13.11.

2020

Przewodnictwo (cz.2)
Synapsy i łuk odruchowy
dr n. med. Aleksandra Arciszewska-Leszczuk
Uniwersytet SWPS, Sopot

KRÓTKA POWTÓRKA – POTENCJAŁ SPOCZYNKOWY

1
 13.11.2020

1. Przewodnictwo nerwowe cd.

JAK NEURON WYSYŁA SYGNAŁ?

(Cz. 2 – potencjał czynnościowy)

 Moment pobudzenia neuronu przerywa stan spoczynku, co prowadzi, na skutek depolaryzacji

błony (odwrócenia potencjałów spowodowanego lawinowym napływem jonów Na+ do
wewnątrz komórki), do tzw. potencjału czynnościowego, który jest niczym innym jak impulsem
elektrycznym, który neuron przesyła dalej ☺

 Potencjał czynnościowy powstaje na aksonie (a konkretnie na wzgórku aksonalnym)!

 Żeby depolaryzacja mogła doprowadzić do potencjału czynnościowego, bodziec, który działa

na komórkę, musi przekroczyć wartość progową (czyli musi być odpowiednio silny – jak budzik,
który ma nas obudzić z głębokiego snu ☺); przekroczenie tej wartości powoduje odpalenie
neuronu i przesyłanie impulsu.

2
 13.11.2020

JAK NEURON WYSYŁA SYGNAŁ?

(Cz. 2 – potencjał czynnościowy)

 Całość pobudzenia opiera się na zasadzie „wszystko albo nic” → na zdepolaryzowanej już błonie generuje się impuls o takiej
samej amplitudzie i szybkości niezależnie od bodźca, który go wywołał (jak naciskanie spłuczki w toalecie → wystarczające
jej naciśnięcie uruchomi spłukiwanie, ale jej dociskanie nie spowoduje, że wody będzie leciało więcej lub, że popłynie
szybciej)

 Z powyższym związane jest również okres refrakcji, a więc moment, w którym komórka nie jest podatna na generowanie
potencjałów: albo wcale - okres refrakcji bezwzględnej, związany z sytuacją, w której komórka jest już pobudzona i pobudzić
jej bardziej nie można) albo potrzeba silniejszego bodźca - okres refrakcji względnej pojawiąjący się na skutek
hiperpolaryzacji błony, czyli silniejszej, niż zwykle polaryzacji, którą tylko mocniejszy bodziec może ponownie
zdepolaryzować; ta silniejsza polaryzacja spowodowana jest jeszcze bardziej ujemnym niż zazwyczaj naładowaniem wnętrza
komórki.

 Z uwagi na skomplikowaną procedurę wytwarzania potencjału czynnościowego, w celu przyspieszenia przesyłania impulsu, a
także zapobiegania jego słabnięciu na całej długości aksonu, przewodzenie może odbywać się skokowo (coś jak sztafeta ☺)
→ por. OSŁONKA MIELINOWA I PRZEWĘŻENIA RANVIERA

 KONIECZNIE ZOBACZ, JAK TO WYGLĄDA W PRAKTYCE NA PONIŻSZYCH 2 FILMACH:

1. https://www.youtube.com/watch?v=fWytB0S-k0k
2. https://www.youtube.com/watch?v=LwFW7QyEuwI

ABY SIĘ UTRWALIŁO ☺

przekroczenie wartości progowej i odwrócenie

depolaryzacji, poprzez zachwianie ładunków po
dwóch stronach błony komórki wskutek zmniejszenia
elektroujemności wewnątrz niej (co wynika przede
wszystkim z napływu jonów Na+)

- 70 mV, czyli różnica potencjałów

(napięcie) między obiema stronami
błony komórki, która dzięki temu zdolna
jest do wygenerowania impulsu; stan
polaryzacji

stan nadmiernej polaryzacji błony komórkowej

w następstwie zwiększenia elektroujemności wewnątrz
komórki (spowodowanej zablokowaniem kanałów dla
Na+ i wypływaniem jonów K+)

3
 13.11.2020

2. Pojęcie synapsy i łuku

odruchowego

CO TO JEST SYNAPSA?

„Jest to punkt łączący zakończenia aksonu jednego neuronu (tzw. presynaptycznego)

z gałęziami, liśćmi (dendrytami ☺ ) lub ciałem innego neuronu (postsynaptycznego). Co
najciekawsze, nie ma między nimi bezpośredniego kontaktu. Trzecią częścią synapsy jest
bowiem znajdująca się pośrodku szczelina synaptyczna (mierząca 20–40 miliardowych
metra). To tam rozpoczyna się cud zaczarowanego neuronowego lasu: w tym punkcie
komórki inteligencji rozmawiają ze sobą w języku chemii”(ale o tym później ☺) (M. Magrini)

 W synapsach zachodzi również przekaźnictwo elektryczne (prąd „przeskakuje” z jednego

neuronu do drugiego), ale takich połączeń istnieje nieco mniej w naszym organizmie.

4
 13.11.2020

CO TO JEST SYNAPSA?

Tu przykład zakończeń
aksonu neuronu
presynaptycznego
łączącego się z ciałem
(soma) neuronu
postsynaptycznego

DO SYNAPS JESZCZE WRÓCIMY, ALE

NAJPIERW…. ŁUK ODRUCHOWY

 Odkryciu synapsy towarzyszyło wiele eksperymentów – większość z nich dotyczyła odruchów, a

najczęstszym przykładem analizy tego zjawiska jest tzw. łuk odruchowy.

 W łuku odruchowym impuls nerwowy z receptora (np. powierzchni skóry) zawsze wędruje
neuronem czuciowym do ośrodkowego układu nerwowego, żeby stamtąd, neuronem
ruchowym zostać przekazany do efektora (np. mięśnia). Łuk nerwowy jest podłożem
fizjologicznym reakcji na bodźce.

 Łuk odruchowy ma bardzo ważne znaczenie dla organizmu, umożliwia bowiem szybką reakcję
obronną – reakcję autonomiczną, która nie angażuje naszej woli (odruch bezwarunkowy). Ten
proces (sam odruch) odbywa się bardzo często na poziomie rdzenia kręgowego bez
udziału mózgu. Kora mózgowa odpowiedzialna jest niemniej za interpretację sytuacji, w której
ów odruch zaszedł ☺

5
 13.11.2020

ŁUK ODRUCHOWY - ILUSTRACJA

bodziec bólowy
receptory
w skórze skóra doznanie na poziomie
zwój rdzeniowy
kory mózgowej (czyli co
grzbietowy mnie ukłuło, gdzie itd.)
neuron
czuciowy

doznanie bólowe

interneuron

neuron
ruchowy
odruch korzeń brzuszny subst. biała subst. szara
tkanka
mięśniowa rdzeń kręgowy

WŁAŚCIWOŚCI ODRUCHÓW

A. Odruchy są wolniejsze niż szybkość przewodzenia impulsu przez akson, a zatem na

synapsach musi dochodzić do jakiegoś opóźnienia

B. Kilka słabych bodźców zastosowanych w niewielkim przedziale czasowym (sumowanie

czasowe) bądź też na ograniczonej powierzchni (sumowanie przestrzenne) wywołuje
silniejszy odruch niż pojedynczy bodziec, co oznacza, że synapsa musi mieć zdolność do
sumowania, czyli dodawania do siebie różnych pobudzeń
A. Sumowanie czasowe - przykład: podprogowe bodźce (np. lekkie ukłucia igłą w stopę) otrzymane w serii, w
krótkich odstępach czasowych
B. Sumowanie przestrzenne – przykład: podprogowe bodźce otrzymane na niewielkiej powierzchni
obejmującej receptory (np. lekkie ukłucia igła w kilku różnych miejscach na stopie w tym samym czasie)

C. Gdy jeden zespół mięśni zostaje pobudzony, inny zespół ulega rozluźnieniu, co oznacza,
że w synapsach istnieje również zjawisko hamowania

6
 13.11.2020

POTENCAŁY POSTSYNAPTYCZNE
(EPSP i IPSP)

 Częściowa depolaryzacja błony (bodziec był za słaby), która nie daje nam potencjału
czynnościowego, nazywana jest potencjałem postsynaptycznym

 Takie potencjały w przeciwieństwie do potencjału czynnościowego (który zawsze oznacza

depolaryzację błony i wygenerowanie impulsu elektrycznego) mogą prowadzić albo do
depolarazacji (a tym samym do pobudzenia komórki) – EPSP (postsynaptyczny potencjał
pobudzeniowy), albo do hiperpolaryzacji (a tym samym zahamowania możliwości
przekazania sygnału) – IPSP (postsynaptyczny potencjał hamujący).

 Te właśnie lokalne potencjały związane są ze zjawiskiem sumowania (same w sobie nie są

w stanie przekroczyć progowej wartości pobudzenia, ale razem powodują, że sygnał jest
na tyle silny, że wywołuje określony efekt – pobudzenia lub hamowania)

SUMOWANIE CZASOWE I PRZESTRZENNE

7
 13.11.2020

3. Zjawiska chemiczne w synapsie

JESZCZE RAZ O SYNAPSACH…

 Synapsy to swoiste medium dla neuronów. Dzięki nim mogą się porozumieć. Synapsy działają
trochę jak w tradycyjnym modelu komunikacji (o którym niejednokrotnie będziecie się na
psychologii uczyć ☺), a mianowicie:

Nadawca ----------------------------→ sygnał/komunikat ---------------------------------→ Odbiorca

pęcherzyki neuroprzekaźnik/ receptory
w błonie neutransmiter/ w błonie
presynaptycznej neuromediator postsynaptycznej

 Synapsy komunikują się głównie poprzez zjawiska chemiczne, do których zaistnienia prowadzi
sygnał elektryczny biegnący wzdłuż aksonu aż do jego zakończenia (to powoduje najpierw
otwarcie kolejnych kanałów dla jonów → tym razem dla WAPNIA – Ca+ → a następnie
uwolnienie neuroprzekaźników do szczeliny synaptycznej → tzw. egzocytoza)!

8
 13.11.2020

NEUROPRZEKAŹNIK/NEUROTRANSMITER/
NEUROMEDIATOR/LIGAND

 W zależności od tego, jaki neuroprzekaźnik i do jakich receptorów na błonie

postsynaptycznej dotrze, neuron jest albo pobudzany albo hamowany
(przypomnij sobie EPSP i IPSP ☺)

 NEUROPRZEKAŹNIK to związek chemiczny, którego cząsteczki przenoszą sygnały

pomiędzy neuronami (komórkami nerwowymi) poprzez synapsy, a także z
komórek nerwowych do mięśniowych lub gruczołowych. Najbardziej
rozpowszechnionymi neuroprzekaźnikami są: glutaminian, GABA, acetylocholina,
noradrenalina, dopamina i serotonina.

9
 13.11.2020

WYBRANE NEUROPRZEKAŹNIKI I ICH FUNKCJE

UWAGA! To duże
uproszczenie.
Działanie
neuroprzekaźnika
w dużej mierze
zależy od rodzaju UWAGA! To
receptorów, do tylko niektóre z
których się funkcji ☺
przyłącza.

TRANSPORT i TRANSMISJA

1. Neuron odpowiedzialny jest za syntezę związków chemicznych, pełniących rolę neuroprzekaźników. Synteza
małych cząsteczek (np. acetylocholina) odbywa się w zakończeniach presynaptycznych, natomiast cząstek
białkowych (neuropeptydy) w ciele komórki. (UWAGA! JEDEN NEURON MOŻE SYTNTETYZOWAĆ JEDEN, A NAWET
DWA LUB WIĘCEJ RÓŻNYCH NEUROPRZEKAŹNIKÓW; ICH SYNTEZA MOŻLIWA JEST DZIĘKI SPOŻYWANIU POKARMÓW
BOGATYCH W SUBSTANCJE STANOWIĄCE ICH PREKURSORY)
2. Neuroprzekaźniki białkowe są transportowane do zakończeń presynaptycznych → podobnie jak potencjał
czynnościowy wędrują wzdłuż aksonu.
3. Docierając do zakończenia presynaptycznego potencjał czynnościowy powoduje otwarcie kanałów
wapniowych i napływ jonów Ca+ do wnętrza komórki, co prowokuje uwolnienie neuroprzekaźników do
szczeliny synaptycznej.
4. Uwolnione neuroprzekaźniki przyłączają się do receptorów na błonie postsynaptycznej kolejnego neuronu i
zmieniają jego własności (pobudzając go lub hamując)
5. Neuroprzekaźniki odłączają się od receptorów i przekształcane są w substancje nieaktywne lub (co zdarza się
częściej) transportowane są z powrotem do komórki presynaptycznej (WYCHWYT ZWROTNY, o którym później)
w celu ponownego użycia.

10
 13.11.2020

AKTYWACJA RECEPTORÓW W BŁONIE

POSTSYNAPTYCZNEJ

 Receptor – białko osadzone w błonie komórkowej (postsynaptycznej)

 Działanie danego neuroprzekaźnika uzależnione jest od typu receptora, do którego się
przyłączy, a zatem choć np. acetylocholina jest ogólnie pobudzająca na jeden neuron
może wywierać takie działanie, ale inny może hamować lub w ogóle nie wywierać
żadnego wpływu!
 Różne neuroprzekaźniki mają odmienną liczbę receptorów, które różnią się typem (np.
dopamina ma 5 różnych receptorów!)
 Gdy neuroprzekaźnik przyłącza się do miejsca aktywnego na receptorze, może od razu
otworzyć kanał jonowy (działanie jonotropowe) lub zapoczątkować kolejne procesy
(działanie metabotropowe)

podwójna błona komórkowa neuronu

presynaptycznego

Szczelina
synaptyczna

neuroprzekaźnik

receptor
Podwójna błona komórkowa neuronu postsynaptycznego

11
 13.11.2020

DZIAŁANIE JONOTROPOWE

 Działanie jonotropowe na neuron postsynaptyczny polega na tym, że neurotransmiter

przyłącza się do receptora błonowego, przez co niemal natychmiast otwiera się kanał dla
danego typu jonów. Działanie jonotropowe jest najczęściej szybkie oraz krótkotrwałe,
choć różne receptory działają w różnym tempie – najczęściej reakcja rozpoczyna się w 10
ms i trwa kolejne 20 ms. Synapsy jonotropowe mogą skutecznie przewodzić informację
podlegające szybkim zmianom, np. informacje wzrokowe, słuchowe czy sterujące
ruchami mięśni. Neuroprzekaźniki jonotropowe to m.in. acetylocholina, glutaminian, GABA
i glicyna.

DZIAŁANIE METABOTROPOWE

 Działanie metabotropowe lub efekt metabotropowy polega na rozpoczęciu szeregu reakcji

metabolicznych. Taki efekt jest wolniejszy i bardziej długotrwały niż działanie jonotropowe
(wywierany przez inne neuroprzekaźniki efekt na receptor polegający na niemal
natychmiastowym otwarciu kanału jonowego). Receptor metabotropowy reaguje najczęściej w
30 ms od uwolnienia neuroprzekaźnika, a jego reakcja może trwać sekundy, minuty, a nawet
godziny. Przyłączenie neuroprzekaźnika wpływa także na strukturę białka receptorowego, co
może prowadzić do reagowania jego części wewnątrzkomórkowej z innymi cząsteczkami i
prowadzić np. do uwolnienia wtórnego przekaźnika wewnątrz komórki nerwowej. Wtórny
przekaźnik natomiast może otwierać lub zamykać kanały jonowe w błonie komórkowej,
wpływać na syntezę białek lub regulować ekspresję genów.

 FILM (POLSKIE NAPISY) O RECEPTORACH JONOTROPOWYCH I METABOTROPOWYCH:

https://pl.khanacademy.org/science/health-and-medicine/human-anatomy-and-
physiology/nervous-system-introduction/v/types-of-neurotransmitter-receptors

12
 13.11.2020

WYCHWYT ZWROTNY

 Mechanizm polegający na reabsorbcji neuroprzekaźników znajdujących się w szczelinie

synaptycznej przez neuron presynaptyczny. Proces ten odbywa się za pomocą
specjalnych białek transportowych, zwanych transporterami neuroprzekaźników.

SYNAPSA - FILM

https://www.youtube.com/watch?v=OoAB5eCUavc&t=2s
MUSISZ TO ZOBACZYĆ ☺

13
 13.11.2020

BIBLIOGRAFIA:

 Kalat, J. W. (2006). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (s.
42-46, 54-67)
 NOWE WYDANIE (2020) (s. 34-40, 48-66)
 Jaśkowski, P. (2009). Neuronauka poznawcza. Jak mózg tworzy umysł. Warszawa: VIZJAPRESS⁢
(s. 23-25)

POLECANE ANIMACJE: https://www.youtube.com/watch?v=OZG8M_ldA1M

https://www.youtube.com/watch?v=VitFvNvRIIY

14