Κατερίνα Πόθου Νεοελληνική Λογοτεχνία

Λογοτεχνικά ρεύματα

 Η Επτανησιακή Σχολή
Καλλιεργεί βασικά την ποίηση, λυρική, επικολυρική και σατιρική. Η
πεζογραφία της είναι σχετικά φτωχή και περιορίζεται κυρίως στο κριτικό
δοκίμιο. Για τη συμβολή της στο θέατρο πρέπει να αναφέρουμε το «Βασιλικό»
του Α. Μάτεση, γραμμένο το 1830, που είναι το πρώτο θεατρικό μας έργο
με κοινωνικό περιεχόμενο.
Τα θέματα της Επτανησιακής Σχολής στην ποίηση είναι:
 Η πατρίδα, για την οποία οι Εφτανήσιοι λογοτέχνες εκφράζουν τη λατρεία και
την αφοσίωσή τους.
 Η φύση, για την οποία εκδηλώνουν την αγάπη και το θαυμασμό τους.
 Ο έρωτας στην πιο αγνή κι εξευγενισμένη μορφή του.
Χαρακτηριστικά των Εφτανησιωτών λογοτεχνών:
 Χρησιμοποιούν τη δημοτική γλώσσα.
 Είναι ολιγογράφοι.
 Επεξεργάζονται με ιδιαίτερη φροντίδα το στίχο τους επιδιώκοντας να δώσουν
στο ποίημα όσο γίνεται πιο άψογη μορφή με απλότητα, ειλικρίνεια,
μουσικότητα και χωρίς ρητορικές εξάρσεις.
 Η ευγένεια και η πνευματικότητα χαρακτηρίζουν γενικά την ποιότητα του
έργου τους.

 Ρομαντισμός
Ο ρομαντισμός είναι ένα πνευματικό κίνημα που αρχίζει να αναπτύσσεται κατά τα
τέλη του 18ου αιώνα με τις νέες συνθήκες ζωής που είχαν δημιουργηθεί στην
Ευρώπη. Αποτελεί έντονη αντίδραση:
α. στο ορθολογιστικό πνεύμα του διαφωτισμού.
β. στον κλασικισμό των περασμένων αιώνων, και εκφράζει μια νέα αντίληψη για
τη ζωή και για την τέχνη.
Η αντίληψη αυτή συνίσταται στην απαλλαγή από την κυριαρχία του λογικού και
στην αντικατάστασή του από τη φαντασία και το συναίσθημα. Έτσι ο κανόνας,
η τάξη, το μέτρο, η αρμονία και η ισορροπία, που διακρίνουν την κλασική
τεχνοτροπία, υποχωρούν, για να παραχωρήσουν τη θέση τους στην
ελευθερία, τη θελημένη ακαταστασία, τον ενθουσιασμό και το πάθος
του υποκειμένου, την προσωπική δημιουργική έκφραση.
Ο ρομαντισμός δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση σε ορισμένα θέματα (ο Θεός, η
φύση, το εγώ, η ελευθερία, η περιπέτεια) και σε ορισμένα «σκηνικά» (τα ερείπια,
το φεγγάρι, η βροχή, το παρελθόν, το τοπικό χρώμα). Τέλος καλλιεργεί στις
ψυχές μια μελαγχολία χωρίς συγκεκριμένο αντικείμενο αναφοράς. Γι’
αυτό ο ρομαντισμός ονομάστηκε «αρρώστια του αιώνα».
Οι Φαναριώτες επηρεάζονται κυρίως από το γαλλικό ρομαντισμό, που τον
μεταφυτεύουν κακότεχνα στον ελληνικό χώρο και γίνονται έτσι δημιουργοί της
λεγόμενης Ρομαντικής Σχολής των Αθηνών. Η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών
ή παλαιά Αθηναϊκή Σχολή, όπως λέγεται, διαρκεί πενήντα χρόνια
περίπου, δηλαδή α πό την απελευθέρωση ως το 1880.
Αν και ο ρομαντισμός είναι ένα σπουδαίο κίνημα που απελευθερώνει τον άνθρωπο
και ανοίγει νέους ορίζοντες για τη σκέψη, στην Ελλάδα δεν μπήκε σε σωστή βάση
και δεν πήρε καλό δρόμο. Χαρακτηρίζεται από υπερβολές, που δεν
ανταποκρίνονται σε γνήσια ψυχική διάθεση και εκφράζονται με τρόπο ρητορικό και
ψεύτικο, και από την καθαρεύουσα γλώσσα, που οι ρομαντικοί υιοθετούν και

1
Κατερίνα Πόθου Νεοελληνική Λογοτεχνία

υποστηρίζουν. Όπως παρατηρεί ο Λίνος Πολίτης «σήμερα απωθούν και τα δυο». Με

τον τρόπο αυτό οι ρομαντικοί απέκοψαν το έθνος από τη λαϊκή του βάση και ήρθαν
σε αντίθεση τόσο με την Κρητική όσο και με την Επτανησιακή Σχολή.

 Παρνασσισμός
Αναζητάει την έμπνευσή του στους χαμένους πολιτισμούς της
αρχαιότητας και ιδίως στον αρχαίο ελληνικό. Οι παρνασσιακοί ποιητές:
 Αγαπούν τον ηχηρό και ρωμαλέο στίχο.
 Επιμένουν στην πλαστική του επεξεργασία και την πλούσια ομοιοκαταληξία.
 Προσπαθούν να δώσουν στα ποιήματά τους την ομορφιά του αγάλματος.

 Συμβολισμός
Είναι αντίθετος με τις αρχές του παρνασσισμού. Βασικά του χαρακτηριστικά
είναι:
1. Η μουσικότητα του στίχου και η υποβλητικότητα. Κατά τους
συμβολιστές οι λέξεις έχουν αξία όχι μόνο για το νόημά τους, αλλά και ως ήχοι.
Μπορούν επομένως να χρησιμεύσουν, με την κατάλληλη τοποθέτησή τους μέσα στο
ποίημα, σε μουσικούς συνδυασμούς. Την πραγματικότητα, επίσης (εξωτερική ή
εσωτερική) δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με ακρίβεια, αλλά να την
υποβάλλουμε συγκεχυμένα και έμμεσα.
2. Η συσχέτιση ανάμεσα στην ψυχική κατάσταση του ποιητή και τα πράγματα που
γίνονται σύμβολα της λύπης του, της χαράς του κ.λπ.

 Ρεαλισμός
Βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού είναι τα εξής:
Πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας και του εσωτερικού κόσμου
του ανθρώπου. Ο ρεαλιστής συγγραφέας προσπαθεί να περιγράψει τον κόσμο, τη
ζωή και τα πράγματα, όπως ακριβώς είναι στην πραγματικότητα.
 Όταν απεικονίζει την απλοϊκή ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου, έχουμε το
ηθογραφικό διήγημα ή μυθιστόρημα.
 Όταν επιμένει στην ανάλυση των ψυχικών καταστάσεων, έχουμε το
ψυχογραφικό διήγημα ή μυθιστόρημα.
 Όταν αναφέρεται στα κοινωνικά προβλήματα έχουμε το κοινωνικό διήγημα ή
μυθιστόρημα.

 Νατουραλισμός
Κατά τους νατουραλιστές ο άνθρωπος, βασικά, διαμορφώνεται από την
κληρονομικότητα, την επίδραση του περιβάλλοντος και τις περιστάσεις. Ο
καλλιτέχνης, επομένως, πρέπει να δίνει μια πιστή αναπαράσταση της
πραγματικότητας, όποια κι αν είναι αυτή, και να επιμένει στις πιο επουσιώδεις
λεπτομέρειες.

 Γενιά του ’30

Οι λογοτέχνες της γενιάς αυτής έχουν τα εξής χαρακτηριστικά :
α. Ρέπουν προς τη μελέτη.
β. Αντιμετωπίζουν με υπευθυνότητα τα πνευματικά ζητήματα.
γ. Αρνούνται τις παραδοσιακές μορφές.
δ. Βρίσκονται σε επικοινωνία με τα ευρωπαϊκά πνευματικά ρεύματα.
ε. Προσπαθούν να χαράξουν νέους δρόμους.

2
Κατερίνα Πόθου Νεοελληνική Λογοτεχνία

Κύριος εκφραστής των τάσεων αυτών είναι ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης.

 Υπερρεαλισμός
Επηρεασμένος από τις θεωρίες του Φρόυντ για το ασυνείδητο και τα όνειρα,
πίστευε ότι με τη συγχώνευση του ονείρου και της πραγματικότητας
θα κατέληγε σε ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, μιας υπερ -
πραγματικότητας. Οι υπερρεαλιστές ποιητές χρησιμοποίησαν στην πρώτη
περίοδο την αυτόματη γραφή, για να καταγράψουν τη σκέψη τους χωρίς κανένα
λογικό έλεγχο.
Τα κύρια χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού είναι τα εξής:
α. Ελευθερία στη μορφή.
β. Απουσία θέματος.
γ. Απουσία λογικού ειρμού και ελέγχου.
δ. Παράτολμοι συνδυασμοί εικόνων και λέξεων που βασίζονται στην αυθαιρεσία
και στην τύχη.
ε. Απουσία στίξης.