UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ

W LUBLINIE
Wydział Pedagogiki i Psychologii

Kierunek: Psychologia, studia jednolite magisterskie

Yana Prystach

Recenzja książki Babette Rothschild „Ciało pamięta.

Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym.”

Praca zaliczeniowa
Napisana na przedmiot Psychologia Kliniczna
Lublin, 2023
 Babette Rothschild to amerykańska psychoterapeutka i autorka, która jest znana ze
swojego wkładu w dziedzinę terapii traumy. Urodziła się w Stanach Zjednoczonych, od
kilkudziesięciu lat pracuje jako klinicystka. Jest autorką i redaktorką cenionych książek na
temat leczenia następstw traumy i pokrewnych zagadnień, w tym bestsellerowej pozycji Ciało
pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym (WUJ, 2014). Jest
licencjonowaną psychoterapeutką, a jej praca skupia się głównie na terapii traumy i zaburzeń
stresu pourazowego (PTSD). Jest także ekspertką w dziedzinie somatycznych technik
terapeutycznych, czyli podejść, które uwzględniają ciało jako integralną część procesu leczenia
psychologicznego. Jest autorką wielu książek poświęconych terapii traumy, w tym "The Body
Remembers" (Ciało Pamięta) oraz "8 Keys to Safe Trauma Recovery" (8 Kluczy do
Bezpiecznego Wyzdrowienia po Traumie). Babette Rothschild wykorzystuje w swojej pracy
podejście somatyczne, co oznacza, że uwzględnia wpływ traumy na ciało i integruje aspekty
fizyczne z psychoterapią. Jej prace pomagają zarówno profesjonalistom zajmującym się
zdrowiem psychicznym, jak i osobom doświadczającym traumy, zrozumieć i radzić sobie z jej
skutkami. Obecnie pisze, prowadzi superwizje i naucza, realizując jednocześnie wymagający
harmonogram międzynarodowych wykładów, szkoleń i konsultacji.
Ciało odgrywa kluczową rolę w doświadczaniu i przetwarzaniu traumatycznych
zdarzeń. Babette Rothschild w swojej książce "Ciało pamięta" podkreśla, że skupienie uwagi
zarówno na ciele, jak i umyśle jest kluczowe dla skutecznej terapii traumy. Bez holistycznego
podejścia, które uwzględnia ciało i umysł, proces leczenia może być niekompletny. W terapii
traumy, zrozumienie, jak ciało reaguje na stres i traumę, staje się istotnym narzędziem w
procesie zdrowienia. Rothschild zachęca do integracji aspektów fizycznych i psychicznych,
podkreślając, że te dwie sfery są nierozerwalnie ze sobą związane. Zatem, aby osiągnąć pełne
zdrowienie, konieczne jest uwzględnienie obu wymiarów. Książka Rothschild kładzie nacisk
na istotę równowagi pomiędzy ciałem a umysłem w procesie terapii, co jest kluczowe dla
efektywnego radzenia sobie z traumą.
Recenzowana książka składa się z dwóch oddzielnych, lecz powiązanych między sobą
części: teoria i praktyka. W pierwszej części autorka tłumaczy, czym jest trauma psychiczna,
PTSD. Oprócz tego, wyjaśnia też, jak przy tym działa ludzki mózg, jakie struktury odpowiadają
za przetwarzanie zdarzeń traumatycznych. Zaś w drugiej części B.Rothchild przechodzi już
bezpośrednio do opisu procesu terapii osób na podstawie wcześniej opisanej teorii. Autorka
podaje przykłady różnych traumatycznych zdarzeń i sytuacji, a także możemy tam znaleźć
nawet jej rozmowę z jedną z pacjentek.
 Jeżeli mówić bardziej szczegółowo, to w pierwszej części autorka skrupulatnie analizuje
naturę traumy psychicznej oraz zespołu stresu pourazowego (PTSD), zwracając uwagę, że nie
wszyscy doświadczający traumy automatycznie rozwijają PTSD, co wynika m.in. z poczucia
sprawstwa i wsparcia społecznego. Wprowadzenie książki "Ciało Pamięta" rozpoczyna się od
zaznaczenia jej roli jako „budowniczki” mostów. Pierwszy z tych mostów łączy teorię
rozwijaną przez naukowców z praktyką terapeutów, natomiast drugi most łączy psychoterapie
werbalne z metodami ukierunkowanymi na ciało. W pierwszym rozdziale autorka klaruje
różnicę między kluczowymi pojęciami w psychologii traumy: stresem, stresem traumatycznym,
stresem pourazowym (PTS) a zespołem stresu pourazowego (PTSD). Kiedy stres pourazowy
osiąga stopień nasilenia, który wywołuje objawy opisane w skrócie w DSM-IV, możemy
diagnozować PTSD. Niemniej jednak, nie zawsze tak się dzieje, gdyż jedynie około 20% osób
doświadcza PTSD. Czynnikami chroniącymi są tu poczucie sprawstwa w czasie zdarzenia oraz
wsparcie społeczne po jego zakończeniu. Autorka przechodzi do głębokiej refleksji nad
kwestiami diagnostycznymi, podkreślając, że kontekst traumy, czy to jednorazowy czy
powtarzalny, przypadkowy czy celowy, z udziałem człowieka czy sił przyrody, wpływa na
rozwój PTSD oraz na terapeutyczną strategię. Ta subtelność jest kluczowa zarówno dla
precyzyjnej diagnozy, jak i właściwej pracy terapeutycznej.
Następnie Rothchild przeprowadza głębszą analizę psychofizjologii traumy, skupiając
się na reakcjach ciała na intensywny stres w celu samoobrony. Autorka omawia strukturę oraz
funkcjonowanie układu nerwowego w czasie stanów stresowych. Z tego fragmentu możemy
dowiedzieć się o mechanizmach działania układu limbicznego. W trakcie traumatycznego
wydarzenia, działanie hipokampa - części układu limbicznego odpowiedzialnej za tworzenie
chronologicznych wspomnień - jest tłumione przez działanie kortyzolu, hormonu stresu.
Równocześnie ciało migdałowate - również zlokalizowane w układzie limbicznym i
zaangażowane w reakcje na zagrożenie - pozostaje aktywne, wywołując jedną z trzech reakcji:
walki, ucieczki lub zastygnięcia. To zjawisko często prowadzi do niekompletnego
uświadomienia wspomnień traumatycznego zdarzenia, lecz pełnej nieświadomej pamięci
zapisanej w ciele. Traumatyczne przeżycie zostaje zapamiętane przez ciało, ale nie przez umysł,
co prowadzi do dysocjacji tej pamięci od świadomości. Dodatkowo, ta sekcja ujawnia istotne
aspekty procesów neurofizjologicznych, które mogą stanowić klucz do zrozumienia głębszych
mechanizmów traumy.
W dalszej części tego rozdziału B. Rothchild koncentruje się na mechanizmach
funkcjonowania pamięci u ludzi. Autorka zaczyna od podstawowych informacji dotyczących
rozwoju mózgu, a następnie przedstawia jego strukturę i procesy komunikacji w układzie
nerwowym. Kolejno omawia istotę pamięci, jej różne kategorie (jawna i utajona), oraz sposób
jej działania w kontekście traumatycznych wydarzeń. Związane z tym jest zjawisko
przypominania zależnego od stanu, które polega na tym, że osoba może spontanicznie
przypomnieć sobie traumatyczne wydarzenie, gdy jej obecne emocje są podobne do tych, jakie
towarzyszyły tamtemu zdarzeniu. Ta część tekstu rzuca światło na skomplikowane procesy
pamięciowe i ich powiązania z reakcjami emocjonalnymi, co ma kluczowe znaczenie w
zrozumieniu sposobu, w jaki traumatyczne wspomnienia są przechowywane i przywoływane
przez umysł jednostki. Sama autorka też pisze, że „Nierzadko zdarza się, że traumatyczne
wydarzenie zostaje ponownie przywołane do świadomości przez wewnętrzny stan (zwiększona
częstość uderzeń serca lub przyśpieszone oddychanie, określony nastrój itp.), który przypomina
pierwotną reakcję na traumę. Proces ten może być uruchomiony przez mnóstwo klasycznie
uwarunkowanych bodźców wyzwalających: barwę, widok, smak, dotyk, zapach itd. Może on
także zostać wzbudzony przez ruch, emocjonalne poruszenie lub podniecenie seksualne”
(Rothschild, 2014, s.59).
W kontekście pamięci, autorka wyraźnie podkreśla znaczenie zrozumienia pamięci
somatycznej, przedstawiając funkcjonowanie mostu między emocjami a ciałem. Omawia ona
somatyczny układ nerwowy oraz Autonomiczny Układ Nerwowy (AUN). Rothschild
wskazuje, że ludzkie emocje często mają swoje korzenie w fizycznych doznaniach ciała.
Innymi słowy, to, co fizycznie czujemy w naszych ciałach, często wpływa na nasze emocje. W
związku z tym autorka prezentuje także krótkie ćwiczenie praktyczne, które ma na celu pomoc
w bezpośrednim doświadczeniu tego, jak istotne jest somatyczne podłoże emocji. W dalszej
części książki można znaleźć wiele podobnych ćwiczeń praktycznych, które pozwalają na
lepsze zrozumienie i doświadczenie połączenia między ciałem a emocjami.
Autorka przenosi nas do specyfiki odczuwania emocji oraz funkcjonowania pamięci w
kontekście traumy, wyjaśniając, że istnieje wiele powiązań między mózgiem a "resztą ciała".
Podkreśla, jak istotne jest unikanie dyskryminacji między ciałem a umysłem, a integracja ich
funkcji przynosi korzyści. Następnie skupia się na mechanizmach dysocjacji, tłumacząc,
dlaczego dochodzi do flashbacków, czyli powtarzających się momentów przerażających
wspomnień. Zakończenie teoretycznej części dzieła skupia się na dysocjacji wspomnień
traumy, które unoszą się swobodnie w czasie i mogą nieproszone wkroczyć w teraźniejszość w
postaci flashbacków. Autorka akcentuje, jak trudno jest odróżnić te flashbacki od
rzeczywistości, co potęguje cierpienie osób doświadczających traumy.
W praktycznej części książki, Babette Rothschild przekazuje cenne wskazówki
dotyczące mądrego udzielania pomocy psychologicznej osobom doświadczającym traumy.
Jeden z rozdziałów nosi wymowny tytuł "Przede wszystkim nie szkodzić", ukazując, jak istotne
jest unikanie działań, które mogą nieświadomie prowadzić do retraumatyzacji klientów.
Autorka koncentruje się na subtelnościach, które sprawiają, że udzielenie pomocy osobom z
traumą staje się znacznie bardziej skomplikowane niż w przypadku klientów pracujących nad
innymi kwestiami terapeutycznymi.
Ważnym aspektem, na który autorka zwraca uwagę, jest wysokie wyjściowe
pobudzenie autonomicznego układu nerwowego u osób doświadczających zespołu stresu
pourazowego. Rothschild oferuje praktyczne wskazówki dotyczące obniżania tego pobudzenia,
porównując to do nauki hamowania przed jazdą samochodem. Wskazuje, że kontrola
pobudzenia jest kluczowa, aby w ogóle przystąpić do pracy z traumatycznymi przeżyciami,
podobnie jak jazda samochodem wymaga opanowania umiejętności hamowania.
Została przedstawiona także dość interesująca koncepcja “kotwicy”. Kotwica w
kontekście terapeutycznym odnosi się do konkretnego, obserwowalnego elementu lub
doświadczenia, który ma na celu obniżenie poziomu pobudzenia emocjonalnego u pacjenta w
trakcie sesji terapeutycznej. Kotwica może przybierać formę obiektu, miejsca, wspomnienia,
gestu, czy nawet dźwięku, który jest pozytywnie kojarzony z pozytywnymi emocjami dla danej
osoby. Autorka podkreśla, że kotwica pełni rolę punktu odniesienia dla pacjenta, który może
być wykorzystywany w momentach silnego stresu lub emocjonalnego dyskomfortu w trakcie
terapii. Utrzymywanie w pamięci kotwicy ma pomóc pacjentowi w powrocie do stanu spokoju
i równowagi emocjonalnej w trakcie trudnych momentów terapeutycznych. Ta technika
terapeutyczna ma na celu nie tylko pomóc w zapanowaniu nad emocjami w trakcie sesji
terapeutycznej, ale także wspierać pacjenta w radzeniu sobie ze stresem w codziennym życiu
poprzez wykorzystanie uspokajających skojarzeń. „Najlepiej, jeśli kotwica zostanie wybrana z
życia pacjenta, gdyż wtedy można wykorzystać pozytywne wspomnienia przechowywane
zarówno w ciele, jak i umyśle. Przykładem kotwicy może być osoba (babcia, szczególny
nauczyciel, współmałżonek), zwierzę (domowy pupil), miejsce (dom, miejsce na łonie
przyrody), przedmiot (drzewo, łódź, kamień), aktywność (pływanie, piesze wędrówki, prace
ogrodowe). Odpowiednia kotwica daje pacjentowi poczucie (na poziomie somatycznym i
emocjonalnym) wytchnienia i dobrostanu” (Rothschild, 2014, s.124).
A więc w drugiej części książki, czytelnik znajdzie różnorodne przykłady, praktyczne
ćwiczenia, analizy rozmów terapeutycznych oraz opisy technik, w tym techniki kotwicy, które
autorka wykorzystuje w praktyce terapeutycznej. Babette Rothschild demonstruje działanie tej
techniki na konkretnym przykładzie, prezentując swoją rozmowę z jedną ze swoich pacjentek.
Dzięki tej prezentacji czytelnik może lepiej zrozumieć praktyczne zastosowanie tej techniki
oraz jej efektywność w trakcie terapii, a także jak może być dostosowywana do indywidualnych
potrzeb i sytuacji pacjenta. Takie realistyczne studium przypadku pozwala na bardziej
praktyczne i konkretne zrozumienie sposobów działania terapii oraz skuteczności stosowanych
technik. Książka dostarcza również sugestii, jak szukać w opowieściach klientów o
traumatycznych doświadczeniach elementów siły, zasobów, ochrony i radzenia sobie, które
zawsze są obecne, choć czasem ukryte. Autorka ilustruje te koncepcje konkretnymi
przykładami interwencji terapeutycznych, które mogą być stosowane natychmiastowo.
Podkreśla, że istotne jest uważne szukanie i podkreślanie tych pozytywnych aspektów, aby
wzmocnić klientów w ich procesie zdrowienia.
Książka "Ciało pamięta" stanowi wyjątkowe źródło informacji dla osób
zainteresowanych tematyką PTSD, niezależnie od ich wcześniejszej znajomości tematu.
Autorka prezentuje kompleksowe podejście do zrozumienia i interpretacji sygnałów płynących
z ciała, co jest istotne w kontekście pracy terapeutycznej nad przeżytymi traumatycznymi
doświadczeniami.
Jednak jest ryzyko, że niektórzy czytelnicy o większym doświadczeniu lub głębszej
wiedzy na temat terapii traumy mogą odczuć, że prezentowane informacje są zbyt podstawowe
lub zbyt ogólne. Brak bardziej zaawansowanych lub dogłębnych analiz może ograniczyć
atrakcyjność książki dla osób poszukujących zaawansowanych zagadnień w tej dziedzinie.
Książka może nie zagłębiać się dostatecznie w niektóre metody terapeutyczne lub techniki
stosowane w leczeniu traumy. Może brakować szczegółowego omówienia praktycznych
aspektów terapii, co może być istotne dla praktyków chcących bardziej szczegółowo poznać
praktykę terapeutyczną. Jednakże, warto zauważyć, że takie braki mogą być zamierzonym
elementem książki, mającym na celu jej dostępność dla szerszego grona czytelników. Może to
być intencjonalny zabieg autorki, aby przedstawić informacje w sposób łatwo zrozumiały
nawet dla osób, które nie są specjalistami w dziedzinie terapii traumy. Uproszczenie niektórych
aspektów może być świadomym wyborem, mającym na celu uczynienie treści bardziej
przystępnymi i dostępnymi dla osób początkujących w temacie.
Wnioski płynące z tej książki mogą stanowić cenny punkt wyjścia do dalszych
rozważań i badań w kontekście pracy z traumatycznymi przeżyciami. Rekomenduję tę
publikację jako źródło wiedzy dla osób poszukujących dogłębnego zrozumienia relacji
pomiędzy traumą a funkcjonowaniem układu nerwowego. Poprzez przedstawienie szerokiego
spektrum informacji naukowych, książka ta stanowi cenny wkład w rozwój dziedziny
psychoterapii, skłaniając do refleksji nad możliwościami terapeutycznymi w obszarze
traumatycznych doświadczeń.
Bibliografia
Rothschild, B. (2014). Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie
psychicznym. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.