TEORIA E ARKITEKTURES 6. Cili eshte roli i arkitektit dhe arkitektures ne shoqeri sot?
- Sot arkitekti tenton te jete vetem interpretues i nevojave te klientit. Nese sot arkitekti nuk - Me kalimin e kohes aktivitetet me te cilat merret arkitekti jane te drejtuara kah specializimet e ngushta.- VITRUVI -
1. Cka eshte teoria e arkitektures? verteton se ai i sherben shoqerise me dizajn te mire, ai kurre nuk do te mund te krijoje nje ikone
- Historia percjelle zhvillimet ne arkitekture, analiza jep sqarime, kritika interpreton ndersa teoria kulturore te paparashikuar, ne kursin e zhvillimit te zgjidhjeve radikale ne strukture per nevojat
ka rolin e avokatit. Teoria e arkitektures eshte brume i te gjitha mendimeve per arkitekturen, praktike te klientit.
mendime keto te cilat mund te jene te shkruara dhe jo te shkruara (mungese shkrimesh). Ajo nuk 7. Cka mendonin arkitektet per arkitekturen?
ka nevoje te jete e shkruar, por jane historianet ata qe bazohen ne shkrime, ndaj dhe teoria e
1) VITRUVI- sqaron se pas zbulimit te zjarrit, origjines se shoqerise dhe gjuhes, zbulimi i
arkitektures eshte sinonim i shkrimeve mbi te.
arkitektures eshte gjeneratori i civilizimit.
- Shumica e autoreve thojne se: teoria eshte kombinim i estetikes, aspektit social dhe praktik. Ka
2) LEON BATISTA ALBERTI - levderon arkitekturen si krenari e shoqerise, ndertimet e mira
lidhje te tjera me arekologjine, historine e artit dhe arkitektures.
2. Cfare relacioni ka teoria e arkitektures me arkitekturen e ndertuar? japin ndjenjen e kenaqesise, arkitektura te ben te guximshem.
- Me teori eshte e pamundur qe te krijohet arkitekture e gabuar, operimi nga baza e gabuar ben 3) QUATREMERE DE QUINCY - e shihte arkitekturen si modë te ekspresionit (shprehjes),
qe teoria e arkitektures te arrije qellime jo te deshiruara. TA mund te verifikohet ne ndertimet, paralel me gjuhen. Sikurse gjuha, arkitektura evoluon dhe me ate evoluim vjen t’i sherbeje
shembull Palladio, Wright, LC. shoqerise progresive dhe nevojave te saj. Nga ketu del se arkitektura dhe arkitekti duhet te jene
3. Nga cka ndikohet teoria? instrumente te perparimit te shoqerise.
- Teoria eshte nen ndikim te ideologjive politike. Ne shtetet totalitare teoria behet mjet 4) RUSKIN - prezenton brendine e shpirtit te njerezve, duke deshmuar per identitetin e tyre,
ideologjik, dhe pseudo teorite avansohen per te lavderuar artin. arktiektura e mire inspiron qytetaret te cilet e kane inkorporuar ate ne jeten e perditshme te tyre,
4. Vitruvi dhe teoria e arkitekutres ne antikitet? sepse ne te njejten kohe arkitektura vertetonte vlerat e larta te shoqerise.
- Vitruvi jep teorine e tij per origjinen e arkitektures, per krijimin e se ciles si motiv jep Fran Lloyd Wright, Walter Gropius dhe Le Corbusier ndanin mendimin se arkitektura e mire dhe
mbrojtjen e njeriut nga elementet. Shtepite e para, sipas tij, ishin imitime te natyres (gjethet e arkitekti i cili e kishte krijuar ate kishin efekt ndikues ne shoqeri.
medhenj, shpellat) sepse nga natyra njeriut i eshte dhene te imitoje dhe te mesoje 1) LE CORBUSIER - njiheshte per zgjidhje te problemeve ne krijimin e nje mjedisi me te
Libri I- edukimi i arkitektit: njohja e principeve teknike dhe estetike, ndarja e arkitektures- shendoshe. Skemat e tij urbane, te projektuara me kulla ne qelq dhe beton te rrethuara nga
ndertimeve, ndertimi i kullave te sahatit, mekanika, ndertime publike, dhe arkitekture vendore,
ndertesa te ngjajshme, ishin abstraksione te bazuara ne brenge gjenerale per shendet fizik, ajrosje
planifikimi urban. Libri II- evoluimi i arkitektures, materialet ndertimore,
dhe dicka tjeter. Ato ishin mjedise te formuara nga nje mendje e veteme, duke lansuar nje
Libri III- konstruktimi i tempujve,
Libri IV- tipet e tempujve, rendet e ndertimit, teoria e proporcioneve. kontroll te pergjithshme mbi nje siperfaqe te madhe.
Libri V- ndertimet publike (komunale), me qasje specifike teatrot, 2) WRIGHT - ishte me teper i brengosur ne perdorimin e arkitektures tu ndihmoje njerezve te
Libri VI- shtepite private etablojne-vendosin relacion te shendoshe filozofik me natyren. Ndaj dhe ai si arkitekt u kujdes
Libri VII- perdorimi i materialeve ndertimore, pikturimi i mureve dhe ngjyrat ne vendosjen e ndertimeve te tij ne natyre e poashtu ne dizajnimin e natyres perrreth objekteve te
Libri VIII- uji dhe ndertimi i paisjeve per furnizim me uje tij. Ai mendonte se arkitektura e tij ishte e afte te ndihmoje njerezit per te adaptuar nje forme jete
Libri IX- sistemi solar, ora diellore dhe kullat e sahatit idile, dhe ai mendonte se arkitekti ishte ai i cili do t’u tregonte.
Libri X- konstruktimi i maqinave dhe mekanika. 8. Si duhet te behet edukimi i arkitektit?
Firmitas (strength-fuqine), Utilitas (utility-nevojen) dhe Venustas (beauty-bukurine). 1) Sipas VITRUVIT edukimi i arkitektit duhet bere ne dy fusha, ne ate praktike dhe intelektuale
Baza e Venustas eshte e ndare ne gjashte koncepte tjera: vizatimi duhet sepse eshte i domosdoshem per te bere skica,
•Ordinatio- proporcionim detal i çdo pjese te ndertimit. Ordinatio vjen nga perdorimi i gjeometria ndihmon ne vendosjen rregullave, eshte baze per te bere dizajnin
proporcioneve. •Dispositio- ben bashkimin e te gjitha pjeseve ne nje teresi, ka te beje me optika duhet per te determinuar driten dhe nevojen per te ne dizajnet,
qualitas.•Eurythmia- harmonia implikon dukjen qe eshte e kendshme ne menyren se si elementet e sajaritmetika duhet per te kalkuluar dimenzionet dhe koston e ndertimit,
jane aranzhuar. Kjo arrihet kur elementet jane me nje shkalle proporcionaliteti te larte, shkurt kur
historia do te ndihmoje ne sqarimin e zhvillimeve ne arkitekture,
te gjithe si elemente korrespondojne me simetrine.•Symetria- eshte harmoni e dale nga aranzhimimi
filozofia nderton baze per kultivimin e virtyteve personale,
elementeve te mbledhura ne ndertim, dhe
relacioni i pjeseve ndaj formes se ndertimit si teresi e fiksuar ne proporcion. Me simetri Vitruvi fizika duhet sepse me te kuptojme ligjet e natyres,
nenkuptoi harmonine e pjeseve ne relacion me teresine ne kuader te dizajnit. E matur me modul, muzika me shume si nevoje intelektuale sesa praktike, ndihmon ne zhvillimin e teorive
term ky qe sot korrespondon me konceptin e proporcionit. matematikore te cilat do te perdoren ne akusitke.
•Decor- Perdorimi i rendeve te ndertimit nenkuptonte decor ne kohen e Vitruvit. mjeksia ne anen tjeter eshte e domosdoshme ne percaktimin e kushteve te shendosha te ndertimit
•Distributio- menaxhimi materialit ndertimor se bashku me koston e ndertimit. legjislatura (ligji) informon per rregullat qe duhet ndjekur gjate ndertimit.
5. Si konsiderohet teoria e arkitektures ne Mesjete? Edhepse secila nga keto lemi eshte e rendesishme per vetevehten, Vitruvi mendon se secila prej
- Qe nga Vitruvi ne Mesjete nuk eshte zbuluar ndonje tekst qe mund t’i afrohej tekstit te tij. Ne tyre pastaj informon lemine tjeter. Ai pranon se arkitekti nuk duhet te jete ekspert i rangut te larte
fakt arkitektura Romake, Bizantine, Romanika dhe Gotika kane qene te bazuara ne teori te larte ne te gjitha keto lemi, por t’i njohe bazat e seciles disipline te cekur me larte.
te arkitektures, por kjo teori nuk ka qene e formuar ne liber. Kjo ka quar deri ne perdorimin e 2) ALBERTI - mendon se arkitekti me teper i afrohet botes se studiuesit, sesa asaj te ndertuesit.
ketyre njohurive vetem per profesionistet dhe jo e shkuar per ta lexuar te tjeret. Ne kete kohe Ai duhet te jete person qe studion dhe hulumton, xhentelmen i vertete dhe jo mjeshter dhe
kane qarkulluar edhe kopjet e Vitruvit por ato nuk jane perdorur per te udhehequr krijimin e zanatçi. 3) VIOLET DE LUC - mendon se arkitekti duhet te jete akademik, kurse dizajni duhet te
arkitektures dhe ato nuk inspiruan komponimin e nje verizoni te ri te teorise se shkruar per zhvillohet hap pas hapi, me metode te definuar racionale. Eshte fundamentale sipas Violet-le-
arkitekturen.
Duc, qe trajnimi akademik duhet te krijoje anen artistike te arkitektures, e cila ne te njejten kohe
duhet te jete e balancuar me te arriturat e teknologjise dhe njohurite e inxhinierit.
Sot, trajnimi arkitektonik tenton te theksoje trajnimin teknologjik. Shumica e punedhenesve e
marrin per baze te mire gjate punesimit njohjen e CAD-it (Computer Aided Design). Cka ata nuk
marrin ne konsiderim eshte ajo se edukimi nuk eshte i ngjajshem si gatishmeria per pune.
4. Çka eshte poetika ne arkitekture, kush e aplikon ate, cilat jane elementet identifikuese te
rrymes? 4.Ajo cka prezentohet ketu si " Thjeshtesi Poetike" i ka rrenjet ne levizje te pjesshme te modernes.
Ka te beje me artin e minimalizimit, me nje kthim radikal te elementeve formale, aplikimi i te cileve behet me te
vetmin qellim qe te arrihet koncetracion maksimal ne shprehje. Ketu nuk eshte e qarte nese kemi te bejme me daljen ne
skene te nje shume te elemeneteve apo kemi te bejme me nje rryme te re ne kuader te modernes se re.Shembujt me t
e cilet do te prezentohet arkitektura poetike lidhet ngushte nga perdorimi i materialeve te cilet ngjallin ndjenjen psiko-
emocionale.Thjeshtesia poetike ne arkitekture arrihet me nje koncentrim shume te disiplinuar te materialit dhe formes, permes se
lidhjes se ketyre dyve arrihet nje qartesi e ideve te cilat tek vrojtuesi zgjojne emocione individuale.
Ate e aplikojne : Tadao Ando, Shtepia Koshini, Japoni 1981 Tadao Ando-Vitra-Pavilioni i Konferences, Rhein 1993 Herzog & De
Meuron, Koleksioni Goetz, Munih 1993 Jan Pesman/Cepezed, shtepi ne Delft Pieter Zaanen, Salle Koncerti, mbrendia e Burses se
H.P. Berlage Amsterdam 1990
9. Cili eshte fusheveprimi i arkitektit?
theksonte se arktiekti ishte inxhinier civil dhe mekanik i kohes, si dhe arkitekt, sepse nga ai kerkohej te ndertoje struktura
militare dhe maqina, te cilat mund t’i perdorin edhe civilet. Ai permend kater aktivitete te cilat involvojne ekspertize te thelle
nga ana e arktiektit:
•planifikimi i qyteteve kerkon njohuri ne shendetesi, siguri.
•per te konstruktuar strukture per ceremoni duhet te zoterohen rendet e ndertimit,
•per te konstruktuar teatrot duhet njohur akustika,
•per te konstruktuar shtepi duhet njohur funksioni dhe njohurite per dekorin e ndertimit.
-ALBERTI - fortifikimet i konsideronte si pergjegjesi te arkitektit, sikurse maqineria e involvuar ne ndertimin e struktures, por
mekanika tani i lihet mjeshtrit. Me kalimin e kohes, pothuajse deri ne shekullin e XIX, anes artistike do t’i kushtohet me
shume rendesi nga profesionistet- arkitekte, duke u marre me teper me eksterier dhe dekor.- VIOLLET DE LUC - profesionin e
arktiektit e ndan nga ai i inxhinierit, arkitekti ne baze te tij merret me dizajnin dhe konstruktimin e ndertimeve,
kurse do t’u mbetet detyre gjate shekullit te XX Le Corbusier-it, Wright-it, Toni Garnier-it te zgjerojne aktivitetin e arkitektit,
madje vetem ne leter, ne palnifikimin e qyteteve dhe ne planifikimin regjional. Ka te tille, si per shembull Herman Muthesius,
te cilet mendojne se arkitekti mund te ngushtoje fushen e veprimit te tij, deri ne ate mase sa te merret vetem me dizajnimin
e mobiljeve, rasti konkret idete e John Ruskin-it.
1.Bëj përshkrimin e PËRKUFIZIMIT TË ARKITEKTURËS sipas: a) Thënies së Le Corbusier "arkitektura është krijim i pastërt i
mendjes se njeriut" dhe b) Thënies së Francis Bacon "shtepite jane ndertuar per te banuar ne to, e jo per t`i shikuar".
a) Le Corbusier besonte se funksionet te cilet duhet ti plotesoje arkitektura ishin prodhimetmomentale te instiktit
njerezor.Lindja e nderteses lind se bashku me njeriun, me nevojen e tijper strehim ku per kete edhe insiston, per zhvillimin e
funksioneve ne nje hapsire te tij intime,shtepi ku njeriu ndihet i sigurte. Sipas LC
arkitektura eshte prodhim i nevojave te njeriut.Mirepothenia e LC e ka edhe kuptimin se arkitektura eshte krijim i mendjes
se njeriut dhe asaj qe sheh perreth, natyres.Francis Bacon-.Nuk ka asgje per te pare mbrenda... Kemi luftuar me pyetjen se si
duhet te jete nje ndertese ne uje. Pastaj vendosem se materiali ndertues duhet te jete uji". Ne cdo kohe aty mund te hyjne
400 njerez, duke veshur nje"pallto truri", veshje shiu me teknologji te larte, e cila ndryshon ngjyren si pergjigjje ndaj
vizitoreve te tjere.Pavijoni Diller+Scofidio i quajtur Ndertesa e Mjegulluar, ose BLUR building, eshte llogaritur si nje kryeveper
bashkekohore e arkitektures.Vitruvius: nese arkitektura kerkon kerkon venustas, firmitas dhe utilitas, mund te konkludojme
se Dizajni i Diller+Scofodio, edhe pse paraqet nje bukuri mangjepsese te ndertuar mire,deshtonsi arkitekture ngaqe nuk
sherben asnje funksion. Krahas Vitruvit edhe Francis Bacon me 1625 thote "shtepite jane ndertuar per te jetuar ne to,
e jo per t`i shikuar". Dmth sipas Bacon objektipo nuk pat funksion nuk eshte arkitekture! Ku mbeti funksioni i ndertimit te
Diller+Scofidio, per ta vleresuar vepren si arkitekture.Mirepo edhe perkunder prononcimeve te Vitruvius ose Bacon,
arkitektet historianet dhe kritiket nuk presin cdohere qe nje ndertese te sherbeje funksion utilitar per t`u gjykuar si
kryeveper.
2.Sqaro çka nenkuptoni ju me FUNKSION ne arkitekture, si eshte trajtuar FUNKSIONI nearkitekture? A duhet çdo here
ndertimet te kene FUNKSION apo mund te kemi raste kur ato prezantojne arkitekture , pa pasur FUNKSION. Cilat shembuj
mund t`i permendesh?
2.Funksion ka kuptimin e hapsires me dedikim te posaqshem si për: qendrim, pergaditje ushqimi, ngrenje, fjetje, pastrim,
bisede, prinder, femij etj.Ne objektin me funksion, mund te hysh, te ecesh mbrenda tij, te qendrosh etj. Funksioni nderron
vazhdimisht. Mund te themi qe edhe sot nje shtepi eshte pare si nje makine e cila mundeson funksionet jetesore. Fillimisht
jane shfaqur dy probleme per funksionin: funksioni duhet te percaktoje ndertmin dhe duhet te percaktohet lloji i funksionit
per nje ndertim te caktuar.Shpesh eshte bere pyetja nese dizajni i jashtem I shtepise tregon te vrojtuesi llojin e
funksionit mbrenda atij objekti. Por jo cdohere ndodh keshtu. Pastaj shume teoriciente si LC, Vitruvi, SIgmund Freud, Martin
Heideger ishin te mendimit se arkitektura duhet te plotsoje prodhimet momentale te instiktit njerezor apo se edhe
arkitektura ka prejardhje nga nevojat dhe agimi njerezor etj. LC ka propozuar nje baneseme temp. per te gjithe popujt njesoj
prej 18 0 C. Sipas LC kur nje nevoje plotesohet ne shkallen me te larte te lejuar nga teknologjia, atehere kemi percaktimin e
tipit-objekt. Funksioni nuk eshte e njeanshme, por se edhe pjese e jashtme ka nje rol konstitutiv po aq sa edhe pjesa e
mbrendshme e arkitektures. Se pari per te mundesuar nje funksion zakonisht do te thote mposhtje e disa funksioneve
alternative.Jo cdohere ndertimet duhet te kene funksion qe te jene arkitekture, ndonjehere objektet bien prej funksioni,
megjithate mbesin arkitekture. Kritike " Per te qene art nuk kanevoje te kete funksion“ Shembuj te
objekteve qe jane arkitekture pa pasur funksion:Mies-L`Esprit Nouveau Pavilion, Paris, 1925- per ekspozite , nuk sherbente
per qellim tjeter.Rekonstruimi ne Bologna aq me pak megjithate paraqet arkitekture dhe manifeston ardhjen e modernizmit.
Mies Van Der Rohe 1951, Plano, Illinois Farnsworth House- shtepi verore. Transparente-mundeson te e ndien afersine e
natyres Edith Farnsworth.E interesuar ne art, lejon kete forme -e quan te pabanushme -ndihet e vrojtuar "transparente si nje
redgen“ 3.Sqaro si fillon procesi i EVALUIMIT ne arkitekture, çka duhet te dijme ne fillimisht per te bere evaluimin e nje vepre
ne eshte ajo arkitekture apo jo. Pasi te behet sqarimi i EVALUIMIT si proces, EVALUO a eshte arkitekture Xhamia e Sinan
Pashes ne Prizren, nese rregull per evaluim duhet te jete sistemi tektonik i konstruksionit.
3.Procesi i EVALUIMIT (vleresimit) fillon nese ke te pakten dy elemente ose me shume: objektin dhe
rregullin/rregullat.Evaluimi si proces eshte vlersimi i nje objekti ne baze te rregullave te cilat njihen me paraprakisht.Ne baze
te atyre rregullave, kritereve vlersohet ne eshte apo jo arkitekture.Xhamia e Sinan Pashës është një xhami
osmane në qytetin e Prizrenit, Kosovë.Është ndërtuar në vitin 1615 nga Sofi Sinan Pashës, beu i Budimit.Pasha ka filluar
ndërtimin e xhamisë ose në 1600 ose 1608. Ajo është konsideruar gjerësisht se gurët e përdorur për ndërtimin e xhamisë
janë marrë nga afër Shën Manastiri Arkangjelit. Shiu, i cili me kalimin e kohës ka hyrë në xhami përmes vrimave në çati, ka
shkaktuar humbjen e disa piktura origjinale në muret dhe ka çuar në shkëputjen e disa prej suvas ne mur. Gurët e fasadës
janë përballur me erozion. Meqe evaluimi eshte proces i vleresimit ne baze te kriterit, ne kete rast sistemi tektonik i
konstruksionit atehere mund te themi se Xhamia e Sinan Pashes ne Prizren nuk eshte arkitekture, sepse sistemi tektonik ka
te beje me procese te cilat kontrollojne strukturen dhe vetite e kores se tokes,po ashtu studion termetet dhe vullkanet e
edhe erozionin prandaj ne rastin tone materiali ndertues, guri eshte perballur me erozion, prandaj dhe nuk e ka plotesuar
kushtin dhe nuk eshte arkitekture.

5. A mund te kemi nje lidhje te forte ndermjet High Tech-ut dhe konstruktivizimit te viteve 20- te ne
arkitekturen moderne? Sqaro lidhjen ndermjet, qofte ajo pozitive apo negative sipas jush.5.Nese
deshirojme ti vertetojme kerkesat dhe presupozimet nga te cilat do te ndertohej nje Moderne e Re, do te
duhet patjeter ne fillim te diferencojme njeren nga tjetra rrymat e arkitektures bashkekohore, dhe te
sqarohen karakteristikat e seciles nga to veç e veç.Arkitektura HIGH-TECH (Neo-Konstruktivizmi) simbolike:
Lidhja ndermjet Njeriut dhe Teknikes ne arkitekture. Si levizje High-Tech eshte pasuese ose trasheguese e
levizjes se njohur si Konstruktivizmi i Modernes se Hershme. Te shprehurit e saj e gjen ne te ashtuqujtuaren
"Arkitekture e maqines“ -High Tech shkon ne prezentim te sajin, idet e saj te teknologjise se ndertimit dhe
te konstruksionit t`i shprehe si koncepte te se ardhmes ne arkitekture. -High tech eshte inovative ne
konceptin e metodave konnstruktive
-Qellimi: tentative ne prezentim te te arriturave ne materiale, ose prezentim i vetem-i
singularitetit, nxjerrje jashte te elementeve konstruktive, dhe prezentimi i qarte i struktures
teknike ne ndarje te hapesires ne te mbrendshme dhe te jashtme.
-Harmonia klasike dhe rregullat e proporcionit nuk shohim te luajne ndonje rol te
rendesishem.Kjo arkitekture eshte shumeshtresore dhe e hapur,shpesh dinamike dhe shembujt e realizuar
jane mbreselenese. Me High Tech arkitekture prezentohet struktura si
dukje(elegance) estetike.-Shembuj te High Tech-ut: Le Corbusier, The Domino House 1914
Vladimir Tatlin, Model per Internacionalen e 3-te.1919-1920 Nicholas Grimshaw, waterloo International
Terminal, Londer,1990-94 Richard Rogers, Channel 4, Londer, 1994 High Tech pasuese e Konstruktivizmit,
sigurisht si pasardhse lidhja e tyre eshte e ngushte por
edhe pozitive sipas meje. Teknologjia e larte dhe cdohere e me e pesorsur , po e persose edhe
arkitekturen, me kete rast po plotson cdohere e me shume nevojat e njeriut.
6.Nese Genius Loci nenkupton identifikimin e nje vendi te caktuar permes arkitektures
prezente ne te , a luan rol ne krijimin e Genius Locit faktori kohe? Si? Ne çfare konteksti mund te diskutohet
koha dhe krijimi i Genius Locit? 6.Mendoj se ne krijimin e Genius Locit luan rol faktori kohe. Me kalimin e
kohes, teknologjia vec sa shkon e persoset po ashtu materialet.Gjate shekullit 19 jane ndertuar objekte te
larta per identifikimin e nje qyteti. mirepo me kalimin e kohes, kufiri i lartesise ka ndryshuar. Per
arkitekturen e nje vendi jane marre edhe elemente nga rrethina, elemente qe me kalimin e kohes jane
ndryshuar si pasoje e persoshmerise se teknologjise. Me kalimin e kohes edhe arkitektura identifikuese e
nje vendi ndryshon. Jo gjithmone kane qene identifikues i nje vendi psh. rrokaqiejt!
Shembull ne vitet e 90 ne Prishtine eshte identifikuar si qytet universitar, mirepo faktori kohe ka bere qe ky
identitet t`i humbe perderisa tashme ka universitete edhe ne qytete tjera. Tashme si identitet Prishtina
mund te kete si qytet administrativ shteteror, si kqyeqytet, per objekte te larta ose shembull per posedimin
e objektit te Biblotekes Kombetare ne rastin konkret. Nga kjo kuptojme se me kalimin e kohes, me
ndryshimin e arkitektures mund te ndryshoje edhe identiteti i atij vendi, por jo cdohere.
7. Nese objekti humb funksionin e tij te kohes se projektimit, cilat do te jene arsyet qe atij nuk
do t`i jap funksion te ri, por do te zotohemi ta ruajme ashtu pa funksion? Pse dhe si do te
benim nje gje te tille ? Cilat raste do te merren si shembull dhe pse?
7.Shume objekte gjate kohes kane humbur funksionin e tyre te projektimit por ne nuk do tu japim
funksion te ri,do ti lejme ashtu siq jane sepse vetem funksioni nuk eshte element kryesor per te
vleresuar nje object nese eshte arkitekture apo jo.Objektet mund te posedojne vlera te tjera
estetike,konstruktive etj qe juria arkitekturale I vlereson si objekte me vlere arkitekturale.Ne
duhet ti mirembajm ato. P.sh. Shtepia Fransworth house-MIES, LC-villa Savoya, Villa Rotonda,
kane humbur funksionin e tyre po posedojne vlera te tjera dhe per kete arsye nuk eshte dhene
funksion I ri.
1.Pse eshte i rendesishem Tipi, ose Tipizimi ne arkitekture?Ku mund te gjejme nje Tipizim te
ndertimeve, si do ta sqaronit ju kete? 1.Tipi si eshte shqyrtuar nga LCTIPI- ne kuader te nje tipi
te nje objekti te krijuar mund te kryer shume funksione, psh nje tip sic eshte nje tip shtepia e cila
mund te kryej shume funksione (fetja, qendrimi ditor, kuzhina etj).Tipi-Objekt ka qene mjaft mire
i definuar ne arkitekturen moderne ku e kemi te lehte te definojme tipet e shtepive te banimit,
banim kolektiv, kinemat , sallat e sporteve i cili ka qene jashtëzakonisht lehte i lexuar, pra nuk e
kemi te veshtire te lexojme funksionin nga dukja e jashtme. Ne arkitekturen bashkekohore
situata ndryshon deshirojne te kene nje arkitekture me atraktive ne pjesen e jashtme realconi tip
ne pjesen e jashtme ndryshon kjo ka si rezultat lexmin jashtëzakonisht te dopet te funksionit nga
dukja e jashtme, nuk mund te themi se e kemi iden e krijimit te tipit-objekt. Per objektet e ark
bashkekohore te arkitektet te cilet nuk inspirohen nga ark modern nuk flasim per Tado Ando ,
Mario Bota, Richard Maier qe kane kthimin tek arktiektura moderne, por per Santiago Calatrava ,
Imre Makovec, Future Sistems, Zaha Hadid, Franck Gary dhe keshtu krijimi eshte i befasueshem
dhe ketu nuk kemi ide te tipit objekt.
8.Koncepti i teorise organike i shfaqur ne forma te ndryshme-eshte njera nga idete me te vjetra
dhe me ndikuese ne historine e arkitektures. Aristoteli:Arti paraqet imitimin e natyres -ars imitatur naturam.
Qe nga Renesanca, kjo ide ka treguar nje vazhdimesi te panderprere duke ndikuar arkitekturen
ne nivelin konceptual dhe ate metaforik. Charles Battteaux, 1747 reduktoi artet figurative ne nje parim te vetem,
ate te ar imitator naturam. Jo vetem arkitektet klasik por edhe ato modern jane munduar te imitojne forma ose
procese natyrore ne dizajnet e tyre. Edhe pse arkitektet modern kane refuzuar zbukurimet natyraliste,
sic ishte rasti me intervenimin e Adolf Loos-it, ato ne natyre gjeten "shembullin e perjetshem te
cdo krijese njerezore" duke cituar keshtu Walter Gropius. Jo vetem per Frank Lloyd Wright por edhe per armikun
e tij LC, Nena Natyre ishte"mesuesi I madh dhe i perjetshem" Gren Lynn dhe Daniel Libeskind- Teoricientet e
orientuar kah menyre post-strukturaliste shpesh i jane referuar natyres dhe shkencave natyrore, edhe pse puna e
tyre me shume mund te shihet si nje ri-interpretim, nese jo si nje sfide per paradigmen organike.
Arkitektet e se kaluares dhe ato modern kane shqyrtuar ceshtjet me bashkekohore filozofike
dhe te shkencave natyrore me qellim te zhvillimit te strategjive te reja te dizajnit. Nocionet e teorise organike ne
arkitekture kane cuar deri tek imitimi Platonik i formave natyrore. Aplikimi i formave shtazore dhe bimore ne
zbukurimet e ndryshme ndoshta perben pjesen me te madhe te rasteve kur imitimi i natyres ne arkitekture, por
ky parimi jo cdo here eshte kufizuar ne detajet e vogla. Shembuj:- Callimachus, zbulues i supozuar i rendit te
Korinthit
-Rudolf Steiner u bashkua me Callimachus dhe Ledoux per dizajnin e tij, kompleksin ngrohes ne Dornach.
-Herb Greene ndertoi shtepine e tij verore me nje forme qe i gjante buallit ose "gjelit te eger".
-Imre Makovecz dritareve te ndertesave te tij iu dha qerpik etj.
9. Eshte e mundur qe FUNKSIONI çdo here te dallohet nga pamja e jashtme e ndertimit, nga volumit? Apo kjo
nuk eshte çdo here e sigurte? Cili eshte mendimi juaj per kete gje.
Funksion ka kuptimin e hapsires me dedikim te posaqem si për: pergaditje ushqimi, ngrenje, fjetje, pastrim,
bisede, prinder, femij etj. Funksioni nderron vazhdimisht. Ndonjehere objektet (ndertesat) bien prej funksioni,
megjithate duhet te mbesin arkitekture. Cili mund te jete dizajni per nje ndertese nese merret per baze funksioni
i saj si faktor?9. Shpesh eshte supozuar se dizajni per nje ndertese mund te percaktohet nga hulumtimi i
qellimeve (funksionit) per te cilet mendohet se do sherbej ndertesa. Jo cdo here del qe dizajni
per nje ndertese mund te percaktohet nga funksioni te cilin duhet ta plotesoje ndertesa.
Dy probleme dalin ne siperfaqe gjate kesaj analize:
-Shendrrimi i nje funksioni ne forme fizike
-percaktimin e funksioneve te pershtatshme per ndonje lloj te caktuar ndertese.Jo cdo here Funksioni dallohet
nga pamja e jashtme e ndertimit apo volumit. Ne shume raste funksioni dallohet mire nga pamja e jashtme por
Kemi edhe raste te tilla kur funksioni nuk kuptohet nga pamja e jashtme apo volumi.Funksioni nderron
vazhdimisht. Rast konkret, ne komunen e Podujeves, stacioni i vjeter i trenit me arkitekture austro-hungareze,
ndonese fasada e jashtme nuk ishte ndryshuar vecse demtuar nga koha, funksioni mbrenda saj ishte ndryshuar,
ku tani perdorej per banim nga familje me kushte sociale te dobeta. po ashtu Shpesh është supozuar se
dizajni per një ndërtese mund të përcaktohet nga hulumtimi i qëllimeve (funksionit) për të cilët
mendohet se do shërbejë ndërtesa. Jo çdo here del qe dizajni per një ndërtese mund të përcaktohet nga
funksioni të cilin duhet ta plotesojë ndërtesa. Ne te vertet eshte pamja e jashtme ajo qe vrojtuesit duhet t`i jape
iden e funksionit mbrenda, por kjo jo cdohere ndodh, meqe funksioni nderron vazhdimisht.
10. Çka mesuat Ju gjate ndjekjes se kesaj lende, ku ishte perfitimi juaj nga kjo lende?
10.Pervecse kam mesuar gjera te reja per arkitekuren ne etapa te ndryshme kohore dhe per mendimet e
arkitekteve qe i takojne po te njeta etapave te ndryshme, kam mesuar menyren se si duhet te jem kritike dhe te
jap mendime ndaj elementeve te ndryshme arkitekturore. Mendimin tim ndonese kjo lende e ka formesuar. Kam
kuptuar se per te japur mendim me peshe duhet te kem njohuri te shumta rreth asaj se per cka japim po ate
mendim, te njohe historine mire, por edhe per gjera qe si njoh te mos jap mendim fare, se sa te jap mendim apo
kritike qesharake, por te hulumtoj dhe te njoh po te njejtat gjera pastaj te jap mendimin. Kam mesuar se si ti
lidhe elementet e ndryshme qe te vij deri ne nje perfundim te sakt. Kam kuptuar se qe te jesh nje arkitekt i mire
nuk do te thote te jesh vetem "piktor" por edhe te kesh dijeni per gjeometrine, aritmetiken, historine, fiziken,
muziken, te kesh njohuri per optiken filozofine mjeksine dhe legjislaturen. (Vitruvi). Gjatë ndjekjes së lëndës, unë
kam përfituar njohuri rreth teorisë së arkitekturës në veçanti, për teoritë e ndryshme të teorocientëve, artistëve,
arkitektëve të ndryshëm, në të njëjtën kohë më është ndryshuar mënyra e të menduarit në këtë kontekst. Kam
mësuar se s`i të jap mendimin tim në lidhje me gjërat që shoh, s`i të bëj krahasimin, s`i të njoh elementet
përbërëse dhe si të vij në një përfundim sa më të saktë të mundshëm.
RRYMAT NE ARKITEKTURE
1.Arkitektura High-Tech(Neo konstruktivizmi) Eshte rryme e arkitektures ku konstruksionet dalin jashte
Nicolas Grimshaw-Arkitekt I High Tech, perdorimi I materialeve te rea , qelqi , prezentim I konstruksionit.
Idea e dores me inde e ngjashme me skin and bones, ku konstruksioni del jashte. Koncepti I dores tek
teriminali ku ne pamundesi te ndriqimit arkitekti perdor qelq ne kulm duke shfytezuar si ndriqim ku
konstruksioni eshte I dalur jashte. Richard Rogers-Hitech,nuk perdor ngjyra te dhezura.Ky arkitekt perdor
ngjyre te kuqe per ti ngjar postmodernizmit.Disa vepra tjera te kesaj rryme jane: Le Corbusier, The Domino
house 1914, Richard Rogers, Channel 4, Londer, 1994, etj.
2.ARKITEKTURA E FUNKSIONALIZMIT TE RI (neo-funksionalizmi), Theksi bie mbi funksion, idealizim I
funksionit, I kushtojne me shume vemendje funksionit, ka arkitekta qe nuk e marrin funksionin si diqka
primare, funksioni nuk ju ka interesuar fare. - Qe nga mesi I shek. 20 kemi tendence te aplikimit te
funksionalizmit te kulmet e rrafshta..1974,Ursula dhe Piter Trint,Hanover-
Museum Sprengler.Dritarja horizontale,ngjyra e bardhe,forma te rregullta gjeometrike,njgyra e erret per
shkak qe nxjerr ne pah pjesen e siperme dhe paraqet realizimin e konceptit te villa Savoye. Organika e
aplikuar.Brenda-Hapersira me piktures dhe shtylles eshte nje hapesire e madhe dhe I mundeson vizitorit
analizimin e piktures,nga shume pozita te ndryshme.Gjen perjetimin e duhur.Ndriqimi eshte
problematik. Ky object eshte mire I realizuar ne funksion. Peter Kulka,Komuna ne
Sachsen,Dresden,1994 (distancat ne salla jane te vogla dhe mire se mund te degjohen.Fasada me qelq
ku paraqet lidhshmerine dhe percjelljen e informacioneve tek publiku,Transparence totale,kontakt me
jashte. Thomas Vein De Vakentyn, gjimnaz I muzikes Weinar. Jean Nowel,Instituti I cultures
Arabe,Paris(depertimi I drites ne forma te rratheve te ndryshem,rreziku I funksionit te pjesa e
leximit,shkaku I formes. Disa vepra jane: Peter Kulka, Komuna ne Sachsen, Dresden, 1994, Thomas van
den Valentyn, Gjimnazi i muzikes ne Weimar, 1995-96, Jean Nouvel, Instituti i kultures Arabe, Paris,
1984-86 etj.
3. Arkitektura e re Racionale(Neo-Racionalizmi) Ndertimi I cili prezanton kete kohe eshte Neo-
Racionalizmi – Galeria ne Hamburg – OswaldMathias, njeri nder Racionaliztet me rigoroze. Hapjet e njejta
jane racionalizimi dhe standardizmi , hapjet e pjeses qedrore per nje ndriqim me te mire. Monumentalizmi
preznetohet qe nga ngritja e ndertimit ne nje plato me mure te pjerreta, vrojtuese sheh njeren fasade dhe
nga kjo I njeh edhe tri tjerat. Huazim I racionalizmit nga moderna (rendet, rasteri), Racionalizmi,
funksionalizmi dhe standardizmit. - Ngjyra e bardhe , volumeni I qarte, pjesa e hapjeve njesoj dhe
dimesnionet njesoj, racionalizem dhe standardizim jo shume shpenzime, ndriqimi permes hapjeve dhe
realizimi I funksionit te hallave ekspozuese, modernizem. Pjesa e poshte nje piramide e cunguar qe
largohet nga moderna nga ngjyra dhe prerja . Kthimi prapa ne histori, sepse huazim i ne modern ishte I
ndaluar, perdorimi I tullave te kuqe. Mario Botta – Muzeu I artit modern – kthimi prapa tek kultura
romake, karakterizim tulla e kuqe dhe guri. Ndjekes I arkitektures se LC. Format e qarta volumenet e
njohura , bazim I qarte ne gjeometri. Enterieri – thithja e ndriqimit nga pjesa e siperme . Perdorim I
elementeve te modernes. Loja e hijes dhe drites. Cilindri I vendosur ne pjesen qendrore mundesim I
ndriqimit zenital nga Brenda. Bazohet ne gjeometri volumene te qarta ne 3d dhe 2d. Moderna e viteve 20
dhe 30, shkallet dhe rampat, ndriqmi nga lart, e ngajshme me kishen ne laturette. Disa nga veprat jane:
Mario Botta, Muzeu i Artit Modern, San Francisko, 1995, Oswald Mathias, Galeria ne Hamburg, 1996 etj.
4.Arkitektura postmoderne , Qellimi I arkitektures postmoderne ka qene qe ne baze te substancave,
materialeve formave qe ka perdorur te diferencohet , dhe gjithashtu te bej nje ripertrirje te modernes, por
kjo Akoma eshte ne pikpyetje nese ka arritur ta ripertrij ate. Shembull I kesaj arkitekture eshte Hass Haus
nga Hans hollein. Arkitektura postmoderne ka tentuar qe nga moderna ta ruaj pastertine dhe
racionalitetin.- Hass Haus nga Hans Hollein eshte nje objekt I ndertuar ne vjene ne vitet e 1990 dhe per nga
pamja e jashtme ai duke si diqka komplet e ka pershtatshme me kontekstin e Qytetit. Ajo eshte
e ndertuar afer Katedrales se Stephansdomit dhe ne krahasim me te eshte nje contrast shume I
madhe sa I perket dy stileve te ketyre dy ndertesave. Haas haus eshte e perber nga materialet e
qelikut dhe betonit, ku theksojne forma te sakta kubike dhe siperfaqe te rregullta simetrike, nga
moderna huazohet aspekti I transparences me numrin e madhe te dritareve dhe perseritjen e
tyre, racionalizmin dhe standardizimin dhe gjithashtu materiali I qelqit eshte edhe refklektues qe
arkitekti ka menduar se ne kete forme nese ne xhamat e has haus refolektohen edhe objektet
tjera perrreht dhe ne kete menyre nuk do te duket shum strange objekti ne ate lokacion por do
duke se je njefare menyre eshte aty per te pasqyrura arkitekturen e mehershme.Disa nga veprat jane:
Frank Gehry, Layola, LA, 1984, Hans Hollein, Haas Haus, Vjene, 1990 etj.
5. Thjeshtesia Poetike ne Arkitekture- e preferuar nga arkitektet, e lehte per ta zbatuar. kemi te
bejme me nje tentative te perdorimit te elementeve te mire ne projektim pastaj perdorimit te
materialeve te ndryshme , tekstrues, ngjyres menyra e kombonimit te tyre per te pasur efektin e
ngjalljes se emocioneve. arkitekti merr per obligim te ngjallin emocione dhe nen persionin e ngjalljes se
emocioneve te perjetohet hapesira e mbredshme e krijuar, te reflektohet menyra e hapesires ashtu sic
ka dashur arkitekti kur e ka projektuar. Nje qasje e tille poetika vjen ne shprehje dhe eshte e lidhur me
arkitekturen modern, me elementet e perdorimit te minimalizmit qe ka qene e diskutuar qe nga LC
shkolla e Bau Housit, sot eshte jashtezakonisht e kerkuar ne problemet qe kemi nga hapsirat e ngushta
etj ketu zbatohen edhe elementet e promenades ne arkitekture te hapsirat e ngushta dhe te gjata te
ndikojne pozitivisht ne perjetimin e hapesires. Poetika edhe kurron objektet te cilat jane te rendesishme
mirepo me kalimin e kohes e humbin funksionin. Veprat: Tadao Ando shtepia Koshino. Tadao Ando,
Vitra – Pavillioni i konferences, Pieter Zaanen , sale koncerti brendia e bruses se H.P. Berlage . etj
6.Arkitektura Skulpturale-shumica mendoj se arkitektrua nuk eshte art, nuk eshte shkence, por eshte
sculpture. pjesa e krijimit te enterierit si nivele dyetazhe, perdorimi I rapames, pjesa e urave, dalja me
konzolle, te gjitha keto jane efektet e skulptrualizmit te shprehur nga ana e LC dhe te gjithe te tjeret nje
efekt te tille ne krijim e arkitektures e kane mesuar nga LC per kete arsyje njeri nder pioneret te krijimit
te skulpturalizmit ne arkitekture llogaritet te jete LC, ne kuader te krijimeve sot, te cilat jane avancuar ne
menyren e krijimit te skulpturalizmit ne arkitekture duke tentuar qe brumin ta marrin nga modernja por
te jene te vecante kane favorizuar ne menyren “e eksplodimit” te objekteve te tyre nga brenda, Pjesa e
skulpturalizmit fillon te trajohet si dinamizem I theksuar nje element per te terhequr vemendjen tek
pjesa e objektit, jo cdo here nje element ka edhe funskion te realizuar shpesh ndodh funksioni I nje
elemnti te jete I kot mirepo dinamizon pjesen e trajitimit te fasades se objektit Veprat: Frank Ghery
Edgemar, Frank Gehry, Ndertesa qe vallezon, Muzeu Gugenheim, Richard Meier, Atheneum New
Harmony, Smiths House , etj
7.Postmoderna ben perpjekje qe te difenrencohet qofte per nga substance e saj, ne njeren ane, qofte
per nga eklekticizmi i tepruar ne anen tjeter. Postmoderna si levizje edhe sot e kesaj dite eshte
pikepyetje nese ajo i ka plotesuar detyrat e saj historike si levizje per ringjallje te modernes. Principi i
formesimit te arkitektures postmoderne eshte nje kombinim i shprehjeve te ndryshme gjuhesore per te
arritur deri te nje shprehje e re arkitektonike. ajo eshte ngushte e lidhur per principeve anti-klasicizem
dhe klasicizem, ne fund kuptimi i saj te coje drejt ringjalljes dhe perfundimit te modernes. Per kete arsye
arti i arkitektures postmoderne duhet te gjeje vend ne klasifikimin e rrymave te ndryshme te
arkitektures bashkekohore. arkitekt i kesaj periudhe Frank Ghery vepra Layola, Hans Hollein, Haas Haus
James Stirling / Michael Wilford, Staatsgalerie,
8. Dekonstruktivizmi – Franc Gery, Zaha Hadid –Ne te kunderten e Postmodernes, funksioni i seciles ne
reformimin e Modernes plotesohet dukshem, dhe ajo si levizje e vetme ne kuader te arkitektures
bashkekohore duket se rrjedh, zhvillohet dukshem me tutje edhe idea e dekonstruksionit ne arkitekture.
arkitektura dekonstruktive eshte pasqyre ose se paku shembëlltyre e shkaterrimit dhe zhdukjes
vetanake te nje bote dhe cultures shoqerore te saj, mbi nje ri-rregullim si rezultat formal i nje kaosi te
‘planifikimit’. De-kon-struksioni ne arkitekture nen kupton-per dallim nga kuptimi i TeoriseseKaosit-nje
mbulim te realizuar nga njeriu qe do te prezentoje kalimin e Idese ne Forme. Gjate viteve 80 dhe 90 ne
SHBA nje numeri mad hi arkitektesh punojne ne kete rryme; Frank Gery Asymptotefranklin Izrael etj. Ne
Europe dekonstruktivizmi mbetet teme aktuale.
9. Arkitektura Tekstuale – Peter Eisenman- ne idene e palosjes dhe shpalosjes se Peter Eisenman ai e
quante kete rryme si arkitekture si tekst ndermjet ( in between). Eisenman ne tekstet dhe projektet e
hershme te tij, na e ben me dije se te menduarit dhe veprimi i tij rezulton te jete nje konfrontim
ndermjet dekonstruktivizmit ne njeren ane, dhe Modernes e Postmodernes ne anen tjeter, ndemjet
‘palosjes’ dhe emeregjences se lindur gjate saj. Sikurse arkitektura e dekonstruktivizmit ashtu edhe ajo
tekstuale nuk do te bazohet ne referencat e kerkujt, as edhe nga ndonje ide e se kaluares, ose as nga
asnje arkitekture paraprake. Ajo bazohet vetem ne vetevehten e saj dhe pretendon te jete Subjekt. Kjo
rryme pretendon te coje mendimin se ajo nuk eshte anti klasike por a klasike qe dote thote nk e injoron
klasiken . ajo nuk merret as me de harmonizimin dhe me zgjidhjen nga ligjet dhe regullat e harmonise
qendron me larte dhe nuk shqetesohet per keto ceshtje.
10.Arkitektura e Integruar – Daniel Libeskind- Shprehja ‘integral’ ose ‘e integruar’ se pari here perdoret nga Jean
Gebser, Ne modelin e tij ‘rrafshi i ndergjegjes se integruar’ tangjenton rrafshe nga historia e
ndergjegjes. Ky model do te percillet, sikurse ne Dekonstruktivizem, nga nje ‘shperthim’ i klasikes ne
koncept tredimenzional. Ne shpalosjen e arktiektures ‘integrale’, duke u bazuar ne shperthimin e
Modernes, nga njera ane fitohet serish lidhja me bazen e ndergjegjes se arkitektures, e nga ana tjeter
lidhja e konfrontuar e rrymave te ndryshme te arkitektures bashkekohore. Thene shkurt kemi te bejme
me arkitekture e cila na e ben me dije ndikimin e levizjeve te reja te kycura ne ‘krijimin’ e arkitektures, si
‘njohuri te postmoderne’ ose pervoja dekonstruktiviste permes se cilave tradita e modernes permendet.
Disa shembuj – Daniel Libeskind, muzeu i judeve ne berlin, Richard Meier muzeu i arteve ne Frankfurt.
Ne muzeun e judeve ai ka dashur te shpreh vuajtjet e judeve psh koriforet e gjata erresira shpreh
dhimjen e ture etj. Shakllet kane nje perjetim qe njerezit ta kuptojne ... Arkitekti perdor disa tipare si
ndergjegja vetdija miti etj.
2.Sqaro cka nenkupton ju me funksion ne arkitekture,cka duhet te dijme ne fillimisht per te bere
evaluimine nje vepre...
2.Perkunder pronocimeve te Vitruvios ose Bacon arkitektet,historianet, dhe kritiket nuk presin
qdo here qe nje ndertes te sherbeje funksion utilitar per tu gjykuar si kryeveper.Paul Rudolf
theksoi se M.VDR. ishte ne gjendje te krijoj ndertesa te mrekullushme mu per shkak te injorimit te
problemve.Pavilioni Barcelona edhe Fransworth nuk kan funksion fare.Shumica e kritikve te artit
dhe ark. Pajtohen qe ska rregulla universal per artin dhe ark.Villa Rotanda e Palladios dhe Villa
Savoya LC kane funksion te paket.
3.Sqaro si fillon procesi I Elavuimit ne arkitektur,cka duhet te dime ne fillim per ta bere evaluimin
e nje vepre nen eshte ajo ark apo jo.
3.Nje veper arti mund te identifikohet sin je pozite qe eshte relative me pozitat tjera ne fushen e
artit.Cdo veper mund te duket po aq ngjajshme sa edhe ndryshe nga veprat tjera ne disa
aspekte.Vlerat artisitike jane te perbera nga dallimet dh ngjajshmerite e njejta.Nje veper arti eshte
bashke themeluar me veprat e saj:identitetin dhe vlerat e saj jane te pandara.Sikur arti te kishe
rregulla,do te ishte me lehte tevlersojne veprat e artit po duket qe arti nuk ka rregulla.Rregulla
nuk e kufizon kreativitetin,po perkundrazi e bejne te mundur kete.Jo nuk eshte xhamia.Swiss
National Expo 2002 e bere ne uje po ska funksion.
4.Cka eshte poetika ne arkitekture?
4.Eshte rryme e ark. E cila ika rrenjet ne levizje te pjesshme te modernes.Ka te beje me artin e
minimalizmit me nje kthim radikal te elementeve formale,aplikimi I te cilave behet me te vetmin
qellim qe te arrihet koncentracion max. ne shprehje.Shembujt me te cilet lidhet prezantohet ark
poetike lidhet ngushte nga perdorimi I materialeve te cilat ngjallin ndjenjen psiko emocionale.Ka
te beje me displinen,formen dhe lidhjen e materialeve.Tadao Ando-shtepia koshino 1981,Vitra-
Pavilioni I konferences.Salle koncerti,Amsterdam 1990.Shtepi ne Delf,Jan Pesman.
5.Nese Genius Loci nekupton identifikimin e nje vendi te caktuar perms ark. Prezente ne te,a luan
rol ne krijimin e Genius Locit faktori kohe?Si?Ne cfare konteksti munt te dikutohet koha dhe
krijimi I GL?
5.Siq e diim GL ka te beje me shpirtin e nje vendi,perms kesaj behet identifikimi I nje vendi.Kemi
shume objekte te cilet e paraqesin GL e atij vendi.Faktori koha ka rendesi per shkak qe objekti qe
ndertohet te ai vend tregon Kohen dhe historine e atij vendi.Duhet te kaloje nje kohe e gjate qe
njerzit te dine rreth atij vendi.
6.Nes objekti e humb funskionin e tij se kohes te projektimit .Cilat do te jen arsyet qe atij nuk do ti
japin funksion te ri por do te zotohemi ta ruajme ashtu pa funskion.Pse dhe si duhet te bhet nje
gje e tille.Cili rast do te merrni si p.sh?6.Kemi dy problem:shendrrimi I nje funskrioni ne foreme
fizike dhe percaktimi I funksioneve te pershtatshme.Varet prej vlerave te artit ose ark. Si ne
shembuulin: LC villa Savoya,etj .Ne Kohen kur jane ndertuar keto objekte at her eshte jep shpirti I
puntorve dhe ka qene funksioni unik qe I ka pat vlerat e veta.Nese ai object eshte prishur me mire
eshte te ruhet ashtu siq eshte sesa ti jepet funsion I ri.Te kujtohen ato vlera arkitektoni.
7.Natura dhe Forma?
7.Santiago Calatrav(inspiruar nga shpendet,I ka perdor si mbulese ndersa skeleton e tyre si
konstruksion,ispirauar nga trupi I njeriut*hedhaj e diskut).Frank Lloyd Wright,Fututre Sistem.Imre
Makovex(qerpikt).Hrab Greene(shtepi-gjeli detit)
8. Analizo veprimtarine e Tadao Andos, dhe flisni per poetiken ne arkitekturen e tij, duke cekur
karakteristikat e rrymes , perdorimin e saj nga Ando. 8. +Tekst per Rrymen poetike.... Te Tadao
Ando , ne aspektin per te krijuar hapesira emocionale ne veprat e tij te shtepia Koshino kemi
fasaden hyrese , ne situacion shihet qarte se ne pjesen hyrese ka len nje forme harkore dhe kjo e
ben perjetimin e nnje hapesire me te gjere , kemi disa shkalle ne rrenie te cilat e bejne hyrjen te
duket qe eshte me e madhe. kemi nje e care vertikale ne fasade e cila deperton driten natyrale ne
brendine e objektit. si dhe nje te care ne pllafon e cil luan rolin e drites dhe hijes ne brendi dhe kjo
krijon emocione te ndryshme me dinamizem te caktuar. keto efekte te misicizmit jane perdorur
edhe te LC etj.
8. Diskuto per perkufizimin e arkitektures sipas: a)Le Curbusier:” Arkitektura eshte venja e masave te ndertimit nen lojen e
hijes dhe drites”. b)Vitruvi:” Arkitekture ka vetem atehere kur plotesohen firmitas , utilitas dhe venustas”. - Bruno Zevi-t.8.LE
Corbusier mendon se ark eshte cdo ndertim tek i cili ne mund te lexojme lojen mjeshterore , te skate madheshtore te
bashkuara ne drite. Zakonisht loja e hijes dhe drites. Ai e ka analizuar kete loje gjate qendrimit te tij ne Malinates ku ka
hulumtuar tempujt si Tempull peripteros ne Athine, ku verejme masat shtyllat , vendosen ne lojen e hijes dhe drites kete ai e
identifikon me te qenurit arkitekture. si LC kane menduar edhe Pro Vensal dhe Ruskin te cilet pohojne se arkitekture mund te
perkufizojme nje bashkeveprim te hijes dhe drites si shembull mund te marrim edhe villa Savoja apo thjeshte edhe nje loje
volejbolli posedon loje te drites dhe hijes dhe kjo mund te korespondojne me pershkrimin e LC po ne nuk mund ta llogarisim si
ark ate. Disa krryevepra si panthenoni ne athine gjate nates jane te erta dhe sipas LC arkitekture jane objektet qe ka drite per
te trajtuar kete problem qe objektet edhe naten te llogariten si ark mund te vendosim ndricim artificial. Virtruvi- baza e krijimit
te teorise se arkitektures ai ndryshe nga Lc nuk merret me lojen mjeshtrore por ai thote se ark eshte cdo ndertim qe mund te
garantoj firmitas utilias dhe venustas (strukturen, funksionin dhe bukurine) dmth eshte cdo nderttim qe ka nje structure te
caktuar te shendoshe , funskion te caktuar dhe eshte i nukur. Sipas ketij perkufizim kemi vepra te medha te cilat nuk i mbushin
keto kritere dhe mund te themi qe sipas Virtruvit nuk eshte Arkitekture si pershembull Villa Rotonfda kryevepra e periudhes se
renesanses , reprezanton njeren nga villat me te njohura te Palladios nese trajtohet me perkufizimin e Virtruvit themi se objekti
nuk eshte ark sepse villa eshte e pa banusheshme, ka kondita banimi mirepo asnjehere nuk ka qene e banueshme , villa nuk i
ploteson te tre kushtet e dhena nga virtruvi. Bruno Zevi tenton realitetin e hapsires ta sqaroj sin ese pikturat jane ne dy
dimenione skulptura tredimensionale , njeriu mbetet jaste skulptures. Ne rastin konkret ai te pikturat flet edhe per pjesen
emocionale, skulptura tredimensionale dimensionin e 3 sipas tij e ka lartesine mirepo ne kemi diskutuar dhe per nje dimension
te katert e cila eshte ndjenja qe jep edhe skulptura. Per arkitekturen ai thote qe eshte nje hapesire e gjere e vrimosur ne te
cilen ne mund te hyjm Brenda mund te levizim mund te ecim dhe kjo per te eshte perkufizimi i arkitektures.Bruno zevi ndryshe
nga vitruvi nuk kerkon qe hapesira te kete funksion nuk diskuton as per kosntruksion. Nje shembull i cili mbush kriteret e Bruno
Zevit mund te merret WC, sepse kufizohet si hapesire dhe ne mund te levizmi brenda saj.
9.Nese nisemi nga thenja e August Perret:’” Arkitekture eshte gjithcka qe eshte mobile”, ne cilat raste treni prezanton
ariktekturen, e ne cilat raste themi qe treni nuk e prezanton arkitekturen. Nese nisemi nga thenja e August Perret:’”
Arkitekture eshte gjithcka qe eshte mobile”, ne cilat raste veture prezanton ariktekturen, e ne cilat raste themi qe veture nuk e
prezanton arkitekturen.9. Auguste Perret mendonte se mobile ose jo e levizshme ose jo cdo gje qe ka hapesire te caktuar eshte
ark. Ark eshte tejet e vecante per shkak se hapesira eshte elementi te cilen ajo e trajton se hapesira eshte elementi te cilen ajo
e trajton ose mbi bazen e fuqizimit te saj ark e arsyeton egzistencen e saj. Ne rastin e vetures mund te themi se eshte ark duke
u bazuar ne konditat se ajo ka nje hapesire reale te caktuar dhe mbrenda saj njeriu mund te hyje dhe te qendroje. Poashtu ajo
mund te llogaritet si ark ne qoftese edhe e humb funksionin e saj actual dhe pastaj mund te shfrytezohet si nje bibloteke apo
kafeteri etj. Mund te themi se nuk kemi ark nese per kondite marrim logjiken e Bruno Zevit i cili konstaton se cdo funksion
duhet te kete hapsire te mjaftueshme , e vetura ka hapesire te vogel te brendshme ose mund te themi se nuk eshte ark kur ajo
nuk kryen asnje funksion nuk ehste e levisshme, etj Pra vetura eshte ark sepse ze hapesire nuk eshte ark sepse eshte mobile
apo jo funskionale, apo hapesire te pa mjaftueshme.
10. Cilat jane dallimet dhe ngjashmerit ndermjet Neo-konstruktivizmit dhe Neo-racionalizmit? Sqarimi mund te behet perveq
teorik, edhe me skica ose shembuj qe ju I sillni per te qartesuar konkluzionet e juaja? 10.Ne te dy rrymat kemi burimin kryesor
modernizmin,ne neo konstruktivisem kemi ndikimin e konstruktivismit rus, kemi efekte te domino house. me avancimin e
teknologjise kjo arkitektyre ndryshe titullohet si skin and bones ose high tech, ne kuader te se ciles konstruksioni prezantohet
fuqishem, lehte identifikohet, lekura futej mbrenda .. + ajo me larte.. Te neo racionalizmi perseri kthehmi tek modernja dhe
elemente te racionalizmit ishin pothuasje me te trajtuar tek pjesa e viteve 20/30 ne kete periudhe kohore arkitektet gjate
krijimit te arkitektures se tyre ishte qe doza e racionalizmit te jete e theksuar , lehte e lexuar dhe me pas te jete vendimtare ne
pjesen e krijimit te arkitektures. + ajo me larte...
2.Ku qendron lidhja ne mes Domino House (1914) dhe Neo konstruktivizmit? Sqaro ne detaje. 2.Domino House nga LC – ideja
baze e krijimit te tij ishte qe konstruksioni te jete sa me i lehte te zavendesoj konstruksionin masiv vulgar nga stilet e kaluares,
te materialet kemi perdorimin e materialeve te reja, qasja ekspresive e krijimit te konstruksionit ben te mundur qe permes
ndihmeses se materialeve ne 4 ane objekti te dale konzolle, keshtu mund te trajtohej aspekti i ndryshem i fasadave. Kjo ide e
LC dalja ne konsole etj u bart ne neo-konstruktivizem dhe keshtu me keto elemente dallojme ciles rryme i takon ajo veper ne
high tech konstruksioni gjithmone prezantohet.
1.Jep sqarime teorike dhe shembuj te aplikimit te nocionit arkitektura eshte muzike e ngrire?Si e sqaroni ju
nje thenie te tille? 1.Thenia e Freidrich Wilchem von Schelling: “arkitektura eshte muzike e ngrire dhe e
ngurte”- mund te sqarohet se muzika zgjat pak minuta si 3-5 , ndersa arkitektura ndodh te zgjas edhe me
shekuj, pavaresisht se kan gjera te perbashketa muzika dhe arkitektura si ndjenjat dhe emocioni, me kete
thenie arkitektura llogaritet muzike vetem nese muziken e ngrijme sepse ne kete menyre zgjasim aspektin
kohor. koha eshte elementi I cili futete ne nje mes te tille per ta sqaruar lidhshmerine mes arkitektures dhe
muzikes, per shkak se arkitektura zakonisht cilsohet se është statike dhe hapësinore, eshte e ngrire ,eshte e
qendrushme, ne aspektin kohor zgjate shume, ndërsa muzika është dinamike dhe e përkohshme, zgjate shume
pak, ne kete aspekt kur trajtohet koha si element atehere mund te themi se Schelling ka te drejte se perafrimi
egziston se arkitekture kemi vendosur ta quajm muzike, per shkak se muzika krijon ndejnja ashtu edhe
arkitektura, muzika ka harominin , kompozicionin, melodine poashtu edhe arkitektura I ka te njejtat.
2. Diskuto per Arkitekturen dhe Muziken,lidhjen ndermjet tyre si arte, merr si shembull konstatimin se :
arkitektura eshte statike dhe hapesinore,ndersa muzika eshte e perkohshme dhe dinamike” 2.Friedrcih
Wilchem von Scheilling ka thene : Arkitektura eshte muzike e ngrire dhe e ngurte. Nje perkufizim tjeter nga
shen Augustin XIV flet per lidhshmerine e ark dhe muzikes se jane moter e vella, qe te dyja jane femije te
numrit . Nga keto thenie mund te konstatojme se te njejtat ndjenja qe i jep nje muzike mund ti jape edhe nje
ark keshtu qe lidhja e te dyjave mund te llogaritet , emocioni ndjenja. Ne pjesen e krijimit te ark muzika
poashtu luan rol te shumefishte per te qene burim inspirimi per tu qene e afert me ark dhe per tu krahasuar se
jane nje familje, Ne arkitekture poashtu idenifikojme elementet e mzuikes si ritmi harmonia melodia etj, Sipas
Von Scheilling te epiteti e ngrte dhe e ngrire ai sugjeron dallimin e rendesishem mes dy arteve: arkitektura esht
estatike dhe hapesinore ndersa muika eshte dinamike dhe e perkohshme. Muzika ne aspektin kohor eshte e
shkurter ndersa arkitektura zgjat me teper , muzika mund te zgjas 3-5 min ndersa ark disa vite apo shekuj, si
psh katedralet e periudhes gotike. Ne kete aspekt ku trajtohet koha si element mund te themi se Freidrirch
Scheling ka pasur te drejte , te dyjat krijojne ndjenja kane te njejtat elemente, ndersa te faktori kohe kemi
ndryshime ku ne arkitekture zgjat , ne muzike pak, per ti perafruar keto te dyja me shume kerkojme qe muzika
te jete e ngurte e ngrire statike, stabile. Me argumente ne mund ta thyejme konstatimin e tilled he te
vertetojme te kunderten se arkitektura eshte dinamike dhe e muzika statike me shembull ku mund te marim
nje hulumtin ku eshte inciuar muzike natyrore per 10 vite dhe ne ark te marim disa ndertime te perkohshme si
zyra ne punishte, depo apo edhe spitale modulare gjate gjendjes pandemike.
3.Jep sqarime teorike dhe shembuj te aplikimit te NOCIONIT Arkitektura eshte statike kurse Muzika eshte
dinamike? Si e sqaroni ju nje thenie te tille3.si per muziken ashtu edhe arkitekturen mund te flasim per
elemente te perbashketa si harmonia, ritmi , kompozicioni, melodia, elemente te perbashketa te cilet jane
shtylla kryesore e cila bene te mundur ne njeren ane krijimin e muzikes ne anen tjeter arkitekturen, do te thote
jane elemente te cilat autoret e perdorin per te krijuar njeren veper arti ose vepren tjeter MUZIKA ne aspektin
kohor zgjate pak, kurse arkitektura ne aspektin kohore zgjate me shume, do te thote se muzika gjate 3
min,5min,8min dhe perfundon, ndersa arkitektura qe e ndertojme mund te zgjat disa vite, disa shekuj,
arkitektura zakonisht cilsohet se është statike dhe hapësinore, eshte e ngrire ,eshte e qendrushme, ne aspektin
kohor zgjate shume, ndërsa muzika është dinamike dhe e përkohshme, zgjate shume pak.
4.Diskuto per arkitekturen si hapesire reale, merr shembuj qe njeh.Si e definoni ju HAPESIREN REALE, cka
paraqet ajo per ju, si mund ta sqaroni kete me shembuj konkret? Cfare ne te vertete mendonte Bruno Zevi
kur deklaroi se Partenoni nuk eshte arkitekture se nuk ka hapesire te mjaftueshme ne brendine e tij. Si do ta
elaboronit ju nje sasje te tij ne perkufizimin e dhene.4. Hapesire reale ose e vertete eshte hapesira e cila
mund te perkufizohet. Ne rast konkret definohet sin je boshllek e cila ka ne pjesen e jashtme te saj
perkufizimin, dihet se ku eshte kufiri i nje hapesire. Perkufizimet e hapesires jane ne menyra te ndryshme. Te
hapesiren reale ose te vertete e gjejme te perkufizuar me mure psh nje objekt te caktuar shofim se cilet jane
elememtet pozitive dhe negative , vendosja e funksionit mund te sjellin perfundimit se hapesira reale e trajtuar
eshte mjaftushem per krijimin e nje funksioni te mire, apo ka pengesa, nese ka cilat duhet te jene intervenimet
per t’i elemenuar ato pengesa. Nje hapesire definon shpirtin e ark, thelbin e arkitektures. Bruno Zevi ka nje
shprehje te thjeshte e cila terheq vemendjen tone , ai thote se Arkitekture eshte nje hapesire e cila ka vrima
eshte e vrimosur, mund te deepertohet ne te, sipas tij gjithcka qe i ploteson konditat e tilla definohet si
arkitekture, Shembull Bruno Zevi konstaton se Parthenoni pamvaresisht se ka hapesire n ete cilen mund te
levizim ne pjesen e brendshme ai nuk e llogarit te jete arkitekture sepse nuk eshte e mjaftueshme, Ai ka te
drejte perderisa e mbeshtet mendimin e tij me thenien se objektet ose funksionet e caktuara kane nevoje per
hapesira te caktuara. Nje shembull tjeter mund te marim te teshat ku ne kete rast ato nuk jane ark mirepo
sipas perkufizimit te Zevit ato jane ark sepse permbyllin hapesire dhe njerezit i veshin e levizin Brenda tyre.
Projektet e pa ndertuara sic jane skicat ose projektet ideore nuk kane hapesire mirepo juria ark pretendon se
eshte ne gjendje te gjykoje ne nje menyre vleren arkitektonike te tyre.
5.Si e definoni ju HAPESIREN EKSPERIMENTALE, cka paraqet ajo per ju, si mund ta sqaroni kete me shembuj
konkret? Nese e merrni si shembull Panthenonin, huazo detajet e Hapesires Eksperimentale , dhe transform
ndertimin ne cirk .Cfare ndryshimi do te kishit bere ne kete rast? Nese e marrim pjesen e pasme te
Panthenonit, cilidrin i perbere nga guri, kupolla markante 45m dhe tashti nese deshirojme te
eksprementojne nje hapesire te tille, cfare do te ndryshonin tek panthenoni nese objekti do te shendrrohet
ne cirk? 5. Hapësira Eksperimentale- nje hapesire e cila mund te indetifikohet si reale per shkak se mund ta
definojme se ku I ka kufite, ne tentojme qe ne kuader te nje hapesire te tille te ekspretimentojme me aq sa
dime ne, me elemente te cilat I njohum ne dhe per nje qellim te caktuar, ne kuader te hapesires reale tash ne
fusim ne loje elemente per te arritur deri ne nje qellim te caktuar kemi te bejme me tentativen e krijimit te
emocioneve ndryshe nga do te ishin krijuar per shembull tek pjesa e hapesires reale po te mos kishimi
eksprementuar. Shembull konkret mund te marim te Parthenoni cfare do te mund te ndryshonim qe ta
shendronim ate ne circ, fillimisht materialet, pjesa e kupolles akonisht cirqet e kan tenden, konstruksioni
mbajtes jo kupolle prej betoni, por kapriate metalike sepse montohen cmontohen dhe barten , ngjyra mund te
ndryshohet, dhe me kete eksperiment mund te fitohet pershtypja se nuk ndodhemi te parthenoni por ne nje
cirk
4.Kur jeni te thirrur te beni Evaluim e nje ndertimi qe eshte ende pa u realizuar, pra eshte vetem
nje projekt konkursi, si do te benit ju Evaluimin nese kemi ose jo arkitekture ne kete prezantim?
Cfare do te merrnit per baze? Si do te benit evaluimin? 4.Evaluimi- ka te beje me prezanimin e nje
procesi ne kuader te se cilit ne vihemi ne sprove ose nepermjet njohurive tona qe i kemi tentojme te
bejme vlersimin e nje nderitmi nese eshte arkitekture apo jo. - Per te bere vlersimin e nje objekti ne
duhet te dijme keto dy kondita kryesore, e para ka te bej me historikun e objektit, te dim arkitektin,
emrin, koha, rryma ndonje ngjarje historike e zhvilluar ne objekt prat e dhena te shumta , duke
njohur objektin ne permbushim gjysmen e kriterit, ndersa kondita e dyte eshte te parashtojme
pyetjet te cilat ne te shohima do te mund ti pergjigjim si pershembull, a do te mund ky objekt sipas
te dhenave qe ne dijme te shpallet arkitekture, kriter mund te marim funksionin, 5 pikat e LC, stili,
etj Keshtu ne mund te vlersojme a i ploteson ose jo ato kondita... Evaluimi si process eshte pjesa
eperditshmerise sone, ajo eshte vlersimi i nje objekti ne baze te rregullave te cilat njihen
paraprakisht. Evaluimi duhet te mbeshtetet dhe te argumentohet. Kriteret duhet te jene
jashtzakonisht te qarta ne baze te se ciles ne do te bejme vlersimin e nje objekti se a eshte
arkitekture ose jo qe domethen se keto dy kondita duhet ti dijme jashtzakonisht mire si njohjen e
objektit , nese objekti i ploteson kriteret me te cilat e gjykojme themi se ka arkitekture nese nuk i
ploteson nuk kemi... pra duhet te dihen kriteret – objektii. Te projekti i konkursit mund te evaluojme
sepse me rendesi duhet te dihen kriteret dhe te shihet projekti keshtu qe nese nuk i ploteson
konditat ajo mund te permirsohet paraprakisht. 5.Si do ta benite vleresimin (evaluimin) e nje
ndertimi nese eshte arkitekture apo jo. Le te jete ky ndertim i njohur ne Vila Savoja, Le Curbusier
dhe 5 pikat e tij per arkitekturen moderne. 5. Une arsyetoj se villa Savoja eshte arkitekture
moderbe duke u bazuar ne njohurite e objekit dhe njohurite e konditave pra 5 pikat e LC per
arkitekturen moderne. 5 pikat ishiin : 1 shtylla 2 planimetria fleksibile, 3 fasada fleksibile, 4 dritaret
horizontale 5 kopshti ne cati. Te gjitha keto kondita i ploteson Villa Savoja shtyllat u perdoren me
qellim qe objekti te ngritej nga toka, i shkeputur nga natyra, ka planimetri fleksibile, muret
vendoseshin sipas deshires. Fasada ishte si rrethoje e sistemit skeletor dmth kishim hapje te
ndryshme pa pengese, si dhe kopshti ne cati qe kompenzonte pjesen e humbur te catise. 6. Cka
eshte evaluimi si process, si fillon ai, cka duhet marre per baze gjate evaluimit tek nje ndertim?
Pasi ta keni sqaruar procesin, evaluoni a eshte pjese e organikes arkitektonike vepra e Philip
Johnson ‘The glass house’.6. The glass house nuk eshte arkitekture dhe nuk ben pjese , sepse sipas
kriterit dhe objektit ne e dijme qe kondita : organika ne arkitekture eshte arkitektura qe lind nga
natyra nuk i kundervihet asaj me materialin natyral te lokacionit, ndersa the glass house eshte nga
qelqi dhe qelqi nuk ehste material natyror. 7. Sqaro si fillon procesi i Evaluimit ne arkitekture , cka
duhet te dijme ne fillimisht per te bere evaluimin e nje vepre ne eshte ajo arkitekture apo jo. Pasi
te behet sqarimi i evaluimit si process, evaluo a eshte arkitekture xhamia e Sinan pashes ne
prizren, nese rregull per evaluim duhet te jete sistemi tektonik i konstruksionit. 7. Kondita: Sistemi
tektonik i konstruksionit perbehej nga elementet: Shtylla , mure , trau i rrafshet, perdorej te
egjiptasit. pra ishte nje konstruksion me i lehte dhe i ngritur. Kurse objektin Xhama e Sinan pashes
eshte i nddertuar me mure qemer dhe kupolle, pra me system stereotomik i perdorur ne
mesopotami, nga keto elemente ne konstatojme se nuk eshte arkitekture sipas kesaj kondite.
9. Nese funksioni percjell formen, eshte kriter per te percaktuar a eshte arkitekture Gugenheim
Muzeu nga F.LL Wright, tregoni nese eshte apo joky muze arkitekture? 16.1 Nese funksioni eshte
kriter per vlersim te vepres si arkitekture, eshte gugenheim museum ne NY arkitekture apo jo? Si
do ta elaboronit ju kete dukuri. 9.Mund te konstatoj se objekti nuk eshte arkitekture pasiqe me
kriter vlersimi te funksionit nuk i ploteson kushtet, objekti nuk ka funksion te mire te realizuar.
Objektin e njohim eshte museum , shpreh organiken ne arkitekture ka formen e spirales i takon
modernizmit amerikan ne vitet 50, Ne kete muze funksioni eshte jashteakonisht keq i realizuar,
sepse ne brendine e objektit ngjitja prej njeres etazhe ne etazhen e fundit shkon permes rrampes
spirale, ne muret e objektit pergjat spirales kemi te vendosura pikturat, njerezit duhet ne rampe te
ndalen dhe te vrojtojne pikturat ne nje siperfaqe jo te rafshet, ketu kemi shqetesim te vizitoret,
rrampat jane te ngushta, etj. 10.Sqaro problemin e evaluimit te Le Spirit Nouveau te Le Curbusier
nese per baze merret funksioni i ndertimit si kriter.10. Nese evaluojme objektin Le Spirit Novaeu te
Le Corbusier dhe sipas konditave per baze marim funksionin e ndertimit si kriter mund te themi se
ajo nuk eshte arkitekture paiqe edhe sipas vitruvit ai thote se objekti duhet te kete nje funksion te
caktuar dhe qe e realizon funskionin e tej eshte ark, eshte i bukur dhe ka structure. Le spirit Novaeu
eshte ndertuar ne vitet 20 nga LC per tashfrytezuar si galeri per te prezantuar arkitekte te hershem
te modernes veprat e tyre. Le spirit novaeu ka qene edhe gazeta e cila i ka publikuar nderitmet e
viteve 20 te modernes. Me kalimin e kohes objekti humb funskionin ai eshte jashtzakonisht i
rendesishem ne periudhen e modernes. Sot objekti eshte i lene te kalbet ne natyre . Per kete shkak
mund te themi se sipas Virtruvit ai nuk eshte arkitekture pasiqe nuk i ploteson konditat. 11.Cka
eshte e rendesishme te dihet, nese jemi te thirrum te bejme evuluimin e nje vepre ne arkitekture?
Per shembull si evaluohet nese eshte arkitekture ndertimi i njohur si Moteli ne Landovice, nese
kornize e evaluimit eshte faza e II-te e Modernes (pas Luftes se Dyte Boterore) dhe elementet
karakteristikat e saj. 11.Fasada eshte e vrazhde , Materiali kryesor eshte nga betoni , ka dritare
horizontale domethene objekti ka pika nga modernizmi pas luftes se dyte boterore qe njihet si
arkitekture brutaliste . pasi qe brutalizmi lind ne vitet 50, ka vrazhdesi ne material , dukja eshte
tjeter, ngjyra eshte natyrore e betonit , kemi prezantimin e jashtem te kallepit, keto jane te
paraqitura ne Motel dhe mund te evaluojme se ka arkitekture sipas kesaj kondite.
1.Cka eshte Genius Loci, cka zgjidhi ai per ne si arkitekt? Cilat elemente duhet marre parasysh gjate ketij procesi?1.Me
Genius Loci nenkuptojme nje process permes se cilit vjen deri tek indetifikimit te vendit. Si shtresat arkitektonike edhe Genius
Loci duhet te trajtohet ne menyre te duhur nga ana e profesionisteve, per hire te respektimit te se vjetres. shembuj : Kulla e
Eifelit –Parisi, Wold Trade Center-New York , Tower Building – Chicago, Opera- Sidney, Xhamia e larme- Tetova, Ura e gurit –
Shkupi, Bibloteka kombetare –Prishtina, Opjekti i lidhjes- Prizreni, Xehja- Mitrovica, etj. Si profesionist duhet te kemi kujdes te
mos i demtojme keto objekte Tetove : Xhamia e Larme, Carshia e eperme, Shtepia e halim bej deralla, Arabati baba Teke
Rome: Coloseumi , Parthenoni , Marcello Theater, etj.
2.Cka eshte kontekstualizimi?Merr shembuj autoret dhe ndertimet qe njeh. cka arrihet 2.Cfare mund te sqarohet permes
KONTEKSTUALIZIMIT ne arkitekture?2.Permes kontekstualizmit tentojme qe gjate ndertimeve ose gjate intervenimeve te reja
te behet e mundur bartja e ne pjese, elementeve nga e kaluara historike, nga ambienti , nderimet perreth ose periudha
historike e njohur te cilen kemi nevoje ta rikujtojme per arsye te ndryshme . Kontekstualizmi – autori ka per qellim te beje
riprodhimin e vecorive te caktuara te mjedisit rrethit natyres , topografise kushteve klimatike , mund te merren parasysh tek
objektet ku fusim materialet per te aritur kontekstualizimin, lartesia e objektit , kornizes , viajt horizontale, hapjet, forma ,
volumeni mund te huazohen detaje te ornamentit ose dekoreve ne fasade, te gjitha keto mund te llogariten si te vecanta tek
nje ndertim dhe periudhe tentojme ti barti te pjesa e re e ndertimeve. Bartja mund te jete direkte pa ndryshime ketu lehte
identifikohen elementet te cilet jane bartur tek e reja per te krijuar kontekstuslizmin. Kjo llogaritet te jete qasja me e sinqerte e
ark te ri duke treguar respekt ndaj te vjetres. Bartja behet edhe ne menyre indirekte ku arkitekte tentojne ne nje fare menyre
qe te jene te vecante ne menyren e krijimit te arkitektures dhe karizma te bie mbi emrin e tyre, ato intervenojne ne elemene
dhe kane qellim qe nepermjet tyre ne elemente edhe pse eshte bartur modifikohet dhe pastaj gjurmimi i origjinalitetit eshte
paksa me i veshtire. Shembull nga rasti i bartjes Direkte Villa Fallet nga LC tek i cili ne fillim te karieres se tij per te krijuar ark
bazohej ne ndertimet e reagionit ne Jura dhe faktikisht bente nje bartje te nje ose direkte te gjitha ndertesave te tij qe dmth po
te hedhim shikimin ne te gjitha rruget e La chaux de fonds hasim ndertime te till ate cilat ne rastik konkret kane te njejten
pjerrtesi te kulmit , te njejtat volumene ne fasade , materialet e njejta , te njetat elemente ne dekore . Te gjitha keto te cilat
lehte identifikohen se prej nga vijne. Nje shembull tjeter mund te mereret nga ndertimet e Mario Bottes. Ai eshte ark Italian
ilindur ne tichino dhe tenton te kthehet ne rrenjet e italianizmit . Ai tenton te shfrytezoj periudhen Romake per te huazuar
elementet dhe per te krijuar kontekstualizem ne qasjen e re te krijimit te ark. Ai huazon forma te ndryshme romake ne qasjen
e re te krijimit si njeri nga materialet kryesore me te cilen fillou ne forma te ndryshme eshte kombinim i tulles se kuqee dhe te
zeze ose kombinimi i tullave te lemuara dhe te vrazhda. Opus mikstum- variant i krijijmit te murit eshte perzierjee e gurit dhe
tullave per te krijuar fasada. Permes kontrastit krijohet arkitekture pa mare per baze asgje nga keto te cilat u thane me heret
sepse permes kontrastit me shpejte me lehte vjen deri te prezantimi i te rese terheq vemendje, ndersa kur kemi me
kontekstualizem punojme me bajtjen e vijave te njejta te identifikimit te vendeve te caktuara permes arkitektures dhe kjo
eshte me positive ne drejtim te genius locit. Disa shembuj nga kontekstualizimi jane:Rautatalo në Helsinki (1953-55) nga Alvar
Aalto dhe Qendra e Arteve Vizuale Wexner në Kolumbus, Ohio (1983-89) nga Peter Eisenman.
3. Diskuto per funksionin ne keto aspekte: -perkufizo funksionin, qka eshte funksioni ne arkitekture ( si e definoni, sqaro
arkitekturen funksionale) -a e lexojme cdohere funksionin ne ndertese apo mund edhe mund edhe te gabojme? Pse ndodhe
kjo sqaro te dy rastet. -Cili do te ishte arsyetimi i juaj per ndertimin e nje objekti cili nuk ka funksion, ose ai eshte i manget?
3. Funksioni-nga ai varet kushtimisht e ardhmja e projektit. Funksione te caktuara kane krijuar idene e tipologjise te
ndertesave. Funksioni ka kuptimin e hapesires me dedikim te posaqshem si per : qendrim, pregaditje ushqimi, ngrenje , fjetje
etj. Funksioni determinon ose percakton arkitekturen ose e kunderta arkitketura determinon pra dukja e objektit volumeni
materialet dhe funksioni te jete i fundit Ne disa raste kemi te drejte ne leximin e funksionit , ne disa raste hasen problem dhe
me kalimin e kohes ndertesa mund te ndryshoj funksioni e tij , te mos adaptoj funksionin per te cilin eshte projektuar dhe te
ushtroj nje funksion tjeter dhe keshtu ne mund te bijem ne dileme nga jashte funksionin e lexuar panvarsisht se eshte i drejte i
leuxar mund te mos jete i tille. Fillimisht duhet ti lexojme funskionin dhe te gjykojme aq san a jepet mundesi per ta qelluar, dhe
e dyta nuk eshte e thene qe ai funskion do te jete ne te vertete. Shembull: Ne viene, Gasometri dhe 4 cilindrat – ben genius
locin, nuk preket nga pjesa e jahstme dhe pasi qe e ka humbur funksionin primar eshte bere intervenim nga Brenda, si psh jan
instaluar funskione te ndryshme, qender te nje cilinder, konvikt te nje cilinder, etj Nje pik tjeter qe duhet marrur parasysh per
ne arkitektet eshte ideja e LC se per ne nuk ka probleme ka vetem zgjidhje, Ne kuader te projektimit ne mund te ndertojme
arkitekturen duke u bazuar ne funksion dhe e kunderta mund te krijojm funksionin duke u bazuar ne korniza te arkitektures si
pershembull te cilindrat. Funksioni mund te meret si kriter i vetem per te krijuar arkitekture , mirepo pastaj kemi probleme
sepse ato nuk prezantojne arkitekture. Gjykimi ka ardhur ne bazen e kriterit qe njohim qofte pergjigja e pa pelqyeshme.
Funksionaliteti nuk duhet te meret si kondite e vetme per te vleresuar arkitekturen. Gjukimi nese kemi ark ose jo nuk duhet te
vije te funksioni pershkak se qellimi i nderitmit ka qene nje hapsire qe jep pershtypje etj.
4.Per krijimin e arkitektures bashkekohore a mund te themi se natyra- bota bimore, shtazore e madje njeresit mund te
merren si shembuj per te ndjekur per te krijuar forme ne arkitekture? Nese jeni te mendimit se PO, cilat raste i njihni. Nese
mendoni qe nuk eshte e mundur, sqaroni se se nuk jane perdorur keto elemente? 4.Po, sepse arkitektet pas modernes skan
pas program per kritere ku te bazohen ne forme dhe volume, dhe kane shkuar ne natyre ne boten bimore dhe shtazore me
qellim qe te jene me ndryshe nga modernistet. Mund te marim shembull Frank Gehry, future systems, Renzo Piano etj.
5. Sqaro a eshte ARKITEKTURE Villa Savoja nga LC nese kriter per te qene objekti arkitekture eshte permbajtja e ORGANIKES
ne arkitekturen e saj?5. Jo nuk eshte arkitekture sepse sipas ketij kriteri nuk i perbush pikat per te qene arkitekture , Villa
savoja eshte me forma gjeometrike dhe jo organike. 6.Ku qendron lidhja ndermjet Santiago Clatraves dhe Natyres ne krijimin
e veprave te tij? Si mund te diskutohet per kete process te ndikimit te natyres ne krijimtarine e tij? Shembujt qe i njeh te
prezentohen. 6.Santiag Calatrva nje nga arkitektet me krativ te periudhes bashkekohore, ai e mer burimin e ispirimit nga zogu,
shpendi, pulbardha, objektet e tij kaane funskione te ndryshme, objektet e tij kane te gjitha te njejten burim inspirimi pervec
nje rasti i cili ka njeriun per shfrytezim te burimit te objekti the turos. Ai analizon shpezet anatomine , krahet , flatrat. Okulus
eshte vepra e fundit e tij, ai ku e ndryshon burimin inspirues ai mer nje atlet dhe perdredhjen e trupit te tij e hedh diskun , me
keto detaje te perdredhjes inpirohet te objekti. Ai ka qene i pari qe ka bere nje gje te tille.