ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΛΠ 30- ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΙΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ
(19ος και 20ός αιώνας)

2η Γραπτή Εργασία
Ακαδημαϊκό έτος: 2022-2023
Η διαμόρφωση της Νεοελληνικής λογοτεχνίας από τη γενιά του 1880

Φοιτήτρια: Φωτεινή Ξανθού

Α.Μ: 150013
Τμήμα: ΗΛΕ-47
Καθηγητής-Σύμβουλος: Ουρανία Πολυκανδριώτη

Αθήνα, Ιανουάριος-2023
Ερώτημα 1
Το απόσπασμα από τον Λουκή Λάρα (1877), του Δημητρίου Βικέλα που μελετήσαμε είναι
ένα ιδιότυπο κείμενο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, που άνοιξε τον δρόμο για τη γενιά του 1880
η οποία διαφοροποιήθηκε από τον ρομαντισμό και την πεισιθάνατη θεματολογία, που
επικρατούσε ως τότε. Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, που προσεγγίζει τα γεγονότα με
έναν πιο ρεαλιστικό και παραστατικό τρόπο σε σχέση με το ρομαντικό εθνικό όραμα που
κυριαρχούσε. Η γενιά του 1880, αντιδρώντας στον ρομαντισμό, άρχισε να επιλέγει στην
πεζογραφία απλά καθημερινά θέματα, στο πλαίσιο του ορθολογικού πνεύματος της εποχής και
να συμβάλλει στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης, μέσω της ηθογραφίας. Ο Βικέλας
περιγράφει τη ζωή ενός φιλήσυχου έμπορου, κατά την περίοδο της Επανάστασης, μιας τοπικής
ελληνικής κοινωνίας δημιουργώντας έναν ήρωα-αντιήρωα, που ασχολείται με την επιβίωσή του.
Αντιπροσωπεύει την αξία της αφοσίωσης στη σκληρή δουλειά, στη φιλήσυχη οικογενειακή και
κοινωνική ζωή, στην προσαρμοστικότητα. «Κόσμος μου ήτο το Χάνιον και πατριωτισμός μου
το ισοζύγιον».1
Ο στόχος του Βικέλα είναι ηθικοδιδακτικός, προωθώντας τις αξίες της ταπεινότητας, και
της ειλικρίνειας που διακατέχουν τον ήρωά του, έναν χαρακτήρα που αποτελεί πρότυπο
ρεαλιστικότερων προσδοκιών, σε αντιδιαστολή με το προγενέστερο, του γενναίου εθνικού
ήρωα, απελευθερωτή της πατρίδας. Όπως αποκαλύπτει ενοχικά αλλά με αφοπλιστική ειλικρίνεια
ο ήρωας, «ούτε ψυχικώς, ούτε σωματικώς, δεν είχα τα προσόντα,» για να πολεμήσει.
Ενσαρκώνει επομένως τη μετάβαση από το ιδανικό στο πραγματικό 2 Ο Βικέλας χρησιμοποιεί
μια απλοποιημένη καθαρεύουσα γλώσσα, ενίοτε με ένα προσωπικό ιδίωμα που είναι πολύ πιο
κοντά στην καθομιλουμένη και μακριά από το ρητορικό ύφος και τον στόμφο που επικρατούσε
μέχρι τότε στη λογοτεχνία.3

1
Γεωργία, Πατερίδου, «Η Γενιά του 1880. Πεζογραφία-Ποίηση.», στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία.(19ος
& 20ος αιώνας), Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, β΄ έκδοση, Πάτρα 2008, σελ. 195-197,
219,
Δημήτριος Βικέλας, «Λουκής Λάρας» (απόσπασμα), στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία. Ανθολόγιο
Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος-20ός αιώνας), επιμέλεια: Χρήστος Δανιήλ, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 206,
219
2
Δημήτρης Τζιόβας, «Ο αποδημητικός Δημήτριος Βικέλας: Αναμνησιολογία, χαρακτηρολογία και γλώσσα
(απόσπασμα), στο Κοσμοπολίτες και αποσυνάγωγοι. Μελέτες για την ελληνική πεζογραφία και κριτική 1830-1930,
Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, Περιλαμβάνεται στο Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία ,Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων
για τη Μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας (19 ος-20ός αιώνας),επιμέλεια: Μιχάλης Μπακογιάννης, ΕΑΠ, Πάτρα
2008, σ. 224.
3
Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, 25η ανατύπωση, Αθήνα 2020, σ.186-187.

1
 Αντίστοιχα το απόσπασμα του Ψυχάρη, Το ταξίδι μου, αναφέρεται στο θέμα της γλώσσας
και των προβλημάτων που είχαν προκύψει από τη χρήση της καθαρεύουσας στα ζητήματα
επικοινωνίας. Με έναν ιδιότυπο χιουμοριστικό και αλληγορικό τρόπο γραφής καταδικάζει την
τυπολατρία και αναδεικνύει τη σημασία της χρήσης της γλώσσας με γνώμονα την πραγματική
επικοινωνία και κατανόηση. Μέσω μιας κωμικής παραβολής δείχνει την περιττή χρήση
κοσμητικών τύπων, όπως «τα μεν, τα δε, τα γαρ, τα μέντοι» που δεν έχουν ουσιαστικό λόγο
ύπαρξης, αλλά αντίθετα, συχνά αποπροσανατολίζουν από το νόημα. Χαρακτηριστικό το
παράδειγμα της κολοκύθας που χρησιμοποιεί, η οποία στολίζεται με ξυλάκια από γαζίες, αλλά
χωρίς αυτές παραμένει μια κολοκύθα, ακριβώς όπως συμβαίνει και στη γλώσσα, όταν
αφαιρέσεις τα καλολογικά στοιχεία και τις βαρύγδουπες καθαρευουσιάνικες εκφράσεις,
παραμένει το απλό εργαλείο της επικοινωνίας.4
Για να κάνει ακόμη πιο κατανοητό τον ισχυρισμό του, ο Ψυχάρης, παραθέτει ένα
φανταστικό επεισόδιο, χρησιμοποιώντας ομόηχες λέξεις με διαφορετική έννοια και
παρουσιάζοντας μια αλληγορική σκηνή επίθεσης από σκυλιά, που συμβολίζει την επίθεση των
Αθηναίων γλωσσολόγων προς τον συγγραφέα. Το εμβληματικό κείμενο για τη γλώσσα
καθορίζει την εξέλιξή της, η οποία συμβαδίζει με την πνευματική ανάπτυξη των ανθρώπων,
συσχετίζοντας την ελευθερία σκέψης και δράσης. Απόδειξη το παράδειγμα των ανθρώπων του
Πειραιά, που μιλούσαν πιο αυθεντικά, έχοντας κατακτήσει την ελευθερία στις πράξεις και στον
λόγο τους. Με αυτούς τους ευρηματικούς τρόπους καταφέρνει ο Ψυχάρης να συγγράψει ένα
κείμενο σταθμό για τη γλώσσα της εποχής, που ταλανίζονταν από τον πόλεμο των δύο
στρατοπέδων, της δημοτικής και της αρχαΐζουσας και που σηματοδότησε την επικράτηση της
δημοτικής για τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα στη συνέχεια.5

4
Γιάννης, Ψυχάρης, «Το ταξίδι μου» (απόσπασμα), στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία. Ανθολόγιο
Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος-20ός αιώνας), επιμέλεια: Χρήστος Δανιήλ, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ.256,
Γεωργία, Πατερίδου, ό.π. σ. 188-190.
5
Λίνος Πολίτης, ό.π. σ.208-209,
Γεωργία, Πατερίδου, ό.π. σ. 217.

2
Ερώτημα 2
Στο ποίημα του Κ. Παλαμά «Το ταξίδι», ένα από τα πρώιμα έργα του, παρατηρούμε την
επιρροή του ποιητή από τα γαλλικά κινήματα του παρνασσισμού και του συμβολισμού που
επικρατούσαν και στον ελληνικό χώρο. Ο Παλαμάς δεν ανήκε αποκλειστικά σε κάποιο κίνημα
αλλά υιοθέτησε μόνο όσα ταίριαζαν στο δικό του προσωπικό ύφος. Από τον συμβολισμό
ασπάστηκε δύο βασικές αρχές. Τον υπαινιγμό των συναισθημάτων, που εξέφρασε με δυνατές
εικόνες, «μες στην καρδιά με δαγκάνει σα φίδι.» και τη μετάδοση συμβολικών Ιδεών, όπως της
αντίληψης μιας υπερβατικής πραγματικότητας. Εδώ, ο υπερβατικός συμβολισμός εκφράζεται
μέσα από το «παράξενο» ταξίδι στη λήθη, σε ένα έρημο, φανταστικό μέρος και την αντίληψη
της ζωής, ως θλιβερή και απελπιστική.6
Το ποίημα είναι γραμμένο σε απλή δημοτική γλώσσα, και υπάρχει μια τάση για ρυθμό και
μελωδία στον στίχο, άλλη μια επιρροή από τον συμβολισμό. Από τον αυστηρό στη μορφή
παρνασσισμό, ο ποιητής υιοθέτησε τη σταθερή μορφή των στροφών και της σταυρωτής
ομοιοκαταληξίας. Το ποίημα ανήκει στην ιδιότυπη για τον Παλαμά κατηγορία του «λυρισμού
του εγώ», εκφράζοντας προσωπικά συναισθήματα, με κυρίαρχα την μελαγχολία, την
απαισιοδοξία και τη μοναχικότητα «Να νιώθω τριγύρω πλατιά ερημιά,». Επίσης παρατηρούμε
τον δυϊσμό που τον χαρακτηρίζει στα περισσότερα ποιήματά του, με μια αντιφατικότητα. Ενώ
αποζητά την ερημιά, μιλά για ένα ατελείωτο ταξίδι, (αντίθεση δράσης-απόμερης ζωής), που θα
περιηγείται ατέρμονα, σε μέρη όπου παραδόξως θα υπάρχουν άνθρωποι και σπίτια, αλλά οι μεν
θα είναι τυφλοί και βουβοί, τα δε κλεισμένα, με τζάκια σβηστά.7
Στην περίπτωση του Καβάφη, εξετάζοντας ένα ποίημα της ώριμης περιόδου του ποιητή,
του ηδονικού κύκλου, βλέπουμε ότι απαλλαγμένος από τις κοινωνικές συμβάσεις εκφράζεται
ελεύθερα, επιλέγοντας ένα ερωτικό θέμα με φιλοσοφικές προεκτάσεις. Στο ποίημα «Του
πλοίου», η γλώσσα έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά του ποιητή, λέξεις αρχαΐζουσας και τοπικούς
ιδιωματισμούς («απεικόνησις», «με φανερώνεται», «τον μοιάζει»). Ο στίχος είναι
ανομοιοκατάληκτος και ανισοσύλλαβος με λιτότητα και ρεαλισμό. Κυριαρχεί ο ιδιότυπος
λυρισμός του Καβάφη, που εκφράζει έμμεσα το συναίσθημα, «Μέχρι παθήσεως ήταν
αισθητικός», σε ασαφή χρόνο και πρόσωπο που απευθύνεται, απόρροια επιρροής από τον
παρνασσισμό. Ο αφηγητής, με αφορμή ένα σκίτσο, το οποίο πυροδοτεί τη φαντασία του,

6
Roderick Beaton, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, μτφρ. E. Zουργού - M. Σπανάκη, Νεφέλη, Αθήνα
1996, σ. 120-122.
7
Γεωργία, Πατερίδου, ό.π. σ. 210-213.

3
περιγράφει τη δυσκολία της ζωγραφικής να αποτυπώσει τη λάμψη του κάλλους, πράγμα που
αναπληρώνει η μνήμη, και καταφέρνει η ποίηση. «Τον μοιάζει. Όμως τον θυμούμαι σαν πιο
έμορφο». Η χρήση μιας αφορμής, η φαντασία, η μνήμη είναι τυπικές Καβαφικές τεχνικές. 8 Ο
ποιητής θίγει φιλοσοφικά, τη σχέση του ανθρώπου με το πέρασμα του χρόνου και το ότι η τέχνη
της ζωγραφικής και της ποίησης εμπνέονται από τη μνήμη και μπορούν να μεταδώσουν
συναισθήματα και εικόνες. Ανήκει στα ποιήματα ποιητικής, με την ευρεία έννοια της
καλλιτεχνικής δημιουργίας που συνδέει τις δύο τέχνες, όπως άλλωστε δηλώνει η αρχαία φράση
που χαρακτηρίζει την ποίηση ως ομιλούσα ζωγραφική και την ζωγραφική ως σιωπηλή ποίηση. 9
Συγκριτικά, τα ποιήματα του Παλαμά και του Καβάφη, συνδέονται ως προς την κοινή τους
θεματική, που είναι ένα προσωπικό τους ερωτικό βίωμα σε σχέση με ένα ταξίδι. Υπάρχουν
πολλές ομοιότητες ανάμεσα στα ερωτικά ποιήματα του τελευταίου και τα ποιήματα λυρισμού
του εγώ, του πρώτου. Οι δύο σύγχρονοι ποιητές, επηρεασμένοι από τα ρεύματα του
παρνασσισμού και του συμβολισμού, εκφράζουν μετριασμένα και συγκεκαλυμμένα
συναισθήματα τα οποία εκδηλώνουν με εικόνες και με αφηρημένες έννοιες. Ο Παλαμάς
αποζητά από ένα φανταστικό ταξίδι να τον λυτρώσει από τον ερωτικό καημό του, να ξεχάσει,
«Αγάπη, από σε να χαθώ!». Για τον Καβάφη το ταξίδι είναι ρεαλιστικό, ανήκει στο παρελθόν
και αποτελεί την αφορμή για να ανακαλέσει μια ανάμνηση, που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όλα
φαίνονται πιο όμορφα μετά από καιρό, «Πιο έμορφος…απ’ τον Καιρό.».10

8
Κατερίνα, Κωστίου, «Η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη», στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία.(19ος & 20ος
αιώνας), Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, β΄ έκδοση, Πάτρα 2008, σελ. 237.
9
. Κατερίνα, Κωστίου, «Καλλιτεχνικές ωσμώσεις στην ποίηση του Καβάφη» στο: Λογοτεχνικές Διαδρομές, Ιστορία-
Θεωρία-Κριτική, μνήμη Β. Αθανασόπουλου, ΕΚΠΑ, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2016, σ. 288, διαθέσιμο στο:
https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1871/%CE%9A%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE
%B9%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82%20%CF%89%CF%83%CE

%BC%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82.pdf (τελευταία ανάκτηση: 16/1/23).

10
Roderick Beaton, ό.π. σ. 131.

4
Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία
Βικέλας, Δημήτριος, «Λουκής Λάρας» (απόσπασμα), στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία.
Ανθολόγιο Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος-20ός αιώνας), επιμέλεια: Χρήστος
Δανιήλ, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 197-207.
Κωστίου, Κατερίνα, «Η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη», στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία.
(19ος & 20ος αιώνας), Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, β΄ έκδοση,
Πάτρα 2008, σελ. 231-259.
Κωστίου, Κατερίνα, «Καλλιτεχνικές ωσμώσεις στην ποίηση του Καβάφη» στο: Λογοτεχνικές
Διαδρομές, Ιστορία-Θεωρία-Κριτική, μνήμη Β. Αθανασόπουλου, ΕΚΠΑ, εκδόσεις Καστανιώτη,
Αθήνα, 2016, σ. 280-293, διαθέσιμο στο:
https://eclass.upatras.gr/modules/document/file.php/LIT1871/%CE%9A%CE%B1%CE%BB
%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD
%CF%82%20%CF%89%CF%83%CE%BC%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF
%82.pdf (τελευταία ανάκτηση: 16/1/23).
Πατερίδου, Γεωργία, «Η Γενιά του 1880. Πεζογραφία-Ποίηση.», στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική
Φιλολογία.(19ος & 20ος αιώνας), Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία, Εγχειρίδιο Μελέτης, ΕΑΠ, β΄
έκδοση, Πάτρα 2008, σελ. 185-229.
Πολίτης Λίνος, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, 25η ανατύπωση, Αθήνα 2020.
Τζιόβας, Δημήτρης, «Ο αποδημητικός Δημήτριος Βικέλας: Αναμνησιολογία, χαρακτηρολογία
και γλώσσα (απόσπασμα), στο Κοσμοπολίτες και αποσυνάγωγοι. Μελέτες για την ελληνική
πεζογραφία και κριτική 1830-1930, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, Περιλαμβάνεται στο Γράμματα ΙΙ:
Νεοελληνική Φιλολογία ,Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη Μελέτη της Νεοελληνικής
Λογοτεχνίας (19ος-20ός αιώνας),επιμέλεια: Μιχάλης Μπακογιάννης, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 223-
229.
Ψυχάρης, Γιάννης, «Το ταξίδι μου» (απόσπασμα), στο: Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία.
Ανθολόγιο Νεοελληνικών Λογοτεχνικών Κειμένων (19ος-20ός αιώνας), επιμέλεια: Χρήστος
Δανιήλ, ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σ. 256-260.
Beaton Roderick, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, μτφρ. E. Zουργού - M. Σπανάκη,
Νεφέλη, Αθήνα 1996.
Πηγές εικόνων εξωφύλλου
Κολάζ (τελευταία ανάκτηση 16/01/23).

5
Δημήτριος Βικέλας, Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B7%CE%BC%CE%AE%CF%84%CF%81%CE
%B9%CE%BF%CF%82_%CE%92%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CF
%82
Γιάννης Ψυχάρης, Βικιπαίδεια
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF
%82_%CE%A8%CF%85%CF%87%CE%AC%CF%81%CE%B7%CF%82
Φως, Ο Καβάφης και το ουίσκι «Παλαμάς»
https://www.fosonline.gr/stiles/paraskinio/article/99557/o-kavafis-kai-to-oyiski-palamas