PSYCH. ROZW. CZŁ.

– 9 – ROZWÓJ EMOCJONALNY
Formowanie więzi – silna więź emocjonalna, którą rodzice mogą odczuwać w stosunku do dziecka;
niektórzy badacze uważają, że najmocniejsze więzi formują się zaraz po urodzeniu, w trakcie okresu
sensytywnego

Przywiązanie – bliski, obustronny, emocjonalny związek 2 osób, cechujący się wzajemną miłością i
dążeniem do zachowania bliskości; przywiązanie i formowanie więzi różni się tym, że tutaj jest
obustronna, a formowaniu więzi jest jednostronna

Sekwencyjność pojawiania się emocji podstawowych

Emocje tuż po urodzeniu: zainteresowanie, niepokój, obrzydzenie i zadowolenie

Po ok. 2miesiącach: uśmiech społeczny

Między 2 a 7mies. życia: emocje podstawowe – zbiór emocji wyrażanych od urodzenia lub pojawiających
się wcześnie w trakcie 1r.ż., które część badaczy uważa za biologiczne zaprogramowanie (złość, smutek,
radość, zaskoczenie i strach

Ok. 2roku życia: emocje złożone – emocje samoświadomościowe i wymagające samooceny, które
pojawiają się w 2r.ż. i zależą po części od rozwoju poznawczego (zakłopotanie, wstyd, poczucie winy,
zazdrość czy duma)

Socjalizacja emocji i samokontrola emocjonalna

Reguły okazywania emocji – kulturowo zdefiniowane zasady określające, jakie emocje powinny być
okazywane lub maskowane w poszczególnych sytuacjach

Samokontrola emocjonalna – strategie radzenia sobie z emocjami lub dostosowywania pobudzenia

emocjonalnego do odpowiedniego poziomu intensywności

Porównania społeczne

Porównania społeczne – wykorzystywanie ekspresji emocjonalnych innych osób do interpretowania

znaczenia niejednoznacznych sytuacji

Rozmowy o emocjach

Empatia – zdolność do doświadczania tych samych emocji, co inna osoba

Emocje i wczesny rozwój społeczny

Kompetencja emocjonalna:

 kompetentna ekspresywność emocjonalna – częste okazywanie emocji pozytywnych i

stosunkowo rzadkie okazywanie negatywnych
 kompetentna znajomość emocji – zdolność do poprawnego identyfikowania uczuć innych ludzi i
czynników za nie odpowiedzialnych
 kompetentna regulacja emocji – zdolność do dostosowywania doświadczeń i ekspresji
pobudzenia emocjonalnego do odpowiedniego poziomy intensywności, by skutecznie realizować
własne cele

1
Kompetencja społeczna – zdolność do osiągania osobistych celów w interakcjach społecznych przy
jednoczesnym podtrzymywaniu pozytywnych relacji z innymi

Temperament a rozwój

Temperament – charakterystyczny dla danej osoby sposób reagowania emocjonalnego i behawioralnego

na zdarzenia środowiskowe, na który składają się takie kategorie jak:

 lękliwość (ostrożność, zdenerwowanie i wycofywanie się w nowych sytuacjach lub w reakcji na

nowe bodźce)
 drażliwość (grymaszenie, płacz i okazywanie zdenerwowania, kiedy potrzeby nie są zaspokajane)
 pozytywny afekt/towarzyskość (częstotliwość uśmiechania się, śmiania, chęci zbliżania się do
innych oraz współpracy z nimi)
 poziom aktywności (ilość ogólnej aktywności motorycznej)
 zasięg uwagi/wytrwałość (ilość czasu, w którym dziecko kieruje uwagę na przedmioty lub
interesujące je zdarzenia)
 rytmiczność (regularność/przewidywalność funkcji biologicznych; np.: jedzenie, spanie i
defekacja)

Stabilność temperamentu

Temperament zahamowany – kategoria temperamentu odzwierciedlająca tendencję jednostki do

reagowania wycofaniem na zdarzenia nieznane – czy osoby, czy sytuacje

Przywiązanie jako związek obustronny

Synchronia interakcyjna – ogólnie harmonijne interakcje między dwoma osobami, polegające na tym, że
ich uczestnicy dostosowują swoje zachowanie w odpowiedzi na uczucia i zachowania partnera

Rozwój pierwotnego przywiązania

1. faza aspołeczna (od narodzin do 6 tyg.ż.) – niemowlęta reagują tak samo pozytywnie na
interesujące bodźce społeczne i niespołeczne
2. przywiązanie nieróżnicujące (od 6tyg. do 6-7mies.) – niemowlęta preferują stymulację społeczną
od niespołecznej i są skłonne do protestu, gdy dorosły przestaje trzymać je na rękach lub
zostawia je same
3. ukształtowane przywiązanie (od ok. 7-9 mies.) – niemowlęta przywiązują się do jednej bliskiej
osoby (zazwyczaj matki)
 bezpieczna baza – traktowanie opiekuna jako bazę, z której wyrusza się, by eksplorować
środowisko, i do której wraca się po wsparcie emocjonalne
4. przywiązanie podlegające zmianom ze względu na cel (od ok. 9 do 18 mies.) – okres, w którym
niemowlęta przywiązują się do towarzyszy innych niż pierwotny obiekt przywiązania

Bodziec warunkowy – początkowo neutralny bodziec, który zaczyna wywoływać reakcję warunkową
poprzez wielokrotne powiązanie z innymi bodźcami wzmacniającymi

Wdrukowanie – wrodzona lub instynktowna forma uczenia się, z powodu której młode pewnych
gatunków będą podążały za poruszającym się obiektem (zazwyczaj własną matką) i przywiązywały się do
niego

2
Preadaptacja – cecha, która jest wynikiem ewolucji i służy zwiększeniu szans przetrwania osobnika bądź
gatunku (np.: wdrukowanie)

Efekt lalki kewpie – założenie, że niemowlęce rysy twarzy są postrzegane jako urocze i kochane oraz, że
wywołują one przychylne reakcje u innych ludzi

Lęki związane z przywiązaniem

Lęk przed obcymi – nieufna lub nawet płaczliwa reakcja często okazywana przez niemowlęta i małe
dzieci, gdy zbliży się do nich nieznajoma osoba

Lęk separacyjny – nieufna lub nawet płaczliwa reakcja często okazywana przez niemowlęta i małe dzieci,
gdy zostaną oddzielone od osoby, do której są przywiązane

Ocena poczucia bezpieczeństwa w relacji przywiązania

Mary Ainsworth = Test Obcych Sytuacji – seria 8 epizodów separacji i ponownego spotkania, w których
udział biorą niemowlęta do 2r.ż. w celu ustalenia jakości ich przywiązania (4 rodzaje):

1) przywiązanie ufne – więź niemowlę – opiekun, w której dziecko z zadowoleniem wita kontakt z
bliską osobą i wykorzystuje tę osobę jako bezpieczną bazę do eksploracji otoczenia
2) przywiązanie lękowe ambiwalentne – lękowa więź niemowlę – opiekun, charakteryzująca się
silnym protestem przed separacją i tendencją dziecka do pozostawania blisko, lecz unikania
kontaktu zainicjowanego przez opiekuna, szczególnie po separacji
3) przywiązanie lękowe unikające – lękowa więź niemowlę – opiekun, charakteryzująca się słabym
protestem przed separacją i tendencją dziecka do unikania lub ignorowania opiekuna
4) przywiązanie lękowe zdezorganizowane – lękowa więź niemowlę – opiekun, charakteryzująca
się oszołomieniem dziecka po powrocie matki lub tendencją do początkowego poszukiwania
opiekuna, a następnie do gwałtownego unikania go

Attachment Q-set (AQS) – metoda dla starszych dzieci niż 2r.ż. aby ocenić poczucie bezpieczeństwa w
relacjach przywiązania, oparta na obserwacjach zachowań dziecka związanych z przywiązaniem w
środowisku domowym ; może być używana u niemowląt, małych dzieci i dzieci w wieku przedszkolnym

Amae (amaje) – japoński termin odnoszący się do odczuwania przez niemowlę całkowitej zależności od
matki oraz pewności co do matczynej miłości i pobłażliwości

Jakość opieki

Hipoteza jakości opieki – pogląd, że typ przywiązania, które niemowlę nawiązuje z konkretnym
opiekunem, zależy głównie od rodzaju opieki, jaką otrzymało od tej osoby

Cechy noworodka

Hipoteza temperamentalna – pogląd Kagana sugerujący, że Test Obcych Sytuacji mierzy różnice
indywidualne w zakresie temperamentu niemowląt, a nie jakość ich przywiązania

Dlaczego jakość przywiązania prognozuje późniejsze konsekwencje?

Wewnętrzne modele operacyjne – poznawcze reprezentacje siebie, innych osób oraz relacji tworzone
przez niemowlęta w trakcie interakcji z opiekunami (takie wewnętrzne przekonania o świecie – rodzice są

3
mili i dobrzy = uważam, że świat jest przyjemny, a na ludziach mogę polegać = pozytywny model
operacyjny i na odwrót)

Rozwój agresji

Agresja – zachowanie wykonywane w celu wyrządzenia krzywdy żywej istocie, która jest zmotywowana
do unikania takiego traktowania

Agresja gniewna – agresywne akty, których wykonawca chce przede wszystkim skrzywdzić lub zranić
ofiarę

Agresja instrumentalna – agresywne akty, których wykonawca chce przede wszystkim zyskać dostęp do
przedmiotów, miejsca lub przywilejów

Źródła agresji w niemowlęctwie

Konflikt – okoliczności, w których dwie (lub więcej) osoby mają niekompatybilne potrzeby, pragnienia czy
cele

Od agresji do zachowań aspołecznych

Agresja relacyjna – działania takie jak ignorowanie, wykluczanie, cofanie akceptacji czy szerzenie plotek,
które mają obniżyć samoocenę, przyjaźń czy pozycję społeczną przeciwnika

Indywidualne różnice w agresywnym zachowaniu

Są 2 rodzaje wysoce agresywnych dzieci:

 proaktywny agresor – wysoce agresywne dziecko, któremu wykonywanie agresywnych

aktów przychodzi z łatwością i które w dużym stopniu polega na agresji przy
rozwiązywaniu problemów społecznych czy osiąganiu osobistych celów
 reaktywny agresor – dziecko, które wykazuje wysoki poziom gniewnej, odwetowej
agresji, ponieważ zbyt często przypisuje innym wrogie intencje i nie jest w stanie
kontrolować swojej złości dość długo, żeby dojść do nieagresywnego rozwiązania
problemów w swoim środowisku
 odwetowa agresja – agresywne akty wywołane realnymi lub wyobrażonymi
prowokacjami

Agresja według modelu przetwarzania informacji społecznych Dodge’a

Atrybucyjny błąd wrogości – tendencja do postrzegania krzywdy wyrządzonej w niejednoznacznym

kontekście jako wynikającej z wrogich zamiarów sprawcy; charakteryzuje reaktywnych agresorów

Sprawcy i ofiary agresji rówieśniczej

Pasywna ofiara (agresji) – społecznie wycofane, nerwowe dziecko z niską samooceną, które jest dręczone
przez inne dzieci, nawet jeśli wygląda na to, że nie zrobiło niczego, by sprowokować taką reakcję

Prowokująca ofiara (agresji) – przekorne, nerwowe i porywcze dziecko, które jest wiktymizowane,
ponieważ często denerwuje rówieśników

4
Popularność i agresja

Popularność – społeczna konstrukcja, w której popularne dzieci są znane i akceptowane przez inne
(zwłaszcza popularne) dzieci i posiadają atrybuty wysokiego statusu, takie jak atrakcyjność,
wysportowanie i pożądane przedmioty

Konflikt rodzicielski a agresja u dzieci

Rodzice niedostępni emocjonalnie – rodzicielstwo, które odzwierciedla wycofanie się rodziców,

charakteryzowane przez chłód, brak wsparcia i obojętność

Rodzina jako system społeczny

Wymuszeniowe środowisko domowe – sytuacja, w której członkowie rodziny często się drażnią i
korzystają z agresywnych czy w inny sposób antyspołecznych strategii, żeby radzić sobie z tymi
doświadczeniami

Wzmacnianie negatywne – wszelkie bodźce, których usunięcie w wyniku danego zachowania zwiększy
prawdopodobieństwo, że zachowanie to zostanie powtórzone