Kü thuËt siªu ©m

NguyÔn Xu©n Hoµ

Bé m«n Lý sinh y häc
Tr­êng §¹i häc Y Dượ
ượcc Th¸i Nguyªn
Môc tiªu:
1. Tr×nh bµy ®­ưîc nguyªn lý cÊu t¹o ®Çu
dß.
2. Ph©n tÝch ®ư­îc mét sè h×nh ¶nh c¬ b¶n
cña siªu ©m chÈn ®o¸n.
1. CÊu t¹o tæng qu¸t cña m¸y siªu ©m.

§ång hå M¸y ph¸t

sãng
§Çu dß

Bé t¸ch
Bé nhí ¶nh
HiÖn h×nh sãng

Bé kiÓm so¸t
®é héi tô
Xö lý sau
khi chôp
1.1. Nguyªn lý cÊu t¹o ®Çu dß
- CÊu t¹o:
§Çu dß siªu ©m gåm mét ®¬n vÞ tinh thÓ cã tÝnh
¸p ®iÖn ®Ó trong mét buång lµm b»ng chÊt nhùa
(tinh thÓ lµ mét tÊm máng th¹ch anh hoÆc Barium
titanate ®­îc nèi 2 cùc dßng ®iÖn cña m¸y).
Trong buång nhùa cßn chøa mét m«i tr­êng hç
trî nh»m ®Þnh h­íng nguån siªu ©m ph¸t ra, m«i
tr­êng nµy sÏ hÊp thô nguån siªu ©m ph¸t ng­îc
l¹i  §Çu dß võa ph¸t sãng, võa thu sãng.
- Nguyªn lý: HiÖn t­îng ¸p ®iÖn (tinh thÓ khi bÞ
biÕn d¹ng c¬ häc (nÐn, d·n) th× trªn 2 mÆt ®èi diÖn
xuÊt hiÖn c¸c ®iÖn tÝch tr¸i dÊu nhau). Cã 2 lo¹i:
+ HiÖn t­îng ¸p ®iÖn thuËn: khi tinh thÓ chÞu lùc
nÐn(d·n) c¬ häc th× trªn 2 mÆt ®èi diÖn xuÊt hiÖn
®iÖn tÝch ng­îc dÊu (xuÊt hiÖn ®iÖn tr­êng).
Nguyªn lý cña m¸y thu siªu ©m.
+ HiÖn t­îng ¸p ®iÖn nghÞch: khi tinh thÓ chÞu t¸c
dông cña lùc ®iÖn, ®iÖn tr­êng ngoµi th× bÞ biÕn ®æi
c¬ häc.
 Nguyªn lý cña m¸y ph¸t siªu ©m.
- Tuú theo chiÒu dµy cña b¶n th¹ch anh vµ hiÖu thÕ
dßng ®iÖn sÏ t¹o ra ®é rung ®éng kh¸c nhau  t¹o
ra nguån siªu ©m cã tÇn sè kh¸c nhau.
+ Trong chÈn ®o¸n: ®Çu dß ph¸t siªu ©m giíi
h¹n tõ 1-10MHz, c­êng ®é 5-10W/cm2.
+ Trong ®iÒu trÞ: ®Çu dß ph¸t siªu ©m 0.5-1MHz,
c­êng ®é tõ 0.5 - 4W/cm2.
- HiÖn nay ng­êi ta dïng chÊt ¸p ®iÖn Barititanate
®Ó lµm ®Çu dß v× hÖ sè ¸p ®iÖn cña chÊt nµy lín
h¬n th¹ch anh 300 lÇn.
1.2. C¸c lo¹i ®Çu dß.
Dùa vµo nguyªn lý trªn  chÕ t¹o c¸c lo¹i ®Çu dß
®¬n, ®Çu dß ghÐp, vµ thay ®æi h×nh d¹ng ®Ó thuËn
tiÖn øng dông trong l©m sµng:
- Lo¹i quÐt h×nh vßng cung ph¸t nguån siªu ©m qua
n­íc th¼ng trùc tiÕp vµo da theo h×nh vßng cung
theo h­íng héi tô.
- Lo¹i quÐt th¼ng vµo c¬ thÓ theo h­íng ph©n kú.
- Lo¹i chïm siªu ©m ph¸t ng­îc lªn mét g­¬ng
ph¶n chiÕu theo h­íng ph©n kú råi ph¶n x¹ l¹i theo
h­íng song song vµo c¬ thÓ.
- Lo¹i võa ph¸t võa xoay trßn ®Ó cho chïm siªu ©m
tõ trong ph¸t ra theo h×nh trßn.
 H×nh minh häa c¸c lo¹i ®Çu dß:

Trªn thùc tÕ cã c¸c lo¹i ®Çu dß sau:

- Linear Array: cÊu t¹o tõ 1 d·y n tinh thÓ ®¬n xÕp thµnh hµng, øng dông
siªu ©m vïng bông, s¶n-phô khoa, tuyÕn gi¸p…
- §Çu dß Convex: tinh thÓ xÕp thµnh ®­êng cong, quÐt h×nh rÎ qu¹t, øng
dông siªu ©m vïng bông, Pelvis.
- §Çu dß Sector ®iÖn tö (Phased Array): SA khe liªn s­ên, SA-néi soi.
- §Çu dß Sector c¬ khÝ: øng dông siªu ©m tim, s¶n Phô khoa, ©m ®¹o...
2. C¸ch ph¸t siªu ©m.
- Ph¸t liªn tôc: th­êng dïng trong ®iÒu trÞ vµ trong
chÈn ®o¸n kiÓu Doppler liªn tôc.
- Ph¸t gi¸n ®o¹n: ¸p dông trong ph­¬ng ph¸p
A.B.T.M . Thêi gian ph¸t gi¸n ®o¹n xen lÉn víi
nh÷ng thêi gian nghØ vµ thu ©m vang. Mçi lÇn ph¸t
ng¾n trong kho¶ng thêi gian 2 micr« gi©y.
3. Ph©n tÝch mét sè h×nh ¶nh c¬ b¶n.
3.1.H×nh bê:
- Cã thÓ lµ liªn bÒ mÆt giíi h¹n gi÷a hai m«i tr­êng
®Æc cã cÊu tróc ©m kh¸c nhau (gi÷a gan vµ thËn
ph¶i, l¸ch vµ thËn tr¸i, gi÷a khèi u ®Æc víi nhu m«
b×nh th­êng...).
- Cã thÓ lµ giíi h¹n cña mét cÊu tróc láng b×nh
th­êng hoÆc bÖnh lý: thµnh bµng quang, thµnh tói
mËt, tim, u nang…
CÊu tróc
h×nh bê
3.2. H×nh cÊu tróc
Cã thÓ lµ cÊu tróc ®Æc ©m ®ång nhÊt ( nhu m«
phñ t¹ng ®Æc), hoÆc kh«ng ®ång nhÊt ( nhu m«
bÖnh lý phñ t¹ng ®Æc); cã thÓ lµ cÊu tróc láng rçng
©m b×nh th­êng (bµng quang, tói mËt) hoÆc bÖnh lý
(u nang, æ m¸u tô, thËn ø n­íc). Nh­ vËy siªu ©m
ph©n biÖt ®­îc cÊu tróc cho¸n chç.
3.2.1. CÊu tróc cã chÊt láng bªn trong (tói mËt, nang)
H×nh ¶nh lµ cÊu tróc ®ång nhÊt, t¹o thµnh vïng
rçng ©m, mÆc dï t¨ng ®é khuÕch ®¹i lªn cao, cã
®Ëm ©m thµnh sau.
3.2.2.Khèi ®Æc: cã 2 lo¹i.
- T¨ng ©m: cã mËt ®é vµ ®é ®Ëm ©m t¨ng so víi
nhu m« b×nh th­êng, ph¸t ©m m¹nh, gi¶m ©m nhÑ
phÝa sau.
- Gi¶m ©m: cã mËt ®é vµ ®é ®Ëm ©m gièng nhu m«
b×nh th­êng, lo¹i nµy khã ph©n biÖt khi chÈn ®o¸n
nÕu kh«ng cã bê t¸ch biÖt (VÝ dô: u lµnh, ung th­).
3.2.3. Nhu m« (gan, l¸ch, thËn)
H×nh ¶nh lµ cÊu tróc ©m ®ång nhÊt, lµ nh÷ng ©m
vang nhá ®­îc ph©n phèi ®Òu trong tæ chøc.
3.2.5. C¸c vïng nghÌo ©m: cÊu tróc nöa láng, nöa ®Æc
(¸p xe, u ho¹i tö ë gi÷a, æ tô m¸u cã côc)