häc phÇn

BÖnh chuyªn khoa

1
Số tiết
STT Tªn bài học
LT TH
E. ThÇn kinh - t©m thÇn: 6
1 §¹i c¬ng vÒ bÖnh thÇn kinh - t©m thÇn 2
2 BÖnh ®éng kinh 2
3 BÖnh t©m thÇn ph©n liÖt 2

§¹i c¬ng vÒ bÖnh thÇn kinh - t©m thÇn

Môc tiªu häc tËp

1. KÓ ®îc ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu - sinh lý cña hÖ thÇn kinh
2. Nªu ®îc kh¸i niÖm vÒ bÖnh thÇn kinh - t©m thÇn.
3. Nªu ®îc nguyªn nh©n vµ yÕu tè thuËn lîi g©y bÖnh t©m thÇn.
4. Tr×nh bµy ®îc mét sè bÖnh thÇn kinh vµ t©m thÇn thêng gÆp.
Néi dung
A. BÖnh thÇn kinh
1. Nh¾c l¹i gi¶i phÉu - sinh lý hÖ thÇn kinh
- §¬n vÞ c¬ b¶n cña hÖ thÇn kinh lµ tÕ bµo thÇn kinh. §ã lµ n¬i b¾t
®Çu mäi ®¸p øng vµ ®iÒu chØnh cña hÖ thÇn kinh.
- Ngoµi c¸c neuron thÇn kinh ra cßn cã nhiÒu lo¹i tÕ bµo thÇn kinh
kh¸c lµ c¸c tÕ bµo thÇn kinh ®Öm. Sè lîng thÇn kinh ®Öm cã nhiÒu gÊp
béi c¸c neuron v× cã vai trß n©ng ®ì, b¶o vÖ vµ nu«i dìng c¸c neuron.
1.1. HÖ thÇn kinh trung ¬ng:
1.1.1. §¹i n·o: ®îc chia lµm hai nöa b¸n cÇu ph¶i vµ tr¸i. Mçi nöa b¸n cÇu
n·o l¹i ®îc chia ra nhiÒu thïy n·o cã chøc n¨ng kh¸c nhau.
- Thïy tr¸n: cã vai trß quan träng ®èi víi chøc n¨ng trÝ tuÖ vµ nh©n
c¸ch.
- Thïy ®Ønh: cã chøc n¨ng c¶m gi¸c nh ®au, ®Ì Ðp, nãng, l¹nh.
- Thïy th¸i d¬ng: cã chøc n¨ng nghe, nÕm, ngöi, ®Æc biÖt lµ trung
khu lêi nãi vµ ng«n ng÷.
- Thïy chÈm: cã chøc n¨ng thÞ gi¸c.
- Vá n·o: lµ líp chÊt x¸m phÝa ngoµi cïng cña bé n·o.

1
 - N»m s©u trong bé n·o cã nhiÒu cÊu tróc quan träng kh¸c nhau: h¹
kh©u n·o, c¸c h¹t nh©n, bao trong, n·o thÊt: cã 4 khoang n·o thÊt (2 n·o bªn,
n·o thÊt III, IV) trong n·o thÊt chøa dÞch n·o tñy cã chøc n¨ng b¶o vÖ n·o
vµ tñy sèng (sè lîng dÞch n·o tñy b×nh thêng lµ 125ml).
1.1.2. TiÓu n·o:
Cã chøc n¨ng ®iÒu phèi c¸c ®éng t¸c, t thÕ vµ th¨ng b»ng kh«ng cã
sù kiÓm so¸t cña ý thøc.
1.1.3. Th©n n·o: Gåm trung n·o, cÇu n·o, hµnh n·o.
- Trung n·o n»m ë ®Ønh cña th©n n·o kÒ s¸t díi gian n·o.
- CÇu n·o: n»m gi÷a trung n·o vµ hµnh n·o.
- Hµnh n·o n»m ngay díi th©n n·o.
1.1.4. Tñy sèng: n»m trong èng sèng cã 31 khoanh tñy.
1.1.5. Mµng n·o: gåm 3 líp che phñ n·o vµ tñy sèng.
1.2. HÖ thÇn kinh ngo¹i biªn:
Gåm 12 ®«i thÇn kinh sä n·o, 31 d©y thÇn kinh gai, mét sè lµ d©y
thÇn kinh vËn ®éng, mét sè lµ d©y c¶m gi¸c, mét sè võa vËn ®éng võa
c¶m gi¸c.
1.2.1. C¸c d©y thÇn kinh sä n·o:
D©y I: d©y khøu gi¸c.
D©y II : d©y thÞ gi¸c.
D©y III : d©y vËn nh·n chung.
D©y IV: d©y bi ai.
D©y V : d©y tam thoa.
D©y VI : d©y vËn nh·n ngoµi.
D©y VII : d©y mÆt.
D©y VIII : d©y thÝnh gi¸c.
D©y IX: d©y lìi.
D©y X : d©y phÕ vÞ.
D©y XI : d©y thÇn kinh gai sèng.
D©y XII : d©y h¹ thiÖt.
1.2.3. C¸c d©y thÇn kinh gai: c¸c d©y nµy ®Òu xuÊt ph¸t tõ c¸c khoanh
®o¹n cña tñy sèng.
1.3. HÖ thÇn kinh thùc vËt:
HÖ nµy ®iÒu hßa c¸c chøc n¨ng nh huyÕt ¸p, nhÞp tim, nhu ®éng
ruét, chÕ tiÕt c¸c tuyÕn, ra må h«i, co vµ gi·n m¹ch.
1.4. Chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh:
- Gióp ta nhËn thøc ®îc víi m«i trêng bªn ngoµi còng nh bªn trong.
- Gióp cho sù chØnh hîp mäi hÖ thèng trong c¬ thÓ do ®ã rèi lo¹n
ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh sÏ g©y ¶nh hëng réng lín.
2. Mét sè bÖnh thÇn kinh thêng gÆp:

2
2.1. Suy nhîc thÇn kinh: ®©y lµ bÖnh hay gÆp ë ng êi lao ®éng trÝ ãc,
tuæi 25 - 30 tuæi, nam nhiÒu h¬n n÷.
2.1.1. Nguyªn nh©n:
- Mäi nguyªn nh©n t¸c ®éng vµo n·o bé nh lo ©u, suy nghÜ c¨ng
th¼ng kÐo dµi, sang chÊn tinh thÇn, liªn tôc mÊt ngñ kÐo dµi, m©u thuÉn
trong cuéc sèng hµng ngµy kÐo dµi vµ qu¸ møc.
- XuÊt hiÖn sau sang chÊn tinh thÇn.
- C¸c yÕu tè thuËn lîi: bÖnh m¹n tÝnh, lo¹i h×nh thÇn kinh yÕu.
2.1.2. TriÖu chøng:
- §au nhøc ®Çu ©m Ø, kh«ng cã ®iÓm ®au râ rÖt, ®au lan táa, ®au
t¨ng lªn khi suy nghÜ c¨ng th¼ng.
- MÊt ngñ: kh«ng ngñ ®îc kÐo dµi, khi tØnh giÊc khã ngñ trë l¹i, sî
tiÕng ®éng lµm mÊt ngñ.
- DÔ mÖt mái, hay c¸u g¾t.
- §au mái vïng cæ, g¸y, cét sèng.
- Rèi lo¹n c¶m gi¸c, tª b×, kiÕn bß, mê m¾t, run tay.
2.2. §au ®Çu: ®au ®Çu lµ mét triÖu chøng gÆp trong rÊt nhiÒu bÖnh.
§au ®Çu còng lµ vÊn ®Ò kh¸ phæ biÕn trong x· héi chiÕm tû lÖ 50% sè
ngêi kh¸m bÖnh chuyªn khoa thÇn kinh.
2.2.1. Nguyªn nh©n ®au ®Çu m¹n tÝnh
- BÖnh u n·o biÓu hiÖn ®au ®Çu, n«n, mê m¾t, co giËt, ®éng kinh,
cã héi chøng t¨ng ¸p lùc néi sä.
- Do tô m¸u díi mµng cøng m¹n tÝnh do chÊn th¬ng sä n·o.
- BÖnh teo n·o tríc tuæi giµ vµ tuæi giµ ®au ®Çu, sa sót trÝ tuÖ,
quªn.
- C¸c bÖnh viªm nhiÔm ë n·o, mµng n·o.
- §au ®Çu do nguyªn nh©n t¹i chç: bÖnh tai mòi häng, bÖnh m¾t,
bÖnh r¨ng hµm mÆt.
- §au ®Çu do bÖnh toµn th©n: sèt do bÊt kú nguyªn nh©n nµo, t¨ng
huyÕt ¸p, bÖnh néi tiÕt
- Do bÖnh t©m thÇn: t©m thÇn ph©n liÖt, t©m c¨n.
- Do c¸c nguyªn nh©n m¹ch m¸u: bÖnh b¸n ®Çu thèng biÓu hiÖn
®au nöa ®Çu, m¹ch ®Ëp ë hai bªn th¸i d ¬ng ®au t¨ng tõng c¬n, cuèi c¬n cã
buån n«n, n«n, sî ¸nh s¸ng.
2.2.2. Nguyªn nh©n ®au ®Çu cÊp tÝnh:
- ¸p xe n·o, viªm t¾c tÜnh m¹ch n·o, viªm mµng n·o cÊp tÝnh, xuÊt
huyÕt díi nhÖn.
2.2.3. §iÒu trÞ vµ phßng bÖnh thÇn kinh
* §iÒu trÞ:
- T×m nguyªn nh©n ®Ó ®iÒu trÞ.

3
 - §iÒu trÞ triÖu chøng.
- §iÒu trÞ néi khoa hoÆc ngo¹i khoa.
- §iÒu trÞ theo chuyªn khoa thÇn kinh.
- §iÒu trÞ t©m lý liÖu ph¸p.
* Phßng bÖnh:
- Liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò nh phong tôc tËp qu¸n, vÖ sinh m«i
trêng, tiªm chñng, b¶o vÖ bµ mÑ trÎ em, b¶o hé lao ®éng ë n¬i ®éc h¹i
nguy hiÓm.
- Phæ biÕn kiÕn thøc th«ng thêng vÒ bÖnh thÇn kinh vµ yÕu tè
nguy c¬ m¾c bÖnh thÇn kinh cho mäi ngêi.
B. BÖnh t©m thÇn
1. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh t©m thÇn häc:
1.1. Néi dung cña t©m thÇn häc:
- T©m thÇn häc lµ mét m«n trong y häc, cã nhiÖm vô nghiªn cøu c¸c
biÓu hiÖn l©m sµng, bÖnh nguyªn, bÖnh sinh c¸c bÖnh t©m thÇn, nghiªn
cøu c¸c biÖn ph¸p phßng vµ ch÷a c¸c bÖnh nµy.
- T©m thÇn häc ®îc chia ra 2 phÇn lín: t©m thÇn häc ®¹i c ¬ng vµ
t©m thÇn häc chuyªn biÖt.
- Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t©m thÇn häc ®· chia nhiÒu ph©n m«n:
t©m thÇn häc ngêi lín tuæi, t©m thÇn häc trÎ em, t©m thÇn häc qu©n sù,
t©m thÇn häc ngêi giµ, gi¸m ®Þnh ph¸p y t©m thÇn, dÞch tÔ häc t©m
thÇn, t©m thÇn häc x· héi, dîc lý t©m thÇn vµ sinh hãa t©m thÇn.
1.2. ThÕ nµo lµ bÖnh t©m thÇn:
- Lµ nh÷ng bÖnh do ho¹t ®éng cña n·o bé bÞ rèi lo¹n mµ g©y nªn
nh÷ng biÕn ®æi bÊt thêng trong ý nghÜ, c¶m xóc, hµnh vi, t¸c phong, suy
luËn, ý thøc bÖnh nh©n.
- Ph¹m vi c¸c bÖnh t©m thÇn rÊt réng:
+ C¸c bÖnh lo¹n t©m thÇn: c¸c bÖnh lo¹n thÇn néi sinh, c¸c bÖnh
lo¹n thÇn thùc thÓ, c¸c bÖnh lo¹n t©m thÇn ph¶n øng.
+ C¸c bÖnh vÒ nh©n c¸ch.
+ C¸c tr¹ng th¸i chËm ph¸t triÓn vÒ trÝ tuÖ.
Ph©n biÖt bÖnh t©m thÇn víi bÖnh thÇn kinh
BÖnh thÇn kinh BÖnh t©m thÇn
Cã tæn th¬ng thùc thÓ t¹i hÖ thÇn Cha ph¸t hiÖn ®îc râ nh÷ng tæn th-
kinh. ¬ng thùc thÓ t¹i hÖ thÇn kinh.
VËn ®éng khã kh¨n do bÞ liÖt VËn ®éng tèt
¡n uèng khã. ¡n uèng dÔ dµng.
Kh«ng cã ý nghÜ c¶m xóc, hµnh vi, Cã ý nghÜ, c¶m xóc, hµnh vi, t¸c
t¸c phong bÊt thêng. phong bÊt thêng.
- Sù liªn quan víi nhau:

4
 + BÖnh nh©n thÇn kinh cã tæn th¬ng ë tæ chøc n·o, Ýt nhiÒu cã rèi
lo¹n t©m thÇn kÌm theo (rèi lo¹n trÝ nhí, trÝ tuÖ, ý thøc).
+ BÖnh nh©n t©m thÇn néi sinh nh t©m thÇn ph©n liÖt ®Òu cã
nh÷ng biÕn ®æi tr¬ng lùc c¬, ph¶n x¹ da, ph¶n x¹ ®ång tö.
2. Nguyªn nh©n vµ yÕu tè thuËn lîi
2.1. Nguyªn nh©n:
- Nguyªn nh©n thùc thÓ:
+ Do tæn th¬ng thùc thÓ tæ chøc n·o: nhiÔm khuÈn thÇn kinh,
nhiÔm ®éc thÇn kinh, chÊn th¬ng sä n·o, c¸c bÖnh kh¸c cña n·o.
+ BÖnh c¬ thÓ ¶nh hëng tíi ho¹t ®éng cña n·o.
- Nguyªn nh©n t©m lý: C¸c sang chÊn t©m thÇn vµ hoµn c¶nh xung
®ét trong gia ®×nh còng nh ngoµi x· héi g©y ra lo¹n thÇn ph¶n øng vµ c¸c
bÖnh t©m c¨n.
- Nguyªn nh©n cÊu t¹o thÓ chÊt bÊt th êng vµ ph¸t triÓn t©m thÇn
bÖnh lý: C¸c tr¹ng th¸i chËm ph¸t triÓn t©m thÇn, nh©n c¸ch bÖnh.
- Nguyªn nh©n cha râ: sù kÕt hîp phøc t¹p nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau: di
truyÒn, biÕn ®æi chuyÓn hãa, miÔn dÞch, cÊu t¹o thÓ chÊt. Cã thÓ g©y
ra bÖnh t©m thÇn néi sinh nh t©m thÇn ph©n liÖt, lo¹n thÇn hng trÇm
c¶m.
2.2. YÕu tè thuËn lîi
Di truyÒn, nh©n c¸ch, løa tuæi, giíi tÝnh, t×nh tr¹ng toµn th©n.
3. C¸c bÖnh t©m thÇn thêng gÆp:
3.1. BÖnh t©m thÇn ph©n liÖt
- C¸c rèi lo¹n ph©n liÖt cã ®Æc ®iÓm chung lµ rèi lo¹n c¬ b¶n vµ
®Æc trng vÒ t duy, tri gi¸c vµ c¶m xóc kh«ng thÝch hîp hay cïn mßn, ý
thøc cßn râ rµng vµ n¨ng lùc trÝ tuÖ thêng ®îc duy tr×.
- BÖnh thêng gÆp ë løa tuæi tõ 18 ®Õn 30, tû lÖ m¾c bÖnh tõ 0,5%
®Õn 1% d©n sè. §iÒu trÞ chñ yÕu b»ng c¸c thuèc an thÇn kinh phèi hîp víi
liÖu ph¸p lao ®éng vµ thÝch øng x· héi.
3.2. BÖnh ®éng kinh: ®îc xÕp vµo b¶ng ph©n lo¹i cña chuyªn khoa thÇn
kinh, nhng ë níc ta ngµnh t©m thÇn qu¶n lý vµ ®iÒu trÞ ngo¹i tró.
3.3. TrÇm c¶m: Gåm c¸c triÖu chøng sau:
- Ba triÖu chøng chÝnh: gi¶m khÝ s¾c, mÊt quan t©m thÝch thó,
gi¶m n¨ng lîng.
- T¸m triÖu chøng thêng gÆp:
+ Gi¶m tËp trung chó ý.
+ Gi¶m tÝnh tù träng.
+ Gi¶m lßng tù tin.
+ Nh×n t¬ng lai ¶m ®¹m.
+ ý tëng tù buéc téi.

5
 + Rèi lo¹n giÊc ngñ.
+ ¡n kÐm ngon, gi¶m c©n.
+ Gi¶m kh¶ n¨ng t×nh dôc.
3.4. C¸c bÖnh t©m thÇn trÎ em
C¸c bÖnh t©m thÇn trÎ em: bao gåm nhiÒu lo¹i mµ chñ yÕu lµ:
BÖnh t©m c¨n trÎ em, ®éng kinh vµ c¬n co giËt ë trÎ em, chËm ph¸t
triÓn t©m thÇn, c¸c bÖnh t©m thÇn néi sinh.
3.5. C¸c rèi lo¹n ph©n ly
C¬n co giËt ph©n ly, c¬n kÝch ®éng c¶m xóc ph©n ly, c¬n ngÊt lÞm
ph©n ly, c¸c rèi lo¹n vËn ®éng ph©n ly, c¶m gi¸c ph©n ly, gi¸c quan ph©n
ly.
3.6. ChËm ph¸t triÓn t©m thÇn
nhưng
- Lµ mét nhãm tr¹ng th¸i bÖnh lý cã nguyªn nh©n kh¸c nhau, như
®îc thèng nhÊt l¹i v× bÖnh c¶nh l©m sµng c¬ b¶n gièng nhau. ThiÕu n¨ng
lùc trÝ tuÖ, thêng cã tÝnh chÊt bÈm sinh hoÆc xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m
®Çu sau khi ®Î, khi trÝ tuÖ ch a trëng thµnh. Kh¶ n¨ng nhËn thøc rÊt yÕu
hay kh«ng cã, thêng kÌm theo dÞ d¹ng c¬ thÓ, néi t¹ng, trÝ nhí th«ng hiÓu
kÐm, thêng cã nh÷ng ®éng t¸c v« nghÜa vµ dÔ bÞ lîi dông. ChËm ph¸t
triÓn t©m thÇn kh«ng ch÷a khái ® îc, b»ng gi¸o dôc ®Æc biÖt, huÊn
luyÖn, lao ®éng cã thÓ c¶i thiÖn ®îc phÇn nµo.
- ViÖc ®¸nh gi¸ møc ®é trÝ tuÖ bao gåm c¸c kÕt qu¶ l©m sµng, t¸c phong,
thÝch øng (trong mèi quan hÖ víi x· héi) vµ kÕt qu¶ test t©m lý.

Lîng gi¸:
1. H·y kÓ l¹i ®Æc ®iÓm gi¶i phÉu - sinh lý cña hÖ thÇn kinh?
2. H·y nªu kh¸i niÖm vÒ bÖnh thÇn kinh - t©m thÇn?
3. Tr×nh bµy nguyªn nh©n vµ yÕu tè thuËn lîi g©y bÖnh t©m thÇn?
4. Tr×nh bµy mét sè bÖnh thÇn kinh vµ t©m thÇn thêng gÆp?

bÖnh ®éng kinh

Môc tiªu häc tËp
1. Tr×nh bµy ®îc triÖu chøng l©m sµng bÖnh ®éng kinh.
2. Tr×nh bµy ®îc chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, phßng vµ theo dâi qu¶n lý ngêi
bÖnh bÞ ®éng kinh.
Néi dung
I. §¹i c¬ng

6
1. Kh¸i niÖm
Động kinh là những cơn giËt ngắn, khởi ph¸t một c¸ch đột ngột, cơn
cã biểu hiện định h×nh, xuất hiện cã tÝnh chu kỳ và t¸i ph¸t. Những biểu
hiện này chứng tỏ cã sự kÝch thÝch qu¸ ngưỡng của c¸c tế bào vỏ n·o, triệu
chứng động kinh thường gặp điển h×nh nhất là những cơn co giật.
2. Nguyªn nh©n
- Do sang chấn sọ n·o: chấn thương, đụng giập do tai nạn giao th«ng,
sinh hoạt…
- Di chứng c¸c bệnh nhiễm trïng: viªm n·o, viªm màng n·o.
- Bệnh do ký sinh trïng: kÐn s¸n trong n·o…
- Tổn thương n·o bộ ở thời kỳ chu sinh: đẻ khã, focxep, gi¸c hót…
- Bệnh lý mạch m¸u n·o: chảy m¸u, nhồi m¸u, dị dạng mạch m¸u
n·o…
- Khối cho¸n chỗ trong sọ n·o: u n·o, ¸p xe n·o…
- Nhiễm độc: thuốc, rượu, ma tuý…
- Chuyển hãa, nội tiết: tiểu đường, hạ đường huyết…
- Yếu tố gia đ×nh: 10% cã tÝnh chất gia đ×nh.
- Một số chưa x¸c định được nguyªn nh©n.
3. TriÖu chøng l©m sµng
Trªn l©m sàng, tïy theo tÝnh ch ất kÝch thÝch mà chia làm hai nhãm
lớn là động kinh cục bộ do kÝch thÝch khu tró ở một phần một thuỳ n·o và
động kinh toàn bộ do kÝch thÝch lan toả toàn bộ vỏ n·o.
3.1. M« tả cơn giật điển h×nh của động kinh toàn bộ cơn lớn
- Tiền triệu: người bệnh cảm thấy mệt mỏi, khã chịu, nặng đầu, nhức
đầu chãng mặt… khoảng 1 đến 2 gi©y, người bệnh kh«ng kịp đối phã và
nhanh chãng xuất hiện cơn giật điển h×nh gồm c¸c giai đoạn sau:
- Giai đoạn co cứng: kÐo dài từ 10 đến 60 gi©y.
Người bệnh đột ngột kªu “A” lªn một tiếng rồi ng· vật ra bất tỉnh, ë bất kú
n¬i nào và ở đã rất nguy hiểm khi gần nước, gần lửa, hoặc đang điều khiển
phương tiện giao th«ng, khi ở trªn cao. Toàn th©n người bệnh gồng cứng,
hai tay co, hai ch©n duỗi, đầu ưỡn ngửa ra sau, ngoẹo sang một bªn, hai hàm
răng nghiến chặt, ngừng thở, sắc mặt tÝm t¸i, nh·n cầu đảo ngược lªn trªn,
người bệnh cã thể tiểu tiện kh«ng tự chủ do cơ trßn gi·n ra.
- Giai đoạn giật: từ 2 đến 3 phót
C¸c cơ toàn th©n giật mạnh và ngắn, cã nhịp đều nhau lóc đầu thưa sau tăng
dần và giảm về cuối, hai hàm răng hÐ mở, lưỡi thập thß, m«i mấp m¸y nªn
người bệnh dễ cắn phải lưỡi, nh·n cầu giật ngược lªn trªn hoặc đ¸nh sang
ngang hai bªn, cã thể thấy m¸u chảy lẫn trong nước bọt do cắn phải m«i, lưỡi
nªn cần chÌn gạc khi người bệnh lªn cơn.
- Giai đoạn duỗi: từ 1 đến 2 phót

7
C¸c cơ suy kiệt duçi ra, người bệnh mª hoàn toàn, thở mạnh, tăng tiết đờm
d·i, sïi bät mÐp, cã thÓ ®¸i dÇm, t ăng tiết mồ h«i, sau đã da đỡ tÝm, người
bệnh thở đều dần và trở lại b×nh thường.
- Giai đoạn hồi phục:
Người bệnh tỉnh dần, ý thức đ«i khi cßn u ¸m kh«ng hiểu chuyện g× xảy ra
với m×nh, người bệnh trong trạng th¸i hoàng h«n cã thể cã những hành vi
nguy hiểm như giết người, đập ph¸, đốt nhà… người bệnh cũng cã thể tiếp
tục ngủ thiếp hoặc tỉnh hẳn. Sau cơn co giật người bệnh cảm thấy mệt mỏi,
v× mất ý thức từ đầu nªn kh«ng m« tả được diễn biến cơn giật của m×nh.
3.2. Động kinh toàn bộ cơn nhỏ
Cơn xảy ra nhanh từ 1 gi©y đến 10 gi©y, nhiều lần trong ngày, gặp
nhiều ở trẻ em, biểu hiện kh¸c nhau: cơn co thắt, cơn giật cơ, cơn đột ngột
mất trương lực, cơn vắng ý thức…
3.3. Cơn động kinh cục bộ
Gồm c¸c loại: cục bộ vận động, cục bộ th¸i dương (động kinh t©m
thần vận động).
3.3.1. §éng kinh côc bé vËn ®éng
BiÓu hiÖn l©m sµng lµ c¬n co giËt nöa ng êi, kh«ng ®ång thêi, mµ th êng
co giËt theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh gäi lµ hµnh tr×nh Jackson:
- Khëi ®Çu co giËt ë tay råi lan ra mÆt sau ®ã lan ®Õn ch©n.
- Khëi ®Çu co giËt ë ch©n sau ®ã lan ®Õn tay mÆt.
- Khëi ®Çu co giËt ë lìi sau ®ã lan ra mÆt råi ®Õn tay.
Trong c¬n kh«ng mÊt ý thøc, trõ trêng hîp lan ®Õn mÆt. Thêi gian mét c¬n
thêng ng¾n 1 - 2 phót.
3.3.2. §éng kinh t©m thÇn vËn ®éng (§éng kinh th¸i d¬ng).
Trªn l©m sµng c¬n nµy biÓu hiÖn rÊt ®a d¹ng: c¬n rèi lo¹n vËn
®éng, rèi lo¹n t©m thÇn, rèi lo¹n gi¸c quan...
+ C¬n v¾ng ý thøc thuú th¸i d¬ng: mÊt ý thøc kÌm theo mét sè ®éng
t¸c cã tÝnh chÊt tù ®éng, lÆp l¹i ë bµn tay, m«i, l ìi (xoa tay, v©n vª cóc ¸o,
g·i ®Çu, miÖng nhai tãp tÐp, chÐp miÖng...). S¾c mÆt nhît nh¹t, ng¬ ng¸c
trong kho¶ng 50 - 60 gi©y. Sau ®ã bÖnh nh©n tØnh dÇn vµ kh«ng nhí ® îc
c¸c sù viÖc trong c¬n.
+ C¬n ¶o gi¸c: ¶o vÞ, ¶o khøu...
+ Rèi lo¹n c¶m gi¸c
+ HiÖn tîng t©m thÇn tù ®éng: c¬n biÓu hiÖn c¸c ®éng t¸c tù ®éng,
kh«ng cã ý thøc nh ng¸p, nhai, ®øng lªn, ngåi xuèng, mãc tói quÇn...
Mçi c¬n kÐo dµi tõ vµi phót ®Õn vµi giê. Sau c¬n bÖnh nh©n
kh«ng nhí ®îc c¸c sù viÖc x¶y ra trong c¬n.
4. TriÖu chøng cËn l©m sµng

8
 - §iÖn n·o ®å: thÊy c¸c gai, sãng nhän, sãng chËm, phøc hîp gai -
sãng.
- Chôp c¾t líp, chôp céng hëng tõ.
5. §iÒu trÞ
- C¬ b¶n lµ dïng thuèc kh¸ng ®éng kinh. Cã nhiÒu lo¹i ®Ó sö dông
cho tõng lo¹i c¬n ®éng kinh kh¸c nhau nh:
- Barbituric (Gardenal, phenobarbital).
+ Ngêi lín: 2 - 3mg/kg/ngµy
+ TrÎ em: 3 - 4mg/kg/ngµy
- Phenytoine (Sodanton, Hydantoin)
+ Ngêi lín: 3 - 5mg/kg/ngµy
+ TrÎ em: 5 - 8mg/kg/ngµy.
Thuèc ®iÒu trÞ ®éng kinh cÇn ®îc uèng ®Òu hµng ngµy, liÒu lîng
chia lµm 1 - 2 lÇn trong ngµy, liÒu lîng tÝnh theo c©n nÆng c¬ thÓ, tuæi
vµ nhÊt lµ c¨n cø vµo thÓ l©m sµng.
6. Phßng bÖnh
- Hướng dẫn cho người bệnh c¸ch phßng bệnh.
- Phßng bệnh nãi chung: quản lý thai nghÐn, bảo vệ bà mẹ trẻ em,
phßng chống c¸c bệnh x· hội, ph¸t hiện sớm bệnh động kinh kh«ng râ nguyªn
nh©n, tiªm chủng đầy đủ đối với trẻ sơ sinh, chống c¸c bệnh nhiễm khuẩn,
chó ý vấn đề dinh dưỡng, an toàn giao th«ng và sinh hoạt, thực hiện đóng
nguyªn tắc dïng thuốc.
- Loại bỏ yếu tố thuận lợi g©y cơn, sinh hoạt điều độ, sử dụng thuốc
đóng chỉ định, t×m hiểu dấu hiệu b¸o trước khi cã cơn động kinh như đột
ngột sợ h·i, nhanh chãng cho người bệnh nằm để tr¸nh bị thương, chế độ lao
động đóng mức, thức ngủ đóng giờ, tr¸nh c«ng việc g©y nguy hiểm như làm
việc trªn cao, dưới nước, gần lửa, l¸i xe, l¸i tàu, làm việc l©u ngoài nắng,
kiªng rượu tuyệt đối bất cứ ở dạng nào (uống, thuốc xoa, xoa bãp cồn, nước
hoa cã độ cồn cao), tr¸nh nhịn đãi dễ g©y hạ đường huyết là yếu tố thuận lợi
g©y cơn động kinh, tr¸nh mệt mỏi về tinh thần, tr¸nh c¸c kÝch thÝch.

Lîng gi¸:
1. Tr×nh bµy triÖu chøng l©m sµng bÖnh ®éng kinh?
2. Tr×nh bµy chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, phßng vµ theo dâi qu¶n lý ngêi bÖnh
bÞ ®éng kinh?

9
 bÖnh t©m thÇn ph©n liÖt

Môc tiªu häc tËp

1. Tr×nh bµy ®îc triÖu chøng bÖnh t©m thÇn ph©n liÖt.
2. Tr×nh bµy ®îc chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, theo dâi vµ qu¶n lý ngêi bÖnh t©m
thÇn ph©n liÖt.
Néi dung:
1. §¹i c¬ng
- T©m thần ph©n liệt là một bệnh loạn thần nặng, tiến triển từ từ cã
khuynh hướng mạn tÝnh, căn nguyªn chưa râ, nh©n c¸ch của người bệnh bị
biến đổi theo kiểu ph©n liệt, làm cho người bệnh t¸ch dần ra khỏi cuộc sèng
bªn ngoài, thu dần vào thế giới bªn trong, làm cho t×nh cảm của người bệnh
trở nªn kh« lạnh, học tập và làm việc sót kÐm.
- Bệnh này đ· được c¸c nhà t©m thần học biết đến từ thời xa xưa. Từ
năm 1857, t¸c giả R. Morel (người Ph¸p) gọi là bệnh mất trÝ sớm, trong gần
một thế kỷ qua, c¸c nhà t©m thần học trªn toàn thế giới đã tập trung nghiªn
cứu về bệnh này v× đ©y là loại bệnh t©m thần nặng và phức tạp nhất trong
c¸c rối loạn t©m thần.
- Bệnh cã một số đặc điểm sau: người bệnh mất thống nhất trong hoạt
động t©m thần, mất dần liªn hệ với xung quanh, cảm xóc ngày càng kh«
lạnh, tư duy lệch lạc trầm trọng, hành vi kỳ dị khã hiểu.
- Tuổi ph¸t sinh chủ yếu ở lứa tuổi từ 18 - 40.
- Dịch tễ: theo một số t¸c giả cho thấy, ở Việt Nam cã tỷ lệ khoảng
0,7% d©n số, thế giới khoảng từ 0,3 đến 1% d©n số.
2. Nguyªn nh©n
- Cho đến nay nguyªn nh©n chÝnh của bệnh t©m thần ph©n liệt vẫn
cßn chưa được x¸c định râ, đa số c¸c nhà t©m thần học trªn thế giới chấp
nhận cho rằng đ©y là một loại bệnh kh«ng phải cã một thể duy nhất mà cã
nhiều thể l©m sàng kh¸c nhau. Hiện nay tồn tại một số quan điểm cho rằng
cã thể cã nhiều giả thuyết như do di truyền gặp từ 30 đến 40% nếu cả bố và
mẹ bị bệnh t©m thần ph©n liệt, nguyªn nh©n sinh học là những yếu tố nội
sinh như rối loạn chuyển hãa c¸c chất m«i giới ho¸ học thần kinh như
dopamin, cathecolamin, serotonin, GABA, andopin...
- M«i trường t©m lý x· hội cũng ảnh hưởng rất lớn, bệnh nh©n mất
khả năng thÝch ứng với c¸c Stress t©m lý x· hội, rối loạn cấu tróc và xung
đột gia đ×nh, c¸c biến đổi văn hãa tuy kh«ng phải là nguyªn nh©n nhưng
cũng gãp phần thóc đẩy bệnh ph¸t sinh và ph¸t triển.

10
3. TriÖu chøng l©m sµng
C¸c rối loạn ph©n liệt cã đặc điểm chung là:
Sự rối loạn cơ bản và đặc trưng về tư duy, tri gi¸c và cảm xóc kh«ng thÝch
hợp hay cïn mßn, ý thức của bệnh nh©n cßn râ ràng và năng lực trÝ tuệ cßn
®îc duy tr× mÆc dï cã mét sè thiÕu sãt vÒ nhËn thøc cã thÓ xuÊt hiÖn
trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn.
3.1. Rèi lo¹n t duy:
- Héi chøng t©m thÇn tù ®éng
- Hoang tëng bÞ chi phèi
- BÖnh nh©n thêng cho r»ng m×nh bÞ ®iÒu khiÓn hay chi phèi bëi
c¸c ph¬ng tiÖn m¸y mãc, v« tuyÕn ®iÖn, siªu ©m ®iÒu khiÓn tõ xa... Hay
chi phèi bëi phï phÐp th«i miªn ma tµ... Néi dung cña c¸c hoang t ëng thêng
phï hîp víi tr×nh ®é cña nÒn v¨n ho¸.
- Ng«n ng÷ cña bÖnh nh©n thêng mang tÝnh ®¬n gi¶n, s¬ l îc, tèi
nghÜa, Èn dô, dÞ kú khã hiÓu, khã th©m nhËp. Nãi linh tinh, nãi ®Çu gµ
®u«i vÞt, lêi nãi ngµy cµng m¬ hå, ®Þnh h×nh.
3.2. Rèi lo¹n tri gi¸c:
- XuÊt hiÖn ¶o thanh lµ nÐt ®Æc tr ng nhÊt: ¶o thanh b×nh phÈm
hµnh vi, ¶o thanh th¶o luËn, ¶o thanh ®e do¹.
- Cã thÓ gÆp: ¶o thÞ, ¶o gi¸c xóc gi¸c, rèi lo¹n c¶m gi¸c b¶n thÓ, gi¶i
thÓ nh©n c¸ch.
3.3. Rèi lo¹n c¶m xóc:
- C¶m xóc ngµy cµng cïn mßn kh« l¹nh, ®«i lóc c¶m xóc kh«ng phï
hîp víi lêi nãi vµ hoµn c¶nh xung quanh hoÆc c¶m xóc mang nÐt hai chiÒu
tr¸i ngîc.
- §«i lóc xuÊt hiÖn c¸c c¬n xung c¶m giËn d÷, thêng rÊt nguy hiÓm.
3.4. Rèi lo¹n t©m lý vËn ®éng:
- BÖnh nh©n trong tr¹ng th¸i t¨ng tr ¬ng lùc, tr¹ng th¸i bÊt ®éng hoÆc
kÝch ®éng xen kÏ nhau hoÆc kÕ tiÕp nhau.
- BÖnh nh©n do dù gi÷a lµm vµ kh«ng lµm nh thøc suèt ®ªm ®Ó
viÕt mét bøc th nhng s¸ng h«m sau l¹i kh«ng göi.
3.5. Rèi lo¹n ý chÝ:
ý chÝ ngµy cµng suy ®åi, mÊt thÝch thó, mÊt dÇn c¸c s¸ng kiÕn,
mÊt ®éng c¬, häc tËp ngµy cµng gi¶m sót, bÖnh nh©n kh«ng thÝch lµm
g× ngay c¶ vÖ sinh c¸ nh©n, cã lóc n»m l× mét chç.
3.6. Cã c¸c triÖu chøng ©m tÝnh:
- V« c¶m, ng«n ng÷ nghÌo nàn, häc tËp kÐm, lao ®éng gi¶m sót, c¶m
xóc cïn mßn kh« l¹nh.
- T duy nghÌo nµn, cøng nh¾c
- KÐm vÖ sinh c¸ nh©n.

11
 - Lu«n cã huynh híng thu m×nh l¹i.
- BiÕn ®æi kh«ng thêng xuyªn và cã ý nghÜa vÒ chÊt lîng toàn diÖn
cña tËp tÝnh c¸ nh©n nh mÊt nh÷ng së thÝch cò, lêi nh¸t, m¶i mª suy nghÜ
vÒ b¶n th©n và c¸ch ly x· héi.
- TrÝ tuÖ cßn ®îc duy tr×, ý thøc cßn râ ràng.
C¸c triÖu chøng trªn ph¶i tån t¹i trªn mét th¸ng khi ®ã míi cho phÐp
chÈn ®o¸n t©m thÇn ph©n liÖt.
* TÊt c¶ c¸c rèi lo¹n trªn tæng hîp l¹i thµnh rèi lo¹n nh©n c¸ch ph©n
liÖt víi 2 ®Æc trng c¬ b¶n ®ã lµ:
- TÝnh thiÕu hoµ hîp tù kû
- ThÕ n¨ng t©m thÇn gi¶m sót
Trong c¸c mÆt ho¹t ®éng t©m thÇn: BÖnh nh©n t¸ch rêi thÕ giíi
xung quanh quay vÒ thÕ giíi néi t©m, thÕ giíi riªng m×nh, trong thÕ giíi
®ã tÊt c¶ c¸c quy luËt tù nhiªn, c¸c ph¹m trï logic ®Òu kh«ng thÓ ¸p dông
®îc vµ kh«ng ai hiÓu ®îc.
4. §iÒu trÞ
§©y là bÖnh ph¶i ®iÒu trÞ l©u dài, ®iÒu trÞ tÊn c«ng t¹i bÖnh viÖn
và ®iÒu trÞ duy tr× t¹i gia ®×nh, kÕt hîp dïng thuèc víi liÖu ph¸p lao ®éng
và t¸i thÝch øng x· héi.
4.1. LiÖu ph¸p t©m lý
- TiÕp xóc víi ngêi bÖnh víi th¸i ®é th«ng c¶m, n©ng ®ì, kh«ng
mÆc c¶m, kh«ng coi thêng hay tr¸nh nÐ, khiÕp sî bÖnh nh©n.
- Tæ chøc hÖ thèng cöa më trong bÖnh viÖn tr¸nh giam gi÷ ®Õn
møc tèi ®a, tæ chøc bÖnh viÖn ban ngày t¹i céng ®ång.
- Gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu và nh÷ng m©u thuÉn cña ngêi bÖnh t¹i
gia ®×nh và céng ®ång.
4.2. LiÖu ph¸p lao ®éng và t¸i thÝch øng x· héi
Nh»m phôc håi l¹i c¸c chøc n¨ng lao ®éng và nghÒ nghiÖp mà bÖnh
nh©n ®· mÊt ®i trong khi bÞ bÖnh.
4.3. LiÖu ph¸p hãa dîc
Là liÖu ph¸p th«ng dông nhÊt và cã hiÖu lùc nhÊt trong ®iÒu trÞ c¸c
tr¹ng th¸i lo¹n thÇn cÊp và chèng l¹i xu híng m¹n tÝnh ho¸ và t¸i ph¸t cña
bÖnh, dùa trªn nguyªn t¾c: chän thuèc phï hîp víi triÖu chøng l©m sàng,
dïng thuèc thÝch hîp víi tõng tr¹ng th¸i c¬ thÓ, chó ý phô n÷ cã thai, ngêi
già, ngêi cho con bó, h¹n chÕ tèi ®a sù kÕt hîp nhiÒu thuèc an thÇn cïng
mét lóc. Theo dâi chÆt chÏ, ph¸t hiÖn kÞp thêi c¸c t¸c dông phô, biÕn
chøng, bÖnh c¬ thÓ và t×nh tr¹ng nhiÔm ®éc.
Thuèc ®iÒu trÞ:
- Aminazine:100 - 500mg/ngµy.
- Haloperidol 6 - 25mg/ngµy.

12
 - Levomepromazin 50 - 300mg/ngµy.
4.4. LiÖu ph¸p sèc ®iÖn
ChØ ®Þnh: bÖnh nh©n trong t×nh tr¹ng trÇm c¶m nÆng cã ý tëng và
hành vi tù s¸t, c¸c tr¹ng th¸i c¨ng tr¬ng lùc s÷ng sê, kh«ng chÞu ¨n, kÝch
®éng, hoang tëng, ¶o gi¸c ®iÒu trÞ l©u ngày kh¸ng thuèc.
5. Phßng bÖnh
Kh«ng cã ph¬ng ph¸p phßng bÖnh tuyÖt ®èi v× cha râ c¨n nguyªn.
- RÌn luyÖn nh©n c¸ch ®Ó thÝch øng víi m«i trêng và x· héi.
- Theo dâi nh÷ng ngêi cã yÕu tè di truyÒn ®Ó ph¸t hiÖn sím ®iÒu
trÞ kÞp thêi. Nh÷ng ngêi ®· bÞ bÖnh cÇn ®îc ®iÒu trÞ liªn tôc cã hÖ thèng
gia ®×nh.
- Lo¹i trõ c¸c sang chÊn t©m thÇn t¹i céng ®ång và gia ®×nh tr¸nh
yÕu tè g©y t¸i ph¸t.
- Phôc håi chøc n¨ng t©m lý x· héi và lao ®éng nghÒ nghiÖp t¸i céng
®ång.
- §iÒu trÞ ngo¹i tró vµ qu¶n lý t¹i nhµ.

Lîng gi¸:
1. Tr×nh bµy triÖu chøng bÖnh t©m thÇn ph©n liÖt?
2. Tr×nh bµy ®iÒu trÞ, theo dâi vµ qu¶n lý ngêi bÖnh t©m thÇn ph©n
liÖt?

13