ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Σύξδεσνοχ Ιοιξφξιλρξ Ζειτοωςηρξ Εμμάδοχ

www.socwork.gr

ΕΝΣΥΝΑΘΣΕΗΣΗ ΙΑΘ ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ ΣΤΗΝ ΕΙΠΑΘΔΕΥΣΗ

Ιοωξτοωςάχ, Γερςηιοχ 1

Πεςίμθψθ

Η παςούσα νεμέτθ έψει βασιλΰ σλοπΰ, στο πμαίσιο τθχ σύηψςοξθχ βιβμιοηςαζίαχ, ξα διεςεωξήσει
το ςΰμο λαι τθ δωξανιλή ποω έψει θ εξσωξαίσυθσθ, φχ μειτοωςηία στθξ πςαλτιλή τθχ λοιξφξιλήχ
εςηασίαχ στο ψρςο τοω σψομείοω. Αςψιλά παςοωσιάϊεται ο ςΰμοχ τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ στο
ψρςο τθχ ελπαίδεωσθχ. Στθ σωξέψεια σωϊθτείται θ εξσωξαίσυθσθ φχ έξξοια, μειτοωςηία λαι
ιλαξΰτθτα τοπουέτθσθχ τοω εαωτού στθ υέσθ τοω άμμοω νε σλοπΰ τθξ λαταξΰθσθ τθχ
ωπολεινεξιλήχ ενπειςίαχ. Θδιαίτεςθ ένζασθ δΰυθλε στο πμαίσιο τθχ διόπολεινεξιλήχ
σωξεξξΰθσθχ τοω λοιξφξιλού μειτοωςηού νε τοξ εκωπθςετούνεξο λαι τιχ αξτιμήψειχ ποω αωτΰχ
σψθνατίϊει διανέσοω τθχ εξσωξαισυθτιλήχ μειτοωςηίαχ. Η σωξύπαςκθ αωτρξ τφξ δύο δεξ
επιτωηψάξει νΰξο λαμύτεςθ ηξρσθ ηια τιχ δωσλομίεχ λαι τα σωξαισυήνατα τοω εξΰχ
(σωνβοωμεωΰνεξοω), αμμά λαι τιχ πςοοπτιλέχ ηια αωτοηξφσία λαι αωτοπςαηνάτφσθ τοω άμμοω
(λοιξφξιλού μειτοωςηού). Τέμοχ, αξαδειλξύεται θ δωξανιλή τθχ εξσωξαίσυθσθχ στο ψρςο τθχ
ελπαίδεωσθχ, ΰταξ οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί τθξ ακιοποιούξ φχ πςαλτιλά εζαςνΰσινθ
μειτοωςηία στιχ σψέσειχ τοωχ νε τοωχ ελπαιδεωτιλούχ, τοωχ ναυθτέχ αμμά λαι τιχ οιλοηέξειέχ τοωχ.

Ζέκειχ λμειδιά: Εξσωξαίσυθσθ, λοιξφξιλή εςηασία, σψομείο

Εισαηφηή - Ιοιξφξιλή Εςηασία στθξ Ελπαίδεωσθ

Ο σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ αποτεμεί σε πομμέχ δωτιλέχ λοιξφξίεχ νέςοχ τοω

ελπαιδεωτιλού σωστήνατοχ ήδθ απΰ τιχ αςψέχ τοω 20 οω αιρξα (Wang, 2003). Η αξάηλθ ηια
σψομιλή λοιξφξιλή εςηασία τςοζοδοτήυθλε σε νεηάμο βαυνΰ απΰ τθ νεταξάστεωσθ, τθ ζτρψεια
λαι τιχ νεηάμεχ νεταλιξήσειχ πμθυωσνρξ στα αστιλά λέξτςα. Σύνζφξα νε τθξ Agresta (2004), οι
λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ήταξ ωπεύυωξοι στο ξα εξυαςςύξοωξ λαι ξα διεωλομύξοωξ τθ σωννετοψή
παιδιρξ απΰ οιλοηέξειεχ νεταξαστρξ στθξ ελπαίδεωσθ. Αςψιλά αξαηξφςίστθλαξ φχ «επισλέπτεχ
ελπαιδεωτιλοί» εξρ στθ σωξέψεια ο ΰςοχ αωτΰχ αξτιλαταστάυθλε νε αωτΰξ τοω σψομιλού
λοιξφξιλού μειτοωςηού. Οι διάζοςεχ λοιξΰτθτεχ υεφςούσαξ τοξ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ

1. Ιοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ, γωψομΰηοχ, Διδάλτοςαχ τοω Τνήνατοχ Ιοιξφξιλήχ Διοίλθσθχ λαι Πομιτιλήχ Επιστήνθχ,
Δθνολςιτείοω Παξεπιστθνίοω Εςάλθχ.

48
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

ελπαιδεωτιλΰ, υεςαπεωτή, σύνβοωμο λαι το βασιλΰ σύξδεσνο αξάνεσα στο σψομείο λαι τθξ
οιλοηέξεια.

Σήνεςα, ο ςΰμοχ τοω σψομιλού λοιξφξιλού μειτοωςηού είξαι πομωδιάστατοχ. Οι σψομιλοί

λοιξφξιλοί μειτοωςηοί νποςούξ ξα αξαηξφςίϊοωξ ατονιλούχ, οιλοηεξειαλούχ λαι λοιξοτιλούχ
παςάηοξτεχ, οι οποίοι υέτοωξ σε λίξδωξο τθξ πςοσαςνοηή λαι τθ σψομιλή επίδοσθ τφξ ναυθτρξ
λαι νέσα απΰ τιχ διαδιλασίεχ τθχ σωνβοωμεωτιλήχ νποςούξ ξα δρσοωξ διεκΰδοωχ στιχ αξάηλεχ
τφξ παιδιρξ ηια αμμθμεηηύθ λαι λοιξφξιλή στήςικθ (Newsome et al., 2008). Διαδςανατίϊοωξ
λύςιο ςΰμο στο ξα βοθυήσοωξ τα παιδιά λαι τιχ οιλοηέξειέχ τοωχ ξα επιτύψοωξ λαι ξα
διατθςήσοωξ ωψθμά επίπεδα σωξαισυθνατιλήχ ωηείαχ λαι εωεκίαχ (Garrett, 2006), νε στΰψο ξα
νποςούξ οι ναυθτέχ ξα μειτοωςηήσοωξ λαι ξα αποδεψυούξ το σψομιλΰ πεςιβάμμοξ.

Ονοίφχ, σύνζφξα νε τοξ O' Donnell (2000), οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί βοθυούξ τα
παιδιά ρστε ξα νποςούξ ξα πετύψοωξ στο σψομείο. Στΰψοχ τθχ σψομιλήχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ
είξαι ξα δρσει σε ΰμοωχ τοωχ ναυθτέχ, ελείξεχ τιχ εωλαιςίεχ λαι τοωχ πΰςοωχ ποω υα τοωχ
βοθυήσοωξ ξα πετύψοωξ αλαδθναϋλά λαι λοιξφξιλά σε έξα ασζαμέχ λαι ωηιέχ σψομιλΰ
πεςιβάμμοξ.

Η αποτεμεσνατιλή σψομιλή λοιξφξιλή εςηασία σωξίσταται στθ σωξεςηασία, τθ διαβούμεωσθ λαι

τθξ αξάπτωκθ σψεδίφξ δςάσθχ στα πμαίσια τθχ λαυθνεςιξήχ σψομιλήχ ενπειςίαχ (Frey & George-
Nichols, 2003). Οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ωπεςασπίϊοξται το αλαδθναϋλΰ πεςιβάμμοξ
στθςίϊοξταχ τθξ λοιξφξιλή, τθ ηξφστιλή λαι τθ σωξαισυθνατιλή αξάπτωκθ τφξ παιδιρξ.
Υποστθςίϊοωξ τιχ διδαλτιλέχ πςαλτιλέχ τοω σψομείοω, εξρ ταωτΰψςοξα εξισψύοωξ τιχ πςοσδολίεχ
τφξ ναυθτρξ. Εστιάϊοωξ σε σψετιλούχ πΰςοωχ απαςαίτθτοωχ ηια τθ μειτοωςηία τθχ οιλοηέξειαχ,
αξαδειλξύοξταχ τιχ δωσλομίεχ λαι τα πςοβμήνατα ποω αξτινετφπίϊει λάυε νια απΰ αωτέχ. Είξαι σε
υέσθ ξα αξαδείκοωξ τα πςοβμήνατα στθ βάσθ τοω σεκισνού, τοω ςατσισνού λαι τοω τακιλισνού λαι
ξα πςοτείξοωξ τςΰποωχ ηια τθξ αξτινετρπισή τοωχ. Βασιλά, ο ςΰμοχ τθχ σψομιλήχ λοιξφξιλήχ
εςηασίαχ στθξ ελπαίδεωσθ είξαι ξα εκασζαμίσει τθ βέμτιστθ πςοσαςνοηή νετακύ τοω ναυθτή λαι
τοω πεςιβάμμοξτΰχ τοω νέσφ διαζΰςφξ νοςζρξ παςένβασθχ.

Οι Allan-Meares & Montgomery (2014) ωποστθςίϊοωξ ΰτι οι νεηαμύτεςεχ πςοσδολίεχ ποω

ωπάςψοωξ ηια τοωχ σψομιλούχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ είξαι ξα παςένβοωξ σε υένατα
λοιξφξιλήχ διλαιοσύξθχ ρστε ξα αξτινετφπισυούξ οι λοιξφξιλέχ αδιλίεχ λαι ξα ωπάςκοωξ
εωλαιςίεχ ηια τθ βεμτίφσθ τοω ελπαιδεωτιλού δωξανιλού.

Η αωτΰξονθ πςαλτιλή τθχ σψομιλήχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ απαιτεί δεκιΰτθτεχ στο νίλςο- νέσο- λαι
νάλςο- επίπεδο ποω υα διεωλομύξοωξ ναυθτέχ λαι ηοξείχ στα αδιέκοδα ποω αξτινετφπίϊοωξ. Οι
σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί πςέπει ξα λατέψοωξ δεκιΰτθτεχ στθ σωστθνατιλή ακιομΰηθσθ λαι
έςεωξα λαι ξα νποςούξ ξα ελτινούξ αξάηλεχ σωηλελςινέξφξ ναυθτρξ σψεδιάϊοξταχ ταωτΰψςοξα
διάζοςεχ νοςζέχ παςένβασθχ, ποω είξαι απαςαίτθτεχ ηια τθξ λάυε πεςίπτφσθ (NASW, 2002,
Standard 12). Ο Franklin (1999) ΰνφχ επισθναίξει ΰτι στα σψομιλά πεςιβάμμοξτα θ διεκαηφηή
49
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

λοιξφξιλήχ έςεωξαχ απΰ τοξ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ είξαι νια πεςίπμολθ διαδιλασία λαι σωψξά οι
παςενβάσειχ ποω αποζασίϊεται ξα ηίξοωξ έψοωξ νθ ςεαμιστιλΰ ψαςαλτήςα.

Είξαι επίσθχ ιδιαίτεςα σθναξτιλΰ ξα νποςούξ οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ξα ελπαιδεύοωξ

τα νέμθ τθχ σψομιλήχ λοιξΰτθταχ, σε υένατα ποω αζοςούξ τθξ έηλαιςθ ακιομΰηθσθ πςοβμθνάτφξ
λαι δωσλομιρξ ποω αζοςούξ ναυθτέχ (Maynard-Moody, 1994). Σε αωτΰ το πμαίσιο μειτοωςηίαχ
επιλεξτςρξοξται σε υένατα ΰπφχ, ο ελζοβισνΰχ (Smokowski &Kopasz, 2005), θ μειτοωςηία
ονάδφξ (Allen, 2009), τα πςοβμήνατα ψωψιλήχ ωηείαχ (O'Brienet al., 2011) λαι τα πςοβμήνατα
στέηασθχ (Jozefowicz-Simbeni & Israel, 2006).

Σύνζφξα νε τοωχ Frey & Dupper (2005), οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί έψοωξ σλοπΰ ξα
ζέςοωξ στθξ οιλοηέξεια το σψομείο λαι τθξ λοιξΰτθτα. Ο Sabatino (2001) ωποστθςίϊει ΰτι είξαι
σθναξτιλΰ οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ξα διατθςήσοωξ τθ σωξοψή τθχ οιλοηέξειαχ, ξα
βοθυήσοωξ τα παιδιά ξα παςανείξοωξ νε τοωχ ηοξείχ τοωχ ρστε ξα αποζεωψυεί θ πςαλτιλή τφξ
«ελτΰχ σπιτιού» τοπουετήσεφξ τφξ παιδιρξ, λαι ξα νποςούξ ξα παςέψοωξ στοωχ ηοξείχ
πμθςοζοςίεχ ποω υα τοωχ βοθυήσοωξ ξα λαταξοήσοωξ τιχ δωσλομίεχ ποω αξτινετφπίϊει λάποιο
απΰ τα νέμθ τθχ οιλοηέξειαχ αξαζοςιλά νε τθ σψομιλή ζοίτθσθ (Radin, 1992). Επισλέψειχ στο
σπίτι ηίξοξται απΰ τοωχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ ηια ξα ελτινήσοωξ τοωχ μΰηοωχ τθχ λαλήχ
σωνπεςιζοςάχ τφξ ναυθτρξ ή τφξ αποωσιρξ τοωχ απΰ το σψομείο. Κια πςρτθ επίσλεψθ στθξ
οιλοηέξεια έψει σλοπΰ τθ διεςεύξθσθ τφξ αδωξανιρξ ποω λςατούξ έξα παιδί ναλςιά απΰ το
σψομιλΰ πεςιβάμμοξ. Είξαι σθναξτιλΰ ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ ξα σωξελτινήσει τα ηεηοξΰτα λαι
τιχ απΰψειχ τοω παιδιού λαι τφξ ηοξέφξ άνεσα ρστε οι ίδιοι ξα νποςέσοωξ ξα διαψειςιστούξ τιχ
δωσλομίεχ λαι τα πςοβμήνατά τοωχ (Allen & Tracy, 2004). Κέσα απΰ αωτή τθξ ακιομΰηθσθ λαι
ελτίνθσθ τθχ οιλοηέξειαχ ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ επεκεςηάϊεται δωσλομίεχ ποω νποςεί ξα
ωπάςψοωξ νετακύ σψομείοω λαι οιλοηέξειαχ, παςαπένποξταχ ταωτΰψςοξα, εάξ αωτΰ είξαι
απαςαίτθτο, σε αςνΰδιοωχ λοιξοτιλούχ ζοςείχ (Agresta, 2004). Ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ
επονέξφχ πςοφυεί τθ σωννετοψή τφξ ηοξέφξ στθ σψομιλή ϊφή (Bowen, 1999), πςολεινέξοω ξα
τευούξ νετακύ τφξ οιλοηεξειρξ λαι τφξ ελπαιδεωτιλρξ λοιξοί στΰψοι στα πμαίσια νιαχ «εταιςιλήχ
σψέσθχ», θ οποία ηια ξα επιτεωψυεί, σύνζφξα νε τοωχ Christenson & Sheridan (2001), ψςειάϊεται
ξα ωπάςψοωξ τςία βασιλά στοιψεία: ανζίδςονθ επιλοιξφξία, ανοιβαία ωποστήςικθ λαι λοιξή μήψθ
αποζάσεφξ. Το βασιλΰ λμειδί αωτήχ τθχ «εταιςιλήχ σψέσθχ» είξαι ξα βμέποωξ οι ελπαιδεωτιλοί
τοωχ ηοξείχ φχ ηξήσιοωχ εταίςοωχ νε το διλαίφνα ξα ηξφςίϊοωξ λαι ξα νοιςάϊοξται ναϊί τοωχ
οποιαδήποτε απΰζασθ αζοςά το παιδί τοωχ (Dupper, 2003). Οι ηοξείχ ναυαίξοωξ νε αωτΰ τοξ
τςΰπο πρχ ξα διαψειςίϊοξται τθ σωνπεςιζοςά τφξ παιδιρξ τοωχ λαι ξα εξισψύοωξ τιχ σψέσειχ τοωχ
(Markward & Bride, 2001).

Ο Dupper (2003) τοξίϊει τθξ ιδιαίτεςθ ακία πςομθπτιλρξ πςαλτιλρξ στθξ ωπεςάσπισθ τφξ
διλαιφνάτφξ τφξ παιδιρξ λαι τφξ οιλοηεξειρξ τοωχ δθνιοωςηρξταχ πςοηςάννατα
πςοσαςνοσνέξα στιχ νεταβαμμΰνεξεχ αξάηλεχ τθχ οιλοηέξειαχ. Χςειάϊεται πομμέχ ζοςέχ αωτέχ

50
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

οι πςαλτιλέχ ξα έψοωξ έξα πςομθπτιλΰ ψαςαλτήςα στα πμαίσια νιαχ πιο αποτεμεσνατιλή νέςινξαχ
ηια το παιδί (Bonnaffon, 2001).

Έξα πομύ εξδιαζέςοξ νοξτέμο τφξ ζιμοδοκιρξ, τθχ εξυάςςωξσθχ, τοω ςεαμισνού λαι τθχ
ειμιλςίξειαχ (AERO) έψει αξαπτωψυεί απΰ τοξ σψομιλΰ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ Mulcahy ηια εςηασία
νε παιδιά – ναυθτέχ σψομείοω λαι ηοξείχ (Greene & Grant 2003). Το AERO έψει σψεδιαστεί φχ
βςαψωπςΰυεσνθ νοςζή παςένβασθχ πςολεινέξοω ξα βεμτιρσει τθξ ενπιστοσύξθ τφξ ναυθτρξ
νέσφ τθχ ηξρσθχ, τθχ αωτοηξφσίαχ λαι τοω πςοβμθνατισνού, αξαπτύσσοξταχ πςοσδολίεχ στο
άτονο ηια τοξ πςαηνατιλΰ λΰσνο (Marsh & Doel, 2006). Κποςεί ξα αποτεμέσει αποτεμεσνατιλΰ
εςηαμείο ηια τθξ οναδιλή δοωμειά ποω λάξει ο σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ ιλαξοποιρξταχ
ταωτΰψςοξα τιχ αξάηλεχ τφξ ναυθτρξ ηια αμμαηή σε πομμαπμά επίπεδα.

Όσοξ αζοςά τα αποτεμέσνατα τθχ σψομιλήχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ, οι Anderson-Ketchmark &

Alvarez (2011) νεμέτθσαξ νια σειςά απΰ έςεωξεχ λαι σψετιλά άςυςα, τα οποία αζοςούσαξ τοωχ
ποιλίμοωχ ςΰμοωχ ποω έψοωξ αξαμάβει οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί λαι αξέδεικαξ τα υετιλά
αποτεμέσνατα ποω έψει θ παςοωσία τοωχ στο πεςιβάμμοξ τθχ τάκθχ λαι τοω σψομείοω. Σε
παςΰνοια αποτεμέσνατα λατέμθκαξ λαι οι Anderson, Thomas, Moore λαι Kool (2008)
ωποστθςίϊοξταχ ΰτι θ σψομιλή λοιξφξιλή εςηασία βεμτιρξει λατά πομύ το υετιλΰ λμίνα στο
σψομιλΰ πμαίσιο. Επίσθχ, οι Jonson-Reid, Kontak, Citerman, Essma & Fezzi (2004) ωποστθςίϊοωξ
ΰτι ναυθτέχ ποω δούμεψαξ πάξφ στιχ δωσλομίεχ λαι τα πςοβμήνατά τοωχ νε σψομιλούχ
λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ είψαξ λαμύτεςα επίπεδα πςοσαςνοηήχ. Οι Early & Vonk (2001)
επαξεκέτασαξ σωστθνατιλά ειλοσινία (21) νεμέτεχ, οι οποίεχ αζοςούσαξ παςενβάσειχ σψομιλρξ
λοιξφξιλρξ ωπθςεσιρξ λαι αξέδεικαξ τοξ αποτεμεσνατιλΰ ςΰμο τοωχ σε υένατα σψετιλά νε
πςοβμήνατα σωνπεςιζοςάχ λαι ωηείαχ σε εζήβοωχ.

Σωνπεςασνατιλά, ο σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ αποτεμεί το σύξδεσνο νετακύ τοω σψομείοω

λαι οποιασδήποτε εκφτεςιλήχ πθηήχ ωποστήςικθχ. Κέσα απΰ τθ διαδιλασία τθχ διανεσομάβθσθχ,
φχ οωδέτεςοι διανεσομαβθτέχ, οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί νποςούξ ξα πςοφυήσοωξ τθξ
επίμωσθ πςοβμθνάτφξ ψφςίχ πςοσζωηέχ σε διάζοςοωχ ζοςείχ τθχ λοιξΰτθταχ ή τθχ διλαιοσύξθχ,
πεςιοςίϊοξταχ το λΰστοχ λαι λεςδίϊοξταχ ταωτΰψςοξα ποιοτιλΰ ψςΰξο ηια ΰμοωχ: ναυθτέχ, ηοξείχ
λαι ελπαιδεωτιλούχ.

Η Έξξοια τθχ Εξσωξαίσυθσθχ

Η εξσωξαίσυθσθ είξαι βασιλΰ αξυςρπιξο ψαςαλτθςιστιλΰ ποω απαξτάται στα πεςισσΰτεςα άτονα.
Η εξσωξαίσυθσθ υεφςήυθλε τΰσο φχ θ παυθτιλή αξταξάλμασθ εξΰχ άμμοω, ΰσο λαι φχ θ
εξεςηθτιλή πςοσπάυεια ξα «νπει» λάποιοχ νέσα σε έξαξ άμμο. Υπάςψει σε ΰμεχ τιχ πτωψέχ τθχ
λοιξφξιλήχ ναχ ϊφήχ, «είξαι νια τάσθ ξα νοιςαϊΰναστε λαι ξα λαταξοούνε τα σωξαισυήνατα τφξ
άμμφξ» (Decety & Meyer, 2008, σεμ. 1053).

51
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Ο Hoffman (1984) λαι άμμοι αξαπτωκιαλοί ψωψομΰηοι τοπουέτθσαξ τθξ εξσωξαίσυθσθ στο
πμαίσιο τθχ σωξέψειαχ τθχ αξυςρπιξθχ αξάπτωκθχ. Είξαι νια διαδιλασία ποω σωξδέει δύο
απονοξφνέξα άτονα. Οι διάζοςοι οςισνοί ηια τθξ εξσωξαίσυθσθ ωποδθμρξοωξ τθξ πςοσπάυεια
εξΰχ ατΰνοω ξα νοιςαστεί ή ξα αξτιμθζυεί το πρχ έξαχ άμμοχ άξυςφποχ βιρξει τοξ εσφτεςιλΰ
τοω λΰσνο (Bohart, & Greenberg, 1997). Ο Kohut (1984) αξαζέςει τθξ εξσωξαίσυθσθ φχ τθξ
ιλαξΰτθτα ξα αισυάξεται λάποιοχ τοξ εαωτΰ τοω στθξ εσφτεςιλή ϊφή εξΰχ άμμοω πςοσρποω.

Η εξσωξαίσυθσθ βςίσλεται σήνεςα στο επίλεξτςο τοω σύηψςοξοω εξδιαζέςοξτοχ φχ νια βασιλή
σωξαισυθνατιλή ιλαξΰτθτα ποω σψετίϊεται νε έξα εωςύ ζάσνα υενάτφξ, ΰπφχ θ ζύσθ, θ θυιλή, θ
λοιξφξιλή λςίσθ λαι άμμα. Για πομμούχ αποτεμεί μύσθ σε έξαξ αςιυνΰ λοιξφξιλρξ πςοβμθνάτφξ
φχ λεξτςιλΰ στοιψείο τθχ διαπομιτισνιλήχ, τθχ λοιξφξιλήχ οιλοδΰνθσθχ λαι τθχ διλαιοσύξθχ
(Pedwell, 2012). Για αωτΰ λαι θ εξσωξαισυθτιλή σωνπεςιζοςά πςοχ τοωχ άμμοωχ υεφςείται
λοιξφξιλά επιυωνθτή λαι ψαςαλτθςιστιλΰ στοιψείο τθχ σωξαισυθνατιλά εωζωούχ σωνπεςιζοςάχ.

Σύνζφξα νε τοξ Clark (1997), ωπάςψοωξ τςειχ εωςείεχ πςοσεηηίσειχ ποω αζοςούξ τθξ
εξσωξαίσυθσθ: θ ηξφστιλή (cognitive), θ σφνατιλή (physical) λαι θ σωξαισυθνατιλή (emotional):

(α) Η ηξφστιλή εξσωξαίσυθσθ υεφςείται πςΰδςονοχ τθχ σφνατιλήχ λαι τθχ

σωξαισυθνατιλήχ λαι «πεςιμανβάξει τθ σλέψθ ή τθξ αξαηξρςισθ ΰτι έξα άμμο
πςΰσφπο βςίσλεται σε δωσλομία» (σεμ. 36). Αξαζέςεται στθξ εωέμιλτθ σλέψθ λαι τθ
διαπςοσφπιλή σωξειδθτοποίθσθ βοθυρξταχ στθξ λαταξΰθσθ τφξ ενπειςιρξ τοω
άμμοω νέσα απΰ τιχ νθ μελτιλέχ εξδείκειχ (Carney & Harrigan, 2003). Έψει
διεςεωξθυεί ελτεξρχ απΰ τθ ξεωςοεπιστήνθ λαι σύνζφξα νε τοωχ Baron-Cohen λαι
Wheelwright (2004) αξαηξφςίστθλε θ έμμειψή τθχ σε άτονα νε αωτισνΰ, ΰπφχ λαι σε
άτονα νε ψωψοπάυεια (Baron-Cohen, 2012).

(β) Η σφνατιλή εξσωξαίσυθσθ οςίϊεται φχ θ αίσυθσθ σε σφνατιλΰ επίπεδο τθχ

δωσζοςίαχ τοω άμμοω (Clark, 1997), ηξφστή λαι φχ «σωξαισυθνατιλή νΰμωξσθ»
σύνζφξα νε τοξ Coplan (2011). Αωτή νποςεί ξα επθςεάσει το άτονο ασωξείδθτα λαι
ξα επιζέςει αμμαηέχ στθ σωξαισυθνατιλή τοω διάυεσθ. Για οςισνέξοωχ εςεωξθτέχ
είξαι το επίπεδο τθχ αίσυθσθχ τθχ σωνπάυειαχ ποω σθνασιοδοτεί τθξ ιλαξΰτθτα στθξ
οποία ο «πομιτιστιλΰχ άμμοχ» ωποζέςει (Calloway-Thomas, 2010).

(η) Η σωξαισυθνατιλή εξσωξαίσυθσθ αξαζέςεται στθξ ιλαξΰτθτα ξα νποςεί λάποιοχ

ξα λαταξοεί τα σωξαισυήνατα τοω άμμοω ψφςίχ ξα ταωτίϊεται νε αωτά (Baron-Cohen &
Wheelwright, 2004). Η σωξαισυθνατιλή διάστασθ τθχ εξσωξαίσυθσθχ είξαι νια
διαδςαστιλή διαδιλασία, θ οποία πεςιμανβάξει έξα είδοχ επιλοιξφξίαχ λαι αξθσωψίαχ
ηια τοξ άμμο (King & Holosko, 2012), είξαι θ ιλαξΰτθτα τοω παςατθςθτή ξα
αξαλαμύψει τα σωξαισυήνατα τοω ατΰνοω (Lee-Hsieh et al., 2005). Σε έςεωξα τφξ
Duan & Kivlighan (2002) διαπιστρυθλε ΰτι θ ηξφστιλή λαι θ σωξαισυθνατιλή

52
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

διάστασθ τθχ εξσωξαίσυθσθχ παίϊοωξ σθναξτιλΰ ςΰμο στθξ ιλαξοποίθσθ τφξ

εκωπθςετοωνέξφξ στθ υεςαπεία.

Ο Batson υεφςεί τθξ εξσωξαίσυθσθ φχ νέσο αμτςοωϋστιλήχ σωνπεςιζοςάχ, διΰτι ΰταξ βοθυάνε
τοωχ άμμοωχ νειρξεται θ αίσυθσθ τοω πςοσφπιλού πΰξοω. Δεξ είξαι ΰνφχ απΰμωτα βέβαιο ΰτι υα
σωνβεί αωτΰ, διΰτι οι «λαμέχ πςάκειχ» δε ηίξοξται απΰ σωνπάυεια ή εξοψή αμμά οςισνέξεχ ζοςέχ
λαι απΰ εηφιστιλά λίξθτςα (Batson, & Shaw, 1991). Υπάςψοωξ λςιτιλέχ ηια τθξ εξσωξαίσυθσθ ποω
ανζισβθτούξ τθξ ιδέα ΰτι λάποιοχ νποςεί «ξα νπει στα παπούτσια τοω άμμοω» ωποστθςίϊοξταχ ΰτι,
έξα άτονο ψςειάϊεται ξα έψει λάποια ηξρσθ τθχ ψωψομοηίαχ εξΰχ πςοσρποω, πςολεινέξοω ξα
σωξαισυαξυεί νε αωτΰ. Άμμφχ, ωπάςψει ο λίξδωξοχ ξα παςατθςθυούξ πςοσφπιλέχ πςοβομέχ
(Aho, 1998), στο πμαίσιο νιαχ αωτο-πςοσαξατομισνέξθχ πςοοπτιλήχ, ποω ψαςαλτθςίϊοξται φχ
«ψεωδο-εξσωξαίσυθσθ» (Coplan, 2011). Η ψεωδο-εξσωξαίσυθσθ αξαζέςεται στο ηεηοξΰχ ΰτι
λάποιοχ πςοσπαυεί ξα λαταξοήσει τθξ λατάστασθ εξΰχ άμμοω ατΰνοω νέσα σε νια ζαξτασιαλή
σωξυήλθ. Είξαι νια διαδιλασία θ οποία ωπΰλειται σε μάυθ πςΰβμεψθχ τθχ σωξαισυθνατιλήχ
λατάστασθχ τφξ άμμφξ μΰηφ νιαχ εηφλεξτςιλήχ πςολατάμθψθχ (Coplan, 2011).

Ο Bennett (1998) λάξει διάλςισθ νετακύ τθχ σωνπάυειαχ τθξ οποία υεφςεί ΰτι είξαι αωτο-
πςοσαξατομισνέξθ λαι βασισνέξθ στο ψςωσΰ λαξΰξα «λάξε στοωχ άμμοωχ ΰ,τι υα έλαξεχ στοξ
εαωτΰ σοω» λαι τθχ εξσωξαίσυθσθχ, θ οποία υεφςείται πςοσαξατομισνΰχ πςοχ τοωχ άμμοωχ. Η
πςαηνατιλή εξσωξαίσυθσθ είξαι πομύπμολθ λαι ψςειάϊεται ξα αξαηξφςιστούξ σωξειδθτά
ονοιΰτθτεχ λαι διαζοςέχ νετακύ τοω εαωτού λαι τοω άμμοω (Coplan, 2011). Πεςιμανβάξει νια
πςοσφςιξή ελψρςθσθ τοω εαωτού ρστε ξα νοιςαστεί λαι ξα «λατοιλίσει λάποιοχ στοξ λΰσνο»
εξΰχ ατΰνοω. Κια τέτοια πςοσπάυεια νποςεί ξα ωπεςβεί το ψρςο λαι το ψςΰξο, ρστε ξα είξαι
δωξατή θ ωπέςβασθ τφξ πομιτισνιλρξ διαζοςρξ (Calloway -Thomas, 2010). Αωτή θ πςοσφςιξή
«απρμεια» τοω εαωτού πςολεινέξοω λάποιοχ ξα «ταωτιστεί» εξσωξαισυθτιλά νε τοξ άμμο νποςεί ξα
σωνβεί στο πμαίσιο νιαχ «βαυιάχ δςάσθχ», σύνζφξα νε τθξ οποία ο επαηηεμνατίαχ νποςεί ξα
δθνιοωςηεί σωξαισυθνατιλέχ νξήνεχ, οι οποίεχ τοξ βοθυούξ ξα επιλεξτςφυεί πιο οωσιαστιλά στθξ
λατάστασθ εξΰχ ατΰνοω ποω αιτείται βοήυειαχ (Hochschild's, 1983). Η «πςαηνατιλή»
εξσωξαίσυθσθ σωνβάμμει στθ νετατΰπισθ τφξ αξτιμήψεφξ εκοωσίαχ λαι σωξεξοψήχ απΰ τοωχ
επαηηεμνατίεχ (Pedwell, 2012). Διάζοςοι εκ αωτρξ αςλετέχ ζοςέχ σωξδέοωξ τιχ πςοσφπιλέχ
δωσλομίεχ εξΰχ ατΰνοω νε παςΰνοιεχ ενπειςίεχ τοω διλού τοωχ παςεμυΰξτοχ. Αωτΰ έψει φχ
αποτέμεσνα ξα πςολαμούξται σωξαισυήνατα δωσζοςίαχ νέσφ τφξ δωσλομιρξ τοω άμμοω
(Hoffman, 2000). Είξαι σθναξτιλΰ ξα ωπάςκει αξτίμθψθ αωτήχ τθχ ονοιΰτθταχ λαι άνεσθ
ωποστήςικθ νέσφ τθχ εξσωξαίσυθσθχ (Barnett, Tetreault & Masbad, 1987).

Η εξσωξαίσυθσθ αξαπτύσσεται ιδιαίτεςα σε πςοβμήνατα δωσαςέσλειαχ ποω παςατθςούξται στο

επίπεδο τθχ διαπςοσφπιλήχ αμμθμεπίδςασθχ επαηηεμνατία λαι εκωπθςετούνεξοω. Η
πομωπμολΰτθτα τθχ λοιξφξίαχ λαι τφξ σψέσεφξ απαιτεί τθξ ιλαξΰτθτα ξα ακιομοηεί λάποιοχ νε
αλςίβεια τα λίξθτςα λαι τιχ πςουέσειχ τφξ άμμφξ. Η εξσωξαίσυθσθ ναχ βοθυά ξα «πςοβμέψοωνε»

53
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

τθ σωνπεςιζοςά εξΰχ άμμοω λαι ξα τςοποποιήσοωνε αξάμοηα τιχ αποζάσειχ λαι τιχ πςάκειχ ναχ.
Όμο αωτΰ νποςεί ξα διεωλομύξει τιχ σωξεςηατιλέχ λαι επφζεμείχ σψέσειχ σε νια ονάδα ρστε αωτή
ξα σωξεψίσει ξα επιλοιξφξεί αποτεμεσνατιλά. Η ιλαξΰτθτα αωτή επιτςέπει σε νια ονάδα ξα
αξτιμανβάξεται τιχ δωσλομίεχ, ξα πςοστατεύει λαι ξα ζςοξτίϊει τοξ εαωτΰ λαι τα νέμθ τθχ σε
πεςιΰδοωχ απειμήχ λαι λιξδύξφξ (Smith, 2006).

Εξσωξαίσυθσθ λαι Ιοιξφξιλή Εςηασία

Σύνζφξα νε το μεκιλΰ τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ, θ εξσωξαίσυθσθ οςίϊεται «φχ θ πςάκθ

αξτίμθψθχ, λαταξΰθσθχ λαι αξταπΰλςισθχ στθ σωξαισυθνατιλή λατάστασθ λαι στιχ ιδέεχ εξΰχ
άμμοω ατΰνοω» (Barker, 2014, σεμ. 139). Η εξσωξαίσυθσθ είξαι σθναξτιλΰ εςηαμείο ηια τοωχ
λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ στθξ πςαλτιλή τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ (Grant, 2013) λαι υεφςείται
λςίσινθ λαι οωσιαστιλή ιλαξΰτθτα ελ νέςοωχ τοωχ (Campbell & Christopher, 2012). Αποτεμεί
λεξτςιλΰ στοιψείο στο επίπεδο τθχ παςένβασθχ τοω λοιξφξιλού μειτοωςηού ηια τθξ αξάπτωκθ νιαχ
παςαηφηιλήχ σψέσθχ (Savageau, 2013). Αξ λαι, οι Gerdes & Segal (2009) ωποστθςίϊοωξ ΰτι θ
εξσωξαίσυθσθ είξαι νεξ σθναξτιλή ηια τθξ πςαλτιλή τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ, παςανέξει ΰνφχ
φχ έξξοια απςοσδιΰςιστθ.

Σύνζφξα νε τοωχ King & Holosko (2012), θ εξσωξαίσυθσθ είξαι λάτι ποω σλεζτΰναστε, ηια αωτΰ
αισυαξΰναστε λαι τΰτε νποςούνε ξα λάξοωνε λάτι. Ο Freedberg (2007) αξαζέςει ΰτι θ
εξσωξαίσυθσθ οςίϊεται φχ διαπςοσφπιλή επιλοιξφξία, ηια αωτΰ νποςεί ξα νεταδρσει ξΰθνα,
σλέψειχ λαι πεςιεψΰνεξο (Compton et al., 2005). Οι Shapiro et al. (2006) ωποστθςίϊοωξ ΰτι ο
λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ νέσα απΰ τθξ εξσωξαίσυθσθ ωιουετεί τθξ πςοοπτιλή τοω
εκωπθςετούνεξοω, βμέπει λαταστάσειχ νέσα απΰ «τα νάτια τοω» λαι αξτιμανβάξεται ενπειςιλά τα
σωξαισυήνατά τοω. Επίσθχ, είξαι πιυαξΰ ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ ξα ψςθσινοποιεί τθ ζαξτασία
τοω ηια ξα πεςιηςάψει τιχ ενπειςίεχ τοω εκωπθςετοωνέξοω. Αωτΰ ΰνφχ νποςεί ξα επιτεωψυεί νΰξο
ΰταξ αλούει πςοσελτιλά τα μελτιλά λαι εκφμελτιλά στοιψεία τθχ επιλοιξφξίαχ εξΰχ ατΰνοω. Οι
Grant & Kinman (2013) ωποστθςίϊοωξ ΰτι είξαι σθναξτιλΰ οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ξα νποςούξ
ξα αισυάξοξται τοξ πΰξο λαι τθξ αηφξία τφξ εκωπθςετοωνέξφξ ηια ξα αξαμάβοωξ λατάμμθμθ λαι
αποτεμεσνατιλή εξσωξαισυθτιλή δςάσθ. Για ξα είξαι εξσωξαισυθτιλοί οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί υα
πςέπει ξα εξεςηούξ στθ βάσθ αξάμωσθχ τθχ λατάστασθχ τφξ εκωπθςετοωνέξφξ (Gerdes & Segal,
2009). Ο Hollan (2012) ωποστθςίϊει ΰτι αξ υέμοωνε ξα ζτάσοωνε σε έξα βαυύτεςο επίπεδο
διαπςοσφπιλήχ λαταξΰθσθχ, πςέπει ξα ωπεςβούνε αωτΰ ποω είξαι άνεσα διαυέσινο στθ
σωξείδθσθ λαι θ εξσωξαίσυθσθ μειτοωςηεί πςοχ αωτή τθ δωξανιλή. Η εξσωξαίσυθσθ στθξ
λοιξφξιλή εςηασία έψει αποδειψυεί επαξειμθννέξα ΰτι είξαι έξαχ απΰ τοωχ πιο αποζασιστιλούχ
παςάηοξτεχ ηια τθξ επιτωψία τθχ υεςαπείαχ. Είξαι πομύ σθναξτιλΰ ξα νποςέσει ο λοιξφξιλΰχ
μειτοωςηΰχ ξα ωιουετήσει έξα εξσωξαισυθτιλΰ στωμ, το οποίο υα μειτοωςηήσει φχ επαςλήχ

54
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

πςοόπΰυεσθ ηια υεςαπεωτιλή έλβασθ, διΰτι αωτΰ νποςεί λαι ισψωςοποιεί τθξ αμμαηή τοω
εκωπθςετούνεξοω.

Αξ λαι θ εξσωξαίσυθσθ ψςθσινοποιείται αςλετά απΰ τοωχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ σε επίπεδο

εκατονιλεωνέξθχ σωνβοωμεωτιλήχ λαι παςένβασθχ, φστΰσο δεξ ωπάςψοωξ επαςλείχ ενπειςιλέχ
νεμέτεχ ηια αωτήξ (King & Holosko, 2012). Αςλετοί εςεωξθτέχ τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ υεφςούξ
ΰτι θ εξσωξαίσυθσθ είξαι νια πομωδιάστατθ λατασλεωή νε σωξαισυθνατιλέχ, ηξφστιλέχ λαι
σωνπεςιζοςιλέχ διαστάσειχ (Baldner & McGinley, 2014· Kinman λαι Grant, 2011) λαι υέτει
δωσλομίεχ στθ νεμέτθ τθχ. Σε νεμέτθ τφξ Grant & Kinman (2013) ωποστθςίψυθλε ΰτι στιχ
δωσλομίεχ άηψοωχ λαι αηφξίαχ ποω αισυάξοξται οι ζοιτθτέχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ, θ διεςηασία
τθχ εξσωξαίσυθσθχ υα νποςούσε ξα μειτοωςηήσει πςοστατεωτιλά ηια αωτούχ. Σε έςεωξα τοω
Morrison (2007) αξαδείψυθλε το ηεηοξΰχ ΰτι θ εξσωξαίσυθσθ είψε αποζασιστιλΰ αξτίλτωπο στθξ
έλβασθ νιαχ παςένβασθχ σε επίπεδο λοιξφξιλήχ εςηασίαχ. Ονοίφχ, οι Gerdes & Segal (2011)
νεμετρξταχ διάζοςεχ έςεωξεχ αξαζέςοξται στθξ εξσωξαίσυθσθ φχ βασιλΰ στοιψείο τθχ υετιλήχ
έλβασθχ τφξ υεςαπεωτιλρξ παςενβάσεφξ. Οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ποω ήταξ σε υέσθ ξα
μειτοωςηούξ εξσωξαισυθτιλά νε τοωχ εκωπθςετούνεξοωχ, ήταξ πιο αποτεμεσνατιλοί λαι
νποςούσαξ ξα ακιομοηήσοωξ λαμύτεςα το ςΰμο τοωχ, λαταδειλξύοξταχ ΰτι το επίπεδο
σωξαισυθνατιλήχ πςοσοψήχ λαι υετιλήχ στάσθχ τοω λοιξφξιλού μειτοωςηού είξαι οωσιαστιλήχ
σθνασίαχ ηια τοξ εκωπθςετούνεξο.

Σε νεμέτθ τφξ Shapiro & Izett (2008), ζάξθλε ΰτι οι εκωπθςετούνεξοι ποω είψαξ τθξ ενπειςία τθχ
εξσωξαίσυθσθχ απΰ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ είψαξ πεςισσΰτεςεχ πιυαξΰτθτεχ ξα επιτύψοωξ στθ
υεςαπεία τοωχ. Σε έςεωξα τοω Al-Qahtani (2005), ο οποίοχ ακιομΰηθσε το ςΰμο τφξ λοιξφξιλρξ
μειτοωςηρξ σε οςηαξισνούχ ποω ασψομούξται νε αξήμιλοωχ παςαβάτεχ, διαπιστρυθλε ΰτι θ
εξσωξαίσυθσθ έπαικε σθναξτιλΰ ςΰμο στθ νείφσθ τοω ποσοστού τφξ πςάκεφξ λοιξφξιλήχ
παςέλλμισθχ απΰ ξέοωχ νε παςαβατιλή σωνπεςιζοςά. Σε άμμθ σψετιλή έςεωξα (Gerdes & Segal,
2011) θ αξτιλοιξφξιλή σωνπεςιζοςά τφξ παιδιρξ λαι εζήβφξ εκωπθςετοωνέξφξ ζάξθλε ξα
αξαστέμμεται νέσφ τθχ ενπειςίαχ τθχ εξσωξαίσυθσθχ.

Οι Cuff et al. (2014) λατέδεικαξ ΰτι θ εξσωξαίσυθσθ διαζοςοποιείται απΰ έξξοιεχ, ΰπφχ είξαι θ
σωνπΰξια, θ τςωζεςΰτθτα λαι θ σωνπάυεια. Είξαι έξξοια ασωνβίβαστθ λαι βασίϊεται στθξ αλςίβεια
τθχ αξτίμθψθχ λαι τθχ ηξφστιλήχ λαταξΰθσθχ. Για ξα λαταξοήσοωνε τθξ πομωπμολΰτθτα τοω
ςΰμοω τθχ εξσωξαίσυθσθχ ψςειάϊεται ξα εστιάσοωνε στο ΰτι αωτή δεξ είξαι αωτΰνατθ,
πεςιστασιαλή ή αξαπΰζεωλτθ αμμά σωστατιλή τθχ σωνπεςιζοςάχ νέσα σε έξα λαξοξιστιλΰ
πμαίσιο (Houser, 2010). Χςθσινεύει φχ νέσο ηια τθξ αίσυθσθ τθχ διλαιοσύξθχ, είξαι έξα
ζαιξΰνεξο ποω σωξδέει δύο διαζοςετιλά άτονα, είξαι νια πςοσπάυεια ξα αισυαξΰναστε, ξα
αξτιμανβαξΰναστε λαι ξα νοιςαϊΰναστε πρχ έξαχ άμμοχ άξυςφποχ βιρξει τοξ λΰσνο (Bohart &
Greenberg, 1997). Σύνζφξα νε τοξ Dymond (1949), θ εξσωξαίσυθσθ αζοςά τθ ζαξτασιαλή
νεταζοςά τοω εαωτού στθ σλέψθ λαι στο σωξαίσυθνα εξΰχ άμμοω ατΰνοω, νε τοξ Kohut (1984) ξα

55
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

ωποστθςίϊει ΰτι είξαι θ ιλαξΰτθτα ξα σλέζτεσαι λαι ξα αισυάξεσαι τοξ εαωτΰ σοω στθξ εσφτεςιλή
ϊφή εξΰχ άμμοω πςοσρποω. Αποτεμεί τθ δωξανιλή ρστε ξα αξτιμθζυεί ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ
το εσφτεςιλΰ πμαίσιο αξαζοςάχ εξΰχ άμμοω νε αλςίβεια, αμμά ψφςίχ ξα ψάξεται θ πςοόπΰυεσθ
τοω «σαξ ξα», νε αωτΰξ τοξ τςΰπο νποςεί ξα αισυάξεται το λαλΰ ή τθξ εωψαςίστθσθ τοω άμμοω λαι
τα αίτιά τοωχ (Rogers, 1959).

Ο Shulman (1999), ωποστθςίϊει ΰτι τα βήνατα στθξ πςοσπάυεια εξΰχ λοιξφξιλού μειτοωςηού ηια
εξσωξαίσυθσθ είξαι τςία: (1) Να ζυάσει στα σωξαισυήνατα τοω εκωπθςετούνεξοω, νε το ξα «βάμει
τα παπούτσια» τοω λαι ξα πςοσεηηίσει ΰσο το δωξατΰξ πεςισσΰτεςο τθξ ενπειςία τοω. (2) Να
δείκει ΰτι έψει λαταξοήσει τα σωξαισυήνατα αωτά νε μΰηια, ψειςοξονίεχ λαι τθ σφνατιλή τοω στάσθ
λαι (3) ξα «βάμει» τα σωξαισυήνατα αωτά σε μέκειχ, οι οποίεχ νποςεί ξα είξαι ιδιαίτεςα
σθναξτιλέχ ΰταξ ο εκωπθςετούνεξοχ δεξ νποςεί ξα βςει τα «σφστά μΰηια» ηια ξα νιμήσει.

Οι Geldard & Geldard (2008) αξαζέςοξται τθξ εξσωξαίσυθσθ φχ νια έξξοια εξΰτθταχ. Αωτΰ
σθναίξει ΰτι ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ πςοσπαυεί ξα αξαπτύκει νια λαμή σψέσθ νε τοξ
εκωπθςετούνεξο, πθηαίξοξταχ έξα «τακίδι» νε αωτΰξ, βςίσλεται ναϊί τοω σε λάυε λίξθσθ λαι
αλούει νε εωαισυθσία τα πάξτα. Ωχ σωξέπεια, δθνιοωςηείται έξα πεςιβάμμοξ ενπιστοσύξθχ λαι ο
εκωπθςετούνεξοχ αισυάξεται ασζαμήχ λαι ζςοξτισνέξοχ.

Η λαταξΰθσθ απΰ έξα άμμο αξυςρπιξο οξ είξαι απαςαίτθτθ ηια τοξ εκωπθςετούνεξο, λωςίφχ ηιατί
νποςεί ξα οδθηήσει πςοχ τθξ αωτοηξφσία λαι αωτΰ νποςεί ξα έψει διάςλεια ηια νια ομΰλμθςθ
ϊφή (Trevithick, 2009). Γι’ αωτΰ είξαι σθναξτιλΰ, σύνζφξα νε τοωχ Geldard & Geldard (2008), ο
λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ ξα έψει αξτινετφπίσει τιχ διλέχ τοω εσφτεςιλέχ σωηλςούσειχ λαι
δωσλομίεχ, διΰτι ωπάςψει ο λίξδωξοχ αωτέχ ξα επθςεάσοωξ τθξ ιλαξΰτθτα εστίασθχ σε αωτΰ ποω
ζέςξει ο εκωπθςετούνεξοχ φχ αίτθνα. Η σωνβοωμεωτιλή σωξάξτθσθ ηίξεται ηια τοξ
εκωπθςετούνεξο λαι ΰψι ηια τοξ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ. Ονοίφχ λαι ο Blair (2005) αξαζέςει ΰτι θ
πςοσφπιλή ενπειςία τφξ λοιξφξιλρξ μειτοωςηρξ νποςεί ξα επθςεάσει τθξ εξσωξαίσυθσθ.

Η εξσωξαίσυθσθ νποςεί ξα ηίξει αισυθτή τΰσο νε τα μΰηια ΰσο λαι νε τθ ημρσσα τοω σρνατοχ
(Trevithick, 2009) λαι σύνζφξα νε τοωχ Gerdes & Segal (2011) τΰτε νποςεί ξα είξαι εξεςηή.
Ωστΰσο, θ τοπουέτθσή τθχ σε μέκειχ ζαίξεται ξα είξαι νια δύσλομθ ωπΰυεσθ. Σε οςισνέξεχ
πεςιπτρσειχ νποςεί ξα διδαψυεί, ξα εξισψωυεί, ξα εκεωηεξιστεί λαι ξα νεσομαβήσει ρστε ξα
πςοετοιναστούξ οι επαηηεμνατίεχ ηια ξα ηίξοωξ πιο επιδέκιοι λαι αξυελτιλοί. Η λαταξΰθσθ τοω
τςΰποω νε τοξ οποίο μειτοωςηεί θ εξσωξαίσυθσθ νποςεί ξα βοθυήσει τοωχ λοιξφξιλούχ
μειτοωςηούχ στθξ λαυθνεςιξή τοωχ εςηασία, ρστε ξα νποςέσοωξ αωυοςνήτφχ λαι εξστιλτφδρχ
ξα σωξδευούξ νε τοωχ εκωπθςετούνεξοωχ, νέσα απΰ έξα εωςύ ζάσνα λοιξφξιλο-πομιτιτισνιλήχ
αποδοψήχ (Gerdes,& Segal, 2011).

Ο Rogers (1957) ωποηςάννισε ΰτι απαιτείται ο σύνβοωμοχ ξα έψει τςία βασιλά ψαςαλτθςιστιλά στθ
σωξάξτθσή τοω νε έξαξ απεωυωξΰνεξο / σωνβοωμεωΰνεξο: σωνπαςάστασθ, εξσωξαισυθτιλή
λαταξΰθσθ λαι αξεπιζύμαλτα υετιλή στάσθ. Επίσθχ, ο ίδιοχ ωποστθςίϊει (1975) ΰτι ο ωψθμΰχ
56
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

βαυνΰχ εξσωξαίσυθσθχ είξαι ίσφχ ο ισψωςΰτεςοχ παςάηοξταχ ηια αμμαηή λαι νάυθσθ, ηια αωτΰ
λαι ο ιδαξιλΰχ σύνβοωμοχ υα πςέπει πςρτα απ’ ΰμα ξα νποςεί ξα είξαι εξσωξαισυθτιλΰχ.

Κέσφ τθχ εξσωξαίσυθσθχ ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ νποςεί ξα αξτιμθζυεί το νίσοχ, τιχ εμπίδεχ λαι
τοωχ ζΰβοωχ τοω εκωπθςετούνεξοω. Όσο πιο ένπειςοχ είξαι έξαχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ τΰσο πιο
πιυαξΰ είξαι ξα μειτοωςηεί εξσωξαισυθτιλά. Όσο πιο ωψθμΰ είξαι το επίπεδο αωτοηξφσίαχ τοω,
τΰσο ωψθμΰτεςοχ είξαι λαι ο βαυνΰχ εξσωξαίσυθσθχ ποω ενζαξίϊει. Ο Holm (2002) ωποστθςίϊει
ΰτι, οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί ποω πάσψοωξ απΰ λάποια διαταςαψή πςοσφπιλΰτθταχ,
αξτινετφπίϊοωξ δωσλομίεχ στθ μειτοωςηία τθχ εξσωξαίσυθσθχ. Γι’ αωτΰ θ αξάηλθ ηια σεβασνΰ,
πςοσοψή, ζςοξτίδα λαι εξσωξαίσυθσθ, φχ ψαςαλτθςιστιλά μειτοωςηίαχ στθ σψέσθ λοιξφξιλού
μειτοωςηού λαι εκωπθςετούνεξοω, παςοωσιάϊοωξ αςλετέχ δωσλομίεχ ΰταξ οι επαηηεμνατίεχ δεξ
έψοωξ επίηξφσθ τφξ πςοσφπιλρξ σωξαισυθνάτφξ, δωσλομιρξ λαι αξαηλρξ τοωχ.

Εξ λαταλμείδι, θ εξσωξαίσυθσθ στθξ λοιξφξιλή εςηασία είξαι νια διαδςαστιλή διαδιλασία, θ

οποία ενπεςιέψει τθξ αξθσωψία ηια το σωξαισυθνατιλΰ λΰσνο τοω άμμοω, νε σλοπΰ τθ ζςοξτίδα
λαι τθξ λάμωψθ τφξ άνεσφξ αξαηλρξ τοω εκωπθςετοωνέξοω (Skovholt, 2005). Η εξσωξαίσυθσθ
οςίϊεται φχ νια σωξαισυθνατιλή αξτίδςασθ τθχ σωνπΰξιαχ, θ οποία πςολαμείται απΰ τθ ναςτωςία
λάποιοω ποω έψει αξάηλθ (Dijkstra et al., 2014). Σε αξτίυεσθ νε τθ σωνπάυεια, θ εξσωξαίσυθσθ
πεςιμανβάξει τθξ ιλαξΰτθτα εωαισυθσίαχ σε ΰμθ τθξ έλτασθ τφξ δωσλομιρξ ποω αξτινετφπίϊει έξα
άτονο ναϊί νε τθ διάυεσθ ηια ζςοξτίδα (Underwood, 2002). Ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ νποςεί
διανέσοω τθχ εξσωξαισυθτιλήχ μειτοωςηίαχ ξα βοθυήσει τθξ αίσυθσθ σωξαισυθνατιλήχ
ωποστήςικθχ λαι σψετιλήχ ιλαξοποίθσθχ απΰ τοξ εκωπθςετούνεξο (Decety, & Jackson, 2006).
Όταξ ωπάςψει έξτασθ στθ σψέσθ λοιξφξιλού μειτοωςηού λαι εκωπθςετούνεξοω πεςιοςίϊοξται τα
επίπεδα τθχ εξσωξαίσυθσθχ (Carrere et al., 2000). Για αωτΰ λαι θ εξίσψωσή τθχ ψαςαλτθςίϊεται φχ
νια αξαπτωκιαλή διαδιλασία, θ οποία πεςιμανβάξει τθξ πςουωνία ξα «αηλαμιάσει» ο
επαηηεμνατίαχ τα αςξθτιλά σωξαισυήνατα αωτήχ τθχ σψέσθχ (Hill, 2010). Η εξσωξαίσυθσθ είξαι
έξα σθναξτιλΰ εςηαμείο ποω ψςθσινοποιούξ οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί νε τοωχ εκωπθςετούνεξοωχ
(Savageau, 2013) ποω πςοάηει ωηιείχ σψέσειχ σε λμιξιλά πεςιβάμμοξτα (Gerdes, & Segal,
2011·King, & Holosko, 2011). Ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ ποω βμέπει «νέσα απΰ τα νάτια τοω
εκωπθςετούνεξοω» λαι αξτιμανβάξεται ενπειςιλά τα σωξαισυήνατά τοω, έψει τεςάστιο αξτίλτωπο
στθξ έλβασθ τθχ ποςείαχ αμμαηήχ τοω ατΰνοω ποω αιτείται βοήυειαχ (King & Holosko, 2011).

Εξσωξαίσυθσθ λαι ο Ρΰμοχ τοω Σψομιλού Ιοιξφξιλού Ζειτοωςηού

Στο πμαίσιο τθχ αξυςφπιστιλήχ πςοσέηηισθχ τθχ σωνβοωμεωτιλήχ, θ λοιξφξιλή εςηασία εστιάϊει
στιχ παςαδοσιαλέχ λοιξφξιλέχ ακίεχ, τθ δωξανιλή τοω εκωπθςετούνεξοω λαι το διλαίφνά τοω στθξ
αωτοδιάυεσθ. Ιαυοςιστιλήχ σθνασίαχ ηια νια αξυςφπιστιλή πςοοπτιλή τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ
στο ψρςο τθχ ελπαίδεωσθχ αποτεμεί θ αξάπτωκθ εξΰχ εξσωξαισυθτιλού νοξτέμοω παςένβασθχ

57
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

(Biestek, 1957). Κέσα απΰ αωτή τθξ πςοοπτιλή, ο σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ νποςεί λαι
παςανέξει αξοιλτΰχ σε εξαμμαλτιλέχ μύσειχ λαι επεκθηήσειχ.

Τα παιδιά αςψίϊοωξ το σψομείο νε διαζοςετιλέχ δεκιΰτθτεχ, ιλαξΰτθτεχ λαι πΰςοωχ, έψοωξ αξάηλθ
ηια εξσφνάτφσθ πςοσπαυρξταχ ξα αξαλαμύψοωξ τθ διλή τοωχ ακιοπςέπεια λαι ξα
σωξειδθτοποιήσοωξ τα διλά τοωχ δωξανιλά (Allen-Meares, 2006). Ο ςΰμοχ τοω σψομιλού
λοιξφξιλού μειτοωςηού επονέξφχ είξαι απαιτθτιλΰχ λαι πεςίπμολοχ. Η λαυθνεςιξΰτθτά τοω είξαι
νια πςΰλμθσθ ρστε ξα βοθυήσει νε επιτωψία ναυθτέχ ξα σωξεψίσοωξ τθ σψομιλή παςαλομούυθσθ
λαι ξα βεμτιρσοωξ τιχ επιδΰσειχ τοωχ. Γι’ αωτΰ ψςειάϊεται ξα εζαςνΰσει έξα εωςύ ζάσνα
δεκιοτήτφξ λαι ηξρσεφξ λαι ξα αξτινετφπίσει παςελλμίξοωσεχ σωνπεςιζοςέχ, σωξαισυθνατιλέχ
λαι ναυθσιαλέχ δωσλομίεχ (Dupper, 2003).

Έψει επίσθχ τθ δωξατΰτθτα ξα επιψειςεί ξα αξανοςζρσει αξτιμήψειχ ποω σψετίϊοξται νε το

ςατσισνΰ, το σεκισνΰ λαι τιχ οιλοξονιλέχ αξισΰτθτεχ (Sinclair & Monk, 2005) ρστε ξα αξαδείκει
τιχ κεψφςιστέχ πςαηνατιλΰτθτεχ λαι τα επίπεδα πεςιυφςιοποίθσθχ ποω νποςεί ξα βιρξει έξαχ
ναυθτήχ στο ελπαιδεωτιλΰ πεςιβάμμοξ. Ο λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ λαμείται ξα αξαηξφςίσει, νέσα
απΰ εξσωξαισυθτιλέχ διεςηασίεχ, τα ηξφστιλά, σωξαισυθνατιλά λαι σωνπεςιζοςιλά στοιψεία ποω
αξαπτύσσοξται στο ναυθτή, στοωχ ηοξείχ ή σε ονάδεχ ελπαιδεωτιλρξ λαι ξα σψεδιάσει αξάμοηεχ
παςενβάσειχ (Cliffordson, 2002).

Κια απΰ τιχ νοςζέχ εξσωξαίσυθσθχ είξαι θ λοιξφξιλή εξσωξαίσυθσθ, θ ιλαξΰτθτα λαταξΰθσθχ
δθμαδή τθχ πςοσφπιλήχ ενπειςίαχ λαι τφξ αξισοτήτφξ ποω βιρξει έξα άτονο (Gerdes & Segal,
2011), το οποίο παςανέξει ελτευεινέξο σε λαταπιεστιλέχ ενπειςίεχ μΰηφ αςξθτιλρξ στάσεφξ
εξαξτίοξ τοω απΰ τθξ πμειοψθζία. Η λοιξφξιλή εξσωξαίσυθσθ είξαι έξαχ νθψαξισνΰχ ποω
πςοάηει τθξ λοιξφξιλή διλαιοσύξθ στθ βάσθ τφξ διαπςοσφπιλρξ σωξαισυθνατιλρξ ιλαξοτήτφξ
(Segal, Wagerman & Gerdes, 2012) λαι αποτεμεί σθναξτιλή παςάνετςο στο ψρςο τοω σψομείοω
διΰτι σωξδέει τοωχ αξυςρποωχ (de Waal, 2009), διεωλομύξει τιχ λοιξφξιλέχ σωνζφξίεχ (Pinker,
2010), πςοάηει τθ δθνολςατία λαι τθ μήψθ αποζάσεφξ (Morrell, 2010). Όταξ οι άξυςφποι είξαι
διαζοςετιλοί απΰ ενάχ, ο λοιξφξιλΰχ δεσνΰχ ηίξεται αλΰνθ πιο δύσλομοχ λαι το σψομείο είξαι
έξαχ τέτοιοχ ψρςοχ σωξάξτθσθχ, στοξ οποίο νποςεί ξα αξαπτωψυούξ πςΰτωπα διαλςίσεφξ λαι
λαταπίεσθχ. Η σψομιλή λοιξφξιλή εςηασία στο πμαίσιο αξάπτωκθχ νοςζρξ λοιξφξιλήχ
εξσωξαίσυθσθχ πςοάηει τθ νείφσθ τφξ πςολαταμήψεφξ, διαλςίσεφξ λαι τθξ εξδωξάνφσθ τθχ
σψομιλήχ λοωμτούςαχ. Ωχ πςοχ αωτΰ, οι λοιξφξιλοί μειτοωςηοί οζείμοωξ ξα δεσνεωτούξ νέσα
απΰ τθξ λοιξφξιλή δςάσθ λαι τθξ ωποστήςικθ τφξ διλαιφνάτφξ τφξ ατΰνφξ λαι τφξ ονάδφξ
(Dubois & Miley, 2005).

Η λοιξφξιλή εςηασία έψει ναλςοψςΰξια παςάδοσθ στθξ ακιομΰηθσθ λαι ωποστήςικθ τθχ
οιλοηέξειαχ (Beels, 2002). Η εξίσψωσθ τθχ σωξεςηασίαχ νετακύ σψομείοω λαι οιλοηέξειαχ
παςανέξει νια απΰ τιχ βασιλέχ πςοτεςαιΰτθτεχ τοω σψομιλού λοιξφξιλού μειτοωςηού (López et al.,
2000), διΰτι αωκάξοξται οι υετιλέχ επιπτρσειχ στθξ αλαδθναϋλή επιτωψία τφξ ναυθτρξ. Ο

58
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ, δια νέσοω τθχ σωνβοωμεωτιλήχ, νποςεί ξα ακιομοηήσει νε

αλςιβή τςΰπο τα δωξανιλά εξΰχ οιλοηεξειαλού πμαισίοω (Hepworth & Larsen, 1986) λαι ξα
βοθυήσει τα νέμθ ξα αξτιμθζυούξ ποιά είξαι θ πθηή τφξ σωξαισυθνατιλρξ δωσλομιρξ τοωχ
(Freedberg, 2007). Οι ελπαιδεωτιλοί λάποιεχ ζοςέχ αδωξατούξ ξα οιλοδονήσοωξ
αποτεμεσνατιλή επιλοιξφξία νε οιλοηέξειεχ ναυθτρξ ποω αξτινετφπίϊοωξ διάζοςεχ δωσλομίεχ,
νε αποτέμεσνα ξα νειρξεται λαι θ δωξανιλή ηια τθξ αξάπτωκθ λάποιαχ νέςινξαχ ηια αωτούχ
(Villenas, 2001). Κια πεςίπτφσθ ναυθτή δθνοτιλού σψομείοω, ο οποίοχ ϊει νε τθ νθτέςα τοω σε
σωξυήλεχ ζτρψειαχ σε νια ωποβαυνισνέξθ πεςιοψή αξτινετφπίϊοξταχ παςάμμθμα λοιξφξιλΰ
απολμεισνΰ λαι ναυθσιαλέχ δωσλομίεχ, αποτεμεί πεδίο δςάσθχ ηια παςένβασθ απΰ πμεωςάχ τοω
σψομιλού λοιξφξιλού μειτοωςηού, εζΰσοξ ζωσιλά έψει λαταλτήσει έξα πςοψφςθνέξο βαυνΰ
αωτοηξφσίαχ λαι εξσωξαίσυθσθχ, ρστε ξα νποςεί ξα επεκεςηαστεί διαξοθτιλά λαι τιχ διλέχ τοω
σωξαισυθνατιλέχ αξτιδςάσειχ λαι ξα αξτινετφπίσει πιο εύλομα τωψΰξ πςοσφπιλά σωξαισυήνατα
μύπθχ λαι σωνπάυειαχ. Η «σωνπάυεια» αποδωξανρξει τθξ οιλοηέξεια λαι λατ’ επέλτασθ τιχ
ΰποιεχ πςοσπάυειέχ τθχ ηια ξα βηει απΰ τθξ λςίσθ. Οι Bell et al. (2003) ωποστθςίϊοωξ, άμμφστε,
ΰτι εάξ οι επαηηεμνατίεχ «τςαωνατίϊοξται» ψωψιλά στθξ πςοσπάυειά τοωχ ξα βοθυήσοωξ τοωχ
άμμοωχ, δεξ νποςούξ ξα είξαι εξσωξαισυθτιλοί διΰτι δεξ έψοωξ επεκεςηαστεί τιχ διλέχ τοωχ
δωσλομίεχ.

Η εξσωξαίσυθσθ είξαι λεξτςιλή έξξοια ηια το σψομιλΰ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ, ο οποίοχ νποςεί ξα
τθ ψςθσινοποιεί επιδέκια στθ υεςαπεωτιλή επιλοιξφξία. Είξαι ελεί ΰψι νΰξο ηια αλούει αμμά λαι
ηια ξα λαταξοεί τιχ αξτιμήψειχ λαι τθ δωσζοςία τοω ατΰνοω (Jurkovitch et al., 2000), εξισψύοξταχ
τα υεςαπεωτιλά αποτεμέσνατα (Morrison, 2007). Η εξσωξαίσυθσθ φχ διεςηασία βοθυά τοξ
σψομιλΰ λοιξφξιλΰ μειτοωςηΰ ξα ελτινήσει λαμύτεςα τθξ λατάστασθ λαι ξα σψεδιάσει τςΰποωχ,
ρστε τα νέμθ τθχ οιλοηέξειαχ ξα λιξθτοποιθυούξ πςοχ ελείξοωχ τοωχ πΰςοωχ ποω είξαι
απαςαίτθτοι ελείξθ τθ στιηνή. Αωτή θ ίδια θ εξσωξαίσυθσθ σύνζφξα νε τοξ Figley (1995) νποςεί
ξα απαμμάκει τοωχ σωνβοωμεωΰνεξοωχ απΰ τιχ δωσλομίεχ λαι ξα απεμεωυεςρσει τοξ λοιξφξιλΰ
μειτοωςηΰ απΰ τθξ αίσυθσθ αξεπάςλειαχ.

Στιχ δύσλομεχ πεςιστάσειχ ποω αξτινετφπίϊει ο εκωπθςετούνεξοχ ωπάςψει έξαχ εξδιαζεςΰνεξοχ,

ο οποίοχ εξσωξαισυθτιλά επιυωνεί ξα ασψομθυεί νε τθξ λατάστασή τοω, ηεηοξΰχ ποω νειρξει τιχ
ανωξτιλέχ σωνπεςιζοςέχ λαι πςοφυεί τθ διάυεσθ ηια σωννετοψή στθ διαδιλασία παςένβασθχ
(Watson, 2002). Η μειτοωςηία τθχ εξσωξαίσυθσθχ δεξ σωξεπάηεται απμρχ νια αξτιστοίψισθ νε τα
σωξαισυήνατα τοω άμμοω (ναυθτή ή ηοξέα) αμμά λαι τθξ ωιουέτθσθ ελείξθχ τθχ οπτιλήχ ποω είξαι
πιο σύνζφξθ νε αωτή τοω ατΰνοω (Hoffman, 2000). Ο σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ
επονέξφχ πςοσπαυεί ξα ζτάσει πιο λοξτά στοξ «εσφτεςιλΰ λΰσνο» τοω άμμοω, εξρ ταωτΰψςοξα
διατθςεί λαι τθξ απαιτούνεξθ σωξαισυθνατιλή απΰστασθ. Για ξα νποςέσει ξα επιλεξτςφυεί στθξ
αξαλούζισθ τφξ δωσλομιρξ ποω αξτινετφπίϊοωξ ονάδεχ ναυθτρξ, είξαι σθναξτιλΰ
εξσωξαισυθτιλά ξα λαταξοήσει τιχ πςοτεςαιΰτθτεχ λαι τιχ αξάηλεχ τοωχ.

59
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Η Εξσωξαίσυθσθ στο Ρΰμο τοω Ελπαιδεωτιλού

λαι θ Σωνβομή τοω Ιοιξφξιλού Ζειτοωςηού

Τα παιδιά αξτινετφπίϊοωξ σθναξτιλέχ δωσλομίεχ στο πμαίσιο τθχ λαυθνεςιξήχ σψομιλήχ ενπειςίαχ
(Frey & George-Nichols, 2003), φχ επί το πμείστοξ στο πεςιβάμμοξ τθχ σψομιλήχ τάκθχ. Για αωτΰ,
πέςα απΰ το ςΰμο τοω σψομιλού λοιξφξιλού μειτοωςηού, σύνζφξα νε τοξ Teich (1992), θ
εξσωξαίσυθσθ λαυιεςρξει έξα είδοχ σψέσθχ λαι νετακύ ελπαιδεωτιλρξ λαι ναυθτρξ, νε τοξ Gilly
(1980) ξα ωποστθςίϊει ΰτι έξαχ δάσλαμοχ δεξ νποςεί ξα διδάκει τοωχ ναυθτέχ εάξ δεξ τοωχ
ηξφςίϊει λαμά. Η εξσωξαίσυθσθ αποτεμεί απαιτούνεξθ ιλαξΰτθτα τθξ οποία οι ελπαιδεωτιλοί
ψςειάϊεται ξα βεμτιρσοωξ νέσα απΰ έξα σωξεψέχ πεδίο παςένβασθχ στθξ τάκθ (Ming Lam et al.,
2011), ρστε ξα διανοςζρσοωξ έξα υετιλΰ ναυθσιαλΰ πεςιβάμμοξ (Cooper, 2010). Είξαι θ
ιλαξΰτθτα τοω δασλάμοω ξα ελζςάϊει τθξ αξθσωψία τοω, τιχ δωξατΰτθτεχ λαι πςοοπτιλέχ εξΰχ
ναυθτή νέσα απΰ τθ υετιλή αμμθμεπίδςασθ, εξισψύοξταχ τθξ ποιΰτθτα τθχ διδασλαμίαχ λαι τθχ
νάυθσθχ (Tettegah & Anderson, 2007).

Στο επίπεδο τθχ εξσωξαισυθτιλήχ επιλοιξφξίαχ, οι ελπαιδεωτιλοί βοθυούξ τοωχ ναυθτέχ ξα

κεπεςάσοωξ δωσλομίεχ πςοσαςνοηήχ στο σψομιλΰ πμαίσιο νέσα απΰ τθξ λαταξΰθσθ λαι τθξ
αποδοψή. Παςάμμθμα επιτωηψάξοωξ τθξ αξάπτωκθ υετιλρξ στάσεφξ τφξ ναυθτρξ ηια τοξ εαωτΰ
τοωχ λαι τοωχ άμμοωχ. Αωτή θ αξάηλθ ξα νποςεί λάποιοχ ξα βιρσει τα σωξαισυήνατά σοω νέσφ
νιαχ λοιξήχ αμμθμεπίδςασθχ, δεξ αποτεμεί το ναηιλΰ εμικίςιο ποω παςάηει αωτΰνατα
σωξαισυθνατιλέχ ιλαξΰτθτεχ λαι σωνπεςιζοςέχ, φστΰσο ΰνφχ αποτεμεί τθ νήτςα ηια ξα
λαταξοθυούξ αξτιδςάσειχ λαι δωσλομίεχ σε έξα σψομιλΰ πεςιβάμμοξ (Liew et al., 2010).

Οι ελπαιδεωτιλοί πςοσπαυούξ ξα αξαπτύκοωξ τθξ έξξοια τθχ εξσωξαίσυθσθχ νέσα στθξ τάκθ, εξρ
παςάμμθμα αηφξίϊοξται ξα τθξ αξαδείκοωξ φχ τςΰπο μειτοωςηίαχ στιχ αξτιμήψειχ τφξ ναυθτρξ
(Winans, 2010). Κέσα απΰ τιχ εξσωξαισυθτιλέχ παιδαηφηιλέχ, οι ναυθτέχ έψοωξ τθξ εωλαιςία ξα
λαμμιεςηήσοωξ ιδιΰτθτεχ λαι ξα λαταξοήσοωξ λαμύτεςα τιχ σωξυήλεχ τθχ ζτρψειαχ, τιχ
αξισΰτθτεχ, το ςατσισνΰ λαι τιχ διαλςίσειχ (Lindquist, 2004) λαι ξα τα αξτινετφπίσοωξ. Σύνζφξα
νε τοξ Lindquist (2012) θ ψςήσθ τθχ εξσωξαίσυθσθχ απΰ το δάσλαμο νε στςατθηιλούχ τςΰποωχ
νποςεί ξα βοθυήσει τοωχ ναυθτέχ ξα λαταξοήσοωξ αωτΰ ποω τοωχ εξοψμεί στοωχ άμμοωχ.

Η εξσωξαίσυθσθ είξαι έξα επαηηεμνατιλΰ πμεοξέλτθνα ηια τοωχ δασλάμοωχ λαι τοωχ λοιξφξιλούχ
μειτοωςηούχ (Stojiljković et al., 2012). Στα πμαίσια τθχ σωξεςηασίαχ τοωχ, οι σψομιλοί λοιξφξιλοί
μειτοωςηοί νποςεί ξα πςοάηοωξ σε έξα ελπαιδεωτιλΰ πεςιβάμμοξ νέσα απΰ σωηλελςινέξα
πςοηςάννατα παςένβασθχ τα επίπεδα εξσωξαίσυθσθχ τφξ ελπαιδεωτιλρξ λαι ξα λαταζέςοωξ ξα
απολαταστήσοωξ τθξ αίσυθσθ εωθνεςίαχ τφξ ναυθτρξ (MingLam et al., 2011). Κε αωτΰξ τοξ
τςΰπο οι δάσλαμοι νποςούξ αποτεμεσνατιλά ξα νειρσοωξ το υωνΰ λαι τιχ βίαιεχ πςάκειχ στο
ψρςο τοω σψομείοω (Ikiz, 2009) εξισψύοξταχ ταωτΰψςοξα λαι τθξ αωτοπεποίυθσή τοωχ (Hen,
2010). Οι σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί έψοωξ σθναξτιλή σωνβομή στθξ ασζάμεια τφξ σψομείφξ
νέσα απΰ τθξ πςΰμθψθ τθχ βίαχ (Astor, Behre, Wallace & Fravil, 1998). Η πςοσπάυεια
60
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

ελπαίδεωσθχ τφξ δασλάμφξ σε υένατα σψέσεφξ λαι λοιξφξιλήχ λαταξΰθσθχ οδθηεί σε

πεςιοςισνΰ τθχ αςξθτιλήχ σωνπεςιζοςάχ τφξ ναυθτρξ νέσα στθξ τάκθ (Harbach & Asbury,
1976).

Η εξσωξαίσυθσθ νποςεί ξα αποτεμέσει σθνείο ελλίξθσθχ ηια τθξ αξτινετρπισθ τφξ εξοψμθτιλρξ
σωξαισυθνάτφξ ποω αισυάξοξται οι ναυθτέχ (Halpern & Weinstein, 2004) λαυρχ λαι τφξ
σωηλςούσεφξ ή τθχ λαταπίεσθχ τφξ εωάμφτφξ ονάδφξ στο ψρςο τοω σψομείοω (Kristjansson,
2004), νε στΰψο τθξ αμμαηή. Αποτεμεί πμεοξέλτθνα στθξ αξτί-λαταπιεστιλή πςαλτιλή τθχ
λοιξφξιλήχ εςηασίαχ, θ οποία έψει σλοπΰ ξα βοθυήσει τα άτονα σε λαταστάσειχ λιξδύξοω λαι
αδιέκοδα (Forrester et al., 2008) λαι νποςεί ξα διαδςανατίσει σθναξτιλΰ ςΰμο στθ διαψείςισθ
πεςιπτρσεφξ στο ψρςο τοω σψομείοω φχ έξα ϊφτιλΰ στοιψείο τθχ σωξομιλήχ ιλαξΰτθταχ τοω
επαηηεμνατία (Galuske, 2011).

Η αξάπτωκθ εξΰχ διαπομιτισνιλού διαμΰηοω απαιτεί εξσωξαισυθτιλέχ ιλαξΰτθτεχ λαι ηξρσειχ ηια
τα νέμθ άμμφξ πομιτισνιλρξ ονάδφξ ηεηοξΰχ ποω ναχ οδθηεί στθ σωξειδθτοποίθσθ τθχ
διαζοςετιλΰτθταχ λαι τθχ ταωτΰτθταχ τοω άμμοω (Van Eyken et al., 2005). Η εξσωξαίσυθσθ είξαι
απαςαίτθτθ πςοόπΰυεσθ ηια τοωχ σψομιλούχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ λαι τοωχ ελπαιδεωτιλούχ
διΰτι εξισψύει το διάμοηο λαι τθξ λςιτιλή σλέψθ απέξαξτι στιχ πςολαταμήψειχ (Zalec, 2011).
Ιαυιστά το άτονο ιλαξΰ σε εξαμμαλτιλέχ μύσειχ σε λαταστάσειχ σύηλςοωσθχ νέσα απΰ νια
διαζοςετιλή βιφνατιλή επεκεςηασία (Vanaerschot, 2007), εξρ αποτεμεί πθηή στιχ ωπαςκιαλέχ λαι
αξυςφπολεξτςιλέχ πςοοπτιλέχ εξΰχ ατΰνοω νε ένζασθ στο πομιτισνιλΰ πμαίσιο (Buckman,
Reese, & Kinney, 2001).

Αξτί επιμΰηοω

Η εξσωξαίσυθσθ έψει έξαξ οωσιαστιλΰ ψαςαλτήςα στθξ πςαλτιλή τθχ λοιξφξιλήχ εςηασίαχ,
πςοάηοξταχ το επίπεδο τφξ ψωψολοιξφξιλρξ τθχ παςενβάσεφξ νέσα απΰ στςατθηιλέχ βοήυειαχ
ηια λοιξφξίεχ ποω βςίσλοξται σε αξυςφπιστιλή λςίσθ. Άτονα λαι ονάδεχ ποω πςοσπαυούξ ξα
επιβιρσοωξ λαι ξα αξαπτωψυούξ βςήλαξ διανέσοω τθχ εξσωξαίσυθσθχ ελείξεχ τιχ πςοοπτιλέχ ηια
τθξ «άξυθσθ» τφξ ιλαξοτήτφξ τοωχ. Αωτή θ διεςηασία είξαι ηξφστή στοωχ λοιξφξιλούχ
μειτοωςηούχ διΰτι, φχ εςηαμείο ενπειςιλήχ δεκιΰτθταχ, νποςεί ξα διεωλομύξει νια πιο
παςαηφηιλή σψέσθ βοήυειαχ. Κέσα απΰ αωτή, οι επαηηεμνατίεχ ηίξοξται ιλαξοί ξα αξαηξφςίσοωξ
τα σωξαισυήνατα τφξ άμμφξ, ισψωςοποιρξταχ τθ υεςαπεωτιλή επίδςασθ στοωχ
εκωπθςετούνεξοωχ. Τα οζέμθ ηια ΰμοωχ είξαι σθναξτιλά αλΰνθ λαι ηια τοωχ ίδιοωχ τοωχ
λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ, οι οποίοι σωξειδθτοποιούξ ΰτι στο πμαίσιο τθχ αωτοδιαψείςισθχ, θ
εξσωξαίσυθσθ αποτεμεί σωστατιλΰ στοιψείο ηια τθξ πςοσφπιλή τοωχ εωθνεςία.

Σε οςισνέξεχ πεςιπτρσειχ θ εξσωξαίσυθσθ έψει ανζισβθτθυεί μΰηφ τθχ ψωψομοηιλήχ δωσζοςίαχ,

λΰπφσθχ ή εκάξτμθσθχ ποω νποςεί ξα πςολαμέσει στοωχ επαηηεμνατίεχ διανέσοω τθχ
ωπεςβομιλήχ ταύτισθχ νε τιχ τςαωνατιλέχ ενπειςίεχ τφξ εκωπθςετοωνέξφξ (Thomas, & Otis,
61
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

2010). Κε τιχ υετιλέχ ΰνφχ σωξέπειέχ τθχ, δύσλομα υα νποςέσει ξα διαζφξήσει λαξείχ. Οι
σψομιλοί λοιξφξιλοί μειτοωςηοί υέτοωξ τοξ εαωτΰ τοωχ στθ διάυεσθ τοω ατΰνοω (ναυθτή, ηοξέα,
ελπαιδεωτιλού) νε τθξ εμπίδα ΰτι υα νποςέσοωξ ξα λαταξοήσοωξ τιχ σλέψειχ, τα σωξαισυήνατα,
τιχ εξέςηειεχ λαι τα λίξθτςα εξΰχ άμμοω λοιτρξταχ νέσα απΰ τθ διλή τοω νοξαδιλή οπτιλή ηφξία.
Αωτΰ αποτεμεί έξα ψςήσινο σθνείο ελλίξθσθχ, ρστε ξα αξαηξφςιστούξ απΰ τοωχ επαηηεμνατίεχ
οι δωξθτιλέχ αςξθτιλέχ επιπτρσειχ τθχ ενπειςίαχ, στθξ πεςίπτφσή ναχ εξΰχ ναυθτή, λαι ξα
επισθναξυούξ οι αςξθτιλέχ επιδςάσειχ λαι οι δωσλομίεχ ποω αξτινετφπίϊει στο σψομιλΰ
πεςιβάμμοξ. Η εξσωξαίσυθσθ ηια τοωχ σψομιλούχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ αποτεμεί βασιλΰ
στοιψείο ιλαξΰτθταχ επιλοιξφξίαχ νε τιχ σλέψειχ λαι τα σωξαισυήνατα τοω εκωπθςετούνεξοω αμμά
λαι τθχ οιλοηέξειάχ τοω, ρστε ξα διανοςζφυούξ ελείξεχ οι σωξυήλεχ βοήυειαχ λαι αξάπτωκθχ
ηξφστιλρξ δεκιοτήτφξ, απαςαίτθτεχ ηια νια αποτεμεσνατιλή νοςζή παςένβασθχ.

Είξαι σθναξτιλΰ, ΰπφχ πςοαξαζέςυθλε, ηια τοωχ σψομιλούχ λοιξφξιλούχ μειτοωςηούχ ξα

πςοφυήσοωξ τςΰποωχ αξάπτωκθχ τθχ εξσωξαισυθτιλήχ ιλαξΰτθταχ στοωχ ναυθτέχ λαι στοωχ
ελπαιδεωτιλούχ. Η πςοσπάυεια αωτή επιζέςει υετιλά αποτεμέσνατα στθ βεμτίφσθ τοω λμίνατοχ
νάυθσθχ λαι λαταξΰθσθχ τφξ δωσλομιρξ ποω αξτινετφπίϊοωξ ελατέςφυεξ δάσλαμοι λαι ναυθτέχ.
Αωκάξει τα σωξαισυήνατα ϊεστασιάχ λαι αξθσωψίαχ ηια τοωχ άμμοωχ νειρξοξταχ ταωτΰψςοξα τθ
δωσζοςία, το άηψοχ λαι τθξ αξθσωψία ποω νποςεί ξα αισυάξεται έξα άτονο στο σψομιλΰ
πεςιβάμμοξ. Έξαχ σψομιλΰχ λοιξφξιλΰχ μειτοωςηΰχ είξαι ωπεύυωξοχ ηια τθξ πςοστασία τφξ
ναυθτρξ ΰταξ πςολύπτοωξ ϊθτήνατα παςαβατιλήχ σωνπεςιζοςάχ, βίαχ, απολμεισνού ή
λαλοποίθσθχ. Η εξσωξαίσυθσθ αποτεμεί υενεμιρδεχ έδαζοχ λαι πςαλτιλή ηια τθ δθνιοωςηία
λμίνατοχ αμτςοωϋσνού λαι αξτινετρπισθχ τφξ λιξδύξφξ ποω νποςεί ξα πςολύψοωξ απΰ τέτοιεχ
λαταστάσειχ (Batson, 2011). Αποτεμεί πμεοξέλτθνα ΰταξ ο επαηηεμνατίαχ νποςεί ξα λαμμιεςηεί
λμίνα εξσωξαισυθτιλήχ δςάσθχ σε νια οιλοηέξεια τθχ οποίαχ λάποιο απΰ τα νέμθ τθχ
αξτινετφπίϊει δωσλομίεχ πςοσαςνοηήχ λαι εκέμικθχ σε έξα σψομιλΰ πμαίσιο, διΰτι βοθυά το άτονο
ξα αξτινετφπίσει τιχ πςολμήσειχ νέσα απΰ νια ξέα σωξυήλθ διαπςαηνάτεωσθχ νε αωτΰ ποω τοω
σωνβαίξει.

Βιβμιοηςαζία

Agresta, J. (2004). Professional role perceptions of school social workers, psychologists and
counselors. Children & Schools, 26, pp.151-163.
Aho, J. (1998). The Things of the World: A Social Phenomenology. Westort, CT: Praeger
Publishers.
Allan-Meares, P., & Montgomery, K.L. (2014). Global trends and school-based Social Work.
Children & Schools, 36, pp. 105-112.
Allen, D.G., & Tracy, E.M. (2004). Revitalizing the role of home visiting by school social workers.
Children and Schools, 26, pp. 197–208.

62
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Allen, K.P. (2009). A bullying intervention system: Reducing risk and creating support for
aggressive students. Preventing School Failure, 54, pp.199–209.
Allen-Meares, P. (2006). One hundred years: A historical analysis of social work services in the
schools. School Social Work Journal, 30, pp. 24–43.
Allen-Meares, P. (2007). Social Work Services in Schools. (5th ed.). New York: Pearson, Allyn and
Bacon.
Al-Qahtani F.S. (2005). The Assessment of the Social Workers in Reform Institutions: A Study on
the Social Observation Center in Riyadh. Master’s Thesis, College of Graduate Studies, Naif
Arab University for Security Sciences, Riyadh, Saudi Arabia.
Anderson, A., Thomas, D.R., Moor, D.W., & Kool, B. (2008). Improvements in school climate
associated with enhanced health and welfare services for students. Learning Environments
Research: An International Journal, 11, pp. 125-256.
Anderson-Ketchmark, C., & Alvarez, M.E. (2011). The heart of learning and teaching: An online
resource. Children & Schools, 32, pp.190-191.
Astor, R.A. (1995). School violence: A blueprint for elementary school interventions. Social Work
in Education, 17, pp.101-116.
Baker, P. (2014). Using Corpora to Analyse Gender. London: Bloomsbury.
Baldner, C., & McGinley, J.J. (2014). Correlational and exploratory factor analyses (EFA) of
commonly used empathy questionnaires: New insights. Motivation and Emotion, 38, pp.727-
744.
Barnett, M.A., Tetreault, P.A., & Masbad, I. (1987). Empathy with a rape victim: The role of
similarity of experience. Violence and Victims, 2, pp. 255-262.
Baron-Cohen, S. (2012). Brief Report: Development of the Adolescent Empathy and Systemizing
Quotients. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42, pp.2225-2235.
Baron-Cohen, S., & Wheelwright, S. (2004). The empathy quotient: An investigation of adults
with Asperger syndrome or high-functioning autism, and normal sex differences. Journal of
Autism and Developmental Disorders, 34, pp.163–175.
Batson, C., & Shaw, L.L. (1991). Evidence for altruism: Toward a pluralism of prosocial motives.
Psychological Inquiry, 2, pp. 107-122.
Batson, C.D. (2011). Altruism in Humans. Oxford Univ. Press: New York.
Bell, H. (2003). Strengths and secondary trauma in family violence work. The Journal of Trauma,
Injury, Infection and Critical Care, 48, pp.865-873.
Bennett, M.J. (1998). Overcoming the Golden Rule: Sympathy and empathy. In M.J. Bennett,
(Eds.), Basic Concepts in Intercultural Communication. Yarmouth, (pp.191-214). ME:
Intercultural Press.
Biestek, F.P. (1957). The Casework Relationship. Chicago: Loyola University Press.

63
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Blair, R.J.R. (2005). Responding to the emotions of others: Dissociating forms of empathy
through the study of typical and psychiatric populations. Conscious and Cognition, 14, pp.
698-718.
Bohart, A.C., & Greenberg, L. S. (1997). Empathy and psychotherapy: An introductory
overview. In A.C. Bohart., L.S. Greenberg (Eds.), Empathy Reconsidered: New directions in
psychotherapy. American Psychological Association: Washington, DC, US.
Bohart, A.C., & Greenberg, L.S. (1997). Empathy: Where are we and where do we go from here?
In A.C. Bohart, L.S. Greenberg (Eds.), Empathy Reconsidered: New directions in
psychotherapy (pp. 419-450). Washington, DC: American Psychological Association.
Bonnaffon, C. (2001). School Social Work Survey Results 2001. Ontario Association of Social
Workers. School Social Work Committee.
Bowen, N.K. (1999). A role for school social workers in promoting student success through school
family partnership’. Social Work in Education, 21, pp.1-34.
Buckman, R., Reese, A., & Kinney, D. (2001). Narrative therapies. In P.Lehmann, N. Coady, N
(Eds.), Theoretical Perspectives for Direct Social Work Practice: A Generalist-Eclectic
Approach (pp.279–302). New York, NY: Springer
Calloway-Thomas, C. (2010). Empathy in the Global World: An Intercultural Perspective.
California: Sage.
Campbell, J.C., & Christopher, J.C. (2012). Teaching mindfulness to create effective counselors.
Journal of Mental Health Counseling, 34, pp.213-226.
Carney, D.R., & Harrigan, J.I. (2003). It takes one to know one: Interpersonal sensitivity is related
to accurate assessments of others interpersonal sensitivity. Emotion, 3, pp.194-300.
Carrere, S., Buehlman, K.T, Gottman, J.M., Coan, J.A.,& Ruckstuhl L. (2000). Predicting marital
stability and divorce in newlywed couples. Journal of Family Psychology, 14, pp.42–58.
Christenson, S., & Sheridan, S. (2001). Schools and Families: Creating Essential Connections for
Learning. The Guiford Press: New York.
Clark, C. (1997). Misery and Company: Sympathy in everyday life. Chicago: University of
Chicago Press.
Cliffordson, C. (2002). The hierarchical structure of empathy: Dimensional organization and
relations to social functioning. Scandinavian Journal of Psychology, 43, pp.49-59.
Compton, B.R., Galaway, B., & Cournoyer, B.R. (2005). Social Work Processes. Belmont CA:
Brooks/Cole.
Cooper, B. (2010). In search of profound empathy in learning relationships: Understanding the
mathematics of moral learning environments. Journal of Moral Education, 39, pp.77–99.
Coplan, A. (2011). Understanding empathy: Its features and effects. In A. Coplan, P. Goldie
(Eds.), Empathy: Philosophical and Psychological Perspectives (pp. 3-18). New York: Oxford
University Press.

64
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Cuff, B.M., Brown, S.J., Taylor, L., & Howat, D.J. (2014). Empathy: A review of the concept.
Emotion Review, in press, 8, pp.1-10.
Decety, J., & Jackson, P.L. (2004). The functional architecture of human empathy. Behavioral
and Cognitive Neuroscience Reviews, 3, pp. 71–100.
Decety, J., & Meyer, M. (2008). From emotion resonance to empathic understanding: A social
developmental neuroscience account. Development and Psychopathology, 20, pp.1053-
1080.
Dennison, S. (1998). School social work roles and working conditions in a southern state. School
Social Work Journal, 23, pp.44–54.
Dijkstra, P., Barelds, D.P.H., Groothof, H.A.K., & van Bruggen, M. (2014). Empathy in intimate
relationships: The role of positive illusions. Scandinavian Journal of Psychology, 55, pp.477-
482.
Duan, C.,& Kivlighan, D.M. (2002) Relationships among therapist precession mood, therapist
empathy, and session evaluation. Psychotherapy Res, 12, pp.23–37.
DuBois, B., & Miley, K.K. (2005). Social Work: An Empowering Profession. Boston, MA:
Pearson/Allyn & Bacon.
Dupper, D.R. (2003). School Social Work: Skills and Interventions for Effective Practice .
Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
Dymon, R.F.A. (1949). Scale for the measurement of empathy ability. Journal of Consulting
Psychology, 13, pp.126-133.
Early, J.E., & Vonk, E. (2001). Effectiveness of school social work from a risk and resilience
perspective. Children & Schools, 23, pp.9-31.
Figley, C.R. (1995). Compassion Fatigue. New York: Brunner Mazael.
Forrester, D., McCambridge, J., Waissbein, C., Emlyn-Jones, R., & Rollnick, S. (2008). Child risk
and parental resistance: Can motivational interviewing improve the practice of child and
family social workers in working with parental alcohol misuse? British Journal of Social Work,
38, pp. 1302-1319.
Franklin, C. (1999). Research on practice: Better than you think? Social Work in Education, 21,
pp. 3-10.
Freedberg, S. (2007). Re-examining empathy: A relational-feminist point of view. Social Work,
52, pp.251–259.
Frey, A. J., & Dupper, D. R. (2005). A broader conceptual approach to clinical practice for the
21st century. Children & Schools, 27, pp.33-44.
Frey, A., & George-Nichols, N. (2003). Intervention practices for students with emotional and
behavioral disorders: Using research to inform school social work practice. Children &
Schools, 25, pp.97-103.
Galuske, M. (2011). Methoden der Sozialen Arbeit: Eine Einfuhrung. Munchen: Juventa.

65
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Garrett, K. (2006). Making the case for school social work. Children & Schools, 28, pp.115-121.
Geldard, K.,& Geldard, D. (2008). Personal Counseling Skills: An Integrative Approach.
Springfield: Charles C Thomas Publisher, Ltd.
Gerdes, K., Segal, E., Jackson, K., & Mullins, J. (2011). Teaching empathy: a framework rooted in
social cognitive neuroscience and social justice. Journal of Social Work Education 47,
pp.109–131.
Gerdes, K.E., & Segal, A.E. (2009). A social work model of empathy Advances. Social Work, 10,
pp.114-127.
Gerdes, K.E., & Segal, E.A. (2011). The importance of empathy for social work practice:
Integrating new science. Social Work, 56, pp.141-148.
Gilly, M. (1980). Maître-élève: Rôles Institutionnels et Représentations. Paris: Presses Universitaires
de France.
Grant, A. M., & Greene, J. (2001). Coach Yourself: Make Real Change in your Life. London:
Momentum Press.
Grant, L. (2013). Hearts and minds: aspects of empathy and wellbeing in social work students.
Social Work Education: The International Journal, 33, pp. 338-352.
Grant, L., & Kinman, G. (2012). Enhancing wellbeing in social work students; building resilience
in the next generation. Social Work Education: The International Journal, 31, pp. 605-621.
Halpern, J., & Weinstein, Η.Κ. (2004). Rehumanizing the other: empathy and reconciliation.
Human Rights Quarterly, 26, pp. 561–583.
Harbach, R.L., & Asbury, F.R. (1976). Some effects of empathy: understanding on negative
student behaviors. The Humanist Educator, 15, pp.19-24.
Hepworth, D.,& Larsen, J. (1986). Direct Social Work Practice and Skills. Chicago: The Dorsey
Press.
Hill, E.W. (2010). Discovering forgiveness through empathy: Implications for couple and family
therapy. Journal of Family Therapy, 32, pp.169–185.
Hochschild, A. (1983). The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling. Berkeley:
University of California Press.
Hoffman, M.L.(1984). Empathy, its limitations, and its role in a comprehensive moral theory. In
W. Kurtines., J. Gewirtz (Eds.) Morality, Moral Behavior, and Moral Development (pp. 283–
302). John Wiley: New York.
Hoffman, M.L. (2000). Empathy and Moral Development: Implications for Caring and Justice.
New York: Cambridge University Press.
Hollan, D. (2012). Emerging issues in the cross-cultural study of empathy. Emotion Review, 4,
pp.70–78.
Holm, U. (2002). Empathy and professional attitude in social workers and non-trained aides.
International Journal of Social Welfare, 11, pp.66-75.

66
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Holosko, M.J., Skinner, J., & Robinson, R. S. (2007). Person Centered Therapy. In B. Thyer
(Ed.), Comprehensive Handbook of Social Work and Social Welfare: Human Behavior in the
Social Environment. Vol. II. (pp. 297-326). Hoboken, NJ:John Wiley Press.
Houser, K. (2010). Persons as reasons: A model of ethical empathy. Unpublished manuscript,
Bloomington. In S.J. Loeb, D. Steffensmeier (Eds.), Older male prisoners: Health status, self-
efficacy beliefs, and health-promoting behaviors (pp. 269-278).
Iacoboni, M. (2008). Mirroring People: The new science of how we connect with others.
NewYork: Farrar, Straus and Giroux.
Ikiz, F.E. (2009). Investigation of counselor empathy with respect to safe schools. Procedia Social
and Behavioral Sciences, 1, pp.2057–2062.
Jonson-Reid, M., Kontak, D., Citerman, B., Essma, A., & Fezzi, N. (2004). School social work
case characteristics, services, and dispositions: Year one results. Children & Schools, 26,
pp.5–22.
Jozefowicz-Simbeni, D. M. H., & Israel, N. (2006). Services to homeless students and families:
The McKinney-Vento Act and its implications for school social work practice. Children &
Schools, 28, pp.37–44
Jurkovitch, G.J., Pananen, L., & Rivara, F.P (2000). Giving bad news: the family perspective.
Journal of Trauma, 48, pp.865–870.
King, S., & Holosko, M.J. (2012). The development and initial validation of the empathy scale for
social workers. Research on Social Work Practice, 22, pp.174-185.
Kinman, G., & Grant, L. (2011). Exploring stress resilience in trainee social workers: the role of
emotional and social competencies. British Journal of Social Work, 41, pp.261–275.
Kohut, H. (1984). How Does Analysis Cure? Chicago: University of Chicago Press.
Kristjansson, K. (2004). Empathy, sympathy, justice and the child. Journal of Moral Education,
33, pp. 291–305.
Lee-Hsieh, J., Kuo, C.L., Tseng, H., & Tuton, M. (2004). Development of an instrument to
measure caring behaviors in nursing students in Taiwan. International Journal of Nursing
Studies, 42, pp.579–586.
Liew, J., Chen, Q., & Hughes, J. N. (2010). Child effortful control, teacher-student relationships,
and achievement in academically at-risk children: Additive and interactive effects. Early
Childhood Research Quarterly, 25, pp.51–64.
Lindquist K.A., Wager T.D., Kober H., Bliss-Moreau E.,& Barrett L.F. (2012). The brain basis of
emotion: a meta-analytic review. Behav. Brain Sci. 35, pp.121–143.
Lindquist, J. (2004). Class Affects, Classroom Affectations: Working through the paradoxes of
strategic empathy. College English, 67, pp.187–209.

67
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Lopez, S.J., Floyd, R.K., Ulven, J.C.,& Snyder, C.R. (2000). Hope Therapy: Helping clients build
a house of hope. In C.R. Snyder (Eds.), Handbook of Hope Theory, Measures, and
Application (pp. 123-150). San Diego, CA: Academic Press.
Markward, M.J.,& Bride, B. (2001). Oppositional defiant disorder and the need for family-
centeredpractice in schools. Children & Schools, 23, pp.73-83.
Marsh, P., & Doel, M. (2006). The Task-Centred Book, London: Routledge/Community Care.
Martin L. Hoffman, M.L. (2000). Empathy and Moral Development: Implications for Caring and
Justice. London: Cambridge University Press.
Maynard-Moody, C. (1994). Wraparound services for at-risk youths in rural schools. Social Work
in Education, 14, pp.57-62.
Ming Lam, T.C., Kolomitro, K., & Alamparambil, F.C. (2011). Empathy Training: Methods,
evaluation practices, and validity. Journal of Multidisciplinary Evaluation, 7, pp.162–200.
Morrell, M.E. (2010). Empathy and Democracy: Feeling, Thinking and Deliberation. University
Park, PA: Pennsylvania State University.
Morrison, T. (2000). Emotional intelligence, emotion and social work: Context, characteristics,
complications and contribution. British Journal of Social Work, 37, pp. 245–63.
Morrison, T. (2007). Emotional intelligence, emotion and social work: context, characteristics
complications and contribution. British Journal of Social Work, 37, pp.245-263.
NASW, (2002). Standard 12: School social workers shall conduct assessments of student needs
that are individualized and provide information that is directly useful for designing
interventions that address behaviors of concern. School Social Work Services. Washington,
DC.
Newsome, W.S., Anderson-Butcher, D., Fink, J., Hall, L., & Huffer, J. (2008). The impact of
school social work services on student absenteeism and risk factors related to school truancy.
School Social Work Journal, 32, pp.21-38.
O’Donnell, J. (2000). School social work. In S. Torres & R. Patton (Eds.), Teaching School Social
Work: Model course outlines and resources (pp. 21–27). Alexandria, VA: Council on Social
Work Education.
Pedersen, P., Crethar, H.C. & Carlson, J. (2008). Inclusive Cultural Empathy: making
relationships central in counseling and psychotherapy. Washington, DC: American
Psychological Association.
Pedwell, C. (2012). Economies of empathy: Obama, neoliberalism and social justice, environment
and planning. Society and Space, 30, pp.280–297.
Pinker, S. (2010). Why is there peace? In D. Keltner, J. Marsh, & J. A. Smith (Eds.), The
Compassionate Instinct (pp.260–266). New York. NY: Norton.
Radin, N. (1992). A peer feedback approach to assessing school social workers as team. Social
Work in Education, 16, pp. 187–19.

68
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Rogers, C. (1957). The Necessary and Sufficient Conditions of Therapeutic Personality Change.
Journal of Consulting Psychology, 2, pp.95-103.
Rogers, C.R. (1959). A theory of therapy, personality and interpersonal relationships, as
developed in the client-centered framework. In S. Koch (Eds.) Psychology: A study of science
(pp. 184-256). N.Y.: McGraw Hill.
Sabatino, C.A. (2001). Family-centered sections of the IFSP and school social work participation.
Children & Schools, 23, pp.241–252.
Savageau, S. (2013). Focused Practice: Exploring the Relationship between Mindfulness and
Empathy among Clinical Social Workers. Master’s Thesis, St. Catherine University/University
of St. Thomas. School of Social Work, St. Paul, MN.
Segal, E. A., Wagaman, M. A., & Gerdes, K. E. (2012). Developing the social empathy index: An
exploratory factor analysis. Advances in Social Work, 13, pp.541–560.
Segal, E.A. (2011). Social Empathy: A model built on empathy, contextual understanding, and
social responsibility that promotes social justice. Journal of Social Service Research, 37, pp.
266-277.
Shapiro, J. (2007). Using literature and the arts to develop empathy in medical students. InT.F.D.
Farrow, P.W.R. Woodruff (Eds.), Empathy in Mental Illness, (pp. 473–494). Cambridge:
Cambridge University Press.
Shapiro, S.L., & Izett, C.D. (2008). Meditation: A universal tool for cultivating empathy. In S.F.
Hick, T. Bien (Eds.), Mindfulness and theTherapeutic Relationship (pp. 161–175). New York:
Guilford Press.
Shulman, L. (1999). The Skills of Helping: Individuals and Groups. Illinois: Peacock.
Sinclair, S.L., & Monk, G. (2005). Discursive empathy: A new foundation for therapeutic practice.
British Journal of Guidance & Counseling, 33, pp.333–349.
Skovholt, T.M. (2005). The cycle of caring: A model of expertise in the helping professions.
Journal of Mental Health Counseling, 27, pp.82-93.
Smith, A. (2006). Cognitive empathy and emotional empathy in human behavior and evolution.
The Psychological Record, 56, pp.3-21.
Smokowski, P.R., & Kopasz, K.H. (2005). Bullying in School: An overview of types, effects, family
characteristics, and intervention strategies. Children & Schools, 27, pp.101-110.
Stojiljković, S., Djigić, G., & Zlatković, B. (2012). Empathy and teachers’ roles. Procedia-Social
and Behavioral Sciences, 69, pp.960–966.
Teich, N. (1992). Rogerian Perspectives: Collaborative rhetoric for oral and written
communication. Chicago: Greenwood Publishing Group.
Tettegah, S., & Anderson, C.J. (2007). Pre-service teachers’ empathy and cognitions: Statistical
analysis of text data by graphical models, Contemporary Educational Psychology, 32, pp.48–
82.

69
ΙΟΘΝΩΝΘΙΗ ΕΡΓΑΣΘΑ  ΤΕΥΧΟΣ 125 – 2017

Thomas, J.T., & Otis, M.D. (2010). Intrapsychic correlates of professional quality of life:
Mindfulness, empathy, and emotional separation. Journal of the Society for Social Work and
Research, 1, pp.83–98.
Trevithick, P. (2009). Social Work Skills. A Practice Handbook. Berkshire: Open University Press.
Underwood, L.G. (2002). The human experience of compassionate love: Conceptual mapping
and data from selected studies. In S.G. Post, L.G. Underwood, J.P. Schloss, W.B. Hurlbut
(Eds.), Altruism and Altruistic love: Science, philosophy, and religion in dialogue (pp. 72–88).
Oxford, England: Oxford University Press.
Van Eyken, H., Farcasiu, A., Raeymaeckers, M., Szekely, R., & Wagenhofer, I. (2005).
Developing Skills for Efficient Communication with People from Different Cultural
Backgrounds. Basic Trainer Competencies. Deurne-Karjaa-Sibiu-Vienna.
Villenas, S. (2001). Latina mothers and small-town racism: Creating narratives of dignity and
moral education in North Carolina. Anthropology and Education Quarterly, 32, pp.3-28.
Wang, S. (2003). Perceptions of the School Social Worker’s Role: A survey of school personnel
(Master’s thesis). ProQuest Dissertations and Theses.
Watson, J.C. (2002). Re-visioning empathy. In D.J. Cain (Eds.), Humanistic Psychotherapies:
Handbook of research and practice (pp. 445-471). Washington, DC:American Psychological
Association.
Wendell, Β. (2002). Making people responsible: The possible, the probable, and the preferable. In
Α. James, A. Dator (Eds.), Advancing Futures: Futures studies in higher education (pp.33-
52). Westport, CT: Praeger.
Winans, A. (2010). Cultivating Racial Literacy in White, Segregated Settings: Emotions as site of
ethical engagement and inquiry. Curriculum Inquiry, 40, pp.475–491.
Ζalec, B. (2011). Critical thinking, empathy and dialogue in education. In J. Kolenc (Eds.), The
Miscellenium of the Summaries of the Polish–Slovenian Scientific Symposium: Educational
Sciences and their Concepts (pp. 1-7). Ljubljana: The Educational Research Institute.

70