Tezy do egzaminu

1. Psychologia rodziny – rozumienie; etapy w rozwoju psychologii rodziny

Psychologia rodziny (relacji rodzinnych) zajmuje się procesami relacyjnymi, przez które rodzina
realizuje zadania rozwojowe (jako całość i przez poszczególne jednostki), przez które rodzina
zaspokaja potrzeby jako całości i poszczególnych członków rodziny. Połączona z psychologią
wychowawczą (szerszą niż psychologia rodziny).

PODSTAWOWY CEL PSYCHOLOGII RODZINY

• poprawa jakości życia rodziny poprzez:

• podejmowanie działań związanych ze zrozumieniem rodziny

• podejmowanie działań związanych z interwencją w rodzinie

Etapy w rozwoju psychologii rodziny:

• W psychologii dwa zasadnicze podejścia:

- jednostkowe, monadyczne – nacisk na to, co wewnątrz jednostki (geny, temperament,

wrodzone dyspozycje...); indywidualne jednostki, ujmowane w próżni

- systemowe – nacisk na znaczenie kontekstu; przedmiotem zainteresowania rodzina jako

grupa a nie indywidualne jednostki w rodzinie

Ewolucja podejścia systemowego

-lata 1960te i 1970te: poszukiwanie cech charakterystycznych dla rodzin patologicznych,

odróżniających je od rodzin normalnych; opisy rodzin anorektycznych..... Normalność w
negatywnym sensie: jako brak symptomów

-lata 1980te: budowanie modeli (Olson, Beavers...). Normalność rozumiana w pozytywnym

sensie, jako idealne funkcjonowanie.

• Koniec lat 1980tych i lata 1990te: zmniejszanie się znaczenia teorii; pomniejszanie dążeń
do charakteryzowania tego co normalne i patologicznie funkcjonujące; konstruktywizm,
konstrukcjonizm społeczny, cybernetyka drugiego porządku (second order cybernetics).
Definiowanie roli terapeuty jako ko-kreatora nowych historii rodziny

2. Rozumienie rodziny jako systemu społecznego

- Ludwig von Bertalanffy
- hierarchicznie zorganizowane, niekoniecznie równe relacje miedzy podsystemami
- podsystemy tworzą osoby z danej grupy, ze specyficznymi więziami
- system otwarty i zamkniety
- podstawą dobrostanu rodziny jest szczęśliwe małżeństwo
- wg. Helmuda Stierlina: uwaga skoncentrowana na kontekście społecznym i
funkcjonowaniu człowieka, czyli człowiek w kontekście rodziny
- zasada synergii
 - zbiór elementów + zachodzące miedzy nimi relacje
- właściwości:
spójność- Określa emocjonalne więzi istniejące między członkami rodziny
Koncentruje się na tym, jak w systemie jest równoważona tendencja „do bycia razem” i do
odrębności, czyli „bycia oddzielnie”
poziomy spójności:
1.Rodziny pozbawione więzi (ekstremalnie niski poziom więzi)
2. Rodziny o zrównoważonym poziomie spójności
rodzina potrafi regulować dystans między poszczególnymi osobami w zależności od sytuacji,
poprzez zmniejszanie dystansu, jak i poprzez ograniczanie bliskości (dystansowanie się) w
zależności od sytuacji,
 jednostki są zarówno niezależne od rodziny (bez poczucia winy), jak i w bliskości z rodziną
(bez poczucia wchłonięcia, utraty własnego „ja”),
3. Rodziny splątane (ekstremalnie wysoki poziom spójności)
- elastyczność relacji -Odzwierciedla jakość i sposób zarządzania rodziną, jej zorganizowania,
układ ról, reguły relacji i negocjacji
•  Wskaźniki:
- Zarządzanie rodziną (kontrola, dyscyplina)
- Style negocjacji
- Podział ról
- Reguły rządzące relacjami
Poziomy elastyczności:
1. Rodziny sztywne, o ekstremalnie niskim poziom elastyczności
Relacja sztywna: jedna osoba kieruje, jest silnie kontrolująca, negocjacje są ograniczone, decyzje
narzucane przez przywódcę, role dokładnie określone, reguły nie podlegają zmianie

2. Rodziny o zrównoważonym poziomie elastyczności

rodziny potrafią przystosowywać się poprzez ochranianie istniejącego stanu rzeczy lub poprzez
dokonywanie zmian, jeśli jest to konieczne dla poprawy jakości funkcjonowania rodziny,
•  zarządzanie ma charakter egalitarny i demokratyczny,

•  w negocjacjach biorą udział również dzieci,

•  role w rodzinie są jasno określone, ale ma miejsce dzielenie się rolami, przejmowanie
ról, jeśli sprzyja to lepszemu funkcjonowaniu rodziny,
•  Reguły są jasne, wyraźne, ale mogą być zmieniane, jeśli pozwala to osiągnąć lepsze
przystosowanie,
•  reguły istniejące w rodzinie są przestrzegane,
 •  zmiany ról są płynne, jeśli pojawi się taka potrzeba.

3. Rodziny chaotyczne, o ekstremalnie wysokim poziomie elastyczności

Relacja chaotyczna: niedobór kierownictwa lub częste zmiany osoby kierującej, decyzje
impulsywne, nieprzemyślane, role niejasne, przenoszone z osoby na osobę
- komunikacja - To wymiar ułatwiający rodzinie zmianę w poziomie spójności i elastyczności i
utrzymanie ich na zrównoważonym poziomie

- podejście cyrkularne - W relacjach międzyludzkich A nie powoduje B, ale oddziałują one na

siebie jednocześnie. To przyczynowość cyrkularna/kolista. W podejściu systemowym na
zachowania osób uczestniczących w interakcji patrzy się jako na zachowania wzajemnie się
modyfikujące (A modyfikuje B, ale B jednocześnie modyfikuje A).
 Z cyrkularnością związane są pętle sprzężenia zwrotnego
- podsystemy przymierze i koalicja

3. Zasada całościowy w odniesieniu do systemu rodzinnego

- system funkcjonuje jako całość: zmiana w jednym elemencie powoduje zmianę w całości
- zasada synergii: system to nowa jakość, a nie tylko suma jednostek – wynika to ze
specyficznych relacji
- systemy z takich samych jednostek mogą mieć różne właściwości i na odwrót:
ekwifinalizm i ekwipotencjalność
- psycholog podejmujący terapię rodziny już zmienia system swoją obecnością
- zachowanie jednostek staje się zrozumiałe tylko w odniesieniu do kontekstu: zachowanie
objawowe pełni jakaś funkcję

4. Koncepcja granic systemowych i właściwości tych granic

Granice:
- zasady kto należy do danego systemu i jakie obowiązują w nim prawa/obowiązki
- nie są widoczne lecz wyczuwalne
- może zaistnieć ciągłe negocjowanie swojej pozycji
- system może być zamknięty lub otwarty
- granice w rodzinie: zewnętrzne i pokoleniowe

Granice systemowe to zasady określające, kto należy do danego sytemu oraz jakie ma tam
prawa i obowiązki (Salvador Minuchin)

Granice mogą być:

-Nieprzepuszczalne
-Optymalnie przepuszczalne
-Nadmiernie przepuszczalne

Ważna jest także klarowność granic – czyli oczywistość, jasność reguł określających
przynależność do systemu

5. Koncepcja „sztywnych triad” S. Minuchina

Sztywna triada to konfiguracja obejmująca rodziców i dziecko, przy czym w relacji między rodzicami
jest jakiś konflikt, małżonkowie prowadzą ze sobą jakąś grę. Dziecko zostaje włączone w grę między
rodzicami, staje się pionkiem. Granica między podsystemem rodziców a dzieckiem zanika, staje się
nadmiernie przepuszczalna, a granica wokół całej triady uszczelnia się, staje się nieprzepuszczalna, a
powinna być przepuszczalna. (Gdyby była przepuszczalna dziecko mogłoby ją opuścić).

Trzy rodzaje tej konfiguracji:

• Konflikt lojalności - każdy z rodziców stara się zdobyć poparcie dziecka w swoim konflikcie
z partnerem. Dziecko mając bliskość z matką, będąc lojalnym wobec matki, jest karanym
przez ojca, ma poczucie nielojalności wobec niego.
• Sytuacja późno dorastającego dziecka (koalicja rodzic-dziecko) - sytuacja w której
dziecko wspiera jednego z rodziców w jego konflikcie z drugim rodzicem (jawnie staje się
poplecznikiem jednego z rodziców w jego konflikcie z małżonkiem). Dziecko zostaje
uchwycone w sztywną międzypokoleniową koalicję przeciw drugiemu rodzicowi. W czasie
dorastania dziecko powinno się indywidualizować, a w sytuacji koalicji rodzic nie będzie
chciał na to pozwolić – koalicja może utrudniać proces separację-indywiduację.
• Omijanie konfliktów / obchodzenie konfliktów: rodzice unikają rozwiązywania konfliktów,
konfrontowania się z konfliktami, posługując się osobą trzecią (tu: dzieckiem). Dziecko
uznawane jest przez rodziców za takie, które wymaga zajęcia się nim, więc rodzice skupiają
całą swoją energię na nim, toteż nie mają czasu i siły by zajmować się konfliktami między
sobą. Zostaje „uznane” w procesie przypisywania / etykietyzowania / oznaczania /
atrybucji = jawne lub ukryte określanie właściwości, intencji i ról poszczególnych
uczestników systemu (tu: dziecko), z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora widać
wyraźnie, że dziecko jest zmuszone do przyjęcia pewnej roli (jest w pewną rolę wtłaczane,
choć na nią nie zasługuje). Rodzice wyolbrzymiają pewne zachowania dziecka, jednoczą się
ze sobą i nie muszą się zajmować problemem jaki jest między sobą.
◦ poprzez uznanie dziecka za złe (źle zachowujące się) – omijanie poprzez agresję:
◦ poprzez uznanie dziecka za chore, słabe, wymagające wsparcia – omijanie poprzez
wsparcie:

6. Cechy rodzin splątanych

- Granice nadmiernie przepuszczalne, granice są niejasne, brak wyraźnego zróżnicowania,
trudności w nadaniu struktury łączącym ich związkom
-członkowie rodziny mają trudności w definiowaniu ról i funkcji z nich wynikających
-duże zamieszanie dotyczące władzy, odpowiedzialności
 zbyt duża zgodność między członkami rodziny,
 wymagana jest lojalność, ma miejsce kontrola emocjonalna i wymuszanie różnych
zachowań,
 jednostki są bardzo od siebie zależne,
 jednostki silnie na siebie reagują, sprawy jednej osoby natychmiast stają się sprawą
wszystkich pozostałych członków rodziny, stres jednej osoby natychmiast ogarnia
pozostałych
 brak prywatności w rodzinie, nie ma odrębności, niezależności,
 Indywidualne cechy członków rodziny są zatarte
 energia jednostek skoncentrowana jest na wnętrzu rodziny.

7. Cechy rodzin niezaangażowanych

-granice nadmiernie sztywne, nieprzepuszczalne, brak lub słaby przepływ informacji
-bardzo słabe/lub brak więzi między członkami rodziny
-członkowie rodziny nie potrafią wykształcić i utrzymać więzi między sobą
 -stres jednej osoby nie zaburza funkcjonowania pozostałych osób
-ograniczone możliwości komunikacji, wzajemnego oddziaływania
-możliwość osiągnięcia znacznego poziomu niezależności, autonomii

 członkowie rodziny w niewielkim stopniu angażują się w życie rodziny,

 duża emocjonalna odrębność i duża niezależność,
 nieduże wzajemne zainteresowanie, każdy zajmuje się swoimi sprawami,
 dominują oddzielne zainteresowania,
 niewiele czasu spędza się razem,
 wzajemne unikanie się członków rodziny,
 nie zwracają się do siebie z prośbą o wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu problemów,
 brak troski o drugą osobę i zainteresowania jej sprawami.

8. Sprzężenie zwrotne pozytywne/dodatnie

- inaczej systematyczne
- wzmacnianie poprzez swoje zachowanie podobnego zachowania u partnera
- przykład: agresja na agresję lub próby zaskakiwania się nawzajem

9. Sprzężenie zwrotne negatywne/ujemne

- inaczej komplementarne
- partner opowiada zachowaniem komplementarnym, co wzmacnia zachowanie
pierwszego
- przykład: „ale jestem zmęczony -> to się połóż -> spoko”

10. Model stresu rodziny Podwójnego ABCX (McCubbin i Patterson)

Model podwójnego ABCX jako rozwinięcie modelu Hilla (McCubbin i Patterson) – wkład modelu:
badacze zajęli się okresem po kryzysie, uwzględniono to, że niektóre rodziny wychodzą z kryzysu
silniejsze i bardziej odporne niż były wcześniej. Wprowadzili pojęcie adaptacji czyli dopasowanie
między wymaganiami między systemami. Zmienne, które były już w modelu Hilla, a pozostały w
modelu podwójnego ABCX:
a) wydarzenie stresujące
b) zasoby rodziny (indywidualne, rodziny, społeczności)
c) percepcja wydarzenia przez rodzinę, czyli percepcja stresora
x) kryzys, będący efektem interakcji a b c.

Zmienne wprowadzone:
aA) skumulowane wymagania i stresory, obejmujące stresor który wystąpił przed kryzysem (a) i te,
które pojawiły się po kryzysie (A)
bB) zasoby, które obejmują zasoby już istniejące w rodzinie (b), pomagające rodzinie nie dopuścić do
tego, by stresor doprowadził do kryzysu oraz zasoby nowe (B). Te nowe zasoby zostały dodane do
zasobów już w rodzinie istniejących w fazie „po kryzysie”. Zasoby te są aktywizowane przez
wymagania stawiane rodzinie przez nagromadzone stresory (np. wsparcie specjalistów).
cC) percpecja całej sytuacji kryzysowej, kiedy rodzina jest poddana działaniu wielu stresorów
xX) radzenie sobie mające na celu adaptację – zarówno udaną, jak i nieudaną (na kontinuum)

Zgodnie z tym modelem rodziny odpowiadają na stres w dwu zasadniczych, odrębnych, ale
powiązanych ze sobą etapach:
 - przystosowanie – celem jest poradzenie sobie ze stresorem bez wprowadzania zasadniczych
zmian; proces przystosowania opiera się na zmianach I porządku, rodzina próbuje sobie poradzić
bez dokonywania bez trwałych zmian
- adaptacja (prężność)- rodzina aby sprostać nowym wymogom musi wprowadzić bardzo duże
zmiany w strukturze i wzorcach funkcjonowania (zmiana II porządku)
(trzeba pamiętać, że adaptacja, czyli prężność może nastąpić dopiero gdy rodzina doświadczy
kryzysu, dezorganizacji)

11. Model stresu rodziny ABCX Hilla

Uwzględniono okres po kryzysie i wprowadzono pojęcie adaptacji (Model
Podwójnego ABCX, McCubbin i Patterson, 1983 r.)
To jest to co wyżej ten model po zmianach pierwotnego z poprzedniej tezy.

12. Podstawowe pojęcia związane z koncepcją stresu i prężności rodziny

Stresor – stawiane rodzinie wymaganie, które powoduje zmiany w systemie rodzinnym.

Wywiera na rodzinę presję, aby dokonała zmiany w dotychczasowym sposobie myślenia i
zachowania.
W efekcie stresorów rodzina narażona jest na kryzys.

POCHODZENIE STRESORÓW
Stresory obejmują:
• -stresory normatywne i nienormatywne,
• -długotrwałe, narastające rodzinne napięcia (ongoing family strains),
• -daily hassles, czyli drobne, codzienne zaburzenia i zakłócenia; codzienne utrapienia
(Patterson 2002).

Stresory mogą pochodzić z każdego z trzech poziomów ekosystemu (Patterson 2002a, s. 350):
• poziom indywidualnych członków rodziny,
• poziom rodziny jako całości,
• poziom różnych kontekstów społecznych.

Ryzyko – prawdopodobieństwo tego, że rodzina nie osiągnie pożądanych rezultatów po

zadziałaniu czynników .

Czynniki znaczącego ryzyka – większość rodzin poddana działaniu takich czynników

przejawia symptomy zaburzeń

Kryzys rodziny – „to stan nierównowagi, dysharmonii i dezorganizacji w systemie

rodzinnym” (McCubbin i McCubbin, 2001).
• Wskazuje na potrzebę zasadniczych zmian w rodzinnych wzorcach funkcjonowania po to,
by przywrócić stabilność, porządek, równowagę i poczucie harmonii.
• Kryzys cechują zatem niezdolność rodziny do przywrócenia stabilności oraz podleganie
stałej presji, aby dokonać zmian w strukturze rodziny lub we wzorcach interakcji

1.To okres znacznej dezorganizacji i zakłóceń w życiu rodziny

2. Dotychczasowe wzorce interakcji i/lub struktura rodziny są nieadekwatne
3. Rodzina próbuje przywrócić równowagę poprzez redukcję wymagań, zwiększanie
możliwości, i/lub zmianę znaczeń
4.To punkt zwrotny w życiu rodziny
5.Funkcjonowanie rodziny ulega zmianie w kierunku: - pogorszenia funkcjonowania
(podatność na stres) - lepszego funkcjonowania (adaptacja rodziny)

13. Pojęcie morfogenezy i morfostazy

Morfogeneza :
 Wyraża dążenie systemu do zmiany (tendencje morfogenetyczne)
 Zdolność systemu do zmiany wyraża zdolność adaptacyjną systemu
 W wyniku oddziaływania różnych czynników rodzina dokonuje zmiany własnej struktury
i/lub wzorców funkcjonowania

Morfostaza:
 To zdolność rodziny do ochrony istniejącego stanu rzeczy/ status quo/ do zachowania
własnej struktury i/lub wzorców funkcjonowania w zmieniającym się środowisku
 Wyjaśniana jest poprzez mechanizm homeostazy

Optymalny stan, to stałe balansowanie między morfogenezą i morfostazą

 Oznacza to, iż rodzina może i powinna się zmieniać, np. w związku z dorastaniem dzieci w
rodzinie, jednakże, aby była rozpoznawana jako ta sama rodzina, między procesami
morfogenezy i morfostazy musi zachodzić równowaga

14. Pojęcie przystosowania i adaptacji

- przystosowanie – celem jest poradzenie sobie ze stresorem bez wprowadzania zasadniczych
zmian; proces przystosowania opiera się na zmianach I porządku, rodzina próbuje sobie poradzić
bez dokonywania trwałych zmian
- adaptacja (prężność)- rodzina aby sprostać nowym wymogom musi wprowadzić bardzo duże
zmiany w strukturze i wzorcach funkcjonowania (zmiana II porządku)
(trzeba pamiętać, że adaptacja, czyli prężność może nastąpić dopiero gdy rodzina doświadczy
kryzysu, dezorganizacji)

15. Pojęcie prężności rodziny

- radzenie sobie, adaptacja lub kompetencja radzenia sobie z trudnościami
- gdy po kryzysie rodzina jest silniejsza
- podobieństwo do wzrostu potraumatycznego
- pojęcie związane z psychologią pozytywną
- w ujęciu systemowym mówimy o prężności relacyjnej
- zmiana patrzenia: deficyty -> wyzwania do pokonania
- uważa się, że każda rodzina ma swój potencjał
- Walsh: prężność jako cecha
- Patterson: Jako proces – który redukuje negatywne efekty zadziałania
niepomyślności i przeciwności losu

16. Czynniki, które pozwoliły na rozwój teorii i badań nad prężnością rodziny

Prężność - oznacza poza radzeniem sobie, adaptacją lub kompetencją w radzeniu sobie z
trudnościami pozytywny wzrost i transformację, które pojawiają się w rezultacie
doświadczania przeciwności (Walsh, 2012).

Koncepcja prężności rodziny zawiera w sobie zasadniczą zmianę spojrzenia na rodzinę: od

deficytów rodziny w kierunku stojących przed nią wyzwań, z głębokim przekonaniem o
nieodłącznym potencjale systemu rodzinnego do zdrowienia i pozytywnego rozwoju
wywiedzionego z przeciwności. W tym podejściu uważa się, że każda rodzina - bez względu
na jej podatność i napotykane przeciwieństwa - ma potencjał, aby uzyskać prężność w
odpowiedzi na kryzys. Prężność zaś poza radzeniem sobie, adaptacją lub kompetencją w
radzeniu sobie z trudnościami umożliwia pozytywny wzrost i transformację, które pojawiają
się w rezultacie doświadczania przeciwności

Prężność McCubbin i McCubbin - pozytywne wzorce zachowania i kompetencje

funkcjonowania przejawiane przez jednostki i rodzinę jako całość, poddanych działaniu
stresu lub niepomyślnych okoliczności, które determinują zdolność rodziny powrotu do
zdrowia poprzez utrzymanie lub przywrócenie jej integralności jako całości, jeżeli
zabezpiecza to lub pozwala przywrócić dobrostan członków rodziny i rodziny jako całości.
Rozwój teorii badań prężności rodzinnej: (Van Breda)
1. Przesunięcie zainteresowania od prężności jednostki w kierunku większego
zainteresowania prężnością rodziny
2. Zmiana w podejściu do rodziny: przestano traktować ją jedynie jako źródło dysfunkcji, z
którymi członkowie rodziny muszą sobie radzić a zaczęto spostrzegać ją jako źródło sił i
prężności
3. Przestano traktować rodzinę jedynie jako kontekst prężności jednostki a zaczęto traktować
rodzinę jako całość stanowiącą przedmiot analiz, koncentrując się na prężności relacyjnej
4. Postęp w rozwoju zrozumienia konstruktów teoretycznych na poziomie rodziny
5. Postęp w pomiarze konstruktów teoretycznych na poziomie rodziny

17. Pozytywna psychologia rodziny – główne pojęcia

Psychologia pozytywna wymienia trzy drogi prowadzące do dobrego życia/szczęścia:

1. Pozytywne emocje – przyjemność – jako źródło szczęścia

Wyróżniamy 3 aspekty pozytywnych emocji:

 Emocje odnoszące się do przeszłości, np. wdzięczność, przebaczenie
 Emocje odnoszące się do teraźniejszości, np. delektowanie się czymś
 Emocje odnoszące się do przyszłości, np;. nadzieja, optymizm

2. Zaangażowanie – gratyfikacja - jako źródło szczęścia

Zaangażowanie się w coś w pełni, całkowite oddanie się czemuś dostarcza gratyfikacji, np.
uczestniczenie w rozmowie, czytanie książki, nauczanie dzieci, gra na gitarze, wykonanie
zadania w pracy, udział w maratonie

Gratyfikacja - Konieczne jest wykorzystanie sił charakteru, np. kreatywność, inteligencja

społeczna, wytrwałość, zamiłowanie do piękna
- Może wiązać się z przyjemnością, ale niekoniecznie, np. bieg w maratonie może wiązać się
z wysiłkiem, trudem; opieka nad osobą chorą może wiązać się z doświadczaniem przykrości,
cierpienia, bólu

3. Sens, posiadanie celu - jako źródło szczęścia

 Przynależenie i służenie czemuś większemu niż tylko własne Ja, czemuś takiemu jak,
np. dobro, wiedza, rodzina, społeczność, sprawiedliwość, wyższa siła duchowa
 Przynależenie i służenie nadaje życiu sens, znaczenie, zaspakaja potrzebę posiadania
celu w życiu
 Wymaga wykorzystania przez jednostkę jej sił charakteru

18. Cechy rodzin szczęśliwych, dobrze funkcjonujących

- ważność rodziny – przyznanie rodzinie i pełnionym rolom rodzinnych dużego znaczenia.
 - szacunek i wzajemne podnoszenie własnej wartości
- spędzanie czasu razem
- przekonania
- wzory funkcjonowania rodziny: spójność i elastyczność relacji
- komunikacja i rozwiązywanie problemów

19. Koncepcje psychologiczne ukazujące rolę ojca w rodzinie

Koncepcja Lamb, Charnov i Levine

3 elementy pozwalające na scharakteryzowanie sposobu, w jaki ojciec włącza się w życie
dziecka:
1. Zaangażowanie (engagement) – bezpośrednie kontakty z dzieckiem i wspólne z nim
interakcje
2. Dostępność (availability) – obecność ojca lub możliwość dostępu do ojca
3. Odpowiedzialność (responsibility) – aranżowanie i zdobywanie przez ojca zasobów,
które udostępnia dziecku. Organizowanie i planowanie życia dziecka.

Koncepcja R. Palovitz
Związki między ojcem a dzieckiem dokonują się w trzech dziedzinach: poznawczej,
afektywnej i behawioralnej.

Związki ojca z dzieckiem poprzez: inwestowany czas, stopień łączenia się, ważność
zaangażowania (nadawane mu znaczenie), bezpośredniość, bliskość.

15 sposobów włączania się ojców w życie dzieci: komunikacyjny, nauczający, monitorujący,

zaopatrujący, zaangażowany w procesy myślowe, okazujący uczucia, ochraniający, wspierający
emocjonalnie, zabiegany i załatwiający sprawy, opiekujący się i okazujący troskę, angażujący się
w sprawy związane z utrzymaniem dziecka, dzielący zainteresowania, dostępny, planujący,
biorący udział w aktywnościach dziecka.
.

Teorie pozwalające konceptualizować dynamikę bezpośrednich oddziaływań ojca na dziecko

to: 
teoria przywiązania (attachment theory) M. D. S. Ainsworth, 
teoria kapitału społecznego (Social Capital Theory) Coleman, 
teoria ekologiczna Bronfenbrennera (Ecological Theory) 
teoria niezbędnego ojca („Essential Father” Theory) Silverstein i Auberach

Pozytywne dobre ojcostwo:

charakteryzują je następujące cechy:

1. klimat emocjonalny, w którym ważne są kontakty z dzieckiem, przywiązanie, bycie z

dzieckiem, ciepło, miłość, zaufanie, bezpieczeństwo, ochrona, zabezpieczenie,
zaangażowanie; 
2. style zachowania, obejmujące: umiarkowaną kontrolę, interakcje sprzyjające rozwojowi,
modelowanie zachowań, odpowiadanie na pytania, monitorowanie, angażowanie się; 
3. synchroniczność relacji, oznaczająca adekwatność i wrażliwość wobec zmian rozwojowych
jakim podlega dziecko, nastawienie na odbiór sygnałów ze strony dziecka, uczenie dziecka,
rozwijanie ujawniających się zainteresowań i zdolności.

Koncepcja „dobrego ojca”

to ojciec, który posiada wiedzę na temat rozwoju dziecka i znajomość dobrych technik
wychowawczych; pozostaje w związku małżeńskim lub długoterminowej relacji z matką
swoich dzieci a jeśli jest rozwiedziony lub w separacji, podtrzymuje relację rodzicielską z
matką swoich dzieci; przejawia umiejętność dobrej komunikacji i umiejętności związane z
utrzymywaniem relacji; utrzymuje kontakt z nauczycielem swoich dzieci, ich lekarzem i
innymi osobami zajmującymi się jego dziećmi; powstrzymuje się od zachowań negatywnych,
takich jak uzależnienia, przemoc, zachowania kryminalne itp.; angażuje się w adekwatne do
wieku pozytywne aktywności ze swoimi dziećmi; współpracuje z matką dzieci w celu
zapewnienia rodzinie odpowiednich dochodów.

20. Rodzinne przekonania, ich rozumienie i rodzaje oraz znaczenie dla funkcjonowania
rodziny
Przekonania rodzinne – wspólna, rodzinna konstrukcja rzeczywistości

- dotyczące przeciwności:
Relacyjne ujęcie trudności – rodziny szczęśliwe traktują trudności jako wyzwanie
wspólne dla całej rodziny
Normalizowanie i kontekstualizowanie dystresu rodzinnego – zachowania rodziny wobec
stresora i doświadczane przez nią trudności widziane są przez rodzinę jako normalna,
typowa, powszechna odpowiedź na nienormalne warunki i sytuacje (powoduje to redukcję
poczucia wstydu, oskarżania się)

-dotyczące świata:
Nadzieja i optymizm – przekonania dotyczące przyszłości – dodają one energii, sprzyjają
wytrwałości w działaniu, motywują do działania.

-dotyczące rodziny:
Przekonanie rodziny o jej skuteczności (jeśli się postaramy, to jako rodzina sobie
poradzimy)
Dostrzeganie i podkreślanie mocnych stron rodziny – daje poczucie dumy i kompetencji

Rodzinne przekonania kształtują:

- ocenę ważności i wielkości napotkanych przeciwności
- ocenę własnych możliwości poradzenia sobie z sytuacją trudną
- generują nowe zasoby
- ułatwiają rodzinie dostęp do zasobów przez nią posiadanych

21. Role pełnione w rodzinie (ojciec/matka)

Matka -rola społeczna podejmowana przez kobietę w związku z poczęciem i urodzeniem
dziecka oraz sprawowaniu wobec niego funkcji opiekuńczych i wychowawczych.
Rola wiąże się ze specyficzną relacją między matką a dzieckiem, trwającą przez całe ich życie.
W świetle koncepcji stadiów w rozwoju rodziny (E. Duvall) macierzyństwo związane jest z
określonymi etapami w cyklu rozwojowym rodziny i wymaga zrealizowania przynależących do
nich zadań rozwojowych:
faza prokreacji (związana z biologicznym wiekiem rozrodczym kobiety),
faza wczesnego rodzicielstwa (przypadająca na wczesne i średnie dzieciństwo dzieci, będąca
okresem uczenia się ról rodzicielskich, uzgadniania obowiązków, odpowiedzialności za dom i
rodzinę, okresem konfliktów rodzinnych, wysiłków na rzecz stabilizacji życia rodzinnego),
faza względnej stabilizacji rodziny (przypadajaca na wiek późnego dzieciństwa i dorastania
dzieci, wtedy to możliwa staje się aktywność zawodowa obojga rodziców),
faza postparentalna (faza pustego gniazda, obejmująca lata wspólnoty małżeńskiej po
usamodzielnieniu się dzieci i ich odejściu z domu rodzinnego)

Ojciec – rola społeczna podejmowana przez mężczyznę w związku z poczęciem dziecka i

sprawowaniem wobec niego funkcji opiekuńczych i wychowawczych.

Rola matki i ojca wyznaczona jest przez 3 aspekty:

-biologiczny (spermogeneza, oogeneza, poczęcie dziecka, ciąża, laktacja)
-prawny (stosunki pokrewieństwa, prawa spadkowe, prawo do opieki wobec dziecka)
-psycho-społeczny – wypełnianie wobec dziecka funkcji opiekuńczych i wychowawczych

22. Etapy w cyklu życia rodziny – ich charakterystyka psychologiczna, procesy emocjonalne,
zadania rozwojowe, zmiany pierwszego i drugiego porządku

Etap cyklu życia rodziny Proces emocjonalny Zmiany w statusie

rodzinnym
1. Między rodzinami: Zaakceptowanie separacji rodzice- 1. Dyferencjacja ja/zróżnicowanie
niezwiązana młoda potomstwo siebie w odniesieniu do rodziny
pochodzenia
osoba dorosła 2.Rozwój intymnych relacji z
rówieśnikami
3. Ustanowienie siebie w
pracy/podjęcie ról zawodowych

2. Połączenie rodzin Zaangażowanie w nowy system 1. Kształtowanie/ formowanie

przez małżeństwo: /przyłączenie się do niego systemu małżeńskiego
2. Ponowne
młodzi małżonkowie ustanowienie/przemiana relacji z
bez dzieci członkami rodziny i przyjaciółmi,
po to by włączyć małżonka

3. Rodzina z małymi Zaakceptowanie/przyjmowanie do 1. Przystosowanie systemu

dziećmi systemu nowej generacji członków małżeńskiego do przyjęcia dzieci –
„zrobienie im miejsca”
2. Podjęcie ról rodzicielskich
3. Ponowne ustanowienie relacji z
dalszą rodziną tak, by
 uwzględniały one role rodzicielskie
i dziadków

4. Rodzina z Zwiększenie elastyczności granic 1.Zmiana relacji rodzic-dziecko

adolescentem rodzinnych w celu uwzględnienia
narastającej niezależności dzieci
tak, by umożliwić nastolatkom
opuszczanie systemu i powrót do
niego (wchodzenie i wychodzenie
z systemu)
2. Zmiana koncentracji: na
sprawach małżeńskich osób w
wieku średnim i na sprawach
zawodowych.
3. Zapoczątkowanie zmian w
kierunku większego
zainteresowania sprawami starszej
generacji

5. Odchodzenie dzieci/ Akceptowanie wielu wyjść i wejść 1. Renegocjacja systemu

faza „pustego z/do systemu rodzinnego małżeńskiego jako diada
2. Rozwój relacji dorosły-dorosły
gniazda” między dorosłymi dziećmi a ich
rodzicami
3. Ponowne
ustanowienie/przemiana relacji w
celu uwzględnienia
zięciów/synowych, ich teściów,
wnuków
4. Zmaganie się z
niepełnosprawnością rodziców i
ich śmiercią

6. Rodzina w późnej Zaakceptowanie zmiany ról 1. Utrzymanie funkcjonowania i

fazie życia pokoleniowych zainteresowań własnych i/lub pary
wobec spadku kondycji
fizjologicznej i biologicznej
organizmu: eksploracja nowych
opcji ról rodzinnych i społecznych
2. Wspieranie młodszego
pokolenia swoich dorosłych dzieci
3. Wytworzenie w systemie
miejsca na mądrość i
doświadczenie osób starszych:
uznawanie mądrości i
doświadczenia osób starszych.
4. Wspieranie starszego pokolenia
bez nadmiernego przejmowania ich
aktywności/bez nadopiekuńczości
5. Radzenie sobie z utratą
małżonka, rodzeństwa i innych
rówieśników
6. Przygotowanie się do własnej
śmierci: przegląd życia i jego
integracja

Zmian cybernetyczna pierwszego i drugiego porządku/rzędu: Paul Watzlawick, R. Fisch,

J. H. Weakland
 1. zmiana pierwszego porządku: zmiany mają charakter ciągły, są to zmiany właściwości
jednostek, struktura systemu i reguły jego funkcjonowania nie zmieniają się, zmiany wprost
proporcjonalne do włożonego wysiłku w postępowaniu terapeutyczym

 2. zmiana drugiego porządku, zmiana jakościowa, „zmiana zmiany”, zmiana reguł

rządzących strukturą systemu lub jego porządkiem wewnętrznym, zmiana skokowa,
nieproporcjonalnie duża

 W wyniku zmian pierwszego rzędu(np.osiągnięcia umiejętności chodzenia przez dziecko),

pojawiają się zmiany drugiego rzędu – będące reakcją pozostałych członków rodziny na
dostrzeżoną zmianę pierwszego rzędu (rodzice dokonują między sobą nowego podziału
obowiązków w związku z koniecznością zwrócenia większej uwagi na chodzące już dziecko)
(Street, 2013).