GÖKTÜRKÇE NEDİR NASIL YAZILIR NASIL OKUNUR

GÖKTÜRK ALFABESİ, GÖKTÜRK YAZISININ

KURALLARI

Bu yazı, Türkçe yazılması için oluşturulmuştur. Bu nedenle yabancı sözcüklerin

tümüyle doğru yazılması güçtür. Ünlü uyumuna dayanır. Orhun yazısı sağdan sola
doğru yazılmaktadır. Orhun yazısında büyük-küçük damga ayırımı yoktur ve toplam
39 damgadan oluşur. 39 damgaya ek olarak, sözcükleri birbirinden ayırmak için ":"
imi kullanılır. Bu im satırların ilk sözcüklerinin önünde kullanılmazken, satırların son
sözcüklerinin sonunda kullanılır. Damgaların beşi ünlü, sekizi bileşik ve 26'sı
ünsüzdür (ñ bileşik ünlüden sayılmamalıdır.)

Yazının geleneksel kuralları şöyledir: Orhun yazısında bugün kullandığımız C, F, Ğ,

H, J ve V damgaları yoktur. Bu sesler dilimizde ses dönüşümleri ile ikincil olarak
oluşmuştur. Bu seslerin yerine, ses dönüşümleri ile hangi sesten geldiler ise onlar
kullanılır. Bu durumda; C yerine Ç, H yerine K, Ğ yerine G, V yerine B, F yerine ise
duruma göre P veya B (çoğunlukla P) kullanılır. J ise günümüzde de yoktur.

Seslem (hece) içindeki ünlü kalın ise (a, ı, o, u) kalın ünlülerle kullanılan ünsüzler,
ince ise (e, i, ö, ü) ince ünlülerle kullanılan ünsüzler yazılır. Seslem ünlü uyumuna
uymuyorsa, seslemlere ayrılarak her seslem kendi içinde değerlendirilir. Aynı sesin
(a-e, ı-i) kalın ve ince ünlüsü genelde aynı damga ile gösterilir. Bir ünlünün nasıl
okunacağı, içinde bulunduğu seslemdeki ünsüzlerin seçimine göre değişir. Bir
seslem (hece) içinde kalın ünlülerle kullanılan ünsüzler kullanılmışsa kalın, ince
ünsüzler kullanılmışsa ince okunur. Ç, Z, Ñ, M, Ş, P ünsüzleri için kalın ve ince ayrımı
yoktur. Tüm ünlülerle aynı kullanılır.

Ünsüzler tek başlarına okunuşları ile anılır. Örneğin; "er" damgası tek başına "er",
"ant" ve "alt" damgaları ise tek başlarına ant ve alt sözcüklerini verir. Sözcük
başlarında yanlarında ünlü olmadan yazılırlarsa, okunuşları ile söylenirler. Örneğin;
aç ve ık damgaları yan yana yazıldığında "açık" diye okunur.

A-E

A ve E sesleri Türkçede çok kullanıldığı ve eskiden taşa yazmak zor ve yer kısıtlı
olduğu için A-E damgası gerekmedikçe yazılmaz. A-E damgasının yazılması için
ünlünün uzun ünlü olması gerekir veya diğer ünlü yazma kurallarından birinin
gerçekleşmesi gerekir. Örneğin; KAĞAN yazarken, NGK yazılır. Şöyle: Kalın N +
Kalın G + Kalın K. Ünsüzler kalın yazıldığından arada A sesi olduğu anlaşılır.
Örneğin; zehir anlamında AĞU sözcüğü yazılırken, A uzun ünlüdür. Bu yüzden
yazılır. Yine, ADAŞ yazarken ilk A sesi uzun olduğundan yazılır ancak ikincisi
yazılmaz (Ş + Kalın D + A). Eğer son ses ünlü ise kesinlikle yazılır. Örneğin; KARA
yazarken ARK (A + Kalın R + Kalın K) biçiminde yazılır. Eğer RK biçiminde
yazılsaydı, KAR diye okunurdu. Sondaki ünlü yanlış okumayı önler.
Bir sözcük yazılırken, sözcük içindeki ünlü değişmiyorsa, ilki yazılır. Diğerleri
yazılmaz. Ünlü değişmediği sürece yalnızca biri yazılır. Örneğin; TİGİN yazarken,
NGİT yazılır. İkinci İ damgasına gerek yoktur. Şöyle: İnce N + İnce G + İ + İnce T.
Örneğin; BODUN sözcüğü, NDOB (Kalın N + Kalın D + O + Kalın B) biçiminde
yazılır. Çünkü O ve U aynı biçimde yazılmaktadır. İlk seslem dışında O sesi Türkçede
bulunamayacağından, ikincisi U olarak okunur. Eğer ünlü değişiyorsa, o zaman
yazılır. Örneğin; KATUN yazarken, NUTK (Kalın N + U + Kalın T + Kalın K) biçiminde
yazılır.

BİLEŞİK DAMGALAR
Bileşik damgalı sesler şunlardır: NÇ, LT-LD, NY, NT-ND, İÇ, OK-KO-UK-KU, ÖK-KÖ-
ÜK-KÜ, IK-KI-İK-Kİ. Bu sesler görüldüğü yerde bu seslere ilişkin damgalar kullanılır.
Bu damgaların kullanılması, diğer kuralları etkilemez. Örneğin; YANIK yazarken, IK +
Kalın N + Kalın Y kullanılır. YANAK yazarken, Kalın K + Kalın N + Kalın Y kullanılır.
ÇÖREK yazarken ise, İnce K + İnce R + Ö + Ç kullanılır. Burada Ö ve Ü için
kullanılan damgalar aynı olduğundan ayrımı yapan bileşik damga kullanılıp
kullanılmamasıdır. OK ve ÖK damgaları zaten ünlü sesini verdiğinden ünlü değiştiği
halde belirtilmesine gerek bırakmaz.

Bileşik sözcükler yazılırken, her sözcük kendi içindeki kurala göre yazılır. Ancak
araya ":" imi konmadan bitiştirilir. Örneğin Atatürk yazarken, Ata sözcüğü kendi
içinde, Türk sözcüğü de kendi içinde, kurallara göre bağımsız yazılır. Ek almış
sözcüklerde ise sözcüğün kökü veya gövdesi özgün biçimde yazılır. Sözcüğe gelen
çekim ekleri kendi içinde kurallara göre yazılır. Sezilebilen eklerde ünlüler
kullanılmaz. Orhun yazısı, Göktürk dönemindeki Türkçe kurallarına göre
oluşturulduğu için sorunsuzca okunup yazılabilirdi. Ancak günümüzde Türkçenin
kuralları doğal değişimlere uğramıştır. Örneğin, geçmişte birçok ses ile (D, G, L, M,
N, O, P, R, Ş, Z gibi) sözcük başlamazdı. Ancak günümüzde bu kural değişmiştir.
Örneğin bugün "demir" olarak söylediğimiz sözcük, geçmişte "temür" biçiminde idi. D
sesi başa gelemezdi. Bu nedenle yazarken başta ünsüz damga olan sözcükler ilk
sesleri A veya E sesleriymiş gibi kabul edilerek okunurdu. Örneğin, A + Kalın R
damgaları görüldüğünde "ara" diye okunurdu. Çünkü başta R sesi olamazdı.

Türkçemizi ve abecemizi koruyup yaşatmayı ödev bilelim… Gelecek kuşaklara da

sevdirelim…

Göktürk Alfabesi
38 harflidir. 4 ünlü ve 34 ünsüz harften oluşur. Sağdan sola doğru yazılır.

Göktürkler çağında yaygınlaşan bu ilk Türk alfabesi, yazıtlar dışında yazma eserlerde
de kullanılmıştır. Doğu Türkistan Yazmaları diye adlandırılan eserler bunu
kanıtlamaktadır. Bu alfabenin Göktürkler`den sonra gelen Uygurlar döneminde de bir
süre kullanıldığı görülmektedir. 759-760 yıllarında dikilen Şine-Usu yazıtı ile son
yıllarda bulunan Taryat Yazıtı bunu göstermektedir. Bunun dışında Göktürk alfabesi,
bazı değişikliklerle Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler ve Sekeller tarafından da
kullanılmış ve böylece Orta Asya’dan Avrupa içlerine kadar yayılmıştır.
Göktürk alfabesindeki 38 harf, aşağıdaki tabloda toplu hâlde gösterilmiştir.

Türklerin siyasal varlık olarak tarih sahnesine çıkmaları, Milattan önceki yüzyıllara,
Hiungnu`lar dönemine kadar geriye gitmektedir. Hunlar döneminde yazının
kullanıldığına ilişkin bazı kayıtlar olmakla birlikte, bu yazının niteliği hakkında açık
bilgilere sahip değiliz. Bu yüzden Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabe
Göktürkler döneminde yaygınlık kazanan Göktürk alfabesidir. Son yıllarda Issık-Göl
yakınındaki bir kurganda bulunan iki satırdan oluşan yazı, Göktürk alfabesi
karaterinde olup, M.Ö. V.-IV. yüzyıllara tarihlenmektedir. Bu yüzden de Göktürklere
bağlanan ilk Türk yazısının Göktürk Kağanlığı`nın kuruluşundan yüzyıllarca önce
bulunduğunu kabul etmek gerekmektedir.

İlk Türk alfabesinden günümüze kalan en büyük kalınıtılar Göktürkler döneminde

dikilen yazıtlarda karşımıza çıkmaktadır. Çözülüp değerlendirilmeleri ancak XIX.
yüzyıl sonunda mümkün olmuştur. Bunlardan ilk bulunanları Yenisey Irmağı
boyundaki yazıtlar olmuştu. 1889’da da Orhon yazıtları diye anılan iki büyük yazıt
daha ortaya çıkarılmıştı. Öteki yazıtlardan farklı olarak bunların arka yüzlerinde Çince
metinler de vardı. Yani Ankara’daki Augustus Tapınağı’nda olduğu gibi iki ayrı dilde
yazılmışlardı. Danimarkalı Türkolog Wilhelm Thomsen, 1893’te bu yazıtları çözmüş,
böylece bunların Kültigin ve Bilge Kağan tarafından diktirildikleri, yazının Türklere
özgü bir alfabe, dilin de eski Türkçe olduğu meydana çıkarılmıştı.

Anıtların öneminden ötürü Orhon alfabesi diye de anılan Göktürk alfabesinin

kökenine gelince, bu konuda çok farklı görüş ve iddialar bulunmaktadır. Bu alfabede
kullanılan işaretler, Runik diye adlandırılan eski Iskandinav yazısındaki işaretlere
benzediğı için Runik karakterli sayılmış ve o alfabeyle ilişkilli olabileceği öne
sürülmüştür.Yazıyı çözen Thomsen, bu Türk alfabesinin Arani alfabesinden türemiş
olabilece görüşünü savunmuştu. Buna karsın Aristov gibi Rus bilginleri, bu yazıdaki
işaretlerin eski Türk damgalarından alınmış olabileceğine dikkatleri çekmiştir. A.
Cevat Emre ise, Göktürk yazısının Sümer yazısı ile aynı kökten gediğini varsaymıştır.
Bütün bu değişik, hatta çelişik savlar arasinda söylenebilecek şey, bilim çevrelerinde
en çok Thomsen’ın görüşünün tutunduğudur.

Göktürkçe ne Mutlu Türk'üm Diyene!

Tamgalar
Ünlüler :
A => A-E
I => I-İ
O => O,U
Ö => Ö,Ü
Kutuplu Ünsüzler :
B => Kalın B b => İnce B
D => Kalın D d => İnce D
G => Kalın G g => İnce G
K => Kalın K k => İnce K
L => Kalın L l => İnce L
N => Kalın N n => İnce N
R => Kalın R r => İnce R
S => Kalın S s => İnce S
T => Kalın T t => İnce T
Y => Kalın Y y => İnce Y
Kutupsuz Ünsüzler :
Ç => Ç
M => M
p => P
Ş => Ş
z => Z
H => Ŋ (NG)
f => Ñ (NY)
Çift Ünsüzler :
C => NC,NÇ
J => ND,NT
V => LD,LT
Hece Harfler :
W => İÇ,İC
Q => IK
q => OK,UK
X => ÖK,ÜK
Şimdi… Sizlerin ne düşündüğünü çok iyi biliyorum. Bu damgaları nasıl ezberleyeceğinizi kara
kara düşünüyorsunuz. Karamsarlığa düşmeyin, emin olun bir kaç hafta alıştırma yaptıktan sonra
oldukça rahat şekilde bu harfleri öğreneceksiniz. Lakin, ne yazık ki harfleri öğrenmekle iş
bitmiyor. Yapmanız gereken bu harflerin nasıl kullanılacağını öğrenmek. Bunun için de
Göktürkçe’nin yazım kurallarına değineceğiz.

Yazım Kuralları

Ünlülerin Nitelikleri

Kural -1- Göktürkçe, Latin harflerinin aksine soldan sağa değil, sağdan sola yazılır.
Örnek Kullanım:
t (İnce T /et/) m (M) K (Kalın K /ak/) = Akmet (Ahmet)
X (ÜK) r (İnce R) ü (Ü) t (İnce T) = Türk
Kural -2- Kelimeler boşlukla değil : ile birbirinden ayrılır.
Örnek Kullanım:
ZOT:tmK = Toz:Ahmet
NSLO:ns = olsun:Esen
Kural -3- Yabancı kelimeler Türkçe okunuşlarıyla yazılır.
Örnek Kullanım:
K (Kalın K) Y (Kalın Y /ay/) L (Kalın L) = Layk (Like)
R (Kalın R /ar/) K (Kalın K) = Kar (Car)
Kural -4- Göktürkçe’de, Latin harfleri gibi büyük-küçük harf değil, kalın-ince harf vardır. Bu harfler
mümkün olduğunca Büyük Ünlü Uyumuna uygun şekilde yazılmalıdır. Yani kalın harflerden sonra
kalın, ince harflerden sonra ince tamgalar kullanılmalıdır. Büyük Ünlü Uyumuna uymayan
kelimelerde 5.Kural uygulanmalıdır.
Örnek Kullanım:
A (A) R (Kalın R) G (Kalın G) U (U) B (Kalın B) = Bugra (Buğra)
n (İnce N) r (İnce R) ç (Ç) = Eçrin (Ecrin)
Kural -5- Bir harfin kalın mı ince mi olduğunu varsa önündeki sesli, yoksa ardındaki sesli belirler.
Örnek Kullanım:
 İ (İ) l (İnce L) d (İnce D) = Deli (Kelimenin ikinci harfi /el/ tamgası yani, İnce L olduğu için
başlangıçta İnce D kullandık.)
A (A) n (İnce N) L (Kalın L /al/) B (Kalın B) = Balina (Sözcük büyük ünlü uyumuna uymamasına
rağmen, İ’nin bulunduğu damga, İnce N ile yazılabilir.)
Kural -6- Kelime başında ve ortasında, ünlü harf olan /a-e/ tamgası yani a kullanılmaz, ama
kelime sonunda kullanılır. Çünkü ince harfler /e/, kalın harfler /a/ yerini tutar.
Örnek Kullanım:
Doğru Yazım=> m (m) L (Kalın L /al/) K (Kalın K) = Kalem
Yanlış Yazım=> m (M) a (E) L (Kalın L) E (A) K (Kalın K)
Doğru Yazım=> A (A) N (Kalın N /an/) D (Kalın D) = Dana
Kural -7- Dilimize sonradan giren yabancı kökenli kelimelerde iki ünlü harf yan yana olabilir. Bu
durumda 6.Kural‘ın bir istisnası olarak iki ünlü de yazılmalıdır.
Örnek Kullanım:
T (Kalın T) A (A) A (A) S (Kalın S) = Saat
r (İnce R) i (İ) a (A) ş (Ş) = Şair
Kural -8- /a-e/ harfi hariç diğer ünlü harfler(ı/i/u/ü/o/ü) kelime başında ve ortasında kullanılabilir.
Örnek Kullanım:
M (M) T (Kalın T) R (Kalın R) O (O) = Ortam
Z (Z) Ö (Ö) k (İnce K) = Köz
Kural -9- Kalın harften sonra kalın, ince harften sonra ince tamga kullanılır. Kutupsuz
ünsüzler ve Çift ünsüzler hem kalın hem ince harflerle kullanılabilir.
Örnek Kullanım:
k (İnce K /ek/) m (M) = Emek
Ç (Ç) M (M) = Amaç
İlk yazımda m (M) tamgası ince harfle birlikte kullanılırken, ikinci yazımda kalın harfle birlikte
kullanılmıştır.
Kural -10- Günümüz kullanılan F, V, H, J, C, Ğ harfleri Göktürkçe’de yoktur. Bu harfler dönüşerek
F => P , V => B , H => K , J / C => Ç , Ğ => G şeklinde yazılmalıdır.
Örnek Kullanım:
b (İnce B) = Eb (Ev)
p (P) s (İnce S /es/) k (İnce K) = Kesap (Hesap)
Kural -11- İlk hecedeki sesliye bağlı olarak sonraki hecelerde genellikle küçük ünlü uyumuna
uyan sesliler (a/e/ı/i ==> a/e/ı/i , o/ö/u/ü ==> a/e/u/ü) yazılmaz. Lakin Hece Harfler ve 12.Kural bu
durumlara dahil değildir. Basitçe açıklamak gerekirse :
 Kural -11.1- İlk hecede a/e varsa sonraki hecelerde ı/i yazılmaz, ama yuvarlak sesliler yazılır.
Örnek Kullanım:
M (M) L (Kalın L /al/) S (Kalın S) = Salim (Kelime yazılırken i kullanılmadı)
 Kural -11.2- İlk hecede olan seslinin aynısı sonraki hecelerde varsa yazılmaz. Yani:
Örnek Kullanım:
Y (Kalın Y /ay/) N (Kalın N) L (Kalın L) O (O) D (Kalın D) = Dolunay (Kelime yazılırken o
kullanıldığı için sonraki hecede u kullanılmadı)
 Kural -11.2.1- İlk hecede ı/i varsa, sonraki hecelerde ı/i yazılmaz.
 Kural -11.2.2- İlk hecede o/u varsa, sonraki hecelerde o/u yazılmaz.
 Kural -11.2.3- İlk hecede ö/ü varsa, sonraki hecelerde ö/ü yazılmaz.
 Kural -11.3- İlk hecede yuvarlak sesli varsa, sonraki hecelerde ı/i yazılır.
 Kural -11.4- İlk hecede düz sesli varsa, sonraki hecelerde yuvarlak sesli yazılır.
Kural -12- Kelimenin sonunda bulunan tüm sesliler yazılır.
Örnek Kullanım:
İ (İ) L (Kalın L /al/) = Ali
a (A) m (M) s (İnce S) = Sema
Kural -13- Göktürkçe’de yazılmak istenen kelimeyi en kısa şekilde yazmak esastır. Dolayısıyla,
eğer yazılabiliyorsa Birleşik Harflerle (NG,NY,NÇ,NT,ND,LD,LT,İÇ,IK,OK,UK,ÖK,ÜK) kelimeyi
daha kısa şekilde yazmak gerekir.
Örnek Kullanım:
Yanlış Yazım=> Y (Kalın Y /ay/) T (Kalın T) K (Kalın K) O (O) = Oktay
Doğru Yazım=> Y (Kalın Y /ay/) T (Kalın T) q (OK) = Oktay
Evet, temel kurallarımız bu kadar. Göze korkutucu geldiğinin farkındayım. Lakin dediğim şekilde
çalışırsanız emin olun bir kaç haftaya alışırsınız. Öncelikle yapmanız gerek, yazıyı bu noktaya
kadar bütün dikkatinizle okumanızdır. Zira bu yazıyı yazarken elimden geldiğince basitleştirdim ve
gereksiz kelime kullanmaktan kaçındım. Eğer okurken anlamadığınız nokta olursa, anlayana
kadar okumanızı, o kısmı atlamamanızı tavsiye ederim. Defalarca okumanıza rağmen hala
aklınıza oturmayan bir yer varsa altta bulunan yorum kısmından sorunuzu iletebilirsiniz.
Yazıyı bütün dikkatinizle okuduğunuzu varsayarak devam ediyorum. İlk olarak yapmanız gereken
şey kuralları her gün 2-3 defa tekrar etmek. Emin olun 5 dakikanızı almaz. Kuralları anladıysanız,
diğer bir başlık olan Tamgalara sıra gelmiş demektir. Tamgaları ezberlemek ilk başlarda zor
gelebilir. Bunun için, yukarıda vermiş olduğum ve bütün Göktürk harflerini kapsayan tabloyu, cep
telefonu, tablet veya bilgisayarınıza indirip boş vakitlerinizde göz gezdirmeniz gerekmektedir.
Ayrıca göz gezdirirken, az sonra aşağıda vereceğim tüyolar işinizi kolaylaştıracaktır.

Tamgalara ve yazım kurallarına hakim olurken aynı zamanda basit alıştırmalar yapmak temelinizi
sağlamlaştıracaktır. Müsait olduğunuz zamanlarda, kendi isminizi ve arkadaşlarınızın ismini
yazmaya çalışmak sizi hedefinize bir adım daha yaklaştıracaktır. Zira, ben Göktürkçeyi bu şekilde
öğrendim.Göktürkçe alıştırmalarınızı karşılaştırmak için Buradaki siteyi gönül rahatlığıyla
kullanabilirsiniz. İlk seferde kusursuz ve kurallara uygun şekilde yazmak neredeyse imkansızdır, o
yüzden sık sık karşılaştırma yapmak yararınıza olacaktır. Zamanla bu alıştırmaları daha kusursuz
yaptığınızı fark edecek ve Göktürkçeyi öğrenmiş olacaksınız. Şimdi, tamgaları ezbelemede
yardımcı olacak tüyolara geçelim.
Göktürkçe Tamga Ezberleme Çalışmaları
Bu çalışmalardaki benzetmeler, damgaların sizlerin aklında daha iyi
kalabilmesi adına hazırlanmış öznel benzetmelerdir.
A (A,E) => Şimşeğe benzetebilirsiniz
İ (I,İ) => Bu tamga ters 1’e benzetebilirsiniz.
O (O,U) => Matematikteki büyüktür işaretine benzetebilirsiniz.
Ö (Ö,Ü) => Kaslı adama benzetebilirsiniz.
B (aB) => B=>V dönüşümünü hatırlayınız. Bu harf av anlamına
gelmektedir. Balık avlayan bir adamın kancasına benzetilebilir.
b (eB) => B=>V dönüşümünü hatırlayınız. Bu harf ev anlamına
gelmektedir. Eskiden Türklerin çadırı ev olarak kullandığını düşünerek
bu harfi çadıra benzetebilirsiniz.
D (aD) => Bu tamgayı dalgaya benzetebilirsiniz
d (eD) => Çarpı işaretini aklınızda tutmanız çok zor olmayacaktır.
G (aG) => Bu harfi internet ağ sembolüne benzetebilirsiniz.
g (eG) => Eğilmiş bir F harfine benzetebilirsiniz
K (aK) => Bu tamga sandalyeye benzetebilirsiniz.
k (eK) => Yarısı dökülmüş olan ve ilk iki harfinden çağrışım
yapabileceğiniz ekin’e benzetebilirsiniz.
L (aL) => Ters L’ye benzetebilirsiniz.
l (eL) => İki elini açmış insana benzetilebilir.
N (aN) => Yana yatmış n harfine benzetebilirsiniz.
n (eN) => Ters şekilde yerleştirilmiş iki adet n harfine benzetebilirsiniz.
R (aR) => Ters 4 rakamına benzetebilirsiniz.
r (eR) => Kollarını açmış bir asker (er)’e benzetebilirsiniz.
S (aS) => Asılmış bir kıyafete benzetebilirsiniz.
s (eS) => Düz bir şekilde esen rüzgara benzetilebilir.
T (aT) => Bir taşı okun gösterdiği yere attığı çağrışımında
bulunabilirsiniz.
t (eT) => Eti yenen bir hayvana benzetebilirsiniz. (aK damgası ile
karıştırmayın.)
Y (aY) => Yarım aya benzetebilirsiniz.
y (eY) => 9 rakamına benzetebilirsiniz.
Ç (Ç) => Açılan,ayrılan bir çubuğa benzetebilirsiniz.
M (M) => Emziğe benzetebilirsiniz.
P (P) => 1 rakamına benzetebilirsiniz.
Ş (Ş) => Şemsiye açan adama benzetebilirsiniz.
Z (Z) => Dönmüş Z harfine benzetebilirsiniz.
H (NG) => Kolunu açıp dua eden insana benzetebilirsiniz.
f (NY) => Çift n harfine benzetebilirsiniz.
C (NC,NÇ) => Yan dönmüş M harfine benzetebilirsiniz.
J (ND,NT) => Tabağa benzetebilirsiniz.
V (LD,LT) => M harfine benzetebilirsiniz.
W(İÇ,İC) => Ayakta bir şey içen adama benzetebilirsiniz.
Q (IK) => Üçgene benzetebilirsiniz.
q (OK,UK) => Oka benzetebilirsiniz
X (ÖK,ÜK) => Öküze benzetebilirsiniz.
Bu tamgaları satır satır yazarak tekrar etmek hem anlamlarını hem yazılışlarını öğrenmede size
fayda sağlayacaktır. Yazımın bundan sonraki kısmında, İleri Düzey Göktürkçe Kuralları ve
kullanılmayan bazı Göktürkçe tamgalar hakkında bilgi vereceğim. Dolayısıyla, çok meraklısı
değilseniz yazının devamını okumayabilirsiniz.

İleri Düzey Göktürkçe Kuralları

Kural -14- Sesli harfle biten isim ek aldığında. ismin sonundaki sesli harf genellikle yazılmıştır.
Sesli harfle biten fiil ek aldığında ise fiilin sonundaki sesli harf, ekin ilk harfine ve 11.Kurala göre
yazılmamıştır.
Örnek Kullanım:
N (Kalın N) u (U) q (Ok) = Okun (-n iyelik eki ismin sonundaki u ile birlikte yazıldı.)
Kural -15- Bir kelime üçüncü kişi iyelik eki aldığında ekin ünlüsü ı/i yazılmıştır
Örnek Kullanım:
n (İnce N) I (I) N (Kalın N /an./) G (Kalın G /ag/) K (Kalın K) = Kaganın (Kağanın)
Kural -16- Kelime sonunda ın = nı, ı seslisiyle beraber ve kalın hece olmasına rağmen, İnce N ile
yazılmıştır. Bu da en çok üçüncü kişi iyelik ekinde görülmüştür.
Örnek Kullanım:
n (İnce N) I (I) R (Kalın R) G (Kalın G) D (Kalın D /ad/) = Adgırın(Aygırın)
Kural -17- Kelime başında sı = ıs olarak: kelime ortasında sı s ile 7.Kurala uygun olarak, kalın
hece olmasına rağmen İnce S ile yazılmıştır.
Örnek Kullanım:
M (M) K (Kalın K) s (İnce S) R (Kalın R) L (Kalın L) o (O) = Olursıkım
Kural -18- Kelime sonunda is = si, üs = sü i,ü seslileriyle birlikte yazılmıştır.
Örnek Kullanım:
s (İnce S) i (İ) L (Kalın L) O (O) P (Kalın P) = Polis
Kural -19- Kelime başında yı= ıy , ı ve yo/yu= oy , o/u seslisiyle birlikte kalın hece olmasına
rağmen İnce Y ile yazılmıştır.
Örnek Kullanım:
M (M) R (Kalın R) V (LD) I (I) y (İnce Y) = Yıldırım(yı ile başladığı için İnce Y kullandık.)
Kural -20- Kelime ortasında kı = ıQ şeklinde kullanılmaz.
Örnek Kullanım:
N (Kalın N) K (Kalın K /ak/)S (Kalın S) = Sakın (kı için Q kullanmadık.)
Diğer Göktürkçe Tamgalar
Bu bölümü 2 kısıma ayırabiliriz.
İlk kısım, diğer yazıtlarda(Yenisey vs.) kullanılıp Orhun Yazıtlarında
kullanılmayan tamgalar. İkinci kısım ise hiç bir yazıtta olmayıp, Orhun
Yazıtlarındaki tamgaların günümüze uyarlanmaya çalışılan halidir. Bu
ikinci kısım tamamen uydurmadan ibaret olduğu için Göktürkçe tamga
sayılmasını doğru bulmuyorum. Göktürkçe tamgaların tarihte olduğu gibi,
değiştirilmeden öğrenilmesi gerekir. Yine de bilgi sahibi olmanız
açısından bunları da sizlerle paylaşacağım.

Modern Gokturkçe Tamgalar

Kullanılmayan Göktürkçe Tamgalar

Türk kağanlıkları tarafından kullanılan bu alfabede 4 ü sesli olmak üzere toplam 38

harf bulunuyor. Alfabede yer alan damgalar sesleri temsil eder. Alfabede “a-e”, “i-ı”,
“o-u”, “ö-ü” sesleri de birbirinden ayılmadan kullanılmaktadır. Bu alfabe ile yazı
yazılırken sağdan sola ya da yukardan aşağıya doğru bitiştirilme yapılmadan yazım
yapılır. Sözcük ayrımı için iki nokta kullanılmaktadır.

Göktürk Alfabesi Özellikleri

Toplamda 38 harf bulunan Göktürk Alfabesinin kullanıldığı Orhun harfleri Yenisey

yazı sisteminde 150’den fazla işaret bulunuyor. Elenen işaretler Orhun alfabesinde
38’e düşer. 4’ünlü olan harflerin 34’ü ünsüz harflerden oluşur. Alfabe içerisinde bu
kadar sessiz harf bulunmasının ana nedeni bazı harflerin iki işaret ile gösterilmesidir.
Alfabenin diğer özellikleri şöyledir:

* Yanındaki sesli harfin ince ya da kalın oluşuna göre “y, t, s, r, n, l, ğ, g, d, b”

seslerini veren ikişer harf vardır.

* Çift seslerde çift ünsüz işaretleri bulunur. Bunlar “yn, nç, ok, ık” gibi kullanılabilir.

* Sesli harfler ayrılmadan kullanılır. Ünlü uyumunun gerektirdiği gibi yazılır ve

okunur.

* Latin harflerinde olduğu gibi bitişmeyen Göktürk harfleri ayrı olarak kullanılır.
* Sözcükler arasına üst üste iki nokta konularak ayrılır. Başka bir noktalama işareti
bulunmaz.

* Yazı genel olarak sağdan dola kullanılır.

* Sesli harfler çok kullanılmaz. Sesli harfler var ise ilk hecede yer alır. Sonrasındaki
sesliler aynı olduğunda kullanılmaz. Sadece son harf sesli ise yazılır.

* Sessiz harflerde karışıklık ya da karıştırma olmaz. İnce ve kalın sessiz harfler birbiri
yerine kullanılabilir. Örneğin s harfi i içinde kullanılabiliyor.

Göktürk Alfabesi İle Yazılan Eserler

Göktürk alfabesi ile yazılan eserler Uygur ve Göktürk dönemini kapsar. Kitabeler
genel olarak mezar taşlarından oluşur. Uygur Türklerinden kalan eserler ise daha çok
Mani ve Buda dinlerine aittir.

Yazıtlara bengü taşları da deniliyor. Devletin ileti gelenleri ve kağanların ölümünden

sonra anıt yaptırmak adına bu taşlar dikilmiştir. Göktürk dönemindeki yazıtlar:

* Göktürk yazıtları

* Tonyukuk anıtı

* Kültigin Anıtı

* Bilge Kağan Anıtı

Uygur Döneminde yazılan yazıtlarda kitap basma tekniğinin kullanıldığı
bilinmektedir. Dönemden kalma pek çok hikaye bulunur. Kökünç adlı tiyatro örneği de
bu eserler arasında yer alıyor. Temelde Göktürk dönemindeki eserlerde olan
heyecan ve milli şuur bu dönemdeki yazıtlarda çok fazla görülmez. Yazıtlar genel
olarak mezar taşı şeklindedir.