ìn sîi ®èt ®Ìn huúnh quang cã -u ®iÓm lµ tuæi thä dµi h¬n, hiÖu suÊt ph¸t
quang cao h¬n, nªn sö dông ®Ìn huúnh quang sÏ tiÕt kiÖm ®iÖn h¬n, v× thÕ ®Ìn èng
huúnh quang ®-îc sö dông phæ biÕn ®Ó chiÕu s¸ng trong nhµ, líp häc, c«ng së, nhµ
m¸y..v..v..Nh-ng ®Ìn huúnh quang cã nh-îc ®iÓm lµ gi¸ thµnh cao, cÇn nhiÒu phô
kiÖn, bè trÝ l¾p ®Æt phøc t¹p, cÇn måi phãng ®iÖn.
§Ìn huúnh quang chØ lµm viÖc tèt ë ®iÖn ¸p ®Þnh møc, khi ®iÖn ¸p thay ®æi th× çc
®¹i l-îng p, hiÖu suÊt ph¸t quang thay ®æi.
3.5. Måi phãng ®iÖn:
V× kho¶ng çch gi÷a 2 ®iÖn cùc ®Ìn phãng ®iÖn lín, khi ®ãng nguån ®iÖn tÇn sè 50
Hz vµo ®Ìn, ®Ìn phãng ®iÖn kh«ng ph¸t s¸ng lµm viÖc ngay ®-îc mµ cÇn ph¶i måi
phãng ®iÖn cho ®Ìn. §Ó måi phãng ®iÖn cho ®Ìn, ta th-êng dïng çc biÖn ph¸p sau:
- Sö dông chÊn l-u ®iÖn c¶m vµ t¾c te
- Sö dông chÊn l-u ®iÖn tö
3.5.1. Sö dông chÊn l-u ®iÖn c¶m vµ t¾c te
a. ChÊn l-u ®iÖn c¶m:
Lµ lo¹i chÊn l-u bao gåm mét cuén d©y ®ång ®-îc quÊn trªn mét lâi thÐp ( gåm nhiÒu
l¸ thÐp ®iÖn kü thuËt ghÐp l¹i víi nhau) ®Ó cã ®iÖn c¶m lín, vµ ®-îc ®Æt trong hép.
9
b. T¾c te:
T¾c te th-êng lµ lo¹i t¾c te khÝ, gåm 1 bãng thuû tinh nhá (1) ®-îc hót hÕt kh«ng khÝ
vµ b¬m khÝ neon vµo . Trong bãng thuû tinh cã 2 ®iÖn cùc: ®iÖn cùc ®éng (3) ®-îc lµm
b»ng l-ìng kim ( gåm 2 miÕng kim lo¹i cã hÖ sè gi·n në vÒ nhiÖt kh¸c nhau, ghÐp chÆt
vµo nhau) vµ ®iÖn cùc tÜnh (2) lµm b»ng kim lo¹i. Ngoµi ra t¾c te cßn cã tô ®iÖn (4) cã
trÞ sè vµi tr¨m pF m¾c song song víi 2 ®iÖn cùc cña bãng thuû tinh ( còng lµ 2 ®iÖn cùc
cña t¾c te) cã t¸c dông chèng nhiÔu v« tuyÕn.
10
* Nguyªn lý ho¹t ®éng cña t¾c te:
Khi cã ®iÖn ¸p ®Æt vµo 2 ®iÖn cùc cña t¾c te lµm cho líp khÝ gi÷a 2 ®iÖn cùc trë nªn
dÉn ®iÖn ( ®iÖn ¸p lµm cho líp khÝ gi÷a 2 ®iÖn cùc trë nªn dÉn ®iÖn gäi lµ ®iÖn ¸p ion
ho¸), lµm cho cùc ®éng ch¹m vµo cùc tÜnh, khi cùc ®éng nguéi dÇn l¹i trë vÒ vÞ trÝ ban
®Çu. Qu¸ tr×nh x¶y ra lÆp ®i lÆp l¹i lµm cho t¾c te ®ãng ng¾t liªn tôc.
* S¬ ®å m¾c m¹ch ®iÖn ®Ìn èng huúnh quang: ( h×nh vÏ )
* Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch ®iÖn ®Ìn èng huúnh quang:
Khi ®ãng c«ng t¾c 1, sÏ cã ®iÖn ¸p ®Æt gi÷a hai ®iÖn cùc (3) cña èng huúnh quang,
song v× kho¶ng çch gi÷a 2 ®iÖn cùc lín, ®Ìn kh«ng phãng ®iÖn, ®iÖn ¸p ®Æt vµo 2 cùc
(4) vµ (5) cña t¾c te, t¾c te phãng ®iÖn, çc cùc cña t¾c te bÞ ®èt nãng, cùc ®éng uèn
cong ch¹m vµo cùc tÜnh, ®ãng m¹ch t¾c te, m¹ch ®iÖn nèi liÒn, cã dßng ®iÖn ch¹y qua
chÊn l-u, qua ®iÖn cùc cña ®Ìn huúnh quang, qua ®iÖn cùc chÊn l-u. Dßng ®iÖn nµy
nhá song cã t¸c dông s-ëi Êm 2 ®iÖn cùc ®Ìn èng huúnh quang vµ tÝch luü n¨ng l-îng
tõ tr-êng cho cuén ®iÖn c¶m.
Sau khi 2 cùc t¾c te nèi liÒn ( ®ãng m¹ch), kh«ng cßn phãng ®iÖn gi÷a 2 ®iÖn cùc t¾c
te n÷a, cùc ®éng b¾t ®Çu nguéi dÇn vµ trë vÒ vÞ trÝ ban ®Çu t¸ch rêi khái cùc tÜnh (hë
m¹ch cùc t¾c te). KÕt qu¶ lµ dßng ®iÖn qua chÊn l-u bÞ c¾t ®ét ngét, x¶y ra hiÖn t-îng
qu¸ ®iÖn ¸p ®Æt lªn 2 ®iÖn cùc cña ®Ìn huúnh quang, ®Ìn phãng ®iÖn lµm viÖc.
Khi ®Ìn lµm viÖc b×nh th-êng, do cã ®iÖn ¸p r¬i trªn chÊn l-u, ®iÖn ¸p ®Æt lªn ®Ìn
nhá, dßng ®iÖn ch¹y qua ®Ìn kh«ng lín b¶o vÖ ®-îc ®iÖn cùc vµ ®Ìn lµm viÖc æn ®Þnh.
* Nh-îc ®iÓm cña chÊn l-u ®iÖn c¶m lµ: lµm cho hÖ sè c«ng suÊt m¹ch ®iÖn ®Ìn thÊp
b»ng 0,4  0,5. §Ó t¨ng c«ng suÊt ta ph¶i dïng tô C ®Ó bï, cho hÖ sè c«ng suÊt ®¹t 0,85
 0,9 ( tuy nhiªn gi¸ thµnh t¨ng cao). Ngoµi ra cßn cã tæn hao c«ng suÊt trong chÊn l-u
®iÖn c¶m ( kho¶ng 15%  25% c«ng suÊt ®Ìn).
11
3.5.2. ChÊn l-u ®iÖn tö
ChÊn l-u ®iÖn tö thùc chÊt lµ bé biÕn tÇn c«ng suÊt nhá, biÕn ®æi m¹ng ®iÖn 50Hz
thµnh tÇn sè 20kHz cung cÊp cho ®Ìn. ë tÇn sè cao ®Ìn dÔ dµng phãng ®iÖn, lóc lµm
viÖc hiÖu suÊt ph¸t quang t¨ng thªm 10%, hÖ sè c«ng suÊt cao kho¶ng 0,9, kh«ng cÇn
tô ®iÖn bï cos, kh«ng cÇn t¾c te måi phãng ®iÖn, ®ång thêi tæn hao c«ng suÊt trong
chÊn l-u nhá. Do cã nhiÒu -u ®iÓm nãi trªn nªn chÊn l-u ®iÖn tö ngµy cµng ®-îc sö
dông nhiÒu thay cho chÊn l-u tõ.
3.6. §Ìn compact:
Lo¹i ®Ìn sö dông çc líp bét huúnh quang mÞn, chÊt l-îng ¸nh s¸ng tèt, hiÖu suÊt
ph¸t quang cao nªn cho phÐp lµm nhá ®-êng kÝnh èng, ®ång thêi kÕt hîp víi chÊn l-u
®iÖn tö , vµ ®ui xo¸y t¹o thµnh mét bé. Bé ®Ìn nµy gäi lµ ®Ìn huúnh quang compact
hay cßn gäi lµ ®Ìn compact.
§Ìn compact cã hiÖu suÊt ph¸t quang cao h¬n ®Ìn sîi ®èt, tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng h¬n,
tuæi thä cao h¬n ( vµo kho¶ng 7000 giê). Nhê cã ®ui xo¸y, ®Ìn compact cã thÓ thay thÕ
trùc tiÕp ®Ìn sîi ®èt nªn ngµy cµng ®-îc sö dông nhiÒu , tuy nhiªn gi¸ thµnh ®Ìn
compact kh¸ cao.
H×nh d¹ng mét sè lo¹i ®Ìn compact:
12
III. lùa chän çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t, b¶o vÖ vµ d©y dÉn
1. Chän cÇu dao:
Chän cÇu dao ph¶i b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn:
U®mcd ≥ U®mm®
I®mcd ≥ Itt
Trong ®ã:U®mcd lµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña cÇu dao.
U®mm® lµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña m¹ng ®iÖn
I®mcd lµ dßng ®iÖn ®Þnh møc cña cÇu dao
Itt lµ dßng ®iÖn tÝnh to¸n( dßng ®iÖn lµm viÖc l©u dµi qua cÇu dao)
2. Chän cÇu ch×:
Chän cÇu ch× cho m¹ng ®iÖn chiÕu s¸ng, m¹ng sinh ho¹t:
Idc ≥ Itt
Trong ®ã: Idc lµ dßng ®iÖn ®Þnh møc cña d©y ch¶y cÇu ch× ( dßng ®iÖn lín nhÊt mµ d©y
ch¶y cÇu ch× chÞu ®ùng ®-îc l©u dµi mµ kh«ng bÞ ®øt)
Chän cÇu ch× nh¸nh cÊp ®iÖn cho mét ®éng c¬:
§Ó chän cÇu ch× nh¸nh cÊp ®iÖn cho mét ®éng c¬ ph¶i tho¶ m·n 2 ®iÒu kiÖn:
Idc ≥ I®m§
I mmD
Idc ≥
2,5
Trong ®ã: I®m§ lµ dßng ®iÖn ®Þnh møc cña ®éng c¬

Imm§ lµ dßng ®iÖn më m¸y cña ®éng c¬
Víi ®éng c¬ kh«ng ®ång bé lång sãc th× Imm = (5  7) I®m
Ta xÏ chän d©y ch¶y cÇu ch× theo trÞ sè lín nhÊt trong 2 trÞ sè ë trªn.
3. Chän ¸pt«m¸t:
Chän theo ®iÒn kiÖn lµm viÖc l©u dµi:
I®mA ≥ Itt
U®m ≥ U®m m®
Trong ®ã: Itt lµ dßng ®iÖn tÝnh to¸n ( lµm viÖc l©u dµi).
I®mA lµ dßng ®iÖn®Þnh møc cña ¸ptom¸.
13
U®mA lµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña ¸ptom¸t.
U®m m® lµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña m¹ng ®iÖn.
4. Lùa chän tiÕt diÖn d©y vµ d©y çp:
Lùa chän tiÕt diÖn d©y vµ d©y çp ph¶i tháa m·n 3 ®iÒu kiÖn sau:
* B¶o ®¶m ®iÒu kiÖn ph¸t nhiÖt cho phÐp, nghÜa lµ tiÕt diÖn d©y ph¶i ®ñ lín ®Ó dßng
®iÖn lµm viÖc l©u dµi ®i qua kh«ng lµm cho d©y dÉn bÞ ph¸t nãng qu¸ nhiÖt ®é cho
phÐp. V× thÕ víi mçi lo¹i d©y ng-êi ta quy ®Þnh dßng ®iÖn cho phÐp, ký hiÖu lµ Icp.
* B¶o ®¶m ®iÒu kiÖn tæn thÊt ®iÖn ¸p cho phÐp, nghÜa lµ tiÕt diÖn d©y ph¶i ®ñ lín ®Ó
tæn thÊt ®iÖn ¸p tõ ®Çu ®-êng d©y ®Õn cuèi ®-êng d©y nhá h¬n tæn thÊt ®iÖn ¸p cho
phÐp, ®Ó çc t¶i cuèi ®-êng d©y lµm viÖc b×nh th-êng.
* B¶o ®¶m ®iÒu kiÖn søc bÒn c¬ häc cho phÐp, nghÜa lµ tiÕt diÖn d©y ph¶i ®ñ lín ®Ó
kh«ng bÞ ®øt do träng l-îng b¶n th©n d©y vµ do lùc c¬ häc bªn ngoµi ( giã, b·o…).
VÝ dô: D©y ®iÖn h¹ ¸p lâi ®ång mÒm nhiÒu sîi do CADIVI chÕ t¹o:
Ruét dÉn ®iÖn §-êng kÝnh Dßng phô

Lo¹i d©y tæng thÓ t¶i
mm2 N0/ mm mm A
0,5 16/ 0,2 2,6 5
0,75 24/ 0,2 2,8 7
D©y ®¬n 1,00 32/ 0,2 3,0 10
mÒm 1,25 40/ 0,2 3,1 12
VCm 1,5 30/ 0,25 3,2 25
2,5 50/ 0,25 3,7 35
2 x 0,5 2 x 16/ 0,2 7,2 5
D©y ®«i 2 x 0,75 2 x 24/ 0,2 7,6 7
mÒm 2 x 1,00 2 x 32/ 0,2 8,0 10
trßnVCm 2 x 1,25 2 x 40/ 0,2 8,2 12
2 x 1,5 2 x 30/ 0,25 8,4 16
2 x 2,5 2 x 50/ 0,25 9,4 25
14
IV. L¾p ®Æt hÖ thèng m¹ng ®iÖn d©n dông
HÖ thèng m¹ng ®iÖn d©n dông ngµy nay th-êng sö dông çc d©y dÉn bäc çch ®iÖn vµ
çc d©y çp bäc çch ®iÖn b»ng b»ng nhùa tæng hîp XLPE bäc vá çch ®iÖn PVC. Çc
®-êng çp vµ d©y dÉn cã thÓ ®Æt hë ngoµi trêi, hoÆc ®Æt ngÇm trong ®Êt, trong v¸ch
t-êng vµ trªn trÇn nhµ, hoÆc lång trong çc èng nhùa ®Æt hë.
Ngµy nay th-êng dïng ph-¬ng ph¸p l¾p ®Æt d©y kÝn trong t-êng hoÆc trªn sµn, trªn
trÇn nhµ ®Ó ®¶m b¶o mü quan.
D©y dÉn ®Æt hë ngoµi kh«ng khÝ kh«ng cho phÐp ®Æt trªn çc xµ dÇm vµ çc kÕt cÊu
b»ng thÐp mµ ph¶i ®Æt trªn çc puly sø hoÆc çc thiÕt bÞ çch ®iÖn.
D©y dÉn ®Æt kÝn trong t-êng, trªn sµn nhµ vµ trªn trÇn ®Ó ®¶m b¶o chèng Èm vµ tr¸nh
t¸c ®éng cña ho¸ chÊt do v÷a g©y nªn, dÉn tíi lµm môc vá çch ®iÖn ph¶i ®-îc lång
trong èng nhùa hoÆc èng ghen çch ®iÖn.
M¹ng ®iÖn trong nhµ phôc vô cho sinh ho¹t lµ m¹ng ®iÖn mét pha 2 d©y ( d©y pha
vµ d©y trung tÝnh) lÊy rÏ nh¸nh tõ ®-êng trôc 3 pha 4 d©y 380/220V.
§Ó cÊp ®iÖn cho çc phßng còng nh- çc thiÕt bÞ th-êng dïng ®-êng trôc cã çc
m¹ch rÏ nh¸nh song song. §Ó tiÖn cho viÖc l¾p ®Æt còng nh- söa ch÷a khi cã sù cè trªn
®-êng trôc tæng vµ çc m¹ch rÏ nh¸nh, cÇn bè trÝ l¾p ®Æt çc thiÕt bÞ ®ãng c¾t vµ b¶o vÖ
(nh-: cÇu dao, cÇu ch×, ¸pt«m¸t…)
§Ó tr¸nh ®¸nh löa ë çc mèi nèi do tiÕp xóc kh«ng tèt nªn dïng çc hép nèi d©y ë
çc m¹ch tæng vµ ®Çu nh¸nh rÏ. ViÖc dïng çc hép nèi d©y cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho
viÖc ph©n ®o¹n vµ c« lËp çc ®o¹n d©y x¶y ra h- háng hoÆc sù cè ®Ó söa ch÷a vµ
thay thÕ, kh«ng ¶nh h-ëng trµn lan tíi sù lµm viÖc b×nh th-êng cña çc ®o¹n d©y
kh¸c.
S¬ ®å b¶o vÖ ®ãng c¾t ph©n ®o¹n bè trÝ ë ®Çu çc rÏ nh¸nh nªu trªn h×nh vÏ:
15
S¬ ®å cÊp ®iÖn cho ®Ìn, qu¹t vµ çc æ c¾m cÊp ®iÖn cho çc thiÕt bÞ ®iÖn sinh ho¹t
®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh vÏ:
M¹ch qu¹t trÇn vµ chiÕu M¹ch çc æ c¾m tiÕt diÖn æ c¾m cho m¸y giÆt
s¸ng tiÕt diÖn d©y 1,5mm2 2,5mm2 ë nhµ bÕp, buång æ c¾m cho bÕp, çc phßng
16
B¶o vÖ ng¾t ë d©y pha, sè ®iÓm sö dông cho mçi m¹ch nhiÒu nhÊt lµ 8.
ViÖc l¾p ®Æt çc thiÕt bÞ trong hÖ thèng m¹ng ®iÖn gia ®×nh nªn bè trÝ nh- sau:
- C«ng t¾c nªn bè trÝ ë ®é cao 1,2 1,5 m.
- æ c¾m ®iÖn nªn bè trÝ çch nÒn hoÆc sµn nhµ 0,3m ®Ó tr¸nh Èm vµ ®ì v-íng
d©y khi c¾m çc thiÕt bÞ di ®éng.
§Ó m¾c ®iÖn cho çc ®Ìn chiÕu s¸ng trong nhµ, ngoµi s¬ ®å th«ng th-êng cßn sö
dông çc s¬ ®å sau:
1. S¬ ®å ®æi nèi ®Ìn kÐp dïng c«ng t¾c hai ng¶ ®ãng c¾t t¹i mét vÞ trÝ ®Ó ®iÒu khiÓn
®ãng c¾t hai ®Ìn:
2. S¬ ®å ng¾t mét m¹ch ë 2 n¬i kh¸c nhau
3. S¬ ®å m¾c ®Ìn chiÕu s¸ng s©u chuçi dïng ®Ó ë vÞ trÝ nµy cã thÓ t¾t, ®ång thêi
17
4. S¬ ®å m¾c ®Ìn cÇu thang ®¬n gi¶n
çch m¾c ®Ìn cÇu thang

THANG
çch 1
2 2
Nãng
1
3 3
L¹nh
çch 2
Nãng 2 2
1 1
L¹nh 3 3
18
Bµi 2: m¸y biÕn ¸p mét pha
I. Môc ®Ých – yªu cÇu
1. Môc ®Ých
Gióp cho sinh viªn:
- N¾m ®-îc ®Þnh nghÜa, cÊu t¹o, nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha.
- BiÕt çch ph©n lo¹i m¸y biÕn ¸p, çc vËt liÖu ®Ó chÕ t¹o m¸y biÕn ¸p.
- BiÕt sö dông, b¶o d-ìng m¸y biÕn ¸p mét pha ®óng kü thuËt, an toµn.
- BiÕt ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a mét sè h- háng th«ng th-êng cña m¸y biÕn ¸p.
- BiÕt ®-îc ph-¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt l-îng cña m¸y biÕn ¸p.
- BiÕt çch tÝnh to¸n thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o ®-îc m¸y biÕn ¸p mét pha.
2. yªu cÇu
Sau thêi gian thùc hµnh t¹i x-ëng sinh vªn cÇn n¾m b¾t ®-îc nh÷ng néi dung sau:
- §Þnh nghÜa, cÊu t¹o, nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha.
- Ph©n lo¹i m¸y biÕn ¸p, çc vËt liÖu ®Ó chÕ t¹o m¸y biÕn ¸p.
- Sö dông, b¶o d-ìng m¸y biÕn ¸p mét pha ®óng kü thuËt, an toµn.
- Ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a mét sè h- háng th«ng th-êng cña m¸y biÕn ¸p.
- Ph-¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt l-îng cña m¸y biÕn ¸p.
- TÝnh to¸n thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o ®-îc m¸y biÕn ¸p mét pha( Cô thÓ lµ: m¸y t¨ng
gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi).
ii. néi dung
1. §Þnh nghÜa m¸y biÕn ¸p:
M¸y biÕn ¸p lµ thiÕt bÞ ®iÖn tõ tÜnh dïng ®Ó biÕn ®æi dßng ®iÖn xoay chiÒu tõ møc
®iÖn ¸p nµy sang møc ®iÖn ¸p kh¸c nh-ng cã cïng tÇn sè.
2. CÊu t¹o m¸y biÕn ¸p:
M¸y biÕn ¸p gåm 3 bé phËn chÝnh : lâi thÐp, d©y quÊn vµ vá m¸y.
a. Lâi thÐp :
- Lâi thÐp ®-îc chÕ t¹o b»ng thÐp kü thuËt ®iÖn( ThÐp kü thuËt ®iÖn lµ thÐp lµm b»ng
t«n silÝc cã hµm l-îng silÝc = 4%). Cã nhiÖm vô lµm m¹ch tõ ®Ó dÉn tõ th«ng, ®ång
thêi lµm khung quÊn d©y. §Ó tr¸nh tæn hao c«ng suÊt cho m¸y biÕn ¸p do dßng ®iÖn
xo¸y( dßng fuc«) trong lâi thÐp g©y ra, nªn ng-êi ta chÕ t¹o lâi thÐp b»ng nhiÒu l¸
thÐp máng cã chiÒu d©ú tõ 0,1 0,2mm( víi biÕn ¸p ©m tÇn), 0,35  0,5mm( víi biÕn
19
¸p ®éng lùc), ®-îc ghÐp l¹i víi nhau, ®ång thêi trªn mçi l¸ thÐp cã phñ mét líp s¬n
çch ®iÖn.
- Lâi thÐp lµ phÇn tö ®ãng vai trß quan träng trong viÖc truyÒn c«ng suÊt. Lâi cµng lín
th× kh¶ n¨ng truyÒn c«ng cµng lín vµ ng-îc l¹i.
- Muèn chÕ t¹o m¸y biÕn ¸p th× c«ng viÖc ®Çu tiªn lµ ph¶i chän bé lâi s¾t cã c«ng
suÊt ®ñ lín phï hîp víi yªu cÇu ®Æt ra vÒ c«ng suÊt. Lâi s¾t mµ bÐ th× b·o hoµ tõ trong
lâi s¾t xÏ t¨ng vµ khi ®ã c«ng suÊt ra t¶i thiÕu vµ xÏ g©y ra mÐo d¹ng tÝn hiÖu( ®èi víi
biÕn ¸p ©m tÇn, cao tÇn), ®ång thêi g©y ph¸t nãng m¸y biÕn ¸p. NÕu chän lâi s¾t lín
qu¸ th× sö dông kh«ng hÕt n¨ng lùc cña lâi s¾t g©y ra cång kÒnh vµ tèn kÐm.
- Lâi thÐp cña m¸y biÕn ¸p cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau nh- :
+ Lâi thÐp h×nh xuyÕn (h×nh vµnh kh¨n) : L¸ thÐp ®-îc chÕ t¹o quÊn xÕp liªn tôc
thµnh h×nh trô rçng( tr«ng gièng kh¨n xÕp). Lo¹i nµy cã kh¶ n¨ng truyÒn dÉn c«ng
suÊt lín, tæn hao nhá, nh-ng c«ng nghÖ quÊn d©y phøc t¹p nªn Ýt dïng (ChØ dïng
trong çc nhµ m¸y cã çc thiÕt bÞ quÊn d©y chuyªn dông ®Ó s¶n suÊt ra çc m¸y biÕn
¸p cã chÊt l-îng cao nh- m¸y biÕn ¸p æn ¸p).
+ Lâi thÐp kiÓu ch÷ E, I : KiÓu lâi nµy th× cuén d©y s¬ cÊp vµ cuén d©y thø cÊp ®-îc
quÊn chång lªn nhau thµnh mét èng råi lång vµo trô gi÷a cña ch÷ E( nh- vËy cuén
d©y ®-îc n»m chÝnh gi÷a cña lâi thÐp). Nªn víi lo¹i lâi kiÓu nµy th× èng d©y ®-îc
m¹ch tõ bao bäc( m¹ch tõ ®i theo hai c¹nh bªn cña ch÷ E t¹o thµnh 2 m¹ch tõ nh¸nh
®èi xøng), nªn gi¶m ®-îc kh¸ nhiÒu tõ th«ng t¶n ra kh«ng khÝ. M¹ch tõ nµy gäi lµ
m¹ch tõ bäc. Lo¹i lâi thÐp nµy ®-îc sö dông réng r·i v× dÔ chÕ t¹o vµ c«ng suÊt tæn
hao Ýt.
+ Lâi thÐp kiÓu ch÷ U, I: Víi lâi thÐp lo¹i nµy th× cuén d©y s¬ cÊp vµ thø cÊp ®-îc
quÊn trªn 2 c¹nh cña ch÷ U nªn tõ th«ng t¶n ra kh«ng khÝ lín, tõ tr-êng kh«ng tËp
trung, nªn g©y ra tæn hao lín. Nh-ng lo¹i lâi kiÓu nµy cã -u ®iÓm lµ cöa sæ lín nªn cã
thÓ t¨ng tiÕt diÖn cña d©y quÊn, t¹o ra ®-îc dßng lín nªn th-êng sö dông trong viÖc
chÕ t¹o çc m¸y biÕn ¸p hµn, n¹p, bé chØnh l-u mét chiÒu…
+ Ngoµi ra cßn mét sè kiÓu lâi thÐp kh¸c nh-ng lo¹i nµy Ýt dïng nh- : KiÓu 2 ch÷ E, 2
ch÷ L, 4 ch÷ U, 4 ch÷ L, ch÷ U, T.
b. D©y quÊn :
20
D©y quÊn cña m¸y biÕn ¸p th-êng ®-îc lµm b»ng d©y ®ång hoÆc nh«m (v× nã cã
kh¶ n¨ng dÉn ®iÖn tèt vµ cã ®é bÒn c¬ häc cao), bªn ngoµi ®-îc bäc mét líp çch
®iÖn, (d©y quÊn bªn ngoµi ®-îc phñ mét líp s¬n çch ®iÖn hay cßn gäi lµ líp men
®-îc gäi lµ d©y ªmay, cßn bäc sîi v¶i gäi lµ d©y c«t«ng, cã lo¹i d©y ®-îc bäc çch
®iÖn b»ng sîi thuû tinhvµ lo¹i nµy th-êng ®-îc sö dông trong çc m¸y biÕn ¸p c«ng
suÊt lín). Trong thùc tÕ d©y nh«m Ýt ®-îc sö dông v× ®iÖn trë suÊt cña nh«m > ®iÖn
trë suÊt cña ®ång.
D©y quÊn m¸y biÕn ¸p cã thiÕt diÖn d¹ng h×nh trßn vµ h×nh ch÷ nhËt. D©y cã thiÕt
diÖn d¹ng h×nh ch÷ nhËt th-êng sö dông cho m¸y biÕn ¸p c«ng suÊt lín.
D©y quÊn m¸y biÕn ¸p th-êng gåm 2 cuén d©y : cuén d©y s¬ cÊp vµ cuén d©y thø
cÊp. Cuén d©y s¬ cÊp nèi víi nguån ®iÖn vµ nhËn n¨ng l-îng tõ nguån ®iÖn, cßn cuén
d©y nèi víi phô t¶i, cung cÊp ®iÖn cho phô t¶i cßn gäi lµ cuén d©ythø cÊp.
Chó ý : Trong thùc tÕ d©y cã thiÕt diÖn d¹ng h×nh trßn, th× khi ®äc gi¸ trÞ cña d©y ®ã
lµ ®äc gi¸ trÞ ®-êng kÝnh cña sîi d©y ®ã ( VÝ dô : D©y quÊn 1,3 mm th× ta hiÓu lµ víi
d©y cã thiÕt diÖn trßn th× ®-êng kÝnh lµ 1,3 mm cßn d©y cã thiÕt diÖn h×nh ch÷ nhËt
th× thiÕt diÖn cña nã b»ng 1,3mm2. Khi chÕ t¹o MBA ta tÝnh chän cì d©y trßn mµ
trong thùc tÕ hoÆc thÞ tr-êng kh«ng cã lo¹i cì d©y ®ã th× ta cã thÓ chËp 2 hoÆc nhiÒu
d©y trßn cã ®-êng kÝnh nhá h¬n, tuy nhiªn khi ®ã th× thiÕt diÖn d©y quÊn ®· tÝnh to¸n
b»ng tæng thiÕt diÖn çc d©y quÊn chËp l¹i.
c. vá m¸y :
Vá m¸y th-êng lµm b»ng kim lo¹i ®Ó b¶o vÖ m¸y biÕn ¸p bªn trong, ®ång thêi lµm
gi¸ l¾p çc thiÕt bÞ ®o l-êng vµ ®iÒu khiÓn( ®ång hå, c«ng t¾c chuyÓn m¹ch….).
Ngoµi ra ®Ó chÕ t¹o m¸y biÕn ¸p cÇn cã mét sè vËt liÖu nh- : B×a çch ®iÖn ®Ó lµm
trô quÊn d©y, giÊy çch ®iÖn ®Ó lãt gi÷a çc líp d©y quÊn….
3. Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y biÕn ¸p :
M¸y biÕn ¸p ho¹t ®éng dùa trªn hiÖn t-îng c¶m øng ®iÖn tõ.
Khi nèi cuén d©y s¬ cÊp cã sè vßng W1 vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu cã ®iÖn ¸p U1,
dßng ®iÖn I1 ch¹y trong cuén d©y s¬ cÊp sÏ sinh ra trong lâi thÐp tõ th«ng biÕn thiªn.
Do m¹ch tõ khÐp kÝn nªn tõ th«ng nµy sÏ mãc vßng sang cuén d©y thø cÊp cã sè vßng
W2 sinh ra søc ®iÖn ®éng c¶m øng E2 tû lÖ víi sè vßng d©y W2 cña nã. §ång thêi trªn
cuén d©y s¬ cÊp còng c¶m øng suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m E1 tû lÖ víi sè vßng W1 cña nã.
21
NÕu bá qua tæn thÊt ®iÖn ¸p ( th-êng nhá) trªn çc cuén d©y th× ta cã :
U1 ≈ E1 vµ U2 ≈ E2
U 1 E1 W 1
Do ®ã :   =k
U 2 E2 W 2
Trong ®ã : U1, U2 - lµ trÞ sè hiÖu dông cña ®iÖn ¸p s¬ cÊp vµ thø cÊp.
W1, W2 – lµ sè vßng d©y cña cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp.
K – lµ hÖ sè cña m¸y biÕn ¸p.
Khi K > 1 tøc lµ U1> U2 M¸y biÕn ¸p ®-îc gäi lµ MBA h¹ ¸p.
K < 1 tøc lµ U1< U2 M¸y biÕn ¸p ®-îc gäi lµ MBA t¨ng ¸p.
C«ng suÊt m¸y biÕn ¸p nhËn tõ nguån ®iÖn : S1 = U1.I1
C«ng suÊt m¸y biÕn ¸p cÊp cho phô t¶i : S2 = U2.I2
NÕu bá qua tæn hao ta cã: S1 ≈ S2
U1 I 2
V× vËy: U1.I1 = U2.I2 hoÆc  k
U 2 I1
Nh- vËy nh×n vµo biÓu thøc ta thÊy: NÕu t¨ng ®iÖn ¸p cña cuén d©y lªn k lÇn th× dßng
®iÖn trong cuén d©y sÏ gi¶m ®i k lÇn vµ ng-îc l¹i.
4. Çc th«ng sè ®Þnh møc cña m¸y biÕn ¸p:
Çc th«ng sè ®Þnh møc cña m¸y biÕn ¸p do nhµ m¸y chÕ t¹o quy ®Þnh vµ th-êng
®-îc ghi trªn nh·n m¸y biÕn ¸p gåm:
- C«ng suÊt ®Þnh møc cña m¸y biÕn ¸p S®m: lµ c«ng suÊt toµn phÇn cÊp cho phô
t¶i cña m¸y biÕn ¸p. §¬n vÞ lµ VA hoÆc KVA.
- §iÖn ¸p s¬ cÊp ®Þnh møc U1®m: lµ ®iÖn ¸p cña cuén d©y s¬ cÊp ®-îc tÝnh b»ng V
hoÆc KV.
- Dßng ®iÖn s¬ cÊp ®Þnh møc I1®m: lµ dßng ®iÖn cña cuén d©y s¬ cÊp øng víi c«ng
suÊt vµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc, cã ®¬n vÞ lµ A hoÆc KA
- §iÖn ¸p thø cÊp ®Þnh møc U2®m: lµ ®iÖn ¸p cña cuén d©y thø cÊp ®-îc tÝnh b»ng
V hoÆc KV.
- Dßng ®iÖn thø cÊp ®Þnh møc I2®m: lµ dßng ®iÖn cña cuén d©y thø cÊp øng víi
c«ng suÊt vµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc, cã ®¬n vÞ lµ A hoÆc KA.
Gi÷a c«ng suÊt, ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn ®Þnh møc cã quan hÖ:
S®m = U®m .I®m
22
M¸y biÕn ¸p khi lµm viÖc kh«ng ®-îc phÐp v-ît qu¸ çc trÞ sè ®Þnh møc ghi trªn
nh·n m¸y.
5. Ph©n lo¹i vµ çc kiÓu quÊn cña m¸y biÕn ¸p:
a. Ph©n lo¹i m¸y biÕn ¸p:
- BiÕn ¸p cao tÇn: Lµ lo¹i m¸y biÕn ¸p dïng trong çc tÇng khuÕch ®¹i tÇn sè cao cña
thiÕt bÞ v« tuyÕn. MBA nµy cã kÝch th-íc nhá gän, quÊn Ýt vßng vµ cã lâi lµm b»ng
ferÝt (bét oxyt s¾t tõ Fe3O4 Ðp l¹i).
- BiÕn ¸p ©m tÇn: Dïng trong çc tÇng khuÕch ®¹i ©m tÇn ( tÇn sè ©m thanh) cña çc
thiÕt bÞ v« tuyÕn. Lo¹i MBA nµy cã lâi lµm b»ng t«n silic, chiÒu dÇy mçi l¸ thÐp tõ
0,1  0.2mm, cã d¹ng ch÷ E vµ I.
- BiÕn ¸p ®iÖn lùc: Lo¹i 1 pha vµ 3 pha ®-îc sö dông lµm nguån cho çc thiÕt bÞ ®iÖn
tö, nguån biÕn ®æi ®iÖn sö dông trong çc gia ®×nh, çc m¸y biÕn ¸p t¨ng ¸p, h¹ ¸p ë
trong çc tr¹m biÕn thÕ…Lo¹i MBA nµy cã lâi lµm b»ng t«n silic, chiÒu dÇy mçi l¸
thÐp tõ 0,35  0.5mm, cã d¹ng ch÷ E vµ I, hoÆc ch÷ U, I.
b. Çc kiÓu quÊn cña m¸y biÕn ¸p:
M¸y biÕn ¸p cã 2 kiÓu quÊn :
* M¸y biÕn ¸p quÊn kiÓu çch ly : Lµ lo¹i m¸y biÕn ¸p cã cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp
®-îc quÊn çch ly ( hoµn toµn ®éc lËp víi nhau) gi÷a 2 cuén s¬ cÊp vµ cuén thø cÊp
kh«ng cã ®iÓm chung, vµ ®-îc çch ®iÖn víi lâi thÐp. Çch ly gi÷a t¶i víi nguån ®iÖn
xoay chiÒu vµo m¸y biÕn ¸p.
D¹ng m¸y biÕn ¸p lo¹i nµy th-êng dïng lµm biÐn ¸p nguån cho çc thiÕt bÞ ®iÖn tö,
vµ cã c«ng suÊt kho¶ng vµi tr¨m W, cã kÝch th-íc nhá gän.
* M¸y biÕn ¸p quÊn kiÓu tù ngÉu: Lµ lo¹i m¸y biÕn ¸p cã cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp
®-îc quÊn nèi tiÕp víi nhau( cã mét sè vßng d©y dïng chung cho c¶ cuén s¬ cÊp vµ
thø cÊp).
Lo¹i m¸y biÕn ¸p nµy kh«ng cã kh¶ n¨ng çch ly gi÷a nguån xoay chiÒu vµo víi
t¶i. Nªn kh«ng dïng cho nh÷ng thiÕt bÞ cã m¹ch ®iÖn ®Êu ®Êt, vµ nh÷ng thiÕt bÞ kh«ng
t¶i d-íi 70V.
Lo¹i m¸y biÕn ¸p nµy cã -u ®iÓm lµ kÝch th-íc nhá gän ( v× mét sè vßng d©y dïng
chung cho c¶ cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp), tiÕt kiÖm ®-îc nguyªn vËt liÖu.
M¸y biÕn ¸p tù ngÉu cã 2 lo¹i:
23
- M¸y biÕn ¸p cã tû sè cè ®Þnh: lµ lo¹i m¸y biÕn ¸p cã tû sè gi÷a ®Çu vµo vµ ®Çu
ra lµ mét ®¹i l-îng kh«ng ®æi. Lo¹i m¸y biÕn ¸p nµy th-êng dïng lµm çc bé ®æi
®iÖn tõ 110V thµnh 220V, vµ ng-îc l¹i.
Uvµo Ura
Ura Uvµo
- M¸y biÕn ¸p cã tû sè biÕn ®æi: lµ lo¹i m¸y biÕn ¸p cã tû sè gi÷a ®Çu vµo vµ ®Çu ra
lµ mét ®¹i l-îng kh«ng cè ®Þnh. Lo¹i m¸y biÕn ¸p nµy th-êng dïng lµm çc m¸y t¨ng
gi¶m ®iÖn ¸p ( Th-êng gäi lµ Survolter, chóng ta xÏ nghiªn cøu ë phÇn sau).
6. KiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt l-îng m¸y biÕn ¸p:
a. KiÓm tra bÒ ngoµi:
- X¸c ®Þnh cuén d©y cã bÞ ch¸y, ®øt hay kh«ng? NÕu ch¸y cÇn quÊn l¹i, nÕu cuén
d©y bÞ xÐm, ch¸y tõng chç cÇn th¸o gì kiÓm tra xö lý, quÊn l¹i hoÆc bäc tõng ®o¹n bÞ
ch¸y xÐm.
- X¸c ®Þnh t×nh tr¹ng çc ®Çu d©y m¸y biÕn ¸p cã cßn nguyªn vÑn hay kh«ng? çc
®Çu nèi, mèi hµn cã ch¾c ch¾n hay kh«ng?
- KiÓm tra bu l«ng, ªcu b¾t gi÷ m¸y biÕn ¸p cã ®-îc siÕt chÆt kh«ng?
b. KiÓm tra tÜnh( nguéi) m¸y biÕn ¸p:
B»ng ®ång hå vÆn n¨ng , bót ®iÖn, b»ng ®Ìn h·y :
- S¬ bé x¸c ®Þnh ®©u lµ cuén d©y s¬ cÊp, thø cÊp theo nh·n m¸c m¸y biÕn ¸p. NÕu
nh·n kh«ng cã th× cã thÓ x¸c ®Þnh nh- sau : Víi m¸y biÕn ¸p h¹ ¸p th× cuén d©y s¬ cÊp
cã tiÕt diÖn nhá, sè vßng d©y lín, cuén d©y thø cÊp d©y to, sè vßng Ýt. Víi m¸y biÕn ¸p
t¨ng ¸p th× ng-îc l¹i.
- KiÓm tra çc cuén d©y cã bÞ ®øt kh«ng b»ng ®ång hå ®o v¹n n¨ng, hoÆc b»ng bót
thö ®iÖn :
+ NÕu cuén d©y kh«ng ®øt th× : ®ång hå v¹n n¨ng sÏ chØ ®iÖn trë cuén d©y hoÆc bót
®iÖn sÏ ®á khi dÝ bót ®iÖn vµo mét ®Çu cuén d©y cßn ®Çu kia cña cuén d©y dÝ vµo pha
löa cña l-íi ®iÖn.
24
+ NÕu cuén d©y ®øt th× : ®ång hå v¹n n¨ng sÏ chØ ®iÖn trë cuén d©y = ∞, hoÆc bót
®iÖn sÏ kh«ng ®á khi dÝ bót ®iÖn vµo mét ®Çu cuén d©y cßn ®Çu kia cña cuén d©y dÝ
vµo pha löa cña l-íi ®iÖn.( khi cué d©y bÞ ®øt th× ph¶i quÊn l¹i).
- KiÓm tra ®é çch ®iÖn : TiÕn hµnh b»ng çch dïng ®ång hå ®o v¹n n¨ng kiÓm tra
®é çch ®iÖn( kiÓm tra ®iÖn trë) gi÷a çc cuén d©y víi nhau, gi÷a çc cuén d©y víi lâi
thÐp. §iÖn trë çch ®iÖn ph¶i > 500k míi ®¹t yªu cÇu, nÕu < 500k th× cÇn tÈm sÊy
laÞ maý biÕn ¸p råi kiÓm tra l¹i.
( ChÊt l-îng çch ®iÖn cã thÓ thö b»ng bót thö ®iÖn khi m¸y biÕn ¸p ®ang lµm viÖc
b»ng çch : dÝ bót ®iÖn vµo lâi s¾t m¸y biÕn ¸p, sau ®ã ®¶o chiÒu phÝch c¾m lÊy ®iÖn
vµo cuén s¬ cÊp. NÕu c¶ 2 lÇn bót ®iÖn kh«ng ®á th× çch ®iÖn tèt. NÕu bót ®iÖn ®á th×
cÇn tÈm sÊy l¹i råi thö. NÕu kiÓm tra kh«ng ®¹t th× ph¶i quÊn l¹i.
c. KiÓm tra ®éng (nãng) m¸y biÕn ¸p :
KiÓm tra ®éng m¸y biÕn ¸p cã thÓ cã nh÷ng tr-êng hîp sau :
- NÕu m¸y biÕn ¸p ®· x¸c ®Þnh ®-îc cuén d©y s¬ cÊp vµ ®iÖn ¸p vµo ( VÝ dô nh- :cßn
nh·n, cã s¬ ®å ®Êu d©y, hoÆc th«ng qua ®iÖn trë vµ tiÕt diÖn d©y…), vµ ®iÖn trë çch
®iÖn cßn tèt th× cã thÓ ®Æt ngay ®iÖn ¸p ®Þnh møc vµo cuén d©y s¬ cÊp råi sau ®ã ®o
®iÖn ¸p ra cña çc cuén d©y cßn l¹i. Sau ®ã thö kh¶ n¨ng chÞu t¶i vµ møc ®é tiÕng ån
cña m¸y biÕn ¸p.
- Tr-êng hîp m¸y biÕn ¸p kh«ng cßn nh·n, ®iÖn trë çch ®iÖn tèt(> 500K), sau khi
x¸c ®Þnh ®-îc cuén d©y s¬ cÊp th«ng qua ®iÖn trë cña cuén d©y hoÆc tiÕt diÖn cña d©y
ta tiÕn hµnh ®-a ®iÖn ¸p nhá (kho¶ng 15  20V) vµo cuén d©y s¬ cÊp, råi sau ®ã tiÕn
hµnh ®o ®iÖn ¸p çc cuén d©y cßn l¹i ®Ó x¸c ®Þnh møc ®iÖn ¸p cña chóng.
- Tr-êng hîp çch ®iÖn cña m¸y biÕn ¸p kÐm(< 500K) th× cÇn sÊy l¹i m¸y biÕn ¸p (
®-a vµo tñ sÊy ë nhiÖt ®é ≤ 600C trong 2- 3 giê hoÆc sÊy b»ng bãng ®Ìn c«ng suÊt lín
hoÆc b»ng dßng ®iÖn nhá). Sau khi sÊy ®Ó m¸y biÕn ¸p nguéi vµi giê råi tiÕn hµnh kiÓm
tra l¹i çch ®iÖn m¸y biÕn ¸p. NÕu ®iÖn trë çch ®iÖn t¨ng lªn (> 500K) th× tiÕn hµnh
kiÓm tra ®éng. NÕu ®iÖn trë çch ®iÖn kh«ng t¨ng th× kh«ng sö dông m¸y biÕn ¸p nµy.
d. Thö kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cña m¸y biÕn ¸p :
Kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cña m¸y biÕn ¸p ®-îc thö nghiÖm b»ng çch : n©ng ®iÖn ¸p
®Æt vµo cuén d©y s¬ cÊp cao h¬n ®iÖn ¸p ®Þnh møc 5%. Cho m¸y biÕn ¸p lµm viÖc
25
kho¶ng 30 phót, nÕu lâi chØ Êm lµ m¸y biÕn ¸p tèt. NÕu lâi nãng ran (sê tay kh«ng chÞu
®-îc) th× m¸y biÕn ¸p kÐm chÊt l-îng kh«ng sö dông ®-îc.
Thö kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt cña m¸y biÕn ¸p ®-îc thùc hiÖn khi m¸y biÕn ¸p lµm viÖc
kh«ng t¶i.
e. Thö tiÕn ån cña m¸y biÕn ¸p :
Khi m¸y biÕn ¸p lµm viÖc cã t¶i( hay kh«ng t¶i), víi m¸y biÕn ¸p tèt chØ cã tiÕng ï
nhÑ, ªm. NÕu cã tiÕng kªu l¹ kh¸c th-êng th× cÇn siÕt l¹i bul«ng, ªcu cña g«ng Ðp lâi
s¾t.
7. Nh÷ng h- háng th-êng gÆp vµ biÖn ph¸p sö lý:
Khi m¸y biÕn ¸p gÆp h- háng nhÑ, d©y quÊn vµ çch ®iÖn ch-a bÞ háng cã thÓ kh¾c
phôc ®¬n gi¶n vµ cho m¸y tiÕp tôc lµm viÖc. Khi m¸y biÕn ¸p gÆp h- háng lín nh- d©y
quÊn bÞ ch¸y, bÞ chËp nÆng, giÊy çch ®iÖn bÞ ch¸y, th× ph¶i quÊn l¹i. Dùa vµo çc hiÖn
t-îng, qua ®o ®¹c kiÓm tra xÏ ®-a ra nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c, nhanh chãng kh«i phôc
sù lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p.
B¶ng thèng kª nh÷ng h- háng th-êng gÆp vµ çch xö lý:
HiÖn t-îng Nguyªn nh©n Dông cô kiÓm tra Çch xö lý

Ch¸y cÇu ch× ¤m kÕ, k×m clª… Thay thÕ cÇu ch×
M¸y kh«ng Sai ®iÖn ¸p vµo V«n kÕ §o U1 ®-a ®óng ®/¸p vµo
lµm viÖc Hë m¹ch s¬, thø cÊp, §ång hå vÆn n¨ng , Nèi l¹i d©y vµo , ra cña
kh«ng tiÕp xóc chuyÓn dông cô th¸o m¸y m¸y t×m chç tiÕp xóc
m¹ch, r¬ le tù ng¾t xÊu ë chuyÓn m¹ch, r¬le
söa ch÷a.
§øt ngÇm d©y quÊn §ång hå vÆn n¨ng Th¸o m¸y kiÓm tra vµ
quÊn l¹i d©y.
M¸y lµm viÖc Qu¸ t¶i §ång hå vÆn n¨ng KiÓm tra phô t¶i, gi¶m
nh-ng nãng t¶i
ChËp m¹ch d©y quÊn §ång hå vÆn n¨ng, Th¸o m¸y kiÓm tra t×m
dông cô th¸o m¸y d©y quÊn bÞ chËp, quÊn
l¹i d©y bÞ háng
M¸y lµm viÖc Çc l¸ thÐp Ðp kh«ng K×m, clª, tu«cn¬vit… Th¸o m¸y Ðp chÆt çc l¸
26
nh-ng kªu ån chÆt thÐp
D©y ch¹m vµo lâi thÐp ¤m kÕ Thay çch ®iÖn
Rß ®iÖn ra vá Çch ®iÖn kÐm. ¤mkÕ TÈm, sÊy m¸y
M¸y qu¸ Èm Nguån nhiÖt : bãng SÊy m¸y
®Ìn, tñ sÊy
§iÖn ¸p ra §iÖn ¸p ®Çu vµo t¨ng. - §ång hå vÆn n¨ng KiÓm tra ®iÖn ¸p ®Çuvµo
t¨ng qu¸ møc Cuén s¬ cÊp bÞ chËp. - §ång hå vÆn n¨ng KiÓm tra sö lý cuén d©y
quy ®Þnh bÞ chËp, bäc hoÆc quÊn
l¹i
M¸y ch¸y C«ngsuÊt m¸y kh«ng §ång hå vÆn n¨ng, Th¸o m¸y ghi chÐp sè
®ñ cÊp cho t¶i dông cô th¸o m¸y liÖu, quÊn l¹i d©y quÊn.
8. Nh÷ng ®iÒu chó ý khi sö dông m¸y biÕn ¸p :

- §iÖn ¸p nguån ®-a vµo m¸y biÕn ¸p kh«ng ®-îc lín h¬n ®iÖn ¸p s¬ cÊp ®Þnh møc.
- C«ng suÊt phô t¶i kh«ng ®-îc lín h¬n c«ng suÊt ®Þnh møc cña m¸y biÕn ¸p. Ngoµi
ra khi ®iÖn ¸p nguån gi¶m qu¸ thÊp m¸y dÔ bÞ qu¸ t¶i ; NÕu thÊy m¸y biÕn ¸p nãng th×
ph¶i gi¶m bít phô t¶i.
- Chç ®Æt m¸y biÕn ¸p ph¶i kh« r¸o, tho¸ng, Ýt bôi vµ xa n¬i cã hãa chÊt, kh«ng cã vËt
®Ì nÆng lªn m¸y.
- Th-êng xuyªn theo dâi nhiÖt ®é cña m¸y, nÕu thÊy nhiÖt ®é t¨ng cao ph¶i kiÓm tra
m¸y, t×m nguyªn nh©n vµ xö lý.
- ChØ ®-îc th¸o m¸y, söa ch÷a, lau chïi m¸y khi ®· ch¾c ch¾n ng¾t nguån ®iÖn ra
khái m¸y.
- Ph¶i cã çc thiÕt bÞ b¶o vÖ ë ®Çu ra còng nh- ë ®Çu vµo cña m¸y biÕn ¸p.
9. TÝnh to¸n thiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p mét pha c«ng suÊt nhá :
Trong tÝnh to¸n thiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p, ta th-êng gÆp 2 tr-êng hîp sau :
* Söa ch÷a m¸y biÕn ¸p bÞ ch¸y :
- NÕu m¸y bÞ ch¸y, cÇn th¸o lâi thÐp, cuén d©y. Sau ®ã ®o kÝch th-íc d©y quÊn,
®Õm sè vßng d©y, vÏ s¬ ®å nèi d©y vµ thùc hiÖn quÊn d©y mµ kh«ng cÇn tÝnh to¸n.
- Tr-êng hîp kh«ng ®Õm ®-îc sè vßng d©y vµ kh«ng ®o ®-îc kÝch th-íc d©y
quÊn (do d©y quÊn qu¸ nhá khi bÞ ch¸y ®· t¹o thµnh mét côc) th× c¨n cø vµo tiÕt diÖn
27
lâi thÐp, ®iÖn nguån (U1), çc th«ng sè phô t¶i…cÇn x¸c ®Þnh c«ng suÊt, sè vßng d©y
W1, W2, tiÕt diÖn d©y ®Ó quÊn l¹i m¸y biÕn ¸p.
* ChÕ t¹o m¸y biÕn ¸p míi :
- §Ó tÝnh to¸n m¸y biÕn ¸p míi cÇn biÕt ®iÖn ¸p nguån ®iÖn U 1, çc th«ng sè cña
phô t¶i ( nh- U2, c«ng suÊt, dßng ®iÖn…).
- ViÖc tÝnh to¸n chÝnh x¸c m¸y biÕn ¸p lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, ph¶i gi¶i quyÕt çc
vÊn ®Ò kü thuËt nh- ®¶m b¶o chÕ ®é sôt ¸p trong giíi h¹n cho phÐp cu¶ m¸y biÕn ¸p.
§Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò kü thuËt ta ¸p dông ph-¬ng ph¸p kinh nghiÖm - §ã lµ ph-¬ng
ph¸p ®¬n gi¶n nh-ng vÉn ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c.
* TÝnh to¸n thiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p :
ViÖc tÝnh to¸n m¸y biÕn ¸p gåm çc b-íc sau :
- TÝnh c«ng suÊt cña MBA.
- Chän m¹ch tõ MBA ( TÝnh tiÕt diÖn lâi vµ cña sæ MBA)
- TÝnh sè vßng d©y vµ çc cuén d©y.
- TÝnh kÝch th-íc çc cuén d©y.
- KiÓm tra diÖn tÝch cöa sæ.
1.TÝnh c«ng suÊt MBA
C«ng suÊt tæng çc cuén thø cÊp (cña t¶i) S2 lµ :
n
S2 =  S 2i = S21 + S22 + ….+ S2i +…= U21.I21 + U22.I22 +….+ U2i.I2i + ….
i 1
Trong ®ã :
S2i : Lµ c«ng suÊt cña cuén thø cÊp i (VA)
U2i, I2i : Lµ ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn cña cuén thø cÊp i (V, A).
S2
C«ng suÊt ®Þnh møc cña MBA : S®m = (VA)

Trong ®ã : lµ hiÖu suÊt cña MBA, vµ th-êng chän  = 0,85  0,95

2. Chän m¹ch tõ MBA
Chän m¹ch tõ : Lµ tÝnh tiÕt diÖn lâi thÐp (tiÕt diÖn cña trô phÇn ®Æt cuén d©y),
vµ kÝch th-íc lâi thÐp.
28
M¹ch tõ cña MBA cÇn cã tiÕt diÖn cña trô ( phÇn ®Æt cuén d©y) phï hîp víi
c«ng suÊt cña m¸y vµ kho¶ng çch gi÷a çc trô ( cöa sæ) ®ñ réng ®Ó ®Æt cuén
d©y ®-îc dÔ dµng.
M¹ch tõ cña MBA mét pha c«ng suÊt nhá th-êng lµ kiÓu bäc ®-îc ghÐp tõ
çc l¸ thÐp ch÷ E vµ I, hoÆc kiÓu lâi ghÐp tõ çc l¸ thÐp ch÷ I.
a a
h
h c
a a
b b
h×nh (a) h×nh (b)
Ha. lâi thÐp kiÓu bäc Hb. lâi thÐp kiÓu lâi
H×nh 5 : M¹ch tõ MBA mét pha
a : §é réng trô ®Æt d©y lâi thÐp b : ChiÒu dµy cña lâi thÐp
c : §é réng cöa sæ h : ChiÒu cao cöa sæ
- §èi víi lâi thÐp kiÓu bäc ë tÇn sè 50Hz tiÕt diÖn lâi thÐp ®-îc tÝnh :
Aci = (1,2  1,4) S dm (cm2)
- §èi víi lâi thÐp kiÓu lâi, do d©y quÊn trªn 2 trô nªn tiÕt diÖn lâi ®-îc tÝnh lµ :
Aci = 0,84 S dm (cm2)
Trong ®ã :
S®m : lµ c«ng suÊt ®Þnh møc cña MBA ®-îc tÝnh b»ng VA
Aci : lµ tiÕt diÖn cã Ých cña lâi thÐp ®-îc tÝnh b»ng cm2
Thùc tÕ gi÷a çc l¸ thÐp bao giê còng tån t¹i khe hë, do vËy tiÕt diÖn cã
Ých cña lâi thÐp lµ : Aci = 0,9. A®®
Trong ®ã: A®® - lµ tiÕt diÖn ®o ®¹c cña lâi thÐp ®-îc tÝnh b»ng (cm2)
A®® ®-îc tÝnh nh- sau:
A®® = a xb (cm2)
29
Trong ®ã:
a lµ ®é réng trô ®Æt d©y cña lâi thÐp ®¬n vÞ tÝnh lµ [cm].
b lµ chiÒu dµy cña lâi thÐp, ®¬n vÞ tÝnh lµ [cm].
Chó ý: Trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n Aci lµ mét sè thËp ph©n th× ta tiÕn hµnh lµm trßn
xuèng ( Aci lµ mét sè nguyªn nhá h¬n gÇn nhÊt Aci mµ tÝnh to¸n ®-îc).
Çch ®o chiÒu réng vµ chiÒu dÇy cña lâi thÐp:
§o chiÒu réng §o chiÒu dµy (b)

(a)
3. TÝnh sè vßng d©y cña çc cuén d©y

Sè vßng d©y øng cho mét v«n ®iÖn ¸p lµ :
H
W0 =
Aci
Trong ®ã:
W0 lµ sè vßng/1v«n.
Aci : lµ tiÕt diÖn cã Ých cña lâi thÐp
H lµ hÖ sè phô thuéc vµo chÊt l-îng cña lâi thÐp:
+ Lâi thÐp lo¹i tèt chän H = 40 (lµ nh÷ng lâi thÐp cã l¸ thÐp máng cã chiÒu dÇy
0,35mm, kh«ng bãng, dÔ bÎ g·y, c¾t b»ng kÐo th× vÕt c¾t kh«ng ngät, hoÆc bÞ xÐ lÖch
h-íng)
+ Lâi thÐp lo¹i xÊu chän H = 60 ( lµ nh÷ng lâi thÐp cã l¸ thÐp dÇy > 0,5mm, dÔ c¾t,
bÒ mÆt kh«ng ®-îc phñ s¬n çch ®iÖn)
+ Lâi thÐp lo¹i trung b×nh chän H = 50 ( lµ nh÷ng lâi thÐp cã chiÒu dÇy tõ 0,35
0,5mm, dÔ bÓ g·y, bÒ mÆt cã phñ líp s¬n çch ®iÖn)
30
Khi ®· x¸c ®Þnh ®-îc W0 (sè vßng ph¶i quÊn cho 1 v«n) th× sè vßng ph¶i quÊn cho
cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp lµ :
W1 = W0 . U1
Wi = Wi . Ui
Trong ®ã: W1 - lµ sè vßng cuén s¬ cÊp
U1 – lµ ®iÖn ¸p cuén s¬ cÊp
Wi - lµ sè vßng cuén thø cÊp thø i
Ui – lµ ®iÖn ¸p cuén thø cÊp thø i
4.TÝnh kÝch th-íc çc cuén d©y quÊn
- Dßng ®iÖn ®Þnh møc ë çc cuén d©y:
S dm
+ Cuén d©y s¬ cÊp: I1 = (A)
U1
S 2i
+ Cuén d©y thø cÊp: I2i = (A)
U 2i
- Cì d©y quÊn:
+ NÕu quÊn b»ng d©y dÑt, th× thiÕt diÖn d©y quÊn ®-îc tÝnh:
I1
§èi víi cuén d©y s¬ cÊp: S '1 
J
I 2i
§èi víi cuén d©y thø cÊp cuén thø i: S 2i ' 
J
Trong ®ã: S’1 - lµ tiÕt diÖn cña d©y quÊn cuén d©y s¬ cÊp, ®¬n vÞ tÝnh lµ [mm2].
I1 - lµ dßng ®iÖn cuén d©y s¬ cÊp
S’2i - lµ tiÕt diÖn cña d©y quÊn cuén d©y thø cÊp thø i, ®¬n vÞ tÝnh lµ[mm2].
I2i - lµ dßng ®iÖn cuén d©y thø cÊp cuén thø i
J lµ mËt ®é dßng ®iÖn, nã phô thuéc vµo c«ng suÊt thø cÊp , chÕ ®é lµm viÖc
cña MBA, ®¬n vÞ tÝnh lµ [A/mm2]
+ NÕu quÊn b»ng d©y trßn, th× ®-êng kÝnh d©y ®-îc tÝnh:
I1
§èi víi cuén d©y s¬ cÊp: d  1,13 (mm)
J
I 2i
§èi víi cuén d©y thø cÊp cuén thø i: d  1,13 (mm)
J
MËt ®é dßng ®iÖn cho phÐp trªn çc cuén d©y biÕn ¸p:
31
S2 J (A/ mm2) ®èi víi
(VA) ChÕ ®é liªn tôc ChÕ ®é gi¸n ®o¹n
§Õn 50 4 4
51 100 3,5 4
101 1000 3 3,5
1001 2000 2,5 3

2 2,5
2001 3000
1,5  1,9 2,0  2,4
>3000
B¶ng trªn lµ chØ tiªu mËt ®é dßng ®iÖn cho phÐp dïng cho nh÷ng biÕn ¸p cã chÊt
l-îng trung b×nh. NÕu muèn biÕn ¸p ho¹t ®éng gÇn nh- kh«ng sinh nhiÖt ph¶i chän J
nhá xuèng mét cÊp. Tr-êng hîp nh÷ng MBA ®-îc quÊn b»ng d©y chÞu nhiÖt ( d©y
đồng có cách điện bằng thñy tinh) vµ sö dông ph-¬ng ph¸p quÊn ®Æc biÖt ®Ó t¨ng kh¶
n¨ng táa nhiÖt ( nh- MBA hµn) th× cã thÓ chän J lín gÊp tõ 1,3  1,5 lÇn trÞ sè cho
trong b¶ng.
Chó ý: Trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n cì d©y quÊn nÕu d©y quÊn lµ mét sè lÎ th× ta tiÕn
hµnh chän d©y quÊn > ë cÊp gÇn nhÊt víi nã.
5. KiÓm tra diÖn tÝch cöa sæ
- DiÖn tÝch cöa sæ cña lâi thÐp: Qcs = h.c (cm2)
n
¦ W S i i
- §Ó cuén d©y vµo ®-îc lâi thÐp cÇn ph¶i ®¹t: Qcs  i 1
= Qyc
Kd
n
Trong ®ã: ¦ W S
i 1
i i lµ tæng cña tÝch sè vßng d©y víi tiÕt diÖn d©y dÉn.
Kd = 0,25  0,35 lµ hÖ sè lÊp ®Çy cöa sæ

+ NÕu cöa sæ réng h¬n yªu cÇu nhiÒu ( Qcs > > Qyc ) th× l·ng phÝ vËt liÖu, nÕu cã thÓ
th× chän lâi thÐp nhá h¬n.
+ NÕu cöa sæ nhá h¬n yªu cÇu ( Qcs < Qyc ) th× kh«ng thÓ ®Æt cuén d©y vµo lâi thÐp
®-îc. Khi ®ã cÇn sö lý theo çch sau: chän l¹i lâi thÐp cã cöa sæ lín h¬n, hoÆc t¨ng
thªm tiÕt diÖn lâi thÐp ( thªm l¸ thÐp ) nh- vËy xÏ gi¶m ®-îc sè vßng d©y, hoÆc gi¶m
tiÕt diÖn d©y dÉn ( khi ®ã c«ng suÊt MBA xÏ bÞ gi¶m theo).
32
iii. thùc hµnh quÊn m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p ( survolter)
1. §Æt vÊn ®Ò
MBA ®¬n thuÇn chØ ®ãng vai trß biÕn ®æi ®iÖn ¸p s¬ cÊp thµnh ®iÖn ¸p thø cÊp, chø
kh«ng cã kh¶ n¨ng æn ®Þnh ®-îc ®iÖn ¸p thø cÊp. Do vËy khi ®iÖn ¸p ®Çu vµo s¬ cÊp
thay ®æi th× ®iÖn ¸p ®Çu ra thø cÊp còng thay ®æi theo. Trong khi ®ã nguån ®iÖn l-íi
nhiÒu khi kh«ng æn ®Þnh, biÕn ®æi thÊt th-êng. §Ó cã ®iÖn ¸p ra æn ®Þnh phôc vô cho
çc thiÕt bÞ cÇn ph¶i cã mét lo¹i m¸y MBA lµm nhiÖm vô ®iÒu chØnh ®-îc ®iÖn ¸p ra
t¨ng gi¶m nhÞp nhµng theo sù thay ®æi lªn xuèng cña ®iÖn ¸p vµo. Lo¹i MBA lµm ®-îc
nhiÖm vô nµy gäi lµ MBA t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p hay cßn gäi lµ survolter.
Cã 2 çch ®iÒu chØnh thay ®æi cña ®iÖn ¸p vµo ®Ó ®iÖn ¸p ra æn ®Þnh ®ã lµ:
- Thay ®æi sè vßng d©y quÊn cña cuén s¬ cÊp.
- Thay ®æi sè vßng d©y quÊn cña cuén thø cÊp.
Tuy nhiªn ng-êi ta chän gi¶i ph¸p lµ biÕn ®æi sè vßng quÊn cña cuén d©y s¬ cÊp theo
sù thay ®æi cña ®iÖn ¸p vµo cßn bªn thø cÊp çc ®Çu ra ®-îc gi÷ cè ®Þnh, v× çi biÕn ®æi
ë ®©y lµ ®Çu vµo chø kh«ng ph¶i ®Çu ra.
2.CÊu t¹o, nguyªn lý ho¹t ®éng m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p( survolter)
a. CÊu t¹o m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p (survolter):
Lµ MBA ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c chung cña MBA tù ngÉu. Nã lµ sù phèi hîp cña
MBA tù ngÉu t¨ng ¸p vµ MBA tù ngÉu gi¶m ¸p.
PhÝa ®Çu ra ®-îc trÝch ra 2 cÊp ®iÖn ¸p lµ 110V vµ 220V ®Ó cÊp nguån cho çc thiÕt
bÞ nhËn ¸p, cßn phÝa ®Çu vµo ®-îc trÝch ra rÊt nhiÒu ®Çu d©y cho phï hîp víi ®iÖn ¸p
m¹ng cã thÓ biÕn ®æi trong kho¶ng tõ 20V 250V. Çc ®Çu d©y nµy ®-îc nèi víi l-íi
®iÖn th«ng qua 2 chuyÓn m¹ch. ChuyÓn m¹ch ®-îc nèi víi çc ®Çu 220V, 160V,
110V, 80V ®-îc gäi lµ chuyÓn m¹ch th« ( chuyÓn m¹ch 4 ®Çu), chuyÓn m¹ch ®-îc nèi
víi çc ®Çu tõ 7 ®Õn -3 ®-îc gäi lµ chuyÓn m¹ch tinh( chuyÓn m¹ch nhiÒu ®Çu).
§o¹n tõ (0  7) ®-îc quÊn cho 220V ®Ó dïng khi t¨ng ¸p, ®o¹n tõ ( 0  -3) ®-îc quÊn
cho 30V ®Ó dïng khi gi¶m ¸p.
S¬ ®å bè trÝ mÆt tr-íc cña MBA t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi ( Survolter)
33
§Ìn b¸o nguån §ång hå ®o ®iÖn ¸p ra §Ìn b¸o khi ®iÖn ¸p cao
§¶o §¶o
m¹ch m¹ch
chØnh th« chØnh tinh
§iÖn ¸p ra §iÖn ¸p ra
110V/AC 220V/AC
Nóm Ên
Z¬le tù ng¾t
S¬ ®å nguyªn lý cña m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p:
34
§Ìn b¸o
§¶o m¹ch chØnh tinh
§iÒu chØnh 10V mét
0 1 2 3
-1 4
-2 5
-3 6 Z¬ le
0 7
§ång hå
T¾c te ®o Ura
00 150 200 25 Ura 220V

50 1 03
0 00
§¶o m¹ch chØnh th«

110V 160V
Uvµo
80V 220V
Ura110V
b. nguyªn lý ho¹t ®éng m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p (survolter):

- Khi ®iÖn ¸p m¹ng ®ñ ®iÖn ¸p 220V, chuyÓn m¹ch th« ®Ó ë nÊc 220V, chuyÓn m¹ch
tinh ®Ó ë vÞ trÝ 0, khi ®ã MBA ®ãng vai trß bé ®æi ®iÖn ®¬n thuÇn.
- Khi ®iÖn ¸p m¹ng v-ît qu¸ ®iÖn ¸p 220V, chuyÓn m¹ch th« ®Ó ë nÊc 220V chuyÓn
m¹ch tinh ®Ó ë vÞ trÝ(-1) hoÆc (-2), ( -3), sao cho ®iÖn ¸p ra ®ñ 110V, 220V lµ ®-îc, khi
®ã MBA ®ãng vai trß MBA gi¶m ¸p.
- Khi ®iÖn ¸p m¹ng thÊp h¬n 220V, ban ®Çu chuyÓn m¹ch th« ®Ó ë vÞ trÝ 220V, chuyÓn
m¹ch tinh t¨ng dÇn tõ 0 ®Õn 9 ®Õn bao giê ®iÖn ¸p ra ®ñ ®Þnh møc th× dõng l¹i. Tr-êng
hîp t¨ng hÕt ®Õn 9 mµ ®iÖn ¸p ra vÉn ch-a ®ñ th× gi¶m chuyÓn m¹ch tinh vÒ vÞ trÝ 0,
chuyÓn m¹ch th« ®-a vÒ vÞ trÝ 160V råi t¨ng dÇn chuyÓn m¹ch tinh tõ nÊc 0 ®Õn 9, cø
nh- thÕ cho ®Õn khi ®iÖn ¸p ra ®ñ ®Þnh møc th× th«i.
Trong thùc tÕ th× ®o¹n d©y tõ ®Çu ra sè 7 ®Õn ®Çu ra sè 0 ( cuén d©y EF) nªn quÊn
60V vµ cuén d©y tõ ®Çu ra 80V ®Õn ®Çu ra sè 7 ( cuén d©y DE) xÏ ®-îc quÊn lµ 20V lµ
35
hîp lý. Bëi v×: nÕu cuén EF quÊn nhiÒu th× cuén DE cßn l¹i rÊt ng¾n, khi chuyÓn m¹ch
ë vÞ trÝ 80V- nÊc 7 th× MBA gÇn nh- ®o¶n m¹ch ®Çu vµo, cã thÓ g©y sù cè cho m¹ng
®iÖn bªn ngoµi, nÕu quÊn Ýt th× gi¶m kh¶ n¨ng t¨ng ®iÖn cña MBA. MÆt kh¸c trong qu¸
tr×nh sö dông xÏ xuÊt hiÖn tr-êng hîp, chuyÓn m¹ch ë 220V – nÊc 7 th× ®iÖn ¸p ra
ch-a ®ñ nh-ng chuyÓn vÒ nÊc 160V – nÊc 0 th× ®iÖn ¸p ra l¹i thõa.
§Ó cho qu¸ tr×nh t¨ng gi¶m ®-îc ®Òu ®Æn, nªn bè trÝ sè vßng quÊn cho tõng nÊc tõ 0
®Õn 7 vµ tõ 0 ®Õn -3 cho ®Òu nhau.
3.TÝnh to¸n thiÕt kÕ m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi(survolter)
M¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi lµ m¸y biÕn ¸p tù ngÉu nªn nã cã
®Æc tÝnh lµ mét phÇn c«ng suÊt ®-îc truyÒn trùc tiÕp tõ ®Çu vµo qua ®Çu ra, kh«ng ghÐp
qua m¹ch tõ. Tuy nhiªn do c«ng suÊt lín, hiÖu suÊt cao ( 93 95%). Nªn trong tÝnh
to¸n ng-êi ta th-êng bá qua tæn hao coi S1  S2. V× vËy, cã thÓ hiÓu c«ng suÊt cña t¨ng
gi¶m ®iÖn lµ c«ng suÊt vµo hoÆc c«ng suÊt ra ®Òu ®-îc.
ViÖc tÝnh to¸n thiÕt kÕ MBA t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi( Survolter) ®-îc
tÝnh to¸n nh- MBA b×nh th-êng, nh-ng viÖc tÝnh to¸n ®-êng kÝnh d©y cho tõng ®o¹n lµ
kh¸c nhau. ( Tuy nhiªn trong thùc tÕ ®Ó ®¬n gi¶n trong tÝnh to¸n cì d©y vµ trong qu¸
tr×nh quÊn th× ta chØ tÝnh chän mét lo¹i cì d©y chung cho c¶ s¬ cÊp vµ thø cÊp) .
4. Néi dung thùc hµnh
a. M¸y quÊn d©y:
Lµ m¸y quÊn b»ng tay hoÆc b»ng ®iÖn( m¸y quÊn b»ng tay th× khi quÊn ®îc cè ®Þnh
trªn bµn b»ng çc ®inh vÝt)
b. ChÕ t¹o khu«n gç:
36
Khu«n gç lµ dông cô dïng ®Ó lång vµo trong khu«n quÊn( cèt çch ®iÖn), ë gi÷a cã
khoan lç ®Ó cã thÓ lång vµo trôc cña m¸y quÊn d©y, khu«n gç ®-îc gi÷ cøng víi trôc
b»ng èc vÆn trªn trôc.
KÝch th-íc cña khu«n gç ®-îc chÕ t¹o sao cho lång vµo khu«n quÊn mét çch chÆt trÏ,
kh«ng láng lÎo, chiÒu dµi khu«n gç b»ng chiÒu dµi cña trô quÊn d©y.
c. ChÕ t¹o khu«n quÊn( cèt çch ®iÖn)
Khu«n quÊn cã t¸c dông çch ®iÖn d©y quÊn víi lâi thÐp, ®ång thêi lµm gi¸ ®Ó quÊn
d©y. Khu«n quÊn ®-îc chÕ t¹o tõ b×a çch ®iÖn hoÆc bakªlit cã ®é dÇy  1mm (®é dÇy
cña vËt liÖu chÕ t¹o khu«n quÊn phô thuéc vµo c«ng suÊt MBA).
Çch c¾t b×a t¹o khu«n quÊn nh- sau:
a b a b a h
37
d. QuÊn d©y:
Khi quÊn d©y, ®Çu ra ®Çu tiªn ®-îc ®-a ra ë vÞ trÝ s¸t víi trô quÊn, çc ®Çu ra
®-îc bäc ghen çch ®iÖn. D©y quÊn ®-îc d¶i ®Òu tõng líp, sau mçi líp quÊn
ph¶i lãt líp giÊy çch ®iÖn råi míi quÊn tiÕp líp kh¸c. Muèn lÊy ®Çu d©y ra
ngoµi th× chËp ®«i d©y ®ang quÊn, bäc çch ®iÖn, sau ®ã ®-a ra ngoµi qua lç ®Çu
ra, ®¸nh dÊu vµ tiÕp tôc quÊn.
PhÇn d©y ®iÖn ¸p thÊp ( dïng n¹p ¸c quy, ®Ìn tÝn hiÖu…) th-êng quÊn ngoµi
cïng. Khi ®· quÊn xong, dïng giÊy çch ®iÖn bäc ngoµi vµi líp, sau ®ã th¸o
cuén d©y ra khái m¸y quÊn vµ khu«n gç, ®-a ra ngoµi.
QuÊn d©y ®èi víi MBA t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p cã tû sè biÕn ®æi( survolter) ta tiÕn hµnh
nh- sau:
- Cè ®Þnh m¸y quÊn vµo bµn.
- L¾p cèt vµo m¸y quÊn vµ cè ®Þnh thËt chÆt.
- X¸c ®Þnh çc lç ®Ó ®-a ®Çu d©y cña çc ®o¹n d©y ra ngoµi.
Chó ý:
- Khi b¾t ®Çu quÊn ®Çu tiªn ta tiÕn hµnh bäc vµo cèt tõ 7 ®Õn 10 l-ît giÊy çch
®iÖn.
- B¾t ®Çu quÊn tõ ®Çu 220V tr-íc sau ®ã quÊn dÇn ®Õn ®Çu (-3). Çc ®Çu d©y
®-a ra ngoµi ph¶i çch m¸ cña khung kho¶ng (20  25) cm ®-îc bäc gel çch ®iÖn.
LÊy 3 líp giÊy çch ®iÖn bäc l¹i phÇn trong cèt, ®¸nh dÊu thø tù çc ®Çu d©y ra theo s¬
®å nguyªn lý.
- §Çu ra 220V n»m ë phÝa xa th©n ng-êi vµ h-íng ®Çu d©y vÒ phÝa trôc m¸y
quÊn, lç ®Çu ra n»m ë vÞ trÝ s¸t víi trô quÊn. QuÊn d©y ®-îc b¾t ®Çu tõ bªn ph¶i sang
bªn tr¸i, khi hÕt l-ît th× quay trë l¹i.
- QuÊn d©y çch 2 bªn m¸ cña cèt quÊn kho¶ng 0,5 cm.
- Çc ®Çu d©y cña ®¶o m¹ch chØnh tinh th× 2 ®Çu liÒn nhau ra cïng 1 lç, b¾t ®Çu
tõ lç xa th©n ng-êi tr-íc.
- Trong qu¸ tr×nh quÊn mµ cã çc ®o¹n d©y bÞ x-íc (mÊt phÇn s¬n çch ®iÖn) th×
ph¶i dïng giÊy çch ®iÖn bäc l¹i 2 lÇn.
- Sau mçi líp d©y quÊn dïng giÊy çch ®iÖn quÊn 2 l-ît råi míi quÊn tiÕp.
- Khi quÊn xong cuén d©y tù ngÉu th× dïng giÊy çch ®iÖn bäc l¹i cuén d©y
38
3 líp, sau ®ã míi quÊn cuén d©y dïng cho ®Ìn b¸o nguån, cuén d©y dïng cho m¹ch
chØnh l-u ®Ó n¹p ®iÖn cho ¾c quy
- Khi quÊn xong toµn bé cuén d©y dïng giÊy çch ®iÖn bäc l¹i 5 líp, sau
®ã dïng ®ång hå v¹n n¨ng ®o ®Ó kiÓm tra l¹i çc cuén d©y.
- Trong qu¸ tr×nh quÊn d©y cã thÓ thõa d©y, hoÆc thiÕu d©y. NÕu thõa hoÆc thiÕu
Ýt vßng (kho¶ng vµi vßng d©y) th× còng kh«ng ¶nh h-ëng lín ®Õn chÊt l-îng cña
MBA, nªn h¹n chÕ viÖc c¾t bá hoÆc hµn nèi d©y.
- Trong tr-êng hîp ph¶i nèi d©y th× ®Çu nèi ph¶i ®-îc bäc gel ®-a ra ngoµi cèt
quÊn kho¶ng (7 – 10) cm.
e. TÈm sÊy cuén d©y:
Sau ®ã th¸o cuén d©y ra khái m¸y quÊn vµ khu«n gç, ta tiÕn hµnh sÊy riªng cuén
d©y trong tñ sÊy hoÆc sÊy b»ng bãng ®Ìn sîi ®èt, råi nhóng c¶ cuén d©y vµo s¬n
çch ®iÖn. Cuèi cïng ®em sÊy kh« cuén d©y.
f. Lång cuén d©y vµo lâi thÐp:
§Æt ngang cuén d©y, lÇn l-ît lång l¸ thÐp ch÷ E tr-íc, ë kho¶ng çch 1/3 tÝnh tõ 2
®Çu trô quÊn d©y ta tiÕn hµnh lång vµo tõng l¸ mét, vµ l¹i ®¶o chiÒu. ë 1/3 cßn l¹i
cña trô quÊn ta tiÕn hµnh lång 2 l¸ mét, cø tiÕp tôc nh- vËy cho ®Õn khi nµo kh«ng
lång ®-îc l¸ thÐp vµo cèt n÷a th× tiÕn hµnh nªm tiÕp l¸ thÐp vµo gi÷a 2 l¸ thÐp ®·
lång vµo cèt ban ®Çu ( viÖc nªm çc l¸ thÐp nªn bè trÝ ®Òu 2 phÝa). Sau khi ghÐp hÕt
ch÷ E ta tiÕn hµnh ghÐp ch÷ I vµo 2 ®Çu cña lâi thÐp ( nÕu ghÐp cã bao nhiªu l¸ thÐp
ch÷ E th× ghÐp bÊy nhiªu l¸ thÐp ch÷ I).
Tr-êng hîp lâi kiÓu lâi ( lâi ®îc ghÐp tõ nh÷ng l¸ thÐp ch÷ I), th× tr-íc tiªn ta ph¶i
xÕp l¸ thÐp ®Ó ghÐp thµnh m¹ch tõ hoµn chØnh, lÊy g«ng kÑp chÆt lâi thÐp, sau ®ã
th¸o thanh kÑp (g«ng) mét phÝa ta ®-îc lâi thÐp ch÷ U.
Sau khi lång d©y quÊn vµo trô , ghÐp l¹i çc l¸ thÐp võa th¸o ra. GhÐp xong lâi
thÐp, dïng thanh kÑp ( g«ng) Ðp chÆt çc l¸ thÐp l¹i víi nhau ®Ó khi lµm viÖc çc l¸
thÐp kh«ng bÞ rung g©y ra tiÕng ån khã chÞu.
g. KiÓm tra th«ng m¹ch vµ çch ®iÖn MBA:
Sau khi l¾p r¸p hoµn chØnh MBA cÇn kiÓm tra:
- Th«ng m¹ch cña çc cuén d©y s¬ cÊp vµ thø cÊp:
39
Sö dông ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®Ó chuyÓn m¹ch ®ång hå ë thang ®o ®iÖn trë( R) nÊc
x1 hoÆc x10, khi ®ã cuén d©y ph¶i cã gi¸ trÞ vµi chôc hoÆc vµi  ( ®èi víi cuén thø
cÊp), vµ vµi tr¨m  ( ®èi víi cuén d©y s¬ cÊp)
- KiÓm tra çch ®iÖn gi÷a çc cuén d©y víi nhau, gi÷a çc cuén d©y víi lâi thÐp cña
MBA:
Sö dông ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®Ó chuyÓn m¹ch ®ång hå ë thang ®o ®iÖn trë( R) nÊc
lín nhÊt tiÕn hµnh ®o gi÷a cuén d©y s¬ cÊp vµ cuén d©y thø cÊp, cuén d©y s¬ cÊp víi
lâi s¾t, cuén d©y thø cÊp víi lâi s¸t, vµ çc phÐp ®o nµy ph¶i cã gi¸ trÞ  500k.
h. VËn hµnh thö MBA:
Khi kiÓm tra çc th«ng sè cña MBA ( nh-: ®é çch ®iÖn, th«ng m¹ch çc cuén
d©y…) ®¶m b¶o tèt th× tiÕn hµnh thö ®éng( cÊp ®iÖn cho MBA), thö kh¶ n¨ng chÞu
nhiÖt, chÞu t¶i, tiÕng ån cho MBA.
g. HiÖu chØnh m¹ch z¬le tù ng¾t:
§Ó ®¶m b¶o cho sù an toµn cña MBA, vµ çc thiÕt bÞ tiªu thô nguån cña MBA th× cÇn
cã thiÕt bÞ b¶o vÖ cho MBA. Trong thùc tÕ thiÕt bÞ b¶o vÖ th-êng sö dông lµ z¬le tù
ng¾t ( ®Ó khi ®iÖn ¸p vµo t¨ng cao lµm cho ®iÖn ¸p ra v-ît qu¸ møc quy ®Þnh th× z¬ le
sÏ ho¹t ®éng ng¾t nguån ®iÖn ra khái MBA). Z¬ le tù ng¾t cã thÓ lµ m¹ch ®iÖn tö hoÆc
c¬- ®iÖn tõ. Trong thùc tÕ hay sö dông z¬ le kiÓu c¬ - ®iÖn tõ, v× lo¹i nµy cã cÊu t¹o
®¬n gi¶n, gi¸ thµnh thÊp mµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vÉn cao.
Z¬ le kiÓu c¬ - ®iÖn tõ cã cÊu t¹o gåm: mét cuén d©y ®iÖn tõ cã lâi lµ s¾t non, vµ
®-îc m¾c víi mét c¬ cÊu c¬ khÝ. C¬ cÊu c¬ khÝ ®-îc m¾c nèi tiÕp víi nguån ®iÖn vµo
MBA. Cuén d©y ®iÖn tõ ®-îc m¾c nèi tiÕp víi mét t¨cte ( lo¹i sö dông trong ®Ìn èng),
mét ®Çu cuén d©y ®Êu vµo vÞ trÝ 160V cña ®¶o m¹ch chØnh th«, ®Çu cßn l¹i ®Ó thùc
hiÖn dß ®iÖn ¸p. Dùa vµo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bãng ®Ìn bªn trong t¾c te lµ khi cã ®iÖn
¸p ®ñ lín ®Æt vµo 2 cùc cña bãng ®Ìn th× lµm cho líp khÝ gi÷a 2 ®iÖn cùc trong bãng
®Ìn trë nªn dÉn ®iÖn ( §iÖn ¸p lµm cho líp khÝ gi÷a 2 ®iÖn cùc trong bãng ®Ìn dÉn
®iÖn gäi lµ ®iÖn ¸p ion hãa). Khi ®ã cuén d©y ®iÖn tõ ®-îc cÊp ®iÖn nã xÏ t¹o ra mét
nam ch©m ®iÖn vµ nam ch©m ®iÖn nµy xÏ t¸c ®éng lªn c¬ cÊu c¬ khÝ lµm ng¾t ®iÖn vµo
MBA. Trong thùc tÕ m¹ch ®iÖn ho¹t ®éng cña z¬le tù ng¾t ph¶i thùc hiÖn dß ®iÖn ¸p,
®ã chÝnh lµ chóng ta thùc hiÖn viÖc ®i t×m ®iÖn ¸p ion hãa cña t¾c te.
40
Z¬ le tù ng¾t xÏ ho¹t ®éng khi mµ ®iÖn ¸p ra cña MBA v-ît qu¸ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña
çc thiÕt bÞ ( = 230V)
ViÖc hiÖu chØnh cho z¬ le tù ng¾t lµm viÖc khi ®iÖn ¸p ra cña MBA =230V ®-îc thùc
hiÖn nh- sau:
- §ãng tiÕp ®iÓm z¬le.
- BËt ®¶o m¹ch chØnh tinh vÒ vÞ trÝ 0.
- BËt ®¶o m¹ch chØnh th« vÒ vÞ trÝ 220V.
- CÊp nguån cho m¸y biÕn ¸p.
- BËt ®¶o m¹ch chØnh tinh sao cho ®ång hå chØ gi¸ trÞ ®iÖn ¸p cÇn ph¶i c¾t (vÝ dô:
230 V).
- Di chuyÓn ®Çu dß cña m¹ch z¬le tù ng¾t trong ph¹m vi tõ vÞ trÝ 7 ®Õn (-3) cña
®¶o m¹ch chØnh tinh, khi kim ®ång hå chØ ®iÖn ¸p 230V th× z¬le tù ng¾t lµm viÖc vµ
ng¾t tiÕp ®iÓm cña z¬le, c¾t nguån ®iÖn m¹ng ra khái m¸y biÕn ¸p.
iv. m¸y t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p ®iÒu chØnh v« cÊp
T¨ng gi¶m ®iÖn chóng ta võa giíi thiÖu ë çc môc trªn lµ t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh
tõng cÊp. Mçi khi chuyÓn m¹ch tinh chuyÓn ®i mét nÊc th× ®iÖn ¸p ra xÏ thay ®æi tõ 5 
10V, nªn khã chØnh ®-îc ®iÖn ¸p ra mét çch chÝnh x¸c. §ång thêi khi chuyÓn m¹ch
di chuyÓn ®iÖn ¸p ra xÏ bÞ ng¾t qu·ng, sinh ra nh÷ng xung ®iÖn ¸p ®ét biÕn, kh«ng cã
lîi cho thiÕt bÞ tiªu thô ®iÖn( nhÊt lµ çc thiÕt bÞ ®iÖn tö). §Ó kh¾c phôc, ng-êi ta chÕ
t¹o lo¹i t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p liªn tôc cßn gäi lµ ®iÒu chØnh v« cÊp.
CÊu t¹o cña t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh v« cÊp gåm:
Lâi h×nh xuyÕn cã quÊn cuén d©y biÕn ¸p tù ngÉu (1), nóm ®iÒu chØnh (2), cÇn ®iÒu
chØnh (3), chæi than (4), b¶ng ®Êu d©y (5), vµ tÊm çch ®iÖn (6). TÊt c¶ ®-îc ®Æt trong
mét vá çch ®iÖn. CÇn vµ chæi ®iÖn ®-îc nèi víi mét cùc cña ®iÖn ¸p vµo. Khi xoay
nóm ®iÒu chØnh, chæi than xÏ quÐt trªn mÆt vÖt d©y ®· c¹o líp men çch ®iÖn ®Ó thay
®æi sè vßng d©y s¬ cÊp.
41
Sơ đồ cấu tạo và nguyên lý của máy tăng giảm điện điều chỉnh vô cấp
Hình a: Sơ đồ cấu tạo

Hình b: Sơ đồ nguyên lý
Nguyên lý hoạt động của máy tăng giảm điện áp điều chỉnh vô cấp
M¸y ho¹t ®éng hoµn toµn dùa trªn nguyªn t¾c cña t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh tõng cÊp.
ë ®©y thay v× dïng chuyÓn m¹ch ®Ó thay ®æi mçi cÊp hµng chôc vßng d©y, ng-êi ta
dïng chæi than thay ®æi tõng vßng d©y mét, nªn ®iÖn ¸p ra ®-îc tr¬n tru vµ chuÈn x¸c.
Nhê cã m¹ch tõ h×nh xuyÕn vµ d©y quÊn kh«ng xÕp chång nªn m¸y cã hiÖu suÊt rÊt
cao vµ tiÕt kiÖm ®-îc kh¸ nhiÒu d©y quÊn. Tuy nhiªn so víi t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh
tõng cÊp m¸y cã nhiÒu nh-îc ®iÓm. §ã lµ:
- Ph¹m vi ®iÒu chØnh kh«ng réng v× ph¶i phô thuéc vµo líp d©y quÊn ë mÆt ngoµi.
D©y quÊn mÆt ngoµi mµ nhiÒu th× ph¹m vi ®iÒu chØnh xÏ t¨ng vµ ng-îc l¹i. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ, muèn ph¹m vi ®iÒu chØnh réng th× ®-êng kÝnh lâi ph¶i lín. Trªn thùc tÕ th×
ng-êi ta th-êng hay chÕ t¹o çc t¨ng gi¶m ®iÖn cã ph¹m vi ®iÒu chØnh øng víi ®iÖn ¸p
vµo biÕn ®æi tõ 150V ®Õn 250V khi dïng ë l-íi ®iÖn 220V.
- Khi chæi than quÐt trªn líp d©y xÏ ®Ó l¹i bôi than lµm gi¶m kh¶ n¨ng tiÕp xóc vµ
ph¸t sinh tia löa ®iÖn, g©y khã kh¨n cho viÖc chÕ t¹o çc t¨ng gi¶m ®iÖn c«ng suÊt lín.
Ngµy nay chæi kiÓu quÐt ®· ®-îc thay thÕ b»ng chæi kiÓu l¨n nªn h¹n chÕ ®-îc kh¸
nhiÒu nh-îc ®iÓm nµy.
42
- C«ng nghÖ chÕ t¹o lâi vµ quÊn d©y phøc t¹p. Líp d©y quÊn mÆt ngoµi ph¶i ®Òu vµ
ph¼ng th× chæi than míi tiÕp xóc ®-îc víi d©y quÊn. V× vËy ph¶i cã çc thiÕt bÞ chuyªn
dông míi chÕ t¹o ®-îc.
V× nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn mµ trong thêi gian tr-íc m¸y t¨ng gi¶m ®iÖn kiÓu nµy
kh«ng ®-îc sö dông phæ biÕn réng r·i trong d©n dông. Tuy nhiªn trong thêi gian gÇn
®©y víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ ng-êi ta ®· c¶i tiÕn m¸y t¨ng gi¶m ®iÖn kiÓu nµy
thµnh æn ¸p c¬ ®iÖn tö, do vËy nã ®-îc sö dông kh¸ nhiÒu trong d©n dông vµ ®· thay
thÕ hÇu hÕt çc m¸y t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh b»ng tay.
æn ¸p c¬ ®iÖn tö lµ sù phèi hîp gi÷a æn ¸p ®iÖn tö vµ t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh v«
cÊp.
Thùc chÊt æn ¸p c¬ ®iÖn tö lµ t¨ng gi¶m ®iÖn ®iÒu chØnh v« cÊp, thay v× ®iÒu chØnh
t¨ng gi¶m b»ng tay ng-êi ta thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh tù ®éng b»ng ®éng c¬ ®Ó lµm
thay ®æi chæi than (4) trªn mÆt líp d©y ®· c¹o líp men çch ®iÖn. ë ®©y nóm ®iÒu
chØnh (2) ®-îc g¾n víi ®éng c¬ DC 12V qua hÖ thèng b¸nh r¨ng trung gian. NÕu ®iÖn
¸p ra v-ît trªn ®Þnh møc th× ®éng c¬ xÏ quay theo chiÒu lµm cho chæi than dÞch chuyÓn
vÒ phÝa t¨ng sè vßng cuén d©y ®Çu vµo ®Ó gi¶m ®iÖn ¸p ra. NÕu ®iÖn ¸p ra gi¶m xuèng
d-íi ®Þnh møc, th× ®éng c¬ xÏ quay theo chiÒu ng-îc l¹i ®Ó t¨ng ®iÖn ¸p ra. NÕu ®iÖn
¸p ra b»ng ®iÖn ¸p ®Þnh møc th× ®éng c¬ ®øng yªn.
§éng c¬ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng ®óng lóc vµ ®óng chiÒu theo sù biÕn ®æi ngÉu nhiªn
cña ®iÖn ¸p ra trªn t¶i lµ do:
§éng c¬ ®iÒu khiÓn lµ ®éng c¬ ®iÖn mét chiÒu ®Æc biÖt cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh
víi çc thay ®æi cña ®iÖn ¸p nguån. Muèn thay ®æi vËn tèc quay th× chØ cÇn thay ®æi
®iÖn ¸p mét chiÒu ®Æt vµo ®éng c¬, cßn muèn thay ®æi chiÒu quay th× chØ cÇn ®æi chiÒu
dßng ®iÖn qua nã. Nhê çc ®Æc ®iÓm nµy cña ®éng c¬ mét chiÒu ng-êi ta thiÕt kÕ mét
m¹ch ®iÒu khiÓn ®Ó cÊp nguån cho ®éng c¬. Trªn biÕn ¸p tù ngÉu h×nh xuyÕn ta quÊn
thªm mét cuén d©y çch ly víi cuén d©y chÝnh cña biÕn ¸p, sau ®ã th«ng qua m¹ch
chØnh l-u vµ æn ¸p cÊp nguån cho m¹ch ®iÒu khiÓn. Nh- vËy mäi sù biÕn ®æi cña ®iÖn
¸p vµo ®Òu lµm thay ®æi ®iÖn ¸p ra, ®ång thêi còng lµm thay ®æi nguån cÊp cho m¹ch
®iÒu khiÓn. Khi ®ã m¹ch ®iÒu khiÓn xÏ t¹o ra çc ®iÖn ¸p (+) hay ( - ) ®Ó ®iÒu khiÓn
®éng c¬ ho¹t ®éng theo ®óng sù biÕn ®æi cña ®iÖn ¸p vµo.
43
Dòng điện Foucalt, hay dòng điện Phucô hoặc dòng điện xoáy, là hiện
tượng dòng điện sinh ra khi ta đặt một vật dẫn điện vào trong một từ
trường biến đổi theo thời gian hay vật dẫn chuyển động cắt ngang từ trường.
Nhà vật lý người Pháp Léon Foucault (1819-1868) là người đầu tiên đã chứng
minh sự tồn tại của các dòng điện cảm ứng trong vật dẫn nhờ tác dụng của
một từ thông biến thiên.
Nguyên nhân vật lý gây nên dòng điện Foucault chính là lực Lorentz hay lực
điện tương đối tính tác động lên các hạt tích điện có thể chuyển động tự do
trong vật dẫn.
Dòng điện Foucault luôn chống lại nguyên nhân gây ra nó, theo định luật
Lenz. Nó tạo ra một cảm ứng từ có từ thông ngược nhằm chống lại sự biến
thiên của từ thông đã tạo ra nó; hoặc tương tác với từ trường tạo ra nó gây
ra lực cơ học luôn chống lại chuyển động của vật dẫn.
Dòng điện Foucault cũng là một hiệu ứng vật lý, trong nhiều hiệu ứng liên
quan đến cảm ứng điện từ, có nhiều ứng dụng hay ý nghĩa thực tiễn. Nó cũng
có chung bản chất với hiệu ứng bề mặt trong các dây dẫn điện xoay chiều.
Tác hại
Trong các máy biến thế và động cơ điện, lõi sắt của chúng nằm trong từ
trường biến đổi. Trong lõi có các dòng điện Foucault xuất hiện. Do hiệu ứng
Joule-Lenz, năng lượng của các dòng Foucault bị chuyển hóa thành nhiệt làm
máy nhanh bị nóng, một phần năng lượng bị hao phí và làm giảm hiệu suất
máy.
Để giảm tác hại này, người ta phải giảm dòng Foucault xuống. Muốn vậy,
người ta tăng điện trở của các lõi. Người ta không dùng cả khối sắt lớn làm lõi
mà dùng nhiều lá sắt mỏng được sơn cách điện và ghép lại với nhau sao cho
các lát cắt song song với chiều của từ trường. Dòng điện Foucault do đó chỉ
chạy trong từng lá mỏng. Vì từng lá đơn lẻ có kích thước nhỏ, do đó có điện
trở lớn, nên cường độ dòng điện Foucault trong các lá đó bị giảm đi nhiều so
với cường độ dòng Foucault trong cả khối sắt lớn. Vì vậy, năng lượng điện bị
hao phí cũng giảm đi. Đó là lý do tại sao các máy biến thế truyền thống
thường dùng các lõi tôn silic (sắt silic) được cán mỏng bởi chúng có điện trở
suất sẽ làm giảm thiểu tổn hao do dòng Foucault; hoặc các lõi biến thế hiện
nay sử dụng các vật liệu từ mềm đặc biệt là hợp kim tinh thể nano có điện trở
suất cao. Trong kỹ thuật cao tần và siêu cao tần, người ta bắt buộc phải sử
dụng lõi dẫn từ là các vật liệu gốm ferit có điện trở suất cao làm tổn hao
Foucault được giảm thiểu.
Lợi ích
Dòng Foucault không phải là chỉ có hại. Nó cũng được sử dụng trong nhiều
lĩnh vực, chẳng hạn như luyện kim, đệm từ trường, phanh từ trường... Dưới
đây liệt kê một số ứng dụng:
44
 Đệm từ trường: Đặt một vật dẫn trên một từ trường tăng dần từ cao
xuống thấp, khi vật rơi xuống bởi trọng lực sẽ có từ thông qua nó tăng lên,
tạo dòng Foucault phản kháng lại sự rơi này. Nếu vật làm bằng chất siêu
dẫn, có điện trở bằng không, tạo ra dòng điện Foucault hoàn hảo (hiệu ứng
Meissner), sinh ra lực điện phản kháng đủ lớn để có thể triệt tiêu hoàn toàn
trọng lực đối kháng, cho phép tạo ra đệm từ trường, nâng vật nằm cân
bằng trên không trung. Đệm từ có thể được ứng dụng để nâng tàu cao tốc,
giảm ma sát (do ma sát chỉ có giữa thân tàu và không khí), tăng vận
tốc chuyển động của tàu.
 Luyện kim: Hiệu ứng được ứng dụng trong các lò điện cảm ứng, đặc
biệt phù hợp với nấu chảy kim loại trong chân không để tránh tác dụng hóa
học củakhông khí xung quanh. Người ta đặt kim loại vào trong lò và rút
không khí bên trong ra. Xung quanh lò quấn dây điện. Cho dòng điện xoay
chiều có tần sốcao chạy qua cuộn dây đó. Dòng điện này sẽ tạo ra trong lò
một từ trường biến đổi nhanh, làm xuất hiện dòng điện Foucault mạnh và
tỏa ra nhiệt lượngrất lớn đủ để nấu chảy kim loại. Cuộn dây cho dòng cao
tần chạy qua thường là cuộn dây có dạng các ống rỗng, sử dụng nước làm
mát ở bên trong đồng thời dòng điện cao tần sẽ chỉ dẫn trên lớp vỏ ngoài
do hiệu ứng lớp da.
 Bếp từ (hay bếp điện cảm ứng): bếp từ sử dụng trong nội trợ cũng hoạt
động theo nguyên tắc tương tự. Bếp này tạo ra, trong khoảng cách
vài miliméttrên bề mặt bếp, một từ trường biến đổi. Đáy nồi bằng kim loại
nằm trong từ trường này sẽ nóng lên, nấu chín thức ăn. Ưu điểm của bếp
là tốc độ đun nấu nhanh, do giảm được nhiệt dung (không còn nhiệt dung
của bếp, chỉ có nhiệt dung của nồi). Việc điều chỉnh nhiệt độ và các chế độ
nấu nướng cũng được thực hiện chính xác và dễ dàng hơn. Tuy nhiên bếp
có thể có các hiệu ứng cảm ứng điện từ chưa được kiểm chứng đối
với sức khỏe con người.
 Đồng hồ đo điện: Trong một số loại đồng hồ đo điện, người ta ứng dụng
dòng điện Foucault để làm tắt nhanh dao động của kim đồng hồ. Người ta
gắn vào một đầu của kim một đĩa kim loại nhỏ (bằng đồng hoặc nhôm), đặt
đĩa này trong từ trường của một nam châm vĩnh cửu. Khi kim chuyển
động, đĩa kim loại cũng bị chuyển động theo. Từ thông qua đĩa thay đổi
làm xuất hiện trong đĩa những dòng điện Foucault. Theo định luật Lenz,
dòng điện Foucault tương tác với từ trường của nam châm gây
ra lực chống lại sự chuyển động của đĩa. Kết quả là dao động của kim bị
tắt đi nhanh chóng.
45
Bµi 3: ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu
Môc ®Ých:
Gióp cho sinh viªn n¾m ®-îc:
- N¾m ®-îc cÊu t¹o vµ nguyªn lý lµm viÖc cña mét sè lo¹i ®éng c¬ 1 pha vµ 3
pha th«ng dông.
- BiÕt ph-¬ng ph¸p kiÓm tra çc cuén d©y vµ kiÓm tra t×nh tr¹ng çch ®iÖncña
®éng c¬.
- BiÕt çch ®Êu d©y ®Ó ®éng c¬ quay thuËn , quay ng-îc.
- BiÕt ®¸ng gi¸ chÊt l-îng lµm viÖc cña ®éng c¬ ®iÖn 1 pha vµ 3 pha.
Néi dung:
I. ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu k®b mét pha
1. CÊu t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu K§B 1 pha:
§éng c¬ ®iÖn K§B 1 pha gåm 2 bé phËn chñ yÕu lµ stato vµ roto, gi÷a stato vµ r«to
cã mét khe hë kh«ng khÝ nhá
a. Stato ( phÇn tÜnh) :
H×nh 1: Stato ®éng c¬ ®iÖn 1 pha

Stato gåm 2 bé phËn chÝnh lâi thÐp vµ d©y quÊn ( h×nh vÏ), ngoµi ra cßn cã æ bi, vá vµ
n¾p m¸y.
46
Lâi thÐp stato cã cÊu t¹o tõ çc l¸ thÐp ®iÖn kü thuËt ghÐp l¹i víi nhau thµnh h×nh trô.
phÝa trong cã dËp çc r·nh ®Ó ®Æt d©y quÊn. Mçi cuén d©y quÊn gåm nhiÒu bèi d©y nèi
tiÕp hoÆc nèi song song. D©y quÊn stato gåm cuén d©y lµm viÖc (LV), cuén d©y khëi
®éng ( K§) vµ cuén d©y sè ( sö dông trong çc lo¹i qu¹t).
b. Roto ( phÇn quay):
H×nh 2: Roto lång sãc ®éng c¬ ®iÖn 1 pha

a. L¸ thÐp b. D©y quÊn c. Roto lång sãc
Roto gåm l¸ thÐp, d©y quÊn, vµ trôc quay. ë ®éng c¬ ®iÖn 1 pha th-êng sö dông r«to
lång sãc ( h×nh vÏ), cßn r«to d©y quÊn Ýt sö dông.
Lâi thÐp gåm çc l¸ thÐp ®iÖn kü thuËt ®-îc dËp r·nh theo h-íng trôc, ë gi÷a cã lç ®Ó
ghÐp trôc.
D©y quÊn gåm nhiÒu khung d©y ghÐp l¹i thµnh h×nh “lång sãc”( h×nh 2b). Thùc tÕ
ng-êi ta ®óc nh«m vµo çc r·nh lâi thÐp roto, t¹o thµnh thanh nh«m, 2 ®Çu ®óc vßng
ng¾n m¹ch vµ çnh qu¹t lµm m¸t ( h×nh 2c).
L-u ý:
- §a sè ®éng c¬ cã stato n»m phÝa ngoµi, cßn roto n»m phÝa bªn trong.Riªng ®èi
víi qu¹t trÇn th× stato l¹i n»m phÝa trong, cßn roto n»m ë phÝa ngoµi.
- §Ó gi¶m tæn hao do dßng ®iÖn xo¸y çc lâi thÐp ®-îc ghÐp b»ng nhiÒu l¸ thÐp
®iÖn kü thuËt cã chiÒu dÇy tõ 0,3  0,5 mm, vµ trªn bÒ mÆt çc l¸ thÐp cã phñ
s¬n çch ®iÖn.
2. Mét sè ®éng c¬ ®iÖn K§B 1 pha th«ng dông
47
a. §éng c¬ vßng chËp:
S¬ ®å cÊu t¹o ®éng c¬ vßng chËp ®-îc vÏ trªn h×nh 3.
H×nh 3: §éng c¬ vßng chËp

Cùc tõ ( lâi thÐp) ®-îc xÎ lµm 2 phÇn: mét phÇn ®-îc ghÐp mét vßng ®ång ng¾n
m¹ch. Tõ tr-êng xoay chiÒu qua cùc tõ lµm xuÊt hiÖn c¶m øng ë vßng ®ång ng¾n
m¹ch, khiÕn phÇn tõ tr-êng qua vßng ng¾n m¹ch bÞ chËm pha. KÕt qu¶ tõ tr-êng tæng
ë cùc tõ lµ tõ tr-êng quay.
¦u ®iÓm cña ®éng c¬ vßng chËp lµ: cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, lµm viÖc tin cËy, bÒn, söa
ch÷a dÔ dµng.
Nh-îc ®iÓm cña lo¹i nµy lµ: chÕ t¹o tèn kÐm vËt liÖu, tiªu thô nhiÒu ®iÖn n¨ng, mo
men më m¸y kh«ng lín.
§éng c¬ vßng chËp ®-îc dïng víi c«ng suÊt nhá, phô t¶i kh«ng yªu cÇu mo men më
m¸y lín ( nh- qu¹t bµn).
b. §éng c¬ cã d©y quÊn phô nèi tiÕp víi tô ®iÖn ( ®éng c¬ ch¹y tô)
§éng c¬ cã d©y quÊn phô nèi tiÕp víi tô ®iÖn ®-îc gäi lµ ®éng c¬ ch¹y tô ( cã s¬ ®å
nh- h×nh 5)
48
§éng c¬ nµy cã 2 cuén d©y quÊn ®Æt lÖch nhau 900 ( ®iÖn) gåm: Cuén d©y quÊn lµm
viÖc (LV) vµ cuén d©y quÊn khëi ®éng (K§), cuén d©y quÊn khëi ®éng ®-îc nèi tiÕp
víi tô ®iÖn C.
Khi ®éng c¬ ®-îc cÊp nguån ®iÖn, dßng ®iÖn qua cuén d©y quÊn khëi ®éng (K§)
sím pha h¬n dßng ®iÖn qua cuén d©y quÊn lµm viÖc (LV), kÕt qu¶ t¹o ra tõ tr-êng
quay.
Trong thùc tÕ th-êng gÆp 2 tr-êng hîp:
- Sau khi khëi ®éng khãa K më, chØ cã cuén d©y quÊn LV lµm viÖc.
- Sau khi më m¸y, khãa K kÝn, c¶ d©y quÊn LV vµ K§ ®Òu lµm viÖc, khi ®ã
®éng c¬ ®-îc gäi lµ ®éng c¬ 2 pha.
¦u ®iÓm cña ®éng c¬ ch¹y tô lµ: Mo men më m¸y lín, hiÖu suÊt vµ hÖ sè c«ng suÊt
cao, sö dông tiÕt kiÖm ®iÖn, m¸y ch¹y ªm.
Nh-îc ®iÓm lµ: Do cã thªm cuén khëi ®éng nªn chÕ t¹o vµ söa ch÷a phøc t¹p h¬n.
c. §éng c¬ v¹n n¨ng
§éng c¬ v¹n n¨ng lµ ®éng c¬ xoay chiÒu mét pha cã roto d©y quÊn, vµ d©y quÊn
roto nèi tiÕp víi d©y quÊn stato qua bé phËn chæi than – vµnh gãp. §éng c¬ nµy cã
thÓ sö dông nguån xoay chiÒu hoÆc mét chiÒu, v× vËy nã cã tªn gäi lµ ®éng c¬ v¹n
n¨ng.
¦u ®iÓm cña ®éng c¬ v¹n n¨ng lµ: mo men vµ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i lín, cã thÓ lµm viÖc
ë nhiÒu tèc ®é kh¸c nhau, sö dông ®-îc c¶ nguån xoay chiÒu lÉn mét chiÒu.
49
Nh-îc ®iÓm lµ: cã cÊu t¹o phøc t¹p, cã hÖ thèng vµnh gãp - chæi than nªn dÔ h-
háng, g©y nhiÔu v« tuyÕn.
3. Quy tr×nh vËn hµnh ®éng c¬ ®iÖn mét pha
B-íc 1: KiÓm tra ®éng c¬ tr-íc khi ®ãng ®iÖn
- §äc kü çc th«ng sè kü thuËt trªn nh·n ®éng c¬, x¸c ®Þnh cÊp ®iÖn ¸p, c«ng
suÊt, tèc ®é, dßng ®iÖn…cña ®éng c¬.
- KiÓm tra d©y nèi nguån, phÝch c¾m, ®Çu b¾t d©y, çc thiÕt bÞ b¶o vÖ ®éng c¬…
nÕu cã háng hãc cÇn sö lý vµ kh¾c phôc ngay.
- KiÓm tra phÇn c¬ khÝ cña ®éng c¬ nh-: Quay trôc cña ®éng c¬ xem trôc cã bÞ
kÑt kh«ng? ®éng c¬ cã bÞ s¸t cèt hay kh«ng?
- KiÓm tra phÇn ®iÖn: Dïng ®ång hå v¹n n¨ng kiÓm tra vµ x¸c ®Þnh:
 Çc cuén d©y cã bÞ ®øt hay kh«ng?
 X¸c ®Þnh ®iÖn trë cña çc cuén d©y.
 KiÓm tra çch ®iÖn gi÷a çc cuén d©y víi nhau, gi÷a tõng cuén d©y víi
vá. §iÖn trë çch ®iÖn tèi thiÓu ph¶i > 2M.
 KiÓm tra chÊt l-îng cña tô ®iÖn.
B-íc 2: §ãng ®iÖn vµ quan s¸t qu¸ tr×nh lµm viÖc cña ®éng c¬
NÕu b-íc kiÓm tra ®éng c¬ kh«ng cã g× sai sãt th× cã thÓ ®ãng ®iÖn cho ®éng
c¬ lµm viÖc vµ quan s¸t çc hiÖn t-îng sau:
- §éng c¬ ch¹y cã b×nh th-êng kh«ng? Cã tiÕng kªu l¹ kh«ng? Tèc ®é quay cã
®¶m b¶o kh«ng?
- §éng c¬ cã nãng qu¸ møc hoÆc cã mïi khÐt l¹ kh«ng?
4. Quy tr×nh th¸o l¾p ®éng c¬
a. Quy tr×nh th¸o ®éng c¬ gåm çc b-íc:
- Quan s¸t, ghi nhí vµ ®¸nh dÊu vÞ trÝ tõng chi tiÕt.
- LÇn l-ît th¸o n¾p vµ th¸o dêi roto ra khái m¸y. Çc chi tiÕt s¾p xÕp thø tù ®Ó dÔ
nhí khi l¾p l¹i ®éng c¬.
- Ghi chÐp nh÷ng nhËn xÐt vÒ cÊu t¹o lâi thÐp, d©y quÊn, ph©n lo¹i ®éng c¬.
b. Quy tr×nh l¾p ®éng c¬ gåm çc b-íc:
- L¾p ®éng c¬ theo thø tù: chi tiÕt th¸o sau ph¶i l¾p tr-íc.
50
Chó ý: Kh«ng g©y va ®Ëp m¹nh lµm cong vªnh trôc, kh«ng va ch¹m lµm háng çch
®iÖn d©y quÊn.
- KiÓm tra vµ xiÕt l¹i èc vÝt, kiÓm tra ®é tr¬n cña roto, çch ®iÖn cña çc cuén
d©y víi vá. KiÓm tra xem khi th¸o ®éng c¬ cã lµm ®øt d©y, hë çc mèi hµn,
mèi nèi d©y dÉn kh«ng.
- Sau khi l¾p xong ®éng c¬, cho m¸y ch¹y thö. NÕu m¸y ch¹y b×nh th-êng cã
nghÜa lµ viÖc th¸o l¾p ®éng c¬ ®· thùc hiÖn tèt, ng-îc l¹i m¸y kh«ng ch¹y cÇn
ph¶i kiÓm tra xem cßn sai sãt nµo trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
5. Nh÷ng h- háng vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc ë ®éng c¬ ®iÖn mét pha
Khi ®éng c¬ h- háng kh«ng ®-îc ®Ó ®éng c¬ tiÕp tôc lµm viÖc mµ cÇn ph¶i söa
ch÷a. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng nguyªn nh©n g©y h- háng vµ çc bé phËn h- háng lµ kh©u
quan träng trong viÖc kh¾c phôc vµ söa ch÷a.
§éng c¬ th-êng cã 2 d¹ng h- háng chÝnh:
- H- háng ë phÇn c¬ khÝ.
- H- háng ë phÇn ®iÖn.
a. Nh÷ng h- háng ë phÇn c¬ khÝ:
Khi ®éng c¬ bÞ h- háng ë phÇn c¬ khÝ th-êng xÏ cã çc hiÖn t-îng sau x¶y ra:
- Trôc ®éng c¬ bÞ kÑt.
- §éng c¬ ch¹y bÞ s¸t cèt.
- §éng c¬ ch¹y bÞ rung l¾c.
- §éng c¬ ch¹y cã tiÕng kªu cña m¹ch tõ.
Nh÷ng h- háng vÒ c¬ khÝ rÔ ph¸t hiÖn nh-ng khã söa ch÷a, cÇn ph¶i thµnh th¹o vµ cã
çc m¸y chuyªn dïng.
- Tr-êng hîp trôc bÞ kÑt hoÆc ®éng c¬ ch¹y yÕu vµ cã ph¸t ra tiÕng va ®Ëp s¸t cèt.
Lóc nµy ph¶i kiÓm tra bu l«ng, ®ai èc gi÷ n¾p cã chÆt kh«ng? NÕu èc n¾p ®· chÆt
mµ trôc bÞ kÑt cøng th× rÔ x¶y ra h- háng ë vßng bi ( hoÆc b¹c), ta ph¶i tiÕn hµnh
thay míi. NÕu èc bÞ láng th× cÇn chØnh l¹i cho c©n råi siÕt chÆt èc l¹i. NÕu kh«ng
ph¶i nguyªn nh©n trªn th× lµ do trôc roto bÞ cong, cÇn ph¶i ®-a lªn m¸y rµ vµ n¾n
l¹i.
51
- Tr-êng hîp ®éng c¬ ch¹y rung l¾c, cã tiÕng ån. HiÖn t-îng trªn cã thÓ do æ trôc
bÞ mßn ( mßn bi, b¹c, hoÆc trôc), nÕu mßn bi hoÆc trôc th× ph¶i thay míi, riªng
b¹c th× cã thÓ “ tãp “ l¹i ®Ó dïng thªm mét thêi gian n÷a.
Çch lµm “tãp” b¹c nh sau: ca mét r·nh chÐo theo chiÒu dµi b¹c, dïng
bóa “tãp” ®Òu xung quanh cho võa khÝt víi trôc, lÊy thiÕc hµn kÝn m¹ch võa ca.
NÕu trôc bÞ mßn th× ph¶i ®¾p m¹ trôc, sau ®ã rµ trªn m¸y tiÖn cho trßn ®Òu, nÕu
trôc bÞ mßn Ýt cã thÓ lÊy giÊy r¸p mÞn ®¸nh nhÑ cho trßn ®Òu, sau ®ã chän b¹c míi
cho võa trôc ®Ó thay.
- Khi m¸y ch¹y cã tiÕng “ o…o” hoÆc cã tiÕng gâ nhÑ, cÇn kiÓm tra èc vÝt Ðp lâi
thÐp stato xem ®· chÆt ch-a, èc n¾p cã bÞ láng kh«ng, hoÆc cã thÓ do vßng ®Öm
hai ®Çu trôc bÞ mßn, cÇn ph¶i thay thÕ.
M¸y kh«ng th-êng xuyªn b«i tr¬n dÇu mì rÊt dÔ x¶y ra h- háng ë phÇn c¬ khÝ.
b. Nh÷ng h- háng phÇn ®iÖn
H- háng phÇn ®iÖn dÔ x¶y ra h¬n so víi h- háng ë phÇn c¬ khÝ nh-ng còng dÔ
sö lý h¬n. Ng-êi ta th-êng dïng ®ång hå v¹n n¨ng ®Ó ph¸t hiÖn phÇn ®iÖn bÞ h-
háng v× nã cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c.
Khi cã h- háng phÇn ®iÖn, hiÖn t-îng x¶y ra th-êng thÊy nh- sau:
- §ãng ®iÖn nguån ®éng c¬ kh«ng lµm viÖc, hoÆc m¸y ch¹y yÕu, tèc ®é kh«ng ®ñ,
nãng qu¸ ®Þnh møc, cã mïi khÐt hoÆc dß ®iÖn ra vá.
H- háng trªn th-êng x¶y ra do çc nguyªn nh©n:
+ D©y nguån bÞ ®øt ngÇm.
+ Háng çch ®iÖn ®Ó d©y ch¹m vá.
+ §øt ngÇm trong cuén d©y hoÆc bÞ ng¾n m¹ch mét sè vßng d©y.
+ Ch¸y cuén d©y.
+ Tô bÞ kh« hoÆc bÞ háng.
D-íi ®©y ta xem xÐt tõng hiÖn t-îng vµ t×m nguyªn nh©n g©y ra h- háng:
* §ãng ®iÖn nguån ®éng c¬ kh«ng lµm viÖc:
- HiÖn t-îng kh«ng cã ®iÖn nªn m¸y kh«ng quay:
Tr-íc hÕt ph¶i kiÓm tra ®iÖn ¸p nguån vµ kiÓm tra cÇu ch×. TiÕn hµnh kiÓm tra
d©y nèi nguån, c«ng t¾c. D©y nèi nguån th-êng lµ d©y mÒm nhiÒu sîi, do di
chuyÓn hoÆc sö dông l©u ngµy nªn bÞ ®øt ngÇm, vÞ trÝ ®øt hay x¶y ra s¸t mèi nèi
52
vµo ®éng c¬ hoÆc s¸t phÝch c¾m. KiÓm tra sù cè nµy b»ng çch ®o th«ng m¹ch xÏ
cho kÕt qu¶ ngay.
KiÓm tra çc mèi hµn gi÷a d©y nguån víi çc cuén d©y cña ®éng c¬, mèi hµn cña
çc cuén d©y víi nhau…
- HiÖn t-îng cã ®iÖn vµo ®éng c¬, nh-ng ®éng c¬ cã tiÕng ï, kh«ng tù khëi ®éng
®-îc. Nguyªn nh©n cã thÓ lµ do tô ®iÖn bÞ háng hoÆc mét d©y quÊn nµo ®ã bÞ ®øt.
* Tô ®iÖn bÞ h- háng x¶y ra d-íi çc d¹ng sau: Tô bÞ dß lµm ®iÖn dung cña tô bÞ
gi¶m. Tô bÞ háng gåm: Tô bÞ ®¸nh thñng (bÞ chËp m¹ch), tô bÞ kh« ( bÞ ®øt). Çc
h- háng cña tô cã thÓ ph¸t hiÖn b»ng çch sö dông ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®Ó ë
thang ®o ®iÖn trë X 10K.
Tô ®iÖn tèt lµ tô khi ta ®Æt 2 que ®o cña ®ång hå v¹n n¨ng vµo 2 cùc cña tô th×
kim ®ång hå sÏ quay ®Õn 0 råi tõ tõ trë vÒ ∞.
Tô ®iÖn bÞ chËp (tô bÞ ®¸nh thñng) lµ tô khi ta ®Æt 2 que ®o cña ®ång hå v¹n n¨ng
vµo 2 cùc cña tô th× kim ®ång hå sÏ quay ®Õn 0 råi ®øng yªn ë vÞ trÝ ®ã. Khi ®ã ta
ph¶i tiÕn hµnh thay tô míi.
Tô ®iÖn bÞ kh« ( tô bÞ ®øt) lµ tô khi ta ®Æt 2 que ®o cña ®ång hå v¹n n¨ng vµo 2
cùc cña tô th× kim ®ång hå kh«ng quay ®øng yªn ë vÞ trÝ ∞. Khi ®ã ta ph¶i tiÕn
hµnh thay tô míi.
Tô ®iÖn bÞ dß lµ tô khi ta ®Æt 2 que ®o cña ®ång hå v¹n n¨ng vµo 2 cùc cña tô th×
kim ®ång hå quay yÕu vÒ ®Õn 0 råi tõ tõ trë vÒ nh-ng kh«ng vÒ ®Õn ∞. Khi ®ã ta
ph¶i tiÕn hµnh thay tô míi.
* Tr-êng hîp d©y quÊn bÞ ®øt ngÇm bªn trong ta cã thÓ dïng ph-¬ng ph¸p kiÓm
tra b»ng ®ång hå v¹n n¨ng ( h×nh 10). Mét ®Çu que ®o nèi víi mét ®Çu d©y nguån
vµ ®Æt cè ®Þnh, ®Çu cßn l¹i di chuyÓn lÇn l-ît tíi çc ®iÓm cuèi cña bèi d©y ( cô
thÓ nh- ®iÓm 1,2,3,4 trong h×nh vÏ)
53
H×nh 10: KiÓm tra bèi d©y ®øt b»ng ®ång hå v¹n n¨ng
NÕu t¹i 1 ®iÓm mµ ®iÖn trë ®o ®-îc lµ ∞ th× bèi d©y ®Çu bÞ ®øt.
NÕu t¹i ®iÓm 1 mµ ®iÖn trë ®o ®-îc 1 gi¸ trÞ ®iÖn trë x¸c ®Þnh nµo ®ã, nh-ng sang
®iÓm 2 mµ ®iÖn trë ®o ®-îc lµ b»ng ∞ th× bèi d©y thø 2 bÞ ®øt. Cø tiÕp tôc lµm
nh- vËy ta x¸ ®Þnh ®-îc çc bèi d©y cßn l¹i.
* Tr-êng hîp d©y quÊn bÞ ®øt ngÇm bªn trong ta cã thÓ dïng ph-¬ng ph¸p kiÓm
tra b»ng bãng ®Ìn ( h×nh 11). ViÖc kiÓm tra còng ®-îc tiÕn hµnh t-¬ng tù nh- sö
dông ®ång hå ®o v¹n n¨ng.
H×nh 11: KiÓm tra bèi d©y ®øt b»ng bãng ®Ìn
NÕu t¹i ®iÓm 1 mµ bãng ®Ìn kh«ng s¸ng th× bèi d©y 1 bÞ ®øt.
NÕu t¹i ®iÓm 1 mµ bãng ®Ìn s¸ng mµ t¹i ®iÓm 2 bãng ®Ìn kh«ng s¸ng th× bèi d©y
2 bÞ ®øt. Cø tiÕp tôc kiÓm tra t-¬ng tù nh- vËy th× ta x¸c ®Þnh ®-îc tÊt c¶ çc bèi
d©y cßn l¹i.
NÕu bèi d©y bÞ ®øt hë bªn ngoµi th× ta cã thÓ hµn bäc çch ®iÖn, sau ®ã tÈm sÊy
vµ tiÕn hµnh ®-a ®éng c¬ vµo lµm viÖc. NÕu ®øt ngÇm s©u ph¶i quÊn l¹i bèi d©y
®øt sau ®ã tiÕn hµnh tÈm sÊy vµ ®-a ®éng c¬ vµo lµm viÖc.
* Dß ®iÖn ra vá
54
HiÖn t-îng dß ®iÖn ra vá lµ do çch ®iÖn bÞ kÐm hoÆc bÞ háng lµm cho d©y bÞ
ch¹m vµo lâi thÐp, hoÆc do çc mèi nèi sÊu ch¹m vµo vá. Dß ®iÖn ra vá lµ sù cè rÊt
nguy hiÓm, cÇn ®-îc ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc kÞp thêi.
Çc biÖn ph¸p th-êng dïng ®Ó ph¸t hiÖn dß ®iÖn ra vá:
* Quan s¸t, ®¸nh gi¸ s¬ bé ®iÓm ch¹m vá.
* Ph-¬ng ph¸p dïng ®Ìn ( h×nh 12):
H×nh 12: KiÓm tra d©y quÊn ch¹m vá

Muèn x¸c ®Þnh riªng cho tõng bèi d©y, ph¶i th¸o rêi çc mèi hµn gi÷a çc bèi d©y,
kiÓm tra riªng tõng bèi. §«i khi chç ch¹m kh«ng cè ®Þnh, muèn thö th× ph¶i l¾c nhÑ
çc ®Çu bèi d©y, nÕu thÊy ®Ìn s¸ng chËp chên th× theo dâi tia löa ®iÖn ph¸t ra ®Ó phÊt
hiÖn n¬i ch¹m vá.
Ngoµi ra dïng ®ång hå ®o v¹n n¨ng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc d©y quÊn ch¹m vá. ViÖc
sö dông ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®Ó x¸c ®Þnh d©y quÊn ch¹m vá ta tiÕn hµnh nh- sau:
Th¸o rêi çc mèi hµn gi÷a çc bèi d©y, kiÓm tra riªng tõng bèi, khi ®ã ®ång hå ®Æt ë
thang ®o ®iÖn trë ( R) nÊc X10 hoÆc X1000, tiÕn hµnh ®o: Trong ®ã 1 ®Çu que ®o cña
®ång hå ®-îc ®Æt tiÕp xóc víi lâi thÐp, ®Çu que ®o cßn l¹i ®-îc ®Æt tiÕp xóc víi 1 ®Çu
d©y cña bèi d©y. NÕu kim ®ång hå chØ 1 gi¸ trÞ ®iÖn trë nhá th× bèi d©y ®ã ®· bÞ ch¹m
víi vá, nÕu kim ®ång hå chØ gi¸ trÞ ®iÖn trë b»ng ∞ th× bèi d©y ®ã çch ®iÖn víi vá tèt.
Çch xö lý: NÕu ®iÓm ch¹m vá ë ®Çu cña bèi d©y th× ta cã thÓ bäc l¹i hoÆc lãt çch
®iÖn råi tÈm sÊy lµ dïng ®-îc. NÕu ®iÓm ch¹m vá n»m ë phÝa ngoµi cña bèi d©y th× ta
còng tiÕn hµnh lµm t-¬ng tù, nh-ng ®iÓm ch¹m vá n»m trong lßng bèi d©y th× ta ph¶i
th¸o bèi d©y ra tiÕn hµnh quÊn l¹i.
55
*Ng¾n m¹ch trong cuén d©y
Tr-êng hîp nµy x¶y ra khi cã mét sè vßng d©y bÞ nèi t¾t hoÆc bÞ ch¹m ra vá. Khi
s¶y ra ng¾n m¹ch th× ®éng c¬ bÞ nãng lªn rÊt nhanh, roto quay chËm l¹i vµ cã thÓ dÉn
®Õn ch¸y d©y quÊn.
Çch ph¸t hiÖn ng¾n m¹ch:
* Cho ®éng c¬ ch¹y, cuén d©y bÞ ng¾n m¹ch sÏ ph¸t nãng h¬n, kiÓm tra qua vïng lâi
s¾t xÏ ph¸t hiÖn ®-îc cuén nµo bÞ ng¾n m¹ch.
* Sö dông v«n kÕ: §Æt ®iÖn ¸p vµo d©y quÊn, tiÕn hµnh ®o ®iÖn ¸p trªn tõng bèi d©y,
bèi d©y nµo cã ®iÖn ¸p r¬i trªn ®ã bÐ nhÊt th× bèi d©y ®ã ®· bÞ ng¾n m¹ch.
* Sö dông ampe kÕ: CÊp nguån cho ®éng c¬,dïng ampe kÕ ®o dßng ®iÖn cña tõng bèi
d©y, bèi d©y nµo cã dßng ®iÖn lín h¬n th× bèi d©y ®ã ®· bÞ ng¾n m¹ch.
Khi bèi d©y bÞ ng¾n m¹ch cÇn th¸o ra quÊn l¹i.
* Ch¸y mét trong çc bèi d©y
Th¸o ®éng c¬ ra quan s¸t qua mµu s¾c çc bèi d©y sÏ ph¸t hiÖn ra bèi d©y ch¸y. Bèi
d©y ch¸y th-êng kÌm theo ng¾n m¹ch, ®øt d©y hoÆc ch¹m vá.
Çch sö lý: Ph¶i th¸o bèi d©y ra vµ quÊn l¹i.
* Tô bÞ dß hoÆc bÞ háng
Tô ®iÖn bÞ dß lµm ®iÖn dung cña tô bÞ gi¶m. Tô ®iÖn bÞ háng gåm: Tô bÞ ®¸nh thñng
(bÞ chËp m¹ch), tô bÞ kh« ( bÞ ®øt). Ph-¬ng ph¸p kiÓm tra tô cã thÓ dïng ®ång hå ®o
v¹n n¨ng ®· ®-îc nªu ë trªn, ngoµi ra cßn cã ph-¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®ã lµ dïng ®Ìn
kiÓm tra tô ®iÖn ( h×nh 13).
H×nh 13: KiÓm tra tô b»ng ®Ìn

M¾c nèi tiÕp tô ®iÖn víi ®Ìn § råi nèi vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu 220V. T×nh tr¹ng
cña tô ®-îc thÓ hiÖn nh- sau:
56
- NÕu ®Ìn mê lµ tô kh«ng háng, nÕu quÑt 2 ®Çu d©y cña tô víi nhau mµ cã tia löa xanh
lµ tô cßn tèt.
- NÕu ®Ìn kh«ng s¸ng lµ tô bÞ ®øt.
- NÕu ®Ìn s¸ng b×nh th-êng lµ tô bÞ chËp.
ii. ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu K§B 3 pha

1. CÊu t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu K§B 3 pha
CÊu t¹o cña ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu K§B 3 pha gåm 2 phÇn chÝnh lµ: Stato vµ roto
a. Stato ( phÇn tÜnh):
Gåm lâi thÐp vµ d©y quÊn, ngoµi ra cßn cã vá m¸y vµ n¾p m¸y.
Lâi thÐp stato h×nh trô ( h×nh 6) do çc l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn ®-îc dËp r·nh bªn trong
( h×nh 7) ghÐp l¹i víi nhau t¹o thµnh çc r·nh theo h-íng trôc. Lâi thÐp ®-îc Ðp vµo
trong vá m¸y.
D©y quÊn stato gåm 3 cuén d©y ®Æt lÖch nhau 1200 trong kh«ng gian vµ ®-îc cÊp
®iÖn xoay chiÒu 3 pha ®Ó t¹o ra tõ tr-êng quay. Çc cuén d©y stato cã thÓ nèi h×nh sao
() hoÆc h×nh tam gi¸c ().
H×nh 6: Stato ®éng c¬ K§B 3 pha H×nh 7: Lâi thÐp stato vµ roto ®éng c¬ K§B 3 pha
b. Roto ( phÇn quay):
Gåm lâi thÐp, d©y quÊn vµ trôc m¸y. Lâi thÐp roto gåm ccacs l¸ thÐp ®iÖn kü thuËt
®-îc dËp r·nh ë mÆt ngoµi ( h×nh 7) ghÐp l¹i, t¹o thµnh çc r·nh theo h-íng trôc, ë
gi÷a cã lç ®Ó l¾p trôc.
D©y quÊn roto cña ®éng c¬ K§B cã 2 kiÓu: Roto ng¾n m¹ch ( hay cßn gäi lµ roto
lång sãc) vµ roto d©y quÊn.
57
ë roto ng¾n m¹ch trong çc r·nh cña lâi thÐp roto ng-êi ta ®Æt çc thanh ®ång hoÆc
nh«m, hai ®Çu nèi ng¾n m¹ch b»ng 2 vßng ®ång hoÆc nh«m t¹o thµnh lång sãc ( h×nh
9a, b)
H×nh 9: CÊu t¹o roto lång sãc

Ký hiÖu cña ®éng c¬ K§B 3 pha roto lång sãc ®-îc thÓ hiÖn trªn h×nh 9c.
ë roto d©y quÊn: trong r·nh cã ®Æt d©y quÊn 3 pha, d©y quÊn roto th-êng nèi h×nh
sao (Y), ba ®Çu ra ®-îc nèi víi ba vßng tiÕp xóc b»ng ®ång ®-îc cè ®Þnh trªn trôc roto
vµ ®-îc çch ®iÖn víi trôc ( h×nh 10a).
H×nh 10: CÊu t¹o ®éng c¬ K§B 3 pha roto d©y quÊn
Nhê 3 chæi than tú vµo 3 vßng tiÕp xóc, d©y quÊn roto ®-îc nèi víi 3 biÕn trë ë bªn
ngoµi( Rp) ®Ó më m¸y hay ®iÒu chØnh tèc ®é.
§éng c¬ K§B 3 pha roto d©y quÊn ®-îc ký hiÖu trªn h×nh 10b.
2. Nguyªn lý lµm viÖc cña ®éng c¬ K§B 3 pha
58
Khi ®-a dßng ®iÖn xoay chiÒu 3 pha vµo d©y quÊn stato cña ®éng c¬ sÏ t¹o ra tõ
60 f
tr-êng quay đều víi tèc ®é n1= . Tõ tr-êng quay quÐt çc thanh dÉn roto vµ c¶m
p
øng trªn chóng søc ®iÖn ®éng E2, do d©y quÊn roto khÐp kÝn nªn E2 sÏ t¹o ra dßng diÖn
I2 ch¹y trong çc d©y dÉn. Dßng ®iÖn nµy t¸c dông víi tõ tr-êng quay stato sinh ra lùc
®iÖn tõ ®Æt vµo d©y dÉn, kÕt qu¶ xÏ t¹o ra mo men ®iÖn tõ lµm roto quay víi tèc ®é
n < n1 theo chiÒu cña tèc ®é cña tõ tr-êng n1. §éng c¬ lµm viÖc theo nguyªn lý trªn
®-îc gäi lµ ®éng c¬ K§B hay ®éng c¬ dÞ bé.
3. Quy tr×nh vËn hµnh ®éng c¬ K§B 3 pha
Quy tr×nh vËn hµnh ®éng c¬ K§B 3 pha gåm çc b-íc sau:
B-íc 1: KiÓm tra ®éng c¬ tr-íc khi ®ãng ®iÖn
- §äc çc th«ng sè kü thuËt trªn nh·n m¸y ®Ó sö dông cho hîp lý.
VÝ dô: §éng c¬ cã ký hiÖu 380/ 220V – Y/ 
NÕu l-íi ®iÖn cã Ud = 380V th× ®éng c¬ ph¶i ®Êu Y
NÕu l-íi ®iÖn cã Ud = 220V th× ®éng c¬ ph¶i ®Êu 
- KiÓm tra siÕt chÆt çc bu l«ng, ªcu ë bÖ, n¾p, khíp nèi...
- KiÓm tra vµ siÕt l¹i çc bu l«ng nèi ®Êt.
- KiÓm tra chæi than, gi¸ chæi than vµ siÕt l¹i çc d©y nèi vµo chæi than ( §èi víi ®éng
c¬ 3 pha r« to d©y quÊn).
- KiÓm tra d©y nèi ®iÖn vµo cÇu dao, hoÆc ¸ptomat, c«ng t¾c t¬ vµ çc d©y nèi vµo
®éng c¬.
- Dïng tay quay xem roto cã tr¬n hay kh«ng.
- KhiÓm tra çch ®iÖn gi÷a çc pha víi nhau, vµ gi÷a çc pha víi vá.
NÕu ë b-íc 1 kh«ng cã g× sai sãt ta tiÕn hµnh thùc hiÖn b-íc 2.
B-íc 2: §ãng ®iÖn vµ quan s¸t sù lµm viÖc cña ®éng c¬
- §ãng ®iÖn vµ theo dâi ®éng c¬ lµm viÖc kh«ng t¶i trong 5 phót ®Ó ph¸t hiÖn çc hiÖn
t-îng kh«ng b×nh th-êng nÕu cã nh- tiÕng kªu l¹, mïi l¹....
- §o tèc ®é ®éng c¬ xem cã ®¹t gia trÞ ®Þnh møc hay kh«ng.
- NÕu ®éng c¬ lµm viÖc kh«ng t¶i b×nh th-êng, ta tiÕn hµnh cho ®éng c¬ lµm viÖc cã
t¶i ( chó ý: thay ®æi t¶i tõ tõ, tõ nhá ®Õn ®Þnh møc) vµ theo dâi t×nh tr¹ng lµm viÖc cña
®éng c¬ nh-:
59
* §éng c¬ cã bÞ nãng qu¸ møc kh«ng?
* §éng c¬ cã tiÕng kªu l¹, bÞ rung qu¸ m-c hay kh«ng?
4. Çc thao t¸c kiÓm trra ®èi víi ®éng c¬ K§B 3 pha
a. KiÓm tra th«ng m¹ch vµ çch ®iÖn cña cuén d©y
* KiÓm tra th«ng m¹ch:
§Ó kiÓm tra th«ng m¹ch cña ®éng c¬ ta kiÓm tra th«ng m¹ch cña çc cuén d©y. Cã
thÓ dïng mªg«m kÕ ( M) hoÆc ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®Ó ®o ®iÖn trë çc cuén d©y,
ngoµi ra cßn cã thÓ sö dông bãng ®Ìn ®Ó kiÓm tra th«ng m¹ch. Sau ®©y ta xÐt mét sè
ph-¬ng ph¸p th«ng dông:
Ph-¬ng ph¸p dïng ®ång hå ®o v¹n n¨ng:
- §Ó ®ång hå ë thang ®o ®iÖn trë ( X1 hoÆc X10).
- ChØnh “O” thang ®o b»ng çch chËp 2 que ®o, ®iÒu chØnh nóm (J) ®Ó cho kim ®ång
hå vÒ vÞ trÝ “O”.
- §Æt 2 que ®o ®ång hå vµo 2 ®Çu cuén d©y ( h×nh 14)
- §äc gi¸ trÞ ®iÖn trë cña ®ång hå:
+ NÕu gi¸ trÞ ®iÖn trë nhá th× cuén d©y cßn tèt vµ 2 ®Çu d©y cïng mét pha.
+ NÕu gi¸ trÞ ®iÖn trë R = ∞, th× cuén d©y ®øt hoÆc 2 dÇu d©y kh«ng cïng 1 pha.
- LÇn l-ît ®o tõng cÆp ®Çu d©y ta kiÓm tra ®-îc th«ng m¹ch cña tõng pha.
H×nh 14 : KiÓm tra th«ng m¹ch çc cuén d©y b»ng §HVN
Ph-¬ng ph¸p dïng ®Ìn vµ nguån ®iÖn xoay chiÒu 220V :
60
H×nh 15 : KiÓm tra cuén d©y b»ng ®Ìn
+ NÕu ®Ìn s¸ng th× cuén d©y th«ng m¹ch vµ 2 ®Çu d©y cïng 1 pha.
+ NÕu ®Ìn kh«ng s¸ng th× cuén d©y bÞ ®øt hoÆc 2 ®Çu d©y kh«ng cïng 1 pha.
LÇn l-ît thö víi tõng cÆp ®Çu d©y ta kiÓm tra ®-îc th«ng m¹ch cña tõng pha d©y
quÊn.
* KiÓm tra ®iÖn trë vµ çch ®iÖn :
Dïng ®ång hå v¹n n¨ng ®o ®iÖn trë çc pha d©y quÊn :
- NÕu ®iÖn trë çc pha d©y quÊn b»ng nhau chøng tá ®éng c¬ cßn tèt.
- NÕu mét trong çc pha cã ®iÖn trë nhá h¬n çc pha kh¸c, th× cã thÓ x¶y ra hiÖn
t-îng chËp mét sè vßng d©y cña pha.
Dïng Mªga«m hoÆc ®ång hå ®o v¹n n¨ng ®o çch ®iÖn gi÷a çc d©y quÊn cña 2 pha
kh¸c nhau hoÆc gi÷a d©y quÊn cña tõng pha víi vá m¸y ( theo s¬ ®å h×nh 16).
H×nh 16 : KiÓm tra çch ®iÖn cña ®éng c¬

- NÕu ®iÖn trë çch ®iÖn Rc®  2 M th× çch ®iÖn cßn tèt.
- NÕu ®iÖn trë çch ®iÖn O < Rc® < 2 M th× çch ®iÖn kÐm.
61
BiÖn ph¸p kh¾c phôc : SÊy l¹i ®éng c¬ tr-íc khi ®-a vµo lµm viÖc, nÕu sau khi sÊy mµ
®iÖn trë çch ®iÖn vÉn kh«ng ®¹t yªu cÇu th× ph¶i quÊn l¹i ®éng c¬.
b. X¸c ®Þnh cùc tÝnh çc cuén d©y
Tr-íc khi x¸c ®Þnh cùc tÝnh çc cuén d©y, tøc lµ x¸c ®Þnh ®iÓm ®Çu vµ ®iÓm cuèi cña
tõng cuén d©y pha, ta dïng ®ång hå v¹n n¨ng ®Ó x¸c ®Þnh 2 ®Çu cña tõng pha, kÕt qu¶
lµ 3 ®«i ta t¹m ®¸nh dÊu chóng lµ A- X, B – Y, C – Z.
§Ó x¸c ®Þnh cùc tÝnh cña çc cuén d©y, ta cã thÓ ¸p dông mét trong çc ph-¬ng ph¸p
sau :
 Ph-¬ng ph¸p dïng nguån mét chiÒu :
- L¾p r¸p s¬ ®å theo h×nh 17 :
H×nh 17 : X¸c ®Þnh cùc tÝnh cuén d©y b»ng nguån mét chiÒu
Trong ®ã nguån mét chiÒu E cã thÓ lµ pin hoÆc ¾cquy cã ®iÖn ¸p tõ 1,5 ®Õn 4,5V.
§ång hå v¹n n¨ng ®Æt ë thang ®o ®iÖn ¸p mét chiÒu víi ®iÖn ¸p nhá ( thang ®o 2,5 V).
- Khi ®ãng c«ng t¾c K quan s¸t chØ sè ®ång hå ®o v¹n n¨ng :
 NÕu ®ång hå v¹n n¨ng chØ mét trÞ sè x¸c ®Þnh th× 2 pha AX vµ BY ®Êu nèi
tiÕp thuËn : cuèi cuén d©y nµy nèi víi ®Çu cuén d©y kia ( X nèi víi B).
 NÕu ®ång hå v¹n n¨ng chØ gi¸ trÞ 0 th× 2 cuén d©y pha m¾c ng-îc cùc
tÝnh : ®Çu cuén d©y nµy nèi víi ®Çu cuén d©y kia hoÆc cuèi cuén d©y nµy
nèi víi cuèi cuén d©y kia.
- Qua çc phÐp ®o nh- trªn ta x¸c ®Þnh ®-îc cùc tÝnh cña 3 cuén d©y pha.
* ph-¬ng ph¸p dïng nguån xoay chiÒu :
- L¾p r¸p s¬ ®å nh- h×nh 18.
62
H×nh 18 : X¸c ®Þnh cùc tÝnh cuén d©y b»ng nguån xoay chiÒu
Trong ®ã nguån xoay chiÒu cã ®iÖn ¸p thö b»ng ( 0,15  0,2) U®m cña ®éng c¬.
§ång hå v¹n n¨ng ®Æt ë thang ®o ®iÖn ¸p xoay chiÒu víi thang ®o 50V xoay chiÒu.
- Khi ®ãng c«ng t¾c K, ®äc nhanh trÞ sè cña ®ång hå ®o v¹n n¨ng :
* NÕu ®ång hå v¹n n¨ng chØ mét trÞ sè x¸c ®Þnh th× 2 pha AX vµ BY ®Êu
nèi tiÕp thuËn : cuèi cuén d©y nµy nèi víi ®Çu cuén d©y kia ( X nèi víi B).
* NÕu ®ång hå v¹n n¨ng chØ gi¸ trÞ 0 th× 2 cuén d©y pha m¾c ng-îc cùc
tÝnh : ®Çu cuén d©y nµy nèi víi ®Çu cuén d©y kia hoÆc cuèi cuén d©y nµy
nèi víi cuèi cuén d©y kia.
- Qua çc phÐp ®o nh- trªn ta x¸c ®Þnh ®-îc cùc tÝnh cña 3 cuén d©y pha.
c. Çch ®Êu d©y ®éng c¬ trªn häp ®Êu d©y
* §Êu theo h×nh sao ( Y )
NÕu l-íi ®iÖn cã Ud / Up = 380/ 220V th× cuén d©y cña ®éng c¬ ph¶i ®Êu h×nh sao (Y)
theo s¬ ®å h×nh 19.
H×nh 19 : Çc cuén d©y ®Êu theo h×nh sao(Y)

63
- Çc ®iÓm cuèi (X – Y – Z) nèi víi nhau t¹o thµnh ®iÓm trung tÝnh.
- Çc ®iÓm ®Çu (A – B – C ) ®-îc nèi víi nguån ®iÖn.
* §Êu theo h×nh tam gi¸c()
NÕu l-íi ®iÖn cã ®iÖn ¸p Ud / Up = 220/ 127V th× çc cuén d©y cña ®éng c¬ ph¶i ®Êu
tam gi¸c() theo s¬ ®å h×nh 20 :
H×nh 20 : Çc cuén d©y ®Êu theo h×nh tam gi¸c()

- §iÓm cuèi cña pha nµy nèi víi ®iÓm ®Çu cña pha kia( X ®Êu víi B, Y ®Êu víi C,
Z ®Êu víi A).
- Nguån ®iÖn 3 pha ®-îc ®-a vµo çc ®Çu A, B, C
d. Khëi ®éng ®éng c¬ K§B 3 pha ®Êu theo h×nh sao(Y)
- L¾p r¸p ®éng c¬ theo s¬ ®å nguyªn lý h×nh 21
H×nh 21 : S¬ ®å khëi ®éng ®éng c¬ K§B 3 pha
64
- Nèi çc ®Çu A,B, C cña ®éng c¬ vµo çc ®Çu A,B,C cña nguån 3 pha cã ®iÖn ¸p d©y
lµ 380V
- Quan s¸t dßng ®iÖn, ®iÖn ¸p trªn ®ång hå, tèc ®ä cña ®éng c¬.
e. §¶o chiÒu quay cña ®éng c¬
§èi víi ®éng c¬ K§B 3 pha roto lång sãc nguyªn lý cña ®¶o chiÒu quay ®éng c¬ lµ
thay ®æi 2 trong 3 pha nguån vµo ®éng c¬( VÝ dô nh- thay ®æi pha A víi pha C cßn
pha B gi÷ nguyªn).
Trong thùc tÕ viÖc khëi ®éng vµ thùc hiÖn viÖc ®¶o chiÒu quay cña ®éng c¬ K§B 3 pha
roto lång sãc th-êng sö dông khëi ®éng tõ
S¬ ®å nguyªn lý ®¶o chiÒu quay ®éng c¬ K§B 3 pha roto lång sãc sö dông khëi ®éng
tõ:
III. tæng quan vÒ qu¹t ®iÖn

1. CÊu t¹o cña qu¹t ®iÖn
2. Mét sè pan trong qu¹t ®iÖn.
2.1. Pan vÒ c¬.
- B¹c bÞ mßn, cèt trô bÞ mßn lµ nguyªn nh©n qu¹t g©y tiÕng ån vµ ph¸t nhiÖt.
NÕu b¹c bÞ mßn qu¸ th× qu¹t kh«ng ch¹y.
- Sù chuåi roto do cèt trôc láng lµm qu¹t ch¹y mau nãng dÔ ch¸y bé quÊn d©y.
- Qu¹t kh«ng xoay qua xoay l¹i ®-îc, do b¸nh r¨ng bé phËn xoay bÞ mßn , bÞ
khuyÕt.
65
- Qu¹t kh«ng ch¹y do r«to bÞ kÑt cøng, bôi bÈn vµ dÇu mì kÑt gi÷a roto vµ stato
lµm qu¹t quay chËm l¹i.
- Cã tiÕng khua l¹, çnh qu¹t giã cä vµo lång b¶o vÖ.
2.2. pan vÒ ®iÖn.
2.2.1. Ch¹m masse.
Th-êng g©y hiÖn t-îng giËt cho ng-êi sö dông. Nguyªn nh©n lµ do :
- D©y quÊn ch¹m vµo m¹ch tõ stato.
- D©y dÉn ®iÖn ch¹m vµo phÇn kim lo¹i cña qu¹t. L-u ý n¬i d©y ®i xuyªn qua.
- Líp çch ®iÖn bÞ Èm, hoÆc bÞ l·o hãa do bÞ nãng l©u ngayflamf hãa thµnh than
nªn mÊt kh¶ n¨ng çch ®iÖn. Nªn ph¶i quÊn l¹i toµn bé.
2.2.2.Qu¹t kh«ng ch¹y hoÆc lóc ch¹y lóc kh«ng.
- Dßng ®iÖn vµo qu¹t bÞ gi¸n ®o¹n, xem l¹i tõ nguån®iÖn, hë m¹ch trªn ®-êng d©y
dÉn vµo.
- Hë m¹ch trong d©y quÊn, cã thÓ do sù keã c¨ng d©y nèi lµm ®øt d©y.
- Tô ®iÖn bÞ s¾p háng, hoÆc bÞ háng do bÞ kh«, bÞ nèi t¾t th× ph¶i thay tô míi.
2.2.3. Qu¹t quay ng-îc chiÒu.
- Do ®Êu sai d©y, l-u ý d©y nguån ®Êu ®Õn tô ®iÖn.
2.2.4. qu¹t vËn hµnh bÞ nãng.
- QuÊn d©y ch-a ®óng sè liÖu, m¹ch tõ xÊu.
- B¹c thau bÞ mßn hoÆc bÞ ma s¸t lín
3. §Êu d©y qu¹t bµn
Thường thì
A: xám
B: Hồng
C: xanh
D: vàng
E: trắng
A với B nối vô tụ
A nối một đầu nguồn
một đầu nguồn kia nối C D E tùy cấp độ
bạn lấy 5 đầu dây đánh ký hiệu thứ tự lần lượt VD: 1,2,3,4,5
+Đo Lần lượt giữa từng dầu dây với các đầu còn lại và ghi các giá trị ra giấy(Giá trị giữa 2 đầu
dây nào lớn nhất thí đó chính là cuộn chạy R và cuộn khỡi động S). Vẩn chưa xác định đươc
dây nào là chạy và khỡi động dâu. Ta bỏ nó sang 1 bện đi.
+ Còn 3 đầu dây ta đo đo tiếp mỗi từng đầu dây còn lại(giá trị giữa 2 đầu dây nào lớn nhất thì
đó chính là dây tốc độ mức 1 và 3). Dây còn lại là dây tốc độ mức 2.
66
+Lấy dây ta vừa xác định được là mức 2 đem đo với 2 dây mà ta xác định là dây chạy R và dây
khởi động S. Giữa dây 2 với dây nào có giá trị lớn thì đó là Dây chạy. Và dây còn lại là dây
khởi động.
+Tương tư dây mức 1 và 3 cũng đem đo và so sánh như dây 2.
67

Lý Thuyết Thực Tập Điện

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lý Thuyết Thực Tập Điện

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bµi 1: l¾p ®Æt hÖ thèng ®iÖn trong gia ®×nh

3.3. Nguyªn lý lµm viÖc:

Trong ®ã: I®m§ lµ dßng ®iÖn ®Þnh møc cña ®éng c¬

Ruét dÉn ®iÖn §-êng kÝnh Dßng phô

2. S¬ ®å ng¾t mét m¹ch ë 2 n¬i kh¸c nhau

c¸ch m¾c ®Ìn cÇu thang

HiÖn t-îng Nguyªn nh©n Dông cô kiÓm tra C¸ch xö lý

8. Nh÷ng ®iÒu chó ý khi sö dông m¸y biÕn ¸p :

Trong ®ã : lµ hiÖu suÊt cña MBA, vµ th-êng chän  = 0,85  0,95

§o chiÒu réng §o chiÒu dµy (b)

3. TÝnh sè vßng d©y cña c¸c cuén d©y

1001 2000 2,5 3

Kd = 0,25  0,35 lµ hÖ sè lÊp ®Çy cöa sæ

S¬ ®å nguyªn lý cña m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p:

00 150 200 25 Ura 220V

§¶o m¹ch chØnh th«

b. nguyªn lý ho¹t ®éng m¸y biÕn ¸p t¨ng gi¶m ®iÖn ¸p (survolter):

b. ChÕ t¹o khu«n gç:

Hình a: Sơ đồ cấu tạo

H×nh 1: Stato ®éng c¬ ®iÖn 1 pha

H×nh 2: Roto lång sãc ®éng c¬ ®iÖn 1 pha

H×nh 3: §éng c¬ vßng chËp

H×nh 12: KiÓm tra d©y quÊn ch¹m vá

H×nh 13: KiÓm tra tô b»ng ®Ìn

ii. ®éng c¬ ®iÖn xoay chiÒu K§B 3 pha

H×nh 9: CÊu t¹o roto lång sãc

H×nh 16 : KiÓm tra c¸ch ®iÖn cña ®éng c¬

H×nh 19 : C¸c cuén d©y ®Êu theo h×nh sao(Y)

H×nh 20 : C¸c cuén d©y ®Êu theo h×nh tam gi¸c()

H×nh 21 : S¬ ®å khëi ®éng ®éng c¬ K§B 3 pha

III. tæng quan vÒ qu¹t ®iÖn

You might also like