TÀI LIỆU ÔN THI

--------------------------------
M¸y biÕn ¸p vµ m¸y biÕn ¸p ®o lêng
C©u1: Tr×nh bÇy cÊu t¹o, nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p lùc ba pha hai
d©y quÊn:
I- CÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p:
M¸y biÕn ¸p cã ba bé phËn chÝnh: Lâi thÐp, d©y quÊn vµ vá m¸y.
1- Lâi thÐp.
Lâi thÐp dïng ®Ó lµm m¹ch tõ, ®ång thêi lµm khung d©y quÊn. Lâi thÐp m¸y biÕn ¸p
gåm cã hai phÇn: trô vµ g«ng.
Trô lµ phÇn lâi thÐp cã quÊn d©y quÊn, g«ng nèi c¸c trô l¹i víi nhau thµnh m¹ch tõ
kÝn vµ kh«ng cã d©y quÊn. §Ó gi¶m tæn hao dßng ®iÖn xo¸y g©y nªn, lâi thÐp ®îc gÐp b»ng
c¸c l¸ thÐp kü thuËt dÇy 0,35 ®Õn 0,5mm cã phñ s¬n c¸ch ®iÖn trªn bÒ mÆt.
Trô vµ g«ng cã thÓ gÐp riªng råi dïng xµ Ðp vµ bu l«ng vÝt chÆt chÏ, còng cã thÓ
gÐp xen kÏ, khi ®ã toµn bé lâi thÐp ®îc gÐp víi nhau, ®ång thêi gi¶m ®îc tæn hao dßng ®iÖn
xo¸y vµ t¨ng ®é bÒn c¬ häc.
TiÕt diÖn ngang cña trô thêng lµm thµnh h×nh bËc thang gÇn trßn. TiÕt diÖn ngang
cña g«ng cã thÓ chÕ t¹o theo h×nh vu«ng, h×nh ch÷ thËp hoÆc ch÷ T.
2- D©y quÊn.
D©y quÊn lµ bé phËn dÉn ®iÖn cña m¸y biÕn ¸p, lµm nhiÖm vô thu n¨ng lîng vµo vµ
truyÒn n¨ng lîng ra. Kim lo¹i lµm d©y quÊn thêng b»ng ®ång, còng cã thÓ b»ng nh«m nhng
kh«ng phæ biÕn.
Theo c¸ch s¾p xÕp d©y quÊn cao vµ h¹ ¸p, ngêi ta chia ra hai lo¹i d©y quÊn chÝnh:
a- D©y quÊn ®ång t©m: tiÕt diÖn lµ nh÷ng ®êng trßn ®ång t©m. D©y quÊn h¹ ¸p
thêng quÊn phÝa trong gÇn trô thÐp. D©y quÊn cao ¸p quÊn phÝa ngoµi bäc lÊy d©y quÊn h¹
¸p. D©y quÊn ®ång t©m cã ba kiÓu:
- D©y quÊn h×nh trô: nÕu tiÕt diÖn d©y nhá th× dïng d©y trßn, quÊn thµnh nhiÒu
líp, nÕu tiÕt diÖn d©y lín th× dïng d©y dÑt vµ thêng quÊn thµnh hai líp.
- D©y quÊn so¾n èc liªn tôc: lµm b»ng d©y bÑt vµ kh¸c víi d©y quÊn h×nh xo¾n ë
chç, d©y quÊn nµy ®îc quÊn thµnh h×nh b¸nh d©y ph¼ng c¸ch nhau b»ng nh÷ng r·nh hë.
- D©y quÊn h×nh xo¾n: gåm nhiÒu d©y bÑt chËp l¹i quÊn theo h×nh xo¾n èc, gi÷a
c¸c vßng d©y cã r·nh hë.
b- D©y quÊn sen kÏ: c¸c b¸nh d©y cao ¸p vµ h¹ ¸p quÊn sen kÏ nhau. §Ó c¸ch ®iÖn ®-
îc dÔ dµng, c¸c b¸nh d©y s¸t g«ng thêng lµ b¸nh d©y h¹ ¸p.
3- vá m¸y.
Vá m¸y gåm hai bé phËn: thïng vµ n¾p thïng.
- Thïng m¸y biÕn ¸p lµm b»ng thÐp, cã h×nh d¹ng vµ kÕt cÊu kh¸c nhau tuú theo c«ng
suÊt cña m¸y biÕn ¸p.
- N¾p thïng: dïng ®Ó ®Ëy thïng vµ ®Æt mét sè chi tiÕt m¸y quan träng nh: c¸c sø cña
d©y quÊn cao ¸p vµ h¹ ¸p, b×nh gi·n dÇu (hay cßn gäi lµ b×nh dÇu phô), èng b¶o hiÓm, bé
chuyÓn ®æi ®Çu ph©n ¸p...
II- Nguyªn lý lµm viÖc cña MBA ba pha hai d©y quÊn:
Tríc tiªn ta xÐt nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha hai d©y quÊn:
1- CÊu t¹o cña m¸y biÕn ¸p mét pha hai d©y quÊn gån cã:

1
 - Lâi thÐp (m¹ch tõ): lµ c¸c l¸ thÐp kü thuËt ®iÖn cã bÒ dÇy tõ 0,35 ®Õn 0,5 mm cã
phñ mét líp s¬n c¸ch ®iÖn trªn bÒ mÆt, ®îc gÐp l¹i víi nhau, m¹ch tõ gåm cã 2 phÇn chÝnh lµ
trô vµ g«ng, g«ng gÐp c¸c trô víi nhau, trô dïng ®Ó quÊn d©y.
- Hai cuén d©y ®îc quÊn trªn hai trô:
Cuén d©y sè 1 ký hiÖu lµ L1, sè vßng d©y cña cuén L1 ®îc kÝ hiÖu lµ W1 .
Cuén d©y sè 2 ký hiÖu lµ L2, sè vßng d©y cña cuén L 2 ®îc kÝ hiÖu lµ W2 .

I1 I2

U1 w1 w2 U2 Z

L1 L2

2- Nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha hai d©y quÊn:
Khi ®Æt vµo hai ®Çu cuén d©y L1 mét ®iÖn ¸p xoay chiÒu U1. Trong d©y quÊn L1 cã
dßng ®iÖn ch¹y qua, dßng ®iÖn nµy ký hiÖu lµ i 1 . dßng ®iÖn i1 sinh ra tõ th«ng , tõ th«ng 
khÐp vßng qua hai cuén d©y L1 vµ L2 . Tõ th«ng  biÕn thiªn g©y nªn c¸c s.®.® c¶m øng e1 vµ
e2 . Khi ta nèi hai ®Çu cuén d©y L 2 víi mét phô t¶i, trong d©y quÊn L 2 cã dßng i2 , trªn hai ®Çu
phô t¶i cã ®iÖn ¸p U2 . Nh vËy n¨ng lîng cña dßng ®iÖn xoay chiÒu ®· truyÒn tõ d©y quÊn L1
sang d©y quÊn L2 .
NÕu ®iÖn ¸p xoay chiÒu U1 ®Æt vµo lµ mét hµm sè sin th× tõ th«ng do nã sinh ra
còng lµ mét hµm sè sin:

Do ®ã, theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ, s.®.® c¶m øng trong c¸c d©y qu©n s¬ cÊp
vµ thø cÊp sÏ lµ:
e1 = -W1 =

e2 = -W2 =
GÝa trÞ hiÖu dông cña c¸c s.®.® ë d©y quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp:

Trong ®ã:
- W1 vµ W2 : sè vßng d©y cña cuén d©y L1 vµ L2
- m : tõ th«ng cùc ®¹i trong lâi thÐp .
- f: tÇn sè cña nguån .
Tû sè gi÷a c¸c s.®.® E1 vµ s.®.® E2 ®îc gäi lµ tû sè biÕn ®æi cña m¸y biÕn ¸p

k=
NÕu bá qua ®iÖn trë cña d©y quÊn L1 vµ L2 ta coi E1 U1, E2 U2
Do ®ã k ®îc xem nh lµ tû sè gi÷a c¸c ®iÖn ¸p cña c¸c d©y quÊn 1 vµ 2:

k=

2
 Tõ nguyªn lý lµm viÖc c¬ b¶n trªn ta cã thÓ ®Þnh nghÜa m¸y biÕn ¸p nh sau:
M¸y biÕn ¸p lµ mét thiÕt bÞ ®iÖn tõ ®øng yªn, lµm viÖc trªn nguyªn lý c¶m øng ®iÖn
tõ, dïng ®Ó biÕn ®æi mét hÖ thèng dßng ®iÖn xoay chiÒu ë ®iÖn ¸p nµy thµnh mét hÖ thèng
dßng ®iÖn xoay chiÒu ë ®iÖn ¸p kh¸c, víi tÇn sè kh«ng ®æi.
M¸y biÕn ¸p cã hai d©y d©y quÊn gäi lµ m¸y biÕn ¸p hai d©y quÊn. D©y quÊn nèi víi
nguån ®Ó thu n¨ng lîng vµo gäi lµ d©y quÊn s¬ cÊp. D©y quÊn nèi víi t¶i ®Ó ®a n¨ng lîng ra
gäi lµ d©y quÊn thø cÊp.
D©y quÊn cã ®iÖn ¸p cao gäi lµ d©y quÊn cao ¸p (CA), d©y quÊn cã ®iÖn ¸p thÊp
gäi lµ d©y quÊn h¹ ¸p (HA). NÕu U1 >U2 ta cã m¸y biÕn ¸p gi¶m ¸p, nÕu U2 >U1 ta cã m¸y biÕn
¸p t¨ng ¸p.
M¸y biÕn ¸p ba pha hai d©y quÊn lµ ba m¸y biÕn ¸p mét pha hai d©y quÊn gÐp l¹i víi
nhau, c¸c cuén d©y cã thÓ ®Êu h×nh sao, h×nh tam gi¸c.

************************************************
C©u 2: Nªu c«ng dông, ®Æc ®iÓm, cÊu t¹o cña m¸y biÕn dßng ®iÖn (TI ), c¸c
tham sè cña TI, t×nh tr¹ng lµm viÖc cña biÕn dßng ®iÖn khi d©y quÊn thø cÊp hë m¹ch
(nh÷ng lu ý khi sö dông TI)?
I- C«ng dông, ®Æc ®iÓm, cÊu t¹o cña m¸y biÕn dßng ®iÖn (TI )
M¸y biÕn dßng ®iÖn lµ mét m¸y biÕn ¸p dïng ®Ó biÕn ®æi dßng ®iÖn s¬ cÊp ®Þnh
møc ë mäi cÊp ®iÖn ¸p thµnh dßng ®iÖn ®Þnh møc bªn thø cÊp (5A hoÆc 1A) ®Ó cung cÊp
cho c¸c dông cô ®o lêng, b¶o vÖ r¬ le vµ tù ®éng ho¸.
Nhê cã m¸y biÕn dßng ®iÖn nªn:
- C¸c dông cô ®o lêng vµ r¬ le nèi ë phÝa thø cÊp c¸ch ly khái ®iÖn ¸p cao bªn s¬
cÊp, an toµn cho ngêi vµ thiÕt bÞ.
- Cho phÐp tiªu chuÈn ho¸ viÖc chÕ t¹o c¸c dông cô ®o vµ r¬ le víi dßng ®iÖn ®Þnh
møc 5A (hoÆc1A) cã gi¸ thµnh h¹ vµ cÊp chÝnh x¸c cao h¬n.
- §Æt c¸c dông cô ®o vµ r¬ le ... ë n¬i thuËn tiÖn c¸ch xa m¹ch cÇn ®o mµ chØ cÇn
d©y nèi cã tiÕt diÖn bÐ tõ 1,5-2,5 mm2 .
- Cuén d©y s¬ cÊp cã sè vßng Ýt (cã khi chØ cã 1 vßng) ®îc m¾c nèi tiÕp víi m¹ch
cÇn ®o hoÆc cÇn b¶o vÖ.
- Cuén d©y thø cÊp cã sè vßng lín h¬n ®îc m¾c nèi tiÕp víi c¸c cuén d©y dßng ®iÖn
cña c¸c dông cô ®o vµ r¬ le ...
- Phô t¶i thø cÊp cña m¸y biÕn dßng ®iÖn rÊt nhá (lµ c¸c cuén dßng ®iÖn) cã tæng trë
rÊt bÐ nªn cã thÓ coi m¸y biÕn dßng ®iÖn lu«n lu«n lµm viÖc trong t×nh tr¹ng ng¾n m¹ch.
- Cuén d©y thø cÊp lu«n lu«n ®îc nèi ®Êt ë hÖ thèng cã U 500 V ®Ó khi c¸ch ®iÖn
gi÷a c¸c cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp bÞ chäc thñng kh«ng g©y nguy hiÓm cho c¸c dông cô nèi vµo
m¹ch thø cÊp vµ c¸c nh©n viªn phôc vô.
- Dßng ®iÖn s¬ cÊp kh«ng phô thuéc vµo dßng ®iÖn thø cÊp.
C¸c tham sè ®Þnh møc cña m¸y biÕn dßng ®iÖn.
a. §iÖn ¸p ®Þnh møc: U®m
b. Dßng ®iÖn ®Þnh møc:
PhÝa s¬ cÊp: IS®m
PhÝa thø cÊp: IT®m
c. HÖ sè biÕn ®Þnh møc vµ tû sè gi÷a c¸c vßng d©y cña biÕn dßng ®iÖn.
§¹i lîng ®Æc trng cho biÕn dßng ®iÖn lµ hÖ sè biÕn ®Þnh møc x¸c ®Þnh b»ng tû sè
gi÷a dßng ®iÖn s¬ cÊp ®Þnh møc IS®m vµ dßng ®iÖn thø cÊp ®Þnh møc IT®m :
K®m =
Dßng ®iÖn s¬ cÊp IS ch¹y trong m¹ch cÇn ®o ®îc x¸c ®Þnh gÇn ®óng theo biÓu thøc:

3
 IS =K®m IT (IT lµ dßng ®iÖn thø cÊp cña m¸y biÕn dßng)
Thang ®o cña dông cô ®o nèi vµo biÕn dßng ®iÖn ®îc chia ®é theo gi¸ trÞ cña
dßng ®iÖn s¬ cÊp , nghÜa lµ theo K®m IT
§¹i lîng ®Æc trng kh¸c cña m¸y biÕn dßng ®iÖn lµ tû sè gi÷a c¸c vßng d©y cña c¸c
d©y quÊn thø cÊp vµ s¬ cÊp.
KW =
§Ó bï trõ dßng ®iÖn tõ ho¸ cña m¸y biÕn dßng ®iÖn vµ n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña
c¸c phÐp ®o (khi phô t¶i ®iÖn c¶m) thêng chän KW bÐ h¬n mét chót Ýt so víi K®m .
II- t×nh tr¹ng lµm viÖc cña biÕn dßng ®iÖn khi d©y quÊn thø cÊp hë m¹ch?
Khi hë m¹ch d©y quÊn thø cÊp, lùc tõ ho¸ cña d©y quÊn thø cÊp I T WT =0. Lóc ®ã lùc tõ
ho¸ tæng b»ng lùc tõ ho¸ cña d©y quÊn s¬ cÊp ISWS t¨ng lªn ®ét ngét. C¶m øng tõ B vµ cïng víi
nã tæn hao trong lâi thÐp t¨ng lªn so víi c¸c trÞ sè ®Þnh møc cña chóng. Do ®ã lâi thÐp b·o
hoµ, ®êng cong B(t) cã d¹ng h×nh thang, cßn ®êng cong IT(t) cã d¹ng nhän ®Çu. S.®.® nhän
®Çu cã thÓ t¨ng lªn rÊt cao (cã khi ®Õn hµng ngh×n v«n) nguy hiÓm cho ngêi vµ thiÕt bÞ. Bëi
vËy biÕn dßng ®iÖn kh«ng ®îc phÐp lµm viÖc víi m¹ch thø cÊp hë m¹ch.

HoÆc cã thÓ gi¶i thÝch t×nh tr¹ng lµm viÖc cña m¸y biÕn dßng khi d©y quÊn thø
cÊp hë m¹ch, nh sau:
Trang: 18 B¶o vÖ r¬ le trong hÖ thèng ®iÖn
T×nh tr¹ng lµm viÖc cña TI khi cuén thø cÊp hë m¹ch:
Khi hë m¹ch thø cÊp toµn bé dßng ®iÖn s¬ cÊp trë thµnh dßng ®iÖn g©y tõ, tõ c¶m B
t¨ng lªn ®ét ngét lµm cho lâi thÐp b·o hoµ nªn c¸c ®êng cong biÕn thiªn theo thêi gian cña c¶m
øng tõ B vµ tõ th«ng cã d¹ng b»ng ®Çu .
Søc ®iÖn ®éng c¶m øng, nh ta ®· biÕt, tû lÖ víi tèc ®é biÕn thiªn cña tõ th«ng theo
thêi gian, khi tõ th«ng qua gi¸ trÞ kh«ng, c¸c s.®.® cã thÓ cã nh÷ng gi¸ trÞ rÊt lín.
V× thÕ kh«ng cho phÐp m¸y biÕn dßng lµm viÖc ë t×nh tr¹ng hë m¹ch thø cÊp khi
dßng ®iÖn s¬ cÊp ®Þnh møc. §Æc biÖt khi ng¾n m¹ch, dßng ®iÖn s¬ cÊp lín s.®.® phÝa thø
cÊp (nÕu hë m¹ch) cã thÓ ®¹t tíi hµng ngh×n kV.

****************************************************
C©u 4: C«ng dông, ®Æc ®iÓm, cÊu t¹o cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p TU? Nh÷ng lu ý
khi sö dông TU?
1- C«ng dông, ®Æc ®iÓm, cÊu t¹o cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p.
M¸y biÕn ®iÖn ¸p dïng trong c¸c m¹ng ®iÖn xoay chiÒu ®iÖn ¸p 380V vµ cao h¬n
®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p ®Õn trÞ sè thuËn tiÖn cho ®o lêng (thêng lµ 100V hoÆc V) vµ
®îc thùc hiÖn sao cho ®iÖn ¸p trªn c¸c ®Çu thø cÊp víi ®é chÝnh x¸c cÇn thiÕt, t¬ng øng víi
®iÖn ¸p s¬ cÊp c¶ vÒ trÞ sè vµ c¶ vÒ gãc pha.
ViÖc sö dông biÕn ®iÖn ¸p cã c¸c u ®iÓm sau:
- C¸ch ly ®îc m¹ch thø cÊp khái ®iÖn ¸p cao phÝa s¬ cÊp, b¶o ®¶m an toµn cho ng-
êi tiÕp xóc víi c¸c dông cô ®o lêng.

4
 Tiªu chuÈn ho¸ ®îc viÖc chÕ t¹o c¸c dông cô ®o vµ r¬ le ... víi ®iÖn ¸p ®Þnh møc
100V hoÆc V, ®¬n gi¶n ho¸ ®îc viÖc s¶n xuÊt, gi¸ thµnh rÎ.
D©y quÊn phÝa s¬ cÊp cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p cã sè vßng lín phï hîp víi ®iÖn ¸p s¬
cÊp.
D©y quÊn phÝa thø cÊp cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p cã sè vßng Ýt h¬n d©y quÊn s¬
cÊp. Dßng ®iÖn trong d©y quÊn thø cÊp ®îc x¸c ®Þnh bëi c¸c dông cô ®o nèi song song víi nã
vµ thêng kh«ng vît qu¸ 1A.
2. C¸c tham sè ®Þnh møc cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p
a. HÖ sè biÕn ®Þnh møc.
§¹i lîng ®Æc trng cho m¸y biÕn ®iÖn ¸p lµ hÖ sè biÕn ®Þnh møc ®o b»ng tû sè gi÷a
c¸c ®iÖn ¸p s¬ cÊp US®m vµ thø cÊp UT®m .
K®m =
§iÖn ¸p s¬ cÊp ®Þnh møc cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p ®îc tiªu chuÈn ho¸ theo ®iÖn ¸p
®Þnh møc cña m¹ng ®iÖn.
§iÖn ¸p thø cÊp ®Þnh møc lÊy b»ng 100V hay V.
§iÖn ¸p trong m¹ch s¬ cÊp (US) cÇn ®o ®îc tÝnh gÇn ®óng theo biÓu thøc sau:
Us = K®m .UT
Trong ®ã UT lµ ®iÖn ¸p ®o ®îc trªn c¸c ®Çu d©y thø cÊp cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p. C¸c
dông cô ®o trong m¹ng cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p cã thang chia ®é theo gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p s¬ cÊp,
nghÜa lµ theo: UT K®m
§¹i lîng ®Æc trng kh¸c cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p lµ tû sè gi÷a c¸c vßng d©y cña d©y
quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp.
KW =
§Ó bï trõ tæn hao ®iÖn ¸p trong m¸y biÕn ®iÖn ¸p ( khi phô t¶i ®iÖn c¶m ) vµ ®Ó
n©ng cao ®é chÝnh x¸c cña c¸c phÐp ®o, ngêi ta thêng chän KW bÐ h¬n K®m mét chót.
Lu ý: Kh«ng ®îc lµm ng¾n m¹ch cuén d©y thø cÊp cña m¸y biÕn ®iÖn ¸p khi
lµm viÖc.

Trang 59: Bảovệ rơ le trong hệ thống điện ĐHBK Hà Nội

Trong hệ thống không nối đất, quan hệ giữa điện áp pha (hay là quan hệ số vòng giữa
các cuộn dây) của BU đấu Y0/Y0/ là: .

Trong hệ thống nối đất trực tiếp quan hệ đó là:

*****************************************
Câu 4: Tổ đấu dây của máy biến áp
Tríc khi nghiªn cøu tæ ®Êu d©y cña MBA , ta h·y sÐt ký hiÖu c¸c ®Çu d©y vµ
c¸ch ®Êu c¸c d©y quÊn pha víi nhau.
1. C¸nh ký hiÖu ®Çu d©y
C¸c ®Çu tËn cïng cña d©y quÊn MBA, mét ®Çu gäi lµ ®Çu ®Çu, ®Çu kia gäi lµ
®Çu cuèi. §èi víi d©y quÊn 3 pha c¸c ®Çu ®Çu vµ ®Çu cuèi ph¶i chän mét c¸ch thèng nhÊt:
gi¶ sö d©y quÊn pha A ®· chän ®Çu ®Çu ®Õn ®Çu cuèi ®i theo chiÒu kim ®ång hå th× d©y

5
quÊn c¸c pha B, C cßn l¹i còng ph¶i ®îc chän nh vËy. §iÒu nµy rÊt cÇn thiÕt , bëi v× mét pha
d©y quÊn ký hiÖu ngîc th× ®iÖn ¸p d©y sÏ mÊt tÝnh ®èi xøng
§Ó ®¬n gi¶n vµ thuËn tiÖn cho viÖc nghiªn cøu , ngêi ta thêng ®¸nh dÊu c¸c ®Çu
tËn cïng lªn s¬ ®å ký hiÖu d©y quÊn cña MBA víi quy íc sau:

C¸c ®Çu tËn D©y quÊn cao D©y quÊn h¹ ¸p

cïng ¸p (CA ) ( HA )
§Çu ®Çu A, B, C a, b, c
§Çu cuèi X, Y, Z x, y, z
§Çu trung tÝnh 0 0
§èi víi MBA ba d©y quÊn , ngoµi hai d©y quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp cßn cã d©y
quÊn ®iÖn ¸p trung. D©y quÊn nµy ®îc ký hiÖu nh sau: ®Çu ®Çu b»ng c¸c ch÷ A m, Bm, Cm;
®Çu cuèi b»ng c¸c ch÷ Xm, Ym, Cm vµ ®Çu trung tÝnh Om
2. C¸c kiÓu ®Êu d©y quÊn
D©y quÊn cña MBA cã thÓ ®Êu h×nh sao (kÝ hiÖu b»ng dÊu Y) hay h×nh tam
gi¸c (ký hiÖu b»ng dÊu ), ®Êu sao th× ba ®Çu X, Y, Z nèi l¹i víi nhau, cßn ba ®Çu A, B, C
®Ó tù do. NÕu ®Êu sao cã trung tÝnh th× ký hiÖu b»ng dÊu Y 0 . §Êu tam gi¸c th× ®Çu cuèi
cña pha nµy nèi víi ®Çu ®Çu cña pha kia.
C¸ch ®Êy d©y quÊn CA vµ HA ë trong MBA thêng ®îc ký hiÖu nh sau: vÝ dô
MBA ®Êu Y/ cã nghÜa lµ d©y quÊn CA ®Êu sao, d©y quÊn HA ®Êu tam gi¸c ë c¸c MBA
truyÒn t¶i c«ng suÊt , thêng cuén CA ®Êu Y cßn d©y quÊn HA ®Êu , bíi v× ®Êu nh vËy th×
phÝa CA ®iÖn ¸p pha nhá ®i so víi ®iÖn ¸p d©y, do ®ã cã thÓ gi¶m bít ®îc chi phÝ vÒ
®iÒu kiÖn c¸ch ®iÖn, phÝa h¹ ¸p th× dßng ®iÖn pha nhá ®i lÇn so víi dßng ®iÖn d©y do
®ã cã thÓ lµm d©y dÉn nhá h¬n, thuËn tiÖn cho viÖc chÕ t¹o. C¸ch ®Êu tam gi¸c ®îc dïng
nhiÒu khi kh«ng cÇn ®iÖn ¸p pha. D©y quÊn ®Êu Y 0 th«ng dông ®èi víi MBA cung cÊp cho
t¶i hçn hîp võa dïng ®iÖn ¸p d©y (ch¹y ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ), võa dïng ®iÖn ¸p pha (th¾p
s¸ng)
Ngoµi hai kiÓu ®Êu d©y chñ yÕu trªn, d©y quÊn MBA cã thÓ ®Êu theo kiÓu zic-
z¨c ( ký hiÖu b»ng dÊu Z ). Lóc ®ã mçi pha d©y quÊn gåm hai nöa cuén d©y ë trªn hai trôc
kh¸c nhau nèi nèi tiÕp vµ m¾c ngîc nhau . KiÓu ®Êu d©y nµy rÊt Ýt dïng v× tèn nhiÒu ®ång
h¬n vµ chØ gÆp trong MBA dïng cho c¸c thiÕt bÞ chØnh lu hoÆc trong MBA ®o lêng ®Ó
hiÖu chØnh sai sè vÒ gãc lÖch pha.
3. Tæ ®Êu d©y cña MBA
Tæ ®Êu d©y cña MBA ®îc h×nh thµnh do sù phèi hîp kiÓu ®Êu d©y s¬ cÊp so víi kiÓu
®Êu d©y thø cÊp. Nã biÓu thÞ gãc lÖch pha gi÷a c¸c s.®.® d©y s¬ cÊp vµ d©y thø cÊp cña
MBA , gãc lÖch pha nµy phô thuéc vµo c¸c yÕu tè sau ®©y:
- ChiÒu quÊn d©y
- C¸ch ký hiÖu c¸c ®Çu d©y
- KiÓu ®Êu d©y quÊn ë s¬ cÊp vµ thø cÊp
ThËt vËy ta xÐt mét MBA mét pha cã hai d©y quÊn s¬ cÊp AX vµ thø cÊp ax sau ®©y.
NÕu cã hai d©y quÊn ®îc quÊn cïng chiÒu trªn trô thÐp, ký hiÖu c¸c ®Çu d©y nh sau
VÝ dô: A ë phÝa trªn; X ë phÝa díi th× s.®.® c¶m øng trong chóng khi cã tõ th«ng
biÕn thiªn ®i qua sÏ hoµn toµn trïng pha hoÆc tõ ®Çu ®Çu ®Õn ®Çu cuèi tõ ®Çu cuèi ®Õn
®Çu ®Çu - ch¼ng h¹n tõ ®Çu cuèi ®Õn ®Çu ®Çu d©y quÊn . Khi ®æi chiÒu quÊn d©y cña
mét trong hai d©y quÊn
vÝ dô: ®æi chiÒu cña d©y quÊn ax hoÆc ®æi ký hiÖu ®Çu d©y th× s.®.® trong
chóng sÏ hoµn toµn ngîc pha nhau .Trêng hîp thø nhÊt , gãc lÖch pha gi÷a s.®.® - kÓ tõ vÐc t¬

6
s.®.® s¬ cÊp ®Õn vÐc t¬ s.®.® thø cÊp theo chiÒu kim ®ång hå lµ 360 0 hai trêng hîp sau lµ
1800
Ở MBA ba pha cßn do c¸ch ®Êu d©y quÊn h×nh Y hay  víi nh÷ng thø tù kh¸c
nhau mµ gãc lÖch pha gi÷a c¸c s.®.® d©y s¬ cÊp vµ d©y thø cÊp cã thÓ lµ 300, 600, ..., 3600

A A
A A
a
X X

a x
a
x a

Tæ ®Êu d©y cña m¸y biÕn ¸p

mét pha

Trong thùc tÕ, ®Ó thuËn tiÖn ngêi ta kh«ng dïng "®é" ®Ó chØ gãc lÖch pha
®ã mµ dïng ph¬ng ph¸p kim ®ång hå ®Ó biÓu thÞ vµ gäi tªn tæ ®Êu d©y cña MBA. C¸ch
biÓu thÞ ®ã nh sau:
Kim dµi cña ®ång hå chØ s.®.® d©y s¬ cÊp ®Æt cè ®Þnh ë con sè 12, kim ng¾n
chØ s.®.® d©y thø cÊp ®Æt t¬ng øng ë c¸c sè 1, 2, 3 ..., 12 tuú theo gãc lÖch pha gi÷a chóng
lµ 300, 600, ...., 3600 . Víi c¸ch biÓu thÞ nµy, ®èi víi MBA mét pha trong vÝ dô trªn trêng hîp
thø nhÊt sÏ thuéc tæ nèi d©y I/I-12, v× gãc lÖch pha gi÷a hai s.®.® lµ 360 0, hai trêng hîp sau
thuéc tæ ®Êu d©y I/I-6 v× gãc lÖch pha lµ 1800 ( ký hiÖu I dïng cho MBA 1 pha )
§èi víi MBA ba pha sÏ cã 12 tæ ®Êu d©y .
VÝ dô: mét MBA ba pha cã hai d©y quÊn nèi h×nh Y, cïng chiÒu quÊn d©y vµ
cïng ký hiÖu ®Çu d©y.
a- Th× h×nh sao s.®.® pha gi÷a hai d©y quÊn hoµn toµn trïng nhau vµ gãc lÖch
pha gi÷a hai ®iÖn ¸p d©y sÏ b»ng 00 hay 3600 ta nãi MBA thuéc tæ ®Êu d©y 12 vµ ký hiÖu lµ
Y/Y-12 . NÕu ®æi chiÒu d©y quÊn hay ®æi ký hiÖu ®Çu d©y thø cÊp ta cã tæ ®Êu d©y
Y/Y- 6. Ho¸n vÞ thø tù c¸c pha thø cÊp , ta sÏ cã c¸c tæ ®Êu d©y ch½n 2, 4, 8, 10 .
Còng víi MBA trªn, khi d©y quÊn ®Êu theo s¬ ®å Y/ nh h×nh trªn th× gãc lÖch
pha gi÷a ®iÖn ¸p d©y s¬ cÊp vµ thø cÊp lµ 330 0 - MBA thuéc tæ ®Êu d©y Y/-11 . Thay ®æi
chiÒu d©y quÊn hay ®æi ký hiÖu ®Çu d©y cña d©y quÊn thø cÊp ta cã tæ ®Êu d©y Y/ -5 .
Ho¸n vÞ c¸c phaAthø cÊp
B taCsÏ cã c¸c tæ ®Êu d©y lÎ 1,3, 7, 9.
B

C
X Y Z
a b c

A
b
a
x y z 7
Hình 2
Hình 1 c
 Hình 1: Sơ đồ đấu dây của tổ đấu dây Y/ -11
Hình 2: Sơ đồ véc tơ của tổ đấu dây Y/ -11
S¶n xuÊt nhiÒu MBA cã tæ nèi d©y kh¸c nhau rÊt bÊt tiÖn cho viÖc chÕ t¹o vµ sö
dông , v× thÕ trªn thùc tÕ ë níc ta, liªn x« ( cò ) chØ s¶n xuÊt c¸c MBA §iÖn Lùc thuéc c¸c tæ
®¸u d©y sau: MBA 1 mét pha cã tæ I/I-12 , MBA ba pha cã c¸c tæ Y/Y0-12, Y0/-11, Y/-11

*******************************
C©u 5: Nªu vµ ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn vËn hµnh hai MBA vËn hµnh song
song:
Trong c¸c tr¹m biÕn ¸p, ®Ó ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ kü thuËt nh tæn
hao vËn hµnh tèi thiÓu, liªn tôc truyÒn t¶i c«ng suÊt khi x¶y ra sù cè hay khi ph¶i söa ch÷a
MBA, ngêi ta thêng cho hai hoÆc nhiÒu MBA lµm viÖc song song.
M¸y biÕn ¸p lµm viÖc song song tèt nhÊt nÕu ®iÖn ¸p thø cÊp cña chóng b»ng
nhau vÒ trÞ sè vµ trïng nhau vÒ gãc pha vµ nÕu t¶i ®îc ph©n phèi theo tû lÖ c«ng suÊt m¸y
gièng nhau (hay hÖ sè t¶i b»ng nhau). Muèn vËy:
M¸y biÕn ¸p ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn cïng tæ ®Êu d©y, hÖ sè biÕn ®æi ®iÖn ¸p
(KU ) vµ ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch (Un) nh nhau.
Ta h·y xÐt ¶nh hëng riªng rÏ cña tõng ®iÒu kiÖn kÓ trªn ®èi víi sù lµm viÖc song
song cña c¸c MBA.
1- NÕu c¸c MBA lµm viÖc song song cã cïng tæ dÊu d©y th× ®iÖn ¸p thø cÊp cña chóng
sÏ trïng pha nhau. Tr¸i l¹i nÕu tæ ®Êu d©y cña chóng kh¸c nhau th× gi÷a c¸c ®iÖn ¸p thø cÊp sÏ
cã gãc lÖch pha vµ gãc lÖch nµy do c¸c tæ ®Êu d©y quyÕt ®Þnh .
ThÝ dô: nÕu MBA I cã tæ ®Êu d©y Y/ =11 cßn MBA II cã tæ ®Êu d©y Y/Y-12
th× ®iÖn ¸p thø cÊp cña hai MBA sÏ lÖch nhau 30 0 . Trong m¹ch nèi liÒn c¸c d©y quÊn thø cÊp
cña hai MBA sÏ lÖch nhau 300. Trong m¹ch nèi liÒn c¸c d©y quÊn quÊn thø cÊp cña hai MBA
sÏ xuÊt hiÖn mét s.®.® :
E = 2Esin150 = 0,518E2
KÕt qu¶ lµ ngay khi kh«ng t¶i trong c¸c d©y quÊn s¬ cÊp vµ thø cÊp cña c¸c MBA
sÏ cã dßng ®iÖn:

GØa sö ZnI= ZNII= 0,05 th× Icb = 5,18

TrÞ sè dßng ®iÖn gÊp h¬n 5 lÇn dßng ®iÖn ®m nµy sÏ lµm háng MBA. V× vËy
quy ®Þnh r»ng c¸c MBA lµm viÖc song song b¾t buéc ph¶i cã cïng tæ nèi d©y
CÇn chó ý r»ng cã thÓ cã trêng hîp ®æi l¹i ký hiÖu hoÆc ®Êu l¹i c¸c ®Çu d©y cña
c¸c MBA, ta cã thÓ biÕn c¸c MBA vèn kh«ng cïng tæ ®ÊuH×nh d©y 2trë thµnh cã tæ nèi d©y gièng
nhau vµ lµm viÖc song song ®îc.
IcII
a E


H×n I1I I2I
h1 300 I1cII
8
E2I E2II
E
 x
a

I2I I2I
I
x
U1 U2

H×nh 1: S¬ ®å song song hai MBA 1 pha

H×nh 2: S¬ ®å ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn cña c¸c MBA cã tæ ®Êu d©y kh¸c nhau lµm
viÖc song song
2- §iÒu kiÖn tØ sè biÕn ®æi b»ng nhau
NÕu tû sè biÕn ®æi b»ng nhau th× khi lµm viÖc song song ®iÖn ¸p thø cÊp kh«ng
t¶i cña c¸c MBA sÏ b»ng nhau (E 2I = E2II ), Trong m¹ch nèi liÒn c¸c d©y quÊn thø cÊp cña c¸c
MBA sÏ kh«ng cã dßng ®iÖn.
GØa sö tû sè biÕn (KU) kh¸c nhau th× E2I E2II vµ ngay khi kh«ng t¶i d©y quÊn thø
cÊp cña c¸c MBA ®· cã dßng ®iÖn c©n b»ng I cb sinh ra bëi ®iÖn ¸p E = E2I- E2II . Dßng
®iÖn ®ã xÏ ch¹y trong d©y quÊn cña c¸c MBA theo chiÒu ngîc nhau .
E2I
ZnIIcbI
U2
ZnIIIcbII
E2II
IcbII
U2 I2II
IcbI
n IcbII I 1I
ItI = ItII

IcbI
VÝ dô: ë MBA I tõ x ®Õn a cßn ë MBA II tõ a ®Õn x, vµ chËm pha sau E mét
gãc 900 v× trong d©y quÊn X r. §iÖn ¸p r¬i trªn d©y quÊn MBA do dßng ®iÖn c©n b»ng
sinh ra sÏ bï trõ víi c¸c E2I , E2II vµ kÕt qu¶ lµ trªn m¹ch thø cÊp sÏ cã mét ®iÖn ¸p thèng nhÊt U 2
nh trªn h×nh vÏ. Khi cã t¶i dßng ®iÖn c©n b»ng I cb sÏ céng vµo dßng ®iÖn t¶i I t lµm cho hÖ sè
t¶i lÏ ra b»ng nhau trë thµnh kh¸c nhau ¶nh hëng xÊu tíi viÖc lîi dông c«ng xuÊt c¸c m¸y.
V× vËy quy dÞnh r»ng KU cña MBA lµm viÖc song song kh«ng ®îc lín qu¸
0,5% trÞ sè trung b×nh cña chóng.
3- §iÒu kiÖn trÞ sè ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch b»ng nhau:
Khi c¸c MBA vËn hµnh song song cã ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch U n kh¸c nhau th× hÖ sè
t¶i cña c¸c m¸y tû lÖ nghÞch víi ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch.

1 : 2 : 3 =

Nh vËy nÕu ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch cña c¸c m¸y b»ng nhau th× t¶i ph©n phèi tû lÖ víi
c«ng suÊt. NÕu Un nhá sÏ cã hÖ sè mang t¶i  lín, cßn nÕu m¸y cã Un lín sÏ cã  nhá. Khi m¸y cã

9
Un bÐ mang t¶i ®Þnh møc th× m¸y cã U n lín cßn non t¶i. KÕt qu¶ lµ kh«ng tËn dông ®îc c«ng
suÊt thiÕt kÕ cña MBA.
Th«ng thêng MBA cã c«ng suÊt nhá th× Un nhá vµ ngîc l¹i. Nh vËy vËn hµnh song
song c¸c MBA cã c«ng suÊt kh¸c nhau nhiÒu kh«ng cã lîi.
Theo quy ®Þnh ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch Un cña c¸c MBA vËn hµnh song song
kh«ng ®îc kh¸c nhau qu¸ 10% vµ tû lÖ c«ng suÊt kh«ng qu¸ 1/3.

m¹ng ®iÖn 3 pha

C©u 6: Tr×nh bµy t×nh tr¹ng lµm viÖc cña m¹ng ®iÖn ba pha trong c¸c trêng
hîp sau:
- M¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh c¸ch ®iÖn.
- M¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh nèi ®Êt qua cuén dËp hå quang.
- M¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt.
1- T×nh tr¹ng lµm viÖc cña m¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh c¸ch ®iÖn:
a. T×nh tr¹ng lµm viÖc b×nh thêng.

UA
A IA
Phô ICOB

t¶i
IB ICOA
C B
IC
ICOC ICOB ICOA
UC ICOC UB
H×nh 1a
H×nh1b
UA


H×nh 1c
IA IPTA

ICOA

M¹ng ba pha trung tÝnh kh«ng nèi ®Êt ë t×nh tr¹ng lµm viÖc b×nh th­êng

§Ó ®¬n gi¶n, ta coi ®iÖn dung cña ba pha ®èi víi ®Êt lµ ®èi xøng tËp trung ë gi÷a
®êng d©y vµ kh«ng cÇn xÐt ®Õn ®iÖn dung gi÷a c¸c pha v× kh«ng cã ¶nh hëng ®Õn sù
ph©n tÝch t×nh tr¹ng lµm viÖc cña ®iÓm trung tÝnh ( h×nh 1a ).
Trong t×nh tr¹ng lµm viÖc b×nh thêng ®iÖn ¸p cña c¸c pha ®èi víi ®Êt UA , UB , UC
®èi xøng vµ b»ng ®iÖn ¸p pha cña m¹ng. Do ®ã dßng ®iÖn ®iÖn dung cña c¸c pha I COA , ICOB
vµ ICOC còng ®èi xøng.
ICOA =ICOB = ICOC =IC0

10
 C¸c dßng ®iÖn dung ICOA , ICOB , ICOC vît pha tríc c¸c ®iÖn ¸p t¬ng øng UA, UB, UC mét
0
gãc 90 . V× vËy tæng h×nh häc c¸c dßng ®iÖn ®iÖn dung b»ng kh«ng ( H×nh 1-1b ), kh«ng
cã dßng ®iÖn ®iÖn dung ch¹y trong ®Êt.

Dßng ®iÖn trong c¸c pha IA, IB , Ic b»ng tæng h×nh häc cña dßng phô t¶i I ptA , IptB , IptC
vµ dßng ®iÖn ®iÖn dung cña c¸c pha t¬ng øng:
(H×nh 1-1c) Tõ ®ã ta thÊy dßng ®iÖn ®iÖn dung lµm gi¶m gãc
lÖch pha cña dßng ®iÖn trong c¸c pha vµ do ®ã lµm t¨ng hÖ sè c«ng suÊt cos .
b. Khi cã mét pha ch¹m ®Êt ( vÝ dô: pha C ).
§iÖn ¸p cña pha C ®èi víi ®Êt U = 0, cã thÓ coi nh t¹i chç ch¹m ®Êt ®îc ®Æt thªm
®iÖn ¸p thø tù kh«ng b»ng -UC . §iÖn ¸p míi cña c¸c pha ®èi víi ®Êt sÏ lµ:
,
= , B = , = =0
VÒ trÞ sè: = vµ =

A'
A
Phô UA
U'A
t¶i -IC
C B I'CB
-U 0
I'CC I'CB I'CA ICA
0 -U'B B'

UC UB
M¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh kh«ng nèi ®Êt tr­êng hîp ch¹m ®Êt pha C hoµn
toµn
Thật vậy:
Từ đồ thị véc tơ tơ ta thấy: góc OUA A’ =1200 . Từ đỉnh UA ta hạ đường vuông góc
UAH xuống cạnh 0A’, cắt canh OA’ tại H. Xét tam giác vuông OUAH, ta thấy cạnh
OH=OUA.sin của góc OUAH (600), ta có: Sin 600= .

Vậy ta có: OH = OUA. Cạnh OA = OUA. = OUA

Nh vËy ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt cña pha bÞ ch¹m ®Êt b»ng kh«ng cßn cña hai pha kia
t¨ng lªn lÇn (b»ng ®iÖn ¸p d©y). Do ®ã dßng ®iÖn ®iÖn dung cña pha bÞ ch¹m ®Êt
b»ng kh«ng, cßn hai pha kia t¨ng lªn lÇn so víi khi b×nh thêng:
ICC = 0 , ICA = IC0 , ICB= IC0

Quy íc chiÒu dßng ®iÖn ®i tõ d©y dÉn vµo ®Êt tÝnh ®îc dßng ®iÖn ®iÖn
dung ch¹y trong ®Êt ( còng lµ dßng ®iÖn ®iÖn dung ch¹y trong pha bÞ ch¹m ®Êt ).
(

11
 VÒ trÞ sè dßng ®iÖn ®iÖn dung IC ch¹y trong pha bÞ ch¹m ®Êt t¨ng gÊp 3 lÇn
dßng ®iÖn dung lóc b×nh thêng:
IC = ICA = 3ICO = 3Up . .C
Dßng ®iÖn dung IC cã thÓ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc kinh nghiÖm:
- §èi víi ®êng d©y trªn kh«ng: IC

- §èi víi ®êng d©y c¸p: IC

Trong ®ã:
- U: ®iÖn ¸p d©y cña thiÕt bÞ (kV)
- L: ChiÒu dµi tæng cña c¸c ®êng d©y cã nèi ®iÖn víi nhau (km).
- Tõ ®å thÞ vÐc t¬ ta thÊy tríc vµ sau khi ch¹m ®Êt mét pha c¸c ®iÖn ¸p d©y kh«ng
thay ®æi:
= - =
= - =
= - =
Sau khi ch¹m ®Êt ®iÖn ¸p cña ®iÓm trung tÝnh ®èi víi ®Êt (còng lµ ®èi
víi ®iÓm C ) t¨ng lªn b»ng ®iÖn ¸p pha.
Tãm l¹i: khi ch¹m ®Êt trùc tiÕp mét pha, m¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh c¸ch
®iÖn cã nh÷ng thay ®æi sau:
- §iÖn ¸p ®èi víi ®Êt cña pha bÞ ch¹m ®Êt b»ng kh«ng, ®iÖn ¸p cña hai pha
kh«ng bÞ ch¹m ®Êt t¨ng lªn b»ng ®iÖn ¸p d©y.

- Dßng ®iÖn ®iÖn dung trong pha bÞ ch¹m ®Êt t¨ng lªn gÊp 3 lÇn, dßng ®iÖn
®iÖn dung hai pha kh«ng bÞ ch¹m ®Êt t¨ng lªn lÇn so víi dßng ®iÖn ®iÖn dung lóc
b×nh thêng.
- §iÖn ¸p d©y kh«ng thay ®æi.
- §iÖn ¸p cña ®iÓm trang tÝnh ®èi víi ®Êt t¨ng tõ 0 ®Õn ®iÖn ¸p pha.

- Dßng ®iÖn ®iÖn dung trong pha bÞ ch¹m ®Êt t¨ng lªn gÊp 3 lÇn, dßng ®iÖn
®iÖn dung hai pha kh«ng bÞ ch¹m ®Êt t¨ng lªn lÇn so víi dßng ®iÖn ®iÖn dung lóc
b×nh thêng.
Thật vậy: từ công thức
- §èi víi ®êng d©y trªn kh«ng: IC

- §èi víi ®êng d©y c¸p: IC

Khi chạm đất điện áp của pha không chạm đất tăng lên lần. Thay vào công
thức trên ta thấy dòng IC tăng lên lần so với dòng điện dung lúc bình thường
Tuy vËy dßng ®iÖn ®iÖn dung trong pha bÞ ch¹m ®Êt còng nh dßng ®iÖn ®iÖn
dung cña hai pha kh«ng bÞ ch¹m ®Êt nhá h¬n nhiÒu so víi dßng ®iÖn phô t¶i.
Do vËy cho phÐp m¹ng ®iÖn 3 pha cã ®iÓm trung tÝnh c¸ch ®iÖn vËn hµnh trong
mét thêi gian ng¾n. M¹ng ®iÖn kh«ng ®îc phÐp lµm viÖc l©u dµi khi ch¹m ®Êt mét pha, lµ
do:

12
 §iÖn ¸p cña c¸c pha kh«ng h háng t¨ng lªn lÇn cã thÓ nh÷ng chç c¸ch ®iÖn yÕu
bÞ chäc thñng, g©y ng¾n m¹ch gi÷a c¸c pha. Còng v× lý do nµy mµ c¸ch ®iÖn cña m¹ng vµ c¸c
thiÕt bÞ ®Æt trong m¹ng ph¶i thiÕt kÕ chÞu ®îc ®iÖn ¸p d©y, lµm cho gi¸ thµnh thiÕt bÞ
®iÖn t¨ng lªn.
Dßng ®iÖn ®iÖn dung sÏ ph¸t sinh hå quang cã thÓ ®èt ch¸y c¸ch ®iÖn t¹i chç ch¹m
®Êt vµ g©y ng¾n m¹ch gi÷a c¸c pha. Víi trÞ sè nhÊt ®Þnh cña dßng ®iÖn ®iÖn dung cã
thÓ g©y ch¸y lËp loÌ, g©y qu¸ ®iÖn ¸p b»ng 2 3 lÇn ®iÖn ¸p pha. C¸ch ®iÖn cña c¸c pha
kh«ng h háng dÔ chäc thñng, dÉn ®Õn ng¾n m¹ch gi÷a c¸c pha. V× vËy trong m¹ng ®iÖn cÇn
®Æt thiÕt bÞ kiÓm tra c¸ch ®iÖn ph¸t hiÖn mét pha ch¹m ®Êt ®Ó kÞp thêi söa ch÷a.
CÇn chó ý r»ng nÕu ch¹m ®Êt mét pha qua tæng trë trung gian th× ®iÖn ¸p ®èi víi
®Êt cña pha bÞ ch¹m ®Êt lín h¬n kh«ng, nhng nhá h¬n ®iÖn ¸p pha, cßn cña hai pha kia t¨ng
lín h¬n ®iÖn ¸p pha nhng cha b»ng ®iÖn ¸p d©y vµ cña ®iÓm trung tÝnh lín h¬n kh«ng nhng
cha b»ng ®iÖn ¸p pha.
2- T×nh tr¹ng lµm viÖc cña m¹ng ®iÖn ba pha nèi ®Êt qua cuén dËp hå quang:
Trong c¸c m¹ng ®iÖn, ®iÖn ¸p ®Õn 35 kV khi dßng ®iÖn ®iÖn dung vît qu¸ trÞ sè
cho phÐp th× ph¶i nèi ®Êt ®iÓm trung tÝnh qua cuén dËp hå quang ®Ó gi¶m dßng ®iÖn
®iÖn dung t¹i chç ch¹m ®Êt xuèng.
Cuén dËp hå quang lµ mét cuén d©y ®iÖn c¶m lâi thÐp, ®îc ®Æt trong trong thïng
cã chøa ®Çy dÇu m¸y biÕn ¸p, cuén dËp hå quang cã ®iÖn kh¸ng rÊt lín, ®iÖn trë kh«ng ®¸ng
kÓ. §iÖn kh¸ng cña cuén dËp hå quang cã thÓ thay ®æi ®îc b»ng c¸ch thay ®æi khe hë cña lâi
thÐp hoÆc thay ®æi sè vßng d©y. Trong ®iÒu kiÖn lµm viÖc b×nh thêng dßng ®iÖn qua
cuén dËp hå quang b»ng kh«ng v× ®iÖn ¸p ®Æt vµo nã (®iÖn ¸p cña ®iÓm trung tÝnh) coi
nh b»ng kh«ng.
Khi ch¹m ®Êt trùc tiÕp mét pha, vÝ dô pha C, cuén dËp hå quang ®îc ®Æt vµo ®iÖn
¸p UC , trong cuén dËp hå quang cã dßng ®iÖn I L chËm sau ®iÖn ¸p UC mét gãc 900 ch¹y qua.
Qua chç ch¹m ®Êt dßng ®iÖn ®iÖn dung ch¹m ®Êt I C vµ dßng ®iÖn IL lÖch pha nhau mét gãc
1800 sÏ bï trõ lÉn nhau IL =IC vµ qua chç ch¹m ®Êt kh«ng cã dßng ®iÖn, kh«ng ph¸t sinh hå
quang lo¹i trõ ®îc hËu qu¶ xÊu do hå quang g©y nªn. Trong thùc tÕ vËn hµnh, khi c¾t bít ®êng
d©y th× dßng ®iÖn ®iÖn dung gi¶m.
§Ó ®¶m b¶o dßng ®iÖn I=IL -IC t¹i chç ch¹m ®Êt lu«n lu«n ®ñ lín ®Ó cho b¶o vÖ
b¸o tÝn hiÖu ch¹m ®Êt mét pha lµm viÖc ®îc, ngêi ta thêng bï thõa IL>IC .
M¹ng ®iÖn cã ®iÓm trung tÝnh nèi ®Êt qua cuén dËp hå quang còng ®îc thiÕt kÕ víi
c¸ch ®iÖn chÞu ®îc ®iÖn ¸p d©y, v× khi ch¹m ®Êt mét pha, ®iÖn ¸p cña hai pha cßn l¹i ®èi
víi ®Êt còng cã thÓ t¨ng lªn ®Õn ®iÖn ¸p d©y.
C¸c m¹ng ba pha trunng tÝnh c¸ch ®iÖn hoÆc trung tÝnh nèi ®Êt qua cuén dËp
hå quang ®îc gäi lµ c¸c m¹ng cã dßng ®iÖn ch¹m ®Êt bÐ vµ cÇn ®Æt thiÕt bÞ kiÓm tra
t×nh tr¹ng c¸ch ®iÖn.

A
Phô UC
t¶i
C B
I'CC I'CB I'CA IC IL
IL

M¹ng ®iÖn 3 pha trung tÝnh nèi qua cuén dËp hå quang

13
 3- T×nh tr¹ng lµm viÖc cña m¹ng ®iÖn ba pha trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt.
§èi víi m¹ng ®iÖn 3 pha cã cÊp ®iÖn ¸p 110 kV trung tÝnh ®îc nèi ®Êt trùc tiÕp.
Khi ch¹m ®Êt mét pha trong m¹ng nµy b¶o vÖ r¬ le sÏ t¸c ®éng c¾t m¸y c¾t, lo¹i trõ phÇn tö h
háng ra khái m¹ng ®iÖn.
KhuyÕt ®iÓm cña m¹ng cã ®iÓm trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt lµ:
- Khi ch¹m ®Êt mét pha, dßng ®iÖn ch¹m ®Êt I (1) N cã thÓ qóa lín. §Ó gi¶m bít trÞ sè
cña dßng ®iÖn I(1) N thêng chØ nèi ®Êt ®iÓm trung tÝnh cña mét sè m¸y biÕn ¸p trong m¹ng,
hoÆc nèi ®Êt ®iÓm trung tÝnh qua kh¸ng ®iÖn mét pha.
- TÝnh ®¶m b¶o cung cÊp ®iÖn kÐm, v× khi ch¹m ®Êt mét pha, b¶o vÖ r¬ le t¸c
®éng c¾t m¸y c¾t, toµn bé phÇn h háng bÞ t¸ch rêi khái m¹ng. §Ó kh¾c phôc khuyÕt ®iÓm
nµy, hiÖn nay trong c¸c m¹ng cã trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt thêng ®Æt thiÕt bÞ tù ®éng
®ãng l¹i nguån ®iÖn (T§L), sau khi c¾t ng¾n m¹ch mét pha ch¹m ®Êt, nÕu ch¹m ®Êt chØ lµ
tho¸ng qua, ®êng d©y ®ãng trë l¹i thµnh c«ng sÏ phôc håi sù cung cÊp ®iÖn b×nh thêng. Trong
trêng hîp ngîc l¹i ®êng d©y sÏ bÞ c¾t lÇn thø hai.
¦u ®iÓm c¬ b¶n vÒ mÆt kinh tÕ cña m¹ng ®iÖn trung tÝnh trùc tiÕp nèi ®Êt lµ gi¶m
®îc møc c¸ch ®iÖn cña thiÕt bÞ ®iÖn ®Õn ®iÖn ¸p pha, do ®iÖn ¸p ®èi víi ®Êt cña d©y dÉn
trong bÊt kú chÕ ®é lµm viÖc nµo còng kh«ng vît qu¸ trÞ sè ®iÖn ¸p pha.
C¸c m¹ng ®iÖn trung tÝnh nèi ®Êt trùc tiÕp ®îc gäi lµ m¹ng diÖn cã dßng ®iÖn
ch¹m ®Êt lín.
Trong m¹ng ®iÖn 3 pha 4 d©y 380/220 V vµ 220/127 V ®iÓm trung tÝnh còng trùc
tiÕp nèi ®Êt, lý do:
- §¶m b¶o an toµn cho con ngêi, c¸c m¹ng nµy lµ c¸c m¹ng ®iÖn sinh ho¹t, x¸c suÊt ng-
êi ch¹m vµo c¸c phÇn mang ®iÖn t¬ng ®èi lín.
- Cã thÓ xö dông ®îc hai cÊp ®iÖn ¸p ®ã lµ ®iÖn ¸p pha vµ ®iÖn ¸p d©y.

14
 **************************************************
KhÝ cô ®iÖn
C©u 7: Nªu nhiÖm vô, ph©n lo¹i m¸y c¾t ®iÖn, tr×nh bµy vÒ m¸y c¾t ®iÖn
dÇu?
1. NhiÖm vô vµ ph©n lo¹i m¸y c¾t.
M¸y c¾t dïng ®Ó ®ãng vµ c¾t c¸c m¹ch ®iÖn cã ®iÖn ¸p U > 1000V khi
cã phô t¶i vµ tù ®éng c¾t khi xÈy ra ng¾n m¹ch.
C¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi m¸y c¾t ®iÖn lµ:
- Cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng c¾t, thêi gian ng¾n.
- Khi ®ãng, c¾t kh«ng ®îc g©y næ, ch¸y.
- KÝch thíc vµ träng lîng nhá, gi¸ thµnh h¹.
- Cã thÓ ®ãng vµ c¾t mét sè lÇn nhÊt ®Þnh míi ®îc ®a ra söa ch÷a.
Theo ph¬ng ph¸p dËp hå quang vµ biÖn ph¸p c¸ch ®iÖn c¸c m¸y c¾t ®iÖn ®îc ph©n
ra c¸c loai sau:
a- M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu trong ®ã dÇu võa dïng ®Ó c¸ch ®iÖn, võa sinh khÝ ®Ó
dËp hå quang.
b- M¸y c¾t Ýt dÇu trong ®ã dÇu chØ ®Ó sinh khÝ dËp t¾t hå quang, c¸ch ®iÖn gi÷a
c¸c bé phËn lµ vËt liÖu c¸ch ®iÖn r¾n.
c- M¸y c¾t ®iÖn kh«ng khÝ dËp t¾t hå quang b»ng kh«ng khÝ nÐn, c¸ch ®iÖn gi÷a
c¸c bé phËn còng lµ c¸ch ®iÖn r¾n.
d- M¸y c¾t ®iÖn khÝ cã m«i trêng dËp t¾t hå quang b»ng chÊt khÝ cã ®é bÒn cao vµ
kh¶ n¨ng dËp t¾t hå quang lín.
e- M¸y c¾t ®iÖn tõ dËp t¾t hå quang trong khe hë hÑp lµm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn
r¾n. Hå quang ®îc kÐo vµo khe hë b»ng lùc ®iÖn tõ.
g- M¸y c¾t ®iÖn ch©n kh«ng dËp t¾t hå quang trong m«i trêng ch©n kh«ng.
2- M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu.
M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu ®îc chÕ t¹o víi Ýt nhÊt lµ hai chç c¾t trªn mét pha. DÇu
võa lµm nhiÖm vô dËp t¾t hå quang, võa lµm nhiÖm vô c¸ch ®iÖn.
1) CÊu t¹o :
1- Sø xuyªn 5- N¾p thïng
2- Thïng dÇu 6- Trôc truyÒn ®éng
3- TiÕp ®iÓm cè ®Þnh 7- Buång dËp hå quang
4- TiÕp ®iÓm ®éng 8- BiÕn dßng ®iÖn
a- M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu kh«ng cã buång dËp hå quang.

15
 MÆt trong thïng dÇu ®îc lãt mét líp c¸t t«ng hay gç c¸ch ®iÖn ®Ó ng¨n ngõa hå
quang tõ chç c¾t lan ra vá.
Trong m¸y c¾t ®iÖn, ®iÖn ¸p U 10 kV c¶ ba pha ®Æt trong mét thïng dÇu vu«ng
hay trßn cßn c¸c tÊm ng¨n gi÷a c¸c pha ®Ó tr¸nh hå quang cña c¸c pha nèi l¹i víi nhau g©y nªn
ng¾n m¹ch gi÷a c¸c pha. N¾p thïng thêng lµm b»ng gang. C¸c sø xuyªn qua n¾p ®îc ®Æt
nghiªng ®Ó t¨ng kho¶ng c¸ch trong kh«ng khÝ gi÷a c¸c pha.
Khi c¸c bé phËn truyÒn ®éng lµm trôc 6 h¹ xuèng, ®Çu tiÕp xóc ®éng 4 t¸ch khái
®Çu tiÕp xóc cè ®Þnh 3 vµ hå quang h×nh thµnh gi÷a c¸c ®Çu tiÕp xóc hå quang ® îc dËp t¾t
tù nhiªn trong dÇu. ¸p suÊt trong bäc khÝ cña m¸y c¾t nµy vµo kho¶ng 5 10 at. Díi n¾p
thïng dÇu cÇn cã mét thÓ tÝch kh«ng khÝ ®Öm kho¶ng 20 30% thÓ tÝch cña thïng ®Ó
tr¸nh nguy c¬ thïng bÞ vì do ¸p suÊt cao khi c¾t.
M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu kh«ng cã buång dËp hå quang cã thêi gian c¾t kÐo dµi vµ
thêi gian c¾t h¹n chÕ. MÆt kh¸c khi lµm viÖc cã thÓ g©y næ ch¸y, kÝch thíc cång kÒnh,
nÆng nÒ. M¸y c¾t ®iÖn lo¹i nµy thêng ®îc chÕ t¹o víi ®iÖn ¸p U 10 kV.
5
1
8
2

3
7

4
b- M¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu cã buång d©p hå quang.
Hinh 1 Hinh 2
Trong c¸c m¸y c¾t ®iÖn nµy mçi pha ®îc ®Æt trong mét thïng dÇu riªng vµ thêng trªn
mçi mét pha cã tõ hai chç c¾t trë lªn. Buång dËp hå quang b»ng thÓ r¾n treo ë ®Çu d íi cña sø
xuyªn. Trong sø xuyªn díi n¾p thïng dÇu cña c¸c m¸y c¾t ®iÖn nµy cã biÕn dßng ®iÖn ®Æt
s½n.
§Æc ®iÓm chung cña m¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu cã buång dËp t¾t hå quang lµ hå
quang trong buång chØ ch¸y trong mét kh«ng gian h¹n chÕ, thÓ tÝch bäc khÝ nhá vµ hå quang
®îc ch¸y gÇn dÇu h¬n. V× vËy tèc ®é bèc h¬i vµ ph©n tÝch thµnh khÝ cña dÇu t¨ng lªn, ¸p
xuÊt trong bäc khÝ cã thÓ tÝch nhá cã thÓ ®¹t tíi 40 50 at vµ cao h¬n, c¸c buång khÝ
t¹o thµnh thæi däc hoÆc thæi ngang vµo hå quang vµ t¹o nªn chuyÓn ®éng hçn lo¹n, t¨ng
kh¶ n¨ng khö ion ë chç c¾t. Nhê vËy thêi gian c¾t gi¶m ®i vµ kh¶ n¨ng c¾t nhanh lªn.
3- M¸y c¾t ®iÖn Ýt dÇu.
Trong c¸c m¸y c¾t ®iÖn Ýt dÇu, dÇu chØ lµm nhiÖm vô dËp t¾t hå quang nªn khèi l -
îng dÇu rÊt Ýt so víi trong m¸y c¾t nhiÒu dÇu.
VÝ dô: trong m¸y c¾t ®iÖn nhiÒu dÇu ®iÖn ¸p 10kV khèi lîng dÇu lµ 250 kg, cßng
trong m¸y c¾t ®iÖn Ýt dÇu cïng tham sè chØ cã 10kg dÇu.
C¸ch ®iÖn trong m¸y c¾t ®iÖn lµ sø, ba kª lÝt vµ c¸c vËt liÖu c¸ch ®iÖn kh¸c.
TÊt c¶ c¸c m¸y ®iÖn Ýt dÇu ®Òu cã buång dËp hå quang vµ thêng lµ thæi ngang. Mçi
pha cã mét hoÆc hai thïng dÇu, mçi thïng dÇu cã mét buång dËp hå quang. Tuú theo ®iÖn ¸p
®Þnh møc cña m¸y c¾t ®iÖn mçi pha cã mét hay nhiÒu chç c¾t.
V× cã Ýt dÇu nªn c¸c m¸y c¾t ®iÖn cã cÊu t¹o thêng rÊt ch¾c ch¾n vµ an toµn cao
vÒ næ vµ ch¸y.

**********************************************

16
 C©u 8: Nªu c«ng dông cña m¸y c¾t, ¸p t« m¸t, c«ng t¾c t¬, khëi ®éng tõ , cÇu
ch×, dao c¸ch ly?
1- M¸y c¾t ®iÖn dïng ®Ó ®ãng c¾t c¸c m¹ch ®iÖn ®iÖn ¸p U>1000V khi cã phô t¶i
vµ tù ®éng c¾t khi x¶y ra ng¾n m¹ch.
2- ¸p t« m¸t ®îc dïng trong c¸c m¹ch ®iÖn xoay chiÒu U 380V vµ ®iÖn ¸p mét chiÒu
cao h¬n. Ngoµi viÖc ®ãng c¾t c¸c m¹ch ®iÖn lóc b×nh thêng ¸p t« m¸t cßn cã c¸c bé phËn tù
®éng c¾t khi qu¸ t¶i, ng¾n m¹ch vµ ®«i khi lóc ®iÖn ¸p thÊp.
3- C«ng t¾c t¬ dïng ®Ó ®ãng vµ c¾t c¸c ®éng c¬ ®iÖn hoÆc c¸c m¹ch ®iÖn kh¸c
trong c¸c trang thiÕt bÞ ®iÖn xoay chiÒu vµ mét chiÒu ®iÖn ¸p ®Õn 1000V. Kh¸c víi ¸p t«
m¸t c«ng t¾c t¬ kh«ng cã t¸c dông b¶o vÖ chèng c¸c t×nh tr¹ng lµm viÖc kh«ng b×nh th -
êng trong c¸c m¹ch ®iÖn ( nh ng¾n m¹ch, qu¸ t¶i ... ) mµ chØ thùc hiÖn riªng nhiÖm vô
®ãng vµ c¾t.
4- Khëi ®éng tõ dïng ®Ó ®iÒu khiÓn cã kho¶ng c¸ch c¸c ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång
bé r« to lång sãc nèi trùc tiÕp vµo ®iÖn ¸p cña m¹ng.
5- CÇu ch× dïng ®Ó b¶o vÖ c¸c m¹ch ®iÖn xoay chiÒu vµ mét chiÒu khi cã ng¾n
m¹ch vµ qu¸ t¶i.
6- Dao c¸ch ly cã c«ng dông chñ yÕu lµ t¹o nªn mét kho¶ng hë tr«ng thÊy ®îc gi÷a c¸c
bé phËn ®· ®îc c¾t ®iÖn vµ bé phËn ®ang mang ®iÖn ®Ó ®¶m b¶o an toµn cho ngêi söa
ch÷a thiÕt bÞ ®iÖn. Nhê cã dao c¸ch ly mµ khi söa ch÷a mét thiÕt bÞ ®iÖn nµy kh«ng ph¶i
ngõng thiÕt bÞ ®iÖn bªn c¹nh.
Dao c¸ch ly kh«ng cã buång dËp hå quang nªn chñ yÕu ®Ó dïng ®ãng vµ c¾t khi
kh«ng cã dßng ®iÖn ( khi m¸y c¾t ®iÖn ë kÒ nã ®· c¾t ).

****************************************************
C©u 9: Nªu t¸c dông cña nèi ®Êt trong hÖ thèng ®iÖn?
T¸c dông cña nèi ®Êt lµ ®Ó t¶n dßng ®iÖn vµ gi÷ møc ®iÖn thÕ thÊp trªn c¸c vËt ®îc
nèi ®Êt. Trong hÖ thèng ®iÖn cã 3 lo¹i nèi ®Êt kh¸c nhau:
Nèi ®Êt lµm viÖc: nhiÖm vô cña lo¹i nèi ®Êt nµy lµ ®¶m b¶o sù lµm viÖc b×nh thêng
cña thiÕt bÞ hoÆc cña mét sè bé phËn cña thiÕt bÞ theo chÕ ®é lµm viÖc ®· ® îc quy ®Þnh
s½n. Lo¹i nèi ®Êt nµy gåm cã nèi ®Êt ®iÓm trung tÝnh m¸y biÕn ¸p trong hÖ thèng cã ®iÓm
trung tÝnh nèi ®Êt, nèi ®Êt cña m¸y biÕn ¸p ®o lêng vµ cña kh¸ng ®iÖn dïng trong bï ngang
trªn c¸c ®êng d©y t¶i ®iÖn ®i xa.
Nèi ®Êt an toµn (b¶o vÖ): cã nhiÖm vô ®¶m b¶o an toµn cho ngêi khi c¸ch ®iÖn bÞ h
háng. Thùc hiÖn nèi ®Êt an toµn b»ng c¸ch ®em nèi ®Êt mäi bé phËn kim lo¹i b×nh th êng
kh«ng mang ®iÖn (vá m¸y, thïng m¸y biÕn ¸p, m¸y c¾t ®iÖn, c¸c gi¸ ®ì kim lo¹i, ch©n sø ...)
khi c¸ch ®iÖn bÞ h háng, trªn c¸c bé phËn nµy sÏ cã xuÊt hiÖn ®iÖn thÕ, nhng do ®· ®îc nèi
®Êt nªn gi÷ ®îc møc ®iÖn thÕ thÊp ... do ®ã ®¶m b¶o an toµn cho ngêi khi tiÕp xóc víi chóng.
Nèi ®Êt chèng sÐt: nèi ®Êt chèng sÐt nh»m t¶n dßng ®iÖn sÐt trong ®Êt (khi cã sÐt
®¸nh vµo cét thu sÐt hoÆc trªn ®ên d©y) ®Ó gi÷ cho ®iÖn thÕ t¹i mäi ®iÓm trªn th©n cét
kh«ng qu¸ lín ... do ®ã h¹n chÕ ®îc c¸c phãng ®iÖn ngîc tíi c«ng tr×nh cÇn b¶o vÖ.

17
 ***********************************************
Tæn thÊt c«ng suÊt, diÖn n¨ng, ®iÖn ¸p
C©u 14: Nªu c¸ch tÝnh tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y cña m¹ng ®iÖn vµ tæn
thÊt trªn ®êng d©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu?
I- C¸ch tÝnh tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y cña m¹ng ®iÖn.
1- §êng d©y cã mét phô t¶i.
Tæn thÊt c«ng suÊt t¸c dông trªn ®êng d©y dÉn ®iÖn xoay chiÒu 3 pha, ®îc x¸c ®Þnh
theo c«ng thøc sau:
p = 3I2 R =
Trong ®ã:- I lµ dßng ®iÖn toµn phÇn trªn ®êng d©y.
- Ia , I R lµ dßng ®iÖn t¸c dông vµ dßng ®iÖn ph¶n kh¸ng trªn ®êng d©y.
- R lµ ®iÖn trë cña d©y dÉn.
BiÕt r»ng c«ng suÊt cña c¶ 3 pha lµ:
S= UI
Tổn thất công suất tác dụng của 3 pha được tính bằng biểu thức:
(1)
Công suất 3 pha được tính bằng biểu thức:

18
 S= UI
Thay giá trị của I vào biểu thức (1) ta có:

Hoặc: Ta nhân cả tử số và mẫu số biểu thức (1) với U2 ta có:

Tæn thÊt c«ng suÊt ph¶n kh¸ng trªn ®êng d©y ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:

T¬ng tù ta cã:

(2)
Chó ý: vµ lµ cña c¶ 3 pha, U lµ ®iÖn ¸p d©y. NÕu P lµ MW. Q lµ MVAr, U
lµ kV, R vµ X lµ  th× tÝnh ®îc lµ MW vµ lµ MVAr.
Khi tÝnh to¸n theo c«ng thøc 1 vµ 2, c«ng suÊt vµ ®iÖn ¸p ph¶i lÊy t¹i cïng mét ®iÓm
trªn ®êng d©y.
VÝ du: nÕu cèng suÊt lÊy t¹i ®iÓm cuèi cña ®êng d©y th× ®iÖn ¸p U còng lÊy ë
®iÓm cuèi ®ã.
Khi thiÕt kÕ m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng vµ thiÕt kÕ s¬ bé m¹ng ®iÖn khu vùc, víi møc
chÝnh x¸c ®ñ dïng trong tÝnh to¸n kü thuËt, tæn thÊt c«ng suÊt ®îc x¸c ®Þnh theo ®iÖn ¸p
®Þnh møc cña m¹ng ®iÖn. khi tÝnh to¸n chÝnh x¸c, dïng ®iÖn ¸p thùc t¹i c¸c ®iÓm t¬ng øng
cña m¹ng ®iÖn.
2- Trêng hîp ®êng d©y cã tõ hai phô t¶i trë lªn.
GØa thiÕt xÐt ®êng d©y cã hai phô t¶i t¹i b vµ c (h×nh díi), ta cÇn tÝnh to¸n toµn bé
tæn thÊt c«ng suÊt trªn đêng d©y ®ã.
Tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®o¹n ®êng d©y 2 lµ:

vµ
VËy:

C«ng suÊt S ë ®Çu ®o¹n ®êng d©y 2 b»ng:

=
a UA ΔS2
A
S1 Ub b Uc c
1 A 2
Sb=pb-jqb Sc=pc-jqb

UA S r1+jx1 S r2+jx2 S
b S c
1 A 2
Sb=Pb-jQb Sc=Pc-jQb

§­êng d©y cña m¹ng ®iÖn cã 2 phô t¶i

19
 C«ng suÊt t¹i ®iÓm cuèi ®êng d©y 1 lµ:

Tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y cña ®o¹n 1 lµ:

vµ

Tæng sè tæn thÊt c«ng suÊt däc ®êng d©y tõ A ®Õn c

Trong tÝnh to¸n nÕu kh«ng ®ßi hái møc chÝnh x¸c cao, th× tæn thÊt c«ng suÊt cã thÓ
tÝnh theo ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña m¹ng nghÜa lµ coi Ub =UC =U®m
Ngoµi ra trong m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng, khi tÝnh tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y cã
thÓ coi lóc ®ã:

3- M¹ch ®iÖn xoay chiÒu 2 d©y vµ ®iÖn mét chiÒu.

TÝnh tæn thÊt c«ng suÊt t¬ng tù nh trªn.

vµ
Trong ®ã U lµ ®iÖn ¸p gi÷a c¸c d©y (trêng hîp mét d©y lµ d©y pha vµ mét d©y trung
tÝnh th× ®iÖn ¸p gi÷a hai d©y lµ ®iÖn ¸p pha. Trêng hîp hai d©y lµ d©y pha th× ®iÖn ¸p
gi÷a hai d©y lµ điện áp d©y) r, x lµ cña 1 pha
II- tæn thÊt c«ng suÊt trªn ®êng d©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu
§ã lµ trêng hîp c¸c m¹ng ®iÖn ph©n phèi ®iÖn trong thµnh phè, cø mçi qu·ng ng¾n l¹i
cã mét phô t¶i gÇn b»ng nhau, cã thÓ coi lµ phô t¶i ph©n bè ®Òu ®Æn. Mét c¸ch gÇn ®óng, ta
cã thÓ coi nh lµ dßng ®iÖn biÕn thiªn theo ®êng th¼ng däc theo d©y dÉn.
LÊy vi ph©n 1 chiÒu dµi dl t¹i ®iÓm B, øng t¹i ®ã cã mét dßng ®iÖn IB vµ IB = .
Tæn thÊt trong mét vi ph©n dl lµ:
.
Gäi r0 lµ ®iÖn trë cña mét ®¬n vÞ chiÒu dµi d©y dÉn th×
A dx

I A C

I
0 B
l l
L
§­êng d©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu vµ ®å thÞ biÕn
thiªn cña dßng ®iÖn däc theo ®­êng d©y
dr=r0 dl
LÊy vi ph©n 1 chiÒu dµi dl t¹i ®iÓm B, øng t¹i ®ã cã mét dßng ®iÖn IB vµ IB = .
Tæn thÊt trong mét vi ph©n dl lµ:
20
 .
Gäi r0 lµ ®iÖn trë cña mét ®¬n vÞ chiÒu dµi d©y dÉn th×
dr=r0 dl
VËy:

Toµn bé tæn thÊt c«ng suÊt däc ®êng d©y tõ A tíi C lµ:

So s¸nh ta thÊy: tæn thÊt c«ng suÊt däc ®êng d©y khi cïng phô t¶i lµ I nhng tËp trung
cuèi ®êng d©y lµ :
tËp chung =3RI2
VËy
tËp chung =3 ph©n bè ®Òu

*****************************************************
C©u 15: Nªu c¸ch tÝnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng trªn ®êng d©y:
Trong thêi gian t nÕu phô t¶i cña m¹ng ®iÖn kh«ng thay ®æi th× tæn thÊt ®iÖn n¨ng
sÏ b»ng:

Nhng thùc tÕ phô t¶i cña ®êng d©y cña m¹ng ®iÖn lu«n lu«n thay ®æi theo thêi gian
(biÕn thiªn theo ®å thÞ phô t¶i cña c¸c hé tiªu thô, theo t×nh tr¹ng lµm viÖc cña c¸c nhµ m¸y
®iÖn), v× vËy ph¶i dïng ph¬ng ph¸p tÝch ph©n ®Ó tÝnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng :

Th«ng thêng lµ mét hµm sè phøc t¹p cña thêi gian t rÊt khã tÝch ph©n tÝch. VËy
ngêi ta dïng hai ph¬ng ph¸p sau:
- Ph¬ng ph¸p dßng ®iÖn ®¼ng trÞ.
- Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng theo thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt.
Sau ®©y sÏ tr×nh bµy kü ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng theo thêi gian tæn
thÊt c«ng suÊt lín nhÊt lµ ph¬ng ph¸p thùc tÕ rÊt hay dïng.
Khi thiÕt kÕ m¹ng ®iÖn viÖc tÝnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng theo ph¬ng ph¸p dßng ®iÖn
®¼ng trÞ trong nhiÒu trêng hîp kh«ng lµm ®îc v× kh«ng cã ®å thÞ phô t¶i t¬ng øng.
Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng theo thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt,
cho phÐp ta x¸c ®Þnh ®îc tæn thÊt ®iÖn n¨ng nÕu ta biÕt ®îc:
Thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt vµ phô t¶i cùc ®¹i Pmax .
§Ó biÓu thÞ ®îc néi dung ph¬ng ph¸p nµy ta cÇn n¾m ®îc ®Þnh nghÜa cña vµ mét
sè vÊn ®Ò liªn quan.
a- Thêi gian sö dông c«ng suÊt lín nhÊt, ký hiÖu lµ Tmax .
Thêi gian sö dông c«ng suÊt lín nhÊt lµ thêi gian mµ trong ®ã tÊt c¶ c¸c hé dïng ®iÖn
®Òu sö dông c«ng suÊt lín nhÊt Pmax th× n¨ng lîng ®iÖn chuyªn chë trong m¹ng ®iÖn sÏ võa
®óng b»ng n¨ng lîng ®iÖn thùc tÕ ®îc chuyªn chë trong m¹ng ®iÖn sau thêi gian vËn hµnh t, t
ë ®©y th«ng thêng tÝnh lµ 1 n¨m tøc lµ 8760 giê.
Nh÷ng hé dïng ®iÖn thuéc cïng mét lo¹i ®Òu cã T max t¬ng tù nh nhau. Tmax cµng cao
chøng tá kü thuËt dïng ®iÖn cµng cao.
Dùa theo kinh nghiÖm vËn hµnh cña Liªn X«, Tmax cña mét sè c¸c hé dïng ®iÖn nh sau:
Lo¹i hé dïng ®iÖn Tmaxgiê/n¨m
Phô t¶i sinh ho¹t cña thµnh phè vµ khu c«ng nh©n 2000-3000
C¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp lµm viÖc theo: 1 ca 1500-2200
C¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp lµm viÖc theo: 2 ca 3000-4500
C¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp lµm viÖc theo: 3 ca 5000-7000
21
 b- Thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt.
Thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt, ký hiÖu lµ (gäi t¾t lµ thêi gian tæn thÊt).
Thêi gian tæn thÊt c«ng suÊt lín nhÊt lµ thêi gian mµ trong ®ã nÕu m¹ng ®iÖn liªn tôc
chuyªn chë c«ng suÊt lín nhÊt Pmax ( hay Imax ) th× xÏ g©y mét tæn thÊt ®iÖn n¨ng trong m¹ng
®Þªn võa b»ng tæn thÊt ®iÖn n¨ng trªn thùc tÕ cña m¹ng ®iÖn sau 1 n¨m vËn hµnh.
Tõ ®Þnh nghÜa ta cã thÓ biÓu diÔn theo biÓu thøc to¸n häc:

Trong biÓu thøc trªn trÞ sè I max vµ R dÔ dµng t×m ®îc, b©y giê chØ cÇn xÐt c¸ch x¸c
®Þnh lµ cã thÓ tÝnh ®îc .
Ta biÕt Tmax vµ max cã quan hÖ víi nhau.
§Ó vÏ ®êng cong quan hÖ ®ã ta tiÕn hµnh nh sau:
- Thu thËp mét sè c¸c ®êng cong phô t¶i cña c¸c hé dïng ®iÖn kh¸c nhau, nghiªn cøu
c¸c ®êng cong ®ã.
- Ph©n lo¹i c¸c lo¹i ®êng cong ®ã ( lo¹i 3 ca, 2 ca ... råi lo¹i cos =1, cos =0,8 ... ) råi
vÏ c¸c ®êng cong ®iÓn h×nh.
- Dùa vµo tõng lo¹i ®êng cong ®iÓn h×nh, øng víi mçi trÞ sè T max l¹i cã mét trÞ sè råi
s¾p xÕp thµnh b¶ng.
- C¨n cø vµo b¶ng sè liÖu ®ã vÏ ®êng cong biÓu diÔn:
=f(Tmax )
Khi ®· cã ®êng cong råi, biÕt T max cña mçi hé dïng ®iÖn, ta cã thÓ tra ngay ®îc trÞ sè
cña .
NÕu phô t¶i cã cos kh¸c víi cos cña ®êng cong ®· cho, sÏ t×m ®îc b»ng c¸ch néi
suy.
c- TÝnh tæn thÊt ®iÖn n¨ng khi ®êng d©y cã nhiÒu phô t¶i :
- Trêng hîp cos phô t¶i gièng nhau, nÕu c¸c phô t¶i b, c, d ( h×nh 3-4 ) cã cos nh
nhau. Tmax nh nhau th× trÞ sè cña ba phô t¶i ®Òu gièng nhau, vµ tÝnh to¸n tæn thÊt ®iÖn
n¨ng trong m¹ng ®iÖn sÏ rÊt ®¬n gi¶n.
H×nh 3-3: quan hÖ gi÷a thêi gian tæn thÊt víi thêi gian sö dông c«ng suÊt lín nhÊt
øng víi cos cña phô t¶i kh¸c nhau.

h/
8000
7000
6000 Cos=0,8
5000
4000 Cos=0,9
3000
2000
Cos=1
1000 Tmax
1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000

( 1-1 )

H×nh 3-4: §êng d©y cã 3 ph¹u t¶i

A 1 b 2 S2
''
c 3
S3'' d
r1 r2 r3
22
Sb Sc Sd
cos cos cos
 b- Trêng hîp cos cña phô t¶i kh¸c nhau:
NÕu cos vµ Tmax cña c¸c phô t¶i kh¸c nhau nhiÒu, ta ph¶i tÝnh riªng rÏ tæn thÊt trªn
tõng lo¹i ®êng d©y.

NÕu cos c¸c phô t¶i kh¸c nhau kh«ng mÊy, ta hay dïng ph¬ng ph¸p trÞ sè b×nh qu©n
cña Tmax vµ max vµ dïng ký hiÖu Tbq vµ bq . HÖ sè c«ng suÊt b×nh qu©n cña c¸c phô t¶i trªn ®-
êng d©y ®ã lµ:

cos bq =
Thêi gian sö dông c«ng suÊt lín nhÊt b×nh qu©n cña c¸c phô t¶i trªn ®êng d©y ®ã lµ:

Tbq =
C¨n cø vµo c«ng thøc cos bq vµ Tbq ta tra ( h×nh 3-3 ) vµ ®îc bq , biÕt bq thay vµo
biÓu thøc ( 1-1 ), ta tÝnh ®îc cho toµn ®êng d©y. TÝnh nh vËy cã gËp sai sè v×:
- C¸c phô t¶i Sb , Sc , Sd cã cos kh¸c nhau nªn céng ®¹i sè lµ ph¹m sai sè.
- Ta kh«ng ®Ó ý ®Õn tæn thÊt c«ng suÊt trªn däc ®êng d©y.

**************************************************
C©u 16: Nªu c¸ch tÝnh tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn ®êng d©y cña m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng vµ
mét vµi trêng hîp ®Æc biÖt trong tÝnh to¸n tæn thÊt ®iÖn ¸p trong m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng?
I- C¸ch tÝnh tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn ®êng d©y cña m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng.
XÐt mét m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng gåm cã 3 phô t¶i t¹i b, c, d.
A P1–JQ1 b P2–JQ2 c P3–JQ3 d
1 2 3
Pb –JQb Pc–JQc Pd –JQd

S¬ ®å m¹ng ®iÖn ®Þa ph­¬ng cã mét sè phô t¶i

NÕu kh«ng chó ý tíi tæn thÊt c«ng suÊt däc ®êng d©y th× c«ng suÊt chuyªn chë ë c¸c
®o¹n ®êng d©y nh sau:
P3 –jQ3 =pd -jqd
P2 –jQ2 = (pd +pc )-j (qd +qc )
P1 –jQ1 = (pd +pc +pb )-j (qd +qc +qb )
Tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn toµn bé ®êng d©y (tõ A tíi d) b»ng tæng sè ®iÖn ¸p trªn tõng
®o¹n cña ®êng d©y:

+ +
Cã thÓ viÕt tæng qu¸t nh sau:

23
 (7-1)

Pm ,Qm lµ c«ng suÊt t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng ch¹y trªn ®êng d©y cña ®o¹n thø m.
rm , xm lµ ®iÖn trë vµ ®iÖn kh¸ng cña ®o¹n thø m cña ®êng d©y.
U®m lµ ®iÖn ¸p ®Þnh møc cña ®êng d©y.
Còng ph¬ng ph¸p tÝnh nh trªn, nhng ta cã thÓ viÕt mét c¸ch kh¸c:
+

Rd Xd

Rc Xc
Rb Xb
r1 ,x1 r2 ,x2 r3 ,x3
A b c d

pb-jqb pc-jqc pd-jqd

r1+r2+r3 =Rd S¬ ®å m¹ng ®iÖn ®Þa ph­¬ng cã mét sè phô t¶i
r1+r2 =Rc
r1 =Rb
Còng gäi t¬ng tù nh trªn ®èi víi x ta cã: Xd, Xc , Xb . VËy biÓu thøc trªn cã thÓ viÕt nh
sau:

ViÕt mét c¸ch tæng qu¸t :

( 7-2 )

Trong ®ã: pm vµ qm lµ phô t¶i cña tõng hé dïng ®iÖn.

Rm vµ xm lµ tæng trë tõ n¬i ph¸t ®iÖn tíi hé dïng ®iÖn m.
VËy tõ biÓu thøc ( 7-1 ) tæn thÊt ®iÖn ¸p ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng suÊt trªn ®êng d©y,
cßn trong biÓu thøc ( 7-2 ) th× tæn thÊt ®iÖn ¸p ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng suÊt cña phô t¶i.
Còng cã khi ta dïng dßng ®iÖn I ®Ó tÝnh tæn thÊt ®iÖn ¸p, nhÊt lµ ®èi víi m¹ng
®iÖn ®Þa ph¬ng dïng d©y thÐp ®Ó dÉn ®iÖn (v× víi d©y thÐp th× t¬ng øng víi mçi dßng
®iÖn I sÏ cã mét trÞ sè nhÊt ®Þnh cña R vµ X.
BiÕt r»ng:

C¸c biÓu thøc ( 7-1 ) vµ ( 7-2 ) cã thÓ viÕt:

24
 ( 7-3 )

Vµ :

( 7-4 )
Trong ®ã Ia m vµ Ir m lµ thµnh phÇn t¸c dông vµ thµnh phÇn ph¶n kh¸ng cña dßng ®iÖn
trªn ®o¹n m cña m¹ng ®iÖn, cßn iam vµ irm lµ thµnh phÇn t¸c dông vµ ph¶n kh¸ng cña dßng ®iÖn
phô t¶i m.
Trong biÓu thøc (7-1) vµ (7-2) nÕu R, X lÊy lµ th× P, Q lÊy lµ kW, kVAr, U®m lÊy
lµ kVth× tÝnh ®îc lµ v«n. Cßn trong biÓu thøc ( 7-3) vµ ( 7-4 ) muèn cã kÕt qu¶ b»ng v«n
th× dßng ®iÖn ph¶i ®îc thay b»ng am pe.
II- Mét vµi trêng hîp ®Æc biÖt trong tÝnh to¸n m¹ng ®iÖn ®Þa ph¬ng.
1- §êng d©y ®ång nhÊt: v× nã cã cïng tiÕt diÖn vµ cïng kho¶ng c¸ch Dtb gi÷a c¸c d©y
dÉn nªn ®iÖn trë r0 cña mét ®¬n vÞ ®é dµi sÏ kh«ng ®æi tõ ®Çu ®Õn cuèi ®êng d©y.
VËy

Còng nh thÕ cã:

Trong ®ã: lm lµ chiÒu dµi cña c¸c ®o¹n ®êng d©y

Lm lµ kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm cung cÊp ®Õn ®iÓm ®Æt phô t¶i m.
NÕu cos cña phô t¶i ®Òu gièng nhau, th× v× Q=Ptg cho nªn:

Vµ:

2- Trêng hîp phô t¶i cã cos =1: th× Q=0 nªn

*************************************************
lc
C©u 17: Nªu c¸ch tÝnh tænlb thÊt ®iÖn ¸p trªn ®êng d©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu
vµ ®êng d©y chÝnh cã ph©n nh¸nh? dl c
1- Tæn thÊt ®iÖnA¸p trªn ®êng bd©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu.
XÐt mét ®êng d©y cã phô t¶i ph©n bè ®Òu tõ b ®Õn c. GØa thiÕt phô t¶i cã hÖ sè
cos =1. GØa thiÕt nµy còng gÇn víilxthùc tÕ nÕu ®êng d©y ®ã cung cÊp cho phô t¶i sinh
ho¹t.
lc
lb
d c
A
ld
25 p

M¹ng ®iÖn cã phô t¶i ph©n bè

 KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®· cho thÊy r»ng, ®Ó x¸c ®Þnh tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn ®êng d©y cã
phô t¶i ph©n bè ®Òu, ta cã thÓ thay c¸c phô t¶i ph©n bè ®Òu ®ã b»ng mét phô t¶i tËp chung
t¹i ®iÓm gi÷a cña ®o¹n cã phô t¶i ph©n bè ®Òu. Phô t¶i tËp chung ®ã b»ng tæng phô t¶i ph©n
bè ®Òu cña ®êng d©y.

Trong ®ã: ( d: lµ ®iÓm gi÷a cña ®o¹n bc )

Trêng hîp thêng gËp nhÊt lµ phô t¶i ph©n bè ®Òu däc toµn bé ®êng d©y, tøc lµ tõ
®iÓm cung cÊp A ®Õn ®iÓm c. Trong trêng hîp ®ã, tæn thÊt ®iÖn ¸p vÉn ®îc tÝnh b»ng
biÓu thøc:

§iÒu nµy t¬ng øng víi viÖc ®Æt mét phô t¶i tËp trung t¹i gi÷a ®êng d©y.
2- Tæn thÊt ®iÖn ¸p trªn ®êng d©y cã ph©n nh¸nh.

pb –jQb

A p1 –jQ1 p2 –jQ2
b d
r1 ,x1 r2 ,x2
r3 ,x3 p3 –jQ3
pd–jQd
c

Nh h×nh trªn ta thÊy c«ng suÊt ®i trªn ®o¹n 1 b»ng:

P1 –jQ1 = ( Pb –jqb ) +( Pc –jqc )+ ( Pd –jqd )
= ( qb+qc +qd )-j( qb+qc +qd )
Tæn thÊt ®iÖn ¸p tõ ®iÓm A ®Õn ®iÓm b lµ:

Tæn thÊt ®iÖn ¸p tõ A ®Õn ®iÓm d lµ:

26
Hay ta cã thÓ viÕt díi d¹ng kh¸c:

T¬ng tù ta cã thÓ tÝnh ®îc tæn thÊt ®iÖn ¸p tõ A cho ®Õn c lµ:

C¸ch tÝnh to¸n còng gièng nh trªn.

***************************************************

27