ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ – ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ

Ο κλασικισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα που αφορά όλες σχεδόν τις μορφές τέχνης (ζωγραφική,
γλυπτική, αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, μουσική) και χαρακτηρίζεται από την τάση για μίμηση ή επιστροφή σε
παλαιότερα κλασικά πρότυπα, αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά (ως προς τη μορφή, τα χαρακτηριστικά, το
ύφος, τα θέματα). Όσον αφορά την ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία, η τάση αυτή ήταν έντονη από την
Αναγέννηση μέχρι και τον 18ο αι. Οι υποστηρικτές αυτής της τέχνης θεωρούσαν πως το αντικείμενο της
τέχνης είναι μια παγκόσμια, αιώνια και αναλλοίωτη ιδέα του ωραίου, που προϋποθέτει αρμονία, ισορροπία
και έχει πραγματωθεί σε ορισμένα έργα (τα κλασικά), που γι’ αυτό έχουν την αξία προτύπων (η αντίληψη
αυτή βέβαια έρχεται σε αντίθεση με εκείνη που θεωρεί πως η καλλιτεχνική έμπνευση είναι ελεύθερη από
πρότυπα και κανόνες και δεν υπάγεται σε καμιά προκαθορισμένη ιδέα για το ωραίο). Βασικά
χαρακτηριστικά αυτής της τάσης στη λογοτεχνία είναι: η ισορροπία, η αρμονία, η τελειότητα, το αυστηρό
αρχιτεκτονικό σχέδιο, η σαφήνεια, η αποφυγή της υπερβολής, η απλότητα, η στοχαστική γαλήνη, ο
ρητορισμός, ο διδακτισμός. Ο κλασικισμός γνώρισε νέα άνθιση ως νεοκλασικισμός από τα μέσα του 18ου
αι. ως τις αρχές του 19ου, λίγο πριν κυριαρχήσει το κίνημα του ρομαντισμού.
Από τον νεοκλασικισμό επηρεάστηκαν οι εκπρόσωποι της Επτανησιακής Σχολής, οι οποίοι όμως
δέχτηκαν και την επίδραση του ρομαντισμού. Όσον αφορά τη θεματική, παρατηρείται επίσης η σύνδεση του
ένδοξου ελληνικού παρελθόντος με το ταραγμένο παρόν του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, ενώ η κλασική
παιδεία και οι αξίες της τροφοδοτούν τον πόθο της εθνικής αποκατάστασης.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ
Πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα που εμφανίζεται στα τέλη του 18ου αι. και κυριαρχεί κατά τον
19ο αι. σε ολόκληρη την Ευρώπη, ένα από τα σημαντικότερα κινήματα όλων των εποχών. Στην περίπτωση
του ρομαντισμού μιλάμε για κίνημα και όχι απλώς για ρεύμα ή τάση, καθώς ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια
της τέχνης και διαμορφώνει μια στάση ζωής. Επηρέασε εκτός από τη λογοτεχνία όλες σχεδόν τις τέχνες
αλλά και τον χώρο του πνεύματος και των ιδεών γενικότερα. Έρχεται σε σύγκρουση με το ορθολογικό
πνεύμα του Διαφωτισμού και τον κλασικισμό στην τέχνη. Σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται από την
απελευθέρωση της φαντασίας και του συναισθήματος, την έμφαση στο συγκινησιακό, το ιδανικό, την
έξαρση της ελευθερίας. Όλα αυτά οδηγούν τον ρομαντισμό στο παράδοξο και το μυστηριώδες, στον
εξωτισμό, στο όνειρο, στην ανίχνευση του μεταφυσικού, στην υπέρβαση των ορίων, στην εκμυστήρευση
έντονων πόθων και παθών (αντί της μετριοπάθειας, της νηφαλιότητας και της λογικής του νεοκλασικισμού),
στο ασαφές και συγκεχυμένο, μαζί με μια διάχυτη μελαγχολία και μια νοσταλγική διάθεση για τα περασμένα
(όχι όμως για το κλασικιστικό παρελθόν).
Στη λογοτεχνία, όσον αφορά τη μορφή, παρατηρείται αδιαφορία για τους κανόνες και τις συμβάσεις
της ποιητικής σύνθεσης, χρησιμοποίηση της κοινής γλώσσας (που παραβίαζε τον νεοκλασικό κανόνα της
γλωσσικής ευπρέπειας), διεύρυνση του λεξιλογίου, πλούτος ρυθμών, αφθονία εικόνων (η εικόνα
μετατρέπεται σε βασικό στοιχείο του έργου) και ηχητικά τεχνάσματα. Για τον ρομαντισμό το αυθεντικό
ποίημα είναι προιόν αυθόρμητης σύνθεσης, αβίαστης και αποδεσμευμένης από τους τεχνητούς κανόνες και
περιορισμούς που υπαγόρευε ο νεοκλασικισμός (“Αν η ποίηση δεν βγαίνει σε κάποιον τόσο φυσικά όσο τα
φύλλα στο δέντρο, τότε καλύτερα να μη βγαίνει καθόλου” J. Keats).
Ως προς τη θεματογραφία, παρατηρείται η ελευθερία στην επιλογή θεμάτων, η έμφαση στο “εγώ”
του δημιουργού ή του ήρωα, ενώ προσφιλή θέματα είναι η προσωπική εμπειρία της φύσης (ο ρομαντικός
ποιητής εμπνέεται από τη φύση για να εκφράσει τον εσωτερικό, ψυχικό του κόσμο), ο Θεός, η περιπέτεια, ο
έρωτας (συνήθως μελαγχολικός ή καταδικασμένος), ο ηρωισμός, η εθνική και τοπική ιστορία, οι αγώνες για
ελευθερία και δημοκρατία. Ο ρομαντισμός επίσης δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στη χρήση υποβλητικών
σκηνικών, όπως νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία, ερείπια, τάφοι, μακάβριες εικόνες θανάτου κ.λπ.
Ωστόσο, καθώς ο ρομαντισμός ολοκλήρωνε τον κύκλο του, έφτανε συχνά στην υπερβολή και την
αποτυχία ως προς το αισθητικό, καλλιτεχνικό αποτέλεσμα (κάτι που ισχύει σε μεγάλο βαθμό για τον
ελληνικό ρομαντισμό, 1830-1880). Ο πληθωρικός λεκτικός λυρισμός έφερε την πολυλογία και την
αμετροέπεια, ενώ η παράδιοση στη ορμή της έμπνευσης οδήγησε στην εύκολη στιχουργία. Άλλα αρνητικά
στοιχεία ήταν ο θεατρινισμός, η κενολογία, η ρηχότητα στη σκέψη.
Ο Ανδρέας Καραντώνης, αναφερόμενος στην εμφάνιση του κινήματος του ρομαντισμού και στη
στενή σύνδεσή του με την ελευθερία, σημειώνει: “Η ελευθερία και ο ρομαντισμός είναι συνώνυμες έννοιες.
Η ελευθερία παντού, στην κοινωνία, στα έθνη, στο άτομο, στο πνεύμα, στο αίσθημα, στις ιδέες, στην
έκφραση, στη φύση, είναι η κινητήρια δύναμη του ρομαντικού. Όταν ο ρομαντισμός πρωτοσάλπισε τα
συνθήματά του στην τέχνη, και ιδίως στη γαλλική, βασίλευε ένας στατικός, ανακτορικός κλασικισμός που
λάτρευε πομπικά ένα σχηματοποιημένο ιδεώδες ομορφιάς, αντλημένο από την ευφαντασίωτη ψευδαίσθηση
μιας ειδυλλιακής αρχαιότητας, ελληνικής και λατινικής. Ο νεκρός αυτός και άγονος κλασικισμός, και με όλη
τη χάρη του, την κομψότητα και την έκτακτη ευθυγραμμία του, δεν είχε πια πίστωση στους νέους καιρούς.
Δεν περίμενε πια παρά ένα δήμιο κι αυτός ο δήμιος με το κόκκινο μαντήλι στον λαιμό ήρθε με τη μορφή του
ρομαντισμού. Η καταδίκη του ήταν απαραίτητα. Είχε αγνοήσει ολότελα τον άνθρωπο ως οντότητα, σαν
άτομο, σα δημιούργημα του Θεού. Είχε περιφρονήσει τη φύση και τα μεγάλα διδάγματα. Είχε αδιαφορήσει
για το βαθύτερο πνεύμα και την ψυχικότητα του χριστιανισμού. Κι είχε αναπτυχθεί χωρίς ντόπιες ρίζες, έξω
από την ιστορία και τις αυτόχθονες λαϊκές πηγές της ευρωπαϊκής ζωής”.

Χαρακτηριστικά Κλασικισμού – Νεοκλασικισμού

• μίμηση των αρχαίων προτύπων (συγγραφή τραγωδιών, ωδών κ.λπ.)

• αρχαιότροπη μορφή στροφών
• αυστηρή αρχιτεκτονική διάρθρωση και στιχουργική επεξεργασία
• γλωσσικοί αρχαϊσμοί
• επικλήσεις (στον Θεό, στον ήλιο, στη Μούσα κ.λπ.)
• ρητορισμοί (π.χ. ρητορικές ερωτήσεις, επιφωνήματα, επικλήσεις κ.λπ.)
• διδακτισμός
• αναφορές σε στοιχεία της αρχαιότητας ή σε μύθους
• ως προς τη θεματική υπάρχει σύνδεση του ένδοξου ελληνικού παρελθόντος με το ταραγμένο
 παρόν του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα
• Αξιοποιούνται θέματα από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα
• Κυριαρχία της διάνοιας και επιδίωξη της απόλυτης ισορροπίας ανάμεσα στο συναίσθημα και το
νου. Αξιοσημείωτος είναι ο κεντρικός ρόλος που διαδραματίζει ο άνθρωπος, όχι ως άτομο αλλά ως
πρότυπο ενός τέλειου τύπου
• Ο κλασικισμός απευθύνεται στο υψηλό, το ωραίο, το ευγενικό
• Απόρριψη του φανταστικού, όταν αυτό δεν πηγάζει από τη μυθολογία και την ιστορία
• Αποφυγή κάθε αναφοράς σ’ ό,τι δύσμορφο, χαώδες, ταπεινό

Χαρακτηριστικά Ρομαντισμού
Ως προς το θέμα:
• προσφιλή θέματα είναι η προσωπική εμπειρία της φύσης (ο ρομαντικός ποιητής εμπνέεται από τη
φύση για να εκφράσει τον εσωτερικό, ψυχικό του κόσμο), ο Θεός, η περιπέτεια, ο έρωτας
(συνήθως μελαγχολικός ή καταδικασμένος), ο ηρωισμός, η εθνική και τοπική ιστορία, οι αγώνες
για ελευθερία και δημοκρατία
• έμφαση στο “εγώ” του του δημιουργού ή του ήρωα
• ανάδειξη της ηθικής δύναμης του ανθρώπου
• χρήση υποβλητικών σκηνικών, όπως νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία, ερείπια, τάφοι, μακάβριες
εικόνες θανάτου
Ως προς τη μορφή:
• αδιαφορία για τους κανόνες και τις συμβάσεις της ποιητικής σύνθεσης
• χρησιμοποίηση της κοινής γλώσσας (δημοτική γλώσσα, λέξεις από την ντοπιολαλιά)
• διεύρυνση του λεξιλογίου
• πλούτος ρυθμών
• αφθονία εικόνων (η εικόνα μετατρέπεται σε βασικό στοιχείο του έργου)
• ηχητικά τεχνάσματα
• τεχνική της συναισθησίας (συνύπαρξη ήχων, οπτικών εικόνων μυρουδιών)
Γενικά:
• έμφαση στο συγκινησιακό
• αναφορές στο παράδοξο και το μυστηριώδες, στον εξωτισμό, στο όνειρο, στην ανίχνευση
του μεταφυσικού, στην υπέρβαση των ορίων, στην εκμυστήρευση έντονων πόθων και
παθών (αντί της μετριοπάθειας, της νηφαλιότητας και της λογικής του νεοκλασικισμού),
στο ασαφές και συγκεχυμένο, μαζί με μια διάχυτη μελαγχολία και μια νοσταλγική διάθεση
για τα περασμένα (όχι όμως για το κλασικιστικό παρελθόν).
• σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία