‫َّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َ َ ُّ ُ َ ْ َ‬

‫اسي ِة‬
‫اب السي ِ‬ ‫تعدد األحز ِ‬
‫ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصر ِة‬‫مي ِة المع ِ‬ ‫ِفي الدول ِة اإلسال ِ‬
‫الِىَػِسُٔعَِّٗ‪ٔ ،ُٛ‬ا ِلخُكُٕمُ‪ٔ ،‬الَِٕاجِبَاتُ‬

‫‪-ٔ-‬‬
-ٕ-
 ‫ِّ َ َّ‬ ‫َ َ ُّ ُ َ ْ َ‬
‫اسي ِة‬
‫اب السي ِ‬ ‫تعدد األحز ِ‬
‫ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصر ِة‬
‫مي ِة المع ِ‬ ‫ِفي الدول ِة اإلسال ِ‬
‫ػسُٔعَِّٗ‪َٔ ،ُٛ‬الِخُكُٕمُ‪َٔ ،‬الَِٕاجِبَاتُ‬ ‫الِىَ ِ‬

‫ِِػَاًُ بِ َُ عَبِدِ الِهَسِٖيِ الِبَدِزَاٌِ ُّ٘‬

‫‪-ٖ-‬‬
-ٗ-
 ‫‪F‬‬
‫المَُّّيَّ َٖطِّسِ َٔأَعَِِ َٖا نَسِٖيُ‬

‫ْ ُ َ ِّ َ ُ‬
‫المقدمة‪:‬‬
‫ُّ ُ َّ َ َّ ْ َ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ْ َ َ ُ‬
‫اسي ِللم ِة والدول ِة‬ ‫العمل السي ِ‬

‫ٗتتِاٗيٱ اىبقسً‪ ٞ‬ب‪ٚ‬اْٰ اهػبب اىب٘ن٘ع‪ٛ‬ټ ‪ُ٨‬ػحاَڄ ا‪ً ًٞ٪‬ع اسباكٍ أٗ اهق‪ٚ‬اَ عو‪،ٕٚ‬‬
‫ب ً‪٩‬ذظتٔا ًب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اُػجحاَٱ ًلُ٘جا‬
‫ٗأْٸ ًّ أٍٓ اهع٘اًى اهيت ػب ٱ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬أق٘ي ًِظً٘تٔا اهق‪ٌٰٚٚ‬ٸ‪ ٞ‬ف‪ ٕٚ‬بإتقاْ ٗإ‪ٙ‬قاْ ٗإخ‪٩‬م ٗتِظ‪ ٍٚ‬زق‪ٚ‬ق ٗاذرتاَڅ‬
‫قٽعاځ‪ .‬فاؾتٌى اهِظط ًب اىبقسً‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اغتقطا‪ ١‬أضبع أفلجاض ض‪ٚ٢‬ػج‪ٞ‬ٷ ًجّ جف تلكج‪ٚ‬ى;‬
‫ٗغ‪ٚ‬لْ٘ اهتلك‪ٚ‬ى ًب فكج٘ي اهلتجاو ًٗباذ جٕٶ‪ :‬ا‪ٗ٪‬فب‪ً :‬لٔجَ٘ٱ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪.ٛ‬‬
‫ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اه اه ‪ :ٞ‬ذق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ٿ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ٗ .ٝ‬اهطابع‪ :ٞ‬أٌٓ‪ٚ‬ج‪ٞ‬ٿ‬ ‫ٗاه اُ‪ً :ٞٚ‬ل٘ټُا‬
‫إزضان ٓصٖ ا‪٪‬فلاض ٗأثطٱٓا عو‪ ٟ‬غو٘ن ازبٌآف‪.‬‬
‫‪ .1‬يبا ‪ ٨‬ؾمچ ف‪ ٕٚ‬أْ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اهسٗه‪ ٘ٓ ٞ‬ازبٔجسٱ اهبؿجط‪ ٜ‬اهجص‪ٜ‬‬
‫‪ٙ‬ٱظٔط اهع‪٩‬ق‪ٞ‬پ بـب اسباكٍ ٗاحمللَ٘ بٌِطٷ ًّ غو٘ن اجتٌاع‪ ٍّٛ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪٠‬‬
‫ٗاسبلً٘ا ‪ٙٗ ،‬تأثط بألباط اهتعسٹز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ٗ ٜ‬اىبعتقس‬ ‫ٗاجملتٌعا‬ ‫ا‪٪‬فطاز ٗازبٌاعا‬
‫اهللط‪ ٜ‬أٗ اهعوٌ‪ ٛ‬اه قاًب ٗاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ذبٌوٕٱ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اٮقِجا أٗ ا‪٨‬قتِجا‬
‫اىبعقجس‪ٗ ٝ‬اه٘اجبجا ‪ ،‬فٌ٘نج٘‬ ‫قبس‪ ٠‬اىبؿطٗع‪ ٞٚ‬ه٭ضا‪ ١‬اىبتِ٘ع‪ٗ ٞ‬اسبق٘ق ه‪٫‬طجطا‬
‫اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقجط‪ٝ‬ٶ ‪ٙ‬تِجاٗيٱ باههجطٗض‪ ٝ‬اهعٌجىٰ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ا‪ ًٞ٪‬بتِ٘ٹعٔا اهللط‪ٗ ٜ‬تعق‪ٚ‬جساتٔا ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ ٨ ٞ‬ضباهج‪ .ٞ‬أٗ ‪ٙ‬تِجاٗي أُؿجٽ‪ٞ‬پ‬ ‫ىبل٘ټُا‬

‫‪-٘-‬‬
‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬ ‫ُّد األ ْ‬
‫تَ َعد ُ‬ ‫‪ٙ‬‬

‫ًجّ‬ ‫اهبؿط‪ً ٞٙ‬ب ك‪ُِ٘ٚ‬تٔا ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬اىبعقس‪ ٝ‬بؿع٘بٔا ٗقبا‪٢‬ؤا اهيت ٗٱججس‬ ‫ازبٌاعا‬
‫ازباطاف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ظًجّٰ‬ ‫حبلجٍ اىبجتافا‬ ‫تلاثطٓا ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬أٗ ٗجس‬
‫تلل‪ٚ‬م أٗاقط ٗذس‪ ٝ‬ا‪.ًٞ٪‬‬
‫‪‬‬
‫ٗ‪ ٨‬ؽبل‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬اهباذ ـب أْ ا‪ًٞ٪‬پ ب٘قلٔا ك‪ٚ‬اُجاځ اجتٌاع‪ٚ‬جاځ ًتِج٘ ٰ اهجطأ‪ً ،ٜ‬عقجسٰ‬
‫ا‪٪‬عطاق‪ٙ ،‬ع‪ٚ‬ـٱ ذاه‪ ٞ‬ا‪٨‬غت٘ا‪ ١‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬اغجتقطاضٱٌٓا ظًجّ ا‪ً٨‬جت‪١٩‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اه٘زټ‪ٗ ٜ‬اىبِػحٍ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اسبجاكٍ ٗاحمللجَ٘‪ ،‬بجـب ضأؽ اهسٗهج‪ٗ ٞ‬عٌجَ٘‬
‫نبآف ا‪ٗ ;ًٞ٪‬شهم ‪ْ٪‬ٸ ا‪ًٞ٪‬پ نباع‪ٞ‬ڂ ًّ اهِاؽ تع‪ٚ‬ـ ٗفجق طط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ع‪ِٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫حبػب ًا آًِت بٕ ًّ فلط‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٷ ًب يباضغ‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬اتٔا‪ ،‬أٗ عق‪ٚ‬س‪ُٗ ٝ‬ظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٷ ٗؾط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫ًِٗٔاد‪ ٛٓٗ .‬تظٔطٱ ًب اهسٗه‪ ٞ‬باهطنا ٗا‪٨‬خت‪ٚ‬اض جملٌ٘ع‪ ٞ‬اهِاؽ اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬أجٔع‪ٝ‬‬
‫اهيت آًِت بٔا ا‪،ًٞ٪‬‬ ‫اسبلٍ ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬اىبِلص‪ ّٙ‬ىبِظً٘‪ ٞ‬اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫أ‪ ٜ‬اىبِلص‪ ّٙ‬هوسغت٘ض; قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽ‬
‫ﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ"(‪.)1‬‬

‫ٗا‪ًٞ٪‬ٿ اهطاق‪ ٞٚ‬اهعظ‪ ٨ ٌٞٚ‬تطن‪ ٟ‬هِلػٔا إ‪ ٨‬ا‪٪‬فلاضٰ اهطاق‪ ٞٚ‬اهعظ‪ٌٚ‬ج‪ ْ٪ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬

‫اهعظ‪ ٛٓ ٌٞٚ‬اهيت ذبٌىٱ اهللط‪ٝ‬پ اهعظ‪ ٌٞٚ‬بإُػاُ‪ٚ‬تٔا ٗٗاقع‪ٚ‬تٔا‪ ٛٓٗ ،‬ا‪ ًٞ٪‬اهعط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهجيت‬
‫كبتوم ً‪ٚ‬عاْٰ اهط‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اهسق‪ٚ‬قج‪ ٞ‬اىبعجال اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهعٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه٘انجر‪ٗ ،ٞ‬إشا ًجا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٛ‬ټ ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪،ٛ‬‬ ‫تؿ٘ٸؾت ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬بآتعاظ ؾعط‪ ٝ‬اىب‪ٚ‬عاْ عّ ًطكع اهتعاض‬
‫فإْ أًِٔا غ‪ٔٚ‬تعٹ ٗاغتقطاضٓا ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ُٕ٪ ،ٞ‬ٱجس ًّ ‪ٙ‬ؿ ټ٘فٱ عو‪ٔٚ‬جا ًِظً٘ج‪ ٞ‬اىبلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اهيت آًِت بٔا أٗٸي ًط‪ ،ٝ‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭞﭟﭠﭡ‬ ‫ٗاىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫ﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ "(‪ٗ .)2‬هلجججصا ‪ِٙ‬باججج‪ ٛ‬أْ‬
‫ٱ‪ٙ‬لٍٔ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬برتك‪ٚ‬ع جٔسٖ عو‪ ٟ‬أق٘هٕ اهللط‪ ٞٙ‬اهجيت آًجّ بٔجا‪ٗ ،‬أْ ؼبجاف‬
‫عو‪ ٟ‬ت٘اظُٕ ًب شهم‪.‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا ‪.13 /‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.110 /‬‬
‫‪ٚ‬‬ ‫ِّمةُ‬
‫ال ُْم َقد َ‬

‫‪ٗ .2‬ا‪ ًٞ٪‬اهعظ‪ٓ ٌٞٚ‬ج‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اهجيت تِؿجط ك‪ٚ‬اُاتٔجا اه ‪٩‬ثج‪ ٞ‬اىبل٘ټُج‪ ٞ‬ه٘ج٘زٓجا‬
‫اه ‪٩‬ث‪:ٛٓ ٞ‬‬ ‫اسبهاض‪ً ٜ‬ب اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬بـب ا‪٪‬ٿًٍ‪ٓٗ .‬صٖ اهل‪ٚ‬اُا‬
‫‌أ‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ ا‪٨‬جتٌاع‪ٛ‬ټ ب٘قلٔا اه٘ج٘ز‪ ٜ‬هٯُػاْ اىبتلاثط ًّ شكط ٗأٿُ ‪ ،ٟ‬اىبتِاً‪ٛ‬‬
‫بِ٘عٕ اهقً٘‪ ًّ ٛ‬قبا‪٢‬ى ٗؾع٘و‪ٗ ،‬قس تِ٘ٸ ٰ قبلآ‪ٗ ٌٕٚ‬تعقچجسٰ بع‪٩‬قاتجٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫هٕ ق٘ض‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬حبػب أفلاضٖ اهيت آًّ بٔا ُٗٱظٿٌٶٕٶ اهيت ؼبتلٍٱ هلا‪.‬‬ ‫ٗٗجس‬
‫و‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬ه‪ً٫‬ج‪ ٞ‬اىبتٌ جى باهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبجاكٍ ٗأجٔجع‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اسبس‪ ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫‌‬
‫ٗتعق‪ٚ‬ساتٔا‪ ،‬ب٘قلٔا اسبهاض‪ ٜ‬اىبِلِّص ىبِظً٘‪ ٞ‬اهق‪ ٍٚ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬جّ اىبلجآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقجا‪ٚٙ‬ؼ‬
‫اهسغت٘ض‪ ،ٞٙ‬أٗ ب٘قلٔا اىبسُ‪ٛ‬ټ اه٘غ‪ٚ‬و‪٪ ٛ‬زا‪ ١‬اهق‪ ٍٚ‬اسبهاض‪ٗ ٞٙ‬اه قاف‪ًّ ٞٚ‬‬ ‫ٗاهقِاعا‬
‫اهق٘اُـب اهسغت٘ض‪ٗ ٞٙ‬اهلطٗع‪ ٞٚ‬هتِظ‪ ٍٚ‬اجملتٌجع‪ٗ ،‬ا‪٪‬جٔجع‪ ٝ‬اٮزاض‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اه٘غج‪ٚ‬و‪ ٞٚ‬شبسًج‪ٞ‬‬
‫اجملتٌع‪ٗ ،‬اهق٘‪ ٠‬ا‪ٗ ًِٞٚ٪‬اهعػلط‪ ٞٙ‬سبٌا‪ ٞٙ‬أًّ اجملتٌع‪ٗ ،‬اٮع‪ َ٩‬شبسً‪ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ‬
‫اجملتٌع‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗأعطا‬
‫‌‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قاُع اهقطاض ًٗ٘جٶس اهللط‪ ًّ ،ٝ‬اهعق‪ٗ ١٩‬اسبلٌا‪ٗٗ ١‬جٖ٘‬
‫اهِاؽ‪ ٘ٓٗ ،‬أٓى اسبى ٗاهعقس قسمباځ‪ ،‬أٗ ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهقا‪٢‬جس‪ ٝ‬هجطأ‪ ٜ‬ازبٌجآف‬
‫ٗاىبعبټط‪ ٝ‬عِٕ‪ٙٗ ،‬ربظ ًّ ٓصٖ ا‪٪‬ذعاو اسبعو ا‪٪‬ك ط ؾ‪٘ٚ‬عاځ ًجّ ا‪٪‬ذجعاو ا‪٪‬خجط‪٠‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ا‪٪‬خجط‪ً ٠‬جّ‬ ‫ٗا‪٪‬ك ط قب٘‪٨‬ځ ًب ا‪ ٨ ًٞ٪‬ضباه‪ً ،ٞ‬ع ٗج٘ز اهقپب٘ي هول‪ٚ‬اُا‬
‫ا‪٪‬قى تأثفاځ ًب ا‪.ًٞ٪‬‬ ‫ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌا‬
‫اه ‪٩‬ثج‪ٗ ٞ‬تِاغجقٔا ًب‬ ‫ٗ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬اُػحاَٱ ا‪ً ًٞ٪‬ع اسبجاكٍ باُػجحاَ ٓجصٖ اهل‪ٚ‬اُجا‬
‫ًِظً٘‪ ٞ‬اهط‪ٗ ٞٙ٦‬فوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هوحٌآف عٌو‪ٚ‬اځ ٗإْ تبا‪ِٙ‬ت آضا‪ٓ٦‬ا ٗاختولجت‬
‫ٓصٖ اهط‪ٗ ٞٙ٦‬ثقافتٔا‪ٗ .‬شهم بأْٸ ازبٌاع‪ٞ‬پ ًّ اهِاؽ هل‪ ٛ‬تعبټط عّ ُلػجٔا‬ ‫ًب جع‪ٚ٢‬ا‬
‫ب٘قلٔا أً‪ٞ‬ځ تكِع ذ‪ٚ‬اتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ،ٞٚ‬بس ًّ اُػحاَ ًل٘ټُاتٔجا اه ‪٩‬ثج‪ً ٞ‬ب ذق‪ٚ‬قتٔجا‬
‫اهتاضؽب‪ٗ ٞٚ‬بسٗافع ذطاض‪ًِ ٝ‬ظً٘‪ ٞ‬اهق‪ ٍٚ‬هوعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت آًِت بٔا‪ٗ ،‬بِظاَ ًا ‪ِٙ‬ب جق عِٔجا‬
‫تػٍٔ بؿلى فاعى ًب تٌِ‪ ٞٚ‬اهػجو٘ن‬ ‫ًّ ًلآ‪ ٍٚ‬هور‪ٚ‬ا‪ًٗ ٝ‬قا‪ٚٙ‬ؼ ه‪٫‬عٌاي ٗقِاعا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬ا‪٨‬ضتلا بٕ إفب اىبػجت٘‪ ٠‬اىبٽوج٘و ‪ً٪‬ج‪ ٞ‬تأخجص عظٌتٔجا ًب‬
‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬ ‫ُّد األ ْ‬
‫تَ َعد ُ‬ ‫‪ٛ‬‬

‫ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ ًّ عظٌ‪ ٞ‬فلطتٔا ٗيباضغ‪ ٞ‬خربتٔا بإضاز‪ً ٝ‬تٌاغل‪ً ٞ‬ب ؾدكج‪ ٞٚ‬أبِا‪ٔ٢‬جا‬
‫ٗتلت‪٩‬تٍٔ اسبعب‪ٗ ،ٞٚ‬كى شهم عو‪ ٟ‬أق٘ي ٓصٖ اهللط‪ ٝ‬اهعظ‪.ٌٞٚ‬‬
‫ٗإشا ل تِػحٍ ٓصٖ اهل‪ٚ‬اُا ٱ اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬قبِظً٘تٔجا اهقٶ‪ٌٰٚ‬ٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ٶ ًجّ اهللجط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪،ٞ‬‬
‫ٗاهؿطا‪٢‬ع ًب ض‪ ٞٙ٦‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اىبِٔاد‪ ،‬فإُجٕ غج‪٘ٚ‬جسٱ اهظوجٍٱ ذتٌجاځ ٗاهتعػٹجو‪ٗ ،‬اهلػجاز‬
‫ٗاهبٽ‪ ٨ ْ٩‬ضباه‪ٙٗ ،ٞ‬ظٔطٱ أٓى اهباطى ٗ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ب أٓى اسبق عّ اهك٘ض‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬سب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ا‪ ًٞ٪‬اهطا‪٢‬س‪ٗ ٝ‬اجملتٌع اىبتقسټَ‪ٗ ،‬تطتبٶمٿ ازبٌآف قٽعاځ أٗ تٱؿ٘ٸف ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬كٌجا ٓج٘‬
‫اسباي ًب عكطُا اهطآّ ًِٗص أك ط ًّ ًا‪ ٞ٢‬غِ‪ً ٞ‬ب ك ف ًّ بوساْ اىبػوٌـب‪ ،‬أ‪ًِ ٜ‬جص‬
‫ظًّ اٮڄقڀكٰا‪ٰٚ٢‬ٲّڄ ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عاً‪ٞ‬ځ ٗازبٌجآف اهِاطقج‪ ٞ‬باهعطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬خاقج‪ٞ‬ځ‪،‬‬
‫ظًّ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬قٔطٰ ا‪ ًٞ٪‬با‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬ا‪٨‬غتبساز‪ٙ‬ٸ‪ٗ ،ٞ‬اهيت عٌوت عوج‪ ٟ‬إقكجا‪١‬‬
‫اسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ب٘قلٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬ب٘قجلٔا اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬عجّ‬
‫اهسغت٘ض ٗاهقاُْ٘ ٗعّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص إ‪ً ٨‬ب بعض ازبع‪ٚ٢‬ا ‪.‬‬
‫‪ٗ .3‬ػبس اهباذثٱ أْ ًِظً٘‪ٞ‬پ اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ ٞ ٙ‬بقٶ‪ٌٰٚ‬ٶٔا ًب عال اه‪ً َ٘ٚ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‬
‫ا‪ٗ ،ًٞ٪‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬تع‪ٚ‬ـٱ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬ ‫أُٔا ‪ ٨‬تطاع‪ً ٛ‬عتقسا‬
‫قبععي عّ أجعا‪ً ١‬ؿاعط اهِاؽ ًٗساضكٍٔ ًِٗار ٗع‪ ٍٔٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ .ٛ‬أ‪ٙ‬هاځ قجس هٔجط‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عّ ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ازبٌجآف بكج٘ض‪ًِ ٝ‬اغجب‪ً ٞ‬ب عقج٘ز ٓجصا‬ ‫عحعٱ ك فڅ ًّ اهل‪٣‬ا‬
‫اهقطْ‪ ،‬فلاْ ا‪٪‬زا‪١‬ٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬زْٗ ًػت٘‪ٗ ٠‬اقع‪ً ٞٚ‬بسأ ازبٌجآف ٗعٌو‪ٚ‬ٸتجٕ ٗإُػجاُ‪ٚ‬تٕ‬
‫اهيت بصهپتٔا ا‪ٗ ًٞ٪‬ازبٔ٘ز اهيت ٓٱجسض ‪ ،‬فإُجٕ ًجا ظاي‬ ‫عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ كى اهتهر‪ٚ‬ا‬
‫‪٩ٙ‬ذٰ اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اه قاًب ه‪ٗ ًٞ٫‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهقجاُُ٘‪ٛ‬‬
‫ٗاهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٛ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اشبسًات‪ٗ ٛ‬اىبكاحل‪ .‬بى تؿابلت خ‪٘ٚ‬ط اهتظآط باٮُقجاش‬
‫ٗاهسٗه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗاهتآًط احملػ٘و عو‪ ٟ‬ا‪ ًّ ًٞ٪‬جٔ‪ ٞ‬توم اهل‪٣‬ا‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ‪٩ٙ‬ذ ٗج٘ز ك فڅ ًّ ًظآط اٮخ‪٩‬م عِس بعض اهػاغ‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬ذجعاو‪،‬‬
‫ٗهلّ ٓصا اٮخ‪٩‬م ‪ٙ‬عاُ‪ ٛ‬إًلاُ‪ ٞٚ‬اهعٌى زْٗ اىبػجت٘‪ ٠‬اىبٽوج٘و أٗ زْٗ ًػجت٘‪٠‬‬
‫‪٘ٙ‬اظ‪ ٜ‬أٗ ‪ٙ‬هآ‪ ٛ‬اهتظآط اىبععَ٘ ٗاهتآًط اىبربَٗ‪ٓٗ .‬ج٘ ًجا ‪٧ٙ‬كجس اهلجطاغ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫‪ٜ‬‬ ‫ِّمةُ‬
‫ال ُْم َقد َ‬

‫اىب٘ج٘ز بـب اهب اسبلاَ ٗازبٌآف‪ٗ ،‬بـب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ا‪ً ًٞ٪‬ب عكجطُا اهجطآّ‪ٗ .‬ضقبجا‬
‫‪ٙ‬ٱاٽ‪ٓ ٟ‬صا اهلطاغ حبٶ‪ٰٚ‬ىڅ ك ف‪ ٝ‬ب٘غاط‪ ٞ‬اٮع‪ َ٩‬اىبعاقط ٗٗغجا‪٢‬وٕ اىبلصٗبج‪ ،ٞ‬أٗ ‪ٙ‬اٽج‪ٟ‬‬
‫ٓصا اهلطاغ بصكا‪ ١‬ازبٌآف اهللط‪ ٜ‬ذبت ًٽطق‪ ٞ‬بٽجـ اهسٗهج‪ٗ ٞ‬جربٗتٔجا‪ ،‬أٗ ذبجت‬
‫نا٘ط ٗغا‪٢‬ى اهقٔط ٗا‪٨‬غتبساز اىبدتول‪.ٞ‬‬
‫ٗكوٌا نعٱلت اهع‪٩‬ق‪ٞ‬ٿ بـب اسباكٍ ٗاحمللَ٘ اتٸػعٰ اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبا ‪٘ٙ‬هس فحج٘‪ٝ‬‬
‫ه‪ُٚٔ٩‬اض ٗٓ٘ٸ‪ ٝ‬هػق٘ط اسباكٍ عّ ضأؽ اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬شهم إُٔ ‪ٙ ٨‬كوسٱ ‪ُ٨‬ػحاَ اهع‪٩‬ق‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بـب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬إ‪ ٨‬ضنا ازبٌآف عّ ج٘ز‪ ٝ‬أزا‪ ١‬اسباكٍ هسغت٘ضٓا اهص‪ٜ‬‬
‫آًِت بٕ‪ٗ ،‬اخت‪ٚ‬اضٓا هؿدل اهط‪ٚ٢‬ؼ اىبِاغب ًب ٓصا اىبِكجب ٗاىبقجاَ‪ٗ .‬أًجا إغجا‪ٝ١‬‬
‫تٽب‪ٚ‬ق اسباكٍ ٗأجٔع‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬هِظاَ اجملتٌع ٗقإُُ٘ ا‪٪‬غاؽ فإُٕ ‪ٙ‬ػتلعٹ إذػاؽٰ ا‪ًٞ٪‬‬
‫ًب‬ ‫ًٗؿاعطٓا‪ٗ ،‬ؼبطټنٿ اهػدطپ عِس ازبٌآف أٗ اهاهجب ‪ ٨‬ضباهج‪ ،ٞ‬ف‪٘ٚ‬ججس اه اجطا‬
‫ٓجصٖ اه اجطا ‪ ،‬كوٌجا‬ ‫ف٘ٸٓجا‬ ‫اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬إزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬هور‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كوٌا ظاز‬
‫اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬قج٘‪٨‬ځ إفب اتػجا اشبجطق عوج‪ٟ‬‬ ‫ِٗٓت اهع‪٩‬ق‪ٗ ٞ‬اتػعت غاذا‬
‫اهطاقع ذتٌاځ‪.‬‬
‫ٗإشا ذكىٰ اهلطاغٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ;ٛ‬أذؼٸ ازبٌٔج٘ض بهجعو اسبجاكٍ عوج‪ ٟ‬اىبعازبج‪،ٞ‬‬
‫تلوچتٰ ا‪ ً٪‬ٱط ًّ ‪ٙ‬س اسباكٍ ‪ ٨‬ضباه‪ٗٗ ،ٞ‬ٱجس ازب٘ اىب‪ ٍ٢٩‬سبطك‪ ٞ‬غدط ازبٌآف ٗفٰ٘ضاْ‬
‫هبٔا حبجطان ثج٘ض‪ٙ ٜ‬قجَ٘ٱ عوج‪ ٟ‬إضاز‪ ٝ‬زفجعڄ اهظڇوجٍ ٗؼبجاٗي اهجتدول ًجّ اهقٔجط‬
‫ٗاهتعػٹو‪ ٙٗ ،‬ابط باُلعاه‪ ٞٚ‬ٮظاه‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتبساز طوبجاځ هلطاًتجٕ اٮُػجاُ‪ُٚٗ ٞٚ‬جى ذق٘قجٕ‬
‫اىبػو٘ب‪ٗ .ٞ‬إشا فاض اهاهبٱ ازبٌآف‪ ًّ ٜ‬ف ن٘ابط فلط‪ ٞٙ‬أٗ غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬أٗ ضبسټزا‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ضؾ‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬غبب‪ٗ ٞ‬اع‪ ،ٞٚ‬فػجتعٍٹ اهل٘نج‪ٙٗ ٟ‬ظٔجط ًػجتبسْٗ‬ ‫ق‪ٚ‬ازا‬ ‫ٗإضؾازا‬
‫جٱسز ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٓٗ .4‬صا اىبلَٔ٘ٱ هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬إشا ل تسضكٕ ازبٌآف ًب ذاي غدٽٔا ٗ هبٔا‪،‬‬
‫فإْ اهِٹدب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ ٞٚ‬تسضن شهم ٗتع‪ٗ ،ٕٚ‬كصهم ‪ٙ‬سضكٕ خربا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬قاز‪ٝ‬‬
‫اهعال‪ٗ ،‬هلّ ا‪٪‬پٗفب بإزضاكٕ ٓ٘ ازبٌآف‪ٙ ٨ٗ ،‬تجأت‪ ٟ‬هلجا شهجم إ‪ ٨‬ب٘غجاط‪ ٞ‬يباضغج‪ٞ‬‬
‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬ ‫ُّد األ ْ‬
‫تَ َعد ُ‬ ‫ٓٔ‬

‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تعب‪ ٞ٣‬ازبٌآف أٗ غ٘قٔا إفب ًٽاهب‬ ‫اهق‪ٚ‬ازا‬
‫ا‪ ًٞ٪‬اهِآه‪ِٓ ًّٗ .ٞ‬ا كاْ ٗج٘زٱ ا‪٪‬ذجعاو ًب ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬فهج‪٩‬ځ عجّ كُ٘جٕ نجطٗض‪ٝ‬‬
‫ٗاقع‪ٗ ٞٚ‬ذاج‪ ٞ‬نبآف‪ٗ ٞٙ‬فٽط‪ ٝ‬بؿط‪ ،ٞٙ‬فٔ٘ ذاج‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ ٞ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ب اهقجس‪ٍٙ‬‬
‫ٗاسبس‪ٙ‬ث‪ٗ ،‬هوسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ٜ٪ ٝ‬أً‪ ًّ ٞ‬ا‪ٗ ;ًٍ٪‬هل‪ ٛ‬ت‪٧‬ز‪ٓ ٜ‬صٖ ا‪٪‬ذعاو زٗضٓجا‬
‫ًب ض‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ ٨ ًٞ٪‬بس ًّ ق‪ٚ‬أًا باهعٌى اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اىب٘نج٘ع‪ٗ ٛ‬ازبجاز ًب قً٘ج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ُٗٔهتٔا ًٗب اغتٌطاض ٓصٖ اهِٔه‪ٗ ٞ‬دبس‪ٙ‬سٓا باٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .5‬عو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬فإْ اهِظجطٰ ًب اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫اىبعاقط‪ ،ٝ‬غ‪ٚ‬ؿتٌى عو‪ ٟ‬أضبع‪ ٞ‬فك٘ي ٗخاكب‪:ٛٓٗ ;ٞ‬‬
‫(‪ )1‬اهلكى ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ا‪٪‬قج٘ي اهلوػجل‪ ٞٚ‬هوعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫اىبعاقط‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )2‬اهلكى اه اُ‪ :ٛ‬ا‪٪‬قج٘ي اهؿجطع‪ ٞٚ‬هوعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫اىبعاقط‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )3‬اهلكى اه اهث‪ :‬ا‪٪‬ق٘ي اهلوػجل‪ ٞٚ‬هوتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫اىبعاقط‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )4‬اهلكى اهطابع‪ :‬ا‪٪‬قج٘ي اهؿجطع‪ ٞٚ‬هوتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫اىبعاقط‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗا‪٪‬فجطاز ٮقاًج‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫(‪ )5‬اشباكب‪ٗ :ٞ‬ج٘و تعاْٗ ا‪ٗ ًٞ٪‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ازبٌاعجا‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬باهؿ٘ض‪.٠‬‬
 ‫الِفَصِ ُن األََّٔ ُه‪:‬‬
‫ِّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ُ ُ ُ ْ َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ‬
‫اسي‬‫ل السي ِ‬‫األصىل الفلس ِفية لِلعم ِ‬
‫ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصر ِة‬
‫ِفي الدول ِة اإلسالمِي ِة المع ِ‬

‫‪‬‬

‫ٖػتىن ِرا الفصن عم‪ ٜ‬ثالث‪ ٛ‬وباحح‪:‬‬

‫ِ٘ َٔأُطُسُ ُٓ الِىَ ِٕضُٕعَِّٗ‪ُٛ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ -‬الِىَ ِبخَحُ األَّٔهُ‪ :‬فِهِسَ ُ‪ ٚ‬ا ِلعَىَ ِن الطَِّٗاض ِّ‬
‫ح الجَّاٌِ٘‪ :‬الدَِّٔلَ ُ‪َٔ ٛ‬خِالَفَ‪ ُٛ‬اإلٌِطَا ُِ فِ٘ األَزِضِ‬
‫‪‬‬ ‫‪ -‬الِىَ ِبخَ ُ‬
‫الوَِّٗ‪ ِٛ‬الِ ُىعَاصِرسَ‪َٔ ِٚ‬حَكِٗكَ ُتَّرا‬
‫‪ -‬الِىَ ِبخَحُ الجَّالِحُ‪ :‬ا ِلجُرُٔزُ التَّازِخيَِّٗ‪ ُٛ‬لِمدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِ َ‬
‫الِىُ ِٕضُٕعَِّٗ‪ُٛ‬‬

‫‪-ٔٔ-‬‬
-ٕٔ-
 ‫الِفَصِ ُن األََّٔ ُه‪:‬‬

‫ِّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫ُ ُ ُ ْ َ ْ َ َّ ُ ْ َ َ‬
‫اسي‬‫السي َ ِ‬ ‫األصىل الفلسفية للعمل‬
‫َّ ْ َ ِ ْ َ ِ َّ ِ ْ ُ َ‬
‫اصر ِة‬‫ِفي الدول ِة اإلسالمِي ِة المع ِ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اهلكى عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬باذث‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬فلجط‪ ٝ‬اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬أطجطٖ‬
‫‪ .‬اه اهجث‪ :‬ازبجصٗض اهتاضؽب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اىب٘ن٘ع‪ .ٞٚ‬اه اُ‪ :ٛ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬خ‪٩‬فج‪ ٞ‬اٮُػجاْ ًب ا‪٪‬ض‬
‫هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ٗ ٝ‬ذق‪ٚ‬قتٔا اىب٘ن٘ع‪.ٞٚ‬‬

‫خحُ األَّٔهُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫ِفهِسَ‪ ُٚ‬ا ِلعَىَنِ الطَِّٗاضِِّ٘ َُٔأطُسُُٓ الِىَِٕضُٕعَِّٗ‪ُٛ‬‬

‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘ي إفب ًلَٔ٘ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬ز‪٢٨‬جى فلطتجٕ‪ً ،‬جّ‬
‫اهلعجى اهطعجج٘‪ً ٜ‬ب ا‪٪‬زا‪ ١‬اىبػج‪ٗ٧‬ي هولججطز ٗازبٌاعج‪ٗ ٞ‬ا‪ً٪‬جج‪ٞ‬‬ ‫ذ‪ٚ‬جث ٓج‪ً ٛ‬عازبججا‬
‫ٗاهسٗه‪ ْ٪ ;ٞ‬اهللط‪ٝ‬پ بإعٌاَ ٓ‪ ٛ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ ٗاىبعازبجا ‪ٗ ،‬اهعٌجىٰ ٓج٘ اهلعجىٱ اىبقكج٘ز‬
‫حبػب اىبعتقس اهعوٌ‪ ٛ‬هوٌٽاهب اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬زا‪ ١‬اهعٌو‪ ٛ‬اىبِاغب ٗفق ٓصا اىبعتقس ًب‬
‫اهِاؽ‪ًٌِٔٗ ،‬ا ‪ِٙ‬ؿأٿ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ٮُػاْ اهِٔه‪ٗ ٞ‬اهط‪ٙ‬از‪ ٝ‬ب٘قلٕ‬ ‫صبا‪ ٨‬ع‪٩‬قا‬

‫‪-ٖٔ-‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٔ‬

‫ضجىٰ زٗه‪ ٞ‬قاُع اهقطاض ٗقا‪٢‬سٖ‪ ،‬أٗ ب٘قلٕ ًّ عاً‪ ٞ‬اهِاؽ ضا څ باهقطاض عجّ قِاعج‪ٞ‬‬
‫ًِٗلِّصٖٱ‪ٗ .‬هلصا اؾتٌى اهبرث عو‪ ٟ‬أضبع‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬نطٗض‪ ٝ‬اجتٌاع‪.ٞٚ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬فط‪ٙ‬ه‪ٞ‬ڂ ؾطع‪.ٞٚ‬‬
‫اه اهث‪ :‬ا‪٪‬ق٘يٱ اهعوٌ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬
‫اهطابع‪ :‬ا‪٪‬ق٘يٱ اهعٌو‪ ٞٚ‬هوعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪.‬‬

‫ب األَوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة‬
‫ىاعِ َّي ْ‬
‫ن الصِّيَاشِيُّ ضَ ُرورَ ْة ادِ ِت َ‬
‫الِعَىَ ُ‬

‫‪ .1‬اىبعِ‪ ٟ‬اهعاَٹ هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬تٌ ىٱ باهلعى اىبقكج٘ز ًجّ اهقجا‪ ٍ٢‬بجٕ هطعا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهؿ‪ ْٗ٧‬اهعاً‪ ٞ‬ه‪ًٞ٫‬ٶ ٗتسبف اىبكاحل با‪ٓ٨‬تٌاَ ٗاسبل ٗاهِظط ًب أعقاوٶ ا‪ً٪‬ج٘ض إفب‬
‫ًا تكف بقكس أزا‪ ١‬اىبٽو٘و عو‪ً ٟ‬ا ػبب ًب اه٘اقع ٗبأقك‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬لْ٘ ٮػبازٶ ا‪ً٪‬جاْ‬
‫أٗ ظٗاي اشب٘ ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕ‬
‫ﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠ"(‪ .)1‬فاهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٓ ٛ‬ج٘‬
‫با‪ٓ٨‬تٌجاَ ٗاسبلج ٗاهتجسبف‪ًٗ .‬عِج‪ٟ‬‬ ‫ضعا‪ ٞٙ‬ؾج‪ ْٗ٧‬ازبٌاعج‪ً ٞ‬ب ا‪ً٪‬جّ أٗ اشبج٘‬
‫ا‪ٓ٨‬تٌاَ ‪ٙ‬تٌٸى بت٘فف أغباو اهاصا‪ٗ ١‬اهسٗا‪ ١‬هوحٌاع‪ًٗ ،ٞ‬عِ‪ ٟ‬اسبل ‪ٙ‬تجأت‪ ٟ‬بكجْ٘‬
‫اهطع‪ٚ‬ٸ‪ ًّ ٞ‬تػوڇط ا‪٪‬عسا‪ًٗ ،١‬عِ‪ ٟ‬اهتسبف ‪ٙ‬لْ٘ باهِظط ًب أعقاو ا‪ً٘٪‬ض إفب ًا تكفٱ‪،‬‬
‫ٗكىٹ شهم ًّ أجى ت٘فف أغباو ا‪ً٪‬اْ ٗاهتلاثط ٗذسٗث اهِٸٌا‪ٗ ١‬اهطخجا‪ٗ ،١‬إظاهج‪ٞ‬‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫أغباوٶ اشب٘‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٿ ًب كىټ ا‪٪‬ٿًٍ اٮُػ‪ ٞٚ‬عو‪ً ٟ‬ا ٓج‪ ٛ‬عو‪ٚ‬جٕ بجسٗافع اهلٽجط‪ٗ ٝ‬اهاط‪ٙ‬جع‪ ٝ‬أٗ‬
‫بسٗافع اهللط‪ٗ ٝ‬اهِظاَ; ٓ‪ ٛ‬ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهؿج‪ٗ ْٗ٧‬تجسبف اىبكجاحل‪ٗ ،‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞ‬ب ا‪ً٪‬جٍ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.83 / ١‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫٘ٔ‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اسب‪٘ٚ‬اُ‪ ٞٚ‬طبعٴ فٽط‪ٙ ٜ‬ترطن بسٗافع اٮزضان اهاط‪ٙ‬ع‪ ،ٜ‬ف‪ٚ‬قجَ٘ اسب‪ٚ‬ج٘اْ بطعا‪ٙ‬ج‪ُ ٞ‬لػجٕ‬
‫باشبٶوق‪ ،ٞ‬فتحس اسب‪٘ٚ‬اْٰ ‪ٙ‬بين ب‪ٚ‬تٰ ٱٕ ٗ‪ٙ‬سفع عِٕ‪ ،‬ق٘‪ٙ‬اځ كاْ كا‪٪‬غس ‪ٙ‬بين عط‪ِٰٕٙ‬ٱ ٗ‪ٙ‬سفع عِجٕ‪،‬‬
‫أٗ نع‪ٚ‬لاځ كاهعكل٘ض ‪ٙ‬بين عؿٕ ٗ‪ٙ‬سفع عِٕ‪ ،‬كوٕ باهاط‪ٙ‬ع‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭳ‬
‫ﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿ"(‪ًٗ )1‬ب اسبس‪ٙ‬ث عّ ضغ٘ي اهلل ×‪:‬‬
‫ش هپ٘ٲ‪٨‬پ أپ ٸْ اهڀلٶ‪٩‬پوٰ ٿأ ٸً‪ٞ‬ڂ ًٶّٰ ا‪٪‬ٿًٰ ڄٍ ‪٪‬پًٰطٲ ٱ بقپتٲوٶٰٔا ز(‪ٗ .)2‬هلّ ٓصٖ ا‪ًٍ٪‬ٱ ًّ اسب‪٘ٚ‬اْ ‪٨‬‬
‫هوتٔس‪ٙ‬س اىبػجتٌط‪ٗ ،‬ؼبلٌٔجا ُظجاَ اهاابج‪ٞ‬‬ ‫تق٘‪ ٠‬عو‪ً٘ ٟ‬اجٔ‪ ٞ‬اىبداطط‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬تتعط‬
‫ٗاهرباض‪ ،ٜ‬فتع‪ٚ‬ـ اه٘ذؿ‪ٗ ٞ‬اهعسا‪ ١‬اهباځ‪ ،‬إ‪ ٨‬إشا ا‪٢‬تولت هٯُػاْ ٗأپهٶلپتٲٕٱ بتأه‪ٚ‬لجٕ هلجا‪،‬‬
‫(‪)3‬‬
‫هتلْ٘ هٕ غدط‪ٙ‬اځ; قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜ "‬
‫فػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسب‪٘ٚ‬اْ اغتقاًت عو‪ ٟ‬اهلٽجط‪ ٝ‬قبجا جعوپجٕٱ اهلل ف‪ٔٚ‬جا ًػجدٸطاځ ه‪ً٫‬جٍ اٮُػج‪ٞٚ‬‬
‫ٗاهت٘اظْ اهٽب‪ٚ‬ع‪ً ٛ‬ب ُظاَ اهلْ٘ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اٮُػاْ‪.‬‬
‫ٗأًا اٮُػاْ فقس كطٸًٕ اهلل تعافب باشبوق ٗا‪ً٪‬ط‪ٗ ،‬جعوٕ بأذػّ تق٘‪ ٍٙ‬قبا قج‪ٚ‬ٸ ٰطٖٱ‬
‫ف‪ُ ًّ ٕٚ‬ظاَ اهعقى ُٗتا‪٢‬خ اىبعطف‪ ٞ‬فأثط شهم ًب اغتقطاضٖ ٗإًِٔٶ‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﭛ‬
‫ﭜﭝﭞﭟﭠ"(‪ٗ )4‬قجججاي اهلل تعجججافب‪+ :‬ﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕ‬
‫ﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟ"(‪ )5‬فتحججججججسٱ‬
‫اٮُػاْ ‪ٙ‬قَ٘ٱ باهعٌى اهطع٘‪ ٜ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهتللف ٗاهتسبف‪ٗ ،‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ارباش اهتسابف باهلٽط‪ٝ‬‬
‫ٗاهللط‪ٗ ،ٝ‬بسٗافع اٮزضان اهاط‪ٙ‬ع‪ٗ ٜ‬بِظجاَ ًلجآ‪ ٍٚ‬اٮزضان اهعقوج‪ ;ٛ‬قبجا ‪ٙ‬ٱكجورٕ‬
‫ه‪٫‬هل‪ ٞ‬اٮُػ‪ً ٞٚ‬ب اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬أٗ ػبعوٕ ًتِجافطاځ عِٔجا‪ ،‬ف‪ٚ‬تعجاْٗ ًجع ازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫بِظاَ اجملتٌع‪ ،‬فاٮُػاْ اجتٌاع‪ٛ‬ٻ بٽبعٕ; ًسُ‪ٛ‬ٻ بعقوٕ; ذهاض‪ ٜ‬قبلآ‪ٗ ٌٕٚ‬تكجطفاتٕ‪.‬‬
‫اجملتٌع‪ ،‬ف‪ٔٚ‬تٍٹ بؿ‪ْٗ٧‬‬ ‫ٗبػبب شهم ‪ٙ‬قَ٘ٱ اهلطز جبع‪ٚ٢‬تٕ اهكاسب‪ٞ‬ٶ ًب ازبٌاع‪ٗ ٞ‬ع‪٩‬قا‬
‫ُلػٕ ٗأٓى ب‪ٚ‬تٕ ًّٰٗ ٓجٍ ًب كجِٰلٍٔ ففعجآٍ ٗ‪ٙ‬تللچوجٍٔ بجاهِظط ًب ؾج‪ًٗ ٍُٔٗ٧‬جا‬
‫ؼبتاجْ٘‪ٗ ،‬تسبف ًكاسبٍٔ بأغباو ا‪ ًّ٪‬عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬لْ٘ ًّ ا‪ٓ٨‬تٌاَ بأغباو بقا‪ٍٔ٢‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬عاَ ‪.38 /‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)2845‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.70 / ١‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهتـب ‪.4 /‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬هقٌاْ ‪.20 /‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٙ‬‬

‫ًّ اهاصا‪ٗ ١‬اهسٗا‪ٗ ١‬ؼبل ٗج٘زٍٰٓ با‪ً٪‬اْ ٗػبِټبٍٔ تػوڇط ا‪٪‬عسا‪ ١‬أٗ اهظچوٌ‪ ٞ‬اهص‪ّٙ‬‬
‫ؽبٽلْ٘ اهِاؽ أٗ ‪ٙ‬ػجوبٍُ٘ٔ ذقج٘قپٍٔ‪ .‬فلجىٹ ٓجصا ًجّ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬بجاهلٽط‪ٝ‬‬
‫ٗزٗافعٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٗ .2‬كٌايٱ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِظاَٱ اهعازي اهؿاًى اهص‪ِٙ ٜ‬ؿسٖ اٮُػجاْ ب٘قجلٕ‬
‫اٮُػاُ‪ٙٗ ،ٛ‬ٽوبٕٱ اهعق‪ ١٩‬إشا أهپٌٸت بٍٔ اىبكجا‪٢‬ب ٗاىبظجال‪ٗ ،‬كبجاَ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫غوٽاْٱ ا‪ ;ًٞ٪‬فلٌاي اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بلٌاي فلطتٕ ٗطط‪ٙ‬قتٕ‪ٗ ،‬كبجاَ اهِعٌج‪ً ٞ‬ب ٓجصا‬
‫اهعٌى بظٔج٘ض اهػجوٽاْ ًب زٗهتجٕ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭻﭼﭽﭾﭿ‬
‫ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ"(‪ ،)1‬فلٌايٱ اهس‪ ّٙ‬ب٘قلٕ ًبسأځ هٯُػاْ ُٗظجاَ‬
‫ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بلٌاي فلطتٕ ٗطط‪ٙ‬قتٕ‪ٗ ،‬إكباَٱ اهِعٌ‪ٞ‬ٶ بظٔ٘ض أً‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬بل‪ٚ‬اْ تِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬هوٌبجسأ‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ٨ ًٞٚ٩‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ى اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اجملتٌجعڄ‪ ،‬فتظٔجط ؾجعا‪٢‬ط ٱٖ‬
‫ٗإشا ٗٱجس اهلٌاي ٗاهتٌجا ٱَ كبلچجّ اهعٌج ٱ‬
‫عٌو‪ٗ ٞٚ‬تػ٘ز ُٱظٌٕ ٗكباضٰؽ ططا‪٢‬قٕ ٗأُظٌتٕ‪ ،‬فتحط‪ ٜ‬غجو٘ك‪ٚ‬ٸا‬ ‫ٗأفلاضٖ قبٌاضغا‬
‫أٓى اٮغ‪ َ٩‬حبٌا‪ ٞٙ‬ا‪ ًٞ٪‬هٕ‪ ،‬بك‪٩‬ح اهلطز زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬ق‪ٚ‬جاَ ازبٌاعج‪ ٞ‬هِٔهج‪ٞ‬‬
‫ا‪ٗ ًٞ٪‬ض‪ٙ‬از‪ ٝ‬اجملتٌع‪ٗ ،‬هبا‪ ٞٙ‬ا‪ ًٞ٪‬هوسٗه‪ً ٞ‬ب إُلاش اهِظاَ ٗهبى اىببسأ إفب اهعجال‪ٗ ،‬زْٗ‬
‫شهم ‪ٙ‬لْ٘ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬زْٗ اهلٌاي ٗاهتٌاَ‪.‬‬
‫‪ٗ .3‬قل‪ ٞ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهكر‪ٚ‬س إُٔ ‪ٙ‬ػتِسٱ عو‪ ٟ‬اهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪،ٝ‬‬
‫ٗأْ ‪ٙ‬لْ٘ هٕ ضغاه‪ٗ ٞ‬ز‪ ّٙ‬كٌا ًب اهتعبف اهقس‪ُٗ ،ٍٙ‬ظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬أٗ ًبسأ كٌجا ًب اهتعجبف‬
‫اسبس‪ٙ‬ث ًب اهقطْ اهعؿط‪ًٗ ّٙ‬ا بعسٖ ًجّ اهعكجط اهجطآّ‪ٗ .‬قجل‪ ٞ‬اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫اهكر‪ٚ‬س اهكاحل أْ تلْ٘ هٕ ضغاه‪ ٞ‬خاهس‪ٝ‬ڂ ًٗبسأ قر‪ٚ‬س ‪ٙ‬ت٘افق ًع اهلٽط‪ ٝ‬بأْ ‪ٙ‬ٱقِع‬
‫اهعقى ٗمب‪ ٫‬اهقوب طٌأُ‪ٗ ;ِٞٚ‬ه‪ٚ‬ؼ أ‪ً ٜ‬بسأ أٗ ضغاه‪ ،ٞ‬فاهػب‪ٚ‬ى اه٘ذ‪ٚ‬س سب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬أ‪ ٞٙ‬أًج‪ٞ‬‬
‫ًّ ا‪ٗ ٘ٓ ًٍ٪‬ج٘ز ضغاه‪ ٞ‬ذب‪ٚ‬ا ًّ أجؤا ٗ‪ٙ‬طتبط بقا‪ٓ٦‬ا ٗجج٘زاځ ٗعجسًاځ بطغجاهتٔا‪،‬‬
‫فاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ِٔٙ ٜ‬ضٱ با‪ ٘ٓ ًٞ٪‬اهجص‪ِٙ ٜ‬جتظٍ باىببجسأ عق‪ٚ‬جس‪ُٗ ٝ‬ظجاَٰ ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬ٷ‪،‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.3 / ٝ‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٔٚ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗ‪ٙ‬قَ٘ باهللط‪ ًّ ٝ‬شهم‪ٗ .‬هلصا تقسٸًتٶ ا‪ًٍ٪‬ٱ اهيت هبوت ضغاه‪ٞ‬ځ إفب اهعال ُٗٔهت قبا‬
‫عِسٓا ًّ فلط‪ ٝ‬عّ اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬إْ اختولت ٓصٖ اهطغاه‪ ٞ‬بجـب ا‪ً٪‬جٍ‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث قرتٱٔا أٗ فػازٓا‪ ًّٗ ،‬ذ‪ٚ‬ث خو٘زٓا أٗ ظٗاهلا‪ ًّٗ ،‬ذ‪ٚ‬جث قج‪٩‬ذ‪ٚ‬تٔا‬
‫هوعال كوٕ أٗ ه‪ ًٍ٫‬نب‪ٚ‬عٔا أٗ عسَ ق‪٩‬ذ‪ٚ‬تٔا إ‪ٓ٪ ٨‬ؤا فجرت‪ٝ‬ځ ًجّ اهجعًّ ًٗب ذجايڅ‬
‫ٗغقٽت أخط‪ٗ ،٠‬كاْ ق‪ٚ‬جاَٱ توجم ا‪ً٪‬جٍ ٗبقجا‪ ١‬ذهجاضتٔا‬ ‫ًعـب‪ .‬فقاًت ذهاضا‬
‫ًتأثطاځ بطغاهتٔا اهيت آًِت بٔا ٗقبقساض ًا ف‪ٔٚ‬ا ًّ ق‪٩‬ح ٗخو٘ز‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗذايٱ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬كبق‪ ٞٚ‬ا‪ً ٨ ،ًٍ٪‬لطٸ هلا ًّ اخت‪ٚ‬اض ضغاه‪ ٞ‬هلا‬
‫ًٗبسأ ذ‪ٚ‬ا‪ ِٟ ٨ٗ ،ٝ‬هلا عّ شهم‪ ْ٪ ،‬اىببسأ أغاؽ اهِٔه‪ٗ ٞ‬اهتا‪ٚ‬ف‪ُٗ ،‬ظاَ اهط‪ٙ‬جاز‪ٝ‬‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬ا‪٨‬غتق‪٩‬ي‪ ٘ٓٗ ،‬طط‪ٙ‬ق ا‪ً٪‬جّ ٗاهطخجا‪ ،١‬فاهطغجاه‪ٗ ٞ‬اىببجسأ ضٗح ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫ٗغبب ا‪٨‬غتقطاض ًب ذ‪ٚ‬اتٔا‪ ،‬بى ‪ ٨‬ذ‪ٚ‬ا‪٪ ٝ‬فطاز ا‪ٗ ًٞ٪‬نباعاتٔا بجسْٗ ٓجصٖ‬ ‫اهتعاض‬
‫اجملاؾع‪ :ٛ‬أْ ضغج٘ي‬ ‫اهطغاه‪ ٞ‬هِظاَ اجملتٌع; ٗاهطغاه‪ ٛٓ ٞ‬اهلتاو كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ع‪ٚ‬ا‬
‫‪٪‬ضٲ ڄ فپٌٰقپٰتٔٱٍٲ‪ٰ ،‬عحٌٰٶٹ‪ٔٚ‬ٱٍٲ ٰٗعٰطٰبٹ‪ٔٚ‬ٱٍٲ‪ ،‬إ‪٨‬چ بٰقپا‪ٰٙ‬ا ًٶّٲ‬
‫اهلل × قاي‪ :‬ش إْٸ اهللپ ُٰظپ ٰط إهپ‪ ٟ‬أپٓٲىڄ ا پ‬
‫أپٓٲىڄ ا ڀهلٶتٰاوٶ‪ٰٗ ،‬قپايٰ‪ :‬إُٸٌٰا ٰبعٰ ٲتٱمپ ‪٪‬پبٲٰتوٶ‪ٰٚ‬مپ ٰٗأپبٲٰت ٶو‪ ٰٛ‬بمپ‪ٰٗ ،‬أپُٲعٰهڀتٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲمپ كٶتٰاباځ‪...‬ز(‪.)1‬‬
‫ٗقل‪ٞ‬ٿ اهعاًوـب ًب بِا‪ ١‬ك‪ٚ‬اْ ا‪ ًٞ٪‬أٗ ٓسًٕ عو‪ ٟ‬قِلـب; ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ب اشبف ٗوبػ‪ً ٞ‬ب‬
‫قاي ضغج٘ي‬ ‫اهؿطټ‪ ،‬أًا اهعاًوْ٘ ًّ أٓى اشبف ٗاهك‪٩‬ح; ٍٗٓ كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ع‪ٚ‬ا‬
‫ك ټسقٴ ًٱٰ٘ چفقٴ‪ٰٗ ،‬ضٰجٱىٴ ضٰذٶ‪ٍٚ‬ٴ ضٰقٶ‪ٚ‬جقٱ‬
‫غوڀٽپاْڅ ًٱقػط ًٱتٰ ٰ‬
‫اهلل ×‪ :‬ش ٰٗأپٓٲىٱ ا ڀهحِٰٸ‪ٞ‬ٶ ٰث‪٩‬پثٰ‪ٞ‬ڂ‪ :‬شٱٗ ٱ‬
‫ػوٶٍڅ‪ٰٗ ،‬ضٰجٱىٴ عٰلٶ‪ٚ‬وٴ ًٱٰتعٰلِّوٴ شٱٗ عٶ‪ٰٚ‬ايڅ ز‪ٗ .‬قاي‪ :‬شٰٗأپٓٲىٱ اهِٸاضڄ‬
‫اهڀ پقوڀبٶ ٶبلٿىټ شٶ‪ ٜ‬قٿطٲبٰ‪ًٰٗ ٟ‬ٱ ٲ‬
‫هعٶ‪ٚ‬وٱ اچهصٶ‪٨ ٜ‬پ ظٰبٲطٰ هپٕٱ – أ‪ ٨ ٜ‬عقى مبِعٕ يبا ‪ِٙ ٨‬با‪ ،- ٛ‬اچهصٶ‪ٓ ّٰٙ‬ٱٍٲ فٶ‪ٚ‬لٿٍٲ‬
‫خٌٰٲػٰ‪ٞ‬ڂ‪ :‬اه ٸ‬
‫تٰبٰعاځ‪٨ ،‬پ ‪ٰٙ‬بٲٰتاٱْٰ٘ أپ ٲٓ‪٩‬ځ ٰٗ‪٨‬پ ًٰا‪٨‬ځ‪ٰٗ .‬ا ڀهدٰا‪٢‬ٶّٱ اچهصٶ‪٨ ٜ‬پ ٰ‪ٙ‬دٲلپ‪ ٟ‬هپجٕٱ طپٌٰجعٴ ٰٗڄإْٲ ٰزقٸ إڄ‪٨‬چ خٰاُٰجٕٱ‪.‬‬
‫ٰٗضٰجٱىٴ ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱكٲبٶسٱ ٰٗ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱٌٲػٶ‪ ٛ‬إڄ‪٨‬چ ٰٗٓٱٰ٘ ٱ‪ٙ‬دٰا ٶزعٱمپ عّٰٲ أپ ٲٓوٶمپ ًٰٰٗاهٶجمپ‪ٰ ٰٗ ،‬شكپجطٰ اهڀٱبدٲجىٰ أپٗڄ‬
‫ا ڀه پلصٶوٰ ٰٗاهؿټِٲظٶ‪ٚ‬ٲطڄ اهڀ ٿلرٰافڄ‪ -‬أ‪ ٜ‬غ‪ٛ‬ټ‪ ١‬ا ڀهدٱوق‪ -‬ز‪.‬‬
‫‪ٗ .4‬هقس عاجلٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ قسمباځ اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِٔه٘‪ ٜ‬بلٌاي اهؿجط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬فلجط‪ٝ‬ځ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2865/63( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٛ‬‬

‫ٗطط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬ب٘قلٌٔا ًبسأځ آًّ بٕ اىبػوٌْ٘ ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أكبچٕ عو‪ ٍٔٚ‬باهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬عِجسًا‬
‫ق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﭻﭼﭽﭾﭿ‬ ‫اختاضتٕ ا‪ًٞ٪‬ٿ ُظاَ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬هلجا‪ُٗ ،‬لچجص‬
‫ﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ"; فلٌججاي اٮغجج‪ َ٩‬بلٌججاي فلطت جٕٶ ًٗ٘افقتٔججا‬
‫هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ ٗبلٌاي ُٱظٌٕ ٗمش٘هلا هقها‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كباَٱ اهِعٌ‪ ٞ‬بتٽب‪ٚ‬ق ؾجطا‪٢‬عٕٶ ًب‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهيت زعا هلا اهطغ٘ي × ًّ اه٘ٓو‪ٞ‬ٶ ا‪٪‬ٿٗفب‪ٗ ،‬قاًت بصهم ذهاضتٕ‬
‫ٗاذتهِت اهل ف ًّ ؾع٘و اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬بطعا‪ٙ‬تٔا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاهص‪ ٜ‬تتٌ‪ٚ‬ٸعٱ بٕ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ذهاضتٔا عجّ بجاق‪ ٛ‬ا‪ً٪‬جٍ‪ ،‬أْٸ ضغجاهتٰٔا ًب‬
‫ب ٘ابتٕ فه‪٩‬ځ عّ قابو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهتحس‪ٙ‬جس‪،‬‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬بسأ ف‪ ٕٚ‬قابو‪ ٞٚ‬اهٌِ٘ټ ٗاهتعاًى ًع اىبتافا‬
‫ًب اهعجال ٗاُقطنجت‪ ،‬فقاًجت بٔجا ذهجاض‪ ٝ‬ثجٍ‬ ‫فٔ٘ ه‪ٚ‬ؼ كباق‪ ٛ‬اىبباز‪ ٥‬اهيت هٔط‬
‫اُسثط ‪ًٗ ،‬اتت بػق٘ط زٗهلا‪ .‬فاهطغجاه‪ ٞ‬اهجيت تكجوسٱ هِٔهج‪ ٞ‬اٮُػجاْ ‪ ٨‬ػبج٘ظ أْ‬
‫تلْ٘ ًّ اهطغا‪٢‬ى اىب‪ٚ‬ټت‪ ًّ ٨ٗ ،ٞ‬اهطغا‪٢‬ى ٗاىبباز‪ ٥‬اهيت تػتٌسٹ أغباوٰ اسب‪ٚ‬ا‪ ًّ ٝ‬قج٘‪ٝ‬‬
‫زٗهتٔا ٗغوٽاْ ق٘تٔا‪ .‬فٌ ‪٩‬ځ اسبهاض‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٗ ٞٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهلاضغ‪ ٞٚ‬قاًت كى ًٌِٔا‬
‫أبعجا ٷز جع‪ٚ٢‬ج‪ٗ ٞ‬عوج‪ ٟ‬أغجاؽ تأه‪ٚ‬جٕ اٮًرباطج٘ض أٗ اىبوجم ٗتقس‪ٙ‬ػجٌٔا‪،‬‬ ‫بطغاه‪ ٞ‬شا‬
‫ًّ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮثِ‪ ٞٚ‬أغاغاځ هِظاَ ذ‪ٚ‬اتٔا ش‪ ٜ‬اهٽطاظ اٮًرباط٘ض‪ ٜ‬أٗ اىبولج‪،ٛ‬‬ ‫ٗاربص‬
‫ٗبتقس‪ٙ‬ؼ عٶطق أٗ طبق‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ‪ ًٗ .‬وجٌٔا ًب اهعكجط اسبجس‪ٙ‬ث اسبهجاض‪ ٝ‬اهلاؾج‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫ٗاهِاظ‪ ٞٙ‬اهيت اُتٔت ًب أٗاغط اهقجطْ اىبانج‪ٗ ،ٛ‬اسبهجاض‪ ٝ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬اهجيت اُتٔجت ًب‬
‫قاًت عو‪ً ٟ‬لآ‪ ٍٚ‬آًِت بٔا ثٍ ًاتجت‬ ‫اهقطْ اهعؿط‪ ،ّٙ‬فإْ ٓصٖ اسبهاضا‬ ‫ُٔا‪ٙ‬ا‬
‫عِس ً٘اجٔتٔا قبلآ‪ ٍٚ‬أخط‪ ٠‬أق٘‪ًِٔ ٠‬ا‪ٗ ،‬اُتٔت بػق٘ط زٗهلا أٗ تلل‪ٚ‬جم زٗهتٔجا‪،‬‬
‫ٗثبت ًّ ً٘تٔا عسَٰ ق‪٩‬ذ‪ٚ‬تٔا; ‪ ْ٪‬اهطغاه‪ٞ‬پ اهكاسب‪ٞ‬پ ‪ ٨‬بس ًّ أْ تلْ٘ خاهس‪ٝ‬ځ أبس‬
‫اهسٓط‪ٗ ،‬أْ تػتٌسٸ (اهطغاه‪ٞ‬ٿ) ق٘تٔا ًّ شاتٔا فتكٌس أًاَٰ اهترس‪ٙ‬ا ‪ .‬كٌا ٗػبجب أْ‬
‫‪ ٨‬تػتٌس ا‪ًٞ٪‬ٿ ذ‪ٙ٘ٚ‬ٸ‪ ٞ‬ضغاهتٔا ًّ فٓجا‪ ٨ٗ ،‬تػجتٌس ذ‪ٙ٘ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ج٘زٓجا ًجّ زٗهج‪ٞ‬‬
‫إشا شٓبت زٗهتٔا‪ ،‬بى ‪ ٨‬بس أْ تلْ٘ ٓصٖ اهطغجاه‪ٞ‬ٿ ً٘جج٘ز‪ٝ‬ځ ًب شا‬ ‫ذبٌ‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬كب٘‬
‫ا‪ ًٞ٪‬غ٘ا‪١‬ٴ شٓبت زٗهتٔا أٗ بق‪ٚ‬ت‪.‬‬
‫ٗٓصٖ اهطغاه‪ ٞ‬اشباهس‪ ٝ‬ه‪ٚ‬ػت إ‪ ٨‬ضغاه‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬هطوټ اهعاىبـب‪ ،‬فل‪ٔٚ‬ا ذ‪ ٞٙ٘ٚ‬اهبقا‪١‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٜٔ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗقابو‪ ٞٚ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهتحس‪ٙ‬س زا‪ٌ٢‬اځ‪ُٔ٪ ،‬ا تقَ٘ٱ عو‪ ٟ‬فلط‪ٝ‬ٷ كو‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬أغاؽڅ تتحاٗو ًع اهلٽط‪ٝ‬‬
‫اهبؿط‪ٗ ،ٞٙ‬ت‪٧‬غؼ بٱِ‪ٚ‬اْ فوػجلتٔا عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬أغجاؽ اهعقجى ٗأقج٘ي اىبعطفج‪ٞ‬‬
‫اىب٘ن٘ع‪ ،ٞٚ‬فتٱقِع اهعقىٰ بس‪٢٨‬ؤا ٗكب‪٫‬ٿ اهقوبٰ حبو٘هلا طٌأُ‪ِٞٚ‬ځ‪ ،‬فلوػلتٔا ًقِع‪ٞ‬ڂ هوعقى‬
‫ًٌٔا تِ٘ٸعت جسه‪ٚ‬اتٕ اىبعطف‪ٗ ،ٞٚ‬كب‪ ٫‬اهقوب حبو٘هلا طٌأُ‪ًٌٔ ِٞٚ‬ا كاُت اهؿل٘نٿ ف‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗاهظِْ٘ ًّ ذ٘هٕ ًا زاَٰ اٮُػاْ باذ اځ عّ اسبق ‪ٙ‬ٽوبٕ‪ٗ ،‬أْ ف‪ٔٚ‬ا قابو‪ ٞٚ‬اهتحػٹجس ًب‬
‫ا‪٪‬ؾدام هتر‪ٚ‬ا بٔا ذ‪ٚ‬اتٱٍٔ; فٔ‪ ٛ‬فلط‪ٝ‬ڂ ٗاقع‪ ٞٚ‬عٌو‪ .ٞٚ‬كٌا مبلجّ إزضاكٿٔجا ٗاهعٌجى‬
‫بٔا ًب كى ٗقتٷ ًا زاًت ًساضنٿ اىب‪ًِ٧‬ـب تتعوٍ باٮزضان اهعٌ‪ٚ‬ق ٗاهسضاغ‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪.ٞ‬‬
‫ٗهلصا فرت‪ ٟ‬ذـب غقٽت زٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬اهقسمب‪ٗ ٞ‬أقبرت ز‪ٙ‬اضٱ اىبػجوٌـب تجساض باجف‬
‫اٮغ‪ ،َ٩‬بق‪ٚ‬ت عق‪ٚ‬س‪ٓ ٝ‬صٖ اهطغاه‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب أؾدام اىبػوٌـب أفطازاځ ٗؾع٘باځ‪ ،‬ذلچاًاځ‬
‫ٗضبلً٘ـب‪ ٛٓٗ ،‬تتٽوع ف‪ ٍٔٚ‬إفب ًعجاٗز‪ ٝ‬اهقً٘ج‪ ٞ‬بللطتٔجا ٗاهِٔهج‪ ٞ‬بؿجط‪ٙ‬عتٔا ًجّ‬
‫ٗأفطازاځ ٗأؾداقاځ باهتللف باىبٽو٘و‪.‬‬ ‫جس‪ٙ‬س‪ ،‬أ‪ ٜ‬باهقً٘‪ٗ ِٟ ً ٞ‬نباعا‬
‫جبج‪١٩‬ٷ تجاٍَّ ًب اىبا‪٢‬ج‪ ٞ‬غجِ‪ٞ‬‬ ‫ٗاهع٘ا‪٢‬ق اهيت هٔجط‬ ‫ٗعو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ كى اهترس‪ٙ‬ا‬
‫ا ‪٪‬خف‪ ،ٝ‬فإْ اهطغاه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ب٘قلٔا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ٞٙ‬تتقسَ ًب اهػف دباٖ قها‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اىبللط‪ّٙ‬‬ ‫هتحس‪ٙ‬س ٗج٘زٓا اسبهاض‪ ٜ‬اٮُػاُ‪ً ٛ‬تحػس‪ ٝ‬بق‪ٚ‬ازا‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬فٔ‪ ١٨٧‬ػبػسْٗ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بإمبجأٍُ‬ ‫فلط‪ٗ ٞٙ‬ادبآا‬ ‫بت‪ٚ‬اضا‬
‫عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬إتقأٍُ‪ ،‬فطغاه‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬تػتٌس ق٘تٔا ًّ شاتٔا ٗذبٌ‪ٗ ٛ‬ج٘زٓا بِلػجٔا‪،‬‬
‫‪ .‬فٔ‪ ًٌِٞٚٔ ٛ‬بكسق ًلآ‪ٌٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬عقى اٮُػاْ ٗقوبٕ‪ ،‬فطزاځ كاْ أٗ نباع‪ٞ‬‬ ‫فوٍ تِقط‬
‫ًا زاَ اهب‪٩‬غ ٗٗجس اهِٹكط‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .5‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ عِاقطٰ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب أٿططٖ اىب٘ن٘ع‪ً٘ ٞٚ‬ج٘ز‪ٝ‬ڂ ًب ا‪ًٞ٪‬‬
‫ذبتاد إفب تِؿ‪ٚ‬ط اهصاكط‪ٗ ٝ‬دبس‪ٙ‬س اهلٌٸ‪ ٞ‬باٮمباْ عو‪ ٟ‬قكس اىبٽو٘و ًب اهلعى اهطعج٘‪ٜ‬‬
‫ٗارباش ا‪٪‬غباو ًب شهم; ‪ ْ٪‬اٮغ‪ ٘ٓ َٰ٩‬اهطغاه‪ٞ‬ٿ ٗاىببسأ ٗاهجس‪ ّٙ‬فٔج٘ ُظجاَٱ ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬ٷ;‬
‫ٗ‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬ق‪٩‬حٱ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ا‪ ًٞ٪‬باهطغاه‪ٞ‬ٶ اهكاسب‪ ٞ‬سب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮُػاْ ًب كىټ ظًجاْ‬
‫ًٗلاْ‪ٓٗ ،‬صٖ اهطغاه‪ٞ‬ٿ ٓ‪ ٛ‬اهيت ف‪ٔٚ‬ا قابو‪ ٞٚ‬بعث اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهلطمب‪ٗ ٞ‬دبس‪ٙ‬جس ذ‪ٙ٘ٚ‬ج‪ ٞ‬كطاًج‪ٞ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓ‬

‫اٮُػاْ بقابو‪ٚ‬تٔا عو‪ ٟ‬اهتحػس ًب ا‪٪‬ؾدام قبا ‪ٙ‬ٱكورٍٔ زبع‪ٚ٢‬ٸ‪ ٞ‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬اهتحػجس‬
‫ًب ازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪ٙ‬ٱكورٔا هط‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اهتحػس ًب اهسٗه‪ ٞ‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ضاؾس‪ًٔ ٝ‬تس‪ٞٙ‬‬
‫ذتٌاځ‪ٓٗ .‬صٖ اهطغاه‪ ٛٓ ٞ‬اٮغ‪َ٩‬ٱ ب٘قلٕ ًبسأ ُٗظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪ ;ٝ‬فاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬نطٗض‪ٝ‬‬
‫اجتٌاع‪ ٞٚ‬تلطنٱٔا اهلٽط‪ ٝ‬اهبؿط‪ٗ ،ٞٙ‬ؼبتٌٔا اٮمباْٱ باىببسإ اهكر‪ٚ‬س اهكاحل‪.‬‬

‫ب الجاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة‬
‫ع َّي ْ‬
‫ظ ِر ِ‬
‫ة َ‬
‫ي َف ِريضَ ْ‬
‫ن الصِّ َياشِ ُّ‬
‫ىُ‬
‫عَ‬‫الِ َ‬

‫بجـب‬ ‫اهجِلؼ ُٗظجاَ اهع‪٩‬قجا‬ ‫‪ .6‬اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اهلعى اهطٸع٘‪ ٜ‬سباجا‬

‫اهِاؽ‪ ،‬فٔ٘ فعى اهطعا‪ ٞٙ‬باىببسأ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اسبل هوٌٽو٘و اهِلػج‪ُٗ ٛ‬ظجاَڄ اهڀدٰوجقڄ‬
‫ا‪٪‬ضبع‪ :‬اهلجطز قبجا ‪ٙ‬ٱكجورٕ هِلػجٕ ٗجع‪ٚ٢‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗا‪ٓ٨‬تٌاَ بإًِٔٶ ٗ اهتسبف هٕ; ًّ ازبٔا‬
‫ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬ازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪ٓ٧ٙ‬ټؤا هق‪ٚ‬از‪ُ ٝ‬لػٔا ٗض‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اجملتٌع ًب ُظاَ اهع‪٩‬قجا‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘هٕ اىبعطف‪ٚ‬ٸ‪ٗ ٞ‬اهؿع٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞ‬قبا ‪ٓ٧ٙ‬ټؤا ًب اهتعبف عّ إضاز‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬كػب‬
‫ثقتٔا‪ٗ .‬هلصا تق ٸطضٰ ًب أق٘ي اهس‪ :ّٙ‬أْ أٗي ٗاجبٷ عوج‪ ٟ‬اىبلولجـب بعجس اٮمبجاْ بجاهلل‬
‫ٗضغ٘هٕ ٗضغاهتٕ ًعطف ٿ‪ ٞ‬ذاي اٮًجاَ ا‪٪‬عظجٍ ٗاسبجاكٍ ىبجا ‪ٙ‬رتتجب عو‪ٚ‬جٕ ًجّ إُلجاش‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬أذلأًا; قاي اٮًاَ اهاعاه‪ $ :ٛ‬ف‪ٚ‬حجبٱ عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اهِظجطٱ ًب ذجاي‬
‫اهطغ٘ي باهِظط ًب ًعحعتٕ‪ ،‬ف‪ ًّ٧ٙ ٩‬بلىټ صبٔ٘ي ‪ٙ‬سٸع‪ ٛ‬أُجٕ ضغج٘يٴ‪ٗٗ .‬ججبٰ عوج‪ٟ‬‬
‫اسباكٍ ًعطف‪ٞ‬ٿ ذاي اهؿآس ًب اهعساه‪ٗ .ٞ‬عو‪ ٟ‬اىبليت ًعطف‪ ٞ‬ذاي اهطاٗ‪ٗ .ٜ‬عو‪ ٟ‬اهطع‪ٞٚ‬‬
‫ًعطف‪ ٞ‬ذاي اٮًاَ ٗاسباكٍ ‪.)1(#‬‬
‫‪‬‬
‫ٗا‪٪‬قىٱ ًب ٓصا ق٘هٕ تعجافب‪ + :‬ﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾﯿ "(‪ٗ )2‬ذجس‪ٙ‬ث‬
‫عبس اهلل بّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪:‬ش ٿك ڇولٿٍٲ ضٰا څ ٰٗ ٿك ڇو ٿلٍٲ ًٰػٲ ٱ‪ٗ٧‬يٴ‬
‫(‪ )1‬اىبػتكل‪ ًّ ٟ‬عوٍ أق٘ي اهلقٕ‪ :‬د ‪ 2‬م‪ .468-467‬ذبق‪ٚ‬ق اهسكت٘ض ضبٌس غو‪ٌٚ‬اْ ا‪٪‬ؾقط;‬
‫ً‪٧‬غػ‪ ٞ‬اهطغاه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.59 / ١‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٕٔ‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ى بٰ‪ٚ‬ٲتٶٕٶ ٰٗ ٱٰٓ٘ ًٰػٲ ٱ‪ٗ٧‬يٴ عّٰٲ ضٰعٶٸ‪ٚ‬تٶٕٶ‪ٰٗ ،‬اهڀٌٰطٲأپ ٿ‪ ٝ‬ضٰاعٶ‪ٰٚ‬ج‪ٞ‬ڂ عٰوپج‪ٟ‬‬

‫ى ضٰا څ عٰوپ‪ ٟ‬أپٓٲ ڄ‬
‫جٱ‬‫عّٰٲ ضٰعٶٸ‪ٚ‬تٶٕٶ‪ٰٗ ،‬اهطٸ ٱ‬
‫ى بٰ‪ٚ‬ٲتٶ ظٰٗٲجٶٰٔا ٰٰٗٗهپسٶٖٶ ٰٗٓٶ‪ًٰ ٰٛ‬ػٲ ٱ‪ٗ٧‬هپ‪ٞ‬ڂ عِٰٲ ٱٍٔٲ‪ ،‬أپ‪٨‬پ فپ ٿل ڇولٿجٍٲ ضٰا څ ٰٗ ٿك ڇولٿجٍٲ ًٰػٲج ٱ‪ٗ٧‬يٴ عٰجّٲ‬
‫أپٓٲ ڄ‬
‫ضٰعٶٸ‪ٚ‬تٶٕٶ ز(‪.)1‬‬
‫ٗاهطاع‪ٓ ٛ‬ا ِٓا ًّٰ ػببٱ عو‪ ٕٚ‬ذل ٿ كىټ ؾ‪ٗ ،١ٛ‬نٌٰٶّٰ اهتعٔٹس بٕ‪ٗ .‬اهطع‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬پفعٶ‪ٚ‬وپ‪ٞ‬ڂ‬
‫قبعِ‪ً ٟ‬لع٘ي; ًّٰ ػببٱ ذلظٿٍٔ ٗاهق‪ٚ‬اَ بأًطٍٓ عو‪ ٟ‬اهاف‪ ،‬فاهطع‪ ًّٰ ٞٚ‬مشؤٍ ذل‬
‫اهطاع‪ُٗ ٛ‬ظطٖٱ(‪ .)2‬فاهسٗه‪ً ٞ‬تٌټو‪ ٞ‬باسباكٍ ٗاشبو‪ٚ‬ل‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ ٞ‬عجّ اهطع‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬قجاي‬
‫اٮًاَ ابّ ذحط‪ $ :‬كوڇلٍ ضا ‪ :‬أ ٸْ عوج‪ًٰ ٟ‬جّ كجاْ أًجفځا إقاًج ٿ‪ ٞ‬أذلجاَ اهؿجط ‪.)3(#‬‬
‫ٗاىبػ‪ٗ٧‬ه‪ًِ ٞٚ‬اط‪ٞ‬ڂ باهؿط قاي اهٽ‪ٚ‬يب‪ً $ :‬ب ٓصا اسبس‪ٙ‬ث أْ اهطاع‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ؼ ًٽو٘بځا هصاتٕ‪،‬‬
‫إ‪ ٨‬قبا أشْ اهؿط ٱ ف‪.)4(#ٕٚ‬‬ ‫ٗإلبا أٿق‪ ٍٚ‬سبل ًا اغرتعاٖ اىباهم‪ ،‬ف‪ِٚ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ ٨‬تكط‬
‫‪ٗ .7‬أًا ًّ ازبٔ‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب; فإْ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬پ اهطع٘‪ ٞٙ‬تقعٱ عو‪ ٟ‬اهلطز باسبل ٗا‪ٓ٨‬تٌاَ‬
‫ٗاهِظط بأعقاو ا‪ً٘٪‬ض ًب ع‪٩‬قتٕ ًع ُلػٕ ٗاهِاؽ ب٘قجلٕ ججع‪١‬اځ قجاسباځ هوحٌاعج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهعاز‪ ٜ‬أٗ اىبػت٘‪ ٠‬اهِدب٘‪ٙ ٨ ًّٰٗ ،ٜ‬كجوس هِلػجٕ ًب ضعا‪ٙ‬تٔجا‪ ،‬فج‪٩‬‬
‫‪ٙ‬كوسٱ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ٞ‬بك‪٩‬ح‪ٗ ،‬هلصا ًب تلػف ق٘هٕ عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػج‪ :َ٩‬ش ٿك ڇولٿجٍٲ‬
‫ضٰا څ ز قاي ابّ ذحط‪ $ :‬كولٍ ضا ‪ٙ‬عٍٹ نب‪ٚ‬ع اهِاؽ‪ ،‬ف‪ٚ‬سخى ف‪ ٕٚ‬اىبطع‪ ٛ‬أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬باعتباض‬
‫ذت‪ٗ ٟ‬ه٘ ل ‪ٙ‬لّ هٕ أذسٴ; كاْ ضاع‪ٚ‬اځ زب٘اضذٕ ٗذ٘اغټٕ‪ ُٕ٪ ،‬ػبب أْ ‪ٙ‬قجَ٘ حبجقټ اهلل‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )6062ٗ 5901ٗ 5167ٗ 4495( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ .‬اهبداض‪ٜ‬‬
‫ًب اهكر‪ٚ‬س‪ )7138(ٗ )2554ٗ 5200ٗ 893( :‬بولظٕ‪ًٗ .‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪)1829/20( :‬‬
‫ٗهٕ ططق أخط‪ .٠‬أخطجٕ اهٽرباُ‪ ٛ‬عّ أب‪ ٛ‬هباب‪ً  ٞ‬ب اهلبف‪ )4506( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ًٗػوٍ عّ ًعقى بّ ‪ٙ‬ػاض ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)142/227( :‬ابّ ذباْ ًب اٮذػاْ‪.)4495( :‬‬
‫ٗعّ أُؼ أخطجٕ اهِػا‪ً ٛ٢‬ب عؿط‪ ٝ‬اهِػا‪ٗ .)292( :١‬ابّ ذباْ ًب اٮذػاْ‪ٗ .)4492( :‬عّ‬
‫أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ ٝ‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ ًّ ٘ٓٗ .)3455( :‬أذاز‪ٙ‬ث أق٘ي اهس‪.ّٙ‬‬
‫(‪ )2‬قاهٕ اٮًاَ اهػِس‪ً ٜ‬ب ؾطح اسبس‪ٙ‬ث‪ِٙٗ ،‬ظط ًا ُقوٕ اهؿ‪ٚ‬ذ ؾع‪ٚ‬ب ًب ربطػبٕ ‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ًػِس‬
‫اٮًاَ أهبس‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)4495‬‬
‫(‪ )3‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬د ‪ 2‬م‪ 484‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)893‬‬
‫(‪ُ )4‬قوٕ عِٕ ابّ ذحط ًب فتس اهباض‪ :ٜ‬د ‪ 13‬م‪ 142‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7138‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕ‬

‫ٗذق عبازٖ ‪ٗ .)1(#‬اىبعِ‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬قَٰ٘ بطعا‪ ٞٙ‬ق‪٩‬ح جع‪ٚ٢‬تجٕ هِلػجٕ ٗازبٌاعج‪ ٞ‬أٗ‪٨‬ځ‪ ،‬ثجٍ‬
‫ًب اه٘غججط ا‪٨‬جتٌججاع‪ ٛ‬ه‪ً٫‬جج‪ ٞ‬أٗ اه٘غججط‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ه‪ٚ‬كججوس زبع‪ٚ٢‬جج‪ ٞ‬ا‪٨‬غججتد‪٩‬‬
‫اٮُػاُ‪ ٛ‬هوعال‪ ،‬قاي اٮًاَ اهػِس‪ $ :ٜ‬كولجٍ ضا ‪ ٨ٗ :‬أقجىٸ ًجّ كُ٘جٕ ضاع‪ٚ‬جاځ عوج‪ٟ‬‬
‫أعها ‪ٗ ٕ٢‬ج٘اضذٕ ٗق٘اٖ‪ً ،‬ػ‪ٗ٧‬ي عٌا ػبب عو‪ ٕٚ‬ضعا‪ٙ‬تجٕ‪ ،‬ثجٍ اشبٽجاوٱ ًب اسبجس‪ٙ‬ث‬
‫‪ٓ٪‬ى اهتلو‪ٚ‬و ‪ .)2(#‬أ‪ ٜ‬نب‪ٚ‬ع اهعق‪ ١٩‬فٔ٘ ؾاًىٴ هوِاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ أذسٴ خاضد زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهطعا‪ًٗ ٞٙ‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٔا‪ ،‬فأجٲٌٰىٰ اهطعا‪ ٞٙ‬ب٘قجلٔا اٮُػجاُ‪ٛ‬‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ي بقكس اهعباز‪ ٝ‬هلل تعافب‪ ،‬ثٍ فكٸى اسبس‪ٙ‬ث عو‪ ٟ‬شكطٖ ذت‪ ٟ‬ق‪ٚ‬ى‪ $ :‬إُجٕ زخجى‬
‫ًب ٓصا اهعٌَ٘ اىبِلطز اهص‪ ٨ ٜ‬ظٗدٰ هٕ ٗ‪ ٨‬خازَ ٗ‪ٗ ٨‬هس‪ ،‬فح٘اضذٕ ٗق٘اٖٱ ٗذ٘اغٕ‬
‫ضع‪ٚ‬تٕٱ ‪ٗ #‬إُٕ‪ٙ ٨ $ :‬وعَٱ ًّ ا‪٨‬تكا ٶ بلُٕ٘ ضاع‪ٚ‬اځ أْ ‪ٙ ٨‬لْ٘ ًطع‪ٚ‬ٵاځ باعتباض آخط‪.)3(#‬‬
‫سبس‪ٙ‬ث أُؼ ‪ً ‬ٶ ٲ ٱ‬
‫ى ذس‪ٙ‬ثٶ ابّ عٌط ضنج‪ ٛ‬اهلل عٌِٔجا ٗف‪ٚ‬جٕ‪ :‬ش فپأپعٶج ٹسٗاڀ هٶوڀٌٰػٲجأپهپ‪ٞ‬ٶ‬
‫جٰٰ٘اباځ ز قاه٘ا‪ًٗ :‬ا ج٘ابٱٔا؟ قاي‪ :‬ش أپعٲٌٰايٱ اهڀبٶ ټط ز(‪.)4‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فاهطعا‪ٞٙ‬ٿ فط‪ٙ‬ه‪ٞ‬ڂ ؾطع‪ ٞٚ‬بأْ تتحػس ًب اهلطز ٗعو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهعاز‪ً ٜ‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ُ ٞ‬لػٕ ٗج٘اضذٕ ٗذ٘اغٕ ٗق٘اٖ اهصِٓ‪ٗ ٞٚ‬اهعاطل‪ ،ٞٚ‬أٗ عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهِدب٘‪ٜ‬‬
‫اجملتٌع ب٘قلٕ جع‪ٚ٢‬ٸ‪ٞ‬ځ قاسب‪ً ٞ‬ب ازبٌاع‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ًب ع‪٩‬قا‬

‫‪ٗ .8‬أًا ًّ ازبٔ‪ ٞ‬اه اُ‪ ;ٞٚ‬فإْ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬پ اهطع٘‪ٙ‬ج‪ ٞ‬تقجعٱ عوج‪ ٟ‬ازبٌاعج‪ ٞ‬ب٘قجلٔا‬
‫اهه‪ٚ‬ق احملسٗز ًب ا‪٪‬ٿغط‪ ٝ‬أٗ اهعؿف‪ ٝ‬أٗ اهقَ٘; أٗ ب٘قلٍٔ كتو‪ٞ‬ځ ذعب‪ ٞٚ‬ضا‪٢‬جس‪ ٝ‬زبٔج٘ز‬
‫ا‪ً ًٞ٪‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهقً٘‪ ٞ‬هٯق‪٩‬ح باهللط‪ ٝ‬أٗ اهِٔه‪ ٞ‬هوتا‪ٚ‬ف باهٽط‪ٙ‬قج‪ُٗ ٞ‬ظجاَ اجملتٌجع‪،‬‬
‫فحا‪ ١‬اؾرتانٿ اهلى باهطعا‪ ٞٙ‬فلط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬عق‪ٚ‬س‪ُٗ ٝ‬ظاًجاځ; فاؾجرتن اٮًجاَ ا‪٪‬عظجٍ‬
‫ٗاهطجى ٗاىب طأ‪ٗ ٝ‬اشبازَ ًب اه٘قو اهطعج٘‪ًٗ ،ٜ‬جع أْ ًعجاُ‪ ٍٔٚ‬طبتولج‪ً ٞ‬جّ ذ‪ٚ‬جث‬

‫(‪ )1‬فتس اهباض‪ :ٜ‬د ‪ 2‬م‪.484‬‬

‫(‪ )2‬ربط‪ٙ‬خ اسبس‪ٙ‬ث (‪ً ًّ )4495‬ػِس اٮًاَ أهبس‪.‬‬
‫(‪ )3‬فتس اهباض‪ :ٜ‬د ‪ 13‬م‪.142‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ابّ عس‪ٗ ٜ‬اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب ا‪ٗ٪‬غط ٗغِسٖ ذػّ‪ُٗ .‬قوٕ ابّ ذحط ًب اهلتس‪.‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٖٕ‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اىب٘ن٘ اهطع٘‪ٗ ٜ‬ذسٗزٖ‪ ،‬قاي اٮًاَ اشبٽاب‪ $ :ٛ‬اؾرتك٘ا أ‪ ٜ‬اٮًاَ ٗاهطجى ًٗجّ‬
‫شكط ًب اهتػٌ‪ ،ٞٚ‬أ‪ً ٜ‬ب اه٘قو باهطاع‪ًٗ ;ٛ‬عاُ‪ ٍٔٚ‬طبتولج‪ ،ٞ‬فطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اٮًجاَ ا‪٪‬عظجٍ‬
‫ذ‪ٚ‬اط‪ ٞ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬بإقاً‪ ٞ‬اسبسٗز ٗاهعسي ًب اسبلٍ‪ٗ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬اهطجىڄ أٓوپٕٱ غ‪ٚ‬اغتٕٱ ‪ً٪‬طٍٓ‬
‫ٗإ‪ٙ‬كاهلٍ ذق٘قپٍٔ‪ٗ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬اىبطأ‪ ٝ‬تسبفٱ أًط اهب‪ٚ‬ت ٗا‪٨ٗ٪‬ز ٗاشبسَ ٗاهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هوعٗد‬
‫ًب كى شهم‪ٗ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬اشبازَ ذل ٿ ًا ذبت ‪ٙ‬سٖ ٗاهق‪ٚ‬اَ قبا ػبب عو‪ ًّ ٕٚ‬خسًتٕ‪.)1(#‬‬
‫‪‬‬
‫ٗا‪٪‬قىٱ ًب ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ازبٌاع‪ ٞٚ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬قها‪ٙ‬ا ازبٌاع‪ٗ ٞ‬ا‪ً ًٞ٪‬ب اجملتٌع‪ ،‬أُٔا‬
‫تقعٱ عو‪ ٟ‬ازبٌ‪ٚ‬ع كىٻ ًّ ً٘قعٕ ًب اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ٮقاً‪ ٞ‬أًط اهلل تعافب أٗ إُٔ نٰٸ‪ٚ‬عٰ ٱٕ‪،‬‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ًٗ ٞ‬قته‪ ٟ‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهبؿط‪ ،ٞٙ‬فأذاز‪ٙ‬ث ًب اهباو تسيٹ عو‪ٟ‬‬ ‫فه‪٩‬ځ عّ عًٌ٘ا‬
‫ٗج٘و ذبٌٹؤا; ًِٔا ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش ًٰا ًٶّٲ ضٰا څ إ‪٨‬چ ‪ٙ‬ٱػٲأپيٱ‬
‫‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ‪ ،‬أپقپاَٰ أپًٲطٰ اهللٶ أپَٲ أپنٰاعٰٕٱ ؟ز(‪ٗ .)2‬عّ أُؼ ‪ ‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش إْٸ اهللپ‬
‫ى بٰ‪ٚ‬ٲتٶٕٶ ز(‪.)3‬‬
‫‪‬‬ ‫جىٰ عّٰٲ أپٓٲ ڄ‬
‫ى ضٰا څ عٰ ٸٌا اغٲتٰطٲعٰاٖٱ‪ ،‬أپذٰلٶ پ أپَٲ نٰٸ‪ٚ‬عٰ؟ ذٰٸت‪ٰٙ ٟ‬ػٲأپيٰ اهطٸ ٱ‬
‫غٰا‪٢‬ٶىٴ ٿك ٸ‬

‫‪ٗ .9‬اجملتٌعٱ ازبٔ‪ ٞ‬اه اه ‪ً ٞ‬ب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهلعى اهطع٘‪ ٘ٓٗ ،ٜ‬ب٘قلٕ ُاغجاځ‬
‫بـب اهِاؽ‪ ٛٓٗ ،‬ث‪٩‬ث‪ :ٞ‬ا‪٪‬فلاض‬ ‫تلْ٘ اهطعا‪ ٞٙ‬ف‪ ٕٚ‬حبػب أق٘ي اهع‪٩‬قا‬ ‫ٗع‪٩‬قا‬
‫اهيت ‪ ًِْ٘٧ٙ‬بٔا‪ٗ ،‬ا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬ٽبټقُ٘ٔا‪ٗ ،‬اىبؿاعط اهيت ذب‪ٚ‬ط بٍٔ ٗتؿ‪ٚ‬ع ا‪٪‬هل‪ٗ ٞ‬ا‪ً٪‬جاْ‬
‫ًب ُػ‪ٚ‬خ ٓصٖ اهع‪٩‬قا ‪ٗ .‬اجملتٌع ٓج٘ ك‪ٚ‬جاْٱ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٛ‬فجاجملتٌع‬
‫ب٘قلٕ ك‪ٚ‬اْٰ ا‪ ًٞ٪‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ؼبلٌٕ اهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ ٗأعطافجٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٙٗ ،ٞ‬طعج‪ٓ ٟ‬جصٖ‬
‫اهعاًٸ‪ٗ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ صبٌ٘ ٱ اهق‪ ٍٚ‬اهطٗذ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ٗ ٞٚ‬اٮُػاُ‪ ٞٚ‬اهيت آًِج٘ا‬ ‫ا‪٪‬عطا‬
‫ٗ‪ٙ‬ػج٘ز ًب‬ ‫قبلآ‪ٌٔٚ‬ا ًّ ز‪٢٨‬ى اىبِظً٘‪ ٞ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهيت ‪ًِ٧ٙ‬جْ٘ بٔجا; ف‪ٚ‬ظٔجط اىبعجطٗ‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ‪ٗ ،‬ؽبلت اىبِلط ٗ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ب عّ اهط‪ٙٗ ;ٞٙ٦‬ل٘ٸْ اهلطزٱ اهكاحلٱ ازبع‪ٞٚ٢‬ٶ اىب‪ٌ٢٩‬ج‪ٞ‬‬
‫سب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬تِؿأ اهوڇرٌ‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬باهت٘ازز ٗاهرتاذٍ‪ ،‬عّ اهِعٌاْ بّ بؿف ‪;‬‬

‫(‪ )1‬فتس اهباض‪ :ٜ‬د ‪ 13‬م‪.142‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب ا‪ٗ٪‬غط بػِس ذػّ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اٮذػاْ‪ )4493-4492( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗ‬

‫ى‬
‫ى اهڀ ٱٌ‪٧‬ٲًٶِٶـبٰ فٶ‪ ٛ‬تٰٰ٘ازټٓٶٍٲ ٰٗتٰطٰاذٱٌٶ ڄٍٔٲ ٰٗتٰعٰاطٿلٶ ڄٍٔٲ ًٰٰ ٱ‬
‫قاي‪ :‬مسعت اهِيب × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًٰٰ ٱ‬
‫ر ٸٌ‪ ٟ‬ز(‪ٗ .)1‬اىبعِج‪:ٟ‬‬
‫اهڀحٰػٰسٶ; إشا اؾٲتٰلپ‪ً ٟ‬ٶِٲ ٱٕ ؾٰ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٴ تٰسٰاعٰ‪ ٟ‬هپ ٱٕ غٰا‪٢‬ٶ ٱط اهڀحٰػٰسٶ بٶاهػٸٰٔ ڄط ٰٗاهڀ ٱ‬
‫ً ىٱ اىب‪ ،ًّ٧‬أ‪ ُ٘ ٜ‬اىب‪ ،ًّ٧‬فإشا ٗقعٰ أًطٴ عو‪ ٟ‬بعض ٓصا اهِ٘ ‪ ،‬فلإُٔ ٗقع عو‪ ٟ‬كباَ‬
‫اهِ٘ ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ إخبجاضځا ٗإلبجا ٓج٘ أًج ٴط قبجا ‪ِٙ‬باج‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ بجـب اىبج‪ًِ٧‬ـب ًجّ احملبج‪ٞ‬‬
‫ٗا‪٨‬ذباز(‪ٗ .)2‬ز‪٨‬هتٕٱ عو‪ ٟ‬فط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬ؾ‪ ٘ٚ‬اىبؿجاعط اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬ا‪٪‬فلجاض اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب‬
‫اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗأًا اىبظٔطٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هل‪ٚ‬اْ ا‪ ًٞ٪‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬فٔ٘ اىبلآ‪ٍٚ‬ٱ اهيت ت٘جټٕ اهطأ‪ ٰٜ‬اهعاَ‬
‫اهعاً‪ً ٞ‬ب ُػ‪ٚ‬خ اهع‪٩‬قا ‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬جا كجاْ زْٗ اهسغجت٘ض ٗاهقجاُْ٘‪ْ٪ ،‬‬ ‫ٗا‪٪‬عطا‬
‫غوٽ‪ً ٞ‬عِ٘‪ ٞٙ‬تػتٌسٹ ق‪ٌٚ‬تٔا ًّ اهق‪ ٌٞٚ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬هعقا‪٢‬جس‬ ‫غوٽ‪ٞ‬پ اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗا‪٪‬عطا‬
‫اهِاؽ اهيت ؾلچوت آضا‪ٗ ٍٓ١‬أعطافٍٔ ٗك٘ٸُت ًلآ‪ ٌٍٰٔٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ً ٝ‬جى اهق‪ٌٚ‬ج‪ ٞ‬اهعطف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب ذس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عٌطٗ‪ ،‬أْٸ ًب خٱٽب‪ٞ‬ٷ‪ ،‬قجاي ضغج٘ي اهلل ×‪ :‬ش ‪ٰٙ‬جا أٹ‪ٰٔٙ‬جا‬
‫ذوڀجوٰ‬
‫ؾ ٸس‪ٝ‬ځ‪٨ٰٗ ،‬پ ٶ‬
‫غ‪٩‬پَٰ هپٍٲ ‪ٰٙ‬عڄ ٲزٖٱ إ‪٨‬چ ٶ‬
‫ذوڀوٷ فٶ‪ ٛ‬ا ڀهحٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‪ ،‬فپإْٸ اٮ ٲ‬
‫اهِٸاؽٱ إُٸٕٱ ًٰا كپاْٰ ًٶّٲ ٶ‬
‫ف عٰوپج‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ أپزٲُٰجآٱٍٲ‪،‬‬
‫غ‪٩‬پَڄ‪ٰٗ ،‬اهڀ ٱٌػٲوٶ ٱٌْٰ٘ ‪ٰٙ‬سٴ عٰوپ‪ًّٰ ٟ‬ٲ غٶٰ٘آٱٍٲ‪ ،‬تٰلپافپ ٿأ زٶًٰا‪٦‬ٱ ٱٍٓٲ‪ٙ ،‬ٱحٶ ٱ‬
‫فٶ‪ ٛ‬اٮ ٲ‬
‫ٰٗ‪ ٰٙ‬ٱط ٹز عٰوپ‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ أپقڀكٰآٱٍٲ ز(‪ٗ .)3‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ً٘ ٛ‬غ‪  ٟ‬قاي‪ :‬كاْ ضغ٘ي اهلل × إشا جا‪ٖ١‬‬
‫غ٘هٶٕٶ ًٰجا ؾٰجا‪،ٰ١‬‬
‫ض اهللٿ عٰوپ‪ ٟ‬هٶػٰاْڄ ضٰ ٱ‬
‫غا‪٢‬ى أٗ شٗ ذاج‪ ٞ‬قاي‪ :‬ش أپؾلعٱ٘اڀ ٱت‪٧‬ٲجٰ ٱطٗاڀ‪ٰٗ ،‬هڀ‪ٰٚ‬قڀ ڄ‬
‫ـب اهچصٶ‪ٙ ٜ‬ٱ‪ ٰ٧‬ټز‪ًٰ ٜ‬ا أٿًٶجطٰ بجٕٶ‬
‫ه ٱٕ بٰعٲهاځ‪ٰٗ ،‬اهڀدٰاظڄ ٱْ ا‪٪‬پًٶ ٱ‬
‫ؿ ٹس بٰعٲ ٱ‬
‫ّ كپاهڀٱبِٲ‪ٰٚ‬اْڄ ‪ ٰٙ‬ٱ‬
‫ّ هٶوڀ ٱٌ‪٧‬ٲًٶ ڄ‬
‫ٰٗاهڀ ٱٌ‪٧‬ٲًٶ ٱ‬
‫ػ ٱٕ أپذٰ ٱس اهڀ ٱٌتٰكٰ ټسقٶـبٰ ز(‪.)4‬‬
‫طپټ‪ٚ‬بٰ‪ٞ‬ڂ بٕٶ ُٰلڀ ٱ‬
‫اجملتٌع اسبطمٱ عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إُلاش‬ ‫ًّٗ اىبظٔطڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب أعطا‬
‫ًا ٓ٘ ًّ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ازبٌاع‪ ٞ‬ب٘قلٔا ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اجملتٌع‪ ،ٛ‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث اهِعٌاْ بّ‬
‫(‪ )1‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾطط اهؿ‪ٚ‬دـب‪ ،‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪.)18373( :‬‬
‫(‪ِٙ )2‬ظط ق٘ي اٮًاَ اهػِس‪ً ٜ‬ب ربط‪ٙ‬خ اسبس‪ٙ‬ث (‪ً )18355‬ػِس اٮًاَ أهبس‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )6692( :‬ذس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س ًّ ططق‪ٓٗ ،‬صا إغِاز ذػّ‪ .‬أخطجٕ‬
‫اهبداض‪ ًّ ٜ‬ذس‪ٙ‬ث أُؼ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2294( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )19667( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾطط اهؿ‪ٚ‬دـب‪.)19512(ٗ ،‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٕ٘‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ى اهڀقپا‪٢‬ٶ ڄٍ عٰوپج‪ ٟ‬ذٱج ٱسٗزٶ اهللٶ‪ٰٗ ،‬اهڀٰ٘اقٶج ڄع فٶ‪ٰٔٚ‬جا‪،‬‬

‫بؿف‪ :‬مسعتٱ ضغ٘يٰ اهلل × ‪ٙ‬ق٘يٱ‪ :‬ش ًٰٰ ٱ‬
‫ى قپ٘ٲَڅ ضٰكٶٱب٘اڀ غٰلٶ‪ِٰٞٚ‬ځ‪ ،‬فپأپقٰاوٰ بٰعٲهٱج ٱٍٔٲ أپغٲجلپوپٰٔا ٰٗأپٗٲعٰطٰٰٓجا ٰٗؾٰج ٸطٰٓا‪،‬‬
‫ٰٗاهڀ ٱٌسٲٓٶّ فٶ‪ٰٔٚ‬ا‪ ًٰٰ ،‬ٱ‬
‫ه ٱٍٔٲ أپعٲ‪٩‬پٰٓا‪ ،‬فپلپاْٰ اهچصٶ‪ ّٰٙ‬فٶ‪ ٛ‬أپغٲلپوٶٰٔا إشا اغٲتٰقپ٘اڀ اهڀٌٰجا‪ًٰ ،ٰ١‬ج ٹطٗاڀ عٰوپج‪ًٰ ٟ‬جّٲ‬
‫ٰٗأپقٰاوٰ بٰعٲ ٱ‬
‫فپ٘ٲقٶ ڄٍٔٲ‪ ،‬فپآشٗٲ ٱٍٓٲ‪ ،‬فپقپاهٿ٘اڀ‪ :‬هپ٘ٲ خٰطٰقڀِٰا فٶ‪ُٰ ٛ‬كٶ‪ٚ‬بِٰا خٰطٲقاځ فپاغٲتٰقپ‪ٚ‬ٲِٰا ًٶِٲ ٱٕ‪ٰٗ ،‬هپٍٲ ٱُ‪٧‬ٲشٶ ًّٰٲ فپ٘ٲقپِٰجا‪،‬‬
‫فپإْٲ تٰطٰ ٿك٘ٓٱٍٲ ٰٗأپًٲطٰ ٱٍٓٲ‪ٰٓ ،‬وپ ٿل٘اڀ جٌٰٶ‪ٚ‬عاځ‪ٰٗ ،‬إْٲ أپخٰ ٱصٗاڀ عٰوپ‪ ٟ‬أپ‪ٙ‬ٲسٶ‪ٔٙ‬ڄٍٲ ُٰحٰ٘ جٌٰٶ‪ٚ‬عاځ ز(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .10‬أًا ازبٔ‪ٞ‬ٿ اهطابع‪ :ٞ‬اهسٗه‪ ;ٞ‬فٔ‪ ٛ‬اهل‪ٚ‬جاْ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬ٹ اهتِل‪ٚ‬جص‪ ٜ‬اهجص‪ ٜ‬ؼبجسزٱ‬
‫ًٔإً ٗٗها‪٢‬لپٕٱ اهقاُْ٘ ا‪٪‬غاؽ‪ًِ ٘ٓٗ ،‬ظً٘‪ً ٞ‬لآ‪ ٍٚ‬اهعقجس ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬اجملتٌعج‪ٛ‬‬
‫ه‪ ،ًٞ٫‬باهعٔس ٗاىب‪ ٚ‬اق ًّ أفلاض اهسغت٘ض ٗأذلإً‪ًٗ ،‬ؿاعط ا‪ ًٞ٪‬دبإٓ باهطنجا أٗ‬
‫اهػدط‪ ،‬با‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهقپب٘ي‪ ،‬أٗ اهطفض ٗا‪٨‬نٽطاض‪ًٗ ،‬ا ‪ٙ‬رتتب عو‪ ٟ‬شهم ًّ اهٽاع‪ٞ‬‬
‫أٗ اهتٌطز ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فاهسٗه‪ ٛٓ ٞ‬صبٌ٘ع‪ ٞ‬ا‪٪‬فطاز اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ؾج‪ ْٗ٧‬اهِجاؽ‬
‫قبِظً٘‪ً ٞ‬لآ‪ ٍٚ‬اهعقس ا‪٨‬جتٌاع‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عٌا تقسَ‪ ،‬فإْ اهسٗه‪ ٛٓ ٞ‬اهطاع‪ٞٚ‬‬
‫هؿ‪ ْٗ٧‬اشبوق بِظاَ اٮغ‪ َ٩‬قٽعاځ‪ٗ ،‬اىب‪٧‬كبپِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬إُلاشٖ ف٘جبجت هلجا اهٽاعج‪ ٞ‬هق٘هجٕ‬
‫تعافب‪ +:‬ﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾﯿ" ٗسبس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬أْٸ ضغ٘يٰ اهلل ×‬
‫قاي‪ :‬ش ًّٰٲ پأطپاعِٰٶ‪ ٛ‬فپ پقسٲ پأطپا ٰ اهللپ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ عٰكٰاُٶ‪ ٛ‬فپ پقسٲ عٰكٰج‪ ٟ‬اهللپ‪ًٰٰٗ ،‬جّٲ پأطپجا ٰ أپًٶجفڄ‪ٜ‬‬
‫فپ پقسٲ پأطپاعِٰٶ‪ًّٰٰٗ ،ٛ‬ٲ عٰكٰ‪ ٟ‬أپًٶفڄ‪ ٜ‬فپ پقسٲ عٰكٰاُٶ‪ ٛ‬ز(‪.)2‬‬
‫‪‬‬

‫ا‪٪‬ضبع ‪ٙ‬تؿابم ف‪ٔٚ‬ا ازبٔسٱ اهبؿط‪ٗ ٜ‬فق طابعٕ اٮُػاُ‪ ٛ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٛ‬‬ ‫ٓصٖ ازبٔا‬
‫بعٌى غ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬عقچس‪ٗ ،‬أ‪ٜ‬ٹ خوى ًب ُظاَ اهتج٘اظْ هوٌعتقجس اهعوٌج‪ً ٛ‬ب اهجطأ‪ ٜ‬اهعجاَ‬
‫ٗأعطافٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬أٗ اىبعتقس اهعٌو‪ً ٛ‬ب اهطعا‪ٗ ٞٙ‬خٽ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞ‬فػج‪٘ٚ‬جس اٮضبجان‬
‫ٗؼبسث ا‪٨‬نٽطاو ًب بِ‪ ٞٚ‬ا‪ ٨ ًٞ٪‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )18370( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)2686( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7137( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٙ‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ن الصِّيَاشِيِّ‬
‫ألصُوهُ الِعِمِىِيَّةُ لِمِعَىَ ِ‬
‫اُ‬

‫‪ .11‬فه‪٩‬ځ عّ أْٸ اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬نطٗض‪ٝ‬ڂ ذ‪ٚ‬ات‪ٗ ،ٞٚ‬كٌا تقسَ فط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬ؾجطع‪،ٞٚ‬‬
‫فججصان ‪ٙ ٨‬للجج‪ ٛ‬إ‪ ٨‬بتقكٹجس اهعٌججى اهطعجج٘‪ً ٜ‬ب ًِججار اهب‪٣ٚ‬جج‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬جج‪ٗ ٞ‬قججِاع‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘هلا اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اىبعطف‪ٗ ٞٚ‬اهقاُُ٘‪ ،ٞٚ‬ف‪ٙ ٩‬لل‪ ًّ ٛ‬اىبلوچجو أْ ‪ٙ‬لجْ٘‬ ‫اهع‪٩‬قا‬
‫باهااځ عاق‪٩‬ځ بواٰتٲٕٱ زع٘‪ ٝ‬اهطغ٘ي ٗقپبٶوجٔا‪ ،‬ف‪ٚ‬لجْ٘ غ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬اځ أٗ عجاً‪٩‬ځ باهطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هِلػجٕ‬
‫ٗاجملتٌع عو‪ً ٟ‬ا ػبب‪ ،‬بى ‪ٙ ٨‬لْ٘ ضاؾساځ ذت‪ ٟ‬مب‪ٚ‬ټع بـب اهكاحل ًّ ا‪ً٘٪‬ض ٗاهٽاحل‬
‫اسب‪٩‬ي ٗاسبطاَ‪ ،‬عاىباځ قبجا ؼبتاججٕ ه‪ٚ‬ػجتق‪ ٍٚ‬ق٘هجٕ‬ ‫ًٗا ‪ٙ‬لػس أٗ ‪ٙ‬بٽى اهعٌى‪ٙٗ ،‬عط‬
‫ٗعٌوٕ عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٙ .ٞ‬عوٍٱ ًا ػبب ًّ اهس‪ ّٙ‬باههطٗض‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬أٗ ا‪٨‬كتػاو اىبعطًب‪،‬‬
‫اهيت ‪ٙ ٨‬ٱقبى عصضٴ ًجّ ازبآجى‬ ‫ًّ اهؿطا‪٢‬ع; بى غا‪٢‬ط ا‪٪‬عطا‬ ‫ًٗا ٓ٘ ًٶّ احمللٌا‬
‫بٔا‪ ،‬ه‪ٚ‬تأت‪ ٟ‬هٕ يباضغ‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬اتٕ بـب اهِاؽ قبا ‪ِٙ ٨‬لط عو‪ ٕٚ‬ف‪ٗ ،ٕٚ‬ه‪ٚ‬ؼ باههطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘‬
‫صبتٔساځ‪ٗ ،‬اه٘اجب عو‪ ٕٚ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ عاىباځ قبا ػبجب‪ٗ ،‬قبجا ً وجٕ ‪ ٨‬ػبٔوجٕ ٗٓج٘ أٓوجٕ يبجا‬
‫اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬ثقافتٔا ‪ ٨‬بس ًِٔا هٶٌّٰ ذػٱّ‬ ‫‪ٙ‬ك ٶورٱٕ هوتقطو بٕ إفب اهلل تعافب‪ ،‬فٔصٖ اىبعاض‬
‫اهعـب ٗٓ٘‬ ‫إغ‪ٗ ًٕ٩‬قوٿسٰ هٕ أًط ز‪ ًّ ٛٓٗ ،ِٕٙ‬اهعوَ٘ اهيت تعوڇٌٱٔا ‪ٙ‬سخى ًب فطٗ‬
‫ج ٲٔوٿٕٱ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ًا ‪ٙ ٨‬ػع كى أذس ٰ‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا; فإُٕ ػببٱ عو‪ ٟ‬كىټ ًلوو أْ ‪ٙ‬تعوٍٰ ًّ ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ً ٞٚ‬جا ‪ٙ‬وعًجٕ‬
‫ًب ذ‪ٚ‬اتٕ; ‪ً ُٕ٪‬أً٘ضٴ بأْ ‪ٙ‬قَٰ٘ بأعٌاهٕ ذػجبٔا قٽعجاځ; ٗٓج‪ ٛ‬عٶوٌجاْ‪ :‬عوجٍ أقج٘ي‬
‫اهس‪ٙ‬اُ‪ُٗ ٞ‬ظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عوٍ اهلطٗ اهعٌو‪ُ٨ ٞٚ‬تظاَ اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬

‫األولُ‪:‬ذعؾمُذأصُولِذاؾدقَاـَ ِةذوـظامِذاحلقاة‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .12‬عوٍ أق٘ي اهس‪ٙ‬اُ‪ ٘ٓ ،)1(ٞ‬عوجٍٱ اهعق‪ٚ‬جس‪ٗ ٝ‬أقج٘ي اهجس‪ٓٗ ،ّٙ‬ج٘ اهقاعجس‪ٝ‬‬
‫(‪ )1‬اٮًاَ أب٘ جعلجط اهػجٌِاُ‪ :ٛ‬ضٗنج‪ ٞ‬اهقهجا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬جق اهِحجا‪ :ٝ‬أُج٘ا اهعوجَ٘ اهؿجطع‪ :ٞٚ‬د ‪1‬‬
‫‪‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٕٚ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ٙٗ ،ٞٙ‬تأت‪ ًّ ٟ‬اهعوٍ با‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ ٞٚ‬ا‪٪‬غجاؽ ًب اهجس‪،ّٙ‬‬

‫بتأغ‪ٚ‬ؼ عقو‪ً ٛ‬عطًب‪ ،‬أٗ بتأق‪ٚ‬ى ُقو‪ ٛ‬ؾطع‪ ًّ ،ٛ‬اهعوٍ قبعطف‪ ٞ‬اهلل تعافب‪ًٗ ،‬ا ‪ٙ‬كسٹ‬
‫ا‪٨‬عتقاز بٕ ًب ذق اهلل تعافب ًٗا ‪ٙ ٨‬كس‪ًٗ ،‬ا ػب٘ظ عو‪ ٟ‬اهلل تعافب ًٗا ‪ ٨‬ػب٘ظ‪ٗ ،‬كىٻ‬
‫ا‪٪‬فلاض اهيت تسٗض ًب عوٍ ًعطف‪ٗ ٞ‬ج٘ز اهلل تعافب‪ًِٗ ،‬جٕ ًعطفج‪ ٞ‬ت٘ذ‪ٚ‬جس اهلل ٗططا‪٢‬جق‬
‫اهت٘ذ‪ٚ‬س‪ًٗ ،‬عطف‪ ٞ‬أمسا‪ ١‬اهلل ٗقلاتٕ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ُٗػذ اهؿطا‪٢‬ع ٗإقاً‪ ٞ‬اهس‪٢٨‬ى عو‪ ٟ‬شهم‪ٗ .‬عوجٍ إبٽجاي أقج٘اي‬ ‫ثٍ عوٍٱ اهِب٘ٸا‬
‫طباهل‪ ٛ‬اىبوچ‪ٗ ٞ‬اهقا‪٢‬وـب بِل‪ ٛ‬اهكاُع‪ٗ ،‬اهقا‪٢‬وـب بلكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ًّ ٝ‬ا‪٨‬كوفٗؽ‬
‫قسمباځ‪ ًّٗ ،‬اهعوٌاُ‪ٚ‬ـب ٗاهعُازق‪ ٞ‬ذس‪ ٙ‬اځ‪ ًِٕٗ .‬عوٍ ًا ػبب ًب اهتلط‪ٙ‬ق بجـب‬ ‫ٗاهلِٔ٘‬
‫اىبعحع‪ٗ ٝ‬اهؿعبص‪ٗ ،ٝ‬أْ طط‪ٙ‬ق شهم ٓ٘ غ‪ ًٞ٩‬اسب٘اؽ ٗكٌاي اهعقى ٗذٱػّ اهتللجط‬
‫ًب اىب٘ج٘زا ‪ ًِٕٗ ،‬عوٍ ا‪٪‬فلاض اىبتعوق‪ ٞ‬باهعق‪ٚ‬س‪ ًّ ٝ‬شهم كٌعطف‪ ٞ‬اهقسض‪ٗ ،‬اهقهجا‪١‬‬
‫ا‪٪‬ق٘ه‪ً ٞٚ‬ب فوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهجيت‬ ‫ٗاهقسض‪ٗ ،‬اهت٘كى‪ٗ ،‬ا‪٪‬جى‪ٗ ،‬اهطظق‪ٗ ،‬غا‪٢‬ط اىبعاض‬
‫ؼبتاجٔا اهعاًى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهطاع‪ ٛ‬اهطاؾس ٗ‪ ِٟ ٨‬هٕ عِٔا‪ ًِٕٗ .‬عوجٍ اهتلط‪ٙ‬جق بجـب‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ا‪٪‬خط‪ً ٠‬ب اهعجال‬ ‫أغؼ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ً ٞٙ‬ب اٮغ‪ٗ َ٩‬أق٘هلا‪ٗ ،‬بـب اهق‪ٚ‬ازا‬
‫اٮُػاُ‪ًٗ .ٛ‬ت‪ ٟ‬اختىٸ طط‪ٙ‬قٱ ًعطفتٔا أٗ زخى ًب شهم هپ ٲبؼٴ ل ؼبكى هٯُػاْ ًا ػبب‬
‫ه‪٩‬غتقاً‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬ضتقا‪ ١‬اه‪٩‬ظَ هوعٌى اهِٔه٘‪ ;ٜ‬فول‪ٙ ٛ‬لْ٘ قبػت٘‪ ٠‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ف‪ٚ‬حجب‬
‫اهعوٍٱ بلى ٓصا ٗاهت قو ف‪ ٕٚ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫قاي اٮًاَ اهػٌِاُ‪ٓٗ $ :ٛ‬صا اهلط ٱ ًّ اٮغ‪ َ٩‬ل ؽبتوو ف‪ ٕٚ‬اهتلو‪ٚ‬و بـب اهِاؽ‪،‬‬
‫بى غ٘ٸ‪ ٠‬اهللٿ تعافب ًب خٽابٕٶ هوِاؽ بـب اهطغ٘ي ٗاىبطغى إه‪ٗ ،ٕٚ‬اهصٸكط ٗا‪ٗ ،ٟ ُ٪‬اسبط‬
‫ٗاهعبس‪ٗ ،‬اهعاً‪ٗ ٞ‬اهعوٌا‪ٗ ،١‬اغت٘‪ً ٠‬ب شهم اهتعبٹس ًب غا‪٢‬ط ا‪٪‬ظًاْ ‪ .#‬قاي اهلل تعافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭻ ﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃ ﮄﮅﮆﮇ‬
‫ﮈﮉﮊﮋﮌﮍ ﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗ"‬
‫(‪)1‬‬

‫م‪ ،55-54‬ذبق‪ٚ‬ق اهسكت٘ض ق‪٩‬ح اهس‪ ّٙ‬اهِآ‪٧ً ،ٛ‬غػ‪ ٞ‬اهطغاه‪ٗ ٞ‬زاض اهلطقاْ‪ ،‬طبع‪ ٞ‬اه اُ‪.ٞٚ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.136 / ١‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٛ‬‬

‫ٗقاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ‬

‫ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ‬
‫ازبسيٰ اىبعطًب بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬عقو‪ٞٚ‬‬ ‫ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ"(‪ٓٗ )2‬لصا ت٘جټ ٱٕ ا‪ٙ٬‬ا‬
‫ذػ‪ ٨ ،ٞٚ‬تلطق بـب اهعاً‪ٗ ٛ‬اهعاهٶٍ‪ ٨ٗ ،‬اسبط ٗاهعبس‪ ٨ٗ ،‬اهصكط ٗا‪.ٟ ُ٪‬‬
‫واؾثاـي‪:‬ذعؾمُذاؾػُروعِذاؾدقـقةِذواؾشرائعِذاؾعؿؾقَّة‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .13‬عوٍ اهلطٗ اهس‪ٗ ِٞٚٙ‬اهؿطا‪٢‬ع اهعٌو‪ٚ‬ج‪ٓ ،ٞ‬ج٘ اهعوجٍٱ بِظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬هؿج‪ْٗ٧‬‬
‫اٮُػاْ ًب كاف‪ ٞ‬قها‪ٙ‬اٖ‪ ٘ٓٗ ،‬يبا اختكٸت بٕ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬جّ غجا‪٢‬ط ز‪ٙ‬اُجا‬
‫أٓى اهلتاو‪ ،‬إش اهعقا‪٢‬س اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب اهبٔا ب‪ُ ٩‬ظاَ إ‪ ٨‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فٔ‪ ٛ‬قاعس‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب اهعجال‪،‬‬ ‫فلط‪ ٞٙ‬بِظاَ‪ ،‬فكوٿرت أْ تلْ٘ ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬فلط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬كػجا‪٢‬ط اهق‪ٚ‬جازا‬
‫كاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ع اهلاضق أْ ٓاتـب اهعق‪ٚ‬ستـب جف ضٗذ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬فجا‪ٗ٪‬فب ًاز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاه اُ‪ٗ ٞٚ‬غٽ‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗعوٍٱ اهلطٗ اىبِب ق‪ ٞ‬عّ اهعق‪ٚ‬س‪ ٘ٓ ،ٝ‬اهعوٍٱ با‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ًٗ ،ٞٚ‬ا تق ٸطضٰ‬
‫ازبٌاع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اُتظجاَ‬ ‫ًّ أذلاَ اهؿط ًب صباي اهعٌى اهػو٘ك‪ ٛ‬اهلطز‪ٗ ٜ‬اهتكجطفا‬
‫اهِاؽ ذػب أذ٘اهلٍ اىبدتول‪ ;ٞ‬أ‪ ٜ‬ذػب أٗناعٍٔ اهجيت قِٸِتٔجا اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬ ‫ع‪٩‬قا‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأذلاَ اه٘نع ًّ اهػبب ٗاهؿطط ٗاىباُع‪ٗ ،‬أذلاَ اهتلو‪ٚ‬و ًّ اسبج‪٩‬ي‬
‫ٓصٖ ا‪٪‬غباو ٗاهؿطٗط هوعٌى ًٗ٘اُعٕ‪ ًّ ،‬غلط ٗإقاًج‪،ٞ‬‬ ‫ٗاسبطاَ ٗاىبباح‪ٗ .‬جا‪١‬‬
‫ٗقر‪ٗ ،ٞ‬اهصك٘ض‪ٗ ٝ‬ا‪ُ٘٪‬ث‪ٗ ،ٞ‬اسبط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهجطق‪ٗ ،‬اهكجاف ٗاهلجبف‪ٗ ،‬ازبِجْ٘‬ ‫ًٗط‬
‫أذ٘اي اٮُػجاْ‪ .‬فحجا‪ ١‬اهتلو‪ٚ‬جو ًجّ خٽجاو‬ ‫ٗاهعقى‪ٗ ،‬طبتوو ا‪٪‬ذلاَ باخت‪٩‬‬
‫اهؿاض ب٘ج٘و ا‪٨‬تبا إمباُاځ بٔا عو‪ٗ ٟ‬جٔٔا ًب اهعٌى‪ ،‬با‪٢٨‬تٌجاض بجأٗاًط اهلل تعجافب‬
‫ًّ كتاو اهلل عع ٗجى ٗق٘ي اهطغ٘ي ضبٌس × ٗاهتأغج‪ ٛ‬بلعوجٕ ٗا‪ً٨‬ت جاي هرتكجٕ‪.‬‬
‫ٗخٽاو اهؿاض ب٘ج٘و ا‪٨‬تبا خٽاوٴ ججاظَ هوعٌجى باٮغج‪ً ،َ٩‬ٱرلجٍٴ ‪ٙ ٨‬قبجى‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.23 / ٝ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.67 /‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٕٜ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪٨‬ذتٌاي أٗ تعسٹز اهطأ‪ٗ ،ٜ‬أهعَٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ اهِاؽ باهتق‪ٚ‬س بِظأًا‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯜ‬
‫ﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫ‬
‫ﯬﯭﯮ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙ‬
‫ﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩ"(‪.)2‬‬
‫ٗكصهم فإْ اتبا اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬فط ٴ عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ بأْ ‪ٙ‬تق‪ٚ‬س با‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب‬
‫ذ‪ٚ‬اتٕ‪ٗ ،‬أْ تظٔط عو‪ ٕٚ‬ز‪٢٨‬ؤا ًب أق٘اهٕ ٗأفعاهٕ‪ٗ ،‬اىبداهل‪ٞ‬ٿ ذطاَ قٽعاځ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘ "(‪ٓٗ )3‬جججصا ًجججّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث اهتلو‪ٚ‬و اهطع٘‪ ٜ‬بقكس اهعباز‪ٗ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞ‬‬
‫أًا ًّ ذ‪ٚ‬ث ً٘ن٘ ٱ اهتلو‪ٚ‬و‪ ٘ٓٗ ،‬اهلعىٱ ُلػٕ اهص‪ ٜ‬أًط بٕ اهؿاض ٱ اىبلوجوٰ‪،‬‬
‫فٔ٘ قس ‪ٙ‬لْ٘ فطناځ أٗ ًِسٗباځ‪ٙٗ ،‬لْ٘ ذطاًاځ أٗ ًلطٗٓاځ‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬لْ٘ ًباذاځ‪ .‬فٌ٘ن٘عٕ‬
‫اهتلو‪ٚ‬و ف اهتلو‪ٚ‬و ُلػٕ‪ ،‬فاهتلو‪ٚ‬و با‪٨‬تبا ٗاجبٴ فط ٱ عـب‪ً٘ٗ ،‬ن٘عٕ عوج‪ٟ‬‬
‫ذػب ًا ب‪ٚ‬ٸِٕ اهطغ٘ي × ًّ إضاز‪ ٝ‬اهلعى ذ‪٨٩‬ځ بأُ٘اعٕ ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬أَ ذطاًاځ ‪ ٨‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫ٗهلصا كاْ عو‪ ٟ‬كى ًلوو فط ٴ أْ ‪ٙ‬عط ٰ ا‪٪‬ذلاَ اهؿجطع‪ ٞٚ‬اهجيت تٰوعًٰٱجٕٱ ًب ذ‪ٚ‬اتجٕ‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا هػ‪ٚ‬اغ‪ُ ٞ‬لػٕ ٗع‪٩‬قاتٕ ًع اهِاؽ‪ٗ .‬أًا ًا ظاز عوج‪ً ٟ‬جا ‪ٙ‬وعًجٕ ًب ُظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫عـب‪ ،‬إشا أقإًٰٱ بعهٍٔ‬ ‫كلا‪ ٨ ٞٙ‬فط‬ ‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا ًّ ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬فٔ٘ فط‬
‫غقط عّ اهباقـب‪.‬‬
‫‪ٗ .14‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اتبا اهؿط‪ٙ‬ع‪ٓ ٞ‬ج٘ جف اٮمبجاْ باهؿجط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬فاٮمبجاْ اتبجا‬
‫اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫بإتقاْ ٗإ‪ٙ‬قاْ ٗبِٶ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اهتعبٹس‪ ،‬أًا اتبا اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬فٔ٘ اهعٌىٱ بأذلأًا ًب صبجا‪٨‬‬
‫هطعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل ٗاهِظط ًب أعقاو ا‪ً٘٪‬ض إفب ًا تكف قبا ‪ٙ‬ٱكوس ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اهِاؽ ٗ‪ٙ‬ٱػعسٍٓ‪ .‬فأذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ُ ٞ‬ظجاَٱ ذ‪ٚ‬جا‪ِٙ ٝ‬ب جق عجّ عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ َ٩‬هلل ضو‬
‫اهعاىبـب ٗ‪ٙ‬تلط ًِٔا‪ ٘ٓٗ ،‬تلو‪ٚ‬و ًّ اهلل تعافب هوٌػوٍ أْ ‪ٙ‬تعبٸج ٰسٖٱ بجٕ‪ٓٗ ،‬ج٘ عٌجى‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٙ ;ٞ‬قَ٘ بٕ عو‪ ٟ‬أغاؽ اٮمباْ باهلل تعافب ٗباه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪ ،‬فٔ٘ ز‪ّٙ‬ٴ ًِجٕ‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض ‪.63 /‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ‪.36 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.65 / ١‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓ‬

‫اهسُ‪ٚ‬ا عِس اىب‪ ًّ٧‬باٮغ‪ٗ .َ٩‬أًا عِس ف اىبػوٍ ز‪ِٙ‬اځ فٔ٘ ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬آًّ بإُٔ ؼبقق هٕ‬
‫اهػعاز‪ٗ ٝ‬اهطفاٖ‪٘ٙٗ ،‬جس هٕ ا‪ٗ ًّ٪‬ا‪ً٪‬اْ‪ٗ ،‬إُٔ ُظاَٱ عسيڅ ‪ٙ‬ٱِكٶلٕ ب٘قلٕ اٮُػجاُ‪،ٛ‬‬
‫‪ ْ٪‬عق‪ٚ‬ستٕ اهيت ‪ ًّ٧ٙ‬بٔا ز‪ِٙ‬اځ ‪ِٙ ٨‬ب جق عِٔجا ُظجاَٴ هور‪ٚ‬جا‪ٙ ٨ٗ ،ٝ‬تجأت‪ ٟ‬بٔجا زغجت٘ض‬
‫هوسٗه‪ ٨ٗ ٞ‬قاُْ٘ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬كعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬أٓى اهلتاو ٗغا‪٢‬ط اهعقا‪٢‬س اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اٮثِ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫‪ُٔ٪‬ا عقا‪٢‬س ضٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬عاؾت ًب هى اهطعا‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫قسمباځ‪ ٘ٓٗ ،‬كصهم ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪.ٝ‬‬

‫‪ٗ .15‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهتأق‪ٚ‬ى اهعوٌ‪ٛ‬ٸ هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ٙ َ٩‬قَ٘ٱ عو‪ ٟ‬أق٘يڅ‪:‬‬
‫ا‪٪‬قى ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ اٮغ‪ُ َٰ٩‬ظا ٱَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬جا‪ ١‬ه‪ِٰٚ‬ظٍِّٰ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ خباهقٕ باهعبازا ‪،‬‬
‫ٗع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ بِلػٕ باهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق اهلانجو‪ٗ ٞ‬قبجا ‪ٙ‬ٱكجورٕ زبع‪ٚ٢‬ج‪ٞ‬‬
‫ازبٌاع‪ ،ٞ‬كاهعٔ٘ز ٗاىب٘اث‪ٚ‬ق ٗغا‪٢‬ط اهعق٘ز ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٞٚ‬ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ‬
‫ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫اىبِهبٽ‪ ٞ‬باهؿط ٗاهػ‪ٚ‬اغا‬ ‫بافٖ ًّ بين اهبؿط باىبعاً‪٩‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬هطعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ازبٌاع‪ ٞ‬زاخو‪ٚ‬اځ ٗخاضج‪ٚ‬اځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗا‪٪‬قى ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب اٮغ‪ َ٩‬أْٸ اهعباز‪ٝ‬پ هلل ٗٓ‪ ٛ‬ذاه‪ ٞ‬فطز‪ ،ٞٙ‬تقجرتْ باهِ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬‬
‫اٮُػاْ اه ‪٩‬ث‪ ،ٞ‬خباهقجٕ‪ٗ ،‬بِلػجٕ‪ٗ ،‬باجفٖ ًجّ‬ ‫ٗتِهبطٿ بِظاَڅ ًّ اشباهق ًب ع‪٩‬قا‬
‫اشبوق‪ .‬أٗ تلْ٘ ذا‪٨‬ځ نباع‪ ٞٚ‬تطتبطٿ قبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اىبػوٌـب عّ هبا‪ ٞٙ‬ذق٘ق اشبوجق بٔجصا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫اهِظاَ باهعسي ًب اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاٮذػاْ ًب اهتِل‪ٚ‬ص ٗكٌاي اٮُكا‬

‫ٗا‪٪‬قى اه اُ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ :َ٩‬أْ اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬پ اٮغج‪ ًٞٚ٩‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬ڂ ضٗذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بِظجاَ‪ ،‬فٔج‪ٛ‬‬
‫اهبٱعجس اهجس‪ٙ‬ين احملجض‪،‬‬ ‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ڂ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػجت كبجاق‪ ٛ‬اهعقا‪٢‬جس اهس‪ِٚٙ‬ج‪ ٞ‬شا‬
‫اهطٗذ‪ ٛ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٨ٗ ،ٝ‬اهعقا‪٢‬س اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬احمله‪ ٞ‬ب‪ ٩‬ضٗح‪ ،‬بى ٓ‪ ٛ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ضٗذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬بأْ تطبط اٮُػاْ باهلل تعافب ًب أًطٖ كوٕ‪ً ،‬ا هٔط ًِٕ ًٗا بٽجّ عجّ‬
‫طط‪ٙ‬ق اىبعطف‪ٗ ٞ‬عوَ٘ اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬عوج‪ ٟ‬أغجاؽ ًعطفج‪ ٞ‬اهلل تعجافب‪ًٗ ،‬عطفج‪ٞ‬‬
‫اهطغ٘ي‪ًٗ ،‬عطف‪ ٞ‬اهطغاه‪ًٗ ،ٞ‬ا ُعي ًّ اسبجق ًب كتجاو اهلل تعجافب (اهقجطآْ اهلجط‪)ٍٙ‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٖٔ‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗب‪ٚ‬ٸِتٕ اهػٹِ‪ٓ ،ٞ‬صا باهِػب‪ ٞ‬هوٌػوٍ ب٘قلٕ ًلولاځ آًّ باٮغ‪ َ٩‬عق‪ٚ‬جس‪ُٗ ٝ‬ظجاَ ذ‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ؾط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اجاځ‪.‬‬
‫ٗا‪٪‬قى اه اهثٱ ًب اٮغ‪ :َ٩‬أْ ف اىبػوٍ إُػاْٴ زخىٰ ًب ضعا‪ ٞٙ‬أٓجى اٮغج‪َ٩‬‬
‫ٗكِو شًتٍٔ‪ ،‬هٕ ًا هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٕٚ‬ا عو‪ً ٍٔٚ‬ا ل ‪ٙ‬لجّ اٮغج‪َ٩‬ٱ ؾجططاځ ًب إُلجاش‬
‫ذلٌٕ فاغت ِاٖ ًِٕ‪ ،‬أٗ ًا ل ‪ٙ‬لّ ًّ خاق‪ ٞ‬اىبػوٌـب باعتباض تس‪ٙ‬ٹٍِٔ‪ ،‬أٗ ًجّ خاقج‪ٞ‬‬
‫ز‪ ّٙ‬أٓى اهلتاو ًّٰٗ ًب ذلٌٍٔ فؤٍ خك٘ق‪ٚ‬تٍٔ قٽعاځ‪ .‬كى شهم ًب زاض اٮغ‪َ٩‬‬
‫ٗكاْ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهقسمب‪ ٘ٓٗ ،)1(ٞ‬اىبٽو٘و ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقجط‪٨ ٝ‬‬
‫ضباه‪ .ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯿﰀﰁﰂﰃ"(‪ًٗ )2‬ب اسبس‪ٙ‬ث‪ :‬ش هپ ٱٍٔٲ ًٰا هٶوڀ ٱٌػٲوٶٌٶـبٰ ٰٗعٰوپ‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ‬
‫ًٰا عٰوپ‪ ٟ‬اهڀ ٱٌػٲوٶٌٶـبٰ ز(‪.)3‬‬
‫‪ٗ .16‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬فط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬ؾطع‪ٞٚ‬ڂ عو‪ ٟ‬اىبػوٍ ٗنطٗض‪ ٝ‬بؿط‪ٞٙ‬‬
‫اجتٌاع‪ٗ ٞٚ‬إُػاُ‪ ٞٚ‬هوٌلولـب ًػوٌـب ٗ ف ًػوٌـب‪ ،‬فاهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اٮغج‪َ٩‬‬
‫فط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬ؾطع‪ٙ ٞٚ‬تعٸبسٱ بٔا اىبػوٍٱ اهللپ تعافب باتبا اهؿطا‪٢‬ع ًّ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬رػجّ‬
‫اهتللفٱ اهعٌ‪ٚ‬ق ًب ز‪٢٨‬وجٌٔا‪ٗ ،‬اٮخج‪٩‬م اشبجاهل ًب تِل‪ٚ‬جص أذلأًٌجا‪ٗ ،‬اهتِظج‪ٍٚ‬‬
‫اهسق‪ٚ‬ق اىبػ‪ٗ٧‬ي ًب اهتٽب‪ٚ‬ق ‪٪‬ذلأًٌا قبا ٓ٘ ‪ٙ‬لْ٘ اىبػوٍٱ أٓوٕ أقجاوٰ ًب عٌوجٕ أَ‬
‫أخٽأپ‪ً ٘ٓٗ .‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬أخ‪٩‬ق‪ٗ ٞٚ‬اجتٌاع‪ٗ ٞٚ‬إُػاُ‪ ٞٚ‬هوٌلولـب ًّ اىبػوٌـب ٗ فٍٓ ًب‬
‫زاض اٮغ‪ ،َ٩‬فاىبػوٌْ٘ ٗ ف اىبػوٌـب ًّ ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٓ ًٞٚ٩‬جٍ أٓجى اهجساض‪،‬‬
‫زاض اٮغ‪ َ٩‬هلٍ ًا هلٍ ٗعو‪ً ٍٔٚ‬ا عو‪ً ٍٔٚ‬ب ف اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أقج٘ي اهجس‪ٗ ّٙ‬اهعبجازا‬
‫خلٸ بٔا اىبػوٌْ٘ أٗ خٱل بٔا أٓى اهلتاو ًّٰٗ ًب ذلٌٍٔ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗا‪٪‬ذلاَ اهيت ٱ‬

‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ٓ :‬ؿاَ اهبسضاُ‪ :ٛ‬عحاه‪ ٞ‬اىبتلقٕ إفب ًعطف‪ ٞ‬عوٍ أق٘ي اهلقٕ‪ :‬م‪ :59-58‬اهٽبع‪ ٞ‬اه اه ‪– ٞ‬‬
‫زاض اهعبازه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.256 / ٝ‬‬
‫جطڄ‪ ّٰٙ‬ز‪.‬‬
‫جطڄ‪ٰٗ ّٰٙ‬عٰ پو‪ٚ‬ٲٔڄٍٲ ًٰا عٰوپ‪ ٟ‬ا ڀهٌٱٰٔجا ٶ‬
‫(‪ )3‬ذس‪ٙ‬ث غو‪ٌٚ‬اْ بّ بط‪ٙ‬س‪ ٝ‬عّ أب‪ٗ ،ٕٚ‬ف‪ :ٕٚ‬ش فپوپٔٱٍٲ ًٰا هٶ ڀوٌٱٰٔا ٶ‬
‫أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز‪.)1731/3( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖ‬

‫ب الرابع‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ن الصِّيَاشِيِّ‬
‫ألصُوهُ الِعَىَمِيَّةُ لِمِعَىَ ِ‬
‫اُ‬

‫‪ٙ .17‬تأتٸ‪ ٟ‬اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بطعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ًٞ٪‬باىببسأ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ا‪٪‬فجطاز قبجا‬
‫‪ٙ‬ٱكورٍٔ ‪ُ٪‬لػٍٔ‪ٗ ،‬قبا ‪ٙ‬كورٍٔ زبع‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬ازبٌاعج‪ٗ ٞ‬ذطاغج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬باهجس‪ٗ ،ّٙ‬عوج‪ٟ‬‬
‫قبا ‪ٙ‬كورٍٔ هط‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪٠‬‬ ‫ًػت٘‪ ٠‬اهِٹدب ٗازبٌاعا‬
‫اجملتٌع قبا ‪ٙ‬كورٕ ًب إقاً‪ ٞ‬اهعسي ٗاٮُكا هٯُػاْ ب٘قلٕ اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪٠‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬قبا ػبعؤا تق‪ٍٚ‬ٱ اهؿطا‪٢‬عٰ ٗذبطؽ ذقٸ ضعا‪ٙ‬آجا ًجّ أٓجى زاض اٮغج‪ َ٩‬هوسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬اىبػوٌـب ٗ فٍٓ ب٘قلٔا اهطع٘‪ ٜ‬هلٍ ٗب٘قلٍٔ اٮُػاُ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ًّٗ ا‪٪‬ق٘ي اهعٌو‪ ٞٚ‬هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ُظاَ اٮغ‪ َ٩‬إُٔ ‪ٙ‬تٌ‪ٚ‬ٸع عّ جفٖ ًجّ‬
‫ٗاىبباز‪ ٥‬قبا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬ ‫اهس‪ٙ‬اُا‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ أذلا َٰ اٮغج‪ُ َ٩‬ظجا ٱَ عٌجى ضعج٘‪ ٜ‬شٗ أبعجاز شات‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬أخجط‪ٗ ٠‬اقع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗإُػاُ‪ ;ٞٚ‬فٔ٘ ًع إُٔ ‪ٙ‬طتبط باهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ؾدك‪ ٞٚ‬اىبػجوٍ فجطزاځ ٗنباعج‪ ٞ‬أٗ‬
‫زٗه‪ٙٗ ،ٞ‬تكو بلُٕ٘ ضبٽاځ ًباؾطاځ ‪ِٙ ٨‬لكى عّ اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهعٌى بأذلأًا ٗق‪ٌٰٚ‬ٶٔجا‪،‬‬
‫إ‪ ٨‬إُٔ ًّ اه٘جٕ ا‪٬‬خط ‪ٙ‬طتبط باهعٌى باه٘قو اىباز‪ ٜ‬اىبِهبط باهقاُْ٘ اسباكٍ عو‪ٟ‬‬
‫اٮُػاْ باه٘قو ا‪٨‬جتٌاع‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ .ٞ‬فٔ٘ ؼبطټن غفٰ اىبػوٍ بأٗقجافٕ اه ‪٩‬ثج‪ ٞ‬فجطزاځ‬
‫ٗنباع‪ٗ ٞ‬زٗه‪ٞ‬ځ بسافع اٮمباْ ٗذق‪ٚ‬قتٕ ًب اهتقج٘‪ٗ ،٠‬ؼبجطن اٮُػجاْ بعساهج‪ ٞ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‬
‫ٗتلاًوٕ‪ ،‬بى ٗكٌاهٕ ًب ازبٌاع‪ٙٗ ،ٞ‬كْ٘ ٓ‪ٚ‬ب‪ ٞ‬ازبٌاع‪ ٞ‬ب٘ج٘ز قج٘‪ ٝ‬اهػجوٽ‪ٗ ،ٞ‬كٌجا‬
‫ق‪ٚ‬ى‪ُ ٨ :‬لاشٰ سبقٍّ ًّ ف غوٽاْڅ‪ ٨ٗ ،‬غوٽاْ ًّ ف ق٘‪ ٛٓٗ ;ٝ‬ق٘ٸ‪ ٝ‬اهسٗهج‪ٚٓٗ ٞ‬بج‪ٞ‬‬
‫اهػوٽاْ ًب إُلاش اهسغت٘ض ٗاهق٘اُـب‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬فعىٴ ًاز‪ِٙ ٜ‬تظٍٱ بِظاَ ٓ٘ اهسغت٘ض ٗاهقجاُْ٘ ٗؼبجتلٍ‬
‫اجملتٌع ٗ‪ٙ‬تأثط قبؿاعط اهِاؽ أٗ ‪٧ٙ‬ثط ف‪ٔٚ‬ا ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فٔ٘‬ ‫إفب أفلاض اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٖٖ‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اه ‪٩‬ث‪ ،‬ب٘قلٕ اهلجطز‪ ،ٜ‬أٗ باه٘قجو ا‪٨‬جتٌجاع‪ٛ‬‬ ‫‪ِٙ‬ظٍِّٱ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ ًب ازبٔا‬
‫ازبٌاع‪ ،ٛ‬أٗ ب٘قلٕ اٮُػاُ‪ .ٛ‬فاهِظاَٱ ‪ٙ‬ٱر٘ټي فعى اٮُػاْ ًجّ كُ٘جٕ إججطا‪١‬ٳ ًاز‪ٙ‬جاځ‬
‫ٗه‪ٚ‬ل‪ٚ‬اځ إفب ذاي كُٕ٘ فع‪٩‬ځ اجتٌاع‪ٚ‬اځ إُػاُ‪ٚ‬اځ ٓ٘ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس‪.‬‬
‫اجلفةذاألُوىل‪:‬ذاؾعؿلُذاؾدقاديُّذؾإلـدانِذبوصػهِذػرداً‪ :‬ذ‬
‫ػسٱ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٯُػاْ ب٘قلٕ اهلطز‪ ٜ‬بتقكٹس ضعا‪ ٞٙ‬ؾأْ ُلػجٕ‬
‫‪ٙ .18‬تح ٸ‬
‫قبا ‪ٙ‬كورٔا هولٽط‪ ٝ‬باهللط‪ٗ ،ٝ‬قبا ‪ٓ٧ٙ‬ټؤا هوحع‪ ٞٚ٢‬اهكجاسب‪ ٞ‬هوحٌاعج‪ ،ٞ‬فٌٔجا بٱعجساْ;‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬شات‪ ٛ‬زاخو‪ ٛ‬بتلاعى اٮذػاؽ ٗاهؿع٘ض باهللط ٗق٘‪٨‬ځ إفب اهتأٓ‪ٚ‬جى اهلاعجى‬
‫ًب إػباز ؾدك‪ ٞٚ‬اهلجطز ا‪٨‬عتباض‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اه جاُ‪ :ٛ‬اىبتلج٘ټْ ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬هلجصٖ اهؿدكج‪ٞٚ‬‬
‫باعتباض اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هواف‪.‬‬
‫‪‬‬
‫أًا اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬ٱكوٶس اٮُػجاْ هِلػجٕ‪ ،‬فٔج٘ ًجِٔخ اهعٌجى اهطعج٘‪ٜ‬‬
‫هع‪٩‬قتٕ ًع اهلل تعافب بإزضان اهكټو‪ ٞ‬أٗ اُقٽا اهكو‪ ٞ‬أٗ اىبلاقو‪ ٨ ٞ‬ضباهج‪ٗ .ٞ‬اىبلاقجو‪ٞ‬‬
‫ازبصٗض اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬اهقسمب‪ $ ٞ‬ز ًا هق‪ٚ‬كط‬ ‫كٌا ٓ٘ ًب اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬شا‬
‫بأٗنس ق٘ضٓا اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اسبس‪ ٞ ٙ‬بِظأًا ا‪٨‬قتكجاز‪ٜ‬‬ ‫هق‪ٚ‬كط ًٗا هلل هلل‪ #‬اهيت هٔط‬
‫اهعاًج‪ٞ‬‬ ‫اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٙ‬جا‬ ‫اهطأمساه‪ُٗ ٛ‬ظأًا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهسمبقطاط‪ ٛ‬قبلآ‪ ٍٚ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫ٗفوػلتٔا عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تٽ٘‪ٙ‬طٓا هوؿطا‪٢‬ع اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬اهقسمب‪ ٞ‬باهتؿجط‪ٙ‬ع اهاطبج‪ٗ ٛ‬اهقجاُْ٘‬
‫اىبسُ‪ٗ .ٛ‬أًا اُقٽا اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب فٔ٘ كٌا ًب اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٨ $ ٞٚ‬إهجٕ ٗاسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫بأٗنجس قج٘ضٓا ًب اؾجرتاك‪ ٞٚ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫ًاز‪ # ٝ‬بلوػلتٔا عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اجملتٌع ٗهٔجط‬
‫اهػ٘ف‪ٚ‬ت‪ ٞٚ‬قبى غق٘طٔا ٗاُتٔا‪ ١‬عكطٓا‪.‬‬
‫ٗأًا إزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب فٔ٘ فوػل‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبجا‬
‫‪ٙ‬ت٘افقٱ ًع اهلٽط‪ٝ‬ٶ ف‪ٚ‬قِعٱ اهعقىٰ بلوػجلتٕ ٗمبج‪٫‬ٿ اهقوجبٰ طٌأُ‪ِٚ‬ج‪ ،ٞ‬فتٌ‪ٚ‬ٸجع اٮغج‪َ٩‬ٱ ًب‬
‫اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬عاً‪ٗ ٞ‬ازبٔ‪ ٞ‬اهلطز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬خاقج‪ ٞ‬عجّ‬ ‫تك٘‪ٙ‬طٖ هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهطع٘‪ ٜ‬هوحٔا‬
‫ٗاىبباز‪ ،٥‬فحعى اٮُػاْٰ ‪ِٙ‬تظٍٱ ًع فٽطتٕ بأفلاض اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أذلجاَ‬ ‫فٖ ًّ اهس‪ٙ‬اُا‬
‫اهعبازا ‪ ،‬ف‪ٚ‬للِّطٱ ًب ذىټ اهعقس‪ ٝ‬اهلجرب‪ٗ ٠‬ا‪٪‬غج‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهلوػجل‪ ٞٚ‬اشباهجس‪ ٝ‬ذج‪٩‬ځ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗ‬

‫قر‪ٚ‬راځ عو‪ ٟ‬عوٍ أق٘ي اهس‪ٙ‬اُج‪ٗ ٞ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ٗ ،ًٞٚ٩‬أضكجاْ اٮغج‪ٗ َ٩‬أضكجاْ‬
‫اٮمباْ‪ٗ ،‬ا‪٪‬فلاض اىبتعوق‪ ٞ‬بٔصٖ ا‪٪‬ق٘ي‪ ،‬هتِتظٍٰ عقو‪ ٞٚ‬اٮُػاْ بطٱؾس‪ٙٗ ،‬تجأت‪ ٟ‬شهجم‬
‫بِظاَ فلط‪ٙ ٍّٜ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬أغاؽ اٮقِا اهعقو‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ اهلٽط‪ ًّٗ ،ٜ‬آجتٍٸ بٔجصا‬
‫اسبى ٗحبثٰ عِٕ ٗآتس‪ ٠‬إه‪ ٕٚ‬كٌا ذٸٕ عو‪ ٕٚ‬اٮغ‪ َ٩‬فػ‪ٚ‬لْ٘ ًّ أًطٖ ضؾجساځ‪ًٗ ،‬جّ‬
‫لى عِٕ فػ‪ٚ‬لْ٘ ًّ أًطٖ عػطاځ ٗقوقجاځ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗ‬
‫ﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬ‬
‫ﭭﭮﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺ"(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ُٗ .19‬ظچٍٰ اٮغ‪ َ٩‬اهعٌىٰ اهطع٘‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِلؼ ٮقج‪٩‬ذٔا ٗتأٓ‪ٚ‬وجٔا إفب‬
‫اهطؾس بِظاَ عٌو‪ٗ ،ٛ‬ل ‪ٙ‬لتو باهللط‪ٗ ٝ‬فوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬فرػجب‪ ،‬بجى ُظچجٍ هٯُػجاْ‬
‫ا‪٪‬عٌاي ًب ذطك‪ ٞ‬اهعًّ باهػاع‪ٗ ٞ‬اه‪ٚ‬جَ٘ ٗا‪٪‬غجب٘ ٗاهؿجٔط ٗاهػجِ‪ٗ ٞ‬اهعٌجط كوجٕ‪،‬‬
‫باهتػب‪ٚ‬س ٗا‪٨‬غتالاض‪ٗ ،‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهكَ٘ ٗاهعكا‪ٗ ٝ‬اسبخ ٗغا‪٢‬ط اهعبازا ‪ ،‬ذ‪ٌ ٚ‬ا ذجىٸ‬
‫ٗاضذبى‪ٗ .‬ضبط ٓصٖ ا‪٪‬عٌاي قبساضن اٮُػاْ اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهِلػج‪ٗ ٞٚ‬ازبػجس‪ًٗ ،ٞٙ‬ساضكجٕ‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكاز‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ػبعوٕ ُابٔاځ ًت‪ٚ‬قظاځ‪ .‬فٔ٘ عٌىٴ ‪ٙ‬ػ٘ؽ بٕ اٮُػاْ‬
‫عقو‪ٗ ،ٛ‬ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ اهِلػ‪ ٛ‬بإغلا‬ ‫ُلػٕ قبا ‪ٙ‬ٱكورٔا هٕ ًب ا‪٨‬غتقطاض اهللط‪ ٜ‬ب با‬
‫أغ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ ٗ ٝ‬وق باو اهرتزز ٗاهؿم ف‪ٔٚ‬ا ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗٓصا اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هطعا‪ ٞٙ‬اٮُػاْ ُلػٕ باٮق‪٩‬ح ٗاهتأٓ‪ٚ‬ى ‪ِٙ ٨‬لكجى عجّ‬
‫كْ٘ اٮُػاْ كا‪ِ٢‬اځ اجتٌاع‪ٚ‬اځ بٽبعٕ كٌا إُٔ كا‪ً ّ٢‬تس‪ٙ‬ټّٴ بلٽطتٕ‪ ،‬فجِظچٍ اٮغج‪ٓ َ٩‬جصا‬
‫اهعٌى قبا ٓ٘ ًّ ؾأْ اهلطز‪ ،‬عوج‪ ٟ‬أْ تعاُٰٗجٕٱ ازبٌاعج‪ٗ ٞ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬ب أزا‪٢‬جٕ ‪ ٨‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫فاضتبط شهم بإُلاشٖ ًب اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ه‪ً٫‬ج‪ٗ ٞ‬اه٘غجط اهتِل‪ٚ‬جص‪ ٜ‬هوسٗهج‪ ٞ‬بطفجع‬
‫ؾعا‪٢‬ط اٮغ‪ٗ َ٩‬تعظ‪ٌٔٚ‬ا‪ ،‬كطفع ا‪٪‬شاْ إش جعوٕ اهؿاض ٱ ًّ ؾعا‪٢‬ط اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ض‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬
‫اهل‪٩‬ي‪ٗ ،‬أخص اهعكا‪ُٗ ٝ‬ظاَ ب‪ٚ‬ت اىباي‪ٗ ،‬اهعٌاي عو‪ ٟ‬خعا‪ٗ ،ِٕ٢‬غبى اٮُلاق‪ٗ ،‬إًجاض‪ٝ‬‬
‫اسبخ ٗ ف شهم ًّ اهؿ‪ ْٗ٧‬اىبتعوق‪ ٞ‬باهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهعبازا ‪.‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ازبّ ‪.4-1 /‬‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫ٖ٘‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اجلفةُذاؾثاـقة‪:‬ذاؾعؿلُذاؾدقاديُّذؾإلـدانِذبوصػهذاالجتؿاعيِّ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .20‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٯُػاْ ب٘قلٕ ا‪٨‬جتٌجاع‪ٓ ٛ‬ج٘ باعتبجاض ٓجصا اىبتلج٘ټْ‬
‫اهص‪ ٜ‬أقوس ُلػٕ هصاتٔا ازبٌاع‪ٗ ،ٞٚ‬باؾط باههطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ قاسباځ زبع‪ٚ٢‬تٔا‪ٓٗ ،‬ج٘‬
‫ً٘ن٘ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ بِلػٕ باه٘قو ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ .ٛ‬هقس ُظچٍ اٮغ‪ٓ َ٩‬صٖ اهع‪٩‬ق‪ٞ‬‬
‫بِظاَ اىبظٔط ا‪٨‬جتٌاع‪ ًّ ٛ‬اهِظاف‪ٗ ٞ‬اهٽٔاض‪ٗ ،ٝ‬اهوباؽ ٗاهع‪ٗ ،ِٞٙ‬اىبأكجى ٗاىبؿجطو‪،‬‬
‫ٗا‪٪‬خ‪٩‬ق ًب كى شهم‪ً ٛٓٗ .‬ع أُٔا تتساخىٱ ًب صباي اهعق‪ٚ‬جس‪ٗ ٝ‬اهعبجازا ‪ٗ ،‬هلِٔجا‬
‫اضتبٽت بِلؼ اٮُػاْ ب٘قلٕ اٮُػاُ‪ ٛ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٨ ٛ‬ب٘قلٕ اهلطز‪ ٜ‬اهصات‪ٗ ،ٛ‬أُجٕ‬
‫‪ٙ‬باؾطٓا بسافع اٮمباْ باهلل تعافب ٗباه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪ ،‬فٔ‪ً ٛ‬ع أُٔجا ًجّ غجطا‪٢‬ط اهجِلؼ ًب‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهعباز‪ ٝ‬إ‪ ٨‬أُٔا يبا ‪ً٩ٙ‬ؼ ؾجدل ٓجصا اٮُػجاْ ًجع ا‪٬‬خجط ا‪٨‬جتٌجاع‪ٛ‬‬
‫قل‪ ٞ‬اجتٌاع‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ب٘قلٕ ؾدك‪ ٞٚ‬اعتباض‪ ٞٙ‬شا‬
‫ٗٓصا اه٘جٕ ا‪٨‬عتباض‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اٮُػاْ هِلػٕ ًب اه٘غط ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬ؼبتاججٕ‬
‫اىبط‪١‬ٱ هصاتٕ اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬باعتباضاتٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬هلصا فٔ٘ ‪ٙ‬تعس‪ ٠‬اسباي اهلطز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫إفب ًا ٓ٘ ًّ ؾأْ ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اٮذػاؽ بصٗق ا‪٬‬خط ًّ جٔ‪ ٞ‬اهِظافج‪ٗ ٞ‬اهٽٔجاض‪،ٝ‬‬
‫ٗاىبوبؼ ٗغرت اهع٘ض‪ ٗ ٝ‬فٓا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ فٔ٘ ؼبتاد إفب اهطعا‪ ًّ ٞٙ‬جٔ‪ ٞ‬ت٘فف اشبجسًا‬
‫هٕ ًّ أغباو اهٽٔاض‪ ٝ‬كت٘فف اىب‪ٚ‬اٖ ًب اىبجسْ‪ٗ ،‬تج٘فف اهاجصا‪ًٗ ١‬جا ‪ٙ‬تعوجق بٌٔجا ًجّ‬
‫اهاصا‪ٗ ٞٚ٢‬اهسٗا‪ُٗ ،ٞٚ٢‬ظاَ اهتعو‪ٗ ٍٚ‬اهكر‪ٗ ٞ‬ا‪ً ًّ٪‬ب شهم‪.‬‬ ‫اهكِاعا‬
‫اجلفةُذاؾثاؾثةُ‪:‬ذاؾعؿلُذاؾدقاديذؾإلـدانِذواؾـاسِ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .21‬اجملتٌعٱ ُاؽٴ ٗع‪٩‬قا ; ٗحبػب ُظجاَ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ باجفٖ ًجّ اشبوجق‬
‫‪ٙ‬لْ٘ اجملتٌع‪ٗ ،‬هقس ُظچٍ اٮغ‪َ٩‬ٱ ع‪٩‬ق‪ٞ‬پ اٮُػاْ باهِجاؽ ًب ُظجاَ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬لبجط‬ ‫اىباه‪ٗ ٞٚ‬اشبسًات‪ٗ ،ٞٚ‬لبجط اٮ‪ٙ‬قاعجا‬ ‫بألباط ضع٘‪ ًّ ٞٙ‬اىبعاً‪٩‬‬
‫اسبلٌ‪ .ٞٚ‬فِػقت اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأذلأًا أٗنجا ٰ اهِجاؽ اىبع‪ِٚ‬ج‪ً ٞ‬ب‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ًعججاً‪٩‬تٍٔ ًججّ اهب‪ٚ‬جج٘ ٗاهتحججاضا ‪ٗ ،‬اهعضاعجج‪ٗ ٞ‬اهكججِاعا ‪ٗ ،‬اٮجججاض‪ٗ ٝ‬اىبِججافع‬
‫اشبسً‪ٗ ٞٚ‬اسباج‪ ٞٚ‬بجـب اهِجاؽ بِظجاَ اىبعجاً‪٩‬‬ ‫ٗ فٓا ًّ ا‪٨‬تكا‪٨‬‬ ‫ٗاه٘كا‪٨‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٙ‬‬

‫ُٗػق أذلأًا اىباه‪ٗ ٞٚ‬اشبسً‪ٗ ٞٚ‬اهعق٘ز اىباه‪ٗ ٞٚ‬ق‪ٚ‬غ اىبطاحبج‪ٓٗ ;ٞ‬ج٘ لبجط ًجّ ُظجاَ‬
‫اقتكاز‪ٙ ٜ‬طاع‪ ٛ‬ت٘ظ‪ٙ‬ع اه طٗ‪ٗ ٝ‬اىبول‪ِٙٗ ،ٞٚ‬ظط هوٌؿلو‪ً ٞ‬جّ ظاٗ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬تج٘فف اسباججا‬
‫ا‪٪‬غاغ‪ ٞٚ‬هوِاؽ ٗكبل‪ ًّ ٍِٔٚ‬ذاجاتٍٔ اهلٌاه‪ ٞٚ‬قبا ؼبقق اهطفآ‪ ٞٚ‬بع‪ٚ‬ساځ عجّ ا‪ُٚ٬‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗا‪ُ٪‬اُ‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗكصهم ُػٸقت اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأذلأًا أٗنا ٰ اٮُػاْ ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬ع‪٩‬ق‪ٞ‬‬
‫اىبطأ‪ ٝ‬باهطجى‪ٗ ،‬اهطجى باىبطأ‪ًٗ ،ٝ‬ا ‪ٙ‬رتتب عو‪ٓ ٟ‬صٖ اهع‪٩‬ق‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘ ُظجاَ اٮ‪ٙ‬قاعجا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬اهِظاَ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬طتب أٗنا اىبطأ‪ٗ ٝ‬اهطجى ًٗا ‪ِٙ‬ب جق عجّ‬
‫ٓصٖ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بِػق طبك٘م ًّ عق٘ز اهعٗاد‪ٗ ،‬اهٽ‪٩‬ق‪ٗ ،‬اشبٿوع‪ٗ ،‬اهتلط‪ٙ‬ق‪ٗ ،‬اسبهاُ‪،ٞ‬‬
‫ف‪ٌٚ‬جا بجـب اهجعٗجـب‬ ‫ٗاهطٸنا ‪ٗ ،‬اه٘‪ٗ ،ٞٙ٨‬اهعسز‪ٗ ،‬اهقپػٲٍ‪ٗ ،‬غا‪٢‬ط أُػجاق اهع‪٩‬قجا‬
‫ى ٓصا ُ چظٌٰج ٱٕ اٮغج‪ َ٩‬بجٌِط ًجّ اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓ ٛ‬ج٘ اهِظجاَ‬
‫ٗقو‪ ٞ‬ا‪٪‬ضذاَ‪ .‬فل ٹ‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪.ٛ‬‬
‫اسبلٌ‪ ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬اهع‪٩‬قج‪ ٞ‬بجـب اٮًجاَ ٗاهطع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪،ٞ‬‬ ‫ٗأًا اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ٓ‪ ٛ‬اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بجـب ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬اهعجاهپٍ بػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬جع اهعجاهپٍ ٗلبجط اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫بٌِط ًّ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬للىٱ ا‪ً٪‬جاْ‬ ‫اشباضج‪ٗ .ٞٚ‬هقس ُظچٍ اٮغ‪َ٩‬ٱ ٓصٖ اهع‪٩‬قا‬
‫ه‪ ًٞ٫‬بتٽب‪ٚ‬ق اهؿطا‪٢‬ع باسبق ٗاهعسي ٗاٮذػاْ ًب اهتِل‪ٚ‬ص‪ٙٗ ،‬تأت‪ ٟ‬شهجم إشا أذػجِت‬
‫ا‪ًٞ٪‬ٿ اهػوٽاْٰ هِلػٔا بػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬أذػِت اهسٗه‪ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬جص; ٗ‪ٙ‬ػجتوعَ شهجم أْ‬
‫ذباف ا‪ًٞ٪‬ٿ عو‪ٚٓ ٟ‬بتٔجا بػج‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إًلأُجا هبا‪ٙ‬ج‪ٓ ٞ‬جصٖ اهػج‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب ُلػجٔا‪،‬‬
‫ٗذافظت اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬اسبلٍ ٗارباش ا‪٪‬غجباو اهسغجت٘ض‪ٗ ٞٙ‬اهقاُُ٘‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه‪٩‬ظًج‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ :ٛ‬اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬اهػوٽاْ ه‪،ًٞ٫‬‬ ‫‪٪‬جى شهم‪ ،‬فا‪٪‬ق٘ي اهعٌو‪ً ٞٚ‬ب اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ٗهٯًاَ ذقٹٴ تبِټ‪ ٛ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهسغت٘ض‪ٗٗ ،ٞٙ‬ذس‪ ٝ‬اهب‪٩‬ز ذبت ضا‪ ٞٙ‬اٮغ‪.َ٩‬‬
‫ٗاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اهسٗه‪ُ ٘ٓ ٞ‬ظاَ اهطعا‪ ٞٙ‬اهعاًٸ‪ ٞ‬ه‪ً٫‬ج‪ً ٞ‬جّ‬
‫اهسٗه‪ٞ‬ٶ بإجطا‪ ١‬أذلاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬أُؿٽ‪ ٞ‬أجٔجع‪ ٝ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬جّ ز‪ٙ‬ج٘اْ اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬اٮًاًج‪ٞ‬‬
‫اهعظٌ‪ ٟ‬هوِاؽ‪ٗ ،‬اىبعاُْٗ٘‪ٗ ،‬اٮزاض‪ٗ ،ْ٘ٙ‬اهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬ازب‪ٚ‬ـ‪ ٗ ،‬فٓا‪ٗ .‬أ‪ٙ‬هاځ اهعٌى‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٖٚ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬باهعِا‪ ٞٙ‬قبا ػبب عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ ًّ ٞ‬ذل ذقج٘ق ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب اهتعوج‪ٗ ٍٚ‬اهكجر‪ٞ‬‬
‫ٗا‪ًٗ ،ًّ٪‬ا ‪ٙ‬تعوق بٔا‪ٗ ،‬ذل ذقج٘ق ضو اهعجاىبـب بإقاًج‪ ٞ‬اهعٗاججط ٗازبج٘ابط ًجّ‬
‫اسبسٗز ٗاهتعع‪ٙ‬طا ‪ٗ ،‬ذل ذق٘ق اٮغ‪ٗ َ٩‬اىبػوٌـب خاضد زاض اٮغج‪ً َ٩‬جع زٗي‬
‫ازب٘اض‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٓٗ .22‬صا اهص‪ ٜ‬تقسٸَ‪ ،‬كاْ اهػببٱ اىب٘جب هِظط بعجض اهلقٔجا‪ً ١‬جّ تكجِ‪ٚ‬و‬
‫اهلقٕ عو‪ ٟ‬أضبع‪ ٞ‬أب٘او‪ :‬ضبع اهعبازا ‪ ،‬ه‪ٚ‬ؿٌى اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬باق‪ ٛ‬أذلجاَ اهؿجط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهجيت‬
‫تِظٍِّ ع‪٩‬ق‪ٞ‬پ اٮُػاْ خباهقٕ‪ٗ ،‬تِظٍ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ بِلػٕ قبا ‪ٙ‬ٱكورٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاعج‪.ٞ‬‬
‫اىباه‪ ٞٚ‬قبا ؼبل اسبق٘ق اشبسً‪ ٞٚ‬بجـب اهِجاؽ‪ .‬ثجٍ ضبجع اٮ‪ٙ‬قاعجا‬ ‫ثٍ ضبع اىبعاً‪٩‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬قبا ؼبل قو‪ ٞ‬ا‪٪‬ضذاَ ٗذق٘ق اهِػب ٗاهعلچ‪ٗ ٞ‬اهػٸرت‪ .‬ثٍ ضبع اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫‪ ٘ٓٗ .‬تب٘‪ٙ‬جب ج‪ٚ‬جسٴ‬ ‫اسبلٌ‪ ٞٚ‬قبا ؼبل اغتقطاض ا‪ً ًٞ٪‬ب اهبقا‪ ١‬ا‪٨‬غتد‪ً٩‬ب ًب ا‪٪‬ض‬
‫أك ط إ‪ٙ‬هاذاځ هوٌقك٘ز ًب زضاغ‪ ٞ‬اهلقٕ اهعٌو‪.)1(ٛ‬‬
‫‪‬‬

‫ُٗظطٰ بعض اهلقٔا‪ :١‬أْ ا‪٪‬قى ًب ًعطف‪ ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ًّ ٛ‬‬
‫ٓج٘ ٗجج٘ز اٮًجاَ ًب اهسٗهج‪ ٞ‬أٗ إشا‬ ‫ذ‪ٚ‬ث اهتٽب‪ٚ‬قٱ ٮظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫خ‪ ٩‬اهعًاْ عّ اٮًاَ ا‪٪‬عظٍ ًّٰٗ ًب ذلٌٕ ًّ اىبتاوِّبـب‪ٗ ،‬ب‪ٚ‬ٸِ٘ا أُٔجا تلجْ٘ عوج‪ٟ‬‬
‫ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أذ٘اي(‪:)2‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ كىٸ ذلٍڅ ‪ٙ‬وعَٱ اهعاً‪ٞ‬پ ًّ اهِاؽ ٗاٮًاَٱ بـب أهٔجطٍٓ فٔج٘ ‪٨‬ظَٴ هلجٍ‬
‫ًع عسًٕ‪ ٨ ٍُٔ٪ ،‬ؼبتاجْ٘ اٮشْ هلٍ ًّ اٮًاَ‪ ،‬كاهك‪ٗ ٝ٩‬اهعكجا‪ٗ ٝ‬اسبجخ ٗغجا‪٢‬ط‬
‫اهعبازا اهيت ‪ٙ‬تلطزْٗ بٔا‪ٗ ،‬اهعق٘ز اهيت ‪ٙ‬عقسُٗٔا‪ٗ .‬اسبحٸج‪ً ٞ‬ب شهجم أْ ضغج٘ي اهلل ×‬
‫كاْ ‪ٙ‬سع٘ إفب اٮغ‪ٗ َ٩‬اٮمباْ‪ٙٗ ،‬ق‪ ٍٚ‬اهك‪٧ٙٗ ٝ٩‬ز‪ ٜ‬ؾعا‪٢‬ط اٮغ‪ٙٗ َ٩‬ب‪ٚ‬ع ٗ‪ٙ‬ؿرت‪ٜ‬‬

‫(‪ )1‬اٮًاَ اهاعاه‪ :ٛ‬إذ‪ٚ‬جا‪ ١‬عوجَ٘ اهجس‪ :ّٙ‬اىبقسًج‪ٗ ٞ‬كتجاو اهعوجٍ‪ :‬د ‪ 1‬م ‪ًٗ 10‬جا بعجسٓا‪ ،‬زاض‬
‫اهلتاو اهعطب‪ ،ٛ‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬ذبق‪ٚ‬ق أهبس ظٓ٘‪.ٝ‬‬
‫(‪ِٙ )2‬ظط‪ :‬اٮًاَ اهػٌِاُ‪ :ٛ‬ضٗن‪ ٞ‬اهقها‪ٗ ١‬طط‪ٙ‬ق اهِحا‪ :ٝ‬خوج٘ اهعًجاْ عجّ اٮًجاَ‪115-113 :‬‬
‫د‪ 1‬م‪.78-77‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٛ‬‬

‫ٗ‪ٙ‬عٌى ًب زاض اهبع ‪ ٞ‬قبى اهلحط‪ٗ ٝ‬اٮًاَ‪ ،‬ف‪ ٩‬تٱعٽى اهؿطا‪٢‬ع حبحج‪ٚ ٞ‬جاو اٮًجاَ أٗ‬
‫خٱو٘ اهعًاْ عّ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اٮًاَ ا‪٪‬عظٍ‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ كىٸ ذلٍڅ ‪ٙ ٨‬وعَٱ اهعاً‪ٞ‬پ ٗ‪ ٨‬ػب٘ظ هلٍ فعوٕ ًع ٗج٘ز اٮًاَ فج‪ ٍٔٚ‬إ‪٨‬‬
‫بإشُٕ‪ ،‬فٔ٘ ًع عسًٕ ف طباطبـب بلعوٕ ًع ٗج٘و اعتقازٖ ٗاهتٽوع إفب إػبجاز اٮًجاَ‬
‫هوعٌى بٕ‪ ،‬كاسبسٗز ًّ ضجٍ اهعاُ‪ ٛ‬احملكّ ٗجوس اهعاُج‪ ٛ‬جف احملكجّ‪ٗ ،‬قٽجع ‪ٙ‬جس‬
‫هٯًجاَ; فإُجٕ ‪٨‬‬ ‫اهػاضق ‪ٗ ،‬نطو ازبع‪ٗ ،ٞٙ‬إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬ا‪٪‬ضان‪ٗ ،ٛ‬غا‪٢‬ط ًجا ٓج٘ ًلج٘ٸ‬
‫‪ٙ‬ٱػت٘ف‪ٙ ٨ٗ ٟ‬أخصٖ بعهٍٔ ًّ بعض‪ٗ .‬كصهم ت٘ه‪ ٞٚ‬إُلاش ا‪٪‬ذلاَ ًب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاهقها‪ ١‬إ‪ ٨‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب كبلـب اىبػوٌـب ًّ ذق٘قٍٔ ٗقبا ؼبل اهجسًا‪ٗ ١‬ا‪٪‬عجطا‬
‫ٗا‪ً٘٪‬اي ٗضزٵ احملتوـب عّ اهب‪٩‬ز ٗاهٽاًعـب‪ٗ ،‬قبا ٓ٘ زْٗ اسبجسٗز ٗاهجسًا‪ٙٗ ١‬قجع ًب‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتعع‪ٙ‬طا‬
‫اه اهث‪ :‬أْ ا‪٪‬قى ًب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ،ٝ‬ظًّ خو٘ اهعًاْ عّ‬
‫اىبػجوٌـب عٌج‪٩‬ځ‪،‬‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اٮًاَ ػببٱ اهتعاَ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ٞ‬عوٌاځ‪ٗ ،‬اهتعاَ نباعجا‬
‫ٗأْ ‪ٙ‬بسأ اه٘اعْ٘ ًّ اهعوٌا‪ٗ ١‬اىب قلـب ٗاىبللجط‪ٗ ّٙ‬اهِٹدجب ٗغجا‪٢‬ط اهقجازض‪ ّٙ‬بجأًط‬
‫اهسع٘‪ ٝ‬إفب ًعاٗز‪ ٝ‬اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إفب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ًٗ ،‬عاٗز‪ ٝ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ًٛ٩‬‬
‫إفب اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ .‬ف‪ٚ‬بسأ أًطٱ اهسع٘‪ ٝ‬إفب اٮغ‪ َ٩‬كٌا بسأ أٗٸي ًط‪ ٝ‬بسع٘‪ ٝ‬اهِجاؽ إفب‬
‫دبس‪ٙ‬س إمبأٍُ ُٗٱكط‪ ٝ‬ز‪ ٍِٔٙ‬قبعاٗز‪ ٝ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬باٮغ‪ َ٩‬هوسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ً ٝ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‬
‫قٽعاځ‪ .‬ف‪ ٩‬بس ًّ إُٔا‪ ١‬ظًّ اٮقكجا‪ٰ٢‬ـب قبعجاٗز‪ ٝ‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬إفب ُظجاَ اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪ٝ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ًٗ ،‬عاٗز‪ ٝ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬إفب اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٓٗ .‬صا اهعٌى هوٌعاٗز‪ٝ‬‬
‫عٌىٴ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بعٌق فلط‪ٗ ٜ‬إطاض ذهاض‪ٗ ٜ‬انجس اسبحج‪ ٞ‬بجاهب‪٩‬غ قجط‪ٙ‬س اشبٽجاو‬
‫باهِٹكط‪ ٝ‬ٮقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ٗإُلاش اهِٹظٍ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اىبِٰع‪ ٞ‬هوٌػوٌـب ًٰٗجّ ًب كجِلٍٔ ًجّ‬
‫اىب‪ًِ٧‬ـب باىب٘اطِ‪ً ٞ‬ب زاض اٮغ‪ ٨ َ٩‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .23‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ً َ٩‬لَٔ٘ٴ ضبجسٸز ًٗعِج‪ًِ ٟ‬هجبط‬
‫بأق٘ي عوٌ‪ٗ ٞٚ‬أق٘ي عٌو‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬أذلاَ ؾطع‪ ٞٚ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ؾج‪ ْٗ٧‬اٮُػجاْ ٗتجسبف‬
 ‫ض ِ‬ ‫السي ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ٖٜ‬‬ ‫وعيَّةُ‬ ‫اس ِّي َوأُطُُرهُ ال َْم ْو ُ‬‫ث األ ََّو ُل‪ :‬فك َْرةُ ال َْع َم ِل ِّ َ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًكاسبٕ بٌِط ًّ ُػق طبك٘م ًب ٗنع اٮُػجاْ ًجع اهلل تعجافب‪ٗ ،‬ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ؾج‪ْٗ٧‬‬
‫اهِاؽ ًع أُلػٍٔ‪ ،‬كوٕ ‪ٙ‬ػتِسٱ عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بِظجاَ ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬ٷ ًتِاغجق ًتج٘اظْ‬
‫‪ٙ‬قِعٱ اهعقىٰ ٗمب‪ ٫‬اهقوب طٌأُ‪ٗ ،ِٞٚ‬أ‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬ضباٗه‪ ٞ‬هولكى بـب اٮغ‪ٗ َ٩‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪،ٛ‬‬
‫تعسٹ ضباٗه‪ٞ‬ځ ‪ٙ ٨‬قَ٘ٱ هلا أقىٴ ًّ ًعتقس قر‪ٚ‬س أٗ فقٕ ًب اهس‪ٗ ،ّٙ‬ه‪ٚ‬ؼ هلا أٓو‪ً ٞٚ‬جّ‬
‫اٮغ‪ َ٩‬أٗ إُٔ ‪ٙ‬ط‪ٙ‬س أْ ‪ٙ‬ٱدهٶع ًلآ‪ ٍٰٚ‬اٮغ‪َ٩‬‬ ‫اٮغ‪ ٨ٗ ،َ٩‬تكسضٱ إ‪ ٨‬يبّ ‪ٙ ٨‬عط‬
‫ى ٓجصا اهعٌجى هج‪ٚ‬ؼ يبجا ‪ٙ‬ػج٘ ٕ اهلٔجٍ اهكجر‪ٚ‬س‬
‫ىبقا‪ٚٙ‬ػٕ ٗقِاعاتٕ ذتٌاځ‪ٙٗ .‬عسٹ ً ج ٱ‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فه‪٩‬ځ عّ خاق‪ُ ٞ‬ظاَ اٮغ‪ َ٩‬هور‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬فٍٔٴ غق‪ٍٚ‬‬ ‫هعًٌ٘ا‬
‫ف إغ‪ ٨ٗ ًٛ٩‬ؽبسَ اهِاؽ عاً‪ٗ ٞ‬اىبػوٌـب خاقٸ‪ ٞ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫خحُ الجَّاٌِ٘‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫الوَِّٗ‪ ُٛ‬الِىُعَاصِسَ‪ُٚ‬‬
‫الدَِّٔلَ‪ ُٛ‬اإلضِ َ‬
‫َٔخِالَفَ‪ ُٛ‬اإل ٌِطَاُِ فِ٘ األَزِضِ‬

‫‪ٙ .24‬قرتْٱ اهػ‪٧‬اي اهلٽط‪ً ٜ‬ب خٱوس اٮُػاْ باسبف‪ٗ ٝ‬اهرتزٹزٶ إشا ل ػباٗو عو‪;ٕٚ‬‬
‫؟ ًّٗ أ‪ ّٙ‬أت‪ٚ‬تٱ؟ ٗك‪ٚ‬و؟ ًّٗ أُا؟ ًٗب اهعقىڄ دبج٘ي اشبج٘اطط‬ ‫ٗٓ٘‪ :‬ىباشا أُا ًب ا‪٪‬ض‬
‫اهيت جا‪ ١‬بٔا أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغجوٕ هلسا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهلوػلا‬ ‫هٯجاب‪ ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬صٖ ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬بس‪٨٨‬‬
‫اهيت ىبعت ًب أشٓاْ اهعبجاقط‪ٗ .ٝ‬إزضان اٮجابج‪ ٞ‬نجطٗض‪ٝ‬‬ ‫اهِاؽ‪ ،‬أٗ بس‪٢٨‬ى اهلوػلا‬
‫فٽط‪ ٞٙ‬ذبطټنٿ اهللطٰ‪ ،‬فتلْ٘ ا‪ ٞٙ‬هو٘ق٘ي إفب ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ‪ ٛٓٗ ،‬ذبجتټٍٱ اهبرجث بجاهِظط‬
‫ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي; اهِظط باهللط ًب اه٘اقع عو‪ً ٟ‬ا ٓ٘ بٕ‪ٗ ،‬ا‪٨‬غتس‪٨‬ي بٽوب اهسه‪ٚ‬ى إفب ًا‬
‫ػبب ًب ٓصا اه٘اقع ًّ اىبٽاهب اىبعطف‪ٗ ٞٚ‬اهعٌو‪ٓٗ ،ٞٚ‬صٖ اىبٽاهب ٓ‪ ٛ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬
‫هوعٌى اهطع٘‪ ٜ‬هٯُػاْ ًع ُلػٕ ًب ع‪٩‬قاتٔا اه٘ج٘ز‪ً ٞٙ‬ع اهعاهپٍ ًٗا ف٘ق اهعال‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗ ا‪ٞٙ‬ٿ كىټ ؾ‪ً ١ٛ‬ا ‪ٙ‬رتتب عو‪٧ٙٗ ٕٚ‬ز‪ ٜ‬إه‪ ٗ ،ٕٚ‬ا‪ ٞٙ‬اٮجاب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ٞٙ‬‬
‫اه٘ق٘ي إفب اىببسأ اهكر‪ٚ‬س ٗاهس‪ ّٙ‬اسبق; اهص‪ٙ ٜ‬قَ٘ بجٕ اٮُػجاْ بجاهللط‪ٙٗ ٝ‬ل‪ٚ‬ټجو‬
‫غو٘كپٕٱ ٗفقٕ ًب يباضغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ف‪ٚ‬لْ٘ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ ٗ .ٞ‬ا‪ ٞٙ‬اىببجسأ اسبجق ًجا‬
‫‪ٙ‬رتتب عو‪ ٟ‬اهعوٍ بٕ ٗ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب اهعٌى اهطع٘‪ ،ٜ‬ف‪ٚ‬ق٘ز اٮُػاْ إفب اهطؾس ٗ‪ٔٙ‬س‪ ٕٙ‬إفب‬
‫اشبف‪ًٗ .‬ب ا‪ٓ٨‬تسا‪ ١‬إفب اىبٽاهب ًّ اىببسأ اسبق‪ ،‬اختوو اهِجاؽٱ قجسمباځ عوج‪ ٟ‬نجطبـب;‬
‫عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ‪ٗ ،‬ت٘ض‪ٙ‬ث اهلتاو‪.‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهسع٘‪ ٝ‬إفب اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ًجّ ازببجابط‪ٝ‬‬ ‫عوج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اىبوج٘ن ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗا‪٬‬خط‪ :‬اهسع٘‪ ٝ‬إفب اغجتعٌاض ا‪٪‬ض‬
‫ًب ظًججّ آزَ ‪ٗ ‬زاٗز‬ ‫زٗهج‪ ٞ‬اشب‪٩‬فجج‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗاهق‪ٚ‬اقجط‪ٗ ٝ‬ا‪٪‬كاغججط‪ .ٝ‬فِؿججأ‬

‫‪-ٗٓ-‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٔٗ‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ٗغو‪ٌٚ‬اْ عو‪ٌٔٚ‬ا اهػ‪ ،َ٩‬ثٍ زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ظًّ غ‪ٚ‬سُا ضبٌس × ٗبعجسٖ عوج‪ًِٔ ٟ‬جاد‬
‫اهِب٘‪ ٝ‬بإقاً‪ ٞ‬اهلتاو باشبولا‪ٗ ١‬ه‪ٚ‬ؼ بت٘ض‪ٙ‬جث اهلتجاو ه‪ُ٫‬ب‪ٚ‬جا‪ٗ .١‬قباهج‪ٓ ٞ‬جصٖ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫زٗي اىبو٘ن ٗازببابط‪ٗ ،ٝ‬كاْ اهكطا اهللط‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬تجساٗي اسبهجاضا‬ ‫ُؿأ‬
‫ٗقسأًا‪ ،‬فعاي ًِٔا اهل ف فوٍ ‪ٙ‬بق ًِٕ إ‪ ٨‬أط‪٩‬هٕ‪ٗ ،‬بق‪ًِٔ ٛ‬ا ًا تٽج٘ض ًجع اهجعًّ‬
‫كاسبهاض‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٗ ٞٚ‬تؿلچى بؿلوٕ ازبس‪ٙ‬س ًّ اهقاُْ٘ اىبسُ‪ٗ ٛ‬اهسمبقطاط‪.ٞٚ‬‬
‫ٗ‪٪‬جى اهب‪ٚ‬اْ اؾتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قك‪ ٞ‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض‬
‫بـب اهعباز‪ٗ ٝ‬ا‪٨‬غتعباز‪.‬‬ ‫اه اُ‪ :ٛ‬اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض‬
‫‪.‬‬ ‫اه اهث‪ :‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس × ًب ا‪٪‬ض‬

‫ب األوَّهُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫أل ِرضِ‬
‫قِصَّةُ خِالَفَةِ اإل ٌِصَاُِ فِي ا َ‬

‫‪ .25‬تع‪ٚ‬ـٱ اهبؿط‪ ٞٙ‬حبػب أٗناعٔا اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬بـب ذجاهتٰ‪ ٛ‬اسبلجٍ‬

‫أٗ ا‪٨‬غتعٌاض ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗاهسٗه‪ ٞ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫بقكس اهعباز‪ٗ ٝ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬أذلجاَ‬ ‫ٓ٘ إعٌاض ا‪٪‬ض‬ ‫ٗاشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ أٗ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ؾطا‪٢‬ع أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ًب ُظاَ اهعاهپٍ‪ ،‬فرتبط اشب‪٩‬فج‪ٞ‬ٿ اٮُػجاْٰ قببجسأ إزضان اهكجو‪ٞ‬‬
‫باهلل تعافب‪ ،‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬اهللط‪ ٝ‬اهلو‪ ٞٚ‬عّ اهلْ٘ ٗاٮُػجاْ ٗاسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ٗعّ ع‪٩‬قتٔا نب‪ٚ‬عاځ قبا قبى اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا ًٗا بعسٓا‪ .‬ف‪ِٚ‬ب قٱ ُظاَٴ عّ ٓصٖ اهللط‪ِٙ ٝ‬ظٍِّ‬
‫ذبسزٖ ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬اهلوػل‪ ٞٚ‬هوعاهپٍ اٮُػجاُ‪ٓٗ .ٛ‬جصا ا‪ً٪‬جطٱ‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بٌِط ًّ اهع‪٩‬قا‬
‫ًّ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ًّٗ ٞ‬اغتقطا‪ ١‬عًٌ٘‪ٚ‬اتٌٔجا‪،‬‬ ‫ًّ ز‪٢٨‬ى اهؿطع‪ٚ‬ا‬ ‫ٗانسٴ ًعطٗ‬
‫فٔ٘ يبا ‪ٙ‬عوٍ ًّ اهس‪ ّٙ‬باههطٗض‪.ٝ‬‬
‫ف‪ٔٚ‬جا‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ُظجاَ اهعجال‬ ‫ٗا‪٪‬قىٱ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬تقكٹس ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗ‬

‫اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬بجـب اهِجاؽ بػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتد‪ ، ٩‬هق٘هجٕ‬ ‫ٗتطت‪ٚ‬ب اهع‪٩‬قا‬

‫تعافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟ‬
‫إشا‬ ‫ﭠﭡﭢ"(‪ٗ .)1‬قٶباه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ُظاَ اهعال اهظوٍٱ ٗاٮجطاَ ًب ا‪٪‬ض‬
‫خاهو اٮُػاْ أٗاًط اهلل ٗز‪٢٨‬ى كوٌاتٕ ٗاذتلٍ إفب اهِظجاَ ا‪٨‬غجتبساز‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهِاؽ ٗق‪ٚ‬ازتٍٔ‪ٗ ،‬هپٌٸا هوٍ اٮُػاْ ٗاغتبسٸ بعض اهِاؽ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهعجال‪ ،‬أٓولپٔجٍ‬
‫اهللٿ قبا اعبطف٘ا بٕ عّ ًِٔخ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل تعافب ٗضغجوٕ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬ٱِجٕٶ اه٘جج٘زٰ اٮُػجاُ‪ ،ٛ‬بجى‬
‫أٗضثٕ خولا‪ ١‬آخط‪ ،ّٙ‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷ‬
‫ﯸﯹ"(‪ٗ )2‬أضؾسٍٰٓ إفب ا‪٨‬غتقاً‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬شهجم‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯶﯷ‬
‫ﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ"(‪.)3‬‬
‫‪‬‬
‫فٔ٘ ًّ (اهعٶٌٰا ٰض‪ٝ‬ٶ) أ‪ً ٜ‬ا ‪ٙ‬ٱعٌط بٕ اىبلاْ‪ٗ ،‬هلجا‬ ‫‪ٗ .26‬أًا ا‪٨‬غتعٌاض ًب ا‪٪‬ض‬
‫عٱٌٱط‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬زْٗ اهبقا‪ٗ ١‬اشبو٘ز‪ًٗ ،‬عطٸن‪ ٞ‬هولِا‪ ٨ )4(١‬ضباه‪ٗ .ٞ‬ا‪٨‬غتعٌاض ٓج٘ بإعٌجاض‬
‫ُٗظاَ اىبعا‪ٙ‬ـ ٗاهعٱٌطاْ ٗأغباو اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا قبا مبلِّّ اٮُػاْ ًّ ا‪٨‬غتٌتا‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫بأُعٍ اهلل‪ ،‬كى شهم قبععي عّ إزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فٔج٘ اشب‪٩‬فج‪ ٨ ٞ‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫ًٗع أْ ا‪٨‬غتعٌاض ػبط‪ ٜ‬باهتٌتٹع ٗاهتٌلّ ًّ اىبعا‪ٙ‬ـ باهِٸعٍ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮯ‬
‫ﮰﮱ﮲﮳﮴﮵﮶﮷﮸﮹﮺ "(‪ )5‬ف‪ٚ‬ػتعٌط اٮُػجاْٱ ا‪٪‬ض ٰ‬
‫بأُعٍ اهلل تعافب ٗكبل‪ ِٕٚ‬هٕ بٔا‪ ،‬كٌا ٓ٘ ًب ا‪٨‬غتد‪ٗ ، ٩‬هلِٕ قبععي عّ ًلَٔ٘ إزضان‬
‫اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧ "(‪.)6‬‬
‫عباز‪ٝ‬ځ هلل تعافب ٗقاض ز‪ِٙ‬ٱٍٔ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬پ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬اوٰ عٍِٔ ًلَٔ٘ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫هولِا‪ ٨ ١‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫اىبكاحل ٗاىبتعڄ ٗاهبقا‪ ٘ٓٗ ،١‬أًطٴ ًعط‬ ‫اهسُ‪ٚ‬ا ٗشا‬

‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ضبٌس ‪.38 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪ )2( .30 / ٝ‬غ٘ض‪ُ٘ٙ ٝ‬ؼ ‪.14 /‬‬
‫ٗاهلطٗق‬ ‫(‪ )4‬أب٘ اهبقا‪ ١‬أ‪٘ٙ‬و بّ ً٘غ‪ ٟ‬اهلل٘‪ٓ 1094 (ٜ‬ج)‪ :‬اهلو‪ٚ‬ا ‪ً :‬عحٍ ًب اىبكٽورا‬
‫اهوا٘‪( :ٞٙ‬اهعٶٌاض‪٧ً .)ٝ‬غػ‪ ٞ‬اهطغاه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬عطا ‪.10 /‬‬
‫(‪ )6‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطَٗ ‪.7 /‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٖٗ‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫‪٪‬جى ٓصا أضؾسٰ أُب‪ٚ‬ا‪١‬ٱ اهلل ٗضغوٕ إفب أْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اىبٿ و‪ ٟ‬هِظاَ اهعال ٓ‪ ٛ‬اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫بِظاَ ا‪٨‬غتد‪ ، ٩‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬
‫ً‪ً٩‬س اهعقى‬ ‫ٗٓصا اهتللط ًّ نطٗضا‬ ‫(‪)1‬‬
‫ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ "‬
‫اه٘اع‪ ٛ‬اهِابٕ ه‪ً ًٞ٫‬ب قِاع‪ ٞ‬اسبهاض‪ٗ ،ٝ‬أْ ‪ٙ‬تللط باىباع‪ٗ ًّ ٠‬ج٘زٍٓ اهلُ٘‪ٛ‬‬
‫ًب اهعًاْ ٗاىبلاْ; أ‪ٜ‬‬ ‫ٗاٮُػاُ‪ٗ ٛ‬أجؤٌا ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أْ ‪ِٙ‬ظطٗا ًب ذطك‪ ٞ‬اجملتٌعا‬
‫ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ‪ ،‬فوٍ ‪ٙ‬تللط اىبػتعٌطْٗ ذـب بوأٍ زعا‪ ١‬اهطغ٘ي قبا ٓ٘ ًٽو٘و ٗػبب‪،‬‬
‫قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ" فلأٍُٔ ضكِ٘ا إفب ًا بـب‬
‫أ‪ٙ‬س‪ُٗ ٍٔٙ‬ػ٘ا اهتاض‪ٙ‬ذ فٌِٰٰا عِسٍٓ ا‪٨‬غتعٌاضٱ ٗا‪٨‬غتبساز ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮂ‬
‫ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ‬
‫ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ‬
‫ﮢﮣ "(‪ٗ .)2‬اهكر‪ٚ‬س أْ ‪ٙ‬قوٰ اه٘اعْ٘ عِس ٓصا اىبلَٔ٘ ٗ‪ٙ‬تأًٸوٖ٘ ه‪ٚ‬سضك٘ا‬
‫أْ اٮُػاْ أك ط ًّ أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًػتعٌطاځ ٗأخل ًّ شهم‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬سضن بإُٔ ًػتدووٴ‬
‫باا‪ ٞٙ‬عباز‪ ٝ‬اهلل تعافب‪ٗ ،‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ف‪ٌٔٚ‬ا‪ ،‬أ‪ً ٘ٓ ٜ‬ٱوعَ‬ ‫بقكس ٗ ا‪ ،ٞٙ‬قكس إعٌاض ا‪٪‬ض‬
‫بٔصٖ اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫بقكس اهعباز‪ٗ ٝ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬ ‫ٓ‪ ٛ‬إعٌاض ا‪٪‬ض‬ ‫‪ٗ .27‬إشا عٱوٍ أْ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫إقاً‪ ٞ‬أذلاَ ؾطا‪٢‬ع أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ًب ُظاَ اهعال‪ ،‬فإْ ٓصا اىبلَٰٔ٘ ‪ٙ‬تهسٱ أك ط ًجّ‬
‫فٖٱ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫دوٶوٱ ًّٰ كاْ قبوٕ‪ٗ ،‬ٱ‪ٙ‬دٰوِّوٱ بع ٰسٖٱ ج ٰ‬
‫ب‪ٚ‬إُ; ٗٓ٘ أْ اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬پ ًّ ٰ‪ ٙ‬ٲ‬
‫‪+‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ"(‪ )3‬أ‪ًٰ ٜ‬ججّ ‪ٙ‬ٱعٌججط ًب ا‪٪‬ض‬
‫ٗ‪ٙ‬عتاف ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞ‬
‫ﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫ"(‪ )4‬أ‪ ٜ‬خوپلاځ بعس خوپجو‪،‬‬
‫ٗقطُاځ بعس قطْڅ(‪ٗ .)5‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﰈﰉﰊﰋﰌﰍﰎﰏ‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.30 / ٝ‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطَٗ ‪.9 /‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطَٗ ‪.8 /‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬فاطط ‪.39 /‬‬
‫(‪ )5‬أب٘ عبس اهلل أهبس بّ ضبٌس اهقططيب‪ :‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪:‬د ‪ 17‬م‪٧ً ،392‬غػ‪ ٞ‬اهطغاه‪.ٞ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٗ‬

‫ﰐﰑﰒﰓﰔﰕﰖﰗﰘﰙﰚﰛﰜﰝ"(‪ )1‬أ‪ ٜ‬جعولججججججٍ‬

‫خوپلاځ ه‪ ًٍ٫‬اىبان‪ٗ ٞٚ‬اهقطْٗ اهػاهل‪ٗ ،ٞ‬كىٹ ًّٰ جا‪ ١‬بعسٰ ًّٰ ًه‪ ٟ‬فٔ٘ خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ڂ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاشب‪٩‬ف‪ ٛٓ ٞ‬اهِ‪ٚ‬اب‪ ٞ‬عّ اهاف‪ ،‬إًا هتؿط‪ٙ‬و اىبػتدوپو‪ٗ ،‬إًا ها‪ٚ‬ب‪ ٞ‬اىبِسٗو عِجٕ‪،‬‬
‫أٗ هػبب ًّ ا‪٪‬غجباو‪ٗ .‬اشبو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬اهػجوٽاْٱ ا‪٪‬عظجٍ‪ٗ ،‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬اٮًاًج‪ ٞ‬اهعظٌج‪،ٟ‬‬
‫ٗاشبو‪ٚ‬ل‪ ٘ٓ ٞ‬اٮًاَ اهعاَ هوٌػوٌـب ًب اهعال هعًّ عقسٶ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬باخت‪ٚ‬اض ٗضنجا عوج‪ٟ‬‬
‫ف‪ ،ٕٚ‬فٔ٘ ًّٰ ‪ِٙ‬ج٘و عجّ ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب إُلجاش اهؿجطا‪٢‬ع ٗإقاًج‪ٞ‬‬ ‫ذػب ؾطٗطٕ ًا ت٘فط‬
‫أذلأًا‪ٗ ،‬هبا‪ ٞٙ‬اهب‪ٚ‬ه‪ٗ ٞ‬غوٽاْ ا‪ٗ ًٞ٪‬ذطًتٔا ٗاهسع٘‪ ٝ‬إفب اٮغ‪ً َ٩‬ب اهعال‪.‬‬
‫ٗاشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ ا‪ٗ٪‬ي ًب اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬غ‪ٚ‬سٱُا آزَ ‪ ،‬اغتدولپٕٱ اهلل باهعوٍ ٗاهت٘بج‪،ٞ‬‬
‫اهيت ؾطعٰٔا هٕ ًب ُظاَ ظًاُجٕ‪ ،‬فاًترِجٕ اهلل بجاهعوٍ أًجاَٰ اىب‪٢٩‬لج‪،ٞ‬‬ ‫ٗٓساٖ باهلوٌا‬
‫‪ٗ .‬اشب‪٢٩‬وٱ ًّ بعجسٖٶ أٗ‪٨‬زٖ‪ٗ .‬اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬ ‫ٗخربٖ باهؿحط‪ٗ ،ٝ‬ابت‪ ٖ٩‬باهؿط‪ٙ‬ع‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫ًّ بعس آزَ ٓ٘ كىٹ ُيب بع ٕ اهلل ًب قً٘جٕ ه‪ٚ‬جسعٍ٘ٓ إفب اغجت‪ِ٣‬ا‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬
‫اهلل تعافب ٗكتبٕ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػ٘غٍٔ إفب خف ذاهلٍ ٗقاحل أًطٍٓ‪ٗ .‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪١‬ٱ‬ ‫زُ‪ٚ‬آٍ بلوٌا‬
‫خولا‪ ١‬اهلل تعافب عو‪ ٟ‬خوقٕ باتبا ؾطا‪٢‬عٕ ٗا‪ٓ٨‬تسا‪ ١‬بلوٌاتٕ‪ٗ ،‬كاُ٘ا كوچٌا شٓجب ُجيبٻ‬
‫خولٕ ُيب‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬ظًّ بع ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬سُا ضبٌس × ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ‪ .‬اغتدولٍٔ اهلل عو‪ ٟ‬عٌجاض‪ٝ‬‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬تطب‪ ٞٚ‬اهِل٘ؽ ٗتلٌ‪ٚ‬ؤا‪ًٗ ،‬لچٍِٔ باسبٿحخ ٗاهربآـب هتِل‪ٚ‬ص‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫أًطٖ قبا ‪ٙ‬قبوٕ اهعق‪ .١٩‬قاي اهلل٘‪ٗ $ :ٜ‬خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ اهلل‪ :‬كىٹ ُيبٍّ‪ ،‬اغتدولٍٔ اهللٿ ًب عٌاض‪ٝ‬‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ ٗتلٌ‪ٚ‬ى ُل٘غٍٔ ٗتِل‪ٚ‬ص أًطٖ ف‪ ٨ ،ٍٔٚ‬سباج‪ٞ‬ٷ بٕ تعافب إفب ًّ‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫‪ِ٘ٙ‬بٱٕ‪ ،‬بى هقك٘ض اىبػتدوپو عو‪ ٕٚ‬عّ قپب٘ي ف‪ٚ‬هٕ ٗتوقِّ‪ ٛ‬أًطٖ باف ٗغط‪ٗ ،‬هجصهم ل‬
‫‪ٙ‬ػتِب‪ًٰ ٤‬وپلاځ ‪.)2(#‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .28‬ا‪٨‬غتد‪ ٩‬ٱ باهعوٍ ًّ اه٘ذ‪ٗ ،ٛ‬ا‪٨‬غتعٌاض باهعوٍ ًّ عبقط‪ٗ ،ٞٙ‬اهكر‪ٚ‬سٱ‬
‫اهيت توقآا أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ٗاهلتب اهيت أُعي عو‪.ٍٔٚ‬‬ ‫اهعوٍٱ ًّ اه٘ذ‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اهلوٌا‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬عاَ ‪.165 /‬‬
‫(‪ )2‬اهلو‪ٚ‬ا ‪( :‬خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهلل)‪ :‬م‪ ،356‬اهٽبع‪ ٞ‬اه اُ‪٧ً ،ٞٚ‬غػ‪ ٞ‬اهطغاه‪.ٞ‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫٘ٗ‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫إ‪ ٨‬باهعوٍ‪ ،‬أ‪ ٜ‬بعوٍڅ ًّ ٗنعڅ إهل‪ ٛ‬غا‪٢‬قڅ هوِيب‬ ‫فٌا ًٶّ ُيبٍّ اغتٱدوو ًب ا‪٪‬ض‬
‫ٗهوِاؽ ٗشٗ‪ ٜ‬اهعق٘ي إفب اهطؾاز ٗخف أًطٍٓ‪ٗ ،‬إفب ًعطف‪ ٞ‬اهلل تعافب ًٗعطف‪ً ٞ‬طازٖ‬
‫تعافب ًب ٓصا اهعوٍ‪ ٘ٓٗ ،‬اهس‪ ّٙ‬اسبق ًب ُظاَ اهعال‪ً ٘ٓٗ ،‬بسأ ُٗظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهص‪ ٜ‬أًط اهللٿ‬
‫بٕ اهِاؽٰ عو‪ ٟ‬هػاْ أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٕ٢‬ضغوٕ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳﭴﭵ‬
‫ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄﮅ‬
‫ﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌ ﮍﮎﮏﮐﮑﮒ"(‪ٓٗ .)1‬صا اهعوٍٱ بأغباو‬
‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫اهع‪ٚ‬ـ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ .‬ثٍ جا‪ ١‬بعس احملِ‪ٗ ٞ‬فتِ‪ ٞ‬آزَ عوٍ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اهيت تاو اهلل بٔا عو‪ ٟ‬آزَ ًا اغتقاَ ٗشض‪ٙ‬تٕ عو‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫بتوق‪ ٛ‬اهلوٌا‬
‫ٗشهم بعس أْ اًتٱرّ آزَ قبا تعوچٍ ٗعقىٰ ًّ ا‪٪‬غباو‪ ،‬فٿجؿب باهؿجحط‪ٗ ٝ‬خس‪ٙ‬عج‪ٞ‬‬
‫ٗأهقج‪ ٟ‬عو‪ٚ‬جٕ كوٌاتجٕ‪،‬‬ ‫اهڀٌٱوم اهص‪ٙ ٨ ٜ‬بو‪ٗ ;ٟ‬تاو اهلل تعافب عو‪ٗ ٕٚ‬أُعهٕ إفب ا‪٪‬ض‬
‫بعوٍ أغباو اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫ًّ ضبٕ‪ ،‬فلاْ أٗيٰ إُػاْ ؽبووٱ ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗتوق‪ ٟ‬آزَ اهلوٌا‬
‫ٗاهع‪ٚ‬ـ‪ٗ ،‬أْ ‪ِٙ‬تظٍٰ بعوٍ أغباو ُظاَ اهعال بعوٍ اهجس‪ٗ ّٙ‬اهج٘ذ‪ ،ٛ‬فج‪ٚ‬لٍٔ ٗ‪ٙ‬جتلٽچّ‬
‫عو‪ ٟ‬اىبٽو٘و ًّ شهم‪ ،‬ف‪ٚ‬ػتقبوٕ ٗ‪ٙ‬أخصٖ ٗ‪ٙ‬توقچلٕ‪ ٘ٓٗ ،‬اهس‪ ّٙ‬اسبق‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﯾﯿﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗ‬
‫ﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ"(‪.)2‬‬

‫‪ٗ .29‬بعس خ‪٩‬ف‪ ٞ‬آزَ ‪ ‬كاْ أٗ‪٨‬زٖ خ‪٢٩‬و ظًإُ ًٗا بعجسٖ‪ٗ ،‬كجاُ٘ا عوج‪ٟ‬‬
‫ؾط‪ٙ‬عتٕ‪ًٗ .‬ب ذاي ٗج٘زٖ كاْ ٓ٘ اهص‪ ٜ‬ؼبلٍٱ ب‪ًٗ ،ٍِٔٚ‬ب ذاي ‪ٚ‬ابٕ كاُ٘ا ؼبتلٌجْ٘‬
‫إفب اهلل تعافب با‪٨‬غتداض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬عٌؤٍ ًّ ف ٗغط (أ‪ ًّ ٜ‬ف ُيب) بأْ ‪ٙ‬ٱظٔجط اهللٿ‬
‫هلٍ آ‪ ٞٙ‬اهقب٘ي‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬طغٶىٰ إه‪ٙ ًّ ٍٔٚ‬عؤٌٍِّ باىب اي ٗاىبٌاضغ‪ٗ ،ٞ‬اهتحطب‪ ،ٞ‬ف‪ِٚ‬تبٕ ابّ آزَ‬
‫ٗ‪ٙ‬تٸع ‪ ٘ٓٗ .‬لبطڂ ًّ اسبلً٘‪ ٞ‬اٮهل‪ ٞٚ‬بـب عكط‪ ٜ‬ظًّ آزَ إفب ظًّ ُ٘ح عو‪ٌٔٚ‬ا اهك‪ٝ٩‬‬
‫ٗاهػ‪ .َ٩‬فأًا ا‪٨‬غتداض‪ ٝ‬فٔ‪ ٛ‬كٌا ًب قك‪ ٞ‬ابجين آزَ قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮅﮆﮇ‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.33-31 / ٝ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.38-37/ ٝ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٙ‬‬

‫ﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ‬
‫ﮚﮛﮜﮝ "(‪ )1‬فعطفپا أ‪ٙ‬ٹٌٔا قاذب اسبجق بجأْ تقبٸجى اهلل قطباُٰجٕٱ هلل تعجافب‪.‬‬
‫فلاْ اسبلٍٱ بلكى اهقه‪ًٗ ٞٚ‬عطف‪ ٞ‬اسبق ٗاهعسي ف‪ٔٚ‬ا هورلً٘‪ ٞ‬اٮهل‪ ًّ ٞٚ‬ف ٗغط‬
‫ُب٘‪ً ٍّٜ‬ب شهم‪ٗ .‬ه٘ كاْ آزَ بـب هٔطاُ‪ ٍٔٚ‬هلكى ب‪ٌِٔٚ‬ا باه٘ذ‪ً ٛ‬ب قه‪ٚ‬تٌٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫بعق٘هلٍ‬ ‫ٗأًا أُٸٍٔ ‪ٙ‬تعوٌْ٘ ًّ أغباو عوٍ اهسُ‪ٚ‬ا باىبٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهِظط ًب اىبتافا‬
‫غابق‪ً ٞ‬ب شهم‪ ،‬فعطفِاٖ ًّ ق٘هٕ تعافب‪:‬‬ ‫ًّٗ دباضو ا‪٬‬خط‪ٗ ّٙ‬قبا عِسٍٓ ًّ ًعوً٘ا‬
‫‪+‬ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ‬
‫ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ‬
‫ﯿ ﰀ ﰁﰂ ﰃ ﰄ ﰅ " فاتع ًّ اهاطاو ٗتعوچٍ زفّ اىب٘ت‪ً٘ٗ ٟ‬اضا‪ٝ‬‬
‫ازب ‪ ،ٞ‬فلاُت غٱِ‪ ٞ‬ىبّ بعسٖ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .30‬ثٍ بعس قتى اهتق‪ٛ‬ټ ًّ أٗ‪٨‬ز آزَ ٗبقا‪ ١‬اهؿجق‪ ،ٛ‬اُقػجٌت اهصض‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬تلج ٸطقٰ‬
‫ازبٌعٱ بـب ا‪٪‬ؾق‪ٚ‬ا‪ ١‬اىبكطټ‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬كرب‪ٙ‬ا‪ٗ ،ٍٔ٢‬ا‪٬‬خط‪ ّٙ‬اهكاسبـب‪ ،‬ذت‪ ٟ‬إشا تج٘ف‪ ٟ‬اهلل‬
‫اهكاسبـب اربصٍٓ ا‪٬‬خطْٗ قبو‪ٞ‬ځ هلٍ ٗقِع٘ا هلٍ اهك٘ض فعبسٗٓا; ٗأنجاع٘ا اىبجِٔخ‬
‫عو‪ ٟ‬اسبلً٘‪ ٞ‬اٮهل‪ ٞٚ‬با‪٨‬ذتلاَ إفب ؾطا‪٢‬ع أُلػٍٔ ٗن‪٩‬هلا‪ .‬فأًطٰ اهللٿ تعجافب أْ ‪ٙ‬ٱعوجٍ‬
‫اهس‪ّٙ‬ٱ اسبقٹ ٗذ‪ٚ‬اځ ًّ عِسٖ تعافب‪ ،‬فبعثٰ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ٰ١‬اهطغى ذت‪ٙ ٨ ٟ‬لْ٘ هوِاؽ ذحج‪ٞ‬ڂ‬
‫عو‪ ٟ‬اهلل ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا باهس‪ ّٙ‬اسبق ٗاىببسأ اهكسق‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯨﯩﯪ‬
‫ﯫﯬﯭ"(‪ٗ )2‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈﮉ"(‪ٗ )3‬قاي‬
‫اهلل تعافب‪+ :‬ﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄ"(‪.)4‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأٗيٱ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا ُ٘حٴ ‪ ‬بعس آزَ ‪ ،‬فلاْ ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ‪ ،‬ثٍ‬
‫جا‪ ١‬بعسٖ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬عو‪ ٟ‬ضغاه‪ ًّٰ ٞ‬غبقپٍٔ ًّ ضغى اهلل عو‪ ٍٔٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ ،َ٩‬ه‪ٚ‬لُ٘٘ا‬
‫‪ٙ‬ب‪ِ٘ٚ‬ا ؾط‪ٙ‬ع‪ٞ‬پ اهلل تعافب ٗأًطٖٶ اهجص‪ ٜ‬ػبجب أْ ‪ٙ‬لجْ٘ عوج‪ ٟ‬ذػجب‬ ‫خولا‪ً ١‬ب ا‪٪‬ض‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.165 / ١‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.15 / ١‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.27/ ٝ‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬فاطط ‪.24 /‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫‪ٗٚ‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ًِٔاجٍٔ ًب اىبوچ‪ٗ ٞ‬اهػٹِ‪ ،ٞ‬قباه‪ًِٔ ٞ‬خ أٓى اهبسع‪ٗ ٞ‬ا‪٘ٓ٪‬ا‪ ،١‬اهيت اخرتعٔجا اهِجاؽ أٗ‬
‫اهيت ؾطعٔا ازببابط‪ٗ ٝ‬اهِٹظٍ اهيت غولپٔا اىبو٘ن ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشبوجق‪ٗ .‬كجاْ‬ ‫ًِٔخ اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ضغىٱ اهلل إفب اهِاؽ ُ٘ذاځ ٗإبطآ‪ً٘ٗ ٍٚ‬غ‪ٗ ٟ‬ع‪ٚ‬ػ‪ٗ ٟ‬خامت أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغجوٕ ضبٌجس ×‪.‬‬
‫ٗكاْ بـب كىټ ضغ٘هـب ُيبٻ أٗ أُب‪ٚ‬ا‪ٙ ١‬بوِّاْ٘ ؾط‪ٙ‬ع‪ٞ‬پ اهلل تعافب اهيت جا‪ ١‬اهطغج٘يٱ اهجص‪ٜ‬‬
‫غبقٍٔ هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا بأذلأًا ٗق٘اُ‪ِٔٚ‬ا‪ٙٗ ،‬ٱظٔطٗا هوِاؽ غٱِٸتٕ ب٘ذ‪ ٛ‬اهلل هلجٍ بٔجا;‬
‫ً ى زٗه‪ ٞ‬اهٌِطٗز ٗزٗه‪ٞ‬‬ ‫ٗكاُت قباه‪ ٞ‬زع٘‪ ٝ‬اهطغى ٗأُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل زٗي ازببابط‪ً ٝ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫اهلطاعِ‪ ٛٓٗ ،ٞ‬زٗي تعاهٍٰ ف‪ٔٚ‬ا اهتٌطز عو‪ ٟ‬ضغاه‪ ٞ‬اهلل ٗزع٘‪ ٝ‬أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٕ٢‬ضغوٕ‪ٗ ،‬ازٸع٘ا‬
‫ا‪٪‬ه٘ٓ‪ُ٪ ٞٚ‬لػٍٔ ٗاهطب٘ب‪ً ٞٚ‬ب اهعباز‪ٗ ٝ‬اهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ٗيباهم عظ‪ٌٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اًرباط٘ض‪ٙ‬ا‬ ‫ثٍ بعس شهم لبت زٗي ازببابط‪ٗ ٝ‬اىبو٘ن‪ٗ ،‬قاض‬
‫ٗآخطٓا ًب ظًّ اهطغ٘ي ضبٌس × كاُت اهسٗه‪ ٞ‬اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬اهلطقو‪ٗ ،ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهلاضغ‪ٞٚ‬‬
‫اهلػطٗ‪ٗ ،ٞٙ‬كاْ أك طٓا ذهاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهطًٗاُ‪ٗ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٞ‬ف‪ٔٚ‬ا تطججع‬
‫إفب تقس‪ٙ‬ؼ اٮًرباط٘ض ٗتأه‪ٗ ،ٕٔٚ‬بطٗظ اهتؿط‪ٙ‬ع اهطًٗاُ‪ ٛ‬اهقس‪ٗ ،ٍٙ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ّٙ‬‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬إهعاَ اهِاؽ قبا ت٘قى إه‪ ٕٚ‬ضجاي اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬هوتدول ًّ هوٍ ذلأًٍ أْ‬
‫قطضٗا‪ $ :‬إشاځ أعٽ٘ا ًا هق‪ٚ‬كط هق‪ٚ‬كط ًٗا هلل هلل ‪ )1(#‬أٗ كٌا جا‪ ١‬عِس ًطقؼ‪$ :‬أعٽ٘ا‬
‫ًا هق‪ٚ‬كط هق‪ٚ‬كط ًٗا هلل هلل ‪.)2(#‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ ،‬قى إفب اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٞ‬بعس قطا‬ ‫‪ٗ .31‬كاْ ُيبٹ اهلل زاٗز خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ځ ًب ا‪٪‬ض‬
‫فلط‪ٗ ٜ‬كلاح غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ؾس‪ٙ‬س‪ً ّٙ‬ب ق‪ٚ‬ازتٕ هبين جوستٕ ٗقًٕ٘‪ ،‬ذت‪ ٟ‬بوغ ًطذو‪ ٞ‬اغت‪َ٩‬‬
‫اهػوٽ‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬ه‪ٚ‬تٌلچّ ًّ إُلاش اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ب٘قلٕ ض‪ٚ٢‬ػاځ هسٗه‪ ٞ‬بجين إغجطا‪ٚ٢‬ى‬
‫ف٘ق كُٕ٘ ُب‪ٚ‬اځ إهج‪ ،ٍٔٚ‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾﯿ‬
‫ٗتِٔج‪ٟ‬‬ ‫ﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈ "(‪ )3‬أ‪ً ٜ‬لچِان ًب قً٘م هتأًط باىبعطٗ‬
‫(‪ )1‬اهلتاو اىبقسؽ‪ :‬كتاو اهعٔس ازبس‪ٙ‬س‪ :‬إظب‪ٚ‬ى ًٰتٸ‪ :ٟ‬اهعبجاض‪ ،)21( ٝ‬تطنبج‪( ٞ‬فاُجس‪ٙ‬ان ٗاهبػجتاُ‪)ٛ‬‬
‫ًِقر‪.)َ1991( ٞ‬‬
‫(‪ )2‬اهلتاو اىبقسؽ‪ :‬إظب‪ٚ‬ى ًطقؼ‪ )21( :‬م(‪.)80‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬م~ ‪.26/‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٛ‬‬

‫عّ اىبِلط فتدوٿو ًّٰ كاْ قبوم ًّ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬باشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬إُلاش‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهس‪ ّٙ‬اسبق(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫ُيب اهلل غو‪ٌٚ‬اْ ‪ٗ ‬أًط بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ‬ ‫ثٍ ًٶّ بعس زاٗز ت٘فب اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘ي اهؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬بى ت٘فب اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اىبوم‪ ،‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ٗإُلجاش‬
‫اهؿطا‪٢‬ع عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬اىبوم بأْ غدٸط اهلل هٕ ازبباي ٗاهط‪ٙ‬س ٗاهٽف ٗأغباو اسبطكج‪ٞ‬‬
‫ظًإُ‪ ،‬بى ًا ٓ٘ أك جط ًجّ طاقجا‬ ‫ٗأغباو اشبرب قبا ٓ٘ أك ط ًّ طاقا‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬
‫ظًاُِا‪ٗ ،‬شهم بأْ ؼبكى عو‪ ٟ‬ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬بأغط ًّ اهبكط ٗاُعلجاؽ اههج٘‪ٗ .١‬غجدط‬
‫اهلل هٕ ازبّ‪ ،‬فقاي ؾاكطاځ ‪ُ٪‬عٍ اهلل تعافب قبا تلهٸى عو‪ٗ ٕٚ‬عو‪ ٟ‬قًٕ٘‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨﮩﮪﮫﮬﮭﮮﮯﮰﮱ‬
‫﮲﮳﮴﮵﮶﮷﮸﮹"(‪.)2‬‬
‫‪ .32‬ثٍ كاْ اهِاؽٱ عو‪ ٟ‬فرت‪ ًّ ٝ‬اهطغى ٗأُب‪ٚ‬جا‪ ١‬اهلل تعجافب‪ ،‬بعجس ع‪ٚ‬ػج‪ ٟ‬‬
‫ٗذت‪ ٟ‬ظًّ بع ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس × ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ; قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭵﭶ‬
‫ﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊ‬
‫ﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒ"(‪ )3‬قاي ابّ غعس‪ٗ$ :‬كاْ بـب ً‪٩ٚ‬ز ع‪ٚ‬ػ‪ٗ ٟ‬اهِيب ×‬
‫وبػٌا‪ ٞ٢‬غِ‪ٗ ٞ‬تػع ٗغتْ٘ غِ‪ ،ٞ‬بٱعث ًب أٗهلا ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ١‬ق٘هٕ تعافب‪+:‬ﭚﭛ‬
‫ﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤ"(‪ٗ )4‬اهص‪ ٜ‬عٱعظ بٕ مشعجْ٘‪،‬‬
‫ٗكاْ ًّ اسب٘اض‪ٙ‬ـب‪ٗ ،‬كاُت اهلرت‪ ٝ‬اهيت ل ‪ٙ‬بعث اهلل ف‪ٔٚ‬ا ضغ٘‪٨‬ځ أضبعٌا‪ ٞ٢‬غِ‪ٗ ٞ‬أضبجع‬
‫ٗث‪٩‬ثـب غِ‪ٗ .)5(# ٞ‬قاي اهلويب‪ٗ $ :‬ب‪ٌِٔٚ‬ا أضبع‪ٞ‬ٿ أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬اذسٴ ًّ اهعطو ًّ بجين عجبؼ‪،‬‬
‫ٗٓ٘ خاهس بّ غِاْ ‪.)6(#‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )1‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 18‬م‪.185‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ٙ ٝ‬ؼ ‪.14/‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.19/ ٝ‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهٌِى ‪.19/‬‬
‫(‪ )5‬ابّ غعس‪ :‬اهٽبقا اهلرب‪ :٠‬شكط اهقطْٗ ٗاهػِـب بـب آزَ ٗضبٌس عو‪ٌٔٚ‬ا اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ :َ٩‬د‪1‬‬
‫م‪ٗ .44‬ابّ غعس‪ ٘ٓ :‬ضبٌس بّ غعس اهلامش‪ ٛ‬اهبكط‪ٗ ،ٜ‬اىبت٘ف‪ ٟ‬غِ‪ٓ230( ٞ‬ج)‪ .‬ذبق‪ٚ‬ق ضبٌجس‬
‫عبس اهقازض عٽا‪ ،‬زاض اهلتب اهعوٌ‪.ٞٚ‬‬
‫(‪ُ )6‬قوٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 7‬م‪ًٗ .390‬ب ٓصا اشبرب ُظجطٴ; ‪ُ٪‬جٕ يبجا ‪ٙ ٨‬ٱعوجٍ‬
‫‪‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫‪ٜٗ‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫بجاهب‪٩‬غ ٗاهجسع٘‪ً ٝ‬ب ًلج‪ٞ‬‬ ‫ٗخ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ غ‪ٚ‬سُا ضبٌس × خ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ ضغاه‪ُٗ ٞ‬بج٘ٸ‪ ،ٝ‬بجسأ‬
‫ٗلبت باهلحط‪ ٝ‬هتلْ٘ بعسٓا ذلً٘‪ُ ٞ‬يب ٗزٗه‪ ٞ‬خ‪٩‬ف‪ .ٞ‬فلاْ غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس ×‬
‫خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ باهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ٗ ;ٞ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ذلً٘تٕ اهِب٘‪ ٞٙ‬اهيت ختٌت ذلً٘جا‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهبؿط‪ٞٙ‬‬ ‫ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى اهلل تعافب‪ ،‬هتأت‪ ٛ‬بعسٖ عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ َ٩‬ذلً٘ا‬
‫عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ ٛٓٗ ،ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ،ٝ‬قباه‪ ٞ‬اهسٗي اهلجرب‪ ٠‬آُجصان زٗي‬
‫بجاي ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫اهلطقو‪ٗ ٞٚ‬اهلػطٗ‪ٗ ،ٞٙ‬زٗي أخط‪ ٠‬أثِ‪ ٞٚ‬ه‪ٚ‬ػجت شا‬ ‫اٮًرباط٘ض‪ٙ‬ا‬
‫اهعال‪ ،‬ه‪ٚ‬قَ٘ اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬أًاَ اهترس‪ ٜ‬اهلبف هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ باشب‪٩‬ف‪ ٞ‬أٗ ا‪٨‬غتبساز‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+:‬ﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱﯲﯳ‬
‫ﯴﯵﯶﯷﯸ"(‪.)1‬‬
‫ٗب‪ٚ‬ٸِت اهػٹِ‪ ٞ‬أْ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب اهسُ‪ٚ‬ا بعس غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌجس × غجتلْ٘ خ‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫بؿط‪ ٞٙ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ٗ ،ٝ‬ه‪ٚ‬ػت خ‪٩‬ف‪ُ ٞ‬ب٘‪ ٞٙ‬باهطغاه‪ ٞ‬أٗ اهلتاو‪ ،‬عجّ أبج‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬جط‪ ٝ‬‬
‫غٔٱٍٱ ا‪٪‬پُٲبٶ‪ٰٚ‬جا‪١‬ٱ‪ ،‬ٿكوچٌٰجا ٰٓوپجمپ‬
‫ؼبسټثٱ عّ اهِيب × إُٔ قاي‪ :‬ش إْٸ بٰين إغٲطٰا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٰ كپاُٰتٲ تٰػٱ٘ ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٴ فپتٰلڀٱطٱ ز قپاهٿ٘ا‪ :‬فپٌٰا تٰأڀًٱطٱُٰا؟ قپايٰ‪:‬‬
‫خوپلپٕٱ ُٰيبٻ‪ٰٗ ،‬إُٸٕٱ ‪٨‬پ ُٰيبٸ ٰب ٲعسٶ‪ٰٗ ،ٜ‬إُٸٕٱ غٰٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ ٱ‬
‫ُٰيبٻ ٰ‬
‫جعٰىٰ اهللٿ پهٔٱٍٲ‪ ،‬فپإْٸ اهللپ غٰاٶ‪ ٢‬ٿؤٱٍٲ عٌٰٸا‬
‫ش فٿ٘ا بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬پ ا‪٪‬پٗٸيڄ فپا‪٪‬پٗٸيڄ‪ٰٗ ،‬پأعٲٽٿ٘ٓٱٍٲ ذٰ چقٔٱٍٱ اچهصٶ‪ٰ ٜ‬‬
‫اغٲتٰ ٲطعٰآٱٍٲ ز(‪ٗ .)2‬اىبعِ‪ ٟ‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬غتلْ٘ عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ٛٓٗ ،ٝ‬‬
‫بؿط‪ٗ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ػت إهل‪ٗ ،ٞٚ‬اهقا‪ ٌْ٘٢‬عو‪ٔٚ‬ا عوٌجا‪ٗ ١‬ه‪ٚ‬ػج٘ا بأُب‪ٚ‬جا‪ٓٗ ،١‬جصا ًِجٕ‬ ‫ذلً٘ا‬
‫قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ إخباضٴ باها‪ٚ‬ب ‪ٙ‬ل‪ٚ‬سٱ اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ كُٕ٘ كصهم‪ ،‬فإُٕ ٗقجع‬
‫ًب ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ ٗثبتٰ قسقٕٱ‪ ٘ٓٗ ،‬زه‪ٚ‬ى ُب٘‪ ٝ‬أ‪ٙ‬هاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫زٗه‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس × بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهب‪٩‬غ‬ ‫‪ٗ .33‬اًتس‬
‫ٗاهسع٘‪ ٝ‬ٮُلاش اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬أذلأًا‪ ،‬ثٍ إُؿا‪ ١‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬تأغ‪ٚ‬ػٔا بعؿط غِـب‪ .‬ثجٍ‬
‫خبرب قر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬اهلويب نع‪ٚ‬و‪.‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ‪.40 /‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ ،)7960( :‬اهبدجاض‪ً ٜ‬ب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪.)3455( :١‬‬
‫ًٗػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪.)1842/44( :ٝ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ٘‬

‫كاُت بع ٰسٖٱ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬عوٌا‪ ١‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ٛٓٗ ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ;ٝ‬حبلً٘تٔا اهطاؾس‪،ٝ‬‬
‫ث‪٩‬ثـب غِ‪ٗ ،ٞ‬كٌا ًب بؿاض‪ ٝ‬اهطغ٘ي × عّ غل‪ً٘ ِٞٚ‬فب أَ غوٌ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل‬ ‫ٗاًتس‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ٿ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ٰث‪٩‬پثٱْٰ٘ غٰجِٰ‪ٞ‬ځ‪ ،‬ثٱجٍٸ ‪ٙ‬ٱج‪٧‬ٲتٶ‪ ٛ‬اهللٿ ٱً ڀولپجٕٱ ًٰجّٲ‬
‫عِٔا‪ ،‬أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش ٶ‬
‫‪ٰٙ‬ؿٰا‪١‬ٱز(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫‪،‬‬ ‫ثٍ كاُت اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ط٘ضٓا اه اهث خ‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬
‫أك ط ًّ ث‪٩‬مثا‪ٗ ٞ٢‬أهو غِ‪ ،ٞ‬ذت‪ ٟ‬ظًّ مثاْ ٗث‪٩‬ثـب ٗث‪٩‬مثا‪ٗ ٞ٢‬أهو ًّ‬ ‫ٗاغتٌط‬
‫اهلحط‪ ،ٝ‬هتلْ٘ اهسٗه‪ً ٞ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب جرب‪ ٞٙ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم ازبرب‪ ،ٜ‬ظًّ تاوڇجب‬
‫اهسٗي ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬زٗه‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪ ،‬فأقكتٶ اشب‪٩‬ف‪ٞ‬پ عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪،‬‬
‫ٗأقكت اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬أ‪ًِ ٜ‬ص أك ط ًّ مثجاُـب غجِ‪ً ٞ‬جّ‬
‫ٗقتِا ٓصا‪ٗ .‬غ‪ٚ‬لْ٘ ٓصا ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬جرب‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ځ إقكا‪ ٞٚ٢‬إفب ًا ؾا‪ ١‬اهلل‬
‫تعافب أْ ‪ٙ‬لْ٘ اىبوم ازبرب‪ ،ٜ‬ه‪ٚ‬أت‪ ٛ‬بإشْ اهلل أًطٱ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اه اُ‪ ٞٚ‬عوج‪ًِٔ ٟ‬جاد اهِبج٘‪،ٝ‬‬
‫ٗكٌا ب‪ٚ‬ٸِٕ اهطغ٘ي × حبس‪ٙ‬ث اشبولا‪ٗ ١‬ا‪ً٪‬طا‪ً ١‬ب اهسٗي اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ‪.‬‬
‫عّ اهِعٌاْ بّ بؿف قاي‪ :‬كِا قع٘زاځ ًب اىبػحس‪ٗ ،‬كاْ بؿفٴ ضج‪٩‬ځ ‪ٙ‬لوٹ ذس‪ ٙ‬جٕ‪،‬‬
‫فحا‪ ٖ١‬أب٘ ثعوب‪ ٞ‬اشبؿين فقاي‪ٙ :‬ا بؿف بّ غعس‪ :‬أپ ٰترٲلپ ٿ ذٰجسٶ‪ٙ‬ٲثٰ ٰضغٱج٘ٲيڄ اهللٶ × فٶج‪ٛ‬‬
‫ذصٰ‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬قپايٰ ٰضغٱج٘ٲيٱ‬
‫ح پوؼٰ أپبٱ٘ ٰث ٲعوپبٰ‪ٞ‬پ‪ ،‬فپقپايٰ ٱ‬
‫ذصٰ‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬أپُٰا أپذٲلپ ٿ خٱٽڀبٰتٰٕٱ; پف ٰ‬
‫ا‪٪‬ٿًٰطٰا‪١‬ٶ؟ فپقپايٰ ٱ‬
‫اهللٶ ×‪ :‬ش ٰتلٿ ٲْ٘ٱ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٿ فٶ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿ ٲْٰ٘‪ .‬ثٱٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشٰا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا; ثٱجٍٸ‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ فپٰتلٿ ٲْ٘ٱ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔجا إڄشٰا ؾٰجا‪ ٰ١‬پأْٲ‬
‫تٰلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ عٰانٵاځ; فپٰ‪ٚ‬لٿ ٲْ٘ٱ ًٰا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰ‪ٙ‬لٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔجا إڄشٰا ؾٰجا‪ ٰ١‬پأْٲ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ځ فپٰتلٿ ٲْ٘ٱ ًٰجا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔجا إڄشٰا ؾٰجا‪ ٰ١‬پأْٲ‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ثٱٍٸ غٰجلپتٰ !! ز(‪ٓٗ .)2‬لجصا كاُجت قكج‪ٞ‬ٿ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ ،‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬باو اشبولجا‪ٗ )4647ٗ 4646( :١‬إغجِازٖ قجر‪ٚ‬س‪ٗ .‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب‬
‫ازباًع‪ :‬أب٘او اه٘‪ٗ ١٨‬اهلب‪ :ٞ‬باو ًا جا‪ً ١‬ب اشب‪٩‬ف‪ )2226( :ٞ‬بإغِاز ذػّ‪.‬‬
‫(‪ )2‬أخطجججٕ أهبججس ًب اىبػججِس‪ٗ .)18406( :‬اهبججعاض ًب اهبرججط اهعخججاض‪ٗ .)2796( :‬إغججِازٖ ذػججّ‬
‫قر‪ٚ‬س‪ً .‬ب صبٌع اهعٗا‪٢‬س ًِٗبع اهل٘ا‪٢‬س‪ :‬كتاو اشب‪٩‬ف‪:ٞ‬ك‪ٚ‬و بسأ اٮًاً‪ًٗ ٞ‬ا تكف إه‪ :ٕٚ‬د ‪5‬‬
‫‪‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٔ٘‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫قباه‪ ٞ‬ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬غتعٌاض‪.‬‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫هلل تَعَالَى‬
‫ض عِبَا َد ْة ِ‬
‫أل ِر ِ‬
‫االشِتِدِالَفُ فِي ا َ‬

‫‪ .34‬اشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب عباز‪ٝ‬ڂ ًّ اهعبازا ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ كُ٘ٔا عٌىٴ ًاز‪ٜ‬‬

‫بـب ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ‪ِٙ ،‬ؿأٿ ٓصا اهعٌىٱ بعقس اخت‪ٚ‬اض ٗضنا بـب اهِاؽ ًّٗ ٓ٘ أٓىٴ ‪٪‬زا‪١‬‬
‫ٓصٖ اىبٌٔ‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ; ٗٓ‪ً ٛ‬ب إًاً‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا ُٗظجاَ اهعجال‬
‫اٮُػاُ‪ ًّ ٛ‬ذ‪ٚ‬ث اهتعبٹس كإًاً‪ ٞ‬اهك‪ ٝ٩‬أٗ اهػلط عباز‪ٝ‬ڂ ًّ اهعبازا اهجيت اغجتعبس بٔجا‬
‫اهللٿ اهِاؽٰ ‪٪‬زا‪ ١‬اىبٽاهب ٗضعا‪ ٞٙ‬اهؿج‪ٗ ،ْٗ٧‬هلِٔجا ربتوجوٱ ًجّ ذ‪ٚ‬جث غجع‪ٞ‬ٿ اىبٌٔج‪ٞ‬‬
‫ٗعٶظپٌٱٔا‪ًٗ ،‬تٽوباتٔا ًب اهلٍٔ ٗاهصكا‪ٗ ١‬اسبػٍ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عجّ فقجٕ اىبٽوج٘و ٗا‪ٓ٪‬و‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬شهم; ًّٗ اه٘جٕ ا‪٪‬قى‪ ،‬فجإْ اشب‪٩‬فج‪ُ ٞ‬ظجاَٴ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهجسُ‪ٚ‬ا تعبٸجسٰ اهللٿ بٔجا‬
‫اىبػوٌـب ًب صباي اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ٗأهعًٍٰٔ بٕ(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫ًٗب اغتعٌاضٍٓ هلا‪،‬‬ ‫ٗهقس ًاضؽٰ أُب‪ٚ‬ا‪١‬ٱ اهلل ٗضغوٕ اهسع٘‪ٝ‬پ إفب اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ًٍِٗٔ ًّٰ ٗقىٰ بسع٘تٕ إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬بٔا ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلجٍ بأذلأًجا ٗؾجطا‪٢‬عٔا‪،‬‬
‫كساٗز ٗغو‪ٌٚ‬اْ عو‪ٌٔٚ‬ا اهػ‪ٗ ،َ٩‬دبوچت بأبطظ ًعاُ‪ٔٚ‬جا ٗأتٰج ټٍ قٱجٰ٘ضٓا بٔجس‪ ٜ‬غج‪ٚ‬سُا‬
‫اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ٗ ،‬خٱتٌت خب‪٩‬فتٕ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬هتلْ٘ ًجّ‬
‫بعسٖ هودولا‪ ١‬عوج‪ًِٔ ٟ‬جاد اهِبج٘‪ٗ ،ٝ‬تترج٘ي اهسٗهج‪ً ٞ‬جّ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬بػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪١‬‬
‫ٗذلً٘اتٍٔ اهِب٘‪ ٞٙ‬إفب اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهعوٌا‪ٗ ١‬ذلً٘اتٍٔ اهبؿط‪ ٨ ٞٙ‬ضباهج‪ٓٗ .ٞ‬جصٖ‬
‫م‪ :189‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬ضٗاٖ أهبس ًب تطنب‪ ٞ‬اهِعٌاْ; ٗضٗاٖ اهبعاض بأتٍٰٸ ًِجٕ ٗاهٽرباُٶج‪ ٛ‬ببعهجٕ ًب‬
‫ا‪ٗ٪‬غط ٗضجاهٕ ثقا ٴ‪.‬‬
‫(‪ )1‬أهعَٰ اهللٿ اىبػوٌـب بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا ُٗظاَ اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٞ‬بس‪٢٨‬ى اهلتجاو ٗاهػجِ‪ٞ‬‬
‫ٗاٮنبا ٗباههطٗض‪ ًّ ٝ‬عًٌ٘ا اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬كٌا غ‪ٚ‬أت‪ ٛ‬ب‪ٚ‬إُ ًب اهلكى اه اُ‪ ٛ‬إْ ؾا‪ ١‬اهلل‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ٘‬

‫اسباي ًب اهتٌاَ هوِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهلٌاي دبعى اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬خاضد ضبى اهقسغ‪ٗ ٞٚ‬اهعكٌ‪،ٞ‬‬
‫ٗتهعٔا ًب صباي اهتقس‪ٙ‬ؼ اهؿطع‪٪ ٛ‬ذلأًا ًب اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬كٌا ٓ‪ً ٛ‬ب اهِظاَ ٗه‪ٚ‬ؼ ًب‬
‫ا‪٪‬ؾدام اهقا‪ٌ٢‬ـب بٔا‪ٗ ،‬دبعؤٍ عطن‪ٞ‬ځ هوِك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬احملاغب‪ٗ ٞ‬اىبقانا‪ ٨ ٝ‬ضباهج‪ ;ٞ‬بجى‬
‫ذت‪ ٟ‬اهطغ٘ي × ُبٸٕ عو‪ ٟ‬شهم ٗٗنع ُلػٕ ًب احملاغب‪ ٞ‬أك ط ًجّ ًجط‪ ،ٝ‬فاىبقجسٸؽ ًب‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬أًا اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاىبٌاضغ‪ ٞ‬فإُٕ عطنج‪ٞ‬ڂ هوكج٘او ٗاشبٽجأ‪ٗ ،‬اهِكج‪ٚ‬ر‪ٞ‬‬
‫ٗاحملاغب‪ٗ ،ٞ‬ا‪٨‬غتقاً‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬عبطا ‪ ،‬ف‪ٚ‬حب أْ تلْ٘ ا‪ً ًٞ٪‬تِبټٔ ځ‪ ٞ‬هلصٖ اسبق‪ٚ‬ق‪ًٗ ٞ‬طاعاتٔا‬
‫بأزٗاتٔا ٗٗغا‪٢‬ؤا‪.‬‬
‫ٗاهعباز‪ٝ‬ٿ ًظٔطٴ فطز‪ ٜ‬فٽط‪ِٙ ٜ‬تظٍ بجاهللط‪ ٝ‬أٗ نبجاع‪ِٙ ٛ‬جتظٍ بِظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬جّ‬
‫ضبسز‪ٗ ٝ‬أًلِ‪ٞ‬‬ ‫اىببسأ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت اهعباز‪ً ٝ‬ب اٮغ‪ َ٩‬طبك٘ق‪ ٞ‬بٽق٘ؽ ٗؾعا‪٢‬ط ًب أٗقا‬
‫ًقسغ‪ ٞ‬فرػب‪ ،‬بى اهعباز‪ً ٝ‬ب اٮغ‪ُ َ٩‬ظاَٴ ؾاًى ٗاغع ‪٪‬ططا اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬قهجا‪ٙ‬ا اهجسُ‪ٚ‬ا‬
‫دباٖ ا‪٬‬خط‪ ،ٝ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلػب اهِلػ‪ ٛ‬قبا ‪ٙ‬كوس اٮُػاْ هِلػٕ‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﰅﰆﰇﰈﰉ"(‪ٗ )1‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلػب ازبٌاع‪ ٛ‬قبا ‪ٙ‬كوس اهلجطز زبع‪ٚ٢‬ج‪ٞ‬‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮔﮕﮖﮗﮘ"(‪ٗ )2‬عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهقج٘ي قجاي اهلل‬
‫تعافب‪+ :‬ﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰﭱ"(‪ٗ )3‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهعٌجى قجاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓ"(‪.)4‬‬

‫ٗاهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اهعباز‪ ٝ‬ع‪٩‬ق‪ ٞ‬جسه‪ ٨ ٞٚ‬مبلّ فكىٱ إذسآٌا عّ ا‪٪‬خط‪،٠‬‬
‫فك‪٩‬ح اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بكر‪ ٞ‬اهعباز‪ ْ٪ ،ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ٞ‬پ ُظاَٴ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ؾاًى هوٌط‪ ١‬اىبػوٍ‬
‫ٗاجملتٌع‪ٙ ،‬تعبس بٕ اىبػوٍٱ اهللپ تعافب ًّ ً٘قعٕ ًب اهطعا‪ ٞٙ‬قبِكب اٮًاً‪ ٞ‬اهعظٌ‪ ٟ‬أٗ‬
‫اىب٘اقع زُٕٗ اهيت اغرتعاٖ اهللٿ عو‪ٔٚ‬ا‪ ،‬فاهلىٹ ضا څ ٗاهلى ًػ‪ٗ٧‬ي عّ ضع‪ٚ‬تٕ‪ٗ .‬اىبعِ‪ٟ‬‬
‫أْ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عباز‪ٝ‬ڂ طبك٘ق‪ ٞ‬بٌِط ف فطز‪ ٜ‬هوٌلولـب‪ٙ ،‬تعبسٱ اهللپ بٔا اىبػوٍٱ ًّ ً٘قع‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهطع٘‪ ٞٙ‬با‪٨‬خت‪ٚ‬اض ىبػترقٔا ًب ٗقتٕ ٗاهطنا ٗاهػٌع ٗاهٽاع‪ ٞ‬هٕ ًب اىبِؿط‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ق~ ‪.18/‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهٽ٘ض ‪.21/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبسثط ‪.38/‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهعهعه‪.8-7 / ٞ‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٖ٘‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ٗاىبلطٖ‪ٗ ،‬اهللٿ غا‪٢‬ىٴ كى ضا عٌا اغرتعاٖٱ أذل پ أَ نٸ‪ٚ‬عٰ؟‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .35‬اهعباز‪ٝ‬ٿ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهللط‪ٝ‬ٿ ٓ‪ ٛ‬ضعا‪ ٞٙ‬ذق٘ق اهلل تعافب ًب اشبوق كٌا أًط ًب‬
‫اهؿطع‪ٚ‬ا ‪ٗ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬ذق٘ق اشبوق ف‪ٌٚ‬ا ب‪ ،ٍِٔٚ‬فاهعباز‪ ٛٓ ٝ‬اهطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬سبقج٘ق اهلل تعجافب‬
‫ٗذق٘ق اشبوق باهؿطع‪ٚ‬ا ‪ :ٛٓٗ ،‬اشبه٘ ٱ ٗاهتجصهى ٗاهٽاعج‪ ٞ‬هوٌػجترق‪ٗ .‬اهتعبٹجس‪:‬‬
‫اهتِػٹم‪ٗ .‬اىبػترق اهعباز‪ ٘ٓ ٝ‬اهلل تعافب بجأْ ‪ٙ‬ت٘جٸجٕ إه‪ٚ‬جٕ اىبلوجوٱ باشبهج٘ ‪ً٪‬جطٖ‬
‫ٗاهتصهى هٕ بإضاز‪ ٝ‬ضجا‪ ١‬اهقپب٘ي عِسٖ‪ٙٗ ،‬ت٘جٕ إه‪ ٕٚ‬تعافب باهٽاع‪ ٞ‬هٕ ٗا‪ُ٨‬ق‪ٚ‬جاز هلتابجٕ‬
‫ٗا‪٨‬تبا ىبوچ‪ ٞ‬ضغ٘هٕ تأغ‪ٚ‬اځ ٗاًت ا‪٨‬ځ‪ٗ .‬ذك٘ي شهم ًّ اشبوق ٓ٘ اهاا‪ٗ ٞٙ‬اهقكجس ًجّ‬
‫‪ ،‬بى ًّ ٗج٘ز اٮُؼ ٗازبّ قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭳﭴ‬ ‫ٗج٘ز اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض‬
‫بقكس اهعباز‪ٗ ،ٝ‬هوحّ‬ ‫ﭵﭶﭷﭸ"(‪ )1‬فلاْ اٮُػاْٱ ًػتدولاځ ًب ا‪٪‬ض‬
‫ٗ ف ا‪٨‬غتعٌاض ًب ا‪٪‬ض ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫عاهپٌٕ اشبام بٕ زْٗ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٗأًا اهعباز‪ٝ‬ٿ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهلٽط‪ ٝ‬فٔ‪ ٛ‬ضجعٴ غو٘ك‪ ٛ‬هاط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ٓٗ ،ّٙ‬ج‪ ٛ‬اغجتحاب‪ٞ‬ڂ‬
‫هلاعو‪ٓ ٞٚ‬صٖ اهاط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬قبظٔط اهتقس‪ٙ‬ؼ‪ًِ ٘ٓٗ ،‬تٔ‪ ٟ‬ا‪٨‬ذرتاَ اهقوجيب ىبجا ‪ٙ‬ظِجٕ اٮُػجاْٱ‬
‫ًػترقاځ هٕ; ‪ ْ٪‬ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬طاق‪ٞ‬ڂ ذ‪ ٞٙ٘ٚ‬هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ تترطن بإذػجاؽ ط‪ٙ‬جع‪ٜ‬‬
‫صبب٘ه‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬اهلٽط‪ ٝ‬اهبؿط‪ ٞٙ‬بأًط اهلل تعافب ًب اشبوق‪٧ٙٗ ،‬ثط ًب ذبط‪ٙ‬م ٓصا اٮذػجاؽ‬
‫اهاط‪ٙ‬ع‪ ٜ‬اه٘اقع احملػ٘ؽ اىب ف هٕ‪ ،‬أٗ اىبلآ‪ً ٍٚ‬ب اهصّٓ‪ ،‬ف‪ٚ‬ترطن اٮذػاؽ اهاط‪ٙ‬ع‪ٜ‬‬
‫بؿع٘ض زاخو‪ٙ ٛ‬عبټط عّ اهعحع ٗا‪٨‬ذت‪ٚ‬اد إفب اشباهق اىبسبط‪ .‬فٌا ًٶّ إُػجاْ غج٘‪ً ٜ‬ب‬
‫اهلٽط‪ٗ ٝ‬اهعقى إ‪ٙٗ ٨‬ترطن ٓصا اهؿع٘ض ًب زٗاخوٕ بأثط اهتللجط ًب اه٘اقجع احملػج٘ؽ‬
‫ٗعحا‪٢‬ب اه٘ج٘ز أٗ بأثط زع٘‪ ٝ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ إفب اهلل تعافب‪ ،‬أٗ بأثط زع٘‪ ٝ‬اهعوٌا‪;١‬‬
‫فاهِاؽ صبب٘هْ٘ بجاهلٽط‪ ٝ‬هٯقجطاض بجأٍُٔ طبو٘قجْ٘ شبجاهق‪ٓ ،‬ج٘ اهلل تعجافب‪ٗ .‬هلجٍِٔ‬
‫ؼبتاجْ٘ إفب إزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب‪ ،‬فبعثٰ اهللٿ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬اهطغى‪ٗ ،‬جعى ًٶّ بعجسٍٓ‬
‫اهعوٌا‪ٗ ١‬اشبولا‪ ،١‬فٌّ أجاوٰ ٗاتبع اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬فٔ٘ ًػتدوپوٴ عابس هلل تعافب‪ ًّٰٗ ،‬جرسٰ‬
‫بعس اسبح‪ ٞ‬فعو‪ ٕٚ‬كٿلطٖ‪.‬‬
‫‪.56 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهصاض‪ٙ‬ا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ٘‬

‫بٔجا‬ ‫ًٌٔا ذاٗهت ا‪ ًٍ٪‬ا‪٪‬خط‪ ٠‬أْ تِرط‬ ‫ٗأً‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ٛٓ َ٩‬أً‪ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫باهس‪ ّٙ‬اسبق‬ ‫عّ ا‪٨‬غتقاً‪ ،ٞ‬فٔ‪ ٛ‬أً‪ ٞ‬خامت ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى اهلل تعافب‪ٗ ،‬أً‪ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اهػا‪٢‬ق هوبؿط إفب خف أًطٍٓ باخت‪ٚ‬اضٍٓ قاي اهلل تعافب‪+:‬ﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞ‬
‫ﮟﮠﮡﮢﮣﮤﮥﮦﮧﮨ"(‪ )1‬أ‪ ٜ‬شهم ز‪ ّٙ‬اىبوچ‪ ٞ‬اىبػتق‪،ٌٞٚ‬‬
‫ز‪ ّٙ‬ا‪ ًٞ٪‬اهقا‪ ٌٞ٢‬باسبق‪ً ،‬ا‪٢‬وـب بٕ عجّ ا‪٪‬ز‪ٙ‬جاْ كوجٔا اىبِرطفج‪ٗ ٞ‬اىبدرتٰعج‪ ٞ‬إفب ز‪ٙ‬جّ‬
‫اٮغ‪.)2(َ٩‬‬
‫‪‬‬

‫‪ًٗ .36‬عِ‪ًٗ ٟ‬ا خوقت ازبّ ٗاٮُؼ إ‪ ٨‬ه‪ٚ‬عبسْٗ‪ ،‬أ‪ ٜ‬ه‪ٚ‬ٱقٶ ٹطٗا ًا بلٽطتٍٔ بأُجٕ‬
‫خاهقٍٔ بهطٗض‪ ٝ‬اهللط‪ٗ ،ٝ‬ه‪٘ٚ‬ذټسٖٗ قبعطف‪ ٞ‬ططق طاعتٕ اىبلتػب‪ً ٞ‬جّ إمبجأٍُ بأُب‪ٚ‬جا‪١‬‬
‫اهلل ٗضغوٕ ٗاتباعٍٔ ًب ضعا‪ ٞٙ‬ذق٘ق اهلل تعافب ٗذق٘ق ا‪٬‬زً‪ٚ‬ـب‪ ،‬فاهقه‪ ٞٚ‬أكجرب ًجّ‬
‫باغجتعٌاضٓا عوج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬جق‬ ‫إفب كُ٘ٔا اغتد‪٩‬فاځ ًب ا‪٪‬ض‬ ‫كُ٘ٔا اغتعٌاضاځ ًب ا‪٪‬ض‬
‫بإزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب عو‪ ٟ‬أًطٖ اهص‪ ٜ‬جا‪ ١‬بجٕ أُب‪ٚ‬جا‪ٗ ٖ٦‬ضغجوٕ‪ ،‬عوج‪ٟ‬‬ ‫ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اخت‪ٚ‬اض ًٍِٔ ٗقپب٘ي‪ ،‬عّ عو‪ ٛ‬بّ أب‪ ٛ‬طاهب ‪ً ‬ب ًعِ‪ ٟ‬ا‪ ٞٙ٬‬قاي‪ً $ :‬عِ‪ ٟ‬ا‪ً :ٞٙ٬‬ا‬
‫خوقتٱٍٔ إ‪ً٬ ٨‬طٍٓ ه‪ٚ‬عبسُٗ‪ٗ ٛ‬أزعٍ٘ٓ إفب عبازت‪ )3(# ٛ‬فاهاا‪ :ٞٙ‬أْ اهللپ تعجافب خوجقٰ‬
‫اهلا‪ ّ٢‬اهعاقى ‪ ٨‬زبطټ ُلعڅ أٗ هسفع نٱ ٍّط‪٨ ٨ٗ ،‬غتل اض بٔجٍ ًجّ قوچج‪ٞ‬ٷ‪ٗ ،‬إلبجا اهقهج‪ٞٚ‬‬
‫اىبكف‪ ٞٙ‬أْ ‪ٙ‬أًطٍٓ بعبازتٕ ٗ‪ٔٙ‬س‪ ٍٔٙ‬إفب غبؤا ٗططا‪٢‬قٔا‪ٗ ،‬خل اٮُػاْ با‪٨‬غجتد‪٩‬‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا باه٘ذ‪ ًّ ٛ‬عِس اهلل ٗٓ٘ ًا ابتعثٰ اهللٿ بٕ أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٖ١‬ضغوٕ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗؽبلٹ بعباز‪ ٝ‬اهلل تعافب اىب‪ ٍٓٗ ،ًِْ٘٧‬أٓى اهطعا‪ٗ ٞٙ‬اهق‪ٚ‬اَ عو‪ٔٚ‬ا ًّ جٔ‪ ٞ‬اهعقى‬
‫بأٍُٔ اغتعٌو٘ا عق٘هپٍٔ باهطؾس‪ ًّٗ ،‬جٔ‪ ٞ‬اٮجاب‪ ٞ‬إفب زاع‪ ٞٚ‬اسبق ًّ ُيبٍّ أٗ ضغج٘ي‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهب‪.5/ ِٞٚ‬‬

‫(‪ )2‬قاهٕ اٮًاَ فدط اهس‪ ّٙ‬ضبٌس بّ عٌط اهطاظ‪ٓ604-544(ٜ‬ج) ًب اهتلػف‪ً :‬لات‪ٚ‬س اها‪ٚ‬ب‪:‬د ‪32‬‬
‫م‪ ،46-44‬اىبلتب‪ ٞ‬اهت٘ف‪ٚ‬ق‪ٗ .ٞٚ‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪:‬د ‪ 22‬م‪ًٗ .412‬عاُ‪ ٛ‬اهقطآْ ٗإعطابٕ‬
‫هوعجٸاد‪ :‬د ‪ 5‬م‪.267‬‬
‫(‪ُ )3‬قوٕ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب اهتلػف اهلبف‪ :‬د ‪ 6‬م‪ .119‬طبع‪ ٞ‬أٗفب‪ ،‬زاض اهلتاو اه قاًب – أضبس‪ .‬ذبق‪ٚ‬جق‬
‫ٓؿاَ اهبسضاُ‪.ٛ‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫٘٘‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫أٗ عاهٶٍ أٗ أًف‪ٗ .‬هلصا كاْ ًعِ‪ ٟ‬ا‪ً ٞٙ٬‬ب ٗاقعٔا أُٔا عٌَ٘ٴ ‪ٙ‬طازٱ بجٕ اشبكج٘م ًجّ‬
‫ٗجٔـب‪:‬‬
‫اؾوجهُذاألول‪:‬ذجفةُذاؾعؼلِذاؾػطريِّذواؾعؼلِذاؾرذقد‪:‬ذ ذ‬
‫خل اهعٌجَ٘ ًب ق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﭳﭴﭵﭶﭷﭸ " ًجّ جٔج‪ٞ‬‬
‫اهتلو‪ٚ‬و حب‪ ٞٚ ٚ‬اهعقى اهلٽط‪ٗٗ ٜ‬اقع اهب‪٩‬غ ٗزع٘‪ ٝ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ‪ٗ ،‬اهعقىٱ خاق‪ٞ‬‬
‫اٮزضان‪ًِ ٘ٓٗ ،‬اط اهتلو‪ٚ‬و ٗؾططٕ‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث ٗنع اهتلو‪ٚ‬و عو‪ ٟ‬اهعاقى ٗضفجع عجّ‬
‫ف اهعاقجى كجاجملِْ٘ ٗاىبعتجٖ٘‪ٗ ،‬عٌجّ ‪ٙ ٨‬طؾجس كاهكجيب جف اىبٌ‪ٚ‬ټجع‪ ،‬فإُجٕ ‪ٙ‬ج‪ً٧‬ط‬
‫باهتلاه‪ٚ‬و ٗ‪ٙ ٨‬ٱراغب عو‪ٔٚ‬ا ذت‪ٙ ٟ‬بوغ‪ ،‬عّ عٌطٗ بّ ؾع‪ٚ‬ب عجّ أب‪ٚ‬جٕ عجّ ججسٖ‬
‫قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ٱً ٱطٗاڀ قٶبٲ‪ٰٚ‬اُٰ ٿلٍٲ باهكٸ‪٩‬پ‪ٝ‬ٶ إشا بٰوپ ٱا٘اڀ غٰبٲعاځ‪ٰٗ ،‬انٲ ڄطٱب٘ٓٱٍٲ عٰوپ‪ٚ‬ٲٰٔا‬
‫إشا بٰوپ ٱا٘اڀ عٰؿٲطاځ‪ٰٗ ،‬فپ ټط ٿق٘اڀ بٰ‪ٚ‬ٲِٰ ٱٍٔٲ فٶ‪ ٛ‬اهڀٌٰهٰاجٶ ڄع ز(‪.)1‬‬
‫ًٗع ٗج٘ز اهعقى ٗإُٔ أزا‪ ٝ‬اٮزضان ىبعطف‪ ٞ‬اىبٽاهب ٗكب‪ٚٚ‬عٓجا‪ٗ ،‬ؾجطط اهتلو‪ٚ‬جو‬
‫بترٌٹى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهطعا‪ ٞٙ‬هوِلؼ ٗق‪٩‬ذٔا زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ،ٞ‬إ‪ ٨‬أْ كباَٰ ًعِ‪ ٟ‬اهتلو‪ٚ‬و‬
‫‪ٙ‬طاع‪ ٟ‬ف‪٩ً ٕٚ‬ذظ‪ ٞ‬أًط‪:ّٙ‬‬
‫ا‪ً٪‬ط ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ اٮُػاْ ل ‪ٙ‬لوو قبا ‪ٙ ٨‬ٽ‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬إُٔ ًػ‪ٗ٧‬ي عّ اهطعا‪ ٞٙ‬بؿطٗط‬
‫أخط‪ ٛٓٗ ،٠‬اهبو٘غ هعًّ اهتلو‪ٚ‬و ٗاسبٿوٍ ٗكٌا ًب ذس‪ٙ‬ث عٌطٗ بجّ ؾجع‪ٚ‬ب آُلجاځ;‬
‫فإُٕ ٗنعٳ عِٕ اسبطد باهعباز‪ ٝ‬ا‪٨‬غجتد‪٩‬ف‪ ٞٚ‬تلو‪ٚ‬لجاځ‪ٗ ،‬أعٽجاٖٱ اهؿجط ؾجط ٰ ا‪٨‬تبجا‬
‫ط٘عاځ ٗاهتعاًاځ بو٘اظَ ٓصا اهس‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬قسض ضؾسٖ‪ٗ ،‬اذتػب تكطفٕ ُافو‪ٞ‬ځ هجٕ‪ً ،‬جأً٘ضٴ‬
‫بلعوٕ ف ً‪٧‬اخص عو‪ ٟ‬تطكٕ إ‪ً ٨‬ب اهك‪ٗ ٝ٩‬آزابٔا‪ًٗ ،‬ب اىبهاجع ٗآزابٔجا ًٗجا تعوجق‬
‫بٌٔا‪ ،‬فإُٕ ً‪٧‬اخص تأز‪ٙ‬باځ; عو‪ً ٟ‬ا شكط‪.‬‬

‫ٗا‪ً٪‬ط ا‪٬‬خط‪ :‬أْ اهعقى ‪ ٨‬تٱقاَ اسبح‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬باهتلو‪ٚ‬و ذت‪ٙ ٟ‬تٍٸ هٕ إزضان اىبٽو٘و‬
‫ب‪ ٩‬اځ ًٗلًٔ٘اځ إُٔ ٓ٘ اىبطاز عو‪ ٟ‬قكس اهلل تعافب ذق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ځ عِسٖ هق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﮔ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )6756ٗ 6689(:‬بإغِاز ذػّ‪ٗ .‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪.)496ٗ 495( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪٘ٙ‬‬

‫ﮕ "(‪ )1‬أ‪ ٜ‬هعولٍ تعقوْ٘ بإزضان ًا ٗقوپلٍ ب‪ ٩‬اځ عّ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ٗتلٌْٔ٘‬
‫اىبٽاهبٰ ًب شهم‪ ،‬فاهعقىٱ ‪ٙ‬ق٘ز اٮُػاْٰ ٗٓ٘ ضا‪٢‬سٖ ‪٨‬عتقاز اهعوٍ ًب اهق٘ي ٗاهعٌى‬
‫عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهكر‪ٚ‬س ٗاهػب‪ٚ‬ى اهكاحل ًّ اهطغاه‪ٗ ،ٞ‬إ‪ ًّٰ ٨‬جرسٰ كلطٰ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﮲ ﮳‬
‫﮴﮵ ﮶ ﮷ ﮸ ﮹ ﮺ ﮻ ﮼ ﮽ ﮾ ﮿ ﯀ ﯁ ﯂ ﯃ ﯄ ﯅‬
‫﯆"(‪.)2‬‬

‫ِٗٓان ًّٰ ‪ٙ‬ٱهاعو عو‪ ٕٚ‬أًط اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهطع٘‪ٗ ٞٙ‬اسبػاو عو‪ٔٚ‬ا‪ ٍٓٗ ،‬ه‪ٚ‬ػ٘ا أُب‪ٚ‬ا‪١‬‬
‫ٗ‪ ٨‬ضغى‪ٗ ،‬هلٍِٔ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى اهلل تعافب‪ ،‬كأٓى ب‪ٚ‬ت اهِب٘‪ُ ٝ‬ػا‪ ١‬ضغ٘ي‬
‫اهلل ×‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ"(‪ٗ )3‬قاي اهلل‬
‫تعافب‪ + :‬ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ‬
‫ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ"(‪ِٓٗ .)4‬ان ًّٰ جعى عو‪ ٕٚ‬اهتلاه‪ٚ‬و طبلل‪ ٗ ،ٞ‬چ‬
‫هبوپٕٱ ًّ‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ا ه‪ٚ‬ؼ عو‪ ٟ‬فٖ ًّ اهِاؽ كاهعبس اىبٌو٘ن ٗا‪٪‬پًٰ‪ ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮨ‬
‫ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﮲ ﮳﮴"(‪.)5‬‬
‫اؾوجهُذاؾثاـي‪:‬ذجفةُذادلدؤوؾقَّ ِةذاالدتخالػقةِذيفذاألرض‪ :‬ذ‬
‫بترٌٹى‬ ‫(‪)6‬‬
‫‪ٗ .37‬خٱل عٌَ٘ ا‪+ ٞٙ٬‬ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ "‬
‫فه‪٩‬ځ عّ ضعا‪ ٞٙ‬ذق٘ق ضو اهعاىبـب‬ ‫اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ب ضعا‪ ٞٙ‬اسبق٘ق ه٭زً‪ٚ‬ـب ًب ا‪٪‬ض‬
‫ٗشهم ًّ ذ‪ٚ‬ث ا‪٨‬غتػ‪ َ٩‬هلل ضو اهعاىبـب ٗاٮجاب‪ٞ‬ٿ هٕ باٮقطاض تللفاځ باسبح‪ ٞ‬أْٸ‬
‫اهلل تعافب خاهقٿٍٔ ٗضبٍٔ‪ ،‬ثٍ اغتساً‪ٓ ٞ‬صا اٮقطاض بتقط‪ٙ‬ط اهعباز‪ ٝ‬هٕ ٗذسٖ إُٔ ًػترقڇٔا‪،‬‬
‫ٗقبعطف‪ ٞ‬طط‪ٙ‬قٔا; ف‪ٚ‬ػتح‪ٚ‬ب٘ا ‪ً٪‬طٖ‪ ٘ٓٗ ،‬أك ط ًّ ًعطف‪ٗ ٞ‬ج٘ز اهلل بج ‪ ٨$‬إهٕ إ‪ ٨‬اهلل‪#‬‬
‫إفب ًعطف‪ ٞ‬ت٘ذ‪ٚ‬سٖ‪ٗ ،‬شهم باهتعاَ ؾطا‪٢‬ع ز‪ ِٕٙ‬اسبق‪ً ٘ٓٗ ،‬عطف‪ $ ٞ‬ضبٌس ضغ٘ي اهلل ‪.#‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.82-81/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪ ٗ ،73/ ٝ‬فٓا‪.‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.25/ ١‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ‪.30/‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ‪.32/‬‬
‫(‪ )6‬غ٘ض‪ ٝ‬اهصاض‪ٙ‬ا ‪.56 /‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫‪٘ٚ‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ًّٗ ‪ٙ ٨‬ػتح‪ٚ‬ب‪ٙ ،‬ػت ِ‪ٓ ًّ ٟ‬صا اهعٌَ٘‪ٙٗ ،‬ٱدل بٕ اىب‪ ٨ ًِْ٘٧‬ضباه‪ .ٞ‬ف‪ٚ‬ػت ِ‪ٟ‬‬
‫اهللاض ًّ ازباذس‪ٗ ّٙ‬اىبلصټبـب بعس اهب‪٩‬غ‪ٙٗ ،‬لْ٘ طط‪ٙ‬ق اىب‪ًِ٧‬ـب ًب غ‪ٚ‬اغ‪ُ ٞ‬ظاَ‬
‫‪ ،‬أٗ طط‪ٙ‬ق اىبػتبس‪ ّٙ‬قٽعاځ‪ٗ .‬ربلٹ اهعباز‪ٝ‬‬ ‫اهعال ف طط‪ٙ‬ق اىبػتعٌط‪ ّٙ‬بإعٌاض ا‪٪‬ض‬
‫باىب‪ًِ٧‬ـب ٍٗٓ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ًّٗ آًّ بٍٔ ٗاتبع طط‪ٙ‬قٍٔ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫با‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٮعٌاضٓا بٔس‪ ٜ‬اهلل تعافب ٗطاعتٕ‬ ‫ٗت٘فب غب‪ٚ‬وپٍٔ‪ ًّ ٍٓٗ ،‬زعا إفب اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ‬
‫ﭶﭷ ﭸﭹﭺﭻﭼﭽﭾ ﭿﮀ ﮁﮂﮃ‬
‫ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋﮌ ﮍﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ"(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬اهِب٘‪ ٝ‬ظًّ آزَ ‪ ‬إش ٓج٘ ً٘نج٘ اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب‬ ‫‪ٗ .38‬اشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ ًب ا‪٪‬ض‬
‫أقوٕ ذاي كُٕ٘ أقىٰ اهبؿط‪ٗ ،‬كاُت ٓج‪ ٛ‬اهعبجاز‪ ٝ‬أ‪ٙ‬هجاځ‪ ،‬قبلٔجَ٘ ت٘ذ‪ٚ‬جس اهلل تعجافب‬
‫ًّ ف‬ ‫ٗاهتعاَ ؾطا‪٢‬ع ز‪ ِٕٙ‬بلوٌاتٕ‪ٗ ،‬كاْ آزَ أٗيٰ ُيب ًٱلوچٍ ٗأٗي خو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ًِافؼ هٕ ٗ‪ً ٨‬قاغٍ‪ ،‬فاغتعٌط ا‪٪‬ض ٰ قبا عوچٌٕ اهلل تعافب ًّ عوٍ ا‪٪‬مسا‪ٗ ١‬ز‪٢٨‬جى‬
‫ًب اهت٘ب‪ٗ ٞ‬ا‪ٓ٨‬تسا‪ .١‬ثٍ اختووٰ ًجّ بعجسٖ اهصض‪ٙ‬ج‪ٞ‬ٿ‪ٗ ،‬تؿجتت بٔجٍ ا‪٪‬فلجاضٱ‬ ‫اهلوٌا‬
‫ٗا‪٘ٓ٪‬ا‪ ١‬تلطٸقت بٍٔ اهػبى بعباز‪ ٝ‬ف اهلل تعافب ٗاتبا ؾطا‪٢‬ع عق٘هلٍ ٗأُلػٍٔ‪ ،‬ذت‪ٟ‬‬
‫أضغى ُ٘حٴ ‪ ٘ٓٗ ،‬أٗي ضغ٘يڅ إفب اهِاؽ بٱعث ف‪ً ٍٔٚ‬ب اهعال اٮُػجاُ‪ .ٛ‬ثجٍ أٗي‬
‫آزَ ٓ‪ ٛ‬قرو إبطآ‪ ، ٍٚ‬ثٍ ت٘ضا‪ً٘ ٝ‬غ‪ٗ ٟ‬إظب‪ٚ‬ى ع‪ٚ‬ػج‪،ٟ‬‬ ‫قٱرو بعس كوٌا‬
‫ثٍ اهقطآْ اهلط‪ٗ ٍٙ‬اهلطقاْ اهعظ‪ٗ ،ٍٚ‬كاُت ًّ قبجىٱ ؾجطا‪٢‬ع زاٗز عبجازا ٴ تكجرټسٱ‬
‫هوِاؽ ًلآ‪ ٍٚ‬ت٘ذ‪ٚ‬س اهلل تعافب بؿطا‪٢‬ع عقا‪٢‬س‪ٗ ٞٙ‬ت‪٧‬كس عو‪ ٍٔٚ‬ؾطا‪٢‬ع عٌو‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ُ ًّ ،‬ظاَ ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬ٷ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗذب٘ٸهت اشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ بعس ظًّ آزَ‪ ،‬ظًّ بس‪ ١‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫قا‪ ٍ٢‬باشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ ،‬إفب زع٘‪ٝ‬ٷ هتكر‪ٚ‬س اىبػاض ٗإق‪٩‬ح اسباي ًب ا‪ٗ ًٞ٪‬اهقجَ٘ ظًجّ‬
‫ُ٘ح ًّٗ بعسٖ ًّ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى اهلل عو‪ ٍٔٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ٗ ;َ٩‬كاْ اٮق‪٩‬ح عوج‪ٟ‬‬
‫ًػت٘‪ٙ‬ـب‪ً ،‬ػت٘‪ ٠‬ؾطا‪٢‬ع اهت٘ذ‪ٚ‬س ٗتكر‪ٚ‬س اىبعتقس اٮمباُ‪ًٗ ،ٛ‬ػت٘‪ ٠‬ؾطا‪٢‬ع اهعٌجى‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض ‪.55 /‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪٘ٛ‬‬

‫‪ ،‬فجتٌلّ‬ ‫ًٗكاحل اهسُ‪ٚ‬ا; ٗأْ تقاَ ؾطا‪٢‬ع اهس‪ ّٙ‬اسبِ‪ٚ‬جو ٗاهِظجاَ اسبجق ًب ا‪٪‬ض‬
‫زاٗز ‪ ‬بعس شهجم‪ٗ ،‬ذلج ٍٰ باشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ًٗ ،‬ػجت٘‪٠‬‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع ٗاهلت٘‪ ٠‬بـب اهِاؽ‪.‬‬
‫ًٗع أْ اىبعتقسٰ اٮمباُ‪ٗ ٛ‬اذسٴ ًب ز‪ ّٙ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغجوٕ إ‪ ٨‬أْ اهؿجطا‪٢‬ع ًب ُظجاَ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬طبتول‪ٞ‬ڂ حبػب ًكاحل ا‪ً ًٍ٪‬ب ظًأٍُ‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬ظًّ ُيب اهلل ضبٌس × ٗضغج٘هٕ‬
‫هوِاؽ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ‬
‫ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑﮒ"(‪ٗ )1‬اىبعِ‪ :ٟ‬أْ اهلل تعجافب‬
‫ؾط ٰ هلٍ ًّ اهس‪ً ّٙ‬ا ؾط ٰ هقَ٘ ُ٘ح ٗإبطآ‪ٍٚ‬‬ ‫ٗا‪٪‬ض‬ ‫‪ $‬اهص‪ ٜ‬هٕ ًقاه‪ٚ‬س اهػٌ٘ا‬
‫ًٗ٘غ‪ٗ ٟ‬ع‪ٚ‬ػ‪ ،ٟ‬ثٍ ب‪ٚ‬ٸّ شهم بق٘هٕ‪ +:‬ﮌ ﮍ ﮎ" ٗٓ٘ ت٘ذ‪ٚ‬س اهلل تعافب ٗطاعتٕ‪،‬‬
‫ٗاٮمباْ بطغوٕ ٗكتبٕ ٗب‪ َ٘ٚ‬ازبعا‪ٗ ،١‬بػا‪٢‬ط ًا ‪ٙ‬لْ٘ اهطجى بإقاًتٕ ًػجوٌاځ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬ٱجطز‬
‫اهؿطا‪٢‬عٰ اهيت ٓ‪ً ٛ‬كاحل ا‪ ًٍ٪‬عو‪ ٟ‬ذػب أذ٘اهلا‪ ،‬فإُٔا طبتولج‪ً ٞ‬تلاٗتج‪ ;ٞ‬قجاي اهلل‬
‫تعافب‪ + :‬ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ "(‪.)3(# )2‬‬

‫عّ عو‪  ٛ‬قاي‪ :‬ش اٮ‪ٙ‬ٲٌٰاْٱ ًٱ ٲِصٱ ٰبعٰثٰ اهللٿ ٰتعٰاهپ‪ ٟ‬ٶشكڀ ٰطٖٱ آزَٰٰ ×‪ٰ :‬‬
‫ؾٰٔا ٰز‪ٝ‬ٿ پأْٲ ‪٨‬پ إهپٰٕ‬
‫ى قپ٘ٲَڅٷ ًٰا جٰا‪ ٰ١‬ٱٍٓٲ ًٶّٲ ؾٶطٲعٰ‪ٞ‬ٷ ًٰٗٶِٲٰٔادڅ ز(‪.)4‬‬
‫إ‪٨‬چ اهللٿ‪ٰٗ ،‬اٮقڀطٰاضٱ بٶٌٰا جٰا‪ً ٰ١‬ٶّٲ عٶ ٲِسٶ اهللٶ‪ٰٗ ،‬هٶ ٿل ټ‬
‫ى ًٰا غٶٰ٘اٖٱ ‪.)5(#‬‬
‫ٗعّ صبآس قاي‪ $:‬اهؿټطٲعٰ ٿ‪ٰٗ ٞ‬اهڀٌٶِٲٰٔادٱ زٶ‪ّٙ‬ٱ ٱًرٰ ٸٌسٷ ×‪ٰٗ ،‬قپسٲ ٱُػٶذٰ بٕٶ ٿك ٹ‬

‫‪ٗ .39‬بعس اُقػاَ أٗ‪٨‬ز آزَ ‪ ‬إفب فط‪ٙ‬قـب‪ ،‬اهلط‪ٙ‬جق اىبتٸقج‪ٗ ٛ‬فط‪ٙ‬جق اهعكج‪ٚ‬اْ‬
‫ٗاهِسَ‪ ،‬لب‪ ٟ‬اهلط‪ٙ‬ق اه اُ‪ٗ ،ٛ‬اُلٌـ اهلط‪ٙ‬ق ا‪ٗ٪‬ي إفب اهك‪٩‬ح اهلجطز‪ ،ٜ‬ذتج‪ ٟ‬اربجص‬
‫اهِاؽٱ ق٘ضاځ هكاسب‪ ،ٍٔٚ‬ثٍ عبسٍٗٓ‪ٗ ،‬كاُت ؾطا‪٢‬ع أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ عو‪ ٟ‬نجطبـب‪،‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.13/ ٠‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.48 / ٝ‬‬
‫(‪ )3‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 18‬م‪.451‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهٽرب‪ً ٜ‬ب جاًع اهب‪ٚ‬اْ‪.)9465( :‬‬
‫(‪ُ )5‬قوٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 8‬م‪ٗ .39‬قبعِاٖ أخطجٕ اهٽرب‪ً ٜ‬ب ججاًع اهب‪ٚ‬جاْ‪:‬‬
‫(‪.)9466‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫‪ٜ٘‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تكر‪ٚ‬س اىبعتقس اٮمباُ‪ ٛ‬قبعطف‪ ٞ‬اهلل تعافب ًعطف‪ ٞ‬ت٘ذ‪ٚ‬س ٗأُجٕ ٗذجسٖ ًػجترق‬
‫اهعباز‪ ٗ ٝ‬ين عّ اه٘غا‪٢‬ط‪ٗ ،‬اه اُ‪ً :ٛ‬عطف‪ُ ٞ‬ظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬أقج٘ي شهجم اىبعتقجس‬
‫ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهعال‪ٗ .‬ابتسأ شهجم ًِجص بع ج‪ُ ٞ‬ج٘ح ‪ ‬هق٘هجٕ‬ ‫اٮمباُ‪ُ ،ٛ‬ظاَ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫تعافب‪+ :‬ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ" ًٗب ذجس‪ٙ‬ث اهؿجلاع‪ٞ‬‬
‫اىبؿٔ٘ض‪ :‬أْ اشبوق عِسًا ‪ٙ‬أتْ٘ آزَ ‪ٙ ‬ق٘ي‪ :‬ش اشٲٰٓٱب٘اڀ إهپج‪ُ ٟ‬ٱج٘حڅ‪ ،‬فپ‪ٰٚ‬جأڀٱتْٰ٘ ٱُ٘ذجاځ‪،‬‬
‫ى ا‪٪‬پضٲ ڄ ز(‪.)1‬‬
‫‪‬‬ ‫ى إهپ‪ ٟ‬أپٓٲ ڄ‬
‫غڄ‬‫ي اهطٹ ٱ‬
‫فپ‪ ٰٚ‬ٿق٘هٿْٰ٘‪ٰٙ :‬ا ُٱ٘حٱ أپُٲتٰ أپ ٸٗ ٱ‬

‫قاي اٮًاَ ا‪ُ٪‬سهػ‪ٓٗ $ :ٛ‬صا قر‪ٚ‬س ‪ ٨‬إؾلاي ف‪ ،ٕٚ‬كٌا أْ آزَٰ أٗيٱ ُجيب باجف‬
‫هٕ فطا‪٢‬ض‪ ٨ٗ ،‬ؾطعت هٕ احملاضَ‪،‬‬ ‫إؾلاي‪ ْ٪ ،‬آزَ ل ‪ٙ‬لّ ًعٕ إ‪ ٨‬اهِب٘‪ٗ ،ٝ‬ل تلط‬
‫اىبعا‪ٙ‬ـ‪ٗ ،‬أخصاځ ب٘ها‪٢‬و‬ ‫ٗإلبا كاْ تِب‪ٔٚ‬اځ عو‪ ٟ‬بعض ا‪ً٘٪‬ض‪ٗ ،‬اقتكاضاځ عو‪ ٟ‬نطٗضا‬
‫ٗا‪٪‬خ٘ا‬ ‫ٗاهبِا‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهبقا‪ٗ .١‬اغتقطٸ اىبس‪ ٠‬إفب ُ٘ح‪ ،‬فبع ٕٱ اهلل بترط‪ ٍٙ‬ا‪ًٔ٪‬ا‬
‫ٗٗهو عو‪ ٕٚ‬اه٘اجبا ‪ٗ ،‬أٗنس هٕ ا‪٬‬زاو ًب اهس‪ٙ‬اُا ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬عي شهم ‪ٙ‬تأكس باهطغى‬
‫اهلل عو‪ٗ ٍٔٚ‬اذساځ بعس ٗاذس‪ ،‬ؾجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬ځ بعجس ؾجط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬ذتج‪ٟ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬تِاقط با‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬قو٘ا‬
‫ختٌٰٰٔا اهللٿ خبف اىبوى ًوچتِا‪ ،‬عو‪ ٟ‬هػاْ أكطَ اهطغى ُب‪ِٚ‬ا قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ ‪.#‬‬
‫ثٍ قاي‪ٗ $ :‬كأْ اىبعِ‪ٗٗ :ٟ‬ق‪ِٚ‬ان ‪ٙ‬ا ضبٌس ُٗ٘ذاځ ز‪ِٙ‬اځ ٗاذساځ‪ٙ ،‬عجين ًب ا‪٪‬قج٘ي‬
‫اهيت ‪ ٨‬ربتوو ف‪ٔٚ‬ا اهؿط‪ٙ‬ع‪ :ٛٓٗ ;ٞ‬اهت٘ذ‪ٚ‬س‪ٗ ،‬اهك‪ٗ ،ٝ٩‬اهعكجا‪ٗ ،ٝ‬اهكج‪ٚ‬اَ‪ٗ ،‬اسبجخ‪،‬‬
‫ٗاهتقطو إفب اهلل تعافب بكاحل ا‪٪‬عٌاي‪ٗ ،‬اهتعهڇجو إه‪ٚ‬جٕ قبجا ‪ٙ‬ٱجطز اهقوجب ٗازباضذج‪،ٞ‬‬
‫ٗاهكسق‪ٗ ،‬اه٘فا‪ ١‬باهعٔس‪ٗ ،‬أزا‪ ١‬ا‪ً٪‬اُج‪ٗ ،ٞ‬قجو‪ ٞ‬اهجطذٍ‪ٗ ،‬ذبجط‪ ٍٙ‬اهللجط‪ٗ ،‬اهقتجى‪،‬‬
‫ٗاهعُا‪ٗ ،‬ا‪٪‬شا‪ ٞٙ‬هودوق‪ ،‬ك‪ٚ‬لٌا تكطفت‪ٗ ،‬ا‪٨‬عتسا‪ ١‬عو‪ ٟ‬اسب‪٘ٚ‬اْ ك‪ٚ‬لٌا كاْ‪ٗ ،‬اقتراَ‬
‫ًٗا ؽبطَ اىبطٗ‪١‬ا ‪ .‬فٔصا كوٕ ؾٱطټ ٰ ز‪ِٙ‬اځ ٗاذساځ ًٗوچ‪ً ٞ‬ترس‪ ،ٝ‬ل ؽبتوو عوج‪ٟ‬‬ ‫اهسُا‪١‬ا‬
‫أهػِ‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬إْ اختووٰ أعسازٱٍٓ‪ٗ ،‬شهم ق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ‬
‫ف‪٨ٗ ،ٕٚ‬‬ ‫ﮑ" أ‪ ٜ‬اجعوٖ٘ قا‪ٌ٢‬اځ‪ٙ ،‬ط‪ٙ‬س زا‪ٌ٢‬ځا ًػتٌطاځ‪ ،‬ضبل٘هاځ ًػتقطاځ‪ ًّ ،‬ف خ‪٩‬‬
‫انٽطاو عو‪ .ٕٚ‬فٌٶّ اشبوق ًّٰ ٗفچ‪ ٟ‬بصهم‪ُ ًّٰ ًٍِٔٗ ،‬لجث بجٕ‪ًٰٗ ،‬جّ ُلجث فإلبجا‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ا‪ً٪‬اَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)9623( :‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)4712ٗ 3361 3342( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٙ‬‬

‫‪ِٙ‬لث عو‪ُ ٟ‬لػٕ ‪ .#‬ثٍ قاي‪ٗ $ :‬اختولت اهؿطا‪٢‬ع ٗضا‪ٓ ١‬صا ًب ًعاْ ذػبٌا أضازٖ اهللٿ‬
‫نعٰٕٱ ًب ا‪٪‬ظًِ‪ ٞ‬ه‪ٗ )1(# ًٍ٫‬شهم ق٘هٕ تعافب‪:‬‬
‫يبا اقتهتٕ اىبكور‪ٗ ٞ‬أٗجبت اسبلٌ‪ٞ‬ٿ ٰٗ ٲ‬
‫‪ +‬ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞﮟ "‪.‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ه وُحَىَّدٍ × فِي ا َ‬
‫ألرِضِ‬ ‫الرشُو ِ‬
‫خِالَفَةُ َّ‬

‫‪ .40‬ثٍ ىبا بٱعث غ‪ٚ‬سُا ضبٌس × ًب قًٕ٘‪ ،‬زعآٍ بسعا‪ ١‬غا‪٢‬ط أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغجوٕ‬
‫إفب تكر‪ٚ‬س اىبعتقس اٮمباُ‪ ٛ‬بِبص اهؿطن باهلل ٗإقاً‪ ٞ‬اهجس‪ ّٙ‬هلل ٗذجسٖ ‪ ٨‬ؾجط‪ٙ‬م هجٕ‪،‬‬
‫ٗغجا‪٢‬ط اهِجاؽ ًب‬ ‫ٗزعآٍ إفب ًِاقطتٕ ًٗ‪٧‬اظضتٕ ٮقاً‪ ٞ‬ؾط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهلل تعافب ًب ا‪٪‬ض‬
‫باىبعتقس اٮمباُ‪ ٛ‬اهكر‪ٚ‬س‬ ‫اهعال‪ ،‬بعطبٍٔ ٗعحٌٍٔ‪ٗ ،‬هپٌا جازهٖ٘ ًب زع٘‪ ٝ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫‪ ،‬قاي هلٍ ًا أًطٖ اهلل بجٕ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﮈ ﮉ ﮊ‬ ‫اهكاحل‪ٗ ،‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫(‪)2‬‬
‫ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ"‬
‫ٗكاُت زع٘‪ ٝ‬اهطغ٘ي × بـب اهِاؽ ًب ًل‪ ٞ‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ضب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬بّ عبجاز اهجس‪ٙ‬و‪،ٛ‬‬
‫ػ٘قڄ‬
‫غ٘يٰ اهللٶ × ٰٗ ٱٰٓ٘ ‪ٰٙ‬سٲ ٱع٘ اهِٸاؽٰ إهپ‪ ٟ‬اٮغٲ‪٩‬پ ڄَ بٶ ٱ‬
‫ٗكاْ جآو‪ٚ‬اځ ٗأغو ٍٰ قاي‪ :‬ضٰأ‪ٙ‬ٲتٱ ضٰ ٱ‬
‫حاجٶٰٔجا‪،‬‬
‫ذ ٸ‬
‫ى فٶج‪ ٛ‬ٱ‬
‫خٱ‬
‫ر٘اڀز ٰٗ‪ٰٙ‬سٲ ٱ‬
‫شٶ‪ ٜ‬اهڀٌٰحٰاظڄ‪ ٰٙ ،‬ٿق٘يٱ‪:‬ش‪ٰٙ‬ا أپٹ‪ٰٔٙ‬ا اهِٸاؽٱ‪ ،‬قٿ٘هٿ٘اڀ‪٨ :‬پ إهپٰٕ إ‪٨‬چ اهللٿ ٱتلڀوٶ ٱ‬
‫ت ‪ٰٙ‬قٿج٘يٱ‪:‬‬
‫ك ٿلْٰ٘ عٰوپ‪ٚ‬ٲٕٶ – أ‪ ٜ‬صبتٌعْ٘ ًتعحټبْ٘ يبا ‪ٙ‬ق٘ي – ٰٗ ٱٰٓ٘ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬ػٲ ٿل ٱ‬
‫ٰٗاهِٸاؽٱ ٱًتٰقپ ټ‬
‫ر٘اڀ ز فپ‪ٰٚ‬قٿج٘يٱ‪ :‬ش ‪ٰٙ‬جا بِٰٶج‪ ٛ‬فٿج‪٩‬پْڅ – ٗٓج٘ ‪ٙ‬تبجعٱ‬
‫ش‪ٰٙ‬ا أ‪ٙ‬ٹٰٔا اهِٸاؽٱ ٿق٘هٿ٘اڀ‪٨ :‬پ إهپٰٕ إ‪٨‬چ اهللٿ ٱتلڀوٶ ٱ‬
‫غ٘يٱ اهللٶ إهپ‪ٚ‬ٲ ٿلٍٲ آًٱ ٱط ٿكٍٲ أپْٲ تٰعٲبٱج ٱسٗاڀ اهللپ ٰٗ‪٨‬پ ٱتؿٲج ڄط ٿك٘اڀ‬
‫اهقبا‪٢‬ىٰ ًب اىب٘غٶٍ ًّ ذحټٍٔ – إُټ‪ ٛ‬ضٰ ٱ‬
‫ّ اهللٶ ًٰا بٰعِٰٰٶ‪ ٛ‬بٕٶ ز(‪.)3‬‬
‫‪‬‬ ‫بٕٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‪ٰٗ ،‬أپْٲ ٱتكٰ ټس ٿقُ٘ٶ‪ٰٗ ،ٛ‬تٌٰٲِٰ ٱعُ٘ٶ‪ ٛ‬ذٰٸت‪ ٟ‬أٿُٲلٶصٰ عٰ ڄ‬

‫(‪ )1‬أب٘ بلط اهعطب‪ ٛ‬ا‪ُ٪‬سهػ‪ :ٛ‬أذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.1667-1666‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذقا ‪.9/‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬ذس‪ٙ‬ث ضب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬بجّ عبجاز اهجس‪ٙ‬و‪ )16025-16020( :ٛ‬بأغجاُ‪ٚ‬س‬
‫قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ذػِ‪ ٞ‬إْ ؾا‪ ١‬اهلل‪ٗ .‬ابّ أب‪ ٛ‬عاقٍ ًب ا‪٬‬ذاز ٗاىب جاُ‪ٗ .)963-961( :ٛ‬اهٽرباُج‪ً ٛ‬ب‬
‫‪‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٙ‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ٗكاْ بعضٱ اهقبا‪٢‬ى ‪ٙ‬تحاٗو ًع اهسع٘‪ٙٗ ٝ‬ط‪ٙ‬س ؾطا‪٢‬ط ًع‪ً ِٞٚ‬ب اىبِاقط‪ٗ ٝ‬اهتأ‪ٚٙ‬س‪،‬‬
‫كبين ؾ‪ٚ‬باْ ٗبين قعكع‪ ،ٞ‬إش غأه٘ا ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ڄإ‪٨‬پَٰ تسع٘ إه‪ٙ ٕٚ‬جا أخٰجا قجط‪ٙ‬ـڅ؟‬
‫فقاي قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ‪ :‬ش أپزٲ ٱع٘ إهپ‪ ٟ‬ؾٰٰٔازٰ‪ٝ‬ٶ أپْٲ ‪٨‬پ إهپٰٕ إ‪٨‬چ اهللٿ ٰٗذٲسٰ ٱٖ ‪٨‬پ ؾٰ ڄط‪ٙ‬مپ هپج ٱٕ‪،‬‬
‫ك ٱطُٗٶ‪ ٛ‬ز‪ٗ .‬كاْ ج٘اوٱ بين ؾ‪ٚ‬باْ‪ ،‬أْٸ هلٍ عٔساځ‬
‫غ٘يٱ اهللٶ‪ٰٗ ،‬إهپ‪ ٟ‬أپْٲ ٱت‪٧‬ٲ ٱُٗٶ‪ٰٗ ٛ‬تِٰٲ ٱ‬
‫ٰٗإُټ‪ ٛ‬ضٰ ٱ‬
‫ًع كػط‪ٗ $ ٠‬قاه٘ا‪ :‬إْٸ اهص‪ ٜ‬تسعٱُٰ٘ا إه‪ٚ‬جٕ تلطٓجٕٱ اىبوج٘ن‪ ،‬فجإْٲ أذببجتٰ أْ ُٱ‪ٙٗ٧‬جمپ‬
‫ُِٗكطٱنپ يبا ‪ٙ‬وٶ‪ًٚ ٛ‬اٰٖ اهعطوٶ‪ ،‬فعوِا!! ‪ #‬أ‪ ٜ‬أْ ربتكطٰ اهسع٘‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬جٱجع‪ً ١‬جّ اهعجال‬
‫اٮُػاُ‪ ،ٛ‬فأجابٍٔ ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ًٰا پأغٰأڀتٱٍٲ فٶ‪ ٛ‬اهجطٸزټ إشٲ أپفڀكٰجرٲتٱٍٲ باهكټج ٲسقڄ‪ٰٗ ،‬إْٸ‬
‫زٶ‪ ّٰٙ‬اهللٶ ‪٨‬پ ‪ِٰٙ‬ٲكٱ ٱطٖٱ إ‪٨‬چ ًّٰٲ أپذٰاطپٕٱ ًٶّٲ جٌٰٶ‪ٚ‬عڄ جٰٰ٘اُٶبٕٶ ز(‪.)1‬‬
‫ٗأًا بِ٘ قعكع‪ ،ٞ‬فإٍُٔ طاهب٘ا با‪ً٪‬ط هلٍ ًجّ بعجسٖ‪ٗ ،‬فٌٔج٘ا أْٸ ا‪ً٪‬جط ٱًوڀجمڂ‬
‫ٗضأ‪ ،ٜ‬فقاه٘ا‪ :‬أضأ‪ٙ‬تٰ إْ عبّٱ تابعِان عو‪ ٟ‬أًطڄنپ ذت‪ ٟ‬أهٔطنپ اهللٿ عو‪ ًّٰ ٟ‬خاهلجمپ‪،‬‬
‫ث ‪ٰٙ‬ؿٰا‪١‬ٱ ز(‪.)2‬‬
‫أ‪ٙ‬لْ٘ٱ ا‪ً٪‬طٱ هِا ًٶّ بعسن؟ قاي‪ :‬ش ا‪٪‬پًٲ ٱط هللٶ ‪ٰٙ‬هٰ ٱع ٱٕ ذٰ‪ٚ‬ٲ ٱ‬
‫‪ٗ .41‬خ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ قاًت بٔا زع٘‪ٝ‬ٿ اهطغ٘ي ×; ٗاغتقاًت‬
‫بط‪٢‬اغتٕ ًب إُلاش اهؿطا‪٢‬ع ٗتٽب‪ٚ‬ق ا‪٪‬ذلاَ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯦ ﯧﯨ ﯩ‬
‫ﯪ ﯫﯬ ﯭ ﯮ ﯯﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷﯸ ﯹ ﯺ‬
‫ﯻﯼ ﯽ ﯾ ﯿﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉﰊ ﰋ ﰌ‬
‫ﰍﰎ ﰏ ﰐ"(‪ .)3‬فأقاَٰ اهطغ٘ي × اهسٗه‪ ٞ‬بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بعس أْ متٸ هٕ اهب‪٩‬غ‬
‫ٗاهسع٘‪ٗ ،ٝ‬ت٘افطٰ اهِاؽٱ ًعٕ ًب اىب‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اهِٹكط‪ ًّ ٝ‬اىبٔاجط‪ٗ ّٙ‬ا‪ُ٪‬كاض‪ٗ .‬كاُت‬
‫خ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ اهِب٘‪ ٝ‬هوسُ‪ٚ‬ا ُظاًاځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ ًب ُظاَ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ كػا‪٢‬ط أُظٌ‪ ٞ‬اٮغ‪ً َ٩‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ٝ‬ظأًا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأًا خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهس‪ ّٙ‬فٔ‪ ٛ‬خ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ عوٍڅ هوعٌى بجٕ‪ً٘ٗ ،‬نج٘عٔا ا‪٨‬غجتقاً‪ٞ‬‬
‫اهلبف‪ .)4590-4582( :‬ضجاهٕ ثقا ٗقررٕ ابّ ذباْ ًب اٮذػاْ‪.)6562( :‬‬
‫(‪ )1‬اهػٔ‪ٚ‬و‪ :ٛ‬اهطٗ ا‪ُ٪‬و ًب تلػف غف‪ ٝ‬ابّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 2‬م‪.240-239‬‬
‫(‪ )2‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 2‬م‪.66‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.15/ ٠‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٙ‬‬

‫عو‪ ٟ‬اهق٘ي ٗاهعٌى ٗإهٔاض اسبق قٽعاځ‪ ٛٓٗ ،‬أمشى ًجّ خ‪٩‬فج‪ ٞ‬اهجسُ‪ٚ‬ا ٗأعجٍٹ‪ْ٪ ،‬‬
‫ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اه ‪٩‬ثج‪ :ٞ‬اهل‪ٚ‬جاْ‬ ‫عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ك‪ٚ‬اُا‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ً٘ن٘عٔا عوٍٱ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ه‪ٗ ،ًٞ٫‬اهل‪ٚ‬اْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬ازبٌاع‪ ٞ‬اىب‪ًِ٧‬ج‪ٗ ،ٞ‬ك‪ٚ‬جاْ اهسٗهج‪ٗ ٞ‬أجٔعتٔجا‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ .ٞٙ‬ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهقا‪ ٌْ٘٢‬عو‪ ٟ‬شهم كوٕ ضعا‪ٝ‬ځ ذتٌجاځ‪ ْ٪ ،‬اغجتساً‪ ٞ‬اهق‪ٚ‬جاَ‬
‫خب‪٩‬ف‪ ٞ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ هوب‪٩‬غ بس‪ ّٙ‬اهلل تعافب ٗاهسع٘‪ ٝ‬هٕ كاُجت باشب‪٩‬فج‪ ٞ‬اهِب٘‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫هبى اهلتاو‪ٗ ،‬أًا خ‪٩‬ف‪ ٞ‬ضغج٘ي اهلل × هوجب‪٩‬غ ٗاهجسع٘‪ ،ٝ‬فٔج‪٪ ٛ‬ٿًتجٕ ًجّ بعجسٖ‬
‫باهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬عاً‪ٗ ،ٞ‬حبٌى اهعوٍ ًٗفاث اهِب٘‪ ًّ ٝ‬اهلتجاو هوعوٌجا‪ ١‬خاقج‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬رٌوجٕ‬
‫اىب‪ ًّ ًِْ٘٧‬بعسٖ × اهعاىبْ٘ اهعاًوْ٘ اىبج‪٧‬اظضْٗ اىبِاقجطْٗ قبجا ٗضثج٘ا ًجّ عوجٍ‬
‫اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯦ ﯧﯨ ﯩ ﯪ ﯫ" ٗعّ غل‪ٚ‬اْ‬
‫غ‪٩‬پَڄ قپ٘ٲ‪٨‬ځ ‪٨‬پ پأغٲجأپيٱ عِٰٲجٕٱ‬
‫بّ عبس اهلل اه قل‪ ٛ‬قاي‪ :‬قوتٱ‪ٙ :‬ا ضغ٘ي اهلل! قٿىٲ هٶ‪ ٛ‬فٶ‪ ٛ‬اٮ ٲ‬
‫أپذٰساځ ٰب ٲعسٰنپ؟ قپايٰ‪ :‬ش قٿىٲ آًِٰٲتٱ باهللٶ ثٱٍٸ اغٲتٰقٶٍٲ ز(‪.)1‬‬
‫ٗا‪٨‬غتقاً‪ٞ‬ٿ‪ :‬ا‪٨‬غتٌطاض ًب جٔ‪ٗ ٞ‬اذس‪ ًّ ٝ‬جف أخجص إفب جٔج‪ ٞ‬اهج‪ٌٚ‬ـب أٗ جٔج‪ٞ‬‬
‫اهؿٌاي باتبا أٗاًط اهلل تعافب ٗاهتأغټ‪ ٛ‬بلعى اهطغج٘ي × ٗا‪ً٨‬ت جاي هِٔ‪ٚ‬جٕٶ ًب أًج٘ض‬
‫كؤا‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب أً٘ض اهس‪ٗ ّٙ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬أً٘ض اهس‪ ًّ ّٙ‬قها‪ٙ‬ا اهب‪٩‬غ ٗاهجسع٘‪ٝ‬‬ ‫ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫باهتعوٍ ٗاهلٍٔ; ٗإبطاَ اهتؿط‪ٙ‬ع ٗغّ اهق٘اُـب عو‪ ٟ‬أق٘هلا; ٗأً٘ض اهسُ‪ٚ‬ا ًجّ إقاًج‪ٞ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب إزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ; عّ ذص‪ٙ‬ل‪ ٞ‬بجّ اه‪ٌٚ‬جاْ ‪ ‬قجاي‪ٰٙ $ :‬جا‬
‫ًٰعٲؿٰطٰ اهڀقٿطٸا‪١‬ٶ – اهعوٌا‪ ١‬باهؿطا‪٢‬ع ًجّ اهلتجاو ٗاهػٹجِ‪ – ٞ‬اغٲجتٰقٶ‪ٌٚ‬ٱ٘اڀ – أ‪ً ٜ‬ب اهجب‪٩‬غڄ‬
‫خصٲتٱٍٲ ‪ٌٰٙ‬ٶ‪ِٚ‬اځ أپٗٲ ؾٶجٌٰا‪٨‬ځ فپقپجسٲ‬
‫ٗاهسع٘‪ٗ ٝ‬اسبٿلٍ ٗاهسٗه‪ – ٞ‬فپ پقسٲ غٰبٰقڀتٱٍٲ غٰبٲقاځ ٰبعٶ‪ٚ‬ساځ‪ ،‬فپإْٲ أپ ٰ‬
‫ن‪٩‬پ‪٨‬ځ ٰبعٶ‪ٚ‬ساځ ‪.)2(#‬‬
‫‪‬‬ ‫ن پووڀتٱٍٲ ٰ‬
‫ٰ‬
‫‪ٗ .42‬خ‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهسُ‪ٚ‬ا ٗاهس‪ ّٙ‬فٔ‪ ٛ‬خ‪٩‬فج‪ٞ‬ٿ عوجَ٘ اهلتجاو ٗاهعٌجى بجٕ‪،‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ ِٓان ًلاقو‪ ٞ‬بـب اهعوٍ ٗاهعٌى‪ٗ ،‬بـب اهلوػل‪ ٞ‬اهِب٘‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞ‬خولا‪ ١‬اهِيب‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ًٗ .)15416( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮمباْ‪.)38/62( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػِ‪.)7282( :ٞ‬‬
 ‫ض‬ ‫اصرةُ و ِخالَفَةُ اإلنْس ِ‬
‫ان فِي األ َْر ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الْمبْح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٙ‬‬ ‫َ‬ ‫اإلسالَميَّةُ ال ُْم َع َ َ‬
‫َّولَةُ ْ‬
‫ث الثَّاني‪ :‬الد ْ‬ ‫َ َ‬

‫ضبٌس × ًب اهِاؽڄ اهعوٌا‪١‬ٱ ًّٗ أخص بعوٍ اهِبج٘ٸ‪ٗ ٝ‬اهجس‪ٗ ،ّٙ‬عوجَ٘ اهقجطآْ ٗاهػٹجِ‪ٞ‬‬
‫بطٗا‪ٗ ٞٙ‬زضا‪ ،ٞٙ‬بإتقاْ اىبِق٘ي ٗاهلٍٔ ف‪ ٕٚ‬بإ‪ٙ‬قاْ‪ ،‬غ٘ا‪ ١‬كاْ ًّ اهعوٌجا‪ ١‬اجملتٔجس‪ ّٙ‬أٗ‬
‫اىبتعوٌـب اىب قلـب‪ ،‬أٗ اىبتوقـب اهِابٔـب‪ ،‬أٗ اىبقوِّس‪ ّٙ‬اهڀ ٱٌلپټط‪ ّٙ‬هػ٘از اىبػجوٌـب بجاسبق;‬
‫قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ‬
‫ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ"(‪ٗ )1‬خوٿج جل‬
‫ًفاث اهِب٘‪ ٝ‬با‪٪‬عوٍ ٗاظزاز با‪٪‬فقٕ ‪ ٨‬ضباهج‪ ;ٞ‬سبجس‪ٙ‬ث أبج‪ ٛ‬اهجسضزا‪ ١‬قجاي‪ :‬مسعجتٱ‬
‫ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش إْٸ ا ڀه ٱعوپٌٰا‪ٰٗ ٰ١‬ضٰثٰ‪ٞ‬ٿ ا‪٪‬پُٲب‪ٰٚ‬ا‪١‬ٶ‪ ،‬هپٍٲ ‪ٙ‬ٱ٘ضڄثٱ٘اڀ زٶ‪ِٰٙ‬اضاځ ٰٗ‪٨‬پ ٶزضٲٌٰٓاځ‪ٰٗ ،‬إُٸٌٰجا‬
‫خصٰ ٶبرٰ ٍّ ٰٗافٶطڅ ز(‪ .)2‬فلىٹ ًػوٍ ًجتعوٍ ً قجو بجاهعوَ٘‬
‫خصٰ بٕٶ‪ ،‬أپ ٰ‬
‫ٰٗضڄثٱ٘ا ا ڀه ٶعوڀٍٰ‪ ،‬فپٌّٰٲ أپ ٰ‬
‫اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اىبساضن اهس‪ً ،ِٞٚٙ‬ترهط باىبٌاضغ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬شهم ٓ٘ ًٶّ ٗضثج‪ ٞ‬اهجِيب‬
‫ٗاىبطاتب ًب قً٘‪ ٞ‬ا‪ًٞ٪‬‬ ‫ضبٌس × ٗه٘ بعوٍ آ‪ٗ ٞٙ‬ذس‪ٙ‬ث‪ٗ ،‬اهعٌى مب‪ٚ‬ټعٍٓ ًب اهسضجا‬
‫باهللط‪ُٔٗ ٝ‬هتٔا باهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ًٗب تلػف ق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩﭪ " قاي اٮًاَ‬
‫اهقططيب‪ٓٗ $ :‬ا ِٓا ‪ٙ‬ط‪ٙ‬س بٕ – أ‪ ٜ‬اهلتاو– ًعاُ‪ ٛ‬اهلتاو ٗعوٌٕٶ ٗأذلإًٶ ٗعقا‪٢‬سٖ‪،‬‬
‫ٗكأْٸ اهللپ تعافب هپٌٵا أعٽ‪ ٟ‬أً‪ٞ‬پ ضبٌس × اهقطآْٰ‪ ٘ٓٗ ،‬قس تهٌٸّ ًعاُ‪ ٛ‬اهلتب اىبِعٸه‪،ٞ‬‬
‫فلإُٔ ٗضٸثٰ أً‪ٞ‬پ ضبٌسٷ × اهلتاو اهص‪ ٜ‬كاْ ًب ا‪ ًٍ٪‬قبؤا ‪ٗ #‬ق٘هجٕ‪ + :‬ﭨ ﭩ"‬
‫قاي‪ $ :‬اىبطازٱ أً‪ ٞ‬ضبٌس ×; قاهٕ ابّ عباؽ ٗ فٖ‪ٗ .‬كأْ اهول ؼبتٌى نب‪ٚ‬ع اىبج‪ًِ٧‬ـب‬
‫ًّ كى أًج‪ ،ٞ‬إ‪ ٨‬أْ عبجاض‪ ٝ‬ت٘ض‪ٙ‬جث اهلتجاو ل تلجّ إ‪ً٪ ٨‬ج‪ ٞ‬ضبٌجس ×‪ٗ ،‬ا‪٪‬ٿٰٗي ل‬
‫‪ٙ‬طثٖ٘ٱ‪ )3(#‬قوتٱ‪ ٘ٓ :‬كصهم; ‪ً ْ٪‬فاث اهلتاو ًب ا‪ ًٍ٪‬اهػابق‪ ٞ‬كاْ ه‪ُ٫‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬كوٌا‬
‫ٓومپ ُيب خولٕ ُيب كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ٗ ٝ‬قس غبق‪ .‬أًا أً‪ٞ‬ٿ ضبٌجس × فإُجٕ بعجس‬
‫‪٪‬ٿًتجٕ‪،‬‬ ‫ُب‪ِٚ‬ا عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ َ٩‬ه‪ٚ‬ؼ ف‪ٔٚ‬جا ُبج٘‪ٗ ،ٝ‬إلبجا ف‪ٔٚ‬جا خ‪٩‬فج ڂ‪ٗ ٞ‬اغجتد‪٩‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬فاطط ‪.32/‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًجاَ أهبجس ًب اىبػجِس‪ ،)12715( :‬بإغجِاز ذػجّ‪ٗ .‬أبج٘ زاٗز ًب اهػجِّ‪.)3642( :‬‬
‫ٗأٗضزٖ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهعوٍ‪ :‬باو اهعوٍ قبى اهق٘ي ٗاهعٌى ٗل ‪ٙ‬عوقٕ ٗهٕ ؾ٘آس‪.‬‬
‫(‪ )3‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 17‬م‪.381‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٙ‬‬

‫باهعوٍ ٗا‪٪‬خص بٕ‪ ٛٓٗ ،‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهِب٘‪ ٝ‬باهجس‪ ّٙ‬عوج‪ ٟ‬ؾجط‪ٙ‬عتٕ ًِٗٔاججٕ‬ ‫فا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫بٽط‪ٙ‬ق اهب‪٩‬غ ٗاهسع٘‪ٗ ،ٝ‬اهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬احملاغب‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗأًا خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهسُ‪ٚ‬ا فٔ‪ ٛ‬بِظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ،‬اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب‬
‫إزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٮقاً‪ ٞ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬جص قبجا ‪ٙ‬كجوس‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬ه‪ٙٗ ًٞ٫‬كوس ا‪ ًٞ٪‬سبٌا‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞ‬باٮغ‪ٗ ،َ٩‬قس جعى اٮغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬پ أخجص‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬بـب اىبػوٌـب ‪٨‬خت‪ٚ‬اض اسباكٍ بطنا قٽعجاځ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﮞ‬
‫ﮟ ﮠ"(‪.)1‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38/ ٠‬‬

 ‫خحُ الجَّا ِلحُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫ج ُرٔزُ التَّازِخيَِّٗ ُ‪ ٛ‬لِمدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِالَوَِّٗ‪ ِٛ‬الِ ُىعَاصِسَ‪ِٚ‬‬
‫الِ ُ‬
‫ضٕعَِّٗ ُ‪ٛ‬‬
‫َٔحَكِٗكَ ُتَّا الِىَِٕ ُ‬

‫ًعطف‪ٞ‬ٿ اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ًب اهعكط اسبس‪ٙ‬ث‪ ،‬نطٗض‪ٝ‬ڂ ًورٸ‪ ٞ‬هِحاح‬
‫اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تسبف اىبكاحل‪ ،‬بى ًب كى عكطڅ ٗظًجاْ‪ًٗ .‬ب‬
‫ٓصا اىببرث بعس ا‪٨‬غتٔ‪٩‬ي ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬
‫ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪.‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تٽ٘ٹض اسبلً٘ا‬
‫اه اُ‪ُ :ٛ‬ؿ٘‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪( ٞ ٙ‬اىبوم ازبرب‪ً )ٜ‬ب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب‪.‬‬
‫اه اهث‪ :‬اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اسباكٍ ٗازبٌاعا ‪.‬‬

‫االشِتِِّالَهُ‪:‬‬
‫حَاهُ الِحَاكِيِ فِي شِيَاشَةِ الدَّ ِولَةِ‬

‫‪ٙ .43‬أخص ذايٱ اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ قجلتٱٕٱ ًجّ ذجاي ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗقلتٔا باٮزضان اهكر‪ٚ‬س هوٌبسأ فلط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬ق‪ٗ ،ٞ‬قلتٕ أ‪ٙ‬هجاځ بجاه٘ع‪ ٛ‬اهتجاَ عوج‪ٟ‬‬
‫اىبٽاهب اهيت ‪ٙ‬لطنٱٔا اىببسأ عو‪ٔٚ‬ا ب٘قلٕ عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ُٗظاًجاځ‪ًٗ ،‬جّ إزضان ا‪ً٪‬ج‪ٗٗ ٞ‬ع‪ٔٚ‬جا‬
‫ًجّ اه٘نج٘ح ٗبجسضجا‬ ‫تػ٘ز اىبلآ‪ ٍٚ‬اىبأخ٘ش‪ ًّ ٝ‬اىببسأ ًب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ قبػت٘‪ٙ‬ا‬
‫ًّ اهِقا‪ ًّ ١‬ف تؿ٘‪ٙ‬ـ‪ ،‬فتظٔجط ًعجرب‪ٝ‬ځ عجّ ًعاُ‪ٔٚ‬جا ًب تللجف اهِجاؽ ٗض‪ٙ٦‬جتٍٔ‬

‫‪-ٙ٘-‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٙٙ‬‬

‫ازبٌاع‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ه‪٫‬ذساث ٗاه٘اقع اهوص‪ ّٙ‬ػبط‪ٙ‬اْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوٌحتٌع ٗأعطا‬
‫ٗ‪ٙ‬لْ٘ ظباح اسباكٍ ًب اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬بقسضتٕ عو‪ ٟ‬أخص اُق‪ٚ‬از ا‪ٗ ًٞ٪‬نباعاتٔا باىببسأ‪ ،‬أ‪ٜ‬‬
‫باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أزا‪ ١‬اىبٽاهب ًب اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬قبٌاضغجتٔا ًب أزا‪ ١‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬ازتٔجا‬
‫هورلٍ‪ٗ .‬أخصٱ اُق‪ٚ‬از ازبٌآف ًعِاٖ كػبٱ إضاز‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬إفب جاُجب اسبجاكٍ‪ٗ ،‬باهتجاه‪ٛ‬‬
‫هبا‪ ٞٙ‬ا‪ ًٞ٪‬هوسٗه‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬ظٔط جو‪ٚ‬اځ ًب طاع‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬هوراكٍ‪ ،‬كٌجا‬
‫‪ٙ‬ظٔط بقسضتٔا عو‪ ٟ‬ضباغبتٕ أٗ تقس‪ ٍٙ‬اهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هٕ‪ ،‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬قاُُ٘‪ٗ ٞٚ‬ه‪ٚ‬ل‪ ،ٞٚ‬أٗ قبٌاضغ‪ٞ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬ا‪٪‬زا‪ً ١‬ب كى ٓصا ٓ٘ عٌىٴ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبا ذبٌوٕ ٓصٖ اهلوٌ‪ً ًّ ٞ‬عِ‪.ٟ‬‬
‫ٗػبب أْ ‪ٙ‬تقكسٰ اسباكٍٱ اىببسأ ًب يباضغاتٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬ب٘قلٔا عٌ‪٩‬ځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ ‪ٙ‬قجَ٘‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘ي ًِظً٘تٕ اهللط‪ ًّ ٞٙ‬اىبعتقس اٮمباُ‪ًٗ ٛ‬لآ‪ ًّ ٌٕٚ‬اهق٘اُـب ٗاهِظاَ‪ٗ ،‬إ‪٨‬‬
‫كاْ ذاي اسباكٍ ف ضبٌ٘ز‪ ٘ٓٗ ،‬زْٗ اىبٽاهب ًٗا ‪ٙ‬طج‪ ًّ ٟ‬اهِحاح ٗأغباو اهت٘ف‪ٚ‬جق‬
‫ًب شهم‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ‬
‫ﮈ"(‪.)1‬‬
‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬اهسق‪ٚ‬ق سبايڄ اسباكٍ ًب اهسٗه‪ً ٘ٓ ،ٞ‬ا ػببٱ أْ ‪ٙ‬لْ٘ عو‪ٚ‬جٕ ًجّ اهتلاًٱجىڄ‬
‫ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ،ًٞ٪‬فاهتلاًى بـب اسباكٍ ٗا‪ً٪‬ج‪ٓ ٞ‬ج٘ جعجى‬ ‫بـب غ‪ٚ‬اغاتٕ ًٗتٽوبا‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬ربسَ ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ًٞ٪‬باسبل ٗا‪ٓ٨‬تٌاَ ٗاهِظجط ًب أعقجاو ا‪ً٪‬ج٘ض قبجا‬ ‫غ‪ٚ‬اغا‬
‫‪ٙ‬ػبب ًب إظباح إظباظ ا‪٪‬عٌاي اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬هلصٖ اىبٽاهجب ٗذبق‪ٚ‬جق أٓجسافٔا قٽعجاځ‪ٓٗ ،‬جصا‬
‫‪ٙ‬تٽوب ًا ٓ٘ أك ط ًّ اىبلآ‪ ٍٚ‬اهػوٽ٘‪ ٞٙ‬باهق٘اُـب اهكاضً‪ٗ ٞ‬ق٘‪ ٝ‬ازبِجس‪ ٜ‬ٮُلاشٓجا‪،‬‬
‫ف‪ٚ‬تٽوب إمباْٰ ازبٌآف ٗ‪ٙ‬قـب اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬باىببسأ ٗاه ق‪ ٞ‬اىبتبازهج‪ ٞ‬بجـب‬
‫اسباكٍ ٗاحمللَ٘ عو‪ ٟ‬شهم ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ًّٗ اهكر‪ٚ‬س أْ ‪ِٙ‬تبٰٕ اهِاؽٱ عاً‪ٞ‬ځ‪ٗ ،‬اهعاًوْ٘ خاق‪ ،ٞ‬إفب أْ اهعٌجىٰ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ه‪ٚ‬ؼ ض ب‪ٞ‬ځ أٗ ًتع‪ ٞ‬مباضغٔا اهل٘ا‪ٝ‬ٿ أٗ ٗه‪ٚ‬ل‪ٙ ٞ‬عٌجى بٔجا اهتقو‪ٚ‬جس‪ ْ٘ٙ‬اهٌِٽ‪ٚ‬جْ٘ اهجص‪ّٙ‬‬
‫اضتق٘ا باهػٹوٍ اه٘ه‪ٚ‬ل‪ ٛ‬إفب اىبِاقب اٮزاض‪ً ٞٙ‬ب أجٔع‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬إلبا اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬فكوت ‪.33/‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٙٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫فط ٱ عـب عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ أْ مباضغٕ عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬ػعٕ ذاهٕ ًب ً٘قعٕ ًّ اهطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهجيت‬
‫كوچلٕ اهلل بٔا ًب ؾأْ ُلػٕ هِلػٕ أٗ ‪ٓ٪‬ى ب‪ٚ‬تٕ أٗ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اجملتٌع‪ٓٗ .‬ج٘ ًجّ‬
‫عو‪ ٟ‬ا‪ ًٞ٪‬جبٌاعاتٔا ًٗ‪٧‬غػاتٔا هوٌ‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اىبِاقٰط‪ ٝ‬ٮُلاش أذلاَ‬ ‫اهللا‪ٙ‬ا‬ ‫فطٗ‬
‫اهؿط ٗإقاً‪ ٞ‬اهس‪ .ّٙ‬ف‪ٚ‬قع اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ ب٘قلٕ جع‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬قجاسب‪ً ٞ‬ب‬
‫ا‪ٙٗ ،ًٞ٪‬ق ٸسضٱ ق‪٩‬ذٕ ًب ٓصٖ ازبع‪ ٞٚ٢‬حبػب أٓو‪ٚ‬تٕ ًب ازبٌاع‪ ٞ‬عوٌاځ ب٘اجب اه٘قجت‬
‫ٗٗع‪ٚ‬اځ عو‪ٗ ٕٚ‬عٌ‪٩‬ځ ًب أزا‪ ٕ٢‬عو‪ ٟ‬ذػب اىبٽو٘و‪.‬‬
‫اهع‪ٚ‬ين باعتبجاض اهلجطز اهكجاحل زبع‪ٚ٢‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗقٽعاځ أْ أزا‪ٗ ٰ١‬اجب اه٘قت ًّ اهلط‬
‫ازبٌاع‪ ،ٞ‬أٗ باعتباضٖ اهللا‪ ٛ٢‬اه٘اقع عو‪ ٟ‬ازبٌاعج‪ ٞ‬هقً٘ج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬باىبٽاهجب اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهعٌو‪ ،ٞٚ‬غ‪ٚ‬تأثط ٓصا ا‪٪‬زا‪ ١‬حباي اسباكٍ ُٗ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬غج‪ٌٚ‬ا ًجا اتكجى ًِجٕ‬
‫ًب اجملتٌع‪ُ٪ ،‬جٕ‬ ‫با‪ٗ٪‬نا اهعاً‪ ٞ‬ه‪٫‬فطاز ًب ازبٌاعا ‪ ،‬أٗ اتكى بأٗنا ازبٌاعا‬
‫‪ٙ‬طتبطٿ بِكط‪ ٝ‬اهس‪ٗ ّٙ‬إقاً‪ ٞ‬اهؿط ب٘قلٌٔا غ‪ٚ‬از‪ٝ‬پ اىببسأ‪ٗ ،‬بق٘‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬غوٽأُا ب٘قجلٔا‬
‫قاذب‪ ٞ‬اهػوٽاْ‪ ،‬أٗ بق٘‪ ٝ‬اسباكٍ ٗغوٽاْ اهق٘‪ٓٗ ،ٝ‬صا اىبعِ‪ٙ ٟ‬عٽج‪ ٛ‬هػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اسبجاكٍ ًب‬
‫اهسٗه‪ُ٘ ٞ‬عاځ ًّ اسبلٍ اهعازي أٗ ا‪٨‬غتبساز‪ٗ ٜ‬لبٽاځ ًّ اهطعا‪ ٞٙ‬اىبِلطز‪ ٝ‬أٗ اهؿ٘ض‪٨ ٞٙ‬‬
‫ضباه‪ ٘ٓٗ .ٞ‬باهتاه‪ِٙ ٛ‬علؼ عو‪ ٟ‬غو٘ن اهطع‪ٗ ٞٚ‬تكطفاتٍٔ ًب أج٘ا‪ ١‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ ٞٚ‬ه‪ًٞ٫‬‬
‫ٗع‪٩‬قا اهِاؽ‪ٗ ،‬غ‪٧ٚ‬ثط عو‪ ٟ‬أزا‪ ١‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ـ ًب ٓصٖ ا‪٪‬ج٘ا‪ ١‬ذتٌجاځ‪،‬‬
‫فلاْ ‪ ٨‬بس هوِاؽ ًّ ًعطف‪ ٞ‬ذاي ذاكٌٍٔ‪ ،‬فقاي أٓى اهعوجٍ‪ $ :‬ػبجب عوج‪ ٟ‬اهطع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًعطف‪ٞ‬ٿ ذاي اٮًاَ ٗاسباكٍ ىبا ‪ٙ‬رتتب عو‪ ٟ‬شهم ًّ ا‪٪‬ذلاَ ًب ذقٕ ٗذقٍٔ‪.)1(#‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .44‬هقس اعتِج‪ ٟ‬اهعوٌجا ٱ‪ ١‬قبعطفج‪ ٞ‬ذجاي اىبلولجـب ًب ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ذقج٘ق ا‪٬‬زًج‪ٚ‬ـب‬
‫ٗذق٘ق ضو اهعاىبـب بِظاَ اٮغ‪ ،َ٩‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهللط‪ٗ ٝ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬كٌا ًب ًباذ ٍٔ‬
‫ًّ أق٘ي اهلقٕ باو ذاي اىبػتسي‪ٗ ،‬تعـب أْٸ أٗي ٗاجب عو‪ ٟ‬اىبلولـب بعجس ًعطفج‪ٞ‬‬
‫اهلل ٗضغ٘هٕ ٗضغاهتٕ ًعطف‪ٞ‬ٿ ذاي ذاكٌٍٔ‪ ،‬ىبا ‪ٙ‬رتتب عو‪ ٟ‬شهم ًب ذقٕ ًّ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬‬
‫(‪ ًّ )1‬ك‪ َ٩‬اٮًاَ اهاعاه‪ً ٛ‬ب اىبػتكل‪ً :ٟ‬ب اهتقو‪ٚ‬س ٗا‪٨‬غتلتا‪ٗ ١‬ذلٍ اهعج٘اَ ف‪ٚ‬جٕ‪ً :‬ػجأه‪ً :ٞ‬جّ‬
‫ػب٘ظ هوعاً‪ ٛ‬اغتلتا‪ :ٖ٦‬د ‪ 2‬م‪ ،468-467‬ذبق‪ٚ‬ق اهسكت٘ض ضبٌجس غجو‪ٌٚ‬اْ ا‪٪‬ؾجقط‪٧ً ،‬غػج‪ٞ‬‬
‫اهطغاه‪ ،ٞ‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٙٛ‬‬

‫اسب‪٩‬ي ٗاسبطاَ‪ٗ ،‬إُلاش أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬تٽب‪ٚ‬قٔا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ ىبا هوراكٍ ًجّ تجأثف عوج‪ٟ‬‬
‫ٓسا‪ ٞٙ‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اغتقاً‪ ٞ‬اجملتٌع ٗذك٘ي ا‪ٗ ًّ٪‬ا‪ً٪‬اْ بـب اهِجاؽ‪ٗ .‬هلجصا ‪ٙ ٨‬قجاي‬
‫اهِاؽ‪ٙٗ ،‬هبٽٔا بِظجاَ ثابجت‪ٓٗ ،‬ج٘ اهِظجاَ‬ ‫هوراكٍ ذاكٌاځ إ‪ ُٕ٪ ٨‬ؼبلٍ ع‪٩‬قا‬
‫اهص‪ ٜ‬تتبِاٖٱ اهسٗه‪ٗ ٞ‬تِٔحٕ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ُٗ .ٞ‬ظاَ اسبلٍ ٓج٘ صبٌ٘عج‪ ٞ‬ا‪٪‬ذلجاَ‬
‫ػقٳ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اسبجاكٍ ٗاهطع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬دبعوجٔا ًب أٗنجا ًع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬ٷ‪ٓٗ .‬جصا‬
‫ٗاىبلآ‪ ٍٚ‬اهيت تٱِ ټ‬
‫اهِظاَٱ ٓ٘ ططا‪٢‬قٕ ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهقها‪ ،١‬أ‪ ٜ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬هوسٗه‪ ٞ‬زاخو‪ٚ‬اځ ٗخاضج‪ٚ‬اځ‪،‬‬
‫ا‪٪‬ضبعجج‪ ٞ‬هوسٗهجج‪ٓٗ ،ٞ‬جج‪ًِ ٛ‬ظً٘جج‪ ٞ‬غجّټ اهقجج٘اُـب‬ ‫اىبِظً٘ججا‬ ‫ًٗب تطت‪ٚ‬ججب ًقتهجج‪ٚ‬ا‬
‫ٗاهتؿط‪ٙ‬عا ‪ًِٗ ،‬ظً٘‪ ٞ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهق٘‪ ٝ‬ا‪ ًّ ًِٞٚ٪‬ازب‪ٚ‬ـ ٗاهؿٹطٰط‪ٗ ،ٞ‬اىبِظً٘‪ ٞ‬اٮزاض‪ٞٙ‬‬
‫ٗاشبسًات‪ً ٞٚ‬ب اهتعو‪ ٗ ٍٚ‬اهكر‪ ٗ ٞ‬فٓجا ًجّ ُظجٍ أجٔجع‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬هوق‪ٚ‬جاَ ب٘اجباتٔجا‬
‫غوٽاتٔا‪ ،‬ثٍ اىبِظً٘‪ ٞ‬اٮع‪ ٨ ًٞٚ٩‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗفط‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ عاجل اٮغ‪َ٩‬ٱ ًلَٰٔ٘ اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ُٗ ٞ‬ج٘ اسبلً٘ج‪ ،ٞ‬فٰ٘قٰجوٰ‬
‫اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هس‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ًب ًطاذوٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ذقبٕ اهتاضؽب‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬أْٸ اسبجاكٍٰ ‪ٙ‬أخجص‬
‫قلتٕ اهتاضؽب‪ ٞٚ‬حبػب ًِٔحٕ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اسبلٍ ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗهج‪ٗ ،ٞ‬ضغٰجٍٰ هلجا اٮغج‪َ٩‬ٱ‬
‫أضبع ق٘ض شبٌؼ ًطاذى غ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ذقب اهتاض‪ٙ‬ذ دبط‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬اىبػجوٌـب ٗٓج‪ ٛ‬كٌجا‬
‫جا‪ً ١‬ب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪:١‬‬

‫أٗهلا‪ :‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬ٿ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ٗ ٞٙ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ٗ ،‬اغتٌط‬
‫ًِص ٓحط‪ ٝ‬اهطغ٘ي × إفب اىبس‪ٗ ِٞٙ‬ذت‪ ٟ‬اهتراقٕ باهطف‪ٚ‬ق ا‪٪‬عو‪.ٟ‬‬
‫ٗثاُ‪ٔٚ‬ا‪ :‬زٗه‪ٞ‬ٿ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ٓٗ ،ٝ‬ج‪ ٛ‬زٗهج‪ ٞ‬اشبولجا‪ ١‬ا‪٪‬ضبعج‪ًٗ ،ٞ‬ب‬
‫خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اسبػّ ‪ًٗ ‬عاٗ‪  ٞٙ‬خ‪ ٩‬ٴ بـب أٓى اهعوٍ‪.‬‬
‫خ‪٩‬ف‪ٞ‬ځ عوج‪ًِٔ ٟ‬جاد اىبوج٘ن ًِجص‬ ‫‪ ٛٓٗ ،‬اهيت اغتٌط‬ ‫ٗثاه ٔا‪ :‬زٗه‪ٞ‬ٿ اىبومٶ اهعه٘‬
‫خ‪٩‬ف‪ٙ ٞ‬ع‪ٙ‬س بّ ًعاٗ‪ ٞٙ‬إفب آخط خو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ ٞٚ‬عاَ (‪ٓ 1342‬ج)‪.‬‬
‫اىبوم ازبرب‪ً ٜ‬ب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ظًّ ًا بعجس إقكجا‪ ١‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عجّ‬ ‫ٗضابعٔا‪ :‬ذلً٘ا‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬إقكا‪ ١‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‪ ،‬ظًجّ تقػج‪ ٍٚ‬بج‪٩‬ز‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٙ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗزٗ‪. ٩ٙ‬‬ ‫اىبػوٌـب جاطاف‪ٚ‬اځ ٗتقػ‪ ٍٚ‬ز‪ٙ‬اضٍٓ إفب ذلً٘ا‬

‫ٗخاًػٔا‪ :‬زٗه‪ٞ‬ٿ اه٘عس اىبِؿ٘ز‪ ،‬زٗه‪ ٞ‬اهِبٱ٘‪ٰٝ١‬ٶ اهكٸازق‪ٞ‬ٶ‪ ،‬زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اه اُ‪ ٞٚ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد‬
‫اهِب٘‪.ٝ‬‬
‫‪ًِٗ .45‬صٱ ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬إقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬زخوت ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ًطذو‪ٞ‬پ اىبوم ازبرب‪ٗ ٜ‬ا‪٨‬غجتعٌاض‬
‫اهبؿط‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق اهطأمساه‪ُٗ ٞٚ‬ٱظٌٔا اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬أٗ ا‪٨‬غتبساز‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬غجاز‬
‫ًب اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬أٗنا ٴ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أضبلت ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬پ اىبػوٌـب ٗانٽطبت ب قافتٍٔ ٗؾ٘ٸؾجت‬
‫عو‪ ٍٔٚ‬ع‪٩‬قاتٍٔ اجملتٌع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ٗ ،‬ا‪٨‬جتٌجا ٗاهقهجا‪ٗ ،١‬ا‪٨‬قتكجاز‬
‫أذ٘ايٱ اىبػوٌـب بظطٗ‬ ‫ٗا‪ٗ ،ًّ٪‬غا‪٢‬ط ا‪ً٘٪‬ض اهعاً‪ ٞ‬بـب اهِاؽ ٗاشباق‪ٗ .ٞ‬غاض‬
‫قاغ‪ ٞٚ‬بعس غق٘ط اهسٗه‪ٗ ٞ‬تلل‪ٚ‬لٔا إفب زٗ‪ ، ٩ٙ‬ثٍ بعجس تقػج‪ ٍٚ‬اشباضطج‪ ٞ‬ازباطاف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًعآس‪( ٝ‬غا‪ٙ‬لؼ ‪ -‬ب‪ٚ‬ل٘) هتبسأ ًطذو‪ٞ‬ڂ جس‪ٙ‬س‪ً ٝ‬جّ‬ ‫هوعال اٮغ‪ ًٛ٩‬ذػب طبٽٽا‬
‫ضباٗه‪ ٞ‬اىبػتبس‪ ّٙ‬اهطأمساه‪ٚ‬ـب هتحص‪ٙ‬ط ُظأًٍ عّ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب ب‪٩‬ز اىبػجوٌـب ٗز‪ٙ‬جاضٍٓ‪،‬‬
‫ثٍ أخص بعس اسبطو اهعاىب‪ ٞٚ‬اه اُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بٱعجسځا آخجط ًب اهكجطا اهجسٗه‪ٗ ٛ‬اسبجطو اهبجاضز‪ٝ‬‬
‫ًٗعآس‪ً ٝ‬اهٽا‪ ،‬ثٍ ه‪ٚ‬بسأ عٔساځ جس‪ٙ‬جساځ ًب اهكجطا ظًجّ ًجا بعجس (‪ٗ )َ2008‬ظًجّ‬
‫صبوجؼ ا‪ً٪‬جّ ٗٓ‪٣ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬جٍ‬ ‫اهلطاً‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ً ٞٚ‬ب إطجاض غ‪ٚ‬اغجا‬ ‫اه ٘ضا ‪ ،‬ث٘ضا‬
‫اىبترس‪ٗ ٝ‬اهِظاَ اهعاىب‪ ٛ‬ازبس‪ٙ‬س هوطأمساه‪ٗ .ٞٚ‬اهلل اىبػتعاْ‪.‬‬
‫‪‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٚ‬‬

‫ب األَوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ىصِمِىِنيَ‬
‫ت الصِّيَاشِيَّةِ فِي دِيَارِ الِ ُ‬
‫َورُ الِحُكُووَا ِ‬
‫َتط ُّ‬

‫‪ .46‬اٮغ‪َ٩‬ٱ ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ٘ ًبسأڂ بللطتٕ اهلو‪ ٞٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬قتٕ ًب ا‪ٓ٨‬تسا‪١‬‬
‫إفب اهكر‪ٚ‬س ًّ اهعٌى اهكاحل هوٌٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهعباز‪ ،ٝ‬اىبٌاضغ‪ ٞ‬ب٘اقع‪ٗ ٞٚ‬عٌو‪ٗ ٞٚ‬غٰجعٰ‪ٞ‬‬
‫ٗإُػاُ‪ٗ ًّٗ .ٞٚ‬اقع‪ ٞٚ‬اٮغ‪ً َ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬أْ ذسٸزٰ هوٌػوٌـب أط٘اض ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ‬
‫ًب ق‪ٚ‬ازتٍٔ هوعال‪ٗ ،‬تٽ٘ض ذلً٘اتٍٔ إػباباځ أٗ غوباځ‪ ،‬إػباباځ باسبح‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهِجاؽ بإقاًج‪ٞ‬‬
‫اهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬غوباځ بهعو ذحتٍٔ عّ شهم‪ٗ ،‬كٌا ًب ز‪٨‬ه‪ ٞ‬ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ١‬عو‪ ٟ‬ألبجاط‬
‫ًب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب بعس ظًّ اهِيب اهطغ٘ي عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪.َ٩‬‬
‫‪‬‬ ‫اسبلً٘ا‬
‫ٗذس‪ٙ‬ثٱ ا‪ً٪‬طا‪ ٘ٓ ١‬ذس‪ٙ‬ث اهِعٌاْ بّ بؿجف ‪ ‬ب٘جج٘ز ث‪٩‬ثج‪ً ٞ‬جّ أقجراو‬
‫ضغ٘ي اهلل ×; عّ اهِعٌاْ بّ بؿف ‪ ‬قاي‪ :‬كِجا قعج٘زاځ ًب اىبػجحس‪ٗ ،‬كجاْ بؿجفٴ‬
‫ضج‪٩‬ځ ‪ٙ‬لوٹ ذس‪ ،ٕ ٙ‬فحا‪ ٖ١‬أب٘ ثعوب‪ ٞ‬اشبؿين فقاي‪ٙ :‬ا بؿف بّ غعس‪ :‬أپ ٰترٲلپج ٿ ذٰجسٶ‪ٙ‬ٲثٰ‬
‫ح پوؼٰ أپبٱ٘ ٰث ٲعوپبٰج‪ٞ‬پ‪ ،‬فپقپجايٰ‬
‫ذصٰ‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬أپُٰا أپذٲلپ ٿ خٱٽڀبٰتٰٕٱ; پف ٰ‬
‫ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ × فٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬ٿًٰطٰا‪١‬ٶ؟ فپقپايٰ ٱ‬
‫ذصٰ‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬قپايٰ ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ×‪ :‬ش ٰتلٿ ٲْ٘ٱ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٿ فٶ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿ ٲْٰ٘‪ .‬ثٱٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشٰا‬
‫ٱ‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ فپٰتلٿ ٲْ٘ٱ ًٰا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ‬
‫ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا; ثٱٍٸ تٰلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشٰا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ عٰانٵاځ; فپٰ‪ٚ‬لٿج ٲْ٘ٱ ًٰجا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰ‪ٙ‬لٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشٰا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٸج‪ٞ‬ځ فپٰتلٿج ٲْ٘ٱ ًٰجا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ‬
‫غلپتٰ !! ز(‪.)1‬‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ثٱٍٸ ٰ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشٰا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ ،‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬

‫(‪ )1‬أخطجججٕ أهبججس ًب اىبػججِس‪ٗ .)18406( :‬اهبججعاض ًب اهبرججط اهعخججاض‪ٗ .)2796( :‬إغججِازٖ ذػججّ‬
‫اٮًاً‪ًٗ ٞ‬ا تكف إه‪ :ٕٚ‬د ‪5‬‬ ‫قر‪ٚ‬س‪ً .‬ب صبٌع اهعٗا‪٢‬س ًِٗبع اهل٘ا‪٢‬س‪ :‬كتاو اشب‪٩‬ف‪:ٞ‬ك‪ٚ‬و بسأ‬
‫م‪ :189‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬ضٗاٖ أهبس ًب تطنب‪ ٞ‬اهِعٌاْ; ٗضٗاٖ اهبعاض بأتٍٰٸ ًِجٕ ٗاهٽرباُٶج‪ ٛ‬ببعهجٕ ًب‬
‫ا‪ٗ٪‬غط ٗضجاهٕ ثقا ٴ‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗاسبس‪ٙ‬ث بصاتٕ فه‪٩‬ځ عّ ؾ٘آسٖ‪ ،‬ؾآسٴ عو‪ً ٟ‬ا غ‪ٚ‬حط‪ً ٜ‬ب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب‪ ،‬بى‬
‫ؾآسٴ عو‪ً ٟ‬ا ػبط‪ً ٜ‬ب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب ٗذطكتٍٔ ًب اهتاض‪ٙ‬ذ‪ٗ ،‬اه٘قا‪٢‬ع اهتاضؽب‪ ٞٚ‬تكسقٕ‬
‫ٗت بتٕ ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ذػ‪ٞٚ‬ځ فه‪٩‬ځ عّ كُٕ٘ ذق‪ٚ‬ق‪ ًّ ٞ‬ذقا‪٢‬ق اهِب٘‪ٗ ٝ‬قسق اهجِيب اهطغج٘ي ×‪،‬‬
‫ٗٓ٘ أ‪ٙ‬هاځ ًّ ز‪٢٨‬ى اهِب٘‪ ٝ‬هطغ٘ي اهلل ضبٌس ×‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث أخربٰ عٌا غ‪ٚ‬لْ٘ ًّ ذجاي‬
‫ا‪ ،ًٞ٪‬تِب‪ٔٚ‬اځ هوٌٽاهب قبى ٗق٘عٔا ٗذبص‪ٙ‬طاځ عٌا غ‪ٚ‬قع إْ ل ‪ِٙ‬تبٕ اىبػوٌْ٘ إه‪ٚ‬جٕ‪ًٗ ،‬ب‬
‫ز‪٢٨‬وٕ ًعاْ ك ف‪.ٝ‬‬

‫ًّٗ ًعاُ‪ٓ ٛ‬جصا اسبجس‪ٙ‬ث‪ :‬أُجٕ ‪ٙ‬جتلوٍ عجّ ا‪ً٪‬جطا‪ً ١‬ب ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب ٗذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اىبتعاقب‪ٞ‬‬ ‫اىبتعاقب‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ٗ ،‬قل‪ٓ ٞ‬صٖ اسبلً٘ا‬ ‫اسبلً٘ا‬
‫ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب ٗزٗهلجٍ‪ ،‬فٌ٘نج٘عٕ ألبجاط اسبجاكٍ ٗغ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اسبلً٘جا‬
‫اهِظٍ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬اىبتػجوِّٽ‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب ًب ذطكج‪ ٞ‬اهتجاض‪ٙ‬ذ‪.‬‬ ‫ٗتافا‬
‫فلاُت ذلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ ،ٞ‬ثٍ ذلً٘‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ ،ٝ‬ثجٍ ذلً٘ج‪ٞ‬‬
‫اىبوجم ازبجرب‪ٗ ٜ‬ا‪٨‬غجتبساز اهجص‪ٙ ٜ‬جسٗض ًب فوجم‬ ‫‪ ،‬ثجٍ ذل ً٘جا‬ ‫اىبوم اهعه٘‬
‫ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫أٗيٱ ذلً٘‪ ٞ‬إغ‪ ًٞٚ٩‬غا‪٢‬س‪ً ٝ‬ب اهعال بعس ذلً٘ج‪ ٞ‬زاٗز ٗغجو‪ٌٚ‬اْ‬ ‫‪ .47‬اًتسٸ‬
‫عؿط‬ ‫عو‪ٌٔٚ‬ا اهػ‪ ،َ٩‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهِيب اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ ٛٓٗ ،‬آخط ذلً٘‪ُ ٞ‬ب٘‪ ،ٞٙ‬اًتس‬
‫غِـب‪ًِ ،‬ص اهػِ‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب ًّ اهلحط‪ ٝ‬إفب اهػِ‪ ٞ‬اهعاؾجط‪ ،ٝ‬غجِ‪ٗ ٞ‬فجا‪ ٝ‬غج‪ٚ‬سُا ضبٌجس ×‬
‫ٗاهتراقٕ باهطف‪ٚ‬ق ا‪٪‬عو‪ .ٟ‬فتر٘ٸهجت إزاض‪ ٝ‬اسبلً٘ج‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬جّ اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى اهلل تعافب إفب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشبولا‪ ١‬اهعوٌجا‪ ١‬عوج‪ٟ‬‬ ‫اهِب٘‪ً ٞٙ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ًِٔاد اهِب٘‪ٗ .ٝ‬اُتقوت اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞ‬ذاي كُ٘ٔا ٗذ‪ٛ‬ٴ بجصاتٔا ٗأذ٘اهلجا ٗتؿجط‪ٙ‬ع‪ ،‬إفب‬
‫ذاي كُ٘ٔا ًكسضاځ هوػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ًّٗ ،‬ذاي عكٌ‪ ٞ‬أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ‪ ،‬إفب ذجاي‬
‫اجتٔاز اهعوٌا‪ٗ ١‬ا‪ً٪‬طا‪ًٗ ١‬ا قس ‪ٙ‬طز عو‪ ًّ ٍٔٚ‬أخٽا‪ ًّٗ ،١‬ذاي اهٽاع‪ ٞ‬هوِيب إمباُجاځ‬
‫ٗاذتػاباځ إفب اهٽاع‪ ٞ‬اتباعاځ هوِيب اهطغج٘ي × ٗٓس‪ٙ‬جٕ ًب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهعجال‪ٗ ،‬أقجى ٓجصا‬
‫اىبلَٔ٘ ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬كٌا ًب اهكر‪ٚ‬س قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش إْٸ بٰين إغٲطٰا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٰ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٚ‬‬

‫خوپلپٕٱ ُٰيبٻ‪ٰٗ ،‬إُٸٕٱ ‪٨‬پ ُٰيبٸ ٰبعٲجسٶ‪ٰٗ ،ٜ‬إُٸجٕٱ غٰجٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ‬

‫غٔٱٍٱ ا‪٪‬پُٲبٶ‪ٰٚ‬ا‪١‬ٱ‪ ،‬ٿكوچٌٰا ٰٓوپمپ ُٰيبٻ ٰ‬
‫كپاُٰتٲ تٰػٱ٘ ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٴ فپٰتلڀٱطٱ ز قپاهٿ٘ا‪ :‬فپٌٰا تٰأڀًٱطٱُٰا؟ قپايٰ‪ :‬ش فٿ٘ا بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬پ ا‪٪‬پٗٸيڄ فپجا‪٪‬پٗٸيڄ‪ٰٗ ،‬پأعٲٽٿج٘ٓٱٍٲ ذٰ چقٔٱجٍٱ‬
‫ٱ‬
‫جعٰىٰ اهللٿ پهٔٱٍٲ‪ ،‬فپإْٸ اهللپ غٰاٶ‪ ٢‬ٿؤٱٍٲ عٌٰٸا اغٲتٰ ٲطعٰآٱٍٲ ز(‪ٗ .)1‬كاُت غ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٿ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪ً ١‬ب‬
‫اچهصٶ‪ٰ ٜ‬‬
‫تسبف ؾ‪ ْٗ٧‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ًٗب ضعا‪ ٞٙ‬قهجا‪ٙ‬ا اهِجاؽ ًٗكجاسبٍٔ; ذلً٘ج‪ٞ‬ځ ُب٘‪ٙ‬ج‪،ٞ‬‬
‫فػ‪ٚ‬اغتٍٔ ضعا‪ٗ ٞٙ‬تؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،‬ضعا‪ٙ‬تٍٔ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ز‪ٗ ّٙ‬تِل‪ٚ‬ص‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ذلً٘‪ٞ‬ٿ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬ا‪٪‬ٿٗفب ًِص اهػجِ‪ ٞ‬اهعاؾجط‪ً ٝ‬جّ اهلحجط‪ٝ‬‬ ‫‪ٗ .48‬اًتس‬
‫ذت‪ ٟ‬اه ػِ‪ ٞ‬ا‪٪‬ضبعـب‪ٗ ،‬قاًت ًب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب بِظاَ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ًِٔ ٟ‬جاد اهِبج٘‪ً ٝ‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ٛٓٗ ،‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬أب‪ ٛ‬بلط اهكس‪ٙ‬ق ‪ ،‬ثٍ خ‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫عٌط ‪ ،‬ثٍ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬ع ٌاْ ‪ ،‬ثٍ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ ، ٛ‬ثٍ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اسبػجّ ‪ٗ ‬تِاظهجٕ‬
‫عِٔا ىبعاٗ‪  ٞٙ‬ذقِاځ هسًا‪ ١‬اىبػوٌـب‪ًٗ ،‬ستٔا ث‪٩‬ثْ٘ غِ‪ً ٞ‬كساقاځ سبس‪ٙ‬ث غل‪ ِٞٚ‬‬
‫د‪٩‬پفپ‪ٞ‬ٿ ٰث‪٩‬پثٱْٰ٘ عٰاًاځ ثٱٍٸ ٰ‪ٙ‬لٿْ٘ٱ ٰب ٲعسٰ شهٶمپ اهڀ ٱٌوڀمٿز‬
‫قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪:‬ش ا ڀه ٶ‬
‫ًٗب هل ‪ :‬ش اهڀدٶ‪٩‬پفپ ٿ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬أٿ ٸًتٶ‪ ٛ‬ثٰ‪٩‬پٱثْٰ٘ غِٰٰ‪ٞ‬ځ‪ ،‬ثٱ ٸٍ ٱًوڀلاځ بٰعٲسٰ شٰهٶمپ ز ٗقاي غل‪$ :ِٞٚ‬أًػم‬
‫خ‪٩‬ف‪ ٞ‬أب‪ ٛ‬بلط غِتـب‪ٗ ،‬خ‪٩‬ف‪ٞ‬پ عٌط عؿط غِـب‪ٗ ،‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬ع ٌاْ اثجِيت عؿجط‪ ٝ‬غجِ‪،ٞ‬‬
‫ٗخ‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ ٛ‬غت غِـب ‪ٗ #‬اىبطاز بق٘هٕ‪ $ :‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ ٛ‬غت غِـب ‪ً #‬ع ظًّ خ‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫اسبػّ ‪ ،‬قاهٕ اهػِس‪ٗ .)2(ٜ‬ف‪ ٕٚ‬قاي غع‪ٚ‬س (ضاٗ‪ ٜ‬اسبس‪ٙ‬ث عّ غل‪ )ِٞٚ‬قوتٱ هػل‪:ِٞٚ‬‬
‫إْ ٓ‪ٙ ١٨٧‬ععٌْ٘ أْ عو‪ٚ‬اځ ل ‪ٙ‬لّ خو‪ٚ‬ل‪ ;ٞ‬قاي‪ $ :‬كصٰبٰتٲ إغتاٖٱ بين اهعضقا‪ٙ ،١‬عجين بجين‬
‫ًطٗاْ ‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأُصضٰ اهطغ٘يٱ × أٿًٸتٰٕٱ‪ ،‬أْ بعجس ٓجصٖ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬اهطاؾجس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب اخجت‪ ٩‬ٴ ٗفجؿب‬
‫ك ف‪ٗ ،ٝ‬أٗق‪ ٟ‬باهتعاَ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ٗ ٞ‬اهتق‪ٚ‬س بٌٔا ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫ٗا‪٨‬قتسا‪ ١‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ًّ ّٙ‬بعسٖ ٗٓ‪ ٛ‬اىب اي اهكازق ٗا‪ً٪‬ـب عو‪ٓ ٟ‬س‪ٜ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ ،)7960( :‬اهبدجاض‪ً ٜ‬ب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪.)3455( :١‬‬
‫ًٗػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪.)1842/44( :ٝ‬‬
‫(‪ )2‬اسبس‪ٙ‬ث أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)21928ٗ 21919( :‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪.)4647( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اٮذػاْ ًب تطت‪ٚ‬ب قر‪ٚ‬س ابّ ذباْ‪ )6943( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫بّ غاض‪  ٞٙ‬قاي‪ٗ :‬عظِا ضغ٘ي‬ ‫اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ً ٞ‬ب اهس‪ٗ ّٙ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث اهعٶطبا‬
‫اهلل × ٗقاي‪ :‬شهپقپسٲ تٰطٰكڀٱت ٿلٍٲ عٰوپ‪ ٟ‬اهڀبٰ‪ٚ‬ٲهٰا‪١‬ٶ‪ ،‬هپ‪ٚ‬ٲ ٿؤٰا كپِٰٰٔاضڄٰٓا‪٨ ،‬پ ‪ ٰٙ‬ڄع‪ٙ‬جغٱ عِٰٲٰٔجا إ‪٨‬چ ٰٓاهٶجمڂ‪،‬‬
‫دوپلپجا‪١‬ٶ‬
‫غٸِ‪ٞ‬ٶ اهڀ ٱ‬
‫غٸِتٶ‪ ٰٗ ٛ‬ٱ‬
‫ًّٰٰٗٲ ‪ٰٙ‬عٶـٲ ًٶِٲ ٿلٍٲ‪ ،‬فپػٰ‪ٰٚ‬طٰ‪ ٠‬اخٲتٶ‪٩‬پفاځ كپٶفاځ‪ ،‬فپعٰوپ‪ٚ‬ٲ ٿلٍٲ بٶٌٰا عٰطٰفڀٱتٍٲ ًٶّٲ ٱ‬
‫اهطٸاؾٶسٶ‪ ّٰٙ‬اهڀٌٰٔٲسٶټ‪ٙ‬ـبٰز(‪ٗ .)1‬ز‪٨‬ه‪ٞ‬ٿ اهِل رباطب اىبلولـب بِ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬عو‪ ٟ‬أق٘ي غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬قبِٔخ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اسبلً٘‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ًتعاقب‪،ٞ‬‬ ‫‪ ،‬حبلً٘ا‬ ‫بعس شهم اشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬ ‫‪ٗ .49‬اًتس‬
‫أؾٔطٓا اهسٗه‪ ٞ‬ا‪ ًٞٙ٘٪‬ثٍ اهعباغ‪ً ٞٚ‬ب ط٘ض‪ٔٙ‬ا ا‪ٗ٪‬ي ٗاه جاُ‪ ٛ‬ثجٍ اهع ٌاُ‪ٚ‬ج‪ِٓٗ ،ٞ‬جان‬
‫ًب اهعال اٮغ‪ً ًٛ٩‬ع ٗج٘ز ٓصٖ اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬كؤا تسٗضٱ ضذآجا‬ ‫ٗاُسثط‬ ‫زٗيٴ ُؿأ‬
‫ٗتػجٌ‪ ٟ‬باشب‪٩‬فج‪ٗ ،ٞ‬تٽبجق اٮغج‪َٰ٩‬‬ ‫بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اىبوم اهعهج٘‬
‫كِظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ع إغا‪ٝ١‬ٷ ًب بعض اهتٽب‪ٚ‬ق ٗٗق٘ اسب‪ٚ‬و ٗاهظوٍ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ًِجص غجِ‪ ٞ‬وبجؼ‬ ‫اىبِاظع‪ٞ‬ٿ هود‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ًّ ٝ‬أٓى اىبوم اهعه٘‬ ‫ٗهقس بسأ‬
‫ٗث‪٩‬ثـب ًّ اهلحط‪ ٝ‬أٗ غت ٗث‪٩‬ثـب‪ٗ ،‬كٌا أخرب اهكازق اىبكجسٗق ًب ذجس‪ٙ‬ث عبجس‬
‫اهلل بّ ًػع٘ز ‪ ‬عّ اهِيب ×‪ :‬ش ٰتسٱٗ ٱض ضٰذٰ‪ ٟ‬اٮغٲج‪٩‬پَڄ ٰعوپج‪ ٟ‬خٌٰٲجؼڅ ٰٰٗث‪٩‬پثٶجـبٰ‪ ،‬أپٗٲ‬
‫غٶتٍّ ٰٰٗث‪٩‬پثٶـبٰ‪ ،‬فپإْٲ ٰٓ پولٿ٘اڀ فپػٰب‪ٚ‬ىٱ ًّٰٲ ٰٓوپمپ‪ٰٗ ،‬إْٲ بٰقپ٘اڀ بٰقٶ‪ ٰٛ‬هپ ٱٍٔٲ زٶ‪ِٙ‬ٱ ٱٍٔٲ غٰبٲعٶـبٰ غِٰٰ‪ٞ‬ځز(‪.)2‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬بق‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬ز‪ِٙ‬ٱٔا باُتٔا‪ ١‬ج‪ٚ‬ى اهكراب‪ ٞ‬بعس شهم بػبعـب غِ‪ ،ٞ‬أٗ اُتٔا‪ ١‬اىبوم‬
‫هوٌطذو‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب بػبعـب غِ‪ ،ٞ‬ظًّ اُتٔا‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬ا‪ٗ ،ًٞٙ٘٪‬ك‪ٌٓ٩‬ا ذجسثٰ‬ ‫اهعه٘‬
‫ٗقسق ٗق٘عٕ‪.‬‬
‫أًا أٍُٔ ‪ٙ‬ػٌٸْ٘ باشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬ف‪ ْ٫‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي × أطوق عو‪ ٍٔٚ‬اهتػٌ‪ٚ‬تـب‪ ،‬أٍُٔ‬
‫ًو٘نڂ ٗخولا‪ٗ ،١‬أ‪ٙ‬هاځ ه٘ج٘ز اهؿبٔ‪ ٞ‬هلٍ باشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بأخصٍٓ اهب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬شب‪٩‬فجتٍٔ‪ٗ ،‬شهجم‬
‫د‪٩‬پفپج‪ٞ‬ٿ ٰث‪٩‬پثٱجْٰ٘ غٰجِٰ‪ٞ‬ځ‪ٰٗ ،‬غٰجا‪٢‬ٶطٱٓٱٍٲ‬
‫كٌا جا‪ً ١‬ب ذس‪ٙ‬ث غل‪ ِٞٚ‬عجّ اهجِيب × قجاي‪ :‬ش ا ڀه ٶ‬
‫(‪ )1‬اسبس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س بإغِاز ذػّ‪ٗ ،‬هٕ طجطق عس‪ٙ‬جس‪ٗ ٝ‬ؾج٘آس‪ .‬أخطججٕ أٮًجاَ أهبجس ًب اىبػجِس‪:‬‬
‫(‪ٗ .)17142‬ابّ ًاج‪ً ٞ‬ب اهػِّ‪ٗ ،‬اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ٗ ،‬ابّ أب‪ ٛ‬عاقٍ ًب ا‪٬‬ذاز ٗاىب اُ‪.ٛ‬‬
‫(‪ )2‬اسبس‪ٙ‬ث بإغِاز قجر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬ضجاهجٕ ثقجا ضججاي اهكجر‪ٚ‬س‪ .‬أخطججٕ اٮًجاَ أهبجس ًب اىبػجِس‪:‬‬
‫(‪ٗ .)3707‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ٗ .)4254( :‬ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ )66640( :‬ؾطذٕ‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٚ‬‬

‫دوپلپا‪١‬ٱ ٰٗاهڀ ٱٌوٿ٘نٿ اثٲِٰا عٰؿٰطٰ ز‪ٗ .)1‬كصهم سبس‪ٙ‬ث جابط بجّ غٰجٌٱط‪  ٝ‬قجاي‪:‬‬
‫ٱًوٿ٘نڂ‪ٰٗ ،‬ا ڀه ٱ‬
‫مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬عٰايٱ ٰٓصٰا اهسټ‪ّٙ‬ٱ عٰعڄ‪ٙ‬عاځ ًِٰٶ‪ٚ‬عاځ‪ٙ ،‬ٱِٲكٰجطٱْٰٗ ٰعوپج‪ًٰ ٟ‬جّٲ‬
‫خوٶ‪ٚ‬لپ‪ٞ‬ځ ز قاي‪ :‬ثٍ تلوٌت بلوٌ‪ ٞ‬أقٌتِ‪ٔٚ‬ا اهِاؽٱ‪ ،‬فقوجت‬
‫ُٰاٰٗأپٓٱٍٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ إهپ‪ ٟ‬اثٲِٰ‪ ٛ‬عٰؿٰطٰ ٰ‬
‫‪٪‬ب‪ً :ٛ‬ا قاي؟ قاي‪ :‬ش ٿك ڇؤٱ ٲٍ ًٶّٲ قٿطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅز(‪ٗ .)2‬ضقبا اىبطاز إفب آخطٍٓ عٌط بّ عبس اهعع‪ٙ‬ع‬
‫ضهبٕ اهلل‪ ،‬فلؤٍ ًّ قط‪ٙ‬ـ‪ ًّٰٗ ،‬بعسٍٓ كاُت ا‪ًٔ٪‬ا ًّ ف قجط‪ٙ‬ـ اهبجاځ‪ٗ .‬ججا‪١‬‬
‫اسبس‪ٙ‬ث بول ‪ :‬ش ثٱٍٸ ٰ‪ٙ‬لٿْ٘ٱ ا ڀهٰٔ ٰطدٱ ز(‪ًٗ )3‬عِ‪ ٟ‬اهلطد‪ :‬ا‪ً٪‬ط اىبدتوط‪ٗ ،‬كأُجٕ ‪ٙ‬ؿجف إفب‬
‫ًّ ف قط‪ٙ‬ـ(‪ ْ٪ ،)4‬اهلطد قبعِ‪ ٟ‬ا‪٨‬خت‪٩‬ط اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهبسع‪ً ٞ‬ب‬ ‫اخت‪٩‬ط ا‪ًٔ٪‬ا‬
‫اخت‪ٚ‬اض اسباكٍ عو‪ ٟ‬ف اهؿ٘ض‪ ًّ ٠‬اىبػوٌـب ٗقس ذكوت بعس ظًّ ًعاٗ‪. ٞٙ‬‬
‫‪ٓٗ .50‬لصا ‪ٙ‬ٱٽوق عو‪ ٟ‬أًطا‪ٓ ١‬صٖ اسبقب‪ ًّ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ اٮغ‪ ًٛ٩‬هوسٗه‪ ٞ‬اشبولجا‪١‬‬
‫ٓصٖ اسبقب‪ ٞ‬اهتاضؽب‪ ٞٚ‬قبطاذؤا ٗألباطٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أك ط ًجّ ًجا‪٢‬تـب‬ ‫أٗ اىبو٘ن‪ٗ .‬اًتس‬
‫ٗأهو غِ‪ٗ ،ٞ‬أْ خ‪٩‬فتٍٔ عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم‪ٗ ،‬بٌِط اهظوٍ ٗاٮغا‪ً ٝ١‬ب اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٍٓٗ ،‬‬
‫سبس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ ضغج٘ي اهلل ×‬ ‫ؼبٌوْ٘ قل‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بٽطق‪ ٞ‬اىبوم اهعه٘‬
‫خوپلپا‪١‬ٱ ٰ‪ٙ‬عٲ ٌٰوٿْٰ٘ قبٰا ٰ‪ ٙ‬ٲعوپٌٱْٰ٘ – أ‪ ٜ‬اشبولا‪١‬ٱ عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اهِبج٘‪– ٝ‬‬
‫قاي‪ :‬ش غٰٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ ٰب ٲعسٶ‪ ٜ‬ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٱ ٰ‪ٙ‬عٲ ٌٰوٿْٰ٘ قبٰا ‪٨‬پ ٰ‪ ٙ‬ٲعوپٌٱْٰ٘‪ ٰٙٗ ،‬پل ٰعوٿْٰ٘ ًٰا‬
‫ٰٗ‪ ٰٙ‬ڀل ٰعوٿْٰ٘ ًٰا ‪ٙ‬ٱ‪٧‬ٲًٰطٱْٰٗ‪ .‬ثٱٍٸ ٰ‪ٙ‬لٿْ٘ٱ ًٶّٲ ٰب ٲعسٶٓٶٍٲ ٱ‬
‫ن‪ٰٗ ٰٛ‬تٰاٰبعٰ ز(‪.)5‬‬
‫‪‬‬ ‫‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱ‪٧‬ٲًٰطٱْٰٗ‪ ،‬فپٌّٰٲ أپ ٲُلپطٰ ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ بٰ ڄط‪ٰٗ ،ٰ٥‬پهلٶّٲ ًّٰٲ ضٰ ٶ‬

‫ٗ‪ُ ٨‬عط ٱ خ‪٩‬فاځ بـب عوٌا‪ ١‬اىبػوٌـب أْ اشبطٗدٰ باهػ‪ٚ‬و عو‪ ٟ‬أًطا‪ ١‬زاض اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫ذطاَٴ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث أَټ غوٌ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا ٗ فٓا ًب اهباو‬ ‫عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬
‫فه‪٩‬ځ عّ ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬اهػاهو‪ ،‬عّ أَ غوٌ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔجا; قاهجت‪ :‬إْ‬
‫ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش غٰٰتلٿْ٘ٱ أٿًٰطٰا‪ ١‬فپٰتعٲطڄفٿْٰ٘ ٰٗتٱ ٲِلٶطٱْٰٗ‪ ،‬فپٌّٰٲ عٰطٰ ٰ بٰطڄ‪ًّٰٰٗ ،٥‬ٲ أپ ٲُلپجطٰ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س بإغِاز ذػّ ٗهٕ ططقٴ‪.)6657( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ )6663( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾطط اهؿ‪ٚ‬دـب‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)6661( :‬‬
‫غٌٱط‪ ٝ‬عِس اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7222( :‬‬
‫(‪ٗ )4‬هلصا اىبعِ‪ٗ ٟ‬اسبس‪ٙ‬ث ؾآسٴ ًّ ذس‪ٙ‬ث جابط بّ ٰ‬
‫(‪ )5‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾطط اهؿ‪ٚ‬دـب‪ ،‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)6660( :‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘‪ٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ن‪ٗ ٰٛ‬تٰاٰبعٰ ز قجاه٘ا‪ :‬أفج‪ُ ٩‬ٱقاتوجٍٔ؟ قجاي‪ :‬ش ‪٨‬پ‪ًٰ ،‬جا أپقپجاًٱ٘اڀ فٶج‪ٚ‬لٿٍٱ‬
‫غوٶٍٰ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ ًّٰٲ ضٰ ٶ‬
‫ٰ‬
‫بّ ًاهم ا‪٪‬ؾحع‪ ،ٛ‬قاي‪ :‬قٿوِا ‪ٙ‬ا ضغ٘ي اهلل! أف‪٩‬پ ُِابصٍٓ‬ ‫‪ٝ٩‬پز(‪ٗ )1‬ذس‪ٙ‬ث ع٘‬
‫ك پ‬
‫اه ٸ‬
‫‪ٝ٩‬پ‪ٰٗ ،‬إشا ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱٍٲ ًٶّٲ ٗٱ‪٨‬پٶتلٿجٍٲ ؾٰج‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‬
‫ك پ‬
‫باهػ‪ٚ‬و عِس شهم؟ قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ‪ًٰ ،‬ا أپقپاًٱ٘اڀ فٶ‪ٚ‬لٿٍٱ اه ٸ‬
‫تٰلڀطٰ ٱُٰٓ٘ ٱٕ‪ ،‬فپاكڀطٰ ٱٓ٘اڀ عٌٰٰوپ ٱٍٔٲ‪٨ٰٗ ،‬پ تِٰٲ ڄع ٱع٘ا ‪ٰٙ‬ساځ ًٶّٲ طپاعٰ‪ٞ‬ٷ ز(‪.)2‬‬

‫ب الجاٌي‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ني (الِىُمِكُ الِذَبِرِيُّ)‬
‫ى َ‬‫ىصِمِ ِ‬
‫ة فِي دِيَارِ الِ ُ‬
‫ٌُعُوءُ الدَّ ِولَةِ الِحَدِيجَ ِ‬

‫ت اسبٿقجب اهتاضؽب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه ‪٩‬ثج‪ً ٞ‬جّ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اىبػجوٌـب ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬

‫ه ٶ‬
‫‪ٗ .51‬بعس أْ ً ٰ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬باسبلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ٗ ،ٞٙ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ٗ ،ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫‪ٗ ،‬كاْ ُظاَٱ اٮغ‪ ٘ٓ َ٩‬اهػا‪٢‬س ًب ضعا‪ ٞٙ‬ؾج‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫عو‪ًِٔ ٟ‬اد اىبوم اهعه٘‬
‫ٗتسبف اىبكاحل‪ ،‬عو‪ً ٟ‬ا كاْ ‪ٙ‬ؿ٘و اىبطذو‪ ٞ‬اه اه ‪ ًّ ٞ‬إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬ق اهِٹظٍ اٮغ‪،ًٞٚ٩‬‬
‫اهتقكف ًب إُلجاش‬ ‫اىبطذو‪ ٞ‬اه اه ‪ ًّ ٞ‬غ‪ٚ‬اغا‬ ‫ٗعو‪ ٟ‬اهط ٍ يبا كاْ ‪ٙ‬لتِوٱ ذلً٘ا‬
‫اهؿطا‪٢‬ع ٗٗج٘ز اىبظال‪ ،‬إ‪ ٨‬أُٔا بق‪ٚ‬ت تػتِس ًب ُظأًا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي اهؿط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫ٓصٖ اىبطذو‪ ٞ‬ذت‪ ٟ‬غِ‪ٓ 1342( ٞ‬ج‪ )َ1924-‬إش أعوّ‬ ‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬عق‪ٚ‬ستٔا‪ٗ .‬اًتسٸ‬
‫اىبتاوبْ٘ عو‪ ٟ‬اسبلٍ ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬بسعٍ ًّ اهسٗي اهلرب‪ ٠‬آُجصان ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬جع ٗ فٓجٍ‪،‬‬
‫أعوِ٘ا إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬قاً٘ا بإهاا‪ٔ٢‬ا ٗإبعاز آخط خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عبس اجمل‪ٚ‬جس‬
‫ُٗل‪ ٕٚ‬إفب غ٘‪ٙ‬ػطا قباح ‪ 3 َ٘ٙ‬آشاض ‪.)3(1924‬‬
‫‪‬‬

‫ٗأعوّ ا‪ُ٨‬ق‪٩‬ب‪ ْ٘ٚ‬عّ ق‪ٚ‬اَ ازبٌٔ٘ض‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهرتك‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب عاقجٌ‪ ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬اغجتاُب٘ي‪.‬‬
‫ي زٗه‪ ٞ‬ذس‪ ٞ ٙ‬بعس ق‪ٚ‬جأًٍ بٔجسَ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬كِظجاَ غ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اهسٗهج‪ ;ٞ‬ثجٍ‬
‫فلاُت أٗ ٰ‬
‫(‪ )1‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪ ،‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1854/64-62( :‬‬
‫(‪ )2‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪ ،‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1855/66-65( :‬‬
‫(‪ )3‬عبس اهقس‪ ٍٙ‬ظهَ٘‪ :‬ك‪ٚ‬و ٓسًت اشب‪٩‬ف‪ :ٞ‬م‪ ،186‬زاض ا‪ ،ًٞ٪‬اهٽبع‪.3 ٞ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٚٙ‬‬

‫باههطٗض‪ ٝ‬هٔط إقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬جص ه‪ٚ‬رٶجىٸ ضبوچجٕ اهقجاُْ٘‬
‫اىبسُ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬كاْ قس زخى ًكط برتنبتٕ عجّ ا‪٪‬قجى ًجّ اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ ٛ‬اهلطُػج‪ٛ‬‬
‫ٗاهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬اٮ‪ٙ‬ٽاه‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬قسض غِ‪ٗ )َ1866( ٞ‬شهم غِ‪ )َ1873( ٞ‬ثٍ ٱعسټي‬
‫ٗأن‪ٚ‬و هٕ غِ‪ٗ )َ1883( ٞ‬كاُت ٓصٖ اهق٘اُـب قس ٗنعت ًب ا‪٪‬قى باهواج‪ ٞ‬اهلطُػج‪ٞٚ‬‬
‫ثٍ تطنبت إفب اهوا‪ ٞ‬اهعطب‪ . )1(ٞٚ‬ثٍ تٽ٘ٸض أًط اهتؿط‪ٙ‬ع بعس تقػ‪ ٍٚ‬اهجب‪٩‬ز‪ ،‬ه‪ٚ‬رجى ضبجىٸ‬
‫اهتؿط‪ٙ‬عڄ اٮغ‪ ًٛ٩‬اهتؿط‪ٙ‬عٱ اهاطب‪ٗ ٛ‬ق٘اُـب اهلقٕ اهقاُُ٘‪ ٛ‬اسبس‪ٙ‬ث (اهقاُْ٘ اىبسُ‪.)ٛ‬‬
‫اسبس‪ ٞ ٙ‬هٶٌا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ ٛ‬اىبعٌج٘ي بجٕ ًب غجا‪٢‬ط بج‪٩‬ز‬ ‫ٗؾا ٰ أًطٱ اهتؿط‪ٙ‬عا‬
‫اىبػوٌـب بع‪ٚ‬ساځ عّ اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ً ;ًٛ٩‬ع إُٔ ‪ٙ‬ععٍ أْ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬كسض ًّ‬
‫ًكازضٖ‪ٗ ،‬هلِجٕ بع‪ٚ‬جسٴ ججساځ عجّ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬غج‪ٌٚ‬ا أْ احملجاكٍ ًب اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قبى ظًّ اٮقكا‪٢‬ـب بقو‪ٚ‬ى‪ ،‬كاُت قس قػٌت غجِ‪ )َ1870( ٞ‬إفب قػجٌـب‪:‬‬
‫ضباكٍ ؾطع‪ٗ ،ٞٚ‬ضباكٍ ُظاً‪ٗٗ ،ٞٚ‬نع هلا قاُْ٘‪.‬‬

‫ٗبٔصا اٮع‪ ْ٩‬ذب٘ٸهت ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ًّ اسبلٍ باٮغ‪ َ٩‬عوج‪ ٟ‬أغجاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬بأق٘ي اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬إفب اسبلٍ باف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫اهعوٌاُ‪( ٞٚ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ )ٝ‬بأق٘ي اهتؿط‪ٙ‬ع اهاطب‪ٗ ٛ‬اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ٓٗ .ٛ‬ج٘‬
‫ُقضٴ قط‪ٙ‬س ‪٬‬خطڄ عٱطٗ‪ٝ‬ٷ ًّ عط‪ ٠‬اٮغ‪ً َ٩‬ب اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اهعجطٗ‪ ٝ‬اهجيت‬
‫قاًت عو‪ٔٚ‬ا زع٘‪ ٝ‬اٮغ‪ َ٩‬هوِاؽ إفب ت٘ذ‪ٚ‬س ضو اهعاىبـب‪ ،‬بإُلاش اهؿجط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهجيت كجاْ‬
‫ضغ٘ي اهلل ×‪ ،‬بى أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ‪ٙ‬سعْ٘ إه‪ٔٚ‬ا بعجس اٮمبجاْ بجاهلل تعجافب ٗضغج٘هٕ‬
‫ٗضغاهتٕ‪ ،‬بأُٔا ًبسأ ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬مباضغُ٘ٔا ًب ك‪ٚ‬أٍُ ا‪٨‬جتٌجاع‪ٗ ٛ‬ازبٌجاع‪ٛ‬‬
‫ٗك‪ٚ‬أٍُ ًب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .52‬بعس ٓصا ا‪ُ٨‬ق‪٩‬و اهؿاًى عوج‪ ٟ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اهقسمبج‪ًٗ ،ٞ‬ب خٽچج‪ٞ‬‬
‫ًعآس‪( ٝ‬غا‪ٙ‬لؼ‪-‬ب‪ٚ‬ل٘) بـب ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬ع ٗاهلطُػ‪ٚ‬ـب ًّٰٗ عآسٍٰٓ عو‪ ٟ‬اغتعٌاض بج‪٩‬ز‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬عبس اهطظاق اهػِٔ٘ض‪ :ٜ‬اه٘غ‪ٚ‬ط ًب ؾطح اهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬ازبس‪ٙ‬س‪ :‬د ‪ 1‬م‪ ،13-12‬اهٽبعج‪ٞ‬‬
‫اه اه ‪ًِ ،ٞ‬ؿ٘ضا اسبويب‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٚٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫اىبترس‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬بسخ٘هلا ا‪ٗ٪‬ي ًب زعجٍ اىبعآجس‪ ٝ‬ظًجّ‬ ‫اىبػوٌـب ٗقب٘افق‪ ٞ‬اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫ض‪ٚ٢‬ػٔا (ٗز ٗهػْ٘) غِ‪ )َ1919( ٞ‬بسأ ذب٘ٹي ب‪٩‬ز اىبػجوٌـب ٗز‪ٙ‬جاضٍٓ إفب زٗ‪ٙ‬ج‪٩‬‬
‫بتقػ‪ ٍٚ‬جاطاف‪ٚ‬ا اهب‪٩‬ز ب‪ِٔٚ‬ا ذبت ضعا‪ ٞٙ‬اىبػتعٌط‪ٗ ،ّٙ‬اُتقوت ا‪ ًٞ٪‬إفب أُظٌج‪ ٞ‬اىبوجم‬
‫اهقا‪ٌ٢‬ج‪ًِ ٞ‬جص شان اهجعًّ‪ٗ ،‬قجاض ا‪ً٪‬جط إفب أُظٌج‪ٞ‬‬ ‫ازبرب‪ٗ ٜ‬غ‪ٚ‬اغتٕ ًب اسبلً٘جا‬
‫ا‪٨‬غتبساز اهطأمساه‪ ٛ‬اهعجاىب‪ٗ ٛ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع اهاطبج‪ٗ ٛ‬اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ٓٗ ،ٛ‬ج٘ ًب اهعٱجط‬
‫ي اٮغج‪ ٩‬ٱَ ًجّ زٗهج ٷ‪ ٞ‬أقأًجا اهطغج٘ي ضبٌجس ×‬
‫اٮغ‪$ ًٛ٩‬اهللطٱ اهبٱجٰ٘اح‪ٗ ، #‬ذبج ٸ٘ ٰ‬
‫ٗأقرابٕ ضن٘اْ اهلل عو‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عاځ ٗأزاَ ٗج٘زٰٓا اشبولجا‪ ١‬اهطاؾجسْٗ بجاسبلٍ عوج‪ٟ‬‬
‫ًِٔخ اهِب٘‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬ذاف عو‪ٗ ٟ‬ج٘زٓا اهعق‪ٗ ١٩‬اهلقٔا‪ ١‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ‬
‫إغا‪ ٝ١‬اهػلٔا‪ً ١‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬ذب٘ٸهت بعس شهم إفب ُقٽ‪ ٞ‬اهكلط ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ازببجابط‪ٝ‬‬
‫ٗاهٽ٘ا ‪ٚ‬ت‪ ،‬ه‪ٚ‬بسأ اٮغ‪َ٩‬ٱ ط‪ٙ‬باځ كٌا بسأ أٗٸي ًط‪ٗ ،ٝ‬هلّ كاْ بتاض‪ٙ‬ذ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬اه‪َ٘ٚ‬‬
‫بتاض‪ٙ‬ذ اشبولا‪.١‬‬
‫‪‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬فإُٕ ًِص ظًّ إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ٗ ،‬إقكجا‪ ١‬اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص; زخوت ب‪٩‬زٱ اىبػوٌـب ًطذو‪ٞ‬پ اىبوم ازبجرب‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ًِٗٔخ اسباكٍ ًب إزاض‪ ٝ‬اسبلً٘‪ٗ ،ٞ‬زخىٰ اىبػوٌْ٘ ذقب‪ ٞ‬اهاطبا‪ ًّ ١‬جس‪ٙ‬س هتبجسأ ًجّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث بسأ ضغ٘ي اهلل ×‪ٗ ،‬أْ تعجاٗز ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬ٿ ًجّ جس‪ٙ‬جس اهعٌجىٰ باهتؿجط‪ٙ‬ع ٗاشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بعس أْ قٽعٰٔا اهللاض اىبػتعٌطْٗ بتاوڇبٍٔ عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب‬ ‫‪٨‬غت‪ِ٣‬ا‬
‫بججاهق٘‪ٗ ٝ‬اهاججسض ٗاشبججسا ‪ٗ ،‬باهتظججآط ٗاهتججآًط‪ ،‬فأقكجج٘ا اٮضاز‪ ٝ‬اٮغجج‪ ًٞٚ٩‬باهل‪ٌِٚ‬جج‪ٞ‬‬
‫بعس شهم ًب اهعال اٮغج‪ ًٛ٩‬أٗنجا ٴ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬أضبلجت ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫ا‪٨‬غتعٌاض‪ٗ .ٞٙ‬غاز‬
‫اىبػوٌـب ٗانٽطبت ب قافتٍٔ ٗؾ٘ٸؾت عو‪ ٍٔٚ‬ع‪٩‬قاتٍٔ اجملتٌع‪ً ،ٞٚ‬ب اسبلٍ ٗاهسٗه‪،ٞ‬‬
‫ًٗب اهتؿط‪ٙ‬ع ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞ‬اهكر‪ٗ ٞ‬اهتعو‪ٗ ،ٍٚ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهقها‪ٗ ،١‬ا‪٨‬قتكاز ٗا‪٨‬جتٌجا‬
‫أً٘ض اىبػوٌـب ًب‬ ‫ٗباق‪ ٛ‬أً٘ض اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬بى طاؾت ب٘ع‪ ٍٔٚ‬عّ اىبٽو٘و‪ٓٗ .‬لصا غاض‬
‫بظجطٗ‬ ‫اهعكط اسبس‪ٙ‬ث; ًا بعس اهطبع ا‪ٗ٪‬ي ًّ اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬اىب‪٩ٚ‬ز‪ٗ ،ٜ‬غجاض‬
‫قاغ‪ ٞٚ‬بعس ا‪ُ٨‬ق‪٩‬و عو‪ ٟ‬زٗهتٍٔ ٗتلل‪ٚ‬لٔا إفب زٗ‪ ، ٩ٙ‬ثٍ بعجس تقػج‪ ٍٚ‬خجاضطتٍٔ‬
‫ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ٟ‬‬ ‫ازباطاف‪ ٞٚ‬إفب أقاه‪ٗ ٍٚ‬ب‪٩‬ز عس‪ٙ‬س‪ ٝ‬حبسٗز ًتِجاظ عو‪ٔٚ‬جا ذػجب طبٽٽجا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٚٛ‬‬

‫ًعآس‪( ٝ‬غا‪ٙ‬لؼ – ب‪ٚ‬ل٘) ٗٓ‪ً ٛ‬طذو‪ ٞ‬تطك‪ٚ‬ع اهِٹظٍ ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٞٙ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب بج‪٩‬ز‬
‫اىبػوٌـب ٗصبتٌعاتٍٔ‪ ٍٓٗ ،‬ؼباٗهْ٘ اهقها‪ ١‬اىبربَ عو‪ً ٟ‬ا تبق‪ُ ًّ ٟ‬ظٍ اٮغج‪ً َ٩‬ب‬
‫ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب‪.‬‬
‫ٗقاضٰ ‪ٙ‬ٱقاي اهسٗي اٮغ‪ ًٞٚ٩‬باىبلَٔ٘ ا‪٨‬غتعٌاض‪ ،ٜ‬حبػب أْٸ ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪ٞ‬پ ًب ٓجصٖ‬
‫اهب‪٩‬ز ًّ اىبػوٌـب‪ ،‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ أْ اهِظٍ اهقا‪ً ٌٞ٢‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌجع ٓج‪ ٛ‬اهجِٹظٍ‬
‫اهقج٘اُـب اىبسُ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫ا‪٪‬ق٘ي اهطًٗاُ‪ ،ٞٚ‬تؿجط‪ٙ‬عا‬ ‫اهاطب‪ ٞٚ‬شا‬ ‫اىبِب ق‪ ٞ‬عّ اهتؿط‪ٙ‬عا‬
‫فإط‪٩‬ق اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إط‪٩‬قٴ صباظ‪ٗ ٜ‬ه‪ٚ‬ؼ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ‪ ْ٪ ،‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬كجأ‪ٜ‬‬
‫زٗه‪ ٞ‬ذبٌى ًبسأ ٗتٱػٌ‪ ٟ‬بٕ‪ ،‬فاهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬أٗ اهسٗي اهطأمساه‪ً ٞٚ‬بس‪ٓ٦‬ا اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬بس‪ٓ٦‬ا اٮغ‪ٓٗ ،َ٩‬لصا‪.‬‬
‫‪ .53‬أًا ًّ ذ‪ٚ‬ث اهتأق‪ٚ‬ى اهؿطع‪ً ٛ‬ب إط‪٩‬ق تػٌ‪ ٞٚ‬اىبوم ازبرب‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬اه٘اقع‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ ،ًٞ٪‬فٔ٘ فه‪٩‬ځ عٌا تقسَ ب‪ٚ‬إُ ًب اىبٽوب اهػابق‪ًٗ ،‬ب ًقسً‪ٞ‬‬
‫ٓصا اىبٽوب ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اه٘اقع‪ٗ ٞٚ‬اهتأق‪ٚ‬ى اهؿطع‪ ،ٛ‬فإُٕ ‪ٙ‬ظٔط ًعِاٖ ًّ ٗجٖ٘ عس‪ٙ‬س‪:ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫اؾوجهُذاألول‪:‬ذتواػُرذاألحادقثِذيفذتغقريِذؿـفجذاحلُ ْؽ ِمذواؾدوؾةِ‪ :‬ذ‬
‫ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ًب اهترص‪ٙ‬ط ٗاهتِب‪ ٕٚ‬أْ بعهٍٔ غج‪ٚ‬ا‪ٚ‬ټط ًب ًجِٔخ غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫هقس ت٘افط‬
‫حبقب تاضؽب‪ ،ٞٚ‬تظٔط ف‪ٔٚ‬ا أُج٘ا ًجّ‬ ‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬أْ ا‪ًٞ٪‬پ غتٌطٹ بٔصٖ اىبتافا‬
‫اهػوٽ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ذػب ًِٔخ اسباكٍ ًب أخص اهػوٽ‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إُلجاش اهؿجطا‪٢‬ع أٗ‬
‫تعٽ‪ٚ‬ؤا‪ًِٔٗ .‬ا ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ ٝ‬بّ ازبجطاح ‪ ‬قجاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي اهلل ×‪ :‬ش أپ ٸٗ ٱ‬
‫ي‬
‫ه٘ناځ‪ ،‬ثٱج ٸٍ جٰبٰج ٱطٗ ٰ قٰجوڀعٰا‪ٰ١‬‬
‫ٰٓصٶٖٶ ا‪٪‬ٿ ٸً‪ٞ‬ٶ ٱُٱب ٸ٘‪ٝ‬ځ ٰٗضٰذٲٌٰ‪ٞ‬ځ‪ ،‬ثٱ ٸٍ خٶ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰٗضٰذٲٌٰ‪ٞ‬ځ‪ ،‬ثٱ ٸٍ ٱًوڀلاځ عٰ ٱ‬
‫ى‪ٰٗ ،‬ٱت‪٧‬ٲخٰج ٱص‬
‫جٱ‬‫و فٶ‪ٰٔٚ‬ا اهطټقپاوٱ‪ٰٗ ،‬ٱتقڀٽپ ٱع فٶ‪ٰٔٚ‬ا ا‪٪‬پ‪ٙ‬ٲسٶ‪ٰٗ ٜ‬ا‪٪‬پضٲ ٱ‬
‫هپ‪ٚ‬ٲؼٰ ‪٪‬پذٰسٷ فٶ‪ٰٔٚ‬ا ًٱتٰعٰ چوقٴ‪ ،‬تٱهٲطٰ ٱ‬
‫فٶ‪ٰٔٚ‬ا ا‪٪‬پًٲٰ٘ايٱ ز(‪ٗٗ .)1‬انسٴ ًّ غ‪ٚ‬اق اسبس‪ٙ‬ث اُتقايٱ ا‪ٗ ًٞ٪‬ذاي اهػوٽاْ ف‪ٔٚ‬جا عجرب‬
‫(‪ )1‬اسبس‪ٙ‬ث جا‪ ١‬بٽطق عس‪ٙ‬س‪ ٝ‬عّ نبع ًّ اهكراب‪ ٞ‬ضن٘اْ اهلل عوج‪ ٍٔٚ‬بأهلجاه ًتقاضبج‪ ٞ‬تجسٗض ًب‬
‫غ‪ٚ‬اق ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ٗ . ٝ‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ ٝ‬أخطجٕ ُع‪ ٍٚ‬بّ هباز ًب (اهلؿب)‪ًٗ ،)229( :‬ب‬
‫صبٌع اهعٗا‪٢‬س ًِٗبع اهل٘ا‪٢‬س‪ :‬د ‪ 5‬م‪ ;189‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬أخطجٕ أب٘ ‪ٙ‬عوج‪ٗ ٟ‬اهبجعاض ٗاهٽرباُج‪ٛ‬‬
‫بع‪ٙ‬از‪ٗ .ٝ‬أخطجٕ اهٽرباُ‪ ٛ‬عّ ابّ عباؽ ًب اهلجبف‪ٗ )11138( :‬ضجاهجٕ ثقجا ‪ٗ .‬عجّ ذص‪ٙ‬لج‪ٞ‬‬
‫‪‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫اهعًّ بٔصٖ اىبطاذى ا‪٪‬ضبع‪ٗ ،‬آخطٓا ازبربٗ ; ٗٓ٘ اهتػوڇط باهق٘‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ف طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬فتلْ٘ ا‪ًٞ٪‬ٿ حباي ًّ ‪ ٨‬ذ٘ي هٕ ٗ‪ ٨‬ق٘‪ٗ ،ٝ‬ػبط‪ ٜ‬عو‪ٔٚ‬ا ا‪ً٪‬ط كطٓاځ ًّ ف‬
‫إضازتٔا ٗ‪ ٨‬ضنآا‪.‬‬
‫ٗٓصا ًا تأكسٰ ًب اه٘اقع فه‪٩‬ځ عجّ ز‪٢٨‬جى اهِكج٘م اهؿجطع‪ ،ٞٚ‬أْ اهترج٘يٰ إفب‬
‫اىبوم ازبرب‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ً ٞ‬ب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب آ ٷ بعجس اُقٽجا اسبلجٍ باهلتجاو‬
‫ٗاهػٹِ‪ٗ ،ٞ‬تعٽ‪ٚ‬ى ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ً ٘ٓٗ .‬ا ذكجى بعجس اٮعج‪ْ٩‬‬
‫عّ إهاا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬إقكا‪ٔ٢‬ا عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬اهبس‪ً ١‬ب إقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬قكساځ بتتابع اهعٌى عو‪ ٟ‬إظاذتٔا ًّ ُظاَ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اىبػجوٌـب‪،‬‬
‫ٗجبوب اهِٹظٍ اهطأمساه‪ ٞٚ‬إفب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػجوٌـب‪ ،‬عجّ طط‪ٙ‬جق ٗنجع اهسغجاتف ٗاهوج٘ا‪٢‬س‬
‫اهقاُُ٘‪ٗ ٞٚ‬تؿط‪ٙ‬عٔا ب٘اغٽ‪ ٞ‬اهربىباْ أٗ اجملاهؼ اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٞٚ‬با‪٨‬عتباض هجطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪٨ ٞ‬‬
‫باعتباض اىبطجع‪ ًّ ٞٚ‬اه٘ذ‪ٗ ٛ‬اهطغاه‪.ٞ‬‬
‫واؾوجهُذاؾثاـي‪:‬ذإخبارُذاؾردولِذ× عنذتغقُّرذؿـافجِذاؾدقادةذواؾؼقادةِ‪:‬ذ‬
‫ٗقس أخرب اهطغ٘يٱ × ضبصضاځ ًٗطؾساځ إُٔ غتا‪ٚ‬ٸطٱ ًِجآخ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗأخرب عّ تا‪ٚ‬ٹط طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهػوٽاْ ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ٗذب٘ٹي أًط اىبػوٌـب ًّ قج٘‪ٝ‬‬
‫‪ٗ .‬ذكى‬ ‫أُلػٍٔ إفب نعلٔا بتاوڇب اهظچوٌ‪ ٞ‬عو‪ ٍٔٚ‬أٗ اهػلٔا‪ ،١‬أٗ ازببابط‪ً ٝ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ٓصا اهتا‪ٚ‬ف فع‪٩‬ځ ٗاغتٌطٸ ٓصا اههعو ًّ ًطذوج‪ ٞ‬أخجص اهػجوٽاْ باه٘ضاثج‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهقػط‪ً ٘ٓٗ ،ٜ‬ا ذ٘ي أًط اشب‪٩‬ف‪ ًّ ٞ‬اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬غجوٽاْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اىبػترق هو٘‪ ٞٙ٨‬عّ اخت‪ٚ‬اض ٗضنا‪ ،‬إفب أًط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬باه٘ضاث‪ٙ٨ٗٗ ٞ‬ج‪ ٞ‬اهعٔجس‪ٗ ،‬اهب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫اهك٘ض‪ ٘ٓٗ ،ٞٙ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬أًط اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ف غٱِ‪ ٞ‬اهطغ٘ي × ٗعو‪ ٟ‬ف غٱِ‪ ٞ‬اشبولجا‪١‬‬
‫اهطاؾس‪ ّٙ‬اىبٔس‪ٙ‬ـب ًّ بعسٖ‪ٗ .‬بٔصا اه٘اقع اهجسخ‪ٚ‬ى اُتقهجت عجطٗ‪ ٝ‬اسبلجٍ هتػجتٌط‬
‫اهِ٘اقض ٮغ‪ َ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ق٘‪٨‬ځ إفب ُقض عطٗ‪ ٝ‬تٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬افب ًا جط‪ٗ ٠‬ػبط‪ٜ‬‬
‫ًّ دبٔ‪ٚ‬ى ه‪ٗ ًٞ٫‬تهو‪ٚ‬ى ٗخسا ‪ٓ ًّٗ .‬صٖ ا‪٪‬خباض اهِب٘‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫أخطجٕ ُع‪ً ٍٚ‬ب اهلؿب‪ )230( :‬بإغِاز ذػّ‪ٗ .‬بٽطق أخط‪ ٠‬عّ كعب‪ )233( :‬بإغِاز ًِقٽع‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٛ‬‬

‫ض عٱط‪ ٠‬اٮغ‪َ٩‬ڄ ًٶّ ا‪٪‬ٿ ٸً‪:ٞ‬‬

‫ي‪ً :‬ب ب‪ٚ‬اْڄ ُٰقڀ ڄ‬
‫اهڀرٰسٶ‪ٙ‬ثٱ ا‪ٗ٪‬ٸ ٱ‬
‫‪ .54‬ب‪ٚ‬ٸّ ضغ٘ي اهلل × أْ عط‪ ٠‬اٮغ‪ َ٩‬تٱِقض عطٗ‪ٝ‬ځ عطٗ‪ ًّ ٝ‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب‬
‫ُٗظأًٍ‪ ،‬عّ ابّ ففٗظ اهس‪ٙ‬وٌ‪ ٛ‬عّ أب‪  ٕٚ‬قاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي اهلل × ش هپ‪ٚ‬ٱِٲقپهٰجّٸ‬
‫غ‪٩‬پَٱ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ‪ ،‬كپٌٰا ‪ٙ‬ٱِٲ پقضٱ ا ڀهرٰبٲىٱ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ځ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ځ ز(‪ٗ .)1‬ضٗ‪ً٘ ٜ‬ق٘فاځ عو‪ ٟ‬عبس اهلل بّ‬
‫اٮ ٲ‬
‫ففٗظ اهس‪ٙ‬وٌ‪ً ٘ٓٗ ،ٛ‬طف٘ ذلٌاځ‪ ،‬قاي‪ :‬بواين ش أْٸ أٗٸيٰ شٰٰٓاوٶ اهسټ‪ّٙ‬ڄ تٰجطٲنٿ اهػٹجِٸ‪ٞ‬ٶ‪،‬‬
‫ٰ‪ٙ‬صٲٰٓبٱ اهسټ‪ّٙ‬ٱ غٱِٸ‪ٞ‬ځ غٱِٸ‪ٞ‬ځ‪ ،‬كپٌٰا ٰ‪ٙ‬صٲٰٓبٱ ا ڀهرٰبٲىٱ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ځ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ځ ز(‪ٗ )2‬اىبطازٱ باهػٹِ‪ِٓ ٞ‬ا اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ ًّ‬
‫ًوچ‪ ٞ‬اهطغ٘ي × ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪٪ ٝ‬ثط عبس اهلل اهس‪ٙ‬وٌ‪ ،ٛ‬قاي‪ :‬مسعتٱ ابّ عٌطٗ ‪ٙ‬ق٘ي‪:‬‬
‫غٸِ‪ٞ‬ڂ إ‪٨‬چ اظٲزٰازٰ ٲ ٱٓ ڄ٘ٵ‪ٙ‬اځ ‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ًٰ $‬ا ابٲٱتسٶعٰتٲ بٶسٲعٰ‪ٞ‬ڂ إ‪٨‬چ اظٲزٰازٰ ٲ ٱًهٶٵ‪ٚ‬اځ‪٨ٰٗ ،‬پ ٱت ڄطكپتٲ ٱ‬
‫ٗٓ٘ ًا ‪٧ٙ‬كس ًعِ‪ ٟ‬اهػٹِ‪ ،ٞ‬بأُٔا اهٽط‪ٙ‬ق‪ ًّ ٞ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ٮقاًج‪ ٞ‬ؾجطا‪٢‬ع‬
‫اهس‪ٗ ّٙ‬إُلاش أذلإً باهق٘‪ٗ ٝ‬اىبِٰع‪ٗ ٞ‬اىبِاقٰط‪ٗ ،ٝ‬قس كبت باهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫اىبس‪ ِٞٙ‬عو‪ ٟ‬عٔس ضغ٘ي اهلل × ثٍ اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ًّ ّٙ‬بعسٖ‪ً ٘ٓٗ ،‬لَٔ٘ اهكراب‪ٞ‬‬
‫ىبعِ‪ ٟ‬اهػٹِ‪ًٗ ،ٞ‬لَٔ٘ اهتابعـب‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ٓ٘ ًلَٔ٘ اهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬جا نج‪ٚ‬ٸقپٕٱ اىبتجأخطْٗ أٗ‬
‫اسبساث٘‪ ْ٘ٙ‬بقكط ًعِ‪ ٟ‬اهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أق٘اي اهطغ٘ي × ٗأفعاهٕ فرػب‪ .‬فاهػٹِ‪ٓ ٛٓ ٞ‬س‪ٜ‬ٱ‬
‫اهطغ٘ي × ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ًِٔٗ ٞ‬حٕ ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬كٌا كاْ ًعطٗفاځ عجّ اهكجراب‪ٞ‬‬
‫ٗاهتابعـب‪ ،‬عّ طاٗٗؽ عّ ابّ عباؽ ‪ $ :‬أْ ًعاٗ‪ ٞٙ‬قاي هٕ‪ :‬أُتٰ عو‪ً ٟ‬وچ‪ ٞ‬عو‪ٛ‬؟‬
‫قاي‪ ٨ٗ ،٨ :‬عو‪ً ٟ‬و‪ ٞ‬ع ٌاْ‪ٗ ،‬هلين عو‪ً ٟ‬و‪ ٞ‬اهجِيب ×‪ٗ .)4(#‬اىبجطازٱ باىبوچج‪ ٞ‬اهػٹجِ‪ً ٞ‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬أك ط ًّ اهعوٍ باهؿطع‪ٚ‬ا ٗا‪٪‬خباض ٗا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث‪ ،‬فاهػٹِ‪ِٓ ٞ‬ا اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ‬
‫اىبتٸبٰع‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهلتاو ًب إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ٗا‪٨‬غتقاً‪ً ٞ‬ب اهعٌى عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قتٕ‪.‬‬
‫ٗعّ ابّ ؾٔاو ضهبٕ اهلل عّ عٌط بّ عبس اهعع‪ٙ‬ع ٗعّ ًاهم بّ أُؼ‪ :‬إشا شكجط‬
‫عِسٖ اهعا‪٢‬اْ٘ عّ اهس‪ٙ ،ّٙ‬ق٘ي‪ :‬قاي عٌط بّ عبس اهعع‪ٙ‬ع ضهبٕ اهلل‪ $ :‬غّٸ ضغ٘يٱ اهلل ×‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ أهبس ًب اىبػِس‪ )18039( :‬بإغِاز ضجاهٕ ثقا ‪.‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهساضً‪ً ٛ‬ب اهػِّ‪.)97( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اه‪٩‬هلا‪ً ٛ٢‬ب اهػٹِ‪ٗ .)127( :ٞ‬اهبػ٘‪ً ٜ‬ب اىبعطف‪ٗ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ‪ :‬د ‪ 3‬م‪.386‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اه‪٩‬هلا‪ً ٛ٢‬ب اهػِ‪.)133ٗ 132( :ٞ‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٛ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗٗ‪ ٝ٨‬ا‪ً٪‬ط ًّ بعسٖ غٱِِاځ‪ ،‬ا‪٪‬خص بٔا اتبا ٴ – أٗ تكس‪ٙ‬قٴ‪ -‬هلتاو اهلل تعافب‪ٗ ،‬اغجتلٌايٴ‬
‫هٽاع‪ ٞ‬اهلل تعافب‪ٗ ،‬ق٘‪ٝ‬ڂ عو‪ ٟ‬ز‪ ّٙ‬اهلل‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ‪٪‬ذس ًّ اشبوق تا‪ٚ‬فٓا ٗ‪ ٨‬تبس‪ٙ‬ؤا‪٨ٗ ،‬‬
‫اهِظط ًب ؾ‪ ١ٛ‬ؽباهلٔا‪ ًّٰ ،‬آتس‪ ٠‬بٔا فٔ٘ ًٔتسٷ‪ ًّٗ ،‬اغتِكطٰ بٔا فٔ٘ ًِك٘ضٴ‪ًّٗ ،‬‬
‫ًكجفاځ ‪.)1(#‬‬ ‫تطكپٔا اتبع ف غب‪ٚ‬ى اىب‪ًِ٧‬ـب‪ٖ٨ٗ ،‬ٱ اهلل ًا ت٘هچ‪ٗ ٟ‬أق‪ٖ٩‬ٱ جٍِٔ ٗغا‪١‬‬
‫ٗاىبعِ‪ٗ ٟ‬انسٴ ف‪ ،ٕٚ‬إُٔ ‪ٙ‬تلوٍ عّ اهع‪ٙ‬غ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسباكٍ هوسٗهج‪ًِٔٗ ٞ‬حجٕ ًب ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗه‪ٚ‬ؼ اهل‪ َ٩‬عّ فٍٓ‪ ْ٪ ،‬أٗه‪٣‬م ه‪ٚ‬ػ٘ا ًّ أٓى اسبلجٍ ٗ‪ً ٨‬ب ًِاقجب‬
‫اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬اىبػتدوپل ىبلَٔ٘ اهػٹِ‪ ،ٞ‬أْ تجطن اهػجِ‪ً ٞ‬ب إًاًج‪ ٞ‬اىبػجوٌـب باهؿج٘ض‪٠‬‬
‫ٗاهتر٘ٹي عِٔا إفب بسع‪ ٞ‬اهت٘ض‪ٙ‬ث عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق ا‪٪‬كاغط‪ٗ ٝ‬اهق‪ٚ‬اقط‪ ٝ‬قسمباځ‪ ،‬أٗ طط‪ٙ‬ق ف‬
‫اهؿ٘ض‪ُ ٘ٓ ،٠‬قضٱ عطٗ‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاهع‪ٙ‬غ عّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿطع‪ :ًِٕٗ ،ٞٚ‬أْ بٔصا اهِقض‬
‫غترتن غِّ أخط‪ ٠‬تباعاځ ٗت٘اتطاځ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬جق اهؿجطا‪٢‬ع‬
‫إُٔ زْٗ اهللط اهكطاح اهبج٘اح‪ٓٗ .‬ج٘‬ ‫ظًّ اىبوم اهعه٘‬ ‫اٮغ‪ً ٘ٓٗ ًٞٚ٩‬عطٗ‬
‫هآطٴ ظًّ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬إُٔ إؾاع‪ٞ‬ڂ هاجف اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪ٓٗ ًٞٚ٩‬ج٘ اهللجطٱ اهكجطاح‬
‫ٗاىبعك‪ ٞٚ‬اهب٘اح‪.‬‬

‫اسبس‪ٙ‬ثٱ اه اُ‪ً :ٛ‬ب ب‪ٚ‬اْڄ أْٸ أٗٸي عٱطٗ‪ٝ‬ٷ تٱِ پقضٱ اسبلٍٱ‪:‬‬
‫‪ ٘ٓٗ .55‬ذس‪ٙ‬ثٱ ب‪ٚ‬اْ أْ أٗي عطٗ‪ ٝ‬تِقضٱ اسبلٍ بأخجص اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اىبجِٔخ‬
‫اهبسع‪ٗ ،ٛ‬آخطٓا تطنٿ تٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ .‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ٛ‬‬
‫أًاً‪ ٞ‬اهبآو‪  ٛ‬عّ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش هپتٱِٲقپهٱّٸ عٱطٰ‪ ٠‬اٮغٲ‪٩‬پَڄ عٱطٲٰٗ‪ٝ‬ځ عٱطٲٰٗ‪ٝ‬ځ‪ ،‬پف ٿلوچٌٰجا‬
‫‪ٝ٩‬ٿز(‪.)2‬‬
‫‪‬‬ ‫ك پ‬
‫اُٲتٰقپهٰتٲ عٱطٲٰٗ‪ٝ‬ڂ‪ ،‬تٰؿٰبٸثٰ اهِٸاؽٱ بٶاهچتٶ‪ ٛ‬تٰوٶ‪ٰٔٚ‬ا‪ٰٗ ،‬أپٗٸهٿٔٱّٸ ُٰقڀهاځ اهڀرٱلڀٍٱ‪ٰٗ ،‬آخٶطٱٓٱّٸ اه ٸ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبػ٘‪ً ٜ‬ب اىبعطف‪ٗ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ‪ :‬د ‪ 3‬م‪ٗ .386‬اه‪٩‬هلا‪ً ٛ٢‬ب ؾطح اهػِ‪ )134( :ٞ‬بإغِاز‬
‫قر‪ٚ‬س‪ٗ .‬أخطجٕ ا‪٬‬جط‪ً ٜ‬ب كتاو اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ .)139ٗ 93( :ٞ‬عبس اهلل بّ أهبس ًب كتاو اهػجِ‪:ٞ‬‬
‫(‪ )766‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ )6715( :‬بإغِاز ق٘‪ٗ ،ٜ‬أٗضزٖ اهل‪ً ٌٛ ٚ‬ب صبٌجع اهعٗا‪٢‬جس‪ :‬د ‪7‬‬
‫‪‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٛ‬‬

‫ٗهقس اُتقهت عطٗ‪ٝ‬ٿ اسبلٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬كٌا ًب اشبجرب‪ٗ ،‬ذب٘هجت ًجّ‬
‫طط‪ٙ‬ق يباضغ‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬هػوٽأُا باخت‪ٚ‬اض اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهص‪ ٜ‬تطناٖ هس‪ِٔٙ‬ا ٗزُ‪ٚ‬آا‪ ،‬عّ طط‪ٙ‬جق‬
‫ا‪ًٞ٪‬‬ ‫اهؿ٘ض‪ ،٠‬إفب طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬لطاز باهػوٽ‪ٗ ٞ‬اهتاوڇب‪ ،‬فتػوطپ اىبتاوبْ٘ عو‪ً ٟ‬قسضا‬
‫ٗغوب٘ا ذقٔا ًب ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض‪ٗ ،‬جعو٘ٓا كباضؽ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هودو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بأغو٘و قج٘ض‪ ،ٜ‬ؼبٌجى‬
‫ؾلى اهب‪ٚ‬ع‪ ٨ ٞ‬ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا‪ٗ ،‬أت٘ا باهلعى ًّ اهب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬قب وجٕ‪ٗ ،‬هلجّ هج‪ٚ‬ؼ‬
‫عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهص‪ ٜ‬جا‪ ١‬بٔس‪ ٜ‬اهطغ٘ي × ٗغٱِِٕ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ‪٪‬جى أْ اهطغ٘ي × فعوپٕٱ‪،‬‬
‫فتعٽچى ا‪ٓ٨‬تسا‪ٗ ١‬أبٽىٰ غِتٕ‪ٗ .‬قاض اسبلٍٱ مباضؽ عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه٘ضاث‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اىبٿوعَ ه٘‪ ٞٙ٨‬اهعٔس‪ٗ ،‬كاُت ٓصٖ ٓ‪ ٛ‬اهػٹِ‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب اهيت تعٽوت باهِقض‪ ،‬هتتبعٔا بسع‪ٞ‬‬
‫ُقض اهػٹِّ ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬كٌا أؾاض إه‪ ٕٚ‬ذس‪ٙ‬ث اهس‪ٙ‬وٌ‪ٗ ٛ‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬أًاً‪ .ٞ‬ه‪ٚ‬تأت‪ً ٟ‬ب‬
‫اىبتاوجب أْ تٱعٽجى اهؿجط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عجّ اهتٽب‪ٚ‬جق ٗتٱقكج‪ٟ‬‬ ‫ُٔا‪ ٞٙ‬ا‪ً٪‬ط ًّ اىبوم اهعه٘‬
‫‪ٝ٩‬ٿ ز‪.‬‬
‫ك پ‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهك٘ض‪ ٞٙ‬عّ اسبلٍ ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬قاي‪ :‬ش ٰٗآخٶطٱٓٱّٸ ُٰقڀهاځ اه ٸ‬
‫ٗاىبطازٱ باهك‪ِٓ ٝ٩‬ا اهِٹكط‪ٗ ٝ‬اهق٘‪ٗ ٝ‬هبا‪ ٞٙ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬ب تٽب‪ٚ‬جق اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ٗاهلقٕ اٮغ‪ٗ ،ًٛ٩‬ه‪ٚ‬ؼ اهك‪ ٝ٩‬اهلط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬اىبلت٘بج‪ .ٞ‬فجإشا نجعٱلت ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬عجّ هبا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫عّ اسبٌا‪ ٞٙ‬كٌا ذكجى ًب‬ ‫عّ ُٱكطتٔا‪ ،‬أٗ أٿقعس‬ ‫اهسٗه‪ً ٞ‬ب إُلاش اهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬قعس‬
‫‪ ،‬فإُٕ غطعاْ ًا غ‪ٚ‬تاوب اهٽاًعْ٘ ٗازببابط‪ ،ٝ‬ف‪ِٚ‬قهٹْ٘ عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ٞ‬‬ ‫اىبوم اهعه٘‬
‫ٗاسبلٍ ٗ‪ٙ‬ػ٘غْ٘ اهِاؽ باسبس‪ٙ‬س ٗاهِاض‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ذكى فع‪٩‬ځ ٗٗاقعاځ‪.‬‬
‫فط ٴ ًِٕ‪ :‬اهك‪ٝ٩‬ٿ ٓ‪ ٛ‬إقاً‪ٞ‬ٿ اهؿطا‪٢‬عڄٶ ًب اهسٗه‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .56‬أًا ًعِ‪ ٟ‬اهكج‪ً ٝ٩‬ب اسبجس‪ٙ‬ث‪ ،‬فإُجٕ تٽب‪ٚ‬جق اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬إُلجاش‬
‫أذلأًا ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إزاض‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٙٗ ،‬ظٔجط ٓجصا اىبعِج‪ً ٟ‬ب ز‪٢٨‬جى اهِكج٘م‬
‫اهؿطع‪ٗ ًّ ٞٚ‬جٖ٘ عس‪ٙ‬س‪:ٝ‬‬
‫‪‬‬

‫م‪ٗ ;281‬قاي‪ :‬ضٗاٖ أهبس ٗاهٽرباُ‪ٗ ٛ‬ضجاهلٌا ضجاي اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .‬أخطجٕ اهٽرباُج‪ً ٛ‬ب اهلجبف‪:‬‬
‫(‪ًٗ )7486‬ب ًػِس اهؿاً‪ٚ‬ـب‪ٗ .)1602( :‬أخطججٕ اسبجاكٍ ًب اىبػجتسضن‪ٗ )7104( :‬قجررٕ‪،‬‬
‫ٗٓ٘ عِسٖ ًّ طط‪ٙ‬ق عبس اهلل بّ أهبس‪ٗ ،‬كٌا ًب كتاو اهػٹِ‪ )764( ٞ‬بإغِاز ج‪ٚ‬س‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٛ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫بٕ اهِك٘م اهؿجطع‪ ٞٚ‬اهجيت تعجاجل‬ ‫اه٘جٕ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ًعِ‪ ٟ‬اهك‪ ٝ٩‬ذ‪ٚ‬ث ٗضز‬
‫اه٘اقعٰ اهطع٘‪ ٜ‬هقها‪ٙ‬ا ا‪ًِٗ ًٞ٪‬اطٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ،ٛ‬إقاً‪ ٞ‬ؾطا‪٢‬ع اهس‪ٗ ّٙ‬إُلاش أذلجاَ‬
‫اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ْ٪ ،ٞ‬اهعرب‪ ٝ‬بعٌَ٘ اهول ‪ ٨‬خبكج٘م اهػجبب ًب اىب٘نج٘ (‪ًٗ .)1‬ب‬
‫اهعٌجى‬ ‫اهك‪ ،ٝ٩‬فإْ اىبطاز إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ًب صبجا‪٨‬‬ ‫ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث اىبتقسً‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬ث شكط‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ;ٞ‬أ‪ ٜ‬قبا ٓ٘ ه‪ٚ‬ؼ ًّ ؾ‪ ْٗ٧‬اهلطز ٗخك٘ق‪ُ ٞٚ‬لػجٕ‪ُ٪ ،‬جٕ ‪ٙ‬جتلوٍ ًب‬
‫اهِك٘م عّ هآط‪ ٝ‬عاًٸ‪ً ٞ‬ب اجملتٌع اىبػوٍ‪ ،‬ابتسأ باسبلٍ ٗٓ٘ قه‪ً ٞٚ‬كف‪ ٞٙ‬عاًج‪،ٞ‬‬
‫ٗاُتٔ‪ ٟ‬باهك‪ ٝ٩‬اهيت ًّ ًعاُ‪ٔٚ‬ا تٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬اهس‪ ّٙ‬بإقاً‪ ٞ‬اهلتاو‪ٙ ٨ٗ ،‬طز‬
‫ِٓا ًعِ‪ ٟ‬اهك‪ ٝ٩‬باهلط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬اىبلت٘ب‪ ٞ‬ذتٌاځ‪ ،‬بى هپٌٶّ غٽر‪ ٞٚ‬اهللط‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬ٱظّٸ شهم‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪،‬‬ ‫‪ .57‬اه٘جٕ اه اُ‪ :ٛ‬أْ اهقطآْ اهلط‪ ٍٙ‬قطْٰ إقاً‪ ٞ‬اهكج‪ ٝ٩‬بجاهتٌلـب ًب ا‪٪‬ض‬
‫قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊ"(‪ٗ )2‬اىبعِ‪ ٟ‬أقجاً٘ا أذلجاَ‬
‫اهؿطع‪ٚ‬ا اهيت أُعهت عو‪ ٟ‬اهطغ٘ي × باهلتاو ٗاهػٹِ‪ ،ٞ‬عو‪ ً ٟ‬جاي ق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﭞ‬
‫ﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧ"(‪ )3‬فإقاً‪ ٞ‬اهك‪ ٝ٩‬إقاً‪ٞ‬ڂ هؿجطا‪٢‬ع اهجس‪ّٙ‬‬
‫ٗإُلاش ‪٪‬ذلإً‪ًٗ ،‬ب ٓصا اىبعِ‪ُ ٟ‬قىٰ اهقططيب ًب تلػف ا‪ ٞٙ٬‬عّ اسبػّ ٗأب‪ ٛ‬اهعاه‪;ٞٚ‬‬
‫قا‪ٓ ٍٓ $ :٨‬صٖ ا‪ ،ًٞ٪‬إشا فتس اهلل عو‪ ٍٔٚ‬أقاً٘ا اهك‪ٗ # ٝ٩‬ا‪ً٪‬ج‪ِٓ ٞ‬جا قبجى اهلحجط‪ٝ‬‬
‫ٗاهلتس عو‪ٔٚ‬ا باهسٗه‪ٗ .ٞ‬كاُت ا‪ ًٞ٪‬آُصان تق‪ٍٚ‬ٱ اهك‪ ٝ٩‬اهلط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬ث فطنت عو‪ٔٚ‬ا‬
‫ا‪ٗ٪‬فب ًّ اهبع ‪ ٞ‬قبى اهلحط‪ٗ ٝ‬قبى اهلتس‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ًب اهػِ٘ا‬
‫ُٗقى اهقططيب‪ ،‬عّ أب‪ ٛ‬ظب‪ٚ‬س قاي‪ $ :‬اه٘‪ٗ # ٝ٨‬عّ اههران قجاي‪ٓ $ :‬ج٘ ؾجططڂ‬
‫ؾططپٕٱ اهلل عع ٗجى عو‪ ًّ ٟ‬آتاٖ اهلل اىبوم ‪ٗ #‬عقچب اهقططيب قاي‪ٓٗ $ :‬جصا ذػجّٴ ‪#‬‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجط ٗاججب عوج‪ٟ‬‬ ‫ُٗقى عّ غٔى بّ عبس اهلل قاي‪ $ :‬ا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫اهػوٽاْ ٗعو‪ ٟ‬اهعوٌا‪ ١‬اهص‪ٙ ّٙ‬أتُٕ٘‪ٗ .‬ه‪ٚ‬ؼ عوج‪ ٟ‬اهِجاؽ أْ ‪ٙ‬جأًطٗا اهػجوٽاْ‪ْ٪ ،‬‬

‫(‪ )1‬قاعس‪ ٝ‬ؾطع‪ً ٞٚ‬ؿٔ٘ض‪ ٝ‬عِس ا‪٪‬ق٘ه‪ٚ‬ـب ٗاهلقٔا‪ِٙ .١‬ظط‪ً٘ :‬غ٘ع‪ ٞ‬اهق٘اعس اهلقٔ‪.ٞٚ‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبخ ‪.41 /‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.66/ ٝ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٛ‬‬

‫شهم ‪٨‬ظَٴ هٕ ٗاجب عو‪ٙ ٨ٗ .ٕٚ‬أًطْٗ اهعوٌا‪ ،١‬فإْ اسبح‪ٞ‬پ قس ٗجبجت عوج‪.)1(# ٍٔٚ‬‬
‫ٗقاي اسبِبو‪ $ :ٛ‬اىبطازٱ ًّ ٓصا اهتٌلّ اهػوٽِ‪ٞ‬ٿ ُٗلاشٱ اهق٘ي عو‪ ٟ‬اشبوق ‪.)2(#‬‬
‫ٗقاي اهِػل‪ ٘ٓ $ :ٛ‬إخباضٴ ًّ اهلل عٌا غتلْ٘ عو‪ ٕٚ‬غف‪ ٝ‬اىبٔجاجط‪ ّٙ‬إْ ًلچجٍِٔ‬
‫ٗبػطپ هلٍ ًب اهس‪ ،ّٙ‬ك‪ٚ‬و ‪ٙ‬قًْ٘٘ بأًط اهس‪ٗ ،ّٙ‬ف‪ ٕٚ‬زه‪ٚ‬ىٴ عو‪ ٟ‬قر‪ٞ‬‬ ‫اهلل ًب ا‪٪‬ض‬
‫أًط اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ْ٪ ،ّٙ‬اهلل عع ٗجى أعٽآٍ اهتٌلـب ُٗلجاش ا‪ً٪‬جط ًجع اهػجف‪ٝ‬‬
‫اهعازه‪.)3(# ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .58‬اه٘جٕ اه اهث‪ :‬أْ ًعِ‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬اهك‪ً ٝ٩‬ب اهػٹِ‪ ًّ ٞ‬أذاز‪ٙ‬جث اهطغج٘ي ×‬
‫بّ ًاهم‬ ‫ٓ‪ ٛ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهس‪ٗ ّٙ‬ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ُٗ َ٩‬ٱظٿٌٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فل‪ ٛ‬ذس‪ٙ‬ث ع٘‬
‫ا‪٪‬ؾحع‪ ٛ‬عّ ؾطاضڄ ا‪ ،ٌٞ٢٪‬ق‪ٚ‬ى‪ٙ :‬ا ضغ٘يٰ اهلل ! أف‪ُ ٩‬ٱِابصٍٓ باهػٸج‪ٚ‬و؟ قجاي‪ :‬ش ‪٨‬پ‪،‬‬
‫ًٰا أپقپاًٱ٘اڀ اهكٸ‪٩‬پ‪ٝ‬پ ز‪ٗ .‬ف‪ ٕٚ‬أْ اىبػوٍٰ إشا ضأ‪ً ٠‬عك‪ٞٚ‬ځ جع‪ ٞٚ٢‬فو‪ِٚ‬لط ٗ‪ٙ‬ٱظٔط كطآ‪ ٞٚ‬شهم‬
‫ًّ ف ُع ‪ٙ‬س اهٽاع‪ ْ٪ ،ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬قا‪ٌٞ٢‬ڂ‪ٗ ،‬تٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬كا‪ً ّ٢‬ع ٗج٘ز إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬جق‬
‫ًّ ف تعٽ‪ٚ‬ى أٗ قٽع اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬فقاي عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ً َ٩‬ب ذجس‪ٙ‬ث ا‪٪‬ؾجحع‪ :ٛ‬ش أپ‪٨‬پ‬
‫ًّٰٲ ٗٱٶه‪ٰ ٰٛ‬عوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ٰٗايڅ فپطٰآٖٱ ‪ٰٙ‬أڀتٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ًٶّٲ ًٰعٲكٶ‪ٰٞٚ‬ٶ اهللٶ‪ ،‬پفوڀٰ‪ٚ‬لڀ ٰطٖٲ ًٰا ‪ٰٙ‬أڀتٶ‪ً ٛ‬ٶّٲ ًٰعٲكٶ‪ٰٞٚ‬ٶ اهللٶ ٰٗ‪٨‬پ‬
‫‪ِٰٙ‬ٲ ٰععّٰٸ ‪ٰٙ‬سځا ًٶّٲ طپاعٰ‪ٞ‬ٷز(‪ .)4‬فقه‪ٞٚ‬ٿ اهٽاع‪ُٗ ٞ‬ع اه‪ٚ‬س ًِٔا ًطب٘ط‪ٞ‬ڂ بتٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ُٗ ٞ‬ظاَ‬
‫اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ه‪ٚ‬ؼ بأعٌاي اسباكٍ اهؿدك‪ ٞٚ‬هِلػٕ‪ ،‬بى قبا ؽبلٹ ا‪ ًٞ٪‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗأًا إشا كاْ أًطٱ اسباكٍ قبا ٓ٘ أك ط ًّ اهلح٘ض عو‪ُ ٟ‬لػجٕ‪ ،‬إفب اهلحج٘ض با‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫بأْ تظٔطٰ اىبعك‪ٞٚ‬ٿ ًب اجملتٌع قكساځ‪ً ،‬ع ت٘فط احملاغب‪ ًّ ٞ‬ف أْ تطزعٕ ٗتعج٘ز بجٕ إفب‬
‫ضؾسٖ‪ ،‬فإُٕ ذ‪٣ِٚ‬ص ‪ ٨‬بس ًّ اىبِاظع‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أًط اهػوٽاْ ٗضباغب‪ ٞ‬اسباكٍ عوج‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬اىبِاظع‪ ٛٓ ٞ‬احملاغب‪ ٞ‬سبس‪ٙ‬ث عباز‪ ٝ‬بّ اهكجاًت ًب اهب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫(‪ )1‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬تلػف ا‪.ٞٙ٬‬‬
‫(‪ )2‬أب٘ ذلل عٌط بّ عازي اسبِبو‪ٓ 880 ( ٛ‬ج)‪ :‬اهوباو ًب تلػجف اهلتجاو‪ :‬د ‪ 14‬م‪،106‬‬
‫اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬زاض اهلتب اهعوٌ‪ – ٞٚ‬بفٗ ‪.َ1998‬‬
‫(‪ )3‬أب٘ اهربكا ‪ ،‬عبس اهلل بّ أهبس اهِػل‪ :ٛ‬تلػف اهِػل‪:ٛ‬د‪ 3‬م‪ ،104‬طبع‪ ٞ‬ع‪ٚ‬ػ‪ ٟ‬اهباب‪ ٛ‬اسبويب‪.‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ًٗ .)23981( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1855/66-65( :‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘‪ٛ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫أْ ضغ٘ي اهلل × أخص عو‪ :ٍٔٚ‬ش ٰٗأپْٲ ‪٨‬پ ٱُِٰاظڄ ٰ ا‪٪‬پًٲطٰ أپٓٲوپج ٱٕ إ‪٨‬چ أپْٲ تٰجطٰٗاڀ ٿكلڀجطاځ بٱٰ٘اذجاځ‬
‫عٶِٲسٰ ٿكٍٲ فٶ‪ٕٚ‬ٶ ًٶّٰ اهللٶ ٱبطٲٰٓاْٴ ز(‪.)1‬‬
‫أذاز‪ٙ‬ث أخط‪ ٠‬تلػط ًعِ‪ + ٟ‬ﮉﮊ " ٗش ‪٨‬پ‪ًٰ ،‬ا‬ ‫اه٘جٕٱ اهطابع‪ٗ :‬جا‪١‬‬
‫أپقپاًٱ٘اڀ فٶ‪ٚ‬لٿ ٱٍ اهكٸ‪٩‬پ‪ٝ‬پ ز‪ًِٔٗ ،‬ا ذس‪ٙ‬ث ًعاٗ‪  ٞٙ‬قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬قج٘ي‪:‬‬
‫جٔڄجٕٶ‪ًٰ ،‬جا أپقپجاًٱ٘اڀ‬
‫ذسٴ إ‪٨‬چ كپبٸٕٱ اهللٿ ٰعوپ‪ ٰٗ ٟ‬ٲ‬
‫ش إْٸ ٰٓصٰا ا‪٪‬پًٲطٰ فٶ‪ ٛ‬قٿطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅ‪٨ ،‬پ ٱ‪ٙ‬عٰازٶ‪ٔٙ‬ڄٍٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ أپ ٰ‬
‫اهسټ‪ ّٰٙ‬ز(‪ٗ .)2‬ذس‪ٙ‬ث أٿَ اسبكـب ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا أُٔا مسعت ضغ٘ي اهلل × ًب خٽب‪ٞ‬‬
‫هلل فپاغٲج ٌٰعٱ٘ ڀا‬
‫وا ٶ‬‫ى ٰعوپج ٲ‪ ٚ‬ٿل ٲٍ پأغٲج ٰ٘ ٴز ٱًحٰج ٸس ٴ ٰ‪ٙ‬قٿج٘ ٱز ٿك ٲٍ ب ٶلتٰجا ٶ‬
‫اه٘زا ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ٰٗهپ٘ اغٲجٱت ٲع ٶٌ ٰ‬
‫ٰٗپأطٶ‪ٚ‬عٱ٘ ڀا ز(‪ًٗ .)3‬ب هل اٮًاَ أهبس‪ :‬ش ًٰا أپقپاَٰ فٶ‪ٚ‬لٿٍٱ ا ڀهلٶتٰاوٰ ز(‪ٗ .)4‬اهؿآس‪ :‬ش ‪ٰٙ‬قٿ٘ ٱزكٿٍٲ‬
‫بلٶتٰاوٶ اهللٶ ز ٗ ش أپقپاَٰ فٶ‪ٚ‬لٿٍٱ ا ڀهلٶتٰاوٰ ز‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .59‬اه٘جٕ اشباًؼ‪ :‬إْ ًلَٔ٘ إقاً‪ ٞ‬اهك‪ ٝ٩‬بإقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهجِٹظٍ‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ججا‪ً ١‬عِجاٖ كٌجا ًب ًعٔج٘ز اهكجراب‪ ٞ‬ضنج٘اْ اهلل عوج‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عجځا ٗغج‪ٚ‬اق‬
‫مث‪ ٞ‬ذاج‪ ٞ‬هل ط‪ ٝ‬اٮ‪ٙ‬هاح ه٘‪ ٨‬اهتؿ٘‪ٙ‬ـ عو‪ ٟ‬أفٔاَ أبِا‪ ١‬ا‪ً ًٞ٪‬ب‬
‫إزضاكٍٔ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬لّ ٸ‬
‫اهعكط اهطآّ‪ ،‬فعّ عبس اهلل بّ ًػع٘ز ‪ً ‬ب اهتلط‪ٙ‬ق بجـب اىبعِج‪ٚ‬ـب هوكج‪ ،ٝ٩‬قجاي‪:‬‬
‫‪ٙ$‬لْ٘ٱ عو‪ٚ‬لٍ أًطا‪١‬ٴ ‪ٙ‬رتكْ٘ ًٶّ اهػٹِ‪ ً ٞ‬ىٰ ٓصا ‪ٗ #‬أؾجاض إفب ًلكجى أقجابعٕ ‪ٗ $‬إْٲ‬
‫تطكتٌٍ٘ٓ جا‪١‬ٱٗا باهٽاًٸ‪ٞ‬ٶ اهلرب‪ٗ ،٠‬إُٔا ل تلّ أٿً‪ ٞ‬إ‪ ٨‬كاْٰ أٗٸيٰ ًا ‪ٙ‬رتكْ٘ ًّ زٶ‪ٍِٔٙ‬‬
‫قوچ٘ا‪ٗ .)5(#‬ق٘هٕ‪ٗ $ :‬آخط ًجا‬
‫اهػٹِ‪ٗ ،ٞ‬آخط ًا ‪ٙ‬سٰعْ٘ اهك‪ٝ٩‬پ‪ٗ ،‬ه٘‪ ٨‬أُٸٍٔ ‪ٙ‬ػتر‪ً ْٰ٘ٚ‬ا ٰ‬
‫‪ٙ‬سعْ٘ اهك‪ # ٝ٩‬أضاز إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ًب اجملتٌع‪ٗ .‬ق٘هٕ‪ٗ $ :‬هج٘‪ ٨‬أُٔجٍ ‪ٙ‬ػجتر‪ً ْ٘ٚ‬جا‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪)22769ٗ 15653ٗ 22679( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ ًاهم ًب اىب٘طأ‪ :‬باو اهرت ‪ٚ‬ب ًب ازبٔاز‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪ٗ .)5‬اٮًاَ أهبس ًب اىبػجِس‪:‬‬
‫(‪ٗ .)16852‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7056( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1709/42ٗ 21( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ )7139ٗ 3500( :‬اهؿآس ف‪ :ٕٚ‬ش ًا أقاً٘ا اهس‪ ّٙ‬ز‪.‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ًٗ .)27270-27260( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1649-1646( :‬‬
‫(‪ )5‬أخطجٕ اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ٗ )8631( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذجس‪ٙ‬ث قجر‪ٚ‬س عوج‪ ٟ‬ؾجطط اهؿج‪ٚ‬دـب ٗل‬
‫ؽبطجاٖ‪ٗ .‬اه‪٩‬هلا‪ً ٛ٢‬ب ؾطح اهػِ‪ )122( :ٞ‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٛٙ‬‬

‫قو٘ا ‪ #‬أضاز أفطاز اىبػوٌـب ًّ اسبلاَ أٍُٔ ‪ٙ‬ػتر‪ ًّ ْ٘ٚ‬ازبٌآف ف‪ٚ‬كجوڇْ٘ اهلط‪ٙ‬هج‪.ٞ‬‬
‫ٗٓصا اه٘جٕ ٗاضزٴ‪ٗ ،‬اىبطازٱ ٗاهلل أعوٍ‪ :‬أٍُٔ ‪ٙ ٨‬أخصْٗ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهك٘ض‪ٞٙ‬پ ًّ ا‪.ًٞ٪‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬إُٔ ضن‪ ٛ‬اهلل عِٕ فطٸق بجـب ًعِج‪ ٟ‬اهكج‪ ٝ٩‬اهلط‪ٙ‬هج‪ًٗ ،ٞ‬عِج‪ ٟ‬اهكج‪ٝ٩‬‬
‫اسبلٍ; ٗه٘‪ ٨‬ذ‪ٚ‬ا‪ ًّ ٍٓ٦‬ا‪ ًٞ٪‬هرتك٘ٓا – أ‪ ٜ‬اهلط‪ٙ‬ه‪ - ٞ‬هقوچج‪ ٞ‬إمبجأٍُ ٗإفجطاطٍٔ‬
‫بعسَ اه ق‪ ٞ‬بس‪ٗ ،ٍِٔٙ‬بـب ًعِ‪ ٟ‬اهك‪ ٝ٩‬اهيت ٓ‪ ٛ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهس‪ُٗ ّٙ‬ٱظٍ اٮغج‪ً َ٩‬ب‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬كإُٔ ‪ٙ‬ؿف إفب ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬أًاً‪ً  ٞ‬ب ُقض عطٗ‪ ٝ‬اسبلجٍ أٗ‪٨‬ځ‪ ،‬بق٘هجٕ ‪ $‬أٗي‬
‫ًا ‪ٙ‬رتكْ٘ ًّ ز‪ ٍِٔٙ‬اهػٹِ‪ # ٞ‬قاي اٮًاَ اهِ٘ٗ‪ ٜ‬ضهبٕ اهلل‪ $ :‬قاي اهعوٌا‪١‬ٱ‪ً :‬عِجاٖ‪ً :‬جا‬
‫زاً٘ا ًتٌػلـب باٮغ‪ٗ َ٩‬اهسعا‪ ١‬إفب كتاو اهلل ‪ٗ )1(#‬قاي اٮًاَ اهؿ٘كاُ‪$ :ٛ‬اىبقك٘ز‬
‫ًّ تِك‪ٚ‬بٶ ا‪ ٘ٓ ٌٞ٢٪‬تِل‪ٚ‬صٱ أذلاَ اهلل غبرإُ ٗتعافب ‪.)2(#‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬فإْ ُقض عطٗ‪ ٝ‬اهك‪ُ ٘ٓ ٝ٩‬قض أذلجاَ اهجس‪ٗ ّٙ‬ؾجطا‪٢‬ع اٮغج‪َ٩‬‬
‫ُٗٱظٌٕ عّ اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬يباضغ‪ ٞ‬ف ُظجٍ اٮغج‪ٗ َ٩‬ؾجطا‪٢‬عٕ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬إزاض‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ٘ٓٗ ،ًٞ٪‬تعٽ‪ٚ‬ىٴ قط‪ٙ‬س ٗٗانس هلا‪ٗ .‬أُجٕ اذتلجاَٴ هؿجطا‪٢‬ع‬
‫ف اٮغ‪ َ٩‬يبا ‪ٙ ٨‬قبى اهتأٗ‪ٙ‬ى إُٔ كلط ب٘اح قٽعاځ‪ٗ ،‬بٕ تٱر٘ٸي ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ًّ زاض‬
‫اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬أق٘ي ُظاَ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ إفب أقج٘ي ُظجاَ‬
‫اىبوم ازبرب‪ ٜ‬ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٜ‬أٗ ا‪٨‬غتبساز‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫اسبس‪ٙ‬ثٱ اه اهث‪ً :‬ب ب‪ٚ‬اْڄ بس‪١‬ٶ اُلطاط ًِظً٘‪ٞ‬ٶ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪:ًٞٚ٩‬‬
‫‪‬‬
‫‪ًِ .60‬ظً٘‪ٞ‬ٿ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬عق٘ز‪ٝ‬ڂٴ باشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ُظاَ اهسٗه‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪،ٞ‬‬
‫ٗكباغمپ عقسٱٓا باٮمباْ ٗاهعٌجى ظًجّٰ اسبلً٘ج‪ ٞ‬اهِب٘‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬تطغٸجذ ععًٱٔجا حبلً٘ج‪ٞ‬‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ُٗ ،ٝ‬بٸٰٕ اهطغ٘يٱ × عو‪ ٟ‬نطٗض‪ٓ ٝ‬صا اهتٌاغم ٗذصٸض ًّ اهلؿب اهجيت‬
‫غتٱدطد أٓى اٮغ‪ َ٩‬إفب ًا ‪ِٙ‬لطط بعقسٍٓ ٗ‪ٙ‬للِّم نبجاعتٍٔ‪ًٗ .‬جّ شهجم ذجس‪ٙ‬ث‬
‫عبساهلل بّ عٌطٗ ‪ٗ ‬ؾ٘آسٖ‪ٗ ،‬ذس‪ٙ‬ث أُؼ بّ ًاهجم ‪ً ‬ب ب‪ٚ‬جاْ اُلجطاط عقجس‬
‫(‪ )1‬اىبِٔاد ؾطح قر‪ٚ‬س ًػوٍ بّ اسبحاد‪ً :‬خ ‪ 5‬د ‪ 9‬م‪.52‬‬
‫(‪ )2‬اهػ‪ٚ‬ى ازبطٸاض ؾطح ذسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓاض‪ :‬د ‪ 4‬م‪.507‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٛٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ا‪ ًٞ٪‬بقٽع ًِظً٘‪ ٞ‬غو٘كٔا ًب تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ٗ َ٩‬اُلكجاي خطظاتٔجا عجّ ُظجٍ غجوم‬
‫اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اٮًاً‪ ٞ‬اهعظٌ‪ ،ٟ‬قبا ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ټط ًب اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ټط ًب اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اىبػُِ٘‪ً ٞ‬ب اخت‪ٚ‬اض اسباكٍ ٗاهطنا بٕ إفب اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهبسع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬قج٘‪٨‬ځ‬
‫إفب إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ُٗ ٞ‬ظأًا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬كو‪ٚ‬اځ عّ اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٘ٓٗ .ٞ‬غج‪ٗ٧ٚ‬ي إفب ُٔجخ‬
‫اسبلٍ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ف غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اىبوچ‪ ًّ ٞ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ً ٘ٓٗ ،‬ا غ‪ِٚ‬تخٱ عِٕ‬
‫اُقٽا اهػوم اىبِظَ٘ ‪٪‬ذلاَ اٮغ‪ٗ َ٩‬ؾطا‪٢‬ع اهجس‪ ،ّٙ‬ابتجسا‪ً ١‬جّ إغجا‪ ٝ١‬اهتٽب‪ٚ‬جق‬
‫ٗق٘‪٨‬ځ إفب إقكجا‪ ١‬اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ً ًٛ٩‬جّ اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‪ٗ ،‬كٌجا ٓج٘ ًب ظًجّ‬
‫اهجسٗي ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتعٌاض‪ ٞٙ‬اىبػجوٌـب‬ ‫اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬ظًّ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬إش أجبٰط‬
‫عو‪ ٟ‬ا‪٪‬خص باهقاُْ٘ اىبسُ‪ٗ ٛ‬تطن اهقاُْ٘ اهؿطع‪ٗ ،ٛ‬شهم ًِص ً‪٧‬كبط بطهـب‪ ،‬إش اتلجق‬
‫اىب‪٧‬كبطْٗ ف‪ ٕٚ‬عو‪ ٟ‬إضغاي ًصكط‪ ٝ‬إفب خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪ٙ ،‬ٽوبْ٘ ف‪ٔٚ‬ا ًِٕ أْ ‪ٙ‬رتن اهِظاَ‬
‫اهس‪ٙ‬ين ٗأْ ‪ٙ‬أخص باهِظاَ اىبسُ‪ٗ ،ٛ‬شهم غِ‪.)َ1850( ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫ًٗا أؾبٕ اه‪ َ٘ٚ‬باهباضذ‪ !ٞ‬شان أْ اىبػوٌـب بعس أْ اغتعازٗا أُلػٍٔ ىبعاٗز‪ ٝ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫تباؾف ٓصٖ اهلاعو‪ ٞٚ‬بِؿاط‪ ،‬غ‪ٌٚ‬ا‬ ‫إفب إغ‪ًٗ ،ًٍٔ٩‬عاٗز‪ ٝ‬اٮغ‪ َ٩‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬هٔط‬
‫اهجسٗي اهلجرب‪ً ٠‬جع بسا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهقطْ اسباز‪ٗ ٜ‬اهعؿجط‪ ّٙ‬اىبج‪٩ٚ‬ز‪ ،ٜ‬عجاٗز‬ ‫ًب بسا‪ٙ‬ا‬
‫ًب اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬عاً‪ٗ ٞ‬اهعطب‪ ًِٕ ٛ‬خاق‪ ،ٞ‬أْ تٽاهب اهؿجع٘و باهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫اه ٘ضا‬
‫اىبسُ‪ ،ٞٚ‬فٌع عاَ (‪ )َ2012-2011‬اىب٘افق (‪ٓ1433-1432‬ج) ‪ٙ‬ظٔط تقجسَ اسبجطان‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬بادباٖ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬اهيت ‪ٙ‬سع٘ٓا اهللط اهطأمساه‪ ٛ‬إفب ذبس‪ٙ‬ث‬
‫عوٌاُ‪ٚ‬تٕ ف‪ٔٚ‬ا بإطاض إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗهج‪ًٗ ،)1(ٞ‬ب ضبجاٗهتٍٔ قجط ٰ ٗعج‪ٛ‬‬
‫ا‪ٗ ًٞ٪‬تٽوعاتٔا; غ‪ٌٚ‬ا أْٸ ض ب‪ ٞ‬اهؿع٘و ٗإمبأٍُٰ بع٘ز‪ُ ٝ‬ظاَ اٮغ‪ َ٩‬إفب تِظ‪ ٍٚ‬ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫ا‪ً ًٞ٪‬ب اهسٗه‪ ٞ‬قاض هآطاځ ٗنطٗض‪ٙ‬اځ‪.‬‬
‫ًطذو‪ ٞ‬اُلطاط عقس ا‪ ًٞ٪‬بؿلى غافط ًِجص إعج‪ ْ٩‬إقكجا‪ ١‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عجّ‬ ‫ٗبسأ‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ٗتبين يباضغج‪ ٞ‬اهِظجاَ ازبٌٔج٘ض‪ً ٜ‬ب تطك‪ٚ‬جا‪ ،‬ثجٍ ًٰجّ تبعٔجا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هجځا‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬ضبٌس عٌاض‪ :ٝ‬اهت‪ٚ‬اض اهقً٘‪ ٛ‬اٮغ‪ :ًٛ٩‬زاض اهؿطٗق‪.َ1997 ،‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٛٛ‬‬

‫بإع‪ ٍُٔ٩‬ا‪٪‬خص باهِظٍ اسبس‪ ًّ ٞ ٙ‬اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬باف إشْ اىبلجيت أٗ قانج‪ ٛ‬اهقهجا‪،ٝ‬‬
‫ٗاهعٌى بؿلى غافط أ‪ٙ‬هاځ عوج‪ ٟ‬زفجع اهجِظٍ اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬جّ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اىبػجوٌـب بجِٱظٍ‬
‫اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬هبا‪ٓ ٞٙ‬صا اهسفع بإضاز‪ ٝ‬اهسٗي اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهلرب‪ٗ ٠‬بتٌلـب اسبلاَ اهص‪ّٙ‬‬
‫أفطط٘ا ًب اغتعٌاي اهق٘‪ٗ .ٝ‬قاذٰبٰ ٓصا اهتا‪ٚ‬فٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬ضباٗهج‪ٞ‬ٿ اهتجأثف‬
‫ٗاىبؿجاعط‬ ‫عو‪ ٟ‬عقا‪٢‬س اىبػوٌـب ٗإفػاز شٗقٔجٍ بأفلجاض اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ثقافج‪ ٞ‬اسبط‪ٙ‬جا‬
‫اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اه‪٩‬ز‪ٗ ،ِٞٚٙ‬اهتؿ٘‪ٙ‬ـ عو‪ُ ٟ‬ل٘ؽ أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب‪ٗ ،‬ضباٗه‪ ٞ‬تؿل‪ٚ‬لٍٔ بأق٘ي‬
‫عق‪ٚ‬ستٍٔ‪ ،‬بى ٓاجٍٰ اهاطب‪ٚ‬جْ٘ اهطأمسجاه‪ ْ٘ٚ‬ا‪٪‬فلجاضٰ اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬ثقافتٔجا قبدتوجو‬
‫ًجّ ا‪٪‬ؾجدام ٗاىب‪٧‬غػجا‬ ‫اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب‪ٗ ،‬اغجتدسً٘ا طبتوجو ا‪٪‬زٗا‬
‫ٗا‪٪‬ذعاو‪ٓٗ .‬صا كوڇٕ كاْ ً‪٧‬شُاځ باهسخ٘ي باسبقب‪ ٞ‬اهتاضؽب‪ ٞٚ‬اهيت ذصٸض ًِٔا‬ ‫ٗازبٌع‪ٚ‬ا‬
‫اهطغ٘ي اهلط‪ ٛٓٗ ،× ٍٙ‬اسبقب‪ ٞ‬اهطابع‪ ٞ‬باسبلٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم ازبجرب‪ٜ‬‬
‫(اهللط اهب٘اح ًب ُظاَ اجملتٌع ٗا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاهسٗه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ّ ذس‪ٙ‬ثٱ عبس اهلل بّ عٌطٗ ‪ ‬خٽطٰ اشبطٗد عجّ اهػٹجِ‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫‪ٙٗ .61‬ٱبٰټ‪ ٚ‬ٱ‬
‫اسبلٍ ًٗا غ‪ٗ٧ٚ‬ي إه‪ ٕٚ‬أًط اىبػوٌـب بعس شهم ًجّ اُلجطاط عقجسٍٓ ٗتاوڇجب ا‪ً٪‬جٍ‬
‫عو‪ًٗ ،ٍٔٚ‬ب ٓصا اىبِار اهللط‪ ٜ‬اهؿع٘ض‪ ٜ‬جا‪ ١‬ذس‪ٙ‬ث عبس اهلل ‪ ‬عّ اهِيب × قاي‪:‬‬
‫(‪)1‬‬
‫غوڀمٷ‪ ،‬فپإْٲ ‪ٙ‬ٱقڀٽپجعٰ اهػټجوڀمٿ ‪ٰٙ‬تٲبٰجعٱ ٰبعٲهٱجٰٔا ٰبعٲهجاځ ز‬
‫ش ا‪ٰٙ٬‬ا ٱ خٰ ٰطظٰا ٴ ًِٰٲظٿًٰ٘ا ٴ فٶ‪ ٛ‬ٶ‬
‫م فپتٰٸتبعٱ‬
‫ٗبول عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش ا‪ٰٙ٬‬ا ٱ خٰطٰظٰا ٴ ًِٰٲ ٿظًٰ٘ا ٴ فٶ‪ ٛ‬غٶوڀمٷ‪ٙ ،‬ٱقڀٽپ ٱع اهػټوڀ ٿ‬
‫هٰٔا بٰعٲهاځ ز ٗقاي‪ $ :‬شان ‪ٙ‬ع‪ٙ‬س بّ ًعاٗ‪ # ٞٙ‬فقاهت هٕ اًطأ‪ٝ‬ڂ‪ :‬أكصان ‪ٙ‬ا عبس اهلل بجّ‬
‫بٰعٲ ٱ‬
‫عٌطٗ دبسٖ ًلت٘باځ ًب اهلتاو؟(‪ )2‬قاي‪ ٨ $ :‬أججسٖٱ بامسجٕٶ‪ٗ ،‬هلجّ أججسٱ ضجج‪٩‬ځ ًجّ‬
‫ت ذحطځا ذحطاځ ‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬ ‫ؾحط‪ً ٝ‬عاٗ‪ٙ ٞٙ‬ػلم اهسًا‪ٙٗ ١‬ػترىٹ ا‪ً٘٪‬ايٰ‪ِٙٗ ،‬قضٱ ٓصا اهب‪ٰ ٚ‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )7040( :‬بإغِاز ف‪ ٕٚ‬نعو‪ ،‬ف‪ ٕٚ‬اىب‪ً٧‬ى ٗظ‪ٙ‬س بّ جسعاْ‪.‬‬
‫(‪ )2‬كتاو عبس اهلل بّ عٌطٗ ‪ ٘ٓ ‬اهكر‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهكجازق‪ ٞ‬اهجيت اؾجتٔط بٔجا‪ ،‬ضٗآجا اٮًجاَ أهبجس ًب‬
‫اىبػِس‪ٗ .:‬قس كاْ أشْ اهطغ٘ي × هٕ باهلتاب‪ ٞ‬عِٕ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ٗ )8509( :‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ف‪ ٕٚ‬اىب‪ً٧‬ى ٗ‪ ٨‬ظ‪ٙ‬س بجّ ججسعاْ‪،‬‬
‫ًع أْ ظ‪ٙ‬ساځ ٓصا ذس‪ ٕ ٙ‬ذػّ كٌا ذلاٖ اهل‪ً ٌٛ ٚ‬ب صبٌع اهعٗا‪٢‬س ًِٗبع اهل٘ا‪٢‬س‪ :‬د ‪ 7‬م‪.321‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٛ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗؾ٘آس ٓصا اسبس‪ٙ‬ث ًّ ذس‪ٙ‬ث أُؼ بّ ًاهم ‪ ‬أْ اهِيب × قاي‪ :‬ش ا‪٪‬پًٰاضٰا ٱ‬
‫هٰٔا ٰبعٲهجاځ ز(‪ٗ .)1‬ذجس‪ٙ‬ث أبج‪ٛ‬‬
‫ػوڀمٿ تٰبعٰ ٰبعٲ ٱ‬
‫ػوڀمٷ‪ ،‬فپإشٰا اُٲقپ پٽعٰ اه ټ‬
‫خٰ ٰطظٰا ٴ ًِٰٲظٿًٰ٘ا ٴ ب ٶ‬
‫هٰٔا إثٲطٰ ٰب ٲعضڅ‪ٰٙ ،‬تٰتٰاٰبعٲّٰ كپٌٰجا‬ ‫ٓط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ٱ‬
‫خطٱٗدٱ ا‪ٰٙ٬‬ا ٶ ٰبعٲ ٱ‬
‫‪ٰٙ‬تٰتٰاٰبعٱ ا ڀهدٰ ٰطظٱ فٶ‪ ٛ‬اهِټظپاَڄ ز(‪.)2‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗٗ .62‬قوٰ ضغ٘يٱ اهلل × اُقٽا ٰ اهػجوم اىبِظجَ٘ باه وٌج‪ً ٞ‬ب ذجس‪ٙ‬ث أبج‪ٛ‬‬
‫عب‪ٚ‬س‪ ٝ‬بّ ازبطاح ‪ٗ ،‬بتا‪ٚ‬ف اهػٹِ‪ٗ ٞ‬تبس‪ٙ‬ؤا ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬شض اهالاض‪ ، ٜ‬بجى مسٸج‪ٟ‬‬
‫ًّ ‪ٙ‬لْ٘ اىبا‪ٚ‬ټط ٗاىببسټي كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عٌطٗ‪ٗ ،‬جا‪ ١‬تأ‪ٚٙ‬سٖ باسبجس‪ٙ‬ث ا‪ٗ٪‬ي‪:‬‬
‫عّ أب‪ ٛ‬شض اهالاض‪  ٜ‬قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش أپٗٸيٱ ًٰجّٲ ‪ٙ‬ٱبٰجسټيٱ غٱجِٸيت‬
‫ى ًٶّٲ بِٰٶ‪ ٛ‬أٿًٰ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ ز(‪ًٗ )3‬ب ًعِ‪ ٟ‬ش غٱِيت ز قاي اىبِاٗ‪ $ :ٜ‬أ‪ ٜ‬طط‪ٙ‬قيت ٗغفت‪ ٛ‬اهق٘مب‪ٞ‬‬
‫ضٰجٱ ٴ‬
‫اهيت أُا عو‪ٔٚ‬ا قبا أقٸوتٕ هلٍ ًّ ا‪٪‬ذلاَ ا‪٨‬عتقاز‪ٗ ٞٙ‬اهعٌو‪.)4(# ٞٚ‬‬
‫‪‬‬

‫ٗب‪ٚ‬ٸّ بعضٱ أٓى اهعوٍ أْ بس‪ٓ ١‬صا اهتا‪ٚ‬ف بعس ظًّ ًعاٗ‪٪  ٞٙ‬ذاز‪ٙ‬جث ج‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ًب اهباو‪ ،‬تقسَٰ شكطٱ بعهٔا‪ ٘ٓٗ ،‬ظًّ ‪ٙ‬ع‪ٙ‬س بّ ًعاٗ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ذبس‪ٙ‬جساځ سبجس‪ٙ‬ث أبج‪ ٛ‬شض ‪‬‬
‫اهػاهو; ٗأخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب قك‪ٙ ٞ‬ع‪ٙ‬س بّ أب‪ ٛ‬غل‪ٚ‬اْ ٗأخصٖٶ زباض‪ ٞٙ‬أذسٍٓ; فورقٕ‬
‫‪ٙ‬ع‪ٙ‬س فقاي‪ $ :‬أشكطن باهلل‪ :‬أُا ٓ٘؟ قاي‪ :‬اهوچٍٔ ‪ٗ .٨‬ضٰزٸ عو‪ ٟ‬اهطججىڄ جاض‪ٙ‬تٰجٕٱ ‪ #‬فقجاي‬
‫اٮًاَ اهب‪ٔٚ‬ق‪ $ :ٛ‬قوتٱ‪ٙ :‬ع‪ٙ‬س بّ أب‪ ٛ‬غل‪ٚ‬اْ كاْ ًّ أًطا‪ ١‬ا‪٪‬جِاز باهؿجاَ أ‪ٙ‬جاَ أبج‪ٛ‬‬
‫بلط ٗعٌط‪ٗ ،‬هلّ غٌٰٶ‪ٚ‬ٹٕٱ ‪ٙ‬ع‪ٙ‬س بّ ًعاٗ‪ٙ ٞٙ‬ؿبٕ أْ ‪ٙ‬لْ٘ ٓ٘ ٗاهلل أعوجٍ ‪ٗ .)5(#‬ضجٸجس‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ )8683( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س عوج‪ ٟ‬ؾجطط‬
‫ًػوٍ‪.‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)6833( :‬اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب ا‪ٗ٪‬غط‪ )4283( :‬بإغِاز قجر‪ٚ‬س‪ً .‬ب‬
‫صبٌع اهعٗا‪٢‬س‪ :‬د ‪ 7‬م‪ ;321‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬ضٗاٖ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب ا‪ٗ٪‬غط ٗضجاهٕ ضججاي اهكجر‪ٚ‬س‬
‫ف عبس اهلل بّ أهبس بّ ذِبى‪ٗ ،‬زاٗز اهعٓطاُ‪ٗ ،ٛ‬ك‪ٌٓ٩‬ا ثق‪ٞ‬ڂ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ابّ أب‪ ٛ‬ؾ‪ٚ‬ب‪ً ٞ‬ب اهلتاو اىبكِو‪ )35886( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )4‬ف‪ٚ‬ض اهقس‪ٙ‬ط ؾطح ازباًع اهكاف‪ً :‬خ ‪ 3‬م‪ :94‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)2841‬‬
‫(‪ )5‬ز‪٢٨‬ى اهِب٘‪ :ٝ‬د ‪ 6‬م‪.466‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٜ‬‬

‫اهب‪ٔٚ‬ق‪ ٛ‬ا‪٨‬غٍٰ اجتٔازاځ‪ٗ ،‬اغتسي باسبس‪ٙ‬ث اىبطغى‪ٗ ،‬ف‪ :ٕٚ‬ش ‪ٙ‬ٱقپايٱ هپٕٱ ‪ٰٙ‬عڄ‪ٙ‬سٱ ز(‪ٗ )1‬حبس‪ٙ‬ث‬
‫أب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ ٝ‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬عٰايٱ ٰٓصٰا ا‪٪‬پًٲطٱ ٱًعٲٰتسٶ‪٨‬ځ قپا‪٢‬ٶٌاځ باهڀقٶػٲجطٶ ذٰتٸج‪ ٰٙ ٟ‬ٲوٶٌٱجٕٱ‬
‫ضٰجٱىٴ ًٶّٲ بٰين أٿًٰ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ ز(‪ٗ )2‬عو‪ ٕٚ‬عوق اهؿ‪ٚ‬ذ ضبٌس ُاقط اهس‪ ّٙ‬ا‪٪‬هباُ‪ ٛ‬ضهبٕ اهلل قجاي‪$ :‬‬
‫ٗهعىٸ اىبطازٰ باسبس‪ٙ‬ث تا‪ٚ‬ف ُظاَ اخت‪ٚ‬اض اشب‪٩‬ف‪ٗ ،ٞ‬جعوٕ ٗضاث‪ٞ‬ځ‪ٗ ،‬اهلل أعوٍ ‪ .)3(#‬قوتٱ‪:‬‬
‫بى ٓ٘ اىبقك٘ز ىبا تقسَ ًّ ز‪٢٨‬ى ًب إ‪ٙ‬هاح اىبعِ‪ٗ ،ٟ‬اهلل أعوٍ‪.‬‬
‫اسبس‪ٙ‬ثٱ اهطابع‪ً :‬ب ب‪ٚ‬اْڄ ُقضڄ آخط عٱطٗ‪ٝ‬ٷ تطبطٿ ا‪ًٞ٪‬پ باٮغ‪َ٩‬ڄ‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .63‬عّ ابّ عٌط ‪ٗ ‬أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ٗ  ٝ‬خ٘ه‪ ٞ‬بِت قج‪ٚ‬ؼ ضنج‪ ٛ‬اهلل عِٔجا‪ :‬أْ‬
‫اهِيب × قاي‪:‬ش إشٰا ًٰؿٰتٲ ٿأ ٸًتٶ‪ ٛ‬بٶاهڀ ٱٌٽپ‪ٚ‬ٲٽپا‪ٰٗ ١‬خٰسًٰٰٰٔا أپبٲِٰا‪١‬ٱ اهڀ ٱٌ ٿو٘نٶ‪ ،‬أپبٲِٰا‪١‬ٱ فپاضڄؽٰ ٰٗاهطٹَٗ‪،‬‬
‫غ ِّوطپ ؾٶطٰاضٱٰٓا عٰوپ‪ ٟ‬خٶ‪ٰٚ‬اضڄٰٓا ز(‪ٗ )4‬انسٱ اهس‪٨‬ه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أْ خسً‪ ٞ‬أبِا‪ ١‬اىبو٘ن ًّ فجاضؽ‬
‫ٱ‬
‫ٗاهطَٗ‪ ٛٓ ،‬اهسعٍ اهسٗه‪ ٛ‬هتقػ‪ ٍٚ‬ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ظًّٰ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬إش ٌٓجا اهجسٗهتاْ‬
‫اهعظ‪ٌٚ‬تاْ ًب ظًاْ اهطغ٘ي ×‪ٗ ،‬اىبطاز اشبسً‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ،ٞٚ‬اشبسً‪ ٞ‬هؿدل بع‪ِٚ‬جٕ‪،‬‬
‫ٗشهم بتقس‪ ٍٙ‬اهسعٍ اهعػلط‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اىباز‪ ٜ‬هلٍ ًب اهتػوط عو‪ ٟ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اغتٌطاض‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪٨‬غتبساز ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ ;ٞ‬ف‪ٚ‬ربظ ؾطاض اهِاؽ ًب اهػوٽ‪ ٞ‬ازبرب‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط‪ّٙ‬‬
‫ًّ اشبف‪ٗ ّٙ‬عاً‪ ٞ‬اهِاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬اىبٽ‪ٚ‬ٽا‪ :١‬اىبؿ‪ ٞٚ‬اهيت ف‪ٔٚ‬ا اهتبدرتٱ ٗ ًٰسٹ اه‪ٚ‬س‪ٗ ّٙ‬اهتٌٽِّ‪ًٗ ،ٛ‬ب شهم قاي اهلل‬
‫تعافب‪ + :‬ﮋﮌﮍﮎﮏ "(‪ )5‬قبعِ‪ٙ ٟ‬تجبدرت‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬ب ظًاُِجا ًؿج‪ ٞٚ‬ازب‪ٚ‬ج٘ف ًب‬
‫(‪ )1‬تاض‪ٙ‬ذ زًؿق اهلبف ‪٨‬بّ عػاكط‪ :‬د ‪ 69‬م‪.73‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ابّ عػاكط ًب تاض‪ٙ‬ذ زًؿق اهلبف بٽطق‪ٗ ،‬بـب ًلر٘ي ٗأب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ ٝ‬أب٘ ثعوبج‪ ٞ‬اشبؿجين ‪:‬‬
‫د ‪ 72‬م‪ٗ ،33‬د ‪ 66‬م‪ٗ ،246‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س ذػّ‪.‬‬
‫ّ ‪ٙ‬ٱ ٰا‪ٚ‬ټجطٱ‬
‫ي ًٰج ٲ‬
‫(‪ )3‬اهػوػو‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ً :ٞ‬خ ‪ 4‬م‪ ،330‬اسبس‪ٙ‬ث (‪ٗ )1749‬غاق اسبس‪ٙ‬ث بول ‪ :‬ش أٗٸ ٱ‬
‫ى ٶًّٲ ٰبِٶ‪ ٛ‬أٿ ًٰٸ‪ ٚ‬پ‪ ٞ‬ز‪ٗ .‬عوق عو‪ ٕٚ‬قبا ُقوِاٖ عِٕ‪.‬‬
‫غِٸيت ٰضجٱ ٴ‬
‫ٱ‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازبجاًع اهكجر‪ٚ‬س‪ )2262ٗ 2261( :‬عجّ ابجّ عٌجط ‪ ‬بإغجِاز ذػجّ‪.‬‬
‫ٗأخطجٕ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب ا‪ٗ٪‬غط‪ )132( :‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ ٝ‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ .‬ابّ ذباْ ًب اهكر‪ٚ‬س‪:‬‬
‫(‪ )6761‬عّ خ٘ه‪ ٞ‬بإغِاز نع‪ٚ‬و‪.‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اهق‪ٚ‬اً‪.33/ ٞ‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٜ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫اغتعطانٍٔ اهق٘‪ ٝ‬اهيت مبتولُ٘ٔا‪ٗ ،‬تعين ز‪٨‬ه‪ٞ‬ٿ اسبس‪ٙ‬ث اهتاوب عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بجاٮضاز‪ٝ‬‬
‫اهعػلط‪ٗ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؼ با‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ججط‪ً ٠‬ب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب خج‪٩‬ي اهقجطْ‬
‫اهعػلط‪ً ٘ٓٗ ،ٞٙ‬جا ججط‪ ٠‬أٗي ًجط‪ ٝ‬بجا‪ُ٨‬ق‪٩‬و‬ ‫اىبان‪ ٛ‬اهباځ‪ ،‬عّ طط‪ٙ‬ق ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬
‫ا‪٪‬تات٘ضك‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بسعٍ ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬ع هٕ‪ٗ ،‬كاْ ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬ع آُصان زٗهج‪ ٞ‬عظٌج‪ًٗ ٟ‬جّ‬
‫ًب اهعال‪.‬‬ ‫أق٘‪ ٠‬اٮًرباط٘ض‪ٙ‬ا‬
‫ٗاسبس‪ٙ‬ثٱ ؼبصټض اىبػوٌـب إفب اهتٌػم باهعطٗ‪ ٝ‬اه٘ثق‪ ٟ‬اهيت تطبط ا‪ ًٞ٪‬باٮغج‪،َ٩‬‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬عطٗ‪ ٝ‬إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬أذلاَ اهس‪ ّٙ‬ب٘قجلٔا ًبجسأ ذ‪ٚ‬جا‪ٗ ،ٝ‬اهتِاقجط‬
‫عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ،ٞ‬اسبصض اهؿس‪ٙ‬س ًّ اتبا ؾطا‪٢‬ع ا‪ًٍ٪‬‬
‫ا‪٪‬خط‪ٗ ٠‬اه٘ق٘ باهتلط‪ٙ‬ط ًب ذق٘ق اهلل تعافب; أ‪ ٜ‬برتن ًا أخصٖ اهطغ٘ي ضبٌجس ×‬
‫عو‪ ٟ‬اهِاؽ ًّ اىب‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اىبعاُٰٗ‪ٗ ٞ‬اىبِٰع‪ٗ ٞ‬اىبِاقط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهجس‪ٗ ّٙ‬ؾجطا‪٢‬ع‬
‫اٮغ‪ َ٩‬ف‪ٌٚ‬ا بـب اهِاؽ‪ٓٗ .‬صٖ اهطابٽ‪ ٞ‬بٔصا اىبلَٔ٘ ًّ اهب‪٩‬غ اىببـب ٗاهسع٘‪ ٝ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ٝ‬‬
‫ٓ٘ اسبح‪ ٞ‬اهظآط‪ ٝ‬باهسٗه‪ ٞ‬هوٌ‪ًِ٧‬ـب ًب ق‪ٚ‬اَ زاض اٮغ‪ً َ٩‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ٗ .‬كاْ فمڇ‬
‫ٓصٖ اهعطٗ‪ ٝ‬بٔسَ زٗه‪ ٞ‬اىب‪ًِ٧‬ـب عِسًا اغتعاْ أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب باهسٗه‪ ٞ‬اهلجرب‪ ٠‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫بجا‪ُ٨‬ق‪٩‬و ا‪٪‬تججات٘ضك‪ٗ ٛ‬بججاه ٘ض‪ ٝ‬اهعطب‪ٚ‬جج‪ًٰٗ ٞ‬جّ كججاْ ًب ذلٌٔججٍ‪ ،‬اغججتٽا اهلججافط‬
‫اىبػتعٌط إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ ُظاَ اهسٗه‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ٗ ،ٞ‬باهتاه‪ ٛ‬أقكج‪ ٟ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‬
‫اٮغ‪ ًّ ًٛ٩‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬أخص ًب تٽب‪ٚ‬ق أذلجاَ اهتؿجط‪ٙ‬ع اهاطبج‪ُٗ ٛ‬ٱظجٍ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫فلط اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬خجص بتؿجط‪ٙ‬عاتٕ ٗق٘اُ‪ِٚ‬جٕ‪ٗ .‬أخجص اىبػجوٌْ٘‬ ‫ٗاهعٌى ب قاف‪ ٞ‬بِا‬
‫ذلچاًاځ ٗضبلً٘ـب باقتلا‪ ١‬أثطٓا ٗتطن ًا كاُ٘ا ‪ٙ‬عبسْٗ اهلل تعافب بٕ; نجعلاځ ًب اهللجط‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞ‬أٗ قٔطاځ ًب اىبسُ‪ٗ ٞٚ‬اهق٘‪ ٝ‬اهعػلط‪ ،ٞٙ‬أٗ لو‪ٞ‬ځ عّ اىبٽاهب اهؿجطع‪ٗ ٞٚ‬تجأثطاځ‬
‫باهِٹظٍ اهاطب‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ًٗ .64‬ب ٓصا اىبعِ‪ ٟ‬جا‪ ١‬اسبس‪ٙ‬ثٱ ً‪٧‬كساځ ًب ز‪٨‬هتجٕ ًجا غج‪ٚ‬قع ًب ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬ػبجب‬
‫اسبصض ًِٕ أٗ ػبب اهعٌى هتا‪ٚ‬فٖ‪ ،‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ تٰقٿَ٘ٱ‬
‫خصٶ اهڀقٿطٱْٗڄ قپ ٲب پؤٰا ؾٶجبٲطاځ بؿٶجبٲطڅ ٰٗ ٶشضٰاعجاځ بج ٶصضٰا څ ز فق‪ٚ‬جى‪ٙ :‬جا‬
‫خصٰ أٿًٸتٶ‪ ٛ‬بأپ ٲ‬
‫اهػٸاعٰ‪ٞ‬ٿ ذٰتٸ‪ ٟ‬تٰأڀ ٱ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٜ‬‬

‫‪:‬‬ ‫ضغ٘ي اهلل كلاضؽٰ ٗاهطَٗ؟ قاي‪ :‬ش ًّٰٰٗڄ اهِٸاؽٱ إ‪٨‬چ أٿٗٲهپ‪٣‬ٶمپ ز(‪ .)1‬قاي اهقان‪ ٛ‬ع‪ٚ‬ا‬
‫‪ $‬اهؿټرب ٗاهصضا ٗاهٽط‪ٙ‬ق ٗزخ٘ي اسبحط‪ ،‬كب ‪ٚ‬ى ه‪٩‬قتسا‪ ١‬بٍٔ ًب كى ؾج‪ ١ٛ‬يبجا ُٔج‪ٟ‬‬
‫اهؿط ٱ عِٕ ٗشًٰٸٕٱ ‪ٗ )2(#‬قاي ابّ ذحط‪ $ :‬فر‪ٚ‬ث قاي‪ :‬فاضؽ ٗاهطَٗ‪ ،‬كاْ ِٓان قط‪ِٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫تتعوق باسبلٍ بـب اهِاؽ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهطع‪ٗ ،ٞٚ‬ذ‪ٚ‬ث ق‪ٚ‬ى‪ :‬اه‪٘ٔٚ‬ز ٗاهِكاض‪ ،٠‬كاْ ِٓجان‬
‫ٗأق٘هلا ٗفطٗعٔا ‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬ ‫قط‪ ِٞٙ‬تتعوق بأً٘ض اهس‪ٙ‬اُا‬
‫ٗكاْ ذايٱ ا‪ ًٞ٪‬بعس ا‪٪‬خص بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪ ًٍ٪‬ف اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬بعس‬
‫ٓسَ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهقسمبج‪ٗ ،ٞ‬إقكجا‪ ١‬غ‪ٚ‬اغجتٔا باشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عجّ اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪،ٝ‬‬
‫ٗإقكا‪ ١‬ؾط‪ٙ‬عتٔا عّ اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬أُٔا زخوت ظًّ اىبوم ازبرب‪ٗ ،ٜ‬أٿبسي ُظجاَ اٮغج‪َ٩‬‬
‫اهسٗه‪ً ٞ‬ب اسبلٍ عو‪ًِٔ ٟ‬خ عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫بِظاَ اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬قاض‬
‫ا‪٪‬ضبع ٗتؿط‪ٙ‬عاتٔا اهاطب‪.ٞٚ‬‬ ‫اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٙ‬ا‬ ‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ُ ٞ‬ظأًا اهسمبقطاط‪ً ٛ‬ب اسبط‪ٙ‬ا‬
‫فأظاذت اهِٹظٍ اسبساث٘‪ ٞٙ‬بعٌقٔا اهعق‪ٚ‬س‪ ٜ‬اهعوٌجاُ‪ٗ ٛ‬أقج٘هلا ًجّ اهتؿجط‪ٙ‬ع اهاطبج‪ٛ‬‬
‫ًٗ اهلا ًب اهلطٗ ًّ اهقاُْ٘ اىبسُ‪ٗ ،ٛ‬زفعت إفب إقكا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫ه‪ٗ ًٞ٫‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٞٚ‬فاُللت ضابٽ‪ٞ‬ٿ ا‪ ًّ ًٞ٪‬ز‪ِٔٙ‬ا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬هٔط ذلٍ ازب‪٘ٚ‬ف ٗاهقج٘‪ ٠‬ا‪ًِٚ٪‬ج‪ ٞ‬بجسعٍ ًجّ اهقج٘‪ ٠‬اهسٗه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫اغتٌطاض اسبلاَ ٗبقا‪ً ٍٔ٢‬ب اهتػوط عو‪ ٟ‬ا‪ًٗ ًٞ٪‬قسضاتٔا‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)8308( :‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7319( :‬‬
‫(‪ُ )2‬قوٕ ابّ ذحط عِٕ ًب ؾطح اسبس‪ٙ‬ث ًّ اهلتس‪.‬‬
‫(‪ )3‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7319‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٜ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ىطِمَبُ الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫الِ َ‬
‫ي وَالِذَىَاعَاتِ‪:‬‬
‫ع الصِّيَاشِيُّ الِىُعَاصِرُ ِلألُوَّ ِة وَالِحَاكِ ِ‬
‫الِوَاقِ ُ‬

‫‪ٗ .65‬مبلّ هوباذث بعس اهِظط ٗاهسضاغ‪ ٞ‬أْ ‪٩ٙ‬ذ پ أً٘ضاځ عو‪ ٟ‬اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫اىبعاقط اهص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ًٞ٪‬ٿ ٗاسباكٍ ٗازبٌاعجا ‪ٗ ،‬أْ ٓجصٖ ا‪ً٪‬ج٘ض تعلجؼٱ قج٘ض‪ٝ‬پ‬
‫اىبٽو٘ب‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اسبىټ ٗيباضغتٕ ًب اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬قبجا‬ ‫اىبعاُا‪ ٝ‬اه٘اقع‪ٗ ٞ‬ق٘ض‪ ٝ‬اىبعازبا‬
‫ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب ٗتطاكٍ أظًاتٕ بػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬‬ ‫‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب ذب٘‪ٙ‬ى اسباي ًب اه٘اقع ًّ ًؿل‪٩‬‬
‫ظًجّ اىبعججاٗز‪ٝ‬‬ ‫اىبوجم ازبجرب‪ً ٜ‬ب اهسٗهجج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ ،‬إفب اسبوجج٘ي اىبِاغجب‪ٗ ٞ‬اىبعازبججا‬
‫هوٌٽاهب ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اهِبج٘‪ٗ .ٝ‬مبلجّ إػبجاظ ٓجصٖ‬
‫ب ‪٩‬ث ًػا‪٢‬ى‪:‬‬ ‫اىب‪٩‬ذظا‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ه‪ًٗ ًٞ٫‬ؿل‪٩‬تٕ‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٞٚ‬اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوراكٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫اه اه ‪ :ٞ‬ا‪ٗ٪‬نا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ه‪٫‬ذعاو ٗازبٌاعا ‪.‬‬
‫ذ‬

‫ادلدأؾةُذاألوىل‪:‬ذاؾواؼعُذاؾدقاديُّذؾألؿةِذوؿشؽالتُه‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .66‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬ٿ; ًِٗص ظًّ اٮقكا‪٢‬ـب‪ ،‬إقكا‪ً ١‬جِٔخ اهِبج٘‪ ٝ‬عجّ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ‪ٗ ،‬إقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ًٗ ًٛ٩‬وچ‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس × عجّ اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‪،‬‬
‫اهيت ذباٗي اهتأثفٰ عو‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗثقاف‪ ٞ‬ازبٌآف‪،‬‬ ‫غوػو‪ ًّ ٞ‬اهتافا‬ ‫تعاُ‪ ٛ‬تبعا‬
‫كج فاځ ًجّ اهل٘نج‪ٗ ٟ‬عجسَ ا‪٨‬غجتقطاض‪ٗ ،‬اٮضبجان ا‪ً٪‬جين‬ ‫اهيت أٗججس‬ ‫ٗا‪٪‬ظًا‬
‫اجملتٌع‪ ،‬فهج‪٩‬ځ عجّ اهتلل‪ٚ‬جم ازباجطاًب‬ ‫ٗا‪٨‬نٽطاو اهِلػ‪ ٛ‬هوؿع٘ض اهعاَ ٗأعطا‬
‫اهعػلط‪،ٞٙ‬‬ ‫بِفاْ ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬ ‫هس‪ٙ‬اض اىبػوٌـب ٗاهتلت‪ٚ‬ت اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬أْ ا‪ًٞ٪‬پ قس اكت٘‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بتأثف اه٘‪١٨‬ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬شبسً‪ ٞ‬اهسٗي اهلرب‪ٗ .٠‬هقس تقوچبت‬ ‫ٗأثقاي اهتر٘ٹ‪٨‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٜ‬‬

‫اهعوٌاُ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬بت‪ٚ‬اضاتٔجا‬ ‫ا‪٪‬ج٘ا‪ ١‬عو‪ ٟ‬ا‪ ًٞ٪‬قبِار دباضو ا‪٪‬فلاض ا‪٪‬جِب‪ٗ ٞٚ‬ا‪ٙ٬‬جسه٘ج‪ٚ‬ا‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬اهعس‪ٙ‬س‪ٗ ٝ‬ادبآاتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبتوُ٘‪ًٗ ،ٞ‬ا ظاي اهكجطا اهللجط‪ً ٜ‬تكجازًاځ ًب‬
‫ططٗذاتٕ ًع ًؿاعط ا‪ ًٞ٪‬عًٌ٘اځ ٗاظزٗاج‪ ٞٚ‬اهؿع٘ض ‪٪‬بِا‪ٔ٢‬ا اهجص‪ ّٙ‬تجأثطٗا باه قافج‪ٞ‬‬
‫ا‪٪‬جِب‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬أٗجسٰ ا‪٨‬نٽطاوٰ ًب اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬فقجساْ اهتج٘اظْ‬
‫اجملتٌع‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اهعاَ‪ ،‬بى أٗجسٰ اهلػازٰ ًب ازب٘ اهعاَ هتللف ازبٌآف ٗأعطا‬
‫اهيت تعاُ‪ ٛ‬ا‪ًِٔ ًٞ٪‬ا قبا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬ ‫ٗمبلّ إنبايٱ اىبؿل‪٩‬‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ً :‬ؿلو‪ ٞ‬اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ٗ ٞٚ‬تػوڇط اهسٗي اهلرب‪ ٠‬عو‪ ٟ‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬بؿلى عسا‪.ٛ٢‬‬
‫اه اُ‪ً :ٛ‬ؿلو‪ ٞ‬اهِٹدجب ٗاهعوٌجا‪ٗ ١‬اىبللجط‪ً ّٙ‬ب اهتبع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هورهجاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهتدوو عّ اٮغ‪.َ٩‬‬
‫ثاه اځ‪ً :‬ؿلو‪ ٞ‬إق‪٩‬ح ا‪٪‬فطاز زبع‪ ٞٚ٢‬نباع‪ ٞ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬صبتٌعٔا‪ٗ ،‬فقساْ اه ق‪.ٞ‬‬
‫ضابعاځ‪ً :‬ؿلو‪ ٞ‬ازبٌاع‪ً ٞ‬ب فٍٔ اىبٽاهب بطؾس عو‪ً ٟ‬ا ٓ‪ ٛ‬عو‪ً ٕٚ‬ب اه٘اقع ٗقبا ػبب ًّ‬
‫اسبقټ ٗاهك٘او‪.‬‬

‫خاًػاځ‪ً :‬ؿلو‪ ٞ‬اىبؿطٗ اسبهاض‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ ا‪ًٞ٪‬ٿ هتظٔط بٕ بـب اه٘ع‪ ٛ‬اهكر‪ٚ‬س‬
‫اهتلتو‪.ٛ‬‬
‫‪‬‬ ‫اهكاحل ٗاهاٌ٘‬
‫ٓا‪٢‬و‪ٗ ،ٞ‬ضٗذجاځ ؾجعب‪ ٞٚ‬عاضًج‪ ٞ‬تط‪ٙ‬جس اهتاج‪ٚ‬ف‪،‬‬ ‫‪ًٗ .67‬ع أْ ا‪ًٞ٪‬پ ذبٌىٱ طاقا‬
‫ٗهلّ طاقاتٔا كاًِ‪ٞ‬ڂ ذبصض ًّ اهظٔ٘ض ًب ف اه٘قجت اىبِاغجب‪ ،‬أٗ أْ دبجط‪ً ٜ‬ب جف‬
‫ًػاضبٔا اهكر‪ٚ‬ر‪ ،ٞ‬بػجبب فقجساْ اه قج‪ ٞ‬باىبؿجاض‪ٙ‬ع ا‪ٙ٬‬سه٘ج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبٽطٗذ‪ً ٞ‬ب صباي اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬تكو بازبٌ٘ز عو‪ً ٟ‬جا كجاْ‪،‬‬
‫قِاع‪ٞ‬ڂ ًب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ‪ٙ‬تساٗهلا بعهٍٔ; تق٘ي‪ً :‬ا ‪ٙ‬لْ٘‬ ‫أٗ اهتلطاض ٗا‪٨‬جرتاض‪ٗ ،‬هٔط‬
‫ه‪ٚ‬ؼ أفهى يبا كاْ‪ ،‬أٗ أْ ٓصٖ اىبؿاض‪ٙ‬ع قس ثبجت فؿجؤا‪ًٗ .‬جع أْ اهجسٗي اهلجرب‪ ٠‬قجس‬
‫ًب خٽتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬بسا‪ ٞٙ‬اهقطْ اه٘اذس اهعؿط‪ ّٙ‬اىبج‪٩ٚ‬ز‪ٗ ،ٜ‬ذب٘ٸهجت ًجّ‬ ‫‪ٚ‬ٸط‬
‫هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬بإغِاز اسبلاَ عػجلط‪ٙ‬اځ ٗاغجتدباضات‪ٚ‬اځ‪ ،‬إفب خٽج‪ ٞ‬زعجٍ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘‪ٜ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫اهؿع٘و ذبت ؾعاض ‪ $‬كطاً‪ ٞ‬اٮُػاْ ٗاسبط‪ًٗ .# ٞٙ‬ع ٓصا‪ ،‬فجإْ اىب‪٩‬ذج‬ ‫بت ٘‪ٙ‬ط طاقا‬
‫أْ ازبٌآف ًا ظاهت تعاُ‪ ًّ ٛ‬تجأثف اهوعبج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ا‪٨‬غجتعٌاض‪ٗ ،ٞٙ‬أُٔجا ربهجع‬
‫هها٘ط اهتهو‪ٚ‬ى اٮع‪ٗ ًٛ٩‬اشبسا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛٓٗ ،ٛ‬ذباٗي أْ تِلوتٰ ًجّ ضباٗ‪٨‬تجٕ‬
‫أك ط ًّ ش‪ ٜ‬قبى‪ٗ .‬هلّ اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬ذط‪ٙ‬كج‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬هجا‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿجع٘و بأظًجا‬
‫اقتكاز‪ٗ ٞٙ‬اجتٌاع‪ ٞٚ‬تعكو بازبٌآف‪ ،‬فه‪٩‬ځ عجّ اهاجعٗ اهللجط‪ٗ ٜ‬اه قجاًب‪ٗ ،‬ظض‬
‫اه‪ٚ‬أؽ ٗاهؿم بإًلاْ اشبطٗد ًّ اهوعب‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬بجى ذبجاٗي اهل‪ٌِٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫إجٔا ٳ ععَ ا‪ ٌٞٓٗ ًٞ٪‬ازبٌآف باغتٌطاض‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗتترٌجى ٓجصٖ‬ ‫ٗيبا ‪٩ٙ‬ذ أ‪ٙ‬هاځ‪ :‬أْ نبآف ا‪ً ًٞ٪‬ع أُٔا تع‪ٚ‬ـ ٓصٖ ا‪٪‬ظًجا‬
‫اهها٘ط ًّ اهلٌَ٘ ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬أثقاهلٌا; فإْ اهِاؽ ًجا ظاهج٘ا‬
‫ؼبٌوْ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٍٔ بصكا‪١‬ٷ ذصض عوج‪ ٟ‬اهجط ٍ ًجّ نجعو‬
‫اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪ٗ .ٞٚ‬أْ نبآف اهِاؽ ًا ظاه٘ا ‪ٙ‬تٽوعجْ٘ إفب اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬بكجٌت‬
‫ًتأًټى غطعاْ ًا ‪ٙ‬ظٔط إفب ذؼ ازبٌٔ٘ض بأًى; فا‪ً ًٞ٪‬ا ظاهت ذ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ تٌِج٘ ٗتترجطن‬
‫اهسٗضاْ عو‪ً ٟ‬طكع ق‪ٚ‬ازتٔا اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ا‪٪‬غجاؽ‪ٗ ،‬قجس‬ ‫ٗتتلاثط بعق‪ٚ‬ستٔا‪ٗ ،‬هلّ فقس‬
‫عِٕ قو‪٩ٚ‬ځ‪ ،‬فتؿ٘ؾت عو‪ٔٚ‬ا بٱِج‪ ٟ‬ؾدكج‪ٚ‬تٔا اٮغج‪ًٗ ًٞٚ٩‬ل٘ټُاتٔجا‪ٗ ،‬هلِٔجا‬ ‫اطچطز‬
‫ذببٹ اٮغ‪ً َٰ٩‬ب ُظاَ ذ‪ٚ‬اتٔا‪ٗ ،‬تعتقسٖٱ ًب ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٔا إُٔ ٓ٘ اسبىٹ ا‪ ً٪‬ى هِظجاَ‬
‫ذ‪ٚ‬اتٔا‪ٗ ،‬كباضغٱٕ ؾعا‪٢‬طٰ ز‪ ِٞٚٙ‬تتٽوع ًّ خ‪٩‬هلجا إفب اهتحس‪ٙ‬جس ًب اهعٌجى ٗاهِٔهج‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪ٗ ،ٞ‬هلّ ٓصا كوٕ زْٗ ًػت٘‪ ٠‬اهٽٌ٘ح هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إًلإُ ف‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫ذ‬

‫ادلدأؾةُذاؾثاـقة‪:‬ذاؾواؼعُذاؾدقاديُّذؾؾحاؽمِذيفذؼقادةِذاؾدوؾة‪:‬‬
‫‪‬‬
‫اهقا‪ً ٌٞ٢‬ب ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب‪ ،‬قجس اغجت٘فب‬ ‫‪ ًّ .68‬اىب‪٩‬ذ أْ اهب اسبلً٘ا‬
‫اسبلاَ ف‪ٔٚ‬ا عو‪ً ٟ‬قاه‪ٚ‬س اسبلٍ برتت‪ٚ‬ب ًّ اهسٗي اهلرب‪ ٠‬ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٞٙ‬بعس اٮقكجا‪١‬‬
‫ٓ‪١٨٧‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٯغ‪ َ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ ،‬بعس تقػ‪ ٍٚ‬اهب‪٩‬ز إفب زٗي‪ ،‬فأقعس‬
‫اسبلاَ أٗ آبا‪ ٍٔ٢‬أٗ ًّٰ ًب ذلٌٍٔ عوج‪ ٟ‬كطغج‪ ٛ‬اهػجوٽ‪ٗ ،ٞ‬هٔجط عوج‪ ٍٔٚ‬ا‪ُ٨‬لجطاز‬
‫باهػوٽ‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬غتبساز اهباځ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬عاٗزٗا باهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٯغ‪ َ٩‬إفب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪،‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٜٙ‬‬

‫بى ل ‪ٙ‬ظٔط عو‪ ٍٔٚ‬اهتللف ًب شهم‪ ،‬بى هٔط عو‪ ٟ‬بعهٍٔ ضباضبج‪ٞ‬ٿ اىبعجاٗز‪ٗ ;ٝ‬اهتجاض‪ٙ‬ذ‬
‫‪ٙ‬ؿٔس عو‪ ٟ‬شهم‪ٗ .‬كصهم ل تظٔط عو‪ ٍٔٚ‬يباُعج‪ ٞ‬اهقج٘اُـب اهاطب‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬تؿجط‪ٙ‬عاتٔا; بجى‬
‫ازبٌٔ٘ض‪ ،‬بى ل‬ ‫مسر٘ا بإظاه‪ ٞ‬ك ف ًّ ا‪٪‬ذلاَ اٮغ‪ُ ًّ ًٞٚ٩‬ظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬يباضغا‬
‫‪ٙ‬بق ًّ ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬إ‪ ٨‬اهؿ‪ ١ٛ‬اهقو‪ٚ‬ى ًب صباي ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬با‪٪‬ذ٘اي اهؿدك‪ٛٓٗ ٞٚ‬‬
‫اهيت ‪ٙ ٨‬لاز اهتؿط‪ٙ‬ع اهاطب‪ٙ ٛ‬ٱعِ‪ ٟ‬بٔا ك فاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهقس أخص اسبلاَ بعس تقػ‪ ٍٚ‬اهب‪٩‬ز ٗفق غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اىبػجتعٌط‪ ّٙ‬ابتجسا‪١‬ٳ ًجّ تلع‪ٚ‬جى‬
‫ًعآس‪ ٝ‬غا‪ٙ‬لؼ ب‪ٚ‬ل٘; ٗإفب ًعآس‪ً ٝ‬اهٽا بعس اسبطو اهعاىب‪ ٞٚ‬اه اُ‪ ،ٞٚ‬أخص اسبلجاَ ًب‬
‫عو‪ٗ ٟ‬فق أذس طط‪ٙ‬قتـب‪:‬‬ ‫ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب قبٌاضغ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلً٘ا‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٪‬كاغط‪ ٝ‬أٗ اهق‪ٚ‬اقط‪ً ٝ‬ب اسبلجٍ ٗاهسٗهج‪ ،ٞ‬فتحجسٱ اسبجاكٍ مباؾج‪ٛ‬‬
‫عوج‪ ٟ‬لبجط‬ ‫ا‪ًٞ٪‬پ قبظآط اٮغ‪ٗ َ٩‬مباضؽ فعوٕ ‪ ٨‬بؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٙٗ ،َ٩‬ػ‪ٚ‬ټط اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬اهقسمب‪ ،ٞ‬بللجط‪ ٝ‬تجس‪ٙ‬ٹّ ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬إًرباط٘ض‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ،ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬تأه‪ٚ‬جٕ‬
‫اسباكٍ ٗإؾاع‪ ٞ‬اهتقس‪ٙ‬ؼ هٕ‪ ،‬فٔ٘ ًكْ٘ ف ًػ‪ٗ٧‬ي‪.‬‬
‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه اُ‪ ٛٓ :ٞٚ‬بػف اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلً٘ج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬لبجط‬
‫اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬اسبط‪ٗ ٞٙ‬اه٘طِ‪ٗ ٞٚ‬ا‪ً٪‬جّ‬ ‫ا‪٨‬غتبساز ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٜ‬اهطأمساه‪ٗ ،ٛ‬بؿعاضا‬
‫هآطٓا ف باطِٔا‪.‬‬ ‫اهقً٘‪ ٛ‬ه‪ٓٗ ،ًٞ٫‬لصا ‪ٙ‬ق٘زٱ اسباكٍ بؿعاضا‬
‫ت‪ٙ٧‬سٍٓ‪ ٍٓٗ ،‬ؼباٗهْ٘ ىبوٌ‪ ٞ‬فؿجؤٍ‬ ‫ٗهقس أٗجسٰ اسبلاَ أذعاباځ تِاقطٍٓ ٗف‪٣‬ا‬
‫بلوػل‪ ٞ‬اسبساث‪ٗ ٞ‬أفلاض اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬طط‪ٙ‬قتٔا ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬اهجٌِط اسبهجاض‪ ٜ‬اهاطبج‪ٛ‬‬
‫باهك٘ض‪ٗ ٝ‬اهؿلى‪ٙ ٨ ُٕ٪ ،‬تأت‪ ٟ‬هلٍ يباضغتٔا باسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اىب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬هتِاقهٔا ًع عق‪ٚ‬س‪ٝ‬‬
‫أذعابٱٍٔ تِظِّطٱ ٮغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬بألباط فلط‪ٗ ٞٙ‬أغاه‪ٚ‬ب‬ ‫ا‪ٗ ،ًٞ٪‬قاض‬
‫ًب أغاه‪ٚ‬ب اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬كٌا ذكى ًع ث٘ض‪ ٝ‬غِ‪)َ1952( ٞ‬‬ ‫غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬فتِ٘عت اىبٌاضغا‬
‫ًب ًكط‪ًٗ ،‬ع فوػل‪ ٞ‬اهبع ‪ٚ‬ـب ًب اهعطاق ٗاهؿاَ ٗكاُ٘ا أك ط فوػل‪ ٞ‬هلجصٖ اهِظط‪ٙ‬ج‪،)1(ٞ‬‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬ضبٌس عٌاض‪ :ٝ‬اهت‪ٚ‬اض اهقً٘‪ ٛ‬اٮغ‪ٙ ،ًٛ٩‬بـب ٓصٖ اهلوػل‪– ٞ‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪- ًٞ٪‬‬
‫ًب شكط‪ًٚ ٠‬ؿ‪ٚ‬ى علوق ذػق‪ٚ‬ى ً‪٧‬غؼ اهِظط‪ ٞٙ‬عٌو‪ٚ‬اځ‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗث٘ض‪ ٝ‬اهػ٘زاْ ٗذعو اهؿ‪ٚ‬ذ ذػّ اهرتاب‪ٗ ،ٛ‬أخفاځ ًع اهٌِ٘شد اهرتك‪.)1(ٛ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .69‬ا‪ٗ٪‬نا اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ‪ ٨‬تٱؿعط اىبطاقب‪ ،‬بى ‪ٙ ٨‬ٱرؼ ًِٔجا‬
‫اىبتابعٱ أْ اسبلاَ جازٹْٗ بإُلاش إضاز‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باىبٽاهب اسبهاض‪ ٞٙ‬هٯغج‪ ،َ٩‬فج‪ ٩‬ت٘ججس‬
‫هس‪ ٍٔٙ‬أ‪ ٞٙ‬إضاز‪ ٝ‬تٱ‪٩‬ذ ىبعاٗز‪ًِٔ ٝ‬خ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ أٗ تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ ،َ٩‬بجى‬
‫اه٘اقع ‪ٙ‬سيٹ عو‪ ٟ‬إقطاضٍٓ عو‪ ٟ‬اهعٌجى باجف اٮغج‪ٙٗ ،َ٩‬تدجصْٗ أغجاه‪ٚ‬ب طبتولج‪ٞ‬‬
‫ًتِ٘ع‪ ٞ‬هور‪ٚ‬و٘ه‪ ٞ‬زْٗ تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ًٗ َ٩‬عاٗز‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬جِٔخ‬ ‫ًٗربټضا‬
‫اهِب٘‪ٗ .ٝ‬قس ًه‪ ٟ‬ظًّ ك ف ٗا‪ٗ٪‬نا اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهس‪ٙ‬اض اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ػتقط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬لبط‬
‫اىبول‪ ٞٚ‬أٗ ؾبٕ اىبول‪ ،ٞٚ‬أٗ لبط ازبٌٔ٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬بأٗنا تؿجط‪ٙ‬ع‪ً ٞٚ‬جّ اهجِظٍ‬ ‫اسبلً٘ا‬
‫اهسغت٘ض‪ ٞٙ‬أٗ ف اهسغت٘ض‪ٗ ٞٙ‬فق ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باهقاُْ٘ اىبسُ‪ٗ ،ٛ‬ػبس اىبتابع أْ اسبلاَ ًب‬
‫ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب بـب أذس اثِـب ًب يباضغتٍٔ اسبلٍ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫األٔه‪ :‬اسباكٍ اهص‪ٙ ٜ‬ٽبق اهؿطا‪٢‬ع باهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬اهص‪ٗ ٜ‬نعٕ ضجاي اهقاُْ٘ ًب‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ٛٓٗ ،ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب اهاطو اهطأمسجاه‪ٓٗ ;ٛ‬ج٘ ًتلجطټ ٴ‬
‫عّ اهتؿط‪ٙ‬ع اهاطب‪ ٛ‬اىبػتٌس ًّ اهتؿط‪ٙ‬ع اهطًٗاُ‪ ٛ‬اهقس‪ ٍٙ‬بلقٕٔ هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬أٗ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪،ٝ‬‬
‫ف‪ ٩‬ؽبل‪ ٟ‬أْ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهعوٌاُ‪ ٛٓ ٞٚ‬ط٘ضٴ جس‪ٙ‬س هوعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهقسمبج‪ $ ٞ‬أعجط ًجا‬
‫هق‪ٚ‬كط هق‪ٚ‬كط‪ًٗ ،‬ا هلل هلل ‪ٗ .#‬أًا ُظاًٱٍٔ هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬فٔ٘ ذبس‪ٙ‬ث هوسمبقطاط‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬جطاض‬
‫تأه‪ ٕٚ‬اىبوم ٗاٮًرباط٘ض بللط‪ ٝ‬اسبط‪ٗ ٞٙ‬تعظ‪ ٍٚ‬اهلطز‪.‬‬
‫ٗهقس ُٔخٰ ٓ‪ ١٨٧‬اسبلاَ إفب يباضغ‪ٓ ٞ‬صا اهٌِ٘شد عو‪ً ٟ‬قاغاتٍٔ‪ٙ ٍٓٗ ،‬تٽوعْ٘‬
‫إفب يباضغ‪ ٞ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أمتټ ًا ‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬عْ٘‪ ًّٰ ًٍِٔٗ .‬آًّ باهعوٌاُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ُٗظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬مباضغٔا كٌبسأ آًّ بٕ ٗاعتِقٕ‪ٗ ،‬إْ كاْ كج فٴ ًجٍِٔ ‪ٙ‬لجتٍٱ إمباُجٕ ٗ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬ظٔطٖ إ‪ ٨‬عو‪ٗ ٟ‬جٰىڅ‪ ،‬بى ظبسٱ أْ ك فاځ يبّ ‪ٙ‬كطح بعق‪ٚ‬ستٕ ٓصٖ ‪ٙ‬رتاجع عِٔا بعس ذـب‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬فٔ‪ ١٨٧‬اسبلاَ ًّ ضجاي اهاطو اهطأمساه‪ً ٛ‬ب عقا‪٢‬سٍٓ‬ ‫أٗ شٓبت بٕ ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬
‫(‪ٓ )1‬لصا فٌٔٱِا هلصٖ اهلوػلا اهيت قاًت عو‪ٔٚ‬ا اسبطكا اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬ب اهػج٘زاْ ٗتطك‪ٚ‬جا هآط‪ٙ‬جاځ‪،‬‬
‫ٗ‪ُ ٨‬عوٍ اهػطا‪٢‬ط‪ ،‬فِرّ أً‪ٞ‬ڂ هلا ًا ‪ٙ‬ظٔط ًّ اهعٌى‪ٗ ،‬اهلل ‪ٙ‬ت٘فب اهػطا‪٢‬ط‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٜٛ‬‬

‫ٗإمبأٍُ اهباځ‪ ًّ ٍٓٗ ،‬أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب ًب ُػبٍٔ اهقً٘‪ٗ ٛ‬اهعطق‪ٗ ،ٛ‬قس ‪ٙ‬وبؼ عبجا‪ٝ١‬‬
‫اهٽا‪٢‬ل‪ٗ ٞ‬اىبصٓب‪ .‬فتحسٱ ًّ ٓ‪ ًّ ١٨٧‬مباضؽٱ اهؿعا‪٢‬ط اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أًاَٰ ازبٌآف‪ ،‬فٔج٘‬
‫‪ٙ‬سآّ ًؿاعط اهِاؽ ٗ‪ٙ‬ساض‪ٔٙ‬ا‪ ،‬أٗ إُٔ ‪ٙ ٨‬ػتلعٹ إذػاؽٰ اهعاً‪ ٞ‬قبٌاضغتٕ ًا ‪ٙ‬اهبٔا‪،‬‬
‫ٗبعهٍٔ كػا‪٢‬ط اهع٘اَ ًّ اهعوٌاُ‪ٚ‬ـب ًّ أبِجا‪ ١‬اىبػجوٌـب ؽبحوجْ٘ ًجّ اهجربا‪ً ٝ١‬جّ‬
‫اٮغ‪ٗ َ٩‬اعتقازٍٓ اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اغتر‪ٚ‬ا‪ ًّ ١‬أظٗاجٍٔ ٗأبِا‪ ٍٔ٢‬أٗ عؿفتٍٔ‪.‬‬
‫ٔالٍىط الجاٌ٘ ورَ اكهَّراً; ٓ٘ اهص‪ ٜ‬ؼبٌىٱ اٮغ‪ً َ٩‬ب ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٕ‪ٙٗ ،‬ج‪ًّ٧‬‬
‫بٕ إمباْ ا‪٪‬عطاو‪ ٨ٗ ،‬ػبط‪ ٦‬عو‪ ٟ‬اهعٌى بٕ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬عوج‪ٟ‬‬
‫ًػت٘‪ ٠‬اىبعاٗز‪ ٝ‬هٯغ‪ً َ٩‬ب ا‪ً٪‬ط‪ ًّ ّٙ‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهِظجاَ اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ٗ .ٛ‬ضقبجا‬
‫‪ٙ‬ع٘ز شهم إفب ث‪٩‬ث‪ ٞ‬ع٘اًى‪:‬‬
‫ايعاٌَُ األ‪ :ٍٚ‬ايضعفُ يف فِٗ اإلسالّ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .70‬اههعوٱ اهؿس‪ٙ‬س ًب فٍٔ اٮغ‪ َ٩‬اهص‪ ٜ‬ططأ عو‪ ٟ‬أشٓجاْ اىبػجوٌـب هجآط‪ٝ‬ڂ‬
‫‪،‬‬ ‫أٗ أًججججطا‬ ‫عاً‪ٗ ،ٞ‬اسباكٍٱ ًّ أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب ‪ٙ‬ك‪ٚ‬بٕٱ ًا ‪ٙ‬ك‪ٚ‬ب ا‪ ًّ ًٞ٪‬أعطا‬
‫ًِٗٔا نعو فٌٕٔ هٯغ‪ٗ ،َ٩‬اغتبعازٖ ًجّ شِٓجٕ ب٘قجلٕ ُظجاَٰ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬أٗ ًؿجطٗعاځ‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ قاب‪٩‬ځ هوتٽب‪ٚ‬ق ٗاٮُلاش; بى ‪ٙ ٨‬لازٱ مب‪ٚ‬ټع اهب اسبلجاَ قج٘ض‪ٝ‬ځ شِٓ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوِظجاَ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ ،َ٩‬فٔ٘ ‪ِٙ‬ظط إفب اٮغ‪ َ٩‬قبلآ‪ ٍٚ‬ا‪٨‬غتؿطاق ٗآثاض اه قاف‪ ٞ‬اهاطب‪،ٞٚ‬‬
‫اهاطب‪ ٞٚ‬اه٘نع‪ ٞٚ‬اهقا‪ً ٌٞ٢‬ب اهب‪٩‬ز ًِص ٗنع اهسغجاتف ٗفجق‬ ‫ٗقس اغتػوٍ هوتؿط‪ٙ‬عا‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع اهاطب‪ٗ ٛ‬إزخاي اهقاُْ٘ اىبسُ‪ ،ٛ‬فٔ٘ ‪ٙ‬تعاًى بػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‬
‫باهِٹظٍ اهػا‪٢‬س‪ ٝ‬اهيت أزخؤا اىبػتعٌطْٗ‪ ٨ٗ ،‬ػبط‪ ٦‬عو‪ ٟ‬اهتا‪ٚ‬ف‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ اسبلاَ ًب ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب ًب أعٌټٔجٍ ا‪ ٪‬وجب قجس نجعٱلت ثقجتٱٍٔ‬
‫اهيت أٗجستٔا‬ ‫باٮغ‪ َ٩‬إُٔ ًبسأ ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أْ ًِٽق‪ ٞ‬إمبأٍُ تعاُ‪ ٛ‬خٽط ا‪٪‬عطا‬
‫ًِآخ اهتعو‪ ٍٚ‬بٽطا‪٢‬قٕ ف اٮغج‪ُٗ ًٞٚ٩‬ٱظٌجٕ اه قاف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬أطجطٖ اسبهجاض‪ٞٙ‬‬
‫اهاطب‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬بعباض‪ ٝ‬أخط‪ٙ ٠‬عاُْ٘ اههجعو اهؿجس‪ٙ‬س ًب فٔجٍ اٮغج‪ً َ٩‬ب ُظجاَ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هٯُػاْ ٗاهعال‪.‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٜ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ايعاٌَُ ايجاْ‪ :ٞ‬ضعفُ ايجِّك‪ ١‬باألَ‪:١‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .71‬إْ اهبٰ اسبلاَ ‪ ٙ ٨‬قٱ با‪ً٪‬ج‪ ٞ‬أْ تلجْ٘ ًعجٕ ًب اهؿجسا‪٢‬س ٗاىبعهج‪، ٩‬‬
‫ٗأُٔا ‪ ٨‬تقو سبٌا‪ٙ‬تٕ ٗزعٌٕ ًّ ٗضا‪ ٕ٢‬إشا طبق اٮغ‪ٗ َٰ٩‬عجاٗز اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهقج٘‪٠‬‬ ‫ىبِاٗؾجا‬ ‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬قازٰ اسبلً٘‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِبج٘‪ ،ٝ‬فٔج٘ ؽبؿج‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬تعجط‬
‫اسبساث٘‪ ٞٙ‬اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اىبتلطظب‪ ،ٞ‬أٗ اهق٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبسعً٘‪ً ٞ‬جّ اهجسٗي اهلجرب‪ٗ ٠‬قجس‬
‫‪ ٩‬عجّ أُجٕ اهبجځا ‪ ٨‬ػبج ٱس عوج‪ ٟ‬اسبجق أع٘اُجځا‬
‫ًب أجٔع‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬فه ځ‬ ‫دبصٸض‬
‫اهيت تط‪ٙ‬س ا‪ُ٨‬قج‪٩‬و‬ ‫باهِكس أٗ اهب‪ٚ‬اْ اىبِاغب‪ ،‬إ‪ ًّ ٨‬أٗه‪٣‬م; أ‪ ٜ‬أُكاض ازبٌاعا‬
‫عو‪ ٕٚ‬أٗ اهتا‪ٚ‬ف‪ ،‬فٔ٘ ؼب ٰصضٱٍٓ ٗؽبا ٱ عو‪ًِ ٟ‬كبٕ ًٍِٔ‪ .‬ثجٍ إُجٕ إشا ُظجطٰ اسبجاكٍٱ إفب‬
‫اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اهللط‪ ٞٙ‬اىبػتقو‪ ٞ‬ػبسٱ أْ كوٌتٍٰٔ ل تطتقڄ إفب اىبػجت٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب‬ ‫اهق‪ٚ‬ازا‬
‫ت٘ع‪ ٞٚ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬بـب ًظآط اهعساٗ‪ ٝ‬هٕ عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬ٱِقى إه‪ًِٔ ٕٚ‬ا أٗ ذبؼٹ ٓج‪ٛ‬‬
‫اهٽابع اهس‪ٙ‬ين ‪ ٨‬تٱرػّ خٽابٕ ف‪ٚ‬ظٔط‬ ‫شا‬ ‫ًِٕ‪ٗ ،‬فه‪٩‬ځ عّ شهم فإْ ٓصٖ ازبٌاعا‬
‫ًِٔا اههس‪ ٞٙ‬أٗ اسباه‪ ٞ‬اه٘عظ‪ ٞٚ‬اهتس‪ ِٞٚٙ‬اجملطز‪ٗ .ٝ‬أ‪ٙ‬هاځ ًب ذاي ٗج٘ز اسباه‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫ٗا‪٪‬ذعاو ٗاسبطكا ; فإُٔا ‪ ٨‬تلاز تكى إ‪ً ٨‬ب أج٘ا‪ ١‬اهتؿج٘‪ٙ‬ـ‬ ‫ًب ٓصٖ ازبٌاعا‬
‫ٗا‪ُ٨‬ا‪٩‬ق‪ ١٨٧ٓٗ .‬اسبلاَ قبا ٍٓ عو‪ ًّ ٕٚ‬اهتاوڇب ٗأخجص اهػجوٽ‪ ٞ‬باهاوبج‪ٗ ٞ‬اهقج٘‪،ٝ‬‬
‫ك ف ًٍِٔ تأخصٖ اهعع‪ ٝ‬باٮثٍ‪ٗ ،‬ؼب٘طٕ اهلٶرب ٗاهلرب‪ٙ‬ا‪.١‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ اسباكٍ قس فقس اهطابٽ‪ ٞ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞٚ‬با‪ً ٘ٓٗ ،ًٞ٪‬ا ‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬عّ طط‪ٙ‬ق ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض‬
‫ٗاهطنا‪ٗ ،‬بق‪ٚ‬ت ع‪٩‬قتٕٱ با‪ٗ ًٞ٪‬ازبٌآف بكبا‪ ٞ‬غوٽ٘‪ ٞٙ‬صبطز‪ ٝ‬عّ اهقِاع‪ ٞ‬بازبٌآف‬
‫أٗ قِاع‪ ٞ‬ازبٌآف بٕ‪ ٘ٓٗ ،‬اهعاًى اهص‪ٔٙ ٜ‬عٹ اهعاًى اه اُ‪ ًّ ٛ‬اه ق‪ ،ٞ‬أ‪ٔٙ ٜ‬جع فقجساْ‬
‫اهقِاع‪ ٞ‬باسباكٍ ٗا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ بـب ازبٌٔ٘ض ٗاسباكٍ‪ٙٗ ،‬كف أًطٓا إفب ذاي‪ ،‬إشا ابجت‬
‫ف‪ ٕٚ‬قطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘ ٗق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ ٜ‬كبطٸزٰ ازبٌٔ٘ض ٗثاض اهؿعب‪ٓٗ .‬صا ‪ٙ‬طجع إفب خوى ًب‬
‫تِظ‪ ٍٚ‬ا‪ُٗ ًٞ٪‬ظاَ اهسٗه‪ ٞ‬قٽعاځ‪ٗ ،‬فقساْ اهِػق اىبدك٘م ه‪ٗ٫‬نجا اهقاُُ٘‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أ‪ٜ‬‬
‫فقساْ زٗافع اٮمباْ باهسٗه‪ ًّ ٞ‬اهؿعب‪ٗ ،‬خٱص‪ ْ٨‬اسباكٍ زبٌآف ٓصا اهؿعب ‪ ٨‬ضباه‪;ٞ‬‬
‫ٗهصهم ‪ ٨‬بس ًّ ت٘ع‪ ٞٚ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ عو‪ ٟ‬اهػب‪ٚ‬ى ٮضجا اه ق‪ ٞ‬ب‪ٌِٔٚ‬ا ذتٌاځ‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓٓٔ‬

‫رب‪ ٣‬يًحانِِ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫ايعاٌَُ ايجايح‪ :‬إرٖابُ ايك‪ ٣َٛ‬ايهُ َ‬
‫‪ًِ .72‬ص إقكا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ ًب ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب عاًج‪ٗ ٞ‬اهجب‪٩‬ز‬
‫إفب اسبلٍ قا‪٢‬س باخت‪ٚ‬اض ٗضنا‪ٗ ،‬إلبا ٓ٘ طط‪ٙ‬ق اهت٘ض‪ٙ‬ث‬ ‫اهِاطق‪ ٞ‬باهعطب‪ ٞٚ‬خاق‪ ،ٞ‬ل ‪ٙ‬أ‬
‫أٗ ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با اهعػلط‪ٗ ،ٞٙ‬ذت‪ ٟ‬اهعقس ا‪ٗ٪‬ي ًّ اهقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ٗ .ّٙ‬كاْ اسبلجاَ‬
‫اهباځ ‪ ٙ‬بتْ٘ ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬حبٌا‪ ٞٙ‬زٗه‪ٗ ٞٚ‬اعرتا ًِٔا بٍٔ‪ ،‬عوج‪ ٟ‬ا‪٪‬قجعس‪ ٝ‬كافج‪.ٞ‬‬
‫هبا‪ٙ‬تٱٍٔ ًّ اشباضد ‪ ًّ ٨‬اهؿع٘و‪ .‬أ‪ ًّ ٜ‬اسبٌا‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞٚ‬ه‪ُ٫‬ظٌ‪ٗ .ٞ‬عو‪ٟ‬‬ ‫فحا‪١‬‬
‫إثط ٓصا قاض اسبلاَٱ ‪ٙ‬عاُْ٘ إضٓاوٰ اهق٘‪ ٠‬اهلرب‪ ٠‬اهسٗه‪ ٞٚ‬عوج‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغجاتٍٔ ٗذلٌٔجٍ‪،‬‬
‫ٗأْ ٓ‪ ١٨٧‬اسبلاَ قجاضٗا ؽبؿجْ٘ بٽجـ اهجسٗي اهلجرب‪ٗ ٠‬طبابطاتٔجا ًب تاج‪ٚ‬فٍٓ‪،‬‬
‫ٗ‪ِٙ‬ظطْٗ إفب ٓصٖ اهق٘‪ ٠‬اهلرب‪ ٠‬بإكباضڅ هلا ٗقااض ‪ُ٪‬لػٍٔ‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا أٍُٔ ًب اهااهجب‬
‫‪ٙ‬ؿعطْٗ باىبلاقو‪ً ٞ‬ع ؾع٘بٍٔ ٗاىبقاطع‪ٗ ،ٞ‬أٍُٔ باقْ٘ باهسعٍ اهسٗه‪ ٛ‬هلجٍ إع‪ًٚ٩‬جاځ‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ بقا‪ ًّ ٍٓ٦‬إضاز‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باخت‪ٚ‬اض ٗضنا‪ٓٗ ،‬صا ًب ا‪٪‬عٍ ا‪ ٪‬وب‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ اسباكٍ ف‪ٌٚ‬ا إشا أضاز تٽب‪ٚ‬جق اٮغج‪ًٗ َ٩‬عاٗزتجٕ إفب اسب‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬ب ُظجاَ‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬غطعاْ ًا ‪ٙ‬قو أًإً اه٘نع اهسٗه‪ٗ ٛ‬إًلإُ ًب اهتجأثف عوج‪ٟ‬‬
‫ازبٌآف ًب تا‪ٚ‬فٖ ٗقِاع‪ ٞ‬ذاكٍ آخط ًلإُ‪ٗ ،‬هلجصا ‪ٙ‬لجْ٘ اه٘اججب عوج‪ ٟ‬اسبلجاَ‬
‫اهبرثٱ عّ غبى تق٘ټ‪ ٜ‬قوتٍٔ با‪ ًٞ٪‬هترٌ‪ ٍٔٚ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .73‬دبسٱ لبٽاځ آخط ًّ اسبلاَ ‪ٙ‬سضن اسبقا‪٢‬ق ٗ‪ٙ‬ط‪ٙ‬جسٱ اىبعجاٗز‪ ٝ‬باٮغج‪ٓٗ ،َ٩‬ج٘‬
‫اهسٗه‪ً ٞ‬ب ب‪٩‬زٖ ‪ ٨‬ت‪ٓ٧‬وٕ هلصٖ اهق‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب اسبلٍ‪ ،‬كٌا أعوجّ شهجم‬ ‫أْ ًق٘ټًا‬ ‫‪ٙ‬عرت‬
‫ض‪ٚ٢‬ؼ جعض اهقٌط(‪ ٘ٓٗ ،)1‬أزض‪ ٠‬حباي ُلػٕ‪ ًّ ًٍِٔٗ .‬ؼباٗي ًعدٰ اهِظٍ اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫باهِظٍ اهطأمساه‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬إْ ل ؽبطد عّ اهكِلـب ا‪ٗ٪‬هـب‪ ،‬إ‪ ٨‬إُٔ ٗانسٴ ًب أزا‪ ٕ٢‬ف‬
‫اهسٗي اهلجرب‪ًٗ .٠‬جٍِٔ ًجّ ‪ٙ‬ٽبجق‬ ‫اه٘اثق باٮغ‪ ٗ ،َ٩‬ف اه٘اثق با‪ٗ ،ًٞ٪‬إُٔ ؽبا‬
‫اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬أق٘ي قً٘‪ ٞٚ‬أٗ ؾع٘ب‪ ٞٚ‬أٗ طا‪٢‬ل‪ٗ ٞٚ‬عطق‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬أ‪ٙ‬هاځ ؼبٌى ا‪ً٪‬جطا‬
‫اه ‪٩‬ث‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )1‬ض‪ٚ٢‬ؼ جعض اهقٌط‪ ،‬أعوّ شهم ًب ًقابو‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬قِا‪ ٝ‬ازبع‪ٙ‬ط‪ ٝ‬اهلها‪ :ٞٚ٢‬بطُاًخ ًقابو‪ ٞ‬خاق‪.ٞ‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔٓٔ‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٓصا ت٘ق‪ٚ‬وٴ ٗج‪ٚ‬ع هو٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ز‪ٙ‬اض اىبػوٌـب بعجس عكجط اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬
‫‪ٗ ،‬بعس ‪ٚ‬او اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهقسمب‪ٗ ،ٞ‬زخج٘ي ظًجّ اىبوجم‬ ‫ًِٔخ اىبوم اهعه٘‬
‫ازبرب‪ ٜ‬ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬إقكا‪ًِٔ ١‬خ اهِب٘‪ ٝ‬عّ اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪ً ٝ‬ب ز‪ٙ‬جاض اىبػجوٌـب‬
‫ٗإقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ .ًٛ٩‬ظًّ تقػ‪ ٍٚ‬اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬جاطاف‪ٚ‬اځ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬كى ٓصٖ‬
‫اىبعال اه٘اقع‪ ٞٚ‬ذبٌى ز‪٢٨‬ى ًلَٔ٘ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬عو‪ً ٟ‬ا جا‪ً ١‬ب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪.١‬‬
‫ذ‬

‫ادلدأؾةُذاؾثاؾثةُ‪:‬ذاألوضاعُذاؾدقادقَّةُذؾألحزابِذواجلؿاعاتِ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫تؿتٌى ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬وبؼ تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫ري اهل‪ ِ١ُٓٝ‬األجٓب‪ ١َّٝ‬عً‪ ٢‬أ‪ٚ‬ضاع احلزاى ايش‪ٝ‬اس‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ايفز ُع األ‪ :ٍٚ‬تأث ُ‬
‫اهقجطْ اهتاغجع عؿجط‬ ‫‪ًِ .74‬ص أٗاغط اهقطْ اه اهث عؿط اهلحجط‪ٗ ،ٜ‬بجسا‪ٙ‬ا‬
‫عس‪ٙ‬جس ڂ‪ ٝ‬هٯقج‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف ًب اهعجال اٮغج‪ٗ ،ًٛ٩‬اجٔجت‬ ‫اىب‪٩ٚ‬ز‪ ٜ‬قاًت ذطكجا‬
‫ذبسټ‪ٙ‬ا جٶػاَ عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهللط‪ٗ ٜ‬اه قاًب‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬ا‪٨‬جتٌجاع‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪.ٛ‬‬
‫هوسٗي ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٞٙ‬باهل‪ ٌِٞٚ‬عوج‪ ٟ‬اهجب‪٩‬ز‬ ‫ًؿلو‪ ٞ‬احملاٗ‪٨‬‬ ‫ًّٗ أبطظ ٓصٖ اهترس‪ٙ‬ا‬
‫اٮغ‪ ٛٓٗ ،ًٞٚ٩‬تعٌى هوتأثف ًب ثقافتٔا ٗتا‪ٚ‬ف عق‪ٚ‬ستٔا‪ ،‬أٗ عجعي ٓجصٖ اه قافج‪ ٞ‬عجّ‬
‫ًطكع اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬أْ ت٘جٕ اهتأثف ٗاهععي قبا ؽبسَ اىبكجاحل ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫هبث أفلاضٓا‬ ‫بسضاغ‪ٗ ٞ‬اقع ا‪ ًّ ًٞ٪‬اهساخى عّ طط‪ٙ‬ق ازبٌع‪ٚ‬ا‬ ‫اشباق‪ ٞ‬بٔا; فبسأ‬
‫ٗثقافتٔا‪ًِٔٗ ،‬ا عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اىب اي ‪ $‬نبع‪ ٞٚ‬اهلِْ٘ ٗاهعوَ٘ ‪ #‬اهيت تؿلوت ذبجت ضعا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًب طط‪ٙ‬قٔا ًس‪ ٝ‬وبجؼ غجِ٘ا ‪ٗ ،‬كبلِجت‬ ‫اٮضغاه‪ ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط‪ٙ‬ل‪ٗ ٞٚ‬فق بطُاصبٔا‪ٗ ،‬غاض‬
‫ًّ شهم غِ‪ )َ1847( ٞ‬بطعا‪ ٞٙ‬بٽطؽ اهبػتاُ‪ُٗ ٛ‬اق‪ٚ‬و اه‪ٚ‬جاظج‪ .)1(ٛ‬ثجٍ تتابعجت‬
‫ًب هبِجاْ ًٗكجط ٗاهعجطاق ٗٓلجصا ًب غجا‪٢‬ط بج‪٩‬ز‬ ‫ٗا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌجا‬ ‫ازبٌع‪ٚ‬ا‬
‫أذعاو أخط‪ ٠‬خاضد زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتأثف ا‪٪‬جِيب‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫اىبػوٌـب‪ .‬كٌا ُؿأ‬
‫ٗا‪٪‬ذعاو أْ اهل‪ٌِٞٚ‬پ ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗاىبؿلو‪ ٞ‬اهيت ت٘اجٕٱ اسبطانپ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌِظٌا‬

‫(‪ )1‬عبس اهقس‪ ٍٙ‬ظهَ٘‪ :‬ك‪ٚ‬و ٓسًت اشب‪٩‬ف‪ :ٞ‬م‪ ،22‬زاض ا‪.ًٞ٪‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٔ‬

‫تِظطٱ ه‪ ًٞ٫‬اٮغ‪ُ ًٞٚ٩‬ظط‪ٝ‬ځ عسا‪ ،ٞٚ٢‬قبلآ‪ ٍٚ‬ا‪٨‬غتؿطاق ٗاىبتٽطفـب ًّ ضججاي اهجس‪ّٙ‬‬

‫اهلِػ‪ٗ ،ٛ‬ل تػتٽع اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهتد ڇولٰ ًّ ٓجصا اىبج٘ضٗث اهجس‪ٙ‬ين‬
‫ٗاهؿع٘ض باهلطآ‪ ٞٚ‬ذت‪ ٟ‬قبا بعس اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬عِجسًا أعوجّ ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ أكجرب زٗهج‪ً ٞ‬ب‬
‫اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬أْ اسبطو عو‪ ٟ‬اهعطاق – ٗٓ٘ بوس ًّ ب‪٩‬ز اىبػوٌـب – ٓ٘ جع‪١‬‬
‫ًّ اغتٌطاض اسبطو اهكو‪ٚ‬ب‪ٗ .ٞٚ‬هلصا فإُٕ ًجع أْ اهجسٗي اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب ُٔا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهعقجس‬
‫ب٘ج٘ز إغج‪ٗ ،ًٛ٩‬هلِٔجا ‪ ٨‬تقبجىٱ قب٘جج٘ز‬ ‫تعرت‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي ًّ اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬بسأ‬
‫إغ‪ً ًٛ٩‬ػتقى بللطتٕ ٗطط‪ٙ‬قتٕ‪.‬‬
‫ٗقس ذباٗيٱ اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬تقط‪ٙ‬طٰ اه٘ج٘ز اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب ذطان غ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬ؾجعيب ًب‬
‫إطاض اهِظاَ اهسمبقطاط‪ٗ ٛ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬ا‪ٙ٪‬سه٘ج‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬تهجعٕ ًب زعٌٔجا اهبع‪ٚ‬جس اىبجس‪٨ ٠‬‬
‫ضباه‪ ٨ٗ ،ٞ‬تقبى قب٘ج٘ز إغ‪ً ًٛ٩‬ػجتقى بؿجطا‪٢‬عٕ ًِٗٔاججٕ عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ‪ ٛٓٗ .‬بٔصا ذبجاٗيٱ تا‪ٚٚ‬جبٰ اسبهجاض‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬عجّ ذانجط ا‪ً٪‬ج‪ٗٗ ٞ‬عج‪ٛ‬‬
‫ازبٌآف‪ٗ ،‬تػتعٌى طبتوو اهٽطا‪٢‬ق اهقسمب‪ ًّ ٞ‬اهق٘‪ ٝ‬اهعػجلط‪ٗ ٞٙ‬اشبجسا اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫هل‪ٙ ٛ‬ػوم اىبػوٌْ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ٟ‬‬
‫باهسمبقطاط‪ٗ ;ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط ًؿا ٰٓ ٴس ًب ٗاقعِجا اىبعاقجط ًٗجا ػبجط‪ً ٜ‬ب اهػجاذ‪ً ٞ‬جّ اهعٌجى‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ذبطن بعس ضفع اسبكاُ‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬أٗ اهسٗه‪ ٞٚ‬عّ بعض ذلاَ اىبِٽقج‪ٞ‬‬
‫ٗاُسفا اهؿع٘و بعل٘‪ ٞٙ‬هوٌِازا‪ ٝ‬بلطاًتٔا ٗإضجا ذق٘قٔا اىبػو٘ب‪.ٞ‬‬
‫ًٗػا‪ٙ‬ط‪ٝ‬ٿ اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬أٗ اشبه٘ هلا ٓ٘ ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬تِاقض ٗغ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬ا‪٪‬ذجعاو‬
‫اهِب‪ٚ‬و‪ٗ ،ٞ‬باهتاه‪ ٛ‬غ‪ٚ‬ل ټطؽٱ ععهج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬عجّ‬ ‫اهطؾ‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬ازبٌع‪ٚ‬ا‬ ‫اىبدوك‪ٗ ٞ‬اىبِظٌا‬
‫ًبس‪ٔ٢‬ا عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ُظاَ اهعال‪ٗ .‬اهعسا‪ ٞٚ٢‬أقىٴ ًب ٓصٖ اهِٹظٍ اهطأمساه‪ٞٚ‬‬
‫ذانطاځ ٗكٌا ٓ٘ ًب عساٗ‪ ٝ‬ا‪ً٪‬جٍ غجابقاځ; قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮎﮏﮐﮑ‬
‫ﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﰁﰂﰃ‬
‫ﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋﰌﰍﰎ"(‪ٗ )2‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮍﮎ‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.100/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.109/ ٝ‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖٓٔ‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ"(‪ .)1‬فاهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ًّ ٞٚ‬أؾسټ اىبعه‪٩‬‬

‫اهيت ػبب أْ ‪ٙ‬ٱِتبٕ إه‪ٔٚ‬ا فتعاهپخ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ري املظاٖز االجتُاع‪ ١ٝ‬ايشًب‪:١َّٝ‬‬

‫‪‬‬ ‫ايفزع ايجاْ‪ :ٞ‬تأث ُ‬

‫ٗا‪٪‬ذجعاو ُؿجاطپٔا‬ ‫‪ٗ .75‬اه٘نعٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اه جاُ‪ ٛ‬اهجص‪ٙ ٜ‬ػجوبٱ ازبٌاعجا‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهعاَ ه‪ٗ ،ًٞ٫‬أ‪ٙ‬هاځ ‪٘ٙ‬جب عو‪ٔٚ‬ا اٮقج‪٩‬ح‬ ‫ٗ‪ٙ‬عٽؤا عّ أزا‪ ١‬اىبٌٔا‬
‫ٓ٘ اىبظآطٱ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬اهػوب‪ُٗ ،ٞٚ‬ٱحٌؤا ًب وبػ‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهلطز‪ ٞٙ‬قبظآطٓا ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اهِلػج‪ ،ٞٚ‬فتحعجى ًجّ أبِجا‪ ١‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ك‪ٚ‬اُجاځ‬
‫ًِعع‪٨‬ځ عّ اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ـ ف‪ ،ٕٚ‬بػبب نعو اه ق‪ ٞ‬بجـب اهِجاؽ ًجّ‬
‫ك ط‪ ٝ‬ا‪ٗ ُٞٚ٬‬ا‪ُ٪‬اُ‪ٗ ،ٞٚ‬بتأثف ًقا‪ٚٙ‬ؼ اىبكور‪ٗ ٞ‬اهِلع‪.ٞٚ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬هٔ٘ضٱ اهؿع٘ض باه‪ً٩‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬اه‪ً٩‬بجا‪ ٝ٨‬ه٭خجط‪ ّٙ‬عجّ بعهجٍٔ‪ ،‬بتجأثف‬
‫اه قاف‪ ٞ‬اهِلع‪ٗ ٞٚ‬اىبكور‪ٗ ،ٞٚ‬نعو اهلٍٔ هوٌٽاهب عو‪ ٟ‬أق٘ي ثقاف‪ً ٞ‬عترب‪ٝ‬ٷ مبلّ أْ‬
‫تؿلى بألباطٔا اهؿع٘ض‪ٗ ٞٙ‬اسبػ‪ ٞٚ‬زٗافع هترٌٹى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪.ٞٚ‬‬
‫اه اهث‪ :‬اغتٌطا‪ ١‬اه٘اقع اهلاغس ٗاهقع٘ز عّ اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ٗ ،‬فقجساْ ا‪ً٪‬جى‬
‫ٗاهتٽ ڇوعڄ هس‪ ٠‬ك ف ًّ ؾباو ا‪ ًٞ٪‬بػبب ًا تقسَ أٗ بػجبب إذػاغجٍٔ باهتحجاضو‬
‫اهلاؾو‪ .ٞ‬أٗ ذبت نا٘ط قطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘ ٗق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬اشبج٘‬ ‫اىبدلٶق‪ٗ ٞ‬اىبٌاضغا‬
‫اسبلاَ‪.‬‬ ‫ًّ جربٗ‬
‫اهطابع‪ :‬نعو اه ق‪ ٞ‬باٮغ‪ َ٩‬بإُٔ ًبسأ ُٗظجاَ ذ‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬بػجبب اههجعو اهؿجس‪ٙ‬س‬
‫اهص‪ ٜ‬ططأ عو‪ ٟ‬أشٓاْ اىبػوٌـب ًب فٍٔ اٮغ‪ ،َ٩‬بأثط إقكا‪ ١‬اٮغج‪ َ٩‬عجّ اهتٽب‪ٚ‬جق‪،‬‬
‫ٗٓ٘ اهػبب اهص‪ ٜ‬ؼبٿ٘ي زْٗ ض‪ ٞٙ٦‬اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬فقسإُ عّ اىبٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪،‬‬
‫ف‪ٙ ٩‬ػتؿعط اهعٌىٰ بِظإً‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا أْ اهص‪ٙ ٜ‬ٱٽبق ف اٮغ‪.َ٩‬‬
‫اشباًؼ‪ٚ :‬اوٱ اىبعوٍِّ اهِابٕ فطزاځ أٗ نباعج‪ ٞ‬اهجص‪ٙ ٜ‬طعج‪ ٟ‬ؾج‪ ْٗ٧‬ا‪ً٪‬ج‪ٙٗ ٞ‬تبِج‪ٟ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.118/‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٓٔ‬

‫ًكاسبپٔا ٗ‪ٙ‬لؿو خٽطپ أعسا‪ٔ٢‬ا عو‪ً ٟ‬ا ٓ‪ ٛ‬عو‪ً ٕٚ‬ب اه٘اقع ٗكٌا ػبب ًب اهؿجطا‪٢‬ع‪،‬‬
‫ٗعو‪ً ٟ‬ا ‪ِٙ‬با‪ً ٛ‬ب اهق٘ي ٗاهعٌى‪.‬‬
‫ى ٓصٖ اهع٘اًجى جعوجت ا‪٪‬فجطاز ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ؿجْ٘ ًب إطجاض فجطز‪ٙ‬ٸتٍٔ‪ٗ ،‬غجوبت ًجٍِٔ‬
‫كٹ‬
‫خكا‪٢‬ل ازبع‪ ٞٚ٢‬اهكاسب‪ً ٞ‬ب ازبٌاع‪ ٞ‬أٗ اىبِظٌج‪ ٞ‬أٗ اسبجعو‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬عهجو‪ٞ‬ڂ ت٘اججٕ‬
‫هل‪ ٛ‬تسَٗ ٗتػتٌط ًب عٌؤا هِٔه‪ ٞ‬ا‪ .ًٞ٪‬فٔصٖ اهع٘اًىٱ اشبٌجؼ تؿجلى‬ ‫ازبٌاعا‬
‫ٗع٘ا‪٢‬ق تعاُ‪ًِٔ ٛ‬ا ازبٌاع‪ً ٞ‬ب اهقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ ًّ ٝ‬أجى اٮق‪٩‬ح ٗاهِٔه‪ٞ‬‬ ‫ًعه‪٩‬‬
‫باهعٌى ازبٌاع‪ ًّ ٛ‬أجى اهتا‪ٚ‬ف‪ً ،‬ؿلو‪ٞ‬پ اهلطز‪ٞٙ‬ٶ ًب ذ‪ٚ‬اتٍٔ ٗاهععه‪ ٞ‬اهيت ٓ‪ٗ ٛ‬ه‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫أٗ ازبؾب ‪ ٨‬ضباه‪ً ٗ ،ٞ‬ؿلو‪ٞ‬پ اه‪ً٩‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ب اهق٘ي ٗاهعٌى اهجيت ٓج‪ٛ‬‬ ‫اه‪ٚ‬أؽ ٗاشب٘‬
‫ٗه‪ٚ‬س‪ ٝ‬نعو اهطابٽ‪ ٞ‬بـب اهِاؽ ٗاُقٽجا أٗاقجط اه قج‪ًٗ ،ٞ‬ؿجلو‪ٞ‬پ اغجتٌطا‪ ١‬اه٘اقجع‬
‫اهلاغس اهيت ٓ‪ٗ ٛ‬ه‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهلؿى ٗاٮخلاق‪ًٗ ،‬ؿلو‪ٞ‬پ نعو اه قج‪ ٞ‬باٮغج‪ َ٩‬اهجيت ٓج‪ٛ‬‬
‫ٗه‪ٚ‬س‪ ٝ‬اههعو ًب اهلٍٔ اهص‪ ٜ‬ططأ عو‪ ٟ‬ا‪٪‬شٓاْ ًّ جٔى اىبٽو٘و أٗ غج٘‪ ١‬اٮزضان‬
‫ىبعاُ‪ًٗ ،ٕٚ‬ؿلو‪ٞ‬پ ‪ٚ‬اوٶ اىبعوٍ اهِابٕ اهيت ٓ‪ٗ ٛ‬ه‪ٚ‬س‪ٚ ٝ‬جاو اهتعوج‪ ٍٚ‬اىب٘نج٘ع‪ ٛ‬ازبجاز‬
‫اهسضؽ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫اهعوٍ ٗذوقا‬ ‫هٯغ‪ ًّ َ٩‬ذحطا‬

‫ري املظاٖزِ ايُّٓخبَ‪ٚ ١ِ َّٜٛ‬ايعًُ‪ ١َّٝ‬ايشًب‪:١َّٝ‬‬

‫‪‬‬ ‫ايفزع ايجايح‪ :‬تأث ُ‬

‫ٗا‪٪‬ذجعاو ٗاىبِظٌجا‬ ‫‪ٗ .76‬اه٘نع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اه اهث اهص‪ٙ ٜ‬ػوب ازبٌاعا‬
‫ُؿاطٔا ٗ‪ٙ‬عٽؤا عّ أزا‪ ١‬اىبٽو٘و‪ ،‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ذجاي اهِٹدبج‪ٗ ٞ‬اهل‪٣‬ج‪ ٞ‬اىبدتجاض‪ً ٝ‬جّ‬
‫اهعوٌا‪ٗ ١‬اىب قلـب ٗاىبتعوٌـب‪ .‬إش وبٰ عو‪ ٟ‬ك فڅ ًّ اىبللط‪ٗ ّٙ‬اىب قلـب ٗاىبتعوٌـب‪ ،‬بى‬
‫ذت‪ ٟ‬ك ف ًّ اهعوٌا‪ ١‬اهتللفٱ بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهعقى اىبػتق‪ٚ‬ى اهص‪ٙ ٜ‬للط بعقجى جفٖ ٗ‪ِٙ‬ظجط‬
‫‪ٙ‬قوسٱ ا‪٪‬فلاض ٗؼبٌؤا كٌعوً٘ا‬
‫بط‪ ٞٙ٦‬فٖ ٗ‪ ٨‬مبتوم اهط‪ ٞٙ٦‬اىبػتقو‪ ٞ‬هور‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فتحسٖٱ ِّ‬
‫صبطز‪ ٝ‬عّ ٗاقعٔا‪ٗ ،‬ػبرت اىبلآ‪ ًّ ٍٚ‬ف تسبٹط ًجتقّ ىبعاُ‪ٔٚ‬جا ًب ًِجاظي اهعٌجى‪٨ٗ ،‬‬
‫اهطعا‪ٗ ٞٙ‬اهتجسبف‪،‬‬ ‫ؼباٗي اهل فْٗ ارباش أغباو اٮُؿا‪ ١‬اهللط‪ٗ ٜ‬ا‪٨‬ضتقا‪ً ١‬ب صبا‪٨‬‬
‫بى ‪ٙ ٨‬تٽ چوعٱ ك ف ًٍِٔ إفب اىبػتقبى أْ ‪ٙ‬لْ٘ ف‪ً ٕٚ‬ا ػبب‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬لْ٘ ٓ٘ ف‪ ٕٚ‬عوج‪ً ٟ‬جا‬
‫اهللا‪ٙ‬جا ‪ٗ ،‬قجس ضنج‪ ٛ‬بعهجٍٔ باهتبع‪ٚ‬ٸج‪ ٞ‬هواجف‬ ‫اهعـب أٗ فجطٗ‬ ‫ػبب ًّ فطٗ‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘ٓٔ‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗاهتدوو عّ اٮغ‪ً ،َ٩‬ع فوػل‪ٓ ٞ‬صٖ اهتبع‪ ٞٚ‬بأُٔا اُتلا ٗٓ٘ ‪ٙ ٨‬لجطق بجـب اهتجأثٹط‬
‫باهاف ٗا‪ُ٨‬تلا ًِٕ ٗق٘اُـب شهم‪ٗ .‬كصهم ‪ٙ ٨‬لطټق بـب دبس‪ٙ‬جس اٮغج‪ َ٩‬أٗ ذبس‪ ٙ‬جٕٶ‪.‬‬
‫فه‪٩‬ځ عّ قِاع‪ ٞ‬بعهٍٔ بقلى باو ا‪٨‬جتٔاز‪ٗ ،‬إشا قاي بلترٕ فٔ٘ ‪ٙ ٨‬ٱرػّ اهتعاًجى‬
‫ًع فترٕ أٗ إ ‪٩‬قٕ‪ ،‬فاوب عو‪ ٟ‬ك ف ًجّ اهعوٌجا‪ٗ ١‬اىبجتعوٌـب‪ٗ ،‬اهِدجب ٗاىبج قلـب‪،‬‬
‫ٗاهػاغ‪ٗ ٞ‬اىبللط‪ ّٙ‬وبػ‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهتللف اهعوٌ‪ ٛ‬ا‪٪‬كازمب‪ ٛ‬اجملطز عّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ٗ ،ٞٚ‬اىبت٘افط عوج‪ ٟ‬شكجط‬
‫اهيت تػتاطق بجاىبتللط عوج‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى اهتكج٘ضا‬ ‫ك ط‪ ٝ‬اه٘جٖ٘ ٗا‪٪‬ق٘اي ٗا‪٨‬ذتٌا‪٨‬‬
‫ٗاىبعوً٘ا ‪ٗ ،‬قبا ‪ٙ‬قعسٖ عّ اهعٌى‪ٓ .‬صا فه‪٩‬ځ عّ اههعو اهؿس‪ٙ‬س اهص‪ ٜ‬ططأ عوج‪ٟ‬‬
‫ا‪٪‬شٓاْ ًب فٍٔ ًٽاهب اٮغ‪ َ٩‬فلط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ىبٌاضغ‪ ٞ‬غبى اهع‪ٚ‬ـ ُٗظإً ًب اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬اهطنا باهتقو‪ٚ‬س ٗاججرتاض فٔجٍ اىبػجا‪٢‬ى اهعٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬جا كجاْ ظًجّ زاض‬
‫اٮغ‪ٗ ،َ٩‬قلى باو ا‪٨‬جتٔاز هوِظط ًب اسب٘ازث ٗاه٘قجا‪٢‬ع‪ٓٗ ،‬ج٘ ًجا جعجى اىب قجو‬
‫ٗ‪ٙ‬قو عّ اٮبسا ًب اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب فه‪٩‬ځ عّ‬ ‫ػبٌسٱ ًب اهتعاًى ًع اىبػتحسا‬
‫اٮبسا اهللط‪ٗ ٜ‬اه قاًب باجتٔجاز قجر‪ٚ‬س ‪ ٨‬ضباهج‪ٗ ،ٞ‬قجاض ‪ٙ‬تلوچجوٱ اهِقجىٰ ىبلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اىبػا‪٢‬ى عو‪ً ٟ‬ا كاُت ًب اهعًّ اهقس‪ٗ ،ٍٙ‬ضقبا ٓ٘ ًا ‪ٙ ٨‬ت‪ٗٗ َ١٩‬اقعِا اىبعاقط‪.‬‬
‫اهتعوٍ ًِٔخٰ اهعوٌجا‪١‬‬ ‫اه اهث‪ُٰٔ :‬خٰ ك فٴ ًّ اىبتعوٌـب ًب زضٗؽ اهعوٍ ٗذحطا‬
‫عو‪ً ٟ‬ا كاْ‪ ًّ ،‬ف اهعِا‪ ٞٙ‬ازباز‪ ٝ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسضؽ اهكجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهجيت تٱٌِٰټج‪ ٛ‬اهٽاقجا‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ٮزضان اىبٽاهب اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬فٌٔٔا عوج‪ً ٟ‬جا ػبجب ًب‬ ‫اهصِٓ‪ٗ ٞٚ‬تٱطبټ‪ ٛ‬اهقسضا‬
‫قكس ًطاز اهؿاض ٗٓ٘ ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬أفقسٰ اهؿدك‪ ٞٚ‬اىبػوٌ‪ ٞ‬اٮػباب‪ٞٚ‬پ ٗجعوجٔا تعجاُ‪ٛ‬‬
‫هس‪ٔٙ‬ا‪ٗ .‬هلصا ‪ ٨‬بس ًجّ اهعِا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬بٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬ ‫اسباي اهػوب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ ت٘فط اىبعوً٘ا‬
‫هوٌؿل‪. ٩‬‬ ‫اهسضؽ هٯغ‪ٗ َ٩‬ذبق‪ٚ‬ق ًطازٓا ًب اهعوٍ ٗاهتعوٍ ٗاهعٌى ٗاىبعازبا‬
‫اهطابع‪ :‬بإثط ا‪ً٘٪‬ض اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬اهػابق‪ ،ٞ‬تأثطٰ اىبػوٌْ٘ باهلحَ٘ اهللط‪ ًّ ٜ‬اسبهجاض‪ٝ‬‬
‫اهاجعٗ اه قجاًب‬ ‫اهاطب‪ٗ ٞٚ‬قبو٘ا اهتٌٔ‪ٗ ٞ‬أقبر٘ا ًب ً٘اطّ اىبجسافع‪ٗ ،‬قبوج٘ا ًعٽ‪ٚ‬جا‬
‫ٗقاضٗا إفب ضباٗه‪ ٞ‬اهت٘ف‪ٚ‬ق بـب اٮغ‪ ٗ َ٩‬ف اٮغ‪ٗ ،َ٩‬اُؿاى اهلج فْٗ جبجسا‪٨‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول الْ َفل ِ ِ‬
‫اس ِّي‬‫ْسفيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬
‫َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل األ ََّو ُل‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٓٙ‬‬

‫عق‪ٗ ٌٞٚ‬أفلاض ‪ ٨‬فا‪٢‬س‪ًِٔ ٝ‬ا ًٗػا‪٢‬ى كاْ تطكٔا أٗفب ًّ ا‪٨‬عتِا‪ ١‬بٔا‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬عطٗفج‪ٞ‬‬
‫ك ف‪.ٝ‬‬
‫اشباًؼ‪ :‬لىٰ ك فٴ ًّ اهِدب طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ اهتعاًى ًع اه٘اقع اىبعاقط ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪،‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ػا‪٢‬ى زاض اٮغ‪ َ٩‬ظًّ اىبوم اهعه٘ ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗأخصٗا بتلطاض ازب٘ابا‬

‫ايفزعُ ايزابع‪ :‬تأثريُ األ‪ٚ‬ضاعِ ايشًب‪ ١َّٝ‬يًحانِِ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫ٗا‪٪‬ذجعاو ٗاىبِظٌجا‬ ‫‪ٗ .77‬اه٘نع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهطابع اهص‪٘ٙ ٜ‬اجٕ ازبٌاعجا‬
‫ٗ‪ٙ‬قعس بٔجا عجّ اىبٽاهجب ٓج٘ ا‪٨‬غجتبساز اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬عوج‪ٟ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬عٽؤا عّ أزا‪ ١‬اىبٌٔا‬
‫ًػت٘‪ ٠‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬قاض اسبلاَ ‪٘ٙ‬جٶسْٗ ًعاضن‪ٞ‬ځ ضمس‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬عطفجاځ بٔجا تؿجاىٱ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬بأعٌاي غطاب‪ ٞٚ‬هٯق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف ٗتق ٶعسٱٓا عجّ ا‪٪‬عٌجاي اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫اهيت تعٌى باحملاغب‪ ٞ‬أٗ اىبعاضن‪ ٞ‬ف اهطمس‪ .ٞٚ‬فكِعٰ اسبلاَٱ أذعاباځ‬ ‫ٗتطٓبٱ ازبٌاعا‬
‫كبتلٹ هب اهِاؽ ٗغدط ازبٌآف‪ٗ ،‬أخط‪ ٠‬نع‪ٚ‬ل‪ ٨ ٞ‬تق٘‪ ٠‬عو‪ ٟ‬اىب٘اجٔ‪ٗ ،ٞ‬كافسٰ‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٪‬ذعاو اسبق‪ٚ‬ق‪ٗ ،ٞٚ‬ؾاىٰ بعهٱٍٔ ا‪ًٞ٪‬پ باهللاح اهطخ‪ٚ‬ل‪ ،‬أٗ اهكجطاعا‬
‫ف‪ ٕٚ‬أٗ ؼبطَ ازبسي ف‪ً ٕٚ‬ب ا‪ٗ٪‬غاط ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اجملتٌع‪ٚ‬ج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘‬ ‫قبا ‪ِٙ ٨‬با‪ ٛ‬اشب‪٩‬‬
‫قس آتٍ باهقها‪ٙ‬ا اهلطز‪ ٞٙ‬كاىبػا‪٢‬ى اىبتعوق‪ ٞ‬باهوباؽ ٗاهع‪ ِٞٙ‬أٗ اهعبجازا ‪ ،‬أٗ اهقهجا‪ٙ‬ا‬
‫ازبسه‪ ٞٚ‬ىبػا‪٢‬ى فلط‪ ٞٙ‬قس أكى عو‪ٔٚ‬ا اهسٓط ٗؾجطو‪ ،‬كجآضا‪ ١‬اىبعتعهج‪ٗ ٞ‬اهقسض‪ٙ‬ج‪ًٰٗ ،ٞ‬جّ‬
‫اُؿاى بؿ‪ ١ٛ‬اُؿاى عّ فٖ ذتٌجاپ‪ٗ .‬قجس تقجسَٰ ب‪ٚ‬جاْ أغجباو اغجتبساز اسبلجاَ ًب‬
‫غ‪ٚ‬اغاتٍٔ ًب اهلقط‪ًٗ )68( ٝ‬ا بعسٓا (اه٘اقجع اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هورجاكٍ ًب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهسٗهج‪)ٞ‬‬
‫ٗف‪ٔٚ‬ا أ‪ٙ‬هاځ ب‪ٚ‬اْ أٗناعٍٔ اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬

‫ري ايبُٓ‪ ١ِ َٝ‬ايشًب‪ ١َّٝ‬يًتهتُّالت احلزب‪:١ٝ‬‬

‫‪‬‬ ‫ايفزعُ اخلاَص‪ :‬تأث ُ‬
‫ٗا‪٪‬ذجعاو‬ ‫ٗاىبِظٌا‬ ‫‪ٗ .78‬اه٘نع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اشباًؼ اهص‪٘ٙ ٜ‬اجٕ ازبٌاعا‬
‫ًب بٱِ‪ٚ‬تٔجا‬ ‫ٗ‪ٙ‬قعسٓا عّ اىبٽاهب ٓ٘ طب‪ٚ‬ع‪ٓ ٞ‬جصٖ اهتلجت‪٩‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬عٽؤا عّ أزا‪ ١‬اىبٌٔا‬
‫اهتلتو‪ٗ ٞٚ‬اهتِظ‪ ٛٓٗ ;ٌٞٚٚ‬وبػ‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬
‫‪‬‬
‫كاُت تقَ٘ عو‪ ٟ‬فلط‪ ٝ‬ف ضبسٸز‪ ٝ‬اىبعال ًب فوػل‪ٞ‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ اهب ٓصٖ اهتلت‪٩‬‬
 ‫اصرةِ‬
‫ِ‬ ‫ِِ‬ ‫يخيَّةُ لِلد ِ‬
‫ث‪ :‬الْج ُذور التَّا ِر ِ‬‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٔٓٚ‬‬ ‫اإلسالَميَّة ال ُْم َع َ‬
‫َّولَة ْ‬
‫ْ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ ُ‬ ‫َْ َ‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هبِا‪ ١‬ض‪ ٞٙ٦‬عّ اىبٽاهب ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا قبا ‪ٌ ٙ‬طٱ اهعٌجىٰ اهِجاجس بسمبً٘ج‪ٗ ٞ‬اغجتٌطاض;‬
‫اهتلتو‪ ٞٚ‬هوقً٘‪ٗ ٞ‬اهِٔه‪ ٞ‬اًه‪ ٞ‬اهللط‪ ،ٝ‬أٗ ؾبٕ اًهج‪،ٞ‬‬ ‫ذت‪ ٟ‬كاُت ٓصٖ احملاٗ‪٨‬‬
‫ع‪ ٝٗ٩‬عو‪ ٟ‬أُٔا كاُت تلقس اهتبو٘ضٰ ٗاهِقا‪ٗ ١‬اهكلا‪ً ١‬ب بِ‪ ٞٚ‬اهلتو‪ٗ ٞ‬تل٘‪ِٔٙ‬ا‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ اهلتو‪ٞ‬پ اهباځ ل تلّ تعط ٱ طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ځ هتِل‪ٚ‬ص فلطتٔا‪ ،‬قبا ٓ٘ ًجّ ؾجأْ اهلجطز ىبجا‬
‫‪ٙ‬كورٕ هِلػٕ ٗزبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ،ٞ‬أٗ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪ٓ٧ٙ‬ؤا هق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اجملتٌجع ٗض‪ٙ‬جاز‪ٝ‬‬
‫ا‪ ،ًٞ٪‬أٗ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهسٗه‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ ٗاهتكج٘ض هور‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اىبٽو٘بج‪ ،ٞ‬بجى كاُجت‬
‫ٗاٮبٔاَ‪.‬‬ ‫اهللط‪ ٝ‬عِسٍٓ تػف ب٘غا‪٢‬ى ًطدبو‪ًٗ ٞ‬وت٘‪ ،ٞٙ‬فه‪٩‬ځ عٌا كاْ ‪ٙ‬لتِلٿٔا ًّ اهاٌ٘‬
‫عو‪ ٟ‬أؾدام ل ‪ٙ‬لتٌى ف‪ ٍٔٚ‬اهج٘ع‪ٛ‬‬ ‫اعتٌس‬ ‫اه اهث‪ :‬أْ اهب ٓصٖ اهتلت‪٩‬‬
‫اهكر‪ٚ‬س هوٌبسأ أٗ اهللط‪ٗ ،ٝ‬ل تتٌطكع هجس‪ ٍٔٙ‬اٮضاز‪ ٝ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ ،ٞ‬بجى كجاُ٘ا اهبجاځ‬
‫أؾداقاځ عِسٍٓ اهط ب‪ ٞ‬باهعٌى هٯق‪٩‬ح أٗ اهتا‪ٚ‬ف‪.‬‬
‫اهطابع‪ :‬أْ اهب ٓ‪ ١٨٧‬ا‪٪‬ؾدام اهص‪ ّٙ‬كاُ٘ا ‪ٙ‬هٽوعْ٘ بأعبا‪ٓ ١‬صٖ اسبطكجا‬
‫ل تلّ ب‪ ٍِٔٚ‬ضابٽ‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬غ٘‪ ٠‬اهتلتى اهص‪ٙ ٜ‬أخص ق٘ضاځ ًّ اهتحٌٹع ٗا‪٪‬عٌجاي‪،‬‬
‫ٗأهلاهاځ ًتعسز‪ ًّ ٝ‬ا‪٪‬مسا‪ ،١‬أٗ ‪ٙ‬طبٽٿٍٔ ؾع٘ضٴ نبع‪ ًّ ٛ‬اه٘‪ ١٨‬هبعهٍٔ أٗ اهعطفجاْ‬
‫باهلهى ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬اىبِٸ‪.ٞ‬‬
‫ا‪٨‬عتساز بِلػٔا‪ٗ ،‬أُٔا ٓ‪ ٛ‬اهكجاسب‪ ٞ‬هق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫اشباًؼ‪ :‬وبٰ عو‪ٓ ٟ‬صٖ احملاٗ‪٨‬‬
‫اجملتٌع‪ٗ ،‬ل ‪ِٙ‬تبٕ إفب أُٔا ضقبا ٓ‪ ٛ‬ا‪٪‬قوس‪ ،‬أٗ ِٓان ًّ ٓ٘ أقوس ًِٔا هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ازبٌجآف‪،‬‬
‫فدو ف‪ٔٚ‬ا ا‪٨‬ذرتاَ ه٭خط‪ٗ ،‬بطظ ًب اهب أعها‪ٔ٢‬ا ازبٔ٘‪ ٞٙ‬أٗ اهل‪ٙ٘٣‬ج‪ ٞ‬أٗ اهٽا‪٢‬ل‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهباځ ذب‪ٚٚ‬س ا‪٬‬خط‪،‬‬ ‫ًب ه‪٩‬ي ا‪ُ٨‬لتاح عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط أنٌط‬ ‫اىبػ‪ٚ‬ػ‪ ،ٞ‬ذت‪ ٟ‬اهيت اختبأ‬
‫بى ضقبا ذباٗي إقكا‪ ٖ١‬إْ اغتٽاعت إفب شهم غب‪٩ٚ‬ځ‪.‬‬
‫ٗهلصا كاْ ًّ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬أْ تِسفع ٓصٖ اهلتى قبا عِسٓا ًّ طبعْٗ ازبٔس ٗاسبٌاؽ‬
‫‪ٗ ،‬تقَ٘ بعسٓا ذطكا أخط‪ ًّ ٠‬أؾجدام‬ ‫ذت‪ِٙ ٟ‬لص‪ ،‬ثٍ ربٌس ذطكتٔا‪ٗ ،‬ضقبا تِقط‬
‫ًب‬ ‫آخط‪ٙ ،ّٙ‬قًْ٘٘ بِلؼ اهسٗض‪ٓٗ ،‬لصا‪ٓٗ .‬صٖ ٓ‪ ٛ‬ا‪ٗ٪‬نا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬هوحٌاعجا‬
‫ا‪.ًٞ٪‬‬
-ٔٓٛ-
 ‫الِفَصِ ُن الجَّاٌِ٘‪:‬‬
‫ِّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ َ َ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫ل السياسِي‬ ‫األصىل الشر ِعية ِللعم ِ‬
‫ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصر ِة‬
‫ِفي الدول ِة اإلسالمِي ِة المع ِ‬

‫‪‬‬

‫ٖػتىن ِرا الفصن عم‪ ٜ‬ثالث‪ ٛ‬وباحح‪:‬‬

‫‪ -‬الِىَ ِبخَ ررحُ األَّٔهُ‪ :‬الدَّ ِٔلَ رر ُ‪ ٛ‬اإلضِ ررالَوَِّٗ ُ‪ ٛ‬دَ ِٔلَ رر ْ‪ ٛ‬بَػَ ررسَِّٖ ْ‪ ٛ‬عَمَ رر‪ ٜ‬وَ رر ٍَِّجِ الٍُّبُ ررَّٕ‪ ِٚ‬فِ رر٘‬
‫خ ِهيِ َٔالطُّ ِمطَاُِ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ضَِٗاضَتَِّا َٔقَِٗادَ‪ ِٚ‬الِ ُ‬
‫خهِريِ‪َٔ ،‬طَسِٖكَر ُ‪ٛ‬‬
‫‪ -‬الِىَ ِبخَحُ الجَّاٌِ٘‪ :‬صِفَاتُ زَ‪ِٟٗ‬ظِ الدَّ ِٔلَ‪َٔ ِٛ‬طَسِٖكَ ُ‪ ٛ‬تََٕلِّٗرِْ قَِٗرادَ‪ َٚ‬الِ ُ‬
‫عَ ِصلِِْ عَ ٍَِّا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ح الجَّالِر رحُ‪ :‬الِىَطِر ر ُؤٔلَِّٗاتُ الِعَاوَّر ر ُ‪ ٛ‬لِإلوَر راًِ َٔضَر رَِّ الِكَر رَٕاٌِنيِ فِر ر٘ الدَّ ِٔلَر ر‪ِٛ‬‬
‫‪ -‬الِىَ ِبخَرر ُ‬
‫اإلضِالَوَِٗ‪ ِٛ‬الِ ُىعَاصِسَ‪.ِٚ‬‬

‫‪-ٜٔٓ-‬‬
-ٔٔٓ-
 ‫الِفَصِ ُن الجَّاٌِ٘‪:‬‬

‫ِّ‬ ‫ِّ َ‬ ‫َّ ْ َّ ُ ْ َ َ‬ ‫ُ ُ ُ‬

‫ل السياسِي‬ ‫األصىل الشر ِعية ِللعم ِ‬
‫ْ َ َّ ْ ُ َ َ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصر ِة‬
‫ِفي الدول ِة اإلسالمِي ِة المع ِ‬

‫اهسٗه‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬زٗه‪ٞ‬ڂ بؿجط‪ ٞٙ‬ذبلجٍ باهقجاُْ٘ ا‪٪‬غجاؽ باجتٔجاز‬
‫اسباكٍ عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬ب اهتللف ٗاهتِل‪ٚ‬ص أٗ بتبِ‪ ٕٚ‬ه‪٫‬ذلجاَ ًجّ اجملتٔجس‪ّٙ‬‬
‫حبػب ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬زٗه‪ٞ‬ځ إهل‪ ٞٚ‬قٽعاځ‪ .‬فاؾتٌى ٓجصا اهلكجىٱ‬
‫عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬باذث‪:‬‬
‫اىببرث ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬زٗه‪ ٞ‬بؿط‪ ٞٙ‬عو‪ً ٟ‬جِٔخ اهِبج٘‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغجتٔا ٗق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗاهػوٽاْ‪.‬‬
‫ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ٗ ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ت٘ه‪ ٞٚ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ععهٕ عِٔا‪.‬‬ ‫اىببرث اه اُ‪ :ٛ‬قلا‬

‫اهعاًج‪ ٞ‬هٯًجاَ ٗغجّ اهقج٘اُـب ًب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬ ‫اىببرث اه اهجث‪ :‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬

‫اىبعاقط‪.ٝ‬‬

‫‪-ٔٔٔ-‬‬
 ‫خحُ األَّٔهُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫الدَِّٔلَ ُ‪ ٛ‬اإلضِالَوَِّٗ ُ‪ ٛ‬دَِٔلَ‪ ْٛ‬بَػَسَِّٖ‪ ْٛ‬عَمَ‪ ٜ‬وٍَِِّاجِ الٍُّ ُبَّٕ‪ِٚ‬‬
‫خهِيِ َٔالطُّمِطَاُِ‬
‫فِ٘ الطَِّٗاضَ‪َٔ ِٛ‬قَِٗادَ‪ ِٚ‬الِ ُ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬أضبع‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬

‫اىبٽوب ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬بـب اسبساث‪ٗ ٞ‬اهتحس‪ٙ‬س‪.‬‬
‫اىبٽوب اه اُ‪ :ٛ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬بـب اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اىب٘ن٘ع‪ٗ ٞٚ‬اه٘اقع اىبوٌ٘ؽ‪.‬‬
‫اىبٽوب اه اهث‪ :‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬بـب اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهط‪٢‬اغ‪.ٞ‬‬
‫اىبٽوب اهطابع‪ :‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬بـب عكٌ‪ ٞ‬اهط‪ٚ٢‬ؼ ٗعساهتٕ‪.‬‬

‫ب األَوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة الِىُعَاصِ َر ُة بَ ِيََ الِحَدَاثَ ِة وَالتـَّذِدِيدِ‬
‫ة اإلشِالَوِيَّ ُ‬
‫الدَّ ِولَ ُ‬

‫‪ٙ ٨ .79‬ٱلٍٔ ًّ إط‪٩‬ق اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬تا‪ٚ‬ٹط ُظجٍ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اجملتٌجع‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗلبط اهػوٽاْ عّ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اهعط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬أٗ ا‪٪‬قج‪ٚ‬و‪ ،ٞ‬فاىبعاقجط‪ٝ‬ٿ‬
‫ٗاهعطاق‪ ٞ‬هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ؾ‪١ٛ‬ٴ ٗاذجس ٓج٘ إقاًج‪ ٞ‬ؾجطا‪٢‬ع اٮغج‪ً َ٩‬ب ُظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اجملتٌع‪ ٞٚ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ٗ ،ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٛٓ ٝ‬اهيت تعاٗزٱ ًجِٔخٰ اهِبج٘‪ٝ‬‬
‫إفب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ٗ ٞ ٙ‬لبط ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ بـب اهِاؽ‪ٗ ،‬تعاٗز اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إفب‬
‫اهسغت٘ض ًب غّټ اهق٘اُـب ٗأٗنا اهػ‪ٚ‬اغا اهساخو‪ٗ ٞٚ‬اشباضج‪ ،ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬اهسٗهج‪ ٞ‬ازبس‪ٙ‬جس‪ٝ‬ٿ‬
‫إشا ُٱػبت إفب اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬اه٘ذ‪ٓٗ ،ٛ‬ج‪ ٛ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪ ٝ‬حبجساثتٔا اىبسُ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬عطاقتٔجا‬

‫‪-ٕٔٔ-‬‬
‫ٖٔٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًب إُؿا‪ٔ٢‬ا اىبعاقط قبعاٗز‪ ٝ‬بِا‪٧ً ١‬غػاتٔا ٗتل٘‪ ّٙ‬أجٔعتٔا عو‪ٟ‬‬ ‫اهؿطع‪ ٞٚ‬إش اغتِس‬
‫أق٘ي اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬ا ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ًّ اهؿطا‪٢‬ع هور‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهِٹظٍ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأًا إشا أضاز بعهٍٔ ُػب‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬إفب اسبساثج‪ ٞ‬بجاهِظٍ اىبسُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬إزاضتٔجا ًػجوٌْ٘ فرػجب‪،‬‬ ‫اهاطب‪ٗ ٞٚ‬ألباط ذهاضتٔا ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ٗ‪ٙ‬ؿط‬
‫فٔصا نطوٴ ًّ اهٍ٘ٓ‪ ٛٓٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬ععٍٱ‪ ْ٪ ،‬اعتباض اهسٗه‪ ٞ‬باٮغج‪ٓ َ٩‬ج٘‬
‫بإقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬قبِٔخ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٗ ،ٝ‬ف شهم هج‪ٚ‬ؼ‬
‫بسٗه‪ً ٞ‬ا ل تقٍ ُٱظٍ اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ؾطا‪٢‬ع ًبسأ ًعـب‪ ،‬أ‪ ٜ‬بِػق ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٷ هعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬آًِت‬
‫بٔا ا‪ٗ ًٞ٪‬اعتِقت ؾطا‪٢‬عٰٔا‪ .‬فاهسٗه‪ ٞ‬باعتباض اىببسأ عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ُٗظاًجاځ‪ ،‬ؾجط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اججاځ‪،‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ باعتباض اه٘غا‪٢‬ى اىباز‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اهلِ‪ٗ ٞٚ‬اٮزاض‪ ْ٪ ،ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞ‬ك‪ٚ‬جاْٴ تِل‪ٚ‬جص‪ٜ‬‬
‫اهيت آًِت بٔا ا‪ ٛٓٗ ،ًٞ٪‬صبٌ٘ع‪ً ٞ‬جّ اهِجاؽ‬ ‫جملٌ٘ اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫تقَ٘ عو‪ ٟ‬إُلاش اهسغجت٘ض‪ٓٗ ،‬ج٘ اهعقج ٱس ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬بجـب ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬اسبجاكٍ‪٪ٗ ،‬جوجٕ‬
‫ا‪ًٞ٪‬ٿ اسباكٍٰ‪.‬‬ ‫اختاض‬

‫ثٍ إْ اهسٗه‪ ٞ‬تػٌٸ‪ ٟ‬باعتباض اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهجيت آًِجت بٔجا ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬اعتِقجت أذلأًجا‬
‫ُٗٱظٌٔا هور‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬ه‪ٚ‬ػت باعتباض ؾدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ كُٕ٘ ًػوٌاځ أٗ ًػ‪ٚ‬ر‪ٚ‬اځ أٗ ‪٘ٔٙ‬ز‪ٙ‬اځ أٗ‬
‫ٗثِ‪ٚ‬اځ أٗ إُٔ ب‪ ٩‬ز‪ ،ّٙ‬أ‪ ٜ‬ه‪ٚ‬ؼ باعتباض عق‪ٚ‬ستٕ اهؿدك‪ ٞٚ‬ب٘قلٕ فطزاځ‪ٗ ،‬إلبا اىبعتجرب ًب‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اىببسأٿ اهص‪ ٜ‬ذبٌوٕٱ ٗاهِٹظٍ اهيت تٽبقٔا; كسٗهج‪ ٞ‬ا‪٨‬ذبجاز اهػج٘ف‪ٚ‬يت‪ ،‬فٔج‪ ٛ‬زٗهج‪ٞ‬‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬أٗ ٓ‪ ٛ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬باعتباض اىببجسأ اهجص‪ ٜ‬ذبٌوجٕ‪ ٨ ،‬باعتبجاض ًٰجّ تج٘هچ‪ٟ‬‬
‫اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا ٗٓ٘ ‪ٙ‬س‪ ّٙ‬باه‪٘ٔٚ‬ز‪ ٞٙ‬قبى إسبازٖ كو‪ِٚ‬ـب‪ ،‬أٗ با‪٪‬ضث٘شٗكػ‪ ٞٚ‬كا٘ضباتؿج٘‬
‫أٗ ف‪٩‬زمبف ب٘تـب‪ٗ .‬اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬باعتباض اىببسأ اهص‪ ٜ‬ذبٌوٕ اهسٗه‪ ٞ‬اهاطب‪ٗ ٞٚ‬اهِظٍ‬
‫اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ ٨ ،ٞٚ‬باعتباض اهط‪ٚ٢‬ؼ اهربٗتػتاُيت أٗ اهلاث٘ه‪ٚ‬ل‪ ٛ‬أٗ اه‪ٔٚ‬ج٘ز‪.ٜ‬‬
‫فاهسٗه‪ ٞ‬تػٌ‪ ٟ‬باىببسأ اهص‪ ٜ‬ذبٌوجٕ ًب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهعجال ٗهج‪ٚ‬ؼ باعتبجاض اىبِٽقج‪ ٞ‬أٗ عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫اسباكٍ اهؿدك‪.ٞٚ‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬شهم فإْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٛٓ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اهقسمبج‪ ٞ‬بأقجاهتٔا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٔٔ‬

‫ٗعطاقتٔا ٗبِظٿٌٔا اسبساث٘‪ ٞٙ‬بتحس‪ٙ‬س اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب عوج‪ ٟ‬أقج٘ي طط‪ٙ‬قتٔجا ًب‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ٝ‬ظاَ اهعال‪ ًّٗ .‬اهػٽر‪ ٞٚ‬أْ ‪ٙ‬ٱلٍٔ ف ٓصا‪ُ٪ ،‬جٕ نجطوٴ ًجّ اهجٍ٘ٓ جف‬
‫اىبقك٘ز‪ ،‬أٗ اهعبث ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬إ‪ ٨‬فٔ٘ كب‪ٚٚ‬عٴ هوللط‪ٗ ٝ‬نطوٴ ًّ اشبسا ًب غ‪ٚ‬اغ‪ًّ ٞ‬‬
‫وبت عو‪ ٕٚ‬اهالو‪ٗ ٞ‬قو‪ ٞ‬اهلٽِ‪ ،ٞ‬أٗ ٓ٘ يبا ‪ِٙ ٨‬با‪ ٛ‬هوعق‪ً ١٩‬ب كى ا‪٪‬ذ٘اي‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اجملتٌع ٗٗغا‪٢‬ى‬ ‫اىبسُ‪ ٞٚ‬ٮؾبا ذاجا‬ ‫‪ٗ .80‬أًا اسبساث‪ٞ‬ٿ فٔ‪ً٘ ٛ‬اكبٰ ٿ‪ ٞ‬اهتٽ٘ضا‬
‫ضعا‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إزاض‪ ٝ‬اشبسًا ‪ ًّ ،‬ذ‪ٚ‬ث ٓ‪ٗ ٛ‬غا‪٢‬ى ًاز‪ٗ ٞٙ‬أغاه‪ٚ‬ب عٌى ٗآه‪ٚ‬اتٕ قبا‬
‫‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب ذبق‪ٚ‬ق اىبٽاهب عو‪ ٟ‬أذػّ ٗجٕ‪ ،‬فاسبساث‪ ٛٓ ٞ‬اه٘غجا‪٢‬ى ٗا‪٪‬ؾجلاي اىباز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫قبجا‬ ‫ٗاشبربا‬ ‫ه‪٫‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬احملػ٘غ‪ ٞ‬اهيت تػتعٌى ًب ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ;ٝ‬ت‪٧‬ثط ف‪ٔٚ‬ا اهكِاعا‬
‫‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب تػٔ‪ٚ‬ى أزا‪ ١‬اىبٽاهب ٗإظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت اىبسُ‪ٓ ٞٚ‬ج‪ٛ‬‬
‫اهِٹظٍ اسبهاض‪ ٞٙ‬هؿلى ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اجملتٌع ٗاهسٗه‪ ْ٪ ;ٞ‬اسبهاض‪ ٛٓ ٝ‬صبٌ٘ اىبلجآ‪ ٍٚ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬تلْ٘ اسبهاض‪ ٝ‬خاق‪ٞ‬ځ ذػب ٗجٔ‪ ٞ‬اهِظط ًب اسب‪ٚ‬ا‪ً ،ٝ‬ب ذجـب تلجْ٘ اىبسُ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ٿ‬
‫عاً‪ٞ‬ځ ٗخاق‪ .ٞ‬فاهِظٍ اهسغت٘ض‪ٗ ٞٙ‬اهقاُُ٘‪ً ٞٚ‬ب ؾلى اهسٗه‪ ًّ ٛٓ ٞ‬اسبهاض‪ٓٗ ،ٝ‬ج‪ٛ‬‬
‫تعبټط عّ جِؼ اهسٗه‪ ًّ ٞ‬ذ‪ٚ‬ث اىببسأ ٗعّ ُ٘عٔا ًّ جس‪ ٞٙ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ًٗ٘ن٘ع‪ٚ‬تٕ ًّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث اٮتقاْ ًب ا‪٪‬زا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اىببسأ ُٗٱظٌٕ‪ ،‬أٗ اٮغجا‪ً ٝ١‬ب اهتٽب‪ٚ‬جق‪ٗ .‬أًجا‬
‫اه٘غا‪٢‬ى اهيت ‪ِٙ‬لص بٔا اهسغت٘ض ٗاهق٘اُـب ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اشبسً‪ٗ ٞٚ‬اٮزاض‪ ،ٞٙ‬فٔج‪ً ٛ‬س‪ِٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗتطتبط باسبساث‪ ٞ‬أٗ اهتحس‪ٙ‬س ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فٌا كاْ ًِٔجا ًتعوچجق اهؿجطا‪٢‬ع ب٘قجلٕ أفلجاضاځ‬
‫ٗأذلاًاځ فٔ٘ ًسُ‪ ٞٚ‬خاق‪ ٛٓٗ ،ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع اهيت ربتلٹ با‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ب٘قجلٔا اىببجس‪ًٗ ،ٛ٢‬جا‬
‫كاْ ًِٔا ًتعوق اه٘غا‪٢‬ى اشبسً‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب اٮزاض‪ٙ‬ج‪ ٨ٗ ٞ‬ؽبجتل با‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ب٘قجلٔا‬
‫اىببس‪ٗ ٛ٢‬إلبا ‪ٙ‬ؿٌؤا ب٘قلٔا اهبؿط‪ ٜ‬فٔ٘ ًسُ‪ ٞٚ‬عاً‪ٗ ،ٞ‬مبلجّ أْ تسخوجٕ اسبساثج‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ً ‪٩‬ځ‪ :‬اهسٗه‪ ًّ ٞ‬ذ‪ٚ‬ث ٓ‪ ٛ‬أجٔع‪ ٝ‬هػّټ اهق٘اُـب ٗإزاضتٔا ٗهبا‪ٙ‬تٔا ٗاٮع‪ َ٩‬عِٔا‬
‫ٗأغاه‪ٚ‬ب عٌى ٗخسًا ‪ ،‬فٔ‪ً ٛ‬سُ‪ٓٗ ،ٞٚ‬ج‪ ٛ‬اهبِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اشبسً‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ب٘قلٔا ٗغا‪٢‬ى ٗآه‪ٚ‬ا‬
‫هوسٗه‪ٗ ،ٞ‬مبلّ أْ تػٌ‪ ٟ‬اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬ب٘قلٔا أجٔع‪ٗ ٝ‬ه‪ٚ‬ل‪ٗ ٞٚ‬أؾجلاي ًاز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬تػجتعٌى‬
‫٘ٔٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًب ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬خسً‪ ٞ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬أًا ا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬اهيت ذبلٍ ٓصٖ ا‪٪‬جٔع‪ ٝ‬ا‪٪‬ضبع‪:ٞ‬‬
‫ازبٔاظ اهقاُُ٘‪ٗ ،ٛ‬ا‪٪‬جٔع‪ ٝ‬اٮزاض‪ٗ ،ٞٙ‬ا‪٪‬جٔع‪ ٝ‬ا‪ًِٚ٪‬ج‪ٗ ،ٞ‬ا‪٪‬جٔجع‪ ٝ‬اٮع‪ًٚ٩‬ج‪ً ،ٞ‬جّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث ٓ‪ ٛ‬ذ‪٩‬ي أٗ ذطاَ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ٗ ٞ‬ػبب أْ تلْ٘ حبػب أذلاَ اهؿطا‪٢‬ع‬
‫ُٗظاَ اٮغ‪ُٔ٪ ،َ٩‬ا غتلْ٘ حبػب ٗجٔ‪ ٞ‬اهِظط عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬باعتباض اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت‬
‫بٕ ا‪ .ًٞ٪‬فٌسُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬أجٔعتٔجا اهتِل‪ٚ‬ص‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهجِظٍ اىبِػجق‪ٗ٪ ٞ‬نجاعٔا اىبع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫بِػقٔا اىبدك٘م; ب٘قلٔا ًسُ‪ ٞٚ‬عاً‪ٞ‬ځ أٗ ًسُ‪ ٞٚ‬خاق‪ٗ ،ٞ‬مبلّ أْ تسخؤا اسبساثج‪ٞ‬‬
‫قبا ٓ٘ ًّ اىبسُ‪ ٞٚ‬اهعاً‪ ٨ٗ ،ٞ‬مبلّ أْ تسخؤا اسبساث‪ ٞ‬إ‪ ٨‬بتأق‪ٚ‬ؤا عو‪ ٟ‬أق٘ي ُظجاَ‬
‫اٮغ‪ٗ َ٩‬ؾطا‪٢‬عٕ إْ كاُت ًّ اىبسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬اهتحس‪ٙ‬س ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٛٓ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهقسمب‪ ٞ‬بعطاقتٔجا‬
‫ٗأقاهتٔا‪ٙ ٨ٗ ،‬كس أْ تلْ٘ ف شهم ًّ ذ‪ٚ‬ث اىببسأ ٗؾطا‪٢‬عٕ ًب اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ػبب‬
‫أْ تلْ٘ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬عو‪ُ ٟ‬ظاَ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اهقسمبج‪ً ٞ‬ب أقج٘هلا‬
‫اهعقا‪٢‬س‪ٗ ٞٙ‬فطٗعٔا اهعٌو‪ً ٞٚ‬ب ُظاَ اجملتٌع‪ٗ ،‬قس تقسَ ًب ذجس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬جطا‪ ١‬أْ ضغج٘ي‬
‫د اهٹِبٱج ٸ٘ ٶ‪ ٝ‬ز أ‪ ٜ‬ظًجّ اىبوجم‬
‫‪٩‬فپج ڂ‪ٰ ٞ‬عوپج‪ ٟ‬ٶً ٲِٰٔجا ڄ‬
‫خ پ‬
‫ؿ ٰط بٔا‪ ،‬فقاي‪ :‬ش ثٱج ٸٍ ٰتلٿج٘ ٱْ ٶ‬
‫اهلل × ب ٸ‬
‫ازبرب‪ ،ٜ‬تعاٗز اهسٗه‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬غفٰٓا عو‪ُ ٟ‬ظاَ اٮغ‪ َ٩‬قبِٔاد اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬اهطاؾجس‪،ٝ‬‬
‫عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ٝ‬قٽعاځ‪ .‬ف‪ ٩‬تتاف اهسٗه‪ ٞ‬بتاف اهعًجاْ ٗاىبلجاْ ب٘قجلٔا اسبهجاض‪،ٜ‬‬
‫اهعٌى ٗأغجاه‪ٚ‬بٕ‪ ،‬فتؿجطٸ‬ ‫ٗاهص‪ٙ ٜ‬تاف ٓ٘ اه٘غا‪٢‬ى اىباز‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬ؾلاي اشبسً‪ٗ ٞٚ‬آه‪ٚ‬ا‬
‫هلا أذلاًاځ جس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬هوقاعس‪ ٝ‬اهلقٔ‪ :ٞٚ‬أْ ا‪٪‬ذلاَ ‪ ٨‬تتاف بتاف اهعًجاْ ٗاىبلجاْ ًجّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث ٓ‪ ٛ‬ا‪٪‬ذلاَٱ اهؿطع‪ً( ٞٚ‬لآ‪ ٍٚ‬اسبهاض‪ ،)ٝ‬أًا ا‪٪‬ذلاَٱ اهعطف‪ٗ ٞٚ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬فإُجٕ ‪٨‬‬
‫‪ِٙ‬لط أُٔا تتاف بتاف اهعًاْ ٗاىبلاْ‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬بق‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬ٱعوٍ اىب‪ٚ‬عاْ هوتلط‪ٙ‬ق بـب أق٘ي اسبساث‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقجط‪ٝ‬‬
‫ٗاهتحس‪ٙ‬س‪ٗ ،‬كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬

‫‪ .81‬أٗ‪٨‬ځ‪ :‬إْ اسبهاض‪ ٛٓ ٝ‬صبٌ٘ اىبلآ‪ ٍٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اهيت كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬غبباځ‬
‫ًب ًعاُ‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬أْ اىبسُ‪ ٛٓ ٞٚ‬ا‪٪‬ؾلاي اىباز‪ ٞٙ‬ه‪٫‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬احملػ٘غ‪ ٞ‬اهيت تػتعٌى ًب ؾج‪ْٗ٧‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٔٙ‬‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬عاً‪ٞ‬ڂ ٗخاق‪ ،ٞ‬فا‪٪‬ؾلاي اىبسُ‪ ٞٚ‬اهجيت تِجتخ عجّ اسبهجاض‪ ٝ‬كاهتٌاث‪ٚ‬جى‬
‫تلْ٘ خاق‪ٗ ،ٞ‬ا‪٪‬ؾلاي اىبسُ‪ ٞٚ‬اهيت تِتخ عّ اهعوٍ ٗتقسًجٕ‪ٗ ،‬اهكجِاع‪ٗ ٞ‬تٽ٘ضٓجا‪،‬‬
‫ٗاهعوَ٘‬ ‫تلْ٘ عاً‪ ،ٞ‬فٔ‪ ٨ ٛ‬ربتل بأٿً‪ ًّ ٞ‬ا‪ ،ًٍ٪‬بى تلْ٘ عاىب‪ٞٚ‬ځ كػا‪٢‬ط اهكِاعا‬
‫اهتحط‪ٙ‬ب‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗٓصا اهتلط‪ٙ‬ق بـب اسبهاض‪ٗ ٝ‬اىبسُ‪ٙ ٞٚ‬وعَٱ أْ ‪٩ٙ‬ذ پ زا‪ٌ٢‬اځ‪ ،‬كٌجا ‪ٙ‬وجعَ أْ ‪٩ٙ‬ذج پ‬
‫اهتلط‪ٙ‬ق بـب ا‪٪‬ؾلاي اىبسُ‪ ٞٚ‬اهِانب‪ ٞ‬عّ اسبهاض‪ٗ ،ٝ‬بـب ا‪٪‬ؾلاي اىبسُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهِادبج‪ ٞ‬عجّ‬
‫اهعوٍ ٗاهكِاع‪ٗ .ٞ‬شهم هج‪ٚ‬ٱ‪٩‬ذٰ عِجس أخجص اىبسُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهتلط‪ٙ‬جق بجـب أؾجلاهلا اشباقج‪ٞ‬‬
‫ٗاهعاً‪ٗ ،ٞ‬اهتلط‪ٙ‬ق ب‪ِٔٚ‬ا ٗبـب اسبهاض‪ .ٝ‬فاىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اهعال اهِانب‪ ٞ‬عّ اهعوجٍ ٗاهكجِاع‪ٞ‬‬
‫ًّ ف اختكاقٔا بٌِط سبهاض‪ً ٝ‬ع‪٘ٙ ٨ ،ِٞٚ‬جس ًا مبِجعٱ ًجّ ا‪ُ٨‬تلجا بٔجا‪ٗ ،‬أًجا‬
‫اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اهعال اهِانب‪ ٞ‬عّ ذهاض‪ً ٝ‬ع‪ ِٞٚ‬طب‪ ٞٚ‬أٗ ؾطق‪ ،ٞٚ‬ف‪ ٩‬ػب٘ظ أخصٱٓا حباي عوج‪ٟ‬‬
‫أُٔا ذهاض‪ ٝ‬ؾطق‪ ٞٚ‬أٗ طب‪ٗ ٞٚ‬قبلَٔ٘ أذسٌٓا‪ ٨ ُٕ٪ ،‬ػب٘ظ ا‪٨‬قتسا‪ ١‬بػٱِّ اسبهاضا‬
‫ف اسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فه‪٩‬ځ عّ اهتِاقض اهص‪ ٜ‬غ‪ٚ‬ركى جطا‪ ١‬شهجم ًب ا‪٪‬غجؼ‬
‫ٗا‪٪‬ق٘ي ٗاهاا‪ٙ‬ا ‪.‬‬
‫اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬كافج‪،ٞ‬‬ ‫اهيت ت٘اججٕ اسبهجاض‪ ٝ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب صبجا‪٨‬‬ ‫ًّٗ أبطظ اسبهاضا‬
‫ًِٗٔا صباي غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٓ ،‬ج‪ ٛ‬اسبهجاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أ‪ٜ‬‬
‫ا‪٪‬خجط‪ ٠‬اهؿجطق‪ ٞٚ‬فإُٔجا ه‪ٚ‬ػجت بجِلؼ اهترجس‪،ٜ‬‬ ‫اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٗ ،ٞٚ‬أًا اسبهاضا‬
‫ٗأبطظٓا اسبهاض‪ ٝ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬قس اُتٔت ك٘ج٘ز غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬إ‪ ٨‬ؾ‪٣ٚ‬اځ قو‪٩ٚ‬ځ كٌا ًب اهكجـب‬
‫ٗك٘ض‪ٙ‬ا ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ .ٞٚ‬اسبهجاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تتِجاقض ٗاسبهجاض‪ ٝ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب ا‪٪‬غجاؽ‬
‫اهعقا‪٢‬س‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬تقَ٘ عو‪ًٗ ،ٕٚ‬ب ا‪٪‬ق٘ي اهللط‪ ٞٙ‬هتكج٘‪ٙ‬ط اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا‪ًٗ ،‬ب اهاا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعظٌ‪ًٗ ٟ‬عِ‪ ٟ‬اهػعاز‪ ٝ‬هٯُػاْ‪ً ٘ٓٗ .‬ا غ‪ٚ‬تهس ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬إْ ؾا‪ ١‬اهلل‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .82‬ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬تقَ٘ٱ اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ فلط‪ ٝ‬فكى اهس‪ّٙ‬‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬إُلاض أْ هوس‪ ّٙ‬أثطاځ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌع‪ ،‬فِتخ عجّ شهجم‬
‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اهسٗه‪ٓٗ .ٞ‬صا اهلكىٱ طب‪ٚ‬ع‪ٛ‬ٻ عِس ًّٰ ‪ ًّ٧ٙ‬باهلكى بـب اهس‪ّٙ‬‬
‫‪ٔٔٚ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاسب‪ٚ‬ا‪ِٙٗ ،ٝ‬لطٱ ٗج٘زٰ اهس‪ً ّٙ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ٓ ًّٗ ،ٝ‬صا اىبِٽوق ٗعو‪ٓ ٟ‬جصا ا‪٪‬غجاؽ قاًجت‬
‫ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسٗهج‪ٗ ،ٞ‬قجا َٰ اهِظجاَ ًب اهسٗهج‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اسبهجاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ذانجطتٔا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ;ٞٚ‬فاهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬قبلَٔ٘ اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٛٓ ٞٚ‬عـب اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗتقَ٘ٱ اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬تك٘‪ٙ‬ط اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بأُٔا اىبِلع‪ٗ ،ٞ‬دبعوجٔا‬
‫ًق‪ٚ‬اغاځ ه‪٫‬عٌاي‪ٗ ،‬هصهم كاُت اهِلع‪ ٛٓ ٞٚ‬اىبعا‪ٙ‬ف اهيت ‪ٙ‬قجَ٘ عو‪ٔٚ‬جا اهِظجاَ‪ٗ ،‬تقجَ٘‬
‫ٗٗغجا‪٢‬ى اىبعجا‪ٙ‬ـ‪ًٗ ،‬جّ ِٓجا‬ ‫عو‪ٔٚ‬ا اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ًٗ ،ٞٚ‬ب إطاض تقس‪ ٍٙ‬اشبجسًا‬
‫كاُت اهِلع‪ ٛٓ ٞٚ‬اىبلَٔ٘ اهباضظ ًب اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسٗه‪ٗ ،ٞ‬أ‪ٙ‬هجاځ ًب غجا‪٢‬ط ًلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ْ٪ ،ٞٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تكج٘ ٱض اسب‪ٚ‬جا پ‪ ٝ‬بأُٔجا اىبِلعج‪ٗ .ٞ‬هجصهم كاُجت‬
‫اهػعاز‪ ٝ‬عِسٍٓ إعٽا‪ ١‬اٮُػاْ أكربٰ قسضڅ ًّ اىبتعج‪ ٞ‬ازبػجس‪ٗ ٞٙ‬تج٘فف أغجبابٔا‪ .‬فٔج‪ٛ‬‬
‫ذهاض‪ُ ٝ‬لع‪ ٞٚ‬حبت‪ ٨ ،ٞ‬تق‪ٍٚ‬ٱ هاف اىبِلع‪ٗ ٞ‬ظُاځ‪ٗ ،‬دبعى اهِلع‪ ٛٓ ٞٚ‬اىبق‪ٚ‬اؽ‪.‬‬
‫ٗتِظط اهسٗه‪ً ٞ‬ب اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬إفب اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬أُٔا ًظٔجطٴ فجطز‪ ٨ ٜ‬ؾجأْ‬
‫هوحٌاع‪ ٞ‬بٔا‪ٗ ،‬ػببٱ أْ تٱركٰط ًب اهلِ‪ٚ‬ػ‪ٗ ٞ‬ضجاي اهلِ‪ٚ‬ػج‪ ،ٞ‬أٗ ًب اىبػجحس ٗضججاي‬
‫اهس‪ ّٙ‬باىبلَٔ٘ ا‪٨‬كوفٗغ‪ ٛ‬ف اٮغ‪ٗ .ًٛ٩‬هصهم ‪ ٨‬ت٘جسٱ ًب اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬قج‪ٍٚ‬ٴ‬
‫اهعاَ‪ ،‬بى ٓ‪ً ٛ‬ب ذسٗزٓا اهلطز‪ٗ ،ٞٙ‬اهجص‪ٜ‬‬ ‫أخ‪٩‬ق‪ ،ٞٚ‬أٗ ضٗذ‪ ،ٞٚ‬أٗ إُػاُ‪ً ٞٚ‬ب اهعط‬
‫ؼبلٍ اجملتٌع ٗاهسٗه پ‪ ٛٓ ٞ‬قج‪ ٚ‬ٴٍ ًاز‪ٙ‬ج‪ُٗ ٞ‬لع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬فقجط‪ٗ .‬عوج‪ٓ ٟ‬جصا ا‪٪‬غجاؽ جٱعوجت‬
‫جف اسبلً٘‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫ًِلكو‪ ٞ‬عّ اهسٗه‪ًٗ ٞ‬ب اىبِظٌجا‬ ‫ا‪٪‬عٌاي اٮُػاُ‪ ٞٚ‬تابع‪ٞ‬ځ ىبِظٌا‬
‫اهتبؿجف‪ٗ ،ٞٙ‬ععهجت عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬ب اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫كٌ‪٧‬غػ‪ ٞ‬اهكو‪ٚ‬ب ا‪٪‬هبط‪ٗ ،‬اٮضغاه‪ٚ‬ا‬
‫اىبسُ‪ ٞٚ‬باىبلَٔ٘ اسبهاض‪ ٜ‬اهطأمساه‪ ٛ‬كىٸ ق‪ ٌٞٚ‬إ‪ ٨‬اهق‪ ٌٞٚ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ٓٗ ٞ‬ج‪ ٛ‬اهجطبس‪ٗ ،‬هلجصا‬
‫مس‪ٚ‬ت ٓصٖ اهسٗي باهسٗي اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬باسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ٛٓٗ ،ٞٚ‬‬
‫زٗه‪ٞ‬ڂ ٗذهاض‪ ٝ‬ذبلٌٌٔا صبٌ٘ اىبلآ‪ ٍٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب صباي فوػل‪ ٞ‬فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .83‬ثاه اځ‪ :‬تقَ٘ٱ اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬أغؼ ٗأق٘ي ٗ‪٪‬ججى ا‪ٙ‬جا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٔٛ‬‬

‫تتِاقض ًع اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ً ،ٞٚ‬جع أْ اهسٗهج‪ ٞ‬اىبسُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬قبلٔجَ٘ اىبسُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعاً‪ ٨ ٞ‬ربتوو ب٘غا‪٢‬ؤا ٗأزٗاتٔا اهيت تػتعٌى ًب ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عّ اىبسُ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬هلِٔا ربتوو ًب ُظأًا اسبهاض‪ًٗ ٜ‬ب ًسُ‪ٚ‬تٔا اشباق‪ٓ ًّ ٞ‬صٖ اسب‪ٚ ٚ‬ا‬
‫اه ‪٩‬ث‪ .ٞ‬فتقَ٘ اسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌع عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغج‪،ًٞٚ٩‬‬
‫بلوٌجا‬ ‫ٗٓ‪ ٛ‬اٮمباْ باهلل تعافب ٗضغوٕ ٗضغاهتٕ‪ٗ ،‬أْ اٮُػاْ ًػتدوپوٴ ًب ا‪٪‬ض‬
‫اهلل تعافب ٗضغاهتٕ‪ ،‬فٔ٘ ؼبٌى ًفاث اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهعوجٍ ٗاهعٌجى‪ٗ ،‬اهجتللف ٗاهتٽب‪ٚ‬جق‪.‬‬
‫ٗٓصا ا‪٪‬غاؽ ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ټّ بِا‪ ١‬اسبهاض‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌع عو‪ ٟ‬أغاؽ ًعد اىباز‪ ٝ‬بجاهطٗح‪،‬‬
‫ٗإزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل ًب يباضغ‪ ٞ‬ا‪٪‬عٌاي قٽعاځ; فتٌاضؽ اسبساث‪ ٞ‬باهتحس‪ٙ‬س‪ ،‬قبا ٓ٘ ًسُ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫عاً‪ ٞ‬أٗ ًسُ‪ ٞٚ‬خاق‪ٗ ،ٞ‬قبا ٓ٘ ُظاَ ذهاض‪ً ٜ‬ػتقى ًتٌ‪ٚ‬ع‪ ،‬كىٻ بأق٘ي اٮمباْ بجاهلل‬
‫تعافب ٗضغوٕ ٗضغاهتٕ ٗضغ٘هٕ ضبٌس × ٗاه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗتقَ٘ اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اسبهجاض‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬عوج‪ ٟ‬تكج٘‪ٙ‬ط اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬بأُٔجا عبجاز ڂ‪ٝ‬‬
‫ٗاغتد‪ٗ ، ٩‬أْ أعٌاي اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٓ ٝ‬ج‪ ٛ‬أفعجايٴ دبجط‪ًِ ٜ‬جٕ أٗ عو‪ٚ‬جٕ ٮؾجبا‬
‫فٖ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬إزضان اهكو‪ ٞ‬بجاهلل تعجافب عجّ طط‪ٙ‬جق ؾجطا‪٢‬ع‬ ‫ج٘عاتٕ ٗضعا‪ ٞٙ‬ج٘عا‬
‫اٮغ‪ُٗ َ٩‬ظإً ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬حط‪ ٜ‬بصهم ًعد ا‪٪‬عٌاي بجاٮزضان‪ٗ ،‬ا‪٪‬عٌجاي ًاز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاٮزضان ضٗح ٓصٖ ا‪٪‬عٌاي‪ ،‬فحعى ا‪٪‬عٌاي ًػ‪ٚ‬ٸط‪ ٝ‬بأٗاًط اهلل تعافب ُٗ٘آ‪ ،ٕٚ‬ف‪ٚ‬عٌط‬
‫عوج‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬ػتعٌطٓا بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬عبجاز‪ ٝ‬اهلل تعجافب‪ ،‬فاغجتعٌاضٖ ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫اغتد‪ ٩‬ٴ ‪ ٨‬ضباه‪ ًٗ .ٞ‬اهٕ‪ :‬اهعٌى اٮُػاُ‪ً ٛ‬از‪ٝ‬ڂ‪ٗ ،‬إزضان اٮُػاْ قوتٰٕٱ بجاهلل ذجـب‬
‫اهق‪ٚ‬اَ باهعٌى ًّ كُٕ٘ ذ‪٨٩‬ځ أٗ ذطاًاځ ٓ٘ اهطٗح‪ ،‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهطاع‪ٗ ٛ‬اهطع‪ ،ٞٚ‬أٗ‬
‫اسباكٍ ٗاحمللَ٘‪ ،‬فركى بصهم ًعد اهطٗح باىباز‪.ٝ‬‬
‫ٗبِا‪ ١‬عو‪ٓ ٟ‬صا اىبلَٔ٘‪ ،‬كاْ اىبػ‪ٚ‬ټط ‪٪‬عٌاي اىبػوٍ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓ ٝ‬أٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪،ٕٚ‬‬
‫ٗأْ اهاا‪ ًّ ٞٙ‬تػ‪ٚ‬ف أعٌاهٕ بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ ٛٓ ٕٚ‬ضن٘اْ اهلل تعافب‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ اهِلع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اىبٽوق‪ٗ .ٞ‬أًا اهقكسٱ ًّ اهق‪ٚ‬اَ باهعٌى اىبعـب‪ ،‬فٔ٘ اهق‪ ٌٞٚ‬اهجيت ‪ٙ‬ٱطاعج‪ ٟ‬ذبق‪ٚ‬قٔجا ذجـب‬
‫ا‪٪‬عٌاي‪ ،‬فقس تلْ٘ ق‪ٌٚ‬ج‪ٞ‬ځ ًاز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬كٌجّ‬ ‫اهق‪ٚ‬اَ باهعٌى‪ٓٗ .‬صٖ اهق‪ٌٞٚ‬ٿ ربتوو باخت‪٩‬‬
‫‪ٜٔٔ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ٙ‬تاجط بقكس اهطبس‪ ،‬فإْ دباضتٕ عٌىٴ ًاز‪ٙ ،ٜ‬ػج‪ٚ‬ټطٱٖ ف‪ٔٚ‬جا إزضاكجٕ هكجوتٕ بجاهلل تعجافب‬
‫ذػب أٗاًطٖ ُٗ٘آ‪ ٕٚ‬ابتاا‪ ١‬ضن٘اْ اهلل تعافب‪ٗ ،‬اهق‪ ٌٞٚ‬اهيت ‪ٙ‬طاع‪ ٟ‬ذبق‪ٚ‬قٔا ًّ اهق‪ٚ‬اَ‬
‫باهعٌى ٓ‪ ٛ‬اهطبس‪ ٘ٓٗ ،‬ق‪ً ٌٞٚ‬از‪ٓٗ ،ٞٙ‬لصا ًب غا‪٢‬ط ا‪٪‬عٌجاي اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاىباز‪ٗ ٞٙ‬اٮُػاُ‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ًّٗ .84‬اشبٽأ اهلازح أْ ‪ٙ‬عٌى اه٘اعْ٘ عو‪ ٟ‬ف اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ٗاقعِا‬
‫اىبعاقط أٗ عو‪ ٟ‬ف لبطٶ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهعط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬بأقجاهتٔا‪ًٗ ،‬جّ اشبٽجأ اهؿجس‪ٙ‬س‬
‫ضباٗهجج‪ ٞ‬جعججى اهسٗهجج‪ ٞ‬اٮغجج‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقججط‪ ٝ‬عوجج‪ ٟ‬اهججٌِط اسبججساث٘‪ ٜ‬هوسٗهجج‪ ٞ‬اىبسُ‪ٚ‬جج‪ٞ‬‬
‫اهطأمساه‪ٗ .ٞٚ‬اهِاهط بعحاه‪ ٞ‬ه٭ثاض اهيت تطكتٔا اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٞٚ‬بسٗهتٔا اىبسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ٞ‬‬
‫بللط‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓٗ ،ٝ‬اه‪ً َ٘ٚ‬ا ظاهت تترلٍ ًب اهعال‪ ،‬تٱط‪ِٙ‬جا أْ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬قبلآ‪ ٍٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٨ ٞٚ‬تػتٽ‪ٚ‬ع أْ تهجٌّ هٯُػجاُ‪ ٞٚ‬طٌأُ‪ِٚ‬تٔجا‪ ،‬بجى‬
‫عو‪ ٟ‬اهعلؼ ًّ شهم غبٸبت غ‪ٚ‬اغتٔا ٓصا اهؿقا‪ ١‬اهص‪ٙ ٜ‬تقوب اهعال عوج‪ ٟ‬أؾج٘اكٕ‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬كٽو‪ ٛ‬بِاضٖ‪ .‬فه‪٩‬ځ عّ أُٔا ذهاض‪ٝ‬ڂ ع٘ضا‪ ١‬دبعى أغاغٔا فكى اهس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫خ‪٩‬فاځ هولٽط‪ٗ ٝ‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ ٨ ٛٓٗ ،ٞٚ‬تق‪ ٍٚ‬هوِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ٗ ٞٚ‬ظُاځ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهعاً‪;ٞ‬‬
‫ٗته‪ٚ‬ق ٗاغعاځ بأْ دبعى اىبِلع‪ً ٞ‬ق‪ٚ‬جاؽ ا‪٪‬عٌجاي‪ٗ ،‬دبعجى اهكجو‪ ٞ‬بجـب اهِجاؽ ٓج‪ٛ‬‬
‫اىبِلع‪ ،ٞ‬فٔصٖ اسبهاض‪ ٨ ٝ‬تِتخ إ‪ ٨‬اهؿقا‪ٗ ١‬اهقوق اهسا‪ٌ٢‬ـب ذتٌاځ‪ً ُٕ٪ ،‬ا زاًت اىبِلع‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬ا‪٪‬غاؽ‪ ،‬فاهتِاظ عو‪ٔٚ‬ا طب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٛ‬اهِهاي ًب غجب‪ٚ‬ؤا طب‪ٚ‬عج‪ٗ ،ٛ‬ا‪٨‬عتٌجاز عوج‪ٟ‬‬
‫اهق٘‪ً ٝ‬ب إقاً‪ ٞ‬اهك‪ ٝ٩‬بـب اهبؿط طب‪ٚ‬ع‪.ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗ‪٪‬جى ٓصٖ ا‪٪‬غؼ اهيت قاًت عو‪ٔٚ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬خباق‪ ٞ‬فلط‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كاُت زٗه‪ٞ‬ځ اغتبساز‪ ٞٙ‬اغتعباز‪ ٞٙ‬اهباځ‪ ،‬بى ا‪٨‬غتعٌاضٱ ٓ٘ ًّ طب‪ٚ‬ع‪ٓ ٞ‬صٖ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫ٗذهاضتٔا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ أْ ا‪٪‬خ‪٩‬ق ف‪ٔٚ‬ا تلْ٘ ًعععع‪ٞ‬ځ‪ ْ٪ ،‬اىبِلع‪ ٛٓ ٞ‬اىبق‪ٚ‬جاؽ‪ٓٗ ،‬ج‪ٛ‬‬
‫ٗذسٓا أغاؽ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬هلصا ظبس ًّ اهٽب‪ٚ‬ع‪ٓ ٛ‬صا اهلػاز اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ؿجٕ اهعجال ًب هجى‬
‫زٗه‪ ٞ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ًٗ ٞٚ‬سُ‪ٚ‬تٔا اشباق‪ ٞ‬اهيت تِل‪ ًّ ٛ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬ا‪٪‬خج‪٩‬ق اهلطمبج‪ ،ٞ‬كٌجا‬
‫ُل‪ٚ‬ت ًِٔا ًّ قبى اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٘ٓٗ .ٞٚ‬ا ‪٩ٙ‬ذ عو‪ٔٚ‬ا ًّٗ طب‪ٚ‬عتٔجا أُٔجا تقجَ٘‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٔ‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ف‪ٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬أغاؽ اهتِافؼ ًّ ف ن٘ابط أخ‪٩‬ق‪ًٗ ٞٚ‬جّ جف ًطاعجا‪ ٝ‬أغجباو‬
‫طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬ا‪٨‬عتجسا‪ٗ ١‬ا‪٨‬غجتعٌاض‬ ‫اهِهاي هو٘ق٘ي إفب اىبٽاهب باغترقاق‪ ،‬بجى اربجص‬
‫ضٗذ‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب ُلج٘ؽ اهبؿجط‪،‬‬ ‫غو٘كاځ هلا ‪ًٗ .‬ا ٓ٘ ٗاقع ًب اهعال اه‪ٗ ًّ َ٘ٚ‬ج٘ز أظًجا‬
‫ًّٗ قوق زا‪ٗ ،ٍ٢‬ؾط ًػتٽف‪ ،‬خف زه‪ٚ‬ى عو‪ ٟ‬فػاز اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٗ ٞٚ‬زٗهتٔا اىبسُ‪ٚ‬ج‪;ٞ‬‬
‫إفب ٓجصٖ اهِتجا‪٢‬خ اشبٽجف‪ ٝ‬عوج‪ٟ‬‬ ‫‪ُٔ٪‬ا ٓ‪ ٛ‬اهجيت تجتر لٍ ًب اهعجال‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اهجيت أز‬
‫اٮُػاُ‪.ٞٚ‬‬

‫ُٗظط‪ٝ‬ڂ إفب اسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بسٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهيت ذلٌت اهعال ٗذبلچٌت ف‪ًِ ٕٚ‬ص‬
‫اهقطْ اهػازؽ اىب‪٩ٚ‬ز‪ٗ ٜ‬ذت‪ ٟ‬أٗاخط اهقطْ اه اًّ عؿط اىب‪٩ٚ‬ز‪ ،ٜ‬تٱط‪ِٙ‬ا أُٔجا ل تلجّ‬
‫ًػتعٌٶط‪ٝ‬ځ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًّ طبعٔا ا‪٨‬غتعٌاض‪ُٔ٪ ،‬ا ل تلطق بـب اىبػوٌـب ٗ فٍٓ‪ ،‬فهٌِت‬
‫بـب اهؿع٘و اهجيت زاُجت هلجا طج٘اي ًجس‪ ٝ‬ذلٌٔجا‪ُٔ٪ ،‬جا‬ ‫اهعساه‪ ٞ‬هوحٌ‪ٚ‬ع‪ٗ ،‬غاٗ‬
‫ذهاض‪ ٝ‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬ا‪٪‬غاؽ اهطٗذ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ؼبقق اهق‪ ٍٚ‬نب‪ٚ‬عٔا‪ً ًّ :‬از‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ضٗذ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗأخ‪٩‬ق‪ٗ ،ٞٚ‬إُػاُ‪ٗ .ٞٚ‬دبعى اه٘ظْ كوٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هوعق‪ٚ‬س‪ٗ ،ٝ‬تك٘ض اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بأُٔجا ًػج‪ٚ‬ٸط‪ٝ‬‬
‫بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ٗ ،ٕٚ‬دبعى ًعِج‪ ٟ‬اهػجعاز‪ ٝ‬ضنج٘اْ اهلل تعجافب‪ٗ ،‬ذجـب تػج٘ز ٓجصٖ‬
‫ًّ قبجى‪ ،‬فإُٔجا غجتللى ًعازبج‪ ٞ‬أظًجا‬ ‫اسبهاض‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ ًّ ٞ‬جس‪ٙ‬س‪ ،‬كٌا غاز‬
‫اهعال‪ٗ ،‬تهٌّ اهطفآ‪ ٞٚ‬هٯُػاُ‪ ٞٚ‬نبعا‪.١‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .85‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬كأ‪ ٜ‬زٗه‪ ٞ‬ضا‪٢‬س‪ً ٝ‬ب اهعال قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬ؼبلٌٔا بٱعجساْ‬
‫ًب ؾلؤا اسبهاض‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً٘ٗ ٛ‬قعٔا اهط‪ٙ‬از‪ ٜ‬بـب ا‪:ًٍ٪‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهبٱعس اسبهاض‪ً ٜ‬ب ُظٍ اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬قٽعجاځ ًطجع‪ٚ‬ج‪ٓ ٞ‬جصا‬
‫اهبعس اسبهاض‪ ٘ٓ ٜ‬اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ ا‪ٗ ًٞ٪‬اعتِقت أذلإً ٗؾطا‪٢‬عٕ‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬اهبٱعس اىبسُ‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اه٘غا‪٢‬ى اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهجيت تػجتعٌؤا اهسٗهج‪ ٞ‬هؿج‪ُٔٗ٧‬ا ًب‬
‫اسب‪ٚ‬ججا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغجج‪ ،ٞٚ‬أ‪ً ٜ‬ب ًعازبجج‪ ٞ‬اه٘قججا‪٢‬ع ٗا‪٪‬ذججساث ٗأزا‪ ١‬اىبٽاهججب ٗ‪٨‬ظَ قهججا‪ٙ‬ا‬
‫اجملتٌع‪ ،‬فتتٌلّ بٔا ًّ أخص زٗضٓا اهط‪ٙ‬از‪ً ٜ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬بـب زٗي اهعال اٮُػاُ‪.ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اهعال بـب اهسٗي‪ ،‬حبٌؤا ضغاه‪ٞ‬ځ إفب اٮُػجاُ‪،ٞٚ‬‬ ‫ٗقسمباځ كب‪ٚ‬ٸع‬
‫ٕٔٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗزخوت اهكطا اهسٗه‪ ٛ‬قب‪ٚ‬عاْ ق٘‪ ٝ‬اىببسأ ٗتأثفٖ عو‪ ٟ‬عقا‪٢‬س اهؿع٘و ُٗٱظٍ ذ‪ٚ‬جاتٍٔ‬
‫‪ ٨‬قب‪ٚ‬عاْ ا‪٪‬طٌا ٗا‪٨‬غتعباز‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ ت٘غٸعت اهسٗه‪ ٞ‬بإؾجاع‪ ٞ‬اهعجسي ُٗبجص اهظوجٍ‪،‬‬
‫ٗإقاً‪ ٞ‬ؾطا‪٢‬ع اىببسأ اسبق ًّ اهلل ٗإظاذ‪ ٞ‬ؾطا‪٢‬ع اىببجسأ اهباطجى هوٽ٘ا ‪ٚ‬جت‪ ،‬فِؿجط‬
‫هلا اىبٔاب‪ ٞ‬بـب زٗي اهعال قسمباځ‪ٗ ،‬قجاض هلجا اهتجأثف عوج‪ٟ‬‬ ‫اهعسي ٗاهػ‪ َ٩‬ذت‪ ٟ‬قاض‬
‫عق٘ي اهِاؽ ٗقو٘بٍٔ‪ ،‬فسخى اهِاؽٱ ًب ز‪ ّٙ‬اهلل تعافب أف٘اججاځ‪ٗ ،‬أؾجاعت اهؿجع٘و‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أُ٘اض اغتقاًتٔا إفب ؾجع٘و أخجط‪ ،٠‬فاُهجٌت إفب زاض اٮغج‪ٓٗ ،َ٩‬لجصا‬
‫شٓبت ٓ‪ٚ‬ب‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬اهقسمب‪ً ٞ‬سذ٘ض‪ٝ‬ځ أًاَ عظٌ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اهقسمبج‪،ٞ‬‬
‫زٗه‪ ٞ‬فاضؽ ٗإًرباط٘ض‪ ٞٙ‬كػط‪ ،٠‬ثٍ تساعت زٗيٴ أخط‪ٗ ٠‬زخوجت‬ ‫ٗكصهم اُسذط‬
‫ًب اٮغ‪ًٗ َ٩‬ب ذلٍ زٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬كاهلِس ٗأفط‪ٙ‬ق‪ٚ‬ا‪ٗ ،‬زاُت ؾع٘و اهعال اهيت بوأجا‬
‫اٮغ‪ َ٩‬با ىببجسأ اهطغجاه‪ً ٞ‬جّ اهلل عوج‪ُ ٟ‬جيب اهلل ٗضغج٘هٕ ضبٌجس ×‪ ،‬حبٌجى اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬پ اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ٗ ٞ‬اهِظاَ اهعازي ٗتٽب‪ٚ‬ق ؾطا‪٢‬عٕ قب اي ٗانس ف‪ٕٚ‬‬
‫اهعسي ٗإذػاْ اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗٗ ،‬انسٴ ف‪ ٕٚ‬إشا ًا ٗقع اهظوٍٱ ٗإغا‪ ٝ١‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪.‬‬
‫ًٗب عاىبِا اىبعاقط‪ ،‬قاًت زٗيٴ ذس‪ ،ٞ ٙ‬غ‪ٌٚ‬ا بعس أُ‪ٚ‬اض اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ظًجّ‬
‫اهقطْ اىبان‪ٗ ،ٛ‬بعس ُؿ٘‪ ١‬اهسٗي اهطأمساه‪ ٞٚ‬اسبس‪ ،ٞ ٙ‬اهيت‬ ‫ًب بسا‪ٙ‬ا‬ ‫اىبوم اهعه٘‬
‫تٌِ٘ ف‪ٔٚ‬ا اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬تِؿط ًِٔا فلط‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬فلجط‪ٝ‬‬ ‫أخص‬
‫أك ط ًّ ش‪ ٜ‬قبى‪ٗ ،‬يبا ظاز ًب ُؿاطٔا اهتهازز اهجص‪٘ٙ ٜ‬اجٔٔجا ًجّ اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪( ٞٚ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت) ٗزٗي اىبعػلط اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬آُصان‪ ،‬ه‪ِٔٚ‬اض اىبعػلط اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٛ‬‬
‫ٗتِتٔ‪ ٛ‬زٗهتٕ ُٔا‪ ٞٙ‬اهعقس اهتاغع ًّ اهقطْ اهعؿط‪ٗ ،ّٙ‬هتبق‪ ٟ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بق‪ٚ‬ازتٔا‬
‫ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬ف‪ٌٚ‬ا بعس اسبطو اهعاىب‪ ٞٚ‬اه اُ‪ٗ )َ1945( ٞٚ‬ذت‪ًِ٘ٙ ٟ‬ا ٓجصا‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬تؿجلى‬
‫ٗاهسٗي‪،‬‬ ‫ب‪٧‬ض‪ ٝ‬اهكطا اهسٗه‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬نٽطاو اهعاىب‪ٗ ٛ‬اهل٘ن‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوٌحتٌعا‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬ذبٌىٱ إفب اهعال اىببسأ اهطأمساه‪ ٛ‬اهسمبقطاط‪.ٛ‬‬

‫أًا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬بتِ٘عٔا ازباطاًب ٗاهػلاُ‪ً ٛ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ ،‬فٔ‪ٛ‬‬
‫ً٘ج٘ز‪ ٝ‬باهِظٍ اسبس‪ ٞ ٙ‬اهجيت قجا ٔا اىبؿجطٗ اسبهجاض‪ ٜ‬اهطأمسجاه‪ٗ ٛ‬فجق فوػجلتٕ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٔ‬

‫ا‪٨‬غتعٌاض‪ ٞٙ‬اٮقكا‪ٗ ،ٞٚ٢‬هلِٔا ا‪٢‬ب‪ ٞ‬عّ اىبػطح اهسٗه‪ ٛ‬باه٘قو اىببس‪ ٛ٢‬أْ اٮغ‪َ٩‬‬
‫عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ڂ ُٗظاَٱ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٷ‪ٗ .‬اىب٘جج٘زٱ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬زٗهج‪ ٞ‬إغج‪ ًٞٚ٩‬تػجٌ‪ ٟ‬باٮغج‪ُ َ٩‬ػجب‪ ٞ‬إفب‬
‫اهؿع٘و اىبػوٌ‪ ٞ‬اهيت تترلٍ ًب ًكا‪٢‬طٓا اهسٗيٱ اهطأمساه‪ ٨ ٞٚ‬إفب اىببسأ‪ ٛٓٗ ،‬أؾجبٕ‬
‫ًِٔجا‬ ‫ٗإقٽاع‪ٚ‬ا‬ ‫زٗه‪ ٞٚ‬خازً‪ ٞ‬هوٌكاحل اهسٗه‪ٗ ٞٚ‬أقطو إفب يباهم ٗإًاضا‬ ‫بل‪ٚ‬اُا‬
‫ٗاهتحع‪ ٞ٢‬قباه‪ٞ‬‬ ‫إفب زٗه‪ ٞ‬باىبلَٔ٘ اهسق‪ٚ‬ق هوسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ .ٞ ٙ‬ثٍ ٓ‪ ٛ‬تعاُ‪ ًّ ٛ‬ا‪ُ٨‬قػاًا‬
‫اهجسٗي‬ ‫اهسٗه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهاجطو ٗاهؿجطق‪ٗ ،‬قباهج‪ ٞ‬أزٗا‬ ‫ق٘‪ ٝ‬اهسٗي اهلرب‪ٗ ٠‬اهتلت‪٩‬‬
‫إضازتٰٔا ًّ خ‪٩‬ي ٓ‪ ٞ٣ٚ‬ا‪ٗ ًٍ٪‬صبوؼ ا‪ً٪‬جّ اهجسٗه‪ًٗ ،ٛ‬ب إطجاض‬ ‫اهلرب‪ ٠‬اهيت تلط‬
‫اىبظآط اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اٮضاز‪ ٝ‬اهقػط‪ ٞٙ‬هوجسٗي‬ ‫اهسٗه‪ ،ٞٚ‬شا‬ ‫ٗتأثف ا‪٪‬ذ‪٩‬‬ ‫اىبعآسا‬
‫اشبٌؼ ٗا‪٪‬عٌاي ف اهؿلاف‪ٗ .ٞ‬دبس اهسٗي اٮغ‪ ًٞٚ٩‬تسٗض بإضاز‪ ٝ‬ف قجازض‪ ٝ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞٚ‬أٗ ذتج‪ ٟ‬احملافظج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬شاتٔجا أٗ هبا‪ٙ‬ج‪ُ ٞ‬لػجٔا أًجاَ‬ ‫ذبٌٹى أعبا‪ ١‬اهكطاعا‬
‫اشباضج‪ ،ٞٚ‬أٗ ا‪٪‬خص حبق٘ق ؾع٘بٔا‪ ٘ٓٗ ،‬أًط ًؿجا ٰٓسٴ ًِجٕ ًجا ‪ ٨‬ؽبلج‪ٟ‬‬ ‫ا‪٨‬عتسا‪١‬ا‬
‫عو‪ ٟ‬أقى فاعو‪ٗ ٞٚ‬اُتباٖ‪ٙٗ ،‬سضن بأنعو ‪ٙ‬قظ‪ ٞ‬فلط ًتأًى‪.‬‬
‫‪ٗ .86‬هل‪ ٛ‬تع‪ٚ‬سٰ اهسٗه‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬أقاهتٰٔا ٗتقَ٘ بع٘اًجى اهعطاقج‪ً ٞ‬ب‬
‫إطاض ًعاٗز‪ ٝ‬اه بِا‪ٗ ١‬اهتل٘‪ ّٙ‬هوسٗه‪ ٞ‬اهق٘‪ ٞٙ‬اهطا‪٢‬س‪ ،ٝ‬فإُجٕ ‪ ٨‬بجس ًجّ اهعِا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬قبلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اهطا‪٢‬جس‪ ،ٝ‬أ‪ ٨ ٜ‬بجس هلجا ًجّ إعجاز‪ ٝ‬اهِؿج٘‪ٗ ١‬اهتأغج‪ٚ‬ؼ عوج‪ ٟ‬أقج٘ي اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعترب‪ ٝ‬باىببسأ‪ ٨ٗ .‬ؽبل‪ ٟ‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬تِؿأٿ ب٘ج٘ز أفلاض جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬تت٘هجس ًِٔجا‬
‫ًّ إتقاْ هوٌٽاهب ٗإمباْ بٔا تسفعٱ‬ ‫ًلآ‪ ٍٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ ٝ‬قا‪ٚٙ‬ؼ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬قِاعا‬
‫ىبٌاضغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بٔصٖ ا‪٪‬فلاض ٗاهق‪ ٍٚ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬اهيت آًّ بٔا اهِاؽ ٗاعتِق٘ٓجا‪ٗ ،‬تظٔجط‬
‫ًب ذ‪ٚ‬اتٍٔ‪ ،‬بى ‪ٙ‬ترٌى صبٌ٘ع‪ٞ‬ڂ ًٍِٔ ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ عو‪ ٟ‬أق٘هٕ اىبعترب‪ُ ًّ ٝ‬ظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بعقجسٷ اجتٌجاع‪ٛ‬‬
‫بـب ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ ‪ِٙ‬ظٍِّٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشباضج‪ٙٗ ٞٚ‬ق٘ز ازبٌآف‬
‫باسبلٍ‪ ٘ٓ ،‬اهسغت٘ض ٗاهق٘اُـب اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬هوسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ٝ‬قببجسأ اٮغج‪ ْ٪ .َ٩‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗأخصٗا بتِل‪ٚ‬صٓا‬ ‫ٓ‪ ٛ‬صبٌ٘ع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ آًِ٘ا قبحٌ٘ع‪ ٞ‬اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫بإضاز‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬هبا‪ٙ‬تٔا هلٍ‪ ،‬باهعقس اىبربَٗ بطنا اهِاؽ ٗاخت‪ٚ‬اضٍٓ‪.‬‬
‫ٖٕٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗهوسٗه‪ ٞ‬ق٘اعس ٗأضكاْ ذبسزٱ ذق‪ٚ‬قتٔا اىب٘ن٘ع‪ٗ ،ٞٚ‬هلا ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٔا عّ غ‪ٚ‬اغاتٔا‬

‫اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‬ ‫باهِظاَ ٗاهسغت٘ض ٗاهق٘اُـب ٗق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ف‪ٔٚ‬جا‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب صبجا‪٨‬‬
‫ٗاهط‪ٙ‬از‪ ٝ‬هوٌٽاهب ٗاٮزاض‪ ٝ‬ه‪٫‬جٔع‪.ٝ‬‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة وَالِوَاقِعُ‬
‫ة الِىُعَاصِ َرةُ‪ ،‬الِحَكِيكَةُ الِىَ ِوضُوعِيَّ ُ‬
‫ة اإلشِالَوِيَّ ُ‬
‫الدَّ ِولَ ُ‬

‫‪ .87‬اهسٗه‪ٞ‬ٿ ًب اٮغ‪ َ٩‬ق٘‪ ٝ‬اسبلٍ عوج‪ ٟ‬إُلجاش اسبجق ٗإقاًج‪ ٞ‬اهعجسي‪ ،‬أ‪ ٜ‬قج٘‪ٝ‬‬
‫سبق ًّ ف غوٽاْ‪ ٨ٗ ،‬غوٽاْ ًّ ف ق٘‪ .ٝ‬فاهسٗه‪ ٛٓ ٞ‬ق٘ ٿ‪ٝ‬‬
‫اهػوٽاْ‪ ،‬فإُٕ ‪ُ ٨‬لاش ٍّ‬
‫اسبلٍ عوج‪ ٟ‬اهػجوٽاْ‪ ،‬أ‪ ٜ‬إضاز‪ ٝ‬تِل‪ٚ‬جص اىبٽاهجب هؿج‪ ْٗ٧‬اهِجاؽ ًب أًج٘ض ذ‪ٚ‬جاتٍٔ‬
‫باهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فاهسٗه‪ ٞ‬ك‪ٚ‬اْٴ تِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬جملٌ٘ ًلجآ‪ٍٚ‬‬ ‫ًٗعاؾٍٔ‪ً ،‬ق‪ٚ‬ٸس‪ٝ‬پ اهتكط‬
‫ُظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬حبػب ًقا‪ٚٙ‬ػٕ ٗقِاعاتٕ‪ ،‬عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ب ب‪ٚ‬جاْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تِل‪ٚ‬جص‬
‫اهِاؽ‪ٗ ،‬ب‪ٚ‬جاْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬احملافظج‪ٞ‬‬ ‫أذلاَ اهؿط ًّٰٗ اىبػ‪ٗ٧‬ي عِٔا ًب اجملتٌع ٗع‪٩‬قا‬
‫عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ب اهتِل‪ٚ‬ص بسافع اهتق٘‪ ٠‬أٗ ق٘‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬هبى اهجسع٘‪ ٝ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫إفب اهعال‪ٗ .‬هلصا كاُت اهسٗه‪ً ٞ‬ب اٮغ‪ َ٩‬ك‪ٚ‬اُجاځ تِل‪ٚ‬جص‪ٙ‬اځ جملٌ٘عج‪ ٞ‬اىبلجآ‪ ٍٚ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ .ٝ‬ذاهلا ًب شهم ذجاي اهسٗهج‪ ٞ‬ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ٞٚ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪،ٞٚ‬‬ ‫ٗاىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫ٗاهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬هلّ ًع اهلطق ًب أُٔا ربتوو عٌِٔا‪ ،‬كٌا ربتوو إذسآٌا عّ‬
‫ا‪٪‬خط‪ ،٠‬حبػب اىببسأ ًب ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اجملتٌع ٗاهِظط‪ ٝ‬إفب اهعال‪ .‬ف‪ٙ ٩‬كجس اشبوجطٿ بجـب‬
‫جِؼ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهسٗي ا‪٪‬خط‪ ًّ ٠‬ذ‪ٚ‬ث اىببجسأ‪ُ٪ ،‬جٕ خوجطڂ جف ًتحجاُؼ ا‪٪‬فلجاض‬
‫ٗاهق‪ٗ ٍٚ‬اىبلآ‪ٗ ،ٍٚ‬أ‪ٙ‬هاځ ‪ٙ ٨‬كس ق‪ٚ‬اؽٱ اهِ٘ ًب ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب ذطكج‪ٞ‬‬
‫اهتاض‪ٙ‬ذ ًّ ذ‪ٚ‬ث اٮذػاْ ًب اهتٽب‪ٚ‬ق أٗ زْٗ اٮذػجاْ ًب تٽب‪ٚ‬جق ُظجاَ اٮغج‪.َ٩‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ظٔط شهم ًّ ٗجٖ٘ٷ أضبع‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٔ‬

‫‪ .88‬اي‪ٛ‬جُ٘ األ‪ :ٍٚ‬مت‪ُّٝ‬زُ ايد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬اإلسالَ‪ َٔ ١ِ َّٝ‬ح‪ٝ‬ح املبدأُ‪:‬‬

‫تتٌ‪ٚ‬ٸ ٱع اهسٗه‪ً ٞ‬ب اٮغ‪ َ٩‬عّ اهسٗي ا‪٪‬خط‪ ًّ ٠‬ذ‪ٚ‬جث اىببجسأ‪ٗ ،‬شهجم ًب وبػج‪ٞ‬‬
‫أً٘ض‪ ًّ :‬ذ‪ٚ‬ث اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ،ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬أخص اهِظاَ‪ًٗ ،‬ق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌاي‪ٗ ،‬اهِظط‪ ٝ‬هوٌحتٌع‪،‬‬
‫ٗتِل‪ٚ‬ص اهِظاَ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اهتٌ‪ٚ‬ع ًّ ذ‪ٚ‬ث اهعق‪ٚ‬س‪ :ٝ‬أًا ًّ ذ‪ٚ‬ث اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ فاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تق٘ي‪ ٨ :‬إهجٕ ٗاسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ًاز‪ٗ ،ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تق٘ي ب٘ج٘و فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ،ٝ‬اٮغج‪ٙ َ٩‬جط‪ ٠‬أْ اهلل‬
‫ذق‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬وٌ٘ؽ ٗج٘زٱٓا‪ٗ ،‬إُٔ بعث أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٖ١‬ضغجوٕ هلسا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهِجاؽ ٗهبوجٍٔ ضغجاهتٕ‪،‬‬
‫بٽط‪ٙ‬قجج‪ ٞ‬أُب‪ٚ‬ججا‪ ١‬اهلل ٗضغججوٕ عوجج‪ ٍٔٚ‬اهكجج‪ٝ٩‬‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ٗأًٸججٍِٔ عوجج‪ ٟ‬ا‪٨‬غججتد‪٩‬‬
‫ٗاهػ‪.)1(َ٩‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث أخص اهِظاَ ٗطط‪ٙ‬قتجٕ‪ :‬فاهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تجط‪ ٠‬اه٘اقجع ًكجسض اهِظجاَ‪،‬‬
‫اٮُتاد‪ٗ .‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تط‪ ٠‬أْ اٮُػاْ ٓ٘ اهجص‪ٙ ٜ‬هجع ُظاًجٕ‬ ‫ٗ‪ٙ‬تٽ٘ض بتٽ٘ض أزٗا‬
‫هِلػٕ ٗأْ ‪ٙ‬أخص ُظإً ًّ ٗاقعٕ ‪ٙ‬هعٕ بِلػٕ‪ٗ .‬اٮغج‪ٙ َ٩‬جط‪ ٠‬أْ اهلل بعجثٰ ضغجوٕ‬
‫بطغاهتٕ ٗأًطٍٓ بتبو‪ٚ‬أا هوِاؽ‪ٗ ،‬ػبجب أْ ‪ٙ‬ػج‪ٚ‬ټطٰ اٮُػجاْٱ أعٌاهجٕ ٗ‪ٙ‬جِظٍِّ ع‪٩‬قاتجٕ‬
‫قبعازب‪ ٞ‬اىبؿلو‪ً ٞ‬جّ ز‪٢٨‬جى اهؿجطع‪ٚ‬ا ‪ .‬فجاه٘اقعٱ ٓج٘ ً٘نج٘ اهِظجاَ ًب اٮغج‪َ٩‬‬
‫ٗاهطغاه‪ً ٞ‬كسضٖ قٽعاځ‪.‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث ًق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌاي‪ :‬فاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تط‪ ٠‬أْ اىباز‪ ٞٙ‬بِظأًا ٓ‪ ٛ‬اىبق‪ٚ‬اؽ ًب‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬بتٽ٘ٹض اىباز‪ٙ ٝ‬تٽ٘ض اىبق‪ٚ‬اؽ‪ٗ ،‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تط‪ ٠‬أْ ًق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌجاي ًب اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اهِلع‪ٞٚ‬ٿ ٗذبق‪ٚ‬ق اىبكاحل‪ٗ ،‬اٮغ‪ٙ َ٩‬ط‪ ٠‬أْ ًق‪ٚ‬جاؽ ا‪٪‬عٌجاي ًب اسب‪ٚ‬جا‪ٓ ٝ‬ج٘ اسبج‪٩‬ي‬
‫ٗاسبطاَ حبػب أٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ ،ٕٚ‬فٌطجع‪ ٞٚ‬اهِظجاَ ًٗق‪ٚ‬جاؽ ا‪٪‬عٌجاي ًب اٮغج‪َ٩‬‬
‫هو٘ذ‪ ٛ‬فقط‪ٗ ،‬اهعقى ًطجع‪ً ٞٚ‬ب ف اٮغ‪.َ٩‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث اهِظط‪ ٝ‬إفب اجملتٌع‪ :‬فالػٕٗعٗ‪ ٛ‬تط‪ ٠‬أْ اجملتٌجعٰ ًجاز‪ٝ‬ڂ تترجطن ف‪ٚ‬جٕ‬
‫(‪ )1‬تبكط‪ ٝ‬ا‪٪‬فٔاَ قطا‪ً ٝ١‬ب كتاو ُظاَ اٮغ‪ :َ٩‬م‪ ،73‬ذبق‪ٚ‬ق ٓؿاَ اهبسضاُ‪ ،ٛ‬طبع‪ ٞ‬زاض اهلتجاو‬
‫اه قاًب‪ ،‬ا‪٪‬ضزْ – اضبس‪.‬‬
‫ٕ٘ٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اٮُتاد‪ٗ ،‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٞ‬اٮُػاْ‪ ،‬ذطك‪ٞ‬ځ تلاعو‪ٙ ،ٞٚ‬تٽ٘ض ًعٔا اٮُػجاْ‬ ‫‪ٗ ،‬أزٗا‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫ف‪ٚ‬تٽ٘ض اجملتٌع كوٕ‪ًٗ ،‬ا عو‪ ٟ‬اٮُػاْ إ‪ ٨‬أْ ‪ٙ‬ٱرسث اهتِاقض ه‪ٚ‬عحټجى ٓجصا اهتٽج٘ض‪،‬‬
‫ّ ًب اهجسٗ‪٨‬و‪.‬‬
‫ٗذ‪ٚ‬ث ‪ٙ‬تٽ٘ض اجملتٌع ‪ٙ‬تٽ٘ض اهلطز‪ ،‬ف‪ٚ‬سٗض ًع اجملتٌع كٌا ‪ٙ‬سٗض اهػټج ٹ‬
‫ٔالسأمسالٗر‪ ٛ‬تط‪ ٠‬أْ اجملتٌعٰ ًل٘ٸْ ًّ أفطاز‪ٗ ،‬إُٔ إشا اُتظٌت أً٘ض اهلجطز اُتظٌجت‬
‫أً٘ض اجملتٌع‪ٗ ،‬هصهم ‪ ٨‬بس ًّ اهِظط‪ ٝ‬هولطز فقط‪ٗ ،‬اهسٗه‪ ٞ‬إلبا تعٌجى هولجطز‪ٗ .‬أًجا‬
‫اإلضرالً فف‪ ٠‬أْ اجملتٌع ُاؽٴ ٗع‪٩‬قا ‪ٗ ،‬تِتظٍ اهع‪٩‬قا با‪٪‬فلاض اهيت آًّ اهِاؽ بٔجا‬
‫ٗا‪٪‬ذلاَ اهيت ‪ٙ‬عتِقُ٘ٔا ٗاىبؿاعط اهيت تؿ‪ٚ‬ع ف‪ ٍٔٚ‬بآثاض ٓصٖ ا‪٪‬فلاض ٗاهعٌى با‪ُ٪‬ظٌ‪.ٞ‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث تِل‪ٚ‬ص اهِظاَ‪ :‬فاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تط‪ ٠‬أْ اهسٗه‪ٗ ٞ‬ذسٓا ٓ‪ ٛ‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞ‬عّ‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص بق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬قطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘‪ ،‬فتت٘فب عّ اهلطز ٗازبٌاع‪ ٞ‬ؾ‪ ٛٓٗ ،ٍُٰٔٗ٧‬اهيت‬
‫بِظجاَ‬ ‫عوج‪ ٟ‬اسبط‪ٙ‬جا‬ ‫تٽ٘ټض اهِظاَ‪ٗ .‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تط‪ ٠‬أْ اهسٗهج‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اهجيت تؿجط‬
‫اه ‪٩‬ث‪ ،ٞ‬اهػوٽ‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞٚ‬اهػجوٽ‪ ٞ‬اهقهجا‪ٗ ،ٞٚ٢‬اهػجوٽ‪ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ٙ‬ج‪ ،ٞ‬فج‪٩‬‬ ‫اهػوٽا‬
‫تتسخى اهسٗه‪ ٞ‬إ‪ ٨‬ههٌاْ اسبط‪ٙ‬ا ‪ٗ .‬اٮغ‪ٙ َ٩‬ط‪ ٠‬أْ اهِظاَ ‪ِٙ‬لصٖٱ اهلطز بسافع تق٘‪٠‬‬
‫اهلل‪ٗ ،‬تِلصٖ اهسٗه‪ ٞ‬بؿع٘ض ازبٌاع‪ ٞ‬بعساهتٕ ٗبتعاْٗ ا‪ً ًٞ٪‬ع اسباكٍ‪ ٨ٗ .‬تتج٘فب عجّ‬
‫اهلطز ؾ‪ ُٕٗ٧‬إ‪ ٨‬إشا عحعٰ عِٔا‪ ٛٓٗ ،‬تت٘فب ؾ‪ ْٗ٧‬ازبٌاع‪.ٞ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬تتٌ‪ٚ‬ٸع عّ اهسٗي ًب اهعال با‪٪‬غجاؽ اهعقا‪٢‬جس‪ٜ‬‬
‫ٗا‪٪‬ق٘ي ًب أخص اهِظاَ‪ًٗ ،‬ب اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬هوٌحتٌجع ٗا‪٪‬عٌجاي‪ًٗ ،‬ب اجملجا‪٨‬‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ .ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؼ قر‪ٚ‬راځ اشبوطٿ بـب أؾلاي ا‪٪‬جِاؽ اىبدتول‪ ٞ‬هوسٗه‪ٓٗ ،ٞ‬ج‪ ٛ‬طبتولج‪ٞ‬‬
‫ًب فوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬فوػل‪ ٞ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوعال‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .89‬اي‪ٛ‬جُ٘ ايجاْ‪ :ٞ‬تفشريُ تٓ‪ُّٛ‬ع احلُهِِ يف ايد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬اإلسالَ‪:١َّٝ‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث تِ٘ٹ اسبلٍ ًب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ،ًٞٚ٩‬فإُجٕ كبجطٹ ا‪٪‬جج٘ا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫ذتٌجاځ‪.‬‬ ‫اهساخو‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ ٞ‬ذاض‪ٝ‬ځ ٗباضز‪ً ،ٝ‬ػتق‪ ٌٞٚ‬أٗ ٱًعٲٰ٘جٸج‪ٞ‬ځ‪ ،‬فتتِج٘ اسبلً٘جا‬
‫ٗا‪٪‬قى أْ ‪ٙ‬بق‪ ٟ‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٹ عو‪ ٟ‬أق٘هٕ قا‪ٌ٢‬اځ ًتٌ‪ٚ‬عاځ‪ٗ .‬هصهم ُبٸٰٕ اهطغج٘ي ×‬
‫عجّ‬ ‫ا‪ًٞ٪‬پ ٗأضؾس إفب ألباط اسبلٍ ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغتٔا‪ٗ ،‬ذجصٸض ًجّ ا‪٨‬عبجطا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٔٙ‬‬

‫اىبٽاهب اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬ذاج‪ ٞ‬ازبٌآف ٗاغتقاً‪ ٞ‬اهس‪ ّٙ‬بلٌاهٕ باهتٽب‪ٚ‬ق ٗكبإً ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ١‬اهص‪ ٜ‬تقسٸَ شكطٖ‪ٗ ،‬ف‪ ٕٚ‬أْ ألباطپ اسبلٍ‬
‫تتِ٘ٸ ٱ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪٪ ًٞٚ٩‬غباو ً٘ن٘ع‪ً ٞٚ‬ب ا‪٨‬غتقاً‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اىببسأ أٗ اهق٘‪ً ٝ‬ب اهلٔجٍ‬
‫اهكر‪ٚ‬س هوٌبسأ‪ٗ ،‬أْ ٓصا اهتِ٘ غ‪ٚ‬لْ٘ ًب أُ٘ا أضبعج‪ٗ ٞ‬أطج٘اض وبػج‪ ٞ‬طبتولج‪ً ٞ‬جّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث اهتٽب‪ٚ‬ق هِظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بسق‪ٗٗ ٞ‬ن٘ح أٗ ًّ ذ‪ٚ‬ث ا‪٨‬غتقاً‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬باجتٔاز‬
‫عِٕ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاشبطٗد عّ ُظإً‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗفق اهٽاق‪ ،ٞ‬أٗ ا‪٨‬عبطا‬

‫املسحم‪ ُٛ‬األٔىل‪ :‬اسبلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ً ٞٙ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اًتجساز‬
‫أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ًب يباضغ‪ ٞ‬اهِيب اهطغ٘ي اهؿطا‪٢‬ع اهيت أضغجى بٔجا ٗا‪٦‬كبجّ‬ ‫سبلً٘ا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا ب‪ ٩‬اځ باهتعو‪ٗ ٍٚ‬زع٘‪ٝ‬ځ باهِكط‪ٗ ٝ‬اىب‪٧‬اظض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬تٽب‪ٚ‬قٔا‪ ،‬ف‪ٌٚ‬اضؽ اهجِيب اهطغج٘ي‬
‫عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ َ٩‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ فهج‪٩‬ځ عجّ اهجب‪٩‬غ اىبجبـب‪ٗ ،‬فجطٸق عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ زٗهج‪ ٞ‬جف‬ ‫اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ َ٩‬بـب ا‪٨‬ثِـب‪ ،‬إش أعوٍ اهِاؽٰ إُٔ كراكٍ ٗقجا‬
‫ًعكَ٘ ٗإُٔ ‪ٙ‬قه‪ ٛ‬قبا ‪ٙ‬تبـب هٕ ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهقها‪ٗ ،١‬اهؿ٘آس ًب ٓصا ك ف‪ٝ‬ڂ(‪ٗ ;)1‬إُٔ‬
‫اسبلً٘ج‪ ٞ‬اهِب٘‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب‬ ‫ًب أً٘ض اهب‪٩‬غ عّ اهلل عع ٗجى فإُٕ ‪ٙ‬ق٘ي اسبقٸ اىببـب‪ٗ .‬اًتس‬
‫خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًس‪ ٝ‬عؿط غِـب‪ ًّ ،‬اهػِ‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب ًجّ اهلحجط‪ ٝ‬إفب اهػجِ‪ٞ‬‬
‫اهعاؾط‪ًِٔ ٝ‬ا ذ‪ٚ‬ث تً٘ب ضغ٘يٱ اهلل × ٗاهترقٰ باهطف‪ٚ‬ق ا‪٪‬عو‪ ،ٟ‬بعس أْ ذجسٸزٰ ًعجال‬
‫اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬إُٔ غتلْ٘ خولا‪ٗ ،١‬أْ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬ؾج٘ض‪ٗ ،٠‬أْ اهب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬ضنجا‬
‫ٗاخت‪ٚ‬اض‪ ٘ٓٗ .‬كٌا أخرب ًب ذس‪ٙ‬ث اهِعٌاْ بّ بؿف ًب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ١‬عجّ ذص‪ٙ‬لج‪،ٞ‬‬
‫قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل × ش تٰ ٿلْ٘ٱ اهِٹٱب ٸ٘ ٿ‪ ٝ‬فٶ‪ٚ‬لٿٍٲ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ أپْٲ تٰ ٿلْٰ٘‪ ،‬ثٱ ٸٍ ‪ٰٙ‬طٲفپ ٱعٰٔا إشٰا ؾٰا‪ٰ١‬‬
‫أپْٲ ‪ٰٙ‬طٲفپعٰٰٔا ز(‪.)2‬‬

‫دتٰكٶجٌٱْٰ٘ إڄهپج‪ٛ‬ٸ‪،‬‬ ‫(‪ )1‬عّ أٿَ غوٌ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش إڄٸٌُٰا أپُٰا ٰبؿٰجطٴ‪ٰٗ ،‬إڄُٸلٿجٍٲ تٰ ٲ‬
‫ت هپج ٱٕ ًٶجّٲ‬
‫ه‪ٚ‬ٲ ٱ‬
‫ّ قپ ٰ‬
‫غ ٌٰعٱ‪ ،‬پف ٌٰ ٲ‬‫حٶتٕٶ ٶًّٲ بٰعٲضڅ‪ ،‬پفأپقڀهٶ‪ ٛ‬عٰوپ‪ُٰ ٟ‬رٲ ڄ٘ ًٰا أپ ٲ‬
‫رّٰ بٶرٱ ٸ‬
‫ٰٗهپعٰىٸ بٰعٲهٰلٿٍٲ ‪ٰٙ‬لٿْ٘ٱ أپهڀ ٰ‬
‫ؾ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ فپ‪٩‬پ ٰ‪ ٙ‬ڀأخٱصٲٖٱ‪ ،‬پفإڄٸٌُٰا أپقڀ پٽعٱ پهٕٱ قٶٽڀ ٰع‪ٞ‬ځ ٶًّٲ ُٰاضڅز‪ .‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪6967( :‬‬ ‫خ ٲ‪ٕٚ‬ٶ ٰ‬
‫ذقټ پأ ٶ‬
‫ٰ‬
‫ٗ‪ًٗ .)7169‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ )1713/4( :‬ا بعسٖ‪.‬‬
‫(‪ )2‬تقسَ‪ ،‬أخطجٕ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)18406( :‬اهبعاض ًب اهبرط اهعخاض‪.)2796( :‬‬
‫‪ٕٔٚ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫املسحم‪ ُٛ‬الجاٌٗر‪ :ُٛ‬أٗ اهٽ٘ضٱ اه اُ‪ ،ٛ‬اُتقىٰ ف‪ ٕٚ‬اسبلٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬إفب لبط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ٟ‬‬
‫ًِٔخ اهِب٘‪ ،ٝ‬فلاْ اهِظاَٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهسٗه‪ُ ٞ‬ظاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬كاُت ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ عوج‪ٟ‬‬
‫ًّ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ً ٞ‬ب كى ؾ‪ًِٔ ٘ٓٗ ،١ٛ‬خ اهِب٘‪ ،ٝ‬فلاُت اهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬ ‫ًِٔخ اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫ًب قِع اهقطاض ًطجع‪ٚ‬تٱٔا اهؿطع‪ٚ‬ا ‪ٗ ،‬كاُت اهػوٽ‪ ٞ‬ه‪ً ًٞ٫‬ب اخت‪ٚ‬جاض اسبجاكٍ بطنجا‬
‫ٗاخت‪ٚ‬اض‪ٗ ،‬كاُت ا‪ٗ ًٞ٪‬ذس‪ٗ ٝ‬اذس‪ً ٝ‬ب اىبطجع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬تعجسزٓا اهقبوج‪ٛ‬‬
‫ٗتِ٘عٔا اهقً٘‪ٗ ،ٛ‬كاُت ا‪ً٘٪‬ض ًب ًػا‪٢‬ى اهِاؽ ًٗؿاكؤٍ ٗاهقها‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞٚ‬قطاضٓا‬
‫ًستٱٔا ث‪٩‬ثـب غِ‪ٗ ،ٞ‬كب وت خب‪٩‬ف‪ ٞ‬أبج‪ٛ‬‬ ‫بإشْ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬كسٗه‪ٗ ٞ‬ذلٍ‪ٗ .‬اًتس‬
‫بلط اهكس‪ٙ‬ق ‪ ،‬ثٍ عٌط بّ اشبٽاو ‪ ،‬ثٍ ع ٌاْ بّ علاْ ‪ ،‬ثٍ عو‪ ٛ‬بّ أب‪ٛ‬‬
‫طاهب ‪ٗ ،‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ١‬ش ثٱٍٸ ٰتلٿْ٘ٱ ٶ‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ڂ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ‪ ،‬فپٰتلٿْ٘ٱ ًٰجا‬
‫ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿْٰ٘‪ ،‬ثٱٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٱعٰٔا إْٲ ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا ز‪..‬‬
‫ي ف‪ٔٚ‬جا اسبلج ٱٍ إفب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اشبولجا‪ ١‬عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اىبوجم‬
‫املسحم‪ ُٛ‬الجالج‪ٗ :ٛ‬هقس ذبج ٸ٘ ٰ‬
‫باهكوس بـب اسبػّ بّ عو‪ ٛ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔجا‪ًٗ ،‬عاٗ‪ٙ‬ج‪ ، ٞ‬إش‬ ‫‪ُٗ ،‬ؿأ‬ ‫اهعه٘‬
‫جعى ًعاٗ‪ ٞٙ‬اسبلٍٰ ًّ بعسٖ باه٘ضاث‪ٗ ٞ‬هج‪ٚ‬ؼ باهؿج٘ض‪ ٠‬عجّ ضنجا ٗاخت‪ٚ‬جاض ا‪ً٪‬ج‪.ٞ‬‬
‫ٗاغتٌط اسبلٍ باهؿطا‪٢‬ع‪ٗ ،‬اهعٌى اهس‪ٗ٦‬و عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ٗ ،‬هلّ‬
‫كاْ ‪ٙ‬ؿ٘و اسبلٍ باهؿطا‪٢‬ع غ٘‪١‬ٱ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗٗج٘ز اىبظال ٗاهتعػو ًب اغتعٌاي اسبق‪،‬‬
‫ٗهلِٔا زٗه‪ٞ‬ڂ إغ‪ ًٞٚ٩‬خاهك‪ٙ ٞ‬ؿ٘بٔا ُقض عطٗ‪ ٝ‬اسبلٍ ٗق‪ٚ‬ازتٕ باهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬اًتجس‬
‫ًب خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغجتٔا إفب أضبجع ٗتػجعـب‬ ‫اسبلً٘‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬
‫ًٗا‪٢‬تـب ٗأهو غِ‪ٗ ،ٞ‬كاْ آخطٓ ا عِجسًا أعوجّ كٌجاي أتجات٘ضن إهاجا‪ ١‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬غجِ‪ٞ‬‬
‫(‪ٓ1336‬ج) (‪ٗ )َ1924‬كٌا ًب اسبس‪ٙ‬ث‪ :‬ش ثٱٍٸ ٰتلٿْ٘ٱ ٱًوڀلاځ عٰانٵاځ‪ ،‬فپٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ‬
‫پأْٲ ٰ‪ٙ‬لٿْٰ٘‪ ،‬ثٱٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٱعٰٔا إشا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا ز‪.‬‬
‫املسحم‪ ٛ‬السابعر‪ٛ‬ٱ‪ :‬أْ تتر٘ٸي اسبلً٘‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬بعس شهم إفب ًِٔخ اىبوم ازبرب‪،ٜ‬‬
‫ٗٓ٘ ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬إقكا‪ ١‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٗ ،‬اٮقكجا‪١‬‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬هٯغ‪ َ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٓٗ ،‬صا ًا ذكى ًِص أك ط ًّ مثاُـب غِ‪ًّ ٞ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٔٛ‬‬

‫تاض‪ٙ‬ذ اه‪ٗ ،َ٘ٚ‬غ‪ٚ‬ػتٌط ذتج‪ ٟ‬ذجـب‪ٗ ،‬كٌجا ًب اسبجس‪ٙ‬ث‪ :‬ش ثٱجٍٸ ٰتلٿجْ٘ٱ – أ‪ ٜ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ – ٱًوڀلاځ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٵاځ‪ًٗ - ،‬ب هل ‪ :‬ثٱٍٰٸ ٱًوڀمڂ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ڂ – فپتٰ ٿلْ٘ٱ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ أپْٲ تٰ ٿلْٰ٘ ٱث ٸٍ‬
‫‪ٰٙ‬طٲفپ ٱعٰٔا‪ ،‬ثٱ ٸٍ تٰ ٿلْ٘ٱ خٶ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ڂ عٰوپ‪ً ٟ‬ٶِٲٰٔادڄ اهِٹٱب ٸ٘‪ٝ‬ٶ ز ٗٓ‪ ٛ‬اهبؿاض‪ ٝ‬باهٽ٘ض اشبجاًؼ‪ً ،‬جا بعجس‬
‫ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ قبِٔخ اىبوجم ازبجرب‪ ٜ‬ا‪٨‬غجتعٌاض‪ٜ‬‬
‫(‪.)1‬‬ ‫ا‪٨‬غتبساز‪ً ٜ‬ب ا‪٪‬ض‬

‫‪.90‬اي‪ٛ‬جُ٘ ايجايحُ‪ :‬أرنإُ ايدَّ‪ٚ‬ي‪ ِ١‬يف اإلسالِّ‪:‬‬

‫تقَ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬أضبع أضكجاْ‪ٓٗ :‬ج‪ :ٛ‬اهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫هوؿط ‪ ٨‬هوؿعب‪ٗ ،‬اهػوٽاْ ه‪ ًٞ٫‬جبٌآفٓا‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ هلا ض‪ٚ٢‬ؼ ٗاذس‪ٗ ،‬هجط‪ٚ٢‬ؼ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ًّ ٟ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬قسض ذاج‪ ٞ‬اهِاؽ ٗإزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫السنَ األٔه‪ :‬الطٗاد‪ ُٚ‬لمػسع‪:‬‬
‫اهؿط ‪ُ ٘ٓ :‬ظاَٱ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهيت كاُجت اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬ٿ‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬غبباځ ًب حب ٔا ٗاهِظط ف‪ٔٚ‬ا ٗزضاغتٔا‪ٗ ،‬سباجج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬هلجا ًب إقاًج‪ ٞ‬أذلجاَ‬
‫ًّ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ً ٞ‬كسضاځ هلا ًب ًعطف‪ً ٞ‬ا ػبب ًجّ‬ ‫اهس‪ٗ ،ّٙ‬أ‪ٙ‬هاځ كاُت اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫أٗ اىبِسٗو أٗ اهتد‪ٚ‬ف‪ٗ ،‬عوج‪ً ٟ‬جا ػبجب ًجّ‬ ‫أُ٘ا اسب‪٩‬ي عو‪ً ٟ‬ا ػبب ًّ اهلط‬
‫أُ٘ا اهرتن ًّ اسبطاَ أٗ اىبلطٖٗ أٗ اهتد‪ٚ‬ف‪ٗ .‬تِؿأٿ ا‪ٓ٪‬و‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬ارباش اهقطاض ٗقِاعتٕ‬
‫أٗ‬ ‫ًّ أٓوٕ‪ٗ ،‬أقى اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب ٓصا هوؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ذػب ز‪٢٨‬ؤا اسبلٌ‪ ًّ ٞٚ‬ف اخت‪٩‬‬
‫اهعٌى باجتٔاز اجملتٔس‪.ّٙ‬‬ ‫ذػب ز‪٢٨‬ؤا اىبتؿابٔ‪ًٗ ٞ‬ا ‪ٙ‬رتجٸس ًّ شهم ًب صبا‪٨‬‬
‫ٗاسبح‪ٞ‬ٿ عو‪ ٟ‬أْ اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬هوؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬ج٘باځ ق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﯵ‬
‫ﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾﯿ" أ‪ً ٜ‬ب صبججاي ضعا‪ٙ‬جج‪ ٞ‬اهؿجج‪ٗ ْٗ٧‬تججسبف‬
‫اىبكاحل ٗاهِظط ًب أعقاو ا‪ً٘٪‬ض إفب ًا تكف‪ٗ ،‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬ثجٍ‬
‫(‪ )1‬فكوِا اهق٘ي ًب ٓصا اسبس‪ٙ‬ث ًب كتاو‪ :‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بعس ٓسَ زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ :ٞ‬اهلكجى ا‪ٗ٪‬ي‪:‬‬
‫تٽ٘ض ُظاَ اسبلٍ ًب اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اٮغ‪.ًٛ٩‬‬
‫‪ٕٜٔ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫أكٌى اهلل تعافب ا‪ ٞٙ٬‬فقاي‪ + :‬ﰀﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋﰌ‬

‫ﰍﰎ"(‪ٗ )1‬اىبِاظع‪ِٓ ٞ‬ا بـب ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ‪ ،‬أ‪ ٜ‬بـب ازبٌآف ٗٗه‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ط ًّ اهط‪٦‬غا‪١‬‬
‫ٗاسبلاَ ٗاه٘‪ًٗ .ٝ٨‬عِ‪ ٟ‬اهطز إفب اهلل ٗاهطغ٘ي ٓ٘ ضزٹ ا‪ً٪‬ط إفب اهلتاو ٗاهػٹجِ‪ ٞ‬بجطزټ‬
‫اسبلٍ ًب اىبػأه‪ٗ ٞ‬ضبى اهتِاظ إفب اهؿط قٽعاځ‪ٗ .‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهجطكّ ا‪ٗ٪‬ي هوسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أْ تلْ٘ اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ اسبلٍ هلل تعافب ٗذسٖ‪.‬‬

‫السنَ الجاٌ٘‪ :‬الطمطاُُ لألو‪:ٛ‬‬

‫اهػوٽاْٱ ًب اٮغ‪ٞٙ٨ٗ ٘ٓ َ٩‬ٿ أًط اىبػوٌـب ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪٘ٓٗ ،ٞ‬‬
‫ذقٹٴ ا‪ً ًٞ٪‬ب اخت‪ٚ‬اض اسباكٍ ٗاهطنا عِٕ‪ ،‬فٔج٘ عقجس ًطانجا‪ٗ ٝ‬اخت‪ٚ‬جاض بجـب ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬أٗ‬
‫نبآفٓا ٗبـب اسباكٍ‪ ،‬ف‪ِٚ‬عقسٱ بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬عقاز ٗمبه‪ً ٟ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهٽاعج‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪ .ٞ‬فٔ٘ ًّ جٔ‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬ضنا ٗاخت‪ٚ‬اض قٽعاځ‪ً ،‬ب اخت‪ٚ‬اض اسباكٍ‪ٙٗ ،‬وعَ أْ ذبٌ‪ٰٕٚ‬ٱ ا‪ًٞ٪‬‬
‫باهٽاع‪ٗ ٞ‬اهصوټ عِٕ هآطاځ ٗباطِاځ‪ ،‬فاهػوٽاْ عقسٴ ؾطع‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮػباو قٽعجاځ‪.‬‬
‫ٗٓ٘ – أ‪ ٜ‬اهػوٽاْ – بعس شهم ‪ٙ‬تٌٸى بق٘‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬تِل‪ٚ‬جص اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫بعسي ٗإذػاْ ذتٌاځ‪.‬‬
‫ٗأًا اسبح‪ٞ‬ٿ عو‪ ٟ‬أْ اهػوٽاْ ه‪ٗ ًٞ٫‬نبآف اىبػوٌـب‪ ،‬فوق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﭬﭭﭮ‬
‫(‪)2‬‬
‫ﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹﭺ"‬
‫ٗاشب‪٩‬فجج‪ ٞ‬اسبلججٍ ٗاهسٗهجج‪ ،ٞ‬فحعججى اهللٿ أق جىٰ اسبلججٍ هوٌجج‪ًِ٧‬ـب‪ٗ ،‬أُججٕ ذججق هلججٍ‪،‬‬
‫ِٓا ًب ا‪ ٞٙ٬‬ٮقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬باهعٌى اهكاحل ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪٨ ٞ‬‬ ‫ٗا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ضباه‪ ُٕ٪ ;ٞ‬بعسٓا قاي‪ + :‬ﭻﭼﭽﭾﭿﮀ "‪ٗ .‬أ‪ٙ‬هاځ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬ؾج٘ض‪٠‬‬
‫(‪)3‬‬
‫ًّٗ ذق ا‪ً ًٞ٪‬ب اهطنا ٗا‪٨‬خت‪ٚ‬جاض هق٘هجٕ تعجافب‪ + :‬ﮯﮰﮱ﮲"‬
‫اهػوٽاْ‪ٗ ،‬اهػوٽاْ ٓ٘ اسبلٍ‪.‬‬ ‫أ‪ ٜ‬جعوِا هلٍ ًب ا‪٪‬ض‬
‫أًا اهػوٽاْ اهص‪ ٘ٓ ٜ‬بعس أْٲ ‪ٙ‬ت٘فب اسباكٍٱ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬فٔج٘‬

‫‪.10/‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬عطا‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض ‪.55/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.59 / ١‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓٔ‬

‫اهق٘‪ ٝ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪ ٛٓٗ ;ٞ‬هط‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهقها‪ٗ ،ٝ‬أجٔعتٌٔا ٗٓ‪ ٛ‬تقَ٘ بأضبعج‪ٞ‬‬
‫أًج٘ض‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬غجّټ اهقج٘اُـب اهؿجطع‪ٗ ٞٚ‬اهلِ‪ٚ‬جج‪ٗ ،ٞ‬اه جاُ‪ :ٛ‬ا‪٪‬جٔجع‪ ٝ‬اٮزاض‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهلِ‪ٚ‬جج‪ٞ‬‬
‫ٗاشبسًات‪ٗ ،ٞٚ‬اه اهث‪ :‬ا‪٪‬جٔجع‪ ٝ‬ا‪ًِٚ٪‬ج‪ ٞ‬سبطاغج‪ ٞ‬اهجس‪ٗ ّٙ‬اهجسُ‪ٚ‬ا‪ٗ ،‬اهطابجع‪ :‬ا‪٪‬جٔجع‪ٝ‬‬
‫عٌى ؼبلٌٔا اهقاُْ٘ ا‪٪‬غجاؽ اهؿجطع‪ٓٗ ٛ‬ج٘‬ ‫اٮع‪ٓٗ .ًٞٚ٩‬صٖ كؤا أجٔع‪ٗ ٝ‬آه‪ٚ‬ا‬
‫قٽعاځ‪.‬‬ ‫اهسغت٘ض عو‪ ٟ‬أق٘هٕ ًّ اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫السنَ الجالح‪ٔ :‬حد‪ ُٚ‬بالد املطمىني بالدٔل‪ ٛ‬اإلضالوٗ‪:ٛ‬‬

‫ًٗعِ‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬اهب‪٩‬ز باهسٗه‪ ،ٞ‬أْ تٱِكټبٰ ا‪ًٞ٪‬ٿ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هلا‪ ،‬ف‪ٚ‬لْ٘ هلاف‪ ٞ‬اىبػجوٌـب‬
‫ًب اهعال ض‪ٚ٢‬ػاځ ٗاذساځ ٓ٘ ًّٰ اختاضتٕ ا‪ً٘٪ ًٞ٪‬ض زُ‪ٚ‬جآٍ ه‪ٚ‬قج‪ ٍٰٚ‬ف‪ٔٚ‬جا أًج٘ض ز‪ِٔٙ‬جا‪،‬‬
‫ٗقاض ُا‪٢‬باځ عِٔا ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬ف‪ ٩‬ؼبىٹ تعسٹز اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬دبب اهٽاعج‪ٞ‬‬
‫ه‪ٗ٫‬ي ذتٌاځ‪ٗ .‬اسبح‪ ٞ‬ق٘هٕ تعافب‪+:‬ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ‬
‫ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫﯬ"(‪ٗ )1‬ق٘هجججٕ تعجججافب‪+ :‬ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ‬
‫ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾﯿ"(‪ٗٗ )2‬ه‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ط ٗاسباكٍ ٓ٘ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬

‫ٗاهٽاع‪ٗ ٞ‬اجب‪ٞ‬ڂ هوط‪ٚ٢‬ؼ اىبِتدٰب با‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاىببا‪ٰٙ‬ع باهطنا‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯦ‬
‫(‪)3‬‬
‫ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ"‬
‫خ پوعٰ ‪ٰٙ‬ساځ ًٶّٲ طپاعٰ‪ٞ‬ٷ‬
‫ٗتعسزٱ اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬تتِاقض ٗاسبلٍ هق٘هٕ عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ :َ٩‬ش ًّٰٲ ٰ‬
‫(‪)4‬‬
‫ذحٸ‪ٞ‬پ هپٕٱ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ًٰا ٰ ٰٗهپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ فٶ‪ ٛ‬عٱِٱقٶٕٶ بٰ‪ٚ‬ٲعٰ‪ٞ‬ڂ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬تٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځز‬
‫هپ ٶق‪ ٰٛ‬اهللپ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ ‪٨‬پ ٱ‬
‫ثٍ سبس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬غع‪ٚ‬س اشبسض‪  ٜ‬عّ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش إشا بٱ٘ٶ‪ٙ‬عٰ ٶه ٰ‬
‫دوٶ‪ٚ‬لپتٰ‪ٚ‬ٲّڄ‬
‫فپاقڀٱتوٿ٘اڀ ا‪٬‬خٰ ٰط ًٶ ٲِٰٔا ز(‪.)5‬‬

‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.105/ ١‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.59/ ١‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.49 / ٝ‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1851/58( :‬‬
‫(‪ )5‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ِٙٗ .)1853/61( :‬ظط ذس‪ٙ‬ث ًػوٍ‪ )1844/46( :‬بولج ‪ :‬ش فپجإڄ ٲْ‬
‫خطڄ ز‪.‬‬
‫نطڄبٱ٘اڀ ٱعٱِقٰ ا‪ٰ ٬‬‬
‫خطٱ ٱ‪ِٰٙ‬اظڄ ٱع ٱٕ فپا ٲ‬
‫جٰا‪ ٰ١‬آ ٰ‬
‫ٖٔٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫السنَ السابع‪ :‬لس‪ٟٗ‬ظِ الدٔل‪ٔ ِٛ‬حدَ ُٓ حلُّ تبٍِّ٘ األحهاًِ الػسعَّٗ‪:ٛ‬‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬ ‫ه‪ ًٞ٫‬كؤا ذقٹ ا‪٨‬جتٔاز ‪٨‬غتِباط ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهيت تعاجلٱ ًؿل‪٩‬‬
‫ؾطٗط ا‪٨‬جتٔاز ًب شهم ذت‪ٙ ٟ‬عتسٸ بؿجطع‪ٚ‬تٕ أ‪ٜ‬‬ ‫ٗدباٗو عو‪ ٟ‬قها‪ٙ‬آا‪ ،‬إشا ت٘فط‬
‫بؿطع‪ ٞٚ‬اهطأ‪ ٜ‬اىبػتِبٰط‪ٗ .‬هلّ ذقٸ اهتِل‪ٚ‬ص ‪٪‬ذس ٓصٖ ا‪٬‬ضا‪ ٘ٓ ١‬هٯًاَ ا‪٪‬عظٍ ض‪ٚ٢‬ؼ‬
‫اهسٗه‪ ،ٞ‬أْ ؽبتاضٰ ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ًّ ٞٚ‬آضا‪ ١‬اجملتٔس‪ٙٗ ،ّٙ‬وعڄَٱ اهقها‪ٝ‬پ ٗاهج٘‪ ٝ٨‬اهعٌجىٰ‬
‫بٕ زْٗ فٖ‪ٗ ،‬هٕ أْ ػبتٔس ٗ‪ٙ‬ػتِبط ا‪٪‬ذلجاَ باجتٔجاز قجر‪ٚ‬س ٗ‪ٙ‬وجعَ اهعٌجى بجٕ‪،‬‬
‫ٗ‪ٓ٪‬ى اسبىټ ٗاهعقس ًّ اجملتٔس‪ٗ ّٙ‬اهعوٌا‪ ١‬ذق ًِاقؿج‪ ٞ‬اىبتبِٸج‪ ٟ‬بأزهتجٕ بقكجس اتبجا‬
‫اهؿط ًّ ف كبرٹمٷ أٗ تٰ ٌٰرٹىڅ‪.‬‬
‫ٗا‪٪‬قى ًب ٓصٖ اهقاعس‪ ٝ‬فه‪٩‬ځ عّ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬فعٌَ٘ اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٗٗ ٞ‬اقجع اهعٌجى بٔجا‪،‬‬
‫ُٗٔج‪ ٛ‬عجّ‬ ‫ٗشهم أْٸ كىٸ ًا ٓ٘ ً٘نعٱ خ‪ ٩‬ٷ بـب اهِاؽ‪ً٘ٗ ،‬ن٘ أًجطڅ قبعجطٗ‬
‫اىبِلط تبا‪ِٙ‬ت ف‪ ٕٚ‬آضا‪ ١‬اهِاؽ ٗاختوو ف‪ ٕٚ‬أٓى اهعوٍ‪ ٘ٓ ،‬نطٗض‪ٝ‬ڂ تػتسع‪ ٛ‬ضأ‪ ٜ‬اٮًاَ‬
‫ٗذك٘ي اتلاق ازبٌآف‪ٗ ،‬ؼبكجى بتجبين اٮًجاَ ذلٌجاځ ؾجطع‪ٚ‬اځ ‪ٙ‬طفجعٱ‬ ‫هطفع اشب‪٩‬‬
‫اهِاؽ‪ ًّٗ ،‬شهم ا‪٪‬قى ًب اهقاعس‪ ٝ‬اهؿطع‪$ :ٞٚ‬إشا‬ ‫اشب‪ٙٗ ٰ ٩‬ق‪ ٍٚ‬ا‪٨‬تعاْ ًب تكطفا‬
‫أًٰطٰ اٮًاَٱ اىبػوٌـب بتدك‪ٚ‬ل اهعٌىڄ بق٘يڅ ًّ اىبػا‪٢‬ى اجملٰتٰٔجس ف‪ٔٚ‬جا تعج‪ٚ‬ٸّٰ‪ٗٗ ،‬ججبٰ‬
‫اهعٌىٱ بٕ ‪ )1(#‬فقاه٘ا‪ $ :‬أًطٱ اٮًاَ ‪ٙ‬طفعٱ اشب‪ $ ٗ # ٰ ٩‬أًطٖٱ ُافصٴ هآطاځ ٗباطِاځ ‪.#‬‬

‫ٗقاي اٮًاَٱ اىباٗضز‪ٗ $ :ٜ‬أًا إشا ل ‪ٙ‬تبّٰٸ اٮًاَٱ ق٘‪٨‬ځ ًع‪ِٚ‬اځ‪ ،‬فا‪ً٪‬طٱ ه‪ٚ‬ؼ ‪٪‬ذسٷ أْ‬
‫ؼبٌىٰ اهِاؽ عو‪ ٟ‬ضأ‪ٗ ٕٙ‬اجتٔازٖ‪ٙ ٨ٗ ،‬ق٘زٍٓ إفب ًصٓبٕ هتػ٘‪ٙ‬غ ا‪٨‬جتٔاز هولاف‪ ٞ‬ف‪ٌٚ‬ا‬
‫اختٱوو ف‪ٗ )2(# ٕٚ‬قاي اٮًاَ اهاعاه‪ $ :ٛ‬كىٹ ًا ٓ٘ ضبٶىٹ اجتٔازٷ‪ ٨ ،‬ذٱػب‪ٞ‬پ ف‪ُٕ٪ )3(# ٕٚ‬‬
‫ضبتٌىٴ ب٘ج٘ز ؾبٔ‪ ٞ‬اهسه‪ٚ‬ى هس‪ ،ٕٙ‬فه‪٩‬ځ عّ أْ اٮًاَٰ ل ‪ٙ‬تؾبٸ ف‪ ٕٚ‬ضأ‪ٙ‬جاځ‪ ،‬فج‪ٙ ٩‬تجأت‪ ٟ‬أْ‬

‫(‪ )1‬صبو‪ ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهعسه‪ :ٞٚ‬اهلقط‪ ٝ‬ا‪٪‬خف‪ ًّ ٝ‬اىبقسً‪ِٙٗ ،ٞ‬ظط‪ :‬ؾطح اىباز‪ ًّ )26( ٝ‬اجملو‪ :ٞ‬ا‪٨‬جتٔاز‬
‫‪ِٙ ٨‬قض قب وٕ‪.‬‬
‫(‪ )2‬اىباٗضز‪ :ٜ‬ا‪٪‬ذلاَ اهػوٽاُ‪ :ٞٚ‬م‪.241‬‬
‫(‪ )3‬اٮًاَ أب٘ ذاًس اهاعاه‪ :ٛ‬إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬عوَ٘ اهس‪ :ّٙ‬د‪ 2‬م‪.244‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٔ‬

‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط إشا‬ ‫أٗ ُٔ‪ ٛ‬عّ ًِلط‪ ،‬فا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬ ‫‪ٙ‬لْ٘ ً٘ن٘ أًطڅ قبعطٗ‬
‫هٔط أًطٌٓا ٗج٘باځ ًّ ف خ‪ ، ٩‬أٗ إشا تبِ‪ ٟ‬اٮًاَٱ ضأ‪ٙ‬اځ فٔ٘ ًوجعَٴ هوطع‪ٚ‬ج‪ْ٪ $ ٞ‬ٸ‬
‫اىبقك٘زٰ ًّ ُكبٶ ا‪ ٘ٓ ٌٞ٢٪‬تِل‪ٚ‬صٱ أذلاَ اهلل عع ٗجى‪.)1(#‬‬
‫ل ايظزع‪:‬‬
‫اي‪ٛ‬جُ٘ ايزابع‪ :‬املشؤ‪ ٍُ ٚ‬عٔ تطب‪ِ ٝ‬‬
‫‪ .91‬أًا اهص‪ٙ ٜ‬ٽبټق اهؿط ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ٗضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهؿج‪ْٗ٧‬‬
‫بـب‬ ‫ه‪ٗ ًٞ٫‬تسبف ًكاسبٔا فٔ٘ ؾدكاْ‪ ،‬أذسٱٌٓا‪ :‬اهقان‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬لكىٱ اشبكً٘ا‬
‫اهِاؽ‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬اسباكٍ اهص‪ٙ ٜ‬طأؽ اهسٗه‪ٗ ٞ‬ؼبلٍ اهِاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأًا تٽب‪ٚ‬قٱ اهقان‪ ٛ‬هٯغ‪ ،َ٩‬فإُٕ ‪ِٙ‬قىٱ بٽط‪ٙ‬ق اهت٘اتط أْ اهقها‪ٝ‬پ اهص‪ٙ ّٙ‬لكوْ٘‬
‫بـب اهِاؽ ًِص عٔس اهطغ٘ي × ٗذت‪ُٔ ٟ‬ا‪ ٞٙ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب اغجتاُب٘ي كجاُ٘ا‬ ‫اشبكً٘ا‬
‫مباضغْ٘ اهقها‪ ١‬ذػب ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب نب‪ٚ‬ع ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬غ٘ا‪ ١‬بـب اىبػجوٌـب‬
‫ضبلٌ‪ٞ‬‬ ‫ٗذسٍٓ‪ٗ ،‬بـب اىبػوٌـب ٗ فٍٓ‪ٗ .‬كاُت احمللٌ‪ٞ‬ٿ اهيت تلكى نب‪ٚ‬ع اشبكً٘ا‬
‫ٗاذس‪ ٝ‬ذبلٍ اهؿط اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬ذسٖ‪ٗ .‬ل ‪ٙ‬ٱطٲٰٗ أْ قهج‪ٞٚ‬ځ ٗاذجس‪ ٝ‬فٿكجوت عوج‪ ٟ‬جف‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬أٗ ذٱلٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬باف أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬شهم قبى أْ‬
‫تلكى احملاكٍ إفب ؾطع‪ُٗ ٞٚ‬ظاً‪ ٞٚ‬بعس غجِ‪ )َ1850( ٞ‬بتجأثف اههجاط اهجسٗه‪ ٛ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اههع‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب آخط عٔسٓا‪ .‬بى أْ ف اىبػوٌـب كاُ٘ا ‪ٙ‬سضغجْ٘ اهلقجٕ‬
‫اٮغ‪٧ٙٗ ًٛ٩‬هلْ٘ ف‪ ً ٕٚ‬ى ؾاضح اجملو‪ ٞ‬اهعسه‪ ٞٚ‬غو‪ ٍٚ‬اهباظ‪ ،‬يبا ‪ٙ‬سي عوج‪ ٟ‬أْ اهقجاُْ٘‬
‫ا‪٪‬غاؽ ًب اهسٗه‪ ٘ٓ ٞ‬اهلقٕ اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬ذسٖ‪.‬‬
‫ٗهقس كاُت ب٘اكف اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬عِسًا أزخوت بعجض اهقج٘اُـب إفب‬
‫احملاكٍ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بلت٘‪ ٠‬اهعوٌا‪ ١‬أُٔجا ‪ ٨‬ربجاهو أذلجاَ اٮغج‪ ،َ٩‬كقجاُْ٘ اسبقج٘ق‬
‫ازبعا‪ ٞٚ٢‬اهع ٌاُ‪ٗ )َ1858( ٛ‬قاُْ٘ اسبق٘ق اهتحاض‪ٗ ،ٞٙ‬احملاٗه‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب هتر٘‪ٙ‬ى اهسٗه‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إفب اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ ،ٞٚ‬كاُت بإزخاي ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ ٟ‬اهقجاُْ٘‬
‫اىبسُ‪ ٛ‬غِ‪ٗ )َ1868( ٞ‬ىبا ػبس اهعوٌا‪ ١‬اىبػوٌْ٘ ًا ‪ٙ‬ربضٱ إزخاي اهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬بؿلى‬
‫(‪ )1‬اٮًاَ ضبٌس بّ عو‪ ٛ‬اهؿ٘كاُ‪ :ٛ‬اهػ‪ٚ‬ى ازبطاض اىبتسفق عو‪ ٟ‬ذسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓاض‪ :‬د ‪ 4‬م‪.507‬‬
‫ٖٖٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫قط‪ٙ‬س غافط‪ٗ ،‬نع٘ا اجملو‪ٞ‬پ قاُُ٘اځ‪ ،‬ثجٍ ًب غجِ‪ )َ1870( ٞ‬جعوجت احملجاكٍ قػجٌـب‪:‬‬
‫ضباكٍ ؾطع‪ٗ ٞٚ‬ضباكٍ ُظاً‪ٗٗ ٞٚ‬نع هلجا قجاُْ٘ ُٗظجاَ‪ًٗ .‬ب غجِ‪ )َ1873( ٞ‬تجطجٍ‬
‫اهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬عّ اهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬اهلطُػ‪ ،ٛ‬ثٍ عٱسي غِ‪.)َ1883( ٞ‬‬
‫ٗىبا زخوت ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬ب‪٩‬زٰ اىبػوٌـب بِظأًا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬ا‪٨‬غجتعٌاض‪ٜ‬‬
‫غِ‪ )َ1918( ٞ‬أ‪ًِ ٜ‬ص اذت‪٩‬ي اهب‪٩‬ز‪ ،‬أخص اسبلاَ ازبسز ‪ٙ‬لكوْ٘ اهقها‪ٙ‬ا ٗ‪ٙ‬طفعْ٘‬
‫عو‪ ٟ‬ف اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ٗ ،ًٛ٩‬هلّ اهبوساْ اهجيت ل ‪ٙ‬سخوجٔا ا‪٨‬غجتعٌاض‬ ‫اشبكً٘ا‬
‫جب‪٘ٚ‬ؾٕ ٗإْ زخؤا بِل٘شٖ‪ ٨ ،‬تعاي ذبلٍ قها‪ٚ٢‬اځ باٮغ‪ٗ ،َ٩‬هجآط ا‪ً٪‬جط ًب ٗاقعِجا‬
‫اهقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ ّٙ‬اىب‪٩ٚ‬ز‪ ،ٜ‬عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬بسٗ أْ ِٓان ع٘ز‪ٝ‬‬ ‫اىبعاقط ٗبعس بسا‪ٙ‬ا‬
‫عو‪ ٟ‬بس‪ٗ ،١‬ف‪ٔٚ‬ا بـ ٗبعض ٌ٘ ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .92‬أًا تٽب‪ٚ‬ق اسباكٍ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬هٯغ‪ ،َ٩‬فإُٕ ‪ٙ‬تٌ جى ًب وبػج‪ ٞ‬صبجا‪: ٨‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ُٗ ،ٞٚ‬ظاَ ا‪٨‬قتكاز‪ُٗ ،‬ظاَ‬ ‫تٽب‪ٚ‬ق ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اىبتعوق‪ ٞ‬بِظاَ اهع‪٩‬قا‬
‫اهتعو‪ُٗ ،ٍٚ‬ظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشباضج‪ُٗ ،ٞٚ‬ظاَ اسبلٍ‪ٗ .‬قجس طٿبقجت ٓجصٖ اهجِظٍ اشبٌػج‪ٞ‬‬
‫نب‪ٚ‬عٔا ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قبى ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب; ٗق٘ضتٔا كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫أٔالّ‪ :‬الٍظاًُ االجتىاع٘‪:‬‬
‫اهِظاَ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٘ٓ :ٛ‬ا‪٪‬ذلاَٱ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهيت تِظٍ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اىبطأ‪ ٝ‬باهطجى‪ٗ ،‬اهطجى‬
‫باىبطأ‪ًٗ ٝ‬ا ‪ٙ‬رتتب عو‪ٓ ٟ‬صٖ اهع‪٩‬ق‪ً ٘ٓٗ ،ٞ‬ا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬با‪٪‬ذ٘اي اهؿدك‪ً ،ٞٚ‬جّ قهجا‪ٙ‬ا‬
‫اهِلاح‪ٗ ،‬اهطٸنا ‪ٗ ،‬اهقپػٲٍ‪ٗ ،‬اهعسز‪ٗ ،‬اهٽ‪٩‬ق‪ٗ ،‬اشبوجع‪ٗ ،‬اهِؿج٘ظ‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬جا تجعاي‬
‫جاض‪ ٞٙ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬اه٘جٕ ا‪٪‬عجٍ ا‪ ٪‬وجب ًجع بعجض اهترط‪ٙ‬جو‪،‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ اهها٘ط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اشباضج‪ً ٞٚ‬ب ضباٗه‪ ٞ‬اهتاج‪ٚ‬ف‪ٗ ،‬هلِٔجا ًٽب٘عج‪ٞ‬ڂ ًب‬
‫ًلآ‪ ٍٚ‬ا‪٪‬عٌاق هلصٖ اهؿع٘و ٗ‪٘ٙ‬جس ف‪ٔٚ‬ا ًا تلتقط إه‪ ٕٚ‬اهِظٍ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب تِظج‪ٍٚ‬‬
‫اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اىبطأ‪ٗ ٝ‬اهطجى فه‪٩‬ځ عّ كُٕ٘ ؼبتاجٕ اٮُػاْ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا جعؤا تكٌس أًاَ‬
‫اهتا‪ٚ‬ف ًب ك ف ًّ ًلطزاتٔا‪.‬‬ ‫ضباٗ‪٨‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗٔ‬

‫ثاٌٗاّ‪ :‬الٍظاًُ االقتصاد‪:ٙ‬‬

‫اهِظاَ ا‪٨‬قتكاز‪ٙ ٜ‬تٌ ى ًب ُاذ‪ٚ‬تـب‪ :‬إذسآٌا‪ :‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أخجص اهسٗهج‪ ٞ‬هوٌجاي ًجّ‬
‫اهِاؽ‪ .‬اه اُ‪ :ٞٚ‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬إُلاقٕ ًب صبا‪٨‬تجٕ‪ .‬أًجا ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أخجص‬ ‫اهؿعب هتعاجل بٕ ًؿل‪٩‬‬
‫اىباي فقس ؾط اٮغ‪ َ٩‬أذلاَ اهعكا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬ج٘اي‪ٗ ،‬أذلجاَ ا‪٪‬ضانج‪ٗ ،ٛ‬أذلجاَ‬
‫ا‪ُ٪‬عاَ‪ٗ ،‬أذلاَ اهطكاظ‪ٗ ،‬أذلاَ اىبول‪ ٞٚ‬اهعاً‪ ٞ‬أٗ اهلطز‪ ٞٙ‬أٗ هوسٗهج‪ٓٗ ،ٞ‬لجصا غجا‪٢‬ط‬
‫أذلاَ أخص ا‪ً٘٪‬اي‪ٗ ،‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتعاًى ًعٔا‪ٗ .‬أًا ت٘ظ‪ٙ‬ع اىباي ٗإُلاقٕ‪ ،‬فاهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ب‪ٚ‬ٸِجت‬
‫اه ٌاُ‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬أذلجاَ اهِلقج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اهعجاجع‬ ‫أذلاَ اهِلق‪ً ٞ‬جّ اهعكجا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬ا‪٪‬قجِا‬
‫ٗاهل‪٩‬ه‪ٗ ،ٞ‬غبى اهتعاًى ًع اهػل‪ٗ ٕٚ‬اىببصض‪ٓٗ ،‬لصا غا‪٢‬ط ًا ٓ٘ ًب‪ٚ‬ٸّ ًب كتب اهلقجٕ‬
‫ب‪ٚ‬ت اىباي احملل٘ه‪ً ٞ‬ب خعا‪ ّ٢‬اهرتاث اٮغ‪ٗٗ ًٛ٩‬ثا‪٢‬قٕ‪ٗ .‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًجّ‬ ‫ًٗسُٗا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬هلِٕ كاْ‬ ‫إُٔ اعت٘ضٖ بعض اٮٌٓاي أٗ غ٘‪ ١‬اهتٽب‪ٚ‬ق ظًّ اىبوم اهعه٘‬
‫قا‪ٌ٢‬اځ ًعٌ٘‪٨‬ځ بأذلإً ٗأفلاضٖ‪.‬‬
‫ثالجاّ‪ٌ :‬ظاًُ التعمٗي‪:‬‬
‫قٸ‪ٚ‬سٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ اهتعو‪ ٍٰٚ‬بِظاَ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬ا ‪ٙ‬تعوق بٔا ًٗجا تلجْ٘ غجبباځ ًب‬
‫حب ٕ أٗ اهِظط ف‪ ،ٕٚ‬فحعى اٮغ‪ َ٩‬اه قاف‪ ٞ‬اٮغ‪ ٛٓ ًٞٚ٩‬ا‪٪‬غاؽ ًب ًِٔجاد اهتعوج‪،ٍٚ‬‬
‫ٗذطم عو‪ ٟ‬عسَ أخص اه قاف‪ ٞ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬إشا تِاقهت ًع اٮغ‪ٗ .َ٩‬كاُجت اىبجساضؽ‬
‫ُ٘عاْ‪ :‬اىبساضؽ اه٘ه‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهيت تطعآا اهسٗه‪ ٞ‬هوهطٗض‪ ٝ‬اهعٌو‪ ،ٞٚ‬كٌا ججا‪ً ١‬ب ذجس‪ٙ‬ث‬
‫اه٘نـب بّ عٽا‪ ١‬قاي‪ $ :‬كاْ باىبس‪ ِٞٙ‬ث‪٩‬ث‪ٞ‬ٿ ًعوٌِّـب ‪ٙ‬عوٌْ٘ اهكب‪ٚ‬اْ‪ ،‬فلاْ عٌجطٱ بجّ‬
‫اشبٽاو ‪ٙ‬طظقٱ كىٸ ٗاذس ًٍِٔ وبػ‪ٞ‬پ عؿطٰ كىٸ ؾٔطڅ ‪ٗ )1(#‬اىبساضؽ جف اه٘ه‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إش‬
‫كاْ اهكراب‪ٙ ٞ‬عوٌِّْ٘ اٮغ‪ ًّ َ٩‬ف أج٘ض ٗ‪ ٨‬ضاتب تٽ٘ٹعاځ‪ٗ .‬اغتٌط اسباي عوج‪ٟ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهتعو‪ ٍٚ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهقهجا‪ ١‬عوج‪ ٟ‬اىبجساضؽ اهؿجطع‪ٗ ٞٚ‬قجط‬ ‫شهم ذت‪ ٟ‬تا‪ٚ‬ٸط‬
‫ت٘جٕ اهِاؽ عِٔا بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اعتباض اىبجساضؽ اهطمس‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اه٘هجا‪٢‬و ٗا‪٪‬عٌجاي باعتبجاض‬
‫اهعوٍ‬ ‫اهؿٔاز‪ ٝ‬ا‪٪‬كازمب‪ ٨ ٞٚ‬اهللا‪ ٝ١‬اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اىبِٔ‪ ٞٚ‬كٌا كاُت عو‪ ٕٚ‬اسباي ًب ذحطا‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ابّ أب‪ ٛ‬ؾ‪ٚ‬ب‪ً ٞ‬ب اهلتاو اىبكِو‪ :‬د ‪ 4‬م‪ )220828( 346‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاٮجاظ‪ً ٝ‬ب اهعوَ٘ اهس‪ٗ ِٞٚٙ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬ظًّ زاض اٮغ‪.َ٩‬‬

‫زابعاّ‪ٌ :‬ظاًُ الطٗاض‪ ٛ‬اخلازجٗ‪:ٛ‬‬
‫تق٘ ٱَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٿ اشباضج‪ً ٞٚ‬ب اٮغ‪ َ٩‬عوج‪ ٟ‬أقج٘يڄ اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ ،ًٛ٩‬فلاُجت‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬تبين ع‪٩‬قاتٔا عو‪ ٟ‬أغاؽ اٮغ‪ٗ ،َ٩‬كاُت نب‪ٚ‬عٱ اهسٗي تِظط إه‪ٔٚ‬جا‬
‫ب٘قلٔا زٗه‪ ٞ‬إغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬دبعى اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬كاحل اىبػوٌـب ٓجسفاځ ًب ع‪٩‬قاتٔجا‬
‫ًؿٔ٘ض عِٔا‪ .‬ابتسا‪ ًّ ١‬ضغا‪٢‬ى اهطغج٘ي × إفب اىبوج٘ن‬ ‫اشباضج‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬أًطٴ ًعطٗ‬
‫ٗض‪٦‬غا‪ ١‬اهعال ًب ظًإُ ٗذت‪ ٟ‬آخط ًا كاْ ًّ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اههجعو اهجص‪ٜ‬‬
‫اُتابٔا ًب آخط أ‪ٙ‬أًا‪.‬‬
‫خاوطاّ‪ٌ :‬ظاًُ اكُ ِهيِ‪:‬‬
‫ُظاَٱ اسبلٍ ًب اهسٗه‪ٞ‬ٶ اٮغ‪ ٘ٓ ًٞٚ٩‬اهِظاَٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙٗ ،ٛ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬غبع‪ٞ‬ٶ أضكجاْ‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٘ٓٗ ٞ‬ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗهج‪ٗ ،ٞ‬اه جاُ‪ :ٛ‬اىبعجاُْٗ٘ هودو‪ٚ‬لج‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬اه اهث‪ :‬اه٘‪ ٝ٨‬عو‪ ٟ‬ا‪ً٪‬كاض‪ٗ ،‬اهطابجع‪ :‬ازبج‪ٚ‬ـ‪ٗ ،‬اشبجاًؼ‪ :‬ازبٔجاظ‬
‫اٮزاض‪ ،ٜ‬اهػازؽ‪ :‬صبوؼ اهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬اهػابع‪ :‬اهقها‪.ٝ‬‬
‫‪ٓ .93‬صٖ ٓ‪ ٛ‬ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عو‪ً ٟ‬ا كاُت عو‪ً ٕٚ‬ب اه٘اقع اىب٘ن٘ع‪ٛ‬‬
‫سب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باٮغ‪ ٛٓٗ ،َ٩‬ق٘ض‪ٝ‬ڂ ‪ ٨‬تعاي ا‪ ًٞ٪‬تِظط هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ًّ ٝ‬‬
‫خ‪٩‬ي ظاٗ‪ٙ‬يت اهط‪ ٞٙ٦‬هلا‪ ،‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهلوػل‪ٗ ٞٚ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٞٚ‬اهيت بٱِ‪ٚ‬ت عو‪ٔٚ‬جا عطاقج‪ٞ‬‬
‫اهتاض‪ٙ‬ذ ٗإجاز‪ ٝ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‬ ‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ٪‬فب‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ً ٞٚ‬ب ًػاضا‬
‫أٗ إغا‪١‬تٕ‪ٗ ،‬هلّ ا‪ً ًٞ٪‬ب ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٔا ت‪ ًّ٧‬بعق‪ٚ‬ستٔا اٮغ‪ ًٗ ًٞٚ٩‬اهلا اهكجازق‬
‫ًب اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ٨ ٛٓٗ ،ٝ‬تعاي تتٽ چوعٱ إفب شهجم اىب جاي أْ‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ‪ ٨‬ضباه‪ُٔ٪ ;ٞ‬ا عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ڂ قازق‪ ٞ‬اهللط‪ً٘ ٝ‬افق‪ ٞ‬هولٽط‪،ٝ‬‬ ‫‪ٙ‬عاٗز ًب صبا‪٨‬‬
‫ٗعس اهلل عع ٗجى قبعاٗزتٔا عِسًا ‪ٙ‬كسق اىب‪ً ًِْ٘٧‬ا عآسٗا اهلل تعافب عو‪.ٕٚ‬‬
‫‪‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٔٙ‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ُو ِة وَالرِّئَاشَةِ‬
‫َ الٍُّب َّ‬
‫ة الِىُعَاصِ َر ُة بَ ِي َ‬
‫ة اإلشِالَوِيَّ ُ‬
‫الدَّ ِولَ ُ‬

‫‪ .94‬اهسٗه‪ٞ‬ٿ ًب اٮغ‪ َ٩‬كٌا ٓ‪ ٛ‬اهسٗه‪ ٞ‬باىبلَٔ٘ اهعاَ; ك‪ٚ‬اْٴ تِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬زبٌاع‪ًّ ٞ‬‬
‫اهِاؽ مباضغْ٘ ًّ خ‪٩‬هٕ ُظاَٰ اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬جاز‪ٗ .ٝ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬ٿ ٓج٘ أعوج‪ٟ‬‬
‫ًِكب ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فٔ٘ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبجاكٍ ف‪ٔٚ‬جا‪ًٰٗ ،‬جّ ‪ٙ‬تج٘فب ًِكجب‬
‫اسبلٍ ٗضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ ٗكى ًجا‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ ٘ٓٗ ;ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ،ٞ‬تِاط بٕ نب‪ٚ‬ع ق‪٩‬ذ‪ٚ‬ا‬
‫‪ٙ‬تعوق باهق‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ْ٪ ،ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬عاً‪ ٞ‬هوٌػوٌـب نب‪ٚ‬عجاځ ًب اهجسُ‪ٚ‬ا ٮقاًج‪ٞ‬‬
‫أذلاَ اهؿط اٮغ‪ ،ًٛ٩‬با‪٪‬فلاض اهيت جا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬بٔا ٗا‪٪‬ذلجاَ اهجيت ؾجطعٔا ًب‬
‫ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٙٗ ،ٝ‬قاي هود‪٩‬ف‪ ٞ‬اٮًاً‪ٞ‬ٿ اهعظٌ‪ٗ ٟ‬إًاض‪ ٝ‬اىب‪ًِ٧‬ـب‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاشب‪٩‬ف‪ًِ ٞ‬كبٴ زُ‪ٗ ٜ٘ٚ‬ه‪ٚ‬ؼ ًِكباځ ز‪ِٚٙ‬اځ أٗ ضٗذ‪ٚ‬اځ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬يباضغ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هق٘اُـب‬
‫اهجيت‬ ‫ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ ٗتسبف ًكاسبٍٔ‪ٗ ،‬مباضؽ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ف‪ٔٚ‬جا ٓجصٖ اهكج‪٩‬ذ‪ٚ‬ا‬
‫خ٘هٕ اهؿط بٔا ٗأعٽتٕ ا‪ ًٞ٪‬ثقتٔجا هجصهم‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫ٗبكلتٕ اهبؿط‪ٗ ،ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؼ هٕ يباضغ‪ٓ ٞ‬صا اىبِكب ب٘قلٕ اهس‪ٙ‬ين أٗ اهطٗذج‪ٓ ْ٪ ،ٛ‬جصا‬
‫ازباُب ه‪ٚ‬ؼ ًّ أق٘ي عقا‪٢‬س اىبػوٌـب ٗ‪ ًّ ٨‬فطٗعٔا ٗ‪ٙ ٨‬تعوجق بأفلجاض اٮغج‪َ٩‬‬
‫ٗأذلإً‪ً .‬ع أْ اىبػوٌـب ‪ٙ‬تعبسْٗ اهلل بتٽب‪ٚ‬ق ُظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب كى اجملا‪ٗ ، ٨‬هلجّ‬
‫ٓصا اهتعبس ػبط‪ ٜ‬با‪ُ٨‬تظاَ بأذلاَ اهؿط بقكس إزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب أقاو اىبجط‪١‬ٱ‬
‫ًب فٌٕٔ أَ أخٽأ‪ ،‬فاهتعبس ٗاهتس‪ ّٙ‬باٮغ‪ٗ َ٩‬اسباه‪ ٞ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬بإزضان اهكو‪ ٞ‬كؤا ذاه‪ٞ‬‬
‫فطز‪ٙ ٨ٗ ٞٙ‬ٱِظط إه‪ٔٚ‬ا ًب تٽب‪ٚ‬ق ق٘اُـب ُظاَ اٮغ‪ٗ َ٩‬يباضغتٔا‪ٗ ،‬هلصا أزضنپ اهكجراب‪ٞ‬‬
‫ٓصا اىبلَٔ٘ ًب اهسٗه‪ُٗ ٞ‬بٸٳٕ إه‪ ٕٚ‬عٌط بجّ اشبٽجاو ‪ٙ‬قج٘ي هوِجاؽ‪ $ :‬إْ أُاغجاځ كجاُ٘ا‬
‫‪٧ٙ‬خصْٗ باه٘ذ‪ً ٛ‬ب عٔس ضغ٘ي اهلل × ٗإْٸ اه٘ذ‪ ٰٛ‬قس اُقٽعٰ‪ٗ ،‬إلبجا ُأخجصٱكٍ ا‪ْ٬‬‬
‫قبا هٔطٰ هِا ًّ أعٌاهٶلٍ‪ ،‬فٌّٰ أهٔطٰ هِا خفاځ أًٶٸِٿاٖ ٗقطٸبِاٖ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ هِجا ًجّ غجط‪ٙ‬طتٕٶ‬
‫‪ٖٔٚ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ؾ‪ ،١ٛ‬اهللٿ ؼباغب غط‪ٙ‬طتٰ ٱٕ‪ ًّٗ ،‬أهٔط هِا غ٘‪١‬اځ ل ُأًِٲج ٱٕ‪ٗ ،‬ل ُكجسقٕ‪ٗ ،‬إْ قجاي‪ :‬إْ‬
‫غط‪ٙ‬طتٕ ذػِ‪.)1(# ٞ‬‬
‫ٗاشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ ً٘ج٘زٴ ًب اهسٗه‪ ٞ‬هتٽب‪ٚ‬ق ز‪ ّٙ‬اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ ب٘قلٕ ُظجاَ ذ‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ُٗؿطٖ بـب اهبؿط ب٘قلٕ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهكاسب‪ٗ ٞ‬اىبِٔاد اهكر‪ٚ‬س; ه‪ٚ‬تس‪ٙ‬ٸّٰ اىبػجوٌْ٘ بٔجصا‬
‫اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٙٗ ،‬ػ ٰعسٰ بٕ ف اىبػوٌـب‪.‬‬
‫ٗاشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ ف اهِب٘‪ ٝ‬قٽعاځ‪ ْ٪ ،‬اهِب٘‪ٝ‬پ ٗاهطغاه‪ٞ‬پ ًِكبٴ ‪ٙ‬توق‪ ٟ‬ف‪ ٕٚ‬اهِيب أٗ اهطغ٘ي‬
‫اهؿط ٰ ًّ اهلل تعافب ب٘اغٽ‪ ٞ‬اه٘ذ‪ ٛ‬ه‪ٚ‬بوإ اهِاؽٰ‪ ،‬باض اهِظط عّ تٽب‪ٚ‬قجٕ‪ ،‬قجاي اهلل‬
‫تعافب‪+ :‬ﭥﭦﭧﭨﭩﭪ"(‪ٗ .)2‬اهب‪٩‬غ ف اشب‪٩‬ف‪ ْ٪ ،ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ٞ‬پ تٽب‪ٚ‬جقٱ‬
‫ؾط اهلل عو‪ ٟ‬اهِاؽ; ٗاهِب٘‪ ٝ‬ب‪٩‬غ هوبؿط ٗزع٘‪ ٝ‬هِكجط‪ ٝ‬اهجِيب عوج‪ ٟ‬إقاًج‪ ٞ‬اهؿجط ‪،‬‬
‫ٗك ف ًّ ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬بوا٘ا اهطغاه‪ٗ ٞ‬ل ‪ِٙ‬اقطٍٓ قًٍ٘ٔ‪ ،‬ف‪ٚ‬ؿرتط ًب اهِيب أْ ‪٘ٙ‬ذ‪ ٟ‬إه‪ٕٚ‬‬
‫بؿط ٗ‪ً٧ٙ‬ط بتبو‪ٚ‬إ‪ٗٗ ،‬جس ًّ أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ كإبطآ‪ً٘ٗ ٍٚ‬غج‪ٗ ٟ‬ع‪ٚ‬ػج‪ ٟ‬عوج‪ٍٔٚ‬‬
‫اهػ‪ ٍٓٗ َ٩‬أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ضغى بوا٘ا باهطغاه‪ٗ ،ٞ‬ل ‪ٙ‬قً٘٘ا ٍٓ بتٽب‪ٚ‬ق اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهيت ججا‪ٗ١‬ا‬
‫بٔا ٗل ‪ٙ‬لُ٘٘ا ذلاًاځ‪ ًّ ًٍِٔٗ ،‬بوغ اهطغاه‪ٗ ٞ‬طبق كساٗز ٗغو‪ٌٚ‬اْ عو‪ٌٔٚ‬ا اهػج‪َ٩‬‬
‫ٗغ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ٗ ،‬هقس كجاُ٘ا أُب‪ٚ‬جا‪ ١‬اهلل تعجافب ٗضغجوٕ ٗٗقجو٘ا إفب ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪.ٞ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ ًِكب اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغجاه‪ ٞ‬جف ًِكجب اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪.ٞ‬‬
‫فاهِب٘‪ًِ ٝ‬كب إهل‪ٙ ٛ‬عٽ‪ٔٚ‬ا اهلل ىبّ ‪ٙ‬ؿا‪ ًّ ١‬عبازٖ‪ٗ ،‬اشب‪٩‬ف‪ًِ ٞ‬كب بؿط‪ٙ ٜ‬با‪ٙ‬ع ف‪ٚ‬جٕ‬
‫اىبػوٌْ٘ ًّ ‪ٙ‬ؿا‪ ْٗ٦‬بعس ظًّ اهِيب اهطغ٘ي‪ٙٗ ،‬ق‪ ٌْ٘ٚ‬عو‪ ٍٔٚ‬خو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬يبجّ ‪ٙ‬ط‪ٙ‬جسْٗ‬
‫ًّ اىبػوٌـب باخت‪ٚ‬اض ٗضنا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .95‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌجس × كجاْ ُب‪ٚ‬جاځ ٗضغج٘‪٨‬ځ ٗ‪ٙ‬تج٘فب أًجط اهجب‪٩‬غ اىبجبـب‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )286( :‬بإغِاز ضجاهجٕ ً٘ث٘قجْ٘‪ٗ ،‬ف‪ٚ‬جٕ تلكج‪ٚ‬ى ٗغجبب ٗضٗز‪.‬‬
‫ٗأخطجٕ اهِػا‪ً ٛ٢‬ب اهػِّ‪ :‬د ‪ 8‬م‪ٗ .43‬اهبداض‪ ًّ ٜ‬طط‪ٙ‬ق آخط ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2641( :‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض‪.54/‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٔٛ‬‬

‫ٗاهسع٘‪ ٝ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬أ‪ ٜ‬إُٔ ًاضؽ تعوج‪ ٍٚ‬اهِجاؽ اهِبج٘‪ٗ ٝ‬اهطغجاه‪ٗ ٞ‬تسض‪ٙ‬ػجٍٔ إ‪ٙ‬آجا‪،‬‬
‫ًٗاضؽ اهسع٘‪ ٝ‬إفب اهِكط‪ٗ ٝ‬اىب‪٧‬اظض‪ ٝ‬ٮقاً‪ ٞ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٛٓٗ ،ٞ‬عٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ضٗذ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫كػا‪٢‬ط أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ‪ ،‬ذت‪ُ ٟ‬كطٖ اهلل بتأ‪ٚٙ‬سٖ ٗأقاَ اهسٗه‪ٗ .ٞ‬هقس ت٘فب ًِكب ض‪٢‬اغ‪ٞ‬‬
‫اىبػوٌـب ٮ قاً‪ ٞ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬أذلاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فاُتقى ًجّ يباضغج‪ ٞ‬اهجب‪٩‬غ‬
‫ٗاهسع٘‪ ٝ‬إفب يباضغ‪ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهسٗه‪ ،ٞ‬فلاُت غ‪ٚ‬اغتٕ تؿط‪ٙ‬عاځ‪ٗ ،‬تؿجط‪ٙ‬عٕ غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬ځ ًب إزاض‪ٝ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ .‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂ"(‪ٗ )1‬قجاي‬
‫اهلل تعافب‪+ :‬ﯨﯩﯪﯫﯬ"(‪ٗ )2‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭞﭟﭠﭡﭢ‬
‫ﭣﭤﭥﭦ"(‪ )3‬ثٍ قاي اهلل تعافب‪+:‬ﯚﯛﯜﯝﯞﯟ"(‪ٗ )4‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯦ‬
‫ﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱ"(‪.)5‬‬
‫‪‬‬
‫ًّٗ اغتقطا‪ ١‬غف‪ ٝ‬اهِيب اهطغ٘ي ضبٌس × ظبس أْ غ‪ٚ‬سُا ضبٌساځ × كاْ ‪ٙ‬ت٘هچ‪ٟ‬‬
‫تبو‪ٚ‬غ اهطغاه‪ ٞ‬بعس اهسٗه‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ ق٘‪٨‬ځ كتبو‪ٚ‬غ ق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ‬
‫ٗق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﭛﭜﭝﭞ ﭟ ﭠﭡ ﭢﭣ"(‪ )7‬أٗ تبو‪ٚ‬أا عٌ‪٩‬ځ كٌا قِع ًب‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهعػلط‪ ٞٙ‬كٌعآس‪ ٝ‬اسبس‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬أٗ اهلسُ‪ ٞ‬ىبس‪ ٝ‬عؿط غِـب‪ ،‬فإُٕ كاْ‬ ‫اىبعآسا‬
‫ػبعَ باهتبو‪ٚ‬غ ٗ‪ٙ‬قٽع‪ٙٗ ،‬أًط باهق‪ٚ‬اَ باهعٌى ٗ‪ٙ ٨‬ػتؿف‪ ،‬بى ‪ٙ‬طفض اهطأ‪ ٜ‬إشا أؾف بٕ‬
‫عو‪ ٕٚ‬ف ًا جا‪ ١‬بٕ اه٘ذ‪ ُٕ٪ ،ٛ‬تؿط‪ٙ‬ع‪ٗ .‬إشا غ‪٣‬ى عّ ذلٍ ل ‪ِٙ‬عي بٕ اه٘ذ‪ ٛ‬بعسٱ‪،‬‬
‫غلتٰ ٗل ػبب ذت‪ِٙ ٟ‬عي اه٘ذ‪ٗ .ٛ‬أًا ذـب كاْ ‪ٙ‬ت٘فب ضغ٘ي اهلل × تٽب‪ٚ‬ق ا‪٪‬ذلاَ‬
‫اهيت أٿُعهت ٗبٱوات هوِاؽ‪ ،‬فإُٕ كاْ ‪ٙ‬ػتؿف ًب أغاه‪ٚ‬ب اهعٌى ٗٗغا‪٢‬وٕ ٗظًإُ ًٗلإُ‪،‬‬
‫ف‪ٚ‬أخص بطأ‪ ٜ‬اشبب‪ٚ‬جط فج‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ج٘ض اهلِ‪ٚ‬ج‪ٙٗ ،ٞ‬أخص بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ً ٞٙ‬ب ا‪ً٘٪‬ض اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬إْ‬
‫خاهلت ضأ‪ ٨ٗ .ٕٙ‬ػبعَ باسبلٍ ًّ اهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهلِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اىب‪ٚ‬ساُ‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ٗ ،ٞٚ‬إُٸٌا ‪ٙ‬تعاًى‬
‫باسبحخ اهلِ‪ ٞٚ‬أٗ ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ ًّ ٞٙ‬اهقا‪ٌ٢‬ـب باهعٌى‪.‬‬
‫‪ .96‬فٌ ‪٩‬ځ‪ :‬أْ اهِيب × كاْ ‪ٙ‬تج٘فب تبو‪ٚ‬جغ اهطغجاه‪ ٞ‬بجاهق٘ي ًب ؾج‪ ْٗ٧‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬عاَ ‪.19/‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬إبطآ‪.52/ ٍٚ‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.67/ ٝ‬‬
‫(‪ )6‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.275/ ٝ‬‬ ‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.105/ ١‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.49/ ٝ‬‬
‫(‪ )7‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض ‪.2/‬‬
‫‪ٖٜٔ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫بعو‪ٙ ْ٪  ٛ‬ورجق أبجا‬ ‫ٗاسبلٍ ٗقها‪ٙ‬ا اهطع‪ ،ٞٚ‬فإُٕ ذـب ُعهت غ٘ض‪ ٝ‬بطا‪ ،ٝ١‬أضز‬
‫بلط‪ٗ ،‬أًطٖ أْ ‪٧ٙ‬شْ ًب اهِاؽ بربا‪ ٝ١‬ه‪ٚ‬بوأا هوِاؽ ًب ً٘غٍ اسبخ‪ ،‬فت‪ٓ٩‬ا عو‪ً ٍٔٚ‬ب‬
‫عطف‪ٗ ٞ‬طا عو‪ ٍٔٚ‬ذت‪ٙ ٟ‬بوأا(‪ٗ .)1‬اهػببٱ ًب ٓصا اهب‪٩‬غ أْ اهِيب × أضغجىٰ عو‪ٚ‬جاځ ‪‬‬
‫‪ً$‬ع أب‪ ٛ‬بلط‪ ْ٪ ،‬بطا‪ ٝ١‬تهٌِت ُقض اهعٔسٶ اهص‪ ٜ‬عقجسٖ اهجِيب ×‪ٗ ،‬كاُجت غجف‪ٝ‬‬
‫اهعطو‪ :‬إُٔ ‪ ٨‬ؼبىٹ اهعقسٰ إ‪ ٨‬اهص‪ ٜ‬عق ٰسٖٱ أٗ ضجىٴ ًّ أٓى ب‪ٚ‬تجٕ‪ ،‬فجأضاز اهجِيب × أْ‬
‫‪ٙ‬قٽع أهػِ‪ ٞ‬اهعطو باسبح‪ٗ ،ٞ‬أْ ‪ٙ‬طغى ابّ عٌٕ اهلامش‪ ًّ ٛ‬ب‪ٚ‬تٕ ‪ِٙ‬قضٱ اهعٔس‪ ،‬ذت‪ٟ‬‬
‫‪ٙ ٨‬بق‪ ٟ‬هلٍ ًتلوٍ ‪.)2(#‬‬
‫قٳوس اسبس‪ٙ‬ب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ضفجض آضا‪ ٰ١‬اهكجراب‪ ٞ‬نبج‪ٚ‬عٍٔ‬
‫ٗكصهم ذـب عقسٰ ضغ٘ي اهلل × ٱ‬
‫ٗأهعًٍٰٔ قبا ضآٖ‪ ًّ ُٕ٪ ،‬اه٘ذ‪ ،ٛ‬سبس‪ٙ‬ث أب‪ٗ ٛ‬ا‪٢‬ى قاي‪ :‬كٿِٸا بٶكٶلِّ‪ٚ‬ٲّٰ‪ ،‬فپقپاَٰ غٰجٔٲىٱ بٲجّٱ‬
‫رسٰ‪ٙ‬ٲبٶ‪ٰٚ‬ج‪ٞ‬ٶ ٰٗهپج٘ٲ‬
‫ػلٿٍٲ; فپإڄُٸا كٿِٸا ًٰعٰ اهِٸٶب‪ٛ‬ټ × ‪ٰٙ‬ج٘ٲَٰ ا ڀه ٱ‬
‫ذِٰٶ‪ٚ‬ٲوٷ‪ ،‬فپقپايٰ‪ :‬أپٹ‪ٰٔٙ‬ا اهِٸاؽٱ اٸتٔڄٌٱ٘اڀ أپُٲلٿ ٰ‬
‫رقټ ٰٗٓٱجٍٲ‬
‫ُٰطٰ‪ ٠‬قٶتٰا‪٨‬ځ هپقپاٰتوڀِٰا‪ ،‬پفحٰا‪ ٰ١‬عٱٌٰطٱ بٲّٱ ا ڀهدٰٽچاوٶ فپقپايٰ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ أپهپػٲِٰا ٰعوپ‪ ٟ‬ا ڀه ٰ‬
‫ٰعوپ‪ ٟ‬اهڀبٰاطٶىڄ؟ فپقپايٰ‪ :‬ش ٰبوپ‪ٟ‬ز‪ ،‬فپقپايٰ‪ :‬أپهپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ قپ ٲت‪٩‬پُٰا فٶ‪ ٛ‬ا ڀهحِٰٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗقپتٲ‪٩‬پٓٱٍٲ فٶ‪ ٛ‬اهِٸجاضڄ؟ فپقپجايٰ‪:‬‬
‫رلٿجٍٱ اهللٿ بٰ‪ٚ‬ٲِِٰٰجا ٰٗبٰ‪ٚ‬ٲجِٰٔٱٍٲ ؟‬
‫ش ٰبوپ‪ٟ‬ز‪ ،‬قپايٰ‪ :‬پف ٰع‪٩‬پَٰ ٱُعٲٽٶ‪ ٛ‬ا ڀهسُٰٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ فٶج‪ ٛ‬زٶ‪ٙ‬ٲِٶِٰجا ؟ أپُٰطٲجٶجعٱ ٰٗ‪٨‬پ ٰ‪ ٙ‬ٲ‬
‫فپقپايٰ‪ :‬ش ‪ٰٙ‬ا ابٲّٰ ا ڀهدٰٽچاوٶ إڄُټ‪ٰ ٛ‬ضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ; ٰٗهپّٲ ‪ٙ‬ٱهٰټ‪ٚ‬عِٰٶ‪ ٛ‬اهللٿ أپبٰساځ ز فپاُٲ پٽ پوقٰ عٱٌٰطٱ إڄهپ‪ ٟ‬أپبٶ‪ٛ‬‬
‫ٰبلڀطڅ‪ ،‬فپقپايٰ هپٕٱ ًٶ ٲىٰ ًٰا قپايٰ هٶوِٸٶب‪ٛ‬ټ ‪ ،‬فپقپجايٰ‪( :‬إڄُٸجٕٱ ٰضغٱج٘ٲيٱ اهللٶ ٰٗهپجّٲ ‪ٙ‬ٱهٰجټ‪ٚ‬عٰٕٱ اهللٿ أپبٰجساځ)‬
‫فپِٰعٰهپتٲ غٱ ٲ٘ ٰض‪ٝ‬ٿ اهڀلپتٲسڄ‪ ،‬فپقپطٰأپٰٓا ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ × ٰعوپ‪ ٟ‬عٱٌٰجطٰ إڄهپج‪ ٟ‬آخٶطڄٰٓجا‪ ،‬فپقپجايٰ عٱٌٰجطٱ‪ٰٙ :‬جا‬
‫ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ أپٰٗفپتٲسٴ ٓٱٰ٘ ؟ قپايٰ‪ :‬شُٰعٍٰٲ ز(‪.)3‬‬
‫ٗذـب غأهٕ جابط ‪ :‬ك‪ٚ‬و أقه‪ ٛ‬قباه‪ٛ‬؟ ل ػببجٕ ذتج‪ُ ٟ‬جعي اهج٘ذ‪ ٛ‬بجاسبلٍ‪،‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهرتًجص‪ً ٜ‬ب ازبجاًع‪ )3094( :‬بإغجِاز ذػجّ ط‪ٙ‬جب‪ٗ .‬اهب‪ٔٚ‬قج‪ً ٛ‬ب اهػجِّ اهلجرب‪:٠‬‬
‫(‪ٗ .)12729‬أقوٕ أخطجٕ اهبدجاض‪ً ٜ‬ب اهكجر‪ٚ‬س‪ٗ .)4658-4655( :‬اهِػجا‪ً ٛ٢‬ب اىبِاغجم‪:‬‬
‫باو (‪.)161‬‬
‫(‪ )2‬أب٘ بلط بّ اهعطب‪ ٛ‬ا‪ُ٪‬سهػ‪ :ٛ‬أذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 2‬م‪ُ .899‬قوٕ عجّ أبج‪ ٛ‬اىبظلجط طجآط بجّ‬
‫ضبٌس ؾاٖ ب٘ض‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)3182( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓٗٔ‬

‫سبس‪ٙ‬ث ابّ اىبِلسض‪ ،‬قاي‪ :‬مسعتٱ جابط بّ عبس اهلل ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬شًٰطڄنٲتٱ پفحٰجا‪ُٰ١‬ٶ‪ٰ ٛ‬ضغٱج٘ٲيٱ‬
‫اهللٶ ‪ٰٙ ‬عٱ٘ٲزٱُٶ‪ٰٗ ٛ‬أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ ٰٗٓٱٌٰا ًٰاؾٶ‪ٰٚ‬اْڄ فپأپتٰاُٶ‪ ٰٗ ٛ‬پقسٲ ٿأ ڀ ٶٌ‪ٰ ٰٛ‬ع پو‪ٛ‬ٸ فپتٰٰ٘نٸأپ ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ×‬
‫ثٱٍٸ قٰبٸ ٗٱنٱ٘ٲ ٰ‪ٖ١‬ٱ ٰع پو‪ٛ‬ٸ فپأپفپقڀتٱ‪ ،‬فپ ٿقوڀتٱ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ ٗضبٸٌجا قجاي غجل‪ٚ‬اْ فقوجتٱ‪ :‬پأ‪ٜ‬ٲ‬
‫ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ كپ‪ٚ‬ٲوٰ أپقڀهٶ‪ ٛ‬فٶ‪ًٰ ٛ‬اهٶ‪ ٛ‬؟ كپ‪ٚ‬ٲوٰ أپقٲِٰعٱ فٶ‪ًٰ ٛ‬اهٶ‪ ٛ‬؟ قپجايٰ فپٌٰجا أپجٰجابِٰٶ‪ ٛ‬بٶؿٰج‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ‬
‫ذٰتٸ‪ُٰ ٟ‬عٰهپتٲ آ‪ٰٞٙ‬ٿ اهڀٌٶ‪ٚ‬ٲطٰاثٶ ز(‪.)1‬‬
‫‪ٓ .97‬صا فعىٱ ضغ٘ي اهلل × ًب اهق‪ٚ‬اَ بأعبا‪ ١‬اهِبج٘‪ٗ ٝ‬اهطغجاه‪ٗ ٞ‬تبو‪ٚ‬جغ اهِجاؽ‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬أًا فعوٕ قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاهق‪ٚ‬اَ بأعبا‪٢‬جٕ‪ ،‬فقجس‬
‫‪ٙ‬ػ جفٱ با‪٨‬غتؿججاض‪ ٝ‬أٗ اهؿجج٘ض‪ ٠‬أٗ اىبؿجج٘ض‪ ،ٝ‬فلجج‪ ٛ‬أٿذٱججس نب جعٰ اىبػججوٌـب ًب اىبػججحس‬
‫ٗاغتؿاضٍٓ‪ :‬أؼباضوٱ ًب اىبس‪ ِٞٙ‬أَ ؽبطد خاضجٔا؟ فلاْ ضأ‪ٜ‬ٱ ا‪٪‬ك ط‪ ٞٙ‬اشبطٗدٰ ٗضأ‪ٙ‬جٕ‬
‫عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ َ٩‬عسَٰ اشبطٗد‪ ،‬فعٌىٰ بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬خجطد ٗذجاضو خجاضد‬
‫اىبس‪ ،ِٞٙ‬سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا; قاي‪ :‬ش هپٌٸا جٰا‪ ٰ١‬اهڀٌٱؿٲ ڄطكٿ ٲْٰ٘ ‪ٰٙ‬ج٘ٲَٰ‬
‫ذسٷ كپاْٰ ضٰ ڀأ‪ٜ‬ٱ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ ‪ ‬پأْٲ ‪ٙ‬ٱقٶ‪ٚ‬ٲٍٰ بٶاهڀ ٌٰسٶ‪ٙ‬ٲِٰ‪ٞ‬ٶ ‪ٙ‬ٱقپا ٶت ٿؤٱٍٲ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬ا‪ ،‬فپقپايٰ هپٕٱ ُٰاؽٴ هپٍٲ ٰ‪ٙ‬لٿ٘ٲُٱج٘ٲا‬
‫أٿ ٱ‬
‫ذسٷ؟ ٰٗضٰجٰ٘ٲا پأْٲ ‪ٙ‬ٱكٶ‪ٚ‬ٲٰبٔٱٍٲ ًٶّٲ اهڀلپهٶ ٲ‪ٚ‬وپ‪ٞ‬ٶ‬
‫ؾ ڄٔسٱٗاڀ ٰبسٲضاځ‪ :‬أپٰتدٲ ٱطدٱ بٶِٰا ‪ٰٙ‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ ُٱقپا ٶت ٿؤٱٍٲ بٶأٿ ٱ‬
‫ٰ‬
‫ًٰا أپقٰاوٰ أپٓٲىٰ ٰب ٲسضڅ؟ز(‪.)2‬‬
‫ٗكصهم كاْ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬قه‪ ٛ‬بـب اهِاؽ‪ٗ ،‬ؼبصضٍٓ ًّ أْ ‪ٙ‬لْ٘ قس قهج‪ٟ‬‬
‫هلٍ حبق فٍٓ‪ ْ٪ ،‬قها‪ ٖ١‬ذلٍٴ ٗه‪ٚ‬ؼ ُب٘‪ٝ‬ځ‪ ،‬كٌجا ًب ذجس‪ٙ‬ث أَ غجوٌ‪ ٞ‬ضنج‪ ٛ‬اهلل‬
‫عِٔا عّ ضغ٘ي اهلل × إُٔ مسعٰ خكً٘‪ٞ‬ځ بباو ذحطتٕ‪ ،‬فدطدٰ إه‪ ،ٍٔٚ‬فقاي‪ :‬ش إڄُٸٌٰجا‬
‫هلٿٍٲ پأْٲ ٰ‪ٙ‬لٿ ٲْٰ٘ أپ ٲبوپجغٰ ًٶجّٲ ٰبعٲجضڅ فپأپذٲػٶجبٱ أپُٸجٕٱ‬
‫أپُٰا بٰؿٰطٴ‪ٰٗ ،‬إڄُٸٕٱ ‪ٰٙ‬أڀتٶ‪ٚ‬ٲِٶ‪ ٛ‬ا ڀهدٰكٲٍٱ پف پوعٰىٸ ٰبعٲ ٰ‬
‫ّ اهِٸجا ڄض‬
‫‪ ٛ‬ٶق ڀٽعٰج ڂ‪ً ٞ‬ٶج ٰ‬
‫ق ٱًػٲج ٶو څٍ پفڄإٸٌُٰجا ٓٶج ٰ‬
‫ت هپج ٱٕ ٶبرٰج ټ‬
‫ه ٲ‪ ٚ‬ٱ‬
‫ّ پق ٰ‬
‫ق پف پأ ڀقهٶ‪ ٛ‬په ٱٕ ٶب ٰصٶهمپ‪ ،‬پف ٌٰ ٲ‬
‫قٰا ٶز ٴ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)6723ٗ5651ٗ 7309( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1616/7( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪:‬كتاو قػٍ اهل‪ )4/2588( :١ٛ‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ .‬تلاق‪ٚ‬ى اه٘اقعج‪ٞ‬‬
‫ًب جاًع اهب‪ٚ‬اْ هٯًاَ اهٽرب‪ٗ .)6114-6111( :ٜ‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪ٙ‬ج‪٨ ٞ‬بجّ ٓؿجاَ‪ :‬جعٗ‪ ٝ‬أذجس‪:‬‬
‫ًؿاٗض‪ ٝ‬اهطغ٘ي × اهقَٰ٘ ًب اشبطٗد أٗ اهبقا‪ :١‬د ‪ 3‬م‪ٗ .68-67‬ز‪٢٨‬ى اهِب٘‪ ٝ‬هوب‪ٔٚ‬ق‪ :ٛ‬د‪3‬‬
‫م‪.206‬‬
‫ٔٗٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫خصٲٰٓا أپٗٲ هٶ‪ٰٚ‬تٲ ٱط ڀكٰٔا ز(‪ٗ .)1‬عّ أب‪ ٛ‬غع‪ٚ‬س اشبسض‪ : ٜ‬بٰ‪ٚ‬ٲٌِٰٰا ٰضغٱج٘ٲيٱ اهللٶ × ‪ٰٙ‬قڀػٶجٍٱ‬
‫پفوڀ‪ٰٚ‬أڀ ٱ‬
‫قپػٲٌاځ ‪-‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‪ -‬أپقڀبٰىٰ ضٰجٱىٴ; فپ پأكپبٸ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ; فپ پٽعِٰٰجٕٱ ٰضغٱج٘ٲيٱ اهللٶ ‪ ‬ٶبعٱطٲجٱج ٲْ٘څ كپجاْٰ ًٰعٰجٕٱ;‬
‫جٔڄٕٶ ‪ -‬فپقپايٰ ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ‪ :‬ش ٰتعٰجايٰ فپاغٲجتٰ ٶقسٲ ز قپجايٰ‪ :‬بٰجىٲ‬
‫پفحٱ ڄطحٰ اهطٸجٱىٱ ‪ -‬پفحٱ ڄطحٰ بٶٰ٘ ٲ‬
‫عٰلپ٘ٲ ٱ ‪ٰٙ‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ(‪.)2‬‬
‫ٗعّ أُؼ ‪ ;‬قاي‪ :‬پ‪٩‬پ اه ټ‬
‫ػعٲطٱ ٰعوپ‪ٰ ٟ‬ع ٲٔسٶ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ ×‪ .‬فپقپاهٿ٘اڀ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ!‬
‫‪٪‬ضٲجٱ٘ پأْٲ أپهڀقپ‪ٟ‬‬
‫ػعټطٱ اهڀقپاٶبضٱ اهڀبٰاغٶطٿ اه ٸطظٸاقٱ‪ٰٗ ،‬إڄُټ‪ ٛ‬پ‬
‫غعټطٲ هپِٰا ؟ فپقپايٰ‪ :‬ش ڄإْٸ اهللپ ٓٱٰ٘ اهڀٌٱ ٰ‬
‫ٰ‬
‫ذسٴ ًٶ ٲِلٿٍٲ ‪ ٰٙ‬ڀٽوٿبٱِٶ‪ ٛ‬بٶٌٰ ڀظوپٌٰ‪ٞ‬ٷ فٶ‪ ٛ‬زَٰڅ أپٗٲ ًٰايڅ ز(‪.)3‬‬
‫ضٰبټ‪ٰٗ ٛ‬هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ أپ ٰ‬
‫ٗٓصا ٗ فٖ ًب بابٕ‪ٙ ،‬جسي عوج‪ ٟ‬أْ اهطغج٘ي × كجاْ ‪ٙ‬تج٘هچ‪ًِ ٟ‬كجبـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪:‬‬
‫ًِكب اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ٗ ،ٞ‬اه اُ‪ًِ :ٛ‬كب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اىبػوٌـب ًب اهجسُ‪ٚ‬ا ٮقاًج‪ ٞ‬ؾجط اهلل‬
‫بأعبا‪ ١‬كجىټ‬ ‫تعافب اهص‪ ٜ‬أٗذ‪ ٟ‬إه‪ ٕٚ‬بٕ‪ٗ .‬كاْ ضغ٘ي اهلل عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ٙ َ٩‬تكط‬
‫ًب أذسٌٓا عوج‪ٟ‬‬ ‫ًِكب ٗ‪ٙ‬قَ٘ بأعٌاهٕ عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬قته‪ ٕٚ‬شهم اىبِكب ًِٕ‪ٙٗ .‬تكط‬
‫غب‪ٚ‬وٕ‪ٙٗ ،‬تكط ًب ا‪٬‬خط عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬وٕ‪ٗ .‬قس آًّ اهِاؽٱ باهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ٗ ،ٞ‬أخص اهب‪ٚ‬ع‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬ك ف ًٍِٔ ًب اسبلٍ‪ ،‬ذت‪ ٟ‬أهٔطٖ اهلل ًب اهسٗه‪ٗ .ٞ‬أخصٓا عو‪ ٟ‬اهِػا‪ٗ ١‬اهطجاي‪،‬‬
‫ٗل ‪ٙ‬أخصٓا عو‪ ٟ‬اهكااض اهص‪ ّٙ‬ل ‪ٙ‬بوا٘ا اسبوٍ‪ ،‬يبا ‪٧ٙ‬كس عو‪ ٟ‬أْ اهب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬كاُجت ب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اسبلٍ ٗه‪ٚ‬ػت ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهِب٘‪.ٝ‬‬
‫‪ٗ .98‬قس فطقت ز‪٢٨‬ى اهِك٘م اهؿطع‪ ٞٚ‬بـب ذتٌ‪ ٞٚ‬اتبا اهِيب ٗاهطغ٘ي ٗبـب‬
‫ٗج٘و طاع‪ ٞ‬اٮًاَ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عٌا تقسَ‪ ،‬فإْ اهباذثٰ ػبسٱ أْ اهلل تعجافب‬
‫ل ‪ٙ‬عاتب اهِيب × عو‪ ٟ‬ؾ‪ً ١ٛ‬ب تبو‪ٚ‬غ اهطغاه‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬اَ بأعبا‪ٔ٢‬ا‪ ،‬بى كاْ ‪ٙ‬ٽوب ًِٕ أْ‬
‫‪ِٙ ٨‬ععخٰ هعسَ اغتحاب‪ ٞ‬اهِاؽ هٕ‪ ْ٪ ،‬اهق‪ٚ‬اَ بأعبا‪ ١‬اهطغاه‪ٓ ٞ‬ج٘ اهتبو‪ٚ‬جغ فقجط‪ًٗ ،‬جا‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)2458( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1713/5( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػجِّ‪ٗ .)4536( :‬اهِػجا‪ً ٛ٢‬ب اهػجِّ‪ :‬كتجاو اهقػجاً‪ :ٞ‬بجاو اهقج٘ز ًب‬
‫اهٽعِ‪ :ٞ‬د ‪ 8‬م‪.32‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )12591( :‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ٗ )8448( ٝ‬عّ أبج‪ٛ‬‬
‫غع‪ٚ‬س (‪ٗ .)11809‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهب‪.)3451( : ٘ٚ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٔ‬

‫عو‪ٚ‬م إ‪ ٨‬اهب‪٩‬غ ٗاهتبو‪ٚ‬غ‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ"(‪ٗ )1‬قجاي‬

‫اهلل تعافب‪+:‬ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ "(‪ٗ )2‬قاي اهلل تعافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮟ ﮠ ﮡ ﮢﮣ"(‪.)3‬‬
‫ٗػبسٱ اىبتتبع أْ اهلل عع ٗجى عاتبٰ اهِيب × ًب أًط اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬هوٌػوٌـب‪ًٗ ،‬ب أًجط‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ل ػبطٖ عو‪ً ٕٚ‬ب أًط اهطغجاه‪ٗ ٞ‬اهِبج٘‪ ،ٝ‬أ‪ ٜ‬عاتبٰجٕٱ‬
‫عو‪ ٟ‬أً٘ض عِس ق‪ٚ‬إً بأعبا‪ ١‬اسبلٍ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬ا‪٪‬فعاي اهيت كاْ ‪ٙ‬قَ٘ٱ بٔا تٽب‪ٚ‬قجاځ ‪٪‬ذلجاَ‬
‫ا‪٪‬پٗفب‪،‬‬ ‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اهيت غبق أْ أٿُعهت ٗبوچأا‪ ،‬فعاتبٕ اهلل عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬إً بٔجا عوج‪ ٟ‬خج‪٩‬‬
‫قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ"(‪ٗ )4‬قجاي اهلل‬
‫تعافب‪+ :‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ"(‪.)5‬‬
‫ٗٓصا ٗانسٴ اهلطقٱ ف‪ ٕٚ‬بـب كْ٘ ًِكب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اىبػوٌـب ًب اسبلٍ جف ًِكجب‬
‫اهِب٘‪ٗٗ ;ٝ‬انس ف‪ ٕٚ‬أْ ًِكب اشب‪٩‬ف‪ًِ ٞ‬كبٴ زُ‪ٗ ٜ٘ٚ‬ه‪ٚ‬ؼ ًِكباځ ز‪ِٚٙ‬اځ أٗ أخطٗ‪ٙ‬جاځ‪.‬‬
‫ًّٗ شهم ٗأً اهٕ ٗٗاقع يباضغ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ظًّ اهِيب × أٗ بعسٖ‪،‬‬
‫‪ٙ‬تبـب أْ اشب‪٩‬ف‪ ٛٓٗ ٞ‬ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬عاً‪ ٞ‬هوٌػوٌـب نب‪ٚ‬عاځ ًب اهسُ‪ٚ‬ا‪ًِ ،‬كجبٴ بؿجط‪ٗ ٜ‬هج‪ٚ‬ؼ‬
‫ًِكباځ إهل‪ٚ‬اځ‪ُٔ٪ ،‬ا ًِكب اسبلٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ‪ ،‬كاْ ضغج٘ي‬
‫‪ٖ٨‬ٱ‪ٗ ،‬قس فط ٰ أْ ؽبولٕ ف‪ً ٕٚ‬ػوٍٴ ًّ اىبػوٌـب‪ ،‬فاشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬قَ٘ ًلجاْ‬
‫اهلل × ‪ٙ‬ت٘ چ‬
‫ضغ٘ي اهلل × خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هٕ ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلجٍ ٗغ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬هج‪ٚ‬ؼ ًب اهِبج٘‪ .ٝ‬فٔج‪ٛ‬‬
‫خ‪٩‬ف‪ ٞ‬هوطغ٘ي × ًب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اىبػوٌـب هتٽب‪ٚ‬ق أذلاَ اهؿط ٗأفلاض اٮغج‪ٗ َ٩‬هبجى‬
‫اهسع٘‪ ٝ‬إفب اهعال‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًب توقِّ‪ ٛ‬اه٘ذ‪ ٛ‬أٗ أخص اهؿط عّ اهلل تعجافب‪ ،‬أٗ أُجٕ ؼبلجٍ‬
‫فلطٖ باغٍ اهطو غبرإُ ٗتعافب‪ .‬فاٮغ‪َ٩‬ٱ أعظ ٱٍ ًّ ٓصٖ اهرتٓا ‪ٗ ،‬اىبػوٌْ٘‬ ‫ببِا‬
‫أجىٹ ًّ ٓصٖ اهبس ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .99‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٿ اهطغ٘ي × هوجسع٘‪ٗ ٝ‬ق‪ٚ‬ازتجٕ هورلجٍ ٗغ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٨ ٞ‬تتِجاف‪ٟ‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.48/ ٠‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِرى ‪.127/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬فاطط ‪.8/‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬لاي ‪ )5( .67/‬غ٘ض‪ ٝ‬اهت٘ب‪.43/ ٞ‬‬
‫ٖٗٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗعكٌتٕ ×‪ ْ٪ ،‬عكٌ‪ ٞ‬اهِيب آت‪ٞٚ‬ڂ ًّ ذ‪ٚ‬ث كُٕ٘ ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ ‪٘ٙ‬ذ‪ ٟ‬إه‪ٚ‬جٕ‪ً ٨ ،‬جّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث كُٕ٘ ذاكٌاځ ‪ٙ‬ٽبق أذلاَٰ اٮغ‪ٗ َ٩‬ؾطا‪٢‬عٕ‪ ،‬ثٍ ‪ ْ٪‬اهعكٌ‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬تكجو بٔجا‬
‫اهيت ػبب أْ ‪ٙ‬تكجو بٔجا نب‪ٚ‬جع أُب‪ٚ‬جا‪ ١‬اهلل‬ ‫غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس × ٓ‪ ًّ ٛ‬اهكلا‬
‫ٗضغوٕ‪ ،‬باض اهِظط عّ كٍُ٘ٔ ٍٓ اهص‪ ّٙ‬ؼبلٌْ٘ اهِاؽ بؿجط‪ٙ‬عتٍٔ ٗ‪ٙ‬ٽبقُ٘ٔجا‪ ،‬أٗ‬
‫كٍُ٘ٔ ‪ٙ‬قتكطْٗ عو‪ ٟ‬تبو‪ٚ‬أا ٗ‪ٙ ٨‬ت٘هْ٘ اسبلٍ بٔا عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهسٗهج‪ ٨ٗ ٞ‬تٽب‪ٚ‬قٔجا‪.‬‬
‫فػ‪ٚ‬سُا ً٘غ‪ٗ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا ع‪ٚ‬ػ‪ٗ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا إبطآ‪ً ٍٚ‬عكجًْ٘٘‪ ،‬كٌجا أْ غج‪ٚ‬سُا ضبٌجس ×‬
‫ًعكَ٘‪ ،‬فاهعكٌ‪ ٞ‬هوِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ٗ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت هورلٍ ٗاهسٗه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫أًا كُٕ٘ قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ ‪ٙ ٨‬لعى ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ فعج‪٩‬ځ‬
‫ًّ كُٕ٘ ًعكً٘اځ ًّ ُاذ‪ ٞٚ‬اهِبج٘‪ٗ ٝ‬اهطغجاه‪٨ ،ٞ‬‬ ‫ذطاًاځ‪ٙ ٨ٗ ،‬رتنٿ ٗاجباځ‪ ،‬فصهم آ‬
‫ًّ كُٕ٘ ذاكٌاځ‪ ،‬ف‪ٚ‬لْ٘ ق‪ٚ‬إً قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهؿج‪ْٗ٧‬‬
‫‪ٙ ٨‬قته‪ ٛ‬اتكافٕ باهعكٌ‪ٗ ،ٞ‬هلِٕ عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ٗ َ٩‬اقع‪ٚ‬جاځ كجاْ ًعكجً٘اځ ًجّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث كُٕ٘ ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ‪ٗ .‬هلصا ُبٸٕ غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس × اىبتداقٌـب اهوچجصٰ‪ ّٙ‬هجّ‬
‫أذسٱٌٓا أْ اهطغ٘ي × إشا ذلٍٰ هٕ حبق أخ‪ ٕٚ‬قاض ذقاځ هٕ‪ٗ ،‬بج‪ٚ‬ٸّ هلٌجا أُجٕ ‪ٙ‬قهج‪ٛ‬‬
‫بطأ‪ ٕٙ‬عو‪ً ٟ‬ا ػبسٖ ًّ ذححٌٔا ‪ ٨‬باه٘ذ‪ ،ٛ‬أ‪ٙ ٜ‬قهج‪ ٛ‬هلٌجا ب٘قجلٕ ذاكٌجاځ بؿجطاځ‬
‫ٗقان‪ٚ‬اځ عاز‪٨‬ځ‪ ٨ ،‬ب٘قلٕ ُب‪ٚ‬اځ ٗضغ٘‪٨‬ځ‪ٗ ،‬كٌا ًط ًب ذس‪ٙ‬ث أَ غوٌ‪.)1(ٞ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا اٮ‪ٙ‬هاح ىبا أٿبٍٔ عو‪ ٟ‬بعهٍٔ‪ ،‬فجإْ اهطغج٘ي ضبٌجساځ × كجاْ ‪ٙ‬تج٘فب‬
‫اسبلٍ ب٘قلٕ بؿطاځ‪ٗ ،‬قس قطٸح اهقطآْ اهلط‪ ٍٙ‬قبرلٍ اهس‪٨‬ه‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬أْ اهطغج٘ي ×‬
‫ًب أًط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬هورلٍ بؿطٴ ًتٌ‪ٚ‬ع بهطٗض‪ ٝ‬اهِب٘‪ ،ٝ‬فقجاي‪+ :‬ﰄﰅﰆ‬
‫ﰇﰈ" ثٍ بـب ٗجٕ تٌٰٲ‪ٚ‬ٶ‪ٚ‬عڄٖٶ عّ باق‪ ٛ‬اهبؿجط فقجاي‪+ :‬ﰉﰊ "(‪ )2‬فجاىب‪ٚ‬ع‪ ٝ‬بلُ٘جٕ‬
‫‪٘ٙ‬ذ‪ ٟ‬إه‪ً ٛٓ ٕٚ‬ب اهِب٘‪ًٗ ،ٝ‬ا عسآا فٔ٘ بؿط كػا‪٢‬ط اهِاؽ‪ٗ ،‬غا‪٢‬ط اهِاؽ ًب اسبلجٍ‬

‫(‪ً )1‬ب اهلقط‪ٗ ،)97( ٝ‬ف‪ ٕٚ‬عِس أب‪ ٛ‬زاٗز ًب اهػِّ‪ )3585( :‬قاي‪ :‬ش إُټ‪ ٛ‬إٸٌُٰا أپقڀهٶج‪ٰ ٛ‬ب ٲ‪ ِٰٚ‬ٿلٌٰجا ٶبطٰأڀ‪ٙ‬ٶج‪ٛ‬‬
‫فٶ‪ٌٰٚ‬ا هپ ٲٍ ٱ‪ِٰٙ‬عٸيٲ عٰوپ‪ٛ‬ٸ فٶ‪ ٚ‬ٶٕ ز‪.‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلٔو ‪.110/‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٗٔ‬

‫‪ٙ‬ٽبقْ٘ اهؿطا‪٢‬ع عو‪ً ٟ‬ا هٔط هلٍ ًّ اه٘اقع ٗاسبجسث ف‪ٚ‬جٕ‪ ،‬فٌجّ ‪ٙ‬لجْ٘ خو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬هجٕ‬
‫فػ‪ٚ‬لْ٘ كػا‪٢‬ط اهِاؽ‪ ُٕ٪ ،‬إلبا ‪ٙ‬لْ٘ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هٕ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗضعا‪ٞٙ‬‬
‫ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ‪ٙ ٨ٗ ،‬لْ٘ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هٕ ًب اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ٙ ٨ٗ ٞ‬ٱلٍٔ شهم‪ .‬هجصهم ‪ٙ ٨‬ؿجرتط‬
‫ًب اهِيب × اهعكٌ‪ٞ‬ٿ ًب أًط اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ازب‪٘ٚ‬ف ٗإزاض‪ ٝ‬اهسٗاٗ‪ ٗ ّٙ‬فٓجا‬
‫ًّ أً٘ض اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ُٕ٪ ;ٝ‬ف‪ٔٚ‬ا مباضؽ اهتٽب‪ٚ‬جق ‪٪‬ذلجاَ اٮغج‪ ٨ َ٩‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‪،‬‬
‫ٗاهتِل‪ٚ‬ص هِظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب صباي اه٘قا‪٢‬ع ٗا‪٪‬ذساث ب٘قلٕ ذاكٌاځ أٗ قان‪ٚ‬اځ‪ ٨ٗ .‬ضبى‬
‫هوعكٌ‪ ٞ‬ف‪ٙ ٌّٚ‬ت٘فب ٓصٖ ا‪ً٘٪‬ض‪ .‬أًا عكٌتٕ قجو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٚ‬جٕ ٗغجوٍ فٔج‪ً ٛ‬ب أًج٘ض‬
‫اهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ ٞ‬أ‪ً ٜ‬ب أً٘ض اهتؿط‪ٙ‬ع قٽعاځ‪.‬‬
‫‪ ًّٗ .100‬شهم كوٕ ‪ٙ‬تبـبٱ بأْٸ ًِكبٰ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ً ٞ‬ب اٮغج‪ َ٩‬بؿجط‪ٜ‬ٻ ٗهج‪ٚ‬ؼ‬
‫ًِكباځ إهل‪ٚ‬اځ‪ٙ ٨ٗ ،‬ٱِظط هعكٌ‪ ٞ‬اهطغ٘ي × ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ْ٪ ،‬عكجٌتٕ‬
‫كاُت هوِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ ٨ ٞ‬هوتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٙٗ ،‬ٱورق باهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص اهعكٌ‪ ٞ‬هجٕ ًجّ‬
‫جٔ‪ ٞ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٨ ٞٚ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ;ٞٚ‬ف‪٩ٚ‬ذ اهلطق بـب تبو‪ٚ‬غ اهطغاه‪ٗ ٞ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‪،‬‬
‫ٗبـب اسبلٍ باهطغاه‪ٗ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬أْ اسبلجٍ باهطغجاه‪ ٞ‬ؼبتجاد بجصيٰ اه٘غجع ًب إُجعاي‬
‫ا‪٪‬ذلاَ عو‪ ٟ‬اه٘قا‪٢‬ع ٗا‪٪‬ذساث‪ ٘ٓٗ ،‬اجتٔاز ًب اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬فل‪ ٛ‬ذجس‪ٙ‬ث عٌجطٗ بجّ‬
‫اهعام ‪ ‬إُٔ مسعٰ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش إشٰا ٰ‬
‫ذلپٍٰ ا ڀهرٰاكٶٍٱ فپاجٲٰت ٰٔسٰ ثٱٍٸ أپقٰاوٰ پفوپٕٱ‬
‫ذلپٍٰ فپاجٲٰت ٰٔسٰ ثٱٍٸ أپخٲٽپأپ پفوپٕٱ أپجٲطٴ ز(‪ٗ .)1‬اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬جّ أًج٘ض اهجسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬فلج‪ٛ‬‬
‫أپجٲطٰاْڄ‪ٰٗ ،‬إشا ٰ‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٲ أٿًٱ٘ضڄ زٶ‪ٙ‬ٶِلٿٍٲ‬
‫اسبس‪ٙ‬ث قاي عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪:َ٩‬ش إُٸٌٰا أپُٰا بٰؿٰطٴ‪ ،‬فپإشٰا أپًٰطٲٱتلٿٍٲ بٶ ٰ‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٲ أٿًٱ٘ضڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲ إُٸٌٰا أپُٰا بٰؿٰطٴ ز(‪ .)2‬قجاي اٮًجاَ اهِج٘ٗ‪:ٜ‬‬
‫دصٱٖٗٱ‪ٰٗ ،‬إْٲ أپًٰطٲٱتلٿٍٲ ب ٰ‬
‫پف ٱ‬
‫‪ $‬ق٘هٕ‪ :‬ش إلبا أُا بؿطٴ ز ًعِاٖ اهتِب‪ ٕٚ‬عو‪ ٟ‬اسباه‪ ٞ‬اهبؿط‪ٗ ...ٞٙ‬أُجٕ ػبج٘ظ عو‪ٚ‬جٕ ًب أًج٘ض‬
‫ا‪٪‬ذلاَ ًا ػب٘ظ عو‪ٗ ،ٍٔٚ‬إُٔ إلبا ؼبلٍٱ بـب اهِاؽ باهظآط ٗاهلل ‪ٙ‬ت٘فب اهػطا‪٢‬ط‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7352( :‬ػجوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ٗ .)1716/15( :‬أبج٘ زاٗز ًب‬
‫اهػِّ‪.)3574( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2361/139( :‬‬
‫(‪ )3‬اىبِٔاد ؾطح قر‪ٚ‬س ًػوٍ بّ اسبحاد‪ :‬د ‪ 11‬م‪ٗ 426‬د‪ 15‬م‪.125‬‬
‫٘ٗٔ‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ًّ اهػٹِ‪ً ٞ‬ب ًِكجب اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ذجاي ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ اهسٗهج‪ ٞ‬تبج‪ٚ‬ټّ أْ‬
‫اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بؿطٴٱ ػب٘ظ عو‪ ٕٚ‬اشبٽأ ٗأْ ‪ٙ‬ك‪ٚ‬ب‪ٗ ،‬ػب٘ظ أْ ‪ٙ‬قعٰ ًِٕ ًا ‪ٙ‬قعٱ عو‪ ٟ‬أ‪ ٜ‬بؿط ًّ‬
‫اهػٔ٘ ٗاهِػ‪ٚ‬اْ ٗاهلصو ٗاشب‪ٚ‬اُ‪ٗ ٞ‬اىبعك‪ ٗ ،ٞٚ‬ف شهم‪ ُٕ٪ ،‬بؿط‪ ُٕ٪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ بجِيبٍّ‬
‫ًعكَ٘ ٗ‪ ٨‬ضغ٘ي‪ٗ .‬قس أخرب اهطغ٘ي × بأْٸ ا‪ً٪‬فٰ ٗض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬مبلجّ أْ ‪ٙ‬جأًط‬
‫باهتق٘‪ ٠‬أٗ ‪ٙ‬أًط باىبعك‪ ،ٞٚ‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ ٝ‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش إُٸٌٰا اٮًٶاَٱ جٱِٸ‪ٞ‬ڂ ‪ٙ‬ٱقپاتٰجىٱ‬
‫ًٶّٲ ٰٗضٰا‪٢‬ٶٕٶ ٰٗ‪ٙ‬ٱتٸقپ‪ ٟ‬بٕٶ‪ ،‬فپإْٲ أپًٰطٰ بتٰقڀٰ٘‪ ٠‬اهللٶ عٰعٸ ٰٗجٰىٸ ٰٗ ٰعسٰيٰ كپاْٰ هپٕٱ بصٰهٶمپ أپجٲطٴ‪ٰٗ ،‬إْٲ ‪ٰٙ‬أڀًٱطٲ‬
‫باٰ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ كپاْٰ عٰوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ًٶِٲٕٱ ز(‪ٓٗ .)1‬صا ‪ٙ‬عين أْ اٮًاَ ف ًعكَ٘ ٗإُٔ ججا‪٢‬ع عو‪ٚ‬جٕ أْ ‪ٙ‬جأًط‬
‫باف تق٘‪ ٠‬اهلل‪ .‬عّ عبس اهلل ‪ ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش إڄٸُٰٔا غٰٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٰب ٲعسٶ‪ ٜ‬أپثٰج ٰط‪ٝ‬ڂ‬
‫ٰٗأٿًٱ ٲ٘ضٴ تٱ ٲِلٶطٱٗٲُٰٰٔا‪ ،‬قپاهٿ٘اڀ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ كپ‪ٚ‬ٲوٰ تٰأڀًٱطٱ ًّٰٲ أپ ٲزضٰنپ ًٶِٸجا شٰهٶجمپ ؟ قپجايٰ‪ :‬تٱج‪ٰ٧‬زٹ ٲْٰٗ‬
‫رقٸ اچهصٶ‪ٰ ٜ‬عوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ ٰٗتٰػٲأپهٿ ٲْٰ٘ اهللپ اچهصٶ‪ ٜ‬پهلٿٍٲ ز(‪ٗ .)2‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهجت‪:‬‬
‫ا ڀه ٰ‬
‫ػوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ ًٰا اغٲتٰ پٽعٲتٱٍٲ; فپڄإْٲ كپاْٰ هپجٕٱ ًٰدٲج ٰطدٴ‬
‫رسٱٗٲزٰ عّٰڄ اهڀٌٱ ٲ‬
‫قاي ضغ٘ي اهلل × ش إڄ ٲزضٰ ٱ‪٦‬اڀ ا ڀه ٱ‬
‫دوڇ٘اڀ غٰبٶ ٲ‪ٚ‬وپٕٱ‪ .‬فپڄإْٸ اٮڄًٰاَٰ پأْٲ ٱ‪ٙ‬دٲ ٶٽ‪ ٰ٤‬فٶ‪ ٛ‬ا ڀهعٰلڀ٘ڄ خٰ‪ٚ‬ٲطٴ ًٶّٲ پأْٲ ٱ‪ٙ‬دٲ ٶٽ‪ ٰ٤‬فٶ‪ ٛ‬ا ڀهعٱقٿ٘ٲبٰ‪ٞ‬ٶ ز(‪.)3‬‬
‫پف ٰ‬
‫ٗٓصٖ ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ٗ فٱٓا ًب ً٘ن٘عٔا قطؼب‪ٞ‬ڂ ًب إُٔ ػب٘ظ عو‪ ٟ‬اٮًجاَ ًجا ػبج٘ظ‬
‫عو‪ ٟ‬غا‪٢‬ط اهِاؽ‪ ،‬فٔ٘ إُػاْ ؽبٽ‪ٙٗ ٤‬ك‪ٚ‬ب ٗه‪ٚ‬ؼ قبعكَ٘‪ٓٗ .‬صا ب‪ٚ‬اْٴ ه٘اقع اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫ٗأُٔا ف اهِب٘‪ ،ٝ‬كٌا ػب٘ظ ه‪ ًٞ٫‬ضباغب‪ٞ‬ٿ اسباكٍ‪ ٨ٗ ،‬ػب٘ظ هلا شهم ًع اهِيب ×‪ ،‬بجى‬
‫ٗاجبٴ عو‪ٔٚ‬ا اهتػو‪ ٍٚ‬اىبٽوق‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)2957( :‬ػجوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ٗ .)1841/43( :‬أبج٘ زاٗز ًب‬
‫اهػِّ‪.)2757( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اىبِاقجب‪ :‬بجاو ع‪ً٩‬جا اهِبج٘‪ً ٝ‬ب اٮغج‪.)3603( :َ٩‬‬
‫ًٗػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)1843/45( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ٗ ،)17082( :٠‬قاي‪ :‬أخطجاٖ ًب‬
‫اهكر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬كتاو اسبجسٗز‪ :‬بجاو ًجا ججا‪ً ١‬ب اسبجسٗز‪ٗ .)1424( :‬اسبجاكٍ ًب‬
‫اىبػتسضن‪ :‬كتاو اسبسٗز‪ٗ ،)1410/8163( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س اٮغِاز‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٗٙ‬‬

‫ب الرَّابعُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ض وَعَدَالَتِِْ‬
‫َ عِصِىَةِ الرَّئِي ِ‬
‫ة الِىُعَاصِ َر ُة بَ ِي َ‬
‫ة اإلشِالَوِيَّ ُ‬
‫الدَّ ِولَ ُ‬

‫‪ .101‬قس ‪ٙ‬تك٘ٸض بعهٍٔ أْ هٯًاَ قسغ‪ٞٚ‬ځ كٌا ٓ‪ ٛ‬هطججاي اهجس‪ ّٙ‬اهبجاب٘‪ٙ‬ـب‪ ،‬أٗ‬
‫إُٔ ػبب أْ ‪ٙ‬قَ٘ ًقاَٰ اهِيب ًب ذل اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬تبو‪ٚ‬أا ٗتعو‪ٌٔٚ‬ا‪ٗ ،‬ت٘ه‪ ٛ‬أً٘ض اهطع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫هوٌظوجَ٘‪ٗ .‬أْٸ ًٰجّ ‪ٙ‬قجَ٘ بٔجصٖ ا‪ً٪‬ج٘ض ًجّ إقاًج‪ٞ‬‬ ‫ٗإقاً‪ ٞ‬اهعسي ب‪ٗ ٍِٔٚ‬ا‪ُ٨‬تكا‬
‫اسبسٗز ٗاهتعع‪ٙ‬ط ٗتٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ َ٩‬كوٕ عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهؿطع‪ ٨ ٛ‬بس أْ ‪ٙ‬لجْ٘ ًعكجً٘اځ‬
‫ًِعٸٓاځ عّ اهصُ٘و ٗاهقبا‪٢‬س كبفٓا ٗقافٓا‪ ،‬عٌساځ كاْ قسٗضٓا أَ غٔ٘اځ‪ ًّ ،‬بس‪١‬‬
‫ذ‪ٚ‬اتٕ إفب آخطٓا! فٌلَٔ٘ ٓ‪ ١٨٧‬عٌّ ‪ٙ‬ؿاى ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بجـب اهتقجس‪ٙ‬ؼ‬
‫اىبٽوق باهِب٘‪ ٝ‬أٗ اسبلٍ اٮهل‪ٗ ٛ‬اهلطغ‪ ٛ‬اىبقسؽ ٗاهعكٌ‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗازب٘او عو‪ ٟ‬شهم‪ :‬أْ اشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب اهلقٕ اٮغ‪ًِ ًٛ٩‬كبٴ هط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ٞٙ‬‬
‫ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ًٞ٪‬ب٘قلٔا اٮُػاُ‪ ٛ‬اهبؿط‪ ٨ ٜ‬ب٘قلٔا اهجس‪ٙ‬ين‪ٙٗ ،‬ػج٘ؽ اهسٗهج‪ ٞ‬بِظجاَ‬
‫اٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ِٙ ٝ‬ظٍِّ ع‪٩‬قا اهِاؽ ًب اجملتٌع ب٘قلٔا قج٘اُـب‪ ،‬غج٘ا‪ ١‬تعبٸجس‬
‫اٮُػاْ بٔا كػا‪٢‬ط اىبػوٌـب أٗ ل ‪ٙ‬تعبس اهلل بٔا كػا‪٢‬ط ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬أٓى‬
‫اهصً‪ ٞ‬أٗ اىبعآس‪ٗ ،ّٙ‬شهم كأ‪ ٜ‬قاُْ٘ هسٗه‪ ٞ‬قاُُ٘‪ً ٞٚ‬ب اهعجال اٮُػجاُ‪ٗ ٛ‬اجملتٌعجا‬
‫اهسٗه‪ٓ .ٞٚ‬صا فه‪٩‬ځ عّ أْ اٮغ‪ َ٩‬ق ٸطضٰ أْ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بعس اهطغ٘ي ×‬
‫شبولا‪ٗ ١‬ه‪ٚ‬ؼ ‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬أٍُٔ غج‪ٚ‬عسهْ٘ ًب ُج٘ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اهِبج٘‪ٗ ،ٝ‬أُٔجٍ‬
‫‪ٗ ،‬قس تقسَ ًلًٕٔ٘‪.‬‬ ‫غ‪ٚ‬ظوٌْ٘ ًب ُ٘ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬
‫أًا اهق٘يٱ بأْ اشبو‪ٚ‬ل‪ٙ ٞ‬قَ٘ ًقاَٰ اهِيب أٗ اهطغ٘ي ًب اسبلجٍ بتٽب‪ٚ‬جق اهؿجط‪ٙ‬ع‪٨ ٞ‬‬
‫بتبو‪ٚ‬أا عّ اهلل تعافب‪ ،‬فٔ٘ ‪ ُٕ٪‬خو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ًب اهتبو‪ٚ‬غ‬
‫عّ اهلل تعافب‪ٓٗ ،‬صا ‪ٙ ٨‬قته‪ ًِٕ ٛ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًعكً٘اځ أٗ ًقسغاځ‪ ْ٪ ،‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫هوط‪٢‬اغ‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ‪ٙ ٨‬قته‪ ٛ‬اهقسغ‪ ٞٚ‬أٗ اهعكٌ‪ ٨ ،ٞ‬عق‪٩‬ځ ٗ‪ ٨‬ؾطعاځ‪ .‬فاهقسغج‪ٞٚ‬‬
‫‪ٔٗٚ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهعكٌ‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت ًٶّ ؾطٗط ضجى اهسٗه‪ٗ ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ٗ ;ٞ‬اهؿجطٗط اه٘اججب ت٘فطٓجا ًب‬
‫ضجى اهسٗه‪ ،ٞ‬ضجى اشب‪٩‬ف‪ :ٛٓ ٞ‬اٮغ‪ٗ ،َ٩‬اهجصك٘ض‪ٗ ،ٝ‬اسبط‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اهبوج٘غ‪ٗ ،‬اهعقجى‪،‬‬
‫اغتِازاځ عوج‪ ٟ‬زه‪ٚ‬جى ؾجطع‪ٗ ٛ‬ضز‬ ‫ٗاهعساه‪ٗ .ٞ‬قس اؾرتطت كى قل‪ٓ ًّ ٞ‬صٖ اهكلا‬
‫بٔا‪ٗ .‬ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى ؾطع‪ٙ ٛ‬ؿف إفب ًا ت٘ٓٸٌٕ بعهٍٔ ًّ بس‪ ٞٙ‬اهقسغ‪ ٞٚ‬أٗ اهعكجٌ‪ً ٞ‬ب‬
‫اهعكٌ‪ ٞ‬أٗ اهتقس‪ٙ‬ؼ‪ٗ ،‬اىبعِج‪ ٟ‬أْ‬ ‫اٮًاَ أٗ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ;ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ًعِ‪ٓ ٟ‬صٖ اهكلا‬
‫ذجـب ‪ٙ‬تج٘فب ٓجصا‬ ‫ًّٰ ‪ٙ‬ت٘فب ٓصا اىبِكب ًّ اهِاؽ ػبب أْ تلْ٘ هٕ ٓجصٖ اهكجلا‬
‫اىبِكب‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًعِاٖ أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًعكً٘اځ أٗ ًقسغاځ ‪ ٨‬ؽبطد عِٔا‪ .‬بى أْٲ ‪ٙ‬لقجس أذجس‬
‫ٓصٖ اهؿطٗط أٗ ؽبطد عِٕ جا‪٢‬عٴ ٗٗاضز‪ٗ ،‬إشا ذكى فٔ٘ ‪ٙ‬ػترق اهعجعي آُجصان‪ٗ ،‬أْ‬
‫ؽبطد عّ اشب‪٩‬ف‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ًب ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬كاؾرتاط اهعساهج‪ً ٞ‬ب اهؿجآس‬ ‫ٗاؾرتاط ٓصٖ اهكلا‬
‫بٔا ذت‪ ٟ‬تٱقبى ؾٔازتٕ‪ٙ ٨ٗ ،‬عين اؾرتاطٔا ف‪ ٕٚ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘‬ ‫ًّ ذ‪ٚ‬ث إُٔ ػبب ا‪٨‬تكا‬
‫ًعكً٘اځ عّ طباهلتٔا أٗ ‪ٙ‬لْ٘ ًقسغاځ ‪ ٨‬ؽباهلٔا‪ٗ .‬عو‪ ٟ‬شهم فإُٕ ‪ٙ ٨‬ٱتك٘ض أْ ‪ٙ‬لْ٘‬
‫ق‪ٚ‬اَ اشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬قاَ اهِيب ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬زه‪٩ٚ‬ځ عو‪ ٟ‬إُٔ ػبجب أْ ‪ٙ‬لجْ٘‬
‫أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًقسغاځ‪ ،‬فٔصا اهتك٘ضٱ نجطوٴ ًجّ اهجٍ٘ٓ ٗبع‪ٚ‬جس عجّ‬ ‫ًعكً٘اځ أٗ ‪ٙ‬لرت‬
‫اىبلَٔ٘ اهكر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬زْٗ اىبعطف‪ ٞ‬قٽعاځ‪.‬‬

‫ٗأًا تبو‪ٚ‬غ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ًّ ٞ‬اسباكٍ ٗاىبػوٌـب فٔ٘ ‪ٙ ٨‬عين تبو‪ٚ‬أا عّ اهلل تعافب‪ٗ ،‬إلبا‬
‫‪ٙ‬عين اهق‪ٚ‬ا َٰ قبا أٗجبٕ اهلل تعافب عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب ًجّ هبجى ًجفاث اهِبج٘‪ً ٝ‬جّ اهعوجٍ‬
‫ٗاهعٌى‪ٗ ،‬اهب‪٩‬غ ٗاهسع٘‪ ٝ‬بتعو‪ ٍٚ‬أفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‪ٗ ،‬اىب‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اىبِاقط‪ ٝ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهعٌى بٕ ٗهبا‪ ٞٙ‬زٗهتٕ‪ٙ ٨ٗ ،‬عين ف شهم ًٽوقاځ‪ًٗ .‬لًٕٔ٘ ه‪ٚ‬ؼ تبو‪ٚ‬ااځ عّ اهلل‪ ،‬بجى‬
‫ٓ٘ تلو‪ٚ‬وٴ ًّ اهتلاه‪ٚ‬و اهيت جا‪ ١‬بٔا اهطغ٘ي ×‪ً ُٕ٪ ،‬فاث اهِب٘‪ ٝ‬باهعوٍ ٗهج‪ٚ‬ؼ‬
‫باه٘ذ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ْ٪ ،‬اه٘ذ‪ ٰٛ‬بعس ضغ٘ي اهلل × اُقٽع أْ ‪ِٙ‬عي‪ٗ ،‬هقجس متٸ قبجا‬
‫ُعي عو‪ ٟ‬ضبٌس × ًب اهقطآْ ٗاهػٹِ‪ٗ .ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أذجسٱ اىبػجوٌـب ٗ‪ٙ‬قجع عو‪ٚ‬جٕ ًجا ‪ٙ‬قجع‬
‫اىببوِّغ اهعوٍ ٗه‪ٚ‬ؼ اهعكجٌ‪ٞ‬‬ ‫عو‪ً ٍٔٚ‬ب هبى اهب‪٩‬غ باٮغ‪ٗ َ٩‬اهسع٘‪ ٝ‬هٕ‪ ًّٗ .‬قلا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٗٛ‬‬

‫عوج‪ ٟ‬اىببوِّجغ أْ ‪ٙ‬لجْ٘‬ ‫زه‪ٚ‬ىٴ ًّ اهؿط ‪ٙ‬لجط‬ ‫قٽعاځ‪ ،‬أ‪ ٜ‬بعس اهطغ٘ي ×; ٗل ‪ٙ‬أ‬
‫ًعكً٘اځ إ‪ً ٨‬ا جا‪ً ١‬ب ذق ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬خاق‪.ٞ‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث هبىٱ ًفاث اهِب٘‪ ٝ‬إفب اهعال اٮُػاُ‪ ،ٛ‬فإُٕ ٗاججب عوج‪ ٟ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬
‫ب٘قلٕ ذاكٌاځ ب‪ٚ‬سٖ اهػوٽاْ‪ٗٗ ،‬اجب عو‪ٚ‬جٕ أْ ؼبٌوجٕ بٽط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ع‪ِٚ‬ج‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اشباضج‪ٗ ٞٚ‬ازبٔاز‪ٓٗ ،‬صا ‪ٙ ٨‬ؿرتط ف‪ ٕٚ‬اهعكٌ‪ ،ٞ‬بى ‪ ٨‬ضبى ‪٨‬ؾرتاطٔا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫أُجٕ‬ ‫‪ ًّٗ .102‬اهِاؽ ًّ ‪ٙ‬تك٘ض أْ عساه‪ ٞ‬اٮًاَ أْ ‪ٙ ٨‬قع ًب اشبٽأ‪ٗ ،‬افرت‬
‫اىبعك‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اٮًاَ ‪٨‬ذتاد إفب إًاَ مبِعٕ ًّ اضتلاو اىبعك‪ٗ ٞٚ‬اه٘ق٘ ًب‬ ‫ه٘ جاظ‬
‫اشبٽأ‪ ،‬فإشا كاْ اٮًاَ اه اُ‪ ٛ‬ػب٘ظ عو‪ ٕٚ‬اشبٽأ ٗفعى اىبعك‪ ٞٚ‬اذتاد إفب إًاَ ًعكجَ٘‬
‫مبِعٕ ًّ شهم‪ٓٗ ،‬لصا ‪ٙ‬تػوػى أٗ ‪ِٙ‬تٔ‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ط إفب إًجاَ ًعكجَ٘ ‪ ٨‬ضباهج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘ ‪٨‬‬
‫ػب٘ظ عو‪ ٕٚ‬اضتلاو اشبٽأ أٗ اىبعك‪ٗ !ٞٚ‬هجصهم افرتنج٘ا أُجٕ ػبجب أْ ‪ٙ‬لجْ٘ اٮًجاَ‬
‫ًعكً٘اځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اهيت ‪ٙ ٨‬تأت‪ٗ ٟ‬ج٘زٓا ًب اه٘اقع إ‪ ٨‬هجِيب أٗ‬ ‫ًٗع أْ ٓصٖ اهلطن‪ ًّ ٞٚ‬اىبتد‪ٚ‬ٸ‪٩‬‬
‫ضغ٘ي‪ ،‬فإُٕ أ‪ٙ‬هاځ ِٓان فطقٴ بـب اشبٽأ ًب ا‪٨‬جتٔاز اهعوٌ‪ ٛ‬أٗ اهعٌوج‪ٗ ،ٛ‬بجـب اشبٽجأ‬
‫اهص‪ ٘ٓ ٜ‬اضتلاو اىبعك‪ٗ .ٞٚ‬ك‪ٌٓ٩‬ا يبا قس ‪ٙ‬جطز عوج‪ ٟ‬اهِجاؽ‪ ،‬عجاًتٍٔ ٗخاقجتٍٔ‪،‬‬
‫أًفٍٓ ًٗأً٘ضٍٓ; اهط‪ٚ٢‬ؼ ٗاىبط‪ٗ٦‬ؽ‪ٗ .‬إشا عك‪ ٟ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬فإُجٕ ‪ ٨‬ؼبتجاد إفب إًجاَ‬
‫مبِعٕ ًّ اضتلاو اىبعك‪ٗ ،ٞٚ‬إلبا ؼبتاد إفب ا‪ ًٞ٪‬ذباغبٕ فتاٰف عو‪ ٕٚ‬أٗ تافٖ‪ٗ ،‬كٌجا ًب‬
‫ذس‪ٙ‬ث أَ غوٌ‪ ٗ ٞ‬فٖ عّ اهِيب × ش بإُٔ ‪ٙ‬ٱػٲٰتعٲٌٰىٱ ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ أٿًٰطٰا‪ ١‬فپٰتعٲطڄفٿْٰ٘ ٰٗتٱ ٲِلٶطٱْٰٗ‪،‬‬
‫ن‪ٗ ٰٛ‬تٰاٰبعٰ ز قاه٘ا‪ :‬أف‪ُ ٩‬ٱقاتؤٍ؟ قاي‪:‬‬
‫غوٶٍٰ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ ًّٰٲ ضٰ ٶ‬
‫فپٌّٰٲ عٰطٰ ٰ بٰطڄ‪ًّٰٰٗ ،٥‬ٲ أپ ٲُلپطٰ ٰ‬
‫قوچ٘ا ز (‪.)1‬‬
‫ش ‪٨‬پ‪ًٰ ،‬ا ٰ‬
‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب احملاغٰب‪ٗ ٞ‬تكر‪ٚ‬س اشبٽأ أْ ‪ٙ‬قَ٘ فط‪ٙ‬ق ًّ اهِاؽ‪ً ،‬جّ أٓجى اهعوجٍ‬
‫ٗا‪٨‬ذتػاو هوِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬باىبعطٗ ‪ ،‬أ‪ ٜ‬باهٽطق اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞٚ‬أغجاه‪ٚ‬ب اهجسع٘‪ ٝ‬إفب اشبجف‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو ٗج٘و اٮُلاض عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬جطا‪.)1854/63( :١‬‬
‫ٗأب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهػِ‪ :ٞ‬باو ًب قتى اشب٘اضد‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪..)4761‬‬
‫‪ٜٔٗ‬‬ ‫اإلسالَِميَّةُ َد ْولَةٌ بَ َ‬
‫ش ِريَّةٌ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬الْ َد ْولَةُ ْ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط‪ٗ ،‬هق٘هجٕ تعجافب‪ + :‬ﮖﮗﮘﮙﮚﮛ‬ ‫ٗا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬

‫ﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ" أ‪ ٜ‬نباعج‪ً ٞ‬ججّ أٓجى اهعوججٍ‬
‫ٗا‪٨‬ذتػاو ٗاهؿحاع‪ٓ ،)1(ٞ‬صٖ ٓ‪ ٛ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿجطع‪ً ٞٚ‬ب اهق‪ٚ‬جاَ عوج‪ ٟ‬اسبجاكٍ‪ً ،‬جع‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫ٗج٘و اهٽاع‪ ٞ‬هٕ‪ ٛٓٗ ،‬اهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬باىبعطٗ‬
‫ٗأًا اهص‪ٙ ٜ‬ق٘ي إْ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ؼبتاد إفب خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬مبِعٕ ًجّ اضتلجاو اىبعكج‪ ٞٚ‬فٔج٘ ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬سضنٿ ٗاقعٰ اسبلٍ ًب اٮغ‪ٙ ٨ٗ َ٩‬تك٘ٸضٖ تك٘ضاځ‪ ْ٪ .‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٨ ٞ‬مبِع خو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬آخجط‪،‬‬
‫ٗإلبا ‪ٙ‬قاتوٕ عو‪ ٟ‬اسبلٍ أٗ ‪ٙ‬لْ٘ تابعاځ هٕ ‪ ٨‬ضباه‪ ;ٞ‬ف‪ٚ‬لْ٘ ٗاه‪ٚ‬اځ ‪ ٨‬خو‪ٚ‬ل‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬قاتوٕ عو‪ٟ‬‬
‫اهتٌطز ٗاهبا‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اٮًاً‪ ٞ‬اهعظٌ‪ .ٟ‬فٔصا اهلٍٔ ٓ٘ ضبض ٍٗٓ قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تٍ٘ٓ بعض ًّ ‪ ٨‬زضا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هجٕ ًب اهلٔجٍ كجأْ ‪ٙ‬قج٘ي‪ :‬إْ‬ ‫‪ِٓٗ .103‬ان تك٘ٹضا‬
‫ًِكب اٮًاً‪ًِ ٞ‬كبٴ إهل‪ ٛ‬سبل اهقاُْ٘ اٮهل‪ !ٛ‬فإْ ٓصا اهق٘ي ‪ٙ ٨‬جٍِٹ عجّ ٗعج‪ٛ‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ساضن اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ٘ٓٗ ،ًٞٚ٩‬آّٴ جساځ‪ ْ٪ ،‬اٮًاً‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت ًِكباځ إهل‪ٚ‬اځ ٗإلبا‬
‫ٓ‪ًِ ٛ‬كب بؿط‪ٗ ،ٜ‬قس تقسَ ًلًٔ٘ٔا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ ٓ‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػجت ً٘جج٘ز‪ ٝ‬سبلج اهقجاُْ٘‬
‫ا ٮهل‪ٗ ،ٛ‬إلبا هتٽب‪ٚ‬ق أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ .ٞ‬أًا ذل ٿ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬فقس تللچى اهلل حبلظٔجا قجاي‬
‫اهلل تعافب‪ + :‬ﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝ"(‪.)2‬‬
‫‪‬‬
‫ِٗٓان أق٘ايٴ ‪ ٨‬تكٌس أًاَ اهلٍٔ اهكر‪ٚ‬س ىبساضن اٮغ‪ٓٗ َ٩‬ج‪ ٛ‬زْٗ ًػجت٘‪٠‬‬
‫ازب٘او عو‪ٔٚ‬ا‪ٓ ًّٗ .‬صا كوٕ ‪ٙ‬ظٔط جب‪ ١٩‬تاٍَّ أْ اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ًِكب بؿط‪ٗ ٜ‬ه‪ٚ‬ػت ًِكباځ إهل‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬بصهم تلْ٘ قل‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قل‪ ٞ‬زٗهج‪ٞ‬‬
‫بؿط‪ٗ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ػت زٗه‪ ٞ‬إهل‪ ٞٚ‬أٗ ُب٘‪ ٞٙ‬بعجس ضغج٘ي اهلل × ٗذتج‪ ٟ‬ق‪ٚ‬جاَ اهػجاع‪ ،ٞ‬بعجسي‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ّٙ‬أٗ بظوٍ اشبولا‪ ١‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم اهعه٘‬

‫(‪ )1‬اٮًاَ اهب‪ٚ‬هاٗ‪ً ٜ‬ب تلػف ا‪ ًّ )104( ٞٙ٬‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.ٝ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحط ‪.9/‬‬
 ‫خحُ الجرَّاٌِ٘‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫خهِيِ‬
‫صِفَاتُ زَ‪ِٟٗ‬ظِ الدَِّٔلَ‪َٔ ِٛ‬طَسِٖكَ ُ‪ ٛ‬تََٕلِِّْٗ قَِٗادَ‪ َٚ‬الِ ُ‬
‫َٔطَسِٖكَ ُ‪ ٛ‬عَصِلِِْ عٍَِ ُْ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬أضبع‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬فلط‪ٝ‬ٿ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ًب اٮغ‪.َ٩‬‬
‫ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬خكا‪٢‬كٕٱ‪.‬‬ ‫اه اُ‪ :ٛ‬قلا‬
‫اه اهث‪ :‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ت٘ه‪ ٛ‬ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًب اٮغ‪.َ٩‬‬
‫اهطابع‪ :‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ععي ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬عّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬

‫ب األَوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫الًِ‬
‫ة وَالِحُكِيِ فِي اإلشِ َ‬
‫فِكِ َرةُ الدَّ ِولَ ِ‬
‫‪‬‬
‫ً‪ً٩‬جس‬ ‫‪ .104‬ل تلّ فلط‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ًب ًبسأ اٮغ‪ َ٩‬هلل ضو اهعاىبـب شا‬
‫ٗانر‪ ٞ‬أك ط ًّ كْ٘ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾج‪ ْٗ٧‬ا‪٪‬غجط‪ ٝ‬بقكجس عبجاز‪ ٝ‬اهلل تعجافب بِظجاَ‬
‫اهيت توقچآا آزَ ًّ ضبٕ أٗي ًط‪ ٝ‬بعس تعوٍ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬بأمسا‪ٔ٢‬ا‪ ٛٓٗ ،‬كوٌجا‬ ‫اهلوٌا‬
‫‪ٗ ،‬اىبعِجج‪ ٟ‬أْ اهلل ًػججتدووٴ آزَ ًب ا‪٪‬ض‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫اهت٘بجج‪ٗ ٞ‬فلججط‪ ٝ‬ا‪٨‬غججتد‪٩‬‬
‫هٯعٌاض بإق‪٩‬ح ٗفق اهلس‪ ٠‬اهص‪ٙ ٜ‬أت‪ ًّ ٕٚ‬اهلل تعافب‪ ،‬قاي اهلل عع ٗجى‪+ :‬ﭑﭒ‬
‫ﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ"(‪ .)1‬ثٍ قجاي ججى ٗعج‪+ :٩‬ﯾﯿﰀ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.30 / ٝ‬‬

‫‪-ٔ٘ٓ-‬‬
‫ٔ٘ٔ‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ﰁﰂﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉ"‪ .‬ثججٍ قججاي عججع ٗجججى‪ + :‬ﭒﭓﭔﭕﭖ‬

‫ﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ"(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫ٗإشا ًا اُتٔ‪ ٟ‬اهعًّ ا‪ٗ٪‬ي ٗبسأ اهعكط ازبس‪ٙ‬س‪ ،‬ظًّ غ‪ٚ‬سُا ُ٘ح ‪ ‬هٔجطٰ أًجط‬
‫اهقط‪ٓٗ ،ٞٙ‬ج‪ٛ‬‬ ‫اهتحٌع اهػلاُ‪ ٛ‬قبا ٓ٘ أك ط ًّ ا‪٪‬غط‪ٗ ،ٝ‬كب ى آُصان باهقَ٘‪ٗ ،‬هٔط‬
‫باهتِ٘‬ ‫‪ ٨‬إفب اىبس‪ ِٞٙ‬بِظاَ اهعٌطاْ ٗغبى اىبع‪ٚ‬ؿ‪ٗ ٞ‬إؾبا اسباجا‬
‫أك ط ًّ اهب‪ٚ‬ت ٗق٘ ځ‬
‫اشبسًا ‪ٗ .‬كاْ أًط اهقَ٘ عو‪ ٟ‬غٰع‪ٗ ،ٞ‬كاُت اهقط‪ ٞٙ‬أٗ اىبس‪ ِٞٙ‬تؿتٌى‬ ‫اىبٔين ٗأقِا‬
‫عو‪ ٟ‬دبٌع غلين هوقب‪ٚ‬و‪ٗ ٞ‬اهقَ٘‪ٗ ،‬كاْ جىٹ ًع‪ٚ‬ؿ‪ ٞ‬قَ٘ ُ٘ح اهعضاع‪ًٗ ٞ‬تعوقاتٔا ًجّ‬
‫تطب‪ ٞٚ‬اهسٗاجّ ًّ اسب‪٘ٚ‬اْ‪ٗ ،‬اىبعِ‪ :ٟ‬أْ ذ‪ٚ‬اتٍٔ ل تلّ باهتعق‪ٚ‬س اهجص‪ ٜ‬عاؾجتٕ اىبجسْ‬
‫اهلبف‪ ٝ‬ف‪ٌٚ‬ا بعس‪ٗ ،‬كاْ ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ه‪ٚ‬ؼ بصان اهتعق‪ٚ‬س ًب تِظ‪ ٍٚ‬اهع‪ٚ‬ـ‪ ،‬فل ط ازبجسيٱ‬
‫ًب اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اٮمباْ باهلل ٗعبازتٕ ٗطاعتٕ باهتق٘‪ ،٠‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮀﮁﮂﮃ‬
‫ﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘ‬
‫ﮙﮚ "(‪ٗ )2‬كاُت زع٘‪ُ٘ ٝ‬ح ‪ً ‬طتبٽ‪ٞ‬ځ باٮمباْ باهلل ٗتطن عباز‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬ثاْ‪،‬‬
‫ثٍ طاع‪ ٞ‬اهِيب اهطغ٘ي ُ٘ح ‪ً ‬ب تِظ‪ً ٍٚ‬عا‪ٙ‬ـ ذ‪ٚ‬اتٍٔ‪ٗ ،‬كاُت عِاقط اهرت ‪ٚ‬جب‬
‫هلٍ ًب شهم ك ط‪ ٝ‬اه٘هس ٗإزضاض اىبا‪ ١‬عو‪٪ ٍٔٚ‬جى اهعضاع‪ٓٗ ;ٞ‬صا اىبعِ‪ٗ ٟ‬انجسٴ جبج‪١٩‬‬
‫ًب غ٘ض‪ُ٘ ٝ‬ح ًّ اهقطآْ اهلط‪ٗ ،ٍٙ‬ل تلّ زع٘تٕ ًطتبٽ‪ٞ‬ځ باهعسي أٗ إظاه‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتبساز‪،‬‬
‫ٗإلبا تكر‪ٚ‬س اىبعتقس ٗاهع‪ٚ‬ـ بطخا‪.١‬‬
‫ً‪ً٩‬س اهسٗه‪ ٞ‬تتهسٱ أك ط عِسًا تل٘ٸُت اىبس‪ ِٞٙ‬بعٌطأُا ٗٓج‪ ٛ‬أك جط‬ ‫ٗهقس بسأ‬
‫اهِظاَ اهعاَ هوحٌاع‪ً ٞ‬ب ِٓسغ‪ ٞ‬اهعٌطاْ‬ ‫ًّ قط‪ٗ ،ٞٙ‬ف‪ٔٚ‬ا ًػاهم اسب‪ٚ‬ا‪ ًّ ٝ‬نطٗضا‬
‫ًب اهاصا‪ٗ ١‬اهجسٗا‪ٗ ،١‬كجى ًجا ؼبتاججٕ اٮُػجاْ سب‪ٚ‬اتجٕ ًجّ‬ ‫ٗاهٽطق ٗغبى اشبسًا‬
‫ٗغا‪٢‬ى ًاز‪ُٗ ٞٙ‬ٱظٍ فِ‪ٗ ٞٚ‬خسً‪ ٞٚ‬هتسبف اهؿ‪ٙٗ ْٗ٧‬ػجتعٌوٕ ًب ذاجاتجٕ‪ًٗ ،‬جّ شهجم‬
‫اه٘‪ ٞٙ٨‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ باهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬اهقازض عو‪ ٟ‬شهم بأخص اُق‪ٚ‬از اهِاؽ هٕ‬ ‫هٔط‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.38-37/ ٝ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ُ٘ ٝ‬ح ‪.3-1/‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ٘ٔ‬

‫ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬زٗهتٍٔ ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ف‪ٗ .ٍٔٚ‬قاض ا‪ً٪‬طٱ ًب اهِاؽ أك ط ًّ ًعطفج‪ ٞ‬اىبعتقجس‬
‫اٮمباُ‪ ٛ‬إفب اهِظط ًب ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تسبف اىبكاحل ٗيباضغ‪ً ٞ‬ا ػبب ٗفق ٓصٖ اهعق‪ٚ‬س‪.ٝ‬‬
‫شا‬ ‫ٗهٔط ا‪٨‬غتبساز ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ً ،‬ع ٗجج٘ز اىبجسْ ٗاجملتٌعجا‬
‫اهٽابع اهعاَ ف‪ٔٚ‬ا‪ :‬أْ اسباكٍ مبوم ؾأْ اهِاؽ أك ط ًّ كُٕ٘ ‪ٙ‬ت٘‪٨‬چٖ‪ُٗ ،‬اي ًجّ اهقج٘‪ٝ‬‬
‫ًا تػوط بٕ عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪ ،‬فلاُت زٗه‪ ٞ‬اهٌِجطٗز ظًجّ غج‪ٚ‬سُا إبجطآ‪ ٍٚ‬عو‪ٚ‬جٕ اهكج‪ٝ٩‬‬
‫ٗاهػ‪ ،َ٩‬اىبوم اىبػتبس اهص‪ ٜ‬ظعٍ أْ ا‪ً٪‬ط هٕ ذت‪ً ٟ‬ب اىب٘ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬ازعا‪٢‬جٕ ا‪٪‬ه٘ٓ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗضباجح‪ ٞ‬غ‪ٚ‬سُا إبطآ‪ ٍٚ‬هٕ‪ٗ ،‬كٌا ضمسٔا اهقطآْ اهلط‪ .ٍٙ‬ثٍ ظًّ اٮًرباط٘ض‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ٞ‬‬
‫اهلرب‪ ،٠‬ظًّ اهلطاعِ‪ٗ ٞ‬زٗهتٍٔ ًٗا ًومپ ف‪ٔٚ‬ا اهلطعجْ٘ ًجّ أغجباو اسبلجٍ ذتج‪ٟ‬‬
‫ازع‪ ٟ‬إُٔ ‪ٙ ٨‬عوٍ هوِاؽ إهلاځ فٖ‪ًٗ ،‬ع أْ اهلل تعافب ٓسَ ًٱولٕ ٗاُتٔت زٗهتٕ‪ٗ ،‬هلّ‬
‫عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬بسٗ أْ اهؿع٘و ًّ بين إغطا‪ٚ٢‬ى ل تػتٽع ا‪ُ٨‬ق‪ٚ‬از ‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل تعافب ٗضغجوٕ‬
‫بعس ً٘غ‪ ٟ‬قبا مبلٍِِّٔ ًّ إُؿا‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬هطو اهعاىبـب; ٗذت‪ ٟ‬ظًجّ زاٗز عو‪ٚ‬جٕ‬
‫اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ ،َ٩‬إش قسض عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬بين إغطا‪ٚ٢‬ى إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬قاي‬
‫اهلل تعججافب‪+ :‬ﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾﯿﰀﰁﰂﰃﰄﰅ‬
‫ٓج٘‬ ‫ﰆﰇﰈ "(‪ٗ .)1‬عو‪ٓ ٟ‬صا بسأپ ‪ٙ‬تهسٱ أك جط ًلٔجَ٘ اشب‪٩‬فج‪ ،ٞ‬فاشبو‪ٚ‬لج‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫اهقا‪ ٍ٢‬عو‪ ٟ‬أًط اهلل تعافب بـب اهِاؽ باسبق‪.‬‬
‫بـب بين إغطا‪ٚ٢‬ى‪ ،‬كوٌا ٓوجم‬ ‫ٗٓلصا كاُت ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪١‬ٱ تقَ٘ عو‪ ٟ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ُيب خولٕ ُيب‪ ،‬إفب ظًّ اهِيب اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ ،‬هتِتٔ‪ ٛ‬بٕ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬تبسأ اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ٝ‬باخت‪ٚ‬اض اهِاؽ ٗضنآٍ; ٗكٌا ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ اهجِيب ×‬
‫خوپلپٕٱ ُٰيبٻ‪ٰٗ ،‬إُٸٕٱ ‪٨‬پ ُٰجيبٸ‬
‫غٔٱٍٱ ا‪٪‬پُٲبٶ‪ٰٚ‬ا‪١‬ٱ‪ ،‬ٿكوچٌٰا ٰٓوپمپ ُٰيبٻ ٰ‬
‫قاي‪ :‬ش إْٸ بٰين إغٲطٰا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٰ كپاُٰتٲ تٰػٱ٘ ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٴ فپٰتلڀٱطٱ ز قپاهٿ٘ا‪ :‬فپٌٰا تٰأڀًٱطٱُٰا؟ قپايٰ‪ :‬ش فٿ٘ا بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬پ ا‪٪‬پٗٸيڄ فپا‪٪‬پٗٸيڄ‪،‬‬
‫ٰب ٲعسٶ‪ٰٗ ،ٜ‬إُٸٕٱ غٰٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ ٱ‬
‫جعٰىٰ اهللٿ پهٔٱٍٲ‪ ،‬فپإْٸ اهللپ غٰاٶ‪ ٢‬ٿؤٱٍٲ عٌٰٸا اغٲتٰ ٲطعٰآٱٍٲز(‪.)2‬‬
‫ٰٗپأعٲٽٿ٘ٓٱٍٲ ذٰ چقٔٱٍٱ اچهصٶ‪ٰ ٜ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬م~ ‪.26/‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو أذاز‪ٙ‬ث ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ًٗ .)3455( :١‬ػوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو‬
‫اٮًاض‪ :ٝ‬باو ٗج٘و اه٘فا‪ ١‬بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪.)1842/44( :ٞ‬‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ٗ .105‬كاُت اشب‪٩‬ف‪ٞ‬ٿ ًب اٮغ‪ ٛٓ َ٩‬اهِظجاَ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هوسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪،‬‬

‫اٮُلاش قبا أعٽتٕ ا‪ًٞ٪‬ٿ ًّ ذقٍّ ًب يباضغ‪ٞ‬‬ ‫ٗاشبو‪ٚ‬ل‪ ٘ٓ ٞ‬اهقا‪ ٍ٢‬عو‪ ٟ‬أًط اهلل ًب صبا‪٨‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ًٗ ،‬عِ‪ ٟ‬اهِظاَ‪ ٘ٓ :‬اهِػق اىبدك٘م ه‪٫‬ؾ‪ٚ‬ا‪١‬‬ ‫ق‪٩‬ذ‪ٚ‬ا‬
‫ًب ٗنعٔا اىبعـب‪ٗ ،‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اهِػق اىبدكج٘م ‪ٗ٪‬نجا أجٔجع‪ ٝ‬اسبلجٍ‬
‫ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬اهص‪ ٜ‬مباضؽٱ ٓصا اهِػق اىبدك٘م ٓج٘ اشبو‪ٚ‬لج‪ًِ ْ٪ ;ٞ‬كجب اشب‪٩‬فج‪ٓ ٞ‬ج٘‬
‫أعو‪ ٟ‬ا‪٪‬جٔع‪ً ٝ‬ب اهسٗهج‪ٙ ٞ‬ؿجاوٕ اشبو‪ٚ‬لج‪ًٗ ،ٞ‬عِجاٖ‪ :‬ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪.‬‬
‫ػسٱ ُظاَ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬باهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهعاً‪ ٞ‬هوٌػوٌـب نب‪ٚ‬عاځ ًب اهسُ‪ٚ‬ا ٮقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهؿجط‬
‫ٗ‪ٙ‬تح ٸ‬
‫اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشباضج‪ – ٛٓٗ .ٞٚ‬أ‪ ٜ‬اشب‪٩‬فج‪ً – ٞ‬ب‬
‫اهلقٕ اٮغ‪ ًٛ٩‬عقسٱ ًطانا‪ٗ ٝ‬اخت‪ٚ‬اض بـب ا‪ٗ ًٞ٪‬اسباكٍ‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهطجى اىبِاغجب هق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫ف‪ ٕٚ‬ؾطٗط اهق‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬ا‪٨‬غجترقاق ىبٌاضغج‪ٓ ٞ‬جصٖ‬ ‫اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ;ٞ‬اهص‪ ٜ‬ت٘فط‬
‫اىبٌٔ‪ ٞ‬اهلرب‪ً ٠‬ب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب ٗؾاى ٓصا اىبِكب‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗفه‪٩‬ځ عّ شهم فإْ اشب‪٩‬ف‪ٞ‬پٰ نطٗض‪ٝ‬ڂ ٗاقع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عٌو‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اٮغج‪ ْ٪ ،َ٩‬اٮغج‪َ٩‬‬
‫ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬نطبـب‪ :‬ا‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ ٞٚ‬اهجيت‬ ‫عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ڂ ضٗذ‪ ٞٚ‬بِظاَ‪ٗ ،‬جا‪١‬‬
‫‪ٙ‬قع اهتلو‪ٚ‬و بٔا عو‪ ٟ‬كى فطز ًّ أفطاز اىبػوٌـب بع‪ٓٗ ،ِٕٚ‬ج٘ يبجا ‪ِٙ ٨‬ج٘و بجٕ عِجٕ‬
‫أذس‪ ،‬غ٘ا‪ ١‬أكاْ فطناځ أَ ًِسٗباځ‪ ٘ٓٗ ،‬قاذب اهقطاض ًب إجطا‪٢‬جٕ عٌج‪٩‬ځ قبجا ‪ ٨‬ؽبجىٹ‬
‫بإغ‪ٗ ًٕ٩‬غ‪ً ًٞ٩‬عتقسٖ اٮمباُ‪ٗ ،ٛ‬قبا ‪ٙ‬طفع ًّ ؾإُٔ بـب اهِاؽ ًب اهجسُ‪ٚ‬ا ٗا‪٬‬خجط‪.ٝ‬‬
‫ٗاههطو اه اُ‪ :ٛ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهيت ‪ٙ‬قع اهتلو‪ٚ‬و بٔجا عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب ب٘قجلٍٔ‬
‫ازبٌاع‪ٗ ،ٛ‬أْ كى فطز ًٍِٔ ٓ٘ جع‪١‬ٴ ًّ ازبٌاع‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬جع‪ً ١‬جّ كجى‪ ،‬ف‪ٚ‬تٽوجب ًِجٕ‬
‫ٗاسباي ٓصٖ أْ ‪ٙ‬عٌى ًب ُػق ازبٌاع‪ ٞ‬ب٘قلٕ اىبعـب ٗب٘قلٕ ًب ٓجصا اه٘نجع ججع‪١‬اځ‬
‫ًّ كى‪ٓٗ .‬صا اههطو اه اُ‪ ًّ ٛ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ٙ ٨ ٞٚ‬تأت‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬اَٱ بٕ إ‪ ٨‬ب٘ج٘ز ق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تتحػس ف‪ٔٚ‬ا اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ًّ ٞٙ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ٓٗ ،ٞ‬صٖ اهق‪ٚ‬از‪ ٛٓ ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ ٨ ٞ‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫أٗ ًا غ‪٧ٚ‬ز‪ ٜ‬إفب اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ذتٌاځ(‪.)1‬‬

‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ :‬ضٗن‪ ٞ‬اهقها‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهِحا‪ :ٝ‬د ‪ 1‬م‪.70‬‬

 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ٘ٔ‬

‫ٗهقس كاُت اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬زع٘‪ٝ‬ځ ًقطُٗ‪ ٞ‬باهب‪٩‬غ قبى ظًّ اهلحط‪ًِٗ ٝ‬ص اهبع ج‪ ،ٞ‬فحجا‪١‬‬
‫اهطغاه‪ ٞ‬باهب‪٩‬غ اىببـب ٗاهسع٘‪ ٝ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬فرٌؤا ضغ٘ي اهلل × ٗأخص بٔا بـب اهِاؽ‪،‬‬
‫فلاْ ‪ٙ‬ٱعٰ ِّو ٱٍ اهِاؽ ٗ‪ٙ‬أًطٍٓ بج (‪ ٨‬إهجٕ إ‪ ٨‬اهلل‪ٗ ،‬أْ ضبٌجساځ ضغج٘ي اهلل) ثجٍ ‪ٙ‬جأًطٍٓ‬
‫باىب‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اىبِاقط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬إُلاش ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬بـب اهِاؽ‪ ،‬كٌجا ًب ذجس‪ٙ‬ث ضب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬بجّ‬
‫عباز اهس‪ٙ‬و‪ٗ ،ٛ‬ذس‪ٙ‬ث جابط بّ عبس اهلل‪ٗ ،‬كٌا ًب اهػف‪ً ٝ‬جّ هقجا‪ ١‬قجَ٘ ؾج‪ٚ‬باْ بجّ‬
‫ثعوب‪ٗ ،ٞ‬بين عاًط بّ قعكع‪.)1(ٞ‬فوٍ ‪ٙ‬لّ اٮغ‪َ٩‬ٱ زع٘‪ٝ‬ځ ز‪ ِٞٚٙ‬هتكر‪ٚ‬س ًعتقس إمباُ‪ٛ‬‬
‫فرػب‪ ،‬بى كاْ زع٘‪ٝ‬ځ هتكر‪ٚ‬س اىبػاض اٮُػاُ‪ً ٛ‬ب ُظاَ اهعال ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗاٮق‪٩‬ح بـب اهِاؽ ٗاهتا‪ٚ‬ف ذتٌاځ‪ ،‬فٔ٘ زعج٘‪ ٝ‬هوقً٘ج‪ ٞ‬بجاهللط‪ ٝ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ٞ‬‬
‫اهكاسب‪ٗ ٞ‬اهِٔه‪ ٞ‬باٮق‪٩‬ح بـب اهِاؽ ٗاهتا‪ٚ‬ف قٽعاځ‪.‬‬

‫ٗكاْ ًلَٔ٘ٱ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسُ‪ٚ‬ا ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًلًٔ٘اځ زق‪ٚ‬ق اهللجط‪ٗ ٝ‬انجس‬
‫‪ٗ ،‬هصهم ذـب طوب بِ٘ قعكجع‪ٞ‬‬ ‫اهٽط‪ٙ‬ق‪ًِ ٞ‬ص اهبع ‪ٗ ،ٞ‬ل ‪ٙ‬لّ مث‪ ٞ‬إبٔاَ أٗ ٌ٘‬
‫هعٱٕٱ ذٰ‪ٚ‬ٲثٱ ‪ٰٙ‬ؿٰا‪١‬ٱ ز‬
‫أْ ‪ٙ‬لْ٘ أًط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬هلٍ ًّ بعس ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش ا‪٪‬پًٲطٱ هللٶ ‪ٰ ٰٙ‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ أًط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ؾ٘ض‪ ٠‬بـب اىبػوٌـب ًٰجّ ؽبتجاضْٗ ‪ً٪‬جط زُ‪ٚ‬جآٍ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ .‬كصهم ذـب شكط قَ٘ بين ؾ‪ٚ‬باْ أٍُٔ عوج‪ ٟ‬عٔجس ًجع كػجط‪٠‬‬
‫ًوم فاضؽ‪ٗ ،‬أٍُٔ مبلّ أْ ‪ِٙ‬اقطٖٗ عو‪ ٟ‬اهعطو فقط‪ ،‬ل ‪ٙ‬قبى ًٍِٔ ٗعسٸ جج٘ابٍٰٔ‬
‫كرٲتٱٍٲ باهكټج ٲسقڄ‪ٰٗ ،‬إْٸ زٶ‪ٙ‬جّٰ اهللٶ ‪٨‬پ ‪ِٰٙ‬ٲكٱج ٱطٖٱ إ‪٨‬چ ًٰجّٲ‬
‫ج‪ٚ‬ساځ ٗقاي‪ :‬ش ًٰا پأغٰأڀتٱٍٲ اهطٸزٸ إشٲ أپفڀ ٰ‬
‫أپذٰاطپٕٱ ًٶّٲ جٌٰٶ‪ٚ‬عڄ جٰٰ٘اُٶبٕٶ ز‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .106‬ثٍ إْ إقاً‪ٞ‬پ ض‪ٚ٢‬ؼ هوٌػوٌـب عو‪ُ ٟ‬ظاَ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اهجيت فطنٰجٔا‬ ‫ًّ اهلطٗ‬ ‫اسبلٍ فط ٴ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ٗ ،‬اهق‪ٚ‬اَ بٕ كاهق‪ٚ‬اَ بأ‪ ٜ‬فط‬
‫اهلل تعافب عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ٘ٓٗ ،‬أًط ضبتٸٍٴ ‪٘ٓ ٨‬از‪ ٝ‬ف‪ ٨ٗ ٕٚ‬ربج‪ٚ‬ف ٗ‪ ٨‬تجأخف‪ٗ ،‬اهقعج٘ز‬
‫عّ شهم ًعك‪ ٞٚ‬كبف‪ٝ‬ڂ‪ ًّ ُٕ٪ ،‬أضكاْ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ٓٗ ٞٚ‬ج٘ ًجّ أقج٘ي‬
‫ا‪ُ٪‬و ًب تلػف غف‪ ٝ‬ابّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ .240-239‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بجّ ٓؿجاَ‪:‬‬ ‫(‪ )1‬اهطٗ‬
‫د ‪ 2‬م‪ٗ .66‬قس تقسَ ذس‪ٙ‬ث اهس‪ٙ‬و‪.ٛ‬‬
‫٘٘ٔ‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهس‪ ،ّٙ‬كٌا ًب أضكاْ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهلطز‪ ;ٞٙ‬فلٌا أْ اهؿٔازتـب ٗاهك‪ٗ ٝ٩‬اهعكجا‪ٝ‬‬
‫ٗاسبخ ٗاهكَ٘ ًّ أضكاْ اٮغ‪ َ٩‬هولطز اىبػوٍ قبا ‪ٙ‬ٱكورٕ ز‪ِٙ‬اځ ًب اٮغ‪ ،َ٩‬فلجصهم‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجط ٗازبٔجاز ًب غجب‪ٚ‬ى اهلل‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اهسع٘‪ ٝ‬إفب اشبف ٗا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫أضكاْٴ ًّ أق٘ي اهس‪ ّٙ‬توعَٱ اهلطز ٗازبٌاع‪ٗ .ٞ‬اهجسه‪ٚ‬ى عوج‪ٗ ٟ‬جج٘و إقاًج‪ ٞ‬ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬عوج‪ُ ٟ‬ظجاَ اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ :‬اهقجطآْ اهلجط‪ٗ ،ٍٙ‬اهػٹجِ‪ٗ ،ٞ‬إنبجا‬
‫اهكراب‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫أًا ا‪٨‬غتس‪٨‬ي باهلتاو فٌّ ٗجٖ٘ عس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬أٌٓٔا‪:‬‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ اشب‪٩‬ف‪ُ ٞ‬ظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ‪ٙ‬طتبط باسبلٍ باٮغ‪٘ٓٗ ،َ٩‬‬
‫اهس‪ ّٙ‬اسبق اهص‪ ٜ‬بعث اهلل بٕ أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٖ١‬ضغوٕ ٗأُجعي اهلتجاو ه‪ٚ‬جِظٍِّ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ‬
‫خباهقٕ‪ٗ ،‬بِلػٕ‪ٗ ،‬بافٖ ًّ بين اهبؿط‪ ،‬فلاْ اهقا‪ ٍ٢‬ا‪ٗ٪‬ي عو‪ ٟ‬إُلاش أٗاًجط اهلل تعجافب‬
‫ٗتٽب‪ٚ‬ق ز‪٢٨‬ى كوٌاتجٕ ٓج٘ آزَ ‪ ‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕ‬
‫ُٱظٍ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬بعجث اهلل زاٗزٰ ٗأُجعي عو‪ٚ‬جٕ‬ ‫ﭖﭗﭘﭙﭚ"(‪ .)1‬ثٍ ىبا تعسز‬
‫اهلتاو باسبق ه‪ٚ‬رلٍ بـب اهِجاؽ قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯷﯸﯹﯺﯻﯼ‬
‫ﯽﯾﯿﰀﰁﰂﰃ"(‪ .)2‬ثٍ ختٍ خ‪٩‬فج‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪ ١‬بسٗهج‪ ٞ‬غج‪ٚ‬سُا اهطغج٘ي‬
‫ًؿٔ٘ض‪.‬‬ ‫ضبٌس × ٗٓ٘ ًعطٗ‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚ" تعجسٹ‬
‫ٓصٖ ا‪ ٞٙ٬‬أق‪٩‬ځ ًب ُكب إًاَڅ هوٌػوٌـب ٗخو‪ٚ‬ل‪ٙ ٞ‬ٱػٌع هٕ ٗ‪ٙ‬ٽا ‪ ،‬دبتٌع بٕ اهلوٌ‪،ٞ‬‬
‫ٗتِلص بٕ أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪.)3(ٞ‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﮞ ﮟ ﮠ"(‪ٗ )4‬ه‪ٚ‬ؼ ِٓان أعظٍ ًّ ا‪ً٪‬جط ا‪ً٪‬جّ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.30 / ٝ‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬م~ ‪.26/‬‬
‫(‪ )3‬قاهٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬تلػف ا‪ ،ٞٙ٬‬ذبق‪ٚ‬جق ز‪ .‬عبجس احملػجّ اهرتكج‪٧ً ،ٛ‬غػج‪ٞ‬‬
‫اهطغاه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38/ ٠‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔ٘ٙ‬‬

‫بأًط اهسٗه‪ ٞ‬اهظاىب‪ٗ ،ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهعازه‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهعازه‪ٗ ٞ‬أًط اشب٘‬
‫اهطاؾس‪ ٝ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ً ٝ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ قٽعجاځ‪ .‬فوج‪ٚ‬ؼ ِٓجان أعظجٍ ًجّ‬
‫اسبلٍ ٗاخت‪ٚ‬اض اشبو‪ٚ‬ل‪ ،ٞ‬فٔ٘ أٗفب ا‪ً٘٪‬ض باهتؿاٗض ٗأٌٓٔا(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .107‬أًا ا‪٨‬غتس‪٨‬ي باهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬ج٘و ُظاَ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ فٌّ ٗجٖ٘ عس‪ٙ‬س‪ ;ٝ‬بعهٔا‪:‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬ذاظَ قاي‪ :‬قاعس ٱ أبا ٓط‪ٙ‬ط‪ ٝ‬وبؼ غِـب‪ ،‬فػٌعتٕ ؼبسټث عجّ‬
‫خوپلپٕٱ ُٰيبٻ‪ٰٗ ،‬إُٸجٕٱ‬
‫غٔٱٍٱ ا‪٪‬پُٲبٶ‪ٰٚ‬ا‪١‬ٱ‪ ،‬ٿكوچٌٰا ٰٓوپمپ ُٰيبٻ ٰ‬
‫اهِيب × قاي‪ :‬ش كپاُٰتٲ بِٰٱ٘ إغٲطٰا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٰ تٰػٱ٘ ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٴ فپٰتلڀٱطٱ ز قپاهٿ٘ا‪ :‬فپٌٰا تٰأڀًٱطٱُٰا؟ قپايٰ‪ :‬ش فٿج٘ا بٰ ٲ‪ٚ‬عٰج‪ٞ‬پ ا‪٪‬پٗٸيڄ‬
‫‪٨‬پ ُٰيبٸ ٰب ٲعسٶ‪ٰٗ ،ٜ‬إُٸٕٱ غٰٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ ٱ‬
‫جعٰىٰ اهللٿ پهٔٱٍٲ‪ ،‬فپإْٸ اهللپ غٰاٶ‪ ٢‬ٿؤٱٍٲ عٌٰٸا اغٲتٰ ٲطعٰآٱٍٲ ز(‪.)2‬‬
‫فپا‪٪‬پٗٸيڄ‪ٰٗ ،‬پأعٲٽٿ٘ٓٱٍٲ ذٰ چقٔٱٍٱ اچهصٶ‪ٰ ٜ‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬إْ اهػٹِ‪ ٞ‬ع‪ٚ‬ٸِت طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ اه٘قج٘ي إفب ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٓٗ ،‬ج‪ٛ‬‬
‫ا‪ُ٨‬تداو با‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا‪ ٛٓٗ ،‬ك‪ٚ‬ل‪ً ٞٚ‬ع‪ ِٞٚ‬دبط‪ ٜ‬باهتؿاٗض بـب اىبػوٌـب ‪٨‬خت‪ٚ‬جاض‬
‫ا‪٪‬قوس; سبس‪ٙ‬ث عو‪  ٛ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل × ش هپ٘ٲ كٿِٲتٱ ًٱ‪ًٰ٧‬ټطاځ – ًٱػٲجٰت ٲ‬
‫دوٶلاځ –‬
‫أپذٰساځ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٰؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ‪٪ ،‬پًٸطٲ ٱ ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ ابٲّٰ أٿَټ عٰ ٲبسٷ ز(‪ٙٗ .)3‬ع ټ‬
‫هسٱ ٓصا اىبعِ‪ ٟ‬ا‪٪‬ثجط عجّ‬
‫عٌط بّ اشبٽاو ‪ ‬قاي‪ $ :‬فپٌّٰٲ بٰاٰ‪ٙ‬عٰ ضٰ ٱ‬
‫ج‪٩‬ځ ٰعوپ‪ ٟ‬پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٰؿٱج٘ ٰض‪ٝ‬ٷ ًٶجّٰ اهڀٌٱػٲجوٶٌٶـبٰ‪ ،‬فپج‪٩‬پ‬
‫‪ٙ‬ٱتٰاٰبعٱ ٓٱٰ٘ ٰٗ‪٨‬پ اچهصٶ‪ ٜ‬بٰاٰ‪ٙ‬عٰٕٱ‪ٰ ،‬تاٶ ٸط‪ٝ‬پ پأْٲ ‪ٙ‬ٱقڀٰت‪٩‬پ ‪.)4(#‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬أْ اٮغ‪ َ٩‬فط ٰ عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ أْ تلْ٘ ًب عِقجٕ ب‪ٚ‬عج‪ٞ‬ڂ‪ٗٗ ،‬قجو ًجّ‬
‫(‪ )1‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بعس ٓسَ زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ :ٞ‬م‪.24‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ًٗ .)3455( :١‬ػوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اٮًجاض‪:ٝ‬‬
‫(‪.)1842/44‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًجاَ أهبجس ًب اىبػجِس‪ )852ٗ 846ٗ 739ٗ 566( :‬بإغجِاز نجع‪ٚ‬و‪ٗ .‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب‬
‫ازباًع‪ :‬كتاو اىبِاقب‪ٗ )3808( :‬قجاي‪ :‬ط‪ٙ‬جب‪ٗ .‬ابجّ ًاجج‪ً ٞ‬ب اهػجِّ‪ :‬اىبقسًج‪ًٗ )137( :ٞ‬ب‬
‫إغِازٖ اسباضث ا‪٪‬ع٘ض‪ٓٗ ،‬ج٘ نجع‪ٚ‬و‪ٗ .‬قجررٕ اسبجاكٍ ًب اىبػجتسضن‪ً )5440( :‬جّ طط‪ٙ‬جق‬
‫عاقٍ عّ عو‪ٗ ،ٛ‬نعلٕ اهصٓيب‪.‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اسبسٗز‪.)6830( :‬‬
‫‪ٔ٘ٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ً‪ٚ‬ت‪ ٞ‬جآو‪ ٞٚ‬ت٘ك‪ٚ‬ساځ هٽوب اهلعجى ٗذبجص‪ٙ‬طاځ ًجّ‬ ‫ٗه‪ٚ‬ؼ ًب عِقٕ ب‪ٚ‬ع‪ ،ٞ‬بإُٔ ًا‬ ‫مب٘‬
‫اهالو‪ ٞ‬عِٕ أٗ اهرتن سبس‪ٙ‬ث عٌط ‪ ‬قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًّٰٲ ٰ‬
‫خوپجعٰ‬
‫ذحٸ‪ٞ‬پ هپٕٱ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ًٰا ٰ ٰٗهپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ فٶ‪ ٛ‬عٱِٱقٶٕٶ بٰ ٲ‪ٚ‬عٰج‪ٞ‬ڂ ًٰجا ٰ‬
‫‪ٰٙ‬ساځ ًٶّٲ طپاعٰ‪ٞ‬ٷ هپ ٶق‪ ٰٛ‬اهللپ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ ‪٨‬پ ٱ‬
‫ًٶ‪ٚ‬تٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ز(‪.)1‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬إْ اٮغ‪ َ٩‬فط ٰ اهٽاع‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ ه‪ً٫‬ف اهعاَ ٗخو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬اىبػجوٌـب‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ ٨‬أًط اٮغ‪ َ٩‬ب٘اجب ىبّ ٗج٘زٖ ُافو‪ٞ‬ڂ‪ٗ ،‬إلبا ىبّ ٗج٘زٖ ٗاجب ‪ ٨‬ضباهج‪ ٞ‬كٌجا ًب‬
‫ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬إُٔ مسع ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًّٰٲ پأطپاعِٰٶ‪ ٛ‬فپقپجسٲ پأطپجا ٰ اهللپ‪،‬‬
‫ًّٰٰٗٲ عٰكٰاُٶ‪ ٛ‬فپ پقسٲ عٰكٰ‪ ٟ‬اهللپ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ پأطپا ٰ أپًٶفڄ‪ ٜ‬فپ پقسٲ پأطپاعِٰٶ‪ًّٰٰٗ ،ٛ‬ٲ عٰكٰ‪ ٟ‬أپًٶفڄ‪ ٜ‬فپقپجسٲ‬
‫عٰكٰاُٶ‪ .ٛ‬إُٸٌٰا اٮًٶاَٱ جٱِٸ‪ٞ‬ڂ ‪ٙ‬ٱقپاتٰىٱ ًٶّٲ ٰٗضٰا‪٢‬ٶٕٶ ٰٗ‪ٙ‬ٱتٸقپ‪ ٟ‬بٕٶ‪ ،‬فپجإْٲ أپًٰجطٰ بتٰقڀجٰ٘‪ ٠‬اهللٶ عٰجعٸ ٰٗجٰجىٸ‬
‫ٰٗ ٰعسٰيٰ كپاْٰ هپٕٱ بصٰهٶمپ أپجٲطٴ‪ٰٗ ،‬إْٲ ‪ٰٙ‬أڀًٱطٲ باٰ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ كپاْٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ًٶِٲٕٱ ز (‪.)2‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .108‬ل ‪ٙ‬لتو اٮغ‪َ٩‬ٱ بطغٍ قج٘ض‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ظًجّ خ‪٩‬فج‪ ٞ‬اهِبج٘‪ٝ‬‬
‫اىبتعاقبج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫ٗاشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬بى ضغجٍٰ اٮغج‪ َ٩‬قج٘ض‪ ٝ‬اسبلً٘جا‬
‫ٗب‪٩‬ز اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬أضبع‪ ٞ‬أُ٘ا كبطٹ ًب وبػ‪ ٞ‬أط٘اض ًّ اسبقب اهتاضؽب‪ٗ ;ٞٚ‬كٌجا ججا‪١‬‬
‫ًب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ٗ ١‬أططافٕ ًب ً٘ن٘عٕ‪ٗ ،‬قس تقسَ‪ .‬اهسٗض ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اسبلً٘‪ ٞ‬اهِب٘‪ً ٞٙ‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬قس كب وت بسٗه‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ ،‬ثٍ اهٽج٘ض اه جاُ‪:ٛ‬‬
‫ذلً٘‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اهِبج٘‪ٓٗ ،ٝ‬ج‪ٛ‬‬
‫اسبلً٘‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهيت كب وت بسٗه‪ ٞ‬اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ّٙ‬ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬أٗ اشبٌػج‪ ٞ‬إشا أسبقِجا‬
‫ث‪٩‬ثـب غِ‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫بٍٔ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اسبػّ ‪ٗ ‬عٍِٔ نب‪ٚ‬عاځ‪ ٛٓٗ ،‬اهيت اًتس‬
‫ثٍ ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬اهٽ٘ض اه اهث‪ :‬اسبلً٘‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهيت ‪ٙ‬ؿ٘بٔا اىبوجم ًب اخت‪ٚ‬جاض اسبجاكٍ‬
‫ٗاهطنا عِٕ‪ ٛٓٗ ،‬ذلً٘ج‪ ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ عوج‪ً ٟ‬جِٔخ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1851/58( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز ٗاهػف‪ :‬باو ‪ٙ‬قاتى ًّ ٗضا‪ ١‬اٮًاَ‪.)2957( :‬‬
‫ًٗػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ٗ .)1841/43( :ٝ‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪.)2757( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔ٘ٛ‬‬

‫ًب تٽب‪ٚ‬جق اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٗٗ ٞ‬جج٘ز‬ ‫ف‪ٔٚ‬ا بعض اهتع طا‬ ‫ا‪٪‬كاغط‪ٗ ٝ‬اهق‪ٚ‬اقط‪ٗ ،ٝ‬اهيت هٔط‬
‫اهظوٍ ٗا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬فٔ‪ ٨ ٛ‬ربو٘ ًّ إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ ،َ٩‬ابتسا‪ ًّ ١‬جعجى‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بِظاَ اهت٘ض‪ٙ‬ث ‪ ٨‬عو‪ً ٟ‬ا كاُت عو‪ ًّ ٕٚ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬باهؿج٘ض‪ٗ ،٠‬كٌجا ججا‪ً ١‬ب‬
‫اسبس‪ٙ‬ث ش ثٱٍٸ ٰتلٿْ٘ٱ ٱًوڀلاځ عٰهٱ٘ناځ ز‪.‬‬
‫ثٍ ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬اهٽ٘ض اهطابع‪ :‬اسبلً٘‪ ٞ‬اٮقكا‪ً ٞٚ٢‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ ،‬اهيت تػ٘ؽ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗتق٘ز اسبلٍ قبِٔخ إقكا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬عّ اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬إقكا‪ ١‬اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫اىبوجم ازبجرب‪ ٜ‬اهج٘اضز‪ ٝ‬إفب ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اىبػجوٌـب‬ ‫عّ اهسغت٘ض ٗاهقاُْ٘‪ ٛٓٗ ،‬ذلً٘جا‬
‫بٽط‪ٙ‬ق تاوب ف اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ٘ٓٗ ،‬كا‪ًِ ّ٢‬ص إهاا‪ ١‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عجّ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اهقطْ اهعؿجط‪ ّٙ‬اىبج‪٩ٚ‬ز‪ٗ ٜ‬ذتج‪ ٟ‬ظًجّ كتابج‪ٓ ٞ‬جصٖ‬ ‫ٗتقػ‪ ٍٚ‬اهب‪٩‬ز ًب أٗا‪٢‬ى غِ٘ا‬
‫اهػٽ٘ض; ٗكٌا جا‪ً ١‬ب اسبس‪ٙ‬ث ش ثٱٍٸ ٰتلٿْ٘ٱ ٱًوڀلاځ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٵاځ ز‪.‬‬
‫ٗأًا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ،ٝ‬فٔ‪ ٛ‬اه٘عس اىبِؿج٘ز ًب ذجس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬جطا‪ ،١‬ش ثٱجٍٸ‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ڂ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ز أ‪ ٜ‬بعس ظًّ اٮقكجا‪ٰ٢‬ـب ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫ٰتلٿْ٘ٱ ٶ‬
‫اسبلٍ عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبػتبس‪ ّٙ‬اهطأمساه‪ٚ‬ـب ٗعقا‪٢‬س اهعوٌجاُ‪ٚ‬ـب‪ٓٗ .‬جصا كوجٕ ًجّ ذ‪ٚ‬جث‬
‫ا‪٨‬غتس‪٨‬يٱ باهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬ج٘و إقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .109‬أًا اسبح‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬هعَٗ إقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هوٌػوٌـب ًّ جٔج‪ ٞ‬إنبجا اهكجراب‪ٞ‬‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عٍِٔ‪ ،‬فإُٕ هآطٴ ًّ أٍُٔ اجتٌع٘ا بعس ٗفا‪ ٝ‬ضغ٘ي اهلل ×‪ٗ ،‬أنبپع٘ا أًطٍٓ‬
‫عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ًّ ٞ‬بعسٖ × ٓ٘ غ‪ٚ‬سُا أب‪ ٛ‬بلط اهكس‪ٙ‬ق ‪ ،‬ثجٍ‬
‫أنبع٘ا بعس أب‪ ٛ‬بلط عو‪ ٟ‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬عٌط ثٍ ع ٌاْ بعس ٗفا‪ ٝ‬كى ًٌِٔا ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪.‬‬
‫ٗقس هٔط تأك‪ٚ‬س إنبا اهكراب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪ ًّ ٞ‬تجأخفٍٓ زفجّٰ ضغج٘ي اهلل ×‬
‫عقب ٗفاتٕ ٗاؾتااهلٍ بِكب خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هٕ‪ ٨ٗ ،‬ؽبل‪ ٟ‬أْ ذطً‪ ٞ‬اىب‪ٚ‬جت ٗزفِجٕ ٗاجبج‪ً ٞ‬ب‬
‫اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ؼبطَ تأخف اهسفّ عو‪ٙ ًّ ٟ‬ؿتاى ًب دبٔ‪ٚ‬جعٖ ٗزفِجٕ أْ ‪ٙ‬ؿجتاى ًب ؾج‪١ٛ‬‬
‫فٖ ذت‪ِٙ ٟ‬حع اهسفّ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬اهكراب‪ ٍٓ ٞ‬اىبػ‪ٗ٧‬هْ٘ عّ شهم فاؾتاى بعهجٍٔ‬
‫قبطاغٍ اهتحٔ‪ٚ‬ع ٗاؾتاى اهباقْ٘ ًب اخت‪ٚ‬اض اهط‪ٚ٢‬ؼ هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ً ٞ‬ب ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫‪ٜٔ٘‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اسبلٍ‪ٗ ،‬غلت اهص‪ ّٙ‬اؾتاو٘ا باهتحٔ‪ٚ‬ع عّ اهص‪ ّٙ‬اؾجتاو٘ا ًب اخت‪ٚ‬جاض اشبو‪ٚ‬لج‪ ،ٞ‬بجى‬
‫ؾاضك٘ا ًب تأخف اهسفّ ه‪ٚ‬وتـب ًع قسضتٍٔ عو‪ ٟ‬اٮُلاض ٗقسضتٍٔ عو‪ ٟ‬اهسفّ‪ ،‬فلجاْ‬
‫شهم إنباعاځ عو‪ ٟ‬نطٗض‪ ٝ‬ا‪٨‬ؾتااي بِكب خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هوٌػوٌـب عّ زفّ اىب‪ٚ‬جت‪ًٗ ،‬عِجاٖ‬
‫أْ ُكب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أٗجبٱ ًّ زفّ اىب‪ٚ‬ت‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ًّٗ ٗجٕٷ آخط‪ :‬أْ إقاً‪ ٞ‬أذلجاَ ؾجطا‪٢‬ع اٮغج‪ً َ٩‬ب نب‪ٚ‬جع اهؿج‪ًٗ ْٗ٧‬كجاحل‬
‫اهقٽع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهس‪٨‬هج‪٨ٗ ،ٞ‬‬ ‫اهِاؽ فط ٱ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب با‪٪‬زه‪ ٞ‬اىبت٘افط‪ ٝ‬اهقٽع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه بج٘‬
‫‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬كباَ شهم إ‪ ٨‬حباكٍ ش‪ ٜ‬غوٽاْ ًِٗع‪ٗ ،ٞ‬اهقاعس‪ ٝ‬اهؿطع‪ً $ ٞٚ‬ا ‪ٙ ٨‬تٍ اه٘اججب‬
‫إ‪ ٨‬بٕ فٔ٘ ٗاجبٴ ‪ #‬ت‪٧‬كس ٓصا اىبلَٔ٘‪ ،‬فلاْ ُكبٱ ض‪ٚ٢‬ؼڅ هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٙ ًٞٚ٩‬ػ٘غٔا‬
‫بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اجبٴ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ شهم فإْ اهلل تعافب أًطٰ اهطغ٘ي ضبٌساځ ×‬
‫أْ ؼبلٍ بـب اهِاؽ قبا أُعي اهلل تعافب‪ٗ ،‬كاْ ا‪ً٪‬طٱ عو‪ ٟ‬ازبعَ ‪ ٨‬رب‪ٚ‬ف ف‪ٚ‬جٕ‪ ،‬قجاي اهلل‬
‫تعافب‪+ :‬ﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل‬
‫تعافب‪ + :‬ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ‬
‫ﯩ ﯪ ﯫﯬ"(‪.)2‬‬
‫ٗخٽاوٱ اهلل تعافب هوطغ٘ي خٽاوٴ ‪ً٪‬تٕ ًا ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى ؽبككٕ بٕ‪ِٓٗ ،‬ا ل ‪ٙ‬جطز‬
‫زه‪ٚ‬ى‪ ،‬ف‪ٚ‬لْ٘ خٽاباځ هوٌػوٌـب بإقاً‪ ٞ‬ذاكٍ‪ٗ .‬إقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪ ٘ٓ ٞ‬اىبعِ‪ ٟ‬ٮقاًج‪ ٞ‬اسبلجٍ‬
‫ًجّ ؾجطا‪٢‬ع اٮغج‪ٗ َ٩‬أذلاًجٕ‪.‬‬ ‫باٮغ‪ٗ َ٩‬اهػوٽاْ هوٌػوٌـب باهٽاع‪ً ٞ‬ب اىبعطٗ‬
‫عو‪ ٟ‬أْ اهلل تعافب أًط بٽاع‪ ٞ‬اسبلاَ ًّ أٗه‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ط قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯵ ﯶ ﯷ‬
‫ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾﯿ"(‪ٗ )3‬اهلل تعافب ‪ٙ ٨‬أًطٱ بٽاع‪ٗ ٨ ًّ ٞ‬جج٘ز هجٕ‪،‬‬
‫طاع‪ٗ ًّ ٞ‬ج٘زٖ ًِسٗو‪ ،‬فسيٸ عو‪ٗ ٟ‬ج٘و ٗج٘ز اسباكٍ أًف اىبج‪ًِ٧‬ـب‬ ‫ٗ‪ٙ ٨‬لط‬
‫ٗخو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اىبػوٌـب ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗاىبعاقط‪ ٝ‬ذس‪ ٙ‬اځ‪.‬‬
‫ٗاهقع٘ز عّ إقاً‪ٓ ٞ‬صٖ اهلط‪ٙ‬ه‪ً ٞ‬عك‪ ٞٚ‬قٽعاځ‪ ُٕ٪ ،‬قع٘ز عٌجا ‪ٙ‬عوجٍ ًجّ اهجس‪ّٙ‬‬
‫باههطٗض‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬فط ٴ ًّ أكرب فطا‪٢‬ض اٮغ‪ ،َ٩‬بى تت٘قو عو‪ ٕٚ‬إقاً‪ ٞ‬أذلاَ اهس‪ّٙ‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.59/ ١‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.49 / ٝ‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.48/ ٝ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٔٙ‬‬

‫ٗؾطا‪٢‬عٕ‪ٗ ،‬اهقع٘ز عِٕ تعٽ‪ٚ‬ىٴ هِظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب تسبف ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬جا‪ ;ٝ‬سبجس‪ٙ‬ث اهعطبجا‬
‫بّ غاض‪ ٞٙ‬قاي‪ٗ :‬عظِا ضغج٘ي اهلل × فقجاي‪ :‬ش هپقپجسٲ تٰج ٰطكڀٱتلٿٍٲ ٰعوپج‪ ٟ‬اهڀبٰ‪ٚ‬ٲهٰجا‪١‬ٶ‪ ،‬هپ ٲ‪ ٚ‬ٿؤٰجا‬
‫كپِٰٰٔاضڄٰٓا‪٨ ،‬پ ‪ٰٙ‬عڄ‪ٙ‬غٱ عٰ ٲِٰٔا إ‪٨‬چ ٰٓاهٶمڂ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ٰ‪ ٙ‬ٶعـٲ ًٶ ٲِلٿٍٲ‪ ،‬فپػٰ‪ٰٚ‬طٰ‪ ٠‬اخٲٶت‪٩‬پفجاځ كپجٶفاځ‪ ،‬پف ٰعوپج ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ‬
‫دوپلپجا‪١‬ٶ اهطٸاؾٶجسٶ‪ ّٰٙ‬اهڀ ٌٰٔٲجسٶ‪ٙ‬ټـبٰ‪ ،‬عٰهٹج٘اڀ ٰعوپ ٲ‪ٰٔٚ‬جا بٶاهِٸٰ٘اجٶجصٶ‬
‫بٶٌٰا عٰطٰفڀتٱٍٲ ًٶّٲ غٱِٸتٶ‪ٰٗ ٛ‬غٱجِٸ‪ٞ‬ٶ ا ڀه ٱ‬
‫ٗ ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ باهٽچاعٰ‪ٞ‬ٶ‪ٰٗ ،‬إْٲ عٰبٲساځ ذٰبٰؿٶ‪ٚ‬ٵاځ‪ ،‬فپإْٸ اهڀٌٱ‪٧‬ٲًٶّٰ كپا ڀهحٌٰٰىڄ ا‪٪‬پُٶوٶ ذٰ‪ٚ‬ٲٱٌٰا قٶ‪ٚ‬سٰ اُٲقپازٰز(‪.)1‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ ُكبٰ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هط‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اججبٴ بجس‪٢٨‬ى اهلتجاو ٗاهػٹجِ‪ٞ‬‬
‫ٗإنبا اهكراب‪ٗ ،ٞ‬تطكٕٱ ًّ ا‪٬‬ثاَ ٗاهلبا‪٢‬ط‪ ُٕ٪ ،‬يبا ‪ٙ‬ٱعوٍ ًّ اهس‪ ّٙ‬باههطٗض‪ٗ ،ٝ‬كٌا‬
‫تقسَ(‪.)2‬‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة وَخَصَائِصُُْ(‪:)3‬‬
‫ة اإلشِالَوِيَّ ِ‬
‫صِفَاتُ رَئِيضِ الدَّ ِولَ ِ‬

‫‪ .110‬األ‪ :ٍٚ‬إٔ ال خيً‪َٓ ٛ‬صب ايز‪٥‬اس‪ ١‬عٔ خً‪ٝ‬ف‪ ٍ١‬ثالث‪ ١‬أ‪ٜ‬اّ‪:‬‬

‫ًِكب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أْ ‪ ٨‬ؽبو٘ ٓصا اىبِكب ًّ ؾجدل‬ ‫ًّ قلا‬
‫اسباكٍ ٗؾدك‪ ٞٚ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أك ط ًجّ ث‪٩‬ثج‪ ٞ‬أ‪ٙ‬جاَ بو‪ٚ‬وجتـب‪ ْ٪ ،‬ازبٌاعج‪ٗ ٞ‬اججب‪ٙ ،‬جأثٍ‬

‫(‪ )1‬ذججس‪ٙ‬ث قججر‪ٚ‬س أخطجججٕ اٮًججاَ أهبججس ًب اىبػججِس‪ٗ )17144ٗ 17142( :‬ضجاهججٕ ً٘ث٘قججْ٘‪،‬‬
‫ٗ(‪ٗ .)17145‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ٗ .)4607( :‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب ازبجاًع‪ٗ .)2676( :‬ابجّ ًاجج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهػِّ‪ٗ .)44( :‬اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب اىبعحٍ اهلبف‪ :‬د ‪ 18‬اسبس‪ٙ‬ث (‪ٗ )619‬هٕ ططق أخط‪ٗ ٠‬ؾ٘آس‪.‬‬
‫(‪ِٙ )2‬ظط‪ :‬اهؿ‪ٚ‬ذ ضبٌس اشبهط‪ :ٜ‬إكباَ اه٘فا ًب غف‪ ٝ‬اشبولا‪ٗ :‬جج٘و إقاًج‪ ٞ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ :ٞ‬م‪ ،9‬ذبق‪ٚ‬جق‬
‫عبس اجمل‪ٚ‬س طعٌ‪ ،ٞ‬زاض اىبعطف‪ ،ٞ‬بفٗ – هبِاْ‪ ،‬اهٽبع‪ ٞ‬اه اُ‪.ٞٚ‬‬
‫(‪ِٙ )3‬ظط‪ :‬اٮًاَ اهع‪ ًٞ٩‬ؾاٖ ٗه‪ ٛ‬اهلل أهبس بّ عبس اهطذ‪ ٍٚ‬اهسٓو٘‪ٓ 1176( ٜ‬جج)‪ :‬ضا‪٢‬جس اهعقج‪١٩‬‬
‫إفب فٍٔ أغطاض خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اشبولا‪ :١‬ططق اُعقاز اشب‪٩‬ف‪ :ٞ‬م‪ 22-21‬تطنب‪ً ٞ‬كجٽل‪ ٟ‬اىبو‪ٚ‬بجاض‪ ،ٜ‬زاض‬
‫اهلتاو اهعوٌ‪ – ٞٚ‬بفٗ ‪ٗ .‬ضبٌس تق‪ ٛ‬اهس‪ ّٙ‬اهِبٔاُ‪ :)َ1978( ٛ‬زضاغ‪ ٞ‬اهلقٕ‪ :‬اُعقاز اشب‪٩‬فج‪:ٞ‬‬
‫م‪ ،28-26‬ذبق‪ٚ‬ق ٓؿاَ اهبسضاُ‪ ،ٛ‬زاض اهلتاو اه قاًب – اضبس‪.‬‬
‫ٔ‪ٔٙ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اىبػوٌْ٘ برتن ٓصا اىبِكب خاه‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬كصهم ‪ ُٕ٪‬ؼبطَ عو‪ ٟ‬كى ًػوٍ أْ ‪ٙ‬ب‪ٚ‬ت ه‪ٚ‬وجتـب‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ ًب عِقٕ ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ڂ‪ٗ .‬اىبس‪ ٝ‬اهيت مبٔى ف‪ٌٚ‬ا اىبػوٌْ٘ ٮقاً‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ض‪ٚ٢‬ػاځ هوسٗهج‪ٓ ٞ‬ج‪ٛ‬‬
‫ه‪ٚ‬وتاْ‪ٗ ،‬اهسه‪ٚ‬ى عو‪ ٕٚ‬إنبا اهكراب‪ٗ ٞ‬غفتٍٔ ًب اهتعاًى ًع ٓصا اه٘اقجع ًب ذ‪ٚ‬جاتٍٔ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ .ٞٚ‬اهس‪٢٨‬ى هصهم ًّ ٗقا‪٢‬ع عٌؤٍ بعس ضغ٘ي اهلل × ٗٓ٘ ًا ‪ٙ‬لؿو عجّ‬
‫زه‪ٚ‬ى ًّ اهػٹِ‪ ٞ‬ذتٌاځ‪ ً ْ٪ .‬ى ٓصا ا‪ً٪‬ط ًّ عظا‪ ٍ٢‬ا‪ً٘٪‬ض; ٗٓ‪ ٛ‬كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬تً٘ب ضغ٘ي اهلل × ‪ َ٘ٙ‬ا‪٨‬ثِـب ه ِيت عؿط‪ ٝ‬ه‪ٚ‬و‪ ٞ‬خوت ًّ ضب‪ٚ‬ع ا‪ٗ٪‬ي‪ ،‬ثٍ‬
‫با‪ٙ‬ع اهِاؽٱ أبا بلط ‪ً ‬ب غق‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بين غاعس‪ ٝ‬بّ كعب ا‪ُ٪‬كاض‪ً ٜ‬ب ‪ َ٘ٙ‬ا‪٨‬ثِـب اهص‪ٜ‬‬
‫تً٘ب ف‪ ٕٚ‬ضغ٘ي اهلل ×; ‪ ْ٪‬اهكراب‪ ٞ‬كطڄ ٱٓ٘ا أْ ‪ٙ‬بق٘ا بعضٰ ‪ٗ َ٘ٙ‬ه‪ٚ‬ػ٘ا ًب نباع‪$ .ٞ‬‬
‫ؾ ڄٔسٲ ٰ ٰٗفپا‪ٝ‬پ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ ‪ ‬؟ قپايٰ‪ُٰ :‬عٍٰٲ‪ .‬قپجايٰ‪:‬‬
‫قاي عٌطٗ بّ ذط‪ٙ‬ث هػع‪ٚ‬س بّ ظ‪ٙ‬س‪ :‬پأ ٰ‬
‫فپٌٰتٰ‪ ٟ‬بٱ٘ٲٶ‪ٙ‬عٰ أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ ؟ قپايٰ‪ٰ٘ٙ :‬ٲَٰ ًٰجا ٰ ٰضغٱج٘ٲيٱ اهللٶ ‪ .‬كپطڄٓٱج٘اڀ پأْٲ ‪ٰٙ‬بٲقپج٘ٲا ٰبعٲجضٰ ‪ٰٙ‬ج٘ٲَڅ‬
‫ٰٗهپ‪ٚ‬ٲػٱ٘اڀ فٶ‪ ٛ‬جٌٰٰاعٰ‪ٞ‬ٷ ‪ .)1(#‬فوٍ تتعسٸ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ه‪ً٫‬ف ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أ‪ٙ‬اَڅ‪.‬‬
‫قرٰاوٶ اهكٹلچ‪ٞ‬ٶ قپجايٰ‪ :‬زٰخٰجىٰ‬
‫ٗأخطد اهب‪ٔٚ‬ق‪ ٛ‬بػِسٖ عّ غال بّ عب‪ٚ‬س‪ٰٗ ،‬كپاْٰ ًٶّٲ أپ ٲ‬
‫أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ ‪ٰ ‬عوپ‪ٰ ٟ‬ضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ × ‪ -‬ذٶ‪ٚ‬ٲّٰ ًٰا ٰ‪ ،‬ثٱٍٸ خٰ ٰطدٰ‪ -‬فپقٶ‪ٚ‬ٲىٰ هپٕٱ‪ٰٙ :‬ا قٰاذٶبٰ ٰضغٱ٘ٲيڄ‬
‫اهللٶ‪ ،‬تٱ٘ ِّٱف‪ٰ ٰٛ‬ضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ×؟ فپقپايٰ‪ُٰ :‬عٍٰٲ! پف ٰعوٶٌٱ٘اڀ أپُٸٕٱ كپٌٰا قپايٰ‪ .‬ثٱجٍٸ قپجايٰ أپبٱج٘ ٰبلڀجطڅ ‪:‬‬
‫ػوٶٕٶ ٰ‪ٙ‬لٿْ٘ٱ أپًٲج ٱطٖٱ‪ ،‬ثٱجٍٸ خٰج ٰطدٰ‪،‬‬
‫زٱٗٲُٰلٿٍٲ قٰاذٶٰبلٿٍٲ; هٶبِٰٶ‪ ٛ‬عٍٰټ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ ×‪ٰٙ ،‬عٲِٶ‪ ٛ‬فٶ‪ ٛ‬پ ٲ‬
‫فپاجٲتٰ ٌٰعٰ اهڀ ٱٌٰٔاجٶطٱ ٲْٰٗ ‪ٰٙ‬تٰؿٰا ٰٗضٱ ٲْٰٗ‪ ،‬ثٱٍٸ قپاهٿ٘ٲا‪ :‬اُٲ پٽوٶقٿ٘اڀ إڄهپ‪ ٟ‬إڄخٲٰ٘اُٶِٰا ًٶّٰ ا‪٪‬پُٲكٰاضڄ‪ ،‬فپڄإْٸ پهٔٱجٍٲ‬
‫رقټ ُٰكٶ‪ٚ‬ٲباځ‪ ،‬ذٰتٸ‪ ٟ‬بٰاٰ‪ٙ‬عٱ٘اڀ أپبٰا ٰبلڀطڅ فٶ‪ ٛ‬اهػٸقٶ‪ٚ‬ٲلپ‪ٞ‬ٶ(‪.)2‬‬
‫فٶ‪ٰٓ ٛ‬صٰا ا ڀه ٰ‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬إنبا اهكراب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهتؿاٗض ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أ‪ٙ‬اَ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل‬
‫عٌِٔا قاي‪ :‬پفوپٌٸا پأكڀٰطٰ عٱ ٲٌٰاْٱ ٱزعٰا‪٢‬ٶ‪ ;ٛ‬ٿقوڀجتٱ‪ :‬أپ‪٨‬پ ٰتعٲ ٶقوٿج ٲْٰ٘‪ ،‬تٱج‪ًٰ٧‬ټطٱ ٲْٰٗ ٰٗأپًٶ‪ٚ‬ٲجطٱ اهڀٌٱج‪٧‬ٲًٶِٶ‪ٚ‬ٲّٰ‬
‫ذ‪ٛ‬ٻ; فپٰ٘اهللٶ پهلپأپُٸٌٰا أپ‪ٙ‬ٲقپظڀتٱ عٱٌٰطٰ ًٶّٲ ًٰطٲ پقسٷ‪ ،‬فپقپايٰ‪ $ :‬أپ ٲً ڄٔوٿج٘اڀ‪ ،‬فپجڄإْٲ ذٰجسٰثٰ بٶج‪ ٛ‬ذٰجسٰثٴ‬
‫ٰ‬
‫ج ٲسعٰاْٰ ٰث‪٩‬پثٰ هپ‪ٰٚ‬ايڅ; ثٱٍٸ اجٲ ٌٰعٱ٘اڀ فٶج‪ ٛ‬اهڀ‪ٰٚ‬ج٘ٲَڄ اهٸاهٶجثٶ‬
‫قٰٔ‪ٚ‬ٲبٴ ًٰ٘ٲهپ‪ ٟ‬بِٰٶ‪ٰ ٛ‬‬
‫پفوڀ‪ٚ‬ٱكٰىټ هٶوِٸاؽڄ ٱ‬
‫(‪ )1‬ضٗاٖ اهٽرب‪ً ٜ‬ب تاضؽبٕ‪ :‬د ‪ 2‬م‪.447‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)17016( :٠‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٔٙ‬‬

‫ذ ٰسكٿٍٲ; فپٌّٰٲ تٰأپًٸطٰ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲجطڄ ًٰؿٱج ٲ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ فپانٲجطڄبٱ٘اڀ‬

‫پأؾٲطٰا ٰ اهِٸاؽڄ ٰٗأٿًٰطٰا‪ ٰ١‬ا‪٪‬پجٲِٰازٶ; فپأپًټطٱٗاڀ أپ ٰ‬
‫عٱِٱقپٕٱ ‪ًٗ .)1(#‬ب ضٗا‪ ٞٙ‬ابّ غعس‪ $ :‬هٶ‪ٚ‬ٱكٰىټ پهلٿٍٲ ٱ‬
‫قٰٔ‪ٚ‬ٲبٴ ٰث‪٩‬پثاځ; ٰٗتٰؿٰجا ٰٗضٱٗاڀ فٶج‪ ٛ‬أپًٲج ڄطكٿٍٲ;‬
‫ٰٗا‪٪‬پًٲطٱ إڄهپ‪٧ٰٓ ٟ‬ٱ‪٨‬پ‪١‬ٶ اهػټتٸ‪ٞ‬ٶ‪ ،‬فپٌّٰٲ ٰبعٰىٰ‪ -‬أ‪ٜ‬ٲ خاهپوٰ‪ -‬أپًٲ ٰطكٿٍٲ فپانٲطڄبٱ٘اڀ عٱِٱقپٕٱ‪.)2(#‬‬
‫ثٱٍٸ پأ ٲضغٰىٰ عٌطٱ ‪ ‬إڄهپ‪ ٟ‬أپبٶ‪ ٛ‬پ‬
‫ط ڀورٰ‪ٞ‬پ ا‪٪‬پُٲكٰا ڄض‪ٜ‬ټ‪ ،‬فپقپايٰ‪$ :‬كٿّٲ فٶ‪ ٛ‬خٌٰٲػٶ‪ٚ‬ٲّٰ ًٶّٲ قپ٘ٲًٶمپ‬
‫قرٰاوٶ اهؿٹ ٲ٘ضٰ‪ ،٠‬فپإڄٸُٔٱٍٲ فٶ‪ٚ‬ٲٌٰا أپذٲػٰبٱ غٰٰ‪ٚ‬حٲتٰ ٶٌعٱ ٲْٰ٘ فٶج‪ٛ‬‬
‫ًٶّٰ ا‪٪‬پُٲكٰاضڄ ًٰعٰ ٰٓ‪٧‬ٱ‪٨‬پ‪١‬ٶ اهِٸلپطڄ‪ ،‬أپ ٲ‬
‫قرٰابٶمپ‪ ،‬پف‪٩‬پ تٰتٲطٱنڀ أپذٰجساځ ‪ٰٙ‬جسٲخٱىٱ ٰعوپج ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ‪٨ٰٗ .‬پ تٰتٲج ٱط ڀكٔٱٍٲ‬
‫بٰ‪ٚ‬ٲتٷ; فپقٿٍٲ ٰعوپ‪ ٟ‬شٰهٶمپ اهڀبٰاوٶ بٶأپ ٲ‬
‫ذسٰٓٱٍٲ ‪.)3(#‬‬
‫‪ٌٰٙ‬ٲهٶ‪ ٛ‬اهڀ‪ٰ٘ٚ‬ٲَٱ اهٸاهٶثٱ‪ ،‬ذٰتٸ‪ٙ ٟ‬ٱ‪ًٰ٧‬ټطٱٗاڀ أپ ٰ‬
‫ذسٴ‪،‬‬
‫ج‪٩‬ځ‪ٰٗ ،‬أپبٰ‪ٰٗ ٟ‬ا ٶ‬
‫‪٪‬غٲٰ٘زٶ‪ $ :‬فپڄإْڄ اجٲتٰ ٌٰعٰ خٌٰٲػٰ‪ٞ‬ڂ ٰٗضٰنٱ٘اڀ ضٰ ٱ‬
‫ثٱٍٸ أپُٸٕٱ قپايٰ ٶهوڀٌٶ ڀقسٰازٶ بٲّڄ ا پ‬
‫ؾ ٱسرٲ ضٰ ڀأغٰٕٱ; أپٗڄ انٲطڄوٲ ضٰ ڀأغٰٕٱ بٶاهػٸ‪ٚ‬ٲوٶ‪ٰٗ ،‬ڄإْڄ اتٸ پلقٰ پأضٲٰبعٰ‪ٞ‬ڂ فپطٰنٱ٘اڀ ضٰجٱج‪٩‬ځ ًٶج ٲِٔٱٍٲ ٰٗأپبٰج‪ٟ‬‬
‫فپا ٲ‬
‫غٔٱٌٰا‪ٗ .)4(#‬قاي‪ $ :‬إڄشٰا ًٶتٹ; فپتٰؿٰا ٰٗضٱٗاڀ ٰث‪٩‬پثٰ‪ٞ‬پ أپ‪ٙ‬ٸاَڅ ٰٗ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬أڀتٶ‪ّٰٚ‬ٸ اهڀ‪ٰٚ‬ج٘ٲَٱ‬
‫اثٲِٰاْڄ‪ ،‬فپانٲطڄوٲ ضٱ‪٦‬ٱ ٲٗ ٰ‬
‫اهطٸاٶبعٱ إڄ‪٨‬چ ٰٗ ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ أپًٶ‪ٚ‬ٲطٴ ‪ٓٗ .)5(#‬صا ‪ٙ‬سيٹ عو‪ٗ ٟ‬ج٘و ؾجاى ًِكجب ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫خ‪٩‬ي ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أ‪ٙ‬اَ بو‪ٚ‬اه‪ٔٚ‬ا ٗتِك‪ٚ‬ب أًجف اىبج‪ًِ٧‬ـب ٗخو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬اىبػجوٌـب‪ٗ ،‬خ‪٩‬فجٕ اٮثجٍ‬
‫ٗاىبعك‪ ٞٚ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .111‬ايجاْ‪ :ٞ‬إٔ تٓعكد اخلالف ُ‪ ١‬يًز‪ٝ٥‬ص باخت‪ٝ‬ار األَ‪ٚ ١‬رضاٖا‪:‬‬
‫ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أْ تِعقسٰ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬هوجط‪ٚ٢‬ؼ (اٮًجاَ اهعجاَ)‬ ‫ًّٗ قلا‬
‫بطنا ا‪ٗ ًٞ٪‬اخت‪ٚ‬اضٓا‪ ْ٪ ،‬عقس اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ڂ باهٽاع‪ ٞ‬ىبّ هٕ ذق اهٽاعج‪ً ٞ‬جّ ٗ‪ٙ٨‬ج‪ٞ‬‬
‫ا‪ً٪‬ط‪ .‬ف‪ ٩‬بس ًّ ضنا ًّ ‪ٙ‬ٱبجا‪ٙ‬ع ه‪ٚ‬ت٘‪ٓ٨‬جا اىببجا‪ٰٙ‬ع بطنجا اىببجا‪ٙ‬عـب هجٕ‪ .‬فاهطنجا ًجّ‬
‫اهٽطفـب ا‪ ًّٰٗ ًٞ٪‬اختاضتٕ ا‪ٗ ًٞ٪‬ف‪ ٕٚ‬ا‪ٓ٪‬و‪ٗ ٞٚ‬اهك‪٩‬ذ‪ ،ٞٚ‬ف‪ٙ ٩‬لطٖ عو‪ ٟ‬اشب‪٩‬ف‪ًّٰ ٞ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)17047( :٠‬‬
‫(‪ )2‬طبقا ابّ غعس‪ :‬شكط اهؿ٘ض‪ًٗ ٠‬ا كاْ ًّ أًطٍٓ‪ :‬د ‪ 3‬م‪.61‬‬
‫(‪ )3‬تاض‪ٙ‬ذ اٮغ‪ َ٩‬هوصٓيب‪ :‬د‪ 2‬م‪ٗ .74‬طبقا ابّ غعس‪ :‬د ‪ 3‬م‪.62-61‬‬
‫(‪ )4‬غف أع‪ َ٩‬اهِب‪ :١٩‬د ‪ 8‬م‪.32208‬‬
‫(‪ )5‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :)37( :ٜ‬د ‪ 7‬م‪ًٗ 75‬ا بعسٓا‪ٗ .‬طبقا ابّ غجعس‪ :‬د ‪3‬‬
‫م‪ٗ .344‬اهلاًى ‪٨‬بّ ا‪٪‬ثف‪ :‬د ‪ 3‬م‪ٗ .36-34‬اهبسا‪ٗ ٞٙ‬اهِٔا‪٨ ٞٙ‬بّ ك ف‪ :‬د ‪ 7‬م‪.116‬‬
‫ٖ‪ٔٙ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫مبتِع عِٔا‪ ٨ٗ ،‬دبرب ا‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬قب٘ي ًّٰ ‪ ٨‬تطناٖ هسُ‪ٚ‬آا‪ ،‬بى ‪ٙ‬عسي إفب فٖ ذتٌجاځ;‬
‫اىبعِ‪ ٞٚ‬باىب٘ن٘ ; ٗ‪ ْ٪‬عقسٰ اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬ ‫ىبِافا‪ ٝ‬اٮكطاٖ هوعقس بإػباو ٗقب٘ي ًّ ا‪٪‬ططا‬
‫عقس ًطانا‪ٗ ٝ‬اخت‪ٚ‬اض ‪ٙ ٨‬سخوٕ إكطاٖٴ ٗ‪ ٨‬إجباض‪ ٘ٓٗ ،‬كأ‪ ٜ‬عقس ًّ اهعق٘ز‪ ٨ ،‬بس أْ‬
‫‪ٙ‬تٍ ف‪ ٕٚ‬اٮػباو ٗاهقب٘ي‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗٓصا ‪ٙ ٨‬عين أْ كىٸ فط ٷز ًّ أفطاز ا‪ ًٞ٪‬ػبب أْ ‪ٙ‬قبى أٗ ‪ٙ‬قبوٕ اىبػترق هود‪٩‬ف‪،ٞ‬‬
‫ٗإلبا اىبعِ‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬قبى ازبٌٔ٘ض ًّ ا‪٪‬ك ط‪ ًّ ٞٙ‬ا‪ ُٕ٪ ،ًٞ٪‬ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ ٞٙ‬ل‪ٚ‬جس اهعٌجى‬
‫اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب اٮُلاش اهعٌو‪ ،ٛ‬فإشا متٸ عقس اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬يبّ ‪ٙ‬عتجسٹ بب‪ٚ‬عجتٍٔ‬ ‫ٗٓ٘ ًّ نطٗضا‬
‫اهب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٞ‬أقبس اىببا‪ٰٙ‬ع ٓ٘ ٗه‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ط ًب ًِكب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬ ‫فقس اُعقس‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ٮقاً‪ ٞ‬اهؿط ٗتسبف ًكاحل اهِاؽ‪ ،‬فتحبٱ طاعتٕ ذتٌاځ‪ٗ ،‬تكبس اهب‪ٚ‬ع‪ٞ‬‬
‫بعس شهم ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ځ عو‪ ٟ‬اهٽاع‪ٗ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هعقجس اشب‪٩‬فج‪ٗ .ٞ‬ذ‪٣ِٚ‬جص ػبج٘ظ هجٕ أْ ‪ٙ‬جسع٘‬
‫عجـب عوج‪ ٟ‬كجى‬ ‫اهِاؽ اهباقـب إفب ا‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬باهٽاع‪ٗ ُٕ٪ ،ٞ‬اجب ًّ اهؿط ٗفط‬
‫ًلوو‪ٗ ،‬هٕ أْ ‪ٙ‬ٱحرب اىبٌتِعٰ‪ ُٕ٪ ،‬اغترق اهٽاع‪ ٞ‬با‪ ٪‬وب‪ٗ ،ٞٚ‬إ‪ ٨‬ذكجوت اهل٘نج‪ٟ‬‬
‫ٗانٽطبت ا‪ً٘٪‬ض عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ؾطع‪ ٞٚ‬ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب ٓجصا اهِج٘ ًجّ‬
‫اهؿ٘ض‪ ْ٪ ;٠‬بعس كباَ عقس ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬عقاز‪ ،‬فتحب هٕ ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهٽاع‪ ٞ‬ذتٌاځ‪ٗ ،‬تكبس طاعتٕ‬
‫اُق‪ٚ‬ازاځ ‪ً٪‬ط اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ػب٘ظ اٮجباض عو‪ٔٚ‬ا هتِل‪ٚ‬ص أذلاَ اهؿط ًب ُظاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫ًّٗ ٗجٕ آخط‪ ،‬فإْ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عقسٴ ‪ ٨‬تتٍ إ‪ ٨‬بعاقس ًٗعق٘ز عو‪ ،ٕٚ‬كأ‪ ٜ‬عقجس ًجّ‬
‫‪ٖ٨‬ٱ أذسٴ اهقهجا‪ٗ ،ٰ١‬اٮًجاض‪ٙ ٨ ٝ‬لجْ٘‬
‫اهعق٘ز; كاهقها‪ٙ ٨ ١‬لْ٘ اىبط‪ ١‬قان‪ٚ‬اځ إ‪ ٨‬إشا ٗ چ‬
‫أذسٴ أًفاځ إ‪ ٨‬إشا ٗ‪٨‬چٖ أذس اٮًاض‪ٗ ،ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ٙ ٨ ٞ‬لْ٘ أذس خو‪ٚ‬لج‪ٞ‬ځ إ‪ ٨‬إشا ٗ‪ ٖ٨‬أذجس‬
‫اشب‪٩‬ف‪ .ٞ‬ف‪ٙ ٩‬لْ٘ ًِكب ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬يبتو‪٣‬جاځ باشبو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬إ‪ ٨‬إشا ٗهچتجٕ ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬قبجى‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬إ‪٨‬‬ ‫اىبػوٌْ٘ باخت‪ٚ‬اضٖ ٗاهطنا عِٕ‪ ٨ٗ .‬مبوم ق‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًٌٗٔا‬
‫إشا مت عقسٖ هلا‪ٙ ٨ٗ ،‬جتٍ ٓجصا اهعقجسٱ إ‪ً ٨‬جّ عاقجس‪ :ّٙ‬أذجسٌٓا‪ :‬اىبطؾجس هود‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫ٗاىبٽو٘و هلا‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬اىبػوٌْ٘ اهص‪ ّٙ‬ضن٘ا بٕ أْ ‪ٙ‬لْ٘ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هلجٍ‪ٗ .‬هلجصا ‪ ٨‬بجس‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٔٙ‬‬

‫‪ُ٨‬عقاز اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ًّ ٞ‬ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪.‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اىبتاوِّب ‪ٙ ٨‬عتسٹ بٔجا‪ُ٪ ،‬جٕ اغجت٘فب عوج‪ ٟ‬اهػجوٽ‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ باهق٘‪ٗ ،ٝ‬ل تِعقس هٕ اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬بطنا اىبػوٌـب ٗاخت‪ٚ‬اضٍٓ‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬ه٘ أخص اهب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهِجاؽ بجاٮكطاٖ ٗاٮجبجاض ‪ٙ ٨‬كجبس خو‪ٚ‬لج‪ٗ ٞ‬هج٘ ب٘‪ٙ‬جع; ‪ ْ٪‬اهب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬بجاٮكطاٖ‬
‫ٗاٮجباض ‪ ٨‬تعترب ٗ‪ ٨‬تِعقس بٔا اشب‪٩‬ف‪ ْ٪ ،ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عقس ًطانا‪ٗ ٝ‬اخت‪ٚ‬اض ‪ٙ ٨‬تٍ إ‪٨‬‬
‫ب٘اقع ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا ه‪ٚ‬ؼ ف‪.‬‬

‫أًا ًّٰ ٍٓ اهص‪ ّٙ‬تِعقسٱ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بب‪ٚ‬عتٍٔ‪ ،‬فإْ شهم ‪ٙ‬ٱلٍٔ ًّ ذاي زٗهج‪ ٞ‬اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ًٗ ،ٝ‬ا أنبع اهكراب‪ ٞ‬عو‪ .ٕٚ‬فل‪ ٛ‬ب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬أبج‪ ٛ‬بلجط اكتلج‪ ٛ‬بأٓجى اسبجى‬
‫ٗاهعقس ًّ اىبػوٌـب اهص‪ ّٙ‬كاُ٘ا ًب اىبس‪ٗ ِٞٙ‬ذسٓا‪ٗ ،‬ل ‪٧ٙ‬خص ضأ‪ ٜ‬اىبػجوٌـب ًب ًلج‪ٞ‬‬
‫ًٗب غا‪٢‬ط جع‪ٙ‬ط‪ ٝ‬اهعطو‪ ،‬بى ل ‪ٙ‬ٱػأه٘ا‪ٗ .‬كصهم اسباي ًب ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬عٌط‪ .‬أًا ًب ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ع ٌاْ‬
‫أخص ضأ‪ ٜ‬اىبػوٌـب ًب اىبس‪ٗ ،ِٞٙ‬ل ‪ٙ‬قتكط عو‪ ٟ‬غج‪٧‬اي أٓجى‬ ‫فإْ عبس اهطهبّ بّ ع٘‬
‫اسبى ٗاهعقس كٌا فعى أب٘ بلط عِس تطؾ‪ٚ‬س عٌط‪ًٗ .‬ب عٔجس عوج‪ ٛ‬اكتلج‪ ٛ‬بب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬أٓجى‬
‫ب‪ٚ‬عتجٕ ذتج‪ ٟ‬عِجس اهجص‪ ّٙ‬خجاهلٖ٘‬ ‫اىبس‪ٗ ِٞٙ‬أٓى اهل٘ف‪ٗ ،ٞ‬أفطز ٓ٘ ًب اهب‪ٚ‬ع‪ٗ ٞ‬اعترب‬
‫ٗذاضبٖ٘‪ ،‬فإٍُٔ ل ‪ٙ‬با‪ٙ‬ع٘ا فٖ ٗل ‪ٙ‬عرتن٘ا عو‪ ٟ‬ب‪ٚ‬عتجٕ‪ٗ ،‬إلبجا طجاهب٘ا بجسَ ع ٌجاْ‪.‬‬
‫فلاْ ذلٌٍٔ ذل ٍٰ اهباا‪ ٝ‬اهجص‪ُ ّٙ‬قٌج٘ا عوج‪ ٟ‬اشبو‪ٚ‬لج‪ ٞ‬أًجطاځ‪ ،‬فعو‪ٚ‬جٕ أْ ‪٘ٙ‬نجرٕ أٗ‬
‫‪ٙ‬قاتؤٍ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬ل٘ټُ٘ا خ‪٩‬ف‪ ٞ‬أخط‪.٠‬‬
‫اهب‪ٚ‬عج‪ً ٞ‬جّ أك جط اىبٌج وـب ‪٪‬ك جط ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬تِعقسٱ إشا جط‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬يبّ ‪ٙ‬سخوْ٘ ذبت طاع‪ ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهص‪ٙ ٜ‬ٱجطاز اُتدجاو خو‪ٚ‬لج‪ً ٞ‬لاُجٕ‪ ،‬كٌجا‬
‫جط‪ ٠‬اسباي ًب عٔس اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ٗ ;ّٙ‬تلْ٘ ب‪ٚ‬عتٍٔ ذ‪٣ِٚ‬ص ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬عقس هود‪٩‬ف‪ٗ .ٞ‬أًا‬
‫ًا عسآٍ فإُٕ بعس اُعقاز اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬هوط‪ٚ٢‬ؼ تكبس ب‪ٚ‬عتجٕ ب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬طاعج‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬ب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬اُق‪ٚ‬جاز‬
‫هوط‪ٚ٢‬ؼ ‪ ٨‬ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اُعقاز‪.‬‬
‫٘‪ٔٙ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ .112‬ايجايح‪ :‬إِٔ تؤخ َذ ايب‪ٝ‬ع‪ ُ١‬يًز‪ٝ٥‬صِ حبكِّٗا‪:‬‬

‫ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬أخص اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬شب‪٩‬فتٕ حبقٔا‪ٗ ،‬ذقڇٔا أْ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬فط ٴ‬ ‫ًّٗ قلا‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب نب‪ٚ‬عاځ‪ ٛٓٗ ،‬ذق هلى ًػوٍ ضج‪٩‬ځ كاْ أٗ اًطأ‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫أًا كْ٘ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬فطناځ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب نب‪ٚ‬عاځ فو‪٫‬زه‪ ٞ‬اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب بابٔا‪ًِٔٗ ،‬ا ذس‪ٙ‬ث‬
‫ابّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا; قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًّٰٲ خٰوپعٰ ‪ٰٙ‬ساځ ًٶّٲ طپاعٰج‪ٞ‬ٷ‬
‫هپقٶ‪ ٰٛ‬اهللپ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ ‪٨‬پ ذٱحٸ‪ٞ‬پ هپٕٱ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ًٰا ٰ ٰٗهپ‪ٚ‬ٲؼٰ فٶ‪ ٛ‬عٱِٱقٶٕٶ بٰ‪ٚ‬ٲعٰ‪ٞ‬ڂ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬تٰج‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ځز(‪.)1‬‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ًب ذق٘ق اهب‪ٚ‬ع‪ٗٗ ٞ‬اجباتٔا‪ ،‬ف٘اجبٴ عو‪ ٟ‬كى ًلوو أْ تلجْ٘ ًب‬
‫اهس‪ ًّٗ ّٙ‬ه٘اظَ اهعباز‪.ٝ‬‬ ‫عِقٕ ب‪ٚ‬ع‪ ;ٞ‬ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اُعقاز أٗ ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اُق‪ٚ‬از‪ ًّ ،‬نطٗضا‬
‫ٗأًا كْ٘ اهب‪ٚ‬ع‪ ًّ ٞ‬ذق٘ق اىبػوٌـب‪ ،‬ف‪ ْ٫‬اهب‪ٚ‬عج‪ً ٞ‬جّ ذ‪ٚ‬جث ٓج‪ً ٛ‬ب اهتؿجط‪ٙ‬ع‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬تسي عو‪ ٟ‬شهم‪ ًّ ٛٓٗ ،‬قٶبى اىبػوٌـب هودو‪ٚ‬ل‪ٗ ٞ‬هج‪ٚ‬ؼ ًجّ قبجى اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬
‫هوٌػوٌـب‪ٗ .‬قس ثبتت ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب هوطغ٘ي × عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‬
‫ٗضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث عباز‪ ٝ‬بّ اهكاًت قاي‪ :‬ش بٰاٰ‪ٙ‬عٲِٰا ٰضغٱج٘ٲيٰ اهللٶ × ٰعوپج‪ٟ‬‬
‫اهػٸ ٲٌعڄ ٰٗاهٽچاعٰ‪ٞ‬ٶ فٶ‪ ٛ‬اهڀٌِٰٲؿٰطٶ ٰٗاهڀ ٌٰلڀ ٰطٖٶ‪ٰٗ ،‬پأْٲ ‪٨‬پ ُٱِٰاظڄ ٰ ا‪٪‬پًٲطٰ أپ ٲٓوپجٕٱ‪ٰٗ ،‬پأْٲ ُٰقٿج٘ٲَٰ أپٗٲ ُٰقٿج٘ٲيٰ‬
‫رقټ ذٰ‪ٚ‬ٲٱٌٰا كٿِٸا ‪٨‬پ ُٰدٰا ٱ فٶ‪ ٛ‬اهللٶ هپ٘ٲًٰ‪ٞ‬پ ‪٨‬پ‪٢‬ٶٍڅز(‪ٗ .)2‬ذس‪ٙ‬ث أٿَ عٽ‪ٚ‬ٸج‪ ٞ‬قاهجت‪ :‬ش بٰاٰ‪ٙ‬عٲِٰجا‬
‫بٶا ڀه ٰ‬
‫ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ × فپقپطٰأپ ٰعوپ‪ٚ‬ٲِٰا ‪+‬پأْٲ ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱؿٲ ڄطكڀّٰ بٶاهللٶ ؾٰج‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ" ُٰٰٰٗٔاُٰجا عٰجّڄ اهِټ‪ٰٚ‬اذٰج‪ٞ‬ٶ فپقپبٰهٰجتٲ‬
‫غ ٰعسٰتٲِٶ‪ٰٗ ٛ‬أپُٰا ٿأضڄ ٲ‪ٙ‬سٱ پأْٲ أپجٲعڄٰ‪ٰٔٙ‬ا‪ ،‬پفوپٍٲ ‪ٰٙ‬قٿىٲ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‪ ،‬پفصٰٰٓبٰتٲ ثٱٍٸ‬
‫اًٲطٰپأ ڂ‪ً ٝ‬ٶِٸا ٰ‪ٙ‬سٰٰٓا‪ ،‬فپقپاهپتٲ ٿف‪٩‬پُٰ‪ٞ‬ڂ پأ ٲ‬
‫جعٰتٲ; فپبٰاٰ‪ٰ ٙ‬عٰٔا ز(‪ٗ .)4‬أذاز‪ٙ‬ثٴ أخط‪ً ٠‬ب إججطا‪١‬‬
‫جعٰتٲز(‪ًٗ )3‬ب هل ‪ :‬ش فپاُٲ پٽوپقپتٲ ٰٗضٰ ٰ‬
‫ضٰ ٰ‬
‫اىببا‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬أْ اىبػوٌـب ًاضغ٘ا ذقٍٔ ًب ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا ٗتب‪ٚ‬ـب أذلأًا‪.‬‬
‫ٗمباضؽ اهِاؽ أزا‪ ٰ١‬اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬بأ‪ٗ ٞٙ‬غ‪ٚ‬و‪ ًّ ٞ‬اه٘غا‪٢‬ى اهقسمب‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ا كاُجت باىبكجافر‪ٞ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1851/58( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7200ٗ 7199(:‬ب كتاو اهلؿب‪ًٗ .)7056ٗ 7055( :‬ػوٍ‬
‫ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)1709/41( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)17018( :٠‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬باو ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهِػا‪.)7215( :١‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهتلػف‪.)4892( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٙٙ‬‬

‫با‪ٙ٪‬س‪ ٜ‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث أَ عٽ‪ ٞٚ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا‪ ،‬أٗ باهل‪ َ٩‬كٌجا ًب ذجس‪ٙ‬ث عا‪٢‬ؿج‪ٞ‬‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهت‪ :‬ش كپاْٰ اهِٸٶب‪ٛ‬ٹ × ‪ٙ‬ٱبٰاٶ‪ٙ‬عٱ اهِټػٰا‪ ٰ١‬بٶا ڀه پل‪٩‬پَڄ ٶب ٰٔ ٶصٖٶ ا‪ٰٙ٬‬ج‪ٞ‬ٶ ‪٨+‬پ ‪ٙ‬ٱؿٲج ڄطكڀّٰ‬
‫بٶاهللٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ" ز(‪ .)1‬أٗ باهلتاب‪ ٞ‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ ز‪ِٙ‬اض‪ ،‬قاي هپٌٸا اجٲتٰ ٌٰعٰ اهِٸجاؽٱ‬
‫غ‪٩‬پَٴ ٰعوپ‪ٚ‬ٲمپ; أپًٸا ٰب ٲعسٱ‪ ،‬فپإڄُټ‪ ٛ‬أٿقٶطٹ بٶاهػٸ ٲٌعڄ‬
‫ٰعوپ‪ ٟ‬عٰ ٲبسٶاهڀ ٌٰوٶمٶ‪ ،‬كپتٰبٰ إڄهپ‪ٚ‬ٲٕٶ عٰ ٲبسٱاهللٶ بٲّٱ عٱٌٰطٰ‪ٰ $ :‬‬
‫ٰٗاهٽچاعٰ‪ٞ‬ٶ ٶهعٰ ٲبسٶاهللٶ عٰ ٲبسٶاهڀ ٌٰوٶمٶ أپًٶ‪ٚ‬ٲجطڄ اهڀٌٱج‪٧‬ٲًٶِٶ‪ٚ‬ٲّٰ ٰعوپج‪ ٟ‬غٱجِٸ‪ٞ‬ٶ اهللٶ ٰٗغٱجِٸ‪ٞ‬ٶ ٰضغٱج٘ٲهٶٕٶ × فٶ‪ٚ‬ٲٌٰجا‬
‫ػ‪٩‬پَٱ ‪.)2(#‬‬
‫اغٲتٰ پٽعٲتٱ; ٰٗڄإْٸ بٰٶِ‪ٛ‬ٸ پقسٲ أپقپطٹٗاڀ بٶٌٶ ٲىڄ شٰهٶمپ ٰٗاه ٸ‬

‫ٗ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ تكسضٰ اهب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ٿ عٌّ هٕ أٓو‪ ٞٚ‬اهتلو‪ٚ‬و ٗذبٌٹى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ،ٞٚ‬فج‪ ٩‬تكجس أْ‬
‫تكسض ًّ اهكااض‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ ٓؿاَ ٗكاْ قس أزضن اهِيب × ٗشٓبت بٕ إًٔ‬
‫ظ‪ِٙ‬ب ابِ‪ ٞ‬هب‪ٚ‬س إفب ضغ٘ي اهلل × فقاهت‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ بٰاٶ‪ٙ‬عٲٕٱ‪ ،‬فپقپايٰ اهِٸٶب‪ٛ‬ٹ ×‪ :‬ش ٓٱجٰ٘‬
‫قاٶ‪ٚ‬ٲطٴ فپٌٰػٰسٰ ضٰ ڀأغٰٕٱ ٰٗ ٰزعٰا هپٕٱز(‪.)3‬‬
‫ٰ‬

‫‪ .113‬ايزابع‪ :‬ايصفا ُ‬
‫ت اي‪ٛ‬اجب‪ ُ١‬يز‪ٝ٥‬صِ ايد‪ٚ‬ي‪:١‬‬
‫ٗأًا خكا‪٢‬ل ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬اىب‪ٓ٧‬ى ىبِكب اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬فٔ‪ ٛ‬غت‪ٞ‬ڂ تِعقس بٔا اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هٕ‬
‫باشب‪٩‬ف‪ٓٗ ،ٞ‬صٖ اهؿطٗط اهػت‪ ٞ‬ؾطٗط اُعقاز إشا ُقل ؾططڂ ًِٔا ل تِعقس اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب‬
‫ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬هوؿدل; ٗٓ‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ وطرمىاّ‪ :‬ف‪ٙ ٩‬كس أْ ‪ٙ‬ت٘فب اشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫كافطٴ ًٽوقاځ‪ ٨ٗ ،‬دبب هاجف اىبػجوٍ طاعج‪ .ٞ‬هق٘هجٕ تعجافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳﭴ‬
‫ﭵﭶ"(‪ٗ )4‬اسبلٍ ٓ٘ اهػوٽ‪ ٞ‬ا‪٪‬عو‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪ ،‬ىبا تعٽ‪ ًّ ٕٚ‬ق٘‪ ٝ‬هورجاكٍ‬

‫(‪ )1‬أخطجججٕ اهبدججاض‪ً ٜ‬ب اهكججر‪ٚ‬س‪ :‬كتججاو اهؿججطٗط‪ًٗ .)7214ٗ 5288ٗ 2713( :‬ػججوٍ ًب‬
‫اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬اهِػجا‪ٗ .)1866/89ٗ 88( :١‬اهِػجا‪ً ٛ٢‬ب اهػجِّ‬
‫اهلرب‪ :٠‬كتاو عؿط‪ ٝ‬اهِػا‪ :١‬باو ًكافر‪ ٞ‬اهِػا‪.)1/9239( :١‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ٗ .)17032ٗ 17031(:٠‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7272ٗ 7205( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)7210( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)17036( :٠‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.141/ ١‬‬
‫‪ٔٙٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫عو‪ ٟ‬احمللَ٘‪ٗ .‬ق٘هٕ‪ + :‬ﭰﭱ" قط‪ِٞٙ‬ڂ جاظًج‪ ٞ‬ٮفازتٔجا اهِلج‪ ٛ‬اهتأب‪ٚ‬جس‪ ٜ‬عوج‪ ٟ‬أْ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ هولافط غب‪ٚ‬ىٴ‪ ،‬غ٘ا‪ً ١‬ب ًِكب اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬أٗ زْٗ شهم ًب أجٔع‪ ٝ‬اسبلٍ اهتِل‪ٚ‬ص‪.ٞٙ‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ذنساّ‪ :‬ف‪ٙ ٩‬كس أْ ‪ٙ‬ت٘فب اشب‪٩‬ف‪ًِ ٞ‬كب اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬أُ ‪ٗ ،ٟ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘‬
‫ضج‪٩‬ځ قٽعاځ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬بلط‪  ٝ‬هپٌٸا ٰب پوغٰ ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ × پأْٸ أپٓٲىٰ فپجا ڄضؽٰ قپجسٲ ًٰ چولٿج٘اڀ‬
‫ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ بٶِٲتٰ كٶػٲطٰ‪ ٠‬قپايٰ‪ :‬ش هپّٲ ‪ٙ‬ٱ ڀلوپسٰ قپ٘ٲَٴ ٰٗهچ٘ٲا أپًٲطٰٓٱٍٲ اٶًٲطٰپأ‪ٝ‬ځ ز(‪ًٗ .)1‬ب هل ‪ :‬ش هپّٲ ‪ٙ‬ٱ ڀلوٶسٰ‬
‫قپ٘ٲَٴ پأغٲِٰسٱٗاڀ أپًٲطٰٓٱٍٲ إهپ‪ ٟ‬اًٲطٰپأ‪ٝ‬ٷ ز(‪.)2‬‬

‫ثاه اځ‪:‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ بالػراّ‪ٗ :‬شهم ًّ ٗجٔـب‪ ،‬أْ اىبط‪ ١‬زْٗ اهبو٘غ ه‪ٚ‬ؼ قبلوجوٷ ٗقجس‬
‫ضٱفع اهقوٍ عِٕ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تأت‪ ٟ‬هٕ أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًب صباي اهقجطاض ٗاسبلجٍ سبجس‪ٙ‬ث عوج‪  ٛ‬أْ‬
‫ضغ٘ي اهلل × قاي‪:‬ش ضٱ ٶفعٰ اهڀ پقوپٍٱ عّٰڄ اهِٸا‪٢‬ٶٍڄ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬ػٲتٰ‪ٚ‬ٲقٶ پ ٰٗعّٰڄ اهكٸٶب‪ٛ‬ټ ذٰتٸ‪ ٰٙ ٟ‬ٲب ٿوغٰ ٰٗعّٰڄ‬
‫اهڀٌٱبٲٰتوپ‪ ٟ‬ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬عٲقٶىٰ ز(‪ٗ .)3‬ذس‪ٙ‬ث ؾساز بّ أٗؽ ٗث٘بجاْ‪ :‬أْ ضغج٘ي اهلل × قجاي‪:‬‬
‫كاٶفڄ ذٰتٸج‪ٰٙ ٟ‬لڀبٱجطٰ‪ٰٗ ،‬عٰجّڄ اهِٸجا‪٢‬ٶٍڄ ذٰتٸج‪ٰٙ ٟ‬ػٲجتٰ‪ٚ‬ٲقٶ پ‪ٰٗ ،‬عٰجّڄ‬
‫رسټ عّٰڄ اه ٸ‬
‫ش ضٱ ٶفعٰ اهڀ پقوپٍٱ فٶ‪ ٛ‬ا ڀه ٰ‬
‫اهڀ ٌٰحٲِٱْ٘ڄ ذٰتٸ‪ٙ ٟ‬ٱلٶ‪ٚ‬قٰ‪ٰٗ ،‬عّٰڄ اهڀ ٌٰعٲتٱٖ٘ٶ ا ڀهٰٔاهٶمٶ ز(‪.)4‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبدجاض‪ً ٜ‬ب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اىباجاظ‪ :ٜ‬بجاو كتجاو اهجِيب × إفب كػجط‪ٗ ٠‬ق‪ٚ‬كجط‪:‬‬
‫(‪ٗ .)4425‬كتب اهلؿب‪ٗ .)7099( :‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬كتاو اهلجؿب‪ٗ .)2262( :‬اهِػجا‪ً ٛ٢‬ب‬
‫اهػِّ‪ :‬كتاو آزاو اهقها‪ :ٝ‬باو اهِٔ‪ ٛ‬عّ اغتعٌاي اهِػا‪ً ١‬ب اسبلٍ‪ :‬د ‪ 8‬م‪.227‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػجِس‪ٗ .)20477ٗ 20474ٗ 20402( :‬ابجّ أبج‪ ٛ‬ؾج‪ٚ‬ب‪ً ٞ‬ب اهلتجاو‬
‫اىبكِو‪ٗ .)37776( :‬اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ٗ ،)112/7790( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث قجر‪ٚ‬س عوج‪ٟ‬‬
‫ؾطط اهؿ‪ٚ‬دـب‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)1362ٗ 1328ٗ 1183ٗ 956( :‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬كتجاو‬
‫اسبسٗز‪ٗ ،)1423( :‬قاي‪ :‬ذػّ ط‪ٙ‬ب ًّ ٓصا اه٘جٕ‪ٗ .‬اسباكٍ ًب اىبػجتسضن‪ :‬كتجاو اسبجسٗز‪:‬‬
‫باو شكط ًّٰ ضفع عِٕ اهقوٍ‪ٗ ،)276/494( :‬قاي‪ :‬قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾجطط اهؿج‪ٚ‬دـب‪ًٗ .‬جّ ٗججٕ‬
‫آخط أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اسبسٗز‪ٗ .)2402( :‬أٗقلٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب قجر‪ٚ‬رٕ‪ :‬كتجاو‬
‫اهٽ‪٩‬ق‪ :‬باو اهٽ‪٩‬ق ًب اٮ ‪٩‬ق ٗاهلطٖ ٗازبِْ٘‪ًٗ ،‬ب كتاو اسبسٗز‪ :‬باو ‪ٙ ٨‬ٱطجٍ اجملِْ٘‪.‬‬
‫(‪ )4‬أخطججٕ اهٽرباُجج‪ً ٛ‬ب اىبعحجٍ اهلججبف‪ًٗ ،)7156( :‬ب صبٌجع اهعٗا‪٢‬ججس‪ :‬بجاو ضفججع اهقوججٍ‪ :‬د ‪6‬‬
‫م‪ ;251‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬ضٗاٖ اهٽرباُ‪ٗ ٛ‬ضجاهٕ ثقا ‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٙٛ‬‬

‫ًّٗ ٗجٕٷ آخط سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ ٓؿاَ‪ ،‬أْ ضغ٘ي اهلل × ل ‪ٙ‬أخص اهب‪ٚ‬ع‪ًِ ٞ‬جٕ‪،‬‬
‫قاٶفٴ ز(‪ . )1‬فإشا ل ‪ٙ‬قبى اهب‪ٚ‬ع‪ ،ًِٕ ٞ‬فٌّ باو أٗفب ‪ ٨‬تعٽ‪ ٟ‬هٕ‪ ،‬ف‪ ٩‬ػب٘ظ‬
‫ٗقاي‪ :‬ش ٓٱٰ٘ ٰ‬
‫أْ ‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ قب‪ٚ‬اځ‪.‬‬
‫ضابع جاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لججْ٘ عرراقالّ‪ٗ :‬اهعق جىٱ خاقجج‪ ٞ‬اهججصّٓ عوجج‪ ٟ‬اٮزضان‪ٓٗ ،‬جج٘ ؾججطط‬
‫اهتلو‪ٚ‬و‪ٗ ًّٗ ،‬جٕ آخط‪ ٘ٓٗ ،‬اىبطاز ِٓا‪ً ،‬ا ٓ٘ أك جط ًجّ اشباقج‪ ٞ‬اهصِٓ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬أْ‬
‫‪ٙ‬سضن ا‪ً٘٪‬ض عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهص‪ٓ٧ٙ ٜ‬وٕ هؿاى ٓصا اىبِكب ًّ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬لْ٘‬
‫اهط‪٢‬اغ‪ ًّ ٞ‬اهعوجٍ قبجا ػبجب‬ ‫ًسضكاځ سبس‪ٙ‬ث ضفع اهقوٍ‪ٙٗ ،‬لْ٘ ً‪٩ٓ٧‬ځ هوق‪ٚ‬اَ قبٌٔا‬
‫ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‬ ‫ف‪ٌٚ‬ا ػبب هٶتٰػٲوپٍٰ أپفڀٰٔاًٱ ٱٕ ٗتكجسٸ تكجطفاتٕ‪ٗ .‬اشبو‪ٚ‬لج‪ٙ ٞ‬قجَ٘ بتكجطفا‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ باهتلاه‪ٚ‬و اهؿطع‪ ،ٞٚ‬ف‪ٙ ٩‬كس أْ ‪ٙ‬لْ٘ صبُِ٘اځ‪،‬‬
‫كٌا ‪ٙ ٨‬كس أْ ‪ٙ‬لْ٘ ف ً‪ٓ٧‬ى تأٓ‪٩ٚ‬ځ ثقاف‪ٚ‬اځ عوٌ‪ٚ‬اځ هوق‪ٚ‬اَ بٔصٖ اهتبعا (‪.)2‬‬
‫بلعجى اه٘اججب ٗتجطن اسبجطاَ‪،‬‬ ‫خاًػاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ عَر ِدالّ‪ :‬اهعساه‪ ٛٓ ٞ‬ا‪٨‬تكجا‬
‫ًٗا فج٘ق اسبجطاَ‬ ‫ًا ف٘ق اه٘اجب ًّ فعى اىبِسٗبا‬ ‫ٗاىبطٗ‪ ٝ١‬أْ تظٔط عو‪ ٕٚ‬قلا‬
‫ًّ تطن اىبلطٗٓا ‪ .‬ف‪ٙ ٩‬كس أْ ‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬لج‪ً ٞ‬ب ًِكجب ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬فاغجقاځ‪،‬‬
‫فاهعساه‪ ٞ‬ؾططڂ ‪٨‬ظَ ‪ُ٨‬عقاز اشب‪٩‬ف‪٨ٗ ٞ‬غتٌطاضٓا‪ ،‬فٔ٘ ؾآسٴ عو‪ ٟ‬اهِجاؽ‪ ،‬قجاي اهلل‬
‫تعججافب‪+ :‬ﮈﮉﮊﮋ"(‪ )3‬فؿججططٔا هوؿججآس ٗج٘بجاځ‪ٓٗ ،‬جج٘ زْٗ اشبو‪ٚ‬لجج‪ٞ‬‬
‫اسباكٍ بـب اهِاؽ‪ ،‬فاؾرتاطٔا هودو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أٗفب قٽعاځ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯡﯢﯣ‬
‫ﯤﯥﯦﯧﯨ"(‪ٗ )4‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭨﭩﭪ"(‪.)5‬‬
‫غازغاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ حُر ّساّ‪ :‬اسبط‪ٞٙ‬ٿ طب‪ٚ‬ع‪ ًّ ٞ‬طبا‪٢‬ع اهبؿجط‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اهػج‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬اٮضاز‪،ٝ‬‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬قٱِع اهقطاض ٗارباشٖ باهللط‪ٗ ٝ‬تبِ‪ ٕٚ‬هوعٌى‪ٗ ،‬اٮضاز‪ ٝ‬اهقسض‪ٝ‬‬
‫ٮظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬جق ا‪ٓ٪‬جسا ‪ًٗ ،‬جّ ‪٨‬‬ ‫عو‪ ٟ‬إُلاش اهقطاض ٗإجطا‪ً ٕ٢‬ب اهتكطفا‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)7210( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)17036( :٠‬‬
‫(‪ِٙ )2‬ظط‪ :‬إكباَ اه٘فا ًب غف‪ ٝ‬اشبولا‪ :‬ؾطٗط اشبو‪ٚ‬ل‪ :ٞ‬م‪.13‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬عاَ ‪.152/‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهٽ‪٩‬ق ‪ )4( .2/‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.58/ ١‬‬
‫‪ٜٔٙ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ٙ‬قسض عو‪ ٟ‬قِع قطاض فٔ٘ عاجعٴ عّ اهللط‪ٙ ًّٗ ،ٝ‬ٱكِع هٕ اهقطاض فٔج٘ تجابعٴ‪ٗ ،‬فاقجسٴ‬
‫بِلػجٕ‪ ،‬فٌجّ‬ ‫هوػ‪ٚ‬از‪ ،ٝ‬فٔ٘ أذس اثِـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهعبس اىبٌو٘ن‪ ،‬فٔ٘ ‪ ٨‬مبوم اهتكجط‬
‫بافٖ إ‪ ٨‬قبا خ٘ٸهٕ بٕ غ‪ٚ‬سٖ‪ ،‬فج‪ ٩‬مبوجم اه٘‪ٙ٨‬ج‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬ ‫باو أٗفب أْ ‪ ٨‬مبوم اهتكط‬
‫بِلػٕ عوج‪ ٟ‬اه٘ججٕ‬ ‫اهِاؽ قٽعاځ‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬اهتابع هػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬فٖ‪ ،‬فٔ٘ ‪ ٨‬مبوم اهتكط‬
‫اهتاَ ٗكٌاي اهعٌى‪ ،‬فٔ٘ ُاقل ا‪ٓ٪‬و‪ٗ ٞٚ‬اهك‪٩‬ذ‪ ،ٞٚ‬فٌّ ‪ ٨‬مبوم ُلػٕ فوج‪ٚ‬ؼ حبجطٍّ‪،‬‬
‫ٗ‪ ٨‬مبوم اه٘‪ ٞٙ٨‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ باسبق; فٔ٘ ًػو٘وٱ اٮضاز‪ ٝ‬بػج‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿجط‪ٙ‬ع‪ ٨ ٞ‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫ٗٓصا ذايٱ اهب اسبلاَ اشبانعـب هػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗي اهلرب‪ٗ ٠‬إضازتٔا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .114‬اخلاَصُ‪ :‬صفاتُ األفضً‪ ١َّٝ‬يز‪ٝ٥‬صِ ايد‪ٚ‬ي‪:١‬‬
‫ِٗٓان ؾطٗط أفهو‪ ٨ ٞٚ‬ؾطٗط اُعقاز ف ًا تقجسَ شكجطٖ‪ًِٔٗ ،‬جا عوج‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى‬
‫اهصكط بإػباظ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬جمتّرداّ‪ :‬ف‪ٙ ٩‬ؿرتط ‪ُ٨‬عقاز اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ اشبو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬
‫صبتٔساځ; ‪ ْ٪‬عٌى اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اسبلٍٱ بـب اهِاؽ بإُلاش ؾجطا‪٢‬ع اٮغج‪ٗ َ٩‬إقاًج‪ ٞ‬أذلاًجٕ‪،‬‬
‫ٗٓ٘ ‪ ٨‬ؼبتاد إفب اجتٔاز‪ ،‬ٮًلإُ أْ ‪ٙ‬ػأي اجملتٔس‪ ّٙ‬عّ اسبلجٍ اهؿجطع‪ٗ ٛ‬اهقهجا‪ٙ‬ا‬
‫ٗاىبؿل‪ٗ ، ٩‬أْ ‪ٙ‬ػأي اشبربا‪ٗ ،١‬هلّ ػبب أْ تلْ٘ هس‪ ٕٙ‬ا‪ٓ٪‬و‪ ٞٚ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اهعوٌ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫هتبين اهطأ‪ ٜ‬اىبعـب ٗتا‪ٚ‬ف اىبتبِ‪ .ٟ‬ف‪ ٩‬نطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ صبتٔساځ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عجّ أُجٕ ل ‪ٙ‬جطز‬
‫ُل ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬شهم‪ٗ ،‬هلّ ا‪ٗ٪‬فب أْ ‪ٙ‬لْ٘ صبتٔساځ‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ غُرجاعاّ ذا بَصرري‪ٔ ٚ‬زأ‪ٓٗ :ٙ‬ج٘ ا‪٪‬پٗفب ‪ ْ٪‬ق٘تجٕ ه‪ً٫‬ج‪ً ٞ‬ب إقاًج‪ٞ‬‬
‫اهؿطا‪٢‬ع ٗإُلاشٓا بعسي ٗإذػاْڅ‪ٙ ٨ٗ ،‬ؿرتط ‪ُ٨‬عقاز اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬شهم‪ ،‬أ‪ٙ ٨ ٜ‬ؿرتط أْ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ؾجحاعځا أٗ ًجّ أقجراو اهجطأ‪ ٜ‬اىبلهج‪ ٛ‬إفب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهطع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬تجسبف‬
‫اىبكاحل‪ ،‬فإْ هٔط ًِٕ ٓصا اههعو‪ ،‬فٔ٘ ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬لطٖ ًّ ا‪ً٪‬ف‪ ٨ ،‬ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬ربض اهععي أٗ‬
‫اشبطٗد عو‪ٗ ،ٕٚ‬اعتساي أجٔع‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاغتقاًتٔا ‪ٙ‬عاجل ٓصا اههعو ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ثاه اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬قسغٗاّ‪ :‬ف‪ٙ ٩‬ؿرتط أْ ‪ٙ‬لْ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬قطؾج‪ٚ‬اځ‪ ْ٪ ،‬اهِػجب‬
‫ه‪ٚ‬ؼ ًّ ؾطٗط ا‪ُ٨‬عقاز‪ ٘ٓٗ ،‬ؾطط أفهو‪ ْ٪ ،ٞٚ‬ذس‪ٙ‬ث ابّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٔٚ‬‬

‫قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬عٰايٱ ٰٓصٰا ا‪٪‬پًٲطٱ فٶ‪ ٛ‬قٿطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅ ًٰا بٰ ٶق‪ً ٰٛ‬ٶ ٲِٔٱٍٱ اثٲِٰاْ ز(‪ )1‬فإُجٕ‬
‫ًق‪ٚ‬سٴ بؿطٗط ًِٔا كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ًعاٗ‪ : ٞٙ‬مسعتٱ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬شڄإْٸ ٰٓصٰا‬
‫جٔڄٕٶ ًٰا أپقپاًٱ٘اڀ اهسټ‪ٙ‬ٲّٰز(‪ٗ )2‬ذس‪ٙ‬ث‬
‫ذسٴ إڄ‪٨‬چ كپبٸٕٱ اهللٿ ٰعوپ‪ ٰٗ ٟ‬ٲ‬
‫ا‪٪‬پًٲطٰ فٶ‪ ٛ‬قٿطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅ ‪٨‬پ ٱ‪ٙ‬عٰازٶ ٲ‪ٔٙ‬ڄٍٲ أپ ٰ‬
‫أبٶ‪ ٛ‬بلطڅ اهكس‪ٙ‬ق ‪ٙ ‬طفعٕٱ قاي ًب خٽبتٕ ًب اهػق‪ٚ‬ل‪ :ٞ‬ش ٰٗڄإْٸ ٰٓصٰا ا‪٪‬پًٲجطٰ فٶج‪ ٛ‬قٿجطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅ‬
‫ًٰا پأطپاعٱ٘اڀ اهللپ‪ٰٗ ،‬اغٲتٰقپاًٱ٘اڀ ٰعوپ‪ ٟ‬أپًٲ ڄطٖٶ ز قپجسٲ أپ ٲب پواٲجٱتلٿٍٲ شٰهٶجمپ أپٗٲ غٰج ٶٌعٲتٱٌٱ ٲٖ٘ٱ ًٶجّٲ ٰضغٱج٘ٲيڄ‬
‫اهللٶ ×(‪.)3‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .115‬ايشادض‪ :‬ايرتطُّح يًخالف‪ ١‬ملَٔ ظَّٔ بٓفشِ٘ األًٖ‪ ١َ ٝ‬عً‪ٗٝ‬ا‪:‬‬

‫ٗاهرتؾٹس ىبِكب اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اهتِاظ عو‪ ٕٚ‬جا‪٢‬ع زبٌ‪ٚ‬ع اىبػوٌـب ىبجّ كجاْ ٓج٘ ًجّ‬
‫أٓؤا‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًّ اىبلطٗٓا ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى ًّ اهؿجط ‪ِٔٙ‬ج‪ ٟ‬عجّ شهجم‪ .‬بجى ٗاقجع‬
‫اهكراب‪ً ٞ‬ب غق‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بين غاعس‪ٗ ٝ‬تِاظعٍٔ عو‪ًٰ ٟ‬جّ ٓج٘ ا‪٪‬پٗفب باشب‪٩‬فج‪ ٞ‬بعجس ضغج٘ي‬
‫ػحٸ‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬فطاؾٕ ل ‪ٙ‬سفّ بعسٱ‪ٗ ،‬كٌجا ثبجت أْ‬
‫اهلل × ثابتٴ‪ٗ ،‬كاْ ضغ٘ي اهلل × ًٱ ٰ‬
‫أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬اهػت‪ ًّ ٍٓٗ ٞ‬كباض اهكراب‪ ٞ‬ضن٘اْ اهلل عو‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عجاځ‪ ،‬أُٔجٍ تِجاظع٘ا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬عو‪ً ٟ‬طأ‪ًٗ ٠‬ػٌع نب‪ٚ‬ع اهكراب‪ٗ ٞ‬ل ‪ِٙ‬لط عو‪ ٍٔٚ‬أذجسٴ‪ ،‬بجى أقجطٍٗٓ عوج‪ٟ‬‬
‫شهم‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪ٙ‬سي عو‪ٗ ٟ‬ج٘ز إنبا ًٍِٔ عو‪ ٟ‬ج٘اظ اهتِاظ عو‪ ٟ‬اشب‪٩‬فج‪٨ ٞ‬خت‪ٚ‬جاض‬
‫ا‪٪‬قوس; ٗأ‪ٙ‬هاځ ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬ج٘اظ طوب اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اهػع‪ ٛ‬هلجا ًٗقاضعج‪ ٞ‬اهجطأ‪ ٜ‬بجاهطأ‪ٜ‬‬
‫ٗاسبح‪ ٞ‬باسبح‪ً ٞ‬ب غب‪ٚ‬ى اه٘ق٘ي إه‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأًا اهِٔ‪ٛ‬ٱ عّ طوب اٮًاض‪ ٝ‬كٌا ٗضز ًب بعض ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ً جى ذجس‪ٙ‬ث أبج‪ ٛ‬شض ‪‬‬
‫قاي‪ :‬ٿقوڀتٱ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ اغٲٰتعٲ ٶٌوڀِٶ‪ ٛ‬؟ قپايٰ‪ :‬فپهٰطٰوٰ بٶٰ‪ ٚ‬ٶسٖٶ ٰعوپ‪ ًٰ ٟ‬ٲِلٶبٶ‪ ٛ‬ثٱٍٸ قپايٰ‪ :‬ش ‪ٰٙ‬ا أپبٰجا‬
‫خصٰٰٓا ٶبرٰقِّٰٔجا‬
‫نعٶ‪ٚ‬ٲوٴ; ٰٗإڄٸُٰٔا أپًٰاُٰ‪ٞ‬ڂ; ٰٗإڄٸُٰٔا ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ خٶ ٲع‪ٜ‬ٴ ُٰٰٗسٰاًٰ‪ٞ‬ڂ‪ ،‬إڄ‪٨‬چ ًّٰٲ أپ ٰ‬
‫ٰشضٍّ; إڄُٸمپ ٰ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اىبِاقب‪ٗ )3501( :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ (‪ًٗ .)7140‬ػجوٍ ًب‬
‫اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو اهِاؽ تبعٴ هقط‪ٙ‬ـ‪.)1820/4( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلجاَ‪ :‬بجاو ا‪ً٪‬جطا‪ً ١‬جّ قجط‪ٙ‬ـ‪ٗ )7139( :‬كتجاو‬
‫اىبِاقب‪ :‬باو ًِاقب قط‪ٙ‬ـ‪.)3500( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتب قتاي أٓى اهبا‪ :ٛ‬باو ا‪ ًّ ٌٞ٢٪‬قط‪ٙ‬ـ‪.)17005( :‬‬
‫ٔ‪ٔٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٰٗأپزٸ‪ ٠‬اهچصٶ‪ ٜ‬عٰوپ‪ٚ‬ٲٕٶ فٶ‪ٚ‬ٲٰٔاز(‪ٗ )1‬عّ ضبٌس بّ اىبِلسض قاي‪ ،‬قاي اهعباؽ ‪ٙ ‬ا ضغ٘ي اهلل ×;‬
‫أپًټطٲُٶ‪ٰ ٛ‬عوپ‪ٰ ٟ‬ب ٲعضڄ ًٰا ٰٗ‪٨‬چنپ اهللٿ‪ ،‬فقاي اهِيب × ش ‪ٰٙ‬ا عٰبٸاؽ‪ٰٙ ،‬ا عٍٰٸ ٰضغٱج٘يڄ اهللٶ‪ُٰ ،‬لڀجؼٴ‬
‫تٱ ٲِحٶ‪ٰٔٚ‬ا خٰ‪ٚ‬ٲطٴ ًٶّٲ إًٰا ٰض‪ٝ‬ٷ ‪٨‬پ ٱترٲكٶ‪ٰٔٚ‬ا ز(‪ًٗ )2‬ب ٓص‪ ّٙ‬اسبس‪ ٙ‬ـب ل ‪ ِٕٙ‬ضغج٘ي اهلل × عجّ‬
‫طوب اٮًاض‪ٗ ،ٝ‬ل ‪ٙ‬عٽٔا هلٌا ٗب‪ٚ‬ٸّ اهػببٰ ًب شهم ٗٓ٘ اههعو اىبؿاض إه‪ ٕٚ‬قجطاذ‪ٞ‬‬
‫ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬شض ‪ٗ ‬نٌِاځ ًب ذس‪ٙ‬ث اهعباؽ ‪ً ٘ٓٗ ‬جا ‪٘ٙ‬نجس ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬جث ًب‬
‫اىب٘ن٘ ًّ بابٕ ًب طوب اٮًاض‪.ٝ‬‬
‫أًا فٱ اههعلا‪ ١‬يبّ ‪ٙ‬كورْ٘ هٯًاض‪ ،ٝ‬فإُٕ ػب٘ظ هلٍ أْ ‪ٙ‬ٽوب٘ٓا حبقٔا ًّ جف‬
‫غ‪٧‬اي ٗٓ٘ يبّ ‪ٙ‬قسض عو‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .116‬ايشابعُ‪ :‬خَ ِ‬
‫ص‪ٝ‬صَ ُ‪ ١‬ر‪٥‬اس‪ ِ١‬ايد‪ٚ‬ي‪ ١‬خلً‪ٝ‬ف‪ٚ ٍ١‬احد‪:‬‬
‫ًّٗ خكا‪٢‬ل اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ هط‪٢‬اغتٔا ًب اهسُ‪ٚ‬ا خو‪ٚ‬لج ڂ‪ٗ ٞ‬اذجس‪٨ٗ ،‬‬
‫ػب٘ظ أْ تتعسز اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬بتعسز اشبولا‪ ،١‬ف٘ذس‪ ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ ٨ ٞ‬ػب٘ظ اشبطٗد عِٔجا‪ٗ ،‬اىبعِج‪ٟ‬‬
‫إُٔ ‪ ٨‬ػب٘ظ أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًب اهسُ‪ٚ‬ا إ‪ ٨‬خو‪ٚ‬ل‪ٗ ٞ‬اذسٴ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث أبج‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬جط‪  ٝ‬شكپاُٰجتٲ بِٰٱج٘‬
‫خوپلپٕٱ ُٰيبٻ‪ٰٗ ،‬إُٸٕٱ ‪٨‬پ ُٰيبٸ ٰب ٲعسٶ‪ٰٗ ،ٜ‬إُٸٕٱ غٰجٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ‬
‫غٔٱٍٱ ا‪٪‬پُٲبٶ‪ٰٚ‬ا‪١‬ٱ‪ ،‬ٿكوچٌٰا ٰٓوپمپ ُٰيبٻ ٰ‬
‫إغٲطٰا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٰ تٰػٱ٘ ٱ‬
‫خوپلپا‪١‬ٴ فپتٰلڀٱطٱ ز قپاهٿ٘ا‪ :‬فپٌٰا تٰأڀًٱطٱُٰا؟ قپايٰ‪ :‬ش فٿ٘ا بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬پ ا‪٪‬پٗٸيڄ فپجا‪٪‬پٗٸيڄ‪ٰٗ ،‬پأعٲٽٿج٘ٓٱٍٲ ذٰ چقٔٱجٍٱ‬
‫ٱ‬
‫جعٰىٰ اهللٿ پهٔٱٍٲ‪ ،‬فپإْٸ اهللپ غٰاٶ‪ ٢‬ٿؤٱٍٲ عٌٰٸجا اغٲجتٰ ٲطعٰآٱٍٲ ز(‪ .)3‬فل‪ٚ‬جٕ ز‪٨‬هج‪ٗ ٞ‬انجر‪ ٞ‬أْ‬
‫اچهصٶ‪ٰ ٜ‬‬
‫اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬هودو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬ي فا‪ٗ٪‬ي‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬قبى تعسز اشب‪٩‬ف‪٘ٙٗ ٞ‬جس باههطٗض‪ٝ‬‬
‫ٗذس‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬قٽعاځ‪ٗ .‬ذس‪ٙ‬ث عطفح‪٧ٙ ٞ‬كس ٓصا اىبعِ‪ ٟ‬قجاي‪ :‬غٰجٌعتٱ ضغج٘يٰ اهلل ×‬
‫ذسٷ ‪ٙ‬ٱطڄ ٲ‪ٙ‬سٱ پأْٲ ‪ٰٙ‬ؿٱجقٸ عٰكٰجاكٿٍٲ أپٗٲ ‪ٙ‬ٱلپج ټطقٰ‬
‫‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًّٰٲ أپتٰاكٿٍٲ ٰٗأپًٲ ٱطكٿٍٲ جٌٰٶ ٲ‪ٚ‬عٴ ٰعوپ‪ ٟ‬ضٰجٱىڅ ٰٗا ٶ‬
‫جٌٰٰاعٰٰتلٿٍٲ فپاقڀٱتوٿ ٲٖ٘ٱز(‪ٗ .)4‬ذس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عٌطٗ بّ اهعام ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا ‪ٙ‬ق٘ي‪:‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتب اٮًاض‪ :ٝ‬باو كطآ‪ ٞٚ‬اٮًاض‪ ٝ‬باف نطٗض‪.)1825/16( :ٝ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ٗ ،)20796( :٠‬قاي‪ٓ :‬صا ٓ٘ احملل٘ه‪ً :‬طغى‪.‬‬
‫(‪ )3‬تقسَ ععٖٗ‪ ،‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)3455( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1842/44( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬ذلٍ ًّ خطق أًط اىبػجوٌـب‪.)1852/60ٗ 59( :‬‬
‫ٗاهٽرباُ‪ً ٛ‬ب اىبعحٍ اهلبف‪ :‬باو ًّ امسٕ عطفح‪:)366( :ٞ‬د ‪ 17‬م‪ ،136‬ذبق‪ٚ‬ق هبس‪ ٜ‬اهػول‪.ٛ‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٔٚ‬‬

‫إُٕ غٌٰع ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًّٰٰٗٲ بٰاٰ‪ٙ‬عٰ إڄًٰاًاځ فپ پأعٲٽپاٖٱ قٰلڀقپ‪ٞ‬پ ٰ‪ ٙ‬ٶسٖٶ ٰٗثٌٰٰ ٰط‪ٝ‬پ پقوڀبٶٕٶ پفوڀ‪ٚ‬ٱ ٶٽعٲٕٱ‬
‫ڄإْڄ اغٲتٰٽپا ٰ‪ .‬فپڄإْٲ جٰا‪ ٰ١‬آخٰطٱ ‪ٙ‬ٱِٰا ڄظعٱٕٱ فپانٲطڄبٱ٘اڀ عٱٱِقٰ ا‪٬‬خٰطڄ ز(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .117‬ايجأَ‪ :‬االستخالفُ ي‪ٝ‬ص َٔ خصا‪٥‬صِ ايد‪ٚ‬ي‪ٚ ِ١‬ال صفاتِٗا‪:‬‬
‫ٗ‪ ٨‬تِعقسٱ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬هجط‪ٚ٢‬ؼ اهسٗهج‪ ٞ‬با‪٨‬غجتد‪ ، ٩‬أ‪ ٜ‬باهعٔجس‪ُٔ٪ ،‬جا عقج ٴس بجـب‬
‫اىبػوٌـب ٗبـب ًػترق اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬ؿرتط ًب اُعقازٓا ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب ٗقب٘ي ًجّ اهؿجدل‬
‫‪ٙ ٨‬تأت‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬ترقق ف‪ ٕٚ‬شهم‪ ،‬فج‪٩‬‬ ‫اهص‪ٙ ٜ‬رتؾس ىبو‪ٓ ٤‬صا اىبِكب حبقٕ‪ٗ .‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫تِعقس اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬هو اُ‪ٗ ٛ‬ا‪ٗ٪‬ي قا‪ٍ٢‬ٴ عو‪ًِ ٟ‬كب ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عجّ أْ اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫ؾ٘ض‪ ٠‬بـب اىبػوٌـب باخت‪ٚ‬جاض ٗضنجا‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػجت ٗ‪ٙ٨‬ج‪ ٞ‬عٔجس عوج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬ا‪٪‬كاغجط‪ٝ‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬اقط‪ٗ .ٝ‬عو‪ ٟ‬شهم ًّ ذ‪ٚ‬ث اه٘اقع اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬هود‪٩‬ف‪ ،ٞ‬فجإْ ا‪٨‬غجتد‪ ، ٩‬أ‪ٜ‬‬
‫خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٷ شبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬آخط ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬بعسٖ ‪ ٨‬ؼبكى ف‪ٚ‬جٕ عقجس اشب‪٩‬فج‪ُ٪ ،ٞ‬جٕ ‪ ٨‬مبوجم‬ ‫اغتد‪٩‬‬
‫قبا ه‪ٚ‬ؼ ٓ٘ ًّ ق‪٩‬ذ‪ٚ‬تٕ ٗ جف ً‪ٓ٧‬جى هجٕ‪.‬‬ ‫اهك‪٩‬ذ‪ً ٞٚ‬ب شهم ٗ‪ ٨‬ؼبق هٕ اهتكط‬
‫فه‪٩‬ځ عّ أْ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ذق هوٌػوٌـب ‪ ٨‬هؿدل آخجط ًٌٔجا كجاْ‪ ٨ٗ ،‬زبٌاعج‪ ،ٞ‬أ‪ٜ‬‬
‫ه‪ٚ‬ػت ًّ ذق اشبو‪ٚ‬ل‪ ٨ٗ ٞ‬صبوؼ أٓى اسبى ٗاهعقس ب٘ج٘ز اشبو‪ٚ‬لج‪ٗ ،ٞ‬إلبجا ٓج‪ ٛ‬ذجق‬
‫هوٌػوٌـب ‪ٙ‬عقسُٗٔا ىبّ ‪ٙ‬ؿا‪ ْٗ٦‬إشا ؾاط ًِكب ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬عجّ اشب‪٩‬فج‪ ًٗ .ٞ‬جى‬
‫ٓصٖ اهعق٘ز إشا ذكوت‪ ،‬فٔ٘ عقس فه٘ه‪ٙ ٨ ٍّٛ‬كس ٗ‪ٙ ٨‬وعَ أذساځ‪.‬‬

‫أٗي عطٗ‪ ًّ ٝ‬عط‪ ٠‬اٮغ‪ َ٩‬تِقض‪ ،‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬أًاً‪ٞ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬عسٹ ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫اهبآو‪  ٛ‬عّ ضغ٘ي اهلل × ش هپتٱِٲقپهٱّٸ عٱطٰ‪ ٠‬اٮ ٲ‬
‫غ‪٩‬پَڄ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ‪ ،‬پف ٿلوچٌٰا اُٲتٰقپهٰتٲ‬
‫‪ٝ٩‬ٿ ز(‪ )2‬أ‪ٜ‬‬
‫رلڀجٍٱ‪ٰٗ ،‬آخٶجطٱٓٱّٸ اهكٸج پ‬
‫عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ڂ‪ ،‬تٰؿٰبٸثٰ اهِٸاؽٱ بٶاهچتٶ‪ٰ ٛ‬توٶ‪ٰٔٚ‬ا‪ٰٗ ،‬أپٗٸٿهٔٱّٸ ُٰقڀهجاځ ا ڀه ٱ‬
‫أٗهلّ ُقهاځ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬بأْ ذب٘هت بـب اىبػوٌـب ًّ ُظاَ‬
‫اهؿ٘ض‪ًِٔ ٘ٓٗ ٠‬خ اهِب٘‪ ٝ‬إفب ُظاَ اه٘ضاث‪ٗ ،ٞ‬آخطّٓ ُقهاځ اهك‪ ٝ٩‬بأْ ‪ٙ‬لرتق غوٽاْ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)1844/46( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلجرب‪)17160ٗ 17159( :٠‬‬
‫ٗهٕ قكٸ‪.ٞ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ابّ ذباْ ٗأهبس‪ٗ ،‬تقسَ ًب اهلقط‪.)55( ٝ‬‬
‫ٖ‪ٔٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اىبػوٌـب عّ غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬ذلٍ اهلتاو‪ ٘ٓٗ ،‬ظًّ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬عكط اٮقكجا‪٢‬ـب‪،‬‬
‫; ًٗب‬ ‫ٗأًا اهعًّ ا‪ٗ٪‬ي فٔ٘ عكجط اهظوجٍ ٗإغجا‪ ٝ١‬اهتٽب‪ٚ‬جق ظًجّ اىبوجم اهعهج٘‬
‫ذس‪ٙ‬ث ًعاش بّ جبى ‪ ‬قاي‪ :‬ش أپ‪٨‬پ إْٸ ضٰذٰ‪ ٟ‬اٮ ٲ‬
‫غ‪٩‬پَڄ زٰا‪٢‬ٶ ٰط‪ٝ‬ڂ‪ ،‬فپجسٱٗضٱٗاڀ ًٰجعٰ اٮغٲج‪٩‬پَڄ‬
‫ػوڀٽپاْٰ غٰ‪ٰٚ‬لڀتٰطڄقپاْڄ‪ ،‬پف‪٩‬پ تٱلپاضڄقٿ٘اڀ ا ڀهلٶتٰاوٰ‪ ،‬أپ‪٨‬پ إُٸٕٱ غٰجٰ‪ٚ‬لٿْ٘ٱ‬
‫ذٰ‪ٚ‬ٲثٱ زٰاضٰ‪ ،‬أپ‪٨‬پ إْٸ ا ڀهلٶتٰاوٰ ٰٗاه ٹ‬
‫ػٔڄٍٲ ًٰا ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قڀهٱْٰ٘ پهلٿجٍٲ‪ ،‬فپجإشا عٰكٰج‪ٚ‬ٲتٱٌٱ٘ٓٱٍٲ قپٰتوٿج٘كٿٍٲ‪ٰٗ ،‬إشا‬
‫ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ أٿًٰطٰا‪١‬ٴ ‪ٰٙ‬قڀهٱْٰ٘ ‪٪‬پُٲلٿ ٶ‬
‫نوڇ٘كٿٍٲ ز(‪ ٘ٓٗ .)1‬ظًّ ازببابط‪ ٝ‬اىبػتبس‪ٗ ّٙ‬غ‪ٚ‬ػتٌط ذت‪ ٟ‬ظًجّ اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬
‫طعٲتٱٌٱ٘ٓٱٍٲ أپ ٰ‬
‫پأ پ‬
‫اهطاؾس‪ ٝ‬اه اُ‪ ٞٚ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ٝ‬بِظاَ اهؿ٘ض‪ ٘ٓٗ .٠‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬ػبب أْ تعٌجىٰ هجٕ‬
‫ا‪٪‬ذعاوٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تعبساځ ٗز‪ِٙ‬اځ‪.‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة وَقِيَا َدةِ الِحُكِيِ‬
‫ض ِلصِيَاشَةِ الدَّ ِولَ ِ‬
‫ة ٌَصِبِ الرَّئِي ِ‬
‫طَرِيكَ ُ‬

‫ب ايز‪ٝ٥‬صِ‪:‬‬
‫صِ‬‫‪َ .118‬فٗ‪ ُّٛ‬طز‪ٜ‬ك‪ِ َْ ِ١‬‬
‫طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ً َ٩‬ب ُكب خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٓ ،‬ج‪ً ٛ‬جّ اهِػجق‬
‫اىبدك٘م هِظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب تطت‪ٚ‬ب أٗنا اهِاؽ ًب ع‪٩‬قاتٍٔ ًع اهسٗه‪ ٞ‬قبا ‪٘ٙ‬جٶجسٱ‬
‫اٮذػاْ ًب تٽب‪ٚ‬ق أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬اهعسي ًب تِل‪ٚ‬صٓا‪ ٨ٗ .‬ؽبل‪ ٟ‬أْٸ اٮغج‪ َٰ٩‬فلجط‪ٝ‬ڂ‬
‫ٗطط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اهللط‪ ٛٓ ٝ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬عازباتٔا هقها‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬
‫بب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص ًٗجّ اىبػج‪ٗ٧‬ي‪،‬‬ ‫ٓ‪ ٛ‬اهل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهسا‪ ٌٞ٢‬هتِل‪ٚ‬ص ًا ػبب هلصٖ اىبعازبا‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص ٗك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬هبى اهسع٘‪ ٝ‬هٯغ‪ُٗ .َ٩‬كبٱ اٮًجاَ‬ ‫ٗاحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهللط‪ً ٝ‬ب صبا‪٨‬‬
‫ًب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٘ٓ ٞ‬جع‪ٓ ًّ ١‬صٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬فرـب أٗجبٰ اهؿط ٱ عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬ج‪ُ ٞ‬كجبٰ‬
‫خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬ذسز ه‪ ًٞ٫‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ اهيت ػبط‪ ٜ‬بٔا ُكب اٮًاَ‬
‫ًب ًِكبٕ ىبٌاضغ‪ًٌٔ ٞ‬اتٕ ٗق‪٩‬ذ‪ٚ‬اتٕ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب اىبعحٍ اهلبف‪ :)172( :‬د ‪ 20‬م‪ًٗ ،76‬ب اىبعحٍ اهكاف‪.)794( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٔٚ‬‬

‫ٗٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ هِكب اسباكٍ ٓ‪ ٛ‬اهب‪ٚ‬ع‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬حط‪ُ ٜ‬كب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب هٕ‬
‫عو‪ ٟ‬كتاو اهلل ٗغٱِ‪ ٞ‬ضغ٘هٕ ×‪ٗ .‬كْ٘ ٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٛٓ ٞ‬اهب‪ٚ‬ع‪ ،ٞ‬فٔ‪ ٛ‬ثابت‪ ًّ ٞ‬ب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫اىبػوٌـب هوطغ٘ي × عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ً ٞ‬ب اىبس‪ ًّٗ ،ِٞٙ‬أًط اهطغج٘ي × هوٌػجوٌـب‬
‫بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اٮًاَ‪ ،‬إشا خو‪ًِ ٟ‬كب اهط‪ٚ٢‬ؼ عّ اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ .ٞ‬ل تلّ ب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬اىبػجوٌـب هوطغج٘ي ×‬
‫عو‪ ٟ‬اهِب٘‪ ٍُٔ٪ ;ٝ‬كاُ٘ا أغوٌ٘ا ًّ قبى‪ٗ ،‬هلِٔا كاُت ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هٕ عو‪ ٟ‬اسبلٍ‪ ،‬فلاُجت‬
‫ًّ زضاغ‪ٗ ٞ‬اقعٔا ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ځ ًٍِٔ هوطغ٘ي × عو‪ ٟ‬اهعٌى بِظاَ اٮغ‪ٗ َ٩‬طاعتٕ ُٗكطتٕ‬
‫ٗهبا‪ٙ‬تٕ عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ُظاَ اهعال‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػت ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ځ عو‪ ٟ‬اهتكس‪ٙ‬ق‪.‬‬
‫ٗهقس ب٘‪ٙ‬ع ضغ٘ي اهلل × عو‪ ٟ‬اعتباضٖ ذاكٌاځ ‪ ٨‬اعتبجاضٖ ُب‪ٚ‬جاځ ضغج٘‪٨‬ځ‪ ْ٪ ،‬اٮقجطاض‬
‫باهِب٘‪ٗ ٝ‬اهطغاه‪ ٞ‬إمباْٴ ٗه‪ٚ‬ؼ ب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٞ‬اهب‪ٚ‬ع‪ ٛٓ ٞ‬اهعٔسٱ باهٽاعج‪ٗ ٞ‬هبا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬زٗهج‪ ٞ‬اهجط‪ٚ٢‬ؼ‬
‫اىبِتدٰب هود‪٩‬ف‪ٗ ،ٞ‬اهلطق ب‪ٚ‬ټّٴ ب‪ٌِٔٚ‬ا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .119‬ب‪ٝ‬إُ ن‪ٝ‬ف‪ ١َّٝ‬ممارس‪ ِ١‬ايطز‪ٜ‬ك‪:١‬‬
‫أًا ا‪٪‬زه‪ ًّ ٞ‬اهقطآْ ٗاهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أْ اهب‪ٚ‬ع‪ ٛٓ ٞ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب ُكب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هط‪٢‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗهجج‪ ،ٞ‬فق٘هججٕ تعججافب‪ + :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝ‬
‫ﭞﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬ‬
‫ﭭﭮﭯﭰ"(‪ٗ )1‬قججاي اهلل تعججافب‪ + :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙ‬
‫ﭚﭛ"(‪.)2‬‬
‫‪‬‬

‫ٗب‪ٚ‬ٸِت اهػٹِ‪ً٘ ٞ‬ن٘ ٰ اهعٔس باهٽاع‪ ،ٞ‬فلج‪ ٛ‬ذجس‪ٙ‬ث عبجاز‪ ٝ‬بجّ اهكجاًت‪ ،‬قجاي‪:‬‬
‫غ٘يٰ اهللٶ × عٰوپ‪ ٟ‬اهػٸٌٲ ڄع ٰٗاهٽچاعٰ‪ٞ‬ٶ ًب اهڀٌِٰٲؿٰطٶ ٰٗاهڀٌٰلڀطٰٖٶ ٰٗأپْٲ ‪٨‬پ ٱُِٰجاظڄ ٰ ا‪٪‬پًٲجطٰ‬
‫شبٰا‪ٰٙ‬عٲِٰا ضٰ ٱ‬
‫ق ذٰ‪ٚ‬ٲٱٌٰا كٿٸِا ‪٨‬پ ُٰدٰا ٱ فٶ‪ ٛ‬اهللٶ هپ٘ٲًٰ‪ٞ‬پ ‪٢٨‬ٶٍڅ ز(‪ٗ )3‬أْ ٓصا ا‪ً٪‬ط ‪ٙ‬قَ٘‬
‫أپٓٲوپ ٱٕ ٰٗأپْٲ ُٰ ٿق٘يٰ باهڀرٰ ټ‬
‫بٕ ًّ ‪ٙ‬قسض عو‪ ًّ ٕٚ‬اهطجاي سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ ٓؿاَ ‪ٗ ‬كاْ قس أزضنپ اهجِيب ×‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبٌترِ‪.12/ ٞ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلتس ‪.10/‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7200-7199( :‬‬
‫٘‪ٔٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗشٓبت بٕ إًٔ إفب ضغ٘ي اهلل × فقاهت‪ٙ :‬ا ضغ٘ي اهلل با‪ٙ‬عٕ؟ فقاي اهجِيب ×‪ :‬ش ٓج٘‬
‫قافٴ‪ ،‬فٌػسٰ ضأغٰ ٱٕ ٗزعا هٕ ز(‪.)1‬‬
‫ٗب‪ٚ‬ٸِت اهػٹِ‪ ٞ‬أْ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬عٔسٴ با‪٨‬هتعاَ هآطاځ ٗباطِجاځ عبجاز‪ ٝ‬هلل تعجافب‪ ،‬فعجّ أبج‪ٛ‬‬
‫ٓط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ٰث‪٩‬پثٰ‪ٞ‬ڂ ‪٨‬پ ٱ‪ٙ‬لپوِّ ٱٌٔٱٍٱ اهللٿ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰج‪ٞ‬ٶ ٰٗ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱجعٰكِّ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ‬
‫ٰٗپهٔٱٍٲ ٰعصٰاوٴ أپهٶ‪ٚ‬ٲٍٴ‪ :‬ضٰجٱىٴ ٰعوپ‪ ٟ‬فپهٲىڄ ًٰا‪١‬ٷ بٶاهٽچطڄ ٲ‪ٙ‬قڄ ‪ٌٰٙ‬ٲِٰعٱ ًٶِٲٕٱ ابٲّٰ اهػٸجبٶ‪ٚ‬ٲىڄ‪ٰٗ ،‬ضٰجٱجىٴ بٰجاٰ‪ٙ‬عٰ‬
‫ج‪٩‬ځ‬
‫إڄًٰاًاځ ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱبٰاٶ‪ٙ‬عٱٕٱ إڄ‪٨‬چ ٶهسٱُٲ‪ٰٚ‬اٖٱ ڄإْٲ پأعٲٽپاٖٱ ًٰا ‪ٙ‬ٱطڄ ٲ‪ٙ‬سٱ ٰٗفچ‪ ٟ‬هپٕٱ ٰٗإڄ‪٨‬چ هپٍٲ ‪ٰٙ‬وٶ هپٕٱ‪ٰٗ ،‬ضٰجٱىٴ ‪ٙ‬ٱبٰاٶ‪ٙ‬عٱ ضٰ ٱ‬
‫روپوٰ بٶاهللٶ هپ پقسٲ ٿأعٲ ٶٽ‪ ٰٛ‬ٶبٰٔا پكصٰا ٰٗ پكصٰا فپكٰجسٸقپٕٱ فپأپخٰجصٰٰٓا ٰٗهپجٍٲ ٱ‪ٙ‬عٲجطپ‬
‫ػ ڀوعٰ‪ٞ‬ٷ ٰب ٲعسٰ ا ڀهعٰكٲطڄ پف ٰ‬
‫بٶ ٶ‬
‫ٶبٰٔاز(‪.)2‬‬
‫فٔصٖ ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث ٗ فٓا ًب اىب٘ن٘ ‪ ،‬قطؼب‪ٞ‬ڂ ًب أْ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب ُكب اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬‬
‫هط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪ٗ ،‬أْ ف‪ٔٚ‬ا ه٘اظَ ٗاهتعاًا ‪ ،‬فٌّ ‪٨‬ظًٔا اهكلا اهطاؾجس‪ٗ ٝ‬خكجا‪٢‬ل‬
‫عقس اهب‪ٚ‬عج‪ًٗ ،ٞ‬جّ اهتعاًاتٔجا اهػجٌع ٗاهٽاعج‪ ٞ‬هجآطاځ‬ ‫اه٘ع‪ً ٛ‬ب اىببا‪ٙ‬ع عو‪ ٟ‬أططا‬
‫ٗباطِاځ‪ٗ ،‬اٮ‪ٙ‬لا‪ ١‬باهعٔس بأًاُ‪ٗ ٞ‬قسق ًا زاَ ا‪ً٪‬ط ًب إطاض اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهؿجطع‪ٗ ،ٞٚ‬إ‪٨‬‬
‫اغت٘جب اسباي اهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬أٗ احملاغب‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗقس فٍٔ اهكراب‪ ٞ‬شهم ٗغاضٗا عو‪ ،ٕٚ‬فبا‪ٙ‬ع٘ا أبا بلط ‪ ‬ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ځ خاق‪ً ٞ‬ب اهػق‪ٚ‬ل‪،ٞ‬‬
‫ٗب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬عاً‪ً ٞ‬ب اىبػحس‪ ،‬ثٍ با‪ٙ‬عٕ ًّٰ ل ‪ٙ‬با‪ٙ‬ع ًب اىبػجحس يبجّ ‪ٙ‬عتجسٹ بب‪ٚ‬عتجٕ بعجس شهجم‬
‫كعو‪ٗ . ٛ‬با‪ٙ‬ع٘ا عٌط ‪ً ‬ب اىبػحس‪ٗ ،‬ع ٌاْ ٗعو‪ ٛ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ .‬فاهب‪ٚ‬ع‪ٛٓ ٞ‬‬
‫اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه٘ذ‪ٚ‬س‪ ٝ‬هِكب اشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ٗ ،ًٞٚ٩‬ه‪ٚ‬ػجت ِٓجان طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫أخط‪ً ٠‬عترب‪ً ٝ‬ب ُظاَ اٮغ‪.َ٩‬‬

‫‪ .120‬طز‪ٜ‬ك‪ ُ١‬ايب‪ٝ‬ع‪ ِ١‬يًز‪ٝ٥‬ص عً‪َٗٓ ٢‬جِ ايٓب‪:٠َّٛ‬‬

‫ٗاهك٘ض‪ٝ‬ٿ اهعٌو‪ ٞٚ‬هوب‪ٚ‬ع‪ُٗ ٞ‬كبٶ اشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٛٓ ;ٞ‬يباضغ‪ ٞ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ًّ ٞ‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7210( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7212( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٚٙ‬‬

‫اهكراب‪ ٞ‬ضن٘اْ اهلل عو‪ ،ٍٔٚ‬فٔ‪ ٛ‬هآط‪ٝ‬ڂ ًب ُكب اشبولا‪ ١‬ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬اهص‪ ّٙ‬جا‪ٗ١‬ا بعجس‬
‫ٗفا‪ ٝ‬اهطغ٘ي × ًباؾط‪ٝ‬ځ; ٍٗٓ أب٘ بلط ٗعٌط ٗع ٌاْ ٗعو‪ٗ . ٛ‬هقس ذكىٰ اٮنبا ٱ‬
‫عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ب٘قلٔا اسبٿلٌ‪ٛ‬ټ ًّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إْڄ اختولت ا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب ٗاه٘غجا‪٢‬ى; ٗأقطٹٗٓجا‬
‫ًع أُٔا يبا ‪ٙ‬ٱِلط ه٘ كاُت طباهل‪ٞ‬ځ هوؿط ; ‪ُٔ٪‬ا تتعوق بطعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِجاؽ باٮغج‪َ٩‬‬
‫ٗتسبف ًكاسبٍٔ بؿطا‪٢‬عٕ‪ٙٗ ،‬ت٘قو عو‪ٔٚ‬ا ك‪ٚ‬اْٱ اىبػوٌـب اهسٗه‪ٗ ٛ‬بقا‪ ١‬اسبلٍ باٮغ‪.َ٩‬‬
‫‪‬‬

‫ًّٗ تتبٹع ًا ذكى ًب ُكب ٓ‪ ١٨٧‬اشبولا‪ ،١‬ظبسٱ أْ قػٌاځ ًجّ اهكجراب‪ ٗ ٞ‬ٶعوڀ‪ٰٚ‬ج‪ٞ‬ٶ‬
‫اهقَ٘ ٗض‪ٗ٦‬ؽ ا‪٪‬ذعاو ًّ اىبٔاجط‪ٗ ّٙ‬ا‪ُ٪‬كاض‪ ،‬قس تِاقؿ٘ا ًب غق‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بين غجاعس‪،ٝ‬‬
‫ٗكاْ اىبطؾرْ٘ ىبِكب اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٍٓ ٞ‬غعس بّ عٱباز‪ٗ ،ٝ‬أبج٘ عب‪ٚ‬جس‪ ٝ‬بجّ‬
‫ازبطاح‪ٗ ،‬عٌط بّ اشبٽاو‪ٗ ،‬أب٘ بلط اهكس‪ٙ‬ق‪ ،‬ه‪ٚ‬ؼ فٍٓ‪ٗ .‬بعس اىبِاقؿج‪ٗ ٞ‬ازبجسي‬
‫ٗقعٰ ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض عو‪ ٟ‬أب‪ ٛ‬بلط ٗباٰ‪ٙ‬عٰٕٱ اجملتٌعجْ٘‪ ،‬ثجٍ ًب اه‪ٚ‬جَ٘ اه جاُ‪ ٛ‬زٱعج‪ ٛ‬اىبػجوٌْ٘‬
‫فبا‪ٙ‬عٖ٘‪ٗ .‬بٔصٖ اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ا‪٪‬خف‪ ٝ‬قاض أب٘ بلط خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ځ هوٌػوٌـب(‪.)1‬‬

‫ٗل ‪ٙ‬تأخط ذعوٱ ا‪ُ٪‬كاض عّ ًبا‪ٙ‬ع‪ ٞ‬أب‪ ٛ‬بلط ‪ ‬هود‪٩‬ف‪ً ،ٞ‬ع ٗج٘ز ًطؾٸجرٍٔ‬
‫غعس بّ عباز‪  ٝ‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ابّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ٗ ،‬إُٔ هپٌجا قجاي بعجض‬
‫ا‪ُ٪‬كاض‪ًِ $ :‬ٸا أًفٴ ًِٗلٍ أًف ‪ #‬قاي عٌط بّ اشبٽاو‪ $ :‬فقوتٱ‪ :‬ابػط ‪ٙ‬سن ‪ٙ‬جا أبجا‬
‫بلط‪ ،‬فبػطپ ‪ٰ ٙ‬سٖٱ فبا‪ٙ‬عتٕ ٗبا‪ٙ‬عٕ اىبٔاجطْٗ ثٍ بٰاٰ‪ٙ‬عٰتٲٕٱ ا‪ُ٪‬كاض ‪ٗ .)2(#‬أًجا ًجا ضٱٗ‪ ٜ‬عجّ‬
‫طباهل‪ ٞ‬بعض اىبٔاجط‪ ًٍِٔٗ ّٙ‬عو‪ٗ  ٛ‬اهعبف ‪ً ًّٗ ‬عٌٔا كٌا ًب ضٗا‪ ٞٙ‬اهبدجاض‪،ٜ‬‬
‫فإُٕ ل ‪ٙ‬لّ طٌعاځ ًب اه٘‪ٗ ٞٙ٨‬إلبا كٌا قا‪ً $ :٨‬ا هبِا إ‪ُ٪ ٨‬ٸا أٿخټطٲُٰا عجّ اىبؿجاٗض‪ٝ‬ٶ‪،‬‬
‫ٗإُا ُط‪ ٠‬أبا بلط أذقٸ اهِاؽ بٔا بعس ضغ٘يڄ اهلل × ‪ٗ #‬شكطٖٗ بأُجٕ اىبػجترقٹ هلجا(‪.)3‬‬
‫ًّٗ ‪ٙ‬تب‪ٚ‬ٸّٱ أْٸ ق٘ض‪ ٝ‬يباضغ‪ ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ُ ٞ‬كب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬باهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬كاُت دبط‪ ٜ‬باهؿ٘ض‪ٗ ٠‬بعجس‬

‫(‪ )1‬كٌا ًب خرب عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا; أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ٗابّ عباؽ ‪ ‬أخطجٕ اهبدجاض‪ً ٜ‬ب اهكجر‪ٚ‬س‪:‬‬ ‫(‪ )2‬بعض ذس‪ٙ‬ث ط٘‪ٙ‬ى بـب عبس اهطهبّ بّ ع٘‬
‫(‪.)7207‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اسباكٍ ًب اىبػتسضن بإغِاز ذػّ‪ُ ،‬قوٕ ابّ ذحط ًب اهلتس‪ :‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7207‬‬
‫‪ٔٚٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًِاقؿ‪ ،ٞ‬ثٍ ‪ٙ‬تٍٹ ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهطنا بؿدل ً‪ٓ٧‬ٸى هلصا اىبِكب‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .121‬ذججـب أذجؼٸ أبجج٘ بلججط ‪ ‬بأُججٕ ًجطڄ ٰ ًجطٰ ٰ اىبجج٘ ‪ ،‬زعججا اىبػججوٌـب‬
‫‪ٙ‬سٗضٱ ذ٘ي عو‪ٛ‬‬ ‫‪ٙ‬ػتؿفٱٍٓ ف‪ ٌّٚ‬خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هوٌػوٌـب‪ٗ ،‬كاْ اهطأ‪ٜ‬ٱ ًب ٓصٖ ا‪٨‬غتؿاضا‬
‫ٗعٌط ه‪ٚ‬ؼ ف‪ًٗ ،‬لثٰ ًس‪ ٝ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أؾٔط ًب ٓصا اهتؿاٗض‪ٗ ،‬ىبا أمتٸ أًطٰ اهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬عوٍ‬
‫أْ أك ط اهطأ‪ ،ٜ‬أعوّ أْ عٌط ٓ٘ اىبطؾسٱ هود‪٩‬ف‪ ًّ ٞ‬بعسٖٶ‪ٗ ،‬عقجب ٗفاتجٕ ًباؾجط‪ٝ‬ځ;‬
‫ذهججط اىبػججوٌْ٘ إفب اىبػججحس ٗبججا‪ٙ‬ع٘ا عٌججط باشب‪٩‬فجج‪ ،ٞ‬فكججاض بٔججصٖ اهب‪ٚ‬عجج‪ ٞ‬خو‪ٚ‬ل ج‪ٞ‬ځ‬
‫هوٌػوٌـب‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ باهتؿاٗض اهػابق ٗ‪ ٨‬بإع‪ ْ٩‬أب‪ ٛ‬بلط هوٌطؾس‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗذـب طٿعّ عٌط ‪ ‬طوبٰ ًِٕ اىبػوٌْ٘ أْ ‪ٙ‬ػتدووٰ فأب‪ ،ٟ‬فأسب٘ا عو‪ٚ‬جٕ‪ ،‬فحعوجٔا‬
‫‪ ‬فطجعٰ‬ ‫ًب غت‪ ،ٞ‬ثٍ بعس ٗفاتٕ‪ ،‬أُاو اىبطؾرْ٘ أذسٍٰٓ ٗٓ٘ عبس اهطهبّ بّ ع٘‬
‫هطأ‪ ٜ‬اىبػوٌـب ٗاغتؿاضٍٰٓ‪ ،‬ثٍ أعوٍٰ اىبطؾرـب بؿطٗط اهِاؽ‪ ،‬فقبى ع ٌاْ ٗل ‪ٙ‬قبى‬
‫عو‪ ٛ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬ثٍ أعوّ ب‪ٚ‬ع‪ٞ‬پ ع ٌاْ‪ ،‬فقاَٰ اىبػجوٌْ٘ فبجا‪ٙ‬ع٘ا ع ٌجاْ‪ ،‬فكجاض‬
‫عٌط ٗل ‪ٙ‬لّ اغتد‪٩‬فاځ ىبتعـب‪ ،‬بى كجاْ تطؾج‪ٚ‬راځ‬ ‫خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب ‪ ٨‬باغتد‪٩‬‬
‫ىب‪ٓ٧‬وـب‪ٗ ،‬كصهم ل تلّ خ‪٩‬ف‪ ٞ‬ع ٌاْ بإع‪ ْ٩‬عبس اهطهبّ(‪.)1‬‬
‫ٗبعس اهلتِ‪ًٗ ٞ‬قتى ع ٌاْ ‪ ‬با‪ٙ‬عٰ نبٔ٘ض اىبػوٌـب ًب اىبس‪ٗ ِٞٙ‬اهل٘فج‪ ٞ‬عوج‪ٛ‬ٸ بجّ‬
‫أب‪ ٛ‬طاهب ‪ ،‬فكاض خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬بب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪.‬‬
‫اهعٌو‪ ٞٚ‬ٮجطا‪ ١‬اهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هود‪٩‬فج‪ٓ ،ٞ‬ج‪ ٛ‬أْ‬ ‫ًّٗ ٓصٖ اهك٘ض‪ٙ ٝ‬تبـب أْ اهتلك‪٩ٚ‬‬
‫س هود‪٩‬فج‪ ،ٞ‬ذتج‪ ٟ‬إشا اغجتقط اهجطأ‪ ٜ‬عوج‪ ٟ‬أؾجدام‪،‬‬
‫ـ اىبػوٌْ٘ ف‪ٙ ٌّٚ‬كجو ٱ‬
‫‪ٙ‬تِاق ٰ‬
‫ذكطٗا ف‪ ٌّٚ‬شكط ًٍِٔ‪ ًّٗ ،‬اختاضٖ اىبػوٌْ٘ ًٍِٔ‪ ،‬طوب ًّ اهِاؽ ًبا‪ٙ‬عتٕ‪ ،‬كٌا‬
‫‪ٙ‬ٽوب ًّ باق‪ ٛ‬اىبطؾرـب ًبا‪ٙ‬عتٕ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫(‪ )1‬تلاق‪ٚ‬ى ٗاقع‪ ٞ‬ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ع ٌاْ ‪ٗ ‬اغتؿاض‪ ٝ‬عبس اهطهبّ بّ عج٘ اهِجاؽٰ‪ ،‬أخطجٔجا اهبدجاض‪ً ٜ‬ب‬
‫اهكر‪ٚ‬س حبس‪ٙ‬ث ط٘‪ٙ‬ى‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬باو ك‪ٚ‬و ‪ٙ‬ٱبا‪ٙ‬ع اٮًاَ‪.)7207( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٚٛ‬‬

‫‪ .122‬املعٓ‪ َُّٕٛٝ‬برتط‪ٝ‬حِ املٓاسبِ ملٓصب ر‪ٝ٥‬صِ ايد‪ٚ‬ي‪:١‬‬

‫ٗقس ‪ٙ‬طز اهػ‪٧‬اي‪ ٍٓ ًّٰ :‬اىبعِ‪ٚ‬جْ٘ برتؾج‪ٚ‬س اىبِاغجب هود‪٩‬فج‪ٞ‬؟ ٓجى ٓجٍ نب‪ٚ‬جع‬
‫اىبػوٌـب؟ أَ ٍٓ عسزٴ ًعـب ًّ اىبػوٌـب؟ أَ ٍٓ أٓى اسبىټ ٗاهعقس؟ ٗازب٘او عوج‪ٟ‬‬
‫شهم‪ :‬أْ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قس جعوت اهػوٽاْ ه‪ٗ ،ًٞ٫‬أْ ُكب اشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬ذقٻ هوٌػوٌـب عاً‪ٗ ،ٞ‬ل ػبعى اٮغ‪ َ٩‬اهػوٽاْٰ هل‪ً ٞ٣‬ع‪ ٨ٗ ،ِٞٚ‬زبٌاع‪ ٞ‬زْٗ‬
‫نباع‪ ٨ٗ ،ٞ‬هقَ٘څ زْٗ قَ٘‪ ٨ٗ ،‬هٽا‪٢‬ل‪ ٞ‬زْٗ أخط‪ ،٠‬فاهب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬فط ٴ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب نب‪ٚ‬عاځ‬
‫يبّ ٓ٘ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتلو‪ٚ‬و‪ ،‬ه‪٫‬ذاز‪ٙ‬ث ًب اهباو ًِٗٔا ذس‪ٙ‬ث ش ًّٰٲ ًٰا ٰ ٰٗهپج ٲ‪ٚ‬ؼٰ فٶج‪ٛ‬‬
‫عٱِٱقٶٕٶ بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬ڂ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬تٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ز ٗٓصا عاَٻ هلى ًػوٍ‪ٗ .‬هصهم فو‪ٚ‬ؼ أٓى اسبى ٗاهعقسٶ‬
‫ٍٓ أقراوٱ اسبق ًب ُكب ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬زْٗ باق‪ ٛ‬اىبػوٌـب‪ٗ ،‬كصهم ه‪ٚ‬ؼ أقراو‬
‫اسبق أؾداقاځ ًع‪ِٚ‬ـب; ٗإلبا ٓصا اسبق زبٌ‪ٚ‬جع اىبػجوٌـب زْٗ اغجت ِا‪ ،١‬ذتج‪ ٟ‬اهلٿحجاض‬
‫ًب اىب٘نج٘ شا‬ ‫ٗاهلاغقـب ًا زاً٘ا ًػوٌـب بجاهاـب‪ ْ٪ ،‬اهِكج٘م اهجيت ججا‪١‬‬
‫عاً‪ ٞ‬تؿٌى نب‪ٚ‬ع اىبلولـب‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ز‪٨٨‬‬

‫ًٗع أْ اهب‪ٚ‬ع‪ٞ‬پ فط ٴ عو‪ ٟ‬كى اىبػوٌـب‪ ،‬إ‪ ٨‬أْٸ ٓصا اهلط ٰ فط ٴ عو‪ ٟ‬اهللا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫عـب‪ٗ ،‬هلصا ه‪ٚ‬ؼ ؾططاځ أْ ‪ٙ‬باؾطٳ نب‪ٚ‬عٱ اىبػوٌـب ٓصا اسبجق‪ ْ٪ ،‬فجط ٰ‬ ‫ٗه‪ٚ‬ؼ فط‬
‫اهللا‪ ٞٙ‬إشا أقإً بعهٱٍٔ غقط عّ اهباقـب‪ٗ ،‬اه٘اجب ًب ً جى ٓجصا ا‪ً٪‬جط أْ ‪ٙ‬ٱٌلچجّ‬
‫نب‪ٚ‬ع اىبػوٌـب ًّ يباضغ‪ ٞ‬ذقٍٔ ًٗباؾجطتٕ بجإضازتٍٔ عجّ اخت‪ٚ‬جاض ٗضنجا ًب ُكجب‬
‫اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ط ًرتٗنڂ هٕ إْ اغتعٌى ذقٕ أٗ ل ‪ٙ‬ػتعٌوٕ; ٗا‪٪‬قى أْ ‪ٙ‬ػتعٌى ذقٕ‬
‫عباز‪ٝ‬ځ هلل تعافب ًب اخت‪ٚ‬اض إًإً ًّٰ ٓ٘‪ٗ ،‬ا‪٪‬قوس أْ ‪ٙ‬لْ٘‪.‬‬
‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًب ًقسٗض كىټ ًػوٍ اهتٌلڇّ ًّ اهق‪ٚ‬اَ بِكب اشبو‪ٚ‬ل‪ ،ٞ‬بتٌل‪ِٕٚ‬‬
‫ًّ شهم كبل‪ِٚ‬اځ تاًاځ‪ .‬فقس جعى اٮغ‪ َ٩‬اهقه‪ٞٚ‬پ ًب ُكب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٛٓ ٞ‬كبلـب اىبػجوٌـب‬
‫ًّ اهق‪ٚ‬اَ قبا فطنٕ اهلل عو‪ُ ًّ ٍٔٚ‬كب اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ق‪ٚ‬اًاځ ‪ٙ‬ػقط عٍِٔ اهلط ٰ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػجت‬
‫باهلعجى اهعج‪ٚ‬ين‪٪ٗ .‬ججى أْ‬ ‫اىبػأه‪ً ٞ‬ب ٓصٖ اهقه‪ ٞٚ‬ق‪ٚ‬اَ نب‪ٚ‬ع اىبػوٌـب بٔصا اهلجط‬
‫ػبط‪ُ ٜ‬كبٱ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬بطنآٍ‪ ٨ ،‬أْ ػبط‪ ٕٙ‬نب‪ٚ‬ع اىبػوٌـب‪.‬‬
‫‪ٜٔٚ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاىبطازٱ جبٌ‪ٚ‬ع اىبػوٌـب‪ ،‬اىبػجوٌْ٘ اهجص‪ٙ ّٙ‬ع‪ٚ‬ؿجْ٘ ًب اهجب‪٩‬ز اشبانجع‪ ٞ‬هوسٗهج‪ٞ‬‬

‫اٮغ‪ ٍٓٗ ،ًٞٚ٩‬اهص‪ ّٙ‬كاُ٘ا ضعا‪ٙ‬ا اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهػابق إشا كاُت اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬قا‪ٌ٢‬ج‪ٞ‬ځ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ ،ٞ‬أٗ اهص‪ٙ ّٙ‬تٍٹ بٍٔ ًعاٗز‪ ٝ‬ق‪ٚ‬اَ اهسٗه‪ٗ ٞ‬تِعقسٱ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬بٍٔ‪ .‬فاىبػجوٌْ٘ اهجص‪ّٙ‬‬
‫هلٍ ذقٹ اهب‪ٚ‬ع‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬ب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬عقاز‪ٙٗ ،‬ؿرتطٿ ذبقڇق ضنآٍ ذت‪ٙ ٟ‬لجْ٘ ُكجب ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ‬
‫اهسٗه‪ُ ٞ‬كباځ ؾطع‪ٚ‬اځ‪ ٍٓ ،‬اهص‪ٙ ّٙ‬قَ٘ بٔجٍ غجوٽاْٱ اٮغج‪ َ٩‬باهلعجى; ٗٓجصا اىبلٔجَ٘‬
‫ًأخ٘ش ًّ ٗاقع اسبلٍ‪ ،‬فٔ٘ ًأخ٘ش ًّ ذبق‪ٚ‬جق ٗاقعجٕ كترق‪ٚ‬جق ٗاقجع اىبجا‪ ١‬اهٽجآط‬
‫ٗاشبٌط ٗاىب‪ٚ‬ت‪ٓٗ ،ٞ‬لصا‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٚ .123‬سا‪ ٌُ٥‬االخت‪ٝ‬ارِ ‪ٚ‬أساي‪ٝ‬بُ٘ املدْ‪:١َّٝ‬‬
‫ٗقس ‪ٙ‬قاي‪ :‬إْ ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ‪ٙ‬لْ٘ ب٘غاط‪ ٞ‬قِاز‪ٙ‬ق ا‪٨‬قرتا ‪ًٗ ،‬ا إفب شهم‪ ،‬كٌا ؼبكى‬
‫ًب عكطُا ًِٗص عق٘ز ًجّ اهجعًّ‪ ،‬فٌجا ٓج٘ ذلٌجٕ؟ ٗازبج٘او‪ :‬إْ ٓجصا كوجٕ ًجّ‬
‫ا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب ٗاه٘غا‪٢‬ى ‪٪‬زا‪ ١‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض باهطنا‪ .‬ف‪ٚ‬ٱرتن ٓصا هوٌسُ‪ًٗ ٞٚ‬ا تقسًٕ ًجّ صبجاي‬
‫بأذػّ ٗغ‪ٚ‬و‪ً ٞ‬تاذ‪ ٞ‬كبلِّجّ ًجّ‬ ‫اشبسً‪ٗ ٞ‬اهتٌلـب ًب إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫ُكب اهط‪ٚ٢‬ؼ خو‪ٚ‬لج‪ٞ‬‬ ‫شهم‪ ،‬فأ‪ ٜ‬أغو٘و ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب كبلـب اىبػوٌـب ًّ اهق‪ٚ‬اَ بلط‬
‫اىبػوٌـب باهطنا ٗا‪٨‬خت‪ٚ‬اض‪ ،‬ػب٘ظ هوٌػوٌـب أْ ‪ٙ‬ػتعٌوٖ٘‪ً ،‬ا ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى ؾطع‪ ٛ‬عو‪ٟ‬‬
‫ًِعٕ‪ٗ ،‬ا‪٪‬غو٘و ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬ىبقته‪ ٟ‬اسباي‪ ٘ٓٗ ،‬فط ٴ ‪٪‬قوٕ‪ٙٗ ،‬أخص ذلٌٕ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫أًا اه٘غا‪٢‬ىٱ ٗٓ‪ ٛ‬ا‪٪‬زٗا ً ى اهكِسٗق أٗ اهرب‪ٙ‬س ا‪٨‬هلرتُٗج‪ ٛ‬أٗ غجا‪٢‬ط اه٘غجا‪٢‬ى‬
‫اسبس‪ ٞ ٙ‬فإُٔا بأُ٘اعٔا تأخصٱ ذلٍٰ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ٨ ١‬ا‪٪‬فعاي‪ٗ ،‬تِٽبقٱ عو‪ٔٚ‬ا قاعس‪ $ ٝ‬ا‪٪‬قجىٱ‬
‫ًب ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬ج٘اظٱ ا‪ُ٨‬تلا ًِٔا ًا ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ىٱ اهترط‪.# ٍٙ‬‬
‫ٗ‪ٙ ٨‬قايٱ‪ :‬إْ ا‪٪‬غو٘و ٗاه٘غ‪ٚ‬و‪ ٨ ٞ‬بس هلٌا ًجّ ذلجٍ ؾجطع‪ٗ ،ٛ‬ازبج٘او‪ :‬أْ‬
‫اه٘غ‪ٚ‬و‪ ٞ‬تأخ ٱص ذلٍ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬ا‪٪‬غو٘و ‪ٙ‬أخص ذلٍ أقوٕ ًّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ أْ‬
‫ِٓان فطقاځ بـب اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬غو٘و‪ ٘ٓٗ ،‬أْ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٛٓ ٞ‬اهل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهسا‪ ٌٞ٢‬ىبعازب‪ ٞ‬اهلعى‬
‫حبلٍ ؾطع‪ٗ ،ٛ‬تعسٹ اىبعازب‪ ٞ‬بب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص أق‪٩‬ځ ًّ ذ‪ٚ‬ث ٓ٘‪ ،‬أٗ فطعجاځ ‪٪‬قجى‬
‫زه‪ٚ‬ى عاَ عو‪ ،ٕٚ‬بى كاْ زه‪ٚ‬وٕ خاقاځ بٕ‪ٗ .‬أًا‬ ‫ًّ ذ‪ٚ‬ث ٓ٘ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬ىبقته‪ ٟ‬ذاي ل ‪ٙ‬أ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٔٛ‬‬

‫ا‪٪‬قىٱ فسه‪ٚ‬وٕ عاَٻ‪ ،‬فا‪٪‬غو٘و فعىٴ ‪ٙ‬تلط عّ أقوٕ اهص‪ ٜ‬تؿ ٸط بسه‪ٚ‬ى عاَ ذتٌاځ‪.‬‬
‫ًّٗ ٓصا ‪ٙ‬تهسٱ أْ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٨ ٞ‬بس أْ تلْ٘ ًػتِس‪ٝ‬ځ إفب زه‪ٚ‬ى ؾطع‪ُٔ٪ ٛ‬ا ذلجٍٴ‬
‫ؾطع‪ٗ ،ٛ‬ػبب أْ ‪ٙ‬وتعَ بٔا ٗ‪ ٨‬ؽب‪ٚ‬ٸط اىبػوٍٱ ف‪ٔٚ‬ا ًا ل ‪ٙ‬لّ ذلٌٔا اٮباذج‪ ،ٞ‬خبج‪٩‬‬
‫ا‪٪‬غو٘و‪ ،‬فإُٕ ‪ٙ‬ػتِسٱ إفب اسبلٍ اهؿطع‪ ٨ ٛ‬إفب اهسه‪ٚ‬ى اهؿطع‪ ،ٛ‬فٔ٘ تٽب‪ٚ‬قٴ هورلجٍ‬
‫حبػب ًقته‪ ٟ‬اهلاعى ٗاه٘اقع ًٗتعوقاتٌٔا ًّ اهٽاق‪ٗ ٞ‬اهقسض‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬حجط‪ ٜ‬ا‪٪‬غجو٘و‬
‫حبػب أقوٕ ًّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ .ٞ‬هصهم ‪ ٨‬ػببٱ اهتعاَ أغو٘و ٗاذس أٗ ًعجـب ًب اهعٌجى‪،‬‬
‫‪ ْ٪‬ا‪٪‬غو٘و ‪ٙ‬تا‪ٚ‬ٸطٱ بتاف اه٘اقع ٗاٮًلاُ‪ٚ‬جا ‪ٙ ٨ٗ ،‬قجاي ٓجصا أغجو٘و جس‪ٙ‬جسٴ ٗل‬
‫‪ٙ‬لعوٕ اهطغ٘ي ×! أٗ إُٔ فعوٕ عو‪ ٕٚ‬اهكج‪ٗ ٝ٩‬اهػج‪ ،َ٩‬فاهقهج‪ً ٞٚ‬ب ا‪٪‬غجو٘و ٓج٘‬
‫اهق‪ٚ‬اَ باهلعى قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب اهق‪ٚ‬اَ باهعٌى ٗفجق اهٽط‪ٙ‬قج‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬كجبس فطعجاځ هجٕ ‪ ٨‬ضباهج‪;ٞ‬‬
‫فا‪٪‬غو٘و ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ٸِٕ ُ٘ اهعٌى حبػب اهٽط‪ٙ‬ق‪ًٗ ٞ‬قته‪ ٟ‬اسبجاي‪ٓٗ .‬ج٘ ‪ٙ‬عٌجى بجٕ بلٔجٍ‬
‫اهعوٍ بأقوٕ ًّ اسبلٍ اهؿطع‪ ٛ‬ذتٌاځ‪.‬‬

‫ب الرَّابعُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫عَِ قِيَا َدةِ الِحُكِيِ‬
‫ة عَسِهِ رَئِيضِ الدَّ ِولَ ِة َ‬
‫طَرِيكَ ُ‬

‫‪ .124‬املفٗ‪ ُّٛ‬ايعاُّّ يًد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬اإلسالَ‪:ِ١ٝ‬‬

‫اهسٗه‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬زٗه‪ً ٞ‬ػتقوچ‪ٞ‬ڂ ضا‪٢‬س‪ً ٝ‬ب اهعجال ُٗؿجٽ‪ٞ‬ڂ ًب اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗه‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫ٓلصا ػبب أْ تلْ٘‪ٗ .‬هقس ذسٸز اٮغ‪ً َ٩‬لَٰٔ٘ اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب ق٘هجٕ تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ "(‪ )1‬أْ كٌججججايٰ‬
‫اهس‪ ّٙ‬بلٌاي غوٽاْ اىبػوٌـب ذـب تِل‪ٚ‬ص اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إقاًج‪ ٞ‬أذلأًجا فلجط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬قج‪،ٞ‬‬
‫عق‪ٚ‬س‪ُٗ ٝ‬ظاًاځ‪ ،‬ف‪٣ٚ‬ؼٱ اهللاض ًّ اىبػوٌـب ٗاهتٌلـب هوٌػوٌـب باهؿ٘ك‪ ٞ‬اهظآط‪ٗ ٝ‬اهػوٽاْ‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.3/ ٝ‬‬

‫ٔ‪ٔٛ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اىبٔ‪ ٌّٚ‬عو‪ ٟ‬اهلافط‪ٗ ّٙ‬قٽع اهٽط‪ٙ‬ق أْ ‪ٙ‬لْ٘ هولافط‪ ّٙ‬عوج‪ ٟ‬اىبج‪ًِ٧‬ـب غجب‪٩ٚ‬ځ‪ٓ ،‬ج٘‬
‫ًّ غ‪ٚ‬اق ُل اهقطآْ قجاي اهلل تعجافب‪:‬‬ ‫ًلَٔ٘ اهسٗه‪ ٞ‬بعٌَ٘ ٗخك٘م‪ٓٗ .‬صا ‪ٙ‬ٱعط‬
‫‪ +‬ﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸﭹ"‪ٗ ،‬شهم أْ ضغ٘ي اهلل × ذـب‬
‫فتس ًل‪ٗ ٞ‬زخؤا‪ُ ،‬از‪ًِ ٠‬از‪ ٜ‬ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش أ‪٨‬پ ًّٰٲ قپايٰ ‪٨‬پ إهپٰٕ إ‪٨‬چ اهللٿ پفٔٱٰ٘ آًٶّٴ‪،‬‬
‫‪٩‬حٰ پفٔٱٰ٘ آًٶّٴ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ پأ ڀ پوقٰ بٰابٰٕٱ پفٔٱٰ٘ آًٶّٴ ز(‪ ،)1‬فإكٌايٱ اهس‪ ّٙ‬بأْ ‪ٙ‬لجْ٘‬
‫ػ پ‬
‫نعٰ اه ټ‬
‫ًّٰٰٗٲ ٰٗ ٰ‬
‫ا‪ً٪‬اْ هوِاؽ بأًاْ اٮغ‪ٗ َ٩‬غوٽاْ اىبػوٌـب‪ٗ ،‬اهؿ٘ك‪ ٞ‬هلٍ ًع ‪ٙ‬أؽ اهللاض ًٍِٔ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اهلقٔا‪ ١‬زاضٰ اٮغج‪ :َ٩‬أْ ا‪٨‬عتبجاض ف‪ٔٚ‬جا بظٔج٘ض اهلوٌج‪ ،ٞ‬فجإْ‬ ‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا عطٸ‬
‫كاُت ا‪ٗ٪‬اًط ٗاهِ٘آ‪ً ٛ‬ب اهساض ‪ٓ٪‬ى اٮغ‪ َ٩‬حب‪ٚ‬ث ‪ٙ ٨‬ػتٽ‪ٚ‬ع ًّ ف‪ٔٚ‬جا ًجّ جف‬
‫اىبػوٌـب أْ ‪ٙ‬تظآطٰ قبا عِسٖ ًّ أًط اىبعتقجس إ‪ ٨‬هلُ٘جٕ ًأشُٗجاځ هجٕ بجصهم ًجّ أٓجى‬
‫اٮغ‪ َ٩‬فٔصٖ زاض إغ‪ٙ ٨ٗ ،َ٩‬هط هٔ٘ضٱ اشبكاي اهللط‪ ٞٙ‬ف‪ٔٚ‬ا ‪ُٔ٪‬جا ل تظٔجط بقج٘‪ٝ‬‬
‫اهللاض ٗ بك٘هتٍٔ كٌا ٓ٘ ًؿآسٴ ًب أٓى اهصً‪ ًّ ٞ‬اه‪٘ٔٚ‬ز ٗاىبعآس‪ ّٙ‬اهػجاكِـب ًب‬
‫اىبسا‪ ّ٢‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬أ‪ً ٜ‬ب ظًّ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ; ٗإشا كاْ ا‪ً٪‬ط باهعلؼ فاهساض‬
‫باهعلؼ(‪.)2‬‬
‫أًا كباَٱ اهِعٌ‪ً ٞ‬ب ق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ" فٔ٘‬
‫ًا ذكى ًّ اهلسا‪ ٞٙ‬هوٌػوٌـب باٮغ‪ًٗ ،َ٩‬ا ذكى ًّ ا‪ً٪‬اْ هلجٍ‪ ،‬فتٌجاَ اهِعٌج‪ٞ‬‬
‫هٔ٘ضٱ اىبوچ‪ ٞ‬بػوٽاْ زاض اٮغ‪ ،َ٩‬فبٔا ‪ٙ‬تٍٹ ا‪٪‬جط ٗاه ٘او اهتاًجاْ‪ ،‬بتٽب‪ٚ‬جق اٮغج‪َ٩‬‬
‫بتٌإً ٗكٌاهٕ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فإُٕ ‪ٙ‬عتٰ ڄ٘ضٱ اىبػوٌـب اهِقلٱ ًع أْ ز‪ ٍِٔٙ‬كاًجىٴ فلجط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬قج‪;ٞ‬‬
‫‪ ْ٪‬اهِقل ًتأ ٍّ ًٍِٔ بقك٘ضٍٓ أٗ تقكفٍٓ عو‪ ٟ‬اهظٔ٘ض اهظآط‪.‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬پ ك‪ٚ‬جاْٴ تِل‪ٚ‬جص‪ ٜ‬جملٌ٘عج‪ ٞ‬اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪،ًٞٚ٩‬‬
‫ٗكٌاهلا أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهػوٽاْ هوٌػوٌـب‪ٗ ،‬كباَ ُعٌتٔا ٓ٘ اهعٌى بٔا‪ .‬فاهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو فتس ًل‪ٗ .)1780/86( :ٞ‬أب٘ زاٗز ًب اهػجِّ‪:‬‬
‫كتاو اشبطاد ٗاٮًاض‪.)3022( :ٝ‬‬
‫(‪ُ )2‬قوٕ اٮًاَ ضبٌجس بجّ عوج‪ ٛ‬اهؿج٘كاُ‪ :ٛ‬اهػج‪ٚ‬ى ازبجطاض اىبتجسفق عوج‪ ٟ‬ذجسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓجاض‪ :‬د ‪4‬‬
‫م‪ ،575‬ذبق‪ٚ‬ق ضبٌ٘ز ابطآ‪ ٍٚ‬ظا‪ٙ‬س‪ ،‬طبع‪ ،1 ٞ‬زاض اهلتب اهعوٌ‪ – ٞٚ‬بفٗ ‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٔٛ‬‬

‫ٓ‪ ٛ‬اهيت تقَ٘ بترق‪ٚ‬ق ٓصا اهلٌاي ٗاهعٌى ازباز عو‪ ٟ‬اغتٌطاض اهِعٌ‪ ٞ‬باٮغ‪ َ٩‬فلط‪ٝ‬ځ‬
‫ٗطط‪ٙ‬ق‪ٗ ،ٞ‬يباضغج‪ٗ ٞ‬تٽب‪ٚ‬قجاځ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ‬
‫ﭷﭸﭹﭺﭻ"(‪.)1‬‬

‫‪ .125‬املفٗ‪ ُّٛ‬ايعاُّّ يًحانِِ املشًِ‪:‬‬

‫ٗاسباكٍ ًب اٮغ‪ َ٩‬اىبػترقٹ هود‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ٓج٘ ًٰجّ‬
‫زمبً٘‪ ٞ‬كٌاي اٮغ‪ٗ َ٩‬كباَ اهِعٌج‪ ٞ‬بجٕ ٗٓج٘ ًب ً٘قجع‬ ‫ف‪ ٕٚ‬خكايٱ ًٗق٘ټًا‬ ‫ت٘فط‬
‫اهكساض‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٙٗ ،ٞ‬عتسٹ بٕ إشا قازٰ اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي شهم باض اهِظجط عجّ قجاط‬
‫جاطاف‪ٚ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اهيت ؼبلٌٔا أٗ كربٓا‪ً ،‬ا زاًت تت٘فط ف‪ ٕٚ‬ا‪ً٘٪‬ض ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬ا‪٬‬ت‪:ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ غوٽاْ اسباكٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬شات‪ٚ‬اځ ًّ ا‪ٙٗ ،ًٞ٪‬ػجتِسٱ إفب اىبػجوٌـب‬
‫كلط‪ ٞٙ‬تط‪ٙ‬س أْ تهع ‪ٙ‬جسٓا عوج‪ ٟ‬اسبجاكٍ‪،‬‬ ‫ٗذسٍٰٓ ‪ ٨‬إفب زٗه‪ ٞ‬أجِب‪ ٞٚ‬أٗ ُل٘ش جٔا‬
‫ًّ خ‪٩‬هٕ بأً٘ض اهِاؽ‪ .‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳﭴﭵ‬ ‫ٗتتكط‬
‫ﭶ"(‪.)2‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ أًاْٱ اسباكٍ بأًاْ اىبػوٌـب ‪ ٨‬بأًاْ اهللجاض‪ ،‬قبعِج‪ ٟ‬أْ تلجْ٘‬
‫هبا‪ٙ‬تٕٱ ًب اهساخى ٗاشباضد هبا‪ٞٙ‬ځ إغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬ق٘‪ ٝ‬اىبػوٌـب باعتباضٓا ق٘‪ٝ‬ځ إغ‪ًٗ ،ًٞٚ٩‬ب‬
‫ذلڀٌٶمپ ز(‪.)3‬‬
‫ذس‪ٙ‬ث بٱط‪ٙ‬س‪ :ٝ‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ٰٗأپُٲعڄ ڀهٔٱٍٲ ٰعوپ‪ ٟ‬ٱ‬
‫اه اهث‪ :‬أْ ؽبهعٰ اسباكٍ هػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿط ‪ ،‬ف‪ٚ‬ٽبق اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫ًّ ف إشْ أذس‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬ظٔط عو‪ ٕٚ‬شهم ًِجص اهورظج‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب اهجيت ‪ٙ‬تج٘فب ف‪ٚ‬جٕ ض‪٢‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬ب٘قلٕ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هوٌػوٌـب‪ .‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮮﮯﮰﮱ﮲"‪.‬‬

‫اهطابع‪ :‬أْ تت٘فط ًب اسباكٍ ؾجطٗطٿ اشبو‪ٚ‬لج‪ٗ ،ٞ‬إْ ل تلتٌجى ف‪ٚ‬جٕ ؾجطٗط ضججى‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.85/‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.141/ ١‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ )1731/3ٗ 2( :‬غ‪ٚ‬أت‪.ٛ‬‬
‫ٖ‪ٔٛ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهسٗه‪ ْ٪ ،ٞ‬اهعرب‪ ٝ‬بؿطٗط ا‪ُ٨‬عقاز ‪ ٨‬بؿطٗط ا‪٪‬فهو‪.ٞٚ‬‬

‫فإشا اغت٘ف‪ ٟ‬اسباكٍٱ ٓصٖ ا‪ً٘٪‬ضٰ ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬فقس اغترقٸ اىبِكجب اهجص‪ ٜ‬ٱٗغټجسٰ إه‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗٗنع ف‪ٗ ،ٕٚ‬اغت٘جب اهٽاع‪ ٞ‬هآطاځ ٗباطِاځ سبس‪ٙ‬ث عبس اهلل بّ عٌجطٗ بجّ اهعجام‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬إُٔ مسع ضغ٘ي اهلل × ش ًّٰٰٗٲ بٰاٰ‪ٙ‬عٰ إڄًٰاًاځ فپ پأعٲٽپاٖٱ قٰلڀقپ‪ٞ‬پ ٰ‪ ٙ‬ٶسٖٶ ٰٗثٌٰٰ ٰط‪ٝ‬پ‬
‫پقوڀبٶٕٶ پفوڀ‪ٚ‬ٱ ٶٽعٲٕٱ ڄإْڄ اغٲتٰٽپا ٰ ز(‪ٗ .)1‬ذس‪ٙ‬ث ابّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا عّ اهِيب × قاي‪:‬‬
‫ش ًّٰٲ ضٰأپ‪ً ٠‬ٶّٲ أپًٶ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ٰ‪ٙ‬لڀطٰٓٱٕٱ پفوڀ‪ٰٚ‬كٲبٶطٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ فپإڄُٸٕٱ ًّٰٲ فپا ٰضقٰ ا ڀهحٌٰٰاعٰ‪ٞ‬پ ؾٶبٲطاځ فپٌٰا ٰ إڄ‪٨‬چ‬
‫ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬ٲتٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ز(‪ًٗ )2‬ب هل ‪ :‬ش ًّٰٲ كپ ڄطٰٖ ًٶّٲ أپًٶ ڄ‬
‫فٖٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ پفوڀ‪ٰٚ‬كٲجبٶطٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ‪ ،‬فپإُٸجٕٱ هپج ٲ‪ٚ‬ؼٰ‬
‫ػوڀٽپاْڄ ؾٶبٲطاځ فپٌٰا ٰ إ‪٨‬چ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬تٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځز(‪.)3‬‬
‫‪‬‬ ‫أذٰساځ ًٶّٰ اهِٸاؽڄ خٰ ٰطدٰ ًٶّٰ اه ٹ‬
‫‪َ .126‬فٗ‪ ُّٛ‬عزٍِ اخلً‪ٝ‬ف‪ٚ ِ١‬اْعزايِ٘‪:‬‬
‫ذاهجٕٱ تاجفاځ ؽبطججٕ عجّ قجلا‬ ‫ٗ‪ِٙ‬ععيٱ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عّ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬إشا تاجف‬
‫ؾدك‪ ٞٚ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ًٗ ٞ‬قً٘اتٔا‪ٙٗ ،‬كبس آُصان ًععٗ‪٨‬ځ ‪ ٨‬ضباه‪ٙٗ .ٞ‬كبس اشبو‪ٚ‬لج‪ٗ ٞ‬اججبٰ‬
‫ٗاىبقً٘ا ‪ٗ ،‬هلّ ف‪ً ٕٚ‬ا ‪ ٨‬ػب٘ظ هٕ‬ ‫اهععي إشا تاف ذاهٕ تافاځ ‪ ٨‬ؽبطجٕ عّ اهكلا‬
‫ًعٕ ؾطعاځ ا‪٨‬غتٌطاض بط‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ .ٞ‬اهلطق بـب اسباهتـب‪ ،‬أْ اسباه‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب اهيت تٱدطد‬
‫اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عّ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٨ ،ٞ‬دبب ف‪ٔٚ‬ا طاعتٕ قبحطز ذك٘هلا‪ٗ ،‬أًا اسباي اه اُ‪ ٞٚ‬اهجيت‬
‫‪ٙ‬كبس ف‪ٗ ٕٚ‬اجب اهععي فٔ‪ ٛ‬أْ طاعتٕ تبق‪٨ ٟ‬ظً‪ ٞ‬ذت‪ٙ ٟ‬تٍ ععهٕ باهلعى‪.‬‬
‫ٗاكاه األُٔىل اهيت ‪ٙ‬تاف بٔا ذاهٕ فتدطجٕ عّ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬فتتٌ ىٱ ب ‪٩‬ث‪ ٞ‬أً٘ض ٓ‪:ٛ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬إشا اضتسٸ عّ اٮغ‪ٗ َ٩‬أقطٸ عو‪ ٟ‬ا‪٨‬ضتساز‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬إشا جٱّٸ جُِ٘اځ ًٽبقاځ ‪ٙ ٨‬كر٘ ًِٕ‪.‬‬
‫ٗاه اهث‪ :‬أْ ‪ٙ‬قعٰ أغفاځ ًب ‪ٙ‬س عسٍّٗ قآط ‪ٙ ٨‬قسض عو‪ ٟ‬اشب‪٩‬م ًِٕ‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1844/46( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7143( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اٮًجاض‪ :ٝ‬بجاو ٗجج٘و‬
‫ً‪٩‬ظً‪ ٞ‬نباع‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪.)1849/55( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1849/56( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٔٛ‬‬

‫فل‪ٓ ٛ‬صٖ ا‪٪‬ذ٘اي اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬ؽبطد اٮًاَ عّ اغترقاق اهٽاع‪ِٙٗ ٞ‬ععي عجّ ض‪٢‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬ه٘ ل ؼبلٍ أذسٴ بععهٕ‪ ،‬ف‪ ٩‬دبب طاعتٕ ٗ‪ ٨‬تِلجص أٗاًجطٖ‪ .‬إ‪٨‬‬
‫أْ اهقطاض اهِٔا‪ً ٛ٢‬ب تقط‪ٙ‬ط ٓصٖ اسباي ‪ٙ‬طجعٱ إفب ضبلٌ‪ ٞ‬اىبظاهٶٍ‪ ،‬هترلٍ بإُٔ خطد عّ‬
‫اشب‪٩‬ف‪ٗ ،ٞ‬ذبلٍ بععهٕ ذت‪ٙ ٟ‬عقس اىبػوٌْ٘ اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬هافٖ‪.‬‬
‫ٔاكاهُ الجاٌٗر‪ ;ٛ‬اهيت ‪ٙ‬ٱععي ف‪ٔٚ‬ا اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عّ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ج٘باځ; أ‪ ٜ‬اهجيت ‪ٙ‬جتاف‬
‫ف‪ٔٚ‬ا ذاهٕ تافاځ ‪ٙ ٨‬ٱدطجٕ عّ اغترقاق اٮًاً‪ًِٗ ٞ‬كب اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬فتتٌ جى ًب وبػج‪ٞ‬‬
‫أً٘ض; ٓ‪:ٛ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬جطح اهعساه‪ ٞ‬بأْ ‪ٙ‬لعىٰ ذطاًاځ أٗ ‪ٙ‬رتن ٗاجباځ‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬ظٔطٰ عو‪ ٕٚ‬اهلػقٱ‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ تتاف طب‪ٚ‬عتٕ ٗتتر٘ي ذاهٕ إفب أُ ‪ ٟ‬أٗ خِ ‪ً ٟ‬ؿلى‪.‬‬
‫اه اهث‪ :‬أْ ‪ٙ‬ٱحّ جُِ٘اځ ف ًٽبق‪.‬‬
‫اهطابع‪ :‬اهعحعٱ عّ اهق‪ٚ‬اَ قبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٕ ‪ٜ٪‬ټ غبب ًّ ا‪٪‬غباو‪.‬‬
‫قبكاحل اىبػوٌـب‪.‬‬ ‫اشباًؼ‪ :‬اهقٔطٱ اهص‪ ٜ‬ػبعوٕ عاجعاځ عّ اهتكط‬
‫قبكاحل اىبػوٌـب بطأ‪ٙ‬جٕ‬ ‫‪ٙٗ .127‬ٱتك٘ض قٔطٱ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬قبا ػبعوٕ عاجعاځ عّ اهتكط‬
‫باخت‪ٚ‬جاض ُلػجٕ ه٘ذجسٖٶ‪،‬‬ ‫ٗفق اهؿط ‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬قٔطٖ قآطٴ ‪ٙ‬ؿاضكٕ ًب اهقطاض فج‪ٙ ٩‬تكجط‬
‫ف‪ٚ‬عترب عاجعاځ ذلٌاځ عّ اهق‪ٚ‬اَ بأعبا‪ ١‬ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬ف‪ٚ‬حجب ععهجٕ ‪٨‬‬
‫ضباه‪ٗ ،ٞ‬مبلّ أْ ‪ٙ‬قع شهم ًب إذس‪ ٠‬ق٘ضتـب‪:‬‬
‫‪‬‬
‫الصٕز‪ ُٚ‬األٔىل‪ :‬أْ ‪ٙ‬تػوچط عو‪ ٕٚ‬فطزٴ أٗ أفطاز ًجّ ذاؾج‪ٚ‬تٕ أٗ ٗظضا‪٢‬جٕ ف‪ٚ‬ػجتبسْٗ‬
‫بتِل‪ٚ‬ص ا‪ً٘٪‬ض‪ٙٗ ،‬ػفْٗ بطأ‪ ٍٔٙ‬حب‪ٚ‬ث ‪ٙ ٨‬ػتٽ‪ٚ‬ع ًِعٍٰٔ‪ ،‬ف‪ٚ‬عحع عّ طباهلتٍٔ‪ٙٗ ،‬كبس‬
‫صبب٘ضاځ عو‪ ٟ‬اهػف بطأ‪ .ٍٔٙ‬ف‪ِٚ‬ظط‪ :‬فإْ كاْ ًّ اىب‪ً٧‬ٸجى اشبج‪٩‬مٱ ًجّ تػجوٽٍٔ قبجس‪ٝ‬‬
‫قكف‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬ٱٌٔى ٓصٖ اىبس‪ ٝ‬اهقكف‪ ٝ‬ٮبعازٍٓ عِٕ ٗاهتدول ًّ تػجوٽٍٔ عو‪ٚ‬جٕ‪ ،‬فجإْ‬
‫فعىٰ ٗظاي اىباُعٱ ٗشٓب اهعحع‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فقس ٗجبٰ اهععي ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫الصٕز‪ ٚ‬الجاٌٗ‪ :ٛ‬أْ ‪ٙ‬قع ًب ذاه‪ ٞ‬ؾبٕ ا‪٪‬غط‪ ،‬ف‪ٚ‬لجْ٘ قبجا ‪ٙ‬ؿجبٕ اىبأغج٘ض‪ٗ ،‬شهجم‬
‫ب٘ق٘عٕ ذبت تػوڇط عسٗ أٗ ُل٘ش عو‪ ،ٕٚ‬ف‪ٚ‬ػ‪ٚ‬ټطٖ ك‪ٚ‬و ‪ٙ‬ؿا‪ٙٗ ١‬ٱلقسٖ إضاز‪ٝ‬پ تػ‪ٚ‬ف ًكاحل‬
‫٘‪ٔٛ‬‬ ‫ْحك ِ‬
‫ْم‬ ‫َّول َِة َوطَ ِري َقةُ تَ َولِّ ِيو قِيَ َ‬
‫ادةَ ال ُ‬ ‫ات َرئِ ِ‬
‫يس الد ْ‬
‫ث الثَّانِي‪ِ :‬‬
‫ص َف ُ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اىبػوٌـب‪ .‬ف‪ٚ‬ٱِظط‪ :‬إْ كاْ ًأً٘ي اهللان‪ٗ ،‬مبٔى ًس‪ ٝ‬قكف‪ٗ ،ٝ‬إ‪ ٨‬فقس ٗجب ععهٕ‪.‬‬
‫ِٗٓا ‪ ٨‬بس ًّ ً‪٩‬ذظ‪ ٞ‬أْ ععي اٮًاَ عّ ض‪٢‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬أُٔجا قهج‪ ٞٚ‬ذق٘ق‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫قاُُ٘‪ ٞٚ‬تلكى ف‪ٔٚ‬ا ضبلٌ‪ ٞ‬اىبظجاهٶٍ ‪ ٨‬ضباهج‪ُٗ .ٞ‬ػجتٽ‪ٚ‬ع اهقج٘ي‪ :‬إْ اسبجاكٍ اىبػجترق‬
‫اهٽاع‪ ًّ ٞ‬اىبػوٌـب‪ٙ ،‬تأت‪ ٟ‬هٕ شهم بأضبع‪ ٞ‬أً٘ض‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬عٱعي عّ ض‪٢‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ‪:ٛٓٗ ،‬‬
‫ضجى اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬فهج‪٩‬ځ عجّ كُ٘جٕ ضججىٰ‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ً‪ ٧‬ٸٓ‪٩‬ځ بؿطٗط ٗقلا‬
‫زٗه‪.ٞ‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬أخص اهب‪ٚ‬ع‪ ًّ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬حبقٔا أٗ باٮقِا ‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬أْ تعقسٰ ا‪ًٞ٪‬ٿ هٕ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ٗإُلاش أذلاَ اٮغ‪.َ٩‬‬
‫اىبِاط‪ ٞ‬بٕ‪.‬‬ ‫ضابعاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬ترٌى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
 ‫خحُ الجَّا ِلحُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫الِىَطِ ُؤٔلَِّٗاتُ الِعَاوَّ ُ‪ ٛ‬لِإلوَاًِ َٔضََّ الِكََٕاٌِنيِ‬
‫فِ٘ الدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِالَوَِّٗ‪ِٛ‬‬

‫‪ٙ‬ؿتٌىٱ ٓصا اىببرث عو‪ً ٟ‬ٽوبـب‪:‬‬

‫اهعاً‪ ٞ‬هوراكٍ ًٗػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهطع‪.ٞٚ‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬غّٹ اهق٘اُـب هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬

‫ب األوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة‬
‫ع َّي ِ‬
‫ة الرَّ ِ‬
‫ص ُؤولِ َّي ُ‬
‫و ِ‬
‫ي َو َ‬
‫حاكِ ِ‬
‫ة ِل ِم َ‬
‫عاوَّ ُ‬
‫ص ُؤولِ َّياتُ الِ َ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬

‫‪ .128‬اسباكٍٱ ٓ٘ اٮًاَ اه٘اه‪ٗ ٛ‬اىبعاْٗ هٯًاَ ًب تكط‪ٙ‬و اهؿ‪ ًّٰٗ ْٗ٧‬كاْ ًب‬
‫اهعاًج‪ ٞ‬هورجاكٍ‬ ‫ذلٌٍٔ ًب ٗ‪ ٞٙ٨‬أجٔع‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ .ٞ‬أزا‪ ١‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫ػبعوٕ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اغترقاق اهٽاع‪ ٞ‬قٽعاځ‪ٗ ،‬اهتِلڇب عِٔا أٗ اٮخ‪٩‬ي بٔا ػبعوٕ ًب زا‪٢‬جط‪ٝ‬‬
‫اهؿجطا‪٢‬ع اٮغج‪،ًٞٚ٩‬‬ ‫احملاغٰب‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬اشبطٗد عّ شهم إفب ًا ‪ٙ‬ٱبٽوٕ ذػب عجط‬
‫ػبعوٕ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتا‪ٚ‬ف باىبِآٰه‪ٗ ٞ‬اىبقانا‪ً ٝ‬ب ضبلٌ‪ ٞ‬اىبظاهٶٍ أٗ اىبقاتٰو‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ؾدك‪ٚ‬تٕ اهق‪ٚ‬از‪ً ٞٙ‬تِبٔجاځ‬ ‫أْ ‪ٙ‬لْ٘ اسباكٍٱ نابٽاځ هكلا‬ ‫ٗأٗٸيٱ ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫إفب ًا ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘ عو‪ً ٕٚ‬ب خاق‪ُ ٞ‬لػٕ ب٘قلٕ ضاع‪ٚ‬اځ ذاكٌاځ‪ًٗ ،‬جّ أبطظٓجا اهقج٘‪ٝ‬ٿ‬
‫ٗاهطټفق باهطع‪ٗ ٞٚ‬أْ ‪ٙ ٨‬لْ٘ ًِلِّطاځ‪.‬‬ ‫ٗاهتق٘‪ٗ ٠‬اٮُكا‬

‫‪-ٔٛٙ-‬‬
‫‪ٔٛٚ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬اهق٘‪ً ٝ‬ب ؾدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ‪ ،‬ق٘‪ ٝ‬اهؿدك‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬ق٘‪ ٝ‬اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهِلػ‪،ٞٚ‬‬
‫فتلْ٘ عقو‪ٚ‬تٕ عقو‪ ٞٚ‬ذلٍ ‪ٙ‬سضنٿ بٔا ا‪ً٘٪‬ض ٗاهع‪٩‬قا ; كبلِِّٕ ًّ اٮذػاْ ًب قجِع‬
‫اهقطاض أٗ تقط‪ٙ‬ط اىبػا‪٢‬ى قبا ػبب ًّ نطٗض‪ ٝ‬اسبلٍ اهؿطع‪ًٗ ٛ‬قته‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اسبلجٍ‬
‫ً‪٘ٚ‬هجٕ‬ ‫بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ؾطع‪ٗ .ٞٚ‬أْ تلْ٘ ُلػ‪ٚ‬تٕ ُلػ‪ ٞٚ‬ذاكٍ تػترهطٱ أُجٕ أًجفٴ ٗ‪ٙ‬كجطټ‬
‫تكط‪ٙ‬و أًف‪ ،‬ف‪ِٚ‬ظط عو‪ً ٕٚ‬ا ‪ِٙ ٨‬ظط عو‪ ٟ‬فٖ‪ .‬ف‪ٚ‬حب عو‪ً ٕٚ‬ا ‪ ٨‬ػبب عوج‪ ٟ‬جفٖ‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬وعًٕ ًا ‪ٙ ٨‬وعَ فٖ‪ ،‬كٌا ؼبصض ًا ‪ ٨‬ؼبصضٖ فٖ‪ٌِٰٙٗ ،‬ع ًِٕ ٗعِٕ ًا ‪ ٨‬مبِجع عجّ‬
‫فٖ ًّٗ فٖ‪ .‬عّ أب‪ ٛ‬شضٍّ ‪ :‬أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش‪ٰٙ‬ا أپبٰا شٰضٍّ پأضٰانپ ٰ‬
‫نعٶ‪ٚ‬ٲلاځ ٰٗإڄُټ‪ٛ‬‬
‫أٿذٶبٹ هپمپ ًٰا أٿذٶبٹ هٶِٰلڀػٶ‪٨ ،ٛ‬پ تٰأپًٸ ٰطْٸ ٰعوپ‪ ٟ‬اثٲِٰ‪ٚ‬ٲّڄ ٰٗ‪٨‬پ تٰٰ٘هچ‪ّٰٚ‬ٸ ًٰايٰ ‪ٰٙ‬تٶ‪ٚ‬ٲٍڅ ز(‪.)1‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬اهتق٘‪ً ٠‬ب ؾدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ; إُٔ ىبچا كاُت ق٘‪ ٝ‬ؾدكج‪ ٞٚ‬اهقا‪٢‬جس ف‪ٔٚ‬جا‬
‫قابو‪ ٞٚ‬هوػ‪ٚ‬ٽط‪ٗ ٝ‬اهترلڇٍ‪ ،‬كاْ ‪ ٨‬بس أْ تلْ٘ هٕ قل‪ٞ‬ڂ تق‪ ٕٚ‬ؾطٸ اهترلٍ‪ ،‬فلاْ ‪ ٨‬بجس‬
‫أْ ‪ٙ‬تكو باهتق٘‪ً ٠‬ب خاق‪ُ ٞ‬لػٕ ًٗب ضعا‪ٙ‬تٕ ه‪ .ًٞ٫‬عّ غو‪ٌٚ‬اْ بّ بط‪ٙ‬س‪ ٝ‬عّ أب‪ٚ‬جٕ‬
‫قاي‪ :‬ش كپاْٰ ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ‪ ‬إڄشٰا أپًٸطٰ أپًٶ‪ٚ‬ٲطاځ ٰعوپ‪ ٟ‬جٰ ٲ‪ٚ‬ـڅ أپٗٲ غٰطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٷ أپٗٲقٰاٖٱ فٶ‪ ٛ‬خٰاقٸتٶٕٶ بٶتٰقڀٰ٘‪٠‬‬
‫ػوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ خٰ‪ٚ‬ٲطاځ ز(‪ .)2‬فاغترهاض اهتق٘‪ ٠‬بتجصكف اٮمبجاْ بجاهلل عجع‬
‫اهللٶ ًّٰٰٗٲ ًٰعٰٕٱ ًٶّٰ اهڀٌٱ ٲ‬
‫ٗجى ٗاه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪ٗ ،‬ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ سبلٌٕ‪ٗ ،‬اغتظٔاض ذل ذسٗز اهلل تعافب ٗاسبصض ًّ‬
‫طباهل‪ ٞ‬أٗاًطٖ‪ ،‬ػبعىٱ اسباكٍٰ ًب ذكاُ‪ ٞ‬اٮمباْ بتق٘‪ ٠‬اهلل ٗطاعتٕ‪.‬‬

‫ًب ؾدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ‪ ،‬إُٔ ىبچا كاْ ًّ طب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿ ٸس‪ٝ‬ٿ ًب‬ ‫ثاه اځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬اٮُكا‬
‫اهس‪ٗ ّٙ‬اسبعَ ًب ا‪ً٘٪‬ض ٗاسبػٍ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باهاٶوظ‪ ،ٞ‬كاْ ًّ طب‪ٚ‬عتجٕ أْ ‪ٙ‬لجْ٘‬
‫ؾس‪ٙ‬ساځ قاغ‪ٚ‬اځ‪ٓ ْ٪ ،‬صا ٓ٘ ًقته‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬از‪ٗ .ٝ‬هصهم أً ٰطٖٱ اهؿجاض ٱ اسبلج‪ ٍٚ‬باٮُكجا‬
‫ٗاهعسي‪ٗ ،‬اهوڃـب ٗأْ ‪ٙ ٨‬ؿٱقٸ عو‪ ٟ‬اهطع‪ٗ ٞٚ‬اهت‪ٚ‬ػف هلٍ ٗاهوڇٽو بٍٔ‪ ،‬عجّ عا‪٢‬ؿج‪ ٞ‬ضنج‪ٛ‬‬
‫اهلل عِٔا قاهت‪ :‬غٌٰعتٱ ضغ٘يٰ اهلل ‪ٙ ‬ق٘ي ًب ب‪ٚ‬يت ٓصا ش اه چؤٱٍٸ ًٰجّٲ ٰٗهٶج‪ً ٰٛ‬ٶجّٲ أپًٲجطڄ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو كطآ‪ ٞٚ‬اٮًاض‪ ٝ‬باف نطٗض‪.)1826/17( :ٝ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز ٗاهػف‪ :‬باو تأًف اٮًجاَ ا‪ً٪‬جطا‪.)1731/3ٗ 2( :١‬‬
‫ٗأب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو اهسعا‪ ١‬عو‪ ٟ‬اىبؿطكـب‪ٗ .)2612( :‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازبجاًع‪:‬‬
‫كتاو اهػف‪ :‬باو ًا جا‪ً ١‬ب ٗق‪ٚ‬تٕ قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ‪.)1617( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٔٛٛ‬‬

‫أٿًٸتٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ فپؿٰقٸ عٰوپ‪ٚ‬ٲٔڄٍٲ فپؿٱقٸ عٰوپ‪ٚ‬ٲٕٶ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ٰٗهٶ‪ً ٰٛ‬ٶّٲ أپًٲطڄ أٿًٸتٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ فپطٰفپقٰ بٶٔڄٍٲ فپاضٲفٿقٲ بٶٕٶز(‪.)1‬‬
‫ضابعاځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬أْ ‪ٙ ٨‬لْ٘ ًِلِّطاځ‪ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًٱبٰؿټطاځ باهتلٔٹٍ ٗذٱػّ اهعصض هوطع‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗاهت٘انع هلٍ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث أب‪ً٘ ٛ‬غ‪ ٟ‬ا‪٪‬ؾعط‪ ،ٜ‬قاي‪ :‬كاْ ضغ٘ي اهلل × إشا بعثٰ أذساځ‬
‫ًّ أقرابٕ ًب بعض أًطٖٶ قاي‪ :‬ش بٰؿټطٱٗاڀ ٰٗ‪٨‬پ تٱِٰلِّطٱٗاڀ ٰٗ‪ٰٙ‬ػټطٱٗاڀ ٰٗ‪٨‬پ ٱتعٰػټطٱٗاڀ ز(‪.)2‬‬
‫‪‬‬

‫هوراكٍ‪ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ قبا ػبب ًب ع‪٩‬قتٕ ًع اهطع‪ ،ٞٚ‬فقجس‬ ‫‪ٗ .129‬ثاُ‪ٓ ٛ‬صٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫أً ٰطٖٱ اهؿاض ٱ بإذاط‪ ٞ‬اهطع‪ ٞٚ‬باهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬ذصٸضٖ ًّ ًؼټ ا‪ً٘٪‬اي اهعاً‪ ٞ‬باف ذقٔا‪:‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬إذاط‪ٞ‬ٿ اسباكٍ اهطع‪ٞٚ‬پ باهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬اجبٴ عو‪ٚ‬جٕ ذتٌجاځ; ‪ ْ٪‬اهؿجاض ٰ اسبلج‪ٍٚ‬‬
‫ذطٸَ ازبِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اسباكٍ اهص‪ ٨ ٜ‬ؼب‪ٚ‬طٿ ضع‪ٚ‬تجٕ بِٱكجس أٗ أْ ‪ٙ‬اؿجٔا بؿج‪ٓٗ ١ٛ‬ج‪ ٛ‬قجس‬
‫ا‪٢‬تٌِتٕ‪ ،‬فعّ ًعقى بّ ‪ٙ‬ػاض ‪ ‬مسعتٱ اهِيبٸ × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ًٰا ًٶّٲ عٰبٲجسٷ اغٲجتٰ ٲطعٰاٖٱ اهللٿ‬
‫حسٲ ضٰاٶ‪٢‬رٰ‪ٞ‬پ ا ڀهحِٰٸ‪ٞ‬ٶ ز(‪ٗ )3‬عِٕ ‪ ‬أ‪ٙ‬هاځ قجاي‪ :‬غٰجٌعتٱ‬
‫ٰضعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ هپٍٲ ٱ‪ٙ‬رٶ ڀٽٰٔا بٶِٰكٶ ٲ‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬ٷ إڄ‪٨‬چ هپٍٲ ٰ‪ ٙ‬ٶ‬
‫ػوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ فپ‪ٌٰٚ‬ٱ٘ٲ ٱ ٰٗٓٱٰ٘ پجافٻ پهٔٱجٍٲ‬
‫ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪:‬ش ًٰا ًٶّٲ ٰٗايڅ ٰ‪ٙ‬وٶ‪ٰ ٛ‬ضعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ًٶّٰ اهڀٌٱ ٲ‬
‫ڄإ‪٨‬چ ذٰطٸَٰ اهللٿ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ا ڀهحِٰٸ‪ٞ‬پ ز(‪ًٗ .)4‬ب هل آخط‪ :‬ش ًٰا ًٶّٲ أپًٶ‪ٚ‬ٲطڅ ٰ‪ٙ‬وٶ‪ ٛ‬أپًٲطٰ اهڀٌٱػٲجوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ ثٱجٍٸ ‪٨‬پ‬
‫ح ٰٔسٱ پهٔٱٍٲ ٰٗ‪ِٰٙ‬ٲكٰسٱ إڄ‪٨‬چ هپٍٲ ٰ‪ٙ‬سٲخٱىڄ ا ڀهحِٰٸ‪ٞ‬پ ًٰ ٰعٔٱٍٲز(‪.)5‬‬
‫ٰ‪ ٙ‬ٲ‬
‫ٗهقس ذصٸض اهؿاض ٱ ًّ اهاسض ٗاهاـ‪ ،‬فعّ أب‪ ٛ‬غع‪ٚ‬س اشبسض‪ ٜ‬قاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي‬
‫اهلل ×‪:‬ش ٶهلٿىټ پا ٶزضڅ هٶٰ٘ا‪١‬ٴ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ ‪ٙ‬ٱطٲ پفعٱ بٶ پق ٰسضڄ پ ٲس ڄضٖٶ‪ ،‬أپ‪٨‬پ ٰٗ‪٨‬پ پا ٶزضٰ پأعٲظپٍٱ پسٲضاځ ًٶّٲ‬
‫أپًٶ‪ٚ‬ٲطڄ عٰاًٸ‪ٞ‬ٷز(‪ .)6‬فبصيٱ ازبٔس ًب غب‪ٚ‬ى اهطع‪ٗ ٞٚ‬اغتلطاغ اه٘غع ًب خجسًتٍٔ ٗإذجاطتٍٔ‬
‫باهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قس ؾسزٸ عو‪ ٕٚ‬ضغ٘ي اهلل × تؿس‪ٙ‬ساځ ٗانراځ‪ ،‬يبا ‪ٙ‬ب‪ٚ‬ٸٶّ عٶظپٍٰ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪.ٞٚ‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو فه‪ٚ‬و‪ ٞ‬اٮًاَ اهعازي‪.)1828/19( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو ًب اهت‪ٚ‬ػف‪.)1732/6( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬باو ًّ اغرتع‪ ٟ‬ضع‪.)7150( :ٞٚ‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7151( :‬‬
‫(‪ )5‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬باو فه‪ٚ‬و‪ ٞ‬اٮًاَ اهعازي‪ ًّ )22( :‬اهباو‪.‬‬
‫(‪ )6‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو ذبط‪ ٍٙ‬اهاسض‪.)1738/16( :‬‬
‫‪ٜٔٛ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬ذصٸض اهؿاض ٱ اسبل‪ ٍٚ‬اسباكٍٰ بعسَ ًجؼټ ا‪ً٪‬ج٘اي اهعاًج‪ٗ ٞ‬ؾجسز عو‪ٚ‬جٕ ًب‬
‫اهترص‪ٙ‬ط‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯙﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥ‬
‫ﯦﯧﯨ"(‪ٗ )1‬عّ أب‪ ٛ‬هب‪ٚ‬س اهػاعس‪ :ٜ‬أْ اهِيب × اغجتعٌىٰ ابجّ ا‪٪‬تب‪ٚ‬ٸج‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬
‫قسقا ٶ بين غٱو‪ ٍٚ‬فوٌا جا‪ ٰ١‬إفب ضغ٘يڄ اهلل ‪ ‬ذاغبٰ ٱٕ قاي‪ٓ :‬جصا اهجص‪ ٜ‬هلجٍ ٗٓجصٖ‬
‫‪ .ٛ‬فقاي ضغ٘يٱ اهلل ‪ :‬ش پف ٰٔ‪٩‬پ ٰ‬
‫جوپػٲتٰ فٶ‪ ٛ‬بٰ‪ٚ‬ٲجتٶ أپبٶ‪ٚ‬ٲجمپ ٰٗبٰ‪ٚ‬ٲجتٶ أٿًټجمپ‬ ‫ٓس‪ٞٙ‬ڂ أٿٓس‪ٙ‬ت إهپ ٸ‬
‫ذٰتٸ‪ ٟ‬تٰأڀتٶ‪ٚ‬ٲمپ ٰٓسٶ‪ٙ‬ٸتٱمپ ڄإْٲ كٿِٲتٰ قٰازٶقاځ ؟ ز ثٍ قاَ ضغ٘ي اهلل ‪ ‬فدٽبٰ اهِاؽٰ ٗذٌٰٰجسٰ‬
‫اهلل ٗأثِٰ‪ ٟ‬عو‪ ٕٚ‬ثٍ قاي‪ :‬ش أپًٸا ٰب ٲعسٱ‪ :‬فپإڄُټ‪ ٛ‬پأغٲٰتعٲٌٶىٱ ضڄجٰا‪٨‬ځ ًٶ ٲِلٿٍٲ ٰعوپ‪ ٟ‬أٿًٱ ٲ٘ضڅ ًٶٌٸا ٰٗ‪٨‬چُٶج‪ٰٛ‬‬
‫ج پوؼٰ فٶ‪ ٛ‬بٰ‪ٚ‬ٲجتٶ أپبٶ‪ٚ‬ٲجٕٶ‬
‫ذ ٱسكٿٍٲ فپ‪ٰٚ‬قٿ٘ٲيٱ ٰٓصٰا پهلٿٍٲ ٰٗ ٰٓ ٶصٖٶ ٰٓسٶ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ڂ أٿ ٲٓسٶ‪ٰٙ‬تٲ هٶ‪ ،ٛ‬پف ٰٔ‪٩‬پ ٰ‬
‫اهللٿ فپ‪ٰٚ‬أڀتٶ‪ ٛ‬أپ ٰ‬
‫ذ ٱسكٿٍٲ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ٶباٰ‪ٚ‬ٲطڄ ذٰقِّٕٶ إڄ‪٨‬چ‬
‫خصٱ أپ ٰ‬
‫ٰٗبٰ‪ٚ‬ٲتٶ أٿًټٕٶ ذٰتٸ‪ ٟ‬تٰأڀتٶ‪ٰٕٚ‬ٱ ٰٓسٶ‪ٙ‬ٸتٱٕٱ ڄإْٲ كپاْٰ قٰازٶقاځ ؟ فپٰ٘اهللٶ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬أڀ ٱ‬
‫جٰا‪ٰٙ ٰ١‬رٲ ٶٌوٿٕٱ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶز(‪ ٘ٓٗ )2‬ذبص‪ٙ‬طٴ ؾس‪ٙ‬س ًّ أْ مبؼٸ اسباكٍٱ ا‪ً٘٪‬ايٰ اهعاً‪٨ٗ ،ٞ‬‬
‫بأ‪ٜ‬ټ ٗجٕ ًّ اه٘جٖ٘ ذبت اهتأٗ‪ٙ‬ى أٗ اهلت٘‪.٠‬‬
‫‪‬‬

‫اهعاً‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اسباكٍ أْ أهعًٰٕٱ اهؿاض اسبل‪ ٍٚ‬باٮغ‪َ٩‬‬ ‫‪ٗ .130‬ثاهث ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫ٗذسٖ زْٗ اهطج٘ إفب فٖ; فأهعًٕ اسبلٍ بلتاو اهلل ٗغٱِ‪ ٞ‬ضغ٘هٕ × ٗجعجى هجٕ‬
‫ذقٸ ا‪٨‬جتٔاز ف‪ٌٔٚ‬ا‪ُٔٗ ،‬اٖ أْ ‪ٙ‬تٽوع إفب ف اٮغ‪ َ٩‬أٗ أْ ‪ٙ‬أخص فٖ قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬ذسٸزٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ اسبلٍٰ باهلتاو ٗاهػٹِ‪ٗ ٞ‬أهعَٰ اسبجاكٍ باهتؿجط‪ٙ‬ع ًٌِٔجا ًٗجا‬
‫‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬بػجببٌٔا‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮﯯ "‬
‫ٗقاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽ " ٗقاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﮤﮥﮦﮧﮨﮩﮪﮫﮬ "(‪ .)3‬فق‪ٚ‬ٸس اٮغ‪ َ٩‬اسبجاكٍٰ بؿجطا‪٢‬ع‬
‫اٮغ‪ٗ َ٩‬ذكط اسبلٍ باهلتاو اهعع‪ٙ‬ع ٗاهػٹِ‪ ٞ‬اهِب٘‪ ،ٞٙ‬ف‪ٚ‬لْ٘ اسباكٍٱ ًق‪ٚ‬ساځ ًب ذلٌٕ‬
‫حبسٗز اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ٞ‬قٽعاځ‪.‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.58/ ١‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7197( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1832/26( :‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪/ ٝ‬ا‪ٙ٬‬ا ‪.44 ،47 ،45‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٜٔ‬‬

‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أجاظٰ اهؿاض هوراكٍ ا‪٨‬جتٔاز ًب اهلتاو ٗاهػٹِ‪ًٗ ،ٞ‬عِاٖ‪ :‬بصيٱ اه٘غجع ًب‬
‫فٌٌٔٔا ٗاغتِباط ا‪٪‬ذلاَ ًٌِٔا‪ ،‬فعّ ًعاش بّ جبى أْ ضغ٘ي اهلل × ذـب بع ٕ إفب‬
‫حسٲ ؟ ز قپايٰ‪ :‬بٶػٱجِٸ‪ٞ‬ٶ‬
‫رلٿٍٱ ؟ ز قپايٰ‪ :‬ٶبلٶتٰاوٶ اهللٶ‪ ،‬قپايٰ‪ :‬ش فپڄإْٲ هپٍٲ ٰت ٶ‬
‫اه‪ ٌّٚ‬فپقپايٰ هپٕٱ‪ :‬ش بٶٍٰ ٰت ٲ‬
‫حسٲ ؟ ز قپايٰ‪ :‬أپجٲٰت ڄٔسٱ ضٰأڀ‪ٙ‬ٶ‪ .ٛ‬قپايٰ‪ :‬ش ا ڀهرٰ ٲٌسٱ هللٶ اچهصٶ‪ٰٗ ٜ‬فچجقٰ‬
‫ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ‪ .‬قپايٰ‪ :‬ش فپڄإْٲ هپٍٲ ٰت ٶ‬
‫ٰضغٱ٘ٲيٰ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ هٶٌٰا ٱ‪ٙ‬رٶبٹٕٱ اهللٿ ٰٗ ٰضغٱ٘ٲهٿٕٱ ز(‪.)1‬‬
‫ٗهقس جعىٰ اهؿاض ٱ هوراكٍ أججطاځ إشا ٓج٘ اجتٔجسٰ فأخٽجأ‪ٗ ،‬أججط‪ ّٙ‬إشا اجتٔجس‬
‫عوج‪ٟ‬‬ ‫فأقاو‪ٗ ،‬بصهم ‪ٙ‬ٱؿحع اسباكٍ عو‪ ٟ‬ا‪٨‬جتٔاز‪ٙٗ ،‬بتعس عّ ازبٌ٘ز أٗ اه٘قج٘‬
‫هآط اهِل‪ ،‬عّ عٌطٗ بّ اهعام ‪ ‬إُٔ مسعٰ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬قج٘ي‪ :‬ش إڄشٰا ٰ‬
‫ذلپجٍٰ‬
‫ذلپٍٰ فپاجٲٰت ٰٔسٰ ثٱٍٸ أپخٲٽپأپ پفوپٕٱ أپجٲطٴ ز(‪.)2‬‬
‫ا ڀهرٰاكٶٍٱ فپاجٲٰت ٰٔسٰ ثٱٍٸ أپقٰاوٰ پفوپٕٱ أپجٲطٰاْڄ‪ٰٗ ،‬إڄشٰا ٰ‬
‫ثاه اځ‪ٗ :‬قس ؾسٸزٰ اهؿط ٱ ًب ذبس‪ٙ‬س ا‪٪‬ذلاَ اهيت ؼبلٍٱ بٔا اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬بأُٔا ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬ه‪ٚ‬ؼ ف‪ً .‬ع كْ٘ اهؿط أجاظٰ هوراكٍ أْ ػبتٔس‬
‫أقاوٰ أَ أخٽأ‪ٗ ،‬هلّ اهؿط ؾسز أْ ا‪٨‬جتٔاز ًب اىبػا‪٢‬ى ا‪٨‬جتٔاز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ ضبجسزاځ‬
‫باسبلٍ باٮغ‪ ُٟٔٗ ،َ٩‬عّ يباضغ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ باف اٮغج‪ ،َ٩‬قجاي‬
‫اهلل تعافب‪ + :‬ﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨ‬
‫ﯩﯪﯫﯬ " ٗقاي اهلل تعافب‪ +:‬ﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖ‬
‫ﮗﮘﮙ"(‪ٗ .)3‬خٽاوٱ اهطغ٘ي × خٽاوٴ ‪ً٪‬تٕ‪ ،‬فٔ٘ خٽاو هلىټ ذاكٍ‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػجِس‪ٗ .)22061ٗ 22100ٗ 22007( :‬أبج٘ زاٗز ًب اهػجِّ‪ :‬كتجاو‬
‫ا‪٪‬قه‪ :ٞٚ‬باو اجتٔاز اهطأ‪ً ٜ‬ب اهقها‪ٗ .)3593ٗ 3592( :١‬قررٕ ف ٗاذجس ًجّ احملققجـب‬
‫ًٍِٔ‪ :‬أب٘ بلط اهطاظ‪ٗ ٜ‬أب٘ بلط بّ اهعطب‪ٗ ٛ‬اشبٽ‪ٚ‬ب اهباساز‪ٗ ٜ‬ابّ ق‪ ٍٚ‬ازب٘ظ‪ِٙ .ٞٙ‬ظط‪ :‬ذبق‪ٚ‬جق‬
‫ٗتعو‪ٚ‬ق اهؿ‪ٚ‬ذ ؾع‪ٚ‬ب أضُ‪ٗ٧‬ط‪ :‬د ‪ 36‬م‪.333‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػِ‪ :ٞ‬باو أججط اسبجاكٍ إش اجتٔجس‪:‬‬
‫(‪ًٗ .)7352‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪:‬كتاو ا‪٪‬قه‪:ٞٚ‬باو ب‪ٚ‬اْ أًط اسباكٍ إشا اجتٔجاز‪.)1716/15( :‬‬
‫ٗ فٌٓا‪.‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.48 ،49/ ٝ‬‬
‫ٔ‪ٜٔ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ضابعاځ‪ ُٟٔٗ :‬اهؿاض ٱ أْ ‪ٙ‬أخص اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ًجّ جف‬
‫اٮغ‪ ،َ٩‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهت‪ :‬قاي ضغج٘ي اهلل ×‪ :‬ش ًٰجّٲ أپذٲجسٰثٰ فٶج‪ٛ‬‬
‫أپًٲطڄُٰا ٰٓصٰا ًٰا هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ ًٶِٲٕٱ پفٔٱٰ٘ ضٰزٻ ز(‪ًٗ )1‬ب هل ‪ :‬ش ًّٰٲ عٌٰٶىٰ عٰ ٌٰ‪٩‬ځ هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ أپًٲطٱُٰجا پفٔٱجٰ٘‬
‫ؾ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ‬ ‫ضٰزٻز(‪ٗ .)2‬عّ ابّڄ عباؽ ضٰ ٶ‬
‫ن‪ ٰٛ‬اهللٿ عٰ ٲِٔٱٌٰا قاي‪( :‬كپ‪ٚ‬ٲوٰ تٰػٲأپهٿ ٲْٰ٘ أپٓٲىٰ ا ڀهلٶتٰاوٶ عّٰٲ ٰ‬
‫ذسٰثٱ‪ ،‬تٰقڀطٰأٿٗٲُٰجٕٱ ًٰرٲهجاځ هپجٍٲ ‪ٙ‬ٱؿٰجبٲ؟ ٰٗقپجسٲ‬
‫ٰٗكٶتٰاٱبلٿٍٲ اچهصٶ‪ ٜ‬أٿُٲعڄيٰ ٰعوپ‪ٰ ٟ‬ضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ × أپ ٲ‬
‫ذسٸٰثلٿٍٲ پأْٸ أپٓٲىٰ ا ڀهلٶتٰاوٶ ٰبسٸهٿ٘اڀ كٶتٰاوٰ اهللٶ ٰٗ پ‪ٚ‬ٸطٱ ٲٖٗٱ ٰٗكپتٰبٱ٘اڀ بٶأپ ٲ‪ٙ‬سٶ ٲ‪ٔٙ‬ڄٍٱ ا ڀهلٶتٰاوٰ ٰٗقپجاهٿ٘اڀ ٓٱجٰ٘‬
‫ٰ‬
‫ًٶّٲ عٶ ٲِسٶ اهللٶ هٶ‪ٰٚ‬ؿٲتٰطٱٗاڀ بٶٕٶ ثٌِٰٰاځ پقوٶ ٲ‪٩ٚ‬ځ‪ .‬أپ‪٨‬پ ‪ ٰٙ‬ٲِٰٔاكٿٍٲ ًٰا جٰا ٰ‪١‬كٿٍٲ ًٶّٰ ا ڀه ٶعوڀٍڄ عّٰٲ ًٰػٲجأپهپٶتٔڄٍٲ)(‪.)3‬‬
‫ٗبٔصا ‪ٙ‬ظٔطٱ ًا ػبب عوج‪ ٟ‬اسبجاكٍ أْ مباضغجٕ ًجّ أذلجاَ‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬خاقج‪ ٞ‬باهؿجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬تؿط‪ٙ‬عاتٔا ٗا‪٨‬جتٔاز ف‪ٔٚ‬ا ذكطاځ‪ً ،‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗضعا‪ٞٙ‬‬
‫ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .131‬ضُإُ متشُّو احلانِِ باإلسالّ‪:‬‬
‫ٗاهؿٽط ٗنجٌّ هجٕ‬ ‫ٗقس نٌّٰ اهتؿط‪ٙ‬عٱ اٮغ‪ ًٛ٩‬قْ٘ اسباكٍ عّ ا‪٨‬عبطا‬
‫اهق‪ٚ‬اَ قبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ذبٌى أعبا‪ ١‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ نٌاُاځ تاًاځ ًجّ جٔجتـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬فب‪:‬‬
‫اهت٘ج‪ ٕٚ‬اهطٗذ‪ٗ ٛ‬تبعاتٕ ًب ذبٌى أعبا‪ٓ ١‬صٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ .ٞٚ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اهقجاُُ٘‪ً ٛ‬ب‬
‫احملاغب‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫اهعاً‪ ٞ‬نجٌاُاځ تاًجاځ باهت٘ج‪ٚ‬جٕ‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬نٌّ اهؿاض ٱ ق‪ٚ‬اَ اسباكٍ بأعبا‪ ١‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫اهطٗذ‪ ،ٛ‬فقس ذصضٰ اسباكٍٰ ًّ عصاو اهلل تعافب إشا قكٸط ًب تٽب‪ٚ‬ق ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬أٗ‬
‫أغا‪ً ١‬ب تِل‪ٚ‬ص أذلأًا ٗل ‪ٙ‬قٍ بأعبا‪ٔ٢‬ا‪ .‬فب‪ٚ‬ٸّ أُٔا أًاُج‪ً ٞ‬ب اهجسُ‪ٚ‬ا‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬ب ا‪٬‬خجط‪ٝ‬‬
‫خع‪ٜ‬ٴ ُٗساً‪ ٞ‬إشا أخصٓا اههع‪ٚ‬و اهص‪ٙ ٨ ٜ‬ق٘‪ ٠‬عو‪ ٟ‬أزا‪ً ١‬ا ػبب عو‪ ٕٚ‬ف‪ٔٚ‬ا أٗ ‪ٙ‬وعًٕ‬
‫ؿقٸ عو‪ٙ ًّ ٟ‬ؿق‬
‫ًِٔا‪ ٘ٓٗ ،‬ل ؼبتط هصهم‪ٗ .‬طوب ضغ٘ي اهلل × ًّ اهلل تعافب أْ ‪ ٙ‬ٱ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬قه‪ :ٞٚ‬باو ُقض ا‪٪‬ذلاَ اهباطو‪.)1718/17( :ٞ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1718/18( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)2685(ٗ ،)7523ٗ 7522(ٗ )7363( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٜٔ‬‬

‫عو‪ ٟ‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬ذطٸَ اهلل عو‪ ٕٚ‬ازبِ‪ ٞ‬إشا ل ؼبط باهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هوطع‪ ،ٞٚ‬إفب ف شهم‬
‫اهيت تب‪ٚ‬ټّ هوراكٍ عاقب‪ ٞ‬اهّ٘ٓ ًب ق‪ٚ‬إً قبػ٘‪٦‬ه‪ٚ‬اتٕ; ٗٓ‪ ٛ‬عجصاو اهلل‬ ‫ًّ اهترص‪ٙ‬طا‬
‫تعافب‪ .‬عّ أب‪ ٛ‬شض ‪ ‬قاي‪ :‬ٿقوڀتٱ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘ٲيٰ اهللٶ اغٲٰتعٲ ٶٌوڀِٶ‪ ٛ‬؟ قپايٰ‪ :‬فپهٰطٰوٰ بٶٰ‪ ٚ‬ٶسٖٶ ٰعوپج‪ٟ‬‬
‫نعٶ‪ٚ‬ٲوٴ; ٰٗإڄٸُٰٔا أپًٰاُٰ‪ٞ‬ڂ; ٰٗإڄٸُٰٔا ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ٞ‬ٶ خٶ ٲع‪ٜ‬ٴ ُٰٰٗسٰاًٰ‪ٞ‬ڂ‪،‬‬
‫ًٰ ٲِلٶبٶ‪ ٛ‬ثٱٍٸ قپايٰ‪ :‬ش ‪ٰٙ‬ا أپبٰا ٰشضٍّ; إڄُٸمپ ٰ‬
‫ٰقٰٔا ٰٗأپزٸ‪ ٠‬اچهصٶ‪ٰ ٜ‬عوپ‪ٚ‬ٲٕٶ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬از(‪.)1‬‬
‫خصٰٰٓا ٶبر ِّ‬
‫إڄ‪٨‬چ ًّٰٲ أپ ٰ‬
‫ٗاهؿجٽط باهؿجط ًجّ‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬كصهم نٌّ اٮغ‪ َ٩‬قْ٘ اسباكٍ ًّ ا‪٨‬عبطا‬
‫جٔ‪ ٞ‬احملاغب‪ٗ ٞ‬اهق٘اً‪ ،ٞ‬إش جعى اٮغ‪َ٩‬ٱ ه‪ ًٞ٫‬ذقٸ احملاغب‪ٗ ٞ‬اهق٘اً‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬اَ اسباكٍ‬
‫قبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٕ‪ ،‬فأهعَ اهؿط ٱ ا‪ًٞ٪‬پ باٮُلاض عو‪ ٟ‬اسباكٍ إشا أخىٸ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ ٗضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ ،ْٗ٧‬أٗ قكٸط ًب ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٕ أٗ تكطفاتٕ‪ .‬عّ أَټ غجوٌ‪ ٞ‬ضنج‪ ٛ‬اهلل‬
‫عِٔا; أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش غٰٰتلٿْ٘ٱ أٿًٰطٰا‪ ١‬فپٰتعٲطڄفٿْٰ٘ ٰٗتٱ ٲِلٶطٱْٰٗ‪ ،‬فپٌّٰٲ عٰجطٰ ٰ بٰجطڄ‪،٥‬‬
‫ن‪ٗ ٰٛ‬تٰاٰبعٰ ز قاه٘ا‪ :‬أف‪ُ ٩‬ٱقاتؤٍ؟ قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ‪ًٰ ،‬جا أپقپجاًٱ٘اڀ‬
‫غوٶٍٰ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ ًّٰٲ ضٰ ٶ‬
‫ًّٰٰٗٲ أپ ٲُلپطٰ ٰ‬
‫‪ٝ٩‬پز(‪ .)2‬قاي اٮًاَ اهِ٘ٗ‪ً ٜ‬ب اهؿجطح‪ً $ :‬عِجاٖ; ٗاهلل أعوجٍ‪ :‬فٌٰجّ عجط ٰ‬
‫ك پ‬
‫فٶ‪ٚ‬لٿٍٱ اه ٸ‬
‫هٕ طط‪ٙ‬ق اهربا‪ ًّ ٝ١‬إمثٕ ٗعق٘بتٕ بأْ ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ټط ب‪ٚ‬جسٖ أٗ‬ ‫اىبِلط ٗل ‪ٙ‬ؿتبٕ عو‪ ٕٚ‬فقس قاض‬
‫هػإُ‪ ،‬فإْ عحع فو‪ٚ‬لطٖ بقوبٕ ‪.)3(#‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .132‬ضُإُ تهاَُ ِ‬
‫ٌ ايعٌُِ ايش‪ٝ‬اس‪ ِّٞ‬يًد‪ٚ‬ي‪:ِ١‬‬

‫ٗنٌّٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ تلاًى ٓجصا اهعٌجى اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هوسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ باهٽاعج‪ٞ‬‬
‫هوراكٍ ًّ ا‪ ًّ ًٞ٪‬جٔتـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬قربٱ ا‪ ًٞ٪‬عو‪ً ٟ‬ا تلطٖ ًّ اسباكٍ ٗٓ٘ هج‪ٚ‬ؼ‬
‫ًّ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اٮُلاض عو‪ ٟ‬اسباكٍ ف‪ٌٚ‬جا ػبجب عو‪ٚ‬جٕ بجٕ‬
‫اٮُلاض‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬كٌا أًطٰ اٮغ‪ َ٩‬اسباكٍٰ باهطفق باهطع‪ٗ ٞٚ‬اهتوٽو ًعٍٔ‪ً ْ٪ ،‬جّ طب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ٗ .)1825/16( :‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)20792( :٠‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1854/64-62( :‬‬
‫(‪ )3‬اىبِٔاد ؾطح قر‪ٚ‬س ًػوٍ بّ اسبحاد‪ :‬د ‪ 12‬م‪ ،485‬طبع‪ ٞ‬زاض اهقوٍ‪.‬‬
‫ٖ‪ٜٔ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬أْ تػتوعَ اهقا‪٢‬سٰ اهؿسٸ‪ً ٝ‬ب اهس‪ٗ ّٙ‬اسبعَ ًب ا‪ً٘٪‬ض ٗاسبػٍ‪ ،‬فإُٕ أًجطٰ اهطع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫باهتلٔٹٍ هوٌٽاهب اهق‪ٚ‬از‪ً ٞٙ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬فل‪ ٛ‬ذس‪ٙ‬ث عباز‪ ٝ‬بّ اهكجاًت قجاي‪:‬‬
‫خصٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲِٰا پأْٲ بٰاٰ‪ٙ‬عٲِٰاٖٱ ٰعوپ‪ ٟ‬اهػٸ ٲٌعڄ ٰٗاهٽچاعٰ‪ٞ‬ٶ فٶ‪ٛ‬‬
‫ش ٰزعٰاُٰا اهٸِيبٹ × فپبٰاٰ‪ٙ‬عٲِٰاٖٱ ز فقاي‪ :‬ش فٶ‪ٌٰٚ‬ا أپ ٰ‬
‫ًِٰٲؿٰٽٶِٰا ٰٗ ًٰلڀطٰٓٶِٰا‪ٰٗ ،‬عٱػٲطڄُٰا ٰٗ‪ٙ‬ٱػٲطڄُٰا‪ٰٗ ،‬أپثٰ ٰط‪ٝ‬ٷ ٰعوپ‪ٚ‬ٲِٰا‪ٰٗ ،‬پأْٲ ‪٨‬پ ُٱِٰاظڄ ٰ ا‪٪‬پًٲطٰ أپ ٲٓوپٕٱ إ‪٨‬چ پأْٲ تٰجطٰٗاڀ‬
‫كٿلڀطاځ بٱٰ٘اذاځ عٶ ٲِ ٰسكٿٍٲ ًٶّٰ اهللٶ فٶ‪ٕٚ‬ٶ بٱطٲٰٓاْٴ ز(‪ٗ .)1‬عّ ابجّ عبجاؽ ضنج‪ ٛ‬اهلل عٌِٔجا عجّ‬
‫اهِيب × ش ًّٰٲ ضٰأپ‪ً ٠‬ٶّٲ أپًٶ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ٰ‪ٙ‬لڀطٰٓٱٕٱ پفوڀ‪ٰٚ‬كٲبٶطٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ فپإڄُٸٕٱ ًّٰٲ فپا ٰضقٰ ا ڀهحٌٰٰاعٰ‪ٞ‬پ ؾٶجبٲطاځ‬
‫فپٌٰا ٰ إڄ‪٨‬چ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬ٲتٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ز(‪.)2‬‬
‫ٗىبچا وبٰ اههعوٱ عو‪ ٟ‬اهِلؼ اٮُػاُ‪ٗ ،ٞٚ‬أقبس اهل فٱ ًّ اهِاؽ ‪ٙ‬ط جب باهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫هؿدكج‪ ٞٚ‬اهقا‪٢‬جس ٗ‪٨‬‬ ‫طٌعاځ ًب ت٘ه‪ ٛ‬اىبِكب‪ٙ ٨ ٘ٓٗ ،‬قسض عو‪ٙ ٨ٗ ،ٕٚ‬قسټض اهكلا‬
‫‪ِٙ‬عهلا ًِاظهلا‪ ،‬ذصٸض اٮغ‪ ًّ َ٩‬اهتػطٹ باشبطٗد عو‪ ٟ‬اسبجاكٍ اهجص‪ ٜ‬ؼبلجٍ باهعجسي‬
‫ٗاهؿط ٗإْ خاهو ًب بعض ًا ‪ٙ ٨‬طاٖ بعهٍٔ قا‪٢‬باځ أٗ ًِاغباځ‪ ،‬ف‪ ٩‬ؼبىٹ اشبجطٗد عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ًا زاَ ‪ٙ‬ػتِسٱ عو‪ً ٟ‬ؿطٗع‪ ٞٚ‬اهعٌى ب٘ج ٷٕ ًّ ٗجٖ٘ ا‪٨‬جتٔاز اىبعترب‪ ،ٝ‬عّ عبس اهلل بّ‬
‫ػوٶٍڄ فٶ‪ٌٰٚ‬ا‬
‫عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬عّ اهِيب × قاي‪ :‬ش اهػٸ ٲٌعٱ ٰٗاهٽچاعٰ‪ٞ‬ٿ ٰعوپ‪ ٟ‬اهڀٌٰطٲ‪١‬ٶ اهڀٌٱ ٲ‬
‫أپذٰبٸ أپٗٲ كپ ڄطٰٖ ًٰا هپٍٲ ‪ٙ‬ٱ‪٧‬ٲًٰطٲ بٶ ٌٰعٲكٶ‪ٰٞٚ‬ٷ‪ ،‬فپإشا أٿًٶطٰ ٰقبعٲكٶ‪ٰٞٚ‬ٷ پف‪٩‬پ غٌٰٲعٰ ٰٗ‪٨‬پ طپاعٰ‪ٞ‬پ ز(‪.)3‬‬
‫اه اُ‪ :ٞٚ‬نبطپ اٮغ‪َ٩‬ٱ ُظاَ اسبػب‪ ٞ‬ه‪ ًٞ٫‬عو‪ ٟ‬اسباكٍ‪ٗ ،‬جعى إُلاض ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬عو‪ٚ‬جٕ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ إشا أغا‪ ١‬اسباكٍ تٽب‪ٚ‬ق ُظاَ ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ ،َ٩‬أ‪ ٍٓٗ ٜ‬ؼبلٌْ٘ باٮغ‪ ،َ٩‬قبعِ‪ٟ‬‬
‫أْ اٮُلاض عو‪ ٟ‬اسباكٍ ف‪ٌٚ‬ا ػبب بٕ عو‪ ٕٚ‬اٮُلاض‪ٗ .‬إشا ًا خطد اسبلجاَ عجّ تٽب‪ٚ‬جق‬
‫اٮغ‪ٗ ،َ ٩‬طبق٘ا زغاتف ا‪ ًٍ٪‬ا‪٪‬خط‪ ً ،٠‬ى (اه‪ٚ‬اغ‪ )ٞ‬اهص‪ ٜ‬كاْ ؼبتلٍ إه‪ٚ‬جٕ اىباج٘ي‬
‫ٗاهتتاض‪ٗ ،‬كتاو آقو اهص‪ ٜ‬ؾطعتٕ اهؿ‪ٚ‬اطـب بعس غجو‪ٌٚ‬اْ ‪ٗ ،‬هج٘ا‪٢‬س اهطًٗجاْ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهلؿب‪.)7056ٗ 7055( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7143( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اٮًجاض‪ :ٝ‬بجاو ٗجج٘و‬
‫ً‪٩‬ظً‪ ٞ‬نباع‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪.)1849/55( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬باو اهػٌع ٗاهٽاع‪ًٗ .)7144( :ٞ‬ػجوٍ بولج‬
‫أخط ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1839/38( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٜٔ‬‬

‫ٗاهق‪ٚ‬اقط‪ٗ ٝ‬ا‪٪‬كاغط‪ ٝ‬قسمباځ‪ ،‬أٗ ًا ًب ذلٌٔا ًب اهعكجط اسبجس‪ٙ‬ث كاهتؿجط‪ٙ‬ع اهاطبج‪ٛ‬‬

‫ٓج٘‬ ‫ٗاهقاُْ٘ اىبسُ‪ ٛ‬اهقس‪ٗ ٍٙ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ،‬ف‪ ٩‬طاع‪ ٞ‬هلٍ ‪ ْ٪‬اهٽاع‪ ٞ‬باىبعطٗ ‪ٗ ،‬اىبعطٗ‬
‫اهؿط ٱ ‪ ٨‬اهعقجى اجملجطز اهلوػجل‪ ٨ٗ ٛ‬اهعقجى اهقجاُُ٘‪ ٛ‬اهبؿجط‪ً ٜ‬جّ ٗنجع اهِجاؽ‬
‫ٗقِاعتٍٔ‪.‬‬
‫ٗ‪٩ٙ‬ذ ٿ ِٓا‪ :‬أْ اهٽاع‪ ٞ‬اهيت أًط اهلل بٔا‪ ًّ ٛٓ ،‬أجى ا‪ُ٨‬هباط اهعاَ‪ ،‬أًا ذـب‬
‫تلْ٘ ٓصٖ اهٽاع‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ف ُظاَ اٮغ‪ ،َ٩‬فٔ‪ ٛ‬تتِاقض ٗاٮغ‪ َ٩‬أٗ تلْ٘ عو‪ ٟ‬ف‬
‫غب‪ٚ‬ى اىب‪ًِ٧‬ـب ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﰏﰐﰑﰒﰓﰔ "(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰ "(‪ٗ )2‬قججاي اهلل تعججافب‪+ :‬ﯙ‬
‫ﯚﯛﯜﯝﯞﯟﯠﯡﯢﯣ "(‪ٗ )3‬قجججاي اهلل تعجججافب‪+ :‬ﰁﰂ‬
‫كوجٔا‬ ‫ﰃﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋﰌﰍﰎ "(‪ .)4‬فٔصٖ ا‪ٙ٬‬ا‬
‫تِٔ‪ ٟ‬عّ طاع‪ ٞ‬أؾدام ًع‪ِٚ‬ـب بكلاتٍٔ اهق‪ٚ‬از‪ ٞٙ‬اهػوب‪ ٞٚ‬اهجيت ت٘ججب عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اٮُلاض ٗاحملاغب‪ ٞ‬قٽعاځ‪.‬‬

‫ٗبٔصا ‪ٙ‬ظٔط اىبعِ‪ ٟ‬اهعاَ ىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اسباكٍ ًٗػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ا‪ً ًٞ٪‬ب هبا‪ٙ‬تٔا هٕ بأْ ‪ٙ‬طع‪ٟ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ باهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهكر‪ٚ‬س‪.‬‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ة وَقِيَا َد ِة الِحُكِيِ‬
‫شََُّ الِكَوَا ٌِنيِ ِلصِيَاشَةِ الدَّ ِولَ ِ‬

‫ؾدكجٕ‪ٗ ،‬اه جاُ‪ :ٛ‬قجلا‬ ‫بعس‪ ;ّٙ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قجلا‬ ‫اسباكٍ شا‬ ‫‪ .133‬قلا‬
‫ؾدك‪ٚ‬تٕ‪ .‬فاهؿدل ٓ٘ اه٘قو اٮُػاُ‪ ٛ‬اىبٌ‪ٚ‬ع هٕ بـب اهِاؽ‪ٗ ،‬قس ‪ٙ‬ؿرتن بجٕ ًجع‬
‫آخط‪ً ٘ٓٗ ،ّٙ‬ا ‪ٓ٧ٙ‬وٕ ‪ٙ ْ٪‬ت٘فب ً ى ٓصٖ اىبلاُ‪ ٞ‬اهعظ‪ ٌٞٚ‬بـب اهِاؽ ٗاىبِكب اهطف‪ٚ‬ع‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬عاَ ‪.116/‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلٔو ‪.28/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮُػاْ ‪.24/‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.100/‬‬
‫٘‪ٜٔ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اه‪٩‬ظًج‪ٞ‬‬ ‫ٓ‪ ٛ‬جف اهكجلا‬ ‫ًب ذ‪ٚ‬اتٍٔ عاً‪ٗ ٞ‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب خاق‪ٓٗ .ٞ‬صٖ اهكلا‬
‫هؿدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ ب٘قلٕ ض‪ٚ٢‬ػاځ هوسٗه‪ ،ٞ‬ت٘فب أًطاځ ًّ أٍٓ أً٘ض اهِجاؽ‪ٓٗ ،‬ج٘ ذبٌجى‬
‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل‪ٗ ،‬ذل ُلػٕ ًب طاع‪ ٞ‬اهلل تعافب ذـب ذبٌجى‬
‫هؿجدل اسبجاكٍ‬ ‫ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ،ٞٚ‬بأْ ‪ٙ ٨‬هټ‪ٚ‬عٰ ًا ت٘‪ ًّ ٖ٨‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا ‪ٗ .‬اهكجلا‬
‫اه‪٩‬ظًج‪ ٞ‬هؿدكج‪ ٞٚ‬اسبجاكٍ‪،‬‬ ‫ٗؾطٗط أٓو‪ ٞٚ‬هترٌى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ .ٞٚ‬أًا اهكلا‬ ‫قلا‬
‫ٗؾطٗط احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهس‪ ّٙ‬بإقاً‪ ٞ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬أفلاضاځ ٗأذلاًجاځ ٗإُلاشٌٓجا‬ ‫فٔ‪ ٛ‬قلا‬
‫بق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬ذل ب‪ٚ‬ه‪ ٞ‬اىبػوٌـب ٗاىبٔاب‪ ٞ‬هلٍ بـب اهجسٗي‪ٓٗ ،‬ج‪ٛ‬‬
‫ٗأعظٌٔا‪ٗ ،‬أخٽطٓا‪ ٘ٓٗ ،‬يبا ‪ ٨‬ؽبل‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬اهبسآ‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ًّ ٞٚ‬أٍٓ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫اه‪٩‬ظً‪ٞ‬ٿ هؿدك‪ ٞٚ‬اسباكٍ ٓ‪ ٛ‬بعس اهطنا ٗاهقبج٘ي ‪٨‬خت‪ٚ‬جاض ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬هجٕ‬ ‫ٗاهكلا‬
‫‪٨‬عتِاق ٓصا اىبِكب‪ ٘ٓ ،‬أْ ‪٧ٙ‬ز‪ً ٜ‬ا ا‪٢‬تٌِٖ٘ عو‪ً ٕٚ‬ب شهم ًّ إقاً‪ ٞ‬اهؿط ٗإُلجاشٖ‬
‫عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮهعاَ; ٗضعا‪ٙ‬تٍٔ بجٕ ٗضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أغجبابٕ عوج‪ ٟ‬أغجاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ًٗ٘جباتٔا ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗاسبطم عو‪ ٟ‬شهم‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ هٕ أْ ‪ٙ‬ؿطټ ًا‬
‫ضأ‪ًّ ٕٙ‬‬ ‫فلطٖ أٗ تأً‪٩‬‬ ‫ل ‪ٙ‬ؿطعٕ اهلل تعافب‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ هٕ أْ ‪ٙ‬ق٘ي ًّ عقوٕ ًّٗ بِا‬
‫ف ًػتِسٷ ًّ ؾط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ًِٔٗ َ٩‬اجٕ‪ .‬فو‪ٚ‬ؼ هٕ أْ ‪ٙ‬تدص زغت٘ضاځ ً ى اه‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهص‪ٜ‬‬
‫ٗنعٕ اىبا٘ي‪ ،‬أٗ ا‪٬‬قو اهص‪ٗ ٜ‬نعتٕ اهؿ‪ٚ‬اطـب(‪ .)1‬أٗ ه٘ا‪٢‬س اسبلٍ عِس ا‪٪‬كاغط‪ٝ‬‬
‫أٗ اهق‪ٚ‬اقط‪.ٝ‬‬
‫ٗكى ٓصا ‪ ٨‬ػب٘ظ هوراكٍ ًب زاض اٮغ‪ ،َ٩‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي ضغج٘ي اهلل ×‪:‬‬
‫ش ٰٓوپمپ كٶػٲطٰ‪ ٠‬ثٱٍٸ ‪٨‬پ ٰ‪ٙ‬لٿْ٘ٱ كٶػٲطٰ‪ٰ ٠‬ب ٲع ٰسٖٱ‪ٰٗ ،‬قپ‪ٚ‬ٲكٰطٱ هپٰ‪ ٚ‬ٲٔ پولپّٸ ثٱٍٸ ‪٨‬پ ٰ‪ٙ‬لٿجْ٘ٱ قپ‪ٚ‬ٲكٰجطٱ ٰبعٲج ٰسٖٱ‪،‬‬
‫ٰٗهپتٱقڀػٌٰٱّٸ كٿِٱ٘ظٱٓٱٌٰا فٶ‪ ٛ‬غٰب‪ٚ‬ىڄ اهللٶ ز(‪ٗ .)2‬عّ اىبقساز بّ ا‪٪‬غ٘ز ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘يٰ‬
‫‪٪‬ضٲ ڄ بٰ‪ٚ‬ٲجتٱ ًٰج ٰسضڅ أپٗٲ ٰٗبٰجطڅ إ‪٨‬چ أپ ٲُ ٰٔوپجٕٱ اهللٿ پكوٶٌٰج‪ٞ‬پ‬
‫هٔٲجطڄ ا پ‬
‫اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬بٲقپ‪ٰ ٟ‬عوپ‪ ٟ‬پ‬
‫(‪ )1‬آقو‪ ٘ٓ :‬كاتب غو‪ٌٚ‬اْ اهِيب ×‪ ٘ٓٗ ،‬اهص‪ ٜ‬كاْ ؼبطټ ٱ اهؿ‪ٚ‬اطـب كتابٕ هػو‪ٌٚ‬اْ عو‪ ٟ‬هػجاْ‬
‫آقو كاتبٕ‪ٗ ،‬ظعٌ٘ا بعس ً٘تٕ إُٔ كاْ ؼبلٌٍٔ بٕ‪ ،‬فكسٸق اهػلو‪ٞ‬ٿ ًّ اهِاؽ ًا تتو٘ا اهؿ‪ٚ‬اطـب‬
‫ٗخٱسع٘ا بٕ‪ُ .‬قوٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬تلػف ا‪ ًّ )101( ٞٙ٬‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.ٝ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهلؿب‪.)2918( :‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٜٔٙ‬‬

‫ح ٰع پؤٱٍٲ ًٶّٲ أپ ٲٓ ٶؤٰا أپٗٲ ٱ‪ٙ‬صٶچهٔٱٍٲ فپ‪ٰٚ‬جسٶ‪ِٙ‬ٱْٰ٘‬

‫غ‪٩‬پَڄ بعٶعٍّ عٰعڄ‪ٙ‬عڅ أپٗٲ شٱيٍّ شٰهٶ‪ٚ‬ىڅ‪ ،‬إًٸا ٱ‪ٙ‬عٶعٸٓٱٍٱ اهللٿ فپٰ‪ ٚ‬ٲ‬
‫اٮ ٲ‬
‫بٰٔا ز(‪ .)1‬قاي اىبقساز‪ :‬فقوت ًب ُلػ‪ :ٛ‬ذ‪٣ِٚ‬جص ‪ٙ‬لجْ٘ ًب كجى ًلجاْ ز‪ٙ‬جّ اهلل‪ٗ .‬عِجس‬
‫‪٪‬ضٲ ڄ بٰ‪ٚ‬ٲتٱ ًٰ ٰسضڅ ٰٗ‪٨‬پ ٰٗبٰطڅ إ‪٨‬چ أپزٲخٰجىٰ اهللٿ ٰعوپج ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٱ‬
‫اهٽرباُ‪ ٛ‬قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬بٲقپ‪ٰ ٟ‬عوپ‪ٰٗ ٟ‬جٲٕٶ ا پ‬
‫غ‪٩‬پَڄ‪ٰٗ ،‬إًٸا ٱ‪ٙ‬صٶچهٔٱٍٲ فپ‪ٚ‬ٱج‪ٰ٧‬زٹٗاڀ‬
‫غ‪٩‬پَٰ ٶبعٶعٍّ عٰعڄ‪ٙ‬عڅ ٰٗبصٱيٍّ شٰهٶ‪ٚ‬ىڅ‪ ،‬إًٸا ٱ‪ٙ‬عٶعٸٓٱ ٲٍ ٰٰٗ‪ ٙ‬ٲٔسٶٰ‪ٔٙ‬ٱٍٲ إهپ‪ ٟ‬اٮ ٲ‬
‫اٮ ٲ‬
‫ا ڀهحٶعٲ‪ٰٞٙ‬پ ز(‪.)2‬‬
‫ٗاىبعِ‪ٗ ٟ‬انسٴ ًب أْ اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوؿط ڄ ًب زاض اٮغ‪ٗ َ٩‬اسباكٍٱ ٓج٘ اىبػج‪ٗ٧‬ي عجّ‬
‫قاٰاض اهلافط‪ ،ّٙ‬قاي اهلل تعافب‪:‬‬
‫إقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع بعع عع‪ٙ‬ع ٗبصي شه‪ٚ‬ى‪ ،‬بٔسا‪ ٞٙ‬اىب‪ًِ٧‬ـب ٗ ٰ‬
‫‪+‬ﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙ"(‪.)3‬‬
‫‪‬‬
‫‪ًٗ .134‬عِ‪ ٟ‬أْ اهػ‪ٚ‬از‪ٝ‬پ هوؿط ٓ٘ أْ ‪ٙ‬قَٰ٘ غّٹ اهق٘اُـب ٗٗنع اهسغاتف عو‪ٟ‬‬
‫أق٘ي اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬تأغ‪ٚ‬ؼ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأْ اسبلٍ هلل تعافب قبا أٗذاٖ‬
‫عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس × ًتٌ ‪٩‬ځ باهلتاو ٗاهػٹِ‪ ٞ‬قٽعاځ‪ .‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮈﮉﮊ‬
‫ٗقاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭿ ﮀ ﮁ‬ ‫ﮋﮌ " ٗقاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭱ ﭲ ﭳ ﭴﭵ"‬
‫(‪)4‬‬

‫ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ‬
‫ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘﮙ "(‪ .)5‬فاهق٘ي بأْ ا‪٪‬غاؽ اه٘ذ‪ٚ‬س هػّټ اهق٘اُـب‬
‫ٗٗنع اهسغت٘ض ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬ا‪٪‬قى ف‪ ٕٚ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪٨ ًٛ٩‬‬
‫فٖ‪ ٘ٓٗ ،‬فقط قٽعاځ‪ ،‬فٔ٘ ق٘ي ضبلٍٴ فكىٴ ٗه‪ٚ‬ؼ باهلعي ٗ‪ ٨‬صباي هوتأٗ‪ٙ‬ى‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗا‪٪‬قىٱ ًب اسباكٍ‪ ٘ٓٗ ،‬ضأؽ اهسٗه‪ ،ٞ‬أْ ‪٧ٙ‬ز‪ٓ ٜ‬صٖ ا‪ً٪‬اُ‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗج٘باځ‪ ٘ٓٗ ،‬أًاُ‪ٞ‬ٿ إقاً‪ ٞ‬ؾطا‪٢‬ع اٮغ‪ َ٩‬قبا ا‪٢‬تٌِتٕ عو‪ ٕٚ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬ٿ ٗأهعًتجٕ‬
‫بٕ بأْ مباضغٕ ًب اسبلٍ ٗأْ ‪ٙ‬تقٸ‪ٚ‬سٰ قبا أُعي اهلل تعافب‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬أخصٖ عو‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى اٮُلجاش‬
‫بق٘‪ ٝ‬غوٽاْ ا‪ ًٞ٪‬اهص‪ ٜ‬ت٘‪٨‬چٖ ٓ٘ بق٘‪ ٝ‬إمبإُ بٕ‪ٗ ،‬قبا أهعَ اهلل بٕ ا‪ ًّ ًٞ٪‬طاعج‪ ٞ‬اسبجاكٍ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪.)8142( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ اهٽرباُ‪ً ٛ‬ب اىبعحٍ اهلبف‪ :‬د ‪ 2‬م‪.255‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.48/ ٝ‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.154/‬‬ ‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهت٘ب‪.29/ ٞ‬‬
‫‪ٜٔٚ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًب شهم‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ "(‪ٗ )1‬اىبعِج‪ :ٟ‬خجصٗا ًجا‬
‫أعٽ‪ِٚ‬اكٍ ًّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬اىبِٔاد جبسٍّ ٗاجتٔجاز‪ٗ ،‬بِ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬إخج‪٩‬م‪ٗ ،‬اهعٌجى بجٕ بل جط‪ٝ‬‬
‫اهسضؽ ٗاهتسبٹط‪ٗ ،‬ذل أٗاًطٖ ًب اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ا‪٪‬فطاز قبا ‪ٙ‬ٱكورٍٔ‬
‫زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪ٙ‬كورٔا ٮقاً‪ ٞ‬اهؿطا‪٢‬ع ًّ شاتٔا ٗبأًجاْ‬
‫ٗغوٽاْ ُلػٔا‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ ًب كى شهم بأْ ‪ٙ ٨‬ه‪ٚ‬ع٘ا اهؿطا‪٢‬ع باهِػج‪ٚ‬اْ أٗ اٮٌٓجاي أٗ‬
‫اهالو‪ٗ ٞ‬اهل٘‪ ،٠‬قاهٕ قبعِاٖ ابّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا ٗاهػس‪ٗ ٜ‬صبآس ٗ فٍٓ‪.‬‬
‫ًٗب ًعِ‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬ؾطا‪٢‬ع كتاو اهلل تعافب‪ ،‬قاي اهقجططيب‪ $ :‬اىبقكج٘ز ًجّ اهلتجب‪:‬‬
‫اهعٌى قبقتهآا‪ ٨ ،‬ت‪ٗ٩‬تٔا باهوػاْ ٗتطت‪ٚ‬ؤا ٗتع‪ِٔٚٙ‬ا با‪٪‬ق٘ا ‪ ،‬فإْ شهم ُبصٴ هلجا‪،‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ا قاهٕ ابّ ع‪ٗ ِٞٚٚ‬اهؿعيب ًب تلػف ق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﯬﯭﯮﯯﯰﯱ‬
‫ﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸ " قاي اهػجس‪ُ :ٜ‬بجصٗا اهتج٘ضا‪ٗ ٝ‬أخجصٗا‬
‫ًٗاضٗ ‪ .‬قاي اهؿعيب‪ ٘ٓ :‬بـب أ‪ٙ‬س‪ٙ ٍٔٙ‬قط‪ٗ ،ُٕٗ٦‬هلّ‬ ‫بلتاو آقو‪ٗ ،‬غرط ٓاضٗ‬
‫ُبصٗا اهعٌى بٕ‪ٗ .‬قاي غل‪ٚ‬اْ‪ :‬أزضجٖ٘ ًب اسبط‪ٙ‬ط ٗاهس‪ٙ‬باد‪ٗ ،‬ذوٖ٘ باهصٓب ٗاهلهج‪،ٞ‬‬
‫ٗل ؼبٶو٘ا ذ‪٩‬هٕ ٗل ؼبطً٘ا ذطإً‪ ،‬فصهم اهِبصٱ‪ .‬ثٍ قاي‪ + :‬ﯶﯷﯸ " تؿب‪ٕٚ‬ٴ‬
‫قبّ ‪ٙ ٨‬عوٍ إشا فعو٘ا فعى ازبآى‪ ،‬ف‪ٚ‬ح‪ ًّ ١ٛ‬اهول أٍُٔ كلطٗا عو‪ ٟ‬عوٍ‪.)2(#‬‬
‫ٗاهللطٱ ِٓا غ٘ا‪ ١‬أكاْ كلطٰ اعتقاز أٗ كلط عٌجى ًٗعكج‪ ،ٞٚ‬فٔج٘ كلجطٴ ‪ ٨‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫قبعِ‪ ٟ‬اىبداهل‪ ٞ‬عّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ًِٔٗ ًٞٚ٩‬اجٔا‪ ُٕ٪ ،‬تطنڂ ىبا أًجط اهلل بجٕ أْ ‪٘ٙ‬قجى‬
‫ٗاذتلاَ إفب اهل٘‪ ًّٗ ،٠‬اغترػّ بعقوٕ فقس ؾطٸ ‪ٗ ،‬قجس ُلج‪ ٟ‬اهلل اٮمبجاْٰ عٌجّ ‪٨‬‬
‫ؼبتلٍ إفب كتاو اهلل ٗغٱِ‪ ٞ‬ضغج٘هٕ × ًب كجى أًجطٖ‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﯜﯝﯞ‬
‫ﯟﯠﯡﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬ‬
‫ﯭﯮ"(‪ٗ .)3‬كصهم ُل‪ ٟ‬اٮمباْ عٌّ ؽبتاض اسبلٍ بطأ‪ ،ٕٙ‬أٗ ؽباهو ًا ججا‪١‬‬
‫بٕ ُيب اهلل ٗضغ٘هٕ ضبٌس ×‪ ،‬قاي اهلل عع ٗجى‪ + :‬ﮤﮥﮦﮧﮨﮩﮪ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.63/ ٝ‬‬
‫(‪ )2‬اهقططيب‪ :‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬تلػف ا‪ٙ٬‬تـب‪ :‬ا‪ٗ )63( ٞٙ٬‬ا‪ ًّ )101( ٞٙ٬‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.ٝ‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.65/ ١‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٜٔٛ‬‬

‫ﮫﮬ" ‪ +‬ﯭﯮﯯ " ‪ +‬ﭻﭼﭽ "(‪ٙ ٨ٗ .)1‬قججججاي‪:‬‬

‫ٗاهلطز‪ٙ‬ا ‪ ،‬أًا‬ ‫ٓصا كلطٴ زْٗ كلطڅ‪ٗ ًّ ،‬جٔـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ كلط اىبعك‪ً ٞٚ‬ب ازبع‪ٚ٢‬ا‬
‫ُٗبص اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬نبو‪ٗ ٞ‬تلك‪٩ٚ‬ځ‪ ،‬فٔ٘ كلطٴ ‪ ٨‬ضباه‪ً ٞ‬ا ل ‪ٙ‬طجع إفب اٮغ‪ َ٩‬هلل‬ ‫ًب اهلو‪ٚ‬ا‬
‫ضو اهعاىبـب‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬أْ ٓصا ا‪ً٪‬ط باسبلٍ عو‪ ٟ‬كلط اسباكٍ ًطجعجٕ اهقهجا‪ٗ ،١‬أًجا‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث ً٘قو ا‪ ًٞ٪‬فٔ٘ احملاغب‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .135‬يبا ‪ ٨‬ؾمچ ف‪ ٕٚ‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬زٗهج‪ٞ‬ڂ بؿجط‪ ٞٙ‬قاُُ٘‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬أْ أٗي ًجّ‬
‫غّٸ اهق٘اُـب هوسٗه‪ٗٗ ٞ‬نع اهسغت٘ض اهطغ٘يٱ × باه٘ث‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهيت كتبٔا غ‪ٚ‬سُا اهطغج٘ي‬
‫بجـب‬ ‫ذاٗ‪ ٞٙ‬ىبلآ‪ ٍٚ‬نجبط اهع‪٩‬قجا‬ ‫ضبٌس × ًب اىبس‪ٗ ،ِٞٙ‬ف‪ٔٚ‬ا ً٘از جاًع‪ٞ‬ڂ ٗكو‪ٚ‬ا‬
‫اهِاؽ ًب صبتٌع اىبس‪ ِٞٙ‬بـب اىبػوٌـب ٗ فٍٓ‪ٗ ،‬ابتسا‪ ٖ٦‬بِل ش ٰٓصٰا كٶتٰاوٴ ًٶّٲ ٱًرٌٰٸجسٷ‬
‫ػوٶٌٶـبٰ ًٶجّٲ قٿجطٰ ٲ‪ٙ‬ـڅ ٰٗأپٓٲجىڄ ‪ ٰٙ‬ٲجطڄوٰ ًٰٰٗجّٲ تٰجب ٰعٔٱٍٲ‬
‫اهٸِيبټ ( ٰضغٱ٘يڄ اهللٶ) بٰ‪ٚ‬ٲّٰ اهڀٌٱ‪٧‬ٲًٶِٶـبٰ ٰٗاهڀٌٱ ٲ‬
‫رقٰ بٔڄٍٲ ٰٗجٰا ٰٓسٰ ًٰ ٰعٔٱٍٲ ز(‪ٗ )2‬نٍٸ ٓصا اهت٘ث‪ٚ‬قٱ أك ط ًّ غبع‪ٗ ٞ‬أضبعجـب (‪ً )47‬جاز‪ٝ‬‬
‫ٰٗپه ٶ‬
‫زغت٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬هلّ ٓصٖ اه٘ث‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬جع أُٔجا ت بجت أْ اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬زٗهج‪ ٞ‬زغجت٘ض‪ٞٙ‬‬
‫ٗقاُُ٘‪ ٞٚ‬إ‪ ٨‬أُٔا ل تلّ ؾاًو‪ٞ‬ځ هِظاَ اٮغ‪ َ٩‬اهسغت٘ض‪ ٜ‬مش٘‪٨‬ځ جاًعاځ ًاُعجاځ‪ُٔ٪ ،‬جا‬
‫كاُت ًب بس‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب عكط اهِب٘‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫عو‪ ٕٚ‬ازبع‪،ٞٙ‬‬ ‫قاي أب٘ عب‪ٚ‬س‪ $ :‬إلبا كتبٰ ضغ٘ي اهلل × ٓصا اهلتاوٰ قبى أْ تٱلط‬
‫ٗإش كاْ اٮغ‪َ٩‬ٱ نع‪ٚ‬لاځ‪ٗ .‬قاي‪ :‬كاْ هو‪٘ٔٚ‬ز إش شان ُك‪ٚ‬بٴ ًّ اىباجٍِ إشا قجاتو٘ا ًجع‬
‫اىبػوٌـب‪ ،‬كٌا ؾطط عو‪ً ٍٔٚ‬ب ٓصا اهلتاو اهِلق‪ٞ‬پ ًب اسبطٗو ‪ًٗ .)3(#‬ب ٓصٖ اه٘ث‪ٚ‬قج‪ٞ‬‬
‫ق‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬اٮًاَ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ ٞ‬هػّ اهق٘اُـب أٗ تبِ‪ٔٚ‬ا ًّ اجتٔاز اجملتٔس‪.ّٙ‬‬
‫ٗل تلّ مث‪ً ٞ‬ؿلو‪ ٞ‬هتسٗ‪ ّٙ‬زغت٘ض إغ‪ً ًٛ٩‬ب اهٽ٘ض ا‪ٗ٪‬ي ًّ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب‪،‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪ / ٝ‬ا‪ٙ٬‬ا ‪.47 ،45 ،44‬‬

‫(‪ )2‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ .150-147‬اهػٔ‪ٚ‬و‪ً ٛ‬ب اهطٗ ا‪ُ٪‬و‪ :‬د ‪ 2‬م‪.252‬‬
‫(‪ )3‬كتاو ا‪ً٘٪‬اي‪ :‬باو ازبع‪ٗ ٞٙ‬اهػٹِ‪ً ٞ‬ب قب٘هلا‪ :‬ضقجٍ (‪ )47‬م‪ًِ 27‬جٕ‪ٗ .‬اهجسكت٘ض خاهجس ضؾج‪ٚ‬س‬
‫ازبٌ‪ٚ‬و‪ :ٛ‬أذلاَ ا‪٪‬ذ‪ٗ ٩‬اىبعآسا ًب اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬اىببرث اه اُ‪.ٛ‬‬
‫‪ٜٜٔ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٍٓ اهص‪ّٙ‬‬ ‫ٗ‪ ْ٪‬اهطغ٘ي × كاْ بـب هٔطاُ‪ٗ ،ٍٔٚ‬كاْ اهلقٔا‪ً ١‬ب ا‪ً٪‬كاض ٗاه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫مباضغْ٘ اسبلٍٰ بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهقها‪ ١‬أٗ أْ ‪ٙ‬لُ٘ج٘ا جٔجاظ اغتؿجاض‪ ٝ‬أٗ ًؿج٘ض‪ً ٝ‬ب ز‪ٙ‬ج٘اْ‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬أٗ ز‪٘ٙ‬اْ اه٘‪ٙ٨‬ا ‪ٗ .‬كاْ ًطجع‪ ٞٚ‬اسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهباځ آضا‪١‬‬
‫اهلقٔا‪ ،١‬إ‪ً ٨‬ب ذاي إغا‪ ٝ١‬اهتٽب‪ٚ‬ق ٗكاْ اه٘‪ ٝ٨‬مباضغُ٘ٔا عو‪ٰٗ ٟ‬جٰى‪ٗ .‬هقجس اربجص‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ً ٞٚ‬ب آخط عٔسٓا أضا‪ ٰ١‬ا‪ ٌٞ٢٪‬اسبِل‪ ٞٚ‬أذلاًاځ ؾطع‪ ٞٚ‬تتبِآا هوعٌجى بٔجا‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهقها‪ٗ ١‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬تٰ ٸٍ ٗنعٱٔا ًب ؾلى ق٘اُـب فقٔ‪ٗ ٞٚ‬أطوق‬ ‫ًب غ‪ٚ‬اغا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا اغٍ (اجملو‪ )ٞ‬أٗ (صبو‪ ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهعسه‪ ٛٓٗ )ٞٚ‬تهجٍ (‪ً )1850‬جاز‪ ،ٝ‬ب٘ټبجت ًب‬
‫غت‪ ٞ‬عؿط كتاباځ‪ ،‬اهب‪ً ، ٘ٚ‬ب اٮجاض‪ً ،ٝ‬ب اهللاه‪ً ،ٞ‬ب اسب٘اه‪ً ،ٞ‬ب ا‪ً٪‬اُا ‪ً ،‬ب اهلبج‪ً ،ٞ‬ب‬
‫اهاكب ٗاٮت‪ً ، ٩‬ب اسبحط ٗاهؿلع‪ً ،ٞ‬ب أُ٘ا اهؿطكا ‪ٓٗ ...‬لجصا‪ٗ .‬كجى كتجاو‬
‫ًِٕ ‪ٙ‬ؿتٌى عو‪ ٟ‬أب٘او‪ ٛٓٗ ،‬ثطٗ‪ ٝ‬فقٔ‪ٞٚ‬ڂ زغت٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬ل تتِاٗي اهعق‪ٚ‬س‪ ٨ٗ ٝ‬اهعبازا ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .136‬اهق٘اُـب كوٌ‪ً ٞ‬عطٸب‪ ٞ‬تعين ا‪٪‬قج٘ي‪ٗ ،‬اه٘اذجس ًِٔجا قجاُْ٘‪ٙٗ ،‬جطازٱ بٔجا‬
‫ًق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ًٗ ،١‬ب ا‪٨‬قٽ‪٩‬ح; اهقاُْ٘ ٓ٘ ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬كسضٖٱ اهػوٽاْ ه‪ٚ‬ػف عو‪ٕٚ‬‬
‫اهِاؽ‪ .‬فٔ٘ ‪ $‬صبٌ٘ اهق٘اعس اهيت ‪ٙ‬ٱحرب اهػوٽاْٱ اهِاؽٰ عو‪ ٟ‬اتباعٔجا ًب ع‪٩‬قجاتٍٔ ‪#‬‬
‫أٗ نب‪ٚ‬ع اهق٘اعس اهيت تٱِظٍ بٽط‪ٙ‬ق ًباؾط أٗ ف ًباؾط ت٘ظ‪ٙ‬عٰ اهػوٽ‪ ٞ‬اهعو‪ٚ‬ا ًٗعاٗهتٔا‬
‫ًب اهسٗه‪ٗ .)1(ٞ‬مبلّ أْ ‪ٙ‬قاي‪ :‬إْ اهسغت٘ض ‪ ٘ٓ $‬صبٌ٘ع‪ ٞ‬اهق٘اعس اهيت ذبجسز ًب ُظجاَ‬
‫اهعاً‪ٗ ٞ‬ذق٘ق ا‪٪‬فطاز ‪ٗ )2(#‬ا‪ٗ٪‬ي أقطو إفب اه٘اقجع هللجط‪ ٝ‬اهسغجت٘ض‬ ‫ذط اهػوٽا‬
‫ًٗلًٕٔ٘‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اهعاً‪ ،ٞ‬فإُٕ ‪ ٨‬بس ًجّ‬ ‫ٗىبا كاْ اهسغت٘ضٱ ٓ٘ اهق٘اعس اهقاُُ٘‪ ٞٚ‬اهڀٌٱِٰظٌِّ‪ٞ‬ٿ هوػوٽا‬
‫أْ ؽبه ٰع ‪٪‬ذلأًا ازبٌ‪ٚ‬جع ًجّ اسبلجاَ ٗاحمللجً٘ـب‪ٗ ،‬ذتج‪ ٟ‬تأخجص ٓجصٖ اهق٘اعج ٱس‬
‫قاُُ٘‪ٚ‬تٔا ًب اهتِل‪ٚ‬ص ٗاحملاكٌ‪ ،ٞ‬ػبب أْ تتكو بؿططـب‪:‬‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬ذػاْ ضبٌس ؾل‪ٚ‬ق‪ :‬اهسغت٘ض‪ :‬م‪ً ،6‬ٽبع‪ ٞ‬جاًع‪ ٞ‬باجساز ‪ُ .1981‬قج‪٩‬ځ عجّ ز‪ .‬امساع‪ٚ‬جى‬
‫ًطظٖ‪ً :‬باز‪ ٥‬اهقاُْ٘ اهسغت٘ض‪ٗ ٜ‬اهعال اهػ‪ٚ‬اغ‪ :ٛ‬م‪ً ،16‬ٽبع‪ ٞ‬ؾطك‪ ٞ‬اهٽبع ٗاهِؿط ا‪ٓ٪‬و‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫باساز ‪.َ1960‬‬
‫(‪)2‬ز‪ .‬ذػاْ ضبٌس ؾل‪ٚ‬ق‪ :‬اهسغت٘ض ‪ :‬م‪.6‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٓ‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ تكسض اهق٘اعس اهقاُُ٘‪ ٞٚ‬هوسغت٘ض ًّ جٔ‪ً ٞ‬عتٰبٰط‪ً ٝ‬ب اهػ‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬اهٽاع‪.ٞ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ تٰكٶوٰ اهقاعس‪ٝ‬ٿ اىبٽو٘وٰ قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب اهعٌى باُتظاَ‪.‬‬
‫ًٗكسض اهسغت٘ض اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬اهق٘اُـب اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهلتاو ٗاهػٹجِ‪ ٨ ٞ‬جف‪ ،‬فٌٔجا‬
‫ًكسضا اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬هوق٘اُـب ا‪٪‬ق٘ه‪ٗ ٞٚ‬تلط‪ٙ‬عاتٔا‪ًِٗ ،‬ؿأ ٓصٖ اهق٘اُـب اجتٔاز‬
‫اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص قٽعاځ‪ ،‬فجإقطاض‬ ‫اجملتٔس‪ٗ ،ّٙ‬توتعَ اهسٗه‪ ٞ‬بتبين ٓصٖ اهق٘اُـب ًب صبا‪٨‬‬
‫ًا ‪ٙ‬تبِ‪ ًّ ٟ‬اهق٘اُـب بعس إقساضٖ باجتٔاز أٓى اهعوٍ ه‪ٚ‬تأت‪ ٟ‬اهعٌى بجٕ بٔ‪ٚ‬بج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ‪ ْ٪ .‬اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬هولتاو ٗاهػٹِ‪ٗ ،ٞ‬ا‪٨‬جتٔاز طط‪ٙ‬قٕ‬
‫ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬هوجط‪ٚ٢‬ؼ (اشبو‪ٚ‬لج‪ )ٞ‬ذجقٹ اهتجبين ًب‬ ‫ًب اهت٘قى إفب ز‪٢٨‬ى اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫بـب اىبتؿطعـب‪ .‬هلصا فو‪ٚ‬ػت مث‪ً ٞ‬ؿجلو‪ً ٞ‬ب‬ ‫تقط‪ٙ‬ط ًا ػبب اهعٌى بٕ إشا ٗجس اشب‪٩‬‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًّ ًٛ٩‬ذ‪ٚ‬ث اشبه٘ ٱ هػج‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهقجاُْ٘‪ ْ٪ ،‬اهلجى ‪ٙ‬عٌجى ًب طاعج‪ٞ‬‬
‫اهؿط تعبٹساځ هلل تعافب‪ ،‬فاهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ٘ٓ ًٛ٩‬اىبكسض اه٘ذ‪ٚ‬س ٗا‪٪‬غاؽ‪ ٘ٓٗ ،‬ازبٔ‪ٞ‬‬
‫اىبعترب‪ً ٝ‬ب اهػ‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬ذق اهٽاع‪.ٞ‬‬

‫قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭑﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟ‬

‫ﭠﭡ "(‪ٗ .)1‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭯﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ"(‪ٗ )2‬عجّ عا‪٢‬ؿج‪ٞ‬‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهت‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل × ش كٿىٹ أپًٲطڅ هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ أپًٲطٱُٰا پفٔٱٰ٘ ضٰزٻ ز(‪ )3‬فاهلل‬
‫تعافب ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬ؿطټ ٱ هوِاؽ ا‪٪‬ذلاَ ٗه‪ٚ‬ؼ اهػوٽاْ‪ٗ ،‬اهلل تعافب ٓ٘ اهص‪ ٜ‬أجربٰ اهِجاؽ‬
‫ٗأجرب اهػوٽاْ عو‪ ٟ‬اتباعٔا ًب ُظاَ ذ‪ٚ‬اتٍٔ ٗقِاع‪ ٞ‬ع‪٩‬قاتٍٔ‪ٗ ،‬ذكطٍٓ بٔا ًٗجِعٍٔ‬
‫فٓا‪ٗ .‬هصهم ‪ ٨‬ضبى هوبؿط ًب ٗنع أذلاَ تِظ‪ ٍٚ‬ع‪٩‬قجاتٍٔ‪ً ٨ٗ ،‬لجاْ‬ ‫ًّ اتبا‬
‫هوػوٽاْ ًب إجباض اهِاؽ أٗ رب‪ٚ‬فٍٓ عو‪ ٟ‬اتبا أذلاَ ًٶّ ٰٗنعٶٕٶ‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ اهػوٽاْ هٕ‬
‫بـب اجملتٔس‪ ّٙ‬ذتج‪ٙ ٟ‬طفجع اشبج‪٩‬‬ ‫ذقٹ تبين ا‪٪‬ذلاَ ًّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عِس ٗج٘ز خ‪٩‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ‪.36 /‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهٽ‪٩‬ق ‪.1/‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهساضقٽين ًب اهػِّ‪ :‬د ‪ 2‬م‪ :227‬اسبس‪ٙ‬ث (‪ ًّ )82‬اهباو‪.‬‬
‫ٕٔٓ‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ه‪ِٚ‬تظٍ اهعٌى ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهِاؽ‪ٙٗ ،‬عتٌس ًب شهم عو‪ ٟ‬أق٘ي ًعترب‪ً ٝ‬ب اهلقٕ ٗا‪٨‬غتِباط‬
‫ٗإ‪ٙ ٨ ٨‬عتسٹ برتج‪ٚ‬رٕ أٗ تبِ‪ ٕٚ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫ًّٗ جٔ‪ ٞ‬أخط‪ ٠‬فإْ أذلاَ اٮغ‪ٗ َ٩‬اقع‪ ٞٚ‬عٌو‪ ٞٚ‬إُػاُ‪ ٞٚ‬مش٘ه‪ ٞٚ‬زبٌ‪ٚ‬ع ًطافق‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ب٘قا‪٢‬عٔا ٗأذساثٔا‪ٙ ،‬عؤٌا اهعاهٶٌْ٘ ٗ‪ٙ‬عٌى بٔا ازبٌ‪ٚ‬ع ٗج٘باځ‪.‬‬
‫‪ِٙٗ .137‬ظطٱ اىبتؿطعْ٘ ذـب ٗنع اهسغت٘ض هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إفب أًط‪ٗ ّٙ‬ج٘باځ;‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اه٘جٕ اسبهاض‪ ٜ‬هوسٗه‪ٗ ،ٞ‬اه اُ‪ :ٛ‬اه٘جٕ اىبسُ‪ ٛ‬هوسٗه‪ٗ .ٞ‬اسبهاض‪ ٛٓ ٝ‬صبٌ٘ ٱ‬
‫اىبلآ‪ ٍٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اىبسُ‪ ٛٓ ٞٚ‬ا‪٪‬ؾلاي اىباز‪ٞٙ‬ٿ ه‪٫‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬احملػ٘غج‪ ٞ‬اهجيت تٱػجتعٌى ًب‬
‫ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬تلْ٘ اسبهاض‪ ٝ‬خاق‪ ٞ‬ذػب عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬اهيت آًِجت بٔجا ٗاعتِقتٔجا‬
‫ًٗا ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ًّ ُٱظٍ هور‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تؿجط‪ٙ‬عا ‪ً .‬ب ذجـب تلجْ٘ اىبسُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬خاقج‪ٗ ٞ‬عاًج‪.ٞ‬‬
‫اهٽجب ٗأجٔعتجٕ‪ٗ ،‬قج٘اُـب إزاض‪ ٝ‬اىبس‪ِٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫فا‪٪‬ؾلاي اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ك٘غجا‪٢‬ى اهِقجى ٗأزٗا‬
‫ٗاهعٌطاْ ًّ ذ‪ٚ‬ث اشبسًا ‪ًٗ ،‬ا كاْ ًب ذلٌٔا‪ ،‬فٔ٘ ًسُ‪ ٞٚ‬عاً‪ُٔ٪ ،ٞ‬ا ‪ ٨‬ربجتلٹ‬
‫ٗاهعوَ٘ اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ .ٞٚ‬أًا ا‪٪‬ؾلاي اىباز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫بأً‪ ًّ ٞ‬ا‪ ،ًٍ٪‬فٔ‪ ٛ‬عاىب‪ ٞٚ‬كػا‪٢‬ط اهكِاعا‬
‫اهيت تِتخ عّ اسبهاض‪ ٝ‬كاهك٘ض ٗ‪ٙ‬طتبط باهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهؿطا‪٢‬ع اىبِب قج‪ ٞ‬عِٔجا فٔج٘ ًسُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫خاق‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهقس فطٸق ضغ٘ي اهلل × بـب أً٘ض اسبهاض‪ٗ ٝ‬اهس‪ٗ ّٙ‬أً٘ض اشبرب‪ٗ ٝ‬اهلّ ٗاهجسُ‪ٚ‬ا‬
‫ًب ًػا‪٢‬ى عس‪ٙ‬س‪ٗ ،ٝ‬ب‪ٚ‬ٸّ أْ أً٘ض اهس‪ٗ ّٙ‬اهتؿط‪ٙ‬ع ٗاسبهاض‪ ٨ ٝ‬صباي ف‪ٔٚ‬ا ‪٪‬خصٓا ًجّ‬
‫ا‪ ًٍ٪‬ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬أْ أً٘ض اشبرب‪ٗ ٝ‬اشبسً‪ٗ ٞ‬اهلّ ٗغا‪٢‬ط أًج٘ض اهجسُ‪ٚ‬ا ٓج‪ ٛ‬هوِجاؽ أْ‬
‫ؽبتاضٗا ف‪ٔٚ‬ا ٗ‪ٙ‬ٱبسع٘ا إفب ًا ٓ٘ أفهى‪ .‬عّ ً٘غ‪ ٟ‬بّ طور‪ ٞ‬عّ أب‪ ٕٚ‬قاي‪ً :‬طض ٱ ًع‬
‫اهِيب × ًب غبى اىبس‪ ،ِٞٙ‬فطأ‪ ٠‬أق٘اًاځ ًب ض‪ٗ٦‬ؽ اهِدى ‪ٙ‬وقرْ٘ اهِدى‪ ،‬فقجاي‪ :‬ش ًٰجا‬
‫‪ٰٙ‬كٲِٰعٱ ٰٓ‪٧‬ٱ‪٨‬پ‪١‬ٶ؟ ز قاي‪ٙ :‬أخصْٗ ًّ اهصكط ف‪ٚ‬رٽْ٘ ًب ا‪ٙ ،ٟ ُ٪‬وقرُ٘جٕ بٌٔجا‪ .‬فقجاي‪:‬‬
‫شًٰا پأهٿّٹ شهٶمپ ٱ‪ٙ‬اٲِٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ز فبوأٍٰ فرتكٖ٘ٱ ُٗعه٘ا عِٔا‪ ،‬فوٍ ذبٌٶىٲ توم اهػجِ‪ ٞ‬ؾج‪٣ٚ‬اځ‪.‬‬
‫فبوغٰ اهِيبٸ × فقاي‪ :‬ش إُٸٌٰا ٓٱٰ٘ هپّٻ هپِِٰٲتٱٕٱ‪ ،‬إْٲ كپاْٰ ٱ‪ٙ‬اٲِٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ فپاقٲِٰعٱٖ٘ٱ‪ ،‬فپإُٸٌٰا أپُٰا بٰؿٰجطٴ‬
‫ًٶ ٲ ٿولٿٍٲ‪ٰٗ ،‬اهظچّٹ ‪ٙ‬ٱدٲ ٶٽ‪٤‬ٱ ٰٗ‪ٙ‬ٱكٶ‪ٚ‬بٱ‪ٰٗ ،‬هلٶّٲ ًٰا ٿقوڀتٱ پهلٿٍٲ قپايٰ اهللٿ عٰجعٸ ٰٗجٰجىٸ پفوپجّٲ پأكڀجصٶوٰ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٓ‬

‫ٰعوپ‪ ٟ‬اهللٶ ز(‪ًٗ )1‬ب هل ضافع بّ خس‪ٙ‬خ فقاي‪ :‬ش إُٸٌٰا أُٰا بٰؿٰجطٴ إشا أپًٰجطٲٱتلٿٍٲ بٶؿٰج‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶجّٲ‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٲ ضٰ ڀأ‪ٜ‬څ‪ ،‬فپإُٸٌٰا أپُٰا بٰؿٰطٴ ز (‪ٗ )2‬هل عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ٛ‬‬
‫دصٱٗاڀ بٕٶ‪ٰٗ ،‬إشا أپًٰطٲٱتلٿٍٲ ب ٰ‬
‫زٶ‪ٙ‬ٶِلٿٍٲ پف ٱ‬
‫اهلل عِٔا ٗأُؼ ‪ ‬ش أپُٲتٱٍٲ پأ ٲعوپٍٱ بٶأٿًٱ٘ضڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲ ز(‪ٗ )3‬عِس ابّ ًاج‪ ٞ‬شإْٲ كپاْٰ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ًٶجّٲ‬
‫أٿًٱ٘ضڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲ‪ ،‬فپؿٰأڀٱُلٿٍٲ بٕٶ‪ٰٗ ،‬إْٲ كپاْٰ ًٶّٲ أٿًٱ٘ضڄ زٶ‪ٙ‬ٶِلٿٍٲ فپإپه‪ٛ‬ٸ ز (‪.)4‬‬
‫‪‬‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ اهطغ٘ي × ‪ٙ‬لطټق بـب ًا ٓ٘ ًّ أً٘ض اسبهاض‪ٗ ٝ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع ًب ًكجٽوس‬
‫ظًاُِا‪ٗ ،‬بـب ًا ٓ٘ ًّ أً٘ض اهعوٍ ٗاىبسُ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬قجاي اٮًجاَ اهِج٘ٗ‪ً ٜ‬ب اهؿجطح‪$ :‬قجاي‬
‫اهعوٌا‪ :١‬ق٘هٕ ×‪ً :‬ٶّ ضأ‪ٜ‬ڄ‪ ،‬أٗ ًب أًط اهسُ‪ٚ‬ا ًٗعا‪ٙ‬ؿٔا ‪ ٨‬عو‪ ٟ‬اهتؿط‪ٙ‬ع ‪ٗ #‬قاي‪ٗ $:‬ل‬
‫‪ٙ‬لّ ٓصا اهق٘يٱ خرباځ‪ٗ ،‬إلبا كاْ هِاځ كٌا ب‪ٚ‬ٸِتٕ ٓجصٖ اهطٗا‪ٙ‬جا ‪ .‬قجاه٘ا‪ٗ :‬ضأ‪ٙ‬جٕ × ًب‬
‫أً٘ض اىبعا‪ٙ‬ـ ٗهِٹٕ كافٖ‪ ،‬ف‪ ٩‬مبتِعٱ ٗق٘ ً ى ٓصا ‪.)5(#‬‬
‫ٗاه٘جٕٱ اىبسُ‪ً ٛ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ٘ٓ ،ًٞٚ٩‬كى ًا ‪ٙ‬تعوق با‪٪‬ؾلاي اىباز‪ ٞٙ‬اهيت ربجسَ‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًب اهتؿط‪ٙ‬ع‪،‬‬ ‫أجٔع‪ٝ‬پ اهسٗه‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬ا‪٪‬ؾلاي اىباز‪ ٞٙ‬اهيت تػتعٌى شبسًا‬
‫ٗعٱ جسٰز‬ ‫ا‪٪‬جٔججع‪ ٝ‬اٮزاض‪ٙ‬جج‪ٗ ،ٞ‬اهججيت تػججتعٌى ًب أزٗا‬ ‫ٗاهججيت تػججتعٌى ًب خججسًا‬
‫اهعػلط‪ٗ ٞٙ‬ا‪ٗ ،ًِٞٚ٪‬أ‪ٙ‬هاځ اٮع‪ٗ ،َ٩‬كجى ًجا ‪ٙ‬تعوجق باه٘غجا‪٢‬ى‬ ‫اشبربا‬ ‫ٗنطٗضا‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اهلِ‪ ٞٚ‬اهيت تِتخ عّ اهكِاع‪ٗ ٞ‬اهعوٍ ٗه‪ٚ‬ؼ هلا ًتعوجق باسبهجاض‪ ٝ‬اىبع‪ِٚ‬ج‪.ٞ‬‬
‫فاه٘جٕ اىبسُ‪ ٛ‬هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ٘ٓ ًٞٚ٩‬أجٔع‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اهجيت ربجسَ اىبكجاحل ٗاهِظجاَ ًب‬
‫صبا‪٨‬تٕ ا‪٪‬ضبع‪ً :ٞ‬تٽوبا قِاع‪ ٞ‬اهقاُْ٘ اشبسً‪ًٗ ،ٛ‬تٽوبا اٮزاض‪ ٝ‬اىبسُ‪ٚ‬ج‪ًٗ ،ٞ‬تٽوبجا‬
‫اٮع‪.َ٩‬‬
‫‪‬‬ ‫اهتٽ٘‪ٙ‬ط اهتقين هوح‪ٚ‬ـ ٗا‪ًٗ ،ًّ٪‬تٽوبا‬
‫ف َا تبَّٓا‪ َٔ ُٙ‬أحهاٍّ طزع‪:١ٝ‬‬ ‫‪َ .138‬تَ‪ٜ ٢‬رت ُ‬
‫ى املهً ُ‬
‫ىبا كاُت اهسٗه‪ٞ‬ٿ ٓ‪ ٛ‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞ‬عّ ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهلطز إشا عحجعٰ عجّ اهق‪ٚ‬جاَ بٔجا‪،‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ًٗ .)1399ٗ 1395( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2361/139 :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2361/140( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2361/141( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ابّ ًاج‪ً ٞ‬ب اهػِّ‪.)2471-2470( :‬‬
‫(‪ )5‬اىبِٔاد ؾطح قر‪ٚ‬س ًػوٍ بّ اسبحاد‪ :‬د ‪ 5‬م‪.126-125‬‬
‫ٖٕٓ‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫هصهم ػبب عو‪ ٟ‬كى فطز اهق‪ٚ‬اَ ًب تِظ‪ ٍٚ‬ع‪٩‬قاتٕ بِلػٕ بِظاَ اٮغ‪ٗ ،َ٩‬عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ٞ‬‬
‫ًب اٮغ‪ َ٩‬أْ تطع‪ ٟ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬أْ تقجَ٘ بأعبجا‪ ١‬اهػجوٽاْ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهساخى ٗاشباضد ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًب شهم‪ٗ .‬هلصا ‪ ٨‬ذبتادٱ اهسٗه‪ ٞ‬إفب غّټ اهقج٘اُـب هؿج‪ْٗ٧‬‬
‫اهلطز‪ُٔ٪ ،‬ا ًعطٗف‪ ٞ‬باٮغ‪ٗ َ٩‬قبا قسًٕ اهلقٕ اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هؿ‪ ْٗ٧‬ا‪٪‬فطاز‬
‫ًٗا ػبب عو‪ ٕٚ‬ب٘قلٕ فطزاځ ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فلاْ اه٘اجب عو‪ٟ‬‬ ‫ًّ اهٽٔاض‪ٗ ٝ‬غا‪٢‬ط اهعبازا‬
‫كى ًػوٍ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ ًع‪ِٚ‬اځ ٮجطا‪ ١‬أفعاهٕ ٗتكجطفاتٕ قبجا ‪ِٙ‬حجع ا‪٪‬عٌجاي‬
‫سبق ُلػٕ بِلػٕ عو‪ ٟ‬أق٘ي اهؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬قَ٘ با‪٪‬عٌاي ٗفق ًا تبِجاٖ‬ ‫ٗؼبقق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫ًّ أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬غ٘ا‪ ١‬كاْ صبتٔساځ أَ ًقوساځ‪ ،‬أًفاځ أَ ف أًف‪.‬‬
‫ٗإشا تبِ‪ ٟ‬اىبلووٱ ذلٌاځ ًع‪ِٚ‬اځ قاض ٓصا اسبلٍ اهؿطع‪ ٘ٓ ٛ‬ذلجٍ اهلل ًب ذقجٕ‪،‬‬
‫ٗقاض ًوعًاځ أْ ‪ٙ‬عٌى قب٘جبٕ ٗذسٖ ٗ‪ٙ‬عوٌِّٕ هوِاؽ ٗ‪ٙ‬سع٘ هٯغ‪ َ٩‬حبػبٕ ًا ل ‪ٙ‬جتؾبٸ‬
‫اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ ضأ‪ٙ‬اځ آخط‪ٓٗ .‬صا ًا تلتقسٖ اهِٵٹظٍ ا‪٪‬خط‪ ٠‬ف اٮغ‪ ْ٪ ،َ٩‬مش٘ه‪ ٞٚ‬اٮغج‪َ٩‬‬
‫ٗٗاقع‪ٚ‬تٕ تق٘ز إفب تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ َ٩‬بسافع تق٘‪ ٠‬اهلل كٌا ٓ٘ ًب ذاي ُظاَ اهلطز بِلػجٕ‬
‫ًّ اٮغ‪ ،َ٩‬أٗ بسافع ق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ ٗٓ٘ ؾأْ اهسٗه‪ً ٞ‬ع اهِاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهقس ؾطٸ اٮغ‪ َ٩‬أْ اهلطزٰ إشا تبِ‪ ٟ‬ذلٌاځ ًع‪ِٚ‬اځ قجاض ٓجصا اسبلجٍٱ بع‪ِٚ‬جٕ ٓج٘‬
‫ذلٍ اهلل ًب ذقِّٕ ٗ‪ ٨‬ػب٘ظ هٕ أْ ‪ٙ‬رتكٕ أٗ ‪ٙ‬قعس عّ هبوجٕ ه٭خجط‪ ّٙ‬ثقافج‪ٞ‬ځ هجٕ إ‪ً ٨‬ب‬
‫ث‪٩‬ث ذا‪: ٨‬‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬أْ ‪ٙ‬تبـب هوٌػوٍ نعوٱ اهسه‪ٚ‬ى اهص‪ ٜ‬اغتِس إه‪ً ٕٚ‬ب تبين اهطأ‪ ٜ‬اىبعـب بإُٔ‬
‫ذلٍٴ ؾطع‪ً ٛ‬ب ذقٕ‪ ،‬ف‪ٚ‬ظٔط هٕ زه‪ٚ‬ىٴ أق٘‪ ًّ ٠‬زه‪ٚ‬وٕ ا‪ٗ٪‬ي‪ِٓٗ ،‬ا ػبب أْ ‪ٙ‬جرتن ًجا‬
‫تبِاٖ ٗ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ُٕ٪ ،‬قاض ٓج٘ ذلجٍ اهلل ًب ذقجٕ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬ل ‪ٙ‬لجّ ججازاځ ًب‬
‫اهعٌى طاع‪ ٞ‬هلل تعافب‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٞٚ‬أْ ‪ٙ‬اوب عو‪ ٟ‬هِٕ أْ اهطأ‪ ٜ‬ازبس‪ٙ‬س قس اغتِبٽٕ ًّ ٓ٘ أعوٍ ًِٕ با‪٨‬غتِباط‬
‫ٗأزق با‪٨‬غتس‪٨‬ي أٗ أك ط إذاط‪ٞ‬ځ باهؿط ‪ ،‬فر‪٣ِٚ‬ص ػب٘ظ هٕ أْ ‪ٙ‬جرتن ًجا تبِجاٖ ٗ‪ٙ‬تبِج‪ٟ‬‬
‫فٖ ىبا ثبت عّ كباض اهكراب‪ ٞ‬أٍُٔ كاُ٘ا ‪ٙ‬رتكْ٘ آضا‪ٙٗ ٍٓ١‬أخصْٗ ضأ‪ ٜ‬فٍٓ‪.‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٓ‬

‫اه اه ‪ :ٞ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اىبطاز نبعٱ كوٌ‪ ٞ‬اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬ضأ‪ٗ ٜ‬اذس‪ .‬فل‪ٓ ٛ‬صٖ اسباه‪ ٞ‬ػب٘ظ‬
‫هوٌػوٍ أْ ‪ٙ‬رتن اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬تبِاٖ ٗ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬طاز بجٕ نبجع اهلوٌج‪ ٞ‬كٌجا ًب‬
‫ًا عطفجت ًجّ ضأ‪ٜ‬‬ ‫ذاي تِاظي ع ٌاْ ‪ ‬هٶٌا اختاضتٕ ا‪ ٘ٓٗ .ًٞ٪‬أْ ا‪ ًٞ٪‬اختاض‬
‫اهؿ‪ٚ‬دـب ًب أًط اهسٗه‪ٗ ٞ‬أهعًت اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهقازَ با‪٨‬هتعاَ بٕ‪ًٗ .‬جّ شهجم تجطن اىبػجوٍ‬
‫ضأ‪ ٕٙ‬هطأ‪ ٜ‬اٮًاَ‪.‬‬
‫فل‪ٓ ٛ‬صٖ ا‪٪‬ذ٘اي اه ‪٩‬ث‪ٙ ٞ‬رتنٿ اىبػوٍ ًا تبِاٖ ٗ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬فٖ‪ًٗ ،‬ا عسآا ‪ٙ ٨‬كجس‬
‫طباطپب بٔا كى فطز‪ٗ ،‬هلى ًػوٍ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬كجى‬ ‫ًِٕ تطكٕ ًٽوقاځ‪ ْ٪ ،‬اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫إه‪ ٕٚ‬با‪٨‬جتٔاز أٗ اهتقو‪ٚ‬س ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬إشا تبِ‪ ٟ‬ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ أٿهعَ بٕ قٽعاځ عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪٠‬‬
‫ًِٕ أٗ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهقها‪ ١‬زْٗ قها‪ ١‬اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ع‪٩‬قاتٕ اهؿدك‪ ٞٚ‬قبا عط‬
‫‪َ .139‬شؤ‪ٚ‬ي‪ ُ١ٝ‬احلانِِ يف ايتظزِ‪ٜ‬عات‪:‬‬
‫ٗأًا ضعا‪ٞٙ‬ٿ ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ً ًٞ٪‬ب زاخى زاض اٮغ‪ٗ َ٩‬خاضجٔا‪ ،‬فإُٕ ػبب عو‪ ٟ‬اهط‪ٚ٢‬ؼ‬
‫ًب ً٘قع اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬أذلاًاځ ه‪ٚ‬قَ٘ بأعبا‪ ١‬اهػوٽاْ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‬
‫قبا ػبب ًّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪ .‬فول‪ٙ ٛ‬باؾطٰ ا‪٪‬عٌاي ًب اهطعا‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫‪ ٨‬بس ًّ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬أذلاًاځ ًع‪ ِٞٚ‬ف‪ٌٚ‬ا ٓ٘ عجاَ زبٌ‪ٚ‬جع اىبػجوٌـب ًجّ ؾج‪ ْٗ٧‬اسبلجٍ‬
‫اشباضج‪ٗ ٞٚ‬كى ًا‬ ‫ٗاهقها‪ٗ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ٗ ٞٚ‬اهع‪٩‬قا‬ ‫ٗاهػوٽاْ ًب ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ا‬
‫‪ٙ‬تعوق ب٘ذس‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗٗ ٞ‬ذس‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٙٗ .‬لْ٘ اهتبين ًّ جٔ‪ ٞ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ ٞ‬اجبجاځ ‪ ٨‬ججا‪٢‬عاځ‪،‬‬
‫‪٨ ُٕ٪‬ظَٴ هٕ أْ ‪ٙ‬باؾ ٰطٖٱ باعتباضٖ ض‪ٚ٢‬ػاځ‪ٗ ًّ ٘ٓٗ ،‬جٕ آخط ‪٨‬ظَٴ باعتباضٖ ًػوٌاځ ًوعًاځ‬
‫بتػ‪ٚ‬ف أعٌاهٕ ذػب ذلٍ ًعـب ٓ٘ ذلٍٱ اهلل ًب ذقٕ‪ ٨ٗ ،‬فطق ًب شهم بـب ا‪٪‬عٌاي‬
‫اشباق‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬عٌاي اهعاً‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهل‪ٙ ٛ‬قَٰ٘ اسباكٍٱ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗتسبف ؾ‪ٌُٔٗ٧‬ا ًب ذل غوٽاْ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬ف‪ٌٔٚ‬ا‪ ،‬ف‪ ٩‬بس ًّ أْ تػ‪ٚ‬ٸط ٓصٖ ا‪٪‬ذلاَ ذػب ذلٍ ٗاذس ًعـب‪ٗ .‬كصهم قبجا‬
‫‪ٙ‬تعوق ب٘ذس‪ ٝ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬فإُٕ ػبب أْ ‪ٙ‬ػ‪ٚ‬ٸط ذػب ذلٍ ٗاذس ًعـب‪ٗ ْ٪ ،‬ذس‪ٝ‬پ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬هصهم كاْ تبين ذلٍ ٗاذس هلى‬ ‫فط ٴ‪ٗ ،‬كى عٌى ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إه‪ٔٚ‬ا فٔ٘ فط‬
‫ٕ٘ٓ‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًا ‪ٙ‬تعوق ب٘ذس‪ ٝ‬غوٽاْ ا‪ٗٗ ًٞ٪‬ذس‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬فط ٴ قٽعاځ‪ ،‬فٔ٘ ٗاجب ٗهج‪ٚ‬ؼ ججا‪٢‬عاځ‬
‫ٗاهتسابف‪ ،‬فإُجٕ ػبج٘ظ هورجاكٍ تجبين ذلجٍ أٗ‬ ‫فرػب‪ًٗ .‬ا عسا شهم ًّ اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫أذلاَ ًع‪ ِٞٚ‬هلى ًا ‪ٙ‬وعَ اهِاؽ اهعٌى بٕ‪ٗ ،‬ػب٘ظ أْ ‪ٙ ٨‬تبِ‪ٙ .ٟ‬لعى شهم عوج‪ً ٟ‬جا‬
‫‪ٙ‬طاٖ أُلعٰ ىبكاحل اهِاؽ ٗأق٘‪ ٠‬هِؿط اٮغ‪ٗ َ٩‬تعو‪ ٍٚ‬أذلإً; أٗ إُٔ أقجوس هعساهج‪ٞ‬‬
‫اسبلٍ ٗق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ‪ٓٗ .‬لصا كاْ ‪ٙ‬لعى اشبولا‪١‬ٱ اهطاؾسْٗ بعس عكط اهِب٘‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ٗإشا تبِ‪ ٟ‬اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٿ أذلاًاځ ًع‪ ،ِٞٚ‬غ٘ا‪ ١‬أكاُت يبا ػببٱ عو‪ ٕٚ‬أْ ‪ٙ‬تبِج‪ ٟ‬ف‪ٚ‬جٕ أٗ يبجا‬
‫ػب٘ظ هٕ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬ف‪ٗ ،ٕٚ‬جب عو‪ ٟ‬كى اهطع‪ ٞٚ‬أْ تعٌى بٔصا اسبلجٍ ٗأْ ‪ٙ‬جرتن اهلجطزٱ‬
‫ًّ اهطع‪ ٞٚ‬اهعٌىٰ باسبلٍ اهص‪ ٜ‬غبق هٕ أْ تبِاٖ‪ً ْ٪ ،‬ا تبِاٖ اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫قاض ٓ٘ اسبلٍ اهؿطع‪ً ٛ‬ب ذقٕ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهعٌىٱ ٗ‪ ٨‬ؼبىٹ هٕ أْ ‪ٙ‬عٌجى خب‪٩‬فجٕ‪ ،‬بجى‬
‫ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘ ٓ٘ ٗذس‪ ٝ‬اسبلٍ اهِافص ٗه٘ خاهو ًا كاْ ‪ٙ‬طاٖ‪ ،‬ذت‪ٗ ٟ‬ه٘ كاْ ًب ُظطٖ‬
‫نع‪ٚ‬لاځ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهسه‪ٚ‬ى ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي‪ٗ .‬شهم ىبا اُعقس عو‪ ٕٚ‬اٮنبا فه‪٩‬ځ عّ ا‪٪‬زهج‪ٞ‬‬
‫ًب طاع‪ ٞ‬أٗه‪ٚ‬ا‪ ١‬ا‪ً٘٪‬ض‪ ًّ ،‬أْ هٯًاَ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬أذلاًاځ ًع‪ٙٗ ِٞٚ‬أًط باهعٌى بٔا‪ٗ ،‬أُجٕ‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب طاعتٔا ٗه٘ خاهلت اجتٔازٍٓ‪.‬‬
‫قاي اٮًاَ اهؿافع‪ $ :ٛ‬فپٌّٰٲ بٰعٲسٰ ٱٖ ‪ -‬أ‪ ٜ‬بعسٰ ضغ٘يڄ اهلل غ‪ٚ‬ټسُا ٱًرٌٰٸجسٷ ‪ً - ‬ٶجّٰ‬
‫غ٘هٶٕٶ × پ‪ٚ‬ٲطٰ ًٰا ذٰلپٌٰجا بٶجٕٶ‬
‫ذلڀٍٴ ٰٗ‪٨‬پ هٶطٰ ٱ‬
‫ر چلاَڄ أپٗٲهپ‪ ٟ‬أپْٲ ‪٨‬پ ٱ‪ٙ‬رٲسٶثٰ فٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ هللٶ فٶ‪ٚ‬ٲٕٶ ٱ‬
‫اهڀ ٱ‬
‫رلچاَڄ ٰٗاهڀٌٱلڀتٶ‪ٚ‬ٲّٰ پأْٲ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قٿ٘هٿ٘اڀ إڄ‪٨‬چ ًٶّٲ ٰٗجٲجٕٷ هپجعڄَٰ‬
‫أپٗٲ ًٰا كپاْٰ فٶ‪ًٰ ٛ‬عٲِٰاٖٱ‪ٰٰٗٗ .‬اجٶبٴ ٰعوپ‪ ٟ‬ا ڀه ٱ‬
‫ذسٷ ًٶجّٲ ٰٓج ٶصٖٶ اهڀٌِٰٰجاظڄيڄ اجٲٰتٰٔجسٱٗاڀ‬
‫ًٶّٲ كٶتٰاوٶ اهللٶ أپٗٲ غٱِٸ‪ٞ‬ٷ أپٗٲ إڄجٲٌٰا څ‪ ،‬فپڄإْٲ هپٍٲ ٰ‪ٙ‬لٿّٲ فٶ‪ٰٗ ٛ‬ا ٶ‬
‫ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬قٿ٘ٲهٿ٘اڀ ًٶ ٲىٰ ًٰعٲِٰاٖٱ‪٨ٰٗ .‬پ ‪ ٰٙ‬ٿلْ٘ٱ هپ ٱٍٔٲ ٰٗاهللٿ أپعٲوپ ٱٍ أپْٲ ٱ‪ٙ‬رٲسٶٱث٘ا ذٱلڀٌجاځ هپج‪ٚ‬ٲؼٰ فٶج‪ٛ‬‬
‫ى ًٰعٲِٰاٖٱ ‪.)1(#‬‬
‫‪‬‬ ‫ٰٗاذٶسٷ ًٶّٲ ٰٓصٶٖٶ ٰٗ‪٨‬پ فٶ‪ً ٛ‬ٶ ٲ ڄ‬
‫‪ٗ .140‬أًا أْ إنبا ٰ اهكراب‪ًِ ٞ‬عقسٴ عو‪ ٟ‬إُٔ ػبب عو‪ ٟ‬اٮًاَ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬أذلاًجاځ‬
‫ًع‪ ِٞٚ‬ف‪ٌٚ‬ا ٓ٘ ‪٨‬ظَ هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ‪ ،‬فصهم أْ أقراو ضغج٘ي‬
‫(‪ )1‬ا‪٪‬ٿَ ‪ :‬كتاو اهوعاْ ‪ :‬د ‪ 5‬م‪. 128‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٓٙ‬‬

‫أٗ‬ ‫اهلل × كاُ٘ا صبتٔس‪ٗ ،ّٙ‬كاْ كىٹ ٗاذجس ًجٍِٔ ذجـب ‪ٙ‬تج٘فب اسبلجٍٰ ًب اه٘‪ٙ٨‬جا‬
‫اهقها‪ ١‬ؼبلٍ باجتٔازٖ ٗعو‪ ٟ‬عوٌٕ ًّ اهلتاو ٗاهػٹِ‪ٙٗ ،ٞ‬ػتِبط اسبلٍٰ بِلػٕ‪ٗ ،‬ؼبلٍ‬
‫اهِاؽ ًب ٗ‪ٙ٨‬تٕ قبا اغتِبٽٕ ًّ اجتٔازٖ‪ ،‬عو‪ً ٟ‬ا شكطٖ اٮًاَ اهؿافع‪ًٗ . ٛ‬ع ٓصا‬
‫فإْ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬كاْ إشا تبِ‪ ٟ‬ضأ‪ٙ‬اځ ًّ ا‪٬‬ضا‪ ١‬ب٘قلٕ ذلٌجاځ ؾجطع‪ٚ‬اځ ضاجرجاځ عِجسٖ‪ ،‬تجطن‬
‫ٓ‪ ١٨٧‬اه٘‪ٗ ٝ٨‬اهقها‪ ٝ‬اهعٌى باجتٔازٍٓ إفب اجتٔاز اٮًاَ‪ٙٗ ،‬وتعًْ٘ ًب اهعٌجى بجٕ‪،‬‬
‫‪ٙ ٍُٔ٪‬عوٌْ٘ باههطٗض‪ ٝ‬أْ ضأ‪ ٰٜ‬اٮًاَ ٗأًطٖ ُافصٴ هآطاځ ٗباطِاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ًّٗ شهم أْ أبا بلط ‪ ‬تبِٸ‪ ٟ‬إ‪ٙ‬قا ٰ اهٽ‪٩‬ق اه ‪٩‬ث ٗاذس‪ٝ‬ځ‪ٗ ،‬ت٘ظ‪ٙ‬ع اىبجاي عوج‪ٟ‬‬
‫اىبػوٌـب باهتػاٗ‪ ًّ ٜ‬ف ُظط إفب اهقٶسَ ٗاهػابق‪ً ٞ‬ب اٮغ‪ َ٩‬أٗ ف شهجم‪ ،‬فاتبعجٕ‬
‫اىبػوٌْ٘ ًب شهم‪ٗ ،‬غاض عو‪ ٕٚ‬اهقها‪ٗ ٝ‬اه٘‪ٗ .ٝ٨‬ىبا جا‪ ١‬عٌط ‪ ‬تبِ‪ ٟ‬ضأ‪ٙ‬اځ ًب ٓجاتـب‬
‫ضأ‪ ٜ‬أب‪ ٛ‬بلط ‪ ،‬فأهعَٰ ٗق٘ اهٽج‪٩‬ق اهج ‪٩‬ث ث‪٩‬ثجاځ‪ٗٗ ،‬ظ‬ ‫اسبازثتـب عو‪ ٟ‬خ‪٩‬‬
‫اىباي ذػب اهػابق‪ٗ ٞ‬اسباج‪ٗ ٞ‬باهتلانى ‪ ٨‬باهتػاٗ‪ٗ ،ٜ‬اتبعٕ ًب شهم اىبػجوٌْ٘ ٗذلجٍٰ‬
‫اهيت ‪ٙ‬تٍ ٌِٔا ًب اسبطو هب‪ٚ‬ت اىباي‬ ‫بٕ اهقها‪ٗ ٝ‬اه٘‪ .ٝ٨‬ثٍ تبِ‪ ٟ‬عٌط ‪ ‬جعىٰ ا‪٪‬ض‬
‫عو‪ ٟ‬أْ تبق‪ً ٟ‬ب ‪ٙ‬س أٓؤا ٗ‪ ٨‬تقػٍ عو‪ ٟ‬احملاضبـب ٗ‪ ٨‬عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ،‬فاتبعٕ ًب شهم‬
‫اهقها‪ٗ ٝ‬اه٘‪ٗ ٝ٨‬غاضٗا عو‪ ٟ‬اسبلٍ اهص‪ ٜ‬تبِاٖ ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗإزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪.)1(ٞ‬‬
‫ٗكاْ اٮنبا ٱ ًِعقساځ عو‪ ٟ‬أْ هٯًاَ أْ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬أذلاًاځ ًع‪ِٚ‬ج‪ٙٗ ٞ‬جأًط بٔجا‪ٗ ،‬عوج‪ٟ‬‬
‫اىبػوٌـب طاعتٔا ٗه٘ خاهلت اجتٔازٍٓ‪ٗ ،‬اهق٘اعس ًؿٔ٘ض‪ً ٝ‬ب شهجم ‪ $‬أْ هوػجوٽاْ‬
‫‪ $ٗ #‬أًطٱ اٮًاَ ‪ٙ‬طفعٱ اشب‪# ٰ ٩‬‬ ‫أْ ‪ٙ‬ٱرسٶث ًّ ا‪٪‬ذلاَ بقسض ًا ؼبسث ًّ اىبؿل‪٩‬‬
‫ٗ‪ $‬أًطٱ اٮًاَ ُافصٴ هآطاځ ٗباطِاځ ‪ .#‬هصهم تبِ‪ ٟ‬بعض اشبولا‪ ١‬أذلاًاځ ًع‪ ،ِٞٚ‬فقس تبِ‪ٟ‬‬
‫ٓاضْٗ اهطؾ‪ٚ‬س كتاو اشبطاد ًب اهِاذ‪ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬أهعَ اهِاؽ باهعٌى بٕ‪ ،‬قجاي أبج٘‬
‫‪٘ٙ‬غو‪ $ :‬إْ أًف اىب‪ًِ٧‬ـب – ٓاضْٗ اهطؾ‪ٚ‬س – أٸ‪ٰ ٙ‬سٖٱ اهلل تعافب‪ ،‬غأهين أْ أنعٰ هٕ كتاباځ‬
‫ٗاىب٘اه‪ٓٗ .)2(#ٛ‬لصا كاْ ا‪ً٪‬ط‬ ‫جاًعاځ ‪ٙ‬عٌىٱ بٕ ًب جبا‪ ٞٙ‬اشبطاد ٗاهعؿ٘ض ٗاهكسقا‬
‫(‪ٓ )1‬صٖ اىبػا‪٢‬ى ًؿٔ٘ض‪ً ٝ‬ب ً٘انعٔا ًّ كتب اهلقٕ‪ٗ ،‬ف‪ٔٚ‬ا آضا‪ٗ ١‬جسا‪ِٙ ، ٨‬ظط‪ :‬كتجاو اشبجطاد‬
‫‪٪‬ب‪٘ٙ ٛ‬غو اسبِل‪ٗ ،ٛ‬ا‪ً٘٪‬اي ‪٪‬ب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ ٗ ،‬فٌٓا‪.‬‬
‫(‪ )2‬أب٘ ‪٘ٙ‬غو قاذب أب‪ ٛ‬ذِ‪ٚ‬ل‪ :ٞ‬اشبطاد‪ :‬اىبقسً‪ :ٞ‬م‪.3‬‬
‫‪ٕٓٚ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ػبط‪ً ٜ‬ب تبين اسباكٍ ا‪٪‬ذلاَٰ ٗتقبىٱ ا‪ ًِٕ ًٞ٪‬شهم‪ ًّ ُٕ٪ ،‬ذقٕ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .141‬أًا أْٸ اهطأ‪ ٰٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬تبِاٖٱ اٮًاَٱ ًّ ا‪٬‬ضا‪ ١‬اهلقٔ‪ٙ ٞٚ‬عسٹ ذلٌجاځ ؾجطع‪ٚ‬اځ ًب‬
‫ذقٕ‪ ،‬ػبب عو‪ ٕٚ‬أْ ‪ٙ‬عٌى بٕ‪ٗ ،‬ػبب عو‪ ٟ‬اهِاؽ طاعتٕ ًب شهم ف‪٫‬پ ٸْ اٮًجاَ ٗاججبٱ‬
‫ؾطعاځ‪ ،‬قاي ًب اجملو‪ $ :ٞ‬إشا أًطٰ إًاَ اىبػوٌـب بتدك‪ٚ‬ل اهعٌى بق٘ي‬ ‫اهٽاع‪ ٞ‬باىبعطٗ‬
‫ًّ اىبػا‪٢‬ى اجملتٔس ف‪ٔٚ‬ا تع‪ٚ‬ٸّ‪ٗٗ ،‬جب اهعٌىٱ بق٘هٕ ‪ٙ ٨ٗ )1(#‬قجاي بجاهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خجط ًب‬
‫اسبج٘اض‬ ‫اهتعوٍ ٗاهسضؽ‪ًٗ ،‬ب صبا‪٨‬‬ ‫اهعٌى‪ً ،‬ع إُٔ مبلّ إجطا‪ً ٖ٦‬ب صبا‪٨‬‬ ‫صبا‪٨‬‬
‫اهعاًج‪ ْ٪ ،ٞ‬اهقاعجس‪ٝ‬‬ ‫اهعوٌ‪ًٗ ٛ‬عآس اهسضاغا ‪ ،‬إ‪ ٨‬إُٔ ‪ٙ ٨‬ٱسع‪ ٟ‬إه‪ٚ‬جٕ ًب اجملجا‪٨‬‬
‫اهلقٔ‪ ٞٚ‬أْ ا‪٨‬جتٔاز ‪ٙ ٨‬ٱِقض قب وٕ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ أْ قه‪ ٞٚ‬اهعٌى بجاهطأ‪ ٜ‬اهجص‪ٙ ٜ‬تبِجاٖ‬
‫ًب صبجا‪٨‬‬ ‫ق٘او أٗ ُل‪ ٛ‬خٽجأ‪ٗ ،‬ضأ‪ ٜ‬اٮًجاَ ‪ٙ‬طفجعٱ اشبج‪٩‬‬ ‫اٮًاَ ٗه‪ٚ‬ؼ إثبا‬
‫اهعوٍ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫اهعٌى فقط قبا ‪ٙ‬تبِاٖ‪ ٨ٗ ،‬ؼبػٍ ازبسي ًب صبا‪٨‬‬
‫أٗ اهِل‪ًٗ ،ٛ‬ا ٓج٘ قج٘او‬ ‫ٗأًا ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪ ،ٞٚ‬فإْ ازبسيٰ زا‪ً ٍ٢‬ب اٮثبا‬
‫اهس‪٢٨‬ى اهظِ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًٗا ٓ٘ خٽأ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ‪٪‬ذس أْ ‪ٙ‬ٱوعَ اهِاؽٰ بطأ‪ ٜ‬قا‪ ٍ٢‬عو‪ ٟ‬اذتٌا‪٨‬‬
‫ًّ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اىبتؿابٔ‪ ،ٞ‬قاي اىباٗضز‪ٗ $ :ٜ‬أًا إشا ل ‪ٙ‬تؾبٸ اٮًاَٱ ق٘‪٨‬ځ ًع‪ِٚ‬اځ‪ ،‬فجا‪ً٪‬ط هج‪ٚ‬ؼ‬
‫‪٪‬ذس أْ ؼبٌى اهِاؽ عو‪ ٟ‬ضأ‪ٗ ٕٙ‬اجتٔازٖ ٗ‪ٙ ٨‬ق٘زٍٓ إفب ًصٓبجٕ هتػج٘‪ٙ‬غ ا‪٨‬جتٔجاز‬
‫هولاف‪ ٞ‬ف‪ٌٚ‬ا اختوو ف‪ٗ )2(# ٕٚ‬قاي اٮًاَ اهاعاه‪ $ :ٛ‬كى ًا ٓ٘ ضبى اجتٔاز ‪ ٨‬ذٱػجب‪ٞ‬‬
‫هٔط تطكٕ ٗٓ٘ ٗاجب ًّ ز‪ ّٙ‬اهلل ه‪ٚ‬ؼ‬ ‫ف‪ ْ٪ )3(# ٕٚ‬اسبػب‪ٞ‬پ ‪ ٨‬تلْ٘ إ‪ً ٨‬ب ًعطٗ‬
‫بجـب‬ ‫ف‪ ٕٚ‬خ‪ ٩‬ٴ بـب عوٌا‪ ١‬اىبػوٌـب‪ُٛٔٗ ،‬ٴ عّ ًِلط ٗٓج٘ ذجطاَ ًجّ جف خج‪٩‬‬
‫بـب ا‪٬‬ضا‪ ١‬اىبتؿجابٔ‪ ٞ‬فوج‪ٚ‬ؼ ‪٪‬ذجس إهجعاَٱ‬ ‫اهِاؽ‪ .‬فٌا ل ‪ٙ‬تؾبٸ اٮًاَٱ ضأ‪ٙ‬اځ هطفع اشب‪٩‬‬
‫اهِاؽ عو‪ ٟ‬ضأ‪٨ ،ٕٙ‬ذتٌاي اهظّ عو‪ ٟ‬أذس ٗجٔ‪ ًّ ٕٚ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪.ٞٚ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ خه٘ ٰ اهِاؽ ‪ً٪‬ط اٮًاَ ٗهعَٗ عٌؤٍ قبا تبِاٖٱ ًّ أذلجاَ ٗتجطن‬

‫(‪ )1‬صبو‪ ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهعسه‪ :ٞٚ‬م‪ 15‬اهلقط‪ ٝ‬ا‪٪‬خف‪ ًّ ٝ‬اىبقسً‪ِٙٗ .ٞ‬ظط‪ :‬ؾطح اىباز‪ ًّ )26( ٝ‬اجملو‪.ٞ‬‬
‫(‪ )2‬اٮًاَ اىباٗضز‪ :ٜ‬ا‪٪‬ذلاَ اهػوٽاُ‪ :ٞٚ‬م‪.241‬‬
‫(‪ )3‬إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬عوَ٘ اهس‪ :ّٙ‬د ‪ 2‬م‪.244‬‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٓٛ‬‬

‫اهعٌى بآضا‪ٗ ٍٔ٢‬قبا تبِٖ٘ ‪٘ٙ ٨‬قو تبِ‪ٚ‬اځ ىبا تبِاٖ اٮًاَ‪ٗ ،‬إلبا ٓ٘ خه٘ ٴ ‪ً٪‬طٖ ٗتِل‪ٚ‬صٴ‬
‫ىبا تبِاٖ ًّ ُاذ‪ ٞٚ‬اهعٌى ٗه‪ٚ‬ؼ ىبا تبِاٖ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهعوٍٱ‪ ْ٪ $ ،‬اىبقك٘زٰ ًّ ُكب ا‪ٌ٢٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٓ٘ تِل‪ٚ‬ص أذلاَ اهلل عع ٗجى ‪ .)1(#‬هلصا ػب٘ظٱ ‪ً ٜ٪‬ػوٍ أْ ‪ٙ‬عوّ أٗ ‪ٙ‬عوٍِّ ًا تبِاٖٱ ًّ‬
‫أذلاَ ٗأْ ‪ٙ‬سع٘ إه‪ ٕٚ‬ذـب ‪ٙ‬سع٘ إفب اٮغ‪ٗ َ٩‬ه٘ خاهو ًا تبِجاٖ اٮًجاَ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ ًب‬
‫شهم با‪ٛ‬ٴ أٗ كبطز أٗ عك‪ٚ‬اْ‪ً ُٕ٪ ،‬ب صباي اسب٘اض ٗاهتلجآٍ‪ ،‬أٗ اهجسضؽ ٗاهجتعوٍ هجطأ‪ٜ‬‬
‫إغ‪ٗ ،ًٛ٩‬شهم ‪ ْ٪‬إنبا اهكراب‪ًِ ٞ‬عقسٴ عو‪ ٟ‬هعَٗ اهعٌى قبا تبِجاٖ اٮًجاَ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ‬
‫اهتعوٍ أٗ اهسع٘‪ ،ٝ‬فٔ٘ خام باهعٌى‪ٗ .‬هلصا ظبسٱ أْ عٌط ‪ُ ‬اقـٰ أبجا بلجط ًب ت٘ظ‪ٙ‬عجٕ‬
‫اىباي عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب باهتػاٗ‪ ًّ ٜ‬ف ُظط إفب اهقسَ ًب اٮغج‪ُٗ ،َ٩‬جاقـ بج‪٩‬يٴ ‪‬‬
‫عٌطٰ ًب ا‪٪‬ضان‪ٗ .ٛ‬هلصا فإْ ِٓان فطقاځ بـب تبين اىبػوٍ هوطأ‪ٗ ٜ‬بـب خه٘عٕ ىبا تبِجاٖ‬
‫اشبو‪ٚ‬ل‪ .ٞ‬فاشبه٘ هتبين اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬هعَٗ اهعٌى بٕ فقط‪ٗ ،‬أًجا تجبين اهجطأ‪ ٜ‬فٔج٘ تعو‪ٌٚ‬جٕ‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬ب‬ ‫ٗاهسع٘‪ ٝ‬هٕ ٗاهعٌى بٕ إْ ل ؽباهو ضأ‪ ٰٜ‬اٮًاَ‪ٗ .‬هلصا ‪ٙ‬ٱػٌس ب٘ج٘ز تلت‪٩‬‬
‫ًا تبِاٖ اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ ،ٞ‬هلِٔا كؤا‬ ‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬قبعِ‪ٗ ٟ‬ج٘ز أذعاو تتبِ‪ ٟ‬آضا‪ ١‬خ‪٩‬‬
‫كػا‪٢‬ط اىبػوٌـب توعَ ا‪٨‬هتعاَ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهعٌى فقط قبا تبِاٖ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ف‪.‬‬
‫‪ًٗ .142‬عِ‪ ٟ‬تبين اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أذلاًاځ ؾطع‪ً ٞٚ‬ع‪ ،ِٞٚ‬إلبا ؽبتاض ضأ‪ٙ‬اځ ًع‪ِٚ‬اځ ب٘قلٕ ذلٌاځ‬
‫ؾطع‪ٚ‬اځ ًػتِبٽاځ باجتٔاز ؾطع‪ٗ ،ٛ‬ه‪ٚ‬ؼ أْ ‪ٙ‬ؿط ذلٌاځ ًجّ عِجسٖ‪ ،‬فاىبؿجط ٓج٘ اهلل‬
‫ٗبا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬باجتٔاز اجملتٔجس‪،ّٙ‬‬ ‫تعافب ٗذسٖ‪ٗ ،‬هلصا فاشبو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ق‪ٚ‬سٴ باهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫فٔ٘ ‪ٙ‬ٱبا‪ٙ‬ع عو‪ ٟ‬اسبلٍ قبا أُعي اهلل تعافب ًجّ اهلتجاو اهعع‪ٙ‬جع ٗاهػٹجِ‪ُ٪ ،ٞ‬جٕ ب٘قجلٕ‬
‫عِجس اهؿجطا‪٢‬ع‬ ‫ًػوٌاځ ٗه٘ كاْ خو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬فٔ٘ ًق‪ٚ‬س بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ًٗ ،ٕٚ‬وعَٴ بجاه٘ق٘‬
‫بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ؾطع‪ ٞٚ‬قر‪ٚ‬ر‪ ًّ ٞ‬ف طجطٗ‪ ١‬اهلػجاز عو‪ٔٚ‬جا أٗ اهجبٽ‪ ٨ٗ ،ْ٩‬ؼبجى هجٕ أْ‬
‫فٔ٘ ًجطزٗز‬ ‫‪ٙ‬تعسآا ٗ‪ ٨‬ب٘جٕ ًّ اه٘جٖ٘‪ ،‬فإُٕ ًّٰ أذسثٰ أًطاځ عو‪ ٟ‬ف اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫قٽعاځ‪ ،‬ف‪ ٩‬ؼبى ذطاًاځ ٗ‪ ٨‬ؼبطَ ذ‪٨٩‬ځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ٗه‪ٚ‬ؼ باههطٗض‪ ٝ‬أْ ػبتٔسٰ اٮًاَ ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ً ٞ‬ب كى ًػأه‪ ،ٞ‬بى هٕ أْ ‪ٙ‬طجع إفب‬
‫(‪ )1‬اٮًاَ ضبٌس بّ عو‪ ٛ‬اهؿ٘كاُ‪ :ٛ‬اهػ‪ٚ‬ى ازبطاض ؾطح ذسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓاض‪ :‬د ‪ 4‬م‪.507‬‬
‫‪ٕٜٓ‬‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫أٓى اهطأ‪ ًّ ٜ‬اهلقٔا‪ ١‬اجملتٔس‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬طبتوو ًصآبٍٔ‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬تبِج‪ ٟ‬ضأ‪ٙ‬جاځ ًجّ آضا‪ٔ٢‬جٍ‬
‫با‪٨‬غتِاز إفب ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى ٗاهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬ب ا‪٨‬جتٔجاز‪ٙٗ ،‬ٱوجعَ اهِجاؽ بجصهم‪،‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ػت اهق٘اُـب باىبلَٔ٘ ا‪٪‬جِيب ٓ‪ً ٛ‬ا ‪ٙ‬وعَ‪ ،‬قبعِج‪ ٟ‬أْ أًجط اهػجوٽاْ ًٽوقجاځ جف‬
‫ٗاجب اهٽاع‪ً ٞ‬ا ل تلّ ٓصٖ اهق٘اُـب أًطاځ هودو‪ٚ‬ل‪ً ٞ‬ب تبين ذلٍ ؾطع‪ ْ٪ ،ٛ‬اهق٘اُـب‬
‫ًا ‪ٙ‬تبِاٖ اشبو‪ٚ‬ل‪ ًّ ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ٗ .ٞٚ‬هٯًاَ أْ ‪ٙ‬أًط قبجا ‪ٙ‬جطاٖ ًِاغجباځ ًجّ ق٘اعجس‬
‫هوق‪ٚ‬اَ با‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬أٗ ا‪٪‬عٌاي ٗا‪ً٘٪‬ض اىبٽو٘ب‪ ٞ‬ؾطعاځ ٗشهم كاهق٘اُـب اٮزاض‪ٞٙ‬‬
‫ٗا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬اهلِ‪ٗ ،ٞٚ‬غا‪٢‬ط اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اىبِاغب‪ ٞ‬هوٌسُ‪ ٞٚ‬اسبس‪ٗ ٞ ٙ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬اىبعاقط‪.ٝ‬‬

‫َٔ ايك‪ٛ‬اْنيِ‪:‬‬
‫اإلمياْ‪ ٞ‬يف س ِّ‬
‫ِّ‬ ‫‪ .143‬أث ُز املعتك ِد‬
‫‪ ْ٪‬اسبهاض‪ ٝ‬تٌِ٘ بٌِ٘ اهتٽ٘ض اىبسُ‪ٗ ٛ‬تاف ٗغا‪٢‬وٕ ٗأغاه‪ٚ‬بٕ‪ ،‬فجإْ اه٘اججب أْ‬
‫‪ٙ‬طجع ًب غّ اهق٘اُـب هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ إفب اىبعتقس اٮمبجاُ‪ ٛ‬اهجص‪ ٜ‬هبوتجٕ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬ضغاه‪ ٞ‬هلا ًٗبسأ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أْ تِتظٍ بِظإً ًب تؿل‪ٚ‬ى ًسُ‪ٚ‬تٔا اشباق‪ ٞ‬بٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫اسباج‪ ٞ‬إفب ٓصا اهتٽ٘ض اىبسُ‪ ٛ‬بتؿط‪ٙ‬عا‬ ‫ٗشهم أْ ‪ٙ‬ػوم اسباكٍٱ ٗتقبى ا‪ ًٞ٪‬خ‪ٚ‬اضا‬
‫ذهاض‪ ٞٙ‬تِاغب ذاجتٔا‪ ٘ٓٗ ،‬اىبسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ ٞ‬بٔا‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬ٱتاح اجملاي ‪٨‬جتٔاز اسبجاكٍ ًب‬
‫اغتِباط ا‪٪‬ذلاَ اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬هٌِط غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬أغاه‪ٚ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلجٍ حبػجب نجطٗضا‬
‫ظًإُ‪ ،‬باعتباض أْ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬ض‪ٚ٢‬ؼ اهسٗه‪ً ٞ‬ػوٍٴ هٕ ذق ا‪٨‬جتٔجاز عِجسًا مبتوجم أٓو‪ٚ‬تجٕ‬
‫ٗأزٗاتٕ ‪ ٨‬ضباه‪ٓ .ٞ‬صا ٗجٕ شب‪ٚ‬اض أٗي; ًّٗ ٗججٕ آخجط‪ :‬هجٕ أْ ‪ٙ‬تبِج‪ ٟ‬ضأ‪ٙ‬جاځ ًجّ آضا‪١‬‬
‫اجملتٔس‪ ٨ ّٙ‬ضباه‪ٗ ٞ‬أْ ‪ ٨‬مباضؽ ا‪٨‬جتٔاز بِلػٕ ٗٓ٘ أٓوٕ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ًّٗ ٗجٕ ثاهث‪ :‬هوٌػوٌـب أْ ‪ٙ‬ٱوعً٘ا اسباكٍ بٌِط ًّ ا‪٨‬جتٔاز ًعترب عوج‪ ٟ‬أْ‬
‫‪ٙ ٨‬لْ٘ طا‪٢‬ل‪ٚ‬اځ أٗ ًصٓب‪ٚ‬اځ‪ ،‬كٌا أهعًت ا‪ًٞ٪‬ٿ ع ٌاْ عو‪ ٟ‬تبين ًجا أنبعجت عو‪ٚ‬جٕ ًجّ‬
‫أب‪ ٛ‬بلط ٗعٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬عّ أب‪ٗ ٛ‬ا‪٢‬ى‪ ،‬قاي‪ :‬قوتٱ هعبس اهجطهبّ بجّ‬ ‫ًتبِ‪ٚ‬ا‬
‫‪ :‬ك‪ٚ‬و با‪ٙ‬عتٍ ع ٌاْ ٗتطكتٍ عو‪ٚ‬اځ؟ قاي‪ًٰٰٗ $ :‬جا شُٰٲبٶج‪ٛ‬؟ قپجسٲ بٰجسٰأڀ ٱ ب ٰعوٶج‪،ٍّٛ‬‬ ‫ع٘‬
‫ف‪ٝ‬ٶ أپبٶ‪ٰ ٛ‬بلڀجطڅ ٰٗعٱٌٰجطٰ‪ #‬قجاي ‪ $‬فپقپجايٰ‪:‬‬
‫فپ ٿقوڀتٱ‪ :‬أٿبٰاٶ‪ٙ‬عٱمپ ٰعوپ‪ ٟ‬كٶتٰاوٶ اهللٶ ٰٗغٱِٸ‪ٞ‬ٶ ٰضغٱ٘هٶٕٶ‪ٰٗ ،‬غٶ ٰ‬
 ‫السي ِ‬ ‫ول َّ ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫اس ِّي‬‫الش ْرعيَّةُ لل َْع َم ِل ِّ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ص ُل الثَّاني‪ :‬األ ُ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٔ‬

‫نٰٔا ٰعوپ‪ ٟ‬عٱ ٲٌٰاْٰ فپقپبوپٰٔا ‪ٗ )1(#‬عّ اىبػ٘ض بجّ طبطًج‪:ٞ‬‬

‫فٶ‪ٌٰٚ‬ا اغٲتٰ پٽعٲتٱ ‪ .#‬قاي‪ $ :‬ثٱٍٸ عٰطٰ ٰ‬
‫قاي‪ $ :‬كِتٱ أعوٍٰ اهِاؽ بأًط اهؿٹ٘ض‪ ُٛ٪ ،٠‬كِتٱ ضغ٘يٰ عبجس اهجطهبّ بجّ عج٘ ‪،‬‬
‫فصكط اشبرب‪ًٗ ،‬ب آخطٖ‪ ،‬فقاي‪ٓ :‬ى أُتٰ ‪ٙ‬ا عو‪ٛ‬ٹ ًبا‪ٙ‬ٶع‪ ٛ‬إْٲ ٗه‪ٚ‬تٱمپ ٓصا ا‪ً٪‬ط عو‪ ٟ‬غٱِ‪ٞ‬‬
‫اهلل ٗغِ‪ ٞ‬ضغ٘هٕ ٗغِ‪ ٞ‬اىبان‪ٰٚ‬ـب ًّ قبو‪ٛ‬؟ قاي‪٨ :‬پ ٗهلين عو‪ ٟ‬طاقيت‪ ،‬فأعازٰٓا ث‪٩‬ثاځ‪،‬‬
‫فقاي ع ٌاْ‪ :‬أُا ‪ٙ‬ا أبا ضبٌس أبا‪ٙ‬عٱمپ إْٲ ٗهچ‪ٚ‬تين ٓصا ا‪ً٪‬ط عو‪ ٟ‬غٱجِ‪ ٞ‬اهلل ٗغجِ‪ ٞ‬ضغج٘هٕ‬
‫ًٗ‪ ٚ‬اقٕ‪ٗ ،‬غِ‪ ٞ‬اىبان‪ٰٚ‬ـب قبو‪ ٛ‬قاهلا ع ٌاْ ًب اه ‪٩‬ثٶ فبا‪ٙ‬عٕ ‪.)2(#‬‬
‫ٗأجط‪ ٠‬شهم عبس اهطهبّ بّ ع٘ باهعوّ‪ ،‬كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث اىبػ٘ض بّ طبطًج‪ ٞ‬‬
‫أْ عبس اهطهبّ قاي هعو‪ٙ $ : ٛ‬ا عو‪ٛ‬ٹ إُ‪ُ ٛ‬ظط ٱ ًب اهِاؽڄ فوٍ أضٍٓ ‪ٙ‬عجسٶهْ٘ بع ٌجاْ‬
‫ف‪ ٩‬دبعوّٸ عو‪ُ ٟ‬لػم غب‪٩ٚ‬ځ‪ ،‬فقاي‪ :‬أبا‪ٙ‬عٱمپ عو‪ ٟ‬غٱِ‪ ٞ‬اهلل ٗغجِ‪ ٞ‬ضغج٘هٕ ٗاشبو‪ٚ‬لجتـب‬
‫ًّ بعسٖ‪ ،‬فبا‪ٙ‬عٰٕٱ اهِاؽ‪ :‬اىبٔاجطْٗ ٗا‪ُ٪‬كاض ٗأٿًطا‪ ١‬ا‪٪‬جِازٶ ٗاىبػوٌْ٘‪.)3(#‬‬
‫ٗ‪ٓ٪‬ى اسبىټ ٗاهعقس أْ ‪ٙ‬هع٘ا زغت٘ضاځ هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘‬
‫ف‪ ٕٚ‬أذلاَ جملوؼ اىبتؿطعـب ًّ اهعوٌا‪ٗ ،١‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ب‪ٚ‬اْ اهطأ‪ً ٜ‬ب اىبػا‪٢‬ى اهجيت ذبتاجٔجا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬إزاض‪ ٝ‬اىبكاحل‪ٗ ،‬هل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬تبين اٮًجاَ ٗهل‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬طباهلتجٕ أٗ ضباغجبتٕ‪،‬‬
‫ٗك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬قِاع‪ ٞ‬اهقطاض ًب تبين ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ اهسٗهج‪ ٞ‬اهجطأ‪ ٜ‬بعجس اكتٌجاي ؾجطٗطٕ اهؿجطع‪ٞٚ‬‬
‫ٗإُلاشٖ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ هٕ اشب‪ٚ‬اض أٗ هلٍ ًب اهتبين‪ ،‬بى ٓ٘ ‪٨‬ظَ هتػ‪ٚ‬ف أًج٘ض اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‬
‫ٗخسً‪ ٞ‬اجملتٌع‪.‬‬
‫ٗ‪٩ٙ‬ذ ِٓا‪ ،‬إُٔ كٌا هٯًاَ غجوٽ‪ٞ‬پ تجبين اهجطأ‪ ٜ‬اىبعجـب ًجّ اهتؿجط‪ٙ‬ع ٗإُلجاشٖ‪،‬‬
‫ٗهوقها‪ٗ ١‬اه٘‪ ٝ٨‬غوٽ‪ ٞ‬إًها‪ ١‬اهطأ‪ ،ٜ‬باعتبجاض اسبلجاَ ًجّ ض‪٢‬ج‪ٚ‬ؼ اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اهج٘‪،ٝ٨‬‬
‫أٗ اسبػب‪ ٍٓ ،ٞ‬غوٽ‪ ٞ‬تِل‪ٚ‬ص‪ٙ‬ج‪.ٞ‬‬ ‫ٗاهقها‪ ًّ ٝ‬ضبلٌ‪ ٞ‬اىبظاهٶٍ أٗ ضباكٍ ضفع اشبكً٘ا‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ً )557( :‬ب إغِازٖ نعو ًّ جٔ‪ ٞ‬كاتبٕ‪ٗ ،‬هٕ ؾآس ‪ٙ‬جأت‪ ٛ‬بعجسٖ‪،‬‬
‫فٔ٘ ذػّ إْ ؾا‪ ١‬اهلل‪.‬‬
‫(‪ )2‬قاي اهؿ‪ٚ‬ذ ؾع‪ٚ‬ب أضُ‪ٗ٧‬ط ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 1‬م‪ٗ :560‬ضٗ‪ ٠‬اهصٓيب ًب اهعٓط‪ٙ‬ا ٗابّ عػجاكط‬
‫ًب تطنب‪ ٞ‬ع ٌاْ ًّ طط‪ٙ‬قٕ‪ٗ ...‬شكطٖ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬باو ك‪ٚ‬و ‪ٙ‬با‪ٙ‬ع اٮًاَ‪.)7207( :‬‬
‫ٕٔٔ‬ ‫إلم ِام َو َس ّن الْ َق َوانِي ِن‬‫ِ‬ ‫ث‪ :‬ال َْم ْس ُؤولِيَّ ُ‬
‫ات ال َْع َّامةُ ل َ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫فإْ اهػوٽ‪ ٞ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞٚ‬ه‪ ًٞ٫‬فٔ‪ ٛ‬اهيت ذبٌ‪ٗ ٛ‬ج٘ز اهسٗه‪ ٛٓٗ ٞ‬اهيت هلا ذق احملاغب‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪ ٨ٗ .ٞ‬ؽبل‪ ٟ‬أْ غوٽ‪ٞ‬پ ا‪ ًٞ٪‬تظٔطٱ بأعٌاي صبوؼ اهؿ٘ض‪ُ٘ٗ ٠‬او ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب إبجسا‪١‬‬
‫اهطأ‪ٗ ٜ‬احملاغب‪ ،ٞ‬أٗ تظٔط بأعٌاي ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذتٌاځ‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮖ‬
‫ﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢﮣﮤ"(‪.)1‬‬
‫ٗاهسغت٘ض اٮغ‪ً ًّ ٘ٓ ًٛ٩‬عاُ‪ ٛ‬اهعطٗ‪ ٝ‬اه٘ثق‪ ٟ‬إش ‪ٙ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬‬
‫ًّ اه٘ذ‪ ٛ‬باهلتاو ٗاهػٹِ‪ِٙٗ ،ٞ‬ؿأ باجتٔاز اجملتٔس‪ّٙ‬‬ ‫اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬طجع‪ ٞٚ‬اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯿ ﰀ ﰁ ﰂﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈﰉ ﰊ ﰋﰌ‬
‫ﰍﰎﰏﰐﰑﰒﰓﰔﰕﰖﰗﰘﰙ "(‪ٓٗ .)2‬صٖ اههطٗض‪ٝ‬‬
‫اسبهاض‪٨ ٞٙ‬ظً‪ ٞ‬هوٌسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ً ٞ‬ب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬أق٘هلا ًّ اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ًٛ٩‬‬
‫ذتٌاځ‪ٗ ،‬هلا ٗغا‪٢‬ؤا ٗأغاه‪ٚ‬بٔا‪ ٛٓٗ ،‬ذبتاد إفب ًع‪ٙ‬س ًّ اهسضاغ‪ٗ ٞ‬اهتقِـب ٗاهتكِ‪ٚ‬و‬
‫اهلقٔ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ .ٞ‬فٍٗبػ٘ أُ تٍّضَ بّرٓ املّى‪ ٛ‬الدٔل‪ ٛ‬اإلضالوٗ‪ ٛ‬املعاصس‪ٔ ٚ‬تعىنَ هلا‬
‫مجٗعُ األحصاب ٔاهلٗ‪٠‬ات ٔاملٍظىات بالضسٔز‪ ٚ‬املٕضٕعٗ‪ ٛ‬املٍاضب‪ ٛ‬الٌطجاً املدٌٗ‪ٛ‬‬
‫املعاصس‪ ٚ‬باكضاز‪ ِٕٔ ،ٚ‬أوس ال بد وٍْ‪.‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.104/‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.256/ ٝ‬‬
-ٕٕٔ-
 ‫الِفَصِ ُن الجَّالِحُ‪:‬‬
‫ُ ُ ُ ْ َ ْ َ َّ ُ َّ َ ُّ َّ ْ ْ َّ‬
‫حز ِبي ِة‬ ‫األصىل الفلس ِفية لِلتعد ِدي ِة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصـر ِة‬‫ــة المع ِ‬ ‫مي ِ‬‫ـة اإلسال ِ‬
‫ِفـي الدول ِ‬

‫‪‬‬

‫ٖػتىن ِرا الفصن عم‪ ٜ‬ثالث‪ ٛ‬وباحح‪:‬‬

‫ص ُْ‪.‬‬
‫صٕهُ الِفِ ِهسِ الطَِّٗاضِِّ٘ َٔخَصَا‪ُ ِٟ‬‬
‫ح األََّٔ ُه‪ :‬أُ ُ‬
‫‪ -‬الِىَ ِبخَ ُ‬
‫ص الِخِر رسَاكِ الطَِّٗاضِر رِّ٘ الٍَّر راجِحِ َُٔأصُر رٕهُ التَّعَدُّدَِّٖر ر‪ِٛ‬‬
‫‪ -‬املبخ ررح الج رراٌ٘‪ :‬خَصَر را‪ُ ِٟ‬‬
‫الِخِ ِصبَِّٗ‪.ِٛ‬‬
‫حصَابِ فِ٘ قَِٗادَ‪ ِٚ‬األُوَّ‪َٔ ِٛ‬زَِٖادَتَِّا‪.‬‬
‫ط ُؤٔهُ لِألَ ِ‬
‫ح‪ :‬الدَّ ِٔ ُز الِىَ ِ‬
‫ح الجَّالِ ُ‬
‫‪ -‬الِىَ ِبخَ ُ‬

‫‪-ٕٖٔ-‬‬
-ٕٔٗ-
 ‫الِفَصِ ُن الجَّالِحُ‪:‬‬
‫ُ ُ ُ ْ َ ْ َ َّ ُ َّ َ ُّ َّ ْ ْ َّ‬
‫حز ِبي ِة‬ ‫األصىل الفلس ِفية لِلتعد ِدي ِة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصـر ِة‬‫ــة المع ِ‬ ‫مي ِ‬‫ـة اإلسال ِ‬
‫ِفـي الدول ِ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اهلكى عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬باذث‪:‬‬

‫غ‪ٛ‬ټ ٰٗخٰكٰا‪٢‬ٶكٱٕٱ‪.‬‬
‫اهڀٌٰ ٲبرٰثٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬أٿقٱ٘يٱ اهڀ ٶللڀطڄ اهػټ‪ٰٚ‬ا ٶ‬
‫غ‪ٛ‬ټ اهِٸاجٶسڄ ٰٗأٿقٱ٘يٱ اهٸت ٰعسٹزٶ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ا ڀهرٶعٲبٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‪.‬‬
‫اىببرث اه اُ‪ :ٛ‬خٰكٰاٶ‪٢‬لٱ ا ڀهرٶطٰانٶ اهػټ‪ٰٚ‬ا ٶ‬
‫اهڀٌٰ ٲبرٰثٱ اهٸاهٶثٱ‪ :‬اهسٸ ٲٗضٱ اهڀٌٰػٲ‪٧‬ٱٗيٱ ٶه‪٫‬پذٲعٰاوٶ فٶ‪ ٛ‬قٶ‪ٰٚ‬ا ٰز‪ٝ‬ٶ ا‪٪‬ٿًٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗضڄ‪ٰٙ‬ازٰ ٶتٰٔا‪.‬‬

‫خحُ األَ َّٔهُ‪:‬‬

‫الِ َىبِ َ‬
‫ص ُْ‬
‫صٕهُ الِفِهِسِ الطَِّٗاضِِّ٘ َٔخَصَا‪ُ ِٟ‬‬
‫ُأ ُ‬

‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘يٱ إفب ًلَٔ٘ اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬ز‪٢٨‬وٕ ًب اهعٌجى‪ً ،‬جّ‬
‫ذ‪ٚ‬ث اهتأغ‪ٚ‬ؼ اىبعطًب ٗاهتأق‪ٚ‬ى اهلوػل‪ ٛ‬هبِجا‪ ١‬نبجاع‪ٗ ٛ‬اجتٌجاع‪ٗ ،ٛ‬تل٘‪ٌِٔٙ‬جا ًب‬
‫إطاض اجملتٌع ٗاهسٗه‪ ٞ‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي هِظاَ اٮُػاْ ًب اه٘اقجع ًجّ ع‪٩‬قاتجٕ‬
‫ًع اهِاؽ ًب ب‪٣ٚ‬تٕ اجملتٌع‪ٗ ٞٚ‬اهعال اٮُػاُ‪ٗ.ٛ‬هلصا اؾتٌى ٓجصا اىببرجث عوج‪ ٟ‬أضبعج‪ٞ‬‬
‫ًٽاهب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬لَٔ٘ٱ اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪٨ٗ ٛ‬ظًٕٱ اهعٌو‪.ٛ‬‬

‫‪-ٕٔ٘-‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٔٙ‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬اهق‪ٚ‬ازا ٱ اهللط‪ً ٞٙ‬ب اهعاهپٍ (ازبِؼٱ ٗاهتِ٘ٹ )‪.‬‬

‫اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞ‬‬ ‫اسبساث٘‪ً ٞٙ‬ب صبا‪٨‬‬ ‫اه اهث‪ً :‬لآ‪ٍٚ‬ٱ اهق‪ٚ‬ازا‬
‫اهطابع‪ :‬اهتأغ‪ٚ‬ؼٱ اهلوػل‪ٛ‬ٹ هوللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهتحس‪ٙ‬س‪.ٜ‬‬

‫ه‪:‬‬
‫ب األَ َّو ُ‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي‬
‫ى ِم ُّ‬
‫عَ‬‫ْ الِ َ‬
‫وُ‬‫ي َو َال ِز ُ‬
‫و ِف ُّوًُ الِ ِف ِك ِر الصِّ َياشِ ِّ‬
‫َ‬

‫‪ً .144‬عطف‪ٞ‬ٿ اهؿ‪ ١ٛ‬قبعطف‪ً ٞ‬ا تطكچبٰ ًِٕ‪ٗ ،‬تأت‪ً ٛ‬عطف‪ٞ‬ٿ ًلٔجَ٘ اهللجط اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ًّ ًعطف‪ً ٞ‬لطزت‪( ٕٚ‬اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،)ٞ‬اهللط ٗاهتللف قبعِ‪ٗ ٟ‬اذجس‪ً ،‬جّ ذ‪ٚ‬جث أْ‬
‫اهػابق‪ٗ ٞ‬هٕ ٗاقعٴ; ٗاهتللفٱ ٓ٘ اهعٌو‪ٞٚ‬‬ ‫اهللطٰ ًا جايٰ ًب اهصّٓ ًّ ز‪٢٨‬ى اىبعوً٘ا‬
‫اهعقو‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوللط اهيت تِتخ اىبعطف‪ٙٗ ٞ‬ت٘قى بٔا إفب اىبٽاهب ٗاىبقاقس‪ٗ .‬أًا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬فٔ‪ٛ‬‬
‫ضعا‪ٞٙ‬ٿ اهؿ‪ ْٗ٧‬باسبل ٗا‪ٓ٨‬تٌاَ‪ًٗ ،‬كسضٓا اهتسبفٱ باهِظط ًب أعقاو ا‪ً٪‬ج٘ض إفب ًجا‬
‫تكف‪ .‬فٌِٽوقٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٶ اهللط اهص‪ٙ ٜ‬ٱلپ ټ٘ ٱْ ض‪ٞٙ٦‬پ اىبط‪ ١‬إفب اىبٽاهب ٗاىبقاقس ًب صبا‪٨‬‬
‫اهعٌى بٔا ًب ُظاَ اهعال‪ ،‬ب٘قلٕ جع‪١‬اځ قاسباځ ًب جػٍ ا‪ٗ ًٍ٪‬ع‪٩‬قاتٔا ا‪٨‬جتٌاع‪،ٞٚ‬‬
‫أٗ ب٘قو أًتٕ أً‪ٞ‬ځ ضا‪٢‬س‪ ٝ‬بـب ا‪ٗ ;ًٍ٪‬تلْ٘ اهط‪ ًّ ٞٙ٦‬ظاٗ‪ ٞٙ‬خاق‪ ٛٓ ٞ‬اىببسأ ذتٌاځ;‬
‫‪ ْ٪‬اهللط ِٓا ٓ٘ اىببسأ ب٘قلٕ عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ُٗظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ .ٞ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬آًّ بٔا اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٙ ٝ‬ػع‪ ٟ‬بلى جس ٗاجتٔاز إفب تٽب‪ٚ‬قٕ ًب اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬عاً‪ًٗ ،ٞ‬ب عال أًتٕ‬
‫خاق‪ٗ .ٞ‬هلصا كاْ اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أعو‪ ٟ‬أُ٘ا اهللط عو‪ ٟ‬اٮط‪٩‬ق‪ٙ ٘ٓٗ ،‬عين اهتللف‬
‫اىبتعوق بطعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل‪ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تسبف ًكاحل اهِاؽ ًّ‬
‫ظاٗ‪ ٞٙ‬خاق‪ ٛٓ ;ٞ‬أغاؽ اىببسأ ًِٗٽوقاتٕ ًب ُظاَ اهعال‪.‬‬
‫ٗتتٽوب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ;ٞ‬أ‪ ٜ‬اهتللف اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬اه٘ع‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬ا‪٪‬فلاض ٗا‪٪‬ذلاَ اهيت ‪ٙ‬طاز‬
‫اهِاؽ ُٗظاَ اجملتٌع ٗأعطافٕ‪ٗ ،‬تتٽوب ا‪ٓ٨‬تٌاَ‬ ‫تٽب‪ٚ‬قٔا عو‪ ٟ‬اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬
‫اشبام بٔصا اه٘اقع بؿلى ًتتابع ٗ‪ٙ‬قظ‪ ٞ‬تاً‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬ٽطأ عو‪ ًّ ٕٚ‬تاف أٗ ذب٘‪، ٨‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٔٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗٓ‪ ٛ‬تتٽوب ًع شهم اهتللف با‪٪‬عٌاي اهيت ت٘قى إه‪ٔٚ‬ا ىبباؾط‪ ٝ‬اهتٽب‪ٚ‬ق فع‪٩‬ځ بقكجس‬
‫اٮظباظ ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪ٗ .‬ا‪٪‬قى ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهكسق ٗه‪ٚ‬ؼ اهلصو‪ٗ ،‬إشا زخى اهلصوٱ‬
‫ى ًِٔجا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬غقٽت عّ ًػت٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬قبلًٔ٘ٔا ا‪٪‬قو‪ٗ .ٛ‬اه اجط‪ٝ‬ٿ اهجيت ‪ٙ‬ٱجسخٰ ٱ‬
‫عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٶ ٓ٘ ًا ‪ٙ‬ٱظٔطٓا باهلصوٶ ٗؽبطجٔا عّ ًػت٘آا اهعاه‪ٗ ;ٛ‬اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫أٗ إخلا‪ٔ٢‬جا ٗضا‪ ١‬اسبجق ٗاهعٌجى اسبجق;‬ ‫اهصك‪ ٘ٓ ٛ‬اسبجصق ًب اهتعجبف عجّ اهاا‪ٙ‬جا‬
‫ٗاهرباع‪ٞ‬ٿ ًب ق‪ٚ‬ا ‪ٓ ٞ‬صا اهتعبف بلىټ قسق‪ ،‬فإُٕ ه‪ٚ‬ؼ كىٹ ًا ‪ٙ‬ٱعوجٍ ‪ٙ‬قجاي أٗ ‪ٙ‬ٱترجسٸث‬
‫بٕ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ كى ذق ػبب أْ ‪ٙ‬لعى‪ٗ ،‬إلبا هلى ًقاَڅ خٽاوٴ ًِاغب ٗعٌى ًِاغب‪.‬‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬فعى اهطعا‪ ٞٙ‬بقكس فلط‪ٗ ٜ‬يباضغ‪ ٞ‬ذلٌ‪ ٞٚ‬أٗ ٓ‪ ٛ‬عٌى ىبقته‪ ٟ‬اسبجاي‬
‫حبػب اىبٌلّ ٗٓ٘ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهؿطع‪ ٞٚ‬أٗ اهلت٘‪ .٠‬فاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬أفلاض ذٱلٌ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تعجرب عجّ‬
‫هجطٗ‬ ‫ٗقا‪٢‬ع عٌو‪ ٞٚ‬حبت‪ٗ ،ٞ‬أعٌاي تتحػس ب٘قا‪٢‬ع ًعرب‪ ٝ‬عّ أفلاض‪ُٗ ،‬ظطاځ ‪٨‬خت‪٩‬‬
‫اه٘قا‪٢‬ع ٗأذ٘اهلا ‪ ٨‬بس أْ ‪ٙ‬ظٔط هوِاهط أٗي ٗٓو‪ٗ ٞ‬ج٘ز اهتِاقض ًب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫أٗ ًا ‪ٙ‬ؿبٕٔ ًب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ;ٛ‬أ‪ً ٜ‬ا ‪ٙ‬ؿبٕ اهتِاقض‪ٙٗ .‬ظٔط هوٌتللط بعس اهِظجط ٗقبجى‬
‫كجى‬ ‫اسبلٍ باهتِاقض أْ اهقها‪ٙ‬ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذبتاد إفب ذبو‪ٚ‬ى ٗتسبط‪ ،‬ف‪ِٚ‬ظجط إفب هجطٗ‬
‫فلط ٗكى عٌى‪ً ،‬ع اهِظط إفب ا‪٪‬غاؽ اهص‪ ٜ‬تقَ٘ عو‪ ،ٕٚ‬فإْ كاُت جف ًبِ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ٷ عوج‪ٟ‬‬
‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ذكى ف‪ٔٚ‬ا اهتِاقض‪ٗ ،‬إْ كاُت ًبِ‪ٞٚ‬ځ عو‪ ٟ‬عق‪ٚ‬س‪ ٨ ٝ‬ؼبكى ف‪ٔٚ‬ا اهتِاقض‪ ،‬إ‪٨‬‬
‫إشا ذكى اجتٔاز ًب ُلؼ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬أٗ ذكى اضت‪ٚ‬جاو ًب بعجض أفلاضٓجا‪ ،‬أٗ ذكجى‬
‫عِٔا‪ .‬أًا إشا كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬أخ٘ش‪ ٝ‬بإتقاْ ًب نب‪ٚ‬ع ا‪٪‬فلاض ٗإ‪ٙ‬قاْ‪ ،‬أ‪ ٜ‬بؿلى‬ ‫اعبطا‬
‫جعً‪ٙ ٛ‬ق‪ٚ‬ين‪ ،‬فإُٕ ‪ ٨‬ؼبكى تِاقض ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞ‬بى تبق‪ًِ ٟ‬ػحٌ‪ً ٞ‬جع بعهجٔا ًٗجع‬
‫ا‪٪‬غاؽ اهص‪ ٜ‬تقَ٘ عو‪ ٕٚ‬غ٘ا‪ ١‬كاُت ًِب ق‪ ٞ‬عِٕ‪ ،‬كا‪٪‬ذلاَ اهلقٔ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ ًبِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عو‪ٚ‬جٕ‬
‫كا‪٪‬فلاض ٗاىبلآ‪.ٍٚ‬‬
‫ٗ‪ ٛٓ ٨‬اخت‪ٚ‬اض أفهجى اىبٌلِجا ‪،‬‬ ‫ٗه‪ٚ‬ػت اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬كٌا ‪ٙ‬قاي‪ :‬إُٔا فّ اىبٌلِا‬
‫هتر٘‪ٙ‬ؤا إفب اه٘نع اهص‪ ٜ‬تط‪ٙ‬جسٖ‪ ،‬أ‪ٙ ٜ‬ط‪ٙ‬جسٖ‬ ‫ٗإلبا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬فعاه‪٧ً ٞٚ‬ثط‪ً ٝ‬ب اىبٌلِا‬
‫اهقا‪ ٌْ٘٢‬عو‪ٔٚ‬ا‪ ،‬بقٽع اهِظط عّ ُظط‪ ٝ‬اهِجاؽ إه‪ٚ‬جٕ‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هجاځ بقٽجع اهِظجط عجّ كُ٘جٕ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٔٛ‬‬

‫ا‪٪‬غٔى أٗ ا‪٪‬ؾق ا‪٪‬قعب‪ .‬فاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهعٌى باهللط‪ ٝ‬حبػبٔا ذلٌاځ أٗ حبػب ًقتهآا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫باهتأثف ًب اىبٌلِا‬
‫‪ ًّٗ .145‬أٍٓ ا‪٪‬فلاض اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٞٚ‬اهتعاًى ًع اه٘اقع كٌا ٓج٘ قبجا ػبجب ًجّ‬
‫اىببسأ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪٘ٙ‬جب اغتبعاز اهتعٌ‪ً ٍٚ‬ب اهتللف اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬أٗ دبط‪ٙ‬س ا‪٪‬فلاض ٗا‪٪‬فٔاَ‬
‫اشباقج‪ٞ‬‬ ‫عّ هطٗفٔا اىب٘ن٘ع‪ٗ ٞٚ‬أذ٘اهلا اهيت دبط‪ ٜ‬ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ًطاعا‪ ٝ‬اهظطٗ‬
‫بـب اهِاؽ ٗا‪٪‬ذساث‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬قاؽ ذجسث أٗ فعجى عوج‪ٟ‬‬ ‫باهِػب‪ ٞ‬هو٘اقع ًب اهع‪٩‬قا‬
‫ًب أًج٘ضڅ‬ ‫آخط قبحطز ا‪٨‬ؾتباٖ‪ ،‬إش ػب٘ظ أْ ؼبسٱثٰ ا‪٨‬ؾتباٖٱ ًب أًطڅٷ ٗ‪ٙ‬لجْ٘ ا‪٨‬خجت‪٩‬‬
‫عس‪ٙ‬س‪ ًّٗ ،ٝ‬أخٽط ا‪ً٘٪‬ض عو‪ ٟ‬اهتللف اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اغتعٌاي اهق‪ٚ‬اؽ اهؿٌ٘ه‪ ًّ ٛ‬ف‬
‫ذبس‪ٙ‬س ًِٽق اسبسث ٗن٘ابٽٕ‪ .‬فإُٕ ‪ ٨‬بس ًّ اه‪ٚ‬قظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أْ ًا كاْ ‪ٙ‬تعوجق باه٘قجا‪٢‬ع‬
‫ٗا‪٪‬ذ٘اي‪ٙ ٨ ،‬ٽبق عوج‪ ٟ‬اه٘اقعج‪ ٞ‬أٗ اسبجاي شان إ‪ً ٨‬ب هطٗفٌٔجا‪ ،‬ف‪ٌٚ‬تِجع اهق‪ٚ‬جاؽ‬
‫ًٽوقاځ‪ٗ .‬أًا ًا كاْ ‪ٙ‬تعوق باٮُػاْ ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞ‬فإُٕ ‪ٙ‬ٽبٵجق عوج‪ ٟ‬كجى إُػجاْ باجض‬
‫ٗ فٓا‪ُٔ٪ ،‬ا ‪ ٨‬كبوم ؾ‪٣ٚ‬اځ ًّ إُػاُ‪ٚ‬تٕ‪.‬‬ ‫ٗاهب‪٣ٚ‬ا‬ ‫اهِظط عّ اهظطٗ‬

‫ٗاهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬أعقپ ٱس فعىڅ اجتٌاع‪ ٛ‬بـب اهِاؽ‪ ،‬فٔ٘ ًّ اهِاذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬ٶ اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ؼبتادٱ ًا ٓ٘ أك ط ًّ اهللط اهعٌ‪ٚ‬قڄ إفب اهللط اىبػتِف ٗاهت٘قڇس اهصٓين ًب ذطكيت اهعقى‬
‫ٗاهقوب‪ٗ ،‬اٮذػاؽ ٗاهؿع٘ض‪ٗ ،‬اسبه٘ض اهصٓين باهت‪ٚ‬ق ٗا‪ُ٨‬تباٖ‪ ،‬فٔ٘ ًٌٔ‪ ٞ‬قعب‪ٞ‬‬
‫ًِٗٔ‪ٞ‬ڂ ًعقچس‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬أزقٹ أزا‪ٝ‬ٷ عطفٔا تاض‪ٙ‬ذ اهبؿط ًّ ذ‪ٚ‬ث اهللجط ٗاهعٌجى‪ٗ ،‬اهلجس‬
‫ٗاهاا‪ٙٗ ،ٞٙ‬سضن اهعاًوْ٘ أْ اهػقط ف‪ ٕٚ‬ك ف‪ٗ ،‬اهلؿى أك ط ٗأك ط‪ ،‬فاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫عباض‪ٝ‬ڂ عّ ضباٗ‪ ٨‬ٷ عس‪ٙ‬س‪ًٗ ٝ‬ت‪٩‬ذق‪ ٞ‬تبوغٱ ُػبتٔا ًب اهِحاح عو‪ ٟ‬تقجس‪ٙ‬ط اهلؿجىڄ ًجّ‬
‫مبلّ اه٘ق٘ي إفب ضباٗه‪ٞ‬ٷ ٗاذس‪ُ ٝ‬اجر‪ٗ ،ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ًجّ اىبػترػجّ‬ ‫كىټ مثاُ‪ ٛ‬ضباٗ‪٨‬‬
‫ت٘قع اهِحاح ًّ احملاٗه‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬فإُٕ ُازض أٗ ‪ٙ ٨‬لاز أْ ‪ٙ‬لْ٘ إ‪ً ٨‬ب ذاي اىبعحجعا‬
‫ه‪ٗ٫‬ه‪ٚ‬ا‪ٌٓٗ ،١‬ا أًطاْ ف ضبػ٘بـب ًب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬ ‫ه‪ُ٫‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬أٗ اهلطاًا‬

‫ى هٯُػاْ‬
‫ٗاهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬بسٗ هوطا‪ ًّ ٛ٢‬بع‪ٚ‬س إُٔ عٌى غٔىٴ ً‪ٚ‬ػ٘ض‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬ٱد‪ٚ‬ٸ ٱ‬
‫اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ـ بع‪ٚ‬ساځ عِٕ إُٔ ًتع‪ٞ‬ڂ أٗ هعب‪ ٞ‬شك‪ ٞٚ‬ه‪٩‬غت‪ِ٣‬اؽ أٗ كٌا ‪ٙ‬قاي هعب‪ً ٞ‬جّ هعجب‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٜٔ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪٪‬طلاي‪ٗ ،‬هلّ اىبط‪ٙ ٨ ٰ١‬لاز ‪ٙ‬تكى بٕ أٗ ‪ٙ‬لْ٘ بتٌاؽ ًعٕ أٗ ‪ِٙ‬اٌؼ بٕ ٗ‪ٙ‬سخى ًب‬
‫ٗع٘اطجو اهؿجٔ٘ا‬ ‫قٌ‪ ٌٕٚ‬ذت‪ٙ ٟ‬ك‪ٚ‬بٕ اهسٗاض‪ ،‬إشا تكٽسَ أفلاضٖ ًجع اهط بجا‬
‫اهجِلؼ ٗنجعو‬ ‫اهتٌجطز ًٗتٽوعجا‬ ‫اىبؿاعط ُٗععجا‬ ‫اىبكاحل ٗتسفقا‬ ‫ًٗ٘جا‬
‫ا‪ُٚ٬‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪ُ٪‬اُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ ٠‬اهلجطز‪ ٜ‬أٗ ازبٌجاع‪ .ٛ‬فاهعٌجى‬ ‫اٮضاز‪ ٝ‬أٗ تسافعا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬باؾط ًعاُا‪ ٝ‬بؿط هلجٍ ُلج٘ؽ خل‪ٚ‬ٸج‪ ٞ‬اىبػجاهم‪ً ،‬تؿجعټب‪ ٞ‬اهجسٱضٗو‪ً ،‬عقجس‪ٝ‬‬
‫اهرتك‪ٚ‬ب‪ ٨ ،‬مبلّ أْ ؼب‪ٚ‬ط عوٌاځ بٔا إ‪ ٨‬خاهقٔا‪ٗ ،‬اهعاًى ‪ٙ‬ط‪ٙ‬س أْ ؽبهجعٔا ‪٪‬فلجاضٖ‬
‫ٗأْ ‪ٙ‬ل‪ٚ‬لٔا حبػبٔا‪ ،‬ف‪ٚ‬ركى ا‪٨‬قٽساَ اهص‪٨ ٜ‬بس ًّ أْ تِتٔ‪ ٛ‬اىبعطك‪ ٞ‬ف‪ ٕٚ‬باُتكجاض‬
‫ا‪٪‬فلاض ٗذبكى اهقً٘‪ٗ ٞ‬ت٘جس اهِٔه‪ ٞ‬باٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ ،‬أٗ ؼبكى اُتكاض اههعو‬
‫ف‪ٚ‬لْ٘ اهػق٘ط ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗإشا كاْ اهِكط هوعق‪ٚ‬س‪ ًّ ٝ‬اىببسأ‪ ،‬أ‪ ٜ‬إش كاْ اهِكط عق‪ٚ‬س‪ٙ‬اځ اُتكطٰ اهعاًىٱ اىب جابط‬
‫جبسٖ ٗاجتٔازٖ‪ ْ٪ ،‬أفلاضٖ ذقا‪٢‬ق باهِػب‪ ٞ‬هٕ هلا ٗاقع ‪ٙ‬بكطٖ أٗ يبا ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘ هلا‬
‫ٗاقع عو‪ ٕٚ‬أْ ‪٘ٙ‬جسٖ‪ٗ ،‬إْ كاْ اهعاًى ضبرتفاځ أٗ ٓاٗ‪ٙ‬اځ فإُٕ غطعاْ ًا ‪ٙ‬رتاججع ذبجت‬
‫ٗاىبكاحل; ًٗب اسبجاهتـب ‪ٙ ٨‬جتٍ‬ ‫اغٍ فوػل‪ ٞ‬اىبِاٗض‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬بسأ أُعإً ٗاُتكاض اهؿٔ٘ا‬
‫اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬إ‪ ٨‬بعس ًعطك‪ ٞ‬قاغ‪ ٞٚ‬عِ‪ٚ‬لج‪ ٞ‬بجـب إضاز‪ ٝ‬اىببجسأ اهجص‪ ٜ‬آًجّ بجٕ ٗإضاز‪ٝ‬‬
‫اهؿٔ٘ا ; ٗهصهم كاْ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬أقعب ا‪٪‬عٌاي‪.‬‬

‫‪ٗ .146‬اهللطٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ذت‪ِٙ ٟ‬تخ اهعٌى ‪٨‬بس هٕ ًّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذتج‪٘ٙ ٟ‬ججس‬
‫بٔا‪ ،‬إش ٗج٘زٖ ًب اهلتب ٗأشٓاْ اهعوٌا‪ ٨ ١‬ق‪ ٌٞٚ‬هٕ ٗ‪ٙ ٨‬عتس بٕ أٗ ‪ٙ ٨‬عتجرب ٗجج٘زٖ‬
‫ٗج٘زاځ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ‪ًٗ .‬عِ‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛٓ ٞٚ‬اهِ٘ ازبٌاع‪ ًّ ٛ‬ا‪ٗ ِٟ ً ًٞ٪‬فجطاز‪،٠‬‬
‫اهيت تع‪ ٛ‬اهللطٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بؿ‪ ًّ ١ٛ‬اٮبسا ‪ٗ ،‬تباؾطٖٱ ًب اه٘اقجع بجصكا‪ٗ ،١‬بع‪ٚ‬جساځ عجّ‬
‫اهِاؽ‪ ،‬بى ‪ٙ‬لْ٘ اٮبسا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬غجح‪ٞٚ‬‬ ‫اهتلوو عِس اغتعٌاهٕ ًب قِاع‪ ٞ‬ع‪٩‬قا‬
‫ًّ اهػحا‪ٙ‬ا‪ ،‬ف‪ٚ‬قاي ىبّ ‪ٙ‬تكو بٕ ضجى اسبجىټ أٗ ضججى اهقهج‪ ٞٚ‬أٗ ضججى اهسٗهج‪ ٞ‬أٗ‬
‫قٽعاځ‪ٗ .‬ه‪ٚ‬ػت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهعجال أٗ اىبلجيت أٗ اهل‪٣ٚ‬جا‬ ‫ضجى اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫اجملطز‪ ٝ‬عّ اىبٌاضغ‪ ٞ‬هوللط‪ ٝ‬أٗ اهبع‪ٚ‬س‪ ٝ‬عِٔا‪ ٗ ،‬اهب ٓ‪ٙ ١٨٧‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ ذاهج‪ٞ‬‬ ‫ٗاىبِظٌا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٓ‬

‫ا‪ُ٨‬لكاَ بأْ ‪ٙ‬ق٘ه٘ا ًا ‪ٙ ٨‬عٌوْ٘‪ .‬فاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬ق٘ز اجملتٌع أٗ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫باىببسأ ٗ‪ِٙ ٨‬قاز هلٌا; ٗٓ٘ ضججى اهسٗهج‪ ٞ‬اهلق‪ٚ‬جٕ ٗهج‪ٚ‬ؼ اهعجال اىبِلكجى عجّ ذبٌجى‬
‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ا عوٍ‪ ،‬أٗ اىبليت أٗ اه٘اع ضجى اهتس‪.ّٙ‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أٗ ضجى اهسٗه‪ٙ ٨ ،ٞ‬تحآى اه٘اقع ٗهلِجٕ ‪ ٨‬ؽبهجع هجٕ‪ ،‬بجى‬
‫ؼباٗي اغتدسإً هوػف باجملتٌع ٗاهسٗه‪ ٞ‬عب٘ اه٘نع اهص‪ ٜ‬اتهرت ض‪ٙ٦‬تٕ ًب شِٕٓ ًّ‬
‫تكاً‪ ٌٕٚ‬عّ إزضان قر‪ٚ‬س ٗٗع‪ ٛ‬تاَ ٗبتسبط‪ٗ .‬كجصهم‬ ‫اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًّ بٕ‪ٗ ،‬هٔط‬
‫ُلػجٕ عوج‪ٟ‬‬ ‫فإْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ػبب أْ تتٌ‪ٚ‬ع باٮبسا ‪ٗ ،‬اىببس ٓج٘ اهجص‪ٙ ٜ‬لجط‬
‫اه٘اقع ًّ ع‪٩‬قاتٕ جبٌاعتٕ أٗ صبتٌعٕ قبا عِسٖ ًجّ إبجسا ‪ ،‬فٔج٘ ‪ِٙ ٨‬تدجب اُتدابجاځ‪،‬‬
‫ٗهلّ عٌو‪ ٞٚ‬ا‪ُ٨‬تداو تلط ٱ ًّٰ فط ٰ ُلػٕ عو‪ ٟ‬فٖٶ باسبح‪ٗ ٞ‬اىبكساق‪ٗ ،ٞٚ‬تعٽ‪ٕٚ‬‬
‫ًؿطٗع‪ ٞٚ‬اهق‪ٚ‬از‪ٗ .ٝ‬هلصا فإُٕ ػبب عو‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب تعاًوجٔا ًجع اىبقج٘ز‪ ّٙ‬أْ‬
‫تعتٌس اٮقِا ‪ ٨‬اهقػط أٗ اٮكطاٖ‪ٗ ،‬أْ تػتعٌى اسبعَ ٗاسبػٍ‪ ْ٪ ،‬ك فاځ ًّ اهِاؽ‬
‫اىبق٘ز‪ٙ ٨ ّٙ‬ٱقسټضْٗ ا‪ً٘٪‬ضٰ قسضٓا ٗضقبا ‪ٙ‬اؿٹٍٔ ًترصهقٴ أٗ ‪ٙ‬اطٹٍٓ جٔؤٍ‪ٗ ،‬هجصهم‬
‫فإْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٛٓ ٞ‬اهيت توتعَ اىببسأ ٗإْ ا رتٸ بافٓجا اهِجاؽٱ; فاهتعأًجا‬
‫باهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ؾط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬حاځ ػبعؤا عػط‪ٝ‬ځ ًب اهِٔا‪ ٞٙ‬قبجا ٓج٘ قجسق ٗذجق فتجسَٗ‪ٗ ،‬أًجا‬
‫اهعبس ف‪ٚ‬صٓب جلا‪١‬ٳ ذتٌاځ‪.‬‬

‫ٗأٍٓ ًا ػبب أْ تتٌ‪ٚ‬ع بٕ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ِٟ ً ٞٚ‬فطاز‪ ٘ٓ ،٠‬قسض‪ ٝ‬اهعاًى عوج‪ٟ‬‬

‫أْ ‪ٙ‬ؿ‪ٚ‬عٰ بـب اهِاؽ‪ ٨ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا نباعتجٕ اهجيت ‪ٙ‬ق٘زٓجا ق‪ٌٚ‬جځا ضف‪ٚ‬عج‪ ،ٞ‬تػجتآى اهتلجاُ‪ٛ‬‬
‫ٗاهتهر‪ ٞٚ‬يبّ ‪ٙ‬عتِقٔا‪ٗ ،‬إشا كاُت ٓصٖ اهق‪ ٍٚ‬ذقا‪٢‬ق خاهس‪ ٝ‬كاُت ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ازبٌاع‪ ٞ‬اهجيت‬
‫ًجا‬ ‫تعتِقٔا ط٘‪ٙ‬و‪ ٞ‬اهِلؼ بع‪ٚ‬س‪ ٝ‬اىبس‪ً ،٠‬س‪ٙ‬س‪ ٝ‬اهعٌط عو‪ً ٟ‬ط اهعًاْ‪ ،‬أًاَ اهترجس‪ٙ‬ا‬
‫زاًت تعتقس ٓصٖ اهق‪.ٍٚ‬‬
‫اهيت تظٔط عوج‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اىببسعج‪ ٞ‬أُٔجا تعجرب عجّ‬ ‫‪ ًّٗ .147‬اهكلا‬
‫إذػاؽ اهِاؽ ًٗؿاعطٍٓ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬اهقازض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتعبف عّ اه٘اقع قبا عِسٓا ًّ أفلاض‬
‫ٗأذلاَ‪ ،‬ف‪ٚ‬وتق‪ً ٛ‬ا عِسٓا ًّ قسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اٮزضان ٗعو‪ ٟ‬اٮبسا قبا ‪ٙ‬لٌّ ًب ُلج٘ؽ‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕٕٔ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهِاؽ‪ ،‬فتوتق‪ ٛ‬قسضتٔا عو‪ ٟ‬إزضان اه٘اقع كٌا ٓ٘ باسبقا‪٢‬ق اىبِٽق‪ ٞٚ‬عو‪ ًّ ٕٚ‬اىببسأ ًجع‬
‫إذػاؽ ازبٌٔ٘ض ًٗؿاعطٖٶ‪ٗ .‬كى ًا كاْ اهتعبف أزق ٗأٗنس كاْ دبو‪ٓ ٛ‬صٖ اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫ٗهٔ٘ضٓا ٗاظبصاو اهِاؽ إه‪ٔٚ‬ا أك ط‪.‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٨ ٞ‬تلْ٘ فطزاځ ٗإلبا تلْ٘ أفطازاځ ك ف‪ ،ّٙ‬فاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسع‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬قاز‪ٗ ٝ‬ه‪ٚ‬ػت قا‪٢‬ساځ ٗاذساځ‪ ١٨٧ٓٗ ،‬اهقاز‪ ٝ‬اىببسعْ٘ تؿع ًب ُل٘غجٍٔ اهقج‪ ٍٚ‬اهجيت‬
‫‪ٙ‬عتقسُٗٔا إؾعاعاځ تربظ ف‪ ٕٚ‬ذطاض‪ ٝ‬اهللط‪ ٝ‬اهيت آًِ٘ا بٔا ٗقج٘‪ ٝ‬اهقج‪ ٍٚ‬اهجيت اعتِق٘ٓجا‪،‬‬
‫ٍٗٓ ‪ٙ‬ت‪٩‬ققْ٘ بإمبأٍُ ٗق‪ ،ٌٍٔٚ‬فإشا فقس اه٘اذس ًٍِٔ ؾج‪٣ٚ‬اځ ًجّ اسبجطاض‪ ٝ‬اٮمباُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهت٘قس‪ ،‬فو‪ٚ‬عس إفب ًِٽق‪ ٞ‬إمبإُ ٗزا‪٢‬ط‪ ٝ‬ق‪ ٌٕٚ‬ه‪ٚ‬ػتٌس ًِٔا ذطاض‪ ٝ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬فإُٕ‬
‫اسبطاض‪ ٝ‬كؤا‪ ،‬ف‪٩‬بس ًّ ًعازب‪ًِ ٞ‬ٽق‪ ٞ‬اٮمباْ ًب ٓجصا اىبجط‪ ٨ ١‬ضباهج‪ٗ ،ٞ‬إ‪٨‬‬ ‫إشا فقس‬
‫غقط ًّ جػٍ ازبٌاع‪ٗ ٞ‬ضقبا ًا ‪.‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسع‪ ٨ ٞ‬تلْ٘ إ‪ ٨‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ٝ‬ه‪ٚ‬عتِقٔجا ؾجعب أٗ ؾجع٘و‪ٗ ْ٪ ،‬اقجع‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسع‪ ٞ‬أُٔا تق٘ز اهللط‪ ٝ‬ف‪ِٚ‬قاز اهِاؽ هلا‪ ،‬ثٍ ‪ِٙ‬قازْٗ بٔا ٗ‪ٙ‬ق٘زُٗٔجا‪ ،‬فتلجْ٘‬
‫ق‪ٚ‬ازتٔا ًب ذق‪ ٚ‬قتٔا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ،ٞٙ‬فٔ‪ ٛ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوللط‪ٗ ،ٝ‬إْ كاْ ‪ٙ‬ظٔط ًب أعٌجاي اهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ٗ ٞ‬تكطفاتٔا أُٔا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوحٌاع‪ ٞ‬أٗ ه‪.ًٞ٫‬‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬إبسا اهق‪ٚ‬از‪ ٘ٓ ،ٝ‬اهقجسض‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬دبػج‪ٚ‬س اهللجط‪ٗ ٝ‬تٽب‪ٚ‬قٔجا عوج‪ ٟ‬اه٘قجا‪٢‬ع‬
‫اىبتحسز‪ ٝ‬بسق‪ٗٗ ٞ‬ن٘ح‪ٗ ،‬اهتق‪ٚ‬س بأفلاضٓا ٗأذلأًا ًٌٔا اختولت اه٘قا‪٢‬ع ٗتبا‪ِٙ‬جت‪،‬‬
‫فإشا انٽطو اهتٽب‪ٚ‬ق أٗ زخى اهتأٗ‪ٙ‬ى‪ ،‬فإُٕ ‪ٙ‬لْ٘ قس زخىٰ عوج‪ ٟ‬اٮبجسا اههجعوٱ‪،‬‬
‫ٗتلْ٘ اهق‪ٚ‬از‪ٓ ٝ‬سفاځ ه‪ُٚٔ٩‬اض ٗا‪٨‬عبطا ٶ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫كٌا أْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت فطزاځ ‪ٙ‬كِع اهتاض‪ٙ‬ذ‪ ،‬كٌا كاْ ‪ٙ‬ظّ با‪٪‬بٽاي‬
‫ٗاهععٌا‪ًٗ ،١‬ا ٓ‪ ٛ‬بأفطاز ‪ٙ‬كِعٍٔ اهتاض‪ٙ‬ذ‪ٗ ،‬إلبا ٓ‪ ٛ‬فلجط‪ٝ‬ڂ توٌجعٱ ًب شٓجّڄ ؾجدل‬
‫عبقط‪ٗ ٍّٜ‬تتقبٸ ٿؤا ا‪ًٞ٪‬ٿ أٗ اهؿعب أٗ ؼباٗي اهتعبفٰ عِٔا‪ٗ ،‬هلّ بعضٰ أفطاز اهؿعبٶ أٗ‬
‫أبِا‪ ١‬ا‪ٙ ًٞ٪‬لْ٘ ٓ٘ ا‪٪‬قسضٱ عو‪ ٟ‬اهتعبف عّ اهللط‪ٙٗ ،ٝ‬لْ٘ فطزاځ ًّ ٓ‪ ١٨٧‬ا‪٪‬فجطاز‬
‫ا‪٪‬زق ًب ٓصا اهتعبف‪ ،‬فتِؿأ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ٓ ًّ ٞ‬صٖ اهللط‪ً ٝ‬ب تعجبف ٓج‪١٨٧‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٕ‬

‫اهجيت‬ ‫ا‪٪‬فطاز نب‪ٚ‬عاځ ٗه‪ٚ‬ؼ ًّ اهلطز ٗ‪ ًّ ٨‬اهتاض‪ٙ‬ذ‪ ٘ٓٗ ،‬ؾاخل ًب نب‪ٚ‬ع اهق‪ٚ‬جازا‬
‫ًب اهتاض‪ٙ‬ذ قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځج فه‪٩‬ځ عّ أْ اهللط‪ ٝ‬اهيت تتلجْ٘ اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫هٔط‬
‫ف‪ٔٚ‬جا‪ٗ ،‬هلجّ ػبجب أْ‬ ‫ًِٔا; ه‪ٚ‬ؼ باههطٗض‪ ٝ‬أْ تلْ٘ ً٘ج٘ز‪ً ٝ‬ب ا‪ ًٞ٪‬اهيت ٗجس‬
‫تلْ٘ ًِٽبق‪ ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬صٖ ا‪ ًٞ٪‬بؿلى ًّ أؾلاي اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬أٗ اهٍ٘ٓ اىبقِع‪ .‬فقجس تلجْ٘‬
‫اهللط‪ ًّ ٝ‬اهلل تعافب أٗذ‪ ٟ‬بٔا عو‪ ٟ‬أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٕ٢‬ضغوٕ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ذق ًٽابق هقها‪ٙ‬ا اٮُػجاْ‬
‫ٗاجملتٌع ًٗ٘افق هولٽط‪ٗ ،ٝ‬قس تأت‪ ٛ‬اهللط‪ ٝ‬باهلتاو ٗاهقطاط‪ٚ‬ؼ‪ٗ ،‬قس تِقى ًجّ أًج‪ٞ‬‬
‫أخط‪ٗ ،٠‬قس ت‪٧‬خص ًّ ٗاقع ا‪ً٪‬ج‪ُ ٞ‬لػجٔا أٗ ًجّ تطاثٔجا اهللجط‪ ٜ‬أٗ اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬أٗ‬
‫اهتاضؽب‪ٗ ،ٛ‬إْ كاْ‪ ،‬فإُٕ ‪ ٨‬ق‪ ٌٞٚ‬هوللط‪ ٝ‬إش ل تٽبق عو‪ٗ ٟ‬اقع ا‪ ًٞ٪‬حبق‪ٚ‬ق‪ً٘ ٞ‬ن٘ع‪ٞٚ‬‬
‫ً ى اٮغ‪ ،َ٩‬أٗ بٍ٘ٓ ً ى اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬أٗ خبطاف‪ ً ٞ‬ى اهعقا‪٢‬س اٮثِ‪.ٞٚ‬‬
‫‪ ًّٗ .148‬خكا‪٢‬ل اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٞ‬أْ تلْ٘ ًوتعً‪ٞ‬ځ باه٘اقع ًق‪ٚ‬ٸس‪ ٝ‬بجٕ‬
‫كباًاځ باعتباضٖٶ ً٘ن٘ ٰ اهتللف ‪ً ٨‬كسض اهتللف‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬تتؿابٕ باهتعأًا باه٘اقع ٗاهتق‪ٚ‬س‬
‫اهؿدكج‪ ٞٚ‬اهعاز‪ٙ‬ج‪ ،ٞ‬إ‪ ٨‬أْ اهلجطق‬ ‫ا‪ُٚ٬‬ج‪ ٞ‬اٮقج‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬أٗ اهق‪ٚ‬جازا‬ ‫بٕ ًع اهق‪ٚ‬جازا‬
‫ب‪ٌِٔٚ‬ا‪ :‬أْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسع‪ ٞ‬تتق‪ٚ‬س باه٘اقع ب٘قلٕ ًؿلو‪ ٞ‬تط‪ٙ‬س ذ‪٩‬ځ أٗ ً٘نج٘عاځ ؼبتجاد‬
‫اهق‪ٚ‬جازا‬ ‫إفب ق‪ ٍٚ‬اىب بسأ ُٗظإً‪ ،‬فاهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اىببسعج‪ ٞ‬تجترلٍ بجاه٘اقع هتاج‪ٚ‬فٖ‪ ،‬خبج‪٩‬‬
‫ا‪٪‬خط‪ ،٠‬فإْ اه٘اقع ‪ٙ‬ترلٍ بٔا ٗتتاف ٓ‪ ٛ‬حبػجبٕ‪ .‬فاهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اىببسعج‪ٓ ٞ‬ج‪ٛ‬‬
‫ا‪٪‬قسض عو‪ ٟ‬تك٘ض ًا ٓ٘ كا‪ٗ ،ّ٢‬تلٌٕٔ كٌا ٓ٘ ًب اه٘اقع‪ ٛٓٗ ،‬ا‪٪‬قسض عو‪ ٟ‬تك٘‪ٙ‬ط‬
‫ًا ٓ٘ قا‪٢‬ط إه‪ٓ ٕٚ‬صا اه٘اقع‪ ،‬ثٍ ً‪٩‬ذقتٕ ًب كى ذاي‪ُٔ٪ ،‬جا ذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تػجف ًجع اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫بأفلاضٓا ٗق‪ٌٔٚ‬ا ٗأذلأًا‪ٗ ،‬بٔصا غتلْ٘ ا‪٪‬قطو هوِاؽ ٗإفب أتباعٔجا ٗإفب اهِحجاح‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٛٓ ٞ‬اهيت ‪ٙ ٨‬ترلٍ ف‪ٔٚ‬ا اهعًاْ ٗاىبلاْ‪ ،‬بى ٓج‪ ٛ‬ربتجاض‬
‫اهعًاْ ٗاىبلاْ‪ٗ ،‬هصهم ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أْ تسضن ًا ٓ٘ ثقجاًب ًٗجا ٓج٘‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ً ،ٛ‬ا ٓ٘ فّٹ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬قبعِاٖ اهوا٘‪ٗ ٜ‬اهؿطع‪ًٗ ٛ‬ا ٓ٘ فّ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬قبعِاٖ ضعا‪ٞٙ‬‬
‫ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تسبف اىبكاحل‪ٗ .‬عو‪ً ٟ‬ا تقسَ فإْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛٓ ٞ‬أك ط ًّ فّ اىبٌلّ إفب‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٕٕ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫هتر٘‪ٙ‬وجٔا ًب عٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬قجٔط‪ ٞٙ‬إفب‬ ‫اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اخت‪ٚ‬جاض ا‪٪‬غجو٘و اىبج‪٧‬ثط ًب اىبٌلِجا‬
‫اىبٽاهب ٗاىبقاقس اهيت ت٘جبٔا اهللط‪.ٝ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ترتٍ عو‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسع‪ ٞ‬أْ تلْ٘ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذق‪ٚ‬ق‪ٗ ،ٞٚ‬أْ تؿتاى باهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬‬
‫فع‪٩‬ځ ه‪ِٚ‬حع عٌ‪٩‬ځ ٗؼبقق ٓسفاځ‪ ،‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ٙ‬ـب; ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اىبػت٘‪ ٠‬اهجساخو‪ً ٛ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫شاتٔا باهللط‪ ٝ‬بِا‪ٗ ١‬تل٘‪ِٙ‬اځ قبا ‪ٓ٧ٙ‬ؤا هق‪ٚ‬از‪ُ ٝ‬لػٔا‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ ٠‬ا‪٬‬خجط بجاهِظط ًب‬
‫اجملتٌع قبا ‪ٓ٧ٙ‬ؤا إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ازبٌآف ب‪ًِ ٩‬اظ ‪ ،‬فتسضن اهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ع‪٩‬قا‬
‫ٓج‪ً ٛ‬ٽاهجب اهِٔهج‪ًٗ ٞ‬قاقجس‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىببسع‪ ٞ‬أُٔا كباضؽ عٌ‪٩‬ځ هتكى إفب أٓسا‬
‫اهقً٘‪ ٞ‬باىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ‪ ٘ٓٗ ،‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ًّ ًٞ٪‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪.ًٞٚ٩‬‬
‫‪ِٓ ًّٗ .149‬ا كاْ ‪٨‬بس هوللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهتللف اىبتعوق بطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ؾج‪ ْٗ٧‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اهِاؽ‪ًٗ ،‬ا ل ‪ٙ‬لّ هبو‪ ٞ‬اىببسأ‬ ‫ًّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذت‪٘ٙ ٟ‬جس ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬
‫أٗ ًعتِق‪ ٕٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ـب; فإٍُٔ ‪ٙ ٨‬كورْ٘ هوق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬إْ ك طٗا غج٘ازٓا‪٨ٗ .‬بجس‬
‫هوق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬اهتحػس ًب كتو‪ ٞ‬ذعب‪ِٙ ٞٚ‬تٌ‪ ٛ‬إه‪ٔٚ‬ا شٗٗ اهٽاقا اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫اهعٌو‪ ًّ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ـب‪ًٗ ،‬ا ل ‪ٙ‬لُ٘٘ا كصهم‪ ،‬فٍٔ غج‪ٚ‬لُْ٘٘ زْٗ اهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫ٗاهٽاقا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ٓٗ .ٞ‬صا اهت٘ق‪ٚ‬و ه٘اقع اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب صبا‪ ٨‬اهعٌجى اههجطٗض‪;ٜ‬‬
‫‪ٙ‬عين‪٨ :‬بس ًّ ٗج٘ز ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ذبٌى اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ذعو أٗ أذعاو كبتوجم‬
‫آه‪ ٞٚ‬اهتللف اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬يباضغتٕ ًب ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل اهعاًج‪ٞ‬‬
‫ٗاشباق‪ ًّ ٞ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ‪.‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬كىٻ ًّ أجعا‪ ١‬غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸ‪ٓٗ ،ٞ‬صٖ ا‪٪‬جعا‪ ٛٓ ١‬اٮُػجاْ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫اهص‪ ٜ‬آًّ باىببسأ ٗاعتِق ق‪ً ٌٕٚ‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬ضجى اسبى ٗاهعقس‪ ،‬ضججى اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ‪ ،‬ضجى اهقه‪ ٞٚ‬اهص‪ ٜ‬مباضؽ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً٘ ًّ ٛ‬قعٕ ًب اهسٗه‪ ٞ‬فٔ٘ مباضؽ‬
‫اهِجاؽ‬ ‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ فع‪٩‬ځ‪ ،‬أٗ إُٔ ‪ٙ‬قَ٘ بأعٌاي غ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬ؾأُٔا أْ ت‪٧‬ثط ًب ع‪٩‬قجا‬
‫ًب اجملتٌع هو٘ق٘ي إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسأ هوسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ٗاغتٌطاض ٓجصٖ اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬هوٌحتٌجع‬
‫قٽعاځ‪ .‬فاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ؼبػّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ٓ٘ اىبللط أٗ اهعال أٗ اىبلجيت‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٗ‬

‫اجملطز عّ ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف ًكاحل اهِاؽ ٗا‪.ًٞ٪‬‬ ‫أٗ اهل‪ٚ‬وػ٘‬

‫ٗه‪ٚ‬ؼ ٓ٘ اىبللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬أ‪ ٞٙ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬ثقاف‪ ٞٚ‬كاُت أٗ ض‪ ٞٙ٦‬فوػجل‪ ٞٚ‬ىببجسأ‪ ،‬بجى‬
‫ٓ٘ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىبللط اىب قو اهص‪ ٜ‬كْ٘ ض‪ٙ٦‬تٕ هور‪ٚ‬ا‪ ًّ ٝ‬ظاٗ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اىببجسأ اهجص‪ ٜ‬آًجّ بجٕ‬
‫ا‪ٗ ًٞ٪‬هوتعاًى ًع قها‪ٙ‬اٖ‪ٗ ،‬كپ ٸْٰ٘ ًلآ‪ ًِٕ ٌٕٚ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٞ‬‬ ‫ٗاعتِقٕ سبى ًؿل‪٩‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ .‬فاهتعسز‪ ٞٙ‬اىبعتبٰط‪ً ٝ‬ب اهجطأ‪ٓ ٜ‬ج‪ ٛ‬اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ه‪ٚ‬ػجت اهتعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬فا‪٪‬ٿٗفب‪ :‬تعسٹز‪ً ٞٙ‬ب تل٘‪ ّٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬حبػب اىببسأ‪ٗ ،‬اه اُ‪ :ٞٚ‬تعسز‪ً ٞٙ‬ب اىببسأ‬
‫ب٘قلٕ جِػاځ‪ ٨ ٛٓٗ ،‬تتأت‪ً ٟ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬تبق‪ ٛ‬هٕ ؾدك‪ً ٞٚ‬ػتق‪ٗ ،ٌٞٚ‬إلبا ت٘جس ف‪ٕٚ‬‬
‫ا‪ُ٨‬لكاَ قٽعاځ‪.‬‬
‫ًّ ِٓا جا‪ ١‬اهلطق بـب ًلًٔ٘‪ ٛ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬فاهتعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اسبعب‪ ٞٚ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اهلوػل‪ ٛٓ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ُٔ٪ ،ٞٚ‬ا تعسز‪ ٞٙ‬اىببسأ حبػجب اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫اهيت آًّ بٔا اسبعو اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬حبػب ض‪ٙ٦‬تٕ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبِب ق ًجّ ٓجصٖ اهعق‪ٚ‬جس‪،ٝ‬‬
‫كا‪٪‬ذعاو اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬ذعاو اهطأمساه‪( ٞٚ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ٗ )ٞٚ‬ا‪٪‬ذعاو اٮغ‪،ًٞٚ٩‬‬
‫فٔ‪ ٛ‬ذبٌى ض‪ ٠٦‬فوػل‪ ٞٚ‬طبتول‪ ،ٞ‬بى ًتِاقه‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬غؼ اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬ق٘ي اهلوػجل‪ٞٚ‬‬
‫هور‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهلطٗ اهعٌو‪.ٞٚ‬‬
‫أًا اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ،ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬تعسز‪ً ٞٙ‬ب اهط‪ً ٞٙ٦‬جّ ظاٗ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اىببجسأ اىبعج‪ٚ‬ٵّ‪ ،‬فاهتعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اسبعب‪ ٛٓ :ٞٚ‬تِ٘ ًب اهط‪ ٞٙ٦‬اهلوػل‪ ٞٚ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًّ ظاٗ‪ ٞٙ‬خاقج‪;ٞ‬‬
‫ظاٗ‪ ٞٙ‬اهط‪ ٞٙ٦‬كاُت اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪،ٞٚ‬‬ ‫‪ ٨‬تعسز ًب اهعاٗ‪ ٞٙ‬اشباق‪ ٞ‬هوط‪ .ٞٙ٦‬فإشا تعسز‬
‫ٗإشا تِ٘عت اهط‪ ًّ ٞٙ٦‬اهعاٗ‪ ٞٙ‬اشباقج‪ ٞ‬كاُجت اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٞ‬فِٔجا‬
‫‪٩ٙ‬ذ اهلطق بـب اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٗ .150‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬ازبع‪١‬ٱ اهكاحل ًب اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓٗ ،ٞٚ‬ج٘ ‪ٙ‬جسضن كباًجاځ أْ‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬پ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞٚ‬تأت‪ ٛ‬بأفطاز‪ٗ ،‬إلبا تتل٘ٸْ بأجعا‪ٔ٢‬ا ًّ اه٘اعـب غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ عو‪ً ٟ‬ساضن‬
‫اهللط‪ ًّ ٝ‬اىببسأ ٗطط‪ٙ‬قتٔا ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهكاحل زبع‪ ٞٚ٢‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬
‫ٗاهعال ٗاىبليت‪ ،‬بجأْ ‪ٙ‬لجْ٘ كجى‬ ‫ٓ٘ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ‪ ،‬فٔ٘ أك ط ًّ اىبللط ٗاهل‪ٚ‬وػ٘‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕٕ٘‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫شهم ًّ اهعوٍ ٗاهلٍٔ ًب اهعوٍ ٗاسبوٍ ٗاسبلٌ‪ٗ ٞ‬اهبكجط باهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞ‬اهتجسبف‪ ،‬فٔج٘‬
‫اهلق‪ ٕٚ‬قبا ذبٌوٕ ٓصٖ اهلوٌ‪ً ًّ ٞ‬عِ‪ ،ٟ‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ عاىباځ عاً‪٩‬ځ بجاهعوٍ ًبكجطاځ هٽطا‪٢‬جق‬
‫اهعٌى ٗٗغا‪٢‬وٕ ٗأغاه‪ٚ‬بٕ ًٗا ؼب‪ٚ‬ط بٕ ٗأبٲعٰازٶ شهم كوٕ ٗتأثفٖ ًب ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ُٗ ٞ‬ظجاَ‬
‫اهعال اٮُػاُ‪.ٛ‬‬
‫عجّ فِجْ٘‬ ‫ٗ‪ٙ‬سضن اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ‪ ،‬أْ ق‪ٚ‬از‪ٝ‬پ اهؿع٘و فّٻ ؽبتوو كىٸ ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫ا‪٪‬كازمب‪ٚ‬ج‪ ْ٪ ،ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ا‪٪‬فلجاض‬ ‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪٪‬فلاض اهِظط‪ٗ ٞٙ‬اهبر٘ث اىبلتب‪ٗ ٞٚ‬اهسضاغجا‬
‫ٗا‪٪‬غتاش ٗاىبعوٍ‪،‬‬ ‫‪ٙ‬قَ٘ بٔا اىبللط ٗاهل‪ٚ‬وػ٘‬ ‫اهِظط‪ٗ ٞٙ‬اهبر٘ث اىبلتب‪ٗ ٞٚ‬اهسضاغا‬
‫ٗاهعاهٶٍ ٗاىبليت‪ٗ ،‬أًا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و‪ ،‬فإْ اهص‪ٙ ٜ‬قَ٘ بٔا اهلق‪ ،ٕٚ‬أ‪ ٜ‬اهڀ ٱٌلتٶج‪ ٛ‬اىب قجوٱ‪،‬‬
‫ٗٓ٘ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬باؾطٱ اهطعا‪ٞٙ‬پ ٗخسً‪ٞ‬پ اهِاؽ ًب كىټ ًطافق اسب‪ٚ‬ا‪ ًّٗ ٝ‬أ‪ٜ‬ټ ً٘قجع‬
‫كاْ ًب ًِاقب اهسٗه‪ٗ ٞ‬أجٔع‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬أٗ ًجّ ً٘قجع اهِكج‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ه‪ً٫‬ج‪ ٞ‬أٗ احملاغجب‪ٞ‬‬
‫هورلاَ‪.‬‬
‫أٗ اهعال أٗ اىبللط أٗ اىبلجيت اجملجطز عجّ‬ ‫ٗ‪ٙ‬بتعس اهلق‪ ٕٚ‬عّ يباضغ‪ ٞ‬زٗض اهل‪ٚ‬وػ٘‬
‫ِٓا ٓ٘ اىبللط اهجص‪ ٨ ٜ‬مبجاضؽ عٌو‪ٚ‬جاځ ططا‪٢‬جق اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫ًباؾط‪ ٝ‬اهطعا‪ ،ٞٙ‬فاهل‪ٚ‬وػ٘‬
‫ٗغِِٔا‪ ،‬كلاضي ًاضكؼ ٗاظبوجع ف‪ٚ‬وػج٘فا اهللجط ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ٛ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٓٗ ،ٛ‬ج٘ فلجط‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬هلٌِٔا ه‪ٚ‬ػا غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸـب‪ٗ .‬كٔ‪ٚ‬اجى ٗكپاُٲجتٲ ًجّ ف‪٩‬غجل‪ ٞ‬اهللجط اهطأمسجاه‪ٛ‬‬
‫اهو‪ٚ‬رباه‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬فلط غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬ك ف ًّ ًللط‪ ٜ‬اٮغ‪ َ٩‬اهص‪ ّٙ‬ل مباضغ٘ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬أٗ‬
‫‪ٙ‬بتعسْٗ عّ ذبٌى يباضغتٔا‪.‬‬
‫ٗأًا إشا ًاضؽ اهل‪ٚ‬وػ٘ ٱ اهللطٰ عٌو‪ٚ‬ٵاځ‪ٗ ،‬كاْ ًللطاځ ً جى ه‪ٚ‬جِـب ً‪٧‬غجؼ زٗهج‪ٞ‬‬
‫ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‪ ،‬فإُٕ غ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٻ أك ط ًّ ف‪ٚ‬وػ٘ ‪ٗ ،‬إْ كاْ ًب ذق‪ٚ‬قتٕ ف‪ٚ‬وػ٘فاځ ًللطاځ‪،‬‬
‫ٗهلِٕ قبٌاضغتٕ ٓصٖ ا‪٪‬فلاض عٌو‪ٚ‬اځ قاض غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ ٗه‪ٚ‬ؼ ف‪ٚ‬وػ٘فاځ فرػب‪ ًٗ ،‬ى ًازهـب‬
‫أٗهربا‪ٙ‬ت ٗظ‪ٙ‬ط‪ ٝ‬اشباضج‪ ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط‪ٙ‬ل‪ ٞٚ‬اهػابق‪ٗ ،ٞ‬ك‪ٚ‬ػِحط‪ ،‬فإٌُٔا قبٌاضغجتٌٔا ا‪٪‬فلجاض‬
‫قاضا غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸـب ًع أٌُٔجا ف‪ٚ‬وػج٘فاْ ًللجطاْ‪ .‬أًجا بطػبِػجل‪ ٛ‬فٔج٘ ًللجط غ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ل ‪ٙ‬ظٔط عو‪ ٕٚ‬يباضغتٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ .ٞ‬ف‪ٚ‬لطق بـب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهل‪ٚ‬وػ٘ ‪ ،‬فاهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬ ‫ٗف‪ٚ‬وػ٘‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٕٙ‬‬

‫ؼبٌى اهلوػل‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬مباضغٔا‪ٗ ،‬قس ‪ٙ‬لْ٘ ًللجطاځ ف‪ٚ‬وػج٘فاځ‪ ،‬أٗ ‪ٙ ٨‬لجْ٘‪ٗ ،‬هلِجٕ‬
‫مباضؽ اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بإزضان قر‪ٚ‬س ٗٗع‪ ٛ‬تاَ‪ ،‬فٔ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أك ط ًِٕ ف شهم‪.‬‬
‫ٗٓلصا اهلق‪ ٘ٓ ٕٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬كُٕ٘ مباضؽ اهللط اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هٯغج‪ً َ٩‬ب ُظجاَ اهعجال‬
‫اجملتٌع أك ط ًِٕ عاىباځ أٗ ًلت‪ٚ‬اځ‪ ٘ٓٗ ،‬اهطباُ‪ٗ ،ٛ‬زْٗ شهم إْ ل‬ ‫ٗذطك‪ ٞ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ع‪٩‬قا‬
‫‪ٙ‬لّ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهطباُ‪ ًّ ٛ‬اىبلتـب ٗاهعوٌا‪ ،١‬فإُٕ غ‪ٚ‬لق ٱس ب٘ق٘ه‪ٞ‬پ اهط‪ً ٞٙ٦‬ب تِظ‪ ٍٚ‬اهعال‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬أخٽاضٓا‪ ًٗ ،‬اي اهلق‪ ،ٕٚ‬أ‪ ٜ‬اهعال اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اٮًجاَ‬ ‫ٗضقبا ‪ٙ‬قع ًب ًلاجآ‬
‫اىباٗضز‪ٗ ٜ‬اٮًاَ اهؿ٘كاُ‪ ،ٛ‬فقس ًاضغا اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ًِكب اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫ٗاٮًاَ ابّ ت‪ٗ ٌٞٚٚ‬اهعع بّ عبس اهػ‪ َ٩‬فقجس ًاضغٰجا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬اهللجط اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫هٯغ‪ً ،َ٩‬اضغاٖ عٌ‪٩‬ځ ًّ ً٘قع احملاغب‪ُٗ ٞ‬ك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ا‪ ًٗ .ًٞ٪‬اي اهلق‪ ٕٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬إْ‬
‫ل ‪ٙ‬تاح هٕ يباضغ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اٮًاَ اهاعاه‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ذاٗي تأغ‪ٚ‬ؼ لبط هوػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬خ‪٩‬ي‬
‫كتبٕ ٗغ‪ٌٚ‬ا كتاو إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬عوَ٘ اهس‪.ّٙ‬‬
‫‪ ًّٗ .151‬خكا‪٢‬ل اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهكاحل زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ٗاع‪ٚ‬جاځ هتلج٘‪ّٙ‬‬
‫اىب‪ٚ‬ى ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬هس‪ ،ٕٙ‬بتبين اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوحٌاع‪ ٞ‬اسبعب‪ ٞٚ‬اهيت ‪ٙ‬عٌى ًعٔا ب٘قلٕ‬
‫جع‪١‬اځ ًِكٔطاځ باىببسأ ٗذطاض‪ ٝ‬اٮمباْ بقه‪ٚ‬تٕ‪ً ٘ٓٗ ،‬ب اه٘قت ُلػٕ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًجّ‬
‫‪ٙ‬ق‪ ِٕٚ‬باىببسأ فلط‪ٝ‬ځ ٗ طط‪ٙ‬قٕ‪ ،‬فإُجٕ ‪ٙ‬جتوٌؼ أغجباو اهِحجاح بجسٗاَ اهجتللف با‪٪‬غجباو‬
‫أ‪ ٜ‬ا‪ٓ٪‬جسا ‪ٗ ،‬ؼبكجى عوج‪ً ٟ‬باؾجط‪ٝ‬‬ ‫اهطع٘‪ ٞٙ‬اهيت تِحع ا‪٪‬عٌاي ٗذبقجق اىبػجبٸبا‬
‫اهيت‬ ‫ا‪٪‬عٌاي ٗاٮفاز‪ ًّ ٝ‬اهتحاضو اهػابق‪ٗ ٞ‬اه‪٩‬ذق‪ ٞ‬قبى اىبباؾط‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬قَ٘ باحملاٗ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬اوب عو‪ ٟ‬هِٕ ف‪ٔٚ‬ا اٮُتاد‪ٙ ٘ٓٗ ،‬سضن كباًاځ أْ اهللجط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬أغجاؽ هتأقج‪ٚ‬ى‬
‫اىبٽاهب ٗ‪ ٨‬مبلّ ذبق‪ٚ‬قٔجا إ‪ ٨‬باه٘غجا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب اىبِاغجب‪ ٞ‬هو٘اقجع‪ ،‬فٔج٘ ز‪ٗ٦‬و‬
‫هوعٌى بـب اه ابت باهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬بـب اىبجتاف ًجّ اه٘غجا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب حبػجب‬
‫اىبدتول‪ٗ ٞ‬اىبتلطض‪ٗ ٝ‬اهتحاضو‬ ‫ًب اجملتٌع‪ ،‬ف‪ٚ‬قَ٘ باحملاٗ‪٨‬‬ ‫اه٘اقع ًٗقته‪ ٟ‬اهع‪٩‬قا‬
‫اهعس‪ٙ‬س‪ً ٝ‬ػترهطاځ اىبٽاهب ٗاىبقاقس‪ٗ ،‬اثقاځ ًّ قسقٕ ازبٌاع‪ٗ ٛ‬ؾجطع‪ٚ‬تٕ اهللط‪ٙ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗٓ٘ ‪ٙ‬عوٍ إُٔ ‪ًِ ٨‬ام ًّ اذتٌاي اه٘ق٘ ًب اشبٽأ‪.‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٕٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اهلق‪ ٕٚ‬اىب قو ب قافج‪ ٞ‬ذعبجٕ‪ ،‬أٗ ٓج٘ اهجص‪ ٜ‬مبجاضؽ ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‬
‫ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌع فع‪٩‬ځ‪ ،‬أٗ إُٔ ‪ٙ‬قَ٘ بأعٌاي ًّ ؾجأُٔا أْ تج‪٧‬ثط ًب اهع‪٩‬قجا‬
‫هو٘ق٘ي إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجملتٌع‪ٗ .‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ًّ شهم‪ٙ ًّ ٘ٓ ،‬تكو بلُ٘جٕ‬
‫‪ِٙ‬ظط إفب ًا ٗضا‪ ١‬اىبِظ٘ض‪ ،‬أٗ كٌا ‪ٙ‬قاي ‪ٙ‬بكط ًا ٗضا‪ ١‬ازبساض‪ ،‬فٔج٘ ًجع شهجم فإُجٕ ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬اٌض ع‪ ِٕٚ‬عّ ازبساض ُلػٕ‪ ،‬فٔ٘ ٗإْ كاْ ‪ٙ‬ق٘ز اهِاؽ إفب اه٘نع اهجص‪ٙ ٜ‬جطاز هلجٍ‬
‫باىببسأ‪ ،‬هلِٕ ‪ٙ‬تعاًى ًع اه٘اقع ٗ‪ٙ‬سضن كباًاځ إُٔ ػبب أْ ‪ٙ‬ق٘زٍٓ عّ طط‪ٙ‬ق ض‪ ٞٙ٦‬اهص‪ٜ‬‬
‫ٍٓ عو‪ٙ ٘ٓٗ ٕٚ‬بكط ًا ًب ًِاخٕ ٗأج٘ا‪٢‬جٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٞٚ‬هلجصا‬
‫اهطعا‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬كو‪ٚ‬اتٔجا‪ٗ ،‬اْ ‪ٙ‬تبِج‪ٟ‬‬ ‫‪ٙ‬ػت٘جب عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس أْ ‪ٙ‬تعاًى ًع جع‪ٚ٢‬ا‬
‫ا‪٪‬فلاض ازبع‪ ٞٚ٢‬ا‪ ُٞٚ٬‬فه‪٩‬ځ عّ اهللط‪ ٝ‬اهلو‪ٗ ،ٞٚ‬أْ ‪ٙ‬تبِ‪ً ٟ‬كاحل اهِاؽ ٗكؿو ًجا‬
‫‪ٙ‬طاز هلٍ أٗ ؼب‪ٚ‬ط بٍٔ أٗ مبلّ أْ ‪ٙ‬قع عو‪ٙٗ ،ٍٔٚ‬عس ٓصا اهتجبين طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬هو٘قج٘ي إفب‬
‫ٗاسباجا ‪.‬‬ ‫تا‪ٚ‬ف اجملتٌع باهقً٘‪ ٞ‬اهللط‪ ٞٙ‬أٗ اهِٔه‪ ٞ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬ذػب اههطٗضا‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬فإْ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬كٌا تقسَ‪ ٘ٓ ،‬أعقجس ًِٔج‪ٗ ٞ‬أزق أزا‪ ٝ‬عطفٔجا‬
‫اٮُػاْ ٗ‪ٙ‬ل ط ف‪ ٕٚ‬اهلؿى ٗاٮخلاق ٗاهػقط ٗ‪ٙ ٨‬تأت‪ ٟ‬هٕ اهِحاح ًّ احملاٗهج‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‬
‫اهباځ‪ ،‬بى ‪٨‬بس ًّ احملاٗه‪ٗ ٞ‬اهتلطاض ٗاهرتزاز اىبت‪٩‬ذق ذتج‪ٙ ٟ‬جِحس ًب أخجص اهق‪ٚ‬جاز‪،ٝ‬‬
‫ذتج‪ ٟ‬مبلجّ أْ‬ ‫أٗ مثاُ‪ ٛ‬ضبجاٗ‪٨‬‬ ‫ٗضقبا ‪ٙ‬قاي أْ ُػب‪ ٞ‬اهِحاح هلى ث‪٩‬ث ضباٗ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬كى إفب ضباٗه‪ ٞ‬ظباح ٗاذس‪.ٝ‬‬
‫‪ٗ .152‬هصهم مبلّ أْ ‪ٙ‬قاي ًب ٗقو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ‪ ،‬إُٔ ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ـ عو‪ٟ‬‬
‫أعكابٕ ٗؼبتاد إفب قسض كبف ًّ اهلسٗ‪ٗ ١‬اهِظاَ‪ٗ ،‬اهطقاُ‪ٗ ٞ‬اهصكا‪ٗ ،١‬اه‪ٚ‬قظ‪ٗ ٞ‬ا‪ُ٨‬تباٖ‪،‬‬
‫اهيت ت٘اجٕٔ‪ٓٗ .‬ج٘‬ ‫اهيت تعرتنٕ‪ٗ ،‬ذى اىبعه‪٩‬‬ ‫ه‪ٚ‬تٌلّ ًّ غرب أ ٘اض اىبؿل‪٩‬‬
‫اهِاؽ‪ ،‬اهص‪ ّٙ‬ؼبٌوْ٘ اهابا‪ ١‬اهبو‪ٚ‬جس أٗ اهجصكا‪ ١‬اشبب‪ٚ‬جث‪،‬‬ ‫ًب ً‪ٚ‬سإُ ‪ٙ‬ت‪٩‬ق‪ً ٟ‬ع أقِا‬
‫جف اىبطتقبج‪ٙٗ ،ٞ‬كجٽسَ ًجع أٓجى ا‪ٓ٪‬ج٘ا‪١‬‬ ‫ٗغ‪٘ٚ‬اجٕ اىبكاحل اىبتعاضن‪ٗ ٞ‬اىبلاجآ‬
‫ف احملػ٘و‪ٗ ،‬غج‪ٚ‬دصهٕ اهلج فْٗ ًجّ أٓجى‬ ‫أٗ أٓى اسبٌاغ‪ٗ ٞ‬ا‪ُ٨‬سفا‬ ‫ٗاهط با‬
‫اهّ٘ٓ ٗاٮضاز‪ ٝ‬اههع‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أٗ اسباىبْ٘ اشب‪ٚ‬اه‪ٚ‬ٹْ٘ أٗ اىبباهاْ٘ اىبتؿسقْ٘‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٕٛ‬‬

‫ف اىبطتقب‪ ٞ‬فه‪٩‬ځ عٌجا كجاْ ‪ٙ‬ت٘قعجٕ‪ ،‬فٔج٘‬ ‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ٱ غ‪٘ٚ‬اجٕ اهترس‪ٙ‬ا‬
‫اهق٘‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اىبِرجسض‪،ٝ‬‬ ‫‪ٙ‬ػف زا‪ٌ٢‬اځ ًب طط‪ٙ‬ق يبو٘‪ ١‬باهعٗا‪ٙ‬ا اىبِلطج‪ ٞ‬أٗ اسباز‪ٗ ٝ‬اىبِعٽلا‬
‫ٗ‪ٙ ٨‬سض‪ ًّ ٜ‬أ‪ ٜ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬غ‪ٚ‬لاج‪ ٤‬قبلطٖٗ‪ ًّٗ ،‬أ‪ًِ ٜ‬عٽو غ‪ٚ‬وتق‪ ٛ‬بعقبج‪ٗ .ٞ‬هجصهم‬
‫‪٨‬بس ًّ أْ ‪ٙ‬تٌ‪ٚ‬ع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ٗ فٖ بجإضاز‪ُ ٝ‬هجاه‪ٗ ٞٚ‬ععمبج‪ً ٞ‬كجٌٌ‪ً ٞ‬جع إمبجاْ‬
‫بأفلاضٖ إمباُاځ ‪ٙ ٨‬تٽطق إه‪ ٕٚ‬أ‪ ٜ‬اضت‪ٚ‬او‪ٗ ،‬ثقتجٕ ًٽوقج‪ ٨ ٞ‬ذجس هلجا بِلػجٕ ٗبقجسضتٔا‬
‫اهلا‪٢‬ق‪ ٞ‬اهسا‪ ٌٞ٢‬اهعٽا‪ ،١‬بإتقاْ ىبا ‪ٙ‬طاز ًِٕ ٗإ‪ٙ‬قاْ‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا ًا تلطنٕ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫عو‪ ،ٕٚ‬فٔ٘ ‪ٙ‬ػتٌس ق٘تٕ ًّ اه‪٩‬ضبسٗز ًّ اهلل تعافب‪ .‬فه‪٩‬ځ عجّ أُجٕ ‪ٙ‬جسضن إلبجا كجاْ‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ ًّ أجى أفلاضٖ‪ ،‬ف‪ٚ‬حب أْ ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ًّ أجؤا ٗعو‪ ٟ‬أغاغٔا ٗأق٘هلا‪.‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ‪ٙ‬سضن إُٔ ‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬ع أْ ؽبتاضٰ ًّ اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب‬ ‫ًّٗ قلا‬
‫ت‪٧‬ت‪ٛ‬‬ ‫ًا ‪ٙ‬عتقس إُٔ قاحل هولعى اهص‪ٙ ٜ‬قَ٘ بٕ‪ ،‬فق٘‪ ٝ‬اٮمباْ باهللط‪ ٝ‬عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازبا‬
‫ف‪ٓ ٕٚ‬صا اٮبسا بتجساع‪ٚ‬اتٔا ًب اسبجؼ ٗاهؿجع٘ض ٗاهللجط‪ٗ ،‬ذطكج‪ ٞ‬اهلعجى ًب اه٘اقجع‬
‫تػتحوب ف‪ٓ ٕٚ‬صٖ اهللط‪ٙ ٘ٓٗ .ٝ‬سضن أْ ًب ا‪٨‬خت‪ٚ‬جاض ًػج‪ٗ٧‬ه‪ٗ ،ٞٚ‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬عٌو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫إػباز ًػتٌط هوٌٽاهب‪ٗ ،‬ف‪ٔٚ‬ا اغتٌطاض ٮػباز اىبٍٔ‪ً ٘ٓٗ .‬ا ‪ٙ‬بعث ف‪ ٕٚ‬ظ‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ٓ٨‬تٌاَ‪،‬‬
‫ً‪ٚ‬ساْ اىبعطك‪ ٞ‬اهيت ؽب٘نٔا ‪ٙ‬ع‪ٙ‬س ًّ‬ ‫ًّ اهِتا‪٢‬خ احملتٌو‪ٌ٘ ٗ ،ٞ‬‬ ‫ٗ‪ٙ‬سضن أْ اشب٘‬
‫ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬تبعاتٔا‪.‬‬

‫ٗهلصا ظبس أْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ًِ ٛ‬انىٴ ًػتٌطٹ اهِهايڄ‪ً ،‬لجافسٴ ًػجتٌط اىب٘اجٔج‪ ،ٞ‬فٔج٘‬
‫بلى ق٘اٖ ًب اىبعطكج‪ ٞ‬زْٗ أْ ‪ٙ‬جرتن أ‪ ٜ‬اذت‪ٚ‬جاط‪ً ٛ‬ب جعبتجٕ‪ٙ ٨ٗ ،‬للجط خبجط‬ ‫‪ٙ‬قص‬
‫اهطجع‪ ٞ‬أٗ اهع٘ز‪،ٝ‬فٔ٘ زا‪ٌ٢‬اځ ‪ٙ‬هع ُلػٕ ًب ًِٽق‪ ٞ‬اه‪٩‬ع٘ز‪ ٝ‬إفب ف اىببجسأ اهجص‪ ٜ‬أًجّ‬
‫بٕ‪ٗ .‬إشا ٓعَ ًب ذاي‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬عترب ٓعمبتجٕ خػجاض‪ً ٝ‬عطكج‪ ٨ ٞ‬خػجاض‪ ٝ‬ذجطو‪ ،‬فتحجسٖ‬
‫‪ٙ‬ػتأُو اجملآس‪ٗ ٝ‬اهِهاي ًب ًعطك‪ ٞ‬ثاُ‪ًٌٔ ٞٚ‬ا تبق‪ ٟ‬هس‪ ًّ ٕٙ‬قج٘‪ٗ ،ٝ‬إشا خػجط نب‪ٚ‬جع‬
‫ازبٔجاز ٗاهِهجاي‪،‬‬ ‫ق٘تٕ‪ ،‬نبع ق٘اٖ ًّ جس‪ٙ‬س‪ٗ ،‬أعاز ُظاَ عٌوٕ قبا مبلِٕ ًّ اغت‪ِ٣‬ا‬
‫ف‪ٚ‬ػتأُو اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ًٌٔ ٛ‬ا كاُت ٓصٖ اهق٘‪ً ٠‬ب ذبس‪ٔٙ‬ا هٕ‪ ،‬زْٗ اُتظجاض هتحٌ‪ٚ‬جع‬
‫ق٘‪ ٠‬أخط‪ ْ٪ ،٠‬ت‪٩‬ذق اىبعاضن ٓ٘ اهص‪ ٜ‬مبلِِّٕ ًّ اهػف ًّٗ نبعڄ اهق٘‪.٠‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٕٜ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ٗ .153‬يبا ػبب أْ ‪ٙ‬سضكٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هل‪ٙ ٛ‬لْ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ ًٗبسعاځ‪ ،‬أُجٕ غج‪ٚ‬لْ٘ ًوحجأ‬
‫اهِاؽ‪ٓٗ ،‬لصا ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘‪ ،‬فػ‪ٚ‬لع اهِاؽ إه‪ ٕٚ‬اهص‪ٙ ٘ٓ ٜ‬عج‪ٚ‬ـ ب‪ٚ‬جٍِٔ ‪ٙ‬ػجتلتُٕ٘‬
‫ٗ‪ٙ‬ػتلٌْٔ٘ ًِٕ‪ٙٗ ،‬ٽوبْ٘ ًِٕ ذى ًؿل‪٩‬تٍٔ أٗ ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ذوجٔا‪ ،‬ف‪ٚ‬عٽجٖ٘ بجصهم‬
‫اُق‪ٚ‬ازٍٓ‪ ،‬ف‪ٚ‬لْ٘ قا‪٢‬ساځ هلٍ ٗعٌس‪ٝ‬ځ ‪ٙ‬أخص بأ‪ٙ‬س‪ٙٗ ٍٔٙ‬قه‪ً ٛ‬كاسبٍٔ‪ٓٗ .‬ج٘ ‪ٙ‬جسضن أْ‬
‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و فّٻ ‪ٙ‬تكىٱ باسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هوٌحتٌع‪ ،‬فٔ٘ ُؿاط ‪ٙ‬تٌ‪ٚ‬ع باسب‪ٙ٘ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أ‪ٜ‬‬
‫باهتلاعى ًع ا‪٪‬غباو ٗاىبػبٸبا ‪ ٘ٓٗ ،‬اهطابط ب‪ٌِٔٚ‬ا جبٔسٖ ٗاجتٔازٖ‪ ،‬ف‪ِٚ‬عي ا‪٪‬فلاض‬
‫اهيت ‪ٙ‬قَ٘ باهعٌى هلا أٗ اهعٌى بٔا عو‪ٗ ٟ‬اقعٔا‪ٙٗ ،‬تعاًى بٔا ًع ٗاقجع ً٘جج٘ز ذج‪ٍّٛ‬‬
‫حب‪ٚ‬ث ‪ٙ‬قع ًب ذػباْ اهِاؽ أْ اهللط ػبط‪ ٜ‬بٍٔ فع‪٩‬ځ‪ٙ ،‬وٌػْ٘ ٗاقعٕ ف‪ِٚ‬قازْٗ عبٖ٘‪،‬‬
‫ٗبصهم تلْ٘ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ذ‪ ٞٚ‬باسبطك‪ٗ ٞ‬اهٌِ٘ ٗاهتلاثط ٗاهتٽج٘ض‪ ،‬ف‪ٚ‬وتجوٹ ذ٘هپٔجا اهِجاؽٱ‬
‫ٗ‪ٙ‬وتعًْ٘ بٔا‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬سضن اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أْ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و ٓ‪ ٛ‬شضٗ‪ ٝ‬ا‪٪‬عٌجاي اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞٚ‬مثطتٔجا‪٨ٗ ،‬‬
‫‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬هٕ أْ ‪ٙ‬كى إه‪ٔٚ‬ا إ‪ ٨‬بق‪ٚ‬إً با‪٪‬عٌاي اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬اهق‪ٚ‬اَ با‪٪‬عٌاي اهػ‪ٚ‬اغ‪ٓ ٞٚ‬ج٘‬
‫اهٽط‪ٙ‬ق هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و‪ ،‬ف‪ٚ‬حب عو‪ ٕٚ‬أْ ػبٔس ف‪ ٕٚ‬بأقك‪ً ٟ‬جا ‪ٙ‬ػجتٽ‪ٚ‬ع‪ .‬بجى عو‪ٚ‬جٕ أْ‬
‫‪ٙ‬سضن ب٘ع‪ ٛ‬تاَ أْ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬ع‪ ِٕٚ‬اىباز‪ ٝ‬اهيت تتلْ٘ ًِٔجا ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهؿجع٘و‪،‬‬
‫ٗٓ٘ اهطٗح اهيت تبعث اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب جػٍ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬ذبطن اهِؿاط ٗاهػف ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و‪.‬‬

‫ٗ‪ٙ‬سضنٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس أْ ًِٽقٕ ٓ٘ اىبِٽق اىبٽو٘و عوج‪ ٟ‬اهجط ٍ ًجّ إضججا‬
‫اههعلا‪ٗ ١‬اهلػافب‪ ،‬أٗ تؿل‪ٚ‬م أٓى اهّ٘ٓ ًّ أٓى ا‪٪‬طٌا ٗا‪٘ٓ٪‬ا‪ ،١‬فٔ٘ ‪ٙ‬قسض أْ‬
‫ًِٽقٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ًِ ٛ‬ٽق ذ‪ً ٛ‬عرب عّ اه٘اقع‪ٗ ،‬إُٔ قاض ؾس‪ٙ‬س اهتعق‪ٚ‬س ههطٗض‪ ٝ‬اه٘اقع‪،‬‬
‫ٗ‪ ُٕ٪‬عٌو‪ ٛ‬هٕ ٗاقع ‪ٙ ٨‬ق٘‪ ٠‬عو‪ ٕٚ‬أٓى اهالو‪ٗ ٞ‬اهصكا‪ ١‬اهبٽ‪ ،١ٛ‬يبّ ‪ٙ ٨‬للط حباي أٗ‬
‫صباي‪ ،‬أٗ اغتقاي عقوٕ هللط عاز‪ ٜ‬أٗ ٓابط‪ .‬فٌِٽق اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٕ ٗاقع ‪ٙ‬سضكجٕ اىبٔجتٍ‬
‫اسبط‪ٙ‬ل‪ِٙٗ ،‬حصو إه‪ ٕٚ‬فا‪٢‬ق اهللط ٗاٮذػجاؽ‪ .‬ف‪ٚ‬حجب عوج‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اىببجس أْ‬
‫ؼباف عو‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًِٽقٕ زق‪ٚ‬ق اهتعبف ٗانس اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬هجٕ ٗاقجع‪ٙ ٨ٗ ،‬قجو عِجس‬
‫أغو٘و ٗاذس ًب اهتعبف‪ ،‬بى ػبسز ًب اهتعبف‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬لْ٘ ٌٕٓ أْ ؼباف عوج‪ ٟ‬ا‪٪‬غجو٘و‪،‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٕٓ‬

‫ٗأْ ‪ٙ‬لْ٘ ٌٕٓ احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ا‪ٓ٪‬سا ‪ .‬فٌّ ؾجطٗط ذ‪ٙ٘ٚ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اىببجس عجسَ‬
‫ا‪٨‬جرتاض‪ٓٗ ،‬ج٘ ‪ٙ‬جسضن أْ ًجّ ؾجطٗط‬ ‫اهتق‪ٚ‬س باه٘غا‪٢‬ى ٗ‪ ٨‬با‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اىبلطض‪ ٝ‬شا‬
‫أٗ خسف‪.‬‬ ‫ذ‪ٙ٘ٚ‬تٕ ٗثباتٕ غ‪ ًٞ٩‬ا‪ٓ٪‬سا ‪ ،‬غ‪ ًٞ٩‬تاً‪ ًّ ٞ‬ف أ‪ ٜ‬ذبطٵ‬
‫‪ ًّٗ .154‬اشبكايڄ اهيت ػبب أْ ‪ٙ‬تٌتعٰ بٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ‪ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ هس‪ ٕٙ‬إزضان‬
‫عٌ‪ٚ‬ق هوٌحتٌع ًّ ذ‪ٚ‬ث ٓ٘ أفلاض ‪ٙ‬عتقسٓا اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ‪ ًّٗ ،‬ذ‪ٚ‬جث اىبؿجاعط اهجيت‬
‫تظٔط بـب اهِاؽ ًّ اسبب ٗاهلطٖ هوقها‪ٙ‬ا‪ ،‬أٗ اهطن‪ٗ ٟ‬اهػدط‪ ،‬أٗ اٮقساَ ٗاٮذحاَ‪،‬‬
‫ٗاهتاف‪ٓٗ ،‬لصا‪ٗ ،‬كصهم أْ ‪ٙ‬لْ٘ هس‪ ٕٙ‬إزضان عٌ‪ٚ‬ق هوٌحتٌع ًجّ ذ‪ٚ‬جث‬ ‫أٗ اه با‬
‫اهِظاَ اهعاَ ٗاهق٘اُـب‪ٗ ،‬غبى اٮزاض‪ٗ ٝ‬اهتِظ‪ًِٗ ،ٍٚ‬اطق اهقج٘‪ٗ ٝ‬اههجعو أٗ ا‪ً٪‬جّ‬
‫اهِاؽ‪ٗ .‬أْ ‪ٙ‬كى ٓجصا اٮزضان ًب‬ ‫ٗاشب٘ ; ٗغبى اهتأثف عو‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫زقتٕ ٗغطعتٕ إفب زضج‪ ٞ‬اهتٌ‪ٚٚ‬ع اهص‪ ٜ‬ؼبكى ًّ اٮذػاؽ‪ ،‬ذت‪ٙ ٟ‬تلْ٘ هس‪ ٕٙ‬إذػاؽ‬
‫اجتٌاع‪ً ٛ‬طٓو ف‪ٚ‬رؼ قبا ًب اجملتٌع ًّ اعبٽاط ٗاضتلا ‪ٗ ،‬قبا ‪ٙ‬ٽطأ عو‪ ٕٚ‬أٗ ؽبتلج‪ٛ‬‬
‫ف‪ ًّ ٕٚ‬أفلاض ًٗؿاعط ٗعازا ‪ٗ .‬أْ ‪ٙ‬كى اٮذػاؽ هس‪ ٕٙ‬إفب ا‪ُ٨‬تباٖ اىبطٓجو اهوٽ‪ٚ‬جو‬
‫ف‪ٌٚ‬جا ‪ٙ‬جطاٖ‬ ‫ىبا ؼبكى ًب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ًّ تا‪ٚ‬ف‪ ،‬فف‪ً ٠‬ا ب‪ٗ ِٕٚ‬بـب اهِاؽ ًّ ًػجافا‬
‫ًجّ‬ ‫ًِاغباځ هلٍ ٗ‪ٙ‬لٍٔ ًّ اىببسأ ًؿاكؤٍ ٗذاجاتٍٔ‪ًٗ ،‬ا ‪ٙ‬ٽطأ عو‪ٓ ٟ‬جصٖ اىبػجافا‬
‫غع‪ ٞ‬أٗ ن‪ٚ‬ق‪ ،‬أٗ قطو أٗ بٱعس‪ٗ ،‬ؼبؼٹ بلى شهم أٗ قب وٕ كٌا ؼبؼ بأ‪ ٜ‬ؾ‪١ٛ‬ٷ ًجاز‪ٜ‬‬
‫ضبػ٘ؽ‪.‬‬
‫ًٗا ػبب عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬تٌتع بٕ ًجّ اشبكجاي اهقجسض‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬تقجس‪ٙ‬ط ا‪ً٪‬ج٘ض‬
‫اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬خ‪٩‬فا ‪ٗ ،‬تقاضو ٗتباعجس‪،‬‬ ‫قسضٓا‪ٗ ،‬تقس‪ٙ‬ط ًا بـب ازبٌاعا‬
‫غ٘ا‪ ١‬كاْ شهم بـب أفطاز ازبٌاع‪ ٞ‬اه٘اذس‪ ،ٝ‬أٗ بـب نباع‪ٗ ٞ‬نباع‪ ٞ‬أخط‪ .٠‬ف‪ٚ‬لْ٘ عو‪ٟ‬‬
‫ذ ًّ اهصكا‪ٗ ١‬ازبطأ‪ً ٝ‬ب اهتعاًى ًع شهم ٗ فٖ ‪ ًّ ُٕ٪‬اهطجاي اهجص‪ٙ ّٙ‬ترٌوجْ٘‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙٗ ،ٞٚ‬ق٘زْٗ ازبٌآف ٗاهسٗه‪ٗ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬عرب اهٽط‪ٙ‬ق اشبٽجط اهجص‪٨ ٜ‬‬
‫‪ٙ‬قبى اىبااًط‪ .ٝ‬فه‪٩‬ځ عّ شهم فإُٕ ‪٨‬بس ًّ أْ ‪ٙ‬تٌتع خبكو‪ ٞ‬ازبٌع بـب اهلهى ٗاهعقى‪،‬‬
‫ٗاسبوٍ ٗاسبلٌ‪ٗ ،ٞ‬اهؿحاع‪ٗ ٞ‬اٮقساَ‪ ،‬ف‪ٚ‬حعى ًّ غحا‪ٙ‬اٖ إُٔ ‪ٰٙ ٨‬دسٰ ٱ ٗ‪ٙ ٨‬ٱدٲسٰ ٱ‪.‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٕٔ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًّٗ غحا‪ٙ‬ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس أْ ‪ٙ‬تٌتع خبكو‪ ٞ‬زق‪ ٞ‬اهعباض‪ٗ ٝ‬ا‪ُ٪‬ا‪ ٝ‬ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬ف‪ٚ‬ل٘ زق‪ٚ‬قاځ‬
‫ًب تعبفاتٕ زق‪ ٞ‬دبعؤا ف قابو‪ ٞ‬هلٍٔ ًا ‪ِٙ‬اقهٔا ف‪ٚ‬داطب اهِاؽ عو‪ ٟ‬قجسض عقج٘هلٍ‬
‫ًٗا ‪ٙ‬لٌُٕٔ٘‪ًٗ ،‬ب اه٘قجت ُلػجٕ ‪ٙ‬لجْ٘ خٽابجٕ ًج‪٧‬ثطځا ًج فځا ه‪ٓ٩‬تٌجاَ ٗاٮعحجاو‬
‫‪ٙ‬جأُؼ‬ ‫ًٗ٘جساځ هوقِاع‪ ٞ‬بإتقاْ ٗإ‪ٙ‬قاْ‪ٗ ،‬اهطؾس ٗاٮمباْ‪ً ٘ٓٗ .‬جع ٓجصٖ اهكجع٘با‬
‫بازبٌآف ٗطباهٽ‪ ٞ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬ؿتاق حملازثتٍٔ ٗاهترسث إه‪ٗ ،ٍٔٚ‬أْ ‪ٙ‬ل ط اهع‪ٚ‬ـ ًب‬
‫ا‪ٗ٪‬غاط ازبٌاع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬ج٘ا‪ ١‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ،ٞٚ‬فٔ٘ ‪ٙ‬سأو عو‪ ٟ‬ا‪٨‬تكاي با‪ًٌٔ ًٞ٪‬ا ‪٨‬ق‪ٟ‬‬
‫ًط‪ ٝ‬توج٘ اىبجط‪ٗ ،ٝ‬أْ ‪ٙ‬بجس ًب اه٘غجا‪٢‬ى‬ ‫ًب شهم ًّ اهكع٘با ‪ٗ ،‬اْ ‪ٙ‬لطض احملاٗ‪٨‬‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اهيت كبلِِّٕ ًّ ا‪٨‬تكاي ذت‪ٙ ٟ‬كبس غٔ‪٩‬ځ ً‪ٚ‬ػ٘ضاځ هس‪ ْ٪ ;ٕٙ‬ا‪٨‬تكاي با‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٓ٘ اهػب‪ٚ‬ىٱ اه٘ذ‪ٚ‬س هوِحاح‪.‬‬
‫‪ٗ .155‬يبا ‪ٙ‬ظٔطٱ عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس ڄ ‪٪‬خص اُق‪ٚ‬ازٶ اهِاؽ ق‪ٚ‬اًجٕٱ بعٌجىڄ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫بتقكٹس ضعا‪ٞٙ‬ٶ اهؿ‪ ْٗ٧‬اشباق‪ ٞ‬باهِاؽ‪ٗ ،‬ػبآٶ ٱط بٽوب قها‪١‬ٶ ًكاسبٍٔ‪ٗ ،‬ؽباقٍ عو‪ٔٚ‬ا‬
‫ذت‪ٙ ٟ‬طتلع عِسٍٓ ٗعِس اسبلاَ إفب ًػت٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ـب اهص‪ٙ ّٙ‬عاهبْ٘ عوج‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬ف‪ٚ‬تقكس اهل‪ٚ‬ب‪ٗ ٞ‬اهػوٽاْ ه‪ ًٞ٫‬هتعٽ‪ ٕٚ‬اهل‪ٚ‬ب‪ٗ ٞ‬اهػوٽاْ; ٗ‪ٙ‬قجَ٘‬
‫با‪٪‬عٌاي اهيت ًّ ؾجأُٔا أْ دبجصوٰ ا‪ُ٨‬تبجاٰٖ إفب غ‪ٚ‬اغجتٕ ٗبٔجا ‪ٙ‬أخجص ا‪ُ٨‬ق‪ٚ‬جاز ‪ ٨‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫فاهِاؽ ذبب اىب اي اهػو٘ك‪ ٛ‬هوػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ع ذػّ اشبٽاو اهللط‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬

‫ًٗب ٓصٖ ا‪٪‬عٌاي أْ ‪ٙ‬تقكس ًطاكعٰ اهق٘‪ ٝ‬بتبو‪ٚ‬أٍ فلطتٰ ٱٕ ٗذبط‪ٙ‬لپٍٔ بادباٖٶ اهتا‪ٚ‬ف‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪ ً٪‬ى‪ٗ ،‬قبا ؼبقق اىبٽاهب اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞٚ‬ه‪ ًٞ٫‬اهِآه‪ٗ ٞ‬اهطا‪٢‬س‪ ;ٝ‬ف‪ٚ‬جبـب اىبلاغجس‬
‫اهيت ػبب تا‪ٚ‬فٓجا ٗإقاًج‪ ٞ‬اىبٽاهجب اهكجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬حبجق ٗذق‪ٚ‬قج‪ .ٞ‬ف‪ٚ‬قجَ٘ با‪٨‬تكجا‪٨‬‬
‫ًجّ اججى ضعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهؿج‪ٗ ْٗ٧‬تجسبف‬ ‫ٗتؿل‪ٚ‬ى اه٘ف٘ز ٗت٘ظ‪ٙ‬جع اىبِؿج٘ضا‬ ‫ٗاهع‪ٙ‬اضا‬
‫ا‪٪‬عٌاي ‪ ٨‬ا‪٪‬فلاض‪ٗ ،‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞ‬اه قاف‪ ;ٞ‬فٔج٘‬ ‫اىبكاحل‪ٗ ،‬أْ تظٔط عو‪ ٟ‬ا‪٨‬تكا‪٨‬‬
‫أك ط ًّ ثقاًب بإُٔ غ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬

‫ًّٗ ٓصٖ ا‪٪‬عٌاي أْ ‪ٙ‬تقكس اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس أْ ‪ٙ‬ظٔط بـب ازبٌآف قوباځ ٗقاهبجاځ‪،‬‬
‫ج٘ٓطاځ ٗعطناځ‪ ،‬قبظٔط ًّ ‪ٙ‬ؿتاوْ٘ باهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ،ٞ‬ف ازعا‪ٗ ،١‬إلبا بأعٌجاي ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٕ‬

‫مباضغٔا‪ٗ ،‬اْ ‪ٙ‬لْ٘ ًػتٌطاځ عو‪ ٟ‬شهم بؿلى ًػتٌط‪ ،‬ف‪ٚ‬ظٔط أًأًٍ آتٌاًجٕ باهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫ٗأخباضٓا ٗمسا ا‪٪‬خباض ٗتتبعٔا‪ٙٗ ،‬بـب هلٍ تتبع ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ ًّ ْٗ٧‬قها‪ٙ‬آا‪ٙٗ ،‬ربظ‬
‫اىبدلق‪ ٞ‬ىبّ ‪ٙ‬سعْ٘ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٞ‬ك‪ٚ‬جو ػبجب أْ‬ ‫هلٍ تلآ‪ ٞ‬ا‪٪‬فلاض اهلابٽ‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫تلْ٘ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗشهم بلهى ًلآ‪ً ٍٚ‬بجسأ اٮغج‪ َ٩‬اهجيت تهجبط‬
‫غو٘نپ اسبلاَ ٗاهقها‪ٗ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬ـب اىبػجتِف‪ٗ ،ّٙ‬ه‪ٚ‬هجطو هلجٍ ا‪ ً٪‬جاي ًجّ ٓجس‪ٜ‬‬
‫هلٍ اهسُ‪ٚ‬ا‪.‬‬ ‫اهطغ٘ي × ٗغفتٕ‪ٗ ،‬غف‪ ٝ‬اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ًّ ّٙ‬بعسٖ‪ٗ ،‬ك‪ٚ‬و اُقاز‬

‫ٗأْ ‪ٙ‬ظٔط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببس أفلاضٖ ٗض‪ٙ٦‬تٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬خبٽاو ً‪٧‬ثط قجازق اهؤحج‪ٞ‬‬
‫ًتٌاغم اهعباض‪ ٝ‬ف ًطدبو ٗ‪ً ٨‬رتزز‪ٗ ،‬بكطاذ‪ٗٗ ًّ٧ً ٞ‬ن٘ح ضاؾس‪ٗ ،‬اْ ‪ٙ‬جط‪٠‬‬
‫اهِاؽ ًِٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬صبػس‪ ٝ‬ف‪ ٕٚ‬باعتباضٖ جع‪١‬اځ ًّ اهلتو‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬عٌى ًعٔا هوق٘‪ ٝ‬باهللط‪ٝ‬‬
‫ٗاهِٔه‪ ٞ‬باهتا‪ٚ‬ف‪ًٗ .‬ب اه٘قت ُلػٕ مب‪ٚ‬ع بـب ُؿط اهللط اىبػتِف ٗاهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬إْ‬
‫ٗج٘زٖ ًب اجملتٌع ٓ٘ ف ٗج٘زٖ ًب ذوق‪ ٞ‬اهسضؽ ٗاهتلقٕ باه قاف‪ ٞ‬اسبعب‪ ٞٚ‬اهجيت آًجّ‬
‫عجّ اهعجاًوـب‬ ‫بٔا‪ٗ ،‬إشا أذػّ ًب ٓصا اهتٌ‪ٚٚ‬ع أذػّ ًب ٗج٘زٖ ًب اجملتٌع‪ٗ .‬غ‪ٚ‬عط‬
‫أٍُٔ غ‪ٚ‬اغ‪ًٗ ْ٘ٚ‬بسعْ٘ قٽعاځ‪.‬‬

‫ب الجَّـاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة ‪ -‬الِذِ ٍِضُ وَالتٍََوُّعُ‬
‫ح َسابِ الصِّ َياشِ َّي ِ‬
‫أل ِ‬
‫ة ِل َ‬
‫الِ ِك َيادَاتُ الِ ِف ِك ِر َّي ُ‬

‫‪ .156‬تِؿأٿ بـب اهِاؽ ضٗابطٿ ت٘هِّس ا‪٪‬هل‪ٗ ٞ‬احملب‪ٗ ،ٞ‬اىبج‪٧‬اظض‪ٗ ٝ‬اىبِاقجط‪ٗ ،ٝ‬تتٌ جى‬
‫ٓصٖ اهطٗابط بكل‪ ٞ‬اهس‪ ،ّٙ‬أٗ اهِػب‪ ،‬أٗ اىبكآط‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬تآخ‪ ٟ‬اهِاؽ عو‪ ٟ‬شهجم بجٌِط‬
‫ًّ اىب٘ز‪ٗ ٝ‬اهرب; فاٮُػاْ اجتٌاع‪ ٛ‬بٽب‪ٚ‬عتٕ ًتلاًى ًع فٖ ًب اه٘غط ا‪٨‬جتٌجاع‪ٛ‬‬
‫اهص‪٘ٙ ٜ‬جس ف‪ٙٗ ٕٚ‬ع‪ٚ‬ـ ًب أج٘ا‪٢‬جٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ًٗ ٞ‬ب زا‪٢‬جط‪ ٝ‬ع‪٩‬قاتجٕ اىبكجور‪ٞٚ‬‬
‫ٗاهِلع‪ٗ ;ٞٚ‬اهسافع ًب ٓصا اهطابٽ‪ ٞ‬اهكل‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬اسباج‪ ٞ‬اهتلاًو‪ ٨ ٞٚ‬ضباهج‪ ;ٞ‬فهج‪٩‬ځ‬
‫عّ ٓصٖ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ ،ٞٚ‬فإْ كٌايٰ اٮُػاْ بتلاًوٕٶ ًع ا‪٪‬خط اٮُػجاُ‪ ،ٛ‬ف‪ٚ‬حٌعجٕٱ‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٖٕ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫عو‪ ٟ‬ضابط ٗ‪ٙ‬ق٘‪ ٕٙ‬اهتكٌ‪ٗ ٍٚ‬اهععَ عو‪ ٟ‬ذبق‪ٚ‬ق ٓصا اهتعاض ‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬هعلٕٱ أًاَ‬ ‫اهتعاض‬
‫ًقاقس ٓصا اهتعاض ; ب٘قلٕ فطزاځ ًب اهلى ازبٌاع‪ٗ ،ٛ‬كٌجا ق‪ٚ‬جى‪:‬‬ ‫ًتٽوبا‬ ‫ذبس‪ٙ‬ا‬
‫إْٸ اٮُػاْ ًقك٘ز با‪٪‬ش‪ ٞٙ‬ضبػ٘زٴ باهِعٌ‪ ،ٞ‬فإشا ل ‪ٙ‬لجّ آهلجاځ ًأه٘فجاځ‪ ،‬ربٽلتجٕٱ أ‪ٙ‬جس‪ٜ‬‬
‫ذاغس‪ٗ ،ٕٙ‬ذبلٌت ف‪ ٕٚ‬أٓ٘ا‪ ١‬أعاز‪ ،ٕٙ‬فوٍ تػوٍ هٕٱ ُعٌ‪ٗ ٞ‬ل تٰكٲوٰ هٕٱ ًٰٰ٘ ٸز‪ٝ‬ڂ‪ ،‬فإشا كاْ‬
‫آهلاځ ًأه٘فاځ اُتكط با‪٪‬هل‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أعاز‪ٗ ،ٕٙ‬أًتِع عجّ ذاغجس‪ ٕٙ‬فػجوٌت ُعٌتجٕ ًجٍِٔ‪،‬‬
‫ٗقلپتٲ ًٰ٘زتٕٱ عٍِٔ‪ٗ ،‬إْ قلٰ٘ اهعًاْ عػطاځ‪ٗ ،‬غٶوڀ ٱٌٕ خٽطاځ(‪.)1‬‬
‫ٗتقَ٘ ا‪٪‬هل‪ ٞ‬ازباًع‪ ٞ‬قبٔاَ ا‪ ًّ٪‬زاخى ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اهِكط‪ٝ‬‬ ‫ٗهل‪ ٛ‬ؼبكى اهتعاض‬
‫اهِاؽ عو‪ ٟ‬أفلاض ٗأذلاَ ُظٌجت هلجٍ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬بؿجطا‪٢‬عٔا‬ ‫نس أٓ٘ا‪ ١‬ا‪٪‬عاز‪ ٜ‬تعاض‬
‫ا‪ًٍ٪‬‬ ‫ا‪٪‬ذعاو ٗتعسز‬ ‫ُٗؿأ‬ ‫ًِٗآحٔا‪ ،‬ثٍ اختولت ا‪٬‬ضا‪ٗ ١‬تِاظعت ازبٌاعا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬شهم كو ٱٕ حبػب ُ٘ ا‪٪‬فلجاض اهجيت كُ٘جت ًلآ‪ٌٚ‬جٕ عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫أقج٘ي‬ ‫اهطأ‪ ٜ‬أٗ تِ٘عٕ أذجعاو ثقاف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬شا‬ ‫اهتعاًى ًع أغبابٔا‪ .‬فِؿأ‪ ًّ ٝ‬اخت‪٩‬‬
‫ًب اهطأ‪ ٜ‬بـب ا‪ ،ًٍ٪‬أٗ حبػب اهتِ٘ ًب اهطأ‪ٜ‬‬ ‫فوػل‪ ٞٚ‬عس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬حبػب ٓصا ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫اه٘اذس بـب ازبٌاع‪ ٞ‬اه٘اذس‪ٗ .ٝ‬هصهم تبا‪ ّٰٙ‬اهِاؽ ًب ذبس‪ٙ‬س ًلَٔ٘ اسبعو أٗ اسبعب‪ٞٚ‬‬
‫ًب اهطأ‪ٗ ٜ‬اهتِ٘ ‪.‬‬ ‫حبػب ٓصا ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫ٗاسبعوٱ ٓ٘ اهتلتٹى عو‪ ٟ‬أًطڅ ٱًطاز‪ ،‬أٗ أًجطڅ ججاًع ‪ٙ‬جطاز إػبجازٖٱ ًب اه٘اقجع أ‪ً ٜ‬ب‬
‫اهع‪٩‬قا ‪ .‬فٔ٘ صبٌ٘ أفطاز ٗ صبٌ٘ع‪ ٞ‬أجٔع‪ ٝ‬اُتظٍٰ ا‪٪‬فطاز ف‪ٔٚ‬ا ب٘قلٍٔ ججع‪١‬اځ ًجّ‬
‫اجملتٌع‪ٗ .‬هلجصا ‪ِٙ‬ؿجأٿ اسبجعو بق‪ٚ‬جاَ‬ ‫كى آًّ بللط‪ٝ‬ٷ ‪ٙ‬طاز إػبازٓا ًب اه٘قع ًّ ع‪٩‬قا‬
‫تلتى ‪ٙ‬هٍٹ نباع‪ٞ‬ځ ًّ اهِاؽ هلٍ ًكاحل ًتقاضب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهٌِط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اهعاز‪ًٗ ،ٜ‬ا‬
‫ً٘ذس‪ٗ ،ٝ‬أذاطت بٍٔ أفلاض ًتِاغق‪ ٞ‬جعوتٍٔ أًج‪ٞ‬ڂ‬ ‫ٓ٘ أك ط ًّ اهعاز‪ٗ ،ٜ‬هلٍ ا‪ٙ‬ا‬
‫ًّ اهِاؽ أٗ ف‪ ٞ٣‬أٗ طا‪٢‬ل‪.ٞ‬‬
‫‪ٗ .157‬اسبعوٱ ٓ٘ اهٽا‪٢‬ل‪ ٞ‬باعتباض إُٔ قٽع‪ٞ‬ڂ ًّ ا‪ٗ ًٞ٪‬ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِجاؽ اهجيت‬
‫تع‪ٚ‬ـ ٗفقٰ طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ع‪ً ِٞٚ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فرٌوت ٓصٖ اهقٽع‪ ٞ‬خكجا‪٢‬ل ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬دبػجس‬
‫(‪ )1‬اٮًاَ اىباٗضز‪ :ٜ‬أزو اهس‪ٗ ّٙ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ :‬م‪.148‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٕٗ‬

‫ف‪ٔٚ‬ا بؿلى أك ط تطك‪ٚ‬عاځ ٗتعبفاځ عّ اىبطاز ًب ذ‪ٚ‬اتٔا‪ ،‬فػٌ‪ ٛ‬اسبعو باهٽا‪٢‬ل‪ ٞ‬بأعتباض أْ‬
‫اهٽا‪٢‬ل‪ ٞ‬اهقٽع‪ ًّ ٞ‬اهؿ‪ ١ٛ‬اهيت ذبٌى ُلؼ خكا‪٢‬كٕ إشا اُلكوت عِٕ‪ٗ ،‬اسبجعو ٓج٘‬
‫اهكِو ًّ اهِاؽ‪ٗ ،‬كى نباع‪ ًّ ٞ‬أثِـب فأك ط أتلق٘ا عو‪ ٟ‬أًطڅ ٗأبطًٖ٘ فٍٔ ذجعو;‬
‫ٗكى قَ٘څ تؿاكوت قو٘بٍٔ ٗأعٌاهلٍ فٍٔ ذعوٴ ‪ ٨‬ضباه‪.)1( ٞ‬‬
‫جِٲ ٱس اهطجىڄ اهص‪ ٍٓ ّٙ‬عو‪ً ٟ‬صٓبٕٶ ًٗعتقسٖ ٗكى نباع‪ً ٞ‬ػتعس‪ ٝ‬هوٌِاقجط‪ٝ‬‬
‫ٗاسبعوٱ ٱ‬
‫ٗاىب‪٧‬اظض‪ ٝ‬عو‪ً ٟ‬ا آًِت بٕ فٍٔ ذعو‪ٗ ،‬ذعو اهطجى أقرابٕ اهص‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬ضأ‪.)2(ٕٙ‬‬

‫ٗحبػب جِؼ اهطأ‪ِٙ ٜ‬ؿأ اسبعو ٗ‪ٙ‬قَ٘ اهتلتى أٗ حبػب ُ٘ اهجطأ‪ٗ ،ٜ‬ذبكجى‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬تتحػس ًب تلتؤا عو‪ً ٟ‬ا تعاضفت عو‪ ًّ ٕٚ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬ا‪ً٪‬جط‬
‫ازباًع‪ ،‬باض اهِظط عّ ق٘‪ ٝ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬أٗ نعلٔا‪ ،‬ذق‪ٚ‬قتٔا أٗ بٽ‪ُٔ٩‬ا‪ ،‬شكا‪ٔ٢‬جا‬
‫اهطؾ‪ٚ‬س أٗ خٱب ٔا اىباكط‪.‬‬
‫ٗقاض ًب اهعكط اسبس‪ٙ‬ث ‪ٙ‬عطفْ٘ اسبعو تعط‪ٙ‬لاځ إجطا‪ٚ٢‬اځ أك ط ًِجٕ تعط‪ٙ‬لجاځ ٗاقع‪ٚ‬جاځ‬
‫كٌا ًب اهعكط اهقجس‪ ٍٙ‬ظًجّ اهواج‪ ٞ‬اه٘انجر‪ٗ ٞ‬اهوػجاْ اهلكج‪ٚ‬س‪ٗ ،‬إْ كاُجت ٓجصٖ‬
‫اسبس‪ ٨ ٞ ٙ‬ربطد عّ اٮطاض اىب٘نج٘ع‪ ٛ‬ىبجا تقجسَ‪ .‬فٌج ‪٩‬ځ عجط ٰ بِ‪ٚ‬جاًـب‬ ‫اهتعط‪ٙ‬لا‬
‫كطُػتاْ اسبعو قاي‪ $ :‬إذباز أؾدام ‪ٙ‬عتِقْ٘ ُلؼ اىبباز‪ ٥‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ .) 3(# ٞٚ‬عطفجٕٱ‬
‫بفن‪ $ :‬بإُٔٱ صبٌ٘ع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ أذبسٗا هوعٌى قبحٔ٘زٍٓ اىبؿرتن عو‪ ٟ‬ذبق‪ٚ‬ق اهكاحل‬
‫اهعاَ عو‪ ٟ‬أغاؽ ًبجسأ بصاتجٕ ‪ٙ‬تلقجْ٘ كوڇٔجٍ عو‪ٚ‬جٕ‪ٗ .) 4(#‬عطفجٕٱ ٓجاُؼ كوػجّ; أْ‬
‫ا‪٪‬ذعاو‪ :‬توم اهلتى اهيت دبٌع بـب ضجاي شٗ‪ ٜ‬ضأ‪ٗ ٜ‬اذس هتهٌّ هلا تأثفاځ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ‬
‫فعو‪ٚ‬اځ ًب إزاض‪ ٝ‬اهؿ‪ ْٗ٧‬اهعاً‪.)5(ٞ‬‬
‫(‪ )1‬ابّ ًِظ٘ض‪ :‬هػاْ اهعطو‪ً :‬از‪( ٝ‬ذعو) ٗ(طا‪٢‬ل‪.)ٞ‬‬
‫(‪ )2‬اهعب‪ٚ‬س‪ :ٜ‬تاد اهعطٗؽ‪( :‬ذعو) ٗ(طا‪٢‬ل‪.)ٞ‬‬
‫(‪ )3‬ز‪ .‬طاضق عو‪ ٛ‬اهلامش‪ :ٛ‬ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ :ٞٚ‬م ‪ 64‬طبع‪ ٞ‬جاًع‪ ٞ‬باساز ‪.‬‬
‫(‪ )4‬كٌا جا‪ً ١‬ب كتاو كطآاَ ٗا‪٨‬ؽ‪ :‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهبؿط‪ً ٞٙ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ِٙ ;ٞ‬ظط‪ :‬ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬م‪.64‬‬
‫(‪ٓ )5‬اُؼ زكػّ ‪ :‬اهسمبقطاط‪ – ٞٚ‬طب‪ٚ‬عتٔا ٗق‪ٌٚ‬تٔا – تعط‪ٙ‬ب عوج‪ ٛ‬اسباًكج‪ ٛ‬م ‪ً ،79-78‬لتبج‪ٞ‬‬
‫اظبو٘ – ًكط‪.1953 – ٞٙ‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٕ٘‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗعط اسبعو آخطْٗ ًب عباضا طبتول‪ ،ٞ‬كق٘هلٍ بأْ اسبعو أزا‪ ٝ‬اهسمبقطاط‪ ،)1(ٞٚ‬أٗ‬
‫اىبعجاضن‬ ‫اغتق‪٩‬ي شات‪ ٛ‬تقَ٘ بتع‪ٚ‬ـب ًطؾر‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬رب٘‬ ‫أْ اسبعو نباع‪ًِ ٞ‬ظٌ‪ ٞ‬شا‬
‫ا‪ُ٨‬تداب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أًى اسبك٘ي عو‪ ٟ‬اىبِاقب اسبلً٘‪ٗ ٞٚ‬هؤ‪ ٌِٞٚ‬عو‪ ٟ‬خٽط اسبلً٘‪.)2(ٞ‬‬
‫ًتقاضب‪ ،ٞ‬اسبس‪ًِٔ ٞٙ‬ا أٗ اٮجطا‪ٓٗ ،ٞٚ٢‬ج‪ ٛ‬تجسٗض ًب ًعِج‪ ٟ‬أْ‬ ‫كى ٓصٖ اهتعط‪ٙ‬لا‬
‫اسبعو كتو‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬تلُ٘‪ ًّ ٞ‬صبٌ٘ع‪ ٞ‬أفطاز أًِ٘ا بللط‪ٗ ٝ‬تلتو٘ا عو‪ٔٚ‬ا ‪ٙ‬طاز إػبازٓا‬
‫اجملتٌع‪ ،‬أٗ ًب ً٘قع غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬ ‫ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬

‫‪ٗ .158‬أٍٓ ًا ق‪ٚ‬ى ًب ُؿأ‪ ٝ‬اسبعوٶ ٗتأغ‪ٚ‬ػٕ ٗبِا‪ٗ ٕ٢‬تل٘‪ ،ِٕٙ‬إْ اسبجعو ًلجْ٘‬
‫ًّ اهعِاقط ا‪٪‬غاغ‪ ٞٚ‬اشبٌػ‪ ٞ‬ا‪٬‬ت‪:ٞٚ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ٗ :‬ج٘ز ا‪ٙ٬‬سه٘ج‪ٚ‬ا اهسافع‪ ٞ‬هوحٌآف ًّ عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٶ اسبعو ٗثقافتٕٶ‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬اه٘ج٘ز ازبٌآف‪ ٜ‬هورعو أٗ اهقاعس‪ ٝ‬اهؿعب‪. ٞٚ‬‬
‫اه اهث‪ :‬اهتِظ‪ ٍٚ‬ٮضاز‪ ٝ‬ازبٌآف ب قاف‪ ٞ‬اسبجعو ٗعق‪ٚ‬ستجٕ‪ٓٗ ،‬ج٘ ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ ٟ‬باهؿجلى‬
‫اهتِظ‪. ٌٛٚ‬‬
‫اهطابع‪ :‬اهِدب‪ ٞ‬اسبعب‪ ٞٚ‬أٗ اهل‪ ٞ٣‬اىبدتاض‪ ٛٓٗ ،ٝ‬كٌا تػٌ‪ ٟ‬اهٽو‪ٚ‬ع‪ ٞ‬أٗ ازب‪ٚ‬ى اهلط‪ٙ‬جس أٗ‬
‫ازب‪ٚ‬ى اه ٘ض‪.ٜ‬‬
‫اه ٘ض‪ ٜ‬أٗ اهتلو‪ٚ‬و اهؿطع‪.ٛ‬‬ ‫اشباًؼ‪ :‬ا‪٨‬هتعاَ اهٽ٘ع‪ ٛ‬بسافع اٮمباْ أٗ ا‪٨‬ذرتا‬

‫ِٗٓان ًّ شٓبٰ إفب أْ عِاقطٰ اسبعوٶ أضبع‪ٞ‬ڂ‪: ٛٓٗ ،‬‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ًِ :‬ظٌ‪ ٞ‬زا‪ٙ ،ٌٞ٢‬أخص اسبعو بٔا قل‪ٞ‬پ ا‪٨‬غتٌطاض ٗاهجسٗاَ ُػجب‪ٚ‬اځ‪ ،‬ف‪ٚ‬بقج‪ٗ ٟ‬جج٘ز‬
‫اىبِظٌ‪ ٞ‬ذت‪ ٟ‬بعس إُتٔا‪ ١‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ظعٌا‪ٔ٢‬ا ‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ًِ :‬ظٌ‪ ٞ‬كاًو‪ ٞ‬تِتؿط ًب جػٍ ا‪.ًٞ٪‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬ف‪ٔٚ‬ا اهقسض‪ ٝ‬هوت٘جٕ إفب يباضغ‪ ٞ‬اهػوٽ‪. ٞ‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬أْ تتأٓىٰ باهقب٘ي ٗٓ‪ ٛ‬كبتوم قاعس‪ ٝ‬نبآف‪ ٞٙ‬عط‪ٙ‬ه‪. ٞ‬‬
‫(‪ً ) 1‬اك‪ٚ‬لط‪ :‬تل٘‪ ّٙ‬اهسٗه‪ُ ; ٞ‬ق‪٩‬ځ عّ اىبكسض اهػابق‪.‬‬
‫(‪ ) 2‬أٗغؿب ضُ‪ :ٛ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلٍ ‪ :‬د ‪ 2‬م ‪.2‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٖٙ‬‬

‫ِٗٓان ضأ‪ٜ‬ٴ ثاهث‪ٙ ،‬ق٘ي‪ :‬إْ عِاقط اسبعوٶ ا‪٪‬غاغ‪ ٛٓ ٞٚ‬أك طٱ ًّ شهم‪ٓٗ ،‬ج‪;ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اهقاعس‪ ٝ‬ازبٌآف‪ٗ ،ٞٙ‬ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬ذجس‪ ٝ‬اىببجسأ ٗاىبكجاحل‪ٗ ،‬ثاه جاځ‪ٗ :‬ذجس‪ ٝ‬اهتِظج‪،ٍٚ‬‬
‫ٗضابعاځ‪ٗ :‬ذس‪ ٝ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬خاًػاځ‪ :‬اه٘ق٘ي إفب اهػوٽ‪.ٞ‬‬
‫ًٗلَٔ٘ شهم أْ مباضؽ اسبعوٱ ًب ضباٗهتٕ اه٘ق٘ي كىٸ طاقتجٕ‪ ،‬فجإشا ل ‪ٙ‬ػجتٽع‪،‬‬
‫فعو‪ ٕٚ‬أْ مباضؽ اىبؿاضك‪ً ٞ‬ب اهػوٽ‪ ،ٞ‬أٗ مباضؽ اههاط‪ٓٗ ،‬صا ا‪٨‬دباٖ حبػب ًلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اهِظٍ اهسمبقطاط‪ً ٞٚ‬ب اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪. ٞٚ‬‬

‫ًّٗ أٍٓ ًا تقسَ‪ :‬أْ اسبعو ‪ِٙ‬ؿأ ب٘ج٘ز فلط‪ٗٗ ،ٝ‬ج٘ز صبٌج٘ أفجطاز ‪ًِ٧ٙ‬جْ٘‬
‫بٔا ٗ‪ٙ‬تلتوْ٘ عو‪ ٟ‬أق٘هلا‪ ،‬ف‪ِٚ‬سفعْ٘ هوعٌى بإضازتٔجا‪ .‬ف‪ٚ‬لجْ٘ اهتلتجى اسبعبج‪ٓ ٛ‬ج٘‬
‫صبٌ٘ع‪ ٞ‬أفجطازٷ ٗصبٌ٘عج‪ ٞ‬أجٔجع‪ ٝ‬آًِج٘ا باىببجسأ اهجص‪ٙ ٜ‬جطاز إػبجازٖ ًب اه٘اقجع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب‬
‫بـب اهِاؽ ًٗب ُظاَ اجملتٌع‪ ،‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ .‬هلصا كاْ‬ ‫اهع‪٩‬قا‬
‫أبطظ ًا ًب اهتلتى أٗ اسبعو ٓ٘ اهللط‪ ٝ‬اهيت أًّ بٔا ًّ اىببجسأ‪ٗ ،‬إُجعاي ٓجصٖ اهللجط‪ٝ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اه٘اقع بٌِط ًّ ٱُ ٿظٍڅ ٗؾطا‪٢‬ع هتِظ‪ ٍٚ‬اهعٌى ًب ا‪ٗ٪‬غاط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكجاز‪ٞٙ‬‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٗ ٞٚ‬فٓا ;ٗٓصا ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬بآ‪ٙ‬سه٘ج‪ٚ‬ا اسبعو ًّ عق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬ثقاف‪ ٞ‬أًجّ بٔجا‪ ،‬أٗ‬
‫ٓ٘ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٗ .159‬هل‪ٙ ٛ‬تحو‪ٓ ٟ‬صا اىبلَٔ٘ هوق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ِٙ ٞ‬باج‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬وتلجت إفب ًجا ٓج٘‬
‫ٗانس عو‪ ٟ‬اهبسآ‪ ًّ ،ٞ‬أْ اٮُػاْ ‪ِٔٙ‬ض قبا عِسٖ ًجّ فلجط عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬اهلجْ٘‬
‫ٗاٮُػاْ‪ ،‬فلط‪ ٝ‬كو‪ ٞٚ‬عِٔا ٗع‪٩‬قتٔا نب‪ٚ‬عٔا قبجا قبجى اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا ًٗجا بعجسٓا; ‪ْ٪‬‬
‫ت٘جٕ اٮُػاْ بادباٖ اىبٽاهب ٗاىبقاقس عو‪ ٟ‬قلتٔا ًجّ‬ ‫اهللط‪ ًّ ٝ‬عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازبا‬
‫اه٘ج٘و اهلعو‪ ٛ‬أٗ اىبِع ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬دبعى اٮُػاْ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬و‪ٚ‬جق بجٕٶ‬
‫ًّ كطاً‪ٙٗ ٞ‬ٽوبٕ ًّ غعاز‪ ٝ‬جبٔسٖ ٗاجتٔازٖ‪ٗ .‬هل‪ ٛ‬ذبسث اهِٔه‪ ٞ‬كاُت ‪ ٨‬بجس ًجّ‬
‫تا‪ٚ‬ف فلط اٮُػاْ تا‪ٚ‬فاځ أغاغ‪ٚ‬اځ ٗؾاً‪٩‬ځ‪ٗ ،‬إػباز فلطڅ أخط هجٕٱ ذتج‪ٙ ٟ‬قجَ٘ إفب إظبجاظ‬
‫ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪ ْ٪ .‬اهللط ٓ٘ اهص‪٘ٙ ٜ‬ججس ٓجصٖ اىبلجآ‪ ٍٚ‬عجّ ا‪٪‬ؾج‪ٚ‬ا‪،١‬‬
‫ٗ‪ٙ‬طكع ٓصٖ اىبلآ‪ٗ :ٍٚ‬اٮُػاْ ‪ٙ‬ل‪ٚ‬و غو٘كٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬حبػب ًلآ‪ ٌٕٚ‬عِٔا‪ ،‬فٌلآ‪ٍٚ‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٖٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اٮُػاْ عّ ؾدل ؼببٕ تل‪ٚ‬و غو٘كٕ عبٖ٘ عو‪ ٟ‬اهِق‪ٚ‬ض ًّ غجو٘كٕ ًجع ؾجدل‬
‫غو٘كٕ ًع ؾجدل ‪ٙ ٨‬عطفجٕ ٗ ‪٨‬‬ ‫‪ٙ‬باهٕٱ ٗعِسٖ ًلآ‪ ٍٚ‬اهباض عِٕ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬خ‪٩‬‬
‫‪٘ٙ‬جس أ‪ً ٜ‬لَٔ٘ عِٕ‪ ،‬فاهػو٘ن اٮُػاُ‪ً ٛ‬طب٘ط قبلآ‪ ٍٚ‬اٮُػاْ ًّ ذ‪ٚ‬ث اهترػـب‬
‫أٗ اهتقب‪ٚ‬س‪ ًّٗ ،‬ذ‪ٚ‬ث اشبف أٗ اهؿط‪ ًّٗ ،‬ذ‪ٚ‬ث اه ٘او أٗ اهعقجاو‪ٗ .‬هجصهم عِجس‬
‫إضازتِا تا‪ٚ‬ف غو٘ن اٮُػاْ اىبِدلض ٗظبعوٕٱ غو٘كاځ ضاق‪ٚ‬جاځ‪ ٨ ،‬بجس أْ ُاجف ًلًٔ٘جٕ‬
‫أٗ‪٨‬ځ عّ اىبٽاهب ٗاىبقاقس عو‪ ٟ‬ف ًا كاُت عِسٖ; قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮬﮭﮮﮯ‬
‫ﮰﮱ﮲﮳﮴﮵﮶"(‪.)1‬‬
‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق اه٘ذ‪ٚ‬س هوتا‪ٚ‬ف ٓ٘ اهقً٘ج‪ ٞ‬بجاهللط‪ ،ٝ‬باههجطٗض‪ ٝ‬اهبؿجط‪ ،ٞٙ‬فج‪ٔٙ ٩‬تجس‪ٜ‬‬
‫اٮُػاْ إفب اىبٽاهب ًّ ف اهللط‪ٗ ٝ‬اهتللف‪ٗ .‬أًا باههطٗض‪ ٝ‬اهؿطع‪ ،ٞٚ‬فوق٘هٕ تعافب‪:‬‬
‫‪+‬ﯢﯣﯤﯥﯦﯧﯨﯩﯪﯫﯬﯭﯮ "(‪ٗ ،)2‬قججججاي اهلل‬
‫تعافب‪+:‬ﰄﰅﰆﰇﰈﰉﰊﰋﰌﰍﰎﰏﰐﰑﰒﰓﰔ"(‪.)3‬‬

‫ًٗعِ‪ ٟ‬اهقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ ٘ٓ ٝ‬اهعٌى بإػبجاز اهللجط عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا ذتج‪ ٟ‬ت٘ججس‬
‫ب٘اغٽتٕٱ اىبلآ‪ ٍٚ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬عِٔا‪ٗ .‬اهللط عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا ذت‪ٙ ٟ‬لْ٘ ًِتحاځ ‪ ٨‬بس أْ‬
‫اجملتٌع; ٗجط‪ٙ‬اْ‬ ‫‪ٙ‬رتكع عو‪ ٟ‬إزضان قر‪ٚ‬س ٗٗع‪ ٛ‬تاَ عو‪ً ٕٚ‬ب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬
‫اهك‪ ٝ٩‬بـب اهِاؽ; ٗٓ٘ ًا ؼبسث بٕ اهععَ ٮضاز‪ ٝ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فج‪ ٩‬فا‪٢‬جس‪ٝ‬‬
‫زْٗ شهم قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶﭷﭸ"(‪ٗ )4‬قجاي‬
‫اهلل تعافب‪+ :‬ﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯ "(‪)5‬؛ ف‪ ٩‬بجس ًجّ اهقً٘ج‪ٞ‬‬
‫باهللط‪ ٝ‬بإضاز‪ً ٝ‬كٌٌ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهعٌى تِل‪ٚ‬صاځ ٗتٽب‪ٚ‬قاځ‪.‬‬
‫‪ٗ .160‬اهِاؽ ًع اهللط‪ ٝ‬أذس ث‪٩‬ثج‪ ;ٞ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهجص‪ ٜ‬تتحػٸج ٱس اهللجط‪ ٝ‬ف‪ٚ‬جٕ قج٘‪٨‬ځ‬
‫ٗعٌ‪ ،٩‬فه‪٩‬ځ عّ اعتقازٖ بٔا إتقاُاځ ٗإ‪ٙ‬قاُاځ‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬اهص‪ِٙ ٜ‬ػاقٱ باهللط‪ ٝ‬إمباُجاځ بٔجا‬
‫ًّ ف إتقاْڅ‪ٗ .‬اه اهثٱ‪ :‬اهص‪ٙ ٜ‬لټجط غج٘ازٰ اهعجاًوـب بجسافع اهلٽجط‪ٗ ٝ‬اٮعحجاو أٗ‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ازباث‪.13/ ٞٚ‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬غبأ ‪.46/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطعس ‪.11/‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬طٕ ‪.115/‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.63/ ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٖٛ‬‬

‫اسباج‪ًٗ ٞ‬ا ‪ٙ‬طاٖ قاسباځ آُصان‪ٓٗ .‬صا ًا مبټى اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬پ باهللط‪ ٝ‬أٗ اهػٸ٘ق بٔا أٗ اهتعب‪٣‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗٓ٘ عٌىٴ غ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٙ ،ٞ‬ػبقٕٱ لبط ًّ اهتللف اىبػتِف‪ ،‬أٗ اهعٌ‪ٚ‬جق أٗ اهػجٽر‪ٛ‬‬
‫ٗاهػاشد‪ٗ .‬كوٌا اضتق‪ ٟ‬اٮُػاْٱ بللطٖٶ اغجتِاضٰ بلٌٔجٕ ٗقجاذبتٕ اهػجع‪ٗ ٞ‬اهؿجٌ٘ه‪ٞٚ‬‬
‫ٗاه٘اقع‪ٗ ٞٚ‬اهعٌو‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬كوٌجا اعبجطچ اهللجط أٗ نجاق نجعلت اهط‪ٙ٦‬ج‪ٗ ٞ‬قوچجت‬
‫اهبكف‪ٗ ٝ‬أهوٌت عو‪ ٟ‬اٮُػاْ ًساضن ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ .١‬هلصا تِؿأ ضٗابط بـب اهِاؽ حبػجب‬
‫اغتِاض‪ ٝ‬فلطٍٓ ٗعٌقٕ أٗ حبػب غٽر‪ ٞٚ‬فلطٍٓ ٗاعبٽاطٕ ٗنج‪ٚ‬قٕ‪ٗ .‬هلجصا تعجسز‬
‫اهق‪ٚ‬ازا ٱ اهللط‪ ٞٙ‬ه‪٫‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬ذ‪ٚ‬ث ازبِؼ ٗاهِج٘ ٗاهكجِو; فظٔجط‬
‫اهطٗابط اهللط‪ ٞٙ‬اهيت ‪ٙ‬ظّ بعهجٍٔ أُجا ضٗابجط قجاسب‪ٗ ،ٞ‬أخجط‪ ٠‬ضٗابجط ًت٘ٓٸٌج‪،ٞ‬‬
‫ٗأخط‪ ٠‬ضٗابط قاسب‪ ٞ‬أْ تلْ٘ ضابٽ‪ٗ ٞ‬هلِٔا باطو‪ٗ ٞ‬أخط‪ ٠‬قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قاسب‪.ٞ‬‬
‫ٗا‪٪‬قى ًب تأق‪ٚ‬ى اهطابٽ‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ ٞ‬هطبط اهِاؽ بِظاَ إُػاُ‪ٗ ٛ‬اغجع‬
‫ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬ا‪٬‬ت‪:ٞٚ‬‬ ‫ٗٗاقع‪ٗ ٛ‬عٌو‪ ٛ‬أْ تت٘فط ف‪ٔٚ‬ا اهكلا‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ تظٔطٰ اهطابٽ‪ٞ‬ٿ بـب اهِاؽ بكل‪ ٞ‬أفلاض ٗأذلاَ عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬تؿجلى‬
‫ُظاَ ع‪٩‬قاتٍٔ بٌِط ًّ أٗنا ًع‪ِٞٚ‬ٷ ٗأُٲػٰجاقڅ طبك٘قج‪ ٞ‬ت٘ججس بٔجا اىبلجآ‪ ٍٚ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فتِظٍ ع‪٩‬قتٍٔ خباهقٍٔ‪ٗ،‬ع‪٩‬قتٍٔ بأُلػٍٔ‪ٗ ،‬ع‪٩‬قتٍٔ بافٍٓ ًّ بين اهبؿط‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ تػتِسٰ ٓصٖ ا‪٪‬فلاضٱ ٗا‪٪‬ذلاَ عو‪ ٟ‬أغاؽڅ ًّ ًعتقس إمباُ‪ ٛ‬بللط‪ ٝ‬كو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عّ اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬تٱبِ‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬جا نب‪ٚ‬جع ا‪٪‬فلجاض ٗا‪٪‬ذلجاَ‪ُٔ٪ ،‬جا اهقاعجس‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬اهكاسب‪ ٞ‬هتل٘‪ ّٙ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اىببكط‪ ٝ‬اهيت تلػط ًا قبى اه٘ج٘ز ًٗا بعسٖ‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬أْ تتكوٰ ٓصٖ اهللط‪ٝ‬ٿ اهلو‪ ٞٚ‬باهقسض‪ٝ‬ٶ اهتاًج‪ٗ ٞ‬اهلاًوج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬ذجىټ اهعقجس‪ٝ‬‬
‫اهلرب‪ًٗ ٠‬ا ‪ٙ‬تعوق بٔا ًّ ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اشباهس‪ ٝ‬أٗ ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬با‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬أذت‪ٚ‬اجٔجا‬
‫إفب ا‪٪‬ج٘ب‪ ٞ‬اهعٌ‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهللط‪ ٞٙ‬أٗ اهلوػل‪ً ُٕ٪ ،ٞٚ‬ت‪ ٟ‬ذٱوت ٓصٖ اهعقجس‪ ٝ‬ذٱوجت اهعقجس‬
‫اىبتعوق‪ ٞ‬بٔا‪ُٔ٪ ،‬ا جع‪ ٞٚ٢‬باهِػب‪ ٞ‬هلا‪ ،‬أٗ ٓ‪ ٛ‬فطٗ عِٔا‪ٓٗ ،‬ج‪ً ٛ‬جّ أ‪ٙ‬جّ؟ ٗإفب أ‪ٙ‬جّ؟‬
‫ٗك‪ٚ‬و؟ ًٗا اىبكف؟‪.‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اسبىٹ هوعٱقپسٶ اهلرب‪ ٠‬ذ‪٩‬چ قر‪ٚ‬راځ ‪٘ٙ‬افق اهلٽط‪ ٝ‬بأْ ‪ٙ‬قِع اهعقجى‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٖٜ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗمب‪ ٫‬اهقوب طٌأُ‪ٗ ،ِٞٚ‬اسبى ف اهكر‪ٚ‬س قس ‪٘ٙ‬جس ُٔه‪ٗ ،ٞ‬هلِٔا هّ تلجْ٘ ُٔهج‪ٞ‬‬
‫قاسب‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪ ،ٞ‬فاهِٔه‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ ٛٓ ٞ‬اهيت ت‪٧‬غجؼ بِ‪ٚ‬أُجا هِظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫عو‪ً ٟ‬عتقس قر‪ٚ‬س قاحل قٽعاځ ‪.‬‬
‫ٗقٽعاځ ‪ ٨‬مبلّ أْ ‪٘ٙ‬جس ٓصا اسبى اهكجر‪ٚ‬س اهكجاحل إ‪ ٨‬بجاهللط اىبػجتِف عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اٮُػاْ ٗاهلْ٘‪ .‬هصهم كاْ عو‪ً ٟ‬ط‪ٙ‬س‪ ٜ‬اهِٔه‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬اهػف ًب طط‪ٙ‬ق‬
‫اهطق‪ ٛ‬اهكاحل أْ ‪ٙ‬قً٘٘ا سبى اهعقس‪ ٝ‬اهلرب‪ ٠‬أٗ‪٨‬ځ‪ٙٗ ،‬تللطٗا باسبى اهكر‪ٚ‬س ب٘غاط‪ٞ‬‬
‫اهللط اىبػتِف‪ٓٗ ،‬صا اسبى ٓ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬اهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهيت ‪ِٙ‬بين عو‪ٔٚ‬ا كى فلط‬
‫فطع‪ ٛ‬عّ اهػو٘ن ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬قبا ‪ٙ‬كوس اىبط‪ ١‬زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬قبا ‪ٙ‬كوس ازبٌاع‪ ٞ‬هط‪ٙ‬از‪ٝ‬‬
‫اجملتٌع‪ٗ ،‬ؼبٌى ٓصا اهللط ا‪٪‬ذلاَ عّ أُظٌ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ٝ‬ظجاَ اجملتٌجع ‪ ٨‬ضباهج‪ًٗ .ٞ‬جّ‬
‫ًعطف‪ٓ ٞ‬صا اسبى ٗاهبرث عِٕ أختوو اهِاؽ عو‪ ٟ‬أجِاؽ فلط‪ ٞٙ‬أٗ أُ٘ا أٗ أقِا‬
‫‪.‬‬ ‫بـب اهكازق اه‪ٚ‬قـب أٗ اشباز اهرتٓا‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أجِجاؽ; ضابٽج‪ ٞ‬جف‬ ‫‪ٔ .161‬الرسٔابط الفهسٖر‪ ،ٛ‬أٗ اهق‪ٚ‬ازا‬
‫قاسب‪ ٞ‬هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ ٗ‪ ٨‬قر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬ضابٽ‪ ٞ‬قاسب‪ ٞ‬هطبط اٮُػاْ باٮُػجاْ‬
‫ٗهلِٔا ف قر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬ضابٽ‪ ٞ‬قاسب‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪.ٞ‬‬
‫ٗازبِؼ ا‪ٗ٪‬ي‪ ٘ٓ :‬أفلاضٱ اهطابٽ‪ ٞ‬اهاط‪ٙ‬ع‪ ٞٙ‬اه٘جساُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهجيت تظٔجط عِجس اعبٽجاط‬
‫اهللط أٗن‪ٚ‬قٕ‪ ،‬أٗ بسافع ا‪ُٚ٬‬ج‪ٗ ٞ‬اىبكجور‪ ٞٚ‬أٗ بجسافع اهتجس‪ٙ‬ٹّ اهاط‪ٙ‬جع‪ ٜ‬قبعجعي عجّ‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهؿٌ٘ه‪.ٞٚ‬‬
‫ٗأًا ازبِؼ اه اُ‪ ٛ‬فٔ٘ اهطابطٿ اهص‪ٙ ٜ‬ظٔطٱ بجأثطڄ اهجتللفڄ اهعٌ‪ٚ‬جق ًب ُظجاَ اهعجال‬
‫ٗ‪ٙ‬لوػو اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بط‪ً ٞٙ٦‬ع‪ ،ِٞٚ‬ف‪ٚ‬كوس هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ‪ٗ ،‬هلِٕٱ ف قر‪ٚ‬س ‪ُٕ٪‬‬
‫‪ٙ ٨‬ت٘افق ًع اهلٽط‪ ٝ‬اٮُػاُ‪ ٞٚ‬كاهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ٗاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬إُلاض اهس‪ً ّٙ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫ٗأًا ازبِؼ اه اهث فٔ٘ اهطابط اهص‪ٙ ٜ‬ظٔط بجأثطڄ اهجتللفڄ اىبػجتِف‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهِظجط ًب‬
‫اه٘اقع ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي هٕ قبا ٓ٘ أك ط ًّ اهتللف اهعٌ‪ٚ‬ق‪ٙٗ ،‬لوػو اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬بط‪ٙ٦‬ج‪ً ٞ‬ع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٗ‬

‫تكوس هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ ًب ُظاَ اهعال‪ ،‬فٔ٘ قاحل قر‪ٚ‬س ‪ ٨‬ضباه‪ٙ ُٕ٪ ٞ‬ت٘افق‬
‫ٗفٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ بأْ ‪ٙ‬قِع اهعقى ٗمب‪ ٫‬اهقوب طٌأُ‪ ٘ٓٗ ،ِٞٚ‬ا‪٪‬غج‪ َ٩‬قٽعجاځ‪ ،‬بجى ٓج٘‬
‫اٮغ‪ َ٩‬فقط ‪.‬‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬اعبٽاط اهللط‪ ٘ٓ ،‬تسُټ‪ ٛ‬فلط اٮُػاْ بػبب تاوب ذطك‪ٗ ٞ‬جساُجٕ عوج‪ٟ‬‬
‫ذطك‪ ٞ‬عقوٕٶ‪ ،‬ف‪ِٚ‬عي اهللط ًب شِٕٓ عّ اىبػت٘‪ ٠‬اه‪٢٩‬ق باه٘اقع ٗإُػجاُ‪ٚ‬تٕ‪ٙٗ ،‬تجسُ‪ ٟ‬إفب‬
‫نعو اهلٍٔ ًب تقس‪ٙ‬ط ا‪ً٘٪‬ض قجسضٓا أٗ غج٘‪ ١‬اهلٔجٍ‪ .‬فجإشا ل ‪ٙ‬ػجتعٌى اىبجط‪١‬ٱ عقوجٕ‬
‫باٮغتِاز عو‪ً ٟ‬عتقس فلط‪ًِ ٜ‬اغب ‪ِٙ‬تخ ا‪٪‬فلاض اىب٘ن٘ع‪ٙٗ ٞٚ‬هبط ًلآ‪ًٗ ٌٕٚ‬قا‪ٚٙ‬ػجٕ‬
‫‪ٙ‬ػتعٌى عقوٕٱ ًب أج٘ا‪ً ١‬ؿاعط اه٘جساْ‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فإُٕٱ غ٘‬ ‫ٗ‪ِٙ‬ظٍ غو٘كٕ ًب فطٗع‪ٚ‬ا‬
‫اهعاطل‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ٓٗ ،ٞ‬صا ٓ٘ ًعِ‪ ٟ‬ا‪٨‬عبٽاط اهللط‪ ،ٜ‬أ‪ ٜ‬اغبلجا‬ ‫اهسفقا‬ ‫ٗتقوبا‬
‫اهللط ٗعوٿ ٵ٘ اه٘جساْ; ف‪ ٩‬تكوس ً ى ٓصٖ اهطٗابط اىبِتٰحٰ‪ ًّ ٞ‬اعبٽاط اهللجط ٗعوج٘ټ‬
‫اه٘جساْ هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ بؿلى زا‪ٗٗ ٌٍّٛ٢‬اقع‪ٗ ٛ‬إُػاُ‪.ٛ‬‬
‫ٗأًا ًعِ‪ ٟ‬ن‪ٚ‬قٱ اهللط فٔ٘ أْ اٮُػاْ ‪ِٙ ٨‬ظط بػع‪ٗ ٞ‬مش٘ه‪ ٞٚ‬أٗ إُٔ ‪ٙ‬لقس إذس‪٠‬‬
‫اشبكا‪٢‬ل ازب٘ٓط‪ ٞٙ‬هوللجط اىبػجتِف‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اهػٸجع‪ٗ ٞ‬اهؿجٌ٘ه‪ٗ ٞٚ‬اه٘اقع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهعٌو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاٮُػاُ‪ًٗ .ٞٚ‬عِ‪ ٟ‬أتػا اهللط بأْ ‪ٙ‬تٌلّ اهعوٌا‪١‬ٱ ًّ اغتدطاد اسبو٘ي ٗاغتِباطٔا‬
‫ًِٕ‪ ،‬فل‪ ٕٚ‬هلىټ ًؿلو‪ٞ‬ٷ ذىٻ ٗهلى غ‪٧‬ايڅ ج٘اوٴ ٗذبت٘‪ ٜ‬ز‪٢٨‬جىٱ خٽابجٕ عوج‪ ٟ‬تلػجف‬
‫ذقا‪٢‬ق ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬تِظ‪ٌٔٚ‬ا بأعٌاي عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ٙ‬ـب اهللط‪ ٜ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ،ٜ‬عو‪ٟ‬‬
‫ًػت٘‪ ٠‬ا‪٪‬فعاي ه‪ٚ‬كبٌٔا ًب أٓسافٕ ًٗؿطٗع‪ٚ‬تٕ ‪.‬‬
‫ٗأًا اهؿٌ٘ه‪ ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬اهقسض‪ ٝ‬اه٘اع‪ً ٞٚ‬ب اهللط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬تِظ‪ ٍٚ‬نب‪ٚ‬ع ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ً ،ٝ‬جّ‬
‫ٗ اهػ‪ٚ‬اغا ‪ ،‬بعًٌ٘ٔا ٗ خك٘قٔا‪ ،‬قبِظً٘ج‪ٞ‬‬ ‫ٗ ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ا‬ ‫ٗاىبعاً‪٩‬‬ ‫اهعبازا‬
‫ًتلاًو‪ ،ٞ‬بأْ ‪ ٨‬تأخص أ‪ ٜ‬ن‪ٚ‬ق أٗ عػط ًب أًطٓا فٔ‪ ٛ‬علؼ اهِظط‪ ٝ‬اهه‪ٚ‬ق‪ ،ٞ‬فاهِظط‪ٝ‬‬
‫اهؿٌ٘ه‪ ٞٚ‬ذب‪ٚ‬ط با‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪٨ٗ ١‬تتلق ًع اهلٽط‪ ٝ‬ا‪٪‬ذاز‪ ٞٙ‬هلا‪ٗٗ .‬اقع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهللجط أُجٕ مبلجّ‬
‫ًع اهِلؼ ًٗع فٓا ًٗع ًا ٗضا‪ ١‬اه٘ج٘ز اٮُػاُ‪ٛ‬‬ ‫ىبػٔا ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب اهع‪٩‬قا‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬أ‪ ٜ‬ك‪ٚ‬و تتعاًى ًع اها‪ٚ‬ب قب٘ن٘ع‪ٗ ٞٚ‬جس‪ٗ .ٞٙ‬أًا عٌو‪ ٞٚ‬اهللط‪ ٝ‬فٔج‪ ٛ‬أْ‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕٔٗ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫تت٘فط أًلاُ‪ ٞٚ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاىبٌاضغ‪ ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص ًّٗ اىبػ‪ٗ٧‬ي عِٔا‪ٗ .‬أًا‬
‫إُػاُ‪ ٞٚ‬اهللط‪ ٝ‬فٔ‪ ٛ‬أْ تلْ٘ ً‪ ٌٞ٢٩‬هولٽط‪ٝ‬ٶ بأْ تقِع اهعقى ٗتتحاٗو ًجع تجطززا‬
‫اهقوب باٮطٌ‪ِ٣‬اْ ‪.‬‬
‫باهطابٽ‪ٞ‬‬ ‫ًب اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬ظبس أُٔا هٔط‬ ‫ًّٗ زضاغ‪ٗ ٞ‬اقع اهطٗابط اهيت ُؿأ‬
‫اه٘طِ‪ ٞٚ‬أٗ اهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪ ٞٚ‬أٗ اهطابٽ‪ ٞ‬اىبكور‪ ٞٚ‬أٗ اهطابٽ‪ ٞ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬أٗ اهطابٽ‪ ٞ‬اىببس‪.ٞٚ٢‬‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬قبعجا‪ٙ‬ف‬ ‫ٗإشا ٗنعِا ٓصٖ اهجطٗابط ًب ً‪ٚ‬جعاْ ا‪٪‬جِجاؽ اه ‪٩‬ثج‪ ٞ‬هوق‪ٚ‬جازا‬
‫ًلًٔ٘ٔا‪ ،‬فػِحس أْ اهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اهطابٽج‪ ٞ‬اه٘طِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬جف قجاسب‪ ٨ٗ ٞ‬قجر‪ٚ‬ر‪،ٞ‬‬
‫ٗكصهم اهطابٽ‪ ٞ‬اىبكور‪ٗ ٞٚ‬اهطابٽ‪ ٞ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ٗ ،‬أًا اهطابٽ‪ ٞ‬اىببس‪ ٞٚ٢‬فٔ‪ٗ ٛ‬فجق‬
‫ٓصٖ اىبعا‪ٙ‬ف ًِٔا اهكر‪ٚ‬س اهكاحل ٗٓ٘ اٮغ‪ًِٔٗ ،َ٩‬ا اهكاحل ف اهكجر‪ٚ‬س ٗٓج٘‬
‫اهطأمساه‪ ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬فطٗعٌٔا‪.‬‬
‫‪ .162‬أ‪ٚ‬الّ‪ :‬صالح‪ ُ١ٝ‬ايزابط‪ ِ١‬اي‪ٛ‬طٓ‪ ١َّٝ‬يف اي‪ٛ‬اقعِ اجملتُع‪:ٞ‬‬
‫تِؿأٿ اهطابٽ‪ ٞ‬اه٘طِ‪ ٞٚ‬بـب اهِاؽ كوٌا أعبطچ اهللجطٱ ُٗجعيٰ عجّ ًػجت٘اٖ اهٽب‪ٚ‬عج‪ٛ‬‬
‫طا‪ٚ‬اْ أٗ تاوڇب اه٘جساْ ٗ اهعاطل‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬تٽوباتٕ ًٗقاقسٖ‪ ،‬ف‪ٚ‬وحجأ‬
‫ٗتسُٸ‪ ٟ‬إفب ذايڄٶ ٿ‬
‫اٮُػاْ إفب اىب‪ٚ‬ى اه٘جساُ‪ٗ ٛ‬اهؿع٘ض اهعاطل‪ًٗ .ٛ‬ب ذاي ضابٽ‪ ٞ‬اهج٘طّ‪ٙ ،‬ظٔجط ً‪ٚ‬جىٱ‬
‫اىبط‪ ١‬إفب اهسفا عّ اهبوس حبلٍ ع‪ٚ‬ـ اهِاؽ ًب أض څ ٗاذس‪ٝ‬ٷ ٗاهتكجاقٍٔ بٔجا‪ ،‬فتأخجصٍٓ‬
‫اهِلؼ ًٗتعوقاتٔا‪ًِٔٗ ،‬ا اهبوس اهص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ ف‪ٚ‬جٕ‪،‬‬ ‫ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهبقا‪ ١‬باهسفا عّ ًتٽوبا‬
‫اهيت ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ عو‪ٔٚ‬ا ٗٓ٘‬ ‫فترٌؤٍ اهاط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬بسافع اهبقا‪ ١‬عو‪ ٟ‬اهسفا عّ اهبوس ٗ ا‪٪‬ض‬
‫ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باهطابٽ‪ ٞ‬اه٘طِ‪ ٘ٓٗ ;ٞٚ‬اهؿع٘ض اهسافع سبطك‪ ٞ‬اٮُػاْ ًب اهبقا‪ٗ ١‬اهسفا عجّ‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ ٗ ٞ‬ا‪٨‬قتكجاز‪ٞٙ‬‬ ‫اهع‪ٚ‬ـ ف‪ٚ‬جٕ ًجّ اشبجسًا‬ ‫ٓصا اهبقا‪ً ١‬ب اهبوس ًٗتعوقا‬
‫ٗ فٓا ًب ازباُب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اجملتٌع‪.ٛ‬‬
‫ٗتعسٹ ٓصٖ اهطابٽ‪ ًّ ٞ‬أقى اهطٗابط ق٘‪ٝ‬ځ ٗأك طٓا نعلاځ ٗأبعجسٓا اغبلانجاځ‪ٓٗ ،‬ج‪ٛ‬‬
‫ي طبتولج‪ ٞ‬كٌجا ٓج‪ً٘ ٛ‬جج٘ز‪ً ٝ‬ب اٮُػجاُ‪ ٛ‬بؿجلى ًعجـب‪.‬‬
‫ً٘ج٘ز‪ً ٝ‬ب اسب‪٘ٚ‬اْ بأؾلا څ‬
‫ٗتأخص اىبظٔط اهعاطل‪ ٛ‬زا‪ٌ٢‬اځ‪ٗٗ .‬ج٘زٓا ذتٌ‪ ٛ‬فٔ‪ ٛ‬توجعَ اهِجاؽ ًب ذجاي ا‪٨‬عتجسا‪١‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٗ‬

‫ا‪٪‬جِيب عو‪ ،ٍٔٚ‬أ‪ ٜ‬اعتسا‪ ١‬اهق٘‪ ٠‬اهسٗه‪ ٞٚ‬اجملتٌع‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ا‪٪‬خط‪ ٠‬عو‪ ٟ‬بوسٍٓ أٗ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغجج‪ٞٚ‬‬ ‫عو‪ٚ‬ججٕ اىبعآججسا‬ ‫ًكججاسبٍٔ‪ ،‬كججأْ ‪ٔٙ‬ججاجٍٰ اهعججسٗٹ اهجج٘طّٰ‪ ،‬أٗ ‪ٙ‬لججط‬
‫اهب‪٩‬ز أٗ ا‪٨‬ذت‪٩‬ي‬ ‫ٗا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬قٔطاځ‪ ،‬أٗ ؼباٗي ا‪٨‬غت‪ ١٩ٚ‬عو‪ً ٟ‬قسضا‬
‫هو٘طّ‪ ،‬فتظٔط ًب ً ى ٓصٖ اسباي‪ ٨ٗ ،‬تظٔط ًب ذاي غ‪ ًٞ٩‬اه٘طّ ًجّ ا‪٨‬عتجسا‪ ١‬أٗ‬
‫إشا ضٱ ٸز ا‪٪‬جِيبٹ عّ اه٘طّ أٗ أٿخطدٰ ًِٕٱ‪ ،‬فإْ عٌؤا ذ‪٣ِٚ‬ص ‪ِٙ‬تٔ‪ٙ ٨ٗ ،ٛ‬بق‪ ٟ‬هٕ أثط ًب‬
‫اه٘جساْ‪ٗ ،‬إْ بق‪ً ٟ‬ب اهصاكط‪ ٝ‬ب٘قجلٕ تاضؽبجاځ; ٗهجصهم كاُجت ٓجصٖ اهطابٽج‪ ٞ‬ضابٽج‪ٞ‬‬
‫ًِدله‪ ٨ ٞ‬ضباه‪. ٞ‬‬
‫ٗفه‪٩‬ځ عّ ٓصا‪ ،‬فإْ اهطابٽ‪ ٞ‬اه٘طِ‪ ٞٚ‬ف قر‪ٚ‬ر‪ ٨ٗ ٞ‬تكجوس هجطبط اٮُػجاْ‬
‫باٮُػاْ ضبٽاځ زا‪ٌ٢‬اځ ًّ أٗجٕ عس‪ٙ‬س‪ًِٔ ٝ‬ا ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ُٔ٪ :‬ا ضابٽ‪ ٨ ٞ‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬فلط‪ٗ ،ٝ‬إلبا تقَ٘ عو‪ ٟ‬زافجع ٗججساُ‪ٗ ٛ‬ؾجع٘ض‬
‫عاطل‪ ،ٛ‬فللطتٔا ضبسٗز‪ًِ ٝ‬دله‪ٗ ،ٞ‬ه‪ٚ‬ػت فلط‪ ٝ‬كو‪ ٞٚ‬هصا فٔ‪ ٨ ٛ‬تِلع هطبط اٮُػاْ‬
‫‪.‬‬ ‫باٮُػاْ بؿلى زا‪ ٌٛ٢‬ذتٌاځ; ذـب ‪ٙ‬ط‪ٙ‬س أْ ‪ٙ‬ػف ًب طط‪ٙ‬ق اهِٔ٘‬

‫اه اُ‪ُٔ٪ :ٛ‬ا ضابٽ‪ ٞ‬عاطل‪ ٞٚ‬تتاف بتاف اهسٗافع ٗتتبسي أذ٘اهلجا بتبجسي اهجسفقا‬
‫اهؿع٘ض‪ ٞٙ‬هلصٖ اهعاطل‪ ،ٞ‬فٔ‪ً ٛ‬طتبٽ‪ ٞ‬باط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهبقا‪ٗ ١‬تِؿأ عِٔا‪ٗ ،‬تظٔجط باهجسفا عجّ‬
‫اهِلؼ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ػبعؤا زا‪ ٌٞ٢‬اهتاف ٗاهتبس‪ٙ‬ى‪ ،‬ف‪ ٩‬تكوس هوطبط اهسا‪ ٌٛ٢‬بـب اهِاؽ ًب‬
‫اجملتٌع‪.‬‬
‫اه اهث‪ُٔ٪ :‬ا ضابٽ‪٧ً ٞ‬قت‪ ٞ‬ت٘جس ًب ذاه‪ ٞ‬اهسفا عّ اهجِلؼ ٗاهبوجس ٗاىبكجاحل‪،‬‬
‫ٗأًا ًب ذاي ا‪٨‬غتقطاض‪ ٛٓٗ ،‬اسباي ا‪٪‬قجو‪ ٞٚ‬هٯُػجاْ‪ ،‬فج‪ ٩‬تظٔجط ٗ‪ٗ ٨‬جج٘ز هلجا‪،‬‬
‫ٗهصهم ‪ ٨‬تكس ‪ ْ٪‬تلْ٘ ضابٽ‪ ٞ‬بـب بين اٮُػاْ ‪.‬‬
‫‪ .163‬ثاْ‪ٝ‬اّ‪ :‬صالح‪ ُ١ٝ‬ايزابط‪ ِ١‬ايك‪ ١ََّٝٛ‬يف اي‪ٛ‬اقعِ اجملتُع‪:ٞ‬‬
‫تِؿأٿ اهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪ ٞٚ‬بـب اهِاؽ ذـب ‪ٙ‬لْ٘ اهللط ن‪ٚ‬ټقاځ‪ ،‬ف‪ِٚ‬ظط ًّ ظاٗ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬غج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫ُلػٕٶ ًٗا ‪ٙ‬تعوق بِل٘ش ٓصٖ اهػ‪ٚ‬از‪ ،ٝ‬فاهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪ ٛٓ ٞٚ‬اهطابٽ‪ ٞ‬اهعا‪٢‬و‪ٗ ٞٚ‬هلّ بؿلى‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٕٗ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫أٗغع‪ ٛٓٗ ،‬ضٰجٲعٴ هاط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهبقا‪ ،١‬بأْ ‪٘ٙ‬جس عِسٖ ذب اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬بسٗافعٕ اهلٽط‪ ٞٙ‬ذتٌاځ‪،‬‬
‫اهللط‪ ،ٜ‬فاٮُػاْ اىبِدلض فلط‪ٙ‬اځ ‪ٙ‬ظٔط عِسٖ ذب اهػج‪ٚ‬از‪،ٝ‬‬ ‫ٗٓ‪ ٛ‬تقرتْ با‪٨‬غبلا‬
‫ٗهلّ بؿلى فطز‪ً ٘ٓٗ ،ٍّٜ‬ظٔطٴ ًّ ًظآط ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهبقا‪ً ١‬ب ذبٵ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهقجَ٘ ٗتج٘ه‪ٛ‬‬
‫ؾ‪ ;ٍُٔٗ٧‬فإشا أطوق ٓصا اهؿع٘ضٱ ًّ ف فلطڅ ًػجتِف نجاقٰ تللجفٱ اىبجط‪ً ١‬ب ذجسٗزٶ‬
‫فطز‪ٙ‬ٸتٕ ٗأُاُ‪ٚ‬تٕ‪ ،‬ف‪ٚ‬أخص ًب قِع قطاضاتٕ قبععيڅ عّ اهللط اهكر‪ٚ‬س اهكاحل‪ٗ ،‬قبععي عّ‬
‫اىبعتقس ٗاهس‪ٗ ّٙ‬ضأ‪ ٜ‬ازبٌاع‪ٙٗ ٞ‬وحأ إفب ض باتٕ ٗأٓ٘ا‪ٗ ٕ٢‬ؾٔ٘اتٕ ‪ ٨‬ضباهج‪ ،ٞ‬فاهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫ًظٔط فطز‪ً ٜ‬ب ذب قِع اهقطاض ٗإهعاَ اهقَ٘ بٕ‪ٗ ،‬تػوٽٕٱ عو‪ ٟ‬اىبط‪ ١‬ػبعى ًِٕ إُػاُاځ‬
‫أُاُ‪ٚ‬اځ ًتحرباځ إشا أًتوم غوٽ‪ٗ ،ٞ‬كوٌا ناق اهللط تػوط ٓصا اهؿع٘ض عو‪ ٟ‬اهتللف ‪.‬‬
‫ٗإشا لب‪ٗ ٟ‬ع‪ٛ‬ٱ اىبط‪ً ١‬ب ذب قِع اهقطاض; ٗٓ٘ ‪ٙ‬ػج‪ٚ‬ٽط عو‪ٚ‬جٕ ب٘قجلٕ اه٘ججساُ‪ٛ‬‬
‫ن‪ٚ‬ق اهللط ٗاهتللف‪ ،‬اٸتػٰعٰ ذبٹ اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هس‪ ،ٕٙ‬فف‪ ٠‬غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬عا‪٢‬وتٕ فأغطتٕ‪ ،‬ثٍ ‪ٙ‬تػجع‬
‫باتػا ا‪٪‬فق هلصا اسبب اه٘جساُ‪ ٛ‬هوػ‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬لب٘ اٮزضان هس‪ ،ٕٙ‬فف‪ ٠‬غج‪ٚ‬از‪ ٝ‬قً٘جٕ ًب‬
‫ٗطِٕ أٗ‪٨‬ځ‪ ،‬ثٍ ‪ٙ‬ط‪ ٠‬ذبقق اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هقًٕ٘ ًب ٗطٍِٔ بػج‪ٚ‬ازتٍٔ عوج‪ ٟ‬فٓجٍ‪ٓٗ ،‬لجصا‬
‫تٌِ٘ ٓصٖ اهط ب‪ ٞ‬اه٘جساُ‪ٗ ٞٚ‬اهؿع٘ض اهه‪ٚ‬ق اهللط ًب ضباٗه‪ ٞ‬اهل‪ٌِٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬ا‪٬‬خجط‪ّٙ‬‬
‫اهطأ‪ ٜ‬عو‪ٗ ٍٔٚ‬اهِظط‪ ٝ‬أه‪ ٍٔٚ‬باهسُٗ‪ ،ٞٚ‬فتِؿأ ججطا‪ٓ ١‬جصٖ اهط‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اىبداقجٌا‬ ‫ٗفط‬
‫اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب ٓجصٖ‬ ‫احملو‪ ٞٚ‬بـب ا‪٪‬فطاز ًب ا‪٪‬غط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬عٌازتٔا‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬إشا اغتقط‬
‫بجـب ٓجصٖ ا‪٪‬غجط‪ٗ ٝ‬بجـب‬ ‫ا‪٪‬غط‪٪ ٝ‬ذسٓا باُتكاضٖ عو‪ ٟ‬فٖ‪ ،‬اُتقوت إفب طباقجٌا‬
‫فٓا ًّ ا‪٪‬غط عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬از‪ ،ٝ‬ذت‪ ٟ‬إشا اغتقط اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهقَ٘ ‪٪‬غجط‪ٝ‬ٷ أٗ جملٌ٘عج‪ٞ‬‬
‫بـب ٓج‪ ١٨٧‬اهقجَ٘ أٗ اهقب‪ٚ‬وج‪ ٗ ٞ‬فٓجٍ‬ ‫ًّ اهِاؽ ًّ أٿغط طبتول‪ ،ٞ‬هتِؿأ اىبداقٌا‬
‫عو‪ ٟ‬اهػ‪ٚ‬از‪ٗ .ٝ‬هلصا تاوب اهعكب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أقراو ٓصٖ اهطابٽ‪ٙٗ ،ٞ‬اوب عو‪ ٍٔٚ‬اهل٘‪٠‬‬
‫ُٗكط‪ ٝ‬بعهٍٔ عو‪ ٟ‬فٍٓ ٗ‪ٙ‬ل ط ف‪ ٍٔٚ‬أُكط أخان هاىباځ أٗ ًظوً٘اځ قبعجا‪ٙ‬ف اهقب‪ٚ‬وج‪ٞ‬‬
‫اهساخو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إْ ل‬ ‫ٗاهعؿف‪ ٗ ٝ‬ا‪٪‬غط‪ٗ .ٝ‬كصهم كاُت ٓصٖ اهطابٽ‪ ٞ‬عطن‪ ٞ‬هودكجً٘ا‬
‫اشباضج‪ ،ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬ضابٽ‪ ٞ‬ف إُػاُ‪ ٞٚ‬قوقو‪ ٨ ٞ‬تػتقط عو‪ ٟ‬ذايڅ‬ ‫تؿاى عِٔا باىبداقٌا‬
‫ٗاذسٷ‪ٗ .‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهِاهط ًب اهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪ ٞٚ‬ػبس أُٔا فاغس‪ٝ‬ڂ ًّ ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أٗجٕ‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ُٔ٪ :‬ا ضابٽ‪ ٞ‬قبٰو‪ٚ‬ٸ‪ ٨ٗ ٞ‬تكوس هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ باه٘قجو اٮُػجاُ‪ٛ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٗ‬

‫ذـب اهػف ًب طط‪ٙ‬ق اهِٔه‪ ،ٞ‬ف‪ ٩‬تكوس هوقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ ٝ‬ههج‪ٚ‬ق فلطتٔجا‪ ٨ٗ ،‬تكجوس‬
‫اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ ،‬أ‪ ٜ‬هقك٘ضٓا عجّ‬ ‫هؤِه‪ً ٞ‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هقك٘ضٓا عّ ًتٽوبا‬
‫ًعازب‪ ٞ‬قها‪ٙ‬ا اٮُػاْ ف‪ ٩‬تػع ًؿل‪٩‬تٕ ٗعاجع‪ ٝ‬عّ اٮجاب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬تػا‪٨٦‬تٕ‪.‬‬
‫اه اُ‪ُٔ٪ :ٛ‬ا ضابٽ‪ٞ‬ڂ عاطل‪ ٞٚ‬تِؿأ عّ ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهبقجا‪ ،١‬ف‪٘ٚ‬ججس ًِٔجا ذجب اهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫بأبعازٖ اهؿع٘ض‪ ٞٙ‬اه٘جساُ‪ ،ٞٚ‬أٗ أططافٕ ا‪ ُٞٚ٬‬ا‪ُ٪‬اُ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬قكجط عجّ ذبق‪ٚ‬جق اىبٽاهجب‬
‫هوجتللف عجّ‬ ‫اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬اه٘اقع‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ ٞ‬ىبا ‪٬‬ثاض ٓصا ا‪ُ٨‬لعاي اه٘جساُ‪ً ٛ‬جّ قجط‬
‫اهرتك‪ٚ‬ع اىبِتخ‪.‬‬
‫بـب اهِاؽ عوج‪ ٟ‬اهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬ ‫اه اهث‪ُٔ٪ :‬ا ضابٽ‪ ٞ‬ف إُػاُ‪ ،ٞٚ‬إش تػبب اشبكً٘ا‬
‫اهطأ‪ٗ ٜ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهقبو‪ ٞٚ‬أٗ اهٽبق‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهسُٗ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ه٭خجط‪،ّٙ‬‬ ‫باهتػوط عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط ٗفط‬
‫ٗهصهم كوٕ ‪ ٨‬تكوس اهطابٽ‪ ٞ‬اهقً٘‪٪ ٞٚ‬پْٲ تلْ٘ ضابٽ‪ٞ‬ځ بـب بين اٮُػاْ‪.‬‬
‫‪ .164‬ثايجاّ‪ :‬فشادُ ايزابط‪ ِ١‬املصًح‪ٚ ١ٝ‬ايزابط‪ ِ١‬ايزُّ‪ٚ‬ح‪:١ٝ‬‬
‫ًّٗ اهطٗابط ف اهكر‪ٚ‬ر‪ ٗ ٞ‬ف اهكاسب‪ ٛٓٗ ،ٞ‬ضابٽ‪ ٞ‬فاغجس‪ ٝ‬تلػجس اجملتٌجع‪،‬‬
‫اهيت قس ‪ٙ‬تٍ٘ٓ ٗج٘زٓا ضابٽ‪ ٞ‬بـب اهِاؽ‪ ،‬اهطابٽ‪ ٞ‬اىبكور‪ٗ ;ٞٚ‬اهطابٽج‪ ٞ‬اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهجيت‬
‫ه‪ٚ‬ؼ هلا ُظاَ ‪ِٙ‬ب ق عِٔا‪ .‬أًا اهطابٽ‪ ٞ‬اىبكور‪ ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬ضابٽ‪٧ً ٞ‬قت‪ ٞ‬باىبكور‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬طآجا‬
‫بعهٍٔ ًع بعض ًّ اهِاؽ‪ ،‬ف‪ ٩‬تكوس ‪ ْ٪‬تطبط بين اٮُػاْ‪ُٔ٪ ،‬جا آُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أُاُ‪ٚ‬ج‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪ ،ٞ‬ثٍ ‪ُٔ٪‬ا عطن‪ ٞ‬هوٌػاًٗ‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬كاحل أكرب ًِٔا‪ ،‬فتلقس ٗج٘زٓجا ًب تجطج‪ٚ‬س‬
‫اىبكور‪ُٔ٪ٗ .ٞ‬ا إشا تبا‪ِٙ‬ت اىبكور‪ ٞ‬تِتٔج‪ٗ ،ٛ‬تلكجى اهِجاؽ عجّ بعهجٍٔ‪ُٔ٪ٗ ،‬جا‬
‫تِتٔ‪ ٛ‬عِسًا تِتٔ‪ٓ ٛ‬صٖ اىبكاحل‪ٗ ،‬هصهم كاُت اهطابٽ‪ ٞ‬اىبكور‪ٞٚ‬ٿ خٽط‪ٝ‬ځ عوج‪ ٟ‬أٓوجٔا‬
‫قٽعاځ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ضابٽ‪ ٞ‬فاغس‪ ٝ‬خٽط‪.ٝ‬‬
‫ٗأًا اهطابٽ‪ ٞ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ ‪ِٙ‬ب ق عِٔا‪ ،‬فأُٔا تظٔط ًب ذاه‪ ٞ‬اهتس‪ٙ‬ٹّ‪ ٨ٗ ،‬تظٔجط‬
‫ًب ًعرتن اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كِظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ‪ ٨ٗ،‬كِظاَ تؿط‪ٙ‬ع‪ً ٛ‬ب اه٘اقع‬
‫اهِاؽ ًب اجملتٌع‪ .‬فٔ‪ ٛ‬ضابٽ‪ ٞ‬جع‪ ٞٚ٢‬تعاجل ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬جف عٌو‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب‬ ‫ًّ ع‪٩‬قا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهعاً‪ ،ٞ‬ف‪ ٩‬تكوس ‪ ْ٪‬تلْ٘ ضابٽ‪ ٞ‬بـب اهِاؽ ًب ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬جا‪ًٗ ،ٝ‬جّ‬ ‫صبا‪٨‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕ٘ٗ‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ِٓا ل تكوس اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهِكطاُ‪ ْ٪ ،ٞٚ‬تلْ٘ ضابٽ‪ ٞ‬بـب اهؿع٘و ا‪ٗ٪‬ضب‪ً ٞٚ‬ع أُٔا كاُت‬
‫تعتِقٔا ٗذت‪ ٟ‬ظًّ قط‪ٙ‬ب‪ ،‬بى قاض أ وبٍٔ ‪ٙ‬تدوچْ٘ عِٔا بعس اعتِاقٍٔ عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬فكجى‬
‫اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٓ ْ٪ ،ٝ‬صٖ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهس‪ ِٞٚٙ‬ل ‪ٙ‬عس اىب‪ ًِْ٘٧‬بٔجا ‪ٙ‬وٌػجْ٘ ٗج٘زٓجا ًب‬
‫ذ‪ٚ‬اتٍٔ ظًّ اهلكى بـب اهلِ‪ٚ‬ػ‪ٗ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬فٔ‪ ٛ‬ضابٽ‪ ٞ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪.‬‬
‫ٗهصهم ‪ ٨‬تكوس نب‪ٚ‬ع اهطٗابط اهػابق‪٪ ٞ‬پْٲ تجطبطپ اٮُػجاْ باٮُػجاْ ًب اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ذـب ‪ٙ‬ػف ًب طط‪ٙ‬ق اهِٔه‪ٗ ٞ‬اهطق‪ُٔ٪ .ٛ‬ا تلتقطٱ شبكا‪٢‬ل اهطابٽ‪ ٞ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ٗ .ٞ‬اهطابٽج‪ٞ‬‬
‫اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هطبط بين اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓ ٝ‬ضابٽ‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت ‪ِٙ‬ب ق عِٔجا ُظجاَ‪ ،‬فٔج‪ٛ‬‬
‫اهللط‪ ٝ‬اهلو‪ ٞٚ‬اهيت ‪ٙ‬تلط ًِٔا أفلاض‪ ٛٓٗ ،‬ضابٽ‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهعقو‪ ٞٚ‬اهيت ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ُظاَ‪،‬‬
‫ضابٽ‪ ٞ‬اهللط‪ ٝ‬اهلو‪ ٞٚ‬عّ اهلْ٘ ٗاٮُػجاْ ٗاسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬ع‪٩‬قتٔجا نب‪ٚ‬عٔجا قبجا قبوجٔا ًٗجا‬
‫بعسٓا‪ ،‬فتتكو باهؿٌ٘ي ٗاهػع‪ٗ ،ٞ‬باه٘اقع‪ٗ ٞٚ‬اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬اٮُػاُ‪ٓٗ ;ٞٚ‬صٖ اهطابٽ‪ٛٓ ٞ‬‬
‫اهطابٽ‪ ٞ‬اىببس‪ ٞٚ٢‬غ‪ٌٚ‬ا إشا هبوت قلاتٔا أٗ خكا‪٢‬كٔا اهللط‪ ٞٙ‬اٮُػاُ‪.ٞٚ‬‬
‫‪َ .165‬فٗ‪ ُّٛ‬ايزابط‪ ِ١‬ايصح‪ٝ‬ح‪ ١‬ايصاحل‪:ِ١‬‬

‫اهطابٽ‪ ٞ‬اىببس‪ ٞٚ٢‬ضابٽ‪ٞ‬ڂ قسمب‪ ٞ‬بقٶسٰ ڄَ اهس‪ّٙ‬ڄ ٗاهطغاه‪ ًّ ٞ‬ضوټ اهعاىبـب‪ ،‬أٗ ًا هٔط ًّ‬
‫ً٘اظ‪ ٞٙ‬هلا‪ ،‬تأهِّ ٱٕ اىبو٘نپ ٗاسباكٍ اٮًرباط٘ض‪ ،ٜ‬كٌو٘ن اهلطاعِج‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬اقجط‪ٝ‬‬ ‫ًعتقسا‬
‫أٓجى اهلتجاو‬ ‫ٗا‪٪‬كاغط‪ٗ .ٝ‬أطوق اىببسأٿ ًب اهعكط اسبس‪ٙ‬ث عوج‪ً ٟ‬جا ‪ٙ‬ج٘اظ‪ ٜ‬ز‪ٙ‬اُجا‬
‫ٗغا‪٢‬ط اهعقا‪٢‬س اهطٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ ،‬فكاض ‪ٙ‬قاي عو‪ ٟ‬اهِظٍ هؿ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهعقا‪٢‬س اهجيت‬
‫‪ِٙ‬ب ق عِٔا ٓصٖ اهِظٍ‪ٙ ،‬ٽوق عو‪ٔٚ‬ا ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كبس‪ٙ‬ى عّ ًكجٽوس اهجس‪ٗ ّٙ‬اهطغجاه‪ٞ‬‬
‫اهوص‪ ّٙ‬قاض اهعط ٱ ‪ٙ‬طبٽٌٔا باهِاذ‪ ٞٚ‬اها‪ٚ‬ب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهكجو‪ ٞ‬اجملجطز‪ ٝ‬بجاهلل تعجافب‪ٗ .‬أقجرتْ‬
‫ًلَٔ٘ ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬باعتباض أْٸ اهس‪ ّٙ‬ؼبلٍ باهطغاه‪ًّ ٞ‬‬
‫اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهلل تعافب‪ٗ ،‬إْ ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ؼبلٍ باغٍ اٮُػاْ ٗاهترطض ًّ ق‪٘ٚ‬ز اهجس‪ٙ‬اُا‬
‫عّ اهلوػل‪ ٞ‬اىب اه‪ ٞٚ‬اه٘غٽ‪ٞٚ‬‬ ‫اهلوػل‪ ٞ‬اىباز‪ ٞٙ‬اىباضكػ‪ٗ ،ٞٚ‬كب‪ٚ‬ع‬ ‫ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ .‬ثٍ ىبا هٔط‬
‫قاض ‪ٙ‬ٽوق اىببسأ عو‪ ٟ‬كى ًّ اهلوػلتـب باعتباض اهتٌا‪ٙ‬ع اهعق‪ٚ‬جس‪ ٜ‬هلوػجلتٌٔا هور‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ٗطط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهع‪ٚ‬ـ حبػبٌٔا‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٗٙ‬‬

‫ٗاىببسأ ًب اهوا‪ ٨ ،ٞ‬ؽبتوو عّ ًعِاٖ ًب اهتأق‪ٚ‬ى اهلوػل‪ ،ٛ‬فٔ٘ ًجّ‪ :‬بجسأ‪ٰٙ ،‬بجسأٿ‪،‬‬
‫هٰٔطٰ; ٗباز‪ ٰٜ‬اهطأ‪ :ٜ‬أ‪ ٜ‬هآطٱ ا‪ً٪‬طڄ أٗ أٗهٿٕٱ‪ٰٗ ،‬بسٰا هٕ ًب ٓصا‬
‫بٰس‪١‬اځ‪ًٗ ،‬بس‪١‬اځ‪ٗ ،‬بسا ا‪ً٪‬طٱ پ‬
‫ا‪ً٪‬ط ٰبسٰا‪١‬ٴ; أ‪ُ ٜ‬ؿأ هٕ ف‪ ٕٚ‬ضأ‪ًٗ .ٜ‬بسأ اهؿ‪ ٘ٓ :١ٛ‬اهص‪ًِٕ ٜ‬ٱ ‪ٙ‬رتكجبٱ أٗ ًِجٕٱ ‪ٙ‬لجْ٘ٱ‪،‬‬
‫فاسبطٗ ًبسأ اهل‪َ٩‬ڄ‪ٗ ،‬اشبؿب ًبسأ اهباو‪ٗ ،‬اهِ٘ا‪ً ٝ‬بسأ اهِٸدجىٰ(‪ٗ .)1‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اهكجاسب‪ٞ‬ٿ‬
‫ًبسأ اهِظاَ‪ ،‬فاهطابٽ‪ ٞ‬اىببس‪ ٛٓ ٞٚ٢‬اهػبب ًب كى ع‪٩‬ق‪ ٞ‬تجطبط اٮُػجاْ باٮُػجاْ‪ ،‬أ‪ٜ‬‬
‫تطبط اهِاؽ ًب ًعاؾٍٔ ٗذ‪ٚ‬اتٍٔ إشا أًِ٘ا بٔا ٗغوٌ٘ا هلا ‪.‬‬

‫ٗاىببسأ ًب اىبٽو٘و اهِٔه٘‪ ٜ‬اهكاحل هوتا‪ٚ‬ف ٓ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت ‪ٙ‬تلط ًِٔا ا‪٪‬فلاض‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تكسض عِٔا ا‪٪‬ذلاَ‪ ،‬فٔ٘ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬عقو‪ِٙ ٞٚ‬ب ق عِٔا ُظجاَ‪ًٗ ،‬عِج‪ ٟ‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫عقو‪ :ٞٚ‬أ‪ ٜ‬فلط‪ٝ‬ڂ كو‪ ٞٚ‬عّ اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عٌا قبى ٓصٖ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ٗ ،‬عٌا‬
‫بعسٓا ٗعّ ع‪٩‬قتٔا نب‪ٚ‬عٔا قبا قبؤا ًٗا بعسٓا‪ٗ .‬أًا اهِظاَ اىبِب ق عّ ٓصٖ اهعق‪ٚ‬جس‪،ٝ‬‬
‫اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ًّ ٝ‬اٮشْ با‪ُ٨‬تلا با‪٪‬ؾج‪ٚ‬ا‪ ١‬أٗ اىبِجع;‬ ‫ىبؿل‪٩‬‬ ‫فٌعِاٖ‪ :‬اىبعازبا‬
‫ًّٗ اىبػج‪ٗ٧‬ي عجّ‬ ‫ٗاسبى ٗاسبطً‪ٗ ٞ‬اٮباذ‪ ٞ‬أٗ اسبظط‪ ،‬ثٍ ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬تِل‪ٚ‬ص اىبعازبا‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬ثٍ ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ب اهتِل‪ٚ‬ص بأعتباض زٗافع اهلطز قبا ‪ٙ‬كجورٕ‬
‫زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬ق‪٩‬ح ازبٌاع‪ ٞ‬هط‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ،ًٞ٪‬ق‪٩‬ح ا‪ ًٞ٪‬ىبٌاضغ‪ ٞ‬اهػوٽاْ بإضاز‪ٝ‬‬
‫ٗإضاز‪ ٝ‬أخص اسبق٘ق‪ ،‬ثٍ ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬هبى اهجسع٘‪ ٝ‬هوٌبجسأ ًجّ جٔج‪ٞ‬‬ ‫اهق‪ٚ‬اَ باه٘اجبا‬
‫اهلطز باهب‪٩‬غ ٗاهِك‪ٚ‬ر‪ ًّٗ ،ٞ‬جٔ‪ ٞ‬ازبٌاعج‪ ٞ‬باهجسع٘‪ٗ ٝ‬احملاغجب‪ًٗ ،ٞ‬جّ جٔج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعٌجى ٗإضاز‪ ٝ‬اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص ٗعوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهسٗهج‪ً ٞ‬ب‬ ‫حبٌا‪ ٞٙ‬اىببسأ ًب صبجا‪٨‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ًب اهساخى ٗاشباضد‪ٗ ،‬كى ٓصٖ ا‪ً٘٪‬ض ٓ‪ ٛ‬اهِظاَ اىبِب جق عجّ‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬لتٌى ًلَٔ٘ اىببسأ‪.‬‬

‫ٗاىببسأ ًّ ٗجٕٷ أخط ٓج٘ اهللجط‪ ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ب ض‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬فوػجل‪ ٞ‬اه٘جج٘ز‪،‬‬
‫فلاُت اهللط‪ :ٛٓ ٝ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ ٗاىبعازبجا ; ٗاهٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬ٿ ٓج‪ :ٛ‬ب‪ٚ‬جاْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تِل‪ٚ‬جص اهِظجاَ‬

‫(‪ )1‬هػاْ اهعطو ‪٪‬بّ ًِظ٘ض ‪ً :‬از‪ ( ٝ‬بٰجسٰا) – و ز ا – ٗاهكجراح هوحج٘ٓط‪ٗ ، ٜ‬تجاد اهعجطٗؽ‬
‫هوعب‪ٚ‬س‪.ٜ‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٗٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬باهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬ب‪ٚ‬اْ اهل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬سبٌى اهسع٘‪ٗ ،ٝ‬مبلّ ًّ ٗجٕ أخط أْ ‪ٙ‬قاي‪ :‬إْ‬
‫اىببسأ ؾط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اد‪ ،‬فاهؿط‪ٙ‬ع‪ ٛٓ ٞ‬اهللجط‪ٝ‬ٿ ٗاىبِٔجاد ٓج٘ اهِظجاَ‪+ ،‬ﮚﮛﮜ‬
‫ﮝﮞﮟ"(‪.)1‬‬
‫‪ٗ .166‬إشا عوٌِا ًلَٔ٘ اىببسأ ًتٌ ‪٩‬ځ باهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬أٗ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬اىبِٔجاد أٗ‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهِظاَ‪ٙ ،‬ظٔط هِا جب‪ ١٩‬أْ اه٘طِ‪ ٗ ٞٚ‬اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اىبكور‪ٗ ٞٚ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظجاَ‬
‫أفلاض ‪ ٨‬تكوس أْ تلْ٘ ًبس‪١‬اځ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬أفلاض ضبسٗز‪ ٝ‬قاقط‪ ٝ‬عجّ اهِظجط‪ ٝ‬اهلو‪ٚ‬ج‪٨ٗ ،ٞ‬‬
‫‪ِٙ‬ب ق عِٔا ُظاَ‪ ،‬ف‪ ٩‬تكوس هوطبط بـب بين اٮُػاْ ًب اهعال ٗ‪ً ٨‬ب أقٽاضٖ عو‪ ٟ‬اهػب‪ٚ‬ى‬
‫اهكر‪ٚ‬س ٗاهٽط‪ٙ‬ق اسبق اٮُػاُ‪ِٓٗ ،ٛ‬ا ‪ٙ‬ٽجطح اهػج‪٧‬اي ُلػجٕ‪ :‬أ‪ٙ‬جّ اىببجسأ اهكجاحلٱ‬
‫اهكر‪ٚ‬س هؤِه‪ٗ ٞ‬هتِظ‪ ٍٚ‬غو٘ن طط‪ٙ‬ق اهتا‪ٚ‬ف هبين اهبؿط ًب اهعجال اٮُػجاُ‪ٛ‬؟ ًٗجّ‬
‫أ‪ِٙ ّٙ‬ؿأ؟ ٗك‪ٚ‬و اهػب‪ٚ‬ى إه‪ٕٚ‬؟‬
‫ًّٗ اهبرث ٗاهسضاغ‪ ،ٞ‬ثٍ اهِظط ًب اىبباز‪ً ٥‬ب اهعال قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬ظبس أْ اىببجسأ‬
‫‪ِٙ‬ؿأ ًب شّٓ ؾدل ًّ أذس طط‪ٙ‬قـب; إًجا بج٘ذ‪ ٛ‬اهلل هجٕٱ بجٕٶ ٗأًجطٖٱ بتبو‪ٚ‬اجٕ‪ٗ ،‬إًجا‬
‫بعبقط‪ ٞٙ‬تؿطق ًب شهم اهؿدل‪ٗ .‬اهػب‪ٚ‬ى احملتَ٘ هتقط‪ٙ‬ط اىببسأ اهكاحل اهكر‪ٚ‬س‪٨ ،‬بس‬
‫ًّ أْ ؽبهع هؿطٗط ًع‪ ِٞٚ‬تقَ٘ بٔا اسبح‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬تقط‪ٙ‬ط ٓجصا اىببجسأ ًجّ شان‪ٗ .‬مبلجّ‬
‫إنباي ٓصٖ اهؿطٗط ب٘قلـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬إْ اىببسأ اهص‪ِٙ ٜ‬ؿأ ًب شّٓ إُػاْ ب٘ذ‪ ٛ‬اهلل هٕٱ بجٕٶ ٓج٘ اىببجسأ اهكجر‪ٚ‬س‬
‫قٽعاځ‪ ًّ ُٕ٪ ،‬خاهق اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ;ٝ‬اهلل تعافب ؾإُٔٱ; فٔ٘ ًبسأ قٽعج‪ٛ‬‬
‫بإُٔ اسبق‪ٗ .‬أًا اىببسأ اهص‪ِٙ ٜ‬ؿأ ًب شّٓ ؾدل بعبقط‪ ٞٙ‬تؿطق ف‪ ،ٕٚ‬فٔ٘ ًبسأ باطجى‪،‬‬
‫‪ُٕ٪‬ٱ ُاؾ‪ ٤‬عّ عقى ضبسٗز ‪ٙ‬عحع عّ اٮذاط‪ ٞ‬باه٘ج٘ز ًٌٔجا مسجت عبقط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬شهجم‬
‫اهؿدل‪ .‬ثٍ ‪ ْ٪‬فپٍٔ اٮُػاْ هوتِظ‪ ٍٚ‬عطن‪ ٞ‬هوتلاٗ ٗا‪٨‬خجت‪ٗ ٩‬اهتِجاقض ٗاهتجأثط‬
‫باهب‪ ٞ٣ٚ‬اهيت ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬يبا ‪ِٙ‬تخ عِٕ اهِظاَٱ اىبتِاقض اىب‪٧‬ز‪ ٜ‬إفب ؾقا‪ ١‬اٮُػاْ; هجصهم‬
‫كاْ اىببسأ اهص‪ِٙ ٜ‬ؿأ ًب شّٓ ؾدل باط‪٩‬ځ ًب عق‪ٚ‬ستٕ ُٗظإً اهص‪ِٙ ٜ‬ب ق عِٕ قٽعاځ‪.‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.48/ ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٗٛ‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ تلْ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬هوٌبسأ ًتلق‪ٞ‬ځ ًع فٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ‪ ،‬بأْ تلجْ٘ ًبِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهعقى ًٽٌ‪ ِٞ٣‬هوقوب‪ ،‬ذت‪ ٟ‬تلْ٘ قاعس‪ ٝ‬قر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬إشا خاهلت فٽجط‪ ٝ‬اٮُػجاْ أٗ ل‬
‫تلّ ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعقى‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬قاعس‪ ٝ‬باطوج‪ ٞ‬ذتٌجاځ ‪ًٗ.‬عِج‪ ٟ‬أتلجاق اهعق‪ٚ‬جس‪ً ٝ‬جع فٽجط‪ٝ‬‬
‫اٮُػاْ‪ ،‬كُ٘ٔا تقطض ًا ًب فٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ ًجّ عحجع ٗاذت‪ٚ‬جاد إفب اشبجاهق اىبجسبط‪ ،‬أ‪ٜ‬‬
‫ت٘افق ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ًٗ .ّٙ‬عِ‪ ٟ‬كُ٘ٔا ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعقى أْ ‪ ٨‬تلْ٘ ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اىبجاز‪ ،ٝ‬أٗ‬
‫عو‪ ٟ‬اسبى اه٘غط ‪.‬‬

‫‪ٗ .167‬قس ‪ٙ‬ق٘ي قا‪٢‬ى‪ :‬ىباشا ٓصا اهتعق‪ٚ‬س ًب ُؿأ‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو ٗتِ٘عٔا؟ ٗباٮًلجاْ‬
‫طاض‪ٞ٢‬؟ ٗازب٘او‪ُ :‬عجٍ باٮًلجاْ‬ ‫ُؿ٘‪ ١‬أذعاو ًّ ف ًبسأ كرايڅ إجطا‪ ٞٚ٢‬هظطٗ‬
‫شهم‪ٗ ،‬هلّ ٓصٖ ا‪٪‬ذعاو هّ تلْ٘ أذجعاو ُٔهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ه‪ً٫‬ج‪ٗ ،ٞ‬إلبجا غجتلْ٘‬
‫أذعاو ًٌٔ‪ ٞ‬خاق‪ ٞ‬أٗ أذعاو اههاط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٽ٘اض‪ ٥‬اىبع‪ ٛٓٗ ;ِٞٚ‬أذجعاو ًب‬
‫ٓصٖ اسباي ً٘ق٘ت‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ػت ف‪ٔٚ‬ا اهسمبً٘‪ٗ ٞ‬اهبقا‪ٗ ١‬تورق با‪٪‬ذعاو اه٘طِ‪ٗ ٞٚ‬اهقً٘‪٨ ٞٚ‬‬
‫ضباه‪ ،ٞ‬ف‪ ٩‬تكوس هطبط اٮُػاْ باٮُػاْ ذـب ‪ٙ‬ػف ًب طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهِٔه‪ ٞ‬قٽعاځ‪.‬‬

‫باه ٘ابجت‪،‬‬ ‫ٗأًا ًا ‪ٙ‬وعَٱ ‪٪‬ذعاوٶ اهِٔه‪ ٞ‬فٔ٘ اىببسأٿ قٽعاځ‪ٙ ُٕ٪ ،‬تعاًى ًع اىبجتافا‬
‫ٗ‪ٙ‬تعاًى ًع اهٽ٘اض‪ ٥‬باهِظجاَ‪ٙ ٨ٗ ،‬للج‪٨ ٛ‬غجتقاً‪ ٞ‬اهِظجاَ ٗ اغجتقطاضٖ إ‪ٗ ٨‬جج٘ز‬
‫اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٌٓٗ ،ٞ‬ا اىببسأ‪ ،‬فا‪٪‬غاؽ ًب اىببجسأ ٓج٘ اهللجط‪ ٝ‬اهلو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عجّ اٮُػجاْ‬
‫ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهلْ٘‪ٗ ،‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٛٓ ٞ‬اهيت دبعى اىببسأ ً٘ج٘زاځ ًِلصاځ ًب ًعرتن اسب‪ٚ‬ا‪ٓٗ ،ٝ‬ج‪ٛ‬‬
‫أًط ‪٨‬ظَ هوللط‪ ٝ‬ذت‪٘ٙ ٟ‬جس اىببسأ ‪ٗ.‬كْ٘ اهللط‪ ٝ‬اهلو‪ ٞٚ‬أغاغاځ‪ ،‬ف‪ُٔ٫‬ا ٓج‪ ٛ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث قِاع‪ ٞ‬اهعقى ٗاطٌ‪ِ٣‬اْ اهقوب‪ ٛٓٗ ،‬اهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ًّ ٞٙ‬ذ‪ٚ‬ث بِا‪ ١‬اهط‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬
‫اىببكط‪ٗ ٝ‬تل٘‪ِٔٙ‬ا ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓٗ ،ٝ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ًّ ٞٙ‬ذ‪ٚ‬ث ت٘ج‪ ٕٚ‬اىبػاهم اجملتٌع‪ً ٞٚ‬ب‬
‫ُظاَ اهعال‪ .‬فعو‪ ٟ‬أغاغٔا ‪ٙ‬تعـب ادباٖ اٮُػاْ اهللط‪ٗٗ ٜ‬جٔ‪ُ ٞ‬ظطٖ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬ت٘ابعٔا‪.‬‬ ‫ىبؿل‪٩‬‬ ‫أق٘هلا تبِ‪ ٟ‬نب‪ٚ‬ع ا‪٪‬فلاض‪ٗ ،‬عِٔا تِب ق نب‪ٚ‬ع اىبعازبا‬

‫ٗأًا كْ٘ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬أًطاځ ‪٨‬ظًاځ‪ ،‬ف‪ْ٫‬ٸ اهِظاَ اهص‪ِٙ ٜ‬ب ق عّ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬إشا ل ‪ٙ‬تهجٌّ‬
‫ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص هوٌعازبا ‪ٗ ،‬ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ٗ ،ٝ‬ب‪ٚ‬جاْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هبجى‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٜٗ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهسع٘‪ ٝ‬هوٌبسأ‪ ،‬كاُت اهللط‪ ٝ‬فوػل‪ٞ‬ځ خ‪ٚ‬اه‪ ٞٚ‬فطن‪ ٞٚ‬تبق‪ ٟ‬ق٘ضاځ ًب أشٓجاْ ذاًو‪ٔٚ‬جا أٗ‬
‫ًػحو‪ً ٞ‬ب بٽْ٘ اهلتب زْٗ أْ ‪ٙ‬لْ٘ هلا أثط ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬ ‫آًا‪٨‬ځ ‪ٙ ٨‬ٱورق بٔا‪ ،‬أٗ تأً‪٩‬‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا‪ٗ ،‬هصهم كاْ ‪٨‬بس ًّ اهعق‪ٚ‬س‪٨ٗ ٝ‬بس ًّ اىبعازبا ‪٨ٗ ،‬بس ًجّ اهٽط‪ٙ‬قج‪ ،ٞ‬ذتج‪ٟ‬‬
‫‪ٙ‬لْ٘ اىببسأٿ قاسباځ ‪٨‬غتقطاض اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اغتقاًتٔا عوج‪ ٟ‬لبجطٷ ًعجـب ًب اجملتٌجع ٗاهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ‪.‬‬
‫ٗيبا ‪٩ٙ‬ذ ِٓا أْ ٗج٘ز اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهجيت ‪ِٙ‬ب جق عِٔجا اهِظجاَ‪،‬‬
‫اسب‪ٚ‬جا‪ٙ ٨ٗ ،ٝ‬جسي عوج‪ ٟ‬قجرتٕ‪ ،‬أ‪ ٜ‬صبجطز‬ ‫‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬ق‪٩‬ح اىببسأ هوعٌى ًب صبجا‪٨‬‬
‫ٗج٘ز اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٙ ٨ ٞ‬سي عو‪ ٟ‬أْ اىببسأ قر‪ٚ‬س‪ ،‬بجى ‪ٙ‬جسي فقجط عوج‪ ٟ‬أْ ٓجصا‬
‫‪ٙ‬لْ٘ ًبسأ‪ٙ ٨ٗ ،‬سي عو‪ ٟ‬ف شهم‪ٗ ،‬اهص‪ٙ ٜ‬سي عوج‪ ٟ‬قجر‪ ٞ‬اىببجسأ أٗ بٽ‪ُ٩‬جٕ ٓج٘‬
‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اىببسأ ًّ ذ‪ٚ‬ث كُ٘ٔا قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬أٗ باطو‪ٞ‬ځ‪ ،‬فإشا قرت اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬زهت عو‪ ٟ‬قر‪ٞ‬‬
‫ّ كجىٹ‬
‫اىببسأ‪ ْ٪ ،‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٛٓ ٝ‬اهقاعس‪ ٝ‬اهيت ‪ٙ‬بِ‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬ا كى فلط‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬اهجيت بٔجا تتعج‪ٚ‬ٸ ٱ‬
‫فوػل‪ٞ‬ٷ أٗ ٗجٔ‪ُ ٞ‬ظط‪ ،‬فإشا كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬قر‪ٚ‬ر‪ٞ‬ځ‪ ،‬كاْ اىببجسأ قجر‪ٚ‬راځ‪ٗ ،‬إشا كاُجت‬
‫باطو‪ٞ‬ٷ كاْ اىببسأ باط‪٩‬ځ ًّ أغاغٕٶ; فا‪٪‬غجاؽ اهجص‪ٙ ٜ‬بِج‪ ٟ‬عو‪ٚ‬جٕ اىببجسأ ٓج٘ اهعق‪ٚ‬جس ٿ‪،ٝ‬‬
‫ٗقر‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬تعين قر‪ ٞ‬اىببسأ ًب أق٘هٕٶ ٗفطٗعٕ ذتٌاځ ‪.‬‬
‫ًب اهعجال‬ ‫اهللط‪ ٞٙ‬ه‪٫‬ذجعاو ٗاىبِظٌجا‬ ‫‪ِٓ ًّٗ .168‬ا جا‪ ١‬اهتِ٘ ٱ ًب اهق‪ٚ‬ازا‬
‫عو‪ ٟ‬أٿغؼ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اىبع‪ ًّ ِٞٚ‬ذ‪ٚ‬ث ازبِؼ اهللط‪ ،ٜ‬أٗ عو‪ ٟ‬أقج٘ي اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اىبع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث اهِ٘ ًب ازبِؼ اهعق‪ٚ‬س‪ ٜ‬هوٌبسأ اىبعـب‪ .‬فاختولت ا‪٪‬جِاؽ ًب اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًب ازبِؼ اه٘اذس‪ِٓ ًّٗ ،‬ا كاُت اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬حبػب ازبِؼ‬ ‫ٗتِ٘ ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫اىببس‪ ٛ٢‬هوعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اىبع‪ٗ ،ِٞٚ‬كاُت اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬حبػب اهتِ٘ اهللجط‪ً ٜ‬ب اهعوجٍ ٗاهلٔجٍ‬
‫ف‪ ٕٚ‬حبػب اىببسأ اىبعـب ٗا‪٪‬فٔاَ اىبتِ٘ع‪ ٞ‬حمللٌٕ ًٗتؿابٕٔ ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فلاُجت اىباضكػج‪ٞٚ‬‬
‫اهو‪ٗ ِِٞٚٚٚ‬اىباضكػ‪ ٞٚ‬اىباٗ‪٩ ً ٞٙ‬ځ; ٗاهو‪ٚ‬رباه‪ ٞٚ‬بلوػلاتٔا ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬ع‪ٗ ٞٙ‬ا‪ً٪‬فك‪ٗ ٞٚ‬ا‪ٗ٪‬ضب‪.ٞٚ‬‬

‫ق بـب اهلٶطٰق حبػب‬

‫ٗجا‪ ١‬عو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬قى ًّ اهتِ٘ اهللط‪ ٜ‬أٗ ا‪٨‬جتٔاز‪ ٜ‬اهلپطٲ ٱ‬
‫ًب ا‪٪‬غجاؽ‬ ‫اىببسأ اىبعـب‪ٗ ،‬اهلطق بـب اهلطقا‪ ١‬حبػب اهِ٘ ًّ اهطأ‪ٗ ،ٜ‬كاْ اشبج‪٩‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓ٘‬

‫قٽعاځ‪.‬‬ ‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٜ‬هوٌبسأ‪ ٘ٓٗ ،‬اهتِاقض ‪ ٨‬ضباه‪ ٘ٓٗ ٞ‬اهص‪٧ٙ ٜ‬ز‪ ٜ‬إفب تكازَ اسبهاضا‬
‫ًب ا‪٪‬ق٘ي ًّ اهعوٍ ٗاهلٍٔ ٗٓ٘ اهتبا‪ً ّٙ‬ب اهطأ‪ ٨ ٜ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗكاْ اشب‪٩‬‬
‫ٗٓصا اىبلَٔ٘ يبا ػبب ً‪٩‬ذظتٕٱ عِس زضاغ‪ ٞ‬اهت‪ٚ‬اضا اهللط‪ً ٞٙ‬ب اجملتٌع ٗا‪٨‬دبآجا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اىبؿاضو اهػو٘ك‪ٗ ،ٞٚ‬كى ًجا ‪٘ٙ‬ججٕ اهجطأ‪ ٜ‬اهعجاَ ًب ازبٌاعج‪ً ٞ‬جّ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اهػا‪٢‬س‪٨ ٝ‬رباش اىب٘قو اه‪٩‬ظَ ذتٌاځ‪.‬‬ ‫ٗاهتِظ‪ ًّ ٍٚ‬اجملتٌع ٗا‪٪‬عطا‬

‫ح‪:‬‬
‫ب الجَّـالِ ُ‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة‬
‫ت الِ ِف ِك ِر َوالصِّ َياشَ ِ‬
‫ذاالَ ِ‬
‫ة ِفي وَ َ‬
‫ح َداثوِ َّي ِ‬
‫و َفاِِييُ الِ ِك َيادَاتِ الِ َ‬
‫َ‬

‫ًب أٗضبجا اىبػج‪ٚ‬ر‪ ٞٚ‬ظًجّ اهترج٘ٹي إفب‬ ‫‪ .169‬تأثطٰ اىبػوٌْ٘ با‪٪‬فلاض اهيت هٔط‬
‫ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬هصهم فٌِص بسا‪ ٞٙ‬اهقجطْ اهعؿجط‪ّٙ‬‬ ‫اهطأمساه‪ًٗ ٞٚ‬ا قاذبٔا ًّ اهلوػلا‬
‫اىب‪٩ٚ‬ز‪ٙ ٜ‬قع تأثف ًا هٔط عو‪ ٟ‬اهػاذ‪ ٞ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهعال عو‪ ٟ‬فاعو‪ ٞٚ‬ثقاف‪ٞ‬‬
‫أبِا‪ ١‬أً‪ ٞ‬اٮغج‪ ،َ٩‬فظٔجط ًبجسآْ ٗأٿقكج‪ ٛ‬اىببجسأ ا‪٬‬خجط‪ ،‬فتٌ‪ٚ‬جع اىببجسأ ا‪ٗ٪‬ي; ٗٓج٘‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬بعق‪ٚ‬ستٕ اه٘غٽ‪ ،ٞٚ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ثجٍ بجسأ ‪ٙ‬وٌجعٱ ًب ا‪٪‬فجق‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىببسأ اه اُ‪ً ٘ٓٗ ،ٛ‬بسأ ا‪٨‬ؾرتاك‪ًِٔٗ ٞٚ‬ا اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٗ ،ٞٚ‬كجاْ قجس بجسأ إقكجا‪١‬‬
‫اىببسأ ا‪٬‬خط ٗٓ٘ اٮغ‪ َ٩‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فكاض اىببسآْ ا‪ ْ٨ٗ٪‬ذبٌىٱ كجىٸ ٗاذجسٷ ًٌِٔجا‬
‫زٗه‪ٞ‬ڂ أٗ زٗي‪ ٨ٗ ،‬ذبٌى اىببسأ اه اهث زٗهج‪ٗ ،ٞ‬إلبجا ؼبٌوجٕ ؾجع٘و اهعجال اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫‪.‬‬ ‫ٗأفطازٍٓ‪ٗ ،‬هلِٕ بق‪ً٘ ٛ‬ج٘زاځ عاىب‪ٚ‬اځ ًب ا‪٪‬ض‬
‫ثٍ ًب اهعقس ا‪٪‬خف ًّ اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬ربوت أق٘‪ ٠‬زٗه‪ً ٞ‬ب اىبعػلط اهؿطق‪ ٛ‬عّ‬
‫هبى اىببسأ ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ ،ٛ‬تلللت إفب زٗ‪ٗ ، ٩ٙ‬بعس أْ كاْ ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‪ ،‬عجاز‬
‫اهط‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اىبؿ٘ؾج‪ٞ‬‬ ‫ضٗغ‪ٚ‬ا إفب ًا كاُت عو‪ ٕٚ‬قبوٕ‪ٗ ،‬هلّ بللط‪ ٝ‬اهق‪ٚ‬كط‪ ٞٙ‬ازبس‪ٙ‬جس‪ ٝ‬شا‬
‫اهتاض‪ٙ‬ذ اٮًرباطج٘ض‪ ٜ‬هوق‪ٚ‬كجط‪ ٞٙ‬اهطٗغج‪ٗ ،ٞٚ‬اهتجأثف اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬هوسٗهج‪ٞ‬‬ ‫بـب تأثفا‬
‫اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوجسٗي ا‪٪‬خجط‪٠‬‬ ‫اهػ٘ف‪ٚ‬ت‪ٗ ،ٞٚ‬اسبانط اهها ط عو‪ٔٚ‬جا بتجأثف اهػ‪ٚ‬اغجا‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕٔ٘‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫عو‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬اُلطز اىببسأ اهطأمساه‪ً ٛ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهعال عو‪ ٟ‬اهجط ٍ ًجّ اهجّ٘ٓ اهجص‪ٙ ٜ‬ع‪ٚ‬ؿجٕ‬
‫اهعال ًّ جطا‪ ١‬أُظٌتٕ اىبقوق‪ ٞ‬هوؿجع٘ض اٮُػجاُ‪ٗ ٛ‬اىبهج‪ٚ‬ع‪ ٞ‬هلطاًج‪ ٞ‬اٮُػجاْ ٗاهجيت‬
‫ع‪ٚ‬ؿٕ‪.‬‬ ‫ذط‪ٙ‬تٕ ٗجعوتٕ ًب زٗاً‪ ٞ‬اهقوق ٗا‪ُ٨‬ؿااي اهسا‪ ٍ٢‬حباجاتٕ ًٗتٽوبا‬ ‫أٓسض‬
‫اسبهاض‪ًٗ ٞٙ‬لآ‪ٌٔٚ‬جا اىبت٘هجس‪ٝ‬‬ ‫ٗاٮُػاْ ًب عال اه‪ٙ َ٘ٚ‬ع‪ٚ‬ـ ًب إطاض اهكطاعا‬
‫بـب اهِاؽ ٗدبػس اهلػاز ًّ جطا‪ٓ ١‬جصا‬ ‫اهللط‪ ،ٞٙ‬فظٔط ا‪٨‬خت‪٩‬‬ ‫ًّ ٓصٖ اهق‪ٚ‬ازا‬
‫ًع فوػل‪ٓ ٞ‬صٖ اىبباز‪ ٥‬اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬ىبعطف‪ ٞ‬إُ ‪ ٨‬مبلجّ أْ‬ ‫اهكطا ‪ ،‬فلاْ ‪٨‬بس ًّ اه٘ق٘‬
‫تقَ٘ زٗه‪ ٞ‬باهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهيت تقسًٔا ٓصٖ اىبباز‪ً ،٥‬ع اُجٕ مبلجّ هلجى ًبجسأ أْ‬
‫‪ٙ‬ق٘ز زٗه‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ ب‪ٚ‬اْ خطاف‪ً ٞ‬ا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‪ .170‬أًا ًلآ‪ ٍٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬فوػلتٔا هور‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فإُٔا تقَ٘ عو‪ ٟ‬أغجاؽ‬
‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٓٗ ،ٝ‬صٖ اهللط‪ٓ ٝ‬ج‪ ٛ‬عق‪ٚ‬جستٔا‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬قاعجستٔا اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬ازتٔا اهللط‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ ٓصٖ اهللط‪ ٝ‬بِ‪ ٟ‬اهقاز‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ْ٘ٚ‬اىبللطْٗ‬
‫ٗاهل‪٩‬غل‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ْ٘ٚ‬أفلاضٍٓ ٗأذلأًٍ ًٗلآ‪ ،ٌٍٔٚ‬فلاُت بصهم ٓ‪ ٛ‬اهقاعجس‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ىبعتقساتٍٔ كؤا ٗفوػلاتٍٔ‪ٗ .‬عو‪ ٟ‬أق٘ي ٓصٖ اهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬كاُت اهط‪:ٞٙ٦‬‬
‫أْ اٮُػاْ ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬هعٱ ُظاًٰ ٱٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كجاْ باههجطٗض‪ً ٝ‬جّ شهجم‪٨ ،‬بجس ًجّ‬
‫اهعاًج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘ ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ٟ‬‬ ‫هٯُػاْ اسبط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهلطز‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اسبط‪ٙ‬جا‬ ‫احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫ٓ‪ :ٛ‬ذط‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ،ٝ‬ذط‪ ٞٙ‬اهطأ‪ٗ ،ٜ‬ذط‪ ٞٙ‬اىبول‪ٗ ،ٞٚ‬اسبط‪ٞٙ‬‬ ‫باهو‪ٚ‬رباه‪ٓٗ ،ٞٚ‬صٖ اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اهؿدك‪.ٞٚ‬‬
‫ٗقس ُتخٰ عّ ذط‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬ذط‪ ٞٙ‬اهطأ‪ً ٜ‬ا ‪ٙ‬ػجٌ‪ ٟ‬باهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٞٚ‬فج‪ٚ‬رتن‬
‫ا‪٨‬عتقاز هوٌط‪ ١‬بأْ ‪ِٙ ٨‬ظط ًب عق‪ٚ‬ستٕ ًّ جٔ‪ ٞ‬اجملتٌع ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬هٯُػاْ ًا ‪ٙ‬س‪ ّٙ‬بٕ‬
‫ٗ‪ٙ‬عتقسٖ‪ٗ ،‬هٕ أْ ‪ٙ‬ؿاضن باهطأ‪ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬أ‪ٗ ٜ‬جٔ‪ُ ٞ‬ظط كاُت عو‪ ٟ‬أْ ‪ ٨‬تلجْ٘‬
‫ز‪ ِٞٚٙ‬أٗ طا‪٢‬ل‪ ٞٚ‬أٗ عطق‪ٗ ،ٞٚ‬هآط ٓصا اىبلَٔ٘ ‪ٙ‬قبوٕ اهعقى‪ٗ ،‬هلِٕ ‪ٙ ٨‬كجسقٕ اه٘اقجع‪،‬‬
‫فٔ٘ نطو ًّ اهتٍ٘ٓ ٗاهػطاو‪ ْ٪ ،‬اٮُػاْ ‪ ٨‬مبلّ أْ ‪ِٙ‬ععي عّ فٽطتٕ ٗ ط‪ٙ‬جع‪ٝ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬ب اهاجطو‬ ‫اهتس‪ٙٗ ّٙ‬بق‪ ٟ‬غ٘‪ٙ‬اځ‪ٓ ،‬جصا فهج‪٩‬ځ عٌجا هٔجط ًجّ أْ اهق‪ٚ‬جازا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕ٘‬

‫اهطأمساه‪ ٛ‬ذبٌى ًب ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٔا اهبعس اهس‪ٙ‬ين ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ٞ‬إْ كاُت ذباٗي أْ ربل‪.)1(ٕٚ‬‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ُتخٰ عّ ذٱط‪ٞٙ‬ٶ اىبٶول‪ ٞٚ‬اهِظاَ ا‪٨‬قتكاز‪ ٜ‬اهطأمسجاه‪ ،ٛ‬فلاُجت اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬أبط ٱظ ًا ًب ٓصا اىببسأ‪ٗ ،‬أبطظ ًا ُتخ عّ عق‪ٚ‬س‪ٓ ٝ‬صا اىببسأ‪ ،‬هصهم أطوق عوج‪ٓ ٟ‬جصا‬
‫اىببسأ‪ :‬اىببسأ اهطأمساه‪ ًّ ،ٛ‬باو تػٌ‪ ٞٚ‬اهؿ‪ ١ٛ‬بأبطظ ًا ف‪ٗ.ٕٚ‬أًا اسبط‪ ٞٙ‬اهؿدك‪،ٞٚ‬فإْ‬
‫اهؿجع٘و ٗأعجطافٍٔ‪ٗ ،‬هپٌٸجا ض‪١‬آجا تج‪٧‬ثط عوج‪ ٟ‬بعجض‬ ‫ٓصا اىببسأ قس تطكٔا ٗعجازا‬
‫غ‪ٚ‬اغاتٕ أٗ ذب٘ي زْٗ اعتِاق عق‪ٚ‬ستٕ‪ ،‬ذاٗي أْ ؼباضبٔا‪ ،‬بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬هبا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗقِاع‪ ٞ‬اهعٌ‪ًٗ ،١٩‬ا ‪ٙ‬عاي عو‪ ٟ‬شهم عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ أُجٕ ًجا بعجس عجاَ (‪)َ 2008‬‬
‫أخص ‪ٙ‬اف غ‪ٚ‬اغاتٕ إفب زعٍ اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬تبين كطاً‪ ٞ‬اهؿع٘و ٗقِاع‪ ٞ‬اهؿطكا‪١‬‬
‫أفطازاځ ًِٗظٌا ‪.‬‬
‫‪ٗ .171‬أًا اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬اهيت أخص بٔا ٓصا اىببسأ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬آت‪ ًّ ٞٚ‬جٔ‪ ٞ‬أْ اٮُػاْ ٓ٘‬
‫اهج ‪٩‬ث‪ :‬اهػجوٽ‪ٞ‬‬ ‫اهص‪ٙ ٜ‬هع ُظإً‪ ٛٓٗ ،‬اهِظجاَ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هجٕ ًتٌ وج‪ ٞ‬باهػجوٽا‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞٚ‬اهػوٽ‪ ٞ‬اهقها‪ٗ ،ٞٚ٢‬اهػجوٽ‪ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب ًلًٔ٘جٕ ٓج‪ً ٛ‬كجسض‬
‫اهػوٽا ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬اهيت تهع ا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٛٓٗ ،ٞ‬اهيت ربتاض اىبٌ وـب عِٔا ٗاهِ٘او‪ ٛٓٗ ،‬اهيت‬
‫تػتأجط اسباكٍ ه‪ٚ‬رلٌٔا ٗاهقان‪ٗ ،ٛ‬تِع ٓصا اسبلٍ ًِجٕ ًتج‪ ٟ‬أضاز ‪ٗ ،‬تهجع هجٕ‬
‫اهِظاَ اهص‪ ٜ‬تط‪ٙ‬س‪ ،‬فاهقه‪ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٞٚ‬اوب عو‪ٔٚ‬ا اهٽابع اه٘ه‪ٚ‬ل‪ ٛ‬بعقجس إججاض‪ ٝ‬بجـب‬
‫اهؿعب ٗاسباكٍ ه‪ٚ‬رلٍ باهِظاَ اهص‪ٙ ٜ‬هعٕ هٕ اهؿعب ه‪ٚ‬رلٌٕ بٕ‪.‬‬
‫ٗٗاقع اهسمبقطاط‪ٙ ٞٚ‬هعو أًاَ ضأؽ اىباي‪ً ٛٓٗ ،‬ع أُٔا اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌبسأ‪،‬‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬ؾعاض زٗهتٕ ٗاهػٌ‪ ٞ‬اهباضظ‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬زعا‪ٙ‬تٕ ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬إ‪ ٨‬أُٔا‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث اه٘اقعٱ اهعٌو‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػت بأبطظٰ ًّ اهِظجاَ ا‪٨‬قتكجاز‪ً ٜ‬ب اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬جاز‪،ٝ‬‬
‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ :‬اهسكت٘ض اسبػّ‪ :‬اهبٱعس اهس‪ٙ‬ين ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ٓٗ .ٞٚ‬صا فه‪٩‬ځ عّ اهؿ٘آس اه٘اقع‪ً ٞٚ‬ب‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ ًّ ٞٚ‬تقكجس اسبجطو عوج‪ ٟ‬اٮغج‪ ،َ٩‬كٌراضبج‪ ٞ‬هبجاؽ اىبجطأ‪ ٝ‬اىبػجوٌ‪ٞ‬‬
‫ٗاهتٔحٹٍ عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ٗ ،‬إع‪ ْ٩‬اسبطو اهكو‪ٚ‬ب‪ ٞٚ‬ازبس‪ٙ‬س‪ٓ ،ٝ‬صا ٗ فٖ ك ف عو‪ٟ‬‬
‫ًػت٘‪ ٠‬زٗه‪ٗ ٞ‬ض‪٦‬غا‪ ١‬زٗي‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬آضا‪ ١‬فطز‪ ٞٙ‬أٗ ؾدك‪ً ٞٚ‬ب هبا‪ٓ ٞٙ‬صٖ اهسٗي اهيت‬
‫تتؿسق حبٌا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬أٗ زعٌٔا‪.‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖٕ٘‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫بسه‪ٚ‬ى أْ اهِظاَ اهطأمساه‪ً ٛ‬ب اهجسٗي اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٙ ٞ‬ج‪٧‬ثط عوج‪ ٟ‬لبجط اسبلجٍ ًب ا‪٬‬ضا‪١‬‬
‫ٗاهت٘جٔا ‪ٗ ،‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ‪ٗ ،‬ػبعوجٕ خانجعاځ ‪٪‬قجراو ض‪ٗ٦‬ؽ ا‪ً٪‬ج٘اي‬
‫اهلرب‪ ،٠‬ذت‪ ٟ‬ه‪ٚ‬لاز ‪ٙ‬لْ٘ اهطأمساه‪ ٍٓ ْ٘ٚ‬اسبلجاَ اسبق‪ٚ‬قج‪ٚ‬ـب ًب اهجب‪٩‬ز‬ ‫ٗاهؿطكا‬
‫اهيت تعتِق اهطأمساه‪ٙ ،ٞٚ‬ق٘ي ٓاضٗهس ‪٨‬غل‪ $ :ٛ‬إْ اهسٗه‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬ج تبصيٱ اهلج ف‬
‫ًب غب‪ٚ‬ى ذبق‪ٚ‬ق اىبػاٗا‪ ٝ‬بـب اىب٘اطِـب ف‪ٌٚ‬ا كبِرٍٔ ًّ نٌاُا ‪ ،‬كٌا تتحجٕ أٗاًطٓجا‬
‫اهقاُُ٘‪ ٞٚ‬إفب هبا‪ ٞٙ‬اىبول‪ ٞٚ‬اهقا‪ ٌٞ٢‬ه‪ً٩‬ت‪ٚ‬اظا أك ط يبا تعٌى عو‪ ٟ‬ت٘غ‪ٚ‬ع ُٽاقٔجا‪ ،‬فاُقػجاَ‬
‫اجملتٌع إفب فقطا‪ٗ ١‬أ ِ‪ٚ‬ا‪ ١‬ػبعى أٗاًط اهسٗه‪ ٞ‬اهقاُُ٘‪ ٞٚ‬تعٌجى هكجاحل ا‪ِٚ ٪‬جا‪ .١‬إش أْ‬
‫ُل٘شٍٓ ‪ٙ‬ط ٍ ُ٘ٵاو اهسٗه‪ٗ ٞ‬شٗ‪ ٜ‬اهػوٽ‪ ٞ‬ف‪ٔٚ‬جا عوج‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ هط بجاتٍٔ ا‪٨‬عتبجاض‬
‫ا‪ٗ٪‬ي ‪ٙٗ #‬ق٘ي‪ $ :‬إْ اسبط‪ٗ ٞٙ‬اىبػاٗا‪ ٝ‬اهوتـب ذكوِا عو‪ٌٔٚ‬جا كاُجت أٗ‪٨‬ځ ٗقبجى كجى‬
‫ؾ‪ ١ٛ‬ذط‪ٞٙ‬ځ ًٗػاٗا‪ٝ‬ځ ىباهم اه طٗ‪.)1( #ٝ‬‬
‫ثٍ إْ اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬كللط‪ٝ‬ٷ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ه‪ٚ‬ػت طبتكج‪ٞ‬ځ باىببجسأ اهطأمسجاه‪ ،ٛ‬فٔج‪ ٛ‬قجسمباځ‬
‫كاُت تٱٽوق عو‪ ٟ‬ذلٍ اهسٌٓا‪ٗ ١‬اها٘ ا‪ً ٛٓٗ ،١‬ب اهللط اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٛ‬عو‪ ٟ‬ذجسټ ظعٌٔجٍ‬
‫اهعٌاي أٗ‬ ‫اهلقف‪ٗ ٝ‬اىبػر٘ق‪ ٞ‬أٗ طبقا‬ ‫أُٔا ُظأًٍ ٗٓ٘ ذلٍ ا‪ ٪‬وب‪ ًّ ٞٚ‬اهٽبقا‬
‫اهل‪٩‬ذـب‪ .‬هصا ل تلّ اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬طبتك‪ ٞ‬باىببسأ اهطأمساه‪.ٛ‬‬
‫‪ٗ .172‬ا‪٪‬قى ًب ُؿ٘‪ ١‬اىببسأ اهطأمساه‪ ٛ‬عبقط‪ٞٙ‬ٿ اىبللط‪ٗ ّٙ‬اهل‪٩‬غل‪ًٗ ٞ‬عاُاتٍٔ‪،‬‬
‫ٗشهم أْ اهق‪ٚ‬اقط‪ٗ ٝ‬اىبو٘ن ًب أٗضبا كاُ٘ا ‪ٙ‬تدصْٗ اهس‪ٗ ّٙ‬غ‪ٚ‬و‪ٞ‬ځ ‪٨‬غتا‪٩‬ي اهؿع٘و‬
‫ٗإخهاعٍٔ هل‪ ٌِٞٚ‬اهظچوٌ‪ ٗ ٞ‬كب ذق٘قٍٔ باغٍ اهقسغ‪ٗ ،ٞٚ‬كاْ اىبو٘ن ‪ٙ‬تدصْٗ ضججاي‬
‫اهس‪ً ّٙ‬ٽ‪ ٞٚ‬هلٍ ًب ذبق‪ٚ‬ق ًآضبٍٔ ٗاغتعباز اهِاؽ ٗترب‪ٙ‬ط ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغج‪ٙ ،ٛ‬قج٘ي‬
‫تً٘اؽ ج‪ٚ‬لطغْ٘‪ $ :‬إْ اهقػ‪ٚ‬ؼ ًب كى بوسٷ ًٗب كى عكطڅ ًّ أعجسا‪ ١‬اسبط‪ٙ‬ج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘‬
‫زا‪ٌ٢‬اځ ذو‪ٚ‬و اسباكٍ اىبػتبسټ‪ٙ ،‬ٱع‪ ِٕٚ‬عو‪ ٟ‬غ‪٣ٚ‬اتٕ ًب ُظف هبا‪ٙ‬تٕ هػ‪٣ٚ‬اتٕ ٓ٘ ا‪٬‬خط‪.)2(#‬‬
‫(‪ٓ )1‬اضٗهس ‪٨‬غل‪ً :ٛ‬سخى إفب عال اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٞ‬م ( ‪ )64ٗ19ٗ 50‬تطنب‪ ٞ‬عع اهس‪ ّٙ‬ضبٌجس ذػجـب‪:‬‬
‫اهقآط‪.َ1965/ٝ‬‬
‫(‪ِٙ)2‬ظط‪ :‬جط‪ ّٙ‬بطتوّ‪ :‬أفلاض ٗضجاي (قك‪ ٞ‬اهللط اهاطب‪ )ٛ‬م ‪ 504‬تطنبج‪ ٞ‬ضبٌج٘ز ضبٌج٘ز‪ً ،‬كجط‬
‫‪ِٙٗ َ1965‬ظط‪ :‬اهسكت٘ض غلط اسب٘اه‪ :ٛ‬اهعوٌاُ‪:ٞٚ‬م ‪. 172‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗ٘‬

‫ٗعّ ٓصٖ اىبعاُا‪ُ ٝ‬ؿأپ قطا ضٓ‪ٚ‬بٴ قاَ أثِا‪ ٖ١‬ف‪٩‬غل‪ًٗ ٞ‬للطْٗ ًٍِٔ ًجّ أُلجط‬
‫باهس‪ٗ ّٙ‬هلِٕ ُاز‪ ٠‬بلكوٕ عّ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬ذتج‪ ٟ‬اغجتقط‬ ‫اهس‪ً ّٙ‬ٽوقاځ‪ ًّ ًٍِٔٗ ،‬اعرت‬
‫اهطأ‪ ٜ‬عِس نبٔط‪ ٝ‬اهل‪٩‬غل‪ٗ ٞ‬اىبللط‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬فلط‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬جا‪ُٗ ،ٝ‬جتخ عجّ‬
‫شهم طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اهسٗه‪ ًّ ُ٘ ٘ٓٗ ;ٞ‬اسبى اه٘غط‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ إُلاضاځ هوس‪ّٙ‬‬
‫ٗهلّ ٓ٘ لبط ًّ اه ٘ض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ضجاي اهس‪ٙ ،ّٙ‬ق٘ي ٓج‪ .‬د ٗ‪ٙ‬وع‪ $ :‬كاُت ث٘ض‪ ٝ‬اهؿعب‬
‫عو‪ ٟ‬اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬ز‪ ..ِٞٚٙ‬فوٍ ‪ٙ‬لّ اعرتانٍٔ عو‪ ٟ‬ق٘‪ ٝ‬اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬بى عو‪ً ٟ‬ػاٗ‪ٔ٢‬ا ُٗ٘اذ‪ٛ‬‬
‫‪ٙ ٨‬قكجس بٔجا اهللجان‬ ‫كبطزٍٓ عو‪ ٟ‬اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬ذطكا‬ ‫اههعو ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬كاُت ذطكا‬
‫ًّ اهطقاب‪ ٞ‬اهس‪ ،ِٞٚٙ‬بى طوب ضقاب‪ ٞ‬ز‪ ِٞٚٙ‬أمت ٗأٗفط‪ٗ ..‬قس اعرتن٘ا عو‪ ٟ‬اهبابا ‪ُ٪ ٨‬جٕ‬
‫اهطأؽ اهس‪ٙ‬ين هوعال اىبػ‪ٚ‬ر‪ ،ٛ‬بى ‪ ُٕ٪‬ل ‪ٙ‬لّ كصهم‪ ،‬أ‪ ُٕ٪ ٜ‬كاْ أًفاځ ثط‪ٙ‬جاځ زُ‪ٙ٘ٚ‬جاځ‪،‬‬
‫ب‪ٌِٚ‬ا ػبب أْ ‪ٙ‬لْ٘ قا‪٢‬سٍٓ اهطٗذ‪.)1( #ٛ‬‬
‫ٗبعس شهم اغتقط اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬عسَ اهبرث ًب اهس‪ ٨ ،ّٙ‬إثباتاځ ٗ‪ُ ٨‬ل‪ٚ‬جاځ‪ً ٨ٗ ،‬جّ‬
‫بٕ‪ٗ ،‬ذٱكط اهبرث ٗاهِظط ًب نطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬لكى اهس‪ ّٙ‬عجّ‬ ‫جٔ‪ ٞ‬إُلاضٖ أٗ ا‪٨‬عرتا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ;ٝ‬تعسٹ ٓصٖ اهللط‪ ٝ‬ذ‪٩‬ڈ ٗغٽاځ بـب جٔيت اهكطا ‪ ،‬ا‪ٗ٪‬فب ضججاي اهجس‪ ّٙ‬اهجص‪ّٙ‬‬
‫‪ٙ‬ط‪ٙ‬سْٗ أْ ‪ٙ‬لْ٘ كى ؾ‪ ١ٛ‬خانعاځ هلٍ باغٍ اهجس‪ٗ ،ّٙ‬اه اُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهل‪٩‬غجل‪ٗ ٞ‬اىبللجطْٗ‬
‫اهص‪ِٙ ّٙ‬لطْٗ اهس‪ٗ ّٙ‬غوٽ‪ ٞ‬ضجاي اهس‪ ،ّٙ‬فلاُت اهللط‪ ٝ‬اه٘غط اهيت ل تِلط اهس‪;ّٙ‬‬
‫ٗل دبعى هٕ زخ‪٩‬ځ ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬إلبا فكوتٕ عّ اسب‪ٚ‬ا‪ .ٝ‬فلاُجت ٓجصٖ اهللجط‪ٓ ٝ‬ج‪ٛ‬‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت اعتِقٔا اهاطو قاطب‪ٞ‬ځ‪ ،‬أ‪ ٜ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهاطب‪ٓ ٛ‬ج‪ٓ ٛ‬جصا اهلكجى هوجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فحعؤا اهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهيت تبِ‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬ا نب‪ٚ‬جع فوػجلتٕ عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ،ٝ‬جعوجٔا‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهيت تت٘جٕ بٔا ض‪ٙ٦‬تٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عوج‪ ٟ‬أغاغجٔا تعجاجل‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓٗ ،ٝ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهيت ؼبٌؤا اهاطو ٗ‪ٙ‬سع٘ا اهعال إه‪ٔٚ‬ا‪.‬‬ ‫نب‪ٚ‬ع ًؿل‪٩‬‬

‫‪ٗ .173‬اُتقوت عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬إفب اه٘اقع‪ٗ ٞٚ‬اهعٌو‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ل ذبجتخ إفب‬
‫(‪ً )1‬عال تاض‪ٙ‬ذ اٮُػاُ‪:ٞٚ‬د ‪ 3‬م ‪ 989‬تطنب‪ ٞ‬عبس اهعع‪ٙ‬ع ت٘ف‪ٚ‬ق جاٗ‪ٙ‬س‪ :‬اهقجآط‪ِٙٗ ،1967 ٝ‬ظجط‪:‬‬
‫اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬م ‪.167 -166‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٕ٘٘‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اه٘ج٘ز‪ ٞٙ‬أٗ اهل٘ن٘‪ ،ٞٙ‬بػبب اعرتافٔا اههٌين بإُٔ ‪٘ٙ‬جس ؾ‪ٙ ١ٛ‬ػجٌ‪ ٟ‬اهجس‪ ،ّٙ‬أ‪ٜ‬‬
‫‪٘ٙ‬جس خاهقٴ هلصا اه٘ج٘ز ًّ اهلْ٘ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اٮُػاْ; ٗ‪٘ٙ‬جس ‪ َ٘ٙ‬اهبعث‪ٓ ْ٪ ،‬جصا‬
‫أقىٱ اهس‪ ًّ ّٙ‬ذ‪ٚ‬ث ٓ٘ ز‪ٗ ،ّٙ‬إْ ل ‪ٙ‬ظٔط اعرتافٔا ٓصا بك٘ض‪ٝ‬ٷ ًِٔح‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬انجر‪;ٞ‬‬
‫‪ُٔ٪‬ا ًب ا‪٪‬قى تطكت اهبرث ًب أفلاض اهس‪ٗ ّٙ‬أذلإً ًٗلآ‪ً ٘ٓٗ ،ٌٕٚ‬ا قجبغ فلجط‪ٝ‬‬
‫اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬أٗ اهو‪ٚ‬رباه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬اعرتافٔا باهس‪ ّٙ‬بكبا‪ ٞ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهلو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عجّ اهلجْ٘‬
‫ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عٌا بعسٓا‪ُٔ٪ ،‬ا ل تِو اهس‪ .ّٙ‬فٔ‪ ٛ‬ذـب أعٽجت فلجط‪ ٝ‬فكجى‬
‫اهس‪ ،ّٙ‬اعرتفت ب٘ج٘زٖ نٌِاځ ‪ ٨‬ضباه‪ ;ٞ‬فتلْ٘ قس أثبتت ٗج٘زٖ ٗأعٽت فلط‪ ٝ‬إُٔ ‪٨‬‬
‫ع‪٩‬ق‪ ٞ‬هلصٖ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬قبا قبؤا ًٗا بعسٓا‪ٗ .‬أثبتت أْ اهس‪ ّٙ‬قو‪ ٞ‬اهلطز خباهقٕ فقط‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗبٔصا اىبلَٔ٘ كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ،ٞٚ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬قبلًٔ٘ٔجا‬
‫اهؿاًى‪ ،‬فلط‪ ٝ‬كو‪ ٞٚ‬عّ اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ربل ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ خباهقٕ عو‪ً ٟ‬ا‬
‫ا‪٪‬ضبع‪،‬‬ ‫ؽبتاض‪ٗ ،‬تِظٍ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهلطز ًب اجملتٌع عو‪ ٟ‬أق٘ي ًلآ‪ ٍٚ‬اسبط‪ُٗ ٞٙ‬ظاَ اسبط‪ٙ‬ا‬
‫فتدهعٕ هوقاُْ٘ ٗهبا‪ ٞٙ‬ازبِس‪ ٜ‬هلصا اهقاُْ٘ ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فاهطأمساه‪ً ٞٚ‬بسأ‪ِٙ ،‬ٽبق عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ًلَٔ٘ اىببسأ‪ ًّ ،‬إُٔ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬عقو‪ِٙ ٞٚ‬ب ق عِٔا ُظاَ‪ .‬فلاُت فلط‪ٓ ٝ‬صا اىببجسأ اه٘غجٽ‪ٞٚ‬‬
‫بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬أْ اٮُػاْ ٓ٘ اىبػ‪ٗ٧‬ي عّ ٗنع ق٘اُـب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أْ‬
‫اٮمباْ باهلل فلط‪ ٝ‬ج‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أْ اٮمباْ باه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط فلط‪ ٝ‬ج‪ٚ‬س‪ٓٗ ،ٝ‬اتاْ اهللطتاْ تقطباْ‬
‫اٮُػاْ هلعى اشبف ٗتبعسإُ عّ فعى اهؿط‪ٗ ،‬تبق‪ ٟ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬خانجع‪ ٞ‬هقج٘اُـب ًِاغجب‪ٞ‬‬
‫‪ٙ‬طآا اٮُػاْ ٗؼبٌ‪ٔٚ‬ا جِس‪ ٜ‬قاضَ‪.‬‬
‫‪ٗ .174‬أًا فلط‪ ٝ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ًِٔٗ ٞٚ‬ا اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ‪ ٛ‬تجط‪ ٠‬أْ ٗضا‪ٓ ١‬جصا‬
‫اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬از‪ٝ‬ڂ فقط‪ٗ ،‬اْ ٓصٖ اىباز‪ ٝ‬أقى ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ًّٗ ،١‬تٽ٘ضٓا قجاض‬
‫ٗج٘ز ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪٘ٙ ٨ٗ ،١‬جس ٗضا‪ٓ ١‬صٖ اىباز‪ ٝ‬ؾ‪ً ١ٛ‬ٽوقاځ‪ٗ ،‬أْ ٓصٖ اىباز‪ ٝ‬أظه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬قسمبج‪ ٞ‬ل‬
‫‪٘ٙ‬جسٓا أذس‪ ،‬فٔ‪ٗ ٛ‬اجب‪ ٞ‬اه٘ج٘ز‪ٗ ،‬هصهم ‪ِٙ‬لطْٗ كْ٘ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬طبو٘ق‪ ٞ‬شباهق‪ ،‬فٔجٍ‬
‫ب٘ج٘زٓا خٽطاځ عو‪ ٟ‬اسب‪ٚ‬ا‪;ٝ‬‬ ‫‪ِٙ‬لطْٗ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٙٗ ،١‬عتربْٗ ا‪٨‬عرتا‬
‫ٗ‪ِٙ‬ظطْٗ إفب اهس‪ ّٙ‬ب٘قلٕ أف‪ُ٘ٚ‬اځ هوؿع٘و ؽبسټضٓا ٗمبِعٔجا ًجّ اهعٌجى‪ٗ ٨ٗ .‬جج٘ز‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕ٘ٙ‬‬

‫عِسٍٓ هؿ‪ ١ٛ‬غ٘‪ ٠‬اىباز‪ٙٗ ،ٝ‬عسْٗ ا‪٪‬فلاض اهيت دب٘ي ًب شّٓ اٮُػاْ ٗخ٘اططٖ ًجا‬
‫ٓ‪ ٛ‬إ‪ ٨‬اُعلاؽ هو٘اقع‪ ،‬أ‪ ٜ‬اُعلاؽ هوٌاز‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهسًاغ‪ .‬فاىباز‪ ٝ‬أقى اهللجط‪ٓٗ ،‬ج‪ٛ‬‬
‫أقى كى ؾ‪ ًّٗ ،١ٛ‬تٽ٘ضٓا ت٘جس ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬عو‪ٓ ٟ‬جصا ا‪٪‬غجاؽ ‪ِٙ‬لجطْٗ ٗجج٘ز‬
‫اشباهق‪ٙٗ ،‬عتربْٗ اىباز‪ ٝ‬أظه‪ ،ٞٚ‬فٍٔ ‪ِٙ‬لطْٗ ًا قبى اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ ٝ‬ا بعسٓا‪ٙ ٨ٗ ،‬عرتفْ٘ إ‪٨‬‬
‫باسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬فقط‪.‬‬
‫ٓصٖ اهللط‪ ،ٝ‬أ‪ ٜ‬فلط‪ ٝ‬ازبر٘ز باهلل ٗا‪٪‬فلاض تظٔط عو‪ ٟ‬غاذ‪ ٞ‬اهطأ‪ٜ‬‬ ‫ٗهقس بسأ‬
‫اهعاَ اهاطب‪ً ٛ‬ب اهعال اىبػ‪ٚ‬ر‪ً ،ٛ‬ب ب٘اكف اهقطْ اه اًّ عؿط اىب‪٩ٚ‬ز‪ٗ ;ٜ‬شهم بظٔج٘ض‬
‫تجسٗض ًعٽ‪ٚ‬اتٔجا ذج٘ي ًلٔجَ٘ اهعقجى‬ ‫فوػجلا‬ ‫فلط‪ ٝ‬اهؿم ًب كى ؾ‪ ،١ٛ‬فظٔط‬
‫ٗاهٽب‪ٚ‬ع‪ .ٞ‬فقاه٘ا‪ :‬إْ اهعقى ٓ٘ اسبلٍ اه٘ذ‪ٚ‬س‪ٗ ،‬اهعقى ٓ٘ كى ؾ‪ًٗ ،١ٛ‬ا عساٖ ٰٗٓٲٍٴ‬
‫‪ ٨‬تتلجق‬ ‫أٗ خطاف‪ٗ .ٞ‬قاه٘ا‪ :‬إْ اه٘ذ‪ ٰٛ‬ؽباهوٱ اهعقى‪ ،‬فٔ٘ أغٽ٘ض‪ٝ‬ڂ كاشب‪ٗ ،ٞ‬اىبعحعا‬
‫اهعقى‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬خطافا ٴ باه‪ٗ ،ٞٚ‬اهلسا‪١‬ٱ ٗاهكٸوبٱ ٗاهطٓباُ‪ ٞٚ‬كؤا أباط‪ٚ‬ى ًهوو‪ٞ‬‬ ‫ًٗأه٘‬
‫ٗعقا‪٢‬س ًطشٗه‪ُٔ٪ ،ٞ‬ا ‪ ٨‬تتلق ًجع اهعقجى‪ٓٗ .‬جٍ ‪ٙ‬تلوٌجْ٘ ًب شهجم عوج‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫اهِكطاُ‪ٗ ٞٚ‬غا‪٢‬ط عقا‪٢‬س أٓى اهلتاو‪ٗ ،‬اهص‪ٙ ٜ‬بسٗ أٍُٔ ل ‪ٙ‬ػتلط ٘ا جٱٔجسٍٰٓ ًب اهبرجث‬
‫ٗاهِظط‪.‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬شهم اختاضٗا أْ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬أقى ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ،١‬بى أغاغٔا‪ٙ ،‬ق٘ي غج٘ي‪ $ :‬قجاض‬
‫هعاًځا عو‪ ٟ‬اهص‪ُ ّٙ‬بصٗا اٮمباْ بجاهلل كو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬بر ج٘ا عجّ بجس‪ٙ‬ى هجصهم ٗٗجج٘زٖ ًب‬
‫اهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ # ٞ‬اىبعِ‪ ٟ‬أٍُٔ أهچٔ٘ا اهٽب‪ٚ‬ع‪ٙٗ .ٞ‬ق٘ي بطُػؿب‪ $ :‬كاْ اهعقى هوطجى اهعاز‪ً ٜ‬ب‬
‫عكط اهتِ٘‪ٙ‬ط ٓ٘ كوٌ‪ ٞ‬اهػط اهلرب‪ ٠‬هعاىبٕ ازبس‪ٙ‬س‪ ،‬اهعقى ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬ػ٘ق اهِجاؽ إفب‬
‫اهعاب ‪ٞ‬‬ ‫فٍٔ اهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ .ٞ‬بلٌٕٔ هوٽب‪ٚ‬ع‪ٙ ٞ‬ك٘غ غو٘كٕ طبقاځ هلا‪ٗ ،‬بصهم ‪ٙ‬تحِب احملاٗ‪٨‬‬
‫اهيت قاَ بٔا ًب هى اىبػ‪ٚ‬ر‪ ٞٚ‬اهتقو‪ٚ‬س‪ ٞٙ‬اشباط‪ًٗ .ٞ٣‬ا ؽباهلٔا ًّ ا‪٪‬خ‪٩‬ق ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬يبا‬
‫‪ِٙ‬اقض اهٽب‪ٚ‬ع‪.# ٞ‬‬

‫اهللط‪ٝ‬ٿ هت‪ً٩‬ؼٰ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ٝ‬ظاَ اهسٗه‪ٙ ،ٞ‬ق٘ي ف٘هتف‪$ :‬إْ اهت٘ذ‪ٚ‬س‬ ‫ٗتٽ٘ض‬
‫بـب اهس‪ٗ ّٙ‬اهسٗه‪ ٞ‬هل٘ أبؿع ُظاَ‪ ،‬هصهم ػبب إهاا‪ٗ ٖ٦‬إقاً‪ُ ٞ‬ظجاَ آخجط ؽبهجع ف‪ٚ‬جٕ‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕ٘ٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهللجط‪ٗ ٝ‬لبجت‪،‬‬ ‫ضجاي اهس‪ ّٙ‬هِظٍ اهسٗه‪ٗ ٞ‬ؽبهع ف‪ٔٚ‬ا اهطآب هوقانج‪ٗ #ٛ‬تٽج٘ض‬
‫اهقهج‪ً ٞٚ‬ب فلجط بعهجٍٔ أْ ‪ٙ‬قج٘ي‪ $ :‬إْ عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اهلل اىبجأث٘ض‪ُ ،ٝ‬ػج‪ٚ‬خ ًجّ‬ ‫ٗقاض‬
‫اهتِاقها ‪ ،‬إْ فلط‪ ٝ‬اهلل ٓ‪ ٛ‬اهه‪٩‬ه‪ ٞ‬اىبؿرتك‪ ٞ‬هوِ٘ اٮُػاُ‪ٗ ،#ٛ‬تٽ٘ض ٓجصٖ اهللجط‪ٝ‬‬
‫ًب شّٓ كاضي ًاضكؼ ه‪٘ٚ‬جس اىبصٓب ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ ٛ‬فوػل‪ ٞ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ً ٞٚ‬ب اهقطْ اهتاغجع‬
‫عؿط‪ ،‬ثٍ تٽبق ًب اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬بِظاَ زٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت قبى غق٘طٔا ب٘غجاط‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪( ٛ‬ه‪ِٚ‬ـب)‪.‬‬ ‫عو‪ ٟ‬فلط‪ ٝ‬كاضي ًاضكؼ اهيت قا ٔا اهل‪ٚ‬وػ٘‬ ‫اهتعس‪٩ٙ‬‬
‫اىببسأ‪ ّٙ‬اهطأمساه‪ٗ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ً ٛ‬ب اهط‪ ٞٙ٦‬ا‪٪‬غاغج‪ ٞٚ‬هلوػجل‪ٞ‬‬ ‫‪ًٗ .175‬ع اخت‪٩‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فإٌُٔا ‪ٙ‬تلقاْ ًب أق٘ي ٗق‪ٗ ٍٚ‬ؽبتولجاْ ًب أخجط‪ .٠‬فٌٔجا ‪ٙ‬تلقجاْ ًب أْ اىب جى‬
‫اهعو‪ٚ‬ا هٯُػاْ ٓ‪ ٛ‬اهق‪ ٍٚ‬اهعو‪ٚ‬ا اهيت ‪ٙ‬هعٔا اٮُػاْ بِلػٕ; ٗاْ اهػعاز‪ٓ ٝ‬ج‪ ٛ‬ا‪٪‬خجص‬
‫بأكرب ُك‪ٚ‬ب ًّ اىبتع ازبػس‪ُٔ٪ ،ٞٙ‬ا ًب ُظطٌٓا اه٘غ‪ٚ‬و‪ ٞ‬إفب اهػعاز‪ ،ٝ‬بى ٓ‪ ٛ‬اهػعاز‪;ٝ‬‬
‫قبا ‪ٙ‬ؿجا‪ٗ ١‬عوج‪ ٟ‬عبج٘ ًجا‬ ‫ًٗتلقاْ ًعاځ عو‪ ٟ‬إعٽا‪ ١‬اٮُػاْ ذط‪ٙ‬تٕ اهؿدك‪ٙ ٞٚ‬تكط‬
‫غعازتٕ‪ٗ .‬هصهم كجاْ اهػجو٘ن اهؿدكج‪ ٛ‬أٗ ًجا‬ ‫‪ٙ‬ط‪ٙ‬س‪ً ،‬ا زاَ ‪ٙ‬ط‪ً ٠‬ب ٓصا اهتكط‬
‫‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باسبط‪ ٞٙ‬اهؿدك‪ ٞٚ‬بعض ًا ‪ٙ‬قسغٕ ٓصاْ اىببسآْ‪.‬‬
‫ًٗع أْ اىببسأ‪ ّٙ‬اتلقا ًب فلط‪ ٝ‬اسبط‪ً ٞٙ‬ب إطاضٓا اهعاَ‪ ،‬إ‪ ٨‬أٌُٔا اختولا ًب أثطٓجا‬
‫ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٌٔا تبِ‪ٚ‬ا فلط‪ ٝ‬اسبط‪ ٞٙ‬قبعِ‪ ٟ‬أْ اسبط ٓ٘ اهػج‪ٚ‬س اهجص‪ ٜ‬مبوجم يباضغج‪ٞ‬‬
‫إضازتٕ زْٗ جرب أٗ إكطاٖ‪ُ ٘ٓٗ ،‬ق‪ٚ‬ض اهعبس اهص‪ ٜ‬مباضؽ إضازتٕ ذػجب ض بج‪ ٞ‬غج‪ٚ‬سٖ‬
‫ٗباهقسض اهص‪ٙ ٜ‬ط‪ٙ‬سٖ ًِٕ‪ ٨ ،‬حبػب ض بتٕ ٗٓ٘اٖ‪ٗ .‬كب‪ٚ‬ع اىببسأ اهطأمسجاه‪ ٛ‬جبعجى هلجصا‬
‫اهطأ‪ُ ٜ‬ظاًاځ ‪ٙ‬تٌر٘ض ف‪ٙٗ ٕٚ‬أخص ًّ فلطتٕ هورط‪ ٞٙ‬إطاضاځ عاًاځ ‪ٙ‬ترطن نٌِٕ‪ً ٘ٓٗ ،‬جا‬
‫ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬ذط‪ ٞٙ‬ا‪٨‬عتقاز‪ٗ ،‬ذط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهتٌوجم‪ٗ ،‬ذط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهجطأ‪ٗ ،ٜ‬اسبط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬باسبط‪ٙ‬ا‬
‫اهؿدك‪ِٓٗ ،ٞٚ‬ان ًّ جعى ذط‪ٞٙ‬ځ خاًػ‪ٞ‬ځ ٓ‪ ٛ‬اسبط‪ ٞٙ‬اهِقاب‪ٗ )1(.ٞٚ‬أًا اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬فقجس‬
‫اهػو٘ك‪ ٞٚ‬اهلطز‪.ٞٙ‬‬ ‫قوكت اىبلَٔ٘ ًب صباي اسبط‪ ٞٙ‬اهؿدك‪ٗ ٞٚ‬اهط با‬
‫‪ٗ .176‬أًا ًا ؽبتوو ف‪ٓ ٕٚ‬صاْ اىببسآْ فٔ٘ اهِظط‪ٝ‬ٿ إفب اهلطز ٗاهِظجط‪ ٝ‬إفب اجملتٌجع‪.‬‬
‫(‪ )1‬ذاف قاحل‪ :‬اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬ذلٍ اٮغ‪ َ٩‬ف‪ٔٚ‬ا‪ :‬م ‪66‬ج ‪ 70‬اهٽبع‪ ٞ‬اه اه ‪ :ٞ‬زاض اهِٔه‪.ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕ٘ٛ‬‬

‫فاهطأمساه‪ً ٞٚ‬بسأ فطز‪ٙٗ ،ٜ‬لطٵؽ اهلطز‪ٗ ،ٞٙ‬ػبعى فوػل‪ ٞ‬ض‪ٙ٦‬تٕ هور‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اجملتٌع اسبط‪ٞٙ‬‬
‫اهعاً‪ٙٗ .ٞ‬ط‪ ٠‬أْ اجملتٌع ًلْ٘ ًّ أفطاز‪٨ٗ ،‬‬ ‫ٗاهلطز‪ ،ٞٙ‬أ‪ ٜ‬اسبط‪ ٞٙ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫‪ِٙ‬ظط هوٌحتٌع إ‪ ٨‬عو‪ ٟ‬أق٘ي اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٗ ،ٞٙ‬ؽبل ُظطتٕ باهلطز ٗػبعجى اهِظجط‪ٝ‬‬
‫هولطز‪ٗ .‬ههجٌاْ‬ ‫إفب اجملتٌع ثاُ٘‪ ٞٙ‬تبعاځ ه‪٫‬قوـب‪ٗ ،‬هصهم ‪٘ٙ‬جب أْ تهٌّ اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اسبط‪ ٞٙ‬هولطز‪ ،‬ػبب أْ ‪ٙ‬عٌى اهلطز هوٌحتٌع ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬ف‪ٚ‬رسز اىببسأ اهطأمساه‪ً ٛ‬ا ٓج٘‬
‫ًقسؽ ًٗا ٓ٘ باهتبع‪ ،ٞٚ‬فرط‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬بعض ًا ‪ٙ‬قسغٕ ٓصا اىببجسأ‪ٗ ،‬كجصهم اسبط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫بِا‪١‬ٳ عو‪ ٟ‬فوػلتٔا اهيت اُٽوقت ًِٔا‪ٗ ،‬إلبا‬ ‫ا‪٨‬قتكاز‪ً ٞٙ‬قسغ‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ‪ ٨ٗ ،‬تق‪ٚ‬س اسبط‪ٙ‬ا‬
‫هوحٌ‪ٚ‬ع‪ٗ ،‬ت٘اظْ ًتٽوباتٔا هوحٌ‪ٚ‬ع ٗفجق ُظجاَ‬ ‫تق‪ٚ‬س ًّ قبى اهسٗه‪ ٞ‬ههٌاْ اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اجملتٌع‪ٗ .‬تِلص اهسٗه‪ٓ ٞ‬صا اهتق‪ٚٚ‬س بق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬قطاً‪ ٞ‬اهقجاُْ٘ ‪ ٨‬ضباهج‪ ٨ٗ ;ٞ‬تِظجط‬
‫‪ ٞٙ٪‬قو‪ ٞ‬بـب اهِاؽ ف اهق‪ ٌٞٚ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ًٌٔ ،ٞٙ‬ا كاُت ٓصٖ اهكو‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهؿدك‪.ٞٚ‬‬ ‫ًب صباي اهع‪٩‬قا‬
‫إ‪ ٨‬أْ اهسٗه‪ٞ‬پ ًب اىبلَٔ٘ اهطأمساه‪ٗ ٛٓ ٛ‬غ‪ٚ‬و‪ٞ‬ڂ ٗه‪ٚ‬ػت ا‪ٞٙ‬ځ‪ٗ ،‬هصهم كاُت اهػج‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫ُٔا‪ٚ٢‬اځ ه‪٫‬فطاز ٗه‪ٚ‬ؼ هوسٗه‪ .ٞ‬فاهسٗه‪ ٞ‬تطع‪ ٟ‬ذط‪ ٞٙ‬اهلطز بكطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘ ٗق٘‪ ٝ‬ازبِس‪،ٜ‬‬
‫ًب إطاض تبسأ ذط‪ ٞٙ‬اىبجط‪ ١‬ذ‪ٚ‬جث تِتٔج‪ ٛ‬ذط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ب٘قلٔا ٗغ‪ٚ‬و‪ ٞ‬ههبط يباضغ‪ ٞ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫ف‪ ٕٚ‬اسبط‪ٙ‬تاْ هولطز‪.ّٙ‬‬ ‫ا‪٬‬خط‪ ،‬عو‪ ٟ‬أْ ‪ٙ ٨‬لْ٘ أ‪ٜ‬ٸ كباؽ ب‪ٌِٔٚ‬ا تتعاض‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬غاؽ ؼبٌى اهطأمساه‪ً ْ٘ٚ‬بسأٍٓ ب٘قلٕ ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ فلط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬تقجَ٘ عوج‪ٟ‬‬
‫عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬عو‪ ٟ‬أق٘هلا ضبلٌْ٘ بأُظٌتٕ ٗ‪ٙ‬سعْ٘ هلا‪ٗ ،‬ؼباٗهْ٘‬
‫تٽب‪ٚ‬قٔا ًب كى ًلاْ‪ ،‬حبٌا‪ٙ‬تٔا عّ طط‪ٙ‬ق ا‪٨‬غتعٌاض اهعػلط‪ٗ ٜ‬اهق٘‪ ٝ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أٗ عجّ‬
‫طط‪ٙ‬ق زعٌٔا ًاز‪ٙ‬اځ ًٗعِ٘‪ٙ‬اځ ًب عال اه‪.َ٘ٚ‬‬
‫ٗأًا ا‪٨‬ؾرتاك‪ًِٔٗ ٞٚ‬ا اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬فٔ‪ً ٛ‬بسأ ‪ٙ‬ط‪ ٠‬أْ اجملتٌع صبٌ٘ع‪ ٞ‬عاً‪ٞ‬ڂ تتأهو ًّ‬
‫اهبؿط ٗع‪٩‬قاتٍٔ باهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٞ‬أْ ٓصٖ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬ذتٌ‪ ٞٚ‬ضبسز‪ٝ‬ڂ ؽبهع هلجا اهبؿجط خهج٘عاځ‬
‫كؤا ؾ‪ٗ ١ٛ‬اذس‪ ٨ ،‬أجعا‪ِٙ ١‬لكجى بعهجٔا عجّ‬ ‫آه‪ٚ‬اځ‪ .‬فاهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ ٞ‬اٮُػاْ ٗاهع‪٩‬قا‬
‫بعض; فاٮُػاْ ٓ٘ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اىبت‪٩‬هب‪ً ٞ‬ب اه٘ج٘ز ًع بعهٔا‪ ،‬فؿدكج‪ٚ‬تٕ جاُجب ًجّ‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٜ٘‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهٽب‪ٚ‬ع‪ٗ ،ٞ‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛٓ ٞ‬ازباُب اهص‪ ٜ‬ؼبٌوٕ ًب شاتٕ‪ٗ ،‬هصهم ‪ٙ‬طْٗ أْ اٮُػاْ ‪ٙ ٨‬تٽ٘ض‬
‫إ‪ً ٘ٓٗ ٨‬تعوق بٔصا ازباُب ًّ ؾدك‪ٚ‬تٕ ٗٓج٘ اهٽب‪ٚ‬عج‪ ْ٪ ،ٞ‬قجوتٕ باهٽب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬قجو‪ٞ‬‬
‫اهؿ‪ ١ٛ‬بِلػٕ‪ٗ ،‬هلصا ‪ٙ‬طْٗ أْ اجملتٌع صبٌ٘ع‪ٗ ٞ‬اذس‪ ٝ‬تتٽ٘ض كؤا تٽ٘ضاځ ٗاذساځ‪ٙٗ ،‬سٗض‬
‫اهلطز تبعاځ هصهم ًع اجملتٌع كٌا ‪ٙ‬سٗض اهػټّ ًب اهسٗ‪٨‬و‪.‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬أغاؽ ٓصا اىبلَٔ٘ ‪ٙ ٨‬طْٗ نطٗض‪ٗ ٝ‬ج٘ز ىبا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬حبط‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ،ٝ‬فوجٍ‬
‫تلّ عِسٍٓ ذط‪ ٞٙ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬هولطز‪ ٨ٗ ،‬ذط‪ ٞٙ‬اقتكاز‪ .ٞٙ‬فاهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬عِسٍٓ ًق‪ٚ‬س‪ ٝ‬قبا تط‪ٙ‬جس‬
‫اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬ا‪٨‬قتكاز ًق‪ٚ‬س قبا تط‪ٙ‬سٖ اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬هلصا كاُت اهسٗه‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ بعض ًجا ‪ٙ‬قسغجٕ‬
‫اىببسأ‪ٗ .‬عّ ٓصٖ اهلوػل‪ ٞ‬اُب قت أُظٌ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬جعى اهِظاَ ا‪٨‬قتكاز‪ ٘ٓ ٜ‬ا‪٪‬قجى‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ ٘ٓٗ ،‬اىبظٔط اهعاَ زبٌ‪ٚ‬ع ا‪ُ٪‬ظٌ‪ً ٞ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ٓٗ ٞٚ‬ج‪ ٛ‬تػجف ًب طط‪ٙ‬جق‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪.ٞٚ‬‬
‫‪ٗ .177‬أًا أثط ٓاتـب اهلوػلتـب هور‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب اهعال اٮغ‪ ،ًٛ٩‬أٗ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫فلط‪ٗ ٞٙ‬ادبآجا‬ ‫ت‪ٚ‬اضا‬ ‫اىبعاقط‪ ،ٝ‬فوٍ ‪ٙ‬لّ عو‪ُ ٟ‬لؼ اه٘تف‪ ،ٝ‬إش ٗجس‬
‫ذعب‪ ٞٚ‬عاؾت ا‪٪‬خ‪٩‬ط اهللط‪ٗ ٞٙ‬ضباٗه‪ ٞ‬اىبعاٗج‪ ٞ‬بـب اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًِٗظً٘ا‬
‫اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ً ،ٞٚ‬ب أج٘ا‪ ١‬اسبٌا‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞٚ‬ه‪ُ٫‬ظٌج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اهجيت‬
‫أُتحتٔا ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ٗاهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ;ٝ‬فعاؾت اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب ب‪٩‬ز اىبػجوٌـب‬
‫اهعػلط‪ٞٙ‬‬ ‫بـب نب٘ز بعض اهِظٍ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ذاي اىبوم أٗ ذاي ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬
‫أٗ اهسكتات٘ض‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ;ٞٚ‬ذت‪ً ٟ‬ا بعس ظًّ اُتٔا‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‪ ،‬ه‪ٚ‬جِظٍ اهاجطو‬
‫ٗنعٕ ازبس‪ٙ‬س ًب ضباٗه‪ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهعجال باهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪ُ٨‬لجطاز اىببجس‪ ٛ٢‬هلجا ًب اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬ٽط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهعال‪ .‬ثجٍ هتِؿجأ بعجس ًب اهعقجس ا‪ٗ٪‬ي ًجّ اهقجطْ اهعؿجط‪ّٙ‬‬
‫ضأمساه‪ ٞٚ‬جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هلا أق٘ي فوػل‪ ٞٚ‬قسمب‪ً ٞ‬ب اهعال اٮغ‪.ًٛ٩‬‬ ‫غ‪ٚ‬اغا‬
‫ًّٗ ٓصٖ اهلوػل‪ ٞ‬ه‪٫‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ً ٝ‬ا ذاٗهجت بجٕ بعجض‬
‫ا‪٪‬ذعاو اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اه٘طِ‪ ٞٚ‬أْ تتبِاٖ ًب إطاض ًلَٔ٘ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اهسٗه‪ُ ٘ٓٗ ،ٞ‬ظط‪ ٞٙ‬أٗ فوػل‪ ٞ‬تبِآا بعض اهعوٌاُ‪ٚ‬ـب ًب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب‪ ،‬ذجاٗي بٔجا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٕٙ‬‬

‫بعهٍٔ أْ ‪ٙ‬هع ُظط‪ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تِٔسؽ ًؿطٗعاځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهعال اٮغ‪٘ٓٗ ،ًٛ٩‬‬
‫ًؿطٗ عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ ،ًٞ٪‬أٗ تجس‪ٙ‬ٹّ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬باٮغج‪ٗ َ٩‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ًلآ‪ ٍٚ‬ق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬قطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘‪ٗ .‬قٽعجاځ ٓجصا‬ ‫باهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ بآه‪ٚ‬ا‬
‫اهعجال اهج٘اقع‪ ٛ‬اهجص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿجٕ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬ ‫اىبؿجطٗ بط‪ٙ٦‬تجٕ اهلوػجل‪ ٞٚ‬احملوقج‪ً ٞ‬ب ٗضا‪ٚ٢‬جا‬
‫اٮغ‪ٙ ٨ ;ًٞٚ٩‬عسٹ ًؿطٗعاځ ُٔه٘‪ٙ‬اځ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ُابعاځ ًّ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ٗ‪ ًّ ٨‬قٌ‪ً ٍٚ‬ؿاعط ازبٌٔ٘ض‪ٙ ُٕ٪ ،‬عترب اٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ؾجط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اججاځ‪ ،‬هج‪ٚ‬ؼ‬
‫باههطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ إطاضځا ذاكٌځا هوسٗه‪ ٞ‬اهقً٘‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهجيت ‪ٙ‬جسع٘ا هلجا‪ٗ ،‬إلبجا ٓج٘ ‪ٙ‬تبِج‪ٟ‬‬
‫عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬ف‪ٚ‬رطضٓا ًّ قاُْ٘ اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬بق‪ ٛ‬ا‪ ًٞ٪‬ضبافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ق‪ ٍٚ‬اشبف‬
‫اهيت ٗضثتٔا ًّ اٮغ‪ٗ ;َ٩‬هلّ ًب إطاض اهسٗه‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ ،ٞٚ‬أ‪ٙ ٜ‬لْ٘ عِ٘اْ فلجطتٍٔ‪:‬‬
‫إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪.)1(ٞ‬‬
‫ٗعوجج‪ ٟ‬أقجج٘ي فوػججل‪ ٞ‬إغجج‪ ًٞٚ٩‬ا‪ً٪‬جج‪ٗ ٞ‬عوٌاُ‪ٚ‬جج‪ ٞ‬اهسٗهجج‪ٙ ٞ‬عٌججى اهعوٌججاُ‪ْ٘ٚ‬‬
‫عو‪ ٟ‬إبقا‪ً ١‬ؿاعط ا‪ ًٞ٪‬إغج‪،ًٞٚ٩‬‬ ‫ٗاٮغ‪ ًْ٘ٚ٩‬اه٘غٽ‪ ْ٘ٚ‬اىبتأثطْٗ بٔصٖ اهلوػلا‬
‫ازبٌٔ٘ض‪ ٞٙ‬أٗ اىبول‪ ٞٚ‬أٗ ًا إفب شهم‪.‬‬ ‫ٗيباضغ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اسبلٍ عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق اسبلً٘ا‬
‫فٔصٖ اهك‪ٚ‬ا ‪ ٞ‬اهِظط‪ ;ٞٙ‬ذباٗي أْ دبعى ًّ خ‪ٚ‬اهلا فلط‪ ٝ‬هلا ًب ُػ‪ٚ‬خ اه٘اقع; ٗٓج‪ً ٛ‬ب‬
‫ذق‪ٚ‬قتٔا تعبف ‪ٙ‬ٱساض‪ ٜ‬اه٘اقع اهػ‪ ٤ٚ‬اهص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ ًٞ٪‬قبععي عّ ًبسأ اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ذباٗي‬
‫ٓصٖ ا‪٪‬ذعاو أْ تعاجل بقا‪ٙ‬ا إغ‪ َ٩‬ا‪ ًٞ٪‬قبا ‪ٙ‬هجعٔا ًب ب٘تقج‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬كجٔاض اسبهجاض‪ٜ‬‬
‫اه٘افس ًّ اسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ٗ ٞٚ‬ثقافتٔا‪.‬‬
‫اهعوٌاُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗعو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ إُٔ ‪ٙ ٨‬ت٘قع ىب ى ٓصا اىبؿطٗ اهِحاح ًّ جٔ‪ ٞ‬اهت‪ٚ‬جاضا‬
‫اهقطْ اهعؿط‪ٗ ،ّٙ‬هلِٕ ًّ احملتٌى‬ ‫اه٘طِ‪ٗ ٞٚ‬اهقً٘‪ ٞٚ‬اهيت قسًتٕ هوحٌآف ًِص بسا‪ٙ‬ا‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞٚ‬اهت‪ٚ‬جاضا‬ ‫أْ تٱدسٰ ٰ ا‪ًٞ٪‬ٿ بٕ ًس‪ٝ‬ځ ًّ اهعًّ إشا قاًت بٕ ازبٔا‬
‫(‪ )1‬اهسكت٘ض ضبٌس عٌاض‪ :ٝ‬اهت‪ٚ‬اض اهقً٘‪ ٛ‬اٮغ‪ :ًٛ٩‬زاض اهؿطٗق (‪ٙ )َ1997‬جسٗض اهلتجاو كوجٕ ًب‬
‫ت٘ق‪ٚ‬و ٓصا اىبؿطٗ ‪ ٘ٓٗ ،‬زضاغ‪ً ٞ‬ب فلط ً‪ٚ‬ؿ‪ٚ‬ى علوق ذػق‪ٚ‬ى ً‪٧‬غؼ ذعو اهبعجث اهعطبج‪ٛ‬‬
‫ا‪٨‬ؾرتاك‪ ،ٛ‬اهص‪ ٜ‬ذلٍ اهعطاق ٗغ٘ض‪ٙ‬ا أك ط ًّ أضبعجـب غجِ‪ِٙٗ .ٞ‬ظجط هوٌع‪ٙ‬جس ً‪ٚ‬ؿج‪ٚ‬ى علوجق‪:‬‬
‫كتاو (ًب غب‪ٚ‬ى اهبعث)‪ًٗ ،‬ب (شكط‪ ٠‬اهطغ٘ي اهعطب‪.)ٛ‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٔ‪ٕٙ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ل‬ ‫اهكبا‪ ٞ‬اٮغ‪ .)1(ًٞٚ٩‬غ‪ٌٚ‬ا أْ احملاٗهج‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب هجبعض ا‪٨‬دبآجا‬ ‫شا‬
‫تِحس ًب يباضغتٕ قبى اهعقس ا‪ٗ٪‬ي ًّ اهقطْ اهعؿط‪ٗ ،ّٙ‬هلّ عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬بسٗ أْ ا‪٪‬ذعاو‬
‫ظبرت ًب يباضغتٕ خاضد اهب‪٩‬ز اهِاطق‪ ٞ‬باهعطب‪ٗ ،ٞٚ‬خباق‪ ٞ‬بعس تبين اٮًرب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٞٚ‬‬
‫خٽتٔا ازبس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هوقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ً ّٙ‬ب يباضغج‪ ٞ‬زعجٍ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بجسي خٽتٔجا‬
‫اهقسمب‪ً ٞ‬ب هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ٗ ،ٞٚ‬تبِټ‪ ٛ‬كطاً‪ ٞ‬اٮُػاْ ًب اهعال ف اهطأمساه‪ ٛ‬بسي فلجط‪ٝ‬‬
‫اٮضٓاو‪ٗ ،‬قس اعرتفت باٮغ‪ َ٩‬ك٘ج٘ز اجتٌاع‪ ٨ ٛ‬ك٘ج٘ز غ‪ٚ‬اغج‪ٗ .ٛ‬اىبعِج‪ ٟ‬أْ‬
‫اهكطا ٰ اهللط‪ ٜ‬قا‪ٍ٢‬ٴ عو‪ ٟ‬لو‪ ًّ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ه‪ ًٞ٫‬اىبػوٌ‪.ٞ‬‬
‫ًٗب كى ا‪٪‬ذ٘اي‪ ،‬فإْ ًؿطٗ إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬عبجاض‪ ٝ‬عجّ ُععج‪ٞ‬ٷ‬
‫ًِهبع‪ٞ‬ٷ باسبهاض‪ ٝ‬اهاطب‪ ٨ ٞٚ‬فلط‪ٝ‬ځ إغ‪ ٨ٗ ،ًٞٚ٩‬كبت هٯغ‪ َ٩‬بكو‪ .ٞ‬بى ٓ‪ ٛ‬أك ط ًّ‬
‫شهم‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬فلط‪ ٝ‬ضًٗاُ‪ ٞٚ‬قسمب‪ ٞ‬تأثط بٔا اٮظب‪ٚ‬و‪ ْ٘ٚ‬ذجـب قجاه٘ا‪ :‬بتجس‪ٙ‬ٵّ ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬تأه‪ٚ‬جٕ‬
‫اٮًرباط٘ض‪ ،‬قاي ًب اٮظب‪ٚ‬ى‪ $ :‬أٿعٽ٘ا إشاځ ًا هق‪ٚ‬كط هق‪ٚ‬كط ًٗا هلل هلل ‪ًٗ )2(#‬ب إظب‪ٚ‬جى‬
‫آخط‪ $ :‬أٿعٽ٘ا ًا هق‪ٚ‬كط هق‪ٚ‬كط ًٗا هلل هلل ‪ٗ .)3(#‬هلصا فج‪ ٩‬بجس ًجّ اٮزضان اهج٘اع‪ٛ‬‬
‫ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ثقافاتٔا ًب ظًّ ‪ٚ‬او اىب اي اهؿجاخل اىبعجرب عجّ‬ ‫ٮضٓاقا‬
‫اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ً ،ٝ‬ب ظًّ اىبعاٗز‪ ٝ‬هوقً٘‪ ٞ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهِٔه‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞٚ‬‬

‫ب الرَّابعُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي‬
‫ذ ِديدِ ِّ‬
‫ي التَّ ِ‬
‫ي ِل ِم ِف ِك ِر الصِّ َياشِ ِّ‬
‫ص ِف ُّ‬
‫شيضُ الِ َف ِم َ‬
‫التَِّأ ِ‬

‫‪ .178‬قٽعاځ اهتحس‪ٙ‬س ف اهترس‪ٙ‬ث; فاهتحس‪ٙ‬س إضجا ا‪ً٘٪‬ض إفب أقج٘هلا اىبعتجرب‪ٝ‬‬

‫قبا ‪ٙ‬عترب ذقاځ ًّ اىبعتقس اٮمباُ‪ٛ‬‬ ‫ٗاٮجاب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهتػا‪٨٦‬‬ ‫ٗبِا‪ ١‬اسبو٘ي هوٌؿل‪٩‬‬
‫(‪ِٙ )1‬ظط تعو‪ٚ‬قِا عو‪ ٟ‬تبكط‪ ٝ‬ا‪٪‬فٔاَ قطا‪ً ٝ١‬ب كتاو ُظاَ اٮغ‪ :َ٩‬م ‪ ،59 -58‬عاَ (‪.)َ1999‬‬
‫(‪ )2‬إظب‪ٚ‬ى ًت‪ :ٟ‬اهلتاو اىبقسؽ‪:‬كتاو اهعٔس ازبس‪ٙ‬س‪ :‬اهعباض‪ )21(ٝ‬تطنب‪ ٞ‬فاُسا‪ٙ‬م ٗاهبػات‪ًِ ،ٛ‬قر‪ٞ‬‬
‫(‪.)َ1991‬‬
‫(‪ )3‬إظب‪ٚ‬ى ًطقؼ‪ :‬اهعباض‪ )17( ٝ‬م ‪. 80‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٕٙ‬‬

‫ٗاهلطٗ اهعٌو‪ ،ٞٚ‬ف‪ٚ‬دطد عّ اه٘اقع اىبؿجلو‪ً ٞ‬ب طوجب اه٘اقجع اسبجى‪ٗ ،‬ؼبوجق فج٘ق‬
‫اهؿل٘ن جب٘او ضبلٍ أٗ ًقٽ٘ بٕ‪ٗ .‬أًا اسبساث‪ ٞ‬فٔ‪ ٛ‬اهتعاًجى ًجع اه٘اقجع اىبؿجلو‪ٞ‬‬
‫باهتِا ٍ ًعٕ ٗا‪٨‬ضتباط بٕ‪ٗ ،‬اهِظط إه‪ ًّ ٕٚ‬ظاٗ‪ً ٞٙ‬ػم اهعكا ًّ ٗغٽٔا‪ِٓ ًّٗ .‬جا‬
‫اسباج‪ ٞ‬إفب اهتحس‪ٙ‬س باهِظط إفب خكا‪٢‬ل اٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ًبسأ ٗز‪ٙ‬جّ ٗضغجاه‪ٞ‬‬ ‫جا‪١‬‬
‫ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬باهِظط إفب قلاتٕ اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهعٌو‪ٗ ،ٞٚ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٞٚ‬قبجا مب‪ٚ‬جعٖ ًب‬
‫أشٓاْ اىبػوٌـب ًّ ا‪٪‬فلاض اه٘افس‪ ًّ ٝ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ ،ٞٚ‬ػبعى هٕ ًب أشٓأٍُ‬
‫ًلًٔ٘اځ ًع‪ِٚ‬اځ ‪ٙ‬عتقسْٗ بٕ‪ٗ ،‬إْ ل ‪ٙ‬وٌػٖ٘ ‪ٙ ٍُٔ٪‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ځ جف إغج‪ً ًٞٚ٩‬ب هجى‬
‫ا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬اهقا‪ً ٌٞ٢‬ب ب‪٩‬زٍٓ‪.‬‬
‫‪ٙ‬ق٘ي اهسكت٘ض عبجاؽ ًجسُ‪ $ :ٛ‬إْ ًجّ خكجا‪٢‬ل إُػجاْ اىبؿجلو‪ ٞ‬اهتِجاقض ًب‬
‫أفلاضٖ; ٗق‪ٗ ;ٌٕٚ‬أخ‪٩‬قٕ; ًٗ٘اقلٕ; ٗادبآاتٕ; ٗإُٔ ‪ ٨‬غجب‪ٚ‬ى إفب خطٗججٕ ًجّ زا‪٢‬جط‪ٝ‬‬
‫اهتبع‪ٗ ٞٚ‬اهتدوو إ‪ ٨‬بعٗاي اهتِاقض‪ٗ ...‬إشا تبـب أْ اهٌِ٘شد ج اىب اي ج اهجص‪ ٜ‬تِؿجسٖ‬
‫اهرتب‪ ٘ٓ ،ٞٚ‬اهٌِ٘شد اهص‪ ٜ‬ؽبو٘ ًّ اهتِاقض ًب ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فإُٕ كٌجا أْ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ٨ ًٞٚ٩‬تلْ٘ إ‪ ٨‬باٮغج‪ ،َ٩‬فإُٔجا ‪ ٨‬تػجتٽ‪ٚ‬ع أْ تِحج٘ ًجّ اهتِجاقض إ‪ ٨‬إشا‬
‫ربوكت ًّ كى ًا ٓ٘ ه‪ٚ‬ؼ بإغ‪ٓٗ ،ًٛ٩‬صا اىب٘قو ٓج٘ اهجص‪ٙ ٜ‬قجطٖ اىبِٽجق ٗت بتجٕ‬
‫اهتحطب‪ ٞ‬اهتاضؽب‪ٗ )1(# ٞٚ‬قٽعاځ عو‪ ٟ‬أْ ‪٘ٙ‬جبٕ اهؿط أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬ثٍ قاي‪ $ :‬عو‪ ٟ‬أْ اهتحطز;‬
‫أ‪ ٜ‬اهتدول ًّ كى ًا ٓ٘ ه‪ٚ‬ؼ ًّ اٮغ‪ٙ َ٩‬ػتوعَ ؾططـب أغاغج‪ٚ‬ـب‪ :‬أٗهلٌجا‪ً :‬عطفج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ً َ٩‬عطف‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬ا‪٬‬خط‪ً :‬عطف‪ً ٞ‬ا ٓ٘ إغ‪ًٗ ًٛ٩‬ا ٓج٘ جف إغج‪ً ًٛ٩‬جّ‬
‫اهق‪ٗ ٍٚ‬اىبلآ‪ ٗ ٍٚ‬فٓا ًّ ا‪ً٘٪‬ض اىبع‪ٚ‬اض‪.)1(# ٞٙ‬‬

‫اهط‪ ٞٙ٦‬هتحس‪ٙ‬س اهلوػجل‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬هور‪ٚ‬جا‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬أغجؼ‬ ‫‪ِٓ ًّٗ .179‬ا جا‪١‬‬
‫اىبعتقس اٮمباُ‪ٗ ٛ‬قب‪٩‬ذظ‪ ٞ‬أق٘ي ًعطف‪ ٞٚ‬تهبط تللف اٮُػاْ اىبػوٍ ابتجسا‪١‬ٳ ًٗػجاضاځ‬
‫ٗادبآاځ ُٗتا‪٢‬حاځ بللط‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ َ٩‬طط‪ٙ‬قتٕ‪ ،‬بأْ أهجعَ اٮغج‪ َ٩‬اٮُػجاْ اٮمبجاْ بجاهلل‪،‬‬
‫(‪ )1‬اهسكت٘ض عبجاؽ ًجسُ‪ :ٛ‬كتجاو اهِ٘ع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهرتب٘‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب اىبطاذجى اهتعو‪ٌٚٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهجب‪٩‬ز اٮغج‪:ًٞٚ٩‬‬
‫م‪ :109‬إقساض ًلتب اهرتب‪ ٞٚ‬اهعطب‪ ٞٚ‬هسٗي اشبو‪ٚ‬خ‪.)َ1989( :‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖ‪ٕٙ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗجعوٕ ‪ ٙ‬بتٕ عّ طط‪ٙ‬ق اهعقى‪ٗ ،‬كصهم اٮمباْ باهطغاه‪ٗ ٞ‬اهطغ٘ي‪ٓٗ ،‬صا ‪ٙ‬عين أْ عو‪ٟ‬‬
‫اهعقى أْ ‪ٙ‬بصي جٔسٖ ًب إزضان اٮمباْ باهلل تعافب عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتكس‪ٙ‬ق‪ٗ ،‬أْ اٮغج‪َ٩‬‬
‫ٓ٘ اهطغاه‪ ًّ ٞ‬عِس اهلل تعافب‪ٗ ،‬أْ اهطغ٘ي ضبٌساځ × ٓ٘ اىببوغ عّ اهلل تعافب‪ٗ ،‬عو‪ٕٚ‬‬
‫أْ ‪ ًّ٧ٙ‬بصهم إمباُاځ جاظًاځ عّ ضنا ‪ِٙ‬تخ اه‪ٚ‬قـب ٗاهتػو‪ ،ٍٚ‬فإْ بصي جٔسٖ ٗل ‪ٙ‬كجى‬
‫إفب شهم فٔ٘ عقى ًقكط أٗ قاقطٴ‪ ،‬أٗ ٓ٘ عقى فوػجل‪ ٛ‬خ‪ٚ‬جاه‪ ٛ‬أٗ ُظجط‪ ،ٜ‬أٗ عقجى‬
‫ك‪ ًٛ٩‬فطن‪ٙ ٛ‬تك٘ض ٗ‪ٙ ٨‬ق٘‪ ٠‬عو‪ ٟ‬اىبعطف‪ ;ٞ‬فٔ٘ ‪ٙ ٨‬قجَ٘ ب٘ه‪ٚ‬لتجٕ ا‪٪‬غاغج‪ ٞٚ‬اهجيت‬
‫تتٽوب ًِٕ أْ ‪ٙ‬لجْ٘ عقج‪٩‬ځ ً‪ًِ٧‬جاځ قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮚﮛﮜﮝ‬
‫ﮞ"(‪ٗ )1‬قجججاي اهلل تعجججافب‪+ :‬ﮍﮎﮏﮐﮑﮒﮓﮔﮕﮖﮗ‬
‫ﮘﮙﮚﮛﮜ"(‪.)2‬‬
‫ٗجعى اٮغ‪ َ٩‬اٮمباْ اهللط‪ً ٜ‬رتنباځ باٮمباْ اهعٌو‪ٗ ،ٛ‬أْ اٮمباْ اهعٌو‪ٓ ٛ‬ج٘‬
‫ًّ أجى أزا‪ ١‬اٮمباْ اهللط‪ ،ٜ‬ف‪ٚ‬ظٔط اهعٌى ًب غو٘ن اىبط‪ ١‬اىبػوٍ ًٗب ًِار اٮمبجاْ‪،‬‬
‫بإزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب إزضاكاځ ًعطف‪ٚ‬اځ ضٗذ‪ٚ‬اځ بِظاَ ٗه‪ٚ‬ؼ إزضاكاځ ضٗذ‪ٚ‬جاځ صبجطزاځ عجّ‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ .‬فأفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‬ ‫اجملتٌع ٗغ‪ٚ‬اغا‬ ‫اه٘اقع ًب ع‪٩‬قا‬
‫ه‪ٚ‬ؼ ف‪ٔٚ‬ا ًلاقو‪ ٞ‬بـب اىبعتقس اٮمباُ‪ٗ ٛ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛٓٗ ،ٛ‬طب٘ط‪ ٞ‬ضبٽجاځ ضبلٌجاځ‪،‬‬
‫‪ ْ٪‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فلط‪ ٝ‬كو‪ ٞٚ‬تطبط ًساضن اهطٗح باهعٌى‪ٗ ،‬اهللط ف‪ٔٚ‬ا باهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬
‫قٽعاځ‪ ،‬فإْ ل ‪ٙ‬لّ اهتللف عو‪ ٟ‬أق٘ي ٓصٖ اهه٘ابط‪ ،‬أٗ كٌا ‪ٙ‬ط‪ٙ‬سٖ اسبساث٘‪ ،ْ٘ٙ‬فإُجٕ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ خاضد زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اٮغ‪ ٨ َ٩‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٙ‬ق٘ي اهسكت٘ض ضًع‪ $ :ٜ‬اهللط‪ ٝ‬أٗ اهعبجاض‪ ٝ‬باهِػجب‪ ٞ‬هوط‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ج ًب كجى‬
‫اىبعطف‪ٞ‬ج ‪ ٨‬توق‪ ٟ‬جعافاځ‪ ،‬أٗ تقو‪ٚ‬ساځ‪ ،‬أٗ اتباعاځ هل٘‪ٗ ،٠‬إلبا ٓ‪ُ ٛ‬بت‪ٞ‬ڂ ط‪ٚ‬ب‪ٞ‬ڂ تػتِبت‬ ‫صبا‪٨‬‬
‫ًب تطب‪ ٞ‬قاسب‪ٗ ،ٞ‬تِؿأ ًب ًِار قاحل هت‪٧‬ت‪ ٛ‬أكؤا كى ذجـب بجإشْ اهلل‪ ،‬فجإْ ل تلجّ‬
‫(‪)3‬‬
‫كصهم‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬غوب‪ِٙ ٞٚ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬ٱػتالط اهلل ًّ أزا‪ٔ٢‬ا ٗاْ ‪ٙ‬ٱتاو عِٔا ت٘بج‪ٞ‬ځ ُكج٘ذاځ‪#‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطَٗ ‪.28/‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا ‪.14/‬‬
‫اٮُػاُ‪ً ٞٚ‬ب ً‪ٚ‬عاْ اهط‪ ٞٙ٦‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م ‪.24‬‬ ‫(‪ )3‬اهسكت٘ض عبس اهقازض ٓاؾٍ ضًع‪ :ٜ‬اهسضاغا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٕٙ‬‬

‫ٗٓلصا ل ‪ِٙ‬تبٕ اسبساث٘‪ ْ٘ٙ‬إفب خكا‪٢‬ل اٮغج‪ٗ َ٩‬قجلاتٕ ف٘قعج٘ا ًب زا‪٢‬جط‪ ٝ‬اهتجأثف‬
‫اهلوػل‪ ٛ‬ف اٮغ‪.ًٛ٩‬‬
‫‪ِٙٗ .180‬با‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اجملسټز أٗ ًّ ؼبٌىٱ ثقاف‪ٞ‬پ اهتحس‪ٙ‬س أْ مب‪ٚ‬ع بـب خكا‪٢‬ل ًبجسأ‬
‫اٮغ‪ٗ َ٩‬خكا‪٢‬ل اىببسأ اهطأمساه‪ ٛ‬خاق‪ٗ ٞ‬خكا‪٢‬ل اىببجسأ ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ٨ ٛ‬ضباهج‪;ٞ‬‬
‫فولى ٗاذس ًّ ٓصٖ اىبباز‪ ٥‬اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬قلاتٕ ٗأفلاضٖ ٗق‪ ،ٌٕٚ‬أ‪ ٜ‬هٕ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬تِب جق عِٔجا‬
‫أُظٌتٕ‪ٗ ،‬هٕ ًق‪ٚ‬اؽ ‪٪‬عٌاي اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ،ٝ‬ظط‪ ٝ‬خاق‪ ٞ‬هوٌحتٌع‪ٗ ،‬طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬هتِل‪ٚ‬جص‬
‫اهِظاَ‪ٗ ،‬قبعِ‪ ٟ‬أزق هٕ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ت‪٧‬غؼ هلوػل‪ً ٞ‬ع‪ً ِٞٚ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ع‪ِٚ‬ج‪ُ٨ ٞ‬ب جاق‬
‫اهِظاَ‪ٗ ،‬تأق‪ٚ‬ى ىبق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌاي‪ُٗ ،‬ظط‪ ٝ‬هوٌحتٌع ٗهٕ فوػل‪ً ٞ‬ب تِل‪ٚ‬ص اهِظاَ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أًا وَ حٗح العكٗد‪ٚ‬ٱ‪ ،‬فجإْ فوػجل‪ً ٞ‬بجسأ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تجط‪ ٠‬أْ اىبجاز‪ ٝ‬أقجى‬
‫ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬أْ نب‪ٚ‬ع ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬تكسض عِٔجا بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهتٽج٘ض اىبجاز‪ٗ .ٜ‬أًجا فوػجل‪ ٞ‬اىببجسأ‬
‫اهطأمساه‪ ٛ‬فرت‪ ٠‬إُٔ ػبب فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ِٙٗ ،ٝ‬تخ عّ شهم فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اهسٗه‪ .ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ أْ اهطأمساه‪ٚ‬ـب ‪ٙ ٨‬ط‪ٙ‬سْٗ حبث قها‪ٙ‬ا اهس‪ٓ ،ّٙ‬ى ِٓجان خجاهق أَ‬
‫ب٘جج٘زٖ أَ أٿُلٶجط‪،‬‬ ‫‪ ٨‬؟ ٗإلبا ‪ٙ‬بر ْ٘ إُٔ ‪ ٨‬زخى هودجاهق ًب اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬غج٘ا‪١‬ٴ اعتٱجط‬
‫ٗهصهم ‪ٙ‬ػت٘‪ ٜ‬عِسٍٓ اىب‪ ًّ٧‬باهلل تعافب ٗ ف اىب‪ٙٗ ،ًّ٧‬عسْٗ شهم ًجّ ٗغجٽ‪ٚ‬تٍٔ‬
‫بـب اٮمباْ ٗاهللط‪.‬‬

‫ٗأًا اٮغ‪ َ٩‬فف‪ ٠‬أْ اهلل خاهق كى ؾ‪ٗ ،١ٛ‬إُٔ بعجث ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬جا‪ٗ ١‬أضغجى اهطغجى‬
‫بطغاهتٕ ه‪ٚ‬س‪ ّٙ‬بٔا بين اٮُػاْ‪ٗ ،‬إُ غ‪ٚ‬راغب اٮُػجاْ ‪ٙ‬جَ٘ اهق‪ٚ‬اًج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬أعٌاهجٕ‪،‬‬
‫ٗاهعبجاز‪ٗ ٝ‬أضكأُجا اٮمبجاْ‬ ‫ٗهصهم كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ٛٓ ًٞٚ٩‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غجتد‪٩‬‬
‫باهلل ًٗ‪٢٩‬لتٕ ٗكتبٕ ٗضغوٕ ٗاه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪ٗ .‬أْ ا‪٪‬عٌاي اهيت تقع ًّ اٮُػاْ خاضد‬
‫إضازتٕ ٓ‪ ٛ‬قها‪ٗ ١‬قسضٴ ‪ ًّ٧ٙ‬اٮُػاْ خبفٖ ٗؾطٖ ًّ اهلل تعجافب‪ٗ .‬أْ عوج‪ ٟ‬اٮُػجاْ‬
‫اهباهغ اهعاقى اهص‪ ٜ‬بواتٕ زع٘‪ ٝ‬اهطغ٘ي ضبٌس × أْ مباضؽ ٓصٖ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬بإقطاض ًجبين‬
‫عو‪ ٟ‬اهتكس‪ٙ‬ق هآط باٮع‪.ْ٩‬‬
‫‪ .181‬ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬أًا ًّ ذ‪ٚ‬ث نٗفٗ‪ ُٛ‬اٌبجامِ الٍظراً عّ اهعق‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬فف‪ ٠‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ْ٘ٚ‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫٘‪ٕٙ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اٮُتاد‪ٙٗ ،‬ػتسهْ٘ هصهم ًّ اه٘اقع ذػب تلػفٍٓ هٕ‪،‬‬ ‫أْ اهِظاَ ‪٧ٙ‬خص ًّ أزٗا‬
‫بأْ اجملتٌع اٮقٽاع‪ً ٛ‬ج ‪٩‬ځ‪ ،‬تلجْ٘ اهلجأؽ ٓج‪ ٛ‬أزا‪ ٝ‬اٮُتجاد‪ًِٔٗ ،‬جا ‪٧ٙ‬خجص اهِظجاَ‬
‫اٮقٽاع‪ٙٗ ،ٛ‬ق٘هْ٘‪ :‬إُجٕ إشا تٽج٘ض اجملتٌجع إفب اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬تكجبس ا‪٬‬هج‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬أزا‪ٝ‬‬
‫اٮُتاد‪ٗ ،‬هصهم ‪٧ٙ‬خص اهِظاَ اهطأمساه‪ًِٔ ٛ‬جا‪ ،‬فِظاًجٕ ًجأخ٘ش ًجّ اهتٽج٘ض اىبجاز‪ٜ‬‬
‫ذػب اعتقازٍٓ‪ٗ .‬أًا اهطأمساه‪ ْ٘ٚ‬ففْٗ‪ :‬أْ اٮُػاْ ذـب فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪،ٝ‬‬
‫قاض باههطٗض‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬هع ُظاًاځ هِلػٕ ًّ دباضبٕ ًب اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬فكجاض ‪ٙ‬أخجص ُظاًجٕ ًجّ‬
‫ٗاقعٕ ٗ‪ٙ‬هعٕ هِلػٕ‪.‬‬
‫ٗأًا اٮغ‪ َ٩‬فف‪ ٠‬أْ اهلل تعافب ؾإُٔ جعى هٯُػاْ ُظاًاځ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٙ ٝ‬ػجف عو‪ٚ‬جٕ‪،‬‬
‫ٗأضغى غ‪ٚ‬سُا ضبٌساځ × ٗأُعي ًعٕ اهلتاو‪ٗ ،‬أًطٖ بتبو‪ٚ‬غ ُظإً هوعال ٗاهعٌى عوج‪ٟ‬‬
‫تٽب‪ٚ‬قٕ‪ ،‬فبوغ اهسع٘‪ٗ ٝ‬أقاَ اهسٗه‪ ٞ‬بٔصا اهِظاَ اهص‪ ٜ‬اذت٘تٕ اهطغاه‪ٗ ،ٞ‬عوڃٍ اهِجاؽ أْ‬
‫‪ٙ‬ػفٗا عو‪ ًّ ٕٚ‬بعسٖ‪ٗ ،‬ب‪ٚ‬ٵّ هلٍ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتحس‪ٙ‬جس سب‪ٚ‬جاتٍٔ عوج‪ ٟ‬أقج٘هٕ بجأْ قهجا‪ٙ‬ا‬
‫اٮُػاْ تسضؽ ًؿاكؤا عو‪ ٟ‬ذػب ظًأُا ًٗلأُا‪ٗ ،‬ث٘ابتٔا ًٗتافاتٔا‪ٙٗ ،‬ػجتِبط‬
‫ذؤا ًّ اهلتاو ٗاهػِ‪.ٞ‬‬
‫‪ .182‬ثاه اځ‪ٗ :‬أًا وَ حٗح وكٗراعُ األعىراهٶ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فاىببسأ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٙ ٛ‬جط‪ ٠‬أْ‬
‫اهِظاَ اىباز‪ ٘ٓ ٜ‬اىبق‪ٚ‬اؽ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬بتٽ٘ض اىبجاز‪ٙ ٝ‬تٽج٘ض اىبق‪ٚ‬جاؽ‪ .‬فاهقهج‪ ٞٚ‬تلاعجى‬
‫ك‪ٌٚٚ‬ا‪ ٛ٢‬أٗ ف‪ٚ‬ع‪ٙ‬ا‪ ٛ٢‬أٗ ب‪٘ٚ‬ه٘ج‪( ٛ‬ذ‪ )ٜ٘ٚ‬أٗ ٗه‪ٚ‬ل‪ ٞ‬عه٘‪ ٨ ،ٞٙ‬أك ط ًّ شهم‪ِٙٗ ،‬تخ‬
‫سبطكج‪ٞ‬‬ ‫أخط‪ٓٗ ٠‬لصا دبط‪ ٜ‬أعٌجاي اٮُػجاْ ب٘قجلٔا ًِعلػجا‬ ‫اهتلاعى تلاع‪٩‬‬
‫اىباز‪ً ٝ‬ب اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬بـب طب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬اٮُػجاْ ٗطب‪ٚ‬عج‪ ٞ‬ا‪٪‬ؾج‪ٚ‬ا‪ٙٗ .١‬جط‪ ٠‬اىببجسأ اهطأمسجاه‪ ٛ‬أْ‬
‫ًق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌاي ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓ ٝ‬اهِلع‪ٗ ،ٞٚ‬ذػب ٓصٖ اىبِافع تٱقاؽ ا‪٪‬عٌاي ٗ‪ٙ‬قجاَ بٔجا‬
‫عو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬غاؽ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهصهم فإْ اهلوػل‪ ٞ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬ه‪٫‬عٌاي تتٌ جى بط‪ٙ٦‬تٔجا اىباز‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬أْ اهػجو٘ك‪ٚ‬ا‬
‫اٮُػاْ اهساخو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اغجتحاب‪ ٞ‬هو٘اقجع اىبجاز‪،ٜ‬‬ ‫هتلاع‪٩‬‬ ‫اهبؿط‪ً ٞٙ‬ا ٓ‪ ٛ‬إ‪ًِ ٨‬علػا‬
‫فرتكت ًّ ف ُظاَ خام ‪ِٙ‬ظٍ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ باه٘ج٘ز أٗ بِلػٕ إ‪ ٨‬عو‪ ٟ‬قسض ًجا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٙٙ‬‬

‫تقطضٖ اهسٗه‪ً ٞ‬ب اٮطاض ازبٌاع‪ ;ٛ‬فلاُت ٓصٖ اهلوػل‪ ٞ‬جاًجس‪ ٝ‬تتعاًجى ًجع اٮُػجاْ‬
‫بآه‪ ٞٚ‬جاًس‪ٗ ٝ‬ه‪ٚ‬ؼ حب‪ ٞٙ٘ٚ‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهبؿط‪ٗ .ٞٙ‬ل تكٌس أًاَ ذ‪ٙ٘ٚ‬ج‪ ٞ‬اٮُػجاْ ٗطاقاتجٕ‬
‫اهبؿط‪ ٞٙ‬ظًِاځ ط٘‪٩ٙ‬ځ‪.‬‬
‫ض‪ُ ٞٙ٦‬ػب‪ ٨ ٞٚ‬ت بت عوج‪ ٟ‬قجطاض‪،‬‬ ‫ٗأًا اهطأمساه‪ ٞٚ‬فلاُت فوػلتٔا ه‪٫‬عٌاي شا‬
‫ٗك ف‪ ٝ‬اهتا‪ٚ‬ف ٗاهتبس‪ٙ‬ى‪ٗ ،‬اهتِجاقض ٗا‪٨‬خجت‪ . ٩‬فانجٽطو اهِظجاَ اهطأمسجاه‪ً ٛ‬ب‬
‫ٗنع اهسغاتف ٗاختوو‪ٗ ،‬كصهم ًب غّ اهق٘اُـب; ُٗظط هٯُػاْ ًب صبجاي ا‪٪‬عٌجاي‬
‫كط ب‪ٗ ٞ‬ؾٔ٘‪ ٝ‬تتِاغب ٗاه٘اقع ًّ ف ضعا‪ ٞٙ‬ىبا قبؤا ًٗجا بعجسٓا‪ ،‬عوج‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ٙ‬ـب‬
‫اهللط‪ ٜ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ،ٜ‬أٗ اهػو٘ك‪ٗ ٛ‬اهتكطفا ‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ط‪ ٠‬اٮغ‪ َ٩‬أْ ًق‪ٚ‬اؽ ا‪٪‬عٌاي ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓ ٝ‬اسب‪٩‬ي ٗاسبجطاَ‪ ،‬قبجا ‪ٙ‬تجأت‪ً ٟ‬جّ‬
‫ز‪٢٨‬ى أٗاًط اهلل تعافب ًب اهطغاه‪ُ٘ٗ ٞ‬آ‪ ٕٚ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮشْ بازب٘اظ أٗ اسبظجط بجاىبِع‪.‬‬
‫فاسب‪٩‬ي ‪ٙ‬ٱعٌى بٕ ٗاسبطاَ ‪ٙ‬ٱٌتِع عِٕ ٗ‪ٙ‬رتن‪ٙ ٨ٗ ،‬تٽ٘ض ٓصا اىبق‪ٚ‬اؽ ٗ‪ٙ ٨‬جتاف بجتاف‬
‫اهعًاْ ٗاىبلاْ; ٗ‪ ٨‬تترلٍ بٕ اهِلع‪ ٨ٗ ٞٚ‬اىبكور‪ ،ٞٚ‬بى ؼبلٍ اهؿط ٱ فقط‪.‬‬

‫ٗهصهم فإْ اٮغ‪ُ َ٩‬ظٍ ع‪٩‬قا اهِاؽ بِظاَ زق‪ٚ‬ق ‪ٙ‬طاع‪ ٛ‬فٽط‪ ٝ‬اٮُػجاْ اهبؿجط‪ٞٙ‬‬
‫باهللط‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ ،ٞ‬فِظچٍٰ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ خباهقجٕ قبق‪ٚ‬جاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اىب٘افقج‪ٞ‬‬
‫اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اشباهك‪ ٞ‬هلل تعافب‪ُٗ ،‬ظٍ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ بِلػجٕ بِظجاَ‬ ‫هولٽط‪ٗ ٝ‬اهعبازا‬
‫اىبأكى ٗاىبؿطو ٗاهوباؽ ٗاهع‪ٗ ِٞٙ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق اهلانو‪ُٗ ،ٞ‬ظٍ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ بافٖ ًّ‬
‫عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪٠‬‬ ‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغجا‬ ‫اىباه‪ٗ ،ٞٚ‬اهتعجاً‪٩‬‬ ‫اهِاؽ بِظاَ اىبعاً‪٩‬‬
‫اهلطز قبا ‪ٙ‬كور ٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬ازبٌاعج‪ ٞ‬قبجا ‪ٓ٧ٙ‬وجٔا هط‪ٙ‬جاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬ازتٔا‪ٗ ،‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ا‪ ًٞ٪‬ىبا ػبعؤا قازض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬يباضغ‪ ٞ‬غوٽأُا ًب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫‪ .183‬ضابعاځ‪ٗ :‬أًا وَ حٗح الٍظس‪ ُٚ‬لمىجتىعِ‪ ،‬فإْ اىببسأ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٙ ٛ‬ط‪ ٠‬أْٸ اجملتٌع‬
‫اٮُتاد‪ٗ ،‬اهٽب‪ٚ‬عج‪ٗ ٞ‬اٮُػجاْ; باعتباضٓجا ؾج‪٣ٚ‬اځ‬ ‫‪ٗ ،‬أزٗا‬ ‫صبٌ٘ع‪ ٞ‬عاً‪ًِٔ ،ٞ‬ا ا‪٪‬ض‬
‫ٗاذساځ ٓ٘ اىباز‪ٗ ،ٝ‬ذـب تتٽ٘ض اهٽب‪ٚ‬ع‪ًٗ ٞ‬ا ف‪ٔٚ‬ا ‪ٙ‬تٽ٘ض ًعٔا اٮُػاْ‪ ،‬ف‪ٚ‬تٽ٘ض اجملتٌجع‬
‫كوٕ‪ٗ ،‬هصهم كاْ اجملتٌع خانعاځ هوتٽج٘ض اىبجاز‪ًٗ ،ٜ‬جا عوج‪ ٟ‬اٮُػجاْ إ‪ ٨‬أْ ‪٘ٙ‬ججس‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٙٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ه‪ٚ‬عحى ٓصا اهتٽ٘ض‪ٗ ،‬ذـب ‪ٙ‬تٽ٘ض اجملتٌع‪ٙ ،‬تٽ٘ض اهلطز بتٽ٘ضٖ‪ ،‬ف‪ٚ‬سٗض ًعٕ‬ ‫اهتِاقها‬
‫كٌا ‪ٙ‬سٗض اهػّٹ ًب اهسٗ‪٨‬و‪.‬‬
‫ٗاىببسأ اهطأمساه‪ ٛ‬فإُٕ ‪ٙ‬ط‪ ٠‬أْ اجملتٌع ًلْ٘ ًّ أفطاز‪ٗ ،‬أُجٕ إشا اُتظٌجت أًج٘ض‬
‫اهلطز اُتظٌت أً٘ض ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬هصهم ‪٨‬بس ًّ اهِظط‪ ٝ‬هولطز فقط‪ ،‬فاهسٗه‪ ٞ‬إلبا تعٌجى‬
‫هولطز ٗهلصا كاْ ًا مب‪ٚ‬ع ٓصا اىببسأ اهلطز‪.ٞٙ‬‬
‫ٗأًا اٮغ‪ َ٩‬فف‪ ٠‬أْ اجملتٌع ُجاؽ ٗع‪٩‬قجا ‪ٗ ،‬أْ أٓجٍ ًجا مب‪ٚ‬جع اجملتٌجع ٓج٘‬
‫قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قاسب‪ ٞ‬تتحػس باهعٌجى اهكجاحل‪ٗ ،‬تقجَ٘‬ ‫اه٘نع اٮُػاُ‪ ٛ‬هوِاؽ بع‪٩‬قا‬
‫ًجّ ٗاقجع اجملتٌجع ٓج٘‬ ‫عو‪ ٟ‬أغاؽ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قاسب‪ ،ٞ‬فا‪٪‬غاؽ ًب اهع‪٩‬قجا‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬ا ذبٌى ٓصٖ اهعق‪ٚ‬س‪ ًّ ٝ‬أفلاض ًٗؿاعط ت٘جٕ ُلجؼ اٮُػجاْ اىبج‪ ًّ٧‬بٔجا‪،‬‬
‫ًٗا ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ًّ أُظٌ‪ً ٞ‬ب ُػق اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬إُ ذـب تػ٘ز ا‪٪‬فلاض اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اىبؿاعط‬
‫اٮغ‪ٙٗ ًٞٚ٩‬ٽبق اهِظاَ اٮغ‪ ًٛ٩‬عو‪ ٟ‬اهِاؽ‪٘ٙ ،‬ججس اجملتٌجع اٮغج‪ ٨ ًٛ٩‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫ٗهصهم كاْ اجملتٌعٱ ًب اهلوػل‪ ٞ‬اٮغ‪٧ً ًٞٚ٩‬هچلاځ ًجّ اٮُػجاْ‪ٗ ،‬ا‪٪‬فلجاض ٗاىبؿجاعط‪،‬‬
‫قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭓﭔﭕ‬ ‫ٗا‪ُ٪‬ظٌ‪ ،ٞ‬هآطاځ ًب اهعٌى ًتحػساځ ًب اهتكجطفا‬
‫ﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠ"(‪.)1‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ط‪ ٠‬اٮغ‪ َ٩‬خٽأ اهللط‪ ٝ‬اهيت تق٘ي‪ :‬إْ اجملتٌع صبٌ٘عج‪ ٞ‬أفجطاز‪ ْ٪ ،‬اٮُػجاْ‬
‫ٗذسٖ ًع اٮُػاْ ‪٧ٙ‬هو نباع‪ٗ ،ٞ‬هلِٕ ‪٧ٙ ٨‬هجو صبتٌعجاځ إ‪ ٨‬با‪٪‬فلجاض اهجيت ؼبٌوجٔا‬
‫اٮُػاْ بإمباْ ًبين عو‪ ٟ‬إتقاْ هس‪٢٨‬ؤا ٗإ‪ٙ‬قاْ بٔا‪ٗ ،‬باىبؿاعط اىب٘جج٘ز‪ ٝ‬هس‪ٙ‬جٕ ًِٔجا‪،‬‬
‫ٗا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٞ‬اهيت تٽبق عو‪ ،ٕٚ‬فاهص‪٘ٙ ٜ‬جس اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اٮُػاْ ٗاٮُػاْ إلبا ٓ٘ اىبكور‪،ٞ‬‬
‫اىبؿاعط عب٘ٓا‪ ،‬ت٘ذٸسٰ اهطنا‬ ‫ا‪٪‬فلاض عو‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬إْ ت٘ذس‬ ‫ٗٓصٖ اىبكور‪ ٞ‬إْ ت٘ذس‬
‫ٗاهقها‪ٙ‬ا‪ ،‬فقس ٗججس‬ ‫ٗاهاهب ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬إْ ت٘ذس اهِظاَ اهص‪ٙ ٜ‬عاجل اىبؿل‪٩‬‬
‫اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اٮُػاْ ٗاٮُػاْ ذتٌاځ‪ٗ ،‬إْ اختولت ا‪٪‬فلاض عو‪ ٟ‬اىبكور‪ ،ٞ‬أٗ اختولت‬
‫اىبؿاعط عب٘ٓا‪ ،‬ل ‪ٙ‬ت٘ذس اهطنا ٗاهاهب ذتٌاځ‪ ،‬أٗ اختوو اهِظاَ اهص‪ٙ ٜ‬عازبٔا بجـب‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهعكط ‪.3-2/‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٙٛ‬‬

‫اٮُػاْ ٗاٮُػاْ ل ت٘جس اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬قٽعاځ‪ٗ ،‬باهتاه‪ ٛ‬ل ‪٘ٙ‬جس اجملتٌع‪.‬‬

‫ٗهصهم كاْ اجملتٌعٱ ًل٘ٸُاځ ًّ اٮُػاْ ٗا‪٪‬فلاض ٗاىبؿاعط ٗا‪ُ٪‬ظٌ‪ُٔ٪ ،ٞ‬جا ٓج‪ٛ‬‬
‫اهيت ت٘جس اهع‪٩‬ق‪ٗ ،ٞ‬دبعى ازبٌاع‪ ٞ‬صبتٌعاځ ًع‪ِٚ‬اځ‪ٗ .‬اه٘اقعٱ ‪ٙ‬سيٹ عوج‪ ٟ‬شهجم; ٗهجصهم‬
‫قاي عوٌا‪ ١‬اىبػوٌـب‪ ،‬أْ ا‪٨‬عتباض ًب اجملتٌع اٮغج‪ ،ًٛ٩‬أ‪ ٜ‬زاض اٮغج‪ٓ َ٩‬ج٘ هٔج٘ض‬
‫كوٌ‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬بأْ تلجْ٘ ا‪ٗ٪‬اًجط ٗاهِج٘آ‪ً ٛ‬ب ازبٌاعج‪ٓ٪ ٞ‬جى اٮغج‪ َ٩‬حب‪ٚ‬جث ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬ع ًّ ف‪ٔٚ‬ا ًّ اهللاض أْ ‪ٙ‬تظآط بللطٖ إ‪ ٨‬بلُٕ٘ ًأشُٗجاځ هجٕ بجصهم ًجّ أٓجى‬
‫اٮغ‪ َ٩‬فٔصٖ زاض إغ‪ٙ ٨ٗ ،َ٩‬هطٹ هٔ٘ضٱ اشبكاي اهللط‪ ٞٙ‬ف‪ٔٚ‬ا ‪ُٔ٪‬جا ل تظٔجط بقج٘‪ٝ‬‬
‫اهللاض ٗ‪ ٨‬بك٘هتٍٔ‪ ،‬كٌا كاْ ٓ٘ ًؿآساځ ًب أٓى اهصً‪ ًّ ٞ‬أٓجى اهلتجاو ًٗجّ ًب‬
‫ذلٌٍٔ اهػاكِـب ًب اىبسا‪ ّ٢‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ ٗقاه٘ا‪ :‬إشا كاْ ا‪ً٪‬جط بجاهعلؼ فاهجساض‬
‫باهعلؼ(‪.)1‬‬
‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬إُٔ ه٘ كاْ نب‪ٚ‬عٱ اهِاؽ ًػوٌـب‪ٗ ،‬كاُت ا‪٪‬فلاض اهيت ؼبٌوُ٘ٔا ضأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫زمبقطاط‪ٗ ،ٞٚ‬اىبؿاعط اهيت ؼبٌوُ٘ٔا ضٗذ‪ ٞٚ‬كِٔ٘ت‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ ٗطِ‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اهِظجاَ اهجص‪ٙ ٜ‬ٽبجق‬
‫عو‪ ٍٔٚ‬بإشْ اهطأمساه‪ٚ‬ـب اهسمبقطاط‪ٚ‬ـب‪ ،‬فإْ اجملتٌع ‪ٙ‬لْ٘ صبتٌعاځ ف إغ‪ٗ ًٛ٩‬ه٘ كاْ‬
‫جىٸ أٓوٕ ًّ اىبػوٌـب‪ ْ٪ ،‬اهعرب‪ ٝ‬ه‪ٚ‬ؼ باهػ٘از ا‪٪‬عظٍ ًّ اهِجاؽ أُٔجٍ ًػجوٌـب‪،‬‬
‫ٗإلبا اهعرب‪ ٝ‬بظٔ٘ض كوٌ‪ ٞ‬اىببسأ ًب اجملتٌع ٓى ٓ‪ ٛ‬هٯغ‪ٗ َ٩‬بأًجاْ اىبػجوٌـب‪ ،‬أَ ٓج‪ٛ‬‬
‫هوطأمساه‪ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬بأًاْ اهسٗي اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪.ٞٚ‬‬
‫‪ .184‬خاًػاځ‪ٗ :‬أًا ورَ حٗرح تٍفٗررُ الٍظراًٶ فاىببجسأ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٙ ٛ‬جط‪ ٠‬أْ اهسٗهج‪ٞ‬پ‬
‫ٗذسٓا ٓ‪ ٛ‬اهيت تِلصٱ اهِظاَٰ بق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬قطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘‪ٗ ،‬تت٘فب عجّ اهلجطز ٗعجّ‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬ؾ‪ ٛٓٗ ،ٍُٔٗ٧‬اهيت تٽ٘ض اهِظاَ‪ .‬فاهسٗه‪ ٞ‬نجطٗض‪ً ٝ‬از‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هِظجاَ اجملتٌجع ًب‬
‫ًطاذى اهتٽ٘ض اىباز‪ ٜ‬هوٌحتٌع ٗهتِل‪ٚ‬ص ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ ٞٚ‬ق٘‪٨‬ځ إفب اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٓٗ ،ٞٚ‬ج٘ ًجا ل‬
‫ؼبكى‪.‬‬
‫(‪ )1‬اٮًاَ ضبٌس بّ عو‪ ٛ‬اهؿ٘كاُ‪ :ٛ‬اهػ‪ٚ‬ى ازبطاض اىبتسفق عوج‪ ٟ‬ذجسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓجاض‪ :‬د ‪ 4‬م ‪،575‬‬
‫ذبق‪ٚ‬ق ضبٌ٘ز إبطآ‪ ٍٚ‬ظا‪ٙ‬س‪.‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫‪ٕٜٙ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ههٌاْ ٓصٖ‬ ‫عو‪ ٟ‬اسبط‪ٙ‬ا ‪ٗ ،‬أُٔا ٗٱجس‬ ‫ٗاهطأمساه‪ٞٚ‬ٿ تط‪ ٠‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬إلبا تؿط‬
‫اسبط‪ٙ‬ا ‪ ،‬فإشا اعتس‪ ٠‬أذسٴ عو‪ ٟ‬ذط‪ ٞٙ‬فٖ ًِعت ٓجصا ا‪٨‬عتجسا‪ٗ ،١‬إشا ل ‪ٙ‬عتجس أذجسٴ‬
‫عو‪ ٟ‬ذط‪ ٞٙ‬آخط ٗه٘ اغتاوٕ ٗأخص ذق٘قٕ‪ٗ ،‬هلّ بطناٖ‪ٙ ٨ ،‬لْ٘ ِٓان اعتسا‪ ١‬عوج‪ٟ‬‬
‫اسبط‪ٙ‬ا ‪ ،‬ف‪ ٩‬تتسخى اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬هجصهم فاهسٗهج‪ً٘ ٞ‬جج٘ز‪ ٝ‬ههجٌاْ اسبط‪ٙ‬جا ‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هجاځ‬
‫بكطاً‪ ٞ‬اهقاُْ٘ ٗبق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ٜ‬هلجّ ‪ٙ‬تج٘فب اهلجطز ؾج‪ ُٕٗ٧‬بِلػجٕ ٗاهسٗهج‪ ٞ‬تؿجط‬
‫بأجٔعتٔا عو‪ ٟ‬اسبق اهعاَ ًب اجملتٌع‪.‬‬

‫ٗأًا اٮغ‪َ٩‬ٱ فف‪ ٠‬أْ اهِظاَ إلبا ‪ِٙ‬لصٖ اهِاؽ بجسافع تقج٘‪ ٠‬اهلل تعجافب‪ٗ ،‬ضعا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫بإزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب‪ ،‬فٔ٘ ضق‪ٚ‬بٍٔ ٗذػ‪ٚ‬بٍٔ‪ٗ .‬تِلجصٖ اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫اسبق٘ق ٗاه٘اجبا‬
‫ٗاهِٔ‪ٛ‬‬ ‫بؿع٘ض ازبٌاع‪ ٞ‬بعساهتٕ ٗبتعاْٗ ا‪ً ًٞ٪‬ع اسباكٍ عو‪ ٟ‬إقاًتٕ با‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫عّ اىبِلط‪ٗ ،‬بػوٽاْ اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق٘‪ ٝ‬غوٽاْ ا‪ ًٞ٪‬اهجيت أُابجت اهسٗهج‪ ٞ‬عِٔجا ًب شهجم‪.‬‬
‫فاهص‪ِٙ ٜ‬لص اهِظاَ إثِاْ‪ :‬اهلطز بجسافع تقج٘‪ ٠‬اهلل تعجافب ٗازبٌاعج‪ ٞ‬بؿجع٘ضٓا بعساهج‪ٞ‬‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ٗ ;ًٛ٩‬اه اُ‪ :ٛ‬اهسٗه‪ ٞ‬باهػوٽاْ اهص‪ ٜ‬أخصتٕ ًّ ا‪ ًٞ٪‬بطنآا ٗقب٘هلا‪.‬‬
‫ٗهلصا تت٘فب اهسٗه‪ ٞ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ازبٌاع‪ ٨ٗ ،ٞ‬تت٘فب عّ اهلطز ؾ‪ ُٕٗ٧‬إ‪ ٨‬إشا عحع عِٔا‪٨ٗ ،‬‬
‫‪ٙ‬تٽ٘ض اهِظاَ أبساځ‪ٙ ٨ٗ ،‬ه‪ٚ‬عٱ ذق ‪٪‬ذسٷ ًٌٔا كاْ ٗتعوٍ بٕ اهسٗه‪ٗ ٞ‬إْ ل ‪ٙ‬طفعٕ أذسٴ‬
‫ُتا‪٢‬خ ا‪٨‬جتٔاز ف‪ٔٚ‬ا‪.‬‬ ‫إه‪ٔٚ‬ا; ٗهوسٗه‪ ٞ‬ق‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬تبين ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬إشا تعسز‬

‫‪َ .185‬فٗ‪ُٚ ُّٛ‬ج‪ٛ‬دِ ايد‪ٚ‬ي‪:ِ١‬‬

‫يبا ‪ِٙ‬باج‪ ٛ‬عوج‪ ٟ‬اجملجسټزٶ ب٘قجلٕ فق‪ٔٚ‬جاځ صبتٔجساځ أٗ ًٰجّ ًب ذلٌجٕ ًجّ اىبللجط‪ّٙ‬‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ـب أٗ اهص‪ ّٙ‬ؼبٌوْ٘ ثقاف‪ ٞ‬اهتحس‪ٙ‬س أْ مب‪ٚ‬ع اهلطقٰ بـب ُؿ٘‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب‬
‫اهعال اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬قل‪ُ ٞ‬ؿ٘‪ٔ٢‬ا ًب اهعال جف اٮغج‪ٗ .ًٛ٩‬أْ ‪ٙ‬عوجٍ أْ اهسٗهج‪ ٞ‬تِؿجأ‬
‫بِؿ٘‪ ١‬أفلاض جس‪ٙ‬س‪ ;ٝ‬أٗ ب٘ج٘ز أفلاضڅ ذس‪ ٞ ٙ‬تِقؤا ًّ غج‪ٚ‬از‪ً ٝ‬بجسأ إفب غج‪ٚ‬از‪ً ٝ‬بجسأ‬
‫بٔصٖ ا‪٪‬فلاض عّ طط‪ٙ‬جق ا‪٪‬عٌجاي اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬أٗ عجّ‬ ‫آخط; ٗب٘ج٘ز إضاز‪ ٝ‬أً‪ ٞ‬تأثط‬
‫طط‪ٙ‬ق اٮمباْ بٔا بعس عٌو‪ ٞٚ‬قٔط‪ ٞٙ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهللط بإتقاْ ٗإ‪ٙ‬قاْ ٗعو‪ً ٟ‬ػجت٘‪٠‬‬
‫اٮضاز‪ ٝ‬اه٘اع‪٪ ٞٚ‬ذعاو أٗ سبعو غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أٗجس ذطاكاځ ثقاف‪ٚ‬اځ ٗعٌو‪ ٞٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تكجٔط‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٕٚ‬‬

‫ا‪ ًٞ٪‬بإضاز‪ ٝ‬اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًّ بٕ أفطازٖ ٗتلتو٘ا عو‪ ٨ ٕٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ٗغجّ اهقج٘اُـب‪ ،‬فإُجٕ‬ ‫ٗاهِاهط ًب أقى ُؿ٘‪ ١‬ا‪٪‬فلاض ٗغبب ُؿ٘‪ ١‬اهتؿجط‪ٙ‬عا‬
‫‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ‪ٙ‬ؿلى نباع‪ً ٛ‬ت٘اهجس ًجّ اجتٌجا شكجط‬ ‫ًِٗص ٗجس اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض‬
‫ٗأُ ‪ ،ٟ‬ثٍ تلاثط ًّ ا‪٪‬غط‪ ٝ‬إفب اهعا‪٢‬و‪ ٞ‬ثٍ ؾعباځ ثٍ قب‪ٚ‬و‪ ٞ‬ثٍ عٌاض‪ ٝ‬ثٍ بٽِاځ ثجٍ فدجصاځ‬
‫ثٍ فك‪ٚ‬و‪ ،ٞ‬فاهؿعب ٓ٘ اهِػب ا‪٪‬بعس كعسُاْ باهِػب‪ ٞ‬هوعطو‪ٗ ،‬اهقب‪ٚ‬وج‪ ً ٞ‬جى ضب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫ًٗهط‪ٗ ،‬اهعٌاض‪ ً ٝ‬ى قط‪ٙ‬ـ‪ٗ ،‬اهبٽّ ً ى عبس ًِا ‪ٗ ،‬اهلدص ً ى بين ٓاؾجٍ ٗبجين‬
‫أً‪ٗ ٞٚ‬اهلك‪ٚ‬و‪ ً ٞ‬ى بين اهعباؽ(‪ٓٗ ،)1‬لصا كاْ اهِاؽ‪ٗ .‬ذ‪ٚ‬ث كاْ اٮُػاْ ٗابتسأ ًب‬
‫اهطعا‪ ٞٙ‬با‪ٓ٨‬تٌاَ اهلٽط‪ٗ ٜ‬اسبل بسٗافع اىبلآ‪ ٍٚ‬اهاط‪ٙ‬ع‪ٞٙ‬‬ ‫ٗج٘زٖ ازبٌاع‪ٗ ٛ‬جس‬
‫هت٘فف ا‪ٗ ًّ٪‬إػباز ا‪ً٪‬اْ هِلػٕ ٗعا‪٢‬وتٕ ٗقب‪ٚ‬وتٕ ٗكوٌجا اتػجعت اهعؿجف‪ٗ ٝ‬اهقب‪ٚ‬وج‪ٞ‬‬
‫بسٗافع اهلٽط‪ٗ ٝ‬بهجطٗضا‬ ‫ٗاهؿعب‪ ،‬اتػعت اسباج‪ ٞ‬إفب اهِظاَ ٗاهتِظ‪ ٍٚ‬هوع‪٩‬قا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻﭼﭽ‬ ‫اهللط‪ ٝ‬اىبتعاض‬
‫ﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ"(‪.)2‬‬

‫اهلٽط‪ُ٘ ٞٙ‬عاځ ًّ اهتعاًى ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬قتكجاز‪ٜ‬‬ ‫اسباجا‬ ‫ٗباههطٗض‪ ٝ‬تلط‬

‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل هولطز ٗازبٌاع‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬عٌجى اٮُػجاْ عوج‪ٟ‬‬
‫إؾباعٔا بهطٗض‪ ٝ‬اهلٽط‪ٗ ٝ‬زٗافع اه٘جساْ‪ٗ ،‬بقكس اهللط‪ٗ ٝ‬ذتٌ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهِظجاَ ًب ُػجق‬
‫أٗنا اٮُػاْ ٗاٮُػاْ زاخى إطاض ازبٌاع‪ ٞ‬أٗ قبا ‪ٙ‬جطتبط بؿج‪ُٔٗ٧‬ا ًجع خاضجٔجا‪.‬‬
‫فاذتاد اهِاؽ ًب ٓصا اه٘ج٘ز اهطع٘‪ ٜ‬إفب اهتلافى ا‪٨‬جتٌجاع‪ ٛ‬بجاه٘‪ٗ ١٨‬اهتهجاًّ‪،‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اىباه‪ ٞٚ‬أٗ اٮ‪ٙ‬قاعا‬ ‫ٗاهعٌى باىبؿاضك‪ ٞ‬أٗ اٮجاض‪ ٗ ٝ‬فٓا ًّ اىبعاً‪٩‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهعال اٮُػجاُ‪ ;ٛ‬بجاه٘‪ ١٨‬أٗ اهعجسا‪ ،١‬بجا‪ ًّ٪‬أٗ‬ ‫أٗ اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫اشب٘ ‪ٓٗ ،‬لصا اذتاد اٮُػاْ ًب ازبٌاعج‪ ٞ‬إفب ا‪٪‬فلجاض ًب فوػجل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫ٗتل٘‪ ّٙ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهعٌو‪ ٞٚ‬ب٘قلٔا اٮُػاُ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ :‬اهػٌعاُ‪ً :ٛ‬قسً‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ػاو‪:‬م ‪ٗ .18‬اهقوقؿِس‪ :ٜ‬قبس ا‪٪‬عؿ‪:ٟ‬د‪ 1‬م ‪.309-308‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا ‪.13/‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٔ‪ٕٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ .186‬ص‪ٛ‬ر‪ ُ٠‬ايُّٓظِِ ‪ٚ‬ايتظز‪ٜ‬عاتِ يف ايد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬احلد‪ٜ‬ج‪:١‬‬

‫اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهجِٹظٍ اجملتٌع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫اهتأغ‪ٚ‬ػجا‬ ‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬قى ٗٱجس‬
‫‪٨‬‬ ‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ بهطٗض‪ ٝ‬اهلٽط‪ُٗ ٝ‬ظاَ اهللط‪ ٝ‬قبا ‪٘ٙ‬جس ا‪ً٪‬اْ ٗ‪ٙ‬ع‪ٙ‬ى اشب٘‬
‫اهسٗي قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ‪ ،‬بتأق‪ٚ‬ى فلط‪ٗ ٜ‬تؿط‪ٙ‬ع‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اهتحس‪ٙ‬س هعِلج٘اْ‬ ‫ضباه‪ُٗ .ٞ‬ؿأ‬
‫بتجأثف زٗهج‪ ٛ‬آخجط‪،‬‬ ‫اهسٗه‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬قبا ‪ٙ‬كْ٘ كطاً‪ٞ‬پ اهؿع٘و‪ ،‬أٗ ُؿأ‬
‫ٗٓ٘ اهترس‪ٙ‬ث هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ً ٞ‬ب إطاض ق‪ ٍٚ‬أخط‪ٗ ٠‬أفلاض ٗافس‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٓٗ .ٞ‬صا ٓ٘ ًا‬
‫‪ٙ‬لتِو اهكطا اسبهاض‪ ٜ‬بـب زٗي اهعال ٗكلاذٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ;ٛ‬فلاُت اهسٗه‪ً ٞ‬ب اهعجال‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬بـب زا‪٢‬طتـب ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتأق‪ٚ‬ى باهتحس‪ٙ‬جس سبهجاضتٔا قبلجآ‪ ٍٚ‬اهؿجطا‪٢‬ع‬
‫اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬طكع زٗضأُا عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬اه اُ‪ :ٞٚ‬زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهترس‪ٙ‬ث سبهاضتٔا‬
‫ذبججت طا‪٢‬وجج‪ ٞ‬تججأثف اسبهججاض‪ ٝ‬ا‪٪‬خججط‪ ٠‬كاهطأمساه‪ٚ‬جج‪ ٞ‬ب قافتٔججا اهسمبقطاط‪ٚ‬جج‪ٗ ٞ‬أفلاضٓججا‬
‫اهو‪ٚ‬رباه‪ ٞٚ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫ٗا‪٪‬قىٱ اهص‪ٙ ٜ‬سضن ًب ٓصا اٮطاض أْ ‪ٙ‬ٱعوٍ أْ اهؿطا‪٢‬ع ٗاهِظٍ ٗاهجس‪ ّٰٙ‬تعجط‬
‫ٗت‪٧‬خص ًّ اه٘نع اٮهل‪ً ٛ‬تٌ ‪٩‬ځ باه٘ذ‪ًّ ٛ‬‬ ‫ٗت‪٧‬خص ًّ أذس طط‪ٙ‬قـب‪ ،‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تعط‬
‫اهلل تعافب بأْ ‪ٙ‬بعث ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪ ١‬باهطغاه‪ٙٗ ٞ‬طغجىٱ اهطغجىٰ باهلتجاو ه‪ٚ‬ب‪ٚ‬ټِٱج٘ا هوِجاؽ اىبٽوج٘و‬
‫ًٍِٔ عِس اهلل تعافب‪ ،‬فلاْ اهب‪٩‬غ باهلتاو ًّ اهطغاه‪ٗ ٞ‬اهػِ‪ ًّ ٞ‬ق٘ي اهِيب ضبٌس ×‬
‫ٗفعوٕ ٗتقط‪ٙ‬طاتٕ‪ٓٗ ،‬صا ٓ٘ عـب ا‪ٓ٨‬تسا‪ .١‬أٗ اهٽط‪ٙ‬ق اه اُ‪ :ٛ‬أْ ‪ٙ‬تدجص اهِجاؽٱ اهللجط‬
‫ٗاهِظاَ ب٘نع بؿط‪ ًّ ٜ‬تللف عظٌا‪ ٍٔ٢‬أٗ ض‪ٗ٦‬غٍٔ ًّ اىبللط‪ٗ ّٙ‬اىبتأهلـب‪ٗ ،‬بٔصا‬
‫ٗجس اهس‪ ّٙ‬اهص‪ٗ ًّ ٘ٓ ٜ‬نع إهل‪ ٛ‬غا‪٢‬ق هوبؿط باهطغاه‪ ًّ ٞ‬ضو اهعاىبـب‪ ،‬أٗ ب٘نع‬
‫بؿط‪ ًّ ٜ‬عِس أُلػٍٔ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫اهلل تعجافب ‪٬‬زَ عو‪ٚ‬جٕ اهػج‪،َ٩‬‬ ‫ي ٗنٲعڅ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٘ٓ ٝ‬ا جا‪ ١‬بلوٌا‬
‫ٗكاْ أٗٸ ٱ‬
‫‪ ،‬ثجٍ تتجابع أُب‪ٚ‬جا‪ ١‬اهلل‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫فاغتقاَ عو‪ٔٚ‬ا كٌا أًطٖ اهلل بٔا بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٗضغوٕ هلسا‪ ٞٙ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬كاْ آخطٍٓ خامت أُب‪ٚ‬ا‪ ١‬اهلل ٗضغوٕ ضبٌس ×‪ ًّٗ .‬بعسٖ كاُت‬
‫باجتٔاز اهعوٌجا‪١‬‬ ‫ؾط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬تتحسز بس‪٢٨‬ؤا عو‪ ٟ‬اه٘اقع ٗقِاع‪ُ ٞ‬ظاَ اهع‪٩‬قا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٕٚ‬‬

‫اهعًاْ ٗاىبلاْ‪ٗ،‬كاْ اشبولا‪ٙ ١‬ؿطفْ٘ عو‪ ٟ‬اهتٽب‪ٚ‬جق‪،‬‬ ‫ىبعازب‪ ٞ‬قها‪ٙ‬ا اهعكط ًٗتٽوبا‬
‫ٗٓلصا كاْ أًطٱ اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ظًجّ اهتأغج‪ٚ‬ؼ ٗأظًجاْ اهتحس‪ٙ‬جس ٗذتج‪ ٟ‬ظًجّ‬
‫اٮقكا‪٢‬ـب عكط اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪.ٞ ٙ‬‬
‫عجّ اسبهجاض‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗكاْ أٗيٱ ٗنعڅ هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٶ ًّ اهبؿط ٓج٘ ًجا عٱجط‬
‫ٗاهقاُْ٘ اه‪ُ٘ٚ‬اُ‪ً ٛ‬ا قبى اهطأمساه‪ٗ .)1(ٞٚ‬اغتٌط اسباي ًب اهاطو عو‪ٓ ٟ‬جصا اهتأغج‪ٚ‬ؼ‬
‫ظًّ اهعك٘ض اٮقٽاع‪ ٞٚ‬اهقسمب‪ٗ ٞ‬ذت‪ ٟ‬اهعك٘ض اه٘غٽ‪ًٗ ،ٟ‬جا مسج‪ ٛ‬بعكجط اهتِج٘‪ٙ‬ط‬
‫ٗاهِٔه‪ ٞ‬اهقاُُ٘‪ً ٞٚ‬ب اهاطو تبعاځ هصهم حبػب هٔ٘ض اسباججا‬ ‫فظٔ٘ض ازبٌٔ٘ض‪ٙ‬ا‬
‫بٔجا‬ ‫ًعٔا ًلآ‪ ٍٚ‬جس‪ٙ‬جس‪ُٗ ٝ‬ؿجأ‬ ‫ازبس‪ٙ‬س‪ ٝ‬بػبب تٽ٘ض ا‪٬‬ه‪ٗ ٞ‬اهكِاعا ‪ ،‬ف٘جس‬
‫اهِظٍ هوسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب أٗضبا‪.‬‬ ‫أفلاض ف‬
‫اهلل تعجافب‬ ‫ٗٓلصا كاُت اهسٗه‪ ٞ‬قسمباځ ٗذس‪ ٙ‬اځ ٓ‪ ٛ‬اًتسازٴ ‪٪‬فلاض ٗز‪٢٨‬ى كوٌجا‬
‫عبقط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهبؿجط‪ ،‬فلجاْ‬ ‫باه٘ذ‪ٗ ٛ‬اهطغاه‪ ٞ‬أٗ اًتجساز ‪٪‬فلجاض ٗتؿجط‪ٙ‬عا‬ ‫اهيت جا‪١‬‬
‫ًب‬ ‫اٮُػاْ ًٗا ‪ٙ‬عاي بجـب طجط‪ٙ‬قتـب ًب بِجا‪ ١‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬تل٘‪ِٔٙ‬جا; طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتد‪٩‬‬
‫‪ ٨ ،‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬ػبب عو‪ٚ‬جٕ اهعج٘ز‪ ٝ‬إفب طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬ ‫‪ ،‬أٗ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غتعٌاض ق‪ ٛ‬ا‪٪‬ض‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫‪ ًّٗ .187‬اىب‪٩‬ذ ًب ٓصا اجملاي عوج‪ ٟ‬اهبس‪ٔٙ‬ج‪ ٞ‬أْ اهقج٘اُـب ًب اهاجطو ل تِؿجأ‬
‫بسافع إهل‪ ًّ ٛ‬ضغاه‪ ٞ‬أٗ ز‪ ،ّٙ‬فٔ‪ُ ٛ‬ؿأ ب٘نع بؿط‪ً ٜ‬ػتل‪ٚ‬س ًّ اهجتللف باسباججا‬
‫اىبٌاضغ‪ًٗ ٞ‬عازب‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬نا هعًّ اٮقٽا ٗاىبوج٘ن‪ًٗ ،‬ب‬ ‫ٗخربا‬ ‫اهبؿط‪ٗ ٞٙ‬اشبسًا‬
‫أج٘ا‪ً ١‬لآ‪ ٍٚ‬اهػاز‪ٗ ٝ‬اهعب‪ٚ‬س‪ٗ ،‬طبقٕ اهؿطفا‪ٗ ١‬اه٘ن‪ٚ‬عـب‪ٓٗ ،‬لجصا اغجتٌط اسبجاي ًب‬
‫اهػف عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق اهلقٕ اهطًٗجاُ‪ ٛ‬اهقجس‪ٗ ،ٍٙ‬قج٘‪٨‬ځ إفب ظًجّ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبكجاذب‬
‫ٗابتلجاض اىب٘اقج‪٩‬‬ ‫اهٽاقجا‬ ‫ا‪٬‬ه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اكتؿجا‬ ‫اهيت أذسثتٔا اهكِاعا‬ ‫هوراجا‬
‫اهػط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬اغتعٌاي اهبداض ٗاهلٔطبا‪ٗ ١‬اهػ٘ا‪٢‬ى‪ًٗ ،‬ا تبجع شهجم ًجّ ُظجٍ اهل‪ٚ‬ع‪ٙ‬جا‪١‬‬
‫(‪ )1‬اهسكت٘ض عبس اهطظاق أهبس اهػِٔ٘ض‪ :ٜ‬اه٘غ‪ٚ‬ط ًب ؾجطح اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ ٛ‬ازبس‪ٙ‬جس‪ :‬د ‪ 1‬م‪13‬‬
‫اهٽبع‪ ٞ‬اه اه ‪ ٞ‬ازبس‪ٙ‬س‪ًِ :ٝ‬ؿ٘ضا اسبويب‪.‬‬
 ‫ول ال ِْف ْك ِر ِّ ِ‬
‫اس ِّي و َخ ِ‬
‫ٖ‪ٕٚ‬‬ ‫صوُ‬
‫صائ ُ‬
‫السيَ َ َ‬ ‫ُص ُ‬
‫ث األ ََّو ُل‪ :‬أ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهل‪ٌٚٚ‬ا‪ٗ ١‬أثطٌٓا ًب تٽ٘ض اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬هٯُػاْ‪ ،‬فلاْ اه٘اقع ًكسض ٓجصٖ اهتؿجط‪ٙ‬عا ‪،‬‬
‫ٗاهعقى اهبؿط‪ ٜ‬ؼباٗي أْ ‪ٙ‬بس ًب قِاع‪ ٞ‬اهِظاَ ًّ ٗنجعٕ اىبتجأثط باهب‪٣ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬قج٘‪٨‬ځ إفب‬
‫توب‪ ٞٚ‬ض باتٕ ًب اهػوٽ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهعال‪ٗ ،‬ظًّ ا‪ُ٨‬لطاز اهسٗه‪ ٛ‬هوطأمساه‪.ٞٚ‬‬
‫ٗٓصا اهِؿ٘‪ ١‬هوسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ ٞ ٙ‬بِؿ٘‪ ١‬ا‪٪‬فلاض اهطأمساه‪ًٗ ٞٚ‬لآ‪ٌٔٚ‬جا ًب اسبهجاض‪،ٝ‬‬
‫ٓ٘ ه‪ٚ‬ؼ كِؿ٘‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عو‪ً ٟ‬ا ػبب‪ٗ ،‬إْ كاْ ٓصا اهللجط اهطأمسجاه‪ ٛ‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ػوچٍ هٕ‪ ٨ٗ ،‬تقبوجٕ ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫ًب قاُع اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ ،‬فٔ٘ أًط ف ًٱ ٰ‬
‫ذاي اٮزضان ٗاه٘ع‪ ٛ‬عو‪ٗ ،ٕٚ‬هلصا فإُٕ يبا ‪ِٙ‬تبٕ إه‪ ٕٚ‬أْ ُؿج٘‪ ١‬اهسٗهج‪ ٞ‬عِجس اىبػجوٌـب‬
‫‪ٙ‬طتبط باٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ضغاه‪ ًّ ٞ‬ضو اهعاىبـب ٗز‪ُٗ ّٙ‬ظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ٘ ًبسأ هور‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب‬
‫اهللجط‬ ‫كاف‪ ًّ ٞ‬اهلطز ٗازبٌاع‪ٗ ٞ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اهسٗه‪ٗ .ٞ‬أُجٕ ‪ٙ‬عجط‬ ‫اجملتٌع عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ٙ‬ا‬
‫اهص‪ ٜ‬تِؿأ بٕ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬قبعطفج‪ ٞ‬أفلجاض اٮغج‪ٗ َ٩‬أذلاًجٕ ًب ُظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق اه٘ذ‪ٚ‬س هلصٖ اىبعطف‪ ٞ‬بعس اهطغ٘ي ضبٌس × ٓ٘ ا‪٨‬جتٔاز هوعوٌا‪ ١‬اىب‪ٓ٧‬وـب هٕ‪،‬‬
‫أ‪ ٜ‬عّ طط‪ٙ‬ق ا‪٨‬غتِباط هوٌعجاُ‪ٗ ٛ‬ا‪٪‬فلجاض‪ ،‬هجِظٍ اسبهجاض‪ٗ ٝ‬اىبسُ‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬جّ أقج٘ي‬
‫ٗز‪٢٨‬ؤا ًّ اهلتاو ٗاهػِ‪ٗ ;ٞ‬اْ مباضؽ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫‪ ٨‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غتعٌاض‪ٗ ،‬قس تقسَ تلك‪ٚ‬ى شهم‪.‬‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫اسبلٍ بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهتأغ‪ٚ‬ؼ اهقاُُ٘‪ ٛ‬هوسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٘ٓ ٞٚ‬ف اهتأغج‪ٚ‬ؼ اهقجاُُ٘‪ٛ‬‬
‫هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬إُ ػبب أْ ‪ٙ‬طاع‪ً ٟ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اسبس‪ ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب ٗق‪ٚ‬جاَ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪٩ً ٝ‬ذظ‪ ٞ‬اهلطق بلى زق‪ٞ‬ٷ ً٘نج٘ع‪ٗ ٞٚ‬جس‪ٙ‬ج‪ ٞ‬عٌو‪ٚ‬ج‪ً ،ٞ‬جّ‬
‫ب٘نع بؿط‪ ٜ‬هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٓٗ ;ٝ‬صا اه٘نع ًٌٔا مسجا‬ ‫ذ‪ٚ‬ث أْ اهطأمساه‪ُ ٞٚ‬ظٍ ُؿأ‬
‫ٗاهتِجاقض ٗاهتجأثط باهب‪٣ٚ‬ج‪ ٞ‬اهجيت‬ ‫ٗا‪٨‬خت‪٩‬‬ ‫ًب عبقط‪ٗ ٞٙ‬انع‪ ٕٚ‬فإُٕ عطن‪ ٞ‬هوتلاٗ‬
‫‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ف‪ٔٚ‬ا اٮُػاْ فه‪٩‬ځ عّ إُٔ ف اىبٽو٘و عِس اهلل تعافب تعبساځ ٗ‪ٙ ٨‬ت٘افق ٗفٽط‪ٝ‬‬
‫اٮُ ػاْ‪ٗ .‬أًا اٮغ‪ َ٩‬فٔ٘ ب٘نع إهل‪ٗ ،ٛ‬ذ‪ ًّ ٛ‬اهلل تعافب‪ٗ ،‬قٽعاځ ‪ٙ ٨‬أت‪ ٕٚ‬اهباطجى‪،‬‬
‫ًب ضبلٌٕ ًٗب ًتؿابٕٔ‪ ًّٗ .‬اشبٽأ اهؿس‪ٙ‬س ق‪ٚ‬اؽ اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬أٗ اهتػ٘‪ٞٙ‬‬
‫ب‪ٌِٔٚ‬ا ًب اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أٗ اهِظاَ اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ .ٛ‬إشا ل ت‪٩‬ذ اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ً ٞ ٙ‬ب بج‪٩‬ز‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٕٚ‬‬

‫اىبػوٌـب ٓصا اهلاضقٰ‪ ،‬فإُٔا غتبق‪ً ٟ‬ب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتدوو عجّ اٮغج‪ٗ َ٩‬اهتبع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوجسٗي‬
‫اهلرب‪ٗ ،٠‬ذبت نا٘ط ًلآ‪ ٍٚ‬ذهاض‪ ٝ‬ا‪ ًٍ٪‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بتِ٘عٔا اه قاًب اهطأمسجاه‪ٛ‬‬
‫ٗأططٖ اهللط‪ ٞٙ‬اهو‪ٚ‬رباه‪.ٞٚ‬‬
 ‫خحُ الجَّاٌِ٘‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬

‫ص الِخِسَاكِ الطَِّٗاضِِّ٘ الٍَّاجِحِ‬

‫خَصَا‪ُ ِٟ‬‬
‫صٕهُ التَعَدُّدَِّٖ‪ ِٛ‬الِخِصِبَِّٗ‪ِٛ‬‬
‫َُٔأ ُ‬

‫‪ٙ‬طاز ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘ي إفب ًلَٔ٘ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اغتلٌاي ًعاُ‪ٚ‬جٕ اهجيت‬
‫ت‪ٓ٧‬ى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوق‪ٚ‬اَ قبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٕ بِحاح‪ ًّٗ ،‬ثٍ اهتأقج‪ٚ‬ى اىب٘نج٘ع‪ ٛ‬ٮفجاز‪ٓ ٝ‬جصٖ‬
‫اشبكا‪٢‬ل اسبطانپ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ب٘قلٕ ذعباځ أٗ نباع‪ ٞ‬أٗ ًِظٌ‪ٞ‬ځ‪ ،‬ٮزا‪ ١‬زٗضٖ اىبػ‪ٗ٧‬ي ًب‬
‫إطاض اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط اهجص‪ٙ ٜ‬تٽوجب ذبكج‪ٚ‬ى اىبعطفج‪ ٞ‬خبكجا‪٢‬ل اسبجطان‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس اىبِهجبط بعق‪ٚ‬ستجٕ ٗقاعستجٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ب٘قجلٔا ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬فلط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ت٘ججٕ‬
‫اهتللف ٗاهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬تعٽ‪ ٛ‬أبعازٰ ٗذسٗز ظاٗ‪ ٞٙ‬اهط‪ٗ ٞٙ٦‬اهعٌى هق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًػاضا‬
‫ٗض‪ٙ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ ًعطف‪ ٞ‬ك‪ٚ‬و تت٘افق ٓصٖ اشبكا‪٢‬ل ٗقه‪ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ،ٞٚ‬قبا‬
‫ٗإظبجاظ‬ ‫‪ٙ‬طفس ازبٌ آف بإذػجاؽ ضاؾجس ٗؾجع٘ض ُانجخ ‪ٙ‬جسفع إفب ذبق‪ٚ‬جق ا‪ٓ٪‬جسا‬
‫ا‪٪‬عٌاي ٗاهقً٘‪ ٞ‬باٮق‪٩‬ح ٗاهِٔه‪ ٞ‬باهتا‪ٚ‬ف‪ .‬فاؾتٌى ٓصا اىببرث عو‪ً ٟ‬ٽوبـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ٸي‪ :‬خكا‪٢‬ل اسبطانٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجسڄ ًب صباي اهللط ٗاهعٌى‪.‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬ا‪٪‬ق٘يٱ اهللط‪ ٞٙ‬هوتعسز‪ٞٙ‬ٶ اسبعب‪ً ٞٚ‬ب ُػق اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ازبٌآف‪.‬‬

‫‪-ٕٚ٘-‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٚٙ‬‬

‫ه‪:‬‬‫ب األَ َّو ُ‬

‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬‫الِ َ‬
‫ح‬
‫ي الٍَادِ ِ‬
‫ح َراكِ الصِّ َياشِ ِّ‬ ‫ص الِ ِ‬‫صائِ ُ‬
‫خ َ‬
‫َ‬
‫ِي والعىن بْ‬ ‫ِفي وَذَاهِ الِفِكِرِ اإلشِالَو ِّ‬

‫‪ .188‬اسبطان اهبؿط‪ً ٜ‬ب إطاض اهع‪٩‬قا ‪ ٘ٓ ،‬أذس اثِـب‪ ،‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ فعج‪٩‬ځ‬
‫ًقك٘زاځ‪ ،‬فٔ٘ اهعٌى‪ٗ ،‬اه اُ‪ :ٛ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهلعىٱ ًّ ف قكجسٷ فٔج٘ جف ضبٌج٘ز ٗإْ‬
‫أقاوٰ‪ٗ .‬اىبطاز اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٘ٓ ٜ‬اهعٌى‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهلعى اىبقك٘ز ًّ اىبط‪ ١‬اىبسضن‬
‫اه٘اع‪ ٛ‬هقها‪ٙ‬ا أًتٕ ًّ ظاٗ‪ ٞٙ‬اىبعتقس ٗاهط‪ ٞٙ٦‬اىببكط‪ٗ ،ٝ‬إ‪ ٨‬فٔ٘ عٌى جف غ‪ٚ‬اغج‪،ٛ‬‬
‫‪ً٘ ْ٪‬افق‪ ٞ‬اهعاًى هوك٘او ًّ ذ‪ٚ‬ث ‪ٙ ٨‬عطفٕ ف ضبٌ٘ز‪ٝ‬ٷ قٽعاځ‪ٓٗ ،‬ج٘ خبٽ‪٣‬جٕ جف‬
‫ًعصٗض‪ ٗ ،‬إشا ًا ُٽق أٗ عٌى ف‪ٌٚ‬ا ‪ ٨‬ؼب‪ٚ‬ط بٕ عوٌٕ اهلطق بـب اشبٽأ ٗاهك٘او ًِجٕ‪،‬‬
‫فإُٕ ‪ٙ‬لْ٘ ف ًت بت‪ٗ ،‬قل‪ ٞ‬اهطؾس ف شهم ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .)1(ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهعٌى اهِجاجس ًب‬
‫اٮغ‪ َ٩‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬اهعوٍ قبٽو٘و اهعٌى فلط‪ٗ ٝ‬تقكس أٓسافٕ ًب ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬ا‪٪‬زا‪ ١‬حبػب‬
‫فلطتٕ قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬عوٌ‪ٗ ٞٚ‬جس‪ ٞٙ‬عٌو‪ٗ ،ٞٚ‬طط‪ٙ‬قتٕ‪ ،‬أ‪ ٜ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهعٌى اهِاجس عو‪ٓ ٟ‬جصا‬
‫اىبعِ‪ ٟ‬تتأت‪ ٟ‬باتبجا ٓجس‪ ٜ‬اهطغج٘ي ضبٌجس × ٗغجفتٕ ًب كجى أًجطڅ ٗؾجأْ‪ٗ .‬شهجم‬
‫با‪٨‬غتقاً‪ً ٞ‬ب اهق٘ي ٗاهعٌى; ٗتقكس اهطعا‪ ٞٙ‬باهلعى اهكر‪ٚ‬س اهكاحل ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ػتوعَٱ اسبطانٿ اهِاجس ضعا‪ٞٙ‬پ وبػ‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬يٱ‪ :‬فقٕ اىبٽو٘و اهعٌو‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬أق٘هٕ‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬إخ‪٩‬م اهِ‪ ٞٚ‬بكسقڅ ٗأًاُ‪ٞ‬ٷ‪.‬‬
‫ٗاه اهث‪ :‬هعَٗ ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ ب٘قلٕ جع‪١‬اځ قاسباځ ًب ا‪.ًٞ٪‬‬
‫ٗاهطابع‪ :‬اهِكس هوٌػوٌـب‪.‬‬
‫ٗاشباًؼ‪ :‬أزا‪ ١‬اهلعى عو‪ ٟ‬اهػٹِ‪ ًّ ٞ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهِب٘‪ ;ٞٙ‬أ‪ ٜ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ً ٝ‬ب ا‪٨‬تبا‬
‫ٗا‪ُ٨‬تٔا‪.١‬‬
‫(‪ )1‬ا‪ً٪‬اَ اهبس بّ إزض‪ٙ‬ؼ اهؿافع‪ :ٛ‬اهطغاه‪ :ٞ‬اهلقط‪ )178( ٝ‬م‪ 53‬ذبق‪ٚ‬ق اهؿ‪ٚ‬ذ اهبس ضبٌس ؾاكط‪.‬‬
‫‪ٕٚٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗتتسخى ث‪٩‬ث‪ ٞ‬ع٘اًى ٮظباح ٓصا اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬إتقاْ اهعاًى هوٌٽاهب بإ‪ٙ‬قاْ ًب صباي اهتللف ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬قب٘ي اهِاؽ ٗاغتعسازٍٓ هوٌٽاهب ٗقسضتٍٔ عو‪ ٟ‬أزا‪ٔ٢‬ا‪.‬‬
‫ٗاه اهث‪ :‬اهت٘ف‪ٚ‬ق ًّ اهلل تعافب بتٔ‪ ٞ٣ٚ‬ا‪٪‬غباو ًب شهم‪.‬‬
‫ٗؼبتاد اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس إفب اٮُػاْ اهكجاحلڄ فجا‪٢‬قڄ اهللجط ٗاٮذػجاؽ‬
‫اهبؿط‪ٗ ،ٞٙ‬اىبت‪ٚ‬ق عو‪ ٟ‬اهللجط‪ٝ‬‬ ‫اسباجا‬ ‫اه٘اقع بـب اهِاؽ ًٗتٽوبا‬ ‫اىبِتبٕ ىبتافا‬
‫اىبِاغب‪ ٞ‬ىبعازب‪ٓ ٞ‬صٖ اىبتافا ‪ٙ ٨ٗ ،‬لل‪ ٛ‬أْ ‪ٔٙ‬تس‪ ٜ‬اىبط‪ ١‬باهلٽط‪ٗ ٝ‬اه٘جساْ‪ ،‬فٔج٘ ‪٨‬‬
‫بس أْ ؼبتاد إفب ا‪ٓ٨‬تسا‪ ١‬اهللط‪ ٜ‬هِظاَ ٓصا اه٘جساْ‪ًٗ ،‬جّ ثجٍ اجملآجس‪ً ٝ‬ب اهللجط‪ٝ‬‬
‫باهتللف ٗاهتِل‪ٚ‬ص ٗق٘‪٨‬ځ إفب اهت٘ف‪ٚ‬جق ‪ ٨‬ضباهج‪ ،ٞ‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮠﮡﮢ‬
‫ﮣﮤﮥ "(‪ٗ )1‬هلصا كاْ ‪ ٨‬بس هٯُػجاْ اهِابجٕ ًجّ أْ ‪ٙ‬عجط ٰ اٮغج‪ً َٰ٩‬عطفج‪ٞ‬ځ‬
‫قر‪ٚ‬ر‪ًٗ ،ٞ‬عطف‪ٞ‬پ ًا ٓ٘ إغ‪ًٗ ًٛ٩‬ا ٓ٘ ف إغ‪ ًّ ًٛ٩‬اهقج‪ٗ ٍٚ‬اىبلجآ‪ ٗ ٍٚ‬فٓجا‬
‫ٗإظباظ ا‪٪‬عٌاي عوج‪ً ٟ‬جا‬ ‫ًّ ا‪ً٘٪‬ض اىبع‪ٚ‬اض‪ ;ٞٙ‬ه‪٧ٚ‬ت‪ ٛ‬اهعٌى مثاضٖ ًب ذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫ػبب ًّ اىببسأ‪.‬‬
‫‪ٗ .189‬أٗٸيٱ ٓصٖ اهق‪ ٍٚ‬هورطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس‪ :‬أْٸ اٮغج‪٧ٙ َٰ٩‬غجؼٱ ض‪ٙ٦‬تجٕ‬
‫اٮُػاْ بٔصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬ذتٌجاځ; ف‪ٚ‬جبـب أْٵ ٗضا‪١‬‬ ‫هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬باىبعتقس اٮمباُ‪ٙٗ ،ٛ‬طبط تكطفا‬
‫اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬خاهقاځ خوقٔا ٓ٘ اهلل تعجافب‪ٗ ،‬هجصهم كجاْ أغاغجٕ ا‪٨‬عتقجاز‬
‫ب٘ج٘ز اهلل ععٵ ٗجى‪ٗ ،‬كُ٘ت ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت تعجـب اهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬بجأْ‬
‫اهلْ٘ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اٮُػاْ طبو٘ق‪ ٞ‬شباهق‪ِٓ ًّٗ ،‬ا كاُت قجو‪ ٞ‬اهلجْ٘ ب٘قجلٕ طبو٘قجاځ‬
‫باهلل اشباهق ٓ‪ ٛ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب اهلْ٘‪ٗ .‬قو‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبدو٘قج‪ ٞ‬بجاهلل اشبجاهق ٓج‪ٛ‬‬
‫اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬قو‪ ٞ‬اٮُػاْ اىبدو٘ق باهلل اشباهق ٓ‪ ٛ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب‬
‫اٮُػاْ‪ِٓ ًّٗ ،‬ا كاُت اهطٗح ٓ‪ ٛ‬إزضان اٮُػاْ هكوتٕ باهلل تعافب ففبط اٮغج‪َ٩‬ٱ‬
‫اٮُػاْٰ باهلل تعافب ب٘قلٕ طبو٘قاځ هلل تعافب اشباهق‪.‬‬
‫‪.69/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهعِلب٘‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٚٛ‬‬

‫ٗٓصا اٮمباْٱ باهلل تعافب ًب اٮغ‪ٙ َ٩‬قرتْ باٮمباْ بِب٘‪ ٝ‬ضبٌس × ٗضغاهتٕٶ‪ٗ ،‬بأْ‬
‫اهقطآْٰ ًّ عِس اهلل تعافب‪ ٘ٓٗ ،‬ا‪ً٪‬طٱ اهص‪٘ٙ ٜ‬جب اٮمباْٰ بلجىټ ًجا ججا‪ ١‬بجٕ اهقجطآْ‬
‫ٗب‪ِٚ‬تٕ اهػٹِ‪.ٞ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬تقه‪ ٛ‬بإُٔ ‪٘ٙ‬جسٱ قبى اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا ًجا ػبجب‬
‫اٮمباْ بٕ ٗٓ٘ اهلل تعافب خاهق كى ؾ‪ٗ ،١ٛ‬تقه‪ ٛ‬باٮمباْ قبا بعس اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا ٗٓج٘‬
‫‪ َ٘ٙ‬اهق‪ٚ‬اً‪ٗ ،ٞ‬بأْ اٮُػاْ ًب ٓصٖ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ق‪ٚ‬سٴ بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ٓٗ ،ٕٚ‬صٖ قجو‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫قبا قبؤا‪ًٗ ،‬ق‪ٚ‬س باحملاغب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اتٵبا ٓصٖ ا‪ٗ٪‬اًط ٗاجتِاو ٓصٖ اهِ٘آ‪ٓٗ ،ٛ‬صٖ قجو‪ٞ‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬قبا بعسٓا‪ٗ ،‬هصهم كاْ ذتٌاځ عو‪ ٟ‬اىبػوٍ أْ ‪ٙ‬سضن قوتٕ باهلل تعافب ذـب اهق‪ٚ‬جاَ‬
‫با‪٪‬عٌاي‪ ،‬ف‪ٚ‬ٱػٰ‪ٚ‬ٵطٱ أعٌاهٕ بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ٗ .ٕٚ‬كاْ ٓصا اهتػ‪ٚ‬ف ٓ٘ ًعد اىباز‪ ٝ‬باهطٗح‪،‬‬
‫ٗاهاا‪ ًِٕ ٞٙ‬ضن٘اْ اهلل تعافب‪ٗ ،‬اهاا‪ ٞٙ‬اىبقك٘ز‪ ًّ ٝ‬اهق‪ٚ‬اَ بٔصٖ ا‪٪‬عٌاي اهق‪ٌٚ‬ج‪ ٞ‬اهجيت‬
‫ؼبققٔا اهعٌى شاتٕ‪ .‬فاهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب اٮغ‪ َ٩‬كبتجعد باهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب اه٘جج٘ز‬
‫اىباز‪ ٜ‬هور‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اٮُػاْ ٗتِكٔط بٔا اهِاذ‪ ٞٚ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اٮُػجاُ‪ .ٞٚ‬فجاهطٗح‬
‫ٓ‪ ٛ‬إزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب باٮمباْ باهلل تعافب اشبجاهق‪ٗ ،‬باٮمبجاْ بجاهلل تعجافب ا‪ً٬‬جط‬
‫اهِآ‪.ٛ‬‬
‫ًّٗ ٓصا اهب‪ٚ‬اْ‪ ،‬فإْ اٮُػاْٰ ًب اهللط اٮغ‪ ًٛ٩‬ه‪ٚ‬ؼ كا‪ِ٢‬اځ ًاز‪ٙ‬اځ ضٗذ‪ٚ‬اځ كٌا ٓ٘‬
‫اىبلَٔ٘ اٮؾطاق‪ ٛ‬فو‪ٚ‬ػت اهطٗح جع‪١‬اځ ًّ تطك‪ٚ‬بتٕ كٌا آًّ بٕ أقجراو اه قافج‪ ٞ‬اٮثِ‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ ه‪ٚ‬ػت اهطٗح غجطاباځ ‪ٙ‬تد‪ٚ‬جى بعهجٍٔ ٗجج٘زٰٖ‪ ٨ٗ ،‬اهجطٗح فلجط‪ً ٝ‬تد‪ٚ‬وج‪ً ٞ‬ب‬
‫ا‪٪‬شٓاْ;ٗ‪ ًّ ٛٓ ٨‬اجملٔ٘ي اهص‪ٙ ٜ‬عٌى اهباذ ْ٘ عو‪ ٟ‬إزضان كِٕٔ ٗكؿو ًآ‪ٚ‬تجٕ‪.‬‬
‫ٗإلبا اهطٗح ًب اٮغ‪ َ٩‬هلا ٗاقع ًعـب هجٕ ذق‪ٚ‬قتجٕ اىب٘نج٘ع‪ ،ٞٚ‬فٔج‪ ٛ‬باهِػجب‪ ٞ‬شبوجق‬
‫اٮُػاْ ا‪ً٪‬طٱ اهص‪ُ ٜ‬لذ ف‪ ٕٚ‬ه‪ٚ‬لْ٘ كا‪ِ٢‬اځ ذ‪ٚ‬اځ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬أًط اهلل تعافب بأْ ‪ٙ‬لْ٘ اٮُػجاْ‬
‫عو‪ً ٟ‬ا ٓ٘ بٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬فلاْ‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﯮﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵ‬
‫ﯶﯷﯸﯹﯺﯻﯼ"(‪ٗ )1‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ً ٞٚ‬ب اٮُػاْ ٓ‪ ٛ‬إزضاكجٕ هع‪٩‬قتجٕ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.85/ ١‬‬
‫‪ٕٜٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫خباهقٕ إمباُاځ بٕ ٗإمباُاځ هٕ غبرإُ ٗتعافب‪ ،‬إمباُاځ بٕ إُٔ خاهقٕ‪ٗ ،‬إمباُاځ هٕ إُٔ آًطٖ ُٗآ‪ٚ‬جٕ‪،‬‬
‫فٔ٘ ذاكٌٕٱ‪.‬‬
‫‪ ٨ٗ .190‬تترقق اهِاذ‪ ٞٚ‬اهطٗذ‪ ٞٚ‬هٯُػاْ ًب اه٘غط ازبٌاع‪ُٗ ٛ‬ظاَ اجملتٌع إ‪٨‬‬
‫ًب ذ‪ٚ‬ا‪ًٔ ٝ‬تس‪ ٞٙ‬قا‪ٌٞ٢‬ٷ فع‪٩‬ځ‪ًٗ ،‬طتبٽ‪ٞ‬ٷ بػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿط ‪ًٗ ،‬طتبٽ‪ ٞ‬بتا‪ٚ‬ف كى ٗاقع‪ ،‬أ‪ ٜ‬كى‬
‫اهِاؽ‪ ،‬ف‪ٚ‬حب تا‪ٚ‬ف كى ٗاقع فاغسٷ ف ًٔتسٷ ٗتؿل‪ٚ‬وٕ باهلسا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًا ػبط‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬
‫إفب ٗاقع اٮغ‪٘ٙ ٨ٗ .َ٩‬جس ف ٓصا اىبلَٔ٘ هوطٗح ًب اٮغ‪ .َ٩‬فاٮُػاْ ًب اهللجط‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬كا‪ ّ٢‬ذ‪ ٛ‬ؼبؼ ٗ‪ٙ‬ؿعط ٗ‪ٙ‬للط ٗ‪ٙ‬عٌى‪ٗ ،‬اهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ف‪ٚ‬جٕ أْ ‪ٙ‬لجْ٘‬
‫إذػاغٕ ٗؾع٘ضٖ ٗفلطٖ ٗعٌوٕ ًطب٘طاځ بإزضان اهكو‪ ٞ‬باهلل تعافب اعتقجازاځ ًب اهجتللف‬
‫ٗاُتظاًاځ با‪٨‬غتقاً‪ً ٞ‬ب اهتٽب‪ٚ‬ق بأفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‪.‬‬
‫ٗهصهم ل تلّ ا‪ٓ٪‬سا ٱ اهعو‪ٚ‬ا هك‪ٚ‬اُ‪ ٞ‬اجملتٌجع ًجّ ٗنجع اٮُػجاْ‪ ،‬بجى جعجى‬
‫اهعو‪ٚ‬ا ًب ُظاَ اجملتٌع ٗهبا‪ٙ‬تٕ ًّ اٗاًط اهلل تعافب ُٗ٘آ‪ٚ‬جٕ‪ٙٗ ،‬قجَ٘‬ ‫اٮغ‪ َ٩‬ا‪ٓ٪‬سا‬
‫اٮُػاْ باهعٌى بٔا ه‪ِٚ‬حعٓا ٗؼبقق أٓسافٔا تعبساځ هلل تعافب‪ ٛٓٗ ،‬ثابتج‪ ٨ ٞ‬تجتاف ٗ‪٨‬‬
‫تتٽ٘ض‪ ،‬فاحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ُ٘ ٟ‬اٮُػاْ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اهعقى‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اهلطاًج‪ ٞ‬اٮُػجاُ‪ٗ ،ٞٚ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهِ٘ اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬عو‪ُ ٟ‬لؼ اٮُػاْ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اىبول‪ ٞٚ‬اهلطز‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬عوج‪ ٟ‬اهجس‪ٗ ،ّٙ‬عوج‪ٟ‬‬
‫عو‪ٚ‬ا ثابت‪ ٞ‬هك‪ٚ‬اُ‪ ٞ‬اجملتٌع ٗإزاًتٕ باسبق ٗأغباو اهِٔه‪ٞ‬‬ ‫ا‪ٗ ،ًّ٪‬عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬أٓسا‬
‫قجاضً‪،ٞ‬‬ ‫‪ٙ ٨‬ورقٔا اهتا‪ٚ‬ف ٗ‪ ٨‬اهتٽ٘ض‪ٗٗ ،‬نع اٮغ‪ َ٩‬هوٌرافظج‪ ٞ‬عو‪ٔٚ‬جا عق٘بجا‬
‫اه ابتج‪ٙٗ ;ٞ‬عتجرب اٮغج‪َ٩‬‬ ‫هوٌرافظ‪ ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬جصٖ ا‪ٓ٪‬جسا‬ ‫ف٘نع اسبسٗز ٗاهعق٘با‬
‫ٗاجباځ ز‪ِٚٙ‬اځ بسافع تق٘‪ ٠‬اهلل تعافب‪ٗٗ ،‬اجباځ قاُُ٘‪ٚ‬جاځ‬ ‫اهق‪ٚ‬اَ باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬صٖ ا‪ٓ٪‬سا‬
‫بػوٽاْ اهسٗه‪ُٔ٪ ،ٞ‬ا أٗاًط اهلل تعافب ُٗ٘اٖ ًِٕ‪ُٔ٪ ٨ ،‬ا ذبقق ق‪ٌٚ‬اځ ًاز‪ٞٙ‬ځ أٗ ًكور‪.ٞٚ‬‬
‫ٗٓلصا ‪ٙ‬قَ٘ اىبػوٍ ٗتقَ٘ اهسٗه‪ ٞ‬بلاف‪ ٞ‬ا‪٪‬عٌاي ذػبٳ أٗاًط اهلل تعافب ُٗ٘آ‪،ٕٚ‬‬
‫‪ُٔ٪‬ا ٓ‪ ٛ‬اهيت تِظٍ ؾ‪ ْٗ٧‬اٮُػاْ كؤا‪ٗ ،‬اهق‪ٚ‬اَ با‪٪‬عٌاي ذػب أٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ٕٚ‬‬
‫ٓ٘ اهص‪ ٜ‬ػبعى اهٽٌأُ‪ ِٞٚ‬عِس اىبػوٍ‪ِٓ ًّٗ .‬ا كاُت اهػعاز‪ ٝ‬عِس اىبػوٍ ه‪ٚ‬ػت إؾبا‬
‫اهط با ازبػس‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬خص باىبتع‪ٗ ،‬إلبا ٓ‪ ٛ‬إضنا‪ ١‬اهلل غبرإُ تعافب‪ٗ .‬هقس ُظچجٍٰ اٮغج‪َ٩‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٕٛ‬‬

‫اهعه٘‪ٗ ٞٙ‬اهاطا‪٢‬ع تِظ‪ٌٚ‬اځ ‪٘ٙ‬اظْ ب‪ِٔٚ‬ا ٗ‪ٙ‬هٌّ إؾبا ج٘عاتٔجا‪ً ،‬جّ‬ ‫إؾبا اسباجا‬
‫ج٘ع‪ً ٞ‬عس‪ٝ‬ٷ‪ ،‬أٗ ج٘ع‪ ، ُ٘ ٞ‬أٗ ج٘ع‪ ٞ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬أٗ ف شهم‪ٗ .‬هلّ ‪ ٨‬بإؾبا بعهجٔا‬
‫عو‪ ٟ‬ذػاو بعض‪ ٨ٗ ،‬بلبت بعهٔا ٗإط‪٩‬ق بعض‪ ٨ٗ ،‬بإط‪٩‬ق نب‪ٚ‬عٔا‪ ،‬بى ُػقٔا‬
‫نب‪ٚ‬عاځ‪ٗ ،‬أؾبعٔا نب‪ٚ‬عاځ بِظاَ زق‪ٚ‬ق‪ ،‬يبا ‪ ٤ٚٔٙ‬هٯُػاْ اهلِا‪ٗ ٝ١‬اهطفاٖ‪ٗ ،‬ؼب٘ي ب‪ِٚ‬جٕ ٗبجـب‬
‫ا‪ُ٨‬تلاؽ إفب زضن اسب‪٘ٚ‬اْ بل٘ن٘‪ ٞٙ‬اهاطا‪٢‬ع‪ .‬فلاْ اٮغ‪ُ َ٩‬ظاًاځ زق‪ٚ‬قاځ هقها‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫ٗاهؿقا‪.١‬‬ ‫باهػعاز‪ٗ ٝ‬اهطفاٖ‪ًٗ ،‬لافر‪ ٞ‬اىبؿل‪٩‬‬

‫‪ .191‬فٌ ‪٩‬ځ ذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ُ٘ ٟ‬اٮُػاْ ٗجعى ٓصٖ احملافظ‪ ٞ‬قه‪ٓٗ ٞٚ‬جسفاځ‬
‫هك‪ٚ‬اُ‪ ٞ‬اجملتٌع‪ٗ ،‬شهم باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ُ ٟ‬ػى اٮُػاْ ُٗػبٕ‪ٗ ،‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ُ٘ ٟ‬اٮُػاْ‬
‫ٓ٘ باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬فٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ بِظاَ اهتلجاثط ٗاهبقجا‪ ،١‬فؿجطٵ أذلاًجاځ تطتجب ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اٮُػاْ ا‪٨‬جتٌاع‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬تِظٍ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اىبطأ‪ ٝ‬باهطجى ٗاهطججى بجاىبطأ‪ ،ٝ‬بأٗنجا ًع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ُٗػق طبك٘م‪ًٗ ،‬ا ‪ِٙ‬تخ عّ ٓصٖ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بِظجاَ اهجعٗاد ُٗظجاَ اهٽج‪٩‬ق‪ُٗ ،‬ظجاَ‬
‫عوج‪ ٟ‬كجى فجطز‪ .‬ثجٍ ؾجطٸ‬ ‫اهطعا‪ ٞٙ‬هوعٗج‪ٗ ٞ‬ا‪٨ٗ٪‬ز‪ٗ ،‬اسبق٘ق ًب شهم ٗاه٘اجبجا‬
‫ههبط اهعٌى ًب ُػق ٓصا اهِظاَ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ٗ ٞٚ‬اجملتٌع‪،ٞٚ‬‬ ‫اٮغ‪ُ َ٩‬ظاَ اهعق٘با‬
‫فحعى اسبسٗز عو‪ً ٟ‬طتليب اهل٘اذـ كاهعُا ٗاهو٘اط‪ٗ ،‬جعى اهتعع‪ٙ‬ط عو‪ ٟ‬كى طباهل‪ٞ‬‬
‫ًّ ؾأُٔا أْ ت‪٧‬ثط ًب قلا‪ ١‬اهِػب أٗ ُقا‪ ١‬اهِػى‪ ،‬أٗ ربسف ا‪٪‬هل‪ ٞ‬بـب اهِاؽ‪ُٗ ،‬ظٍ‬
‫شهم بأذلاَ اهطنا ٗاسبهاُ‪ ٗ ٞ‬ض اهبكجط ٗآزاو اهػجلط ٗاشبوج٘‪ ٗ ٝ‬فٓجا ًجّ‬
‫ٗاهقػٲٍ ب‪ٗ ِّٔٚ‬اهعسز‪ٓٗ .‬صا كوٕ ًّ أججى احملافظج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٪‬ذلاَ ًب ُظاَ تعسز اهعٗجا‬
‫عو‪ ُ٘ ٟ‬اٮُػاْ ًب اه٘ج٘ز ا‪٨‬جتٌاع‪.ٛ‬‬
‫ٗكصهم ذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اهعقى بأذلاَ ٗتسابف هتحعى ًجّ اٮُػجاْ ‪ٙ‬باؾجط‬
‫ًٔإً ا‪٨‬غتد‪٩‬ف‪ ٞٚ‬حبه٘ض ًسضنٷ عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهكر‪ٚ‬س ٗاه٘ع‪ ٛ‬اهتاَ‪ ْ٪ ،‬اهعقى ٓ٘‬
‫اهقسض‪ ٝ‬اىبسضك‪ ٞ‬ه‪٫‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ،١‬ف‪ ٕٚ‬مب‪ٚ‬ع اٮُػاْ بـب ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬طباططٓا‪ ،‬أٗ ف٘ا‪٢‬جسٓا‪ٗ ،‬تجسبف‬
‫اهؿطع‪ٗ ;ٞٚ‬بجٕ ‪ٙ‬جسضن اٮمبجاْ ب٘جج٘ز اهلل تعجافب‬ ‫ًكاسب‪ً ٞ‬ب شهم‪ٗ ،‬بٕ ‪ٙ‬سضن اىبعاض‬
‫ٗبِب٘‪ ٝ‬ضبٌس × ٗبأْ اهقطآْ اهلجط‪ ٍٙ‬ضغجاه‪ ٞ‬اهلل تعجافب إفب اشبوجق‪ٗ ،‬أْ اهػٹجِ‪ ٞ‬ب‪ٚ‬جاْٴ‬
‫ٔ‪ٕٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫هوٌٽاهب قبقاقسٓا اهؿطع‪ .ٞٚ‬فرثٵ اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬طوب اهعوٍ ٗاكتػاو اهلقٕ‪ٗ ،‬ذصٵض‬
‫ًّ ازبٔى‪ٗ ،‬ذثٵ عو‪ ٟ‬اهِظط ًب أغباو تٽ٘‪ٙ‬ط اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اىباز‪ًٗ ٞٙ‬ا ؽبجسَ‬
‫اٮُػاْ ًب ذ‪ٚ‬اتٕ اشبسً‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهكجر‪ً ،ٞٚ‬جّ فِجْ٘ ٗعوجَ٘ دبط‪ٙ‬ب‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ذجطٵَ اٮغج‪َ٩‬‬
‫عو‪ ٟ‬شهم‪ ،‬بى ٗجعى اهس‪ٞٙ‬‬ ‫اىبصٓب‪ ٞ‬هوعقى ٗاىبا‪ٚ‬ب‪ ٞ‬ه٘ع‪ٗ ،ٕٚ‬ؾطٵ اهعق٘با‬ ‫اىبػلطا‬
‫عو‪ ًّ ٟ‬أشٓب عقى فٖ بلعى جطً‪ٗ ،ٛ‬هلا أذلاَ ًلكو‪ً ٞ‬ب كتب اهلقٕ‪.‬‬
‫ٗذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬كطاً‪ ٞ‬اٮُػجاْ‪ٗ ،‬كطاًتجٕ ٗجآتجٕ ٗمسعتجٕ بجـب اهِجاؽ;‬
‫ٗنبط شهم بأذلاَ شٶكط بعهٍٔ بعهاځ ًب صباي اهعساه‪ٗ ٞ‬اىبطٗ‪ ،ٝ١‬أٗ ازبطح ٗاهتعس‪ٙ‬ى‪،‬‬
‫ٗإكطإً بإُعاهٕ ًِعهتٕ‪ ،‬فؿٰطٸ اٮغ‪ َ٩‬أذلاًاځ ًب إكجطاَ اههج‪ٚ‬و‪ٗ ،‬إ اثج‪ ٞ‬اىبوجٔ٘ ‪،‬‬
‫ٗإُعاي اهِاؽ ًِاظهلٍ‪ٗ ،‬ذطَ اهتحػؼ ٗاهقص ; ٗذطٵَ اها‪ٚ‬ب‪ٗ ،ٞ‬اغجتعباز ا‪٪‬ذجطاض‪،‬‬
‫ٗأًط بِكط‪ ٝ‬اىبظوَ٘‪ٗ ،‬اهتعاْٗ عو‪ ٟ‬اهرب ٗاهتقج٘‪ٗ ٠‬اهِكج‪ٚ‬ر‪ ٞ‬بجـب اهِجاؽ‪ٗ ،‬ضباغجب‪ٞ‬‬
‫اهلاغس‪ٗ ّٙ‬ا‪٪‬خص عو‪ ٟ‬أ‪ٙ‬س‪ ٜ‬اهظوٌ‪ ٗ ،ٞ‬فٓا ًّ ا‪٪‬ذلاَ اهيت ًّ ؾأُٔا ذباف عو‪ٟ‬‬
‫كطاً‪ ٞ‬اٮُػاْ‪.‬‬

‫‪ٗ .192‬ذاف پ اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اهس‪ٗ ّٙ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ أْ اٮغ‪ َ٩‬ذاف‬
‫عو‪ ُ٘ ٟ‬اٮُػاْ ًّ جِؼ اسب‪٘ٚ‬اْ‪ ،‬فإْ اٮغ‪ َ٩‬ذاف أ‪ٙ‬هاځ عو‪ ٟ‬اهِ٘ اٮُػاُ‪ٛ‬‬
‫ًّ جِؼ اٮُػاْ‪ ،‬باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ُ ٟ‬ظاَ فٽطتٕ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞٚ‬اهيت خوقپ ٱٕ اهلل تعافب عو‪ٔٚ‬ا‬
‫ٗقفٖ ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهِ٘ اٮُػاُ‪ ٛ‬باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬طب‪ٚ‬عتٕ اشبپوڀق‪ ًّ ٞٚ‬اهتا‪ٚ‬ف‬
‫ٗاهتبس‪ٙ‬ى ٗاهتؿ٘‪ ،ٕٙ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮚ ﮛ ﮜﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ‬
‫ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ‬
‫ﮱ ﮲ ﮳ ﮴ ﮵ ﮶ ﮷ ﮸ ﮹﮺ ﮻‬
‫﮼﮽﮾﮿﯀﯁﯂﯃﯄﯅"(‪ .)1‬فرطَٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ‬
‫كىٸ ًا ًّ ؾإُٔ أْ ‪ٙ‬اف ًب خوق‪ ٞ‬اٮُػاْ ٗطب‪ٚ‬عتٕ ف‪ٚ‬حعوٕ عو‪ ٟ‬ف اهػ٘ا‪ ،١‬عّ عبس اهلل‬
‫بّ ًػع٘ز ‪ ‬قاي‪ :‬ش هپعّٰٰ اهللٿ اهڀٰ٘اؾٶٌٰا ٶ ٰٗاهڀ ٱٌػٲتٰ٘ٲؾٶٌٰا ٶ ٰٗاهڀ ٱٌتِٰٰ ټٌكٰا ٶ ٰٗاهڀ ٱٌتٰلپ ِّوحٰا ٶ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.19-17/ ١‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٕٛ‬‬

‫ق اهللٶ ز(‪.)1‬‬
‫ّ‪ ،‬اهڀ ٱٌاٰټ‪ٚ‬طٰا ٶ هٶدٰوڀ ڄ‬
‫رػٲ ڄ‬
‫هٶوڀ ٱ‬
‫ٗاٮغ‪ َ٩‬غبقٰ ًب ًِعڄ اهعبث بلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ كٌا ذباٗي اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أْ تلعوجٕ ًب‬
‫اهتقِ‪ ٞٚ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هوعوَ٘ اهتحط‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬اهيت أٗقوت اهعوٌجا‪١‬‬ ‫عال اه‪ ،َ٘ٚ‬غ‪ٌٚ‬ا بعس إبساعا‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬إفب ُتا‪٢‬خ ًب حبث اهلِسغ‪ ٞ‬اه٘ضاث‪ٗ ٞٚ‬اهتسخى ًب عٌى ازب‪ِٚ‬ا‬ ‫ًب اجملتٌعا‬
‫بؿلى‬ ‫هس‪ ٍٔٙ‬اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتسخى ًب تطك‪ٚ‬ب بِ‪ ٞٚ‬ازب‪ِٚ‬ا‬ ‫اهلٽط‪ ٞٙ‬هٯُػاْ‪ٗ ،‬قاض‬
‫ضبجاٗ‪٨‬‬ ‫ًعـب ٗٓ‪ٙ ٞ٣ٚ‬ط‪ٙ‬سُٗٔا‪ ٘ٓٗ ،‬تسخى ًب خوق اٮُػاْ ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬ذت‪ٗ ٟ‬جس‬
‫قاُُ٘‪ ٞٚ‬ذ٘ي ًؿطٗع‪ٓ ٞٚ‬صا اهتسخى ًب صبتٌعاتٍٔ‪ ًّٗ ،‬هٕ اسبجق ًب اٮشْ‬ ‫ٗجسه‪ٚ‬ا‬
‫بٔصا اهعٌى أٗ أحباثٕ أٗ ًِعٕ‪ ،‬اهلل أَ اٮُػاْ؟ فتر٘هت اهقه‪ ٞٚ‬إفب ًػأه‪ ٞ‬جسي عق‪ٚ‬جس‪ٜ‬‬
‫ذتٌاځ‪ٗ.‬قس ذػٍ اٮغ‪ َ٩‬ا‪ً٪‬ط بأْ ه‪ٚ‬ؼ ًّ ذق اٮُػجاْ أٗ ٗاجبجٕ أْ ‪ٙ‬قجَ٘ بٔجصا‬
‫اهتسخى ٗإْ أشْ هٕ باكتؿافٕ‪ٗ ،‬هلّ ه‪ٚ‬ؼ هٕ إشْ ًب إجطا‪ ١‬تا‪ٚ‬ف خوق‪ ٛ‬اهبت‪.ٞ‬‬
‫ٗذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬ضعا‪ُ ٞٙ‬لؼ اٮُػاْ باهعٌى عو‪ ٟ‬هبا‪ٙ‬تٔا ًجّ كجى ًجا ًجّ‬
‫أٗ اهقتجى‪ ،‬فجأًط اٮغج‪َ٩‬‬ ‫ؾإُٔ أْ ‪ٙ‬علطٰ قلٰ٘ اٮُػاْ ٗبقا‪ً ،ٕ٢‬جّ أغجباو اىبجط‬
‫اسباكٍ أْ ‪٘ٙ‬فط هوِاؽ ًأكؤٍ ًٗؿطبٍٔ ًٗجا ‪ٙ‬قج‪ ٍٔٚ‬اسبجط ٗاهجربز‪ٗ ،‬تج٘فف اهجسٗا‪،١‬‬
‫ٗهبا‪ٙ‬تٍٔ ًّ اُتٔان ذطًا زًا‪ٗ ٍٔ٢‬أعطانٍٔ ٗأً٘اهلٍ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯔﯕ‬
‫ﯖﯗﯘﯙ"(‪.)2‬‬

‫ٗذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اىبول‪ ٞٚ‬باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اىباي‪ ،‬بجأْ ؾجط طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬ځ هوتٌوجم أٗ‬
‫هوتِاظي عّ اىبول‪ٗ ،ٞٚ‬عّ أغباو اهتٌوم ٗططا‪٢‬ق إلبا‪ ١‬اىباي‪ ،‬ثٍ احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬حبٌا‪ٙ‬تٕ‪،‬‬
‫اهعق٘بجا‬ ‫فأًط با‪٨‬قتكاز ُٗٔ‪ ٟ‬عّ اٮغطا ٗاهتبص‪ٙ‬ط‪ٗ ،‬ذطٸَ اهػطق‪ٗ ٞ‬اهاجـ ٗفجط‬
‫عو‪ ٟ‬شهم ٗذحط عو‪ ٟ‬اهػل‪ٗ ٕٚ‬ذطَ ا‪٨‬عتسا‪ ١‬عو‪ ٟ‬ا‪ً٘٪‬اي باهِٔب‪ ٗ ٞ‬فٓا‪.‬‬
‫‪ٗ .193‬ذاف اٮغ‪َ٩‬ٱ عو‪ ٟ‬اهس‪ٗ ّٙ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهسٗه‪ ،ٞ‬بأْ جعجى اهجس‪ ّٙ‬اٮغج‪َ٩‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهتلػف‪ًٗ .)4886( :‬ػوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬كتجاو اهوبجاؽ‬
‫ٗاهع‪ٗ .)2125/120( :ِٞٙ‬عّ أمسا‪ ١‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2122/115( :‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.179/ ٝ‬‬
‫ٖ‪ٕٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗق‪ٚ‬ٸطٖ ً٘افقځا هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬ٱقِٶ ٱع اهعقىٰ ٗمب‪ ٫‬اهقوب طٌأُ‪ًٗ ،ِٞٚ‬ع ٓصا ل ‪ٙ‬ٱلطٖ‬
‫اهِاؽ ذت‪ٙ ٟ‬لُ٘٘ا ً‪ًِ٧‬ـب أٗ ًػوٌـب‪ٗ ،‬إلبا زعآٍ ه‪ٚ‬ػوٌ٘ا هلل ضو اهعاىبـب‪ٗ ،‬أعٽ‪ٟ‬‬
‫ذكاُ‪ٞ‬ځ ‪ٓ٪‬ى اهصً‪ً ٞ‬ب زاض اٮغ‪ ،َ٩‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯿﰀﰁﰂﰃ"(‪ٗ )1‬جعى ىبّ‬
‫‪ٙ‬سخى ًب اٮغ‪ َ٩‬ذق٘قاځ ٗعو‪ٗ ٕٚ‬اجبا ‪ٗ ،‬جعى هٯغ‪ َ٩‬ذٱطً‪ٞ‬ځ بأْ ًٰجّ ‪ٙ‬طتجس عجّ‬
‫اٮغ‪ٙ َ٩‬ػتتاو ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أ‪ٙ‬اَ أٗ أك ط جبسي فلط‪ًِٗ ٜ‬اقؿ‪ً ٞ‬ب اهطأ‪ ،ٜ‬فجإْ أقجطٸ عوج‪ٟ‬‬
‫اضتسازٖ أٿق‪ ٍٚ‬عو‪ ٕٚ‬اسبس ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬سٗضٱ أًط احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهس‪ً ّٙ‬ب ًطكع‪ ٞٙ‬زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهعقى‬
‫ٗاهلٽط‪ٗ ٝ‬جسي ا‪٪‬فلاض‪ ،‬ثٍ هبا‪ ٞٙ‬اهػوٽاْ ًب زاض اٮغ‪ٗ .َ٩‬جعى أذلاًاځ هوٌػوٌـب‬
‫ًب ف زاض اٮغ‪ ،َ٩‬أٗ ظًّ اىبوم ازبرب‪.ٜ‬‬
‫ٗذاف اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬ا‪ٗ ،ًّ٪‬ا‪ً ًّ٪‬ٽوبٴ إُػاُ‪ ٛ‬ؼبتاجٕ اهِجاؽ ًب ع‪٩‬قجاتٍٔ‬
‫اجملتٌع‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬هآط‪ ٝ‬نباع‪ ٞٚ‬تعرب عّ ُلػٔا با‪٨‬غتقطاض ٗاهػل‪ِٔٙ ٨ ِٞٚ‬أ ع‪ٚ‬ـ اٮُػجاْ‬
‫ٗذو٘ي اهٽٌأُ‪ً ِٞٚ‬ب قو٘و اهِاؽ ه٘ج٘ز هبا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هلجٍ‪،‬‬ ‫بافٓا‪ٗ ،‬ذبكى بعٗاي اشب٘‬
‫هبا‪ ٞٙ‬فلط‪ ٞٙ‬باسبحخ اهلاف‪ ٞٚ‬هوح٘او عو‪ ٟ‬أغ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ٗ ٝ‬ذى اهعقس‪ ٝ‬اهلرب‪ ،٠‬أٗ ق٘‪ٝ‬‬
‫اهؿ٘ك‪ً ٞ‬ب هبا‪ُ ٞٙ‬لػٔا ٗقْ٘ اسبق٘ق ٗأزا‪ ١‬اه٘اجبا ‪ .‬فؿط اٮغ‪َ٩‬‬ ‫اهػوٽ‪ ٞ‬شا‬
‫أذلاًاځ تعاجل زٗافع اهلطز ًب اه٘غط ازبٌاع‪ ٛ‬هعٌى اشبف ٗاجتِجاو اهؿجط‪ٗ ،‬ؾجط‬
‫بجـب اهِجاؽ ٗأًجٍِٔ‪،‬‬ ‫أذلاًاځ تطز كى ًّ ‪ٙ‬للط ًب ا‪٨‬عتسا‪ ١‬عو‪ ٟ‬اغتقطاض اهع‪٩‬قا‬
‫عو‪ ٕٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬تعٌى عوج‪ ٟ‬تٽب‪ٚ‬قجٕ عِجس اهوجعَٗ ٗذجسٗث‬ ‫ٗجعى ُػقاځ هصهم تؿط‬
‫اىب٘جب هٕ‪ ،‬فأذلجاَ اسبطابج‪ٗ ،ٞ‬اهػجطق‪ٗ ،ٞ‬اهاكجب‪ ٗ ،‬فٓجا ًب بابٔجا‪ً ،‬جا ٓج‪ ٛ‬إ‪٨‬‬
‫قاُُ٘‪ ٞٚ‬سبٌا‪ ٞٙ‬أًّ اهِاؽ ًب زاض اٮغ‪ٗ َ٩‬زٗه‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪.‬‬ ‫ًتٽوبا‬
‫‪ٗ .194‬ذاف اٮغ‪َ٩‬ٱ عو‪ٚٓ ٟ‬ب‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬غوٽأُا‪ٙٗ ،‬عترب اهسٗهج‪ ٞ‬اسبجق حبق‪ٚ‬قج‪ٞ‬‬
‫‪،‬‬ ‫اٮغ‪ ٛٓ َ٩‬زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ٗ ٝ‬اٮًاً‪ ٞ‬اهعظٌ‪ٗ ،ٟ‬ه‪ٚ‬ػت زٗه‪ ٞ‬اىبوم اهعه٘‬
‫أ‪ ٜ‬ه‪ٚ‬ػت زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اىبوم‪ٗ ،‬كصهم ه‪ٚ‬ػت زٗه‪ ٞ‬ازببجابط‪ ٝ‬زٗهج‪ ٞ‬اىبوجم‬
‫ازبرب‪ ٜ‬ظًّ ا‪٨‬قكا‪٢‬ـب‪ٗ .‬كٌا جا‪ً ١‬ب ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ،١‬أْ اشبولا‪ ١‬بجاسبق ٓجٍ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.256/ ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٕٛ‬‬

‫اىبعترب‪ ٍُٔ٪ ،ٝ‬غا‪٢‬طْٗ عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬كسٗهج‪ٞ‬‬
‫اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ّٙ‬ج ٗأْ اهسٗه‪ ٞ‬ذـب ربطد عّ ٓصا اىبِٔخ تلجْ٘ زٗهج‪ ٞ‬هوجٍ كسٗهج‪ٞ‬‬
‫عو‪ُ ٟ‬ظاَ اه٘ضاث‪ً ٞ‬ب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ا‪ٗ ًٞٙ٘٪‬اهعباغ‪ٗ ٞٚ‬اهع ٌاُ‪ ٞٚ‬ذ‪ٚ‬ث غاض‬
‫اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ .ٞ‬أًا اهسٗه‪ً ٞ‬ب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب‬ ‫ٗأ لوت بعض اهتؿط‪ٙ‬عا‬
‫ظًّ اىبوم ازبرب‪ٗ ٜ‬عكط ا‪٨‬قكا‪٢‬ـب‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهػا‪٢‬ط‪ ٝ‬عو‪ً ٟ‬جِٔخ إقكجا‪ ١‬اهِظجاَ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗإقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬عّ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬غ٘ا‪ ١‬كاُت‬
‫زمبقطاط‪ ٞٚ‬بقاُُ٘ٔا اىبسُ‪ ٛ‬أٗ اؾرتاك‪ ٞٚ‬بقاُُ٘ٔا اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ،ٛ‬فٔ‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػجت زٗهج‪ ٞ‬إغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫باىبلَٔ٘ اسبق‪ٚ‬ق‪ ٛ‬هٯغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ًبسأ ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫ٗهلصا ؾطٸ ٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ أْ اهسٗه‪ٞ‬پ اٮغ‪ ٛٓ ًٞٚ٩‬زاضٱ اٮغ‪ َ٩‬اهيت ‪ٙ‬ٽبق ف‪ٔٚ‬ا اهتؿط‪ٙ‬ع‬
‫اٮغ‪ٙٗ ًٛ٩‬أخص اسباكٍ غوٽإُ بإشْ اىبػوٌـب ًب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٛٓٗ ،‬‬
‫عو‪ٔٚ‬ا ض‪ٚ٢‬ؼ ٗاذس ٓ٘ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أٗ اٮًاَ اهعاَ أٗ ًا ًب إطجاض ٓجصا‬ ‫اهسٗه‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬ؿط‬
‫ا‪٨‬غٍ اشبام باهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اٮغ‪ٓٗ .ًٛ٩‬صا اشبو‪ٚ‬ل‪ ٘ٓ ٞ‬اهجص‪ ٜ‬ؼبٌجى اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬‬
‫كاًو‪ ٞ‬عّ تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ٗ َ٩‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬عق‪ٚ‬ستجٕ ًب ٓجصا اهتٽب‪ٚ‬جق ٗهبجى اهجسع٘‪ ٝ‬إفب‬
‫اهعال‪ٗ ،‬شهم بعس أْ ‪ٙ‬أخص اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬حبقٔا‪.‬‬
‫ٗ‪٪‬جى شهم ؾطٸ ٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ ُظاَٰ اخت‪ٚ‬اض اسبجاكٍ ٗطط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬ت٘ه‪ٚ‬تجٕ هق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫فؿط أذلاَ اهب‪ٚ‬ع‪ٗ ٞ‬ظًِٔا ٗك‪ٚ‬ل‪ٚ‬تٔا هورك٘ي عوج‪ ٟ‬اسبلجٍ‪ٗ .‬ؾجط اٮغج‪ُ َ٩‬ظجاَ‬
‫اهؿ٘ض‪ ٠‬بـب اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهعاَ هوسٗه‪ٗ ٞ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اشبام بـب‬
‫اهِاؽ ٗاهِدب‪ٗ ،‬اهعوٌا‪ٗ ١‬اهعٌاي‪ ،‬بأذلاَ اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إبجسا‪ ١‬اهجطأ‪ٗ ٜ‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫أخصٖ‪ٗ .‬ؾط اٮغ‪ُ َ٩‬ظجاَ ذلج ا‪ً٪‬جّ اهجساخو‪ ٛ‬هوٌػجوٌـب ٗاشبجاضج‪ ٛ‬هوسٗهج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأذلاَ ازب‪ٚ‬ـ ٗاهؿطط‪ ٞ‬سبٌا‪ ٞٙ‬ا‪ٗ ًّ٪‬هبى اهسع٘‪ٗ ،ٝ‬ؾط هصهم أذلاَ‬
‫اهباا‪ٗ ٝ‬اهعاقـب سبٌا‪ ٞٙ‬ذق٘ق اشب‪٩‬ف‪ٗٗ ٞ‬ذس‪ ٝ‬ب‪٩‬ز اىبػوٌـب; ٗٓلصا غا‪٢‬ط اهتؿط‪ٙ‬عا‬
‫اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬ب٘قو اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬زٗه‪ ٞ‬بؿط‪ ٞٙ‬زغت٘ض‪ٞٙ‬‬
‫قاُُ٘‪ ٞٚ‬تقَ٘ غ‪ٚ‬اغتٔا ُٗظٌٔجا عوج‪ ٟ‬أغجاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬أقج٘هلا ًب اهِظجط‬
‫٘‪ٕٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي‪ٗ ،‬اهتللف ٗاهتٽب‪ٚ‬ق‪ً ،‬ب اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬قبا ؼبٌ‪ً ٛ‬كاحل ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بتٽب‪ٚ‬جق‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬إُلاش أذلأًا ٗاحملافظ‪ ٞ‬عو‪ٔٚ‬ا ٗهبى زع٘تٔا إفب اهعال اٮُػاُ‪.ٛ‬‬
‫‪ٗ .195‬ههٌاْڄ ٓصا اهتِظ‪ ٍٚ‬هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اجملتٌع‪ٗ ،ٞٚ‬زمبً٘تٕ‪ِٙ ،‬ظجط اٮغج‪َ٩‬‬
‫هوحٌاع‪ ٞ‬ب٘قلٔا ك‪٩‬ځ ‪ٙ ٨‬تحعأ‪ِٙٗ ،‬ظط هولطز ب٘قلٕ جع‪١‬اځ ًّ ازبٌاع‪ ٞ‬ف ًِلكجى‬
‫عِٔا‪ٗ .‬كْ٘ اهلطز جع‪١‬اځ ًّ ازبٌاع‪ٙ ٨ ٞ‬عين أْ جع‪ٚ٢‬تٕ كحع‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬اهػجّ ًب اهجسٗ‪٨‬و‬
‫كاهِظط‪ ٞٙ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ .ٞٚ‬بى ‪ٙ‬عين إُٔ جع‪ ًّ ١‬كى عه٘‪ ٜ‬حب‪ ،ٞٙ٘ٚ‬كٌا أْ اه‪ٚ‬جس ججع‪ً ١‬جّ‬
‫ازبػٍ ٗاهعـب ٗا‪٪‬شْ ٗا‪ُ٪‬و ٗاهط‪٢‬تـب ٗٓلصا ‪ٙ‬لجْ٘‪ٗ .‬هجصهم عجين اٮغج‪ َ٩‬بٔجصا‬
‫اهلطز ب٘قلٕ جع‪١‬اځ ًّ ازبٌاع‪ ٨ ،ٞ‬فطزاځ ًِلكج‪٩‬ځ عِٔجا‪ ،‬حب‪ٚ‬جث تج‪٧‬ز‪ٓ ٜ‬جصٖ اهعِا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫هوٌرافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ازبٌاع‪ٗ .ٞ‬عين اٮغ‪ً َ٩‬ب ُلؼ اه٘قجت بازبٌاعج‪ ٨ ٞ‬ب٘قجلٔا كج‪٩‬ځ‬
‫ه‪ٚ‬ؼ هٕ أجعا‪ ،١‬بى ب٘قلٔا ك‪٩‬ځ ًلُ٘اځ ًّ أجعا‪ ٍٓ ١‬ا‪٪‬فطاز‪ ،‬حب‪ٚ‬ث ت‪٧‬ز‪ٓ ٜ‬صٖ اهعِا‪ٞٙ‬‬
‫فطٗقٍٔ اهلطز‪.ٞٙ‬‬ ‫إفب احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ١٨٧ٓ ٟ‬ا‪٪‬فطاز كأجعا‪ ١‬ؼبٌوْ٘ قلا‬
‫ى‬
‫عّ اهِعٌاْ بّ بؿف ‪ ‬ؽبٽب ‪ٙ‬قج٘ي‪ :‬مسعجت ضغج٘ي اهلل × ‪ٙ‬قج٘ي‪ :‬ش ًٰٰج ٱ‬
‫ى قپ٘ٲَڅ ضٰكٶٱب٘اڀ غٰلٶ‪ِٰٞٚ‬ځ‪ ،‬فپأپقٰجاوٰ‬
‫ّ فٶ‪ٰٔٚ‬ا‪ ًٰٰ ،‬ٱ‬
‫اهڀقپا‪٢‬ٶ ڄٍ عٰوپ‪ ٟ‬ذٱ ٱسٗزٶ اهللٶ ٰٗاهڀٰ٘اقٶ ڄع فٶ‪ٰٔٚ‬ا أپ ڄٗ اهڀ ٱٌسٲٓٶ ڄ‬
‫ه ٱٍٔٲ أپعٲ‪٩‬پٰٓا‪ ،‬فپلپاْٰ اهچصٶ‪ ّٰٙ‬فٶج‪ ٛ‬أپغٲجلپوٶٰٔا‬
‫ه ٱٍٔٲ أپغٲلپوپٰٔا ٰٗأپٗٲعٰطٰٰٓا ٰٗؾٰ ٸطٰٓا‪ٰٗ ،‬أپقٰاوٰ بٰعٲ ٱ‬
‫بٰعٲ ٱ‬
‫إشا أپضٰازٱٗاڀ اهڀٌٰا‪ ًٰ ٰ١‬ٹطٗاڀ عٰوپ‪ًّٰ ٟ‬ٲ فپ٘ٲقٔڄٍٲ فپآشٰٗٲ ٱٍٓٲ‪ .‬فپقپاهٿ٘اڀ‪ :‬هپ٘ٲ خٰطٰقڀِٰا فٶ‪ُٰ ٛ‬كٶ‪ٚ‬بِٰا خٰطٲقاځ ًٶِٲج ٱٕ‬
‫هپٍٲ ٱُ‪٧‬ٲشٶ ًّٰٲ فپ٘ٲقپِٰا‪ .‬فپإْٲ تٰطٰ ٿك٘ٓٱٍٲ ٰٗأپًٲطٰ ٱٍٓٲ‪ٰٓ ،‬وپ ٿل٘اڀ جٌٰٶ‪ٚ‬عاځ‪ٰٗ ،‬إْٲ أپخٰ ٱصٗاڀ عٰوپ‪ ٟ‬أپ‪ٙ‬ٲسٶ‪ٔٙ‬ڄٍٲ ُٰحٰ٘اڀ‬
‫جٌٰٶ‪ٚ‬عاځ ز (‪.)1‬‬
‫ٗٓصٖ اهِظط‪ ٝ‬هوحٌاع‪ٗ ٞ‬اهلطز ٓ‪ ٛ‬اهيت دبعى هوٌحتٌع ًلًٔ٘اځ خاقاځ ًتٌ‪ٚ‬عاځ عّ‬
‫اىببسأ‪ ّٙ‬ا‪٬‬خط‪ ،ّٙ‬فٔ‪ُ ٛ‬ظط‪ ٝ‬هوٌحتٌع ب٘قلٕ ك‪٩‬ځ هٕ أججعا‪ ١‬تقجسض فجطٗقٍٔ اهلطز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗفطٗقٍٔ ًب ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬تِظط هولطز ب٘قلٕ جع‪١‬اځ ًّ ٓصا اهلجى هجٕ إذػجاؽ فٽجط‪ٜ‬‬
‫ٗفلط‪ٗ ،ٜ‬ؾع٘ض‪ٗ ،‬ض‪ٓٗ .ٞٙ٦‬صا أقى اىبلَٔ٘ اشبام ىببسأ اٮغ‪ ;َ٩‬فاهط‪ ٞٙ٦‬أْ ٓ‪١٨٧‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ )18379ٗ 18372-18370( :‬بإغجِاز قجر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬اهبدجاض‪ً ٜ‬ب‬
‫اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهؿطك‪ :ٞ‬باو ‪ٙ‬قط ًب اهقػٌ‪ٗ ٞ‬اٮغتٔاَ‪.)2173( :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٛٙ‬‬

‫ا‪٪‬فطاز ٍٓ أجعا‪ ًّ ١‬ازبٌاع‪٨ ٞ‬بس ًّ أْ تلجْ٘ هجس‪ ٍٔٙ‬أفلجاض تجطبٽٍٔ ٗ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ؿجْ٘‬

‫ذػبٔا‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬ل٘ ْ هلٍ ًؿاعط ٗاذس‪ٙ ٝ‬تأثطْٗ بٔا ٗ‪ِٙ‬سفعْ٘ ذػبٔا‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ هلٍ‬
‫ُظاَ ٗاذس ‪ٙ‬عاجل ًؿاكى ذ‪ٚ‬اتٍٔ نب‪ٚ‬عاځ‪ِٓ ًّٗ .‬ا تقطض ٓصٖ اهلوػل‪ ٞ‬ىببسأ اٮغ‪ َ٩‬أْ‬
‫اجملتٌع ً‪٧‬هو ًّ اٮُػاْ ٗا‪٪‬فلاض اهيت آًّ بٔا ٗاىبؿاعط اىبرتتب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬شهم ٗاهِظجاَ‬
‫أٗ صبٌ٘ع‪ ٞ‬ا‪ُ٪‬ظٌ‪ٗ ،ٞ‬كاْ اٮُػاْ بٔصا ا‪٨‬عتباض اه٘اقع‪ً ٛ‬ق‪ٚ‬ساځ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بٔصٖ ا‪٪‬فلاض‬
‫ٗاىبؿاعط ٗا‪ُ٪‬ظٌ‪.ٞ‬‬

‫‪ٗ .196‬هلصا كاْ ًّ خكا‪٢‬ل اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ َ٩‬اهتق‪ٚ‬س بأذلاَ اٮغج‪َ٩‬‬
‫ًٽوقاځ‪ ،‬فاهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬‬ ‫ٗأُظٌتٕ‪ ،‬فلاْ اىبػوٍ ًق‪ٚ‬ساځ ًب كى ؾ‪ ١ٛ‬باٮغ‪ٗ َ٩‬ه‪ٚ‬ؼ هٕ ذط‪ٙ‬ا‬
‫هوٌػوٍ ًق‪ٚ‬س‪ٝ‬ڂ حبسٗز اٮغ‪ًٗ َ٩‬لآ‪ٗ ٌٕٚ‬ه‪ٚ‬ػت ًٽوق‪ٗ .ٞ‬هصهم ‪ٙ‬عترب اضتساز اىبلوو‬
‫جطمب‪ٙ ٞ‬ػترق عو‪ٔٚ‬ا اسبسٸ إْ ل ‪ٙ‬طجع إفب اٮغ‪ٗ .َ٩‬أْ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهؿدك‪ً ٞٚ‬ق‪ٚ‬س‪ ٝ‬بِظاَ‬
‫اٮغ‪ٗ ،َ٩‬هصهم كاْ اهعُا جطمب‪ٙ ٞ‬عاقب عو‪ٔٚ‬ا زْٗ ضأف‪ٞ‬ٷ ًع اهتؿٔف قاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭲﭳﭴﭵﭶ "(‪ٗ .)1‬كاْ ؾطوٱ اشبٌط جطمب‪ٞ‬ځ ‪ٙ‬عاقب عو‪ٔٚ‬جا‪ٗ ،‬كجاْ‬
‫ٓجصا ا‪٨‬عتجسا‪ً ١‬جّ قجص ٷ أٗ‬ ‫ا‪٨‬عتسا‪ ١‬عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط‪ ّٙ‬جطمب‪ ٞ‬ربتوو عق٘بتٔا باخت‪٩‬‬
‫قتىڅ أٗ ًا ؾابٕ شهم‪ٗ.‬اهِاذ‪ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكاز‪ً ٞٙ‬ق‪ٚ‬س‪ ٝ‬باهؿط ٗبا‪٪‬غباو اهيت أبجاح هولجطز‬
‫اهتٌوم بٔا‪ٗ ،‬عٰسٸ أْ اىبول‪ ٞٚ‬أشْ اهؿاض هكاذبٔا با‪ُ٨‬تلا ًجّ اهعجـب ٗبٔجا‪ٗ .‬كجاْ‬
‫ُ٘ ٓصا اشبطٗد ًّ ُٔب أٗ‬ ‫اشبطٗد عّ ٓصٖ اهق‪٘ٚ‬ز جطمب‪ ٞ‬ربتوو عق٘بتٔا باخت‪٩‬‬
‫ا تكاو أٗ غطق‪ًٗ ٞ‬ا كاْ ًب بابٕ؟ ٗٓصٖ ُظجط‪ٝ‬ڂ ٗاقع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هتلػجف غجو٘ن اٮُػجاْ ًب‬
‫اٮُػجاْ ًب ذجسٗز نج٘ابط‬ ‫ازبٌاع‪ ،ٞ‬بع‪ٚ‬س‪ ٝ‬عّ اىب اه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اشب‪ٚ‬جاي‪ ،‬دبعجى اخت‪ٚ‬جاضا‬
‫ً٘ن٘ع‪ُٗ ٞٚ‬ظاَ ًقِعڅ‪.‬‬
‫ٗجعى اٮغ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اجب احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿجط ٗغجوٽاْ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗذل ٓ‪ٚ‬ب‪ ٞ‬اٮغ‪ً َ٩‬ب اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬أٗجب عوج‪ ٟ‬اهسٗهج‪ ٞ‬ذلج ازبٌاعج‪ ٞ‬اٮُػجاُ‪ً ٞٚ‬ب‬
‫كِو اٮغ‪ٗ َ٩‬ذل اهلطز‪ٗ ،‬تٽب‪ٚ‬ق اهِظاَ عو‪ ٟ‬اجملتٌع‪ٗ ،‬كاْ ‪٨‬بس ًّ تأثف اىببسأ ًب‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِ٘ض ‪.2/‬‬
‫‪ٕٛٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًعتِقٕ ه‪ٚ‬لْ٘ اسبل طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ آت‪ٚ‬اځ ًّ قبى اهِاؽ أُلػٍٔ‪ٗ .‬هصهم كاْ اىببسأ ٓ٘ اهجص‪ٜ‬‬
‫‪ٙ‬ق‪ٚ‬س ٗؼبل ‪ٗ ،‬اهسٗه‪ ٛٓ ٞ‬اىبِلجص‪ًٗ ،ٝ‬باؾجط‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪٪ ٞ‬غجباو شهجم بجاهلٍٔ ٗاهػجٌع‬
‫ٗاهٽاع‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬صا كاُت اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب اٮغ‪ َ٩‬هوؿجط ٗه‪ٚ‬ػجت هوسٗهج‪٨ٗ ٞ‬‬
‫ه‪ٗ ،ًٞ٫‬إْ كاُت اهػوٽ‪ ٞ‬ه‪ًٗ ًٞ٫‬ظٔطٓا ًب اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ًّٗ ِٓا كاُت اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اٮغ‪ َ٩‬هتِل‪ٚ‬ص اهِظاَ ٓ‪ ٛ‬اهسٗه‪ ٞ‬بػوٽاْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ف‪ٔٚ‬جا‬
‫ٗٓ‪ٚ‬بتٔا قبا ؼبل ٓ‪ٚ‬ب‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬غوٽأُا هوٌػوٌـب‪ٗ .‬كاْ ا‪٨‬عتٌاز عو‪ ٟ‬تقج٘‪ ٠‬اهلل ًب‬
‫اهلطز اىب‪ ًّ٧‬ه‪ٚ‬قَ٘ بأذلاَ اٮغ‪ َ٩‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮖﮗﮘﮙﮚ "(‪.)1‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا كاْ ‪٨‬بس ًّ اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغج‪ ًٛ٩‬اهجص‪ ٜ‬تِلجصٖ اهسٗهج‪ٗ ،ٞ‬اهت٘ج‪ٚ‬جٕ هولجطز‬
‫اىب‪ ًّ٧‬ه‪ِٚ‬لص اٮغ‪ َ٩‬بسافع تق٘‪ ٠‬اهلل‪.‬‬
‫ًّٗ ِٓا كاْ اٮغ‪ َ٩‬ؾجط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اججځا ًجّ أٓجٍ اشبكجا‪٢‬ل اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هوعٌجى‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كاْ اٮغ‪ َ٩‬بٔصا اه٘قو عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ُٗظاًاځ ًبسأ ؼبٌجى ًب‬
‫ط ‪ٚ‬اتٕ فلط‪ ٝ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ځ ىبٌاضغتٔا بِحاح تاَ ؼبقق اهػعاز‪ٗ ٝ‬ا‪ً٪‬جاْ‪ٗ ،‬ؼبحجب‬
‫اهؿقاٗ‪ٗ ٝ‬اشب٘ ‪ ،‬فلاْ هٯغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ًّ ٛٓ ٝ‬جِؼ فلطتٕ‪ُٗ ،‬ظاًاځ ‪ِٙ‬ب جق‬
‫ططاظ ًعـب ًب يباضغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ .ٝ‬كاُت طط‪ٙ‬قتجٕ ًب‬ ‫عّ عق‪ٚ‬ستٕ‪ٗ ،‬كاُت هٕ ذهاض‪ ٝ‬شا‬
‫هبى اهسع٘‪ ٝ‬أْ ‪ٙ‬ٽبق ًّ قبى اهسٗه‪ٗ ،ٞ‬أْ ؼبٌى ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ فلط‪ٞٙ‬ځ إفب اهعجال‪ ،‬تلجْ٘ ٓجصٖ‬
‫اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٛٓ ٞ‬ا‪٪‬قى ًب فٍٔ ُظاَ اٮغ‪ٗ َ٩‬اهعٌى بٕ‪ٗ .‬كاْ اهعٌى بٕ ًب ازبٌاع‪ ٞ‬اهيت‬
‫ذبلٍ بِظاَ اٮغ‪ُ َ٩‬ؿطاځ هوسع٘‪ ٝ‬اٮغ‪ ٨ ًٞٚ٩‬ضباه‪ ْ٪ ;ٞ‬تٽب‪ٚ‬ق ُظاَ اٮغ‪ َ٩‬عوج‪ٟ‬‬
‫ف اىبػوٌـب ًّ اهِاؽ ‪ٙ‬عترب ًّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬هوسع٘‪ ،ٝ‬فقس كاْ هلصا اهتٽب‪ٚ‬ق ا‪٪‬ثط‬
‫ا‪٪‬ك‪ٚ‬س ًب إػباز ٓصا اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬اىبرتاً‪ ٛ‬ا‪٪‬ططا ‪.‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ُ٘ ٝ‬ح ‪.3/‬‬

‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٛٛ‬‬

‫ب الجَّـاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ل‬
‫صِ‬
‫ة ِفي ٌَ َ‬
‫ح ِس ِب َّي ِ‬
‫ة الِ ِ‬
‫ة ِلمتعَ ُّد ِد َّي ِ‬
‫صوهُ الِ ِف ِك ِر َّي ُ‬
‫األُ ُ‬
‫ح‬
‫ي الٍادِ ِ‬
‫ح َراكِ الصِّ َياشِ ِّ‬
‫الِ ِ‬

‫‪ .197‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىبِتظٍ ًب ُػق اهعٌى اهِجاجس ٓج٘ اهجطابط ازبجسه‪ ٛ‬بجـب‬
‫ٗاىببين عو‪ ٟ‬أقج٘ي فلط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬عتجرب‪ٝ‬ٷ‬ ‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ازبٌآف; ف‪ٌٚ‬تو‪ ٤‬بلاعو‪ ٞٚ‬اهِؿاط اهلاز‬
‫ٗاىبتٌ ى بعٌى مب‪ ٫‬اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اسباكٍ ٗاهطع‪ ٞٚ‬بآًاي ازبٌٔ٘ض ٗتٽوعاتٕ عو‪ٗ ٟ‬فق ًجا‬
‫ٗأٓسا ;ٗإشا ًا ذجسث خوجى ًب‬ ‫آًّ بٕ ًّ ق‪ًٗ ٍٚ‬لآ‪ًٗ ٍٚ‬ا ‪ٙ‬تٽوع إه‪ ًّ ٕٚ‬ا‪ٙ‬ا‬
‫ٗاهلح٘ا‬ ‫ٓصا اهِػق انٽطو اهطابط ٗإشا ًا تلطضٰ اشبوىٱ أٗ تعسز‪ ،‬ذكوت اه اطا‬
‫ٗق٘‪٨‬ځ إفب اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ِٓٗ ،ٛ‬ا تػقط اهسٗي ٗتقجَ٘ زٗي أخجط‪ ٠‬ضبوجٔا ‪ ٨‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬و‪ ٤‬اهلطاغ بأفلجاض ٗأعٌجاي ‪ٙ‬ؿجل‪ ْ٩‬بِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهجطأ‪ٜ‬‬ ‫ٗهصهم ذباٗي اهق‪ٚ‬ازا‬
‫اهعاَ ٗتل٘‪ً ٘ٓٗ ،ِٕٙ‬ا ‪ٙ‬كِع ب‪ٞ٣ٚ‬ځ غ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬لبجط ٓجصٖ‬ ‫اهعاَ ٗتل٘‪ٗ ،ِٕٙ‬بِ‪ ٞٚ‬اهعط‬
‫اجملتٌجع‬ ‫ا‪٬‬ضا‪ٗ ١‬ا‪٪‬عطا ‪ٓٗ .‬صا ا‪ً٨‬ت‪ ١٩‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬تأثط بألباط اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعجطا‬
‫اجملتٌع‬ ‫ٗتِ٘عٌٔا ذتٌاځ‪ .‬فاهسٗه‪ً ٛٓٗ ٞ‬ظٔط ه‪ ًٞ٫‬ذباٗي دبػ‪ٚ‬س اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫أٗ ت٘ج‪ٌٔٔٚ‬ا إفب اىبٽاهب‪ٗ ،‬كصهم ا‪٪‬ذعاو ٗٓ‪ً ٛ‬ظٔط ًّ ُ٘ آخجط ه‪ً٫‬ج‪ ٞ‬ذبجاٗي‬
‫اجملتٌع ٗت٘ج‪ٌٔٔٚ‬ا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫اهتأثف ًب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫تتِ٘ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب ُػجق اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬إفب‬ ‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬قى غ٘‬
‫اجملتٌجع‪ٗ ،‬أخجط‪ ٠‬ذبجاٗي اٮقج‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف‪،‬‬ ‫أذعاو دباض‪ ٜ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ ٗأعجطا‬
‫ٗاىب٘ا‪ ٝ٨‬أٗ بادباٖ اٮق‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف‪ٗ .‬ه‪ٚ‬ػجت‬ ‫ٗأخط‪ ٠‬ذباٗي اههاط بادباٖ اجملاضا‬
‫مث‪ً ٞ‬ؿلو‪ً ٞ‬ب ٓصا اهتِ٘ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٛ‬ذ‪ٚ‬جث ٓج٘‪ٗ ،‬إلبجا اىبؿجلو‪ً ٞ‬ب اهجٌِط اهللجط‪ٜ‬‬
‫ٗأق٘هٕ اىبعترب‪ً ٝ‬ب ازبِؼ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هلصا اسبطان‪ٗ ،‬كُٕ٘ ‪ٙ‬سٗض ًب اهتِجاقض اهعقا‪٢‬جس‪ٜ‬‬
‫اه قاًب‪ ،‬أَ كُٕ٘ ‪ٙ‬سٗض ًب تبا‪ ّٙ‬اهطأ‪ً ٜ‬ب إطاض ًعتقس إمباُ‪ٗ ٛ‬اذس ؽبتوجو‬ ‫ٗا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫‪ٕٜٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًب تلػف اه٘قا‪٢‬ع ٗاٮذساث ًب صباي اهطأ‪ ٜ‬اه٘اذس‪ٙ ٘ٓٗ ،‬قبجى ٓجصا اهتِج٘ ‪ٓٗ ،‬جصٖ‬
‫اهط‪ ٞٙ٦‬هوتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬تتٌ‪ٚ‬ع باه٘اقع‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬ف اهط‪ ٞٙ٦‬هوتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهيت تسفع‬
‫ًب اجملتٌع‪ .‬فل‪ ٛ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪٘ٙ ٞٚ‬جس تِجاقض ًب خكجا‪٢‬ل اهق‪ٚ‬جازا‬ ‫هوتِاقها‬
‫اهللط‪ً ٞٙ‬ب ا‪٪‬غؼ ٗا‪٪‬ق٘ي ٗاهلطٗ ‪ًٗ ،‬ب اهتعسز‪ ٞٙ‬ا سبعب‪٘ٙ ٞٚ‬جس اتلاق ًب ا‪٪‬غؼ‬
‫ًب اهلطٗ اهعٌو‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬ذػجب تبجا‪ ّٙ‬ا‪٪‬فٔجاَ ٗغجع‪ ٞ‬ا‪٨‬طج‪٩‬‬ ‫ٗا‪٪‬ق٘ي ٗاخت‪٩‬‬
‫ٗأٓو‪ ٞٚ‬اهعوٍ باىبٽاهب ‪.‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإ ٸْ ا‪٪‬قىٰ ًب اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ٓ٘ ٗج٘ز اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬

‫ٗه‪ٚ‬ؼ ٗج٘ز اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهيت تع‪ ٙ‬ٱس اٮضبانپ ٗاهتؿ٘‪ٙ‬ـ عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق ٓسا‪ ٞٙ‬ا‪ًٞ٪‬‬
‫باىببسأ ‪ٗ،‬هصهم ل تقبى اىبباز‪ ٥‬اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬فوٍ تقبى اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬اهتعسز‪ٞٙ‬‬
‫اسبعب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي طبتول‪ ًّ ٞ‬ذ‪ٚ‬ث اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬اهِظاَ‪ٗ ،‬ل تقبى اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ٞٚ‬‬
‫اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي طبتول‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ً ،ٝ‬ع أُٔا تسع‪ ٛ‬أٗ تععٍ بقبج٘ي اهتعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬هلّ قبلَٔ٘ اهػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬هللط‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اسبى اه٘غط‪ ٨ ،‬اسبى‬
‫اهطٗذ‪ ٛ‬اهس‪ٙ‬ين ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ف‪ ٩‬تقبى اٮغ‪ ٨ٗ ،َ٩‬اسبى اىباز‪ً ٜ‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ف‪٩‬‬
‫تقبى اهؿ‪٘ٚ‬ع‪.ٞٚ‬‬
‫اىببس‪ ٞٚ٢‬اه ‪٩‬ث‪ ،‬ظبجس أْ اهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫‪ٗ .198‬إشا ُظطُا إفب ا‪٪‬ق٘ي اهللط‪ ٞٙ‬هوق‪ٚ‬ازا‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ىببسأ اٮغ‪ َ٩‬كبتاظ خبكا‪٢‬ل فلط‪ ٞٙ‬أخجط‪ ٠‬فاعوج‪ً ٞ‬ب اهلٽجط‪ً ٝ‬تلاعوج‪ً ٞ‬عٔجا‬
‫ٗاػباب‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ ،ٞ‬فٔ‪ً ٛ‬تلق‪ً ٞ‬ع اهلٽط‪ ،ٝ‬أ‪ً ٜ‬ع فٽط‪ ٝ‬اٮُػجاْ‪ ،‬فٔج‪ً ٛ‬قِعج‪ ٞ‬هوعقجى‬
‫ت ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ٞ‬پ اهلوػجل‪ٗ ٞٚ‬ذبجىٹ اهعقجس‪ٝ‬پ اهلجرب‪ٗ ٠‬تج٘فط اهػجعاز‪ٝ‬‬
‫ًٗٽٌ‪ ِٞ٣‬هوقوب‪ ،‬تٱػلٶ ٱ‬
‫ٗا‪ً٪‬اْ قٽعاځ‪ً ٛٓٗ .‬ع عٱٌقٔا اهللط‪ ٜ‬غٔو‪ٞ‬ڂ ً‪ٚ‬ػ٘ض‪ ،ٝ‬غطعاْ ًا ‪ٙ‬لتس هلا اٮُػجاْ‬
‫عقو‪ٗ ٞ‬قوبٕ‪ٗ ،‬غطعاْ ًجا ‪ٙ‬قبجى عو‪ٔٚ‬جا ه‪ٚ‬لٌٔٔجا‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬تعٌجق ًب فٔجٍ زقا‪٢‬قٔجا بؿجاو‬
‫ٗاذرتاَ‪ ْ٪ ،‬اهتس‪ ّٙ‬فٽط‪ً ٜ‬ب اٮُػاْ‪ٗ ،‬كجى إُػجاْ بلٽطتجٕ ًتجس‪ٙ ٨ٗ ،ّٙ‬ػجتٽ‪ٚ‬ع‬
‫اٮُػاْ أْ ‪ٙ‬تحطز عّ تس‪ٙٗ ِٕٙ‬بق‪ ٟ‬غ٘‪ٙ‬اځ عو‪ ٟ‬اهلٽط‪ ٨ٗ ،ٝ‬تػتٽ‪ٚ‬ع أ‪ ٜ‬قجٖ٘ أْ تِجع‬
‫ًِٕ ٓصٖ اهلٽط‪ُٔ٪ ،ٝ‬ا ًتأقو‪ ٞ‬ف‪.ٕٚ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٕٜ‬‬

‫أًا أْ اهتس‪ ّٙ‬فٽط‪ً ٜ‬ب اٮُػاْ‪ ،‬ف‪ ُٕ٫‬بٽبعٕ ‪ٙ‬ؿعط إُٔ حباجج‪ ٞ‬إفب قج٘‪ ٝ‬تلٌوجٕ‪،‬‬
‫ففاٗزٖ ؾع٘ض باهِقل إفب اهلٌاي‪ٗ ،‬أْ ٓصٖ اهق٘‪ ٝ‬اهيت تلٌوٕ تػترق ًِجٕ اهتقجس‪ٙ‬ؼ‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬ظٔط عِسٖ اهؿجع٘ض باهتجس‪ ،ّٙ‬أ‪ ٜ‬اهؿجع٘ض بجاهعحع ٗا‪٨‬ذت‪ٚ‬جاد إفب اشبجاهق‬
‫اىبسبط‪ ،‬اهِاؾ‪ ٤‬عّ اهعحع اهٽب‪ٚ‬ع‪ً ٛ‬ب تل٘‪ ّٙ‬اٮُػجاْ‪ٓٗ ،‬ج٘ ط‪ٙ‬جع‪ ٝ‬ثابتج‪ ٞ‬هلجا ضججع‬
‫طب‪ٚ‬ع‪ ٘ٓ ٛ‬اهتقس‪ٙ‬ؼ‪ ،‬أ‪ًِ ٜ‬تٔ‪ ٟ‬ا‪٨‬ذرتاَ اهقويب هوٌقسؽ‪ٗ .‬هصهم كاُت اٮُػاُ‪ً ٞٚ‬ب‬
‫نب‪ٚ‬ع اهعك٘ض ًتس‪ ِٞٙ‬تعبس ؾ‪٣ٚ‬اځ‪ ،‬فعبس اهِاؽ ا‪٪‬ف‪٩‬ن‪ٗ ،‬اهِفاْ‪ٗ ،‬اسبحاض‪ٗ ،ٝ‬اهط‪ٙ‬جاح‪،‬‬
‫ٗاهؿٌؼ‪ٗ ،‬اهعظٌا‪ٗ ١‬ا‪٪‬بٽاي ٗاهععٌا‪ ٗ ،١‬ف شهم‪ٗ .‬ىبا جا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬بعق‪ٚ‬ستٕ‪ ،‬جا‪١‬‬
‫إفب عباز‪ ٝ‬اهلل اشباهق اهص‪ ٜ‬خوق كى ؾ‪.١ٛ‬‬ ‫ه‪ٚ‬دطد اٮُػاُ‪ ًّ ٞٚ‬عباز‪ ٝ‬اىبدو٘قا‬
‫ٗاُتؿط اٮغ‪ً َ٩‬ب اهعال اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬زخى اهِاؽ ًب ز‪ ّٙ‬اهلل أف٘اججا‪ٗ ،‬اًتجس إفب‬
‫ًٗااضبٔا‪ ،‬بإضاز‪ٗ ٝ‬اع‪ٗ ،ًِٞ٧ً ٞٚ‬ععمبج‪ ٞ‬ضؾج‪ٚ‬س‪ ٝ‬طبوكج‪ً ،ٞ‬جع اهجّ٘ٓ‬ ‫ًؿاضق ا‪٪‬ض‬
‫اهص‪ ٜ‬زخى عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬ازتٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ظًجّ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عوج‪ً ٟ‬جِٔخ اىبوج٘ن‪.‬‬
‫ٗاغتٌط اسباي عو‪ٓ ٟ‬صا اىبػاض ذت‪ ٟ‬ظًّ اهعكط اسبس‪ٙ‬ث‪ ،‬ظًّ ُؿ٘‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًب أٗضبا اهؿطق‪ٗ ٞٚ‬أٗضبا اهاطب‪ٗ ،ٞٚ‬اُتٔا‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬اىبو٘ن ًب اهاطو عو‪ ٟ‬جٔ٘ز ازبٌٔ٘ض‪ٞٙ‬‬
‫باهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ٗ ،ٞٚ‬اُتٔا‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬اهق‪ٚ‬اقجط‪ٝ‬‬ ‫ٗاهسٗه‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬اهيت جػس‬
‫ف‪ٌٚ‬جا بعجس بسٗهج‪ ٞ‬ا‪٨‬ذبجاز‬ ‫ًب ضٗغ‪ٚ‬ا عو‪ ٟ‬جٔ٘ز اهسٗهج‪ ٞ‬ا‪٨‬ؾجرتاك‪ٗ ٞٚ‬اهجيت دبػجس‬
‫اهػ٘ف‪ٚ‬يت ; ًّٗ ثٍ اُتٔا‪ٓ٦‬ا باهطج٘ إفب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بسٗافع اهعجعَ اهجص‪ ٜ‬تطبج‪ٟ‬‬
‫اهق‪ٚ‬اقط‪ ٨ ٝ‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫ٗتٽوعا‬ ‫عو‪ ٕٚ‬قازتٔا ًّ زٗافع اهسٗه‪ ٞ‬اهػ٘ف‪ٚ‬ت‪ٗ ٞٚ‬تأً‪٩‬‬
‫ٗكاْ اىببسآْ قاقط‪ ّٙ‬عّ اهلٽط‪ٙ ٨ ٝ‬ت٘افقاْ ًعٔا‪ٗ ،‬طباهلتٌٔا هولٽط‪ ٝ‬هجآط‪٨ ٝ‬‬
‫اهقوق ٗا‪٨‬نٽطاو بػبب ً٘قلٌٔا اهػجويب‬ ‫ربل‪ ،ٟ‬أضبلت اٮُػاْ ٗأقابتٕ بأًطا‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًّ اهلٽط‪ ٝ‬اٮُػاُ‪ ٞٚ‬عاً‪ ٗ ٞ‬ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬خاق‪ .ٞ‬ف‪ ٩‬تكوس ٓجصٖ اهق‪ٚ‬جازا‬
‫اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬أٗ تطفجسٓا بأغجباو اهِحجاح‪ُٔ٪ ،‬جا طبلقج‪ً ٞ‬ب‬ ‫‪ ْ٪‬تكِع ق‪ٚ‬ازا‬
‫ًعازباتٔا اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬ق‪ٚ‬ازتٔا اهللط‪ٗ ،ٞٙ‬باهتاه‪ ٛ‬غ‪ٚ‬ورق اٮخلاق إفب أُظٌتٔا عّ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ځ ٗٗغ‪ٚ‬و‪ٞ‬ځ ٗأغو٘باځ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٔ‪ٕٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪ٗ .199‬ٮ‪ٙ‬هاح غوب‪ ٞٚ‬اىببسأ‪ ّٙ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٛ‬اهطأمساه‪ٗ ٛ‬اقع‪ٚ‬اځ‪ ،‬ظبجس أُجٕ ىبجا هٔجط‬
‫اىببسأ اىباز‪ ٜ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬اهص‪ِٙ ٜ‬لط ٗج٘ز اهلل تعافب‪ِٙٗ ،‬لط ٗج٘ز اهطٗح‪ ،‬ل ‪ٙ‬ػجتٽع أْ‬
‫‪ٙ‬قه‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬هآط‪ ٝ‬اهتس‪ ْ٪ ،ّٙ‬اهتس‪ ّٙ‬أقجى طب‪ٚ‬عج‪ً ٛ‬ب فٽجط‪ ٝ‬اٮُػجاْ‪ٗ ،‬إلبجا ُقجى‬
‫ق٘ض‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬عِس اٮُػاْ بِقى تك٘ٹضاتٕ إفب ق٘‪ ٝ‬أكرب ًجّ شهجم اهجص‪ ٜ‬كجاْ عِجسٖ;‬
‫ُٗقى تقس‪ٙ‬ؼ اٮُػاْ هلصٖ اهق٘‪ ٝ‬اىبتٌ و‪ ٞ‬بطجاي اهس‪ٗ ّٙ‬طجاعتٍٔ ًٗلجآ‪ ٍٚ‬اشبج‪٩‬م‬
‫باىبدول اىبػ‪ٚ‬س ٗ ف شهم‪ُ ،‬قى كى شهم إفب تك٘ض ٓصٖ اهق٘‪ ٝ‬اىبػترق‪ ٞ‬هوتقس‪ٙ‬ؼ ًب‬
‫اىببسأ ٗهبپوتٕ‪ٗ ،‬جعى تقس‪ٙ‬ػٕ هلٌا ٗذسٌٓا‪ .‬فااهطپ أشٓاْ بعهٍٔ– ًّ أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب‬
‫اهلل تعجافب ٗك‪ً٩‬جٕ إفب تقجس‪ٙ‬ؼ كج‪َ٩‬‬ ‫ًّ تقس‪ٙ‬ؼ ًا ػبب تقس‪ٙ‬ػٕ بجاهتللڇط ًب آ‪ٙ‬جا‬
‫اىبدو٘قـب ًّ ظعٌا‪ًٗ ١‬للط‪ ،ّٙ‬فلاْ ضجع‪ٚ‬اځ ًب شهم‪ُ٪ ،‬جٕ أضججع اٮُػجاْ اىبج‪ًّ٧‬‬
‫باغتِاض‪ٗ ،ٝ‬جعوٕ ‪ ًّ٧ٙ‬بأفلاض اىباز‪ ٞٙ‬اهيت ٓ‪ ٛ‬زُٗٔا ٗٓ٘ كاْ ًّ قبى ً‪٩ٓ٧‬ځ با‪٪‬خجص‬
‫باهللط اىبػتِف بهطٗض‪ ٝ‬اهلٽط‪ ٝ‬قبى أْ ذبطفٔا اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬هوٌبجسأ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬عجّ‬
‫طب‪ٚ‬عتٔا اهػ٘‪.ٞٙ‬‬
‫ٗهصهم كاُت ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسأ اىباز‪ ٜ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ فلط‪ ٞٙ‬ربتوو ًجع طب‪ٚ‬عج‪ٞ‬‬
‫اٮُػاْ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غوب‪ٞٚ‬ڂ ‪ ٨‬ضباه‪ُٔ٪ ;ٞ‬ا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬طبلق‪ً ٞ‬جّ ُاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬فٽط‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬هقجس كجاْ‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٙ ْ٘ٚ‬تر‪ٚ‬وْ٘ هلا باىبعس‪ٗ ،ٝ‬تػتٔ٘‪ ٜ‬ؾعاضاتٔا ازبا‪٢‬عـب‪ٗ ،‬اشبا‪٢‬لـب‪ٗ ،‬اهبا‪٢‬ػجـب‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬تٌػم بٔا اىبِدلهْ٘ فلط‪ٙ‬اځ‪ٗ ،‬اىبدلقجْ٘ ًب اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اسباقجسْٗ عو‪ٔٚ‬جا‪ٗ ،‬اىبكجابْ٘‬
‫باهؿصٗش اهعقو‪ ٛ‬هل‪ٙ ٛ‬قاي عٍِٔ ًّ شٗ‪ ٜ‬اهللط ذـب ‪ٙ‬تؿسقْ٘ باهِظط‪ ٞٙ‬اهس‪ٙ‬اهلت‪ٚ‬ل‪ٞٚ‬‬
‫اهيت ٓ‪ ٛ‬أهٔط ؾ‪ ١ٛ‬فػازاځ ٗبٽ‪ُ٩‬اځ بؿجٔاز‪ ٝ‬اسبجؼ ٗاهعقجى ًعجاځ‪ٓٗ .‬ج‪ٗ ٛ‬قجوت إفب‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ذـب ت٘غوت باهق٘‪ٗ ٝ‬اٮضٓاو ٮخها اهِاؽ ىببس‪ٔ٢‬ا‪ ،‬ف٘جس اههاط‬
‫ٗاهلبت‪ٗ ،‬كاُت اهق‪٩‬قى ٗاه ٘ضا ‪ٗ ،‬كاْ اهتدط‪ٙ‬ب ٗا‪٨‬نٽطاو ًّ أٍٓ ٗغا‪٢‬ؤا‪،‬‬
‫قبا‪٢‬ى ٗعؿا‪٢‬ط ٗؾع٘باځ فوٍ ‪ٙ‬بق ًٍِٔ إ‪ ٨‬قو‪٩ٚ‬ځ كٌا ذكى هؿعب تطكػجتاْ‬ ‫بى أباز‬
‫ٗاهؿ‪ٚ‬ؿاْ ٗ فٌٓا ًّ اهب‪٩‬ز اهيت خهعت هِل٘ش زٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‪.‬‬

‫‪ٗ .200‬كصهم كاُت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬طبلق‪ ٞ‬عّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس‪،‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٕٜ‬‬

‫ٗل ذبقق اهِػق اهص‪ٙ ٜ‬ػعس ازبٌجآف ًب ع‪٩‬قجاتٍٔ ًجع اهسٗهج‪ ،ٞ‬أٗ ًب ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهعجال‬
‫باه٘قو اٮُػاُ‪ُٔ٪ ،ٛ‬ا طباهل‪ ٞ‬هولٽط‪ ٝ‬اهيت ٓ‪ ٛ‬فٽط‪ ٝ‬اهتس‪ ْ٪ ;ّٙ‬فٽط‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬كٌجا‬
‫تربظ ًب اهتقس‪ٙ‬ؼ تربظ أ‪ٙ‬هاځ ًب تسبف اٮُػاْ هؿ‪ ُٕٗ٧‬ا‪٪‬خط‪ٗ ٠‬أعٌاهٕ ًب اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬ىبجا‬
‫ٗاهتِاقض بـب ًا ‪ ًّ٧ٙ‬اٮُػاْ بٕ تس‪ِٙ‬اځ أٗ بسافع اهلٽط‪ٗ ٝ‬بـب ًجا‬ ‫‪ٙ‬ظٔط ًب ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫مباضغٕ قبععي عّ اهس‪ ّٙ‬أٗ قبا ‪ِٙ ٨‬ػحٍ ٗاهلٽط‪ٓٗ ;ٝ‬صا آ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهعحجع قٽعجاځ; ‪ُ٪‬جٕ ‪٨‬‬
‫عهج٘‪ ٗ ٞٙ‬ط‪ٙ‬جع‪ٝ‬‬ ‫اٮُػاْ اسب‪ ًّ ٜ٘ٚ‬بقا‪ٗ ُ٘ٗ ١‬ذاججا‬ ‫مبلّ اهلكى بـب طاقا‬
‫اهتس‪ ،ّٙ‬فٔصٖ ا‪٪‬جعا‪ ١‬اهلٽط‪ٙ ٞٙ‬لٌى بعهجٔا بعهجاځ بق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهعقجى اهللجط‪ٗ ٜ‬آه‪ٚ‬اتجٕ‬
‫اىبِاغب‪ ٞ‬هلا باٮزاض‪ ٝ‬اىبِاغب‪ٗ ٞ‬اٮضاز‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ٗ .ٞ‬هجصهم كجاْ ‪٨‬بجس ًجّ أْ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ اهس‪ ٘ٓ ّٙ‬اىبسبط ‪٪‬عٌاي اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٓٗ ،ٝ‬جصا اهجس‪ ّٙ‬اهطأمسجاه‪ ٛ‬أٗ اىببجسأ‬
‫اهطأمساه‪ ٛ‬ل ‪ِٙ‬ظط هاط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ُ ّٙ‬ظط‪ٝ‬ځ جس‪ٙ‬ج‪ ٞ‬قب٘نج٘ع‪ ٞٚ‬اهللجط‪ ٝ‬اىبِاغجب‪ ٞ‬هوٌعازبج‪،ٞ‬‬
‫ٗأٌٓؤا‪ ،‬فلاْ ز‪ِٙ‬اځ ُاقكاځ ًٗبسأ قاقطاځ‪ٗ ،‬نع ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬قبععي عّ ًعازب‪ ٞ‬اهعقجس‪ٝ‬‬
‫اهلرب‪ ٠‬اهيت ٓ‪ ٛ‬أغاؽ كى اهعقس‪ٗ ،‬ذؤا ٓ٘ ا‪٪‬غاؽ ًب ذى نب‪ٚ‬ع اهعقس‪.‬‬
‫ثٍ إْ إبعاز اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬طباهوٴ هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ‪ً ٘ٓٗ ،‬جبين عوج‪ٟ‬‬
‫ًلَٔ٘ ًاو٘ط‪ ُٕ٪ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًعِ‪ٗ ٟ‬ج٘ز اهس‪ً ّٙ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓ ٝ‬جعى أعٌاي اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهجسُ‪ٚ‬ا‬
‫صبطز‪ ٝ‬عّ ق‪ٌٔٚ‬ا اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أٗ اٮُػجاُ‪ ٞٚ‬أٗ ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬بجى اىبعِج‪ ٟ‬اىب٘نج٘ع‪ٛ‬‬ ‫عبازا‬
‫ه٘ج٘ز اهس‪ً ّٙ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كٌا ٓ٘ ًب اٮغ‪ ٘ٓ َ٩‬جعى اهِظاَ اهص‪ ٜ‬أًط اهلل بٕ ٓ٘ اهص‪ٜ‬‬
‫ًا ًب فٽجط‪ٝ‬‬ ‫اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٓٗ ،ٝ‬صا اهِظاَ قازض عّ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬قطض‬ ‫‪ٙ‬عاجل ًؿل‪٩‬‬
‫اٮُػاْ‪ ،‬ف‪ٚ‬ػعس بٕ اٮُػاْ ب٘قلٕ اٮُػاُ‪ٗ ٛ‬إْ ل ‪ٙ‬لجّ ًػجوٌاځ; ‪ُ٪‬جٕ ‪ٙ‬طاعج‪ ٛ‬ف‪ٚ‬جٕ‬
‫إُػاُ‪ٚ‬تٕ ٗٓ٘ ؼبؼ بعساهتٕ‪ٙٗ ،‬تعبس اىبػوٍ بٔصا اهِظجاَ اهلل تعجافب فهج‪٩‬ځ عجّ ذبق‪ٚ‬جق‬
‫غعازتٕ بٕ ب٘قلٕ اٮُػاُ‪ٙٗ .ٛ‬طاع‪ ٛ‬اٮغج‪َ٩‬ٱ اهق‪ٌٚ‬ج‪ٞ‬پ اٮُػجاُ‪ً ٞٚ‬ب اجملتٌجع ٗك‪ُِ٘ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهلطز ًٗا ذبتاجٕ ٓصٖ اهق‪ ٌٞٚ‬ف‪ً ٕٚ‬جّ تلع‪ٚ‬جى اهقج‪ ٍٚ‬ا‪٪‬خجط‪ٗ ٠‬تِؿج‪ٚ‬ٽٔا ًب صبجا‪٨‬‬
‫اهعٌى‪ ،‬ففاع‪ ٛ‬اهق‪ ٌٞٚ‬اٮُػاُ‪ٗ ٞٚ‬اهق‪ ٌٞٚ‬اىباز‪ٗ ٞٙ‬اهق‪ ٌٞٚ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهق‪ٌٚ‬ج‪ ٞ‬اهطٗذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫باُػحاَ ٗتِاغق ً٘ن٘ع‪ ٨ ٛ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٖ‪ٕٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗكصهم فإْ اهطأمساه‪ ٞٚ‬فٌٔت اهجس‪ ّٙ‬بجاىبلَٔ٘ اىباوج٘ط ق‪ٚ‬اغجاځ عوج‪ ٟ‬اهجس‪ٙ‬اُا‬
‫ًجّ‬ ‫اهطٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬اغتا‪٩‬ي ازببابط‪ٗ ٝ‬اىبػجتبس‪ ّٙ‬ضججاي اهجس‪ُٗ ،ّٙ‬ظجط‬
‫خ‪٩‬ي ٓصا اهق‪ٚ‬اؽ زبٌ‪ٚ‬ع اهس‪ٗ ،ّٙ‬اهس‪ ّٙ‬اسبجق اٮغج‪ َ٩‬هج‪ٚ‬ؼ كجصهم‪ُ٪ ،‬جٕ عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ضٗذ‪ ٞٚ‬بِظاَ‪ٗ ،‬ف‪ُ ٕٚ‬ظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ٮزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗٓ٘ ًا ه‪ٚ‬ؼ قب٘ج٘ز ًب‬
‫إفب عق‪ٚ‬ستٕ اهطٗذ‪ٞٚ‬‬ ‫إه‪ ٕٚ‬اهطأمساه‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬افتقط‬ ‫غا‪٢‬ط ا‪٪‬ز‪ٙ‬اْ ف اٮغ‪ٗ ،َ٩‬افتقط‬
‫إه‪ ٕٚ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬أ‪ٙ‬هاځ‪.‬‬ ‫اهكر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬افتقط‬

‫ًّ ِٓا كاُت فلط‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬إبعاز اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬أخص اهِظاَ ًّ عق‪ٚ‬س‪٨ ٝ‬‬
‫ت٘افق ط‪ٙ‬ع‪ ٝ‬اهتس‪ ّٙ‬طباهو هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ‪ٗ ،‬هصهم كاُت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫طبلق‪ُ ًّ ٞ‬اذ‪ ٞٚ‬فٽط‪ُٔ٪ ،ٞٙ‬ا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غجوب‪ً ٞٚ‬ب فكجؤا اهجس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ًٗ ٝ‬ب إبعازٓجا‬
‫اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ ،ٝ‬ب جعى اهس‪ً ّٙ‬ػأه‪ ٞ‬فطز‪ًٗ ،ٞٙ‬ب إبعازٓا اهِظاَ اهص‪ ٜ‬أًجط اهلل بجٕ‬
‫اٮُػاْ‪ .‬فٔ‪ ٛ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬خاط‪ ٞ٣‬قاًت عو‪ ٟ‬أفٔاَ ًاو٘ط‪ ٞ‬أضبلجت‬ ‫عّ ًعازب‪ً ٞ‬ؿل‪٩‬‬
‫عو‪ ٟ‬اٮُػاْ ذ‪ٚ‬اتٕ ٗجعوتٕ ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ًب زا‪٢‬طت‪ ٛ‬اهٍ٘ٓ ٗاهقوق‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػت ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬قاسب‪ٞ‬‬
‫هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس قٽعاځ‪.‬‬
‫‪ٗ ًّٗ .201‬جٕ آخط‪ ،‬فإْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ڂ إػباب‪ٚ‬ج‪ُٔ٪ ،ٞ‬جا دبعجى‬
‫اهعقى أغاغاځ هٯمباْ قبطتلعاتٔا اهللط‪ٗ ٞٙ‬أغػٔا ًّ اىبعتقس‪ ،‬إش تولت اهِظط إفب ًا ًب‬
‫اهلْ٘ ٗاٮُػاْ ٗاسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬يبا ؼبٌى اىبتسبط اىبتللط عو‪ ٟ‬ازبعَ ب٘جج٘ز اهلل تعجافب اهجص‪ٜ‬‬
‫ى اهعقجس اهلجرب‪٠‬‬
‫خوق كى ٓصٖ اىبدو٘قا ‪ٗ،‬تعـب هٯُػاْ ًا ‪ٙ‬برث عِٕ بلٽطتٕ سبج ټ‬
‫ٗاه٘ق٘ي بٕ إفب كٌاي اهلٽجط‪ ٝ‬اىبٽوجق‪ ،‬بتلػجف كجى ًجا ‪٘ٙ‬ججس ًب اٮُػجاْ ٗاسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ٗاهلْ٘‪ٗ ،‬تطؾس عقوٕ إه‪ ،ٕٚ‬ف‪ٚ‬سضكٕ ٗ‪ ًّ٧ٙ‬بٕ ٗ‪ٙ‬تلاًى ًعٕ بِظاَ اٮغ‪ َ٩‬هور‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬ب‬
‫اه٘ج٘ز اهلُ٘‪ ٛ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫ٗتطاع‪ ٛ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ً ٞٙ‬ب اٮغ‪ َ٩‬اهلٌاي اىبٽوق هٯُػاْ‪ ٘ٓٗ ،‬اغجت٘ا‪ ١‬فٽطتجٕ‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘هلا اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞٚ‬قبساضن اهعقى اهطؾ‪ٚ‬س باهللط‪ ٝ‬اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬طط‪ٙ‬قتٔجا ًب اسب‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ٗشهم أْ ًّ اغت٘ا‪ ١‬فٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ أْ ‪ٙ‬برث اىبط‪ ١‬عّ كٌاهلجا اىبٽوجق‪ًٗ ،‬جّ كٌجاي‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٕٜ‬‬

‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ً ٞٙ‬ب اٮغ‪ٗ َ٩‬إػباب‪ٚ‬تٔجا‪ ،‬أْ تجرتن هٯُػجاْ ا‪٨‬خت‪ٚ‬جاض ف‪ٌٚ‬جا ‪ٙ‬للجط ف‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗ‪ٙ‬عتقسٖ‪ ،‬فتعسٖ ذطاځ باهلٽط‪ٗ ،ٝ‬أْ اهلل عع ٗجى خوقٕ ذطاځ‪ ،‬فتعطفجٕ بأغجباو اسبط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗأغباو اهلٽط‪ٗ ،ٝ‬أْ ًّ أغباو اسبط‪ ٞٙ‬أْ ‪ٙ‬كِع قطاضٖ بِلػٕ ٗ‪ٙ‬للط بعقوجٕ ٗ‪ٙ‬طججع‬
‫إفب أغبابٌٔا ًب إطاض اهللط اىب٘ن٘ع‪ ًّ ٛ‬ذسٗز اىبعق٘ي ٗاىبِقج٘ي‪ٓٗ ،‬ج٘ ًجا ػبعوجٕ‬
‫‪ٙ‬سضن بعس اهتعوٍ ٗاهسضؽ‪ ،‬أْ قٌ‪ً ٞ‬عطف‪ ٞ‬اسبط‪ ٞٙ‬ه‪ٌٚ‬اضغٔا أْ ‪ٙ‬عوٍ إُٔ طبو٘قٴ شباهق‪،‬‬
‫ٗأْ اهلل ل ‪ٙ‬رتكٕ ًب خوقٕ ه‪ٚ‬ه‪ٚ‬ع‪ٗ ،‬ل ‪٘ٙ‬جسٖ عب اځ‪ ،‬ف‪ٚ‬عوٍ أْ قٌ‪ٓ ٞ‬صٖ اىبعطف‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬سضن‬
‫إُٔ عبسٴ هلل‪ٗ ،‬أْ قٌ‪ ٞ‬اهعب٘ز‪ ٞٙ‬أْ ‪ٙ‬ٱػوٍ ‪ٗ٪‬اًط اهلل ُٗ٘آ‪ ٕٚ‬عو‪ٗ ٟ‬ع‪ٗ ٛ‬ذل ٗعٌجى‬
‫ٗب‪٩‬غٳ ٮُػاْ تػت٘‪ ٜ‬عِسٖ اىبداطط‪ ،‬ف‪ٚ‬تٌ‪ٚ‬ع ًب ذاي ُلػٕ بعوٌٕ أْ ًا أقابٕ ل ‪ٙ‬لجّ‬
‫ه‪ٚ‬دٽ‪ًٗ ،ٕ٣‬ا أخٽأٖ ل ‪ٙ‬لّ ه‪ٚ‬ك‪ٚ‬بٕ‪ ،‬فتحعوٕ ٓجصٖ اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ػجتِفاځ ًبكجطاځ‪،‬‬
‫أًإً‪ ،‬ؾاطباځ‬ ‫ًٗٽٌ‪ِ٣‬اځ ٗٓ٘ ُاؾط ًب عٌوٕ‪،‬ضبافظاځ عو‪ ٟ‬عق‪ٚ‬ستٕ‪٘ٙ ٘ٓٗ ،‬اجٕ اهترس‪ٙ‬ا‬
‫عو‪ ،ٕٚ‬فٔ٘ إُػاْ ٗاثق بِلػٕ ًػتٌساځ ثقتجٕ ًجّ‬ ‫عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ أُو كى اهها٘طا‬
‫إمبإُ باهلل ٗاطٌ‪ِ٣‬إُ سبلٌٕ ٗذطقٕ عو‪ ٟ‬إُلجاش أٗاًجطٖ; ٗٓجصا ٓج٘ اهلٌجاي اىبٽوجق‬
‫ٮُػاْ ضؾ‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ٗٓصا ًا ‪٩ٙ ٨‬ذ ًب اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ُٔ٪ ،ٞٚ‬ا ًبِ‪ٞٚ‬ڂ عوج‪ ٟ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬هج‪ٚ‬ؼ‬
‫عو‪ ٟ‬اهعقى‪ٗ ،‬إْ ت٘قى إه‪ٔٚ‬ا اهعقى‪ُٔ٪ ،‬ا تق٘ي ب٘ج٘ز اىبجاز‪ ٝ‬قبجى اهللجط‪ٗ ،‬جبعجى‬
‫اىباز‪ ٝ‬أقى ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ،١‬فٔ‪ً ٛ‬از‪ ٞٙ‬ضبه‪ٗ .ٞ‬أًا اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬فٔ‪ ٛ‬تلتقط إفب ًا ‪ٙ‬عاجل‬
‫اهلٌاي اىبٽوق هٯُػاْ‪ُٔ٪ ،‬ا ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اسبى اه٘غط اهص‪ ٜ‬ت٘قوت إه‪ً ٕٚ‬جّ اهِجعا‬
‫اهساً‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬اغتٌط عس‪ ٝ‬قطْٗ بـب ضجاي اهلِ‪ٚ‬ػ‪ٗ ٞ‬ضجاي اهللط‪ٗ ،‬أُتخ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى‬
‫اهس‪ ّٙ‬عّ اهسٗه‪ .ٞ‬هجصهم كاُجت اهق‪ٚ‬ازتجاْ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬طبلقجتـب ‪ٌُٔ٪‬جا‬
‫ًتِاقهتاْ ًع اهلٽط‪ ٗ ،ٝ‬جف ًبِ‪ٚ‬جتـب عوج‪ ٟ‬اهعقجى‪ٗ ،‬عوج‪ٓ ٟ‬جصا فٌٔجا ‪ ٨‬تكجوراْ‬
‫هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫‪ٗ ًّٗ .202‬جٕ آخط أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬ظبس أْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ٗ ٛٓ ًٞٚ٩‬ذسٓا اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫فلط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهللط‪ ٞٙ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ ٞ‬هورطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس‪ًٗ ،‬جا عجسآا ق‪ٚ‬جازا‬
‫٘‪ٕٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫فاغس‪ ْ٪ ،ٝ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اٮغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬ذ‪ٚ‬ث اهتأغ‪ٚ‬ؼ اىبعطًب ٗتل٘‪ ّٙ‬ا‪٪‬فلاض ًبِ‪ ٞٚ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهعقى باىبلَٔ٘ اهكر‪ٚ‬س ٗاىبجِٔخ اهطقجـب ا‪٪‬قج‪ٚ‬ى‪ً ،‬ب ذجـب أْ اهق‪ٚ‬جازا‬
‫ا‪٪‬خط‪ ٠‬ف ًبِ‪ ٞٚ‬عوج‪ ٟ‬اهعقجى‪ ْ٪ٗ ،‬اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬تتلجق ًجع فٽجط‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ا‪٪‬خط‪ ٠‬رباهو فٽجط‪ٝ‬‬ ‫اٮُػاْ ف‪ٚ‬تحاٗو ًعٔا ‪ ٨‬ضباه‪ً ،ٞ‬ب ذـب أْ اهق‪ٚ‬ازا‬
‫اٮُػاْ‪ٗ .‬هل‪ٙ ٛ‬تهس ٓصا اىبلَٔ٘ أك جط ‪٨‬بجس ًجّ اهِظجط ًب بِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبعطفج‪ ٞ‬هوق‪ٚ‬جازا‬
‫اهللط‪ ًّ ٞٙ‬ذ‪ٚ‬ث اهتأغ‪ٚ‬ؼ اىبعطًب ٗتل٘‪ ّٙ‬ا‪٪‬فلاض‪٪ ،‬جى أْ ؼباكٌٔا اىبط‪ ًّ ١‬جٔ‪ٞ‬‬
‫اسبق ٗاهباطى‪ٗ ،‬اسبق‪ٚ‬ق‪ٗ ٞ‬اهٍ٘ٓ‪ٗ ،‬اهكجسق ٗاهلجصو‪ٗ ،‬اهكج٘او ٗاشبٽجأ; ًٗجس‪٠‬‬
‫ًّ ُاذ‪ ٞٚ‬اهعقى ًّٗ ُاذ‪ ٞٚ‬اهلٽط‪.ٝ‬‬ ‫غ‪ً٩‬تٔا ًّ اىب‪٧‬ثطا‬
‫أًا ًّ ُاذ‪ ٞٚ‬اهعقى‪ ،‬فإْ اهِاهطٰ ػبجس أْ اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٞٚ‬پ ًبِ‪ٚ‬ج‪ٞ‬ڂ عوج‪ٟ‬‬
‫اىباز‪ ٨ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬اهعقى‪ُٔ٪ ،‬ا تق٘ي‪ :‬إْ اىباز‪ ٝ‬تػبق اهللط‪ ،‬أ‪ ٜ‬تػبق اهعقى‪ًٗ ،‬ا اهللجط‬
‫أٗ اهعقى إ‪ ٨‬اُعلاؽ ذطك‪ ٞ‬اه٘اقع عو‪ ٟ‬اهسًاغ‪ )1(،‬فاىباز‪ ٝ‬ذـب تِعلؼ عو‪ ٟ‬اهجسًاغ‬
‫ت٘جس اهللط‪ ،‬ف‪ٚ‬للط اٮُػاْ باىباز‪ ٝ‬اهيت اُعلػت عو‪ .ٕٚ‬أًا قبى اُعلاؽ اىبجاز‪ ٝ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اهسًاغ ف‪٘ٙ ٩‬جس فلط‪ٗ ،‬هصهم فلى ؾ‪ً ١ٛ‬بين عو‪ ٟ‬اىباز‪ ،ٝ‬فأقى اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪،ٞٚ‬‬
‫أ‪ ٜ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٘ٓ ٞٚ‬اىباز‪ٗ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؼ اهللط; ٗٓصا خٽأ ًّ ٗجٔـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ا‪ُ٨‬علاؽ هآط‪ ٝ‬ف‪ٚ‬ع‪ٙ‬ا‪ ٞٚ٢‬ظبط‪ً ٜ‬ب اىباز‪ ٝ‬كػق٘ط اههج٘‪ ١‬عوج‪ ٟ‬اىبجطآ‪ٝ‬‬
‫ٗاضتسازٖ عِٔا‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ ٨‬ػتقط ف‪ٔٚ‬ا ٗإلبا ‪ٙ‬طتس عِٔا إفب اشباضد‪ .‬فا‪ُ٨‬علاؽ ٓ٘ غجق٘ط‬
‫اهؿ‪ ١ٛ‬عو‪ ٟ‬ؾ‪ ١ٛ‬آخط ف‪ ٕٚ‬قابو‪ ٞٚ‬علػٕ عِٕ ٗاضتسازٖ‪ًٗ ،‬عِاٖ غق٘ط اىبجاز‪ ٝ‬اىبِعلػج‪ٞ‬‬
‫عو‪ٔٚ‬ا‪ ،‬كػق٘ط اهك٘ض‪ً ٝ‬ب اىبطآ‪ ٝ‬باضتساز اهه٘‪ٗ ،١‬اهػٽ٘ح اه‪ً٩‬ع‪ٗ ،ٞ‬اىبجا‪ٓٗ ،١‬لجصا‪.‬‬
‫ٗهلصا ‪٘ٙ ٨‬جس اُعلاؽ بـب اىباز‪ٗ ٝ‬اهسًاغ‪ ،‬ف‪ ٩‬اهسًاغ ‪ِٙ‬علؼ عو‪ ٟ‬اىباز‪ ٨ٗ ،ٝ‬اىبجاز‪ٝ‬‬
‫تِعلؼ عو‪ ٟ‬اهسًاغ‪ ْ٪ ،‬ا‪ُ٨‬علاؽ ؼبتجاد إفب ٗجج٘ز قابو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬علجاؽ ًب اهؿج‪١ٛ‬‬
‫اهص‪ٙ ٜ‬علؼ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ١‬اهػاقٽ‪ٞ‬پ عو‪ ٕٚ‬كاىبطآ‪ ،ٝ‬فإُٔا ذبتاد إفب قابو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬علجاؽ عو‪ٔٚ‬جا‪،‬‬
‫ي ًب ًلَٔ٘ اهعقى ٗازب٘او عوج‪ً ٟ‬لجآ‪ ٍٚ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ً ،ٞٚ‬ب كتابِجا (ض‪ٙ٦‬ج‪ً ٞ‬ػجتِف‪ً ٝ‬ب‬ ‫(‪ )1‬فكوِا اهق٘ ٰ‬
‫ًلَٔ٘ اهعقى) طبع غِ‪ٗ ،َ1990 ٞ‬كتابِا (ًلجآ‪ ٍٚ‬عوٌجا‪ ١‬اهجِلؼ – زضاغج‪ٗ ٞ‬تقج٘‪ )ٍٙ‬اهٽبعج‪ٞ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬زاض اهب‪ٚ‬اضق – عٌاْ‪ٗ ،‬اهٽبع‪ ٞ‬اه اُ‪ ،ٞٚ‬زاض اهعبازه‪ – ٞ‬اهعطاق‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٜٙ‬‬

‫ٗٓصٖ ف ً٘ج٘ز‪ً ٨ ٝ‬ب اهسًاغ‪ً ٨ٗ ،‬ب اه٘اقع اىباز‪.ٜ‬‬

‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬أْ اٮذػاؽ ٗذسٖ ‪ ٨‬ؼبكى ًِٕ اٮزضان ٗاهعقى‪ ،‬بى اهص‪ ٜ‬ؼبكى ٓ٘‬
‫اسبؼ فقط‪ ،‬أ‪ ٜ‬اٮذػاؽ باه٘اقع‪ٗ ،‬إذػاؽ ظا‪٢‬س أذػاؽ ظا‪٢‬جس ًو‪ٚ‬جْ٘ إذػجاؽ‪،‬‬
‫ًٌٗٔا تعسز اٮذػاؽ ٗتِ٘ ‪ ،‬إلبا ؼبكى ف‪ ٕٚ‬إذػاؽ فقط; ٗ‪ ٨‬ؼبكى فلط ًٽوقجاځ‪،‬‬
‫اهػجابق‪ ٞ‬عِجس اٮُػجاْ ه‪ٚ‬ركجى عِجسٖ فلجط‪ ،‬ف٘جج٘ز‬ ‫بى ‪٨‬بس ًّ ٗج٘ز اىبعوً٘ا‬
‫اهػابق‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬لػط اٮُػاْ ب٘اغٽتٔا اه٘اقع اهص‪ ٜ‬أذػٕ ًّ قبى ه‪ٚ‬ركجى‬ ‫اىبعوً٘ا‬
‫عِسٖ فلط‪ ًٗ .‬اي شهم أْ اىبط‪ًٌٔ ١‬ا أٗت‪ ًّ ٛ‬قج٘‪ ٝ‬اٮذػجاؽ‪ ،‬فإُجٕ ‪ٙ ٨‬ػجتٽ‪ٚ‬ع أْ‬
‫غججابق‪ًِ ٞ‬اغججب‪ ٞ‬هتلػججف اه٘اقججع ًب‬ ‫‪ٙ‬لػججط إذػاغججٕ إْ ل ‪ٙ‬لججّ هس‪ٙ‬ججٕ ًعوً٘ججا‬
‫اٮذػاؽ‪ٗ.‬هِأخص اٮُػاْ اسباه‪ ،ٛ‬أ‪ ٜ‬إُػاْ ُٗعٽ‪ ٕٚ‬كتابجاځ باهواج‪ ٞ‬اهعطب‪ٚ‬ج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘ ‪٨‬‬
‫تتكى باهوا‪ ٞ‬اهعطب‪ٗ،ٞٚ‬ظبعى ذػٕ ‪ٙ‬قع عو‪ ٟ‬اهلتاب‪ ٞ‬باهط‪،ٞٙ٦‬‬ ‫ت٘جس هس‪ ٕٙ‬أ‪ً ٜ‬عوً٘ا‬
‫ٗاذجس‪ًِٔ ٝ‬جا‪،‬ذت‪ٟ‬‬ ‫ٗاهوٌؼ‪ُٗ ،‬لطض ٓصا اسبؼ ًو‪ً ْ٘ٚ‬ط‪ ٝ‬فإُجٕ ‪ ٨‬مبلجّ أْ ‪ٙ‬عجط‬
‫عِٔا‪ٗ ،‬عٌا ‪ٙ‬تكى بٔا; فر‪٣ِٚ‬ص ‪ٙ‬بسأ ‪ٙ‬للط بٔا ٗ‪ٙ‬سضكٔا‪.‬‬ ‫‪ٙ‬عٽ‪ً ٟ‬عوً٘ا‬

‫ٗعو‪ ٟ‬شهم فإْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬طبٽ‪ٞ٣‬ڂ فاغس‪ ٝ‬ف قر‪ٚ‬ر‪ ٨ٗ ٞ‬قجاسب‪ٞ‬‬
‫ًب‬ ‫هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ًّ جٔ‪ ٞ‬أُٔا ف ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعقجى‪ ،‬أٗ ‪ُٔ٪‬جا أخٽجأ‬
‫ًعِ‪ ٟ‬اهللط ٗاهعقى‪ ،‬فلاْ ًعِ‪ ٟ‬اهللط ٗاهعقى عِسٓا فاغساځ ‪ ٨‬ضباه‪.)1(ٞ‬‬

‫‪ٗ .203‬كصهم اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬بِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اسبى اه٘غط‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت ًبِ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهعقى‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ل ذباٗي اهتللف اىبػتِف حبى اهعقس‪ ٝ‬اهلرب‪ ،٠‬بى ذاٗهجت اهت٘ف‪ٚ‬جق‬
‫بـب ضجاي اهلِ‪ٚ‬ػ‪ٗ ٞ‬اىبللط‪ٗ ،ّٙ‬أُٔا بعس اهكطا اهعِ‪ٚ‬و اهص‪ ٜ‬اغتٌط عس‪ ٝ‬قطْٗ بجـب‬
‫ضجاي اهس‪ٗ ّٙ‬ضجاي اهللط‪ ،‬ت٘قو٘ا إفب ذى ٗغط ٓ٘ فكى اهجس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬أ‪ٜ‬‬

‫(‪ٗ )1‬اهعقى ٗاهللط ٗاٮزضان‪ً ٘ٓ ،‬ا ؼبكى بٕ اهعوجٍٱ‪ٙٗ ،‬تجأت‪ ٟ‬بتٌ جى اه٘اقجع ًب اهجصّٓ ب٘غجاط‪ٞ‬‬
‫اسب٘اؽ‪ٗ ،‬اسبلٍ عو‪ ٕٚ‬بس‪٢٨‬ى اىبعوً٘ا اهػابق‪ ،ٞ‬فٔ٘ ضبط اه٘اقع احملػ٘ؽ باىبعوً٘ا اهػابق‪ٞ‬‬
‫ًب اهصّٓ ه‪ٚ‬كسض ًّ ٓصا اهطبط تلػف اىبٽاهب ذتٌاځ‪ِٙ .‬ظط‪ٓ :‬ؿاَ اهبجسضاُ‪ :ٛ‬تقط‪ٙ‬جب ا‪٪‬فٔجاَ ؾجطح‬
‫اهٌِ‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬ب عوٍ أق٘ي ا‪٪‬ذلاَ‪ :‬م‪ ،43‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ ،)َ2011( ،‬زاض اهعبازه‪ - ٞ‬اهعطاق‪.‬‬
‫‪ٕٜٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ب٘ج٘ز اهس‪ ّٙ‬نٌِاځ ٗفكجوٕ عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬عٌو‪ٚ‬جاځ‪ٗ ،‬هجصهم ل تلجّ اهق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫ا‪٨‬عرتا‬
‫اىبتِاظعج‪ ٞ‬أٗ‬ ‫اهللط‪ ٞٙ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬بِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعقى‪ٗ ،‬إلبا ٓ‪ ٛ‬ذى تطن‪ ٞٚ‬بـب ا‪٪‬ططا‬
‫ذى ٗغط‪ٗ .‬هصهم ظبس اه٘غجٽ‪ ٞٚ‬عِجسٍٓ أقج‪ٚ‬و‪ ،ٞ‬فللجط‪ ٝ‬اسبجى اه٘غجط ؾجا‪٢‬ع‪ً ٞ‬ب‬
‫تللفٍٓ ٗض‪ٙ٦‬تٍٔ عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬فوػلتٍٔ هوسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ .‬دبسٍٓ ‪ٙ‬قطبجْ٘ بجـب اسبجق‬
‫ٗاهباطى حبى ٗغط‪ٗ ،‬بـب اهللط ٗاٮمباْ حبى ٗغط‪ٗ ،‬بـب اهِ٘ض ٗاهظ‪ َ٩‬حبى ٗغجط;‬
‫ًع أْ اسبى اه٘غط ف ً٘ج٘ز ًب صباي اهللجط ٗاهعق‪ٚ‬جس‪ ْ٪ ،ٝ‬اىبػجأه‪ ٞ‬إًجا اسبجق أٗ‬
‫اهباطى‪ٗ،‬إًا اٮمباْ أٗ اهللط‪ٗ ،‬إًا اهظ‪ َ٩‬أٗ اهِ٘ض‪ٗ ،‬إًا اهك٘او أٗ اشبٽجأ‪ٗ ،‬هلجّ‬
‫اسبى اه٘غط اهص‪ ٜ‬بِ٘ا عو‪ ٕٚ‬عق‪ٚ‬ستٍٔ ٗق‪ٚ‬جازتٍٔ اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أبعجسٍٓ عجّ اسبجق ٗعجّ‬
‫اٮمباْ ٗعّ اهِ٘ض‪ٗ ،‬هصهم كاُت ق‪ٚ‬ازتٍٔ اهللط‪ ٞٙ‬فاغس‪ُٔ٪ ٝ‬ا ف ًبِ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعقى‪.‬‬
‫فه‪٩‬ځ عّ ٓصا‪ ،‬فإْ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ل تِظجط إفب ًعِج‪ ٟ‬ضبجسز هوعقجى‬
‫تِؿ‪ ٤‬عو‪ ٕٚ‬بِ‪ ٞٚ‬تللفٓا ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا‪ٗ ،‬إلبا أطوقت ه‪٫‬فلاض اشب‪ٚ‬اي ًّ ف ذسٗز فلط‪،ٞٙ‬‬
‫ٗأعٽت اسبط‪ ٞٙ‬اىبٽوق‪ ٞ‬هوطأ‪ٗ ٜ‬اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط‪ٗ ،‬جعوت ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض هورى اه٘غجط‪ٓٗ ،‬ج٘‬
‫ًّ ا‪٪‬فلاض أٗ اهتٔاْٗ‬ ‫اهؿ‪ ١ٛ‬اهص‪ ٜ‬ظاز ًّ اهلػاز ًب اهصٗق اه قاًب ٗكب‪ٚٚ‬ع احملرتًا‬
‫بٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ًّ ِٓا كاُت اهق‪ٚ‬ازتاْ اهللط‪ٙ‬تاْ اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬رباهلجاْ اهلٽجط‪ْ٪ ،ٝ‬‬
‫بٕ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬تِاقض اهلٽط‪ٝ‬‬ ‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬تِلط ٗج٘ز اهس‪ً ّٙ‬ٽوقاځ‪ٗ ،‬ذباضو ا‪٨‬عرتا‬
‫بجٕ أٗ‬ ‫باهس‪ ٨ٗ ّٙ‬تِلطٖ‪ ٨ٗ ،‬دبعى ا‪٨‬عرتا‬ ‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٨ ٞٚ‬تعرت‬
‫إُلاضٖ قه‪ ٞٚ‬أٗ ً٘ن٘ حبث‪ٗ ،‬هلِٔا تق٘ي ب٘ج٘و فكوٕ عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ‪ ٛ‬تط‪ٙ‬جس أْ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ غف اسب‪ٚ‬ا‪ُ ٝ‬لع‪ٚ‬اځ حبتاځ ‪ ٨‬ؾاْ هوس‪ ّٙ‬بجٕ‪ٓٗ ،‬جصا ًِجاقض هولٽجط‪ٗ ٝ‬بع‪ٚ‬جس عِٔجا‪،‬‬
‫ٗهصهم كاُت ًِاقه‪ٞ‬ځ هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ‪ٗ .‬كصهم كاُتا ف ًبِ‪ٚ‬تـب عو‪ً ٟ‬عِ‪ ٟ‬ضبسز عجّ‬
‫اهعقى هتأغ‪ٚ‬ؼ اىبعطف‪ ٞ‬قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬عوٌ‪ ٞٚ‬تلطق بـب اهتك٘ض ٗاىبعطف‪ٗ ٞ‬اهٍ٘ٓ‪ٗ .‬هلجصا ل‬
‫تلّ اهق‪ٚ‬ازتاْ قاسبتـب هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس فه‪٩‬ځ عّ كٌُ٘ٔا ف قر‪ٚ‬رتـب‪.‬‬
‫عوج‪ٟ‬‬ ‫‪ٗ .204‬أًا اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فإُٔا ًبِ‪ٞٚ‬ڂ عوج‪ ٟ‬اهعقجى‪ ،‬إش تلجط‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٜٛ‬‬

‫اىبلوو اٮُػاْ اهباهغ اهعاقى اهص‪ ٜ‬بواتٕ زع٘‪ ٝ‬اهطغ٘ي ضبٌجس × أْ ‪ٙ‬ج‪ ًّ٧‬ب٘جج٘ز‬
‫اهلل تعافب‪ٗ ،‬بِب٘‪ ٝ‬ضبٌس × ٗضغاهتٕ‪ٗ ،‬باهقطآْ اهلط‪ ،ٍٙ‬عّ طط‪ٙ‬جق اهعقجى‪ٗ .‬تلجط‬
‫عو‪ ٕٚ‬اٮمباْ باىبا‪ٚ‬با ‪ ،‬عو‪ ٟ‬أْ تأت‪ ًّ ٛ‬ؾ‪ ١ٛ‬ثبت ٗج٘زٖ باهعقجى كجاهقطآْ اهلجط‪ٍٙ‬‬
‫ٗاسبس‪ٙ‬ث اهكر‪ٚ‬س‪ٗ،‬هصهم كاُت ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ فلط‪ٞٙ‬ځ ًبِ‪ٞٚ‬ځ عو‪ ٟ‬اهعقجى‪ .‬كٌجا أُٔجا ذجسز‬
‫هٯُػاْ ا‪٪‬فلاض ٗأطوقت هعقوٕ أْ ‪ٙ‬بس باهتللف عو‪ ٟ‬أق٘ي ًعترب‪ ًّ ٝ‬اىبعقج٘‪٨‬‬
‫اهجيت تِتٔج‪ ٛ‬قجسق‪ٚ‬تٔا إفب‬ ‫اهيت تِتٔ‪ ٛ‬قسق‪ٚ‬تٔا إفب اٮذػاؽ باه٘اقع‪ ًّٗ ،‬اىبِق٘‪٨‬‬
‫قسق اىبدرب بإغِازٷ قر‪ٚ‬س ًعترب‪.‬‬
‫ًعِج‪ٟ‬‬ ‫ٗكصهم كاُت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قاسب‪ ٞ‬قجر‪ٚ‬ر‪ُٔ٪ ٞ‬جا ذجسز‬
‫اهعقى حبسٷ قر‪ٚ‬س قاحل‪ ،‬بأْ اهعقجى ‪ ٨‬مبلجّ أْ ‪ٙ‬لعجى بجاٮزضان إ‪ ٨‬بجاهعوٍ‪ٗ ،‬أْ‬
‫اهعقى هٯُػاْ ا‪ٗ٪‬ي آزَ عو‪ ٕٚ‬اهػ‪ َ٩‬اؾتاى باهعوٍ إش عوٌٕ اهلل ا‪٪‬مسا‪ ١‬كؤا‪ ،‬قاي‬
‫ًب اهقج٘ي‬ ‫تعافب‪+ :‬ﭰﭱﭲﭳ "(‪ ُٟٔٗ )1‬اٮغ‪ َ٩‬عّ ارباش اٮججطا‪١‬ا‬
‫ٗاهعٌى ًّ ف عوٍ قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵﯶﯷﯸﯹﯺ‬
‫ﯻﯼﯽﯾﯿ "(‪ٗ )2‬هلصا كاُت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬ځ قجر‪ٚ‬ر‪ٞ‬ځ‬
‫قاسب‪ٞ‬ځ هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعقو‪ ًّٗ ٞٚ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعاطل‪.ٞٚ‬‬

‫ٗكصهم كاُت اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٿ اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ُ ًّ ًٞٚ٩‬اذ‪ ٞٚ‬اهلٽجط‪ ٝ‬قجر‪ٚ‬ر‪ٞ‬ځ قجاسب‪ً ٞ‬ب‬
‫ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ُٔ٪ ٝ‬ا ت٘افقٱ اهلٽط‪ٝ‬پ‪ ،‬فت‪ ًّ٧‬ب٘جج٘ز اهجس‪ٗ ،ّٙ‬ب٘جج٘و ٗجج٘زٖ ًب اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ٗب٘ ج٘و تػ‪ٚ‬ف اهلٽط‪ ٝ‬بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ٗ ;ٕٚ‬تعسٹ أْ اهتس‪ٙ‬ٹّٰ فٽط‪ٜ‬ٻ‪ ،‬فٔ٘ طب‪ٚ‬عج‪ً ٞ‬جّ‬
‫طبا‪٢‬ع اٮُػاْ‪ ُٕ٪ ،‬ط‪ٙ‬ع‪ ًّ ٝ‬طا‪٢‬عٖ‪ ،‬هلا ضججعٴ خجام ٓج٘ اهتقجس‪ٙ‬ؼ‪ٗ .‬هلجصا فجإْ‬
‫ًلَٰٔ٘ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغ‪ ٘ٓ ًٞٚ٩‬اٮمباْ باهس‪ٗٗ ،ّٙ‬ج٘و تػ‪ٚ‬ف أعٌاي اٮُػجاْ‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بأٗاًط اهلل ُٗ٘آ‪ ًّ ٘ٓٗ ،ٕٚ‬أً٘ض اهاط‪ٙ‬جع‪ ،ٝ‬فٔج٘ ً٘افجقٴ هولٽجط‪ٗ ،ٝ‬هجصهم‬
‫كاُت ٓصٖ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ً ٞٙ‬ب اٮغ‪ َ٩‬تتحاٗوٱ ًع اٮُػاْ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.31/ ٝ‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.36/ ١‬‬
‫‪ٕٜٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫ول التَ عد ِ‬
‫ُص ُ َ‬
‫ِ‬ ‫اك ِّ ِ‬
‫السيَاس ِّي النَّاج ِح َوأ ُ‬
‫ْحر ِ‬
‫ِ‬
‫ص ال َ‬
‫ث الثَّانِي‪َ :‬خ ِ‬
‫صائ ُ‬
‫َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًّٗ ِٓا كاُت اهق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬ذجسٓا ٓج‪ ٛ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬اهكجاسب‪ٞ‬‬
‫هورٶطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ًب اجملتٌع هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ،ٝ‬فه‪٩‬ځ عّ قج‪٩‬ذٔا‬
‫قسمباځ; ىب٘افقتٔجا هولٽجط‪ٗ ،ٝ‬ىب٘افقتٔجا هوعقجى‪ ،‬بجى ٓج‪ ٛ‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكجاسب‪ٞ‬‬
‫هٯُػاُ‪ ٞٚ‬كاف‪ًٗ ;ٞ‬ا عسآا فٔ٘ باطىٴ قٽعاځ‪ٗ .‬هصهم كاُت اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ٗذسٓا اهكر‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬كاُت ٗذسٰٓا اهكاسب‪ٗ ،ٞ‬كاُت ٗذسٓا اهِاجر‪.ٞ‬‬
 ‫خحُ الجَّا ِلحُ‪:‬‬
‫الِىَ ِب َ‬
‫ألحِصَابِ الطَِّٗاضَِّٗ‪ِٛ‬‬
‫الدَِّٔزُ الِ َىطِؤُٔهُ لِ َ‬
‫فِ٘ قَِٗادَ ِ‪ ٚ‬األُوَّ‪َٔ ِٛ‬زَِٖادَ ِتَّا‬

‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘يٱ إفب ًعطف‪ ٞ‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي هورطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهجص‪ٜ‬‬
‫تقَ٘ بٕ ا‪٪‬ذجعاو ‪٪‬خج ٶص ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬ض‪ٙ‬ازتٔجا ًب اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ ،‬أٗ ًجّ ً٘قجع‬
‫اهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬احملاغب‪ًٗ ،ٞ‬ع أْ اسبعوٰ اهكر‪ٚ‬س اهكجاحل ٓج٘ اهجص‪ٙ ٜ‬عٌجىٱ قب٘نج٘ع‪ٞٚ‬‬
‫ثقاف‪ٗ ٞٚ‬عوٌ‪ٗ ٞٚ‬جبس‪ٙ‬ٸ‪ُ ٞ‬اؾٽ‪ ٞ‬عٌو‪ٚ‬اځ عو‪ ٟ‬ضبجط ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بق‪ٚ‬ازتٔجا اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬بسقچج‪ ٞ‬فلط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗٗن٘ح غ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬آه‪ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬فٔ٘ كصهم ًٗب اه٘قت ُلػٕ ‪ٙ‬عٌى اسبعوٱ‬
‫كسٱ اهتلجاثط ٗاهتلاًجى‪ ،‬فٔج٘ ‪ٙ‬قجَ٘‬
‫عو‪ ٟ‬بِا‪ ١‬جػٍ كتوتٕ باشب‪ٙ٩‬ا اسب‪ ٞٚ‬باهللط‪ٙٗ ،ٝ‬تق ٸ‬
‫بعٌوـب ًب آْ ٗاذس‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ضباٗه‪ ٞ‬أخص ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باهللط‪ ٝ‬عّ طط‪ٙ‬ق اه قاف‪ ٞ‬اهعاًج‪ٞ‬‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬قبجا ‪ٙ‬جطا ٱز ًجّ اىببجسأ ٗج٘بجاځ‪ٗ ،‬تبِټج‪ ٛ‬اىبكجاحل‬ ‫ٗت٘ج‪ ٕٚ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫ٗكؿو خٽط ا‪٪‬عسا‪ًٗ ،١‬ا ف‪ ٕٚ‬إق‪٩‬حٱ اسبانط ٗاهتا‪ٚ‬ف إفب ًػتقبى أفهجى‪ ،‬فإُجٕ ًب‬
‫اه٘قت ‪ٙ‬قَ٘ بعٌى آخطڅ ًب ا‪٨‬دبجاٖ اهجصات‪ ٛ‬هبِجا‪ ١‬كتوتجٕ بِجا‪ ١‬قجر‪ٚ‬رځا بجاهللط‪ٝ‬‬ ‫شا‬
‫ٗقاسب‪ ٞ‬هوق‪ٚ‬از‪ .ٝ‬هلصا اؾتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬لآ‪ٍٚ‬ٱ اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي ٮق‪٩‬ح ا‪ٗ٪‬نا اهعاً‪ٗ ٞ‬تا‪ٚ‬فٓا‪.‬‬

‫اه اُ‪ً :ٛ‬لآ‪ ٍٚ‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي ٮػباز اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس‪.‬‬
‫اهعٌى ‪٪‬زا‪ ١‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي ًٌٗٔاتٕ‪.‬‬ ‫اه اهث‪ :‬صبا‪٨‬‬

‫‪-ٖٓٓ-‬‬
‫ٖٔٓ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ب األوَّهُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ح األَ ِوضَاعِ الِعَاوَّ ِة وَتَغِيِريَِِا‬
‫ال ِ‬
‫ه إلصِ َ‬
‫ىصِؤُو ِ‬
‫ي الدَّ ِو ِر الِ َ‬
‫وَفَاِِي ُ‬

‫ق‪ ٠َّٛ‬ايهتً‪ ِ١‬تهُُٔ يف َبد‪ِٗ٥‬ا‪:‬‬

‫‪‬‬
‫ٗتل٘‪ِٔٙ‬جا ب٘قجلٔا‬ ‫‪ .205‬كب‪ٚ‬ٸعٰ اهعكطٱ اسبانط بٽب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬اهت٘جٕ إفب بِجا‪ ١‬اهتلجتٹ‪٩‬‬
‫ٗ فٓا‪ ،‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهؿعيب ٗازبٌجآف‪ً ٜ‬ب‬ ‫ٗٓ‪٣ٚ‬ا‬ ‫ٗنبع‪ٚ‬ا‬ ‫أذعاباځ أٗ ًِظٌا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬اهقسمبج‪ ٞ‬ه‪ً٫‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اجملتٌع اىبعـب‪ ٘ٓٗ ،‬اهبس‪ٙ‬ى اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬جساځ هكل‪ ٞ‬اهع‪٩‬قا‬
‫اهؿع٘و ٗاهقبا‪٢‬ى‪ ،‬غج‪ٌٚ‬ا بعجس شٓجاو قجسضتٔا ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫أ‪ ٘ٓ ٜ‬اهبس‪ٙ‬ى هتلت‪٩‬‬
‫اسبلجٍ ٗهبا‪ٙ‬تٌٔجا أًجاَ اهترجس‪ٙ‬ا‬ ‫ٗازبٌآف‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬زعٍ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جازا‬
‫اهساخو‪ٗ ٞٚ‬اشباضج‪ٗ ،ٞٚ‬غ‪ٌٚ‬ا أ‪ٙ‬هاځ قبا أُتحٕ تٽ٘ض اه٘غجا‪٢‬ى اىبسُ‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اٮُػجاْ‬
‫ا‪٪‬ذجعاو‬ ‫ٗتسبف ؾ‪ٗ ُٕٗ٧‬أثجطٰ كج فاځ ًب أؾجلايڄ ذ‪ٚ‬اتجٕ ٗألبجاطٶ غجو٘كٕ‪ .‬ف٘ٱججس‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ اههجا ط أٗ اىب٘جټجٕ أٗ‬ ‫اهيت ت‪٧‬ثط ًّ اهساخى عو‪ ٟ‬ت٘جٔا‬ ‫ٗاهتلت‪٩‬‬
‫أٗ‬ ‫اىبِاقط ٗاىب‪٧‬اظض هػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ باىب٘افقج‪ ٞ‬عوج‪ٓ ٟ‬جصٖ اهػ‪ٚ‬اغجا‬
‫اهسٗه‪ٚ‬جج‪ٗ ٞ‬اهتلججت‪٩‬‬ ‫اهتراهلججا‬ ‫اىبعاضنجج‪ ٞ‬أٗ احملاغججب‪ ٨ ٞ‬ضباهجج‪ٗ .ٞ‬كججصهم ٗجججس‬
‫ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬ا‪٨‬غرتات‪ٚ‬ح‪ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهعػلط‪ ٞٙ‬بـب اهسٗي‪ ،‬هسعٍ ً٘اقلٔجا اهساخو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬ؾعبٔا‪ ،‬أٗ اشباضج‪ً ٞٚ‬ب ع‪٩‬قاتٔا اهسٗه‪.ٞٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ًّٗ اىبقٽ٘ بٕ أْ اهسٗه‪ ٞ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ ٝ‬هوٌػوٌـب ًب اهعكط اهطآّ ػبجب أْ تلجْ٘‬
‫عو‪ً ٟ‬ا كاُت عو‪ ٕٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهقسمب‪ ٞ‬ظًّ اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ،ٝ‬بأْ تػتٌسٸ ق٘تٔا ًّ ًبس‪ٔ٢‬ا‬
‫ٓ‪ ٛ‬بٕ كسٗه‪ ٞ‬هتعرب عّ إضاز‪ ٝ‬اهؿع٘و ٗاهقبا‪٢‬ى بإضاز‪ٝ‬‬ ‫اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬هٔط‬
‫اىببسأ‪ ،‬اٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ٞٙ‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اهسٗه‪ .ٞ‬ثٍ تػتٌس اهسٗه‪ٞ‬ٿ هبا‪ٙ‬تٔا ًّ إضاز‪ٝ‬‬
‫ؾع٘بٔا ٗقبا‪٢‬ؤا‪ٓٗ .‬صٖ قل‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬اه٘اع‪ٗ ٞٚ‬اسبلجٍ اهطؾج‪ٚ‬س قٽعجاځ‪ًٗ .‬ب عجال اه‪ٚ‬جَ٘‬
‫اهيت ذبٌى اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغج‪ٓ ًٞٚ٩‬ج‪ٛ‬‬ ‫ٗازبٌع‪ٚ‬ا‬ ‫ٗاهل‪٣ٚ‬ا‬ ‫ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٓ‬

‫اهبس‪ٙ‬ى اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬اهكر‪ٚ‬س اهكاحل هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا ازبٌاع‪ ٞ‬باٮغج‪ٗ ،َ٩‬هبا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬بإضاز‪ ٝ‬اىببسأ‪ٓٗ .‬لصا تلْ٘ اهسٗه‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ٝ‬أٗ ٓلصا ػبب أْ تلْ٘‪.‬‬
‫اه٘اقع اهجسٗه‪ ،ٛ‬أْ هج‪ٚ‬ؼ ًجّ زٗهج‪ٞ‬‬ ‫ًّٗ اىبعوَ٘ باههطٗض‪ ٝ‬اهتاضؽب‪ٗ ٞٚ‬يباضغا‬
‫تػتٌسٹ ق٘تٔا ًّ ف ًبس‪ٔ٢‬ا‪ٗ ،‬تػتٌس هبا‪ٙ‬تٔا ًجّ جف ؾجعبٔا ٗتبقج‪ ٟ‬أٗ كبلجث ًب‬
‫‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬كاْ عاقبتٔا اهعٗاي ب‪ ٩‬ضجع‪ٗ .ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ًّ زٗه‪ ٞ‬تػتٌس ق٘تٔا ًّ ًبس‪ٔ٢‬ا‬ ‫ا‪٪‬ض‬
‫ًب ٗج٘زٓا بق٘‪ٗ ٝ‬عع‪ٗ ،ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٓ ًّ ًٞٚ٩‬جصا‬ ‫ٗهبا‪ٙ‬تٔا ًّ ؾعبٔا إ‪ ٨‬اغتٌط‬
‫اهِ٘ قٽعاځ‪ ْ٪ .‬غا‪٢‬ط اهسٗي قسمباځ ٗذجس‪ ٙ‬اځ‪ٗ ،‬غج‪ٌٚ‬ا اهجسٗي اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٞٚ‬‬
‫اىبعاقط‪ ،ٝ‬كاُت ٗ‪ ٨‬ظاهت تػتٌس ق٘تٔا ًّ اهطابط اهػجوٽ٘‪ ٜ‬بجـب قجطاً‪ ٞ‬اهقجاُْ٘‬
‫ٗق٘‪ ٝ‬ازبِس‪ٗ ;ٜ‬ذبصض ٓصٖ اهسٗي ًّ ؾع٘بٔا إشا ًجا نجعٱو ٓجصا اهجطابط أٗ اُلجطط‬
‫عقسٖ‪ ،‬فػطعاْ ًا ‪ِٔٙ‬اض اهِظاَ ٗ‪ٙ‬هٽطو اهِاؽ ٗتػ٘ز اهل٘ن‪ٗ ،ٟ‬تتللجم اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗتتؿطشَ ٗتقَ٘ زٗيٴ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫َفٗ‪ ُّٛ‬بد‪ ِ٤‬ايدَّ‪ٚ‬ر املشؤ‪ْٚ ٍِٚ‬ظ‪ ِ٤ٛ‬ايتحدِّ‪ٜ‬ات‪:‬‬
‫‪‬‬

‫‪ٗ .206‬هقس كاْ ُظاَٱ اشب‪٩‬ف‪ ٘ٓ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ٓٗ ،ًٞٚ٩‬ج‪ ٛ‬اهتحػج‪ٚ‬سٱ اهكجر‪ٚ‬س‬
‫‪ ،‬جاًعاځ بجـب ًجا ‪ٙ‬جِٔض باٮُػجاْ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫هسٗض اٮُػاْ اهكاحل ًب ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٗ‪ٙ‬كوس هٕ أًط ز‪ٗ ِٕٙ‬زُ‪ٚ‬اٖ‪ٗ .‬هقس ًطٸ ٓصا اهبِا‪ ١‬ا‪٨‬غتد‪ً٩‬ب ٗاهتل٘‪ ّٙ‬هوِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قبطاذى عس‪ٙ‬س‪ ٝ‬أُؿأتٕ ٗأغػت ك‪ٚ‬إُ‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬أخص طج٘ض اهعطاقج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬دب ٸصضٰ ًب ُل٘ؽ ا‪ًٗ ًٞ٪‬لآ‪ ٍٚ‬أعٌاقٔجا‪ًٗ .‬ب‬
‫بـب اهِجاؽ تجسفعٱ إه‪ٔٚ‬جا أطٌجا اهػج‪ٚ‬ٽط‪ٝ‬‬ ‫ٗاهتلت‪٩‬‬ ‫اه٘قت اهص‪ ٜ‬كاُت اهتراهلا‬
‫اهطأ‪ٗ ٜ‬اهاوب‪ٗ ،ٞ‬أطٌا اهػ‪ٚ‬ٽط‪ ٝ‬اىباز‪ٗ ٞٙ‬ازبؿع اهسُ‪،ٜ٘ٚ‬‬ ‫ٗاهتػوط‪ٗ ،‬اهععاً‪ٗ ٞ‬فط‬
‫ٗا‪٨‬غتع‪ ١٩‬اهعِكط‪ٗ ٜ‬اه قاًب‪ ،‬فإْ اٮغج‪ َ٩‬قجس زعجا إفب اذجرتاَ اٮُػجاْ ب٘قجلٕ‬
‫غاً‪ ،ٞٚ‬دبٌع اهِاؽ إفب تِظ‪ً ٍٚ‬كجاحل اهجسُ‪ٚ‬ا‬ ‫اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬اهتعاْٗ ٗاهتعانس هاا‪ٙ‬ا‬
‫بِظاَ اهس‪ٗ ،ّٙ‬كبعد بـب ض با اىباز‪ٗ ٝ‬ؾٔ٘اتٔا قبساضن اهطٗح‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ؼبقق اهتؿط‪ٙ‬و‬
‫اهسع٘‪ً ٝ‬ب اهِك٘م اهؿطع‪ ٞٚ‬تل‪ٚ‬س‬ ‫‪ٗ ،‬هلصا جا‪١‬‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫هٯُػاْ ًب ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫ٖٖٓ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫بس‪٢٨‬ؤا اٮُػاْٰ أْ ‪ٙ‬عتكٍ حببى اهلل تعافب ٗأْ ػبتٌع اهِاؽٱ عو‪ ،ٕٚ‬فسعا إفب اهعه٘‪ٞٙ‬‬
‫اٮغ‪ ;ًٞٚ٩‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتلتى عو‪ً ٟ‬بسأ اٮغ‪َ٩‬‬ ‫اهكاسب‪ ٞ‬زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اتبا اهلسا‪ٙ‬ا‬
‫اهيت تقَ٘ عو‪ ٟ‬اٮثٍ ٗاهعسٗاْ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫بأق٘ي اهرب ٗاهتق٘‪ُٗ ،٠‬بص اهتلت‪٩‬‬
‫ٗهقس كاُت أٗيٱ تطنب‪ ٞ‬هلصٖ اىبلآ‪ ٍٚ‬بِؿج٘‪ ١‬اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ً ًٞٚ٩‬ب اىبس‪ِٙ‬ج‪ ٞ‬بق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬دبػټ ٱس اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اٮغج‪ٓ ،ًٞٚ٩‬ج‪ ٛ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهطغج٘ي ضبٌجس × ٗأقجرابٕ‬
‫ضن٘اْ اهلل تعافب عو‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عاځ‪ ،‬ثٍ كاُت اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهِب٘‪ ،ٝ‬ثجٍ تتابعجت بعجس‬
‫إغ‪ ًٞٚ٩‬تػٌ‪ ٟ‬باغٍ اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬تلطقجت ٗاجتٌعجت‪ ،‬اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬ك‪ٚ‬اُا‬
‫ا‪٪‬ٿً٘‪ ٞٙ‬ثٍ اهعباغ‪ ،ٞٚ‬ثٍ تلطقت هتت٘ذسٰ ًّ جس‪ٙ‬جس ذبجت ضا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫اهعاىب‪ً ٞٚ‬ب اهتاض‪ٙ‬ذ‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث ٽت أضا‬ ‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ ٞٚ‬اهيت كاُت ًّ أبطظ اهل‪ٚ‬اُا‬
‫‪٪‬ك ط ًّ وبػ‪ ٞ‬قطْٗ ًجّ‬ ‫اه ‪٩‬ث آغ‪ٚ‬ا ٗأٗضبا ٗأفط‪ٙ‬ق‪ٚ‬ا‪ٗ ،‬اًتس‬ ‫ؾاغع‪ً ٞ‬ب اهقاضا‬
‫عاَ ‪ٓ 699‬ج‪ٓ1342-‬ج(‪.)1‬‬
‫ٗهقس كاُت زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ك‪ٚ‬اُاځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ عاىب‪ٚ‬اځ اغتٌط ذت‪ ٟ‬أٗا‪٢‬ى اهقطْ اىبِكطَ‪ً ،‬ب‬
‫ؾلى زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ ٞٚ‬جاًعاځ ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ٗذاً‪ ٛ‬ك‪ٚ‬أُجا ًٗ٘ذجساځ هكجل٘فٔا‬
‫اهجيت كجاْ ‪ٙ ٨‬قعجس عِٔجا ا‪ٗ٪‬ضب‪ٚ‬جْ٘ ٗاهجطٗؽ ًب‬ ‫ٗاهتعس‪ٙ‬ا‬ ‫ًب ً٘اجٔ‪ ٞ‬اهترس‪ٙ‬ا‬
‫اشباضد‪ٗ ،‬اىبتٽطفـب ٗاهعِكط‪ٙ‬ـب ٗاهؿع٘ب‪ٚ‬ـب ًب اهساخى‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث هى ٓ‪ٙ ١٨٧‬تِاٗؾجْ٘‬
‫ًت٘اقو‪ٗ ،ٞ‬كاُت تٱطٰزٹ ٗتٱجطٲزٰ ٱ ًب اهااهجب‪ ،‬ذتج‪ٟ‬‬ ‫ٓصا اهل‪ٚ‬اْ اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب ً٘اجٔا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا ازبطاح ًّ اشبجاضد ٗاهجساخى‪ٗ ،‬ذتج‪ ٟ‬قجاض ‪ٙ‬ٽوجق عو‪ٔٚ‬جا ‪ $‬اهطججى‬ ‫تلاثط‬
‫اىبط‪ٙ‬ض ‪ #‬هتتساع‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬ا أٗضبجا بق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬ا‪ُ٨‬لو‪ٚ‬جع ٗاذتوج٘ا عاقجٌتٔا‪ ،‬بعجس أْ كجاُ٘ا‬
‫تقامس٘ا ًع اهلطُػ‪ٚ‬ـب ٗاٮ‪ٙ‬ٽاه‪ٚ‬ـب ٗاهل٘هِجس‪ٙ‬ـب ٗ فٓجٍ أٗقجاي اهعجال اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫اهص‪ ٜ‬كاْ بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪.ٞٚ‬‬
‫ًِٗص فطٸق ا‪٨‬ذت‪٩‬ي اهطأمساه‪ ٛ‬اهعالٰ اٮغ‪ٗ ،ًٛ٩‬أعسا‪١‬ٱ ا‪ ٙ ٨ ًٞ٪‬ٸسخطْٗ جٔساځ‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬عبس اهعع‪ٙ‬ع كاًى‪ً :‬ا بعس اسبعب‪ ًّ – ٞٚ‬فقٕ اههطٗض‪ً ٝ‬ب اهعٌى اٮغ‪ِٙ ;ًٛ٩‬ظط‪ :‬تقط‪ٙ‬ط صبوج‪ٞ‬‬
‫اهب‪ٚ‬اْ– اٮقساض اهطابع هػِ‪ٓ 1428 ٞ‬ج (اهعال اٮغ‪ –ًٛ٩‬ع٘اًى اهِٔه‪ٗ ٞ‬آفاق اهبِا‪ :)١‬م‪.423‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗٓ‬

‫ًب إ‪ٙ‬كاهٕ إفب اىبع‪ٙ‬س ًّ اهتؿطشَ ٗاهتللم ٗاهتلطق ٗاههعو‪ ،‬فٌا ًّ ضباٗهج‪ ٞ‬هؤِج٘‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أٗ اهتقسَ عو‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ ٠‬اىبجاز‪ ٜ‬إ‪ٗ ٨‬ت٘اججٕ باهتجآًط اىبلهج٘ح ٗاهترجطٹف‬
‫اىبعوّ(‪ٗ ،)1‬هلّ ٓصٖ ا‪ ًٞ٪‬ض ٍ كىټ ًظآط اهعسٗاْ هوت كباُع ٗتسافع‪ٗ ،‬ذبجاٗي أْ‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫ذطكجا‬ ‫تلػط ط٘ق اهتدوو ٗاهتبع‪ٗ ،ٞٚ‬ربطد ق٘تٔا هوٌعجاٗز‪ ،ٝ‬فِؿجأ‬
‫ًب أعبا‪ً ١‬تلطق‪ ًّ ٞ‬اهعال اٮغ‪ًِ ًٛ٩‬ص اهطبجع ا‪ٗ٪‬ي ًجّ اهقجطْ اهعؿجط‪ٜ‬‬ ‫ٗنباعا‬
‫اىب‪٩ٚ‬ز‪ ٛٓٗ ،ٜ‬ذباٗي ًعاٗز‪ُٔ ٝ‬ه‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬إفب زٗضٓا اىبػ‪ٗ٧‬ي ًب اهعال اٮُػاُ‪.ٛ‬‬
‫‪‬‬

‫َفٗ‪ ُّٛ‬املظهً‪ ِ١‬ايتِ‪ ٞ‬ت‪ٛ‬اجُ٘ ايد‪ٚ‬رَ املشؤ‪:ٍٚ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ًٗ .207‬ب ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ ،‬ظًّ ًا بعجس إقكجا‪ ١‬اشب‪٩‬فج‪ ٞ‬عجّ اهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪،‬‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬عس‪ٙ‬جس‪ٝ‬‬ ‫ٗإقكا‪ ١‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص‪ ،‬قاًجت ذطكجا‬
‫ًٗتِ٘ع‪ٗ ،ٞ‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ٞٙ‬ضأمساه‪ ٞٚ‬بعق‪ٚ‬ستٔا فكى اهس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬أٗ ؾج‪٘ٚ‬ع‪ ،ٞٚ‬أٗ‬
‫أؾلا‪٨‬ځ ًّ اهتٌرتؽ ًب‬ ‫إغ‪ٗ .ًٞٚ٩‬كاُت ا‪٪‬ذعاو اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬بللطتٔا اهلكى أخص‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ىبعجاٗز‪ٝ‬‬ ‫اىب٘اجٔ‪ ٞ‬ىبلآ‪ ٍٚ‬أعٌاق ا‪ٗ ًٞ٪‬ت‪ٚ‬اضاتٔجا اٮغج‪ ًٞٚ٩‬أٗ ا‪٨‬دبآجا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬كاْ ًّ أبطظ ٓصٖ ا‪٪‬ؾلاي‪ ،‬اهؿلى‬ ‫اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اغت‪ِ٣‬ا‬
‫اهقً٘‪ ٛ‬أٗ اه٘طين‪ٗ ،‬كاُت اهباځ تع‪ٚ‬ـ ذاه‪ ٞ‬اهتسه‪ٚ‬ؼ عو‪ ٟ‬اهِجاؽ بإخلجا‪ ١‬ذق‪ٚ‬قتٔجا‬
‫اىب٘اه‪ ٞٚ‬هواطو اهطأمساه‪ ٛ‬أٗ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬أٗ إخلا‪ ١‬ذق‪ٚ‬ق‪ٓ ٞ‬صٖ ا‪٪‬فلاض‪ٗ ،‬إهٔجاض ؾجعاضا‬
‫ا‪ٗ٪‬اْ‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ ٨‬أقىٰ هلا باسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اىب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬هلا‪ٗ ،‬ضقبا ‪ٙ‬سضكٔا بعهٍٔ بعس ف٘ا‬
‫توج٘حٱ ًب ا‪٪‬فجق تباؾجف‬ ‫اهقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ ّٙ‬اىبج‪٩ٚ‬ز‪ ٜ‬بجسأ‬ ‫ًِٗص بسا‪ٙ‬ا‬
‫قر٘‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬ذق‪ٚ‬قتٔا اهتاضؽب‪ٗٗ ،ٞٚ‬اقعٔا ًجّ اهتدوجو عجّ اٮغج‪ٗ َ٩‬اهتبع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫هواطو اهطأمساه‪ٗ ،ٛ‬نطٗض‪ً ٝ‬عاٗزتٔا هٯغ‪ً َ٩‬ب ذ‪ٚ‬اتٔا‪ٗ ،‬بسأ ‪ٙ‬أفىٱ اهت‪ٚ‬اض اهعوٌاُ‪ٛ‬‬
‫ب قافتٕ ٗادبآاتٕ‪ٙٗ ،‬ظٔط أًطٱ اه٘ع‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اٮغ‪ٗ َ٩‬ه٘اظًٕ ًب ق‪ٚ‬از‪ُ ٝ‬ظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬جّ‬
‫اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اٮغ‪ًٗ ًٛ٩‬ا تقَ٘ بجٕ ازبٌاعجا‬ ‫تٱ‪٩‬ذ ًػاضا‬ ‫جس‪ٙ‬س‪ٗ .‬بسأ‬
‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهتحٌعا ‪ ٛٓٗ ،‬تأخجص تٽوعاتٔجا ىبٌاضغج‪ ٞ‬اهجسٗض اىبػج٘‪٦‬ي ًب إقج‪٩‬ح‬
‫(‪ )1‬ز‪ .‬عبس اهعع‪ٙ‬ع كاًى‪ً :‬ا بعس اسبعب‪ :ٞٚ‬م‪.424‬‬
‫ٖ٘ٓ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪ٗ٪‬نا ٗتا‪ٚ‬فٓا ًب عاىبٔا ًّ ب‪٩‬ز اىبػوٌـب ًب أقى تقجس‪ٙ‬ط‪ٗ .‬أخجصٰ ‪ٙ‬تبوج٘ضٱ ًلٔجَ٘‬
‫اسبطان اٮغ‪ ًٛ٩‬ب٘قلٕ ذطاكاځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ‪ ،‬بإُٔ شهم اهعٌجى اهؿجعيب ازبٌجاع‪ ٛ‬اىبجِظچٍ‬
‫هوع٘ز‪ ٝ‬باٮغ‪ َ٩‬إفب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اجملتٌع‪ٗ ،‬ت٘ج‪ ٕٚ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كى اسب‪ٚ‬جا‪ٗ .)1(ٝ‬أْ ا‪٪‬قجى ًب ٓجصا‬
‫اٮغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬كى عسٗاْ‪ ،‬أٗ غ‪ٚ‬ٽط‪ ٝ‬ف إغ‪ٗ ًٞٚ٩‬إعاز‪ٝ‬‬ ‫ا‪ُ٨‬بعاث ٓ٘ ذبط‪ٙ‬ط ا‪٪‬ض‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اه٘اجب‪ ٞ‬ؾطعاځ إفب اهق‪ٚ‬از‪ ًّ ٝ‬جس‪ٙ‬س(‪.)2‬‬
‫ٗاىبؿلو‪ٞ‬ٿ اهيت ت٘اجٕ إق‪٩‬حٰ ا‪ٗ٪‬نجا ًب اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪ٗ ٝ‬اهتاج‪ٚ‬ف ًب اهجب‪٩‬ز‬
‫اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬تعطقىٱ اسبطانپ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌعاٗز‪ٗ ٝ‬اهِٔه‪ٗ ٞ‬تع٘قٕ; ٓ‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ً :‬ؿلو‪ ٞ‬اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬اهيت تعٌى هوتأثف ًب ثقاف‪ ٞ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تا‪ٚ‬ف عق‪ٚ‬جستٔا أٗ‬
‫ععهلا عّ ق‪ٚ‬ازتٔا اهللط‪ٗ ٞٙ‬ت٘ج‪ ٕٚ‬ذطكاتٔجا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬ىبجا ؽبجسَٱ اىبكجاحل ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫اهطمس‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬ذعاو اسباكٌج‪ ٞ‬باهِ‪ٚ‬ابج‪ ٞ‬عجّ‬ ‫ٗاهص‪ٙ ٜ‬تبِ‪ٓ ٟ‬صٖ اهل‪ٗ ٌِٞٚ‬ؼبٌ‪ٔٚ‬ا ازبٔا‬
‫اهسٗي اهطأمساه‪ٓٗ .ٞٚ‬صٖ اىبؿلو‪ ٞ‬قا‪ٌٞ٢‬ڂ ًٗا ظاهت تأخص ق٘ضاځ طبتول‪ٗ ٞ‬تظٔط ىبٌاضغ‪ٞ‬‬
‫زٗضٓا بأؾلاي عس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬طبازعٰ‪ ٞ‬ازبٌآف ٗعاً‪ ٞ‬ا‪.ًٞ٪‬‬

‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬تػتٌسٹ اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬ق٘تٰٔا ًّ ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهقجا‪ً ٍ٢‬ب كج ف ًجّ‬
‫ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ٗ ،‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬عّ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬هبا‪ُ٘ ٞٙ‬ٸابٔا ًب اهعال اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗي اسبس‪ٗ ٞ ٙ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬تلٌّٱ ًآ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبؿجلو‪ٓ ٞ‬جصٖ‬
‫اهيت ت٘اجٕ اسبطانپ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ُظطتٔا اهعسا‪ ٞٚ٢‬ه‪ ًٞ٫‬اٮغج‪ٗ ،ًٞٚ٩‬ضباٗهلجا إجٔجا‬
‫اهِآه‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬ؼبحب ا‪ًٞ٪‬پ عّ يباضغ‪ً ٞ‬بجس‪ٔ٢‬ا ًب اسب‪ٚ‬جا‪.ٝ‬‬ ‫كى احملاٗ‪٨‬‬
‫اهل‪ٌِٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ذب٘ٸهجت ًِجص‬ ‫ًب غ‪ٚ‬اغجا‬ ‫ي اهلجرب‪ ٠‬قجس ‪ٚ‬ٸجط‬
‫ٗعو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ أْ اهسٗ ٰ‬
‫ًّ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬هبا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إفب زعجٍ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ًٗ ،ٞ‬جّ ا‪٨‬عتٌجاز عوج‪ٟ‬‬ ‫غِ٘ا‬
‫اهعٌ‪ ١٩‬إفب ضباٗه‪ ٞ‬ارباش ؾطكا‪ ١‬خبسً‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغاتٔا‪ ،‬إ‪ ٨‬أُٔا ًا ظاهت تؿلى ًؿجلو‪ ٞ‬بجى‬

‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اىبطذوج‪ ٞ‬اهقازًج‪ :ٞ‬م‪٧ً ،13‬غػج‪ٞ‬‬ ‫(‪ )1‬اهسكت٘ض ‪٘ٙ‬غو اهقطناٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬ا‬
‫اهطغاه‪ – ٞ‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب – ‪.َ2000‬‬
‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م‪.13‬‬ ‫(‪ )2‬اهسكت٘ض ‪٘ٙ‬غو اهقطناٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬ا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٓٙ‬‬

‫ًعهو‪ٞ‬ځ كبف‪ٗ ٝ‬ذبسٍّ عظ‪ ٍٚ‬أًاَ اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪.‬‬

‫ٗٓصٖ اىبؿلو‪ ٞ‬تسع٘ ا‪٪‬ذجعاوٰ ازبجاز‪ٗ ٝ‬اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬إفب تجساضٱنٶ ا‪ٗ٪‬نجا‬
‫ب٘ع‪ ٛ‬تاَ ٗإزضان قر‪ٚ‬س ٗٓ‪ ٛ‬ذباٗيٱ يباضغ‪ ٞ‬اهجسٗض اىبػج‪ٗ٧‬ي ًب اهقً٘ج‪ ٞ‬هٯقج‪٩‬ح‬
‫ٗاهِٔه‪ ٞ‬هوتا‪ٚ‬ف‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اجتاٖاتُ ايعٌُِ اجلُاع‪ ِّٞ‬يف حتٌُُّ ايد‪ٚ‬رِ املشؤ‪:ٍٚ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ًّٗ .208‬جٔ‪ ٞ‬أخط‪ ٠‬أخصٰ اهعٌىٱ ازبٌاع‪ ٛ‬اٮغ‪ ًٛ٩‬اهػفٰ بادبجآـب‪ :‬اهعٌجى‬
‫اهؿعيب‪ٗ ،‬اهعٌى اهطمس‪ٗ ;ٛ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قاًت بٕ اهؿع٘وٱ ٗذطٸكتٲٕٱ ازبٌآف‪ ،‬فأخص طابع‬
‫ججف اسبلً٘‪ٚ‬ج‪ٗ .ٞ‬اه ججاُ‪ :ٛ‬ذطٸكتٲجٕٱ‬ ‫ٗازبٌاعججا ‪ٗ ،‬ا‪٪‬ذجعاو ٗاىبِظٌججا‬ ‫ازبٌع‪ٚ‬جا‬
‫ٗاهجطٗابط‬ ‫ٗزعٌتجٕ اهجسٗي‪ ،‬فأخجص طجابع اجملجاهؼ اهعوٌ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬ذبجازا‬ ‫اسبلً٘ا‬
‫أٗ فٓا ًّ ا‪٪‬جٔع‪ ٝ‬اهتابع‪ٞ‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬قا‬ ‫هوؿ‪ ْٗ٧‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهص‪ ٜ‬تؿط ٱ عو‪ٗ ٕٚ‬ظاضا‬
‫هوسٗه‪ٗ .ٞ‬قس ‪ٙ‬ٱػٍٔ ًب خسً‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ َ٩‬أٓوٕ بِكج‪ٚ‬ب ‪ٙ‬قجىٹ أٗ ‪ٙ‬ل جط‪ٗ ،‬فقجاځ ‪٨‬جتٔجاز‬
‫اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ُٚٗ ٕٚ‬تٍٔ ٌٗٓٸتٍٔ‪ًٗ ،‬قساض ٗ‪ ٍٔ٢٨‬هس‪ٗ ٍِٔٙ‬أًتٍٔ‪ ،‬قبى ٗ‪ ٍٔ٢٨‬هجسُ‪ٚ‬آٍ‬
‫ٗزُ‪ٚ‬ا ًّ ٗ‪٨‬چٍٓ اىبِاقب‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗهلّ ٓصا اهعٌى اهطمس‪ ٛ‬قاقطٴ ٗ‪٧ٙ ٨‬ز‪ً ٜ‬ا ػبب ًب اهِٔه‪ ٞ‬ذتٌاځ‪ٗ ،‬ف‪ ٕٚ‬كج ف‬
‫ًّ اهتقكف‪ٗ ،‬شهم ًّ أٗجٕ عس‪ٙ‬س‪ًِٔ ،ٝ‬ا ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫احملو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوسٗهج‪ ٞ‬اهجيت تِؿج‪،ٕ٣‬‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ اهعٌىٰ اهطمس‪ٙ ٛ‬سٗض ًب فوجم اهػ‪ٚ‬اغجا‬
‫ٗتِلق عو‪ ًّ ٕٚ‬أجى ا‪ٙ‬اتٔا ٗأٓسافٔا‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬ترجطن أٗ ‪ٙ‬ت٘قجو‪ِٙ ،‬ؿجط خبٽاباتجٕ أٗ‬
‫‪ٙ‬كٌت تبعاځ هلصٖ اهػ‪ٚ‬اغا ‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ ٨‬عبټط عّ إذػاؽ ازبٌٔ٘ض باىببسأ‪ٙ ٨ٗ ،‬عبټط عّ‬
‫اىببسأ‪ٗ ،‬إلبا ‪ٙ‬كب ًب اهتعبف عّ إضاز‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهساعٌ‪ ٞ‬هٕ ٗخسً‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغاتٔا‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٙ :‬اوبٱ عو‪ ٟ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهعٌى ازبٌجاع‪ ٛ‬اهطمسج‪ ٛ‬اسبجايٱ اه٘ه‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫فٔ٘ اهباځ ‪ٙ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬ضجاي تطن‪ ٟ‬عٍِٔ اهسٗه‪ ٞ‬اهڀٌٱِلٶقپ‪ٞ‬ٿ‪ ٍٓٗ ،‬بسٗضٍٓ ؼبطقْ٘ عو‪ٟ‬‬
‫خسًتٔا ٗتػٔ‪ٚ‬ى ًٌٔاتٔا‪ٗ ،‬ا‪ُ٨‬ٽبا اهعاَ أُٔجٍ ‪ٙ‬لُ٘جْ٘ طج٘ ٰ أًطٓجا ٗ‪ٙ ٨‬ػجعٍٔ‬
‫‪ٖٓٚ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫طباهل‪ٞ‬ٿ قطاضٓا‪ٗ .‬إشا ٗٱجس ًّ ‪ ٨‬ؽبهع هلصٖ اسباي‪ ،‬فٔ٘ ذجاي فطز‪ٙ‬ج‪ ٨ ٞ‬تقج٘‪ ٠‬عوج‪ٟ‬‬
‫ذبق‪ٚ‬ق اىبٽاهب اهِٔه٘‪ٗ ٞٙ‬إظباظ أعٌاهلا‪ٗ ،‬هلِٕ قس ‪ٙ‬ػاعسٱ إشا أذػّ اٮضاز‪.ٝ‬‬
‫اهل‪ٌِٚ‬ج‪ٓٗ ٞ‬ج٘‬ ‫ثاه اځ‪ :‬أٓسا ٱ اهعٌى اهطمس‪ٙ ٛ‬اوب عو‪ ٕٚ‬اشبه٘ ٮزاً‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغا‬
‫‪٘ٙ‬هوٱ اسبطانپ ازبٌاع‪ ٛ‬اٮغ‪ ٪ ًٛ٩‬طانٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬إزاً‪ٗ ٞ‬ج٘زٖ‪ ،‬فٔج٘ ‪ٙ ٨‬للجط‬
‫ًب اهقً٘‪ ٞ‬باٮغ‪ٗ َ٩‬اهِٔه‪ ٞ‬قبلآ‪ٙٗ ،ٌٕٚ‬ط‪ٙ‬س أْ ‪ٙ‬أخص زٗض اىببازض‪ً ٝ‬ب اُق‪ٚ‬از ازبٌآف‬
‫هٕ ٗذحب اُق‪ٚ‬ازٓا هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ف اهطمس‪ ٛ‬ذتٌاځ‪.‬‬

‫ضابعاځ‪ ٙ ٨ :‬قٱ ازبٌٔ٘ض باسبطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهطمسج‪ٗ ٛ‬ػبعوجٕ ًب زا‪٢‬جط‪ ٝ‬ا‪٨‬تٔجاَ أٗ‬
‫اه‪ً٩‬با‪ ٝ٨‬اهباځ‪ ،‬فٔ٘ ًععٗيٴ عّ إذػاؽ ازبٌٔ٘ض ًٗؿاعطٖ ٗباهتاه‪ِٙ ٨ ٛ‬اي تأ‪ٚٙ‬سٖ‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬تعاًى ازبٌٔ٘ض ًع اهعوٌا‪ ١‬اهص‪ٙ ّٙ‬ػفْٗ ًب خسً‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اىبعاقجط‪ٗ ٝ‬قجس‬
‫جِٸسٗا أُلػٍٰٔ هلا‪ ،‬بهعو اه ق‪ٙٗ ،ٞ‬ػٌٺٍُ٘ٔ ‪ $‬عوٌا‪ ١‬اهػجوٽ‪ # ٞ‬اهجص‪ِٙ ّٙ‬ٽقجْ٘ إشا‬
‫أْ ‪ٙ‬كٌت٘ا(‪.)1‬‬ ‫هلٍ أْ ‪ِٙ‬ٽق٘ا‪ٙٗ ،‬كٌتْ٘ إشا أضاز‬ ‫أضاز‬
‫ٗهلصا‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ‪ٚ‬او أغباو اهعٌى ازبٌاع‪ ٛ‬بؿطٗطٕ اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب ٓصا اهعٌى‪،‬‬
‫فإْ اهعٌىٰ اهطمس‪ ٛ‬هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أٗ ؾبٕ اهطمس‪ ٛ‬شا اهكبا‪ ٞ‬اٮغ‪ ًّ ًٞٚ٩‬خ‪٩‬ي‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ً ٝ‬ب ‪ٚ‬او اسبلٍ اٮغ‪ ًٛ٩‬هّ ‪ِٙ‬ؿ‪ ٤‬ذطك‪ٞ‬ځ إغ‪ ًٞٚ٩‬تقَ٘ با‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬ ‫قِ٘ا‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘ي اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ ٨ٗ ،ًٞٚ٩‬تِٔض با‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتا‪ٚ‬ف باهِظاَ اهكر‪ٚ‬س‬
‫اهكاحل‪ًٗ ،‬ا ‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬بٔصٖ ازبٔ٘ز‪ٗ ،‬خباق‪ ٞ‬اىبدول ًِٔا ًجا ٓج٘ إ‪ ٨‬ؾج‪ ١ٛ‬نج‪ٚ٣‬ىٴ ًب‬
‫اهلاغس‪ ٝ‬هورلٍ ف اهطؾ‪ٚ‬س أك ط‬ ‫صباي اشبسً‪ ٞ‬اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اهعٌو‪ٗ ،ٞٚ‬قبا ؽبسَ اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ًِٕ خسً‪ٞ‬ځ هوِاؽ‪ ،‬فٔ٘ ‪٧ٙ ٨‬ز‪ ٜ‬اهسٗضٰ اىبػ‪ٗ٧‬ي هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫َا ال بُ َّد َُٓ٘ يًك‪ٝ‬اِّ بايد‪ٚ‬رِ املشؤ‪:ٍٚ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ ًّٗ .209‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس أْ ‪ٙ‬عتين بتعع‪ٙ‬ع ثقج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫بِلػٔا‪ٗ ،‬تق٘‪ ٞٙ‬اٮذػاؽ بطفض اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬ف‪ٔٚ‬ا‪ ٘ٓٗ ،‬ؼبتاد هوق‪ٚ‬اَ بٔصا اهسٗض‬

‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م‪.15-14‬‬ ‫(‪ )1‬اهسكت٘ض ‪٘ٙ‬غو اهقطناٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬ا‬

‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٓٛ‬‬

‫فه‪٩‬ځ عّ ططا‪٢‬ق ٗأفلاض‪ٙ ٨ٗ ،‬لتل‪ ٛ‬باهتٽوڇع ٗاهتأًى ًا ل ‪ٙ‬ٱرسث‬ ‫إفب ٗغا‪٢‬ى ٗآه‪ٚ‬ا‬
‫اه٘اقع ًا ‪ٙ‬وعَ هعٌو‪ ٞٚ‬اٮقج‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف‪ ،‬غج‪ٌٚ‬ا أْ اٮقج‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف‬ ‫عو‪ ٟ‬أض‬
‫ًٽوباْ نبآف‪ٙ‬اْ عو‪ ٟ‬اهػح‪ ٞٚ‬اهلٽط‪ ٞٙ‬فه‪٩‬ځ عّ نطٗضتٌٔا اه٘اقع‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهؿجطع‪ً ٞٚ‬ب‬
‫ٗجساْ ا‪ ًٞ٪‬اىبػوٌ‪ ;ٞ‬ف‪ ٩‬بس هٕ ًّ تعع‪ٙ‬ع إذػجاؽ ازبٌٔج٘ض اهج٘اقع‪ٗ ٛ‬اه٘ججساُ‪ٛ‬‬
‫ٗاهؿطع‪ ٛ‬قبلآ‪ ٍٚ‬تسفع ازبٌٔ٘ض ‪٪‬خص اىببازض‪ٗ ٝ‬بإُٔ ٓ٘ اىبعين ًب غو٘ن طط‪ٙ‬ق اهقً٘‪ٞ‬‬
‫باىبٽاهب ٗاهِٔه‪ ٞ‬ىبعجاٗز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬إفب غجابق صبجسٓا ٗض‪ٙ‬جاز‪ ٝ‬ععټٓجا هتلجْ٘ خجفٰ أًج‪ٞ‬‬
‫أٿخطجت هوِاؽ ًّ جس‪ٙ‬س‪ ٘ٓٗ ،‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬تٽوب اهق‪ٚ‬اَ بأعٌجاي ًػج‪ٗ٧‬ه‪ً ٞ‬ب ٓجصا‬
‫اجملاي‪ًِٔٗ ،‬ا ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ تسضنپ اسبطك‪ٞ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أْ اهعٌى هٯق‪٩‬ح ٓج٘ جف اهعٌجى اهتاج‪ٚ‬ف‪ٜ‬‬
‫ًٗب اه٘قت ُلػٕ ٓ٘ عٌىٴ ًلٌټىٴ هٕ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬ت‪٩‬ذ ‪ :‬أْ اهعٌجى اٮقج‪٩‬ذ‪ٓ ٛ‬ج٘‬
‫اهعٌى اهرتب٘‪ ٜ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلطز ٗازبٌاع‪ ،ٞ‬باهتعوٍ ٗاهسضؽ عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهلجطز‪،‬‬
‫ٗباشبٽاو اه قاًب ٗاشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ازبٌاعج‪ٓٗ .ٞ‬ج٘ اهلعجىٱ اىبقكج٘ز‬
‫اهص‪ٓ٧ٙ ٜ‬ى ا‪٪‬فطاز قبا ‪ٙ‬ٱكورٍٔ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬ض‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بأفلجاض اىببجسأ عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬ځ‬
‫ٗثقاف‪ٗ ،ٞ‬قبا مبلٍِٔ ًّ بِا‪ ١‬ك‪ٚ‬اْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بكجلتٔا اهق‪ٚ‬از‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ازبٌاع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بط‪ٙ‬جاز‪ ٝ‬ازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫اهكاسب‪ ٞ‬باهعٌجى اهكجر‪ٚ‬س باىببجسأ فلجطاځ ٗفٌٔجاځ‪ٗ ،‬تِظ‪ٌٚ‬جاځ ٗعٌج‪٩‬ځ‪ .‬فتجسضن اسبطكج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ٿٳ اه٘اع‪ ٞٚ‬أْ اٮق‪٩‬ح ٓ٘ اهعٌى ًب بِا‪ ١‬ؾدك‪ ٞٚ‬اهلطز ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا بإػباب‪ ٞٚ‬عّ‬
‫طط‪ٙ‬ق إعسازٓا ٗاغتعسازٓا باهتأٓ‪ٚ‬جى اهعوٌج‪ٗ ٛ‬اىبعجطًب‪ٗ ،‬اهللجط‪ٗ ٜ‬اه قجاًب زبع‪ٚ٢‬ج‪ٞ‬‬
‫قاسب‪ً ٞ‬ب ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اجملتٌع‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أًا اهعٌىٱ اهتا‪ٚ‬ف‪ ٜ‬فٔ٘ اهعٌى اهِٔه٘‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬دباٗظٰ ًطذو‪ ٞ‬إق‪٩‬ح اهلطز‬
‫زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ،ٞ‬بإعساز نباع‪ ٞ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىبسضك‪ ٞ‬اه٘اع‪ُ٨ ٞٚ‬كٔاض إضازتٔا بإضاز‪ٝ‬‬
‫ى ازبٌجآف‪٪ ٜ‬خجص اىببجازض‪ً ٝ‬ب ذلج ا‪ً٪‬جّ ه‪ً٫‬ج‪ٗ ٞ‬إُلجاش‬
‫اىببسأ‪ًٗ ،‬باؾطتٔا اهعٌ ٰ‬
‫غوٽأُا باهعسي‪ُٗ ،‬ععٌٔا – أ‪ ٜ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهػوٽاْ – عجّ اهل‪ٌِٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبتاوبج‪،ٞ‬‬
‫باغتعٌاي اهػبى اىبػتٽاع‪ ٞ‬بأقك‪ً ٟ‬ا مبلّ‪ٗ .‬اهعٌى ازباز قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أْ إق‪٩‬ح‬
‫‪ٖٜٓ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪ٗ ًٞ٪‬تأٓ‪ٚ‬ى نبآفٓا با‪٪‬فلاض اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬أذلأًا‪ٗ ،‬باىبلجآ‪ ٍٚ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬عٌِٔجا‬

‫ٓ٘ اهٽط‪ٙ‬ق اهكاحل ٗاه٘ذ‪ٚ‬س اهص‪٘ٙ ٜ‬قؤا إفب اهتا‪ٚ‬ف اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ذتٌاځ‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ ٨ :‬بس ًّ أْ تتبِ‪ ٟ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اهِاجرج‪ ٞ‬خٽج‪ٞ‬ځ ًب ً٘اجٔج‪ ٞ‬ذبجس‪ٙ‬ا‬
‫اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬اهيت ذباٗي تا‪ٚٚ‬بٰ ذهاض‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬عّ ذانطٓا اجملتٌع‪ٗ ٛ‬اىبسُ‪ٗ ،ٛ‬أُٔا‬
‫تػتعٌىٱ اهتأثفٰ اىباز‪ ٜ‬ب٘غاط‪ ٞ‬اهق٘‪ ٝ‬اهعػلط‪ٗ ٞٙ‬اشبجسا اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب ٓجصا اهتا‪ٚٚ‬جب‬
‫اىبقك٘ز هو٘ج٘ز اٮغ‪ ًٛ٩‬بسٗهج‪ ٞ‬إغج‪ً ًٞٚ٩‬ػجتقو‪ٗ ٞ‬اعجس‪ٗ ،ٝ‬ا‪ُ٨‬تبجاٖ إفب أ جطا‬
‫اهسٗي اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬ذولا‪ٔ٢‬ا ٗضباٗهتٍٔ إػبازٰ اجملتٌع ا‪٬‬ه‪ ٛ‬حبلً٘‪ ٞ‬خسً‪ ٞٚ‬ف ً‪ًِ٧‬ج‪ٞ‬‬
‫بق‪ ٍٚ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ذهاضتٔا‪ ٘ٓٗ .‬ا‪ً٪‬طٱ اهص‪ٙ ٜ‬ععي عق‪ٚ‬س‪ٝ‬پ ا‪ًٗ ًٞ٪‬لآ‪ٌٔٚ‬ا اهيت آًِت بٔجا‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اسبانط‪ٗ ٝ‬اىبػتقبو‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ ٘ٓٗ .ٞ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬ؼبتجادٱ إفب ا‪ُ٨‬تبجاٖ ٗاه‪ٚ‬قظج‪ٞ‬‬
‫قٽعاځ‪ٗ ،‬ذبٌى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ىبٌاُعتٕ ٗتا‪ٚ‬فٖ ذتٌاځ‪.‬‬
‫اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ضعا‪ٙ‬تجٕ‬ ‫ضابعاځ‪ٗ ًّ :‬اجبا‬
‫ه قاف‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬بعٌَ٘ أٗ اه قاف‪ ٞ‬اىبطكع‪ ٝ‬خبك٘م‪ ،‬فإُٕ ػبب عو‪ ٕٚ‬أْ ‪ٙ‬ترٌى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ا‬
‫ذبتاجٕ ا‪ ،ًٞ٪‬أ‪ٗ ٜ‬اجب اه٘قت عو‪ ٕٚ‬ك‪٩‬ڈ ٗأجعا‪ ،١‬اهعٌىٱ اهس‪ٗ٦‬و عو‪ ٟ‬تبين ًكاحل‬
‫اهِاؽ ٗاهتعاًى ًعٔا قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬فٍٔ اه٘اقع كٌا ٓ٘ ٗإزضان ًا ػبب ف‪ً ٕٚ‬جّ اهؿجط‬
‫بصكا‪ ١‬ؾطع‪ٗ ٛ‬إبسا فقٔ‪ٗ ،ٛ‬كصهم ‪ ٨‬بس ًّ كؿجو خٽجط ٓجصٖ اهل‪ٌِٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗت٘ع‪ ٞٚ‬اهِاؽ عو‪ ٟ‬اىبٽو٘و اسبهاض‪ًِٗ ٜ‬ع كاف‪ ٞ‬أؾلاي اهتسخى ا‪٪‬جِيب ًب ؾج‪ْٗ٧‬‬
‫ا‪ً ًٞ٪‬ع احملافظ‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬ازبٌآف ًب كِو اجملتٌع عو‪ ٟ‬أغجاؽ اٮغج‪ َ٩‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫ُٗظاًاځ‪ ،‬ؾط‪ٙ‬ع‪ًِٔٗ ٞ‬اجاځ‪.‬‬
‫‪ٚ‬ج‪ٛ‬دُ املفٗ‪ ِّٛ‬اإلْشاْ‪ ِّٞ‬ألدا‪ ِ٤‬ايد‪ٚ‬رِ املشؤ‪:ٍٚ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ًّٗ .210‬اهسٗض اىبػ‪ٗ٧‬ي هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس اهعِا‪ٙ‬ج‪ٞ‬ٿ بجازبٌٔ٘ض ب٘قجلٕ‬
‫اٮُػاُ‪ ،ٛ‬بع‪ٚ‬ساځ عّ اهلكى اهس‪ٙ‬ين أٗ اهتعكب اهقً٘‪ ،ٛ‬أٗ اهتدِسق اسبعبج‪ ،ٛ‬ف‪ِٚ‬ظجطٱ‬
‫اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس إفب ازبٌآف ًب اهب‪٩‬ز اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بط‪ٗ ٞٙ٦‬اقع‪ ٞٚ‬إُػاُ‪ٗ ،ٞٚ‬أٍُٔ‬
‫ًّ اىبػوٌـب ٗأٓى اهلتاو ٗ فٌٓا ًّ اهِاؽ‪ ،‬عو‪ ٟ‬أٍُٔ إُػاْ ‪ٙ‬ٽبٸق عو‪ ٕٚ‬اهقاُْ٘‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓٔ‬

‫ق اٮغج‪َ٩‬‬
‫‪ ٜ‬كب‪ٚٚ‬ع ز‪ٙ‬جين أٗ عطقج‪ ٛ‬أٗ طجا‪٢‬ل‪ ٛ‬أٗ طبقج‪ٗ ،ٛ‬أْ اىبػجو ٍٰ ‪ٙ‬ٽبج ٱ‬
‫ًّ ف أ ټ‬
‫هؿع٘ضٖ بعساه‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ٗ ،ًٛ٩‬أ‪ٙ‬هاځ ‪ٙ‬ٽبقٕ تعبساځ بٕ‪ ،‬ف٘ ًج‪ ًّ٧‬باٮغج‪ َ٩‬ز‪ِٙ‬جاځ‬
‫ٗثقاف‪ٗ ٞ‬عٌ‪٩‬ځ تعبس‪ٙ‬اځ‪ٙٗ ،‬ٽبقٕ ف اىبػوٍ كٌا كاْ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهقسمب‪ًِ٧ً ،ٞ‬اځ‬
‫بٕ قاُُ٘اځ ٗ‪ٙ‬ٽبقٕ ه‪ٚ‬رقق بٕ غعازتٕ ٗ‪ٙ‬كْ٘ بٕ كطاًتٕ‪ ،‬غ‪ٌٚ‬ا أْ غا‪٢‬ط اهعقا‪٢‬س اهطٗذ‪ٞٚ‬‬
‫ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ٗ ،‬مباضغٕ ُظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ف ًتعٸبسٷ بٕ‪ٗ ،‬إلبا ٓ٘ ‪ٙ‬تعبس بس‪ٗ ِٕٙ‬عق‪ٚ‬ستٕ اهيت ‪ ٨‬كبِع‬
‫ًّ تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪.َ٩‬‬
‫‪‬‬

‫ٗأًا ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اهعطق‪ ٞٚ‬اىبدتول‪ٗ ٞ‬اىبتِ٘ع‪ ،ٞ‬فإْ اٮغج‪ِٙ َ٩‬ظجطٱ هوِجاؽ‬
‫ًب ذطكج‪ ٞ‬اهتجاض‪ٙ‬ذ‬ ‫ب٘قلٍٔ اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬بِظاَ ًّ أذلاَ ؾطع‪ ٞٚ‬اجتٌاع‪ ٞٚ‬أٗججس‬
‫ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬زاًت ٓصٖ ا‪٪‬هل‪ ٞ‬بع‪ٚ‬ـ آًجّ قطُٗجاځ‬ ‫أٿهل‪ٞ‬ځ اجتٌاع‪ ٞٚ‬ل تؿٔسٓا اسبهاضا‬
‫ًّ اهعًّ‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬عكط ‪ٚ‬او غوٽاْ ا‪ ًٞ٪‬ظًّ اٮقكا‪ٰ٢‬ـب‪ًٗ .‬ع أْ ازبٌآفٰ تِبجص‬
‫بلٽطتٔا اهعكب‪ٞٚ‬پ اىبصٓب‪ ٞٚ‬اهعٌ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬اهٽا‪٢‬ل‪ ٞٚ‬اهاو٘ا‪ٗ ١‬اهقً٘‪ ٞٚ‬اهعِكط‪ٗ ٞٙ‬كاف‪ ٞ‬أؾجلاي‬
‫اهتلطق‪ٗ ٞ‬اهتؿطشَ‪ ،‬إ‪ ٨‬إُٔ ػبب عوج‪ ٟ‬اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس إعجاز‪ ٝ‬بِجا‪ ١‬اهتجآهو‬
‫قبا‬ ‫ٗاهعٌى ازباز قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬ؾطع‪ٗ ٞٚ‬جس‪ ٞٙ‬عٌو‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬ذل اسبق٘ق ٗأزا‪ ١‬اه٘اجبا‬
‫‪٘ٙ‬فط ا‪ٗ ًّ٪‬ا‪٨‬غتقطاض عّ طط‪ٙ‬ق إ‪ٙ‬كاي اهللط‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ٗ ٞ‬ارباش ا‪٪‬غجباو‬
‫اجملتٌع‪.‬‬ ‫اىب‪٧‬ز‪ ٞٙ‬إفب يباضغتٔا ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬

‫ًٗع أْ غو٘نپ غب‪ٚ‬ى اٮق‪٩‬ح غح‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب طبع اٮُػاْ‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ ٓصٖ اهلٽجط‪ٝ‬پ إْ ل‬
‫اسبطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬ ‫ؼبطكٔا اهعقىٱ باهللط‪ ٝ‬تبق‪ ٟ‬غاشج‪ ٨ ٞ‬تسبف هلا‪ ،‬فلاْ ًّ ٗاجبا‬
‫اهِاجس ًٗػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬اتٕ ضعا‪ٙ‬تٱٔا باهترط‪ٙ‬م اهللط‪ٗ ٜ‬اه قاًب ًّ أجى إػبجاز اهتلجآٍ بجـب‬
‫نبآف ا‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬أغؼ ً٘ن٘ع‪ ٞٚ‬ضق‪ً ِٞٚ‬ب صباي اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞ‬قها‪ٙ‬ا اهجتللف‬
‫ازبٌآف‪ ًّ ٞٙ‬جف أ‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ضباٗهج‪ ٞ‬هجآط‪ ٝ‬أٗ باطِج‪ٞ‬‬ ‫ٗاهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬طبتوو اىبػت٘‪ٙ‬ا‬
‫ٮقكا‪ ١‬ا‪٬‬خط أٗ إظاذتٕ‪ٗ ،‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إظاه‪ ٞ‬اهظوٍ ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫ٗاهتر‪ٚ‬ٹع اهػوٽ٘‪ٗ .ٜ‬عو‪ ٟ‬عب٘ ؼبطن اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بأفلاض اهقً٘ج‪ُٗ ٞ‬ظجاَ اهِٔهج‪ٞ‬‬
‫اهكر‪ٚ‬ر‪ٙٗ ،ٞ‬بعسٖ عّ ازبٌ٘ز عو‪ً ٟ‬ا كاْ‪ٙٗ ،‬ػعلٕ عّ اهتدوو عّ اٮغج‪ َ٩‬بجاهتعوٍ‬
‫ٖٔٔ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهسضؽ ٗاهت ق‪ٚ‬و ٗاهلٍٔ‪ٗ ،‬ؽبطجٕ ًّ زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتبع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوت قافج‪ ٞ‬اه٘افجس‪ٗ ٝ‬ذهجاضتٔا‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ػاعسٖ عو‪ ٟ‬اهتقسَ اهص‪ٙ ٜ‬ٱػٍٔ ًب إعاز‪ ٝ‬ذهاض‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اظزٓاضٓا ًّ جس‪ٙ‬س‪.‬‬
‫‪‬‬
‫قاعد‪ ُ٠‬ايتفهريِ يف حتٌُُّ َشؤ‪ٚ‬ي‪ ِ١ٝ‬ايعٌُ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫اهجيت ػبجب أْ ‪ٙ‬ترٌوجٔا اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس‪ ،‬أْ‬ ‫‪ ًّٗ .211‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬ا‬
‫‪ٙ‬تعاًى ًع اه٘اقع كٌا ٓ٘ قبا ػبب ًّ اهعوٍ اىب٘ن٘ع‪ٗ ٛ‬اهعٌى ازباز‪ ،‬فٔج٘ ًجع أُجٕ‬
‫‪ٙ‬سضن أْ اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف عٌو‪ٚ‬تاْ ؾجاًوتاْ ه‪ً٫‬ج‪ ٞ‬جبٌآفٓجا‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ اهبجس‪ ١‬بٌٔجا‬
‫‪ٙ‬لْ٘ ًّ اهِقٽ‪ ٞ‬اىبِاغب‪ ٞ‬ه‪٩‬بتسا‪ ،١‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ اٮق‪٩‬حٱ أٗ‪٨‬ځ هوِدب‪ ٞ‬اهعاًو‪ً ٞ‬ب اسبطان‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ ،ٞ‬هتتلْ٘ اٮضاز‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ ،ٞ‬اهطؾج‪ٚ‬س‪ٝ‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اسبطكا‬
‫اه٘اع‪ً ٞٚ‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬أخص اُق‪ٚ‬ازٓا إفب أًأُجا ٗغجوٽأُا ًب تٽب‪ٚ‬جق ًبجسأ اٮغج‪َ٩‬‬
‫ُٗظإً ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بعٌو‪ ٞٚ‬دبس‪ٙ‬س ٗتأق‪ٚ‬ى‪ٗ ،‬قبا ‪ٙ‬ت‪ٚ‬سٱ هعاً‪ ٞ‬اهِاؽ اهقسض‪ ٝ‬عوج‪ ٟ‬احملاغجب‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬شهم قبا هلٍ ًٗا عو‪ .ٍٔٚ‬فاهقهج‪ً ٞٚ‬ب اٮقج‪٩‬ح ٗاهتاج‪ٚ‬ف‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهقً٘ج‪ ٞ‬بجاهللط‪ٝ‬‬
‫هٯق‪٩‬ح ٗاهِٔه‪ ٞ‬باهعٌى هوتا‪ٚ‬ف ه‪ٚ‬ػت قه‪ ٞٚ‬إمباْ ٗكلط‪ٗ ،‬إلبا ٓ‪ ٛ‬قهج‪ ٞٚ‬يباضغج‪ٞ‬‬
‫ٗتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬ثق‪ٗ ٞ‬اطٌ‪ِ٣‬اْ باهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ٓ ٟ‬صٖ اىبٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق ًّ أٍُٔ غ‪ٌٚ‬اضغجْ٘‬
‫عساه‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع ًب صباي اهللط ٗاهعٌى قٽعاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ثٍ إْ عٌو‪ٞٚ‬پ اٮق‪٩‬ح ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اىبِجتخ هوتاج‪ٚ‬ف اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اجملتٌجع‪ ،‬عٌو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫نباع‪ٙ ٨ ،ٞٚ‬ق٘‪ ٠‬عو‪ٔٚ‬ا اهلطز زْٗ ازبٌاع‪ٙ ٨ٗ ،ٞ‬ق٘‪ ٠‬عو‪ٔٚ‬جا اىبػجوٍ زْٗ جفٖ ًجّ‬
‫ا‪٪‬خجط‪ ٨ٗ ،٠‬تقج٘‪ ٠‬عو‪ٔٚ‬جا ف‪٣‬ج‪ٞ‬ڂ زْٗ أخجط‪ ،٠‬بجى ‪ٙ‬تجأت‪ٟ‬‬ ‫أٓى اهلتجاو ٗاهجس‪ٙ‬اُا‬
‫اٮق‪٩‬ح ٗ‪ِٙ‬تخ اهتا‪ٚ‬ف بتعاْٗ ازبٌ‪ٚ‬ع عو‪ٌٔٚ‬ا‪ ،‬تعاُٗجاځ ًبِ‪ٚ‬جاځ عوج‪ ٟ‬اهلٔجٍ اهكجر‪ٚ‬س‬
‫هوعوٍ باىببسأ‪ ٘ٓٗ ،‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهتعاْٗ ًبِ‪ٚ‬اځ عو‪ ٟ‬أق٘ي قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ثابت‪ٗ ،ٞ‬ططا‪٢‬ق ذل‪ٌٞٚ‬‬
‫ٗانر‪ٙ ٞ‬عٌى ازبٌ‪ٚ‬ع ه‪ٓ٩‬تسا‪ ١‬بٔا آتسا‪ ١‬عٌو‪ٚ‬اځ باض اهِظط عّ أْ اىبػوٍٰ ‪ٙ‬تعبس بٔا‬
‫اهلل تعافب ز‪ِٙ‬اځ ٗ ف اىبػوٍ ‪ٙ‬ج‪ ًّ٧‬بٔجا عٌو‪ٚ‬جاځ; ‪ُٔ٪‬جا ذبجاف عوج‪ ٟ‬كطاًتجٕ اٮُػجاُ‪ٞٚ‬‬
‫اهكا‪٢‬ب‪ِٙٗ ٞ‬حع ا‪٪‬عٌايٰ‬ ‫ٗذق٘قٕ اهس‪ .ِٞٚٙ‬ف‪ٚ‬عٌى ازبٌ‪ٚ‬ع عو‪ ٟ‬إلبا‪ٔ٢‬ا قبا ؼبقق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫اهِاجر‪.ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٔ‬

‫ٗعو‪ ٟ‬شهم ‪ٙ‬ت٘جٕٱ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس إفب اهعٌى اٮق‪٩‬ذ‪ ٛ‬بتا‪ٚ‬ف اهلطز قبا‬
‫‪ٓ٧ٙ‬وٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ٞ‬اهكاسب‪ٙٗ ،ٞ‬قبى ازبٌاع‪ ٞ‬اهكاسب‪ ٞ‬اهعاًو‪ ٞ‬ٮػباز ا‪٪‬هل‪ ٞ‬باٮغ‪َ٩‬‬
‫ًب اجملتٌع باض اهِظط عّ إغ‪ًٔ٩‬ا أٗ أُٔا ف ًػوٌ‪ ٞ‬تعٌى بِظجاَ اٮغج‪ٗ ،َ٩‬كٌجا‬
‫اهطأمساه‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اهس‪ً ِٞٚٙ‬ب إطاض اهِٹظٍ ف اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اجملتٌعجا‬ ‫تعٌى ا‪ ْ٬‬اىبِظٌا‬
‫ٗهلِٔا ًب زاض اٮغ‪ َ٩‬غتعٌى ٗفق اهِظاَ اٮغ‪ ٨ ًٛ٩‬ضباه‪ٗ .ٞ‬غجتظٔط آثجاض شهجم‬
‫ى‬
‫ازبٔس هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اكتٌاي أجٔع‪ٓ ٝ‬صٖ اهلتو‪ٗ ٞ‬ازبٌاعج‪ ٞ‬أٗ توجم‪ٗ ،‬غجتتلعٸ ٱ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬قبا ‪ِٔٙ‬ض ا‪ ًٞ٪‬إفب يباضغ‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬اتٔا اجملتٌع‪ ٞٚ‬اهػج٘‪ ٞٙ‬باٮغج‪ َ٩‬بجسي‬ ‫ً‪٧‬غػا‬
‫اهطأمساه‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗا‪٪‬قى ًب اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ٓ٘ اهعٌجى ٮقج‪٩‬ح اجملتٌجع ٗاهتاج‪ٚ‬ف ف‪ٚ‬جٕ‬
‫قبعازب‪ ٞ‬قها‪ٙ‬اٖ باض اهِظط عّ إمبأُجا باٮغج‪ َ٩‬تعبٹجساځ ٗز‪ِٙ‬جاځ‪ ،‬أٗ إمبأُجا باٮغج‪َ٩‬‬
‫ؼبققٱ هلٍ اهطفاٖ ٗا‪ً٪‬اْ‪ٗ .‬أْ ‪ٙ‬تعاًى اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بصكا‪ً ١‬ع‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬غعاز‪ٝ‬ځ‪ٗ ،‬إُٔ ِّ‬
‫ٓج‪ ٛ‬قج‪٩‬‬ ‫اجملتٌع ذت‪ِٙ ٟ‬حس‪ٙ ٘ٓٗ ،‬سضن أْ اجملتٌع ُاؽٴ ٗع‪٩‬قا ‪ٗ .‬اهع‪٩‬قجا‬
‫اهِاؽ ف‪ٌٚ‬ا ب‪ ٍِٔٚ‬ٮؾبا ج٘عاتٍٔ ٗتسبف ًكاسبٍٔ‪ٗ ،‬ذبلٍٱ ٓصٖ اهع‪٩‬ق‪ٞ‬پ ث‪٩‬ث‪ٞ‬ٿ أً٘ض‬
‫‪ ٨‬ضباه‪:ٞ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ا‪٪‬فلاض اهيت ‪ ًِْ٘٧ٙ‬بٔا ز‪ِٙ‬اځ ٗتعبٹساځ‪ ،‬أٗ ثقاف‪ٗ ٞ‬يباضغ‪.ٞ‬‬

‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬ا‪ُ٪‬ظٌ‪ ٛٓٗ ،ٞ‬ا‪٪‬ذلاَ اهظآط‪ ٝ‬اهيت تعاجلٱ ُػق ًكاسبٍٔ ٗؾ‪ ٍُٰٔٗ٧‬بكل‪ٞ‬‬
‫ق٘اُـب‪ ،‬غ٘ا‪ ١‬طبقٔا اهلطز ًّ اهطع‪ ٞٚ‬بسافع تق٘‪ ٠‬اهلل تعافب أٗ بجسافع غجوٽاْ‬
‫اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ٗاه اهث‪ ٘ٓ :‬اىبؿاعط‪ ٛٓٗ ،‬اىب‪٘ٚ‬ي اهؿا‪٢‬ع‪ ٞ‬بـب اهِاؽ دباٖ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬بعهٍٔ عو‪ ٟ‬جٔ‪ٞ‬‬
‫اهطنا أٗ اهاهب‪ ،‬اسبب أٗ اهػدط‪.‬‬
‫ٗٓصٖ ا‪ً٘٪‬ضٱ ٓ‪ً ٛ‬ا ‪ٙ‬ػتوعَ عو‪ ٟ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬حبطاكٕ ًب اجملتٌع ًطاعاتٔجا ًب‬
‫أ‪ ٞٙ‬أُؿٽ‪ٙ ٞ‬قَ٘ٱ بٔا ذت‪ ٟ‬ؼبقق اهِحاح‪.‬‬
‫ٖٖٔ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗٓلصا كاْ اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب غجف‪ ٝ‬اهطغج٘ي ضبٌجس × ٗٓس‪ٙ‬جٕ عِجسًا أقجاَٰ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فقس كاْ ٱثوٿ ٰ‪ ٙ ٛ‬طو ًّ ف اىبػوٌـب‪ٗ ،‬كاْ أٓى اسبى ٗاهعقس ًّ‬
‫اىبػوٌـب‪ ،‬فأقاَ اهسٗه‪ ٞ‬بٍٔ ٗٗنع ٗث‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اىبس‪ِٙ‬ج‪ ٞ‬زغجت٘ضاځ هع‪٩‬قجاتٍٔ بأفلجاض جاًعج‪ٞ‬‬
‫ُٗظاَ ضؾ‪ٚ‬س قبٶوتٕ ا‪٪‬ططا ٱ ًّ اه‪٘ٔٚ‬ز ٗ فٍٓ ًّ أٓى اهلتجاو‪ٗ ،‬غجا‪٢‬ط اىبؿجطكـب‬
‫اهص‪ ّٙ‬ل ‪ٙ‬لُ٘٘ا ًػوٌـب آُصان‪ ،‬فاسبطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬باهعٌجى ٓج٘ جف اٮمبجاْ باىببجسأ‬
‫عق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬ز‪ِٙ‬اځ ٗتعبٹساځ; ٗ ف اىبػوٌـب ًب زاض اٮغ‪ ًّ ٍٓ َ٩‬ضعا‪ٙ‬جا اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫هلٍ ًا هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٍٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ؾطعاځ ٗقاُُ٘اځ قٽعاځ ٗكٌا جا‪ً ١‬ب ذجس‪ٙ‬ث‬
‫ابّ بط‪ٙ‬س‪. ٝ‬‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫دحِ‬
‫ك الصِّيَاشِيِّ الٍا ِ‬
‫ه إليِذَا ِد الِحِرَا ِ‬
‫ىصِؤُو ِ‬
‫ي الدَّ ِورِ الِ َ‬
‫وَفَاِِي ُ‬

‫‪َ ٞ‬ظٗزٌ حل‪ ١ِ َّٜٛٝ‬األَ‪:ِ١‬‬

‫‪‬‬ ‫احلزاىُ ايش‪ٝ‬اسِ ُّ‬
‫‪ .212‬اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ظٔطٴ طب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬فٽط‪ً ٜ‬ب كى إُػاْڅ ؼبلٌٕٱ اهعقجى بجاهتللط‬
‫ًب اىبٽاهب ٗغٱبى ذبق‪ٚ‬قٔا‪ٙٗ ،‬أخص بع ٰسٖٱ اهلطز‪ ٜ‬بسٗافع ا‪ ُٞٚ٬‬اىبكجور‪ٗ ٞٚ‬ا‪ُ٪‬اُ‪ٚ‬ج‪٨ ٞ‬‬
‫ضباه‪ ،ٞ‬أٗ ‪ٙ‬أخص بعسٖ ًب إطاض ازبٌاع‪ ٞ‬بجسافع اٮمبجاْ باىببجسأ ز‪ِٙ‬جاځ ٗتعبٹجساځ‪ ،‬أٗ يباضغج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ازبٌاع‪ ٛٓ ٞٚ‬أثجطٴ هلجصا اىبظٔجط ٗذتٌ‪ٚ‬ج‪ٞ‬ڂ‬ ‫ٗتٽب‪ٚ‬قاځ‪ ٨ ،‬ضباه‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ‪ٗ .‬اسبطكا‬
‫تلطنٔا اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬بسٗافعٔا اهاط‪ٙ‬ع‪ ٞٙ‬اهعس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬بسافع اهبقا‪ٗ ١‬ضجعٱٔا ًب طوجب‬
‫ا‪ٗ ًّ٪‬إظاه‪ ٞ‬اشب٘ ‪ ،‬أٗ بسافع اهِ٘ ٗٓ٘ اىب‪ٚ‬جى بجـب اهجصكط ٗا‪ ُ٪‬ج‪ًٗ ٟ‬تعوقاتجٕ‪ ،‬أٗ‬
‫بسافع اهتس‪ٙ‬ٹّ ٗاهؿع٘ض باذرتاَ ًا ‪ٙ‬عتقسٖ اىبط‪ ١‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ًظٔجطاځ‬ ‫ٗهصهم كاُت اسبطكا ٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبتِ٘ع‪ٗ ٞ‬اىبتبا‪ِٙ‬ج‪ ٞ‬بجاهطأ‪ٗ ٜ‬اهتكجطفا‬
‫طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ ‪ٙ‬سيٹ عو‪ ٟ‬ذ‪ ٞٙ٘ٚ‬ا‪ ًٞ٪‬باىببسأ اهص‪ ٜ‬تعتِقٕ ٗآًِت بٕ ُظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪ٓٗ .ٝ‬جصا اىبظٔجط‬
‫‪٨‬ظَٴ سبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪ ،ًٞ٪‬اهيت ٓ‪ً ٛ‬ب شاتٔا اىب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬نباع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ‪ ،‬أٗ ك‪ٚ‬اْ اجتٌجاع‪ٛ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗٔ‬

‫ًعقچس اهرتك‪ٚ‬ب ًتِ٘ټ اهؿلى ًب اهعوجٍ ٗاهلٔجٍ‪ ،‬أٗ ًب اهػجو٘ن ٗاهتكجط ‪ً ،‬تبجا‪ّٙ‬‬
‫باىبعتقس اٮمباُ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬هلِٕ ‪ِٙ‬كٔطٱ جبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ تع‪ٚ‬ـ ٗفق طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ع‪ً ِٞٚ‬ب‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬بسافع اهلٽط‪ٗ ٝ‬اىب‪٘ٚ‬ي اهاط‪ٙ‬ع‪ ٞٙ‬هوٌؿاعط ٗاه٘جساْ‪ ،‬أٗ بسافع اهللجط‪ٗ ٝ‬اهتِج٘‬
‫اىبعطًب هٯُػاْ‪ .‬فا‪ ٛٓ ًٞ٪‬ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ اهجيت دبٌعٔجا عق‪ٚ‬جس‪ً ٝ‬ب ُظجاَ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫تعاضفت عو‪ٔٚ‬ا بسقچ‪ٗٗ ٞ‬ن٘ح‪ .‬فا‪ ٛٓ ًٞ٪‬اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اىبت٘اهس ًّ شكجط ٗأُ ج‪ٟ‬‬
‫عو‪ ٟ‬أًط جاًع ًّ ُظاَ ٗقجاُْ٘‪ ،‬اىبتٌ‪ٚ‬جع ف‪ٚ‬جٕ‬ ‫ٗاىبتلاثط ًّ ؾع٘و ٗقبا‪٢‬ى اىبتعاض‬
‫اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس بسافع اٮمباْ باهللط‪ ٝ‬عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ٗعٌ‪٩‬ځ أٗ قاُُ٘اځ ٗيباضغ‪.ٞ‬‬
‫ٗاهِاهطٱ ػبس أْ اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ً ٛ‬ب اهعال ‪ٙ‬تِج٘ٸ إفب ث‪٩‬ثج‪ ٞ‬أُج٘ا ًجّ ا‪ً٪‬جٍ‪،‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أً‪ًٔ ٞ‬تس‪ ٞٙ‬إفب اىببسأ اسبق‪ ٛٓٗ ،‬تعتِقٕٱ ٗتج‪ ًّ٧‬بجٕ ٗتٽبقجٕ‪ ،‬أٗ ربولجت عِجٕ‬
‫هػبب ًّ ا‪٪‬غباو‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬أً‪ٞ‬ڂ ل ‪ٙ‬بوأا اىببسأ اسبق‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬تع‪ٚ‬ـ عو‪ً ٟ‬ا تظِٹجٕ أُجٕ‬
‫ذق أٗ ًِاغب هلا‪ٗ .‬اه اهث‪ :‬أً‪ٞ‬ڂ بوأٰا اىببسأ اسبق ٗأعطنت عِٕ ‪ُٔ٪‬جا ذبٌجى ًبجسأ‬
‫آخط‪.‬‬

‫ٗا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬ٿ أً‪ٞ‬ڂ ًٔتس‪ ٞٙ‬إفب اىببسأ اسبجق ٗٓج‪ ٛ‬تعتِقجٕ‪ ،‬أ‪ ٜ‬تعتِجق اٮغج‪َٰ٩‬‬
‫ٗت‪ ًّ٧‬بٕ إُٔ اهكاحل هِظجاَ ذ‪ٚ‬اتٔجا‪ٗ ،‬هلِٔجا تعج‪ٚ‬ـ اهتدوجو عِجٕ عوج‪ ٟ‬اىبػجت٘‪٠‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬أ‪ ٜ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬تعج‪ٚ‬ـ اهتبع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هورهجاض‪ٝ‬‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬قجس عتٔجا‬ ‫اهطأمساه‪ُٗ ٞٚ‬ٱظٌٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اىباه‪ٗ ٞٚ‬اهل ف ًّ اىبلجطزا‬
‫اه قاف‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬ؾ٘ٸؾت عو‪ ٟ‬ك ف ًّ أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب ٗاىب قلـب باٮغج‪ً َ٩‬جّ أٓجى‬
‫اهلتاو أًطٰ اه قاف‪ ٞ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬لآ‪ٌٔٚ‬ا عّ اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫ٗٓصا اهتِاقضٱ ًب اىببسأ بـب اٮغ‪ٗ َ٩‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬أٗ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬أٗجسٰ لبٽاځ جس‪ٙ‬جساځ‬
‫ًّ زافع هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىبتِاقض ًب اهب‪ ٞ٣ٚ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ه‪ ،ًٞ٫‬غ‪ٌٚ‬ا بعس ٓسَ اشب‪٩‬ف‪ٞ‬‬
‫ٗإقكا‪ٔ٢‬ا عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬إقكا‪ ١‬اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ ًٛ٩‬عجّ اهتٽب‪ٚ‬جق‪ٗ .‬ب٘جج٘ز‬
‫اهاطب‪ٗ ٞٚ‬اهِٹظٍ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ ،ٞٚ‬أٗججسٰ‬ ‫اهقاُْ٘ اىبسُ‪ٗ ٛ‬اهتؿط‪ٙ‬عا‬
‫كىٸ ٓصا اٮضبانپ ًب أشٓاْ اهِاؽ ًّ ٓصٖ ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬عجتٍ قج٘ض‪ ٝ‬اهِظجاَ اٮغج‪ً ًٛ٩‬ب‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ً ٘ٓٗ .ٝ‬ا زفع إفب ٗج٘ز ألباط هورجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اهب‪٣ٚ‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ٗ ،ًٞٚ٩‬أ‪ٙ‬هجاځ‬
‫فه‪٩‬ځ عّ اههطٗض‪ ٝ‬اه٘اقع‪ ٞٚ‬باهلٽط‪ ٝ‬ه٘ج٘ز اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ٌٓٗ ;ٛ‬جا أًجطاْ ُؿٸجٽپا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بٌِط آخط ًّ ا‪٪‬فلاض ف اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فلجاْ اسبجطان جف ج‪ٚ‬جس‪،‬‬ ‫اسبطكا‬
‫ٗكاْ هآط‪ٝ‬ځ ف ًعبټط‪ ٝ‬عّ إذػاؽ ازبٌآف ٗؾع٘ضٓا ٗفلطٓا ذتٌاځ‪ٓٗ .‬صا اهلٔجٍٱ‬
‫ًع إُٔ ٗاقع ضبػ٘ؽ‪ ،‬فٔ٘ ػبب ً‪٩‬ذظتٕ عٌو‪ٚ‬اځ ىبا هٕ ًّ تأثف عو‪ ٟ‬اهجسٗض اىبػج‪ٗ٧‬ي‬
‫ًب إػباز اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس قٽعاځ‪.‬‬

‫خصا‪٥‬صُ احلِ َزاى ايش‪ٝ‬اس‪:ِّٞ‬‬

‫‪‬‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬نباع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫‪ .213‬إْ إػباز اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ‪ٙ‬قته‪ٗ ٛ‬ج٘ز ذطكا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞٚ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫ا‪٪‬بس‪ٗ ،ٞٙ‬ٮظبجاح أعٌجاي اسبطكجا‬ ‫بع‪ٚ‬س‪ ٝ‬عّ اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اهععاًا‬
‫ٗاه ٘ابجت‪،‬‬ ‫اجملتٌع ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ قر‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬سضك‪ ٞ‬هوٌٽاهب ٗاىبقاقس‪ٗٗ ،‬اع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اىبتافا‬
‫‪ٙ‬ػتوعَ شهم ت٘فط أضبع‪ ٞ‬خكا‪٢‬ل تلتو‪ً ٞٚ‬ب ٓصٖ ازبٌاع‪ ٞ‬ذت‪ٌ ٙ ٟ‬ط اهِحاح ٗ‪٘ٙ‬قى‬
‫إفب إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪ٓٗ ،‬صٖ ا‪ً٘٪‬ض ا‪٪‬ضبع‪ :ٛٓ ٞ‬اهللط‪ ٝ‬احملسز‪ ٝ‬اىبعجال‪،‬‬
‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه٘انر‪ٗ ،ٞ‬اٮضاز‪ ٝ‬اىبسضك‪ ٞ‬اه٘اع‪ٗ ،ٞٚ‬اهطابٽ‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬اهللط‪ ٝ‬احملسز‪ ٝ‬اىبعال ٓ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت آًِت بٔا ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اىبعازبجا‬
‫ٗاهتعاًجى ًجع‬ ‫ٗازب٘او عو‪ ٟ‬اهتػجا‪٨٦‬‬ ‫اىبِب ق‪ ٞ‬عِٔا ٗاىبتلطع‪ًِٔ ٞ‬ا سبى اىبؿل‪٩‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬أفلاض تتعوق باهعق‪ٚ‬جس‪ٗ ٝ‬تلج٘‪ ّٙ‬اهط‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اهلوػجل‪ٞٚ‬‬ ‫نب‪ٚ‬ع ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فاىبعازبا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓٗ ،ٝ‬أذلاَٴ هتسبف ؾ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهعٌو‪ً ٞٚ‬ب اجملجا‪٨‬‬
‫ٗا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هورلٍ ٗاهقها‪ٗ ١‬اهعػلط‪ٗ ٞٙ‬ا‪ً٪‬جّ اهجساخو‪ٗ ٛ‬اشبجاضج‪،ٛ‬‬
‫حب‪ٚ‬ث ‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬ع اهعاًىٱ اهِظط ب٘ن٘ح تاَ ٗزق‪ً ٞ‬تِآ‪ ٞٚ‬إفب نب‪ٚ‬ع ظٗا‪ٙ‬ا اه٘اقع ًّ ع‪٩‬قا‬
‫اهِاؽ ىبعازب‪ ٞ‬اهلػاز ٗاهتدول ًّ أزضإُ ٗيباضغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬باغتقاً‪ٗ ٞ‬عسي‪.‬‬
‫ٗا‪٪‬قى ًب فلط‪ ٝ‬اسبطكا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أْ تلْ٘ خاه‪ٞٚ‬ځ ًّ ثقاف‪ ٞ‬اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬عو‪ٟ‬‬
‫اىبػت٘‪ٙ‬ـب‪ :‬اهلوػل‪ ٛ‬هوللط‪ٗ ،ٝ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهعٌو‪ ٞٚ‬هوػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞ‬فتتٌ‪ٚ‬ع بكج‪ٚ‬ا ‪ً ٞ‬ؿجطٗعٔا اهعوٌج‪ٛ‬‬
‫ٗاه قاًب بسق‪ٗٗ ٞ‬ن٘ح‪ٗ ،‬تتٌ‪ٚ‬ع بك‪ٚ‬ا ‪ً ٞ‬ؿطٗعٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ُٗ ٛ‬ظإً بأقجاه‪ً٘ ٞ‬نج٘ع‪ٞٚ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٔٙ‬‬

‫ٗجس‪ ٞٙ‬عٌو‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهللط‪ٗ ٜ‬اه قاًب‪ً .‬ػت ٌط‪ ٝ‬اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب اهعاًج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهعال هكاحل ًؿطٗعٔا اهِٔه٘‪ .ٜ‬فتلْ٘ فلط‪ ٝ‬قازض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ت ق‪ٚ‬و ا‪٪‬شٓاْ ٗٓ‪ ٛ‬تعاجل‬
‫ألباط اهتللف اهػويب بإػباب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عق‪ٚ‬جستٔا‪ٗ ،‬قبجا ‪ٙ‬قج٘‪ ٜ‬اهجصّٓ ًب فٔجٍ اٮغج‪ َ٩‬ؾجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫ًِٗٔاجاځ‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ًٗ :‬عِ‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه٘انر‪ ،ٞ‬اهل‪ٚ‬ل‪ٞٚ‬ٿ اىبطغً٘‪ ٞ‬ٮُلاش اهللط‪ً ٝ‬ب صبا‪ ٨‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬قبا‬
‫‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إظباظ ا‪٪‬عٌاي بسق‪ٗ ٞ‬ذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ب ق‪ً ٞ‬تكاعس‪ٗ .ٝ‬ذبصضٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫اهاٌ٘ ٰ ٗاٮبٔاَ‪ٌُٔ٪ ،‬ا ًّ ع٘اًى إخلاق اهِؿاط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬فهج‪٩‬ځ عٌجا ‪٘ٙ‬جساُجٕ‬
‫ًّ اهط‪ٙ‬ب ٗاهتؿل‪ٚ‬م اهوص‪ٙ ّٙ‬هعلاْ اه ق‪ ٞ‬باهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ .ٞ‬كٌجا أْ ا‪٪‬قجى‬
‫هؿطع‪ ٞٚ‬اهعٌى ‪ٙ‬قته‪ً ٛ‬عطفج‪ ٞ‬طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬إُلجاش أفلجاض اىببجسأ ٗتٽب‪ٚ‬جق أذلاًجٕ ًب اجملتٌجع‬
‫باهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسبلٌ‪ ٞٚ‬أٗ باهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهؿجطع‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬با‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ ٞٚ‬اىبطع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهظجطٗ‬
‫اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٞٚ‬ه‪ ًٞ٫‬خاضد ظًّ اهِج٘اظي‪ًٗ ،‬ب ظًجّ اه ٘ابجت‪ٓٗ ،‬ج٘ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اسبلٌ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫اهلت٘‪ ٛٓٗ ٠‬اٮت‪ٚ‬اْ بجاىبٌلّ ًجّ اسبلجٍ اهؿجطع‪ ٛ‬ظًجّ اهِج٘اظي ٗاىبجتافا ‪ٓٗ ،‬ج٘‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهؿطع‪.ٞٚ‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬تعتٌس اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬ب بِا‪ٔ٢‬ا جػٌٰٔا اهتلتو‪ ٛ‬عوج‪ ٟ‬أؾجدام‬
‫اكتٌوت ف‪ ٍٔٚ‬اٮضاز‪ ٝ‬اهكجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اىببِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اٮزضان اهكجر‪ٚ‬س ىبٽاهجب اىببجسأ فلجط‪ٝ‬‬
‫ٗطط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬اىبتلُ٘‪ ٞ‬باه٘ع‪ ٛ‬اهتاَ عو‪ ٟ‬اه٘اقع أًِاځ ٗخ٘فاځ‪ٗٗ ،‬غ‪ٚ‬و‪ٗ ٞ‬أغو٘باځ; حب‪ٚ‬ث تتبوج٘ض‬
‫ف‪ ٍٔٚ‬ا‪٪‬فٔاَ ًب صبا‪٨‬تٔا اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اهعوٌ‪ًٗ ،ٞٚ‬ب اجملا‪ ٨‬اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓٗ .ٞٚ‬ج٘ ًٗجا‬
‫‪ٙ‬رتتب عو‪ ًّ ٕٚ‬اىب٘اقو ‪ٙ‬عسٹ ًظٔطٰ اٮُلاش ٗذبٌى اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬أعبا‪ٔ٢‬جا‪ٗ ،‬اهتهجر‪ً ٞٚ‬جّ‬
‫أجؤا ب٘قلٔا قه‪ً ٞٚ‬كف‪ٙ ٞٙ‬رتتب عو‪ٔٚ‬ا إجطا‪ ١‬اىب٘ أٗ اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ .ٝ‬ا كجاْ زْٗ شهجم‬
‫فإُٕ غ‪ٚ‬تػبب ًب خوى أٗ عٽب بٱِ‪ ٞٚ‬ازبػٍ اهتلتو‪.ٛ‬‬
‫ضابعاځ‪ٙ :‬عتٌس ظباحٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬ب بِا‪ٔ٢‬ا اهتلتو‪ ٛ‬عوج‪ ٟ‬اهطابٽج‪ ٞ‬بجـب‬
‫أعها‪ٔ٢‬ا‪ ،‬بأْ تلجْ٘ اهطابٽج‪ ٞ‬قجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬باىببجسأ‪ ،‬بأٿغػجٕ ٗأقج٘هٕ ٗفطٗعجٕ‪ ٨ ،‬ضابٽج‪ٞ‬‬
‫اه٘جآ‪ ٞ‬أٗ اىبِعه‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ً ،ٞٚ‬ع أُٔا تطاع‪ً ٟ‬ب ا‪ً٘٪‬ض اهعاً‪ٗ ،ٞ‬هلٌِٔا خٽطتاْ عو‪ٟ‬‬
‫‪ٖٔٚ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫جػٍ اهتلتى‪ ،‬فاسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىب٘ث٘ق بٕ ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬طتبط باىببسأ ٗج٘زاځ ٗعسًاځ‪ ،‬ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫أٗ ً٘تاځ‪ٓٗ ،‬لصا أعها‪ ،ٖ٦‬ف‪ٚ‬ػف ب با ٗاثقاځ ًّ ُلػجٕ بع‪ٚ‬جساځ عجّ اهتحٌعجا اه٘قت‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗازبٌاعا شا ا‪٪‬فق اهقط‪ٙ‬ب احملسٗز‪ٗ ،‬اهيت اهباځ ًا تأخص ق٘ضاځ ًّ ا‪٪‬عٌجاي ا‪ُٚ٬‬ج‪ٞ‬‬
‫اىبطدبو‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫خماطِ ُز احلزاىِ ايش‪ٝ‬اس‪:ِّٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .214‬يبا ػبب أْ ذبصضٰ ًِٕ اسبطك‪ٞ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ذبطمٰ عو‪ً ٟ‬عازبتٕ ٗٓ‪ ٛ‬تعٌجىٱ‬
‫ٗإػباز اسبطان اهِاجس أً٘ض عس‪ٙ‬س‪ًِٔ ٝ‬ا ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫‪‬‬ ‫ًب قِاع‪ ٞ‬اهع‪٩‬قا‬
‫ٗذبجطم عوج‪ٟ‬‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ ذبصضٰ اسبطك‪ٞ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ًّ ٞ‬اٮخلا‪ٗ ١‬اهاٌ٘‬
‫ًجّ خ‪٩‬هلجا‪،‬‬ ‫ب‪ٚ‬اْ طط‪ٙ‬قتٔا هوِاؽ ًب فٍٔ ُٱظٍ اٮغ‪ٗ َ٩‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬يباضغ‪ ٞ‬بِا‪ ١‬اهع‪٩‬قجا‬
‫ٗت٘نس أُٔا تػف عو‪ٓ ٟ‬س‪ ٠‬باهل‪ٚ‬ل‪ٗ ٞٚ‬اه٘غ‪ٚ‬و‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬غو٘و‪ ٨ ،‬غجفاځ اضدباه‪ٚ‬جاځ عوج‪ٟ‬‬
‫ًعاد أفطازٓا ٗهٍُِ٘ٔ‪ٗ .‬أْ تععظ ٓصا اهب‪ٚ‬اْ ٗت‪٧‬كس أُٔا أٓى هو ق‪ ٞ‬ذـب تبتعجس عجّ‬
‫اه٘غا‪٢‬ى اىبطدبو‪ ٞ‬ا‪ ُٞٚ٬‬أٗ ف اىبسضٗغ‪ ٞ‬أٗ اىبوت٘‪.ٞٙ‬‬

‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬كصهم ذبطم اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اه٘اقع‪ً ٞٚ‬ب اهعٌى ٗازبس‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًب اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ اىب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪ ،ٞٚ‬فتبتعس عّ اغتا‪٩‬ي ًؿاعط ازبٌٔج٘ض ٗفج٘ضاْ‬
‫هباغٍٔ ٗض بتٍٔ ًب اهتا‪ٚ‬ف قبععي عّ اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬اٮضاز‪ ٝ‬اه٘اع‪ ْ٪ ،ٞٚ‬اهسافع‬
‫اه٘جساُ‪ ٛ‬ف ًأًْ٘ اهعاقب‪ ،ٞ‬فٔ٘ ًع نطٗض‪ٗ ٝ‬ج٘زٖ ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اه٘اقع‪ ،ٞٚ‬إ‪ ٨‬إُٔ ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬كوس ‪ُ٨‬سفا اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ق‪ٚ‬ازتٔا ٗٓ‪ ٛ‬تػف ٮظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا‬
‫ًا ل ‪ٙ‬لّ ًقطُٗاځ باٮزضان اهكر‪ٚ‬س ٗاه٘ع‪ ٛ‬اهتاَ ٗاهتكٌ‪ ٍٚ‬عو‪ ٟ‬اهعٌجى اىبٽوج٘و‪.‬‬
‫ٗأ‪ٙ‬هاځ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٨ ٞ‬تع٘ټي عو‪ ٟ‬اىبدعْٗ اهعاطل‪ ٛ‬هس‪ ٠‬ازبٌٔج٘ض‪٨ٗ ،‬‬
‫ٗاسبٌاؽ ًب ا‪٪‬فجطاز‪ٗ ،‬تتقكجس اىبعازبج پ‪ ٞ‬اىبِاغجب‪ ٞ‬بجأْ تجبين أعهجا‪ٓ١‬ا‬ ‫عو‪ ٟ‬اهط با‬
‫ٗتل٘ټٍُٰٔ بق٘‪ ٝ‬اهللط‪ ٝ‬اىبتٌ و‪ ٞ‬بإزضان غو‪ ٍٚ‬هوللط‪ ٝ‬اىبتبِا‪ٗ ٝ‬اه٘ع‪ ٛ‬اهطؾج‪ٚ‬س عو‪ٔٚ‬جا قبجا‬
‫‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب اٮضاز‪ ٝ‬اهكر‪ٚ‬ر‪.ٞ‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬تععَٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهكسق ٗخو٘م اهِ‪ً ٞٚ‬ب فعؤا اىبقك٘ز باهللط‪ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٔٛ‬‬

‫ٗاهٽط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬فتعٌى ‪٪‬جى شهجم بأغجباو اهتأٓ‪ٚ‬جى اىبعجطًب ٗاهِلػج‪ ٛ‬هبِجا‪ ١‬اهؿدكج‪ٞٚ‬‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ً ٞٙ‬ب اهلطز قبا ‪ٙ‬كورٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاعج‪ًٗ ،ٞ‬ب ازبٌاعج‪ ٞ‬قبجا ‪ٓ٧ٙ‬وجٔا هلػجب ثقج‪ٞ‬‬
‫ازب ٌٔ٘ض ٗأخص اُق‪ٚ‬ازٖ‪ًٗ ،‬ب ازبٌٔ٘ض اىبقج٘ز بٔجا قبجا ‪ٙ‬عجعظ ثقج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بجٕ ًب اهتجأثف‬
‫اهعاَ‪ً ٘ٓٗ .‬جا ‪ِٙ‬ؿج‪٤‬ٱ اٮضاز‪ٝ‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬بِ‪ ٞٚ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗتل٘‪ٗ ،ِٕٙ‬عو‪ ٟ‬اهعط‬
‫اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ً ٞ‬ب اجملتٌع ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلً٘‪ ٞ‬باههطٗض‪.ٝ‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬ؼبطم اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬جعجى اىببجسأ ضبج٘ضٰ زٗضاُجٕ ب٘قجلٕ ؾجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫ًِٗٔاجاځ‪ٗ ،‬ب٘قلٕ عق‪ٚ‬س‪ُٗ ٝ‬ظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اٮغ‪َ٩‬ٱ ًبسأ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٷ‪ًِ ٘ٓٗ ،‬ظً٘‪ ًّ ٞ‬ا‪٪‬فلاض‬
‫ٗا‪٪‬ذلاَ اهيت ػبب اهتق‪ٚ‬س بٔا عو‪ ٟ‬اىبج‪ًِ٧‬ـب باٮغج‪ َ٩‬تجس‪ِٙ‬اځ ٗعبجاز‪ٗ ،ٝ‬ػبجب إقِجا‬
‫ا‪٬‬خط‪ ّٙ‬بعساهتٔا تٽب‪ٚ‬قاځ ٗتِل‪ٚ‬صاځ ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬ذت‪ ٟ‬تؿ‪ٚ‬ع ًب ازبٌاع‪ٗ ٞ‬تاسٗ ًظٔطاځ طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ‬
‫ًب اجملتٌع‪ .‬ف‪ٚ‬رصض اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬اهؿدكجاُ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬عٌجاي ا‪ُ٪‬اُ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اىبكجور‪،ٞٚ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬بتعس عّ اجملاً‪ٗ ، ٩‬ذبجصض اسبطكج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬جّ احملػج٘ب‪ٗ ٞٚ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اههج‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬ب‬
‫أُؿٽتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬قٽعاځ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فػ‪ٚ‬ك‪ٚ‬بٔا اٮخلاق ٗه٘ بعس ذـب‪.‬‬
‫‪‬‬

‫صف‪ ُ١‬ر‪ٚ‬ابطِ احلزاىِ ايش‪ٝ‬اس‪:ٞ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .215‬يبا ػبب أْ ت‪٧‬كس عو‪ ٕٚ‬اسبطك‪ٞ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ذطاكٔا أْ ‪ٙ‬قَ٘ عوج‪ ٟ‬ضٗابجط‬
‫ًت‪ً ِٞٚ‬تٌاغل‪ً ٞ‬ب بِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬جػجٌٔا اهتلتوج‪ ٛ‬ب٘قجلٔا ذعبجځا غ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬ځا ًبجس‪ ٖ٦‬اٮغج‪،َ٩‬‬
‫ًٗقته‪ ٟ‬شهم فٍٔٱ ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ ذبسزٰ ًب إضازتٔا ًِص اهبس‪ ١‬أْ ضابٽتٔا اٮمباْ باٮغ‪ً َ٩‬بسأ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهسٗاَ‪ .‬فتظٔجط‬ ‫ٗاىبدطد ًّ نب‪ٚ‬ع ا‪٪‬ظًا‬ ‫ُٗظاًاځ‪ٗ ،‬إُٔ اسبى زبٌ‪ٚ‬ع اىبؿل‪٩‬‬
‫أفلاضٖ ٗأذلإً هوعاً‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ ٗخاقتٍٔ بلى ثق‪ٗ ٞ‬اعتعاظ‪ٗ ،‬دبعوٕ ضب٘ضٰ ت٘ج‪ٚ‬جٕ‬
‫ظاٗ‪ ٞٙ‬اهط‪ٗ ٞٙ٦‬ب٘قو‪ ٞ‬اهبكط سبطكيت اهعقى ٗاهقوب هس‪ ٠‬اهلطز قبجا ‪ٙ‬ػجتق‪ ٍٚ‬بعٌوجٕ ًب‬
‫طاع‪ ٞ‬اهلل ٗضن٘إُ ٗ‪ِٙ‬تظٍ بػو٘كٕ ًب إُهاد جع‪ٚ٢‬تٕ ًب ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬بأْ ‪ٙ‬لجْ٘ ًجساض‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ًب اجملتٌع ٗأعطافٕ كصهم‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬تععَٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬تلع‪ٚ‬جى ًلجآ‪ ٍٚ‬اهطابٽج‪ ٞ‬اىببس‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬بجـب‬
‫‪ٖٜٔ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهتللف ٗاهتِل‪ٚ‬ص‬ ‫أعها‪ٔ٢‬ا‪ ،‬باهت٘ج‪ ٕٚ‬اىبربَ ٗاسبعَ عو‪ ٍٔٚ‬بإػبازٓا ف‪ٌٚ‬ا ب‪ً ٍِٔٚ‬ب صبا‪٨‬‬
‫عّ طط‪ٙ‬ق اهتعوٍ ٗاهسضؽ‪ٗ ،‬ا‪٨‬ضتقا‪ ١‬باهِلؼ ٗاهػو٘ن‪ ،‬فتبتعس اسبطك‪ٞ‬ٿ عّ خٽجط‪:ّٙ‬‬
‫اشبٽط اهٽبق‪ ٛ‬اهؿدكاُ‪ ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬ؿعط بأُٔا ف‪ ٞ٣‬أعو‪ ًّ ٟ‬اهِاؽ‪ً ،‬تعاه‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اشبوق‪،‬‬
‫تِظط ه٭خط‪ُ ّٙ‬ظط‪ٝ‬پ اهسْٗ‪ٓٗ ،‬صا اشبٽط ا‪ٗ٪‬ي‪ .‬ثٍ اشبٽط اه اُ‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اشبٽط اىببجس‪ٛ٢‬‬
‫بأْ تتحاٗو ًع ا‪٬‬خط‪ ّٙ‬أفلاضاځ ًٗؿاعطاځ‪ ،‬هباغاځ ٗض ب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ذػجاو اىببجسأ‪ٗ .‬هلجصا‬
‫ػبب أْ ذبعَ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أًطٓا باىببسأ باض اهِظط عّ هباؽ ازبٌٔج٘ض ٗضنجاٖ‬
‫ًا زاَ أًطٓا ًع اىببسأ ًٌٗٔا خاهو ازبٌٔج٘ض ًب شهجم‪ ،‬فتبعجسٱ اه٘جآج‪ٞ‬پ ٗاحملػج٘ب‪ٞٚ‬‬
‫ًٗلآ‪ ٍٚ‬ا‪ُ٪‬اُ‪ ٞٚ‬عّ جػٌٔا اهتلتو‪ُٗ ٛ‬ؿاطٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬ذػٔا ٗؾع٘ضٓا ازبٌجاع‪ٛ‬‬
‫ٗذباف عو‪ ٟ‬اهت٘اظْ اهػو٘ك‪ ٛ‬باىببسأ فلط‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪.ٞ‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬ذبطم اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬إهٔاض اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس هعٌى‬
‫قر‪ٚ‬س قاحل ًِاغب ىبقته‪ ٟ‬اسباي اهص‪ ٜ‬تعج‪ٚ‬ـ بجٕ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬تقكجس اهعٌجى‬
‫كٌا ٓ‪ً ٛ‬ب اه٘اقجع‪ ،‬فتعجرب عجّ‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبا ػبب ًّ اىببسأ عو‪ ٟ‬اهقها‪ٙ‬ا ٗاىبؿل‪٩‬‬
‫إذػججاؽ ازبٌججآف ٗؾججع٘ضٓا ٗفلطٓججا قبتبِ‪ٚ‬اتٔججا هوروجج٘ي ٗاٮجابججا ‪ٗ ،‬اهٽطا‪٢‬ججق‬
‫بلى جس‪ُٗ ٞٙ‬ؿاط ب٘قو اسبطك‪ً ٞ‬ب ذطاكٔا ك‪٩‬ڈ فلط‪ٙ‬اځ ؾجع٘ض‪ٙ‬اځ ؾجا‪٢‬عاځ ًب‬ ‫ٗا‪٬‬ه‪ٚ‬ا‬
‫سبلپجٍٱ‬
‫ازبٌاع‪ًٗ ٞ‬عبټطاځ عِٔا‪ ٨ ،‬زخ‪٩ٚ‬ځ عو‪ ٟ‬نباع‪ ٞ‬ا‪ً ٨ٗ ًٞ٪‬تٽل‪٩‬ځ عو‪ ٟ‬قها‪ٙ‬آا‪ٗ .‬ا پ‬
‫ًب شهم ٗاهطق‪ٚ‬ب ٓ٘ ا‪ ًٞ٪‬ذـب تقطض ًكساق‪ٓ ٞٚ‬صا اهتعبف ًّ عسًٕ‪.‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬ذبص ٱض اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬جّ تقو‪ٚ‬جس ألبجاط فلجط ا‪٪‬ذجعاو اهاطب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗططا‪٢‬قٔا ًب اهتللف ٗاهتدٽ‪ٚ‬ط‪ًٗ ،‬ب قِاع‪ ٞ‬اشبٽاو ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬يبا ‪ٙ‬ػجت٘جب تقكٹجس‬
‫اٮمباْ باٮغ‪ َ٩‬قبا ‪ٙ‬ظٔط ًب اهق٘ي ٗاهعٌى عِس ضبجط أعهجا‪ ١‬جػجٍ اسبطكج‪ ٞ‬تلتو‪ٚ‬جاځ‬
‫بإتقاْ هوٌٽاهب ًّ جٔ‪ ٞ‬اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اىبؿطٗع‪ٗ ٞٚ‬إ‪ٙ‬قاْ ًّ جٔ‪ ٞ‬اهتعبس ٗاهس‪.ّٙ‬‬
‫خاًػاځ‪ :‬ػبب عو‪ ٟ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٞ‬أْ دبعجى اهقهج‪ٞٚ‬پ اٮغج‪ٓ ًٞٚ٩‬ج‪ٛ‬‬
‫اهكر‪ٗ ٞ‬اهكاسب‪ً ٞٚ‬ب بِا‪ ١‬اجملتٌع اهطاؾس‪ٗ ،‬اسبصض‬ ‫اهقه‪ ٞٚ‬اىبكف‪ ٞٙ‬سبطاكٔا إشا أضاز‬
‫اهسٗه‪ِٙٗ .ٞ‬ظط شهجم‬ ‫كى اسبصض ًّ جعؤا قه‪ ٞٚ‬جع‪ ًّ ٞٚ٢‬قها‪ٙ‬ا اجملتٌع ًٗ‪٧‬غػا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٓ‬

‫ٗاهت ق‪ٚ‬جو‬ ‫بأْ ‪ٙ‬ٱرػب اهبعس اهعق‪ٚ‬س‪ ٜ‬اٮمباُ‪ ٛ‬ذاي إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬جسا‬
‫هلٌا ٗاهتدٽ‪ٚ‬ط‪ٗ ،‬إ‪ٗ ٨‬قعت اسبطكا ٱ بجاشبٽط اىببجس‪ ٨ ٛ٢‬ضباهج‪ٓٗ .ٞ‬ج٘ ًجا غج‪ٚ‬حعى‬
‫أعٌاهپٔا ضزٗزٰ فعىڅ اهباځ‪ ٨ ،‬أعٌا‪٨‬ځ ًقك٘ز‪ ٝ‬باىبػت٘‪ ٠‬اىبطج٘ هوٌٽاهب ًٗقاقجسٓا;‬
‫ٗٓ٘ ًا غ‪ٚ‬حعى ًِظ٘ضٰ ٓجا ًب ذجسٗز أفجق نج‪ٚ‬ق ٱ‪ٌٰٚ ٙ‬ټج ٱع عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب أًجط ز‪ٙ‬جٍِٔ‬
‫ٗ‪ٙ‬هٽطو حباي غا‪٢‬ط اهِاؽ اهص‪ٙ ّٙ‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ بلِلٍٔ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫غازغاځ‪ :‬تعتٌسٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ً ٞٚ‬ب كى عٌى تِؿط بٕ قاعجس‪ ٝ‬اهػجبب‪ً ٞٚ‬ب‬
‫إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪ ٛٓٗ ،‬أْ اهعٌىٰ فعىٴ ًقك٘ز ًّ أجى ذبق‪ٚ‬ق اهلس‬
‫تِظٌِّٕٱ اهللط‪ ٝ‬بِظاَ ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ٗ‪ٙ‬تركى بتقكس اهتللف ٗاهتدٽج‪ٚ‬ط هوعٌجى بِظأًجا‬
‫ٗاهتسبف هٕ بأغاه‪ٚ‬ب ٗٗغا‪٢‬ى ًِاغب‪ ،ٞ‬فاقته‪ ٟ‬اسباي اهعٌو‪ ٛ‬هورجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس‬
‫ضعا‪ ٞٙ‬أضبع‪ ٞ‬أً٘ض‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهللط‪ٗ ،ٝ‬اه اُ‪ :ٛ‬اهعٌى‪ٗ ،‬اه اهث‪ :‬اهلس ‪ٗ ،‬اهطابع‪ :‬اٮمباْ‪.‬‬
‫بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬قجر‪ٚ‬ر‪٨ ٞ‬‬ ‫فإشا ذطقت اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪ٓ ٟ‬صٖ ا‪ً٘٪‬ض ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬غجاض‬
‫ضباه‪ٙٗ ،ٞ‬عسٹ اهعٌى اهص‪ ٜ‬تقَ٘ بٕ عٌ‪٩‬ځ ُآهاځ أقاو أَ أخٽأ ذتٌاځ‪.‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ه وَوُِّىَّاتُُْ‬
‫ىصِؤُو ِ‬
‫ِي ألَدَا ِء الدَّ ِورِ الِ َ‬
‫ك الصِّيَاش ِّ‬
‫ت الِحِرَا ِ‬
‫وَذَاالَ ُ‬

‫جاالتُ ايعٌُِ ايش‪ٝ‬اس‪:ِّٞ‬‬

‫‪‬‬ ‫َ َ‬
‫َ‬
‫اهِجاؽ بٽطا‪٢‬قٔجا‬ ‫‪ .216‬اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬تِل‪ٚ‬ص اهللط‪ً ٝ‬ب اه٘اقع ًّ ع‪٩‬قا‬
‫اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬ ‫ٗأغاه‪ٚ‬بٔا‪ٙٗ ،‬وعَ ًّ شهم ضعا‪ٞٙ‬ٿ اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل‪ ،‬فٌحا‪٨‬‬
‫ٓ٘ اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬اىبكاحل‪ًٌٔٗ ،‬تٕ تِل‪ٚ‬صٱ اىبٽاهب ٗاىبقاقس حبػب اىبٌلّ ٗعو‪ ٟ‬ذػجب‬
‫ًقته‪ ٟ‬اسباي‪ ٘ٓٗ .‬أك ط ًّ آه‪ ٞٚ‬عٌى إفب كُٕ٘ ططا‪٢‬ق عٌى ًِٗٔجاد أزا‪ ١‬هوجِٹظٍ ًب‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اجملتٌع‪ ٞٚ‬عو‪ٗ ٟ‬فق ا‪٪‬فلاض اهيت آًّ بٔا اهعاًوْ٘ ًٗا اعتِقٖ٘‬ ‫اهع‪٩‬قا‬
‫ًّ أذلاَ ًب ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل‪ٗ .‬إشا كاُت اهسٗه‪ٞ‬ٿ تقته‪ً ٛ‬ب غ‪ٚ‬اغجتٔا‬
‫ٕٖٔ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬اهِاؽ ًب قها‪ٙ‬ا ا‪ٗ ًّ٪‬قها‪ٙ‬ا اهتعو‪ٗ ٍٚ‬قها‪ٙ‬ا اهكر‪ًٗ ٞ‬ا ‪ٙ‬تعوق بٔجصٖ‬
‫ٗأجٔع‪ ،ٝ‬فإْ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ٓ٘ اهص‪ٚٔٙ ٜ‬ج‪ ٤‬ا‪٪‬جج٘ا‪١‬‬ ‫اهقها‪ٙ‬ا ًّ خسًا‬
‫اهعاً‪ ٞ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬ ‫اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ٮُؿا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ اهكر‪ٚ‬س اهكاحل ٗا‪٪‬عطا‬
‫ٗٓصا اهعٌىٱ ‪ٙ‬تٽوب ًّ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أْ ػبٔس ًب صباهـب‪ ،‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهبِا‪ ١‬اهصات‪ٛ‬‬
‫هق‪ٚ‬از‪ُ ٝ‬لػٕ باىببسأ ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قاسب‪ .ٞ‬فإُٕ إْ ل ‪ٙ‬ػتٽع أْ ‪ٙ‬ق٘ز ُلػٕ‪ ،‬هّ ‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬ع‬
‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ځ ضاؾس‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬اه اُ‪ :ٛ‬أْ ‪ٙ‬عٌى اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب صبجاي تطؾج‪ٚ‬س‬
‫ا‪ ًٞ٪‬قبا ‪ٙ‬ٱكورٔا ‪ ْ٪‬كبجاضؽ غجوٽأُٰا باغجترقاق تجاَ ‪ٙ‬عجرب عِٔجا باهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫طاقا‬
‫اهطؾ‪ٚ‬س‪ ٝ‬قٽعاځ‪.‬‬
‫ٗأًا اهبِا‪ ١‬اهصات‪ ٛ‬هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هِلػٕ باىببجسأ ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬قجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬قجاسب‪،ٞ‬‬
‫فٔ٘ بعِا‪ ٞٙ‬ازبٌاع‪ ٞ‬اهِاؾٽ‪ ٞ‬أٗ فط‪ٙ‬ق اهعٌى ازبٌاع‪ ٛ‬خبكا‪٢‬ل اهبِا‪ٗ ١‬اهتل٘‪ ّٙ‬هعٌى‬
‫نباع‪ ٛ‬قاحل ٗذطان غ‪ٚ‬اغ‪ُ ٛ‬اجس‪ ْ٪ ،‬فط‪ٙ‬ق اهعٌى ازبٌاع‪ ٛ‬أٗ اهلتوج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫هل‪ ٛ‬تلْ٘ ُاجر‪ٞ‬ځ ًب ًؿطٗعٔا ًتٌلِِّ‪ ًّ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ُ ٝ‬لػٔا بلتو‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهبِا‪ ١‬قجاسب‪ٞ‬‬
‫اهتل٘‪ ٨ ،ّٙ‬بس ًّ أْ ت٘فط اشبكا‪٢‬لٰ اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬اهيت ت‪ٓ٧‬ؤا ه‪٫‬زا‪ ١‬اهكر‪ٚ‬س ٗا‪٪‬فهى‬
‫ًب اه٘غط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ه‪ ،ًٞ٫‬فتعتين باىببسأ فلط‪ٝ‬ځ ٗطط‪ٙ‬ق‪ٗ ;ٞ‬تعتين بػ‪ ًٞ٩‬بِجا‪ ١‬كتوتٔجا‬
‫بل‪ٚ‬اْ قاحل ًب جػٍ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬تعتين بإضازتٔا ًب اهتكٌ‪ ٍٚ‬عو‪ ٟ‬ا‪٪‬زا‪ ١‬بعٌجى غ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ُاجس‪ٗ ،‬كٌا تقسَ ًب اىبٽوب اه اُ‪ٓ ًّ ٛ‬صا اهلكى(‪.)1‬‬
‫ٗهصهم‪ ،‬فإُٕ ًّ اه٘اجب عو‪ ٟ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس هل‪ٙ ٛ‬قَ٘ بأعبا‪ ١‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬‬
‫ٗذبٌٹى قها‪ٙ‬آا ًّ أْ ‪ٙ‬لتى ُلػٕ قبحٌ٘ع‪ ٞ‬أفطاز ًّ أبِا‪ ١‬ا‪ ْ٪ ،ًٞ٪‬اهعٌى اهلطز‪ٜ‬‬
‫ًٌٔا كاْ عبقط‪ٙ‬اځ ٗجصاباځ‪ ،‬فإُٕ ‪ٙ ٨‬ػتٽ‪ٚ‬ع ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬أً‪ ًّ ٞ‬ف ٗج٘ز ا‪ُ٪‬كاض ٗاىب‪٧‬اظض‪ّٙ‬‬
‫ٗاىبعاُٗـب‪ .‬فه‪٩‬ځ أْ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بٽب‪ٚ‬عتٕ عٌىٴ نبجاع‪ِٙ ٛ‬جتظٍ بِػجق طبكج٘م‬

‫(‪ِٙٗ )1‬ظط أ‪ٙ‬هاځ‪ٓ :‬ؿاَ عبس اهلط‪ ٍٙ‬اهبسضاُ‪ :ٛ‬اهعٌى ازبٌاع‪ٗ ٛ‬أثطٖ ًب ُٔه‪ ٞ‬ا‪ :ًٞ٪‬اهلكى اه جاُ‪ٛ‬‬
‫ًِٕ‪ً :‬آ‪ ٞٚ‬اهعٌى ازبٌاع‪ – ٛ‬اهبِا‪ٗ ١‬اهتل٘‪ٙ ٘ٓٗ .ّٙ‬تِاٗي خكا‪٢‬ل اهعٌى ازبٌجاع‪ً ٛ‬ب ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫ُلػٕ‪ ،‬زاض اهعبازه‪ – ٞ‬اهعطاق‪ ،‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٖ‬

‫ىبتعاُٗـب عو‪ ٟ‬أزا‪ ٕ٢‬بأٗناعٍٔ اىبع‪ ،ِٞٚ‬ف‪ٚ‬ػتوعَ اهعٌىٱ ازبٌاع‪ٗ ٛ‬جج٘زٰ فط‪ٙ‬جق ًجِظٍ‬
‫بقاُْ٘ إزاض‪ٙ ٜ‬طبط أعها‪ ٖ١‬باىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِ٘ا بٕ ٗاعتِقٖ٘ ذتٌجاځ‪ًٗ .‬جّ طب‪ٚ‬عج‪ٓ ٞ‬جصٖ‬
‫اهلتو‪ ٞ‬هل‪ ٛ‬كباضؽ عٌؤا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بِحاح أْ تظٔطٰ حبق‪ٚ‬قتٔا اىب٘ن٘ع‪ ًّ ٞٚ‬أُٔا صبٌ٘عج‪ٞ‬ٿ‬
‫اهِجاؽ‪ِٓٗ .‬جا اهلط‪ٙ‬جق بإمباُجٕ‬ ‫أفطازٷ آًِ٘ا قببسأ ‪ٙ‬طازٱ إػبازٖ ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قجا‬
‫باىببسأ ‪ٙ‬كٌٍ عو‪ ٟ‬إضاز‪ً ٝ‬ا ػبب ًِٕ ًب تِظ‪ ٍٚ‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬غف اجملتٌع ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫صف ُ‪ ١‬إراد‪ ِ٠‬ايعٌُِ ايش‪ٝ‬اس‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهِجاجس ًٌٗٔاتجٕ اهق‪ٚ‬جاَ‬ ‫‪ ًّٗ .217‬شهم تلْ٘ أٗي صبا‪٨‬‬
‫بإضاز‪ ٝ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙٗ ،ٛ‬تأت‪ ٟ‬هٕ شهم بإُؿا‪ ١‬طو‪ٚ‬ع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ اهقازض‪ ّٙ‬عوج‪ ٟ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اجملتٌع باىببسأ‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬تعاُٗ٘ا ًع بعهٍٔ ٗ‪ٙ‬تلجاًو٘ا ًب ٗجج٘زٍٓ بجـب اهِجاؽ بؿجلى‬
‫ًعطٗ ٷ باُلتاذٕ عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط ًّ ف تؿسز أٗ ذبوى‪ٙ ،‬تِجاٗهْ٘ ًعازبج‪ ٞ‬أزٗا‪ ١‬اهِجاؽ‬
‫بسٗا‪ً ١‬بس‪ٗ ،ٍٔ٢‬أْ ‪ٙ‬تحػس ف‪ :ٍٔٚ‬اهتللف اهعٌ‪ٚ‬ق باىببسأ بإمبجاْ ضاغجذ‪ٗ ،‬اٮخج‪٩‬م‬
‫اهتِل‪ٚ‬جص ٗاهتٽب‪ٚ‬جق‪ٗ ،‬اهتِظج‪ٍٚ‬‬ ‫اشباهل باهعوٍ باىبٽاهب ٗاهلٍٔ اهسق‪ٚ‬ق هلا ًب صبجا‪٨‬‬
‫اهسق‪ٚ‬ق ب٘ثاق‪ ٞ‬تٽٌ‪ ّ٣‬ا‪ ًٞ٪‬هلا ذتٌاځ(‪.)1‬‬
‫‪‬‬
‫ٗػبب ِٓا أْ ‪٩ٙ‬ذ اهتلتى أْ جس‪ٙ‬تٕ تظٔط بأًط‪:ّٙ‬‬
‫اهعٌجى بع‪ٚ‬جساځ عجّ‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قسضتٕ عو‪ ٟ‬فٍٔ اىبٽو٘و اىبعطًب ًّ اىببسأ ًب صبا‪٨‬‬
‫اهتك٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬أْ ‪ٙ‬سضكٔا بتٌاؽ قازق ًع اه٘اقع اىب٘ن٘ع‪ٛ‬‬ ‫ٗاهتقس‪ٙ‬طا‬ ‫ا‪٨‬فرتانا‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬بـب اهِاؽ‪ ،‬ف‪ٚ‬ظٔط عو‪ ٟ‬خٽابٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهعوٍ باىبٽاهب ٗاهلٍٔ‬ ‫هوك‪٩‬‬
‫ًب اهعوٍ عو‪ٗ ٟ‬فق اهؿط‪ٙ‬ع‪ً ،ٞ‬ع اسبوٍ با‪ُ٪‬جا‪ً ٝ‬ب اهتعاًجى ًجع ا‪٪‬ذجساث ٗاه٘قجا‪٢‬ع‪،‬‬
‫اىبعطف‪ ٞٚ‬اه قاف‪ ٞٚ‬بؿلى غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اه٘اقع ٗٓ٘ اه٘قجو‬ ‫ٗاسبلٌ‪ً ٞ‬ب إُعاي اىبتبِ‪ٚ‬ا‬
‫اىبػٌ‪ ٟ‬اهطباُ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬كٌا ًب اهقطآْ اهلط‪+ ٍٙ‬ﮂﮃ "‪ًٗ .‬قته‪ٓ ٟ‬جصا اهلٔجٍ اهجتعوڇٍٱ‬
‫ٗاهسضؽ ‪٪‬عها‪ ١‬اهتلتى قبا ‪ٓ٧ٙ‬ؤٍ هترٌى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس‪ ،‬قجاي‬

‫(‪ )1‬ضبٌس تق‪ ٛ‬اهس‪ ّٙ‬اهِبٔاُ‪ :ٛ‬اهتلتى اسبعبج‪ :ٛ‬م‪ٗ .38‬اهجسكت٘ض ‪٘ٙ‬غجو اهقطنجاٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬جا‬
‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م‪.18‬‬
‫ٖٕٖ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهلل تعافب‪+ :‬ﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈﮉﮊ"(‪.)1‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬قسضتٕ عو‪ ٟ‬تلع‪ٚ‬ى أعها‪ ٕ٢‬باىببسأ ٗاهتعبف عجّ أفلجاضٖ اهجيت تعوٌ٘ٓجا ًب‬
‫اهق٘ي بكسق اهؤح‪ٗ ٞ‬اهعٌى بتكجٌ‪ ٍٚ‬اهععمبج‪ٞ‬‬ ‫خٽابٍٔ أٗ دب ػ‪ٚ‬س طط‪ٙ‬قتٕ ًب صبا‪٨‬‬
‫طبوكـب هٕ‪ٗ ،‬ق٘‪٨‬ځ إفب اىبػت٘‪ ٠‬اهص‪ٙ ٜ‬كجٔطٍٓ بؿجطا‪٢‬عٕ ًِٗآحجٕ ٗػبعوجٍٔ كتوج‪ٞ‬‬
‫ًت‪٩‬قق‪ ٞ‬جبع‪ٚ٢‬اتٔا ٗهٿرٌ‪ٗ ٞ‬اذس‪ ٝ‬بؿدك‪ٚ‬تٔا‪.‬‬
‫‪‬‬

‫صف‪ ُ١‬دلاٍِ أخذِ اْك‪ٝ‬اد اجلُٗ‪ٛ‬ر‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .218‬إشا أذػّٰ فط‪ٙ‬قٱ اهعٌى ازبٌاع‪ً ٛ‬ب بِا‪ ١‬كتوتٕ ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا باىببجسأ‪ٗ ،‬أذػجّ‬
‫قٔط أعها‪ ٕ٢‬بأفلاض اىببسأ ٗططا‪٢‬قٕ ٗأُهخ هس‪ ٍٔٙ‬اىبلجآ‪ ٍٚ‬اه‪٩‬ظًج‪ً ٞ‬ب اهتعاًجى ًجع‬
‫اه٘اقع ٗاه٘قا‪٢‬ع‪ٗ ،‬ا‪٪‬ذساث ٗاىبػتحسا ‪ ،‬فإُٕ ‪ٙ‬لجْ٘ قجس اُتقجى إفب ذبس‪ٙ‬جس ا‪ٙ‬جا‬
‫جس‪ٙ‬س‪ ٛٓٗ ،ٝ‬إضاز‪ ٝ‬تل٘‪ ّٙ‬ضأ‪ ٜ‬عاَ عّ اىببسأ ًٗعاٗزتٕ هِظاَ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬قبجا ‪ٙ‬ج‪٧‬ز‪ ٜ‬إفب‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫أخص اُق‪ٚ‬از ازبٌآف هتقو ًب ًِاقط‪ ٝ‬اىببسأ ًٗ‪٧‬اظض‪ ٝ‬هبپوتٕ ًب صبا‪٨‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬شهم قبا أزضكت ًّ اهللط‪ٗٗ ٝ‬عت ًّ صبٌى ا‪ٓ٪‬سا ‪ ،‬فت ق باهلتو‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬ازتٔا‪ٗ ،‬بإخ‪٩‬قٍٔ ُٗعآتٍٔ ٗقجسضتٍٔ عوج‪ ٟ‬أزا‪ ١‬اىبٽاهجب ٗاهق‪ٚ‬جاَ باه٘اجبجا‬
‫ٗإعٽا‪ ١‬اسبق٘ق‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗتعٌىٱ كتو‪ ٞ‬اهعٌى ازبٌاع‪ً ٛ‬ب ُلؼ اه٘قت عو‪ ٟ‬تٔ‪ًِ ٞ٣ٚ‬ار عاىب‪ٙ ٛ‬تقبى ٗج٘زٰ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬كٌ٘ج٘ز زٗه‪ ٛ‬هٕ ذق‪ٚ‬قتٕ اىببس‪ ،ٞٚ٢‬بأْ تٱلٔڄٍٰ اهلتو‪ٞ‬ٿ ًب خٽابٔا اهطأ‪ٰٜ‬‬
‫اهعاَ اهعاىب‪ ٛ‬حبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهطغاه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬طب‪ٚ‬ع‪ ٞ‬ذهجاضتٔا‪ ،‬هترجطټض آضا‪ ١‬اهؿجع٘و ًب‬
‫ًجّ‬ ‫اهعال اهطأمساه‪ ٛ‬خاق‪ ًّ ٞ‬اهعقس اشبب‪ ٞ ٚ‬اهيت تطكٔا اهتعكجب اهجس‪ٙ‬ين اىبِرجط‬
‫اهقطْٗ اه٘غٽ‪ٗ ،ٟ‬ذوت ًب ُل٘ؽ اهطأمساه‪ٚ‬ـب ٗاهعوٌاُ‪ٚ‬ـب ٗقجاز‪ ٝ‬اهاجطو‬ ‫غ‪ٚ‬اغا‬
‫اهطأمساه‪ ٛ‬أٗ اهؿطق ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬قسمباځ ٗضجا‪٨‬تٕ ازبسز ب٘قلٔا ًلآ‪ ٍٚ‬أعٌجاق تج‪٧‬ثط‬
‫عو‪ ٟ‬تكطفاتٍٔ ٗألباط تللفٍٓ ًب اهقها‪ٙ‬ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬توم ا‪٪‬باط‪ٚ‬ى اهجيت خولٔجا‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.79/‬‬

‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٗ‬

‫اهلصوٱ ٗاهتؿ٘‪ً ٕٙ‬ب أشٓأٍُ‪ٗ ،‬اهص‪ ٜ‬قازٰ ٱٖ ضججايٴ ز‪ِٚٙ‬جْ٘ ًتٽطفجْ٘ ًٗؿجع٘شْٗ ًب‬
‫اهااهب ا‪٪‬عٍ‪.‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس أْ ‪ٙ‬ٱلٍٔ ا‪٬‬خجط‪ً ّٙ‬جّ اهعوٌجاُ‪ٚ‬ـب اهطأمسجاه‪ٚ‬ـب‬
‫ٗا‪٨‬ؾرتاك‪ٚ‬ـب ًّٗ ب‪ٌِٔٚ‬ا ًّ اىبهجٽطبـب ًب زاخجى ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬خاضجٔجا‪ :‬أْ ًجّ ذجق‬
‫اىبػوٌـب أْ ؼبلٌ٘ا أُلػٍٔ ٗفق عق‪ٚ‬ستٍٔ‪ ،‬بجأ‪ ٜ‬اعتبجاض كجاْ; أ‪ ٜ‬باعتبجاض غ‪ٚ‬اغج‪ٍّٛ‬‬
‫ؽبتاضُٕٗ بأُلػٍٔ‪ ٘ٓٗ ،‬أٍُٔ أ وب‪ً ٞٚ‬ب ب‪٩‬زٍٓ‪ٗٗ ،‬فق ق‪ ٌٍٔٚ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهيت ‪ِٙ‬از‪ ٜ‬بٔجا‬
‫ًبسأ اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬اهص‪ ًِْ٘٧ٙ ٜ‬بٕ ٗ‪ٙ‬تاِْ٘ بجٕ إْ كجاُ٘ا قجازقـب‪ ،‬أٗ ٗفجق ا‪٨‬عتبجاض‬
‫اه قاًب اسبق باسبق‪ٗ ،‬زع٘تٍٔ إفب كوٌ‪ ٞ‬غ٘ا‪ ١‬أْ اٮغ‪ ٘ٓ َ٩‬اسبق ٗباطىٴ ًا ‪ٙ‬جسعْ٘‬
‫ًّ أفلاض ٗق‪ٗ ٍٚ‬أذلاَ‪ ،‬فبأ‪ ٜ‬ا‪٨‬عتباض‪ ّٙ‬فإُٕ ًّ ذق ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أْ تٱق‪ُ ٍٚ‬ظاَ‬
‫اٮغ‪ً َ٩‬ب ذ‪ٚ‬اتٔا قٽعاځ‪ٓٗ ،‬صا ٓ٘ اهٽط‪ٙ‬ق اهػو‪ ٍٚ‬ىبٌاضغ‪ ٞ‬اهعق‪ً ١٩‬ب عجال اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪.ٞٚ‬‬ ‫ًٗعاٗهتٔا ًب اهع‪٩‬قا‬
‫ٗ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ تٰ ڀق ٶسضٰ اسبطك‪ٞ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بلتوتٔا اهِاؾٽ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬تعع‪ٙ‬ع ذقٔجا ًب أُٔجا أًج‪ٞ‬‬
‫اه قاف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬اهلجرب‪ً ٠‬ب‬ ‫ذبٌى ضغاه‪ ٞ‬إُػاُ‪ ٞٚ‬عاىب‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬إذس‪ ٠‬ا‪ٙ٪‬سه٘ج‪ٚ‬ا‬
‫عط‪ٙ‬ق ًؿطټ ‪ٗ ،‬ذانط ًؿطق‪ًٗ ،‬ػتقبى ٗاعٶسٴ بجاشبف‬ ‫اهعال اٮُػاُ‪ ،ٛ‬اهيت هلا ًا‬
‫هٯُػاُ‪ ٞٚ‬كاف‪ٙٗ ،ٞ‬س‪ ّٙ‬قببس‪ٔ٢‬ا أك ط ًّ أهو ًو‪ ْ٘ٚ‬إُػاْ‪ ،‬ه‪ٚ‬لاز خٱٌؼ اهعجال ‪ٙ‬جس‪ّٙ‬‬
‫بعق‪ٚ‬ستٔا ٗ‪ٙ‬تٽوع إفب يباضغ‪ ٞ‬ذقٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بِظأًا اهعسي ٗتؿط‪ٙ‬عاتٔا اهػٌر‪ ٞ‬اه٘اقع‪ٞٚ‬‬
‫اهعٌو‪ ٞٚ‬اٮُػاُ‪.)1(ٞٚ‬‬
‫‪‬‬

‫ايزؤ‪ ُ١ٜ‬ايفًشف‪ ١ُ َّٝ‬يًحزاىِ ايش‪ٝ‬اس‪:ِّٞ‬‬

‫‪‬‬

‫‪ .219‬ػبب عو‪ ٟ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بلتؤا ٗأذعابٔا أْ تتبِج‪ ٟ‬ض‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬ځ فوػجل‪ ٞٚ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓ ٝ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ٨ ًٞٚ٩‬ضباه‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬أْ تتبِ‪ ٟ‬أفلجاضاځ ًٗلجآ‪ ٍٰٚ‬هتلػجف قهجا‪ٙ‬ا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اىبعطف‪ ًّ ٞ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬كصهم تتبِ‪ً ٟ‬ؿطٗعاځ ُٔه٘‪ٙ‬اځ هٯق‪٩‬ح‬

‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م‪.18‬‬ ‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ :‬اهسكت٘ض ‪٘ٙ‬غو اهقطناٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬ا‬

‫ٕٖ٘‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اهتا‪ٚ‬ف ًب شهم بِظاَ اٮغ‪ َ٩‬قٽعاځ‪ .‬فه‪٩‬ځ عّ‬
‫تبين ٗغا‪٢‬ى ٗأغاه‪ٚ‬ب ًب صبا‪ ٨‬اهعٌى اجملتٌع‪ٗ ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬إزاض‪ ٝ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغجتٔا‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫ٗقسمباځ قػٸٍ اهلقٔا‪١‬ٱ اهلقٰٕ إفب أضبع‪ ٞ‬أقػجاَ‪ :‬اهعبجازا ‪ٗ ،‬اىبعجاً‪ٗ ، ٩‬ا‪ُ٪‬لرج‪ٞ‬‬
‫ٗاٮ‪ٙ‬قاعا ‪ٗ ،‬اهػ‪ٚ‬اغا ‪ٗ .‬كاُت اهساضٱ زاضٰ إغ‪ًِ ٨ َ٩‬افؼ هلجا ثقاف‪ٚ‬جاځ ٗ‪ ٨‬غ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬اځ‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث اهِٹظٍ اهسغت٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؼ ًب اهاطو آُصان إ‪ ٨‬بقا‪ٙ‬ا ًجّ اهتؿجط‪ٙ‬ع اهطًٗجاُ‪ٛ‬‬
‫اهعت‪ٚ‬ق ُٗظاَ اٮقٽا ٗا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌو٘ن ٗا‪٨‬غتبساز اهس‪ٙ‬ين هطججاي اهجس‪ّٙ‬‬
‫ًب خسً‪ ٞ‬اىبو٘ن ٗاهق‪ٚ‬اقط‪.ٝ‬‬
‫ٗاهص‪ِٙ ٜ‬با‪ً ٛ‬ب عال اه‪ َ٘ٚ‬أْ ‪ٙ‬ٱِظط إفب اهلقٕ اٮغ‪ُ ًٛ٩‬ظط‪ٝ‬پ دبس‪ٙ‬س بإعاز‪ ٝ‬اهللط‪ٝ‬‬
‫اهلقٔ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أق٘هلا اسبلٌ‪ً ،ٞٚ‬ع اهِظط ًب اهتٽ٘ض اىبسُ‪ٗ ًّ ٛ‬غا‪٢‬ى ٗأغاه‪ٚ‬ب ‪ٚ‬ٸط‬
‫ك فاځ ًّ ًلآ‪ ٍٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اسبطو ٗاهػوٍ‪ٗ ،‬اهكِاع‪ٗ ٞ‬اشبسً‪ٗ ،ٞ‬ا‪٪‬جٔع‪ٝ‬‬
‫ٗاهِظٍ اٮزاض‪ ٗ ٞٙ‬فٓا‪ٗ .‬إشا عٱوٍ أْ اٮغ‪ ٘ٓ َ٩‬اهس‪ ّٙ‬اهص‪ ٜ‬أُعهجٕ اهلل تعجافب ًجّ‬
‫عِسٖ ٗذ‪ٚ‬اځ عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغج٘ي ضبٌجس × ه‪ٚ‬جِظٍِّٰ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ خباهقجٕ‪ٗ ،‬ع‪٩‬قج‪ٞ‬‬
‫اٮُػاْ بِلػٕ‪ٗ ،‬ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػجاْ باجفٖ ًجّ بجين اهبؿجط‪ ،‬قجاض هعاًجځا عوج‪ ٟ‬اهلقٔجا‪١‬‬
‫ٗاىبللط‪ ّٙ‬اهِظط ًب قها‪ٙ‬ا اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬عاً‪ٗ ٞ‬قها‪ٙ‬ا اهعال اٮغج‪ ًٛ٩‬خاقج‪ً ٞ‬جّ‬
‫ٓصٖ اهعاٗ‪ ٞٙ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اه قاًب‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬لْ٘ اهِظط ًّ ظاٗ‪ ٞٙ‬تقػ‪ ٍٚ‬اهلقٕ إفب ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أقػاَ‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهلقٕ اه قاًب اهس‪ٙ‬ين‪ ٘ٓٗ ،‬فقٕ بِا‪ ١‬ؾدك‪ ٞٚ‬اهلطز بِظجاَ ع‪٩‬قج‪ ٞ‬اٮُػجاْ‬
‫خباهقٕ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أق٘ي اهس‪ٗ ّٙ‬اهعبازا ‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬اهلقٕ اىبسُ‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬فقٕ ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ بِلػٕ ًب صبتٌعجٕ ٗ‪ٙ‬تِجاٗي ع‪٩‬قج‪ٞ‬‬
‫اٮُػاْ باٮُػاْ ًب اجملتٌع ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهلطز‪ ٞٙ‬اهيت دبط‪ ًّ ٜ‬ف ضج٘ إفب اسبجاكٍ‬
‫ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗفقجٕ اٮ‪ٙ‬قاعجا‬ ‫أٗ اهقان‪ ٛ‬إ‪ ٨‬باههطٗض‪ ٝ‬اهت٘ث‪ٚ‬ق‪ٚ‬ج‪ ٞ‬كلقجٕ اىبعجاً‪٩‬‬
‫ًٗتعوقاتٌٔا‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٕٙ‬‬

‫ٗاه اهث‪ :‬اهلقٕ اهسغت٘ض‪ ٘ٓٗ ٜ‬فقٕ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗ‪ٙ‬تِجاٗي ع‪٩‬قج‪ٞ‬‬
‫اسباكٍ باهطع‪ً ٞٚ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ٗ ،ٞٚ‬ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬ب٘قلٔا ًظٔطاځ ه‪ ًٞ٫‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ًع زٗي اهعال ٗؾع٘بٕ‪.‬‬
‫ٗتتبِ‪ ٟ‬اهلتو‪ ٞ‬أٗ اسبعو أٗ فط‪ٙ‬ق اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أفلاضاځ ٗأذلاًاځ ت‪٧‬غؼ بِ‪ٚ‬أُٰا‬
‫اىبعطًب عو‪ ٟ‬أغؼ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فلطاځ ٗتللفاځ‪ٗ ،‬ت‪٧‬قجى ًلآ‪ٌٔٚ‬جا عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ف‪ ٕٚ‬بـب اىبػوٌـب‪ٙٗ ،‬تٽوب فقط إعاز‪ٝ‬پ اهِظط‬ ‫عو‪ ٟ‬أق٘ي اٮغ‪ٓٗ ،َ٩‬صا ًا ‪ ٨‬خ‪٩‬‬
‫ًب ًِآخ اهبرث ٗاهِظط ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي ًٗطاجع‪ ٞ‬اهتللف عو‪ ٟ‬أق٘ي اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازب‪ٙ ٨ٗ ٞ‬تٽوب ًطاجع‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬بصاتٔا‪ ْ٪ ،‬اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ضاغجد‪ٞ‬‬
‫باهٽ٘اض‪ ٥‬اهللط‪ ٞٙ‬اهجيت تجأثط بٔجا‬ ‫ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬إلبا ٗاقع اشب‪٩‬‬ ‫ثابت‪ ٗ ،ٞ‬ٱًرٲلٌ‪ ٨ ٞ‬خ‪٩‬‬
‫اهجطزټ‬ ‫ا‪٪‬خجط‪ٗ ٠‬تلٌٔٔجا ًب ًعجط‬ ‫بعض اىبلل ط‪ٗ ّٙ‬اهعوٌا‪ ًّ ١‬ججطا‪ ١‬اهلوػجلا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا‪ٗ .‬أًا ًب اهلطٗ اهعٌو‪ ٞٚ‬هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬فاهٽط‪ٙ‬ق ًلت٘حٴ ‪٨‬جتٔاز اهعوٌا‪ ١‬اهِجابٔـب‬
‫ٗاهقازض‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬ا‪٨‬غتِباط ذق‪ٚ‬ق‪ٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ط ‪ٙ‬ػفٴ عو‪ٙ ًّ ٟ‬ػٸ ٰطٖٱ اهلل هٕ(‪.)1‬‬
‫‪‬‬

‫ايفزمُ بني ايد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬احلضار‪ٚ ١َّٜ‬ايد‪ٚ‬ي‪ ِ١‬املدْ‪:١ٝ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ِٙٗ .220‬با‪ ٛ‬أْ تٔتٍٸ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬قبدتوو أط‪ٚ‬افٔا ٗأُ٘اعٔا قبلَٔ٘ اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ًّ ازبٔتـب; اسبهاض‪ٗ ٞٙ‬اىبسُ‪ ;ٞٚ‬فاهسٗه‪ً ٞ‬ب اىبلَٔ٘ اسبهاض‪ ٨ ٜ‬ربتوجو‪ُٔ٪ ،‬جا ثابتج‪ٞ‬‬
‫أفلاض اىببسأ ًٗعازباتٕ ٗططا‪٢‬قٕ ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ‪ ٛ‬صبٌ٘ع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ اىب‪ٓ٧‬وـب‬ ‫ب ب٘‬
‫ٮُلاش اىببسأ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ًب زاخجى ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗخاضجٔا‪ ،‬باهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ ٛٓٗ ٞٚ‬ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل بأذلجاَ اٮغج‪َ٩‬‬
‫ُٗظٿٌٕ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشباضج‪ ٛٓ ٞٚ‬ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أفجطازاځ ٗنباعجا‬
‫ٗتسبف ًكاسبٔا ًب اشباضد بـب ؾع٘و اهعال ٗزٗهٕ ‪ ٨‬ضباه‪ ٞ‬قبا ؼبل ٿ اهل‪ٚ‬ب‪ ٞ‬هوٌػوٌـب‬
‫ٗ‪ٙ‬كْ٘ غوٽأٍُ ٗؼباف عو‪ ٟ‬كطاًتٍٔ ًّٗ كاْ ًب كِلٍٔ ًّ ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪.ًٞٚ٩‬‬
‫‪‬‬
‫(‪ )1‬بِظط‪ٓ :‬ؿاَ اهبسضاُ‪ :ٛ‬عحاه‪ ٞ‬اىبتلق‪ ٞ‬إفب ًعطف‪ ٞ‬أق٘ي اهلقجٕ‪ :‬اهبجاو اه اهجث‪ :‬اهلكجى اه اهجث‪:‬‬
‫ب‪ٚ‬اْ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تٽب‪ٚ‬ق اٮغ‪ :َ٩‬م‪.243-220‬‬
‫‪ٖٕٚ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫أًا اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬ف اهسٗه‪ ٞ‬باىبلَٔ٘ اهص‪ٙ ٜ‬سع٘ هٕ اهاطو اهطأمسجاه‪ً ٛ‬ب‬
‫عال اه‪ٗ ،َ٘ٚ‬اىبطاز اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬قبلَٔ٘ اىبسُ‪ ٞٚ‬اشباق‪ ٛٓٗ ،ٞ‬اه٘غجا‪٢‬ى اهجيت تػجتعٌى‬
‫هتسبف اهؿ‪ًٗ ْٗ٧‬كاحل اهِاؽ باٮغ‪ ،َ٩‬فٔ‪ ٛ‬بؿجلى أٗ آخجط تٌِج٘ ٗتتٽج٘ض بٌِج٘‬
‫ٗتٽ٘ض اه٘غا‪٢‬ى‪ ،‬فلٌا ل ‪ٙ‬لّ اهس‪٘ٙ‬اْ ًب اهعٔس اهِب٘‪ٗ ٜ‬هلِٕ قجاض ًب اهعٔجس اهعٌجط‪.ٜ‬‬
‫ك ف ًّ اه٘غا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب ‪٪‬جٔع‪ ٝ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلجٍ‪ٗ ،‬قج٘‪٨‬ځ إفب‬ ‫فلصهم تٽ٘ٸض‬
‫أْ اهسٗه‪ً ٞ‬ب عكطُا اهطآّ ًّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬أضبع‪ ٞ‬أضكاْ ًاز‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬غج‪ٚ‬و‪ٞٚ‬‬
‫ٗأغججو٘ب‪ٓٗ ٞٚ‬جج‪ :ٛ‬ازبٔججاظ اهتؿججط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٛ‬ازبٔججاظ اٮزاض‪ ٜ‬اهتِل‪ٚ‬ججص‪ٗ ،ٜ‬أجٔججع‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ججّ‬
‫ٗاسبطو‪ٗ ،‬أجٔع‪ ٝ‬اٮع‪ٓٗ .َ٩‬صٖ ذت‪ ٟ‬ذـب تجتاف اهجِظٍ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬تبقج‪ ٟ‬كجأجٔع‪ٝ‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬تعٌى بسٗافع عه٘‪ ٞٙ‬ب٘ج٘ز اهللط‪ ٝ‬ب٘قلٔا كا‪ِ٢‬اځ ذ‪ٚ‬اځ ًب جػٍ اهسٗه‪ٓٗ ٞ‬ج٘‬
‫اهٽابع أٗ اهسافع اسبهاض‪ ٜ‬ه‪ ًٞ٫‬أٗ با‪ٚ‬ابٔا‪ٗ ،‬ذت‪ ٟ‬ذـب‪.‬‬
‫هصهم كاْ ًّ اه‪٩‬ظَ عو‪ ٟ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس أْ ‪ِٙ‬ظٍِّ ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اىبسُ‪ٞٚ‬‬
‫ًب جػٍ ا‪ٙٗ ًٞ٪‬طاع‪ ٛ‬أغبابٔا ٗؾطٗطپٔا ًٗ٘اُعٔا‪ ،‬كٌا ٓ٘ ‪ِٙ‬ظٍ سبق‪ٚ‬قتٔا اسبهاض‪،ٞٙ‬‬
‫بى ‪ ٨‬بس هورق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اسبهاض‪ً ٞٙ‬ب ًؿطٗ اسبطان اهِاجس أْ ‪ٙ‬تعاًجى ًجع ٗاقجع اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اىباز‪ٗ ٜ‬بِ‪ ٞٚ‬اىبسُ‪ ٞٚ‬اهيت تلتِلٔا ٗ‪ٙ‬تلاعى ًعٕ باهلقٕ اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬قبؿجطٗعٕ اسبهجاض‪ٜ‬‬
‫اهص‪ٙ ٜ‬تبِاٖ ًب اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬غ‪ٚ‬لْ٘ ًععٗ‪٨‬ځ ذتٌاځ‪٘ٙ ٨ ُٕ٪ ،‬اكبٱ ًتافا‬
‫اه٘اقع ٗ‪ٙ ٨‬تعاًى ًع ث٘ابت اىببسأ ىبعازب‪ٓ ٞ‬جصٖ اىبجتافا ‪ٓٗ .‬ج٘ ًجا غج‪ٚ‬حعى كتوج‪ٞ‬پ‬
‫اهعٌى ازبٌاع‪ ٛ‬أٗ فط‪ٙ‬ق اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬خاضدٰ ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫تأثريُ ‪ٚ‬اقعِ ايد‪ٚ‬ي‪ ١‬عً‪ ٢‬منطِ احلزاىِ ايش‪ٝ‬اس‪:ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .221‬يبا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ تطعاٖٱ اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ذطاكٔا اهِاجس كْ٘ اهسٗهج‪ ٞ‬اهجيت‬
‫‪ٙ‬ع‪ٚ‬ـ ف‪ٔٚ‬ا فط‪ٙ‬ق اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛٓ ٛ‬أ‪ٜ‬ټ ُ٘ ‪ٗ ،‬غج‪ٌٚ‬ا أْ اهلقٔجا‪ ١‬قػجٌ٘ا قجسمباځ‬
‫اهساض إفب زاض إغ‪ٗ َ٩‬زاض كلط‪ٗ ،‬اهِاهط اه‪ َ٘ٚ‬ػبس أْ زاض اٮغ‪ ٛٓ َ٩‬زاض قٔط ٗهوجٍ‬
‫ٗاغتبساز قس أقك‪ ٟ‬اىبػتعٌطْٗ اٮغ‪ َ٩‬ف‪ٔٚ‬ا عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔج‪ ٛ‬زاض اىبوجم ازبجرب‪٨ ٜ‬‬
‫ضباه‪ ،ٞ‬أٗ زاض اٮقكا‪٢‬ـب‪ ،‬إقكا‪ ١‬اهِظجاَ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اٮغج‪ ًٛ٩‬عجّ اسبلجٍ ٗاهسٗهج‪،ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٕٛ‬‬

‫ٗإقكا‪ ١‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ ًٛ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٓٗ .‬جصا ‪ٙ‬ػجتوعَٱ أًج٘ضاځ ًجّ اسبطكج‪ٞ‬‬
‫اهعٌى ػبب أْ تطعآا ذق ضعا‪ٙ‬تٔا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلطز ٗازبٌاع‪ٞ‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب صبا‪٨‬‬
‫ٗا‪ٗ ًٞ٪‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهعال اٮُػاُ‪.ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫أًا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلطز ف‪ٚ‬حب ضعا‪ ٞٙ‬اهؿدك‪ ٞٚ‬ف‪ ٕٚ‬قبا ‪ٙ‬افٓجا إفب ذجاي اهلاعو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاٮػباب‪ ٞٚ‬ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬فِٔان أظً‪ً ٞ‬ب ؾدك‪ ٞٚ‬اهلجطز اىبػجوٍ تج‪٧‬ثط عوج‪ ٟ‬تلع‪ٚ‬جى جع‪ٚ٢‬تجٕ ًب‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬باهِؿاط اىبِاغب ًب أقى تقس‪ٙ‬ط‪ٗ ،‬اهٽٌ٘ح اهص‪ٙ ٜ‬طجج‪ٓ ٟ‬ج٘ اٮبجسا قٽعجاځ‪،‬‬
‫ٗغ‪ٌٚ‬ا أْ اه قاف‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٛٓٗ ٞٚ‬تاعٗ اهعجال اٮغج‪ًِ ًٛ٩‬جص أك جط ًجّ‬
‫اهلطز‪ ٞٙ‬ف‪ٗ ٕٚ‬كطٸغجتٔا باهؿجع٘ض باه‪ً٩‬ػج‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬اغجتٌطا‪ ١‬اه٘اقجع‬ ‫ًا‪٢‬يت عاَ أٗجس‬
‫اهلاغس ٗنعو اه ق‪ ٞ‬باٮغ‪ َ٩‬أ‪ ٜ‬نعو اهلٔجٍ هٯغج‪ٚ ٗ َ٩‬جاو اىبعوجٍ اهِابجٕ ‪٨‬‬
‫ضباه‪ .ٞ‬ف‪ ٩‬بس هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس أْ ‪ٙ‬بين جٱٔسٖ عوج‪ ٟ‬أقج٘ي فلط‪ٙ‬ج‪ًٗ ٞ‬عطف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًعترب‪ً ٝ‬ب تعو‪ ٍٚ‬ا‪٪‬فطاز ٗتطب‪ٚ‬تٍٔ قبا ‪ٙ‬ٱكورٍٔ زبع‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬ازبٌاعج‪ٗ ٞ‬اجملتٌجع‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬تدجص‬
‫فلط‪ً ٞٙ‬ب اعتقازٖ ٗعٌوٕ‪.‬‬ ‫ًتبِ‪ٚ‬ا‬ ‫ٓصٖ اىبعاض‬

‫ٗأًا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ازبٌاع‪ ٞ‬فإْ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ػبب عو‪ ٕٚ‬اهعٌى ًب صباهلجا ببِجا‪١‬‬
‫كتوتٔا بِا‪ ١‬قر‪ٚ‬راځ قاسباځ باهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ٗ ٞ‬اٮضاز‪ٗ ٝ‬اهطابٽج‪ٗ ٞ‬قجس تقجسَ شكطٓجا‪.‬‬
‫ًّٗ ُاذ‪ ٞٚ‬أخط‪ ٠‬ػبب عو‪ ٕٚ‬ا‪ٓ٨‬تٌاَ خبٽاو اهِٹدب‪ٗ ٞ‬اىبللط‪ ّٙ‬اهص‪ ّٙ‬وجب عوج‪ٍٔٚ‬‬
‫اهتعاًى ًع ًبسأ اٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ خٽاباځ ثقاف‪ٚ‬اځ صبطزاځ عّ اه٘اقع‪ ،‬فاوبت عو‪ ٍٔٚ‬اسباه‪ٞ‬‬
‫اهعوٌ‪ ٞٚ‬اجملطز‪ ٝ‬عّ اه٘اقع ٗ وبٰ عو‪ ٍٔٚ‬اشبٽاوٱ ا‪٪‬كازمب‪ ٛ‬اهباځ‪ٓٗ ،‬جصا فهج‪٩‬ځ عجّ‬
‫تللفٍٓ اهطت‪ٚ‬ب ٍٗٓ ‪ٙ‬عتقسْٗ أْ باو ا‪٨‬جتٔاز ًاوقٴ‪ٗ ،‬أْ ًا ‪ٙ‬قسًُ٘جٕ ًجّ ُتجا‪٢‬خ‬
‫ًعطف‪ً ٘ٓ ٞٚ‬ب صباي اهطأ‪ ٨ ٜ‬اهلقٕ باىبلَٔ٘ اهعٌو‪ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬
‫ف‪ٚ‬حب عو‪ ٟ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬تبِج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬ځ ًب اهجتعوٍ ٗاهجسضؽ تقجَ٘ عوج‪ٟ‬‬
‫أق٘هلا اىبعترب‪ ًّ ٝ‬اٮغ‪ َ٩‬باهتعٌق باهسضؽ ٗاعتقازٖ ًب ذطك‪ ٞ‬اهتللف بإتقاْ ٗإ‪ٙ‬قاْ‬
‫ٗبقكس اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬أ‪ ٜ‬ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تجسبف اىبكجاحل ‪ ٨‬ضباهج‪ٗ .ٞ‬أ‪ٙ‬هجاځ ًٰجّ‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ي عِٕ ًب صباي اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص؟ ًٰٗجّ اهجص‪ ٜ‬ؼباغجب عو‪ٚ‬جٕ؟ ‪٪‬ججى شهجم‬
‫‪ٖٕٜ‬‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗخطٗجاځ عّ اهِاذ‪ ٞٚ‬ازباًس‪ً ٝ‬ب اهتعاًى ًع اٮغ‪ َ٩‬عق‪ٚ‬س‪ُ ٝ‬ظاَٰ ذ‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬

‫األَزاضُ ايتِ‪ ٞ‬أصابتِ األَ‪ َ١‬يف ايعصزِ ايزأٖ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫اهيت أقجابت‬ ‫‪ٗ .222‬يبا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٞ‬اهِظط ًب ا‪ً٪‬طا‬
‫ا‪ً ًٞ٪‬ب صبتٌجع زاض اٮقكجا‪٢‬ـب‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬ا‪٪‬زضاْ ٗاىبلاغجس اهجيت أقجابت اه٘اقجع‪ ،‬أ‪ٜ‬‬
‫كبِعٱ ًعاٗز‪ ٝ‬اٮغ‪ َ٩‬إفب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تعطقجى‬ ‫اهِاؽ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬قع٘با‬ ‫أقابت ع‪٩‬قا‬
‫ًعاٗهتٕ هلا‪ًِٔٗ ،‬ا تِاقض ُظجاَ اٮغج‪ً َ٩‬جع اهِظجاَ اهجص‪ٙ ٜ‬ٽبٸجق ًب اجملتٌجع ظًجّ‬
‫اه قاف‪ ٞ‬اىبتلُ٘ج‪ً ٞ‬ب ؾدكج‪ ٞٚ‬ا‪٪‬فجطاز ٗاىبتلُ٘ج‪ً ٞ‬ب اهجطأ‪ٜ‬‬ ‫اٮقكا‪٢‬ـب‪ًِٔٗ ،‬ا اخت‪٩‬‬
‫عّ اه قاف‪ ٞ‬اٮغ‪ًِٔٗ ،ًٞٚ٩‬ا ٗجج٘ز اهج٘اقع‪ٚ‬ـب ًب ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬ع‪٩‬قجا‬ ‫اهعاَ ٗا‪٪‬عطا‬
‫اهِاؽ‪ ٛٓٗ ،‬ف‪٣‬تاْ‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬تسع٘ إفب اهطنا باه٘اقع ا‪ٗ ْ٬‬ا‪٨‬غتػ‪ َ٩‬هٕ ب٘قلٕ أًطاځ ذتٌ‪ٚ‬اځ‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٞٚ‬تسع٘ أٍُٔ ٗجسٗا آبا‪ ٍٓ١‬عو‪ُ ٟ‬ظاَ ٗذاي ٗ‪ٙ ٨‬ط‪ٙ‬سْٗ اهتا‪ٚ‬ف‪.‬‬
‫ٗاهل‪ ٞ٣‬ا‪ٗ٪‬فب ابتو‪ٚ‬ت قبطنٔا; ‪ُٔ٪‬جا جعوجت اه٘اقجع ًكجسض تللفٓجا‪ٗ ،‬اه اُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهجيت تعجاُ‪ٛ‬‬ ‫ابتو‪ٚ‬ت قبطنٔا ‪ُٔ٪‬ا أق‪ٚ‬بت باهلػى اهعقو‪ٗ ٛ‬اهِلػ‪ ًّٗ .ٛ‬ا‪ً٪‬جطا‬
‫ًِٔا ا‪ ًٞ٪‬اضتباط اهِاؽ قبكاسبٍٔ اهؿدك‪ ٞٚ‬أك ط ًّ اضتباطٍٔ بعق‪ٚ‬ستٍٔ اٮغ‪،ًٞٚ٩‬‬
‫ا‪٪‬خط‪ ٠‬أْ هبپو‪ ٞ‬اهسع٘‪ ٝ‬إفب اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف تقو أًأًٍ قجسضتٍٔ‬ ‫ًّٗ ا‪ً٪‬طا‬
‫أخط‪.)1(٠‬‬
‫‪‬‬ ‫ٗتلاٗتٔا ًب اهتهر‪ٗ ٞٚ‬اهبصي باىباي ٗاهِلؼ‪ِٓٗ .‬ان أًطا‬
‫ٗهلصا ػبب عو‪ ٟ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهِاجر‪ ٞ‬أْ تعٌىٰ بلىټ جسٍّ ٗاجتٔاز عو‪ ٟ‬تطك‪ٚ‬ع‬
‫ك ف ًّ اهقها‪ٙ‬ا اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهعٌو‪ٗ ٞٚ‬تٔ‪ ٤ٚ‬هلا ا‪٪‬غباو قبى ًباؾطتٔا اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٸ‪،‬‬
‫ًِٗٔا ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اهرتك‪ٚ‬عٱ عو‪ ٟ‬تاص‪ ٞٙ‬اجملتٌجع ٗاهجطأ‪ ٜ‬اهعجاَ ٗأعطافجٕ قبلجآ‪ ٍٚ‬تعجاجل ٓجصٖ‬
‫(‪ٓ )1‬ؿاَ اهبسضاُ‪ :ٛ‬ا‪٪‬ق٘ي اهلوػل‪ ٞٚ‬ٮق‪٩‬ح اجملتٌع ٗتاج‪ٚ‬فٖ – خٽج٘ط عط‪ٙ‬هج‪ – ٞ‬صبوج‪ ٞ‬آزاو‬
‫اهطافس‪ – ّٙ‬صبوج‪ ٞ‬عوٌ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ضبلٌج‪ :ٞ‬اهعجسز (‪ ،)56‬اهػجِ‪ ،)39( ٞ‬تكجسض عجّ كو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ا‪٬‬زاو ٗظاض‪ٝ‬‬
‫اهتعو‪ ٍٚ‬اهعاه‪ٗ ٛ‬اهبرث اهعوٌ‪ً ٛ‬ب اهعطاق‪ٓ 1431 ،‬ج‪ ،َ2010-‬اىب٘قى‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫ول الْ َفلْس ِفيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ُص ُ‬ ‫ص ُل الثَّالِ ُ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ث‪ :‬األ ُ‬ ‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٖٓ‬

‫كاف‪ ،ٞ‬بعس زضاغتٔا ٗاهتعٌق ف‪ٔٚ‬ا ثٍ دبو‪ٚ‬تٔا ٗتعٌ‪ٌٔٚ‬جا بجـب‬ ‫عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ٙ‬ا‬ ‫ا‪ً٪‬طا‬
‫اهسضؽ أٗ ًػت٘‪ ٠‬اٮع‪ٗ َ٩‬كاف‪ ٞ‬اىبػجت٘‪ٙ‬ا‬ ‫اهِاؽ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهتعو‪ً ٍٚ‬ب ذوقا‬
‫ا‪٪‬خط‪.٠‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬ا‪ٓ٨‬تٌاَٱ باهِٹدب ٗاىبج قلـب ٗاىبجتعوٌـب ٗاهؿجطا‪٢‬س ا‪٨‬جتٌاع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبج‪٧‬ثط‪ً ٝ‬ب‬
‫ٗ‪٧ٙ‬ثط ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬ف‪ ٩‬بجس‬ ‫اسبطان ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬اه قاًب ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ًّٰ ٍٓٗ ،ٛ‬كِع اهع‪٩‬قا‬
‫ًّ أْ كبتسٸ إه‪ ٍٔٚ‬اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ثاه اځ‪ :‬ا‪ٓ٨‬تٌاَ بكِاع‪ ٞ‬اهقاز‪ ٝ‬هطفس اسبطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بأُؿٽ‪ ٞ‬جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هطفس اجملتٌجع‬
‫اهسع٘‪ٗ ٞٙ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اهتعو‪ٗ ٌٞٚٚ‬اهرتب٘‪ٗ ،ٞٙ‬كى ًجا مبلجّ‬ ‫قازق‪ًٗ .ٞ‬ب اجملا‪٨‬‬ ‫بٽاقا‬
‫أْ ‪ٙ‬ت٘قى إه‪ ٕٚ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬تكجىٱ‬ ‫ٗشهم بتٽ٘‪ٙ‬ط ا‪٪‬فلاض ٗاىبٌاضغا‬ ‫ضابعاځ‪ :‬ا‪ٓ٨‬تٌاَ بتٽ٘‪ٙ‬ط اهع‪٩‬قا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬احملو‪ٗ ٞٚ‬اهعاىب‪ ٞٚ‬خطٗجاځ ًّ اهتق٘قع اهجساخو‪ٗ ٛ‬ا‪ُ٨‬لٌجاف عوج‪ٟ‬‬ ‫باهع‪٩‬قا‬
‫عوج‪ ٟ‬اسبطكج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٞٚ‬ذبق‪ٚ‬قجاځ‬ ‫اهصا ‪ٗ ،‬خطٗجاځ ًّ اسبكاض اشباضج‪ ٛ‬اىبلجطٗ‬
‫اٮُػجاُ‪ ٞٚ‬بِظأًجا‪ًٗ ،‬جع‬ ‫هعاىب‪ ٞٚ‬اهطغاه‪ٗ ٞ‬قسضتٔا عو‪ ٟ‬تؿل‪ٚ‬ى اه٘اقع ًّ اهع‪٩‬قجا‬
‫اسبصض ًّ ا‪ُ٨‬ع‪٨‬ق قبلا‪٢‬س اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ـب(‪.)1‬‬
‫‪‬‬

‫‪ .223‬ثٍ ًّ كى ٓصا‪ ،‬فإُٕ ‪ ٨‬بس هورطك‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أْ تهع خٽج‪ ٞ‬ضبلٌج‪ ،ٞ‬ف‪ٔٚ‬جا‬
‫اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتحس‪ٙ‬س ٗاٮبسا ‪ ،‬ٮػباز اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهِاجس ٗٓج٘ ‪ٙ‬جسخى اجملتٌجع‬
‫ًّ أب٘ابٕ‪ ،‬ف‪ ٩‬بس ًّ خٽ‪ ٞ‬هسخ٘ي اجملتٌع بل‪ٚ‬ل‪ًِ ٞٚ‬اغب‪ ٞ‬تطعج‪ ٟ‬أبج٘او اجملتٌجع ًجّ‬
‫ا‪٪‬فلاض اهيت آًّ بٔا اهِاؽ ٗاعتِق٘ٓا ٗاهجيت تجترلٍ بجاهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ‪ًٗ ،‬جّ ا‪ُ٪‬ظٌج‪ٞ‬‬
‫اهػا‪٢‬س‪ً ٝ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬هوِاؽ ًب اجملتٌع‪ ،‬ثٍ ًّ اىبؿاعط اهظآط‪ ٝ‬بـب اهِاؽ‪ ،‬فتهع‬
‫خٽ‪ ٞ‬هػق‪ ٛ‬ا‪ ًٞ٪‬بأفلاض اٮغ‪ًٗ َ٩‬ؿاعطٖ قبا ‪ٙ‬ع‪ٚ‬س تِظ‪ ٍٚ‬ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اجملتٌع بِظاَ اٮغ‪َ٩‬‬
‫اهعٌجى‬ ‫عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬اهساخو‪ٗ ٛ‬اشباضج‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٓٗ .ٞ‬صٖ اشبٽج‪ ٞ‬تعجسٹ ًجّ أٗه٘‪ٙ‬جا‬

‫اسبطك‪ ٞ‬اٮغ‪ :ًٞٚ٩‬م‪.21‬‬ ‫(‪ )1‬اهسكت٘ض ‪٘ٙ‬غو اهقطناٗ‪ :ٜ‬أٗه٘‪ٙ‬ا‬

‫ٖٖٔ‬ ‫ادةِ األ َُّم ِة‬
‫اسيَّ ِة فِي قِيَ َ‬
‫السي ِ‬ ‫َح َز ِ‬
‫اب ِّ َ‬
‫ث‪ :‬الدَّور الْمس ُؤ ُ ِ‬
‫ول لأل ْ‬ ‫ُْ َ ْ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هلتو‪ ٞ‬اهعٌى ازبٌاع‪ً ٛ‬ب اهقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ً ٝ‬جّ أججى اٮقج‪٩‬ح ًٗب اهِٔهج‪ٞ‬‬
‫باهعٌى ًّ أجى اهتا‪ٚ‬ف قٽعاځ‪ .‬عو‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ عِسٓا ا‪٨‬غتعساز ىب٘اكب‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫عجّ ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬هطعا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫فق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىبطذو‪٪ ٞ‬خص اُق‪ٚ‬از اهِاؽ ‪ٙ ٨‬قىٹ أٌٓ‪ٚ‬ج‪ٞ‬ځ ٗتبعجا‬
‫اهِاؽ‪.‬‬
-ٖٖٕ-
 ‫الِفَصِ ُن السَّابعُ‪:‬‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ َ ُّ َّ ْ ْ َّ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫حز ِبي ِة‬‫األصىل الشر ِعية ِللتعد ِدي ِة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصـر ِة‬ ‫ــة المع ِ‬ ‫مي ِ‬‫ـة اإلسال ِ‬
‫ِفـي الدول ِ‬

‫‪‬‬

‫ٖػتىن ِرا الفصن عم‪ ٜ‬أزبع‪ ٛ‬وباحح‪:‬‬

‫التعَدُّدَِّٖ ِ‪ ٛ‬ا ِلخِصِبَّٗ ِ‪َٔ ٛ‬الطَِّٗاضَِّٗ‪َٔ ِٛ‬قََٕاعِ ُدَِا‪.‬‬
‫‪ -‬األََّٔ ُه‪ :‬وَ ِفُّٕ ًُ َّ‬
‫التعَدُّدَِّٖ ِ‪ ٛ‬ا ِلخِصِبَِّٗ ِ‪َٔ ٛ‬غَ ِسعَِّٗ‪ ُٛ‬قََٕاعِ ِدَِا‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ -‬الجَّاٌِ٘‪ :‬وَػِسُٔعَِّٗ ُ‪َّ ٛ‬‬
‫َدَٖاتُ َأوَا َوُّىَا‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫َالتخ ِّ‬
‫ظ الػُّٕزَ‪َّ ٔ ٝ‬‬
‫‪َ َٔ ٙ‬وجَالِ ِ‬
‫الس ِأ ِ‬
‫‪ -‬الجَّالحُ‪ :‬صِفَ‪َ ُٛ‬أِِ ِن َّ‬
‫ألحِصَابِ‪.‬‬
‫‪َٔ ٙ‬ا َ‬
‫الس ِأ ِ‬
‫‪ -‬السابِعُ‪ُ :‬وعَأَدَ ُ‪ ٚ‬التعَدُّدَِّٖ ِ‪ ٛ‬فِ٘ َّ‬

‫‪-ٖٖٖ-‬‬
-ٖٖٗ-
 ‫الِفَصِ ُن السَّابعُ‪:‬‬
‫َّ ْ َّ ُ َّ َ ُّ َّ ْ ْ َّ‬ ‫ُ ُ ُ‬
‫حز ِبي ِة‬‫األصىل الشر ِعية ِللتعد ِدي ِة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ َ‬ ‫ْ َ َّ‬ ‫َّ ْ َ‬
‫اصـر ِة‬ ‫ــة المع ِ‬ ‫مي ِ‬‫ـة اإلسال ِ‬
‫ِفـي الدول ِ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌىٱ ٓصا اهلكى عو‪ ٟ‬أضبع‪ً ٞ‬باذث‪:‬‬

‫ا‪ٗ٪‬يٱ‪ً :‬لَٔ٘ٱ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ٗ ٝ‬ق٘اعسٓا‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ً :ٛ‬ؿطٗع‪ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٗ ٞٚ‬ؾطع‪ٞٚ‬ٿ ق٘اعسٓا‪.‬‬
‫أًأًٌا‪.‬‬ ‫ٗاه اثٱ‪ :‬قٶل‪ٞ‬ٿ أپٓىڄ اهطأ‪ٜ‬ڄ ٗصباهؼڄ اهؿٹ٘ض‪ٰٗ ٠‬اهترس‪ٰٙ‬ا‬
‫اهطابعٱ‪ً :‬ٱعاٗز‪ ٝ‬اهت ٰعسٹز‪ ٞٙ‬فٶ‪ ٛ‬اهطٸأڀ‪ٗ ٜ‬ا‪٪‬ذعاوٶ‪.‬‬

‫خحُ األَ َّٔهُ‪:‬‬

‫الِ َىبِ َ‬
‫وَفِ ًُُّٕ التَّعَدُّدَِّٖ‪ ِٛ‬الِخِصِبَِّٗ‪َٔ ِٛ‬الطَِّٗاضَِّٗ‪ِٛ‬‬
‫فِ٘ الدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِالَوَِّٗ‪ ِٛ‬الِ ُىعَاصِسَ‪َٔ ِٚ‬قََٕاعِ ُدَِا‬

‫اهجطأ‪ ٜ‬بجـب اهِجاؽ ًب اجملتٌجع‪،‬‬ ‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘ي إفب ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اخت‪٩‬‬
‫ٗعِاقط ٓصٖ اسبق‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬جّ اهق٘اعجس ًب اهللجط اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اسبجس‪ٙ‬ث ٗع‪٩‬قتجٕ بجاهللط‪ٝ‬‬
‫اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬اهِظاَ اهسمبقطاط‪ ٛ‬هوعوٌاُ‪ ٞٚ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ ،ٞٚ‬فاؾتٌى ٓصا اىببرث عوج‪ ٟ‬ث‪٩‬ثج‪ٞ‬‬
‫ًٽاهب‪:‬‬

‫‪-ٖٖ٘-‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٖٙ‬‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬لَٔ٘ اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪.ٝ‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬أق٘ي ق٘اعس اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬ب اهطأ‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞ‬‬
‫اه اهث‪ :‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬نطٗض‪ٗ ٝ‬اقع‪ً ٞٚ‬ب صباي اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞ‬‬

‫ه‪:‬‬
‫ب األوَّ ُ‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫عاصِ َر ِة‬
‫ىَ‬
‫ة الِ ُ‬
‫ِا يفِ الدَّ ِو َل ِ‬
‫ة َوَأ ِف َكارُ َ‬
‫ع ُّد ِد َّي ِ‬
‫و ِف ُّوًُ التَّـ َ‬
‫َ‬

‫‪ .224‬اهتعسز‪ٞٙ‬ٿ ًب اهطأ‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هآط‪ٝ‬ڂ اجتٌاع‪ ٞٚ‬طب‪ٚ‬ع‪ً ٞٚ‬ب اجملتٌجع اهبؿجط‪ٜ‬ټ‪،‬‬

‫تِؿأ بِؿ٘‪ ١‬ا‪٪‬فلاض ٗتعسٹز ا‪٬‬ضا‪ً ١‬ب اىبػا‪٢‬ى اهعاً‪ٗ ٞ‬قها‪ٙ‬ا اهِاؽ‪ٗ ،‬تظٔطٱ بتحٌٹعاتٔا‬
‫بتلتى ا‪٪‬فطاز عو‪ ٟ‬ضأ‪ً ٜ‬عـب باهقِاع‪ ٞ‬بٕ ٗاعتِاقٕ ٗاهعٌى ًّ خ‪٩‬هٕ‪ٗ ،‬بتلتى آخط‪ّٙ‬‬
‫ت‪ ًّ٧‬بأفلاض ٗآضا‪ً ١‬ع‪ِٞٚ‬‬ ‫عو‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط‪ٓٗ ،‬لصا تِؿأٿ صباً‪ٚ‬ع ًّ ا‪٪‬فطاز ٗنباعا‬
‫اهِاؽ باهتأ‪ٚٙ‬س ٗاهِٹكط‪ٗ ٝ‬اىب‪٧‬اظض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‬ ‫‪ٙ‬طازٱ إػبازٓا ًب اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قا‬
‫إػبازٓجا ًب اهع‪٩‬قجا ‪ .‬ف‪ِٚ‬ؿجأٿ‬ ‫ٗاهتِل‪ٚ‬ص ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬أٗ تط‪ٙ‬س ٓجصٖ اجملجاً‪ٚ‬ع أٗ ازبٌاعجا‬
‫اهكطا اهللط‪ٗ ٜ‬اهللاح اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بـب اهطأ‪ٗ ٜ‬اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط باعتساي أٗ جبپ ٲ٘ضڅ ذتٌاځ‪.‬‬
‫اهِجاؽ‪ٓ ،‬ج٘ إػبازٱٓجا‬ ‫ًٗعِ‪ٙ ٟ‬طازٱ إػباز اهللط‪ٗ ٝ‬اهطأ‪ً ٜ‬ب اه٘اقجع ًجّ ع‪٩‬قجا‬
‫حبػب ًقتهآا ٗق‪٩‬ذٔا هِظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عّ طط‪ٙ‬ق قِاع‪ ٞ‬ازبٌٔ٘ض بٔجا أٗ إقِاعجٕ بٔجا‬
‫ٗإمبإُ بٔا ٗاعتِاقٕ هلا ‪ ٨‬ضباه‪ًٗ .ٞ‬عِ‪ ٟ‬تط‪ٙ‬سٱ ازبٌاع‪ ٞ‬إػبازٰٓا ًب اه٘اقع ًجّ ع‪٩‬قجا‬
‫اهِاؽ‪ ،‬فو‪ٚ‬ؼ بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اىببسأ ًّ اسبح‪ ٞ‬باٮقِا ٗاهربٓاْ ًّ اهعوٍ‪ ،‬بى بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬فجط‬
‫ا‪٬‬خط باغتعٌاي غوٽاْ اهق٘‪ٗ ٝ‬اهتٌلـب عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط ‪٨‬‬ ‫اهطأ‪ٗ ٜ‬اهتػوڇط عو‪ ٟ‬قِاعا‬
‫ق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ باسبح‪ٗ ٞ‬اهربٓاْ‪.‬‬
‫ٗازبٌاع‪ ٞ‬اهِاجر‪ٞ‬ٿ ٓ‪ ٛ‬اهلط‪ٙ‬ق اهكر‪ٚ‬س اهللط‪ ٝ‬اه٘انس اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب يباضغاتٕ بـب‬
‫اهِاؽ‪ٗ ،‬قبٌاضغ‪ ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهػف ٮقِا ازبٌجآف بللطتجٕٶ ٗإؾجعاضٍٓ حبجاجتٍٔ إه‪ٔٚ‬جا‬
‫حب‪ٚ‬ث ‪ٙ‬ٱرػْ٘ أٍُٔ ‪ ٨‬مبلٍِٔ ا‪٨‬غتاِا‪ ١‬عِٔا‪ ،‬ف‪ٚ‬وح‪ ْ٘٣‬إه‪ٔٚ‬ا ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ٞ‬إْ كجاْ ٓجصا‬
‫‪ٖٖٚ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهلط‪ٙ‬ق حبحٍ صبٌ٘ع‪ ٞ‬قاف‪ ًّ ٝ‬ا‪٪‬فطاز‪ ،‬فإُٕ غطعاْ ًا غتلرب بعٱجسٸتٔا فهج‪٩‬ځ عجّ‬
‫‪ ٨‬إفب أْ تلْ٘ نباع‪ ٞ‬أٗ ف‪٣‬ج‪ ٞ‬طبتجاض‪ٗ .ٝ‬أًجا اهلط‪ٙ‬جق جف اهكجاحل فإُجٕ‬
‫عسزٓا ٗق٘ ځ‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬هصهم كاُجت قج٘‪ٝ‬‬ ‫غطعاْ ًا غ‪ٚ‬تها‪٢‬ى ٗق٘‪٨‬ځ إفب أْ ‪ٙ‬ت‪٩‬ؾ‪ ٟ‬أٗ ‪ِٙ‬قط‬
‫ا‪ ًٞ٪‬بق٘‪ ٝ‬فلطتٔا ‪ ٨‬بل جط‪ ٝ‬عجسزٓا ٗعٱجستٔا‪ٗ ،‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اه٘اعجس‪ٝ‬ٿ ٓج‪ ٛ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اهِاؾجٽ‪ٞ‬‬
‫باهللط‪ ٝ‬قٽعاځ‪ٗ .‬هلصا ظبس أْ ا‪ًٞ٪‬پ اهطؾ‪ٚ‬س‪ ٝ‬ذبطمٱ عو‪ ٟ‬اهللط‪ ٝ‬أك ط ًّ ذطقٔا عو‪ٟ‬‬
‫اهٽعاَ ٗاهؿطاو‪ٗ ،‬ذبجطم عوج‪ ٟ‬اىبللجط‪ٗ ّٙ‬اجملتٔجس‪ٗ ّٙ‬اىببجسعـب ب٘قجلٍٔ قهج‪ٞٚ‬‬
‫ًكف‪ٙ ٞٙ‬رتتب عو‪ٔٚ‬ا ٗج٘زٱ ا‪ ًٞ٪‬أٗ تسٓ٘ضٓا ٗنعلٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ٗ .225‬هقس كاُت اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ ٜ‬قسمباځ ًّ ًظجآط ازبٌاعج‪ ٞ‬اهبؿجط‪ٗ ٞٙ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اجتٌاع‪ ،ٞٚ‬تلتوت ًجع‬ ‫اه٘اذس‪ ٨ٗ ٝ‬ظاهت‪ٗ ،‬باهطأ‪ ٜ‬تِؿأٿ اجملاً‪ٚ‬ع اهبؿط‪ً ٞٙ‬ب ٗذسا‬
‫بعهٔا عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ع‪ً ِٞٚ‬ب اهع‪ٚ‬ـ‪ٗ ،‬دبٌعت اهؿع٘و ٗاهقبا‪٢‬ى باهِػٰب ٗاهج٘‪ً ١٨‬ب‬
‫أً‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬قاًت اسبهاضا عو‪ ٟ‬أق٘ي اهطأ‪ ٜ‬ازباًع هلصٖ اجملتٌعا قبجا تعجاضف٘ا‬
‫عو‪ً ٕٚ‬ب اهتاض‪ٙ‬ذ اهقس‪ٗ .ٍٙ‬اىبعِ‪ ٟ‬أُٔا كاُت ذبلٌٱٔا آضا‪ٗ ١‬أفٔاَ ًب اىبعتقس اٮمبجاُ‪ ٛ‬أٗ‬
‫ذهجاض‪ ْ٪ ،ٝ‬اسبهجاض‪٨ ٝ‬‬ ‫ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٨ٗ ،ٝ‬مبلّ أْ ‪ٙ‬ٱتك٘ض ف شهم ًب أً‪ ٞ‬شا‬
‫تقَ٘ عو‪ ٟ‬اهل٘ن‪ٗ ،ٟ‬إلبا تقَ٘ عو‪ ٟ‬اهللط‪ٗ ٝ‬اهِظاَ ٗا‪ُ٨‬هباط قٽعاځ‪.‬‬
‫ٗكاُت اهتعسز‪ٞٙ‬ٿ ًب اهطأ‪ً ٜ‬ب توم ا‪ ًٍ٪‬شا ٰ أفقڅ ن‪ٚ‬ق ًب اهللجط ٗاىبعتقجس‪ ،‬قبجا‬
‫ؼبلٌٔا ًّ اهللط اهقً٘‪ ٛ‬اهص‪ً ٘ٓ ٜ‬ب إطاض اهتللف اهقبو‪ ٛ‬أٗ اهعا‪٢‬و‪٪ ٛ‬غط‪ ٝ‬ذاكٌ‪،ٞ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬اوب عو‪ ٕٚ‬اهللط اهقٽ‪ٚ‬ع‪ ٛ‬باهل ط‪ٗ ٝ‬اهعسز‪ٗ ،‬كٌا تقسَ ًب اهلكى ا‪ٗ٪‬ي‪ ،‬أْ اهلل عع‬
‫ٗجى ًا أضغى ًّ ُيب بعس ه٘ط ‪ ‬إ‪ً ٨‬ب ك ط‪ ًّ ٝ‬قً٘جٕ ًِٰٗعٰج‪ٙ ٞ‬ع‪ُِ٘ٚ‬جٕ باهِكجط‪ٝ‬‬
‫ٗاهتأ‪ٚٙ‬س‪ٗ ،‬ؼبٌُٕ٘ ًّ ا‪٨‬نٽٔاز ٗاهتؿط‪ٙ‬س‪.‬‬
‫ًٗب اهعكط اسبس‪ٙ‬ث ل تعٱس اهقب‪ٚ‬و‪ ٞ‬عو‪ً ٟ‬ا كاُت عو‪ ًّ ٕٚ‬اهق٘‪ٗ ٝ‬اىبِع‪ ،ٞ‬غ‪ٌٚ‬ا بعس‬
‫اهػط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬فأقجبس هوٌسُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫باىب٘اق‪٩‬‬ ‫تٽ٘ض ا‪٬‬ه‪ٗ ٞ‬ك ط‪ ٝ‬اهكِاع‪ٗ ٞ‬تقاضو اىبػافا‬
‫طابعٴ ً‪٧‬ثط ًب قِاع‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تِظ‪ٌٔٚ‬ا ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬أقبرت اه٘غا‪٢‬ى اهجيت تػجتعٌى ًب‬
‫اهبؿط‪ ٞٙ‬هولطز ٗازبٌاع‪ ٞ‬أك ط ‪ٙ‬ػطاځ ٗتقسًاځ ًجّ ش‪ٜ‬‬ ‫ٗخسً‪ ٞ‬اسباجا‬ ‫إؾبا ازب٘عا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٖٛ‬‬

‫اىب٘اق‪، ٩‬‬ ‫ا‪٬‬ه‪ٗ ٞ‬ت٘غع اهعٌطاْ‪ٗ ،‬ت‪ٚ‬ػط‬ ‫قبى‪ًٗ ،‬تِ٘ع‪ ٞ‬بى ً‪ٚ‬ػط‪ ٝ‬هولى‪ٗ ،‬هٔط‬
‫ٗقاض اٮُػاْ أك ط قسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اغتعٌاي شكا‪ٗ ٕ٢‬أفهى ًب اغتعٌاي قسضاتجٕ ازبػجٌ‪ٞٚ‬‬
‫اهصِٓ‪ٗ ٞٚ‬اهقسضا‬ ‫أ‪ٙ‬هاځ‪ٓٗ .‬صا أتاح ٗغا‪٢‬ى جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هٯُػاْ ٗ‪٨‬غتعٌاي أفهى هوٽاقا‬
‫ازبػٌ‪ٗ ،ٞٚ‬ق٘‪٨‬ځ إفب كب‪ٚ‬ع اهِاؽ بلطٗقٍٔ اهلطز‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬ذػب لبط اه٘غا‪٢‬ى ازبس‪ٙ‬جس‪.ٝ‬‬
‫ٗٓصا ازبس‪ٙ‬س أشٓب ًظآط اهلطز‪ٗ ٞٙ‬ا‪ُ٨‬لطاز‪ٗ ،‬شٓب بعًّ اهبٽى ا‪ٗ٪‬ذس ٗاهلجاضؽ‬
‫اهلط‪ٙ‬س‪ٚ ٗ ،‬ٸط بألباط اهػو٘ن اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬كاْ مبتاظ قسمباځ باهعجسز ٗاهل جط‪ ،ٝ‬إفب ًجا‬
‫‪ٙ‬تٌ‪ٚ‬ع بٕ ًب اهعًّ اسبانط باهِ٘ اهصكا‪ٗ ٛ٢‬اهتقسَ اهعوٌ‪ٗ ٛ‬اهتقين ذتٌاځ‪.‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب اهعال اهاطب‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬أط‪٩‬ي اهسٗي اهقسمبج‪ٞ‬‬ ‫‪ٗ .226‬ىبا هٔط‬
‫اهٽبق‪ ٞٚ‬اٮقٽاع‪ٗ ،ٞٚ‬اهعكب‪ٚ‬ا اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اهعطق‪ُ ،ٞٚ‬ؿأ اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ ٞ ٙ‬قببجسأ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫بتٽ٘‪ٙ‬ط شاتٔجا ٗلبجط ذ‪ٚ‬اتٔجا عوج‪ ٟ‬اىبػجت٘‪٠‬‬ ‫ُٗظأًا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهسمبقطاط‪ٗ ،ٛ‬أخص‬
‫اسبهاض‪ٗ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٛ‬ف‪ٚ‬ػتٌسٹ ٱُظٌٔا ًّ تٽ٘‪ٙ‬ط اهتؿط‪ٙ‬ع اهطًٗجاُ‪ ٛ‬اهقجس‪ٗ ٍٙ‬أفلجاضٖ‬
‫ٗأذلإً إفب أْ تبو٘ض قبلآ‪ ٍٚ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اهاطب‪ٗ ٛ‬اهقجاُْ٘ اىبجسُ‪ٗ ،ٛ‬ت٘اكجبٰ ًجع ٓجصا‬
‫اهتٽ٘ض اسبهاض‪ ٜ‬اهتٽ٘ضٱ اىبسُ‪ٗ ٛ‬اهتقسَ اهكِاع‪ٗ ٛ‬اهتقين ه٘غجا‪٢‬ى اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬أغجاه‪ٚ‬ب‬
‫اهتعاًى ًع ذاجاتٔا‪ٗ .‬قاًجت أفلجاض ٗآضا‪ً ١‬ب ٓجصٖ اسبهجاض‪ ،ٝ‬تكجاذبٔا تؿجط‪ٙ‬عا‬
‫اهعاً‪ ،ٞ‬فلاُت اهسٗه‪ٞ‬‬ ‫ُٗٱظٍ‪ ،‬تػتِس إفب فلط‪ ٝ‬اسبط‪ ٞٙ‬قبلآ‪ ٍٚ‬اسبط‪ ٞٙ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬بٽب‪ٚ‬عتٔا ا‪ٙ٬‬سه٘ج‪ ٞٚ‬تقبىٱ اهتعسز ًب ٗج٘زٓجا اهػ‪ٚ‬اغج‪ ،ٛ‬كٌجا ٓج‪ ٛ‬تقبجى‬
‫اهتعسز اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب بِ‪ٚ‬تٔا اهساخو‪.ٞٚ‬‬
‫اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬اىبج‪٩ٚ‬ز‪ ٜ‬قاًجت بجاىب٘اظا‪ً ٝ‬جع اسبهجاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬ٶ‬ ‫ًٗب بسا‪ٙ‬ا‬
‫اسبهاض‪ٝ‬ٿ ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ،ٞٚ‬أغػت بِ‪ٚ‬أُٰا اسبهاض‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬أغجؼ اهللجط اىبجاز‪ٜ‬‬
‫ُٗٱظٍ ا‪٨‬ؾرتاك‪ً ٞٚ‬ب ضباٗه‪ ٞ‬اه٘ق٘ي إفب اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ،ٞٚ‬ل تلّ اهسٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ٞٚ‬تقبجى‬
‫اهتعسز‪ ٞٙ‬اهسٗه‪ ٞٚ‬ىببس‪ٔ٢‬ا إ‪ ٨‬كراه‪ ٞ‬نطٗض‪ٙ ٝ‬لطنٔا اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ٓٗ ٛ‬ج‪ ٛ‬تتٽوجع إفب‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ .ٞٚ‬اُقػٍ اهعالٱ إفب ًعػلط‪ :ّٙ‬اىبعػلط اهطأمساه‪ ٛ‬اهاطب‪ٗ ،ٛ‬اىبعػلط‬
‫ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ .ٛ‬غ‪ٌٚ‬ا أْ اهعجال اٮغج‪ ًٛ٩‬أقج‪ٚ‬ب قبقتجى اٮقكجا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫‪ٖٖٜ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهتؿط‪ٙ‬ع‪ً ٛ‬ب اهساخى‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث أقك‪ ٟ‬اىبػتعٌطْٗ اشب‪٩‬ف‪ٞ‬پ عّ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ‪ٗ ،‬أقك‪ ٟ‬اىبػتعٌطْٗ أ‪ٙ‬هاځ اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ ًٛ٩‬عجّ اهتٽب‪ٚ‬جق ٗاهتِل‪ٚ‬جص إ‪ً ٨‬ب‬
‫ن‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ضبسٗز‪ ٝ‬جساځ‪.‬‬ ‫صبا‪٨‬‬
‫ٗاًتسٸ اهكطا ٱ ًب اهعال عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث ًطاذى خ‪٩‬ي اهقطْ اىبان‪ٗ ،ٛ‬بعس ظًّ ٓجسَ‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ًّ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ً ٝ‬ب ب‪٩‬ز اىبػجوٌـب‪ٗ ،‬كاُجت اىبطذوج‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب ًِجص اسبجطو‬
‫اهعاىبـب ا‪ٗ٪‬فب ٗذت‪ ٟ‬اسبطو اهعاىب‪ ٞٚ‬اه اُ‪ٗ ٞٚ‬اهيت اُتٔ‪ ٟ‬اهكجطا ف‪ٔٚ‬جا بإُٔجا‪ ١‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اهعٌق اهقً٘‪ٗ ٛ‬زخ٘ي اهسٗهج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إفب ذوبج‪ ٞ‬اهكجطا‬ ‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهِاظ‪ ٞٙ‬شا‬
‫اهتٌ‪ٚ‬جع اسبهجاض‪ ٜ‬اهطأمسججاه‪ٛ‬‬ ‫اهجسٗي اهلجرب‪ ٠‬شا‬ ‫اهجسٗه‪ً ٛ‬ب اهعجال‪ٗ ،‬بجٕ ُؿجأ‬
‫ٗاسبهاض‪ ٜ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ٗ ،ٛ‬اُقػٍ اهعال إفب ًعػلط‪ٗ ّٙ‬انرـب ا‪ٗ٪‬ي ًٌِٔجا اىبعػجلط‬
‫اىبترس‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فك‪ٗ ٞٚ‬بط‪ٙ‬ٽاُ‪ٚ‬ا ٗزٗي أٗضبجا اهاطب‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اهطأمساه‪ ٛ‬اهاطب‪ ٛ‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫ٗاىبعػلط ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪٨‬ذباز اهػج٘ف‪ٚ‬يت ٗاهكجـب ٗاهجسٗي اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ٞٚ‬‬
‫ا‪٪‬خط‪ً ٠‬ب أٗضبا اهؿطق‪ ٞٚ‬ك‪٘ ٘ٚ‬غ‪٩‬ف‪ٚ‬ا ٗضًٗاُ‪ٚ‬ا‪ُٗ .‬ؿأ أ‪ٙ‬هاځ ًا ‪ٙ‬ػجٌ‪ ٟ‬بجسٗي اهعجال‬
‫اه اهث ٗذباهلاتٕ اه٘ضق‪ ٞٚ‬اهك٘ض‪ ٞٙ‬ف اىب‪ٓ٧‬و‪ ٞ‬بط‪ ٞٙ٦‬فوػجل‪ ٞٚ‬هكجِاع‪ ٞ‬ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫زٗي ًب ٓصا اٮطاض اهلع‪ٙ‬ى ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫ٗاع‪ٗ ،ٞٚ‬كاُت أ وب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب شا‬
‫بعس اسبطو اهعاىب‪ ٞٚ‬اه اُ‪ً ٞٚ‬طذو‪ ٞ‬اهكطا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ؼباٗي ا‪٨‬بتعجاز‬ ‫ٗجا‪١‬‬
‫عّ اىب٘اجٔ‪ ٞ‬بصاتٕ بـب زٗي اىبعػلط‪ ّٙ‬اهلرب‪ٗ ،٠‬أخص ‪ٙ‬قاتى باهِ‪ٚ‬اب‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬تقوچبت‬
‫ا‪٪‬ج٘ا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهعجال بجسٗافع ض‪ٙ‬جس اىبعػجلط‪ٓٗ ،ّٙ‬ج٘ ًجا قجاض ‪ٙ‬ٽوجق عوج‪ٟ‬‬
‫ًعآساتٕ ٗاسبطٗو احملو‪ ٞٚ‬هٕ اغٍ اسبطو اهباضز‪ٗ ،ٝ‬اغتٌط ذت‪ُٔ ٟ‬ا‪ ٞٙ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‬
‫ٗتلللت ٱزٰٗهٕٱ ًب ظًّ اهعقس ا‪٪‬خف ًّ اهقطْ اهعؿط‪ ّٙ‬اىب‪٩ٚ‬ز‪ ٘ٓٗ .ٜ‬اهعًّ اهجص‪ٜ‬‬
‫ف‪ ٕٚ‬اهكر٘‪ ٝ‬أٗ ًا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬بترطن اهؿع٘و ًب اهعال اٮغ‪ٗ ،ًٛ٩‬هٔ٘ض ذجطان‬ ‫بسأ‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬اغتٽا اهللط اهطأمساه‪ ٛ‬اهتأثف عو‪ٗ ٕٚ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬كج ف ًجّ ت٘جٔاتجٕ باههجاط‬
‫ٗاسبطًاْ‪ٗ ،‬اهتعػو ٗاهتؿط‪ٙ‬س‪ٗ ،‬هلِٕ قٌس أك ط ٗتبو٘ض عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًّ كجى اههجا٘ط‬
‫اهؿس‪ٙ‬س‪ ٝ‬عو‪ٗ .ٕٚ‬كاُت اىبطذو‪ ٞ‬اه اه ‪ً ٞ‬طذو‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬لطاز اهسٗه‪ ٛ‬اهطأمسجاه‪ً ٛ‬ب اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓٗ‬

‫اهسٗه‪ًٗ ;ٞٚ‬طذو‪ ٞ‬اهتللف ًب ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بـب ُٔا‪ ٞٙ‬اهتاض‪ٙ‬ذ قببس‪ٔ٢‬ا‪ ،‬أٗ أُٔا ل تعس‬
‫تكٌس أًاَ ذقا‪٢‬ق اه٘ج٘ز اسبهاض‪ ٜ‬هٯُػاْ باٮغ‪ ٨ َ٩‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫اهقه‪ً ٞٚ‬ب اهكطا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهعاىب‪ٗ٪ٗ ،ٛ‬ي ًط‪ًِ ٝ‬ص أك ط ًّ قطْ ًجّ‬ ‫ٗقاض‬
‫اهعًاْ قطا ٗج٘ز ذهاض‪ ٜ‬بـب ًبسأ اٮغ‪ًٗ َ٩‬بسأ اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬إْ ل ‪ٙ‬أخص بٱعجسٖ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اىب٘ج٘ز اهسٗه‪ ٛ‬ب٘قو اٮغ‪ َ٩‬زٗه‪ ٞ‬تقَ٘ عوج‪ ٟ‬عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬إزضان اهكجو‪ٞ‬‬
‫باهلل عّ طط‪ٙ‬ق اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬بِظاَ اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اسبلٍ‪ٗ ،‬ب٘قو اٮغ‪ َ٩‬إمباُاځ ‪ٙ‬تحػس ًب اىبػوٌـب ب قافتٕ‪ٗ ،‬ف‪ ٍٔٚ‬اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬إظاذ‪ٞ‬‬
‫ثقاف‪ ٞ‬فكى اهكو‪ ٞ‬باهلل اهيت تاص‪ٗ ٜ‬ج٘زٰٓا بـب هٔطاُ‪ ٛ‬ازبٌآف ًب اهعال اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫ٗاهسمبقطاط‪ٗ ،ٞٚ‬اهػجبب ًب شهجم‬ ‫عّ طط‪ٙ‬ق اهؿطا‪٢‬ع اهطأمساه‪ ٞٚ‬بِظاَ تعسز اهػوٽا‬
‫نعو إضاز‪ ٝ‬اىبػوٌـب‪ ،‬أُٔا زْٗ شهم ًّ ذ‪ٚ‬ث اٮزضان اهػو‪ٗ ٍٚ‬اه٘ع‪ ٛ‬اهتجاَ عوج‪ٟ‬‬
‫ًٽاهب اهكطا اسبهاض‪ٗ ٜ‬اه٘ج٘ز اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬
‫‪ٗ .227‬اهِججاهطٱ ًب ٓججاتـب اسبهججاضتـب‪ ،‬اهطأمساه‪ٚ‬جج‪ٗ ٞ‬ا‪٨‬ؾججرتاك‪ ،ٞٚ‬ػبجسٱ أْ فلججط‪ٝ‬پ‬
‫اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ضبجض فلجط‪ ٨ ٝ‬ذق‪ٚ‬قج‪ً٘ ٞ‬نج٘ع‪ ،ٞٚ‬فاسبهجاض‪ ٝ‬ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ٞٚ‬قببجسأ‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٨ ٞٚ‬ت‪ ًّ٧‬باهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ٗ ٞٚ‬باهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ ْ٪ ،ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬قبلٔجًٍ٘ٔ‬
‫ٓ‪ٗ ٛ‬ذسٓا اهيت تقَ٘ عّ اهلطز بلى ذاجاتٕ‪ًٗ ،‬ا اهلطزٱ ٗ‪ ٨‬ازبٌاعج‪ ٞ‬إ‪ ٨‬كاهػٶجّټ ًب‬
‫ا‪٪‬غجط‪ٞٙ‬‬ ‫ٓجصٖ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬كج فاځ قبكجسٸا‬ ‫اهسٗ‪٨‬و اهص‪ ٜ‬تس‪ٙ‬طٖٱ اهسٗه‪ٗ .ٞ‬هقس تعٸط‬
‫ٗاهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اهاطا‪٢‬ع اهبؿط‪ٗ ٞٙ‬ع٘ا‪٢‬قٔا‪ٓ .‬صا فه‪٩‬ځ عّ أْ اهسٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ً ٞٚ‬جّ جٔج‪ٞ‬‬
‫أخط‪ ٨ ٠‬ت‪ ًّ٧‬بتعسز اهطأ‪ً ٜ‬ب اجملتٌع‪ ْ٪ ،‬اهطأ‪ ٜ‬عِسٍٓ ًا ٓ٘ إ‪ ٨‬اُعلاؽ ذطكج‪ٞ‬‬
‫اه٘اقع عو‪ ٟ‬شّٓ اٮُػاْ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تأت‪ ٟ‬تِ٘ٹ ذق‪ٚ‬ق‪ ٨ٗ ٛ‬جس‪ٙ‬س ً٘نج٘ع‪ً ٛ‬جّ اهجطأ‪،ٜ‬‬
‫ٗهصهم ل تقطض اهتعسز اهللط‪ ٜ‬أٗ اهتِ٘ ًب اهطأ‪ٗ .ٜ‬هعى ٓصا ٓ٘ اهػبب اهجط‪ٚ٢‬ؼ ًب‬
‫أُ‪ٚ‬اض زٗهتٔا ٗشٓاو ذهاضتٔا‪.‬‬

‫ٗأًا اهطأمساه‪ ،ٞٚ‬فإُٔا تق٘ي باهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬تعين بٔا اهتعسز ًب اهطأ‪ ٜ‬باض‬
‫اهِظط عّ اىبعتقس ٗاهس‪ٗ ،ّٙ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تأطف اهطأ‪ً ٜ‬ب ًلآ‪ ٍٚ‬عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫ٖٔٗ‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ًب ُظجاَ‬ ‫اجملتٌع‪ٙٗ ،‬كج‪ٚ‬غ اهتؿجط‪ٙ‬عا‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬فلطتٔا; قبا ‪ٙ‬كِعٱ اهطأ‪ ٰٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اهقها‪ٞٚ٢‬‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٙٗ .ٞ‬رتتب عو‪ ٕٚ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهلكى بـب اهػوٽا‬
‫ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ .ٞٙ‬اهِاهطٱ ًب أغؼ ٓصا اىبلَٔ٘ ٗأق٘هٕ ػبجسٖ نجطباځ ًجّ اشب‪ٚ‬جاي ٗاهجٍ٘ٓ‬
‫ٗاىبااهٽ‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ ُٕ٪ ،ٞ‬قاَ عو‪ً ٟ‬لَٔ٘ ٗآٍ هوتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ ٜ‬بأُٔا تعسز‪ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغ‪،ٞٚ‬‬
‫ٗٓ‪ً ٛ‬ب ذق‪ٚ‬قتٔا تعسز‪ ٞٙ‬ذعب‪ ٨ ٞٚ‬أك ط‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬ضباٗهج‪ ٞ‬هطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهتِج٘ ًب اهجطأ‪ ٜ‬بجـب‬
‫ُظجطٍٓ ًب إطجاض عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬ ‫ًعتقساتٍٔ اهؿدك‪ٗ ٞٚ‬تبا‪ٗ ّٙ‬جٔجا‬ ‫اهِاؽ عو‪ ٟ‬اخت‪٩‬‬
‫اه ‪٩‬ثج‪ ٞ‬اهجطأ‪ ٜ‬بهج٘ابط اىبعتقجس‬ ‫اهسٗه‪ ٘ٓٗ ٞ‬اىبعتقس اهطأمساه‪ ،ٛ‬فتهجبط اهػجوٽا‬
‫اهعاً‪ٞ‬‬ ‫اٮمباُ‪ ٛ‬اهعوٌاُ‪ ٛ‬اهطأمساه‪ًٗ ،ٛ‬لآ‪ ٍٚ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اهط‪ ٞٙ٦‬هورط‪ ٞٙ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ ٘ٓٗ .ٞ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬كب ًب ب٘تق‪ ٞ‬اهطأ‪ ًّ ٜ‬جِؼ ٗاذس ٓ٘ اهللط اهعوٌجاُ‪ٛ‬‬
‫اهو‪ٚ‬رباه‪ ٛ‬أٗ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اهسٗه‪ٗ .ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬ف‪ٗ ٕٚ‬إْ تِ٘ٸ ٰ ًب ًلطزاتجٕ ٗهلِجٕ‬
‫ضبلَ٘ٴ ًب ًِٽوقاتٕ بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهلكى بـب اىبعتقجس اٮمبجاُ‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬قٽعجاځ‪ٗ .‬هلجصا ًٗب‬
‫ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ط ه‪ٚ‬ػت ِٓان تعسز‪ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬إلبا ٓ‪ ٛ‬تعسز‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب اهجطأ‪ ،ٜ‬فٔج‪ ٛ‬تعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ذعب‪ ٞٚ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬بللطتٔا ٗطط‪ٙ‬قتٔا‪.‬‬
‫‪ٗ ٨‬اقع هلا‪ٗ ،‬ضبجض خ‪ٚ‬جا‪٨‬‬ ‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ فلط‪ ٝ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تك٘ضا‬
‫ٗأٗٓاَ ؽبس ٱ بٔا ًّ ‪ ٨‬مبتوم اىبساضن اهكر‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬اه٘ع‪ ٛ‬اهتاَ بلٍٔ غو‪ٗ .ٍٚ‬اىب٘ج٘ز‬
‫ٓ٘ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬ب إطاض ًلَٔ٘ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهعوٌاُ‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬لبط ًّ ًبسأ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهص‪ ًّ٧ٙ ٜ‬بٕ أذس اثِـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬إُػاْٴ ‪ ًّ٧ٙ‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ز‪ ِٞٚٙ‬ضٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ ،‬ف‪ٚ‬رتلٍٱ إفب ُظجاَ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهطأمساه‪ُ ٨ ُٕ٪ ،ٞٚ‬ظاَ هٕ فٓا ًب ذاي ٗج٘ز زٗهتٔا عو‪ ٘ٓٗ ،ٕٚ‬كجصهم ًب ذجاي‬
‫ٗج٘ز اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬بى أفهى هٕ ‪ُٔ٪‬ا – أ‪ ٜ‬اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ٨ - ًٞٚ٩‬تٱلطٕٓ عو‪ٟ‬‬
‫ؾ‪ ١ٛ‬اهبت‪ٗ ،ٞ‬تكُٕ٘ كطاًتٕ ٗذطًتٕ أك ط ًّ فٓا‪.‬‬

‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬إُػا ٴْ ‪ ًّ٧ٙ ٨‬بجس‪ ّٙ‬أٗ عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬أٗ فلجط‪ ٝ‬كو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عجّ اهلجْ٘ ٗاٮُػجاْ‬
‫ٗاسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬آًّ بللط‪ ٝ‬اهلكى بـب اهس‪ٗ ّٙ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فٔ٘ عوٌاُ‪ ٨ ٛ‬ز‪ٙ‬ين ت٘افقٰ بقِاعتٕ ًع‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٗ‬

‫ٓصا اىببسأ ٗقس ذٱوت عِسٖ اهعقس‪ ٝ‬اهلرب‪ ٠‬ذ‪٩‬ځ خاط‪٣‬اځ ‪ ٨‬ضباه‪ٙ ٨ٗ .ٞ‬ػتٽ‪ٚ‬ع شهم ًجّ‬
‫ؼبٌى ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ ٞٙ‬قر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬بعق‪ٚ‬ستٔا ُٗظأًا ٗٓ‪ ٛ‬قاسب‪ ٞ‬كاىبػوٍ أٗ ًّ ؼبٌى ق‪ٚ‬از‪ٝ‬‬
‫فلط‪ ٞٙ‬باطو‪ ٞ‬كاهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٛ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫‪ٗ ًّٗ .228‬جٕٷ آخط‪ ،‬فإْ ًعِ‪ ٟ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٙ ٞٚ‬قجرتْٱ ب٘اقجع تِج٘ ججِؼ‬
‫اهللط‪ ٝ‬ب٘قلٔا عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازبا ‪ٗ ،‬ب٘اقع ًا ‪ِٙ‬ب ق عِٔجا ًجّ أفلجاض تعجاجل اىبػجا‪٢‬ى‬
‫ٗقها‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬ا‪ُٗ ٝ‬ظجٍ ٗتؿجط‪ٙ‬عا ‪ ،‬فاهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓ ٞٚ‬ج‪ ٛ‬تعجسز اىببجسأ ًب اهط‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬
‫اهؿج‪٘ٚ‬ع‪،ٞٚ‬‬ ‫اهلوػل‪ ٞٚ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تؿط‪ٙ‬عاتٔا ُٗٱظٌٔا‪ ،‬ذبٌوٕ اهل‪٣‬ا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬كاهل‪٣‬جا‬
‫اٮغ‪ ٘ٓٗ .ًٞٚ٩‬تعسزٴ ًتكجاض ًتِجاقض‪ٙ ٨ ،‬ػجتٽ‪ٚ‬ع‬ ‫اهطأمساه‪ٗ ،ٞٚ‬اهل‪٣‬ا‬ ‫ٗاهل‪٣‬ا‬
‫اهع‪ٚ‬ـ اهلٽط‪ً ٜ‬ب اجملتٌع هتِاقهٕ اهعقا‪٢‬س‪ٗ ٜ‬اه قاًب ًب تِظ‪ ٍٚ‬اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬ق‪ٚ‬ا ‪ ٞ‬ألباطٔا‪.‬‬
‫فاهكساَ اهللط‪ٗ ٜ‬اهتكازَ اسبهاض‪ ٜ‬أًطٴ قٽع‪ ،ٛ‬ف‪ ٩‬بس ًّ قساَ اسبهجاضا ‪٨ٗ ،‬‬
‫عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط‪ٙ ٨ٗ ،‬تأت‪ٟ‬‬ ‫‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬ع اهتعا‪ٙ‬ـ ًب اجملتٌع اه٘اذس إ‪ ٨‬بأْ ‪ٙ‬اوب أذس اهل‪٣‬ا‬
‫‪٪‬ٿً‪ ٞ‬أْ تع‪ٚ‬ـ بأًّ ٗغ‪ ٛٓٗ َ٩‬ذبٌى ٓصٖ اهتِاقها ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تأت‪ ٟ‬ه‪ ًٞ٫‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫أْ تع‪ٚ‬ـ بأًّ ٗغ‪ً َ٩‬ع ٗج٘ز اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ً ٞٚ‬ب اهعال‪ ،‬فل‪ٚ‬و ب٘ج٘ز أذجعاو غ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫اهجسٗي‬ ‫ًب زاخؤا ذبٌى ًبسأ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٞٚ‬؟ فٔصا أًجط ‪ٙ ٨‬ٱتكج٘ض طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬جاځ‪ٗ ،‬هلجصا زبجأ‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬إفب قِاع‪ ٞ‬ا‪٪‬ذعاو اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قتٔا ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ظًجّ‬
‫اسبطو اهباضز‪ً ٘ٓٗ ،ٝ‬ا ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬با‪٪‬ذعاو ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬قباهتٔجا ا‪٪‬ذجعاو‬
‫ًا ‪ٙ‬ػجٌ‪ ٟ‬باٮغج‪ َ٩‬اىبعتجسي ًب ظًجّ اهكجر٘‪ ٝ‬بعجس‬ ‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬اٮضٓاب‪ٗ .ٞٚ‬أٗجس‬
‫اسبطو اهباضز‪ً ٝ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ٗ ،‬قباهتٔا اسبطان اٮغ‪ ًٛ٩‬اىبتٽجط ‪ٓٗ ،‬لجصا تػجفٱ‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشبسا ٗاهتهو‪ٚ‬ى‪.‬‬
‫اهجسٗي اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗا‪ً ْ٬‬ب اهعقسٶ ا‪ٗ٪‬ي ًّ اهقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ ،ّٙ‬أخجص‬
‫بتا‪ٚ‬ف خٱٽتٔا ًّ ٗغا‪٢‬ى ٗأغاه‪ٚ‬ب هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اغجتعٌاض بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب إفب‬
‫خٽتٔا ب٘غا‪٢‬ى ٗأغاه‪ٚ‬ب زعٍ اهسمبقطاط‪ٗ ،ٞٚ‬ذب٘هجت ًجّ طط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬إػبجاز اهعٌج‪ ١٩‬إفب‬
‫طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬إػباز اهؿطكا‪ً ١‬ب اهعال اٮغ‪ ًّٗ ،ًٛ٩‬ذق‪ٚ‬ق‪ُ ٞ‬بص اٮغج‪ٗ َ٩‬عجسَ ا‪٨‬عجرتا‬
‫ٖٖٗ‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ب٘ج٘ز اٮغ‪ َ٩‬كطأ‪ً ٜ‬ب اجملتٌجع ب٘قجلٕ اىبجسُ‪ ٨ ٛ‬ب٘قجلٕ‬ ‫بٕ‪ ،‬إفب ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬عرتا‬
‫عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ .ٞ‬هلصا فإْ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب ذق‪ٚ‬قتٔجا‬ ‫ً٘ج٘زاځ ‪ٙ‬ٱؿطڄ‬
‫باهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ب٘قلٔا ًبسأ ُٗظاَ ذ‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬ ‫اىب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬هوػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٨ ٞٚ‬تعرت‬
‫ٗإلبا تقطٹ اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهجطأ‪ ٜ‬ذبجت اغجٍ اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٞٚ‬هلجّ ًب إطجاض اىببجسأ‬
‫اهطأمساه‪ٗ ٛ‬ا‪ُ٨‬لطاز اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسمبقطاط‪ ٞٚ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬هبا‪ٙ‬ج‪ُ ٞ‬ٱظٌٔجا اىبكجِ٘ع‪ً ٞ‬ب اهعجال‬
‫اٮغ‪ ًٛ٩‬أٗ بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسعٍ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ فلط‪ٝ‬پ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬لَٔ٘ٴ ذق‪ٚ‬ق‪ٙ ٛ‬ٱعبٸط بٕ عّ تِج٘ اهجطأ‪ً ٜ‬ب‬
‫اىببسأ اه٘اذس‪ ،‬فأُلطتٕ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬إ‪ً ٨‬ب ذسٗز اهسٗه‪ٗ ٞ‬ن٘ابٽٔا‪ٗ ،‬أقطتجٕ اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫به٘ابط عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهلكى بجـب اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬اهجس‪ًٗ ّٙ‬ب ًِجار ًلجآ‪ ٍٚ‬ا‪٪‬ذجعاو اهو‪ٚ‬رباه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعوٌاُ‪ٗ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي اهللط اهسمبقطاط‪ ٛ‬اهطأمساه‪ٗ .ٛ‬تقبجى اهتعجا‪ٙ‬ـ بجٕ ًب أجج٘ا‪١‬‬
‫اىبِار اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بك٘ض‪ ٝ‬طب‪ٚ‬ع‪ ٞٚ‬بع‪ٚ‬ساځ عجّ اىبعتقجس اٮمبجاُ‪ ٛ‬هوٌبجسأ‬
‫عّ عق‪ٚ‬ستٔا اىباز‪ٗ ،ٞٙ‬تقبجى‬ ‫ا‪٬‬خط‪ .‬فتقبى ا‪٪‬ذعاوٰ اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬إشا دبطٸز‬
‫عّ عق‪ٚ‬ستٔا اهطٗذ‪ٓٗ ،ٞٚ‬لصا‪.‬‬ ‫ا‪٪‬ذعاوٰ اٮغ‪ ًٞٚ٩‬إشا دبطز‬
‫ٗقٽعاځ‪ ،‬فإْ ا‪٪‬ذعاو اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٞٚ‬اىببس‪ ٨ ٞٚ٢‬تتعا‪ٙ‬ـ طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ ًب اجملتٌجع‬
‫اهطأمساه‪ٗ ،ٛ‬إلبا غتع‪ٚ‬ـ ذاه‪ ٞ‬اهػدط ٗاهاهب ٗقِاع‪ ٞ‬اه ج٘ض‪ٗ ،ٝ‬تقجَ٘ بإذجساث‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٨ ٞٚ‬تقبجى ا‪٪‬ذجعاو اٮغج‪ ًٞٚ٩‬اىببس‪ٚ٢‬ج‪٨ٗ ،ٞ‬‬ ‫اهتِاقها‬
‫تتعا‪ٙ‬ـ ًعٔا ذتٌاځ‪ ،‬بى غت٘جٕ هلا اٮضبان ٗا‪٨‬نجٽطاو ٗذبجاٗي اهتؿج٘‪ٙ‬ـ عو‪ٔٚ‬جا‬
‫ذتٌاځ‪ ،‬فاهكطا ذتٌ‪ٛ‬ٻ ًب اجملاي اهللط‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ْ٪ ،ٛ‬طب‪ٚ‬ع‪ً ٞ‬بسأ اٮغ‪ٙ ٨ َ٩‬قبى‬
‫اهكطا اهعِل‪ ٛ‬زاخى اجملتٌع ٗإْ أهعَٰ بٕ اٮغ‪َ٩‬ٱ ًب اجملاي اهسٗه‪ ٛ‬إشا تٽوچب اسباي‪.‬‬
‫‪ٗ .229‬تساَٗٱ ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب غ‪ٚ‬اغتٔا ا‪٨‬غجتعٌاض‪ ٞٙ‬أْ تا‪ٚ‬ټجط ٗغجا‪٢‬وپٔا‬
‫ٗأغاه‪ٚ‬بٔا ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ؾع٘و اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬خاق‪ٗ ٞ‬اهبؿط‪ ٞٙ‬عاًج‪ٗ ،ٞ‬ضباٗهتٔجا اهتجأثف‬
‫اهسٗي ٗأُظٌ‪ ٞ‬اسبلٍ‪ً ٛٓٗ ،‬ب اه٘قت اهص‪ ٜ‬ذباٗي ف‪ ٕٚ‬اهػ‪ٚ‬ٽط‪ ٝ‬عوج‪ٟ‬‬ ‫عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغا‬
‫اهعال اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬ا‪ُ٨‬تلا ًّ خفاتٕ‪ ٨ ،‬تٱالى ذق‪ٚ‬قتٕ ٗقسضاتٕ اهلاًِ‪ً ٞ‬ب اهتأثف عو‪ٟ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗٗ‬

‫اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬إشا أخص اىببجازض‪ ،ٝ‬فحعوجت تتدجص كجى اه٘غجا‪٢‬ى اىبتاذج‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب‬
‫اىبٌلِ‪ ٞ‬ىبٌاُع‪ً ٞ‬عاٗز‪ ٝ‬اٮغ‪ َ٩‬إفب اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬أٗ ًعجاٗز‪ ٝ‬اٮغج‪ َ٩‬إفب أفلجاض اىبػجوٌـب‬
‫اه قاف‪ٗ ٞ‬اهعٌى‪ٗٗ .‬نعت اشبٽط‬ ‫اهللط ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ًٗ ،ٞ‬ب صبا‪٨‬‬ ‫ٗتللفٍٓ ًب صبا‪٨‬‬
‫هصهم ًٗا ظاهت ًػتٌط‪ً ٝ‬ب تٽ٘‪ٙ‬طٓا ٗدبس‪ٙ‬سٓا عو‪ ٟ‬أق٘هلا ا‪٨‬غجتعٌاض‪ٓٗ ،ٞٙ‬ج‪ً ٛ‬جا‬
‫ق اسبجسثٰ‪ ،‬إش تطاقجب بسقج‪ً ٞ‬تِآ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهعجا ٰل اٮغج‪ٗ ًٛ٩‬كبتوجم ًجّ‬
‫ظاهت أ‪ٙ‬هځا تػب ٱ‬
‫عِٕ ا‪ ًٞ٪‬ذت‪ ٟ‬ا‪.ْ٬‬‬ ‫ًا تأخط‬ ‫ا‪٪‬زٗا‬

‫ٗتتِاٗيٱ ا‪ ًٞ٪‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب قِاع‪ ٞ‬خٽابٔجا ًب اهعجال اٮغج‪ ًٛ٩‬اهرتك‪ٚ‬جعٰ عوج‪ٟ‬‬

‫ًلآ‪ٌٔٚ‬ا عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬بأفلاض اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬أُظٌتٔا ٗآه‪ٚ‬اتٔا‪ٗ ،‬تؿاى اهطأ‪ ٰٜ‬اهعجاَ بجـب‬
‫اىبػوٌـب ب٘غا‪٢‬ى ٗأغاه‪ٚ‬ب شك‪ ٞٚ‬خب‪ ٞ ٚ‬توعب باهعق٘ي ًٗا ظاهت‪ ،‬بجى ٗتٌِج٘ بٔجا إفب‬
‫ت٘اظ‪ ٜ‬لب٘ اهعقو‪ ٞٚ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب بِا‪ ١‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ً ،ًٞٚ٩‬ب ضباٗه‪ ٞ‬اهل‪ ٌِٞٚ‬عو‪ٔٚ‬ا‪.‬‬ ‫ًػت٘‪ٙ‬ا‬
‫ٗتٱعسٹ اهعسٸ‪ ٝ‬هصهم غ‪ٌٚ‬ا ًب ت٘ج‪ٚ‬جٕ ًِجآخ اشبٽجاو اٮع‪ً٩‬ج‪ٗ ٛ‬اشبٽجاو اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫ا‪ً٪‬فك‪ ،ٛ‬اهص‪ٙ ٜ‬عسٹ ه‪ٚ‬ؼ اهقا‪٢‬س اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌعػلط اهطأمساه‪ ٛ‬ازبس‪ٙ‬س فرػجب; أ‪ٜ‬‬
‫قباه‪ ٞ‬ا‪ ًٍ٪‬ا‪٪‬خط‪ ٠‬ىبٌاُع‪ ٞ‬أْ تل٘ټْ ًعػلطاځ ؼبٌى ًبسأ ٗقه‪ ،ٞٚ‬بجى ذبجاٗي فجط ٰ‬
‫اهتبع‪ ٞٚ‬عو‪ ٨ ٍٔٚ‬ضباه‪ ،ٞ‬ذت‪ ٟ‬قاض اشبٽاو ا‪ً٪‬فك‪ ٘ٓ ٛ‬اهعقىٱ اىبللط هوطأمساه‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫عال اه‪ٗ ،َ٘ٚ‬إشا ًا نٱطو أٗ أُاض‪ ،‬فإُٕ ‪ٙ ٨‬بق‪ ٟ‬عا‪٢‬ق أًاَ اهلتس اٮغج‪ ًٛ٩‬ازبس‪ٙ‬جس‬
‫هوعال اٮُػاُ‪ٗ ٛ‬غعازتٕ بٔصا اىببسأ اهعظ‪ٗ ٍٚ‬اهس‪ ّٙ‬اسبق ٗاهِظاَ اٮُػاُ‪ ٛ‬بكسق‪.‬‬
‫ٗهلصا فإْ ٓصا اشبٽاو اٮع‪ٗ ًٛ٩‬اشبٽجاو اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬اهطأمسجاه‪ ٛ‬باهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهص‪ٙ ٜ‬رتُٸٍ بٕ اىب قلْ٘ اهعوٌاُ‪ٗ ْ٘ٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ْ٘ٚ‬اٮغ‪ٗ ًْ٘ٚ٩‬ك ف‬
‫ًّ اهػجصد اهبػجٽا‪ً ١‬جّ اىبجتعوٌـب اهجص‪ٙ ّٙ‬ع‪ٚ‬ؿجْ٘ ًب ذانجِ‪ ٞ‬اهعٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬
‫عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬ ‫اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬أ‪٨‬عب‪ٔٚ‬ا ًِص أك ط ًّ ًا‪ ٞ٢‬غِ‪ ،ٞ‬فإُٕ خٽاوٱٴ ‪ٙ‬قَ٘ عو‪ً ٟ‬طتلعا‬
‫هعب‪ ٞ‬اهٽ٘ا‪٢‬جو اهس‪ِٚٙ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬قو‪ٚ‬جا ‪ٗ ،‬أكصٗبج‪ ٞ‬تعجسز‬ ‫فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬بأزٗا‬
‫ا‪٪‬ه٘اْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ ٘ٓٗ ،‬لبطڂ ًّ اشبسا ٗاهاـ ٗاهتدل‪ ٨ ٛ‬ضباه‪٨ٗ ،ٞ‬‬
‫دبس ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تطن‪ ٟ‬عّ ذاكٍ ٗ‪ ٨‬ضبلَ٘‪ ٨ٗ ،‬عّ ؾعب أٗ نباعجا ‪،‬‬
‫ٖ٘ٗ‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ىبا ًب عق‪ٚ‬ستٍٔ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ثقجافتٍٔ ًجّ اهجطٗح اهلطز‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهجٌِط اه قجاًب اهطأمسجاه‪ٛ‬‬
‫اشبٽجطٿ‬ ‫بسٗافعٕ ا‪ ُٞٚ٬‬ا‪ُ٪‬اُ‪ٗ ٞٚ‬اىبكور‪ٗ .ٞٚ‬ىبا ل ‪ٙ‬عس ٓصا ا‪٪‬غو٘و ُاجراځ‪ ،‬أخجص‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ٝ‬باهتا‪ٚ‬ف عو‪ ٟ‬أق٘هلا اهقسمب‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞٚ‬ا‪٪‬يب‪ ٞٚ‬هؿجع٘و‬
‫اهعال اٮغ‪ ًٞٚ٩‬خاق‪ٗ ٞ‬اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬عاً‪ٗ ،ٞ‬هلّ بألباط جس‪ٙ‬س‪ًِ ٝ‬اغجب‪ ٞ‬ىبجتافا‬
‫أخجط‪ ٠‬ت‪٢٩‬جٍ اهجطٗح‬ ‫اهعاَ هؿع٘و اهعال اٮغج‪ٗٗ ،ًٛ٩‬نجعت ًِٽوقجا‬ ‫اهعط‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هوٌطذو‪ ٞ‬اهقازً‪.ٞ‬‬ ‫ازبس‪ٙ‬س‪ً ٝ‬ب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬أعطا‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬ا‪ُ٨‬تباٖ إفب ق٘اعس هعب‪ ٞ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗتأثفٓا عو‪ ٟ‬بِ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ٝ‬هوٌػوٌـب ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا‪ٗ ،‬اه٘ع‪ ٛ‬ا‪ٙ٬‬جسه٘ج‪ ٛ‬ه قافج‪ٞ‬‬
‫اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هبِا‪ ١‬أً‪ٗ ٞ‬اعس‪ٝ‬ٷ ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا بطؾسٷ ًب ارباش لبجط ًعجـب هػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ .‬اسبصض كىٹ اسبصض ًّ ًلآ‪ً ٍٚ‬او٘ط‪ٙ ٞ‬ؿج‪ٚ‬عٔا اهقجا‪٢‬وْ٘ باهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗأغاه‪ٚ‬بٍٔ اهيت ‪ٙ‬تدصُٗٔا هتٌط‪ٙ‬ط أ‪ٙ‬سه٘ج‪ٚ‬تٍٔ اهعوٌاُ‪ً ًّ ٞٚ‬سافعتٍٔ عّ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗذط‪ ٞٙ‬اهٽ٘ا‪٢‬جو‬ ‫ٗيباُع‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬با‪٨‬ذتٌا‪ ١‬خوو ذق٘ق اٮُػاْ ٗذق٘ق ا‪٪‬قو‪ٚ‬ا‬
‫ًجّ قبجى ا‪ً٨‬رب‪ٙ‬اه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬غ‪ٚ‬اغجتٔا‬ ‫ًب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪ .‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ ٜ‬ل ‪ٙ‬ٱعجط‬
‫ا‪٨‬غتعٌاض‪ً ٞٙ‬ب اهعال اٮغ‪ ،ًٛ٩‬غ‪ٌٚ‬ا ٗأْ اٮغ‪ َ٩‬قس تللچىٰ بطعا‪ ٞٙ‬اٮُػاْ ب٘قلٕ‬
‫اٮُػاُ‪ً ٛ‬ب زاض اٮغ‪ ٨ َ٩‬ب٘قلٕ ًػوٌاځ أٗ ف ًػوٍ‪ٓٗ ،‬ج٘ ا‪ً٪‬جط اهجص‪ ٜ‬ؼبجاٗي‬
‫اىب قلْ٘ اهعوٌاُ‪ٗ ،ْ٘ٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ْ٘ٚ‬اهسمبقطاط‪ ْ٘ٚ‬إ لاهٕ أٗ اهتؿ٘‪ٙ‬ـ عو‪ ٕٚ‬أٗ يباُعتٕ قبا‬
‫‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬عْ٘‪ٗ ،‬باغتا‪٩‬ي لو‪ ٞ‬أبِا‪ ١‬ا‪ ًٞ٪‬عّ ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬خٽابٍٔ اىببس‪ٗ ٛ٢‬جٔى اهلج ف‪ّٙ‬‬
‫ًٍِٔ باه قاف‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٗٙ‬‬

‫ب الجـَّاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي وَالصِّيَاشَةِ‬
‫ة الِحِسِبِيَّةِ فِي الرَّأِ ِ‬
‫ع ُّد ِد َّي ِ‬
‫ُأصُوهُ قَوَاعِدِ التَّـ َ‬

‫َفٗ‪ ُّٛ‬ايزأ‪ ِٟ‬ايعاِّّ ‪ٚ‬املؤثزاتِ ايش‪ٝ‬اس‪ ١ٝ‬عً‪:٘ٝ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .230‬اهتعسز‪ ٙ‬ٿ‪ ٞ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬ب اهجطأ‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اهتعجبف اهج٘اقع‪ ٛ‬عجّ اسبجطان‬
‫ازبٌآف‪ ٜ‬با‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬اهػوب‪ ٞٚ‬أٗ اٮػباب‪ً ٞٚ‬ع غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ٗ ،‬هلجا‬
‫ق٘اعس فٽط‪ٗ ٞٙ‬أخط‪ ٠‬فلط‪ٗ ٞٙ‬أخط‪ ٠‬عٌو‪ ٞٚ‬تِل‪ٚ‬ص‪ ،ٞٙ‬كؤا تتسخى ًب اهتأثف عو‪ ٟ‬مثط‪ٝ‬‬
‫اهِجاؽ‬ ‫ٓصا اسبطان ًب اهتعبف عّ ضأ‪ ٕٙ‬أٗ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تعاًوٕ ًجع اه٘اقجع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ع‪٩‬قجا‬
‫باسباكٍ ًب غ‪ٚ‬اغتٕ هوسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬ازتٕ هورلٍ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗطب‪ٚ‬ع‪ٞ‬ٿ اسبطانٶ ازبٌآف‪ ٜ‬إُٔ فعىٴ فٽط‪ً ٜ‬ب ازبٌاع‪ ٞ‬اهبؿط‪ٙ ٨ ٞٙ‬لجرت ًب ُؿجاطٕ‬
‫بسٗافع اهللط‪ٗ ٝ‬تأثف اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ‪ ،‬أٗ بسافع اه٘جساْ ٗتأثف اسبٌاؽ اه٘ججساُ‪ً ٛ‬جّ‬
‫احملطټك‪ ٞ‬هٕ ًّ ٗاقع ضبػ٘ؽ ‪ٙ‬تكطفٕ اسباكٍ أٗ تقَ٘ بٕ اهسٗه‪ ٞ‬أٗ تأثف ًلَٔ٘‬ ‫اىب فا‬
‫ؼبطن ٓصا اه٘جساْ ًب إذػاؽ ازبٌآف ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فٔج٘ زا‪٢‬جٍٴ ًجا زاَ اٮُػجاْ ‪ٙ‬قجَ٘‬
‫ٗ‪ٙ‬ٽوجب ا‪ً٪‬جاْ‪ٙٗ ،‬ط‪ٙ‬جس‬ ‫قبٔإً ب٘قلٕ كا‪ِ٢‬اځ ذ‪ٚ‬اځ ؼبؼٹ ٗ‪ٙ‬ؿعط ٗ‪ٙ‬للط‪ ،‬ؼبصض اشبج٘‬
‫إؾبا ٰ ج٘عاتٕ بػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِظاَ اهص‪ٙ ٜ‬قسَ هٕ اهػعاز‪ٗ ٝ‬ػبِبجٕ اهؿجقا‪ ٨ ١‬ضباهج‪ٓٗ .ٞ‬جصا‬
‫اسبطانٿ ‪ ٨‬مبلّ أْ ‪ٙ‬لْ٘ إ‪ُ ٨‬ؿاطاځ نباع‪ٚ‬اځ اجتٌاع‪ٚ‬اځ‪ٙ ٨ٗ ،‬تأت‪ ٟ‬بٕ ا‪٨‬غتقطاض ٗؼبى بٕ‬
‫ا‪ً٪‬اْ إ‪ ٨‬بِظاَ ‪ٙ‬تلاًى ٗفٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اجملتٌع‪ ٞٚ‬هوِاؽ‪.‬‬
‫ٗ‪ٌ ٙ‬طٱ اسبطان ازبٌآف‪ ٜ‬اهسٗه‪ً ٞ‬ب ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اهسٗه‪ ٛٓ ٞ‬اهجيت تقجَ٘ بٔجصا اهِظجاَ‬
‫اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اٮُػجاُ‪ٞٚ‬‬ ‫عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهِاؽ بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ب٘قلٔا اٮضاز‪ ٝ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٞٙ‬ىبتٽوبجا‬
‫اهيت ذباف عو‪ ٟ‬كطاً‪ ٞ‬اٮُػجاْ ب٘قجلٕ اٮُػجاُ‪ٗ ،ٛ‬كجصهم ٓج‪ ٛ‬اهطا‪٢‬جس‪ً ٝ‬ب اجملجاي‬
‫اهعجال‪ ،‬فاهسٗهج‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اىبظٔجط‬ ‫اسبهاض‪ ٜ‬جملتٌع ُآض ضا‪٢‬س ًب ٗج٘زٖ بجـب صبتٌعجا‬
‫اهػو٘ك‪ ٛ‬سبطك‪ ٞ‬ازبٌآف اه٘اع‪ٗ ،ٞٚ‬اهجيت دبػجس ٓجصا اهج٘ع‪ً ٛ‬ب غ‪ٚ‬اغجتٔا اهساخو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫‪ٖٗٚ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاشباضج‪ٗ ٞٚ‬تعرب بٌٔا عّ إضاز‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باىببسأ ٗغوٽأُا ًب اسبلٍ‪.‬‬

‫ًّٗ اىب‪٧‬كس أْ اهبعسٰ اهسٗه‪ ٛ‬هٕ اهتأثف اهلاعى ًب اسبجطان ازبٌجآف‪ ٜ‬بؿجلى أٗ‬
‫آخط‪ٗ ،‬إشا كاْ ٓصا اسبطانٿ عل٘‪ٙ‬ٵاځ أٗ ًػتق‪٩‬ځ كباًاځ‪ ،‬فإُٕ هّ ؽبجطد عجّ أُظجاض اهجسٗي‬
‫اهلرب‪ٗ ٠‬ع‪ُٔ٘ٚ‬ا‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬تِظط إه‪ ٕٚ‬ب٘غا‪٢‬ٽٔا اهعس‪ٙ‬س‪ٗ ٝ‬اىبتِ٘ع‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ ،ٞ‬قسمباځ ٗذجس‪ ٙ‬اځ‪.‬‬
‫فصان ًؿٔ٘ض قسمباځ ًب قه‪ ٞٚ‬اىبتدولـب عّ ضغج٘ي اهلل × ٗك‪ٚ‬جو اتكجىٰ بجٕ ق‪ٚ‬كجط‬
‫اهطَٗ ٗذاٗي أْ ػبعوٕ ثاط‪ً ٝ‬ب زاض اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ل تلّ اهتقِ‪ ٞٚ‬اىبدابطات‪ ً ٞٚ‬ى ًجا ٓج‪ٛ‬‬
‫عو‪ً ٕٚ‬ب عال اه‪ .َ٘ٚ‬هلصا فإْ اسبطانپ ازبٌآف‪ ًّ ٜ‬اهقها‪ٙ‬ا اىبكف‪ ٞٙ‬ىبجا ‪ٙ‬رتتجب عو‪ٚ‬جٕ‬
‫‪ ٨‬ضباهج‪ٗ ،ٞ‬ىبجا هلٌجا ًجّ تجأثف ًب بِجا‪ ١‬اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫ًّ ا‪ ًّ٪‬اجملتٌع‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬أٗ اشبج٘‬
‫هػ‪ٚ‬اغاتٔا ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬ىبا هٕ ًّ تأثف ًب اهت٘اظْ اسبهاض‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬أقج٘ي اىبعتقجس‬
‫اٮمباُ‪ُٗ ٛ‬ظاَ اجملتٌع‪.‬‬
‫ٗهصهم اهباځ ًا ‪ٙ‬لْ٘ تلػف اسبطان ازبٌآف‪ً ٜ‬ب إطاض اهتأثف عو‪ ًّ ٕٚ‬ازبٔا‬
‫اىبترلٌ‪ ٞ‬باهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗه‪ٚ‬ؼ ًب إطاض اهتلػف اىب٘ن٘ع‪ً ًّ ٛ‬لَٔ٘ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫أٗ اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اىببسأ اىبعـب‪ .‬بى غ‪ِٚ‬ظط إفب اسبطان ازبٌآف‪ ٜ‬قبا ٓج٘‬
‫أك ط ًّ شهم ىبا غ‪ٚ‬لْ٘ ًّ تأثف هوسٗي ا‪٪‬خجط‪ً ٠‬ب بِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬ازتٔجا‬
‫هورلٍ‪ ٗ ،‬اهباځ ًا غ‪ِٚ‬ظط إه‪ ًّ ٕٚ‬جٔتـب ‪ ٨‬ضباهج‪ ;ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اهبٱعجس اهجسٗه‪ ٛ‬اشبجاضج‪ٛ‬‬
‫اىب‪٧‬ثط ًب ذطك‪ ٞ‬ازبٌآف ظًّ تقاضو اهطأ‪ ٜ‬إفب أمسا ا‪٪‬فطاز ٗاهتؿ٘‪ٙ‬ـ اٮع‪ً٩‬ج‪ٛ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهِاؽ ب٘غاط‪ٗ ٞ‬غا‪٢‬ى ا‪٨‬تكاي اسبس‪ٗ ٞ ٙ‬خربا‪ ١‬اهترط‪ٙ‬جم‪ ،‬فهج‪٩‬ځ عجّ نجعو‬
‫ثقاف‪ ٞ‬ازبٌآف ّٰٗٗٓ ذكاُتٍٔ أًاَ اهترس‪ٙ‬ا ‪ٗ ،‬اه اُ‪ :ٛ‬اهبٱعس اهجساخو‪ً ٛ‬ب اهقبج٘ي‬
‫باهتا‪ٚ‬ف ٗاهطنا عّ اهطأ‪ ٜ‬أٗ اتٔإً ٗاشبكً٘‪ً ٞ‬عٕ‪.‬‬
‫تأثريُ ايبُعدَ‪ ٜٔ‬ايداخً‪ٚ ِّٞ‬ايد‪ٚ‬يِ‪ ٞ‬عً‪ ٢‬احلزاىِ اجلُاٖري‪:ِّٟ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .231‬اهبعس اهسٗه‪ ٛ‬اىب‪٧‬ثط عو‪ ٟ‬اسبجطان ازبٌجآف‪ٗ ،ٜ‬اهجص‪ ٜ‬ؼبجاٗي اهت‪٩‬عجب‬
‫بعق٘ي ازبٌآف‪ ،‬هٕ ًِٽوقاتٕ اهلوػل‪ً ٞٚ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞ‬ن٘ابٽٕ اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬ب اهلوػجل‪،ٞ‬‬
‫ٗهٕ ٗغا‪٢‬وٕ ٗأزٗاتٕ‪ٙٗ .‬عس اهِظطٱ إه‪ ٕٚ‬قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬غجببٴ ؼبلج ٿ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬پ ًجّ اه٘قج٘ ًب‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٗٛ‬‬

‫اهسٗي اهلرب‪ .٠‬فولى زٗه‪ ٞ‬إضاز‪ٗ ٝ‬تٽوڇع ًٗكاحل ًب اهعال اٮغ‪ًٛ٩‬‬ ‫ؾبل‪ ٞ‬طبٽٽا‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬عال اه‪ َ٘ٚ‬اشباضج‪ ٛ‬كٌا ًب اهػابق ف‪ ٕٚ‬اهتِاظ اهجسٗه‪ ٛ‬عوج‪ًِ ٟ‬ٽقج‪ ٞ‬اهعجال‬
‫اٮغ‪ ،ًٛ٩‬فأًفكا ٗبط‪ٙ‬ٽاُ‪ٚ‬ا ًّ جٔج‪ ٞ‬ٿأٗفب ًب اىبعػجلط اهطأمسجاه‪ٗ ٛ‬أٗضبجا اهاطب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اىبعػجلط‬ ‫بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فطُػا ٗإ‪ٙ‬ٽاه‪ٚ‬ا ٗأىباُ‪ٚ‬ا عو‪ ٟ‬نعلٔا‪ ،‬ثٍ ًّ ازبٔ‪ ٞ‬اه اُ‪ ٞٚ‬بقا‪ٙ‬ا جع‪ٚ٢‬ا‬
‫ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬كاهكـب ٗضٗغ‪ٚ‬ا‪ ،‬فٌ٘اقو ٓصٖ اهسٗي ًتكازً‪ً ٞ‬جع بعهجٔا ًٗتِاقهج‪،ٞ‬‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬بصهم تؿلِّى عب‪٣‬اځ عو‪ ٟ‬اسبطان ازبٌآف‪ ٜ‬اهعلج٘‪ ٜ‬أٗ اىبػجتقى بجإضاز‪ٗ ٝ‬اع‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗتلْ٘ زاعٌ‪ ٞ‬هورطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ت٘ج‪ ٕٔٚ‬ىبكاسبٔا أٗ ههطو ًكاحل خكٌٔا ًّ‬
‫اهسٗي ا‪٪‬خط‪ ،٠‬فٔ٘ ًب كى ا‪٪‬ذ٘اي مب ى ً٘قلاځ ف ُظ‪ٚ‬و ٗ‪ً ٨‬ػجتقى ‪ٙ‬ج‪٧‬ثط عوج‪ٟ‬‬
‫بِ‪ ٞٚ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تل٘‪ِٔٙ‬ا‪ٗ ،‬ػببٱ اهتعاًى ًعٕ حبصضڅ ؾس‪ٙ‬س ٗٗع‪ ٛ‬تاَ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فػتلْ٘ اهِتا‪٢‬خ‬
‫ف ضبٌ٘ز‪.ٝ‬‬
‫أًا اىب٘قو اهساخو‪ ٘ٓٗ ٛ‬ا‪ ٘ٓٗ ،ٍٓ٪‬اهبعس اهساخو‪ ٛ‬اىب‪٧‬ثط ًب اسبطان ازبٌآف‪ٜ‬‬
‫ازبٌآف ٗٓ٘ عو‪ً ٟ‬لًٔ٘ـب ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫فإُٕ ُابعٴ ًّ شا‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ٙ :‬عترب ٓصا اسبطانپ ازبٌآف‪ ٜ‬طب‪ٚ‬ع‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬إُٔ ‪ٙ‬عبټط عجّ إضاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬هؤِهج‪ٞ‬‬
‫باىبٽو٘و اه ٘ض‪ٗ ٜ‬اهتا‪ٚ‬ف اهؿاًى ‪٨‬غتعاز‪ ٝ‬اهلطاًج‪ ٞ‬اىبػجو٘ب‪ُٚٗ ٞ‬جى اسبط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬جبجساض‪ٝ‬‬
‫اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ازبٌآف‪ ٜ‬اهِاجس‪ٙٗ .‬أخص ٓجصا اىبعِج‪ ٟ‬اهتلجا‪٦‬ي ٗاه قج‪ً ٞ‬ب تلػجفٖ‬
‫اهِهاه‪ ٞٚ‬هوؿباو اىبترطن هوتا‪ٚ‬ف ًّٗ ‪ٙ‬جسٗض بلولجٕ أٗ‬ ‫هوػو٘ن اه ٘ض‪ٗ ٜ‬اهتكطفا‬
‫‪ٙ‬تعاْٗ ًعٕ أٗ ‪ٙ‬تعاطو‪.‬‬
‫ٗٓصٖ اهط‪ً ٞٙ٦‬ب اهتلػف تلْ٘ قا‪٢‬ب‪ٞ‬ځ قبعا‪ٙ‬ف اىببسأ ٗن٘ابٽٕ بع‪ٚ‬ساځ عّ اهع٘اطجو‬
‫اهقً٘‪ ٞٚ‬أٗ اىبظوً٘‪ٗ ،ٞٚ‬ؼب‪ٚ‬ٽٔا اشبٽطٱ إشا تعطٸنت هع٘اًى اهتلػف اهقً٘‪ ٛ‬أٗ اهتظوٌ‪ٛ‬‬
‫اهق٘‪ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬خجط‪ ٠‬اىبكجِ٘ع‪ٞ‬‬ ‫‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬هصا فٔ‪ ٛ‬عطن‪ٞ‬ڂ هتحاشبا‬
‫ذتٌاځ‪.‬‬

‫اهتآًط ٗاهتظآط ‪٨‬‬ ‫ٗاه اُ‪ٙ :ٛ‬عترب ٓصا اسبطانپ ازبٌآف‪ً ٜ‬كِ٘ ذب‪ٚ‬ٽٕٱ ً٘جټٔا‬
‫اهسٗي اهلرب‪ٙٗ ٠‬تظآط بإعاز‪ ٝ‬اهلطاً‪ٗ ٞ‬زعٍ اسبط‪ٙ‬جا‬ ‫ضباه‪ ،ٞ‬فٔ٘ ً٘جٸٕٴ ًّ ق‪ٚ‬ازا‬
‫‪ٖٜٗ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫‪٪‬بِا‪ ١‬ا‪ًٗ ،ًٞ٪‬ب ب٘اطِٕ اهتآًط عو‪ ٟ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اغتا‪٩‬ي ًؿاعطٓا ٗذبط‪ٙ‬و إضازتٔا ذبجت‬
‫اهلطاً‪ٗ ٞ‬إغقاط اهجِٹظٍ ا‪٨‬غجتبساز‪ٗ .ٞٙ‬ذق‪ٚ‬قج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬جط ًٗجا‬ ‫اسبط‪ٗ ٞٙ‬ؾعاضا‬ ‫‪٨‬فتا‬
‫ػبط‪ً ٜ‬ب اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اسبطان اه ٘ض‪ً ٜ‬ا ٓ٘ إ‪ ٨‬دبس‪ٙ‬س ه‪٩‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ب ٘و‬
‫ف بعجـب اهتؿجا‪ً َ٦‬ب فوػجل‪ ٞ‬ض‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬اهتعسز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهعٌجى‬
‫آخط‪ .‬ف‪ِٚ‬ظط ٓصا اهتلػ ٱ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬بإُٔ ًؿ ٰاوپ‪ٞ‬ڂ عّ اىبٽو٘و ٗن‪ٚ‬ا هوحٔ٘ز ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ًٗع أْ هلى ًّ اهتلػف‪ً ّٙ‬ا ‪ٙ‬ربټضٖٱ ٗ‪ٙ‬عٽ‪ ٕٚ‬اىبكجساق‪ ،ٞٚ‬إ‪ ٨‬أْ اهباذجثٰ ػبجسٱ أْ‬
‫اهب اسبطان ازبٌآف‪ٙ ٜ‬تكوٱ باهعل٘‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهتعجبف عجّ إضاز‪ً ٝ‬ع‪ِٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ف‪ٚ‬جٕ ًظجآط‬
‫اهعٌى اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬اىبعرب عّ اُلعاي ث٘ض‪ ٜ‬أق‪ٚ‬ى ٮُػاْ ًب أً‪ ٞ‬كبتوجم اهتجاض‪ٙ‬ذ اهعط‪ٙ‬جق‬
‫ٓ‪ ٛ‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ٘ٓٗ .ًٞٚ٩‬بع‪ٚ‬سٴ عّ اهتٌٔ‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ ،ٞ‬غ‪ٌٚ‬ا أْ ازبٌآف تتأثط باهعاطل‪ٞ‬‬
‫اهؿع٘ض‪ ٞٙ‬هسفع اىبظوً٘‪ٗ ٞٚ‬ا‪٬‬ضا‪ ١‬اهللط‪ ٞٙ‬اىبعجرب‪ ٝ‬عجّ ا‪٨‬غجترقاق‪ ،‬فتترجطنٿ بجإضاز‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ٗ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٓ ٞٚ‬ج‪ ٛ‬اهجيت تكجِعٱ ٓجصٖ اٮضاز‪ٝ‬پ بِظجاَ‬ ‫اهتا‪ٚ‬ف اه ٘ض‪ٗ ،ٜ‬اهق‪ٚ‬ازا‬
‫ذهاض‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلجٍ‪ ،‬باهسغجت٘ض ٗٓج٘ اهقجاُْ٘ ا‪٪‬غاغج‪ًٗ ،ٛ‬جا‬
‫‪ٙ‬تلط عِٕ ًّ ق٘اُـب تعبټط عّ إضاز‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باىببسأ‪ ،‬فتتر٘ي اه ٘ض‪ ٝ‬إفب ُظاَ عٌى قٽعاځ‪.‬‬
‫ًّٗ اىب‪٧‬كس أْ ٓصا اسبطانپ ازبٌآف‪ ٜ‬اهعل٘‪ ٜ‬اه ٘ض‪ ٜ‬بق‪ٚ‬ازاتٕ اسبعب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬ه‪ٚ‬ؼ ٓ٘ اه٘ذ‪ٚ‬س ًب اهتأثف ٗاهت٘ج‪ٗ ،ٕٚ‬إلبا ِٓان اىب٘اظا‪ ٝ‬اشباضج‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب قج‪ٚ‬ا ‪ٞ‬‬
‫اه ٘ض‪ٗ ٝ‬قِاع‪ ٞ‬اهسٗه‪ .ٞ‬ف‪ ٩‬بس هوعق‪ ًّ ١٩‬اهِظط ًّ ظاٗ‪ٙ‬تـب; ا‪ٗ٪‬فب‪ً :‬عطف‪ ٞ‬ا‪٪‬غباو‬
‫اىب٘ن٘ع‪ُ٨ ٞٚ‬ػحاَ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اسباكٍ ٗا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬أٗ تِاقهجٔا‪ٗ ،‬اه اُ‪ٚ‬ج‪ :ٞ‬تجأثف اهط‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗتأثفٓا عو‪ً ٟ‬ا ػبط‪ً ٜ‬ب اهعال‪.‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوق٘‪ ٝ‬اىبٔ‪ً ٌِٞٚ‬ب اهعال ًب إزاضتٔا ه‪٫‬ظًا‬
‫ق‪َ ٣َٛ‬ه‪ِّْٛ‬ات األَ‪ٚ ِ١‬د‪ٚ‬رُٖا يف َ‪ٛ‬اجٗ‪ ِ١‬ايتحد‪ٜ‬ات‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ ٨ .232‬ؽبل‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬اهباذ ـب أْ ا‪ًٞ٪‬پ ك‪ٚ‬اْٴ اجتٌاع‪ ٛ‬إُػاُ‪ً ٛ‬تِ٘ اهطأ‪ً ٜ‬عقجس‬
‫ا‪٪‬عطاق‪ٙ ،‬ع‪ٚ‬ـ ذاه‪ ٞ‬ا‪٨‬غت٘ا‪ٗ ١‬ا‪٨‬غتقطاض ظًّ ا‪ً٨‬ت‪ ١٩‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ب٘ز‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بجـب‬
‫اسباكٍ ٗاحمللَ٘‪ ،‬بـب ضأؽ اهسٗه‪ٗ ٞ‬عٌَ٘ ازبٌجآف‪ٗ .‬شهجم بجأْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬نباعج‪ً ٞ‬جّ‬
‫اهِاؽ تع‪ٚ‬ـ ٗفق طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ذػب ًا آًِت بٕ ٗاعتقستٕ ًّ فلط‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ب‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓ٘‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬أٗ عق‪ٚ‬س‪ُٗ ٝ‬ظٍ ٗؾطا‪٢‬ع; ٗٓ‪ ٛ‬اهباځ ًا تظٔط ًب عكطُا اهطآّ قبحٌ٘ع‪ ٞ‬فلط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗذلٌ‪ ٞٚ‬أٗ ُظٍ أٗ ًِظً٘‪ ًّ ٞ‬اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا اهيت تػٌ‪ ٟ‬بج (اهسغت٘ض)‪.‬‬
‫ٗكوٌا كاُت ا‪ ًٞ٪‬ضاق‪ ٞٚ‬فٔ‪ ٨ ٛ‬تطن‪ ٟ‬أْ تلْ٘ إ‪ ٨‬با‪٪‬فلاض اهطاق‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهعظ‪ٌٚ‬ج‪ْ٪ ،ٞ‬‬
‫ا‪ ًٞ٪‬اهعظ‪ ٛٓ ٌٞٚ‬اهيت ذبٌى ا‪٪‬فلاض اهعظ‪ ،ٌٞٚ‬قاي اهلل تعجافب‪ +:‬ﭵﭶﭷﭸ‬
‫ﭹﭺﭻﭼﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆ"(‪ .)1‬فا‪ً٪‬جج‪ ٞ‬اهعط‪ٙ‬قجج‪ٞ‬‬
‫اهعظ‪ ٛٓ ٌٞٚ‬اهيت كبتوم ب٘قو‪ ٞ‬اهط‪ ًّ ٞٙ٦‬ظاٗ‪ ٞٙ‬اهللط‪ ٝ‬اهعظ‪ ٌٞٚ‬اهيت تعاضفت عو‪ٔٚ‬جا‪،‬‬
‫اهعق‪ٚ‬جس‪ ،ٜ‬فإُٔجا‬ ‫ٗإشا ًا تؿ٘ؾت ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬بآتعاظ اهب٘قو‪ ٞ‬عّ ًطكع‪ ٞٙ‬اهتعجاض‬
‫غتٔتع ًب أًِٔا ٗاغتقطاضٓا ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ُٕ٪ ،ٞ‬ٱجس ًجا ‪ٙ‬ؿج٘ف عو‪ٔٚ‬جا ًِظً٘ج‪ ٞ‬اىبلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اهيت آًِت بٔا أٗي ًط‪.ٝ‬‬ ‫ٗاىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫ٗ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬اُػحاَٱ ا‪ًٞ٪‬ٶ ًع اسباكٍ باُػحاَ ك‪ٚ‬اُاتٔا اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬عو‪ًِ ٟ‬ظً٘‪ ٞ‬اهط‪ٙ٦‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫فوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوحٌآف‪ٗ ،‬شهم بأْ ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ هل‪ ٛ‬تعرب عّ ُلػٔا‬
‫ب٘قلٔا أً‪ ٞ‬تكِع ذ‪ٚ‬اتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ،ٞٚ‬بس ًّ اُػحاَ ًلُ٘اتٔجا اه ‪٩‬ثج‪ً ٞ‬ب ذق‪ٚ‬قتٔجا‬
‫اهتاضؽب‪ ٞٚ‬قبِظً٘‪ ٞ‬اهق‪ ًّ ٍٚ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت آًِت بٔا ًٗا ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ًّ ًلجآ‪ ٍٚ‬هور‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ًب تٌِ‪ ٞٚ‬اهػو٘ن ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬ضتلا بٕ إفب‬ ‫ًٗقا‪ٚٙ‬ؼ ه‪٫‬عٌاي ٗقِاعا‬
‫اىبػت٘‪ ٠‬اىبٽو٘و ‪ ًٞ٪‬تأخص عظٌتٔا ًب ذطك‪ ٞ‬اهتاض‪ٙ‬ذ ًجّ عظٌج‪ ٞ‬فلطتٔجا ٗيباضغج‪ٞ‬‬
‫خربتٔا عو‪ ٟ‬أق٘ي ٓصٖ اهللط‪ ٝ‬اهعظ‪.ٌٞٚ‬‬

‫اه ‪٩‬ث‪:ٛٓ ٞ‬‬ ‫ٗٓصٖ اهل‪ٚ‬اُا‬

‫‌أ‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ ا‪٨‬جتٌاع‪ٛ‬ٹ ه‪ ًٞ٫‬ب٘قلٔا اه٘ج٘ز‪ ٜ‬هٯُػاْ اىبتلاثط ًّ شكط ٗأُ ‪،ٟ‬‬
‫اىبتِاً‪ ٛ‬بِ٘عٕ اهقً٘‪ ًّ ٛ‬قبا‪٢‬ى ٗعؿجا‪٢‬ط ٗؾجع٘و‪ٗ ،‬قجس تِج٘ قبلآ‪ٌٚ‬جٕ ٗتعقجس ًب‬
‫هٕ ق٘ض‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬حبػب أفلاضٖ ُٗظٌٕ اهيت آًّ بٔا‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫ع‪٩‬قاتٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ٗٗ ،ٞٚ‬جس‬
‫و‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬ه‪ً٫‬ج‪ ٞ‬اىبتٌ جى باهسٗهج‪ٗ ٞ‬اسبجاكٍ ٗأجٔجع‪ ٝ‬اهسٗهج‪ ٞ‬اسبس‪ ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫‌‬

‫‪.13/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا‬

‫ٖٔ٘‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗتعق‪ٚ‬ساتٔا‪ ًّ ،‬اهق٘اُـب اهسغت٘ض‪ٗ ٞٙ‬اهلطٗع‪ٗ ،ٞٚ‬ا‪٪‬جٔع‪ ٝ‬اٮزاض‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اه٘غج‪ٚ‬و‪ٗ ،ٞٚ‬اهقج٘‪٠‬‬

‫ا‪ ًِٞٚ٪‬اهعػلط‪ٗ ،ٞٙ‬اٮع‪.َ٩‬‬
‫‪‬‬
‫‌‪ .‬اهل‪ٚ‬اْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قاُع اهقطاض ًٗ٘جس اهللط‪ ٘ٓٗ ،ٝ‬أٓى اسبى ٗاهعقس قجسمباځ‪،‬‬
‫أٗ اسبعو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهقا‪٢‬س هوحٌآف ٗا‪٪‬ك ط ؾ‪٘ٚ‬عاځ ًّ ا‪٪‬ذعاو ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬ا‪٪‬ك جط‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٞٚ‬جّ ا‪٪‬ذجعاو ا‪٪‬خجط‪٠‬‬ ‫قب٘‪٨‬ځ ًب ا‪ً ،ًٞ٪‬ع ٗج٘ز اهقب٘ي أ‪ٙ‬هاځ هول‪ٚ‬اُا‬
‫ا‪٪‬قى ؾأُاځ أٗ تأثفاځ ًب ا‪.ًٞ٪‬‬
‫‪‬‬

‫أثزُ اْشجاِّ َه‪ِّْٛ‬ات األَ‪ ١‬يف َ‪ٛ‬اجٗ‪ ِ١‬ايتحد‪ٜ‬ات‪:‬‬

‫‪‬‬
‫اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬قبِظً٘تٔا اهق‪ ًّ ٌٞٚٚ‬اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬ ‫‪ٗ .233‬إشا ل تِػحٍ ٓصٖ اهل‪ٚ‬اُا‬
‫ٗاهؿطا‪٢‬ع ٗاىبِٔاد‪ ،‬فإُٕ ‪٘ٙ‬جس اهظوٍ ذتٌاځ ٗاهتعػو‪ٗ ،‬اهلػجاز ٗاهجبٽ‪ ٨ ْ٩‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ظٔط أٓى اهباطى ٗ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ب أٓى اسبق عّ اهكج٘ض‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬سب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ٗ ٞ‬اجملتٌجع‪،‬‬
‫ٗتطتبم ازبٌآف ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ;ٞ‬كٌا ٓ٘ اسباي ًب عكطُا اسبانط ًِص أك ط ًّ ًا‪ ٞ٢‬غجِ‪،ٞ‬‬
‫أ‪ًِ ٜ‬ص ظًّ اٮقكا‪٢‬ـب ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬ازبٌآف اهِاطق‪ ٞ‬باهعطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬خاقج‪،ٞ‬‬
‫عوج‪ ٟ‬ذ‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫ظًّ اىبوم ازبرب‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬قٔط ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬با‪ُ٪‬ظٌج‪ ٞ‬ا‪٨‬غجتبساز‪ ٞٙ‬اهجيت طجطأ‬
‫اىبػوٌـب بإقكا‪ ١‬اسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ب٘قلٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عّ اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬إقكا‪ٔ٢‬ا‬
‫ب٘قلٔا اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬عّ اهسغت٘ض ٗاهق٘اُـب ٗعّ اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗػبس اهباذث أْ ًِظً٘‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬اسبس‪ ٞ ٙ‬بق‪ٌٔٚ‬ا ًب عال اه‪ً َ٘ٚ‬ب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب‬
‫اهِاؽ ٗتع‪ٚ‬ـ أج٘ا‪ ١‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬قبعجعي عجّ‬ ‫ف ًعتقسا‬ ‫تقَ٘ عو‪ً ٟ‬عتقسا‬
‫أج٘ا‪ً ١‬ساضن اهِاؽ ًِٗار ٗعج‪ ٍٔٚ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ .ٛ‬قجس هٔجط عحجع كج ف ًجّ اهل‪٣‬جا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عّ ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ازبٌآف ًب ٓصا اهقطْ باهك٘ض‪ ٝ‬اىبِاغجب‪ ،ٞ‬فلجاْ ا‪٪‬زا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫زْٗ ًػت٘‪ٗ ٠‬اقع‪ً ٞٚ‬بسأ ازبٌآف ٗعٌو‪ٚ‬تٕ ٗإُػاُ‪ٚ‬تٕ‪ ،‬بى تؿجابلت خ‪ٚ‬ج٘ط اهتظجآط‬
‫ٗاهسٗه‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ ٗج٘ز‬ ‫باٮُقاش ٗاهتآًط احملػ٘و عو‪ ٟ‬ا‪ ًّ ًٞ٪‬جٔ‪ ٞ‬توم اهل‪٣‬ا‬
‫ك ف ًّ ًظآط اٮخ‪٩‬م عِس بعهجٍٔ ا‪٬‬خجط‪ٓٗ ،‬ج‪ ٛ‬تعجاُ‪ ٛ‬إًلاُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهعٌجى زْٗ‬
‫ًػت٘‪٘ٙ ٠‬اظ‪ ٜ‬أٗ ‪ٙ‬هآ‪ ٛ‬اهتظآط اىبععَ٘ ٗاهتآًط اىبجربَٗ‪ٓٗ .‬ج٘ ًجا أٗججس اهلجطاغ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖ٘‬

‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بـب اسباكٍ ٗاحمللَ٘‪ٗ ،‬بـب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ازبٌجآف‪ٓٗ ،‬جصا اهلجطاغ ًاٽج‪ ٟ‬حب‪ٚ‬وج‪ٞ‬‬
‫اهتػرت أًاَ اهبٽـ هوسٗه‪ٗ ٞ‬ازبربٗ ‪ٗ ،‬ذبت نا٘ط اهقٔط ٗا‪٨‬غتبساز‪.‬‬
‫ٗكوٌا نعلت اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬بـب اسباكٍ ٗاحمللَ٘ اتػع اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبا ‪٘ٙ‬هس فح٘‪ٝ‬‬
‫ه‪ُٚٔ٩‬اض ٗٓ٘‪ ٝ‬هػق٘ط اسباكٍ عّ ضأؽ اهسٗه‪ٗ .ٞ‬شهم إُٔ ‪ٙ ٨‬كجوس ‪ُ٨‬ػجحاَ اهع‪٩‬قج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بـب اهسٗه‪ٗ ٞ‬ازبٌآف إ‪ ٨‬ضنا ا‪ ًٞ٪‬عّ ج٘ز‪ ٝ‬أزا‪ ١‬اسباكٍ هسغت٘ضٓا اهجص‪ٜ‬‬
‫آًِت بٕ‪ٗ ،‬اخت‪ٚ‬اضٓا هؿدل اهط‪ٚ٢‬ؼ ًب ٓصا اىبِكب ٗاىبقاَ‪ٗ .‬أًا إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬جق اسبجاكٍ‬
‫ٗأجٔعتٕ هِظاَ اجملتٌع ٗقإُُ٘ ا‪٪‬غاؽ فإُٕ ‪ٙ‬ػتلع إذػاؽ ا‪ًٗ ًٞ٪‬ؿاعطٓا‪ٗ ،‬ؼبطن‬
‫ًب اهع‪٩‬قج‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫ا هػدط عِس ازبٌآف أٗ اهاهجب ‪ ٨‬ضباهج‪ ،ٞ‬ف‪٘ٚ‬ججس اه اجطا‬
‫ٓجصٖ اه اجطا ‪ ،‬كوٌجا ِٗٓجت اهع‪٩‬قج‪ٞ‬‬ ‫ف٘ٓجا‬ ‫ٗإزاض‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬هور‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كوٌجا ظاز‬
‫اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬ق٘‪٨‬ځ إفب اتػا اشبطق عو‪ ٟ‬اهطاقع ذتٌاځ‪.‬‬ ‫ٗاتػعت غاذا‬
‫ٗإشا ذكى اهلطاغ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬أذؼ ازبٌٔ٘ض بهعو قسض‪ ٝ‬اسباكٍ عوج‪ ٟ‬ضقجع‬
‫اشبطق‪ ،‬تلوت ا‪ً٪‬ط ًّ ‪ٙ‬س اسباكٍ ‪ ٨‬ضباه‪ٗٗ ،ٞ‬جس ازب٘ اىب‪ ٍ٢٩‬سبطك‪ ٞ‬غدط ازبٌآف‬
‫ٗف٘ضاْ هبٔا حبطان ث٘ض‪ ٙ ٜ‬أض عو‪ ٟ‬اهظوٍ ٗؼباٗي اهتدول ًّ اهقٔط ٗاهتعػجو‪،‬‬
‫ٗ‪ ٙ‬ابط باُلعاه‪ ٞٚ‬ٮظاه‪ ٞ‬ا‪٨‬غتبساز طوباځ هلطاًتٕ اٮُػاُ‪ُٚٗ ٞٚ‬جى ذق٘قجٕ اىبػجو٘ب‪ٗ .ٞ‬إشا‬
‫ٗإضؾازا‬ ‫فاض ٓصا اهاهب ازبٌآف‪ ًّ ٜ‬ف ن٘ابط فلط‪ٗ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬أٗ ضبسزا‬
‫ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ضؾ‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬غبب‪ٗ ٞ‬اع‪ ;ٞٚ‬فػتعٍٹ اهل٘ن‪ٙٗ ٟ‬ظٔط ًػتبسْٗ جسز ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗٓصا اىبلَٔ٘ إشا ل تسضكٕ ازبٌآف فإْ اهِدب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬تجسضن شهجم ٗتع‪ٚ‬جٕ‪،‬‬
‫ٗكصهم ‪ٙ‬سضكٕ خربا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬قازتٔا ًب اهعال‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪ٙ‬لْ٘ هٕ ا‪٪‬ثط اهلاعى ًب تلػجف‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ه٘اقع اسبطان ازبٌآف‪ ٜ‬عوج‪ ٟ‬تعاقجب ا‪٪‬ظًجاْ‪ٓٗ .‬ج٘‬ ‫ك ف ًّ اىبؿآسا‬
‫أ‪ٙ‬هاځ ًا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ تعازبٕ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه٘اع‪ ٞٚ‬حبلٌ‪ٗ ٞ‬ذوٍ‪٪ ،‬جى قجس اهتجسخى‬
‫اشباضج‪ٗ ٛ‬تؿل‪ٚ‬ى ق٘‪ ٝ‬يباُع‪ ٞ‬أًاَ تػووٕ إفب ججساض ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اهجساخو‪( ٛ‬عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪)ٞ‬‬
‫ٗبِ‪ٚ‬تٔا اهترت‪( ٞٚ‬اهتآهو ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬بِظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬شك‪ٗ ٛ‬ؾطع‪.)ٛ‬‬
‫ٖٖ٘‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫تأثريُ ايكِ َ‪ ٣ٛ‬اخلارج‪ ِ١ٝ‬عً‪ ١ِ َّٜٖٛ ٢‬األَ‪:١‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .234‬أًا تأثفٱ اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هٯضاز‪ ٝ‬اىبٔ‪ً ٌِٞٚ‬ب اهعال ًب إزاض‪ ٝ‬ا‪٪‬ظً‪ٗ ٞ‬تأثفٓا‬
‫عو‪ً ٟ‬ا ػبط‪ ،ٜ‬فإُٕ ‪ ٨‬ؽبل‪ ٟ‬أْ ا‪ًٞ٪‬پ قسمباځ ل تلّ ت‪٧‬ثط عو‪ٔٚ‬جا إضاز‪ ٝ‬خاضج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هتاج‪ٚ‬ف‬
‫ق‪ٌٔٚ‬ا ٗث٘ابتٔا‪ ْ٪ ،‬اهعالٰ كاْ خايڅ ًّ اىبباز‪ ٥‬قبلَٔ٘ اهطغاه‪ ٞ‬أٗ اهس‪ ّٙ‬اهجص‪ِٙ ٜ‬ب جق‬
‫عّ عق‪ٚ‬ستٕ ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬إ‪ً ٨‬ا كاْ ًّ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بلكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪،ٝ‬‬
‫ٗتأه‪ ٕٚ‬ق‪ٚ‬كط ب٘قلٕ ًؿطټعاځ هِظاَ اسبهاض‪ ٝ‬اهطًٗاُ‪ٗ ٞٚ‬فقٔٔا عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬كاْ اهجس‪ّٙ‬‬
‫اىبػ‪ٚ‬ر‪ ٛ‬ضٗذاُ‪ ٛ‬ب‪ُ ٩‬ظاَ‪ٗ .‬ذت‪ ٟ‬أْ اىبا٘ي ذـب عٗا اهعجال اٮغج‪ٗ ًٛ٩‬أغجقٽ٘ا‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهعباغ‪ ٞٚ‬ا‪ٗ٪‬فب ل ‪ٙ‬ػتٌطٗا ك فاځ ذت‪ ٟ‬أعازٗا اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬كِظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهسٗه‪ٞ‬‬
‫ٗاسبلٍ‪ٗ ،‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪٨ ،‬فتقاضٍٓ هوٌبسأ‪ٗ ،‬إلبا كاُ٘ا عا‪ٝ‬‬
‫‪ً ٨‬و٘ن ذهاض‪.ٝ‬‬
‫ٗأًا ًب عال اه‪ ،َ٘ٚ‬فإْ اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تأه‪ ٕٚ‬اٮُػاْ‪ ٨ ،‬تأه‪ً ٕٚ‬عـب كق‪ٚ‬كجط قجسمباځ‪ٗ ،‬إلبجا تقجس‪ٙ‬ؼ اٮُػجاْ ب٘قجلٕ‬
‫اهلطز‪ٗ .ٜ‬اعتِقت اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهسمبقطاط‪ ٨ ٞٚ‬ب٘قجلٔا اهقجس‪ ٍٙ‬قبلٔجَ٘ ضأ‪ٜ‬‬
‫اهسٌٓا‪ٗ ١‬اها٘ ا‪ٗ ،١‬إلبا ب٘قلٔا ازبس‪ٙ‬س اهص‪ٙ ٜ‬ػجتِسٱ عوج‪ ٟ‬فلطتٰج‪ ٛ‬اسبط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهلطز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعاً‪ٗ .ٞ‬كاُت طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ادباٖ ؾع٘و اهعجال ا‪٨‬غجتعٌاض‬ ‫ٗاسبط‪ٙ‬ا‬
‫ًب اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬هعجال اه‪ٚ‬جَ٘ عجّ‬ ‫هوب‪٩‬ز ٗاهعباز ‪ ٨‬اهاعٗ اجملطز‪ٗ .‬بٔجصا كجاْ ا‪٨‬خجت‪٩‬‬
‫ا‪ً٪‬ؼ ‪ .‬ثٍ ًا أذسثتٕ اه٘غا‪٢‬ى اىبسُ‪ ًّ ٞٚ‬تقسَ ًب ذاي اهػوٍ‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬كجصهم طج٘ٸض‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫آه‪ٞ‬پ اسبطو ٗاهل‪ ٨ ٌِٞٚ‬ضباه‪ًٗ .ٞ‬ب اىبا‪ ٞ٢‬غِ‪ ٞ‬اىبان‪ ٞٚ‬ؾٔسٰ اهعالٱ ًّ اهتافا‬
‫ًا ل ‪ٙ‬ؿٔسٖ ًّ قبى ًب قِاع‪ ٞ‬اهل‪ٗ ٌِٞٚ‬ا‪٨‬غجتبساز اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬فٌُِ٘ٔجا‪ٗ .‬قج٘‪٨‬ځ إفب‬
‫اىبترجس‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اغتقطاض اهل‪ ٌِٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫ٗبعس اُتٔا‪ ١‬زٗه‪ ٞ‬ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت‪ ،‬غ‪ٌٚ‬ا أْ بقا‪ٙ‬ا اىبعػجلط اهؿجطق‪ ٛ‬أنجعو ًجّ أْ‬
‫تقو عو‪ ٟ‬ضجو‪ٔٚ‬ا ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ؾع٘بٔا‪ ،‬فاهكـب باهلجاز كبػجم ُلػجٔا ًب جػجٍ نجدٍ‬
‫‪ِٙ‬ظط إفب بٽِٕ‪ٗ ،‬ضٗغ‪ٚ‬ا تت٘ٓٸٍ اجملسٰ اٮًرباط٘ض‪ ٜ‬هوق‪ٚ‬اقجط‪ ٝ‬بقج٘‪ ٝ‬ا‪٨‬ذبجاز اهػج٘ف‪ٚ‬يت‪،‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗ٘‬

‫ٌٗٓا ًتِاقهاْ ‪ِٙ ٨‬ػحٌاْ ًب ق‪ٚ‬ازتٌٔا اهللط‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ٗ‪ ٨‬ؽبو٘ اهعال اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب ذطاكٕ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهؿجعيب ٗازبٌجآف‪ ٜ‬أٗ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬
‫اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهسٗه‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬قطا اهععاًجا‬ ‫ٗاهسٗه‪ ًّ ٛ‬تأثف ٓصٖ اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫اىبترس‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فك‪٨ ٞٚ‬‬ ‫أٗ اىبااًٶط‪ٗ .ٝ‬أبطظٱ ق٘‪٧ً ٝ‬ثط ٓ‪ ٛ‬ق٘‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بععاً‪ ٞ‬اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫ضباه‪ً ٘ٓٗ .ٞ‬ا ‪ٙ‬تٽوب زضاغ‪ ٞ‬اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبعاقط‪ ٝ‬هلصٖ اهسٗه‪ ٞ‬اهعظٌ‪.ٟ‬‬
‫تط‪ُّٛ‬ر ايزؤ‪ ِ١ٜ‬اخلارج‪ ١َّٝ‬يف س‪ٝ‬اس‪ ِ١‬احلزاىِ اجلُاٖري‪:ٟ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .235‬كاُت اهط‪ ٞٙ٦‬إفب اهعال ًب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬ظًّ اسبطو اهبجاضز‪ٗ ٝ‬اه٘فجاق‬
‫اهطأمساه‪ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ً ٛ‬ا قبى غق٘ط ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت ٗاُتٔا‪ ١‬اهسٗه‪ ٞ‬اهؿج‪٘ٚ‬ع‪ ،ٞٚ‬تقجَ٘‬
‫ٗاسبط‪ٙ‬ا ‪ٗ ،‬كاْ اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬رتجٍ ٓجصٖ اهط‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬ ‫عو‪ ٟ‬فلط‪ ٝ‬هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ا‬
‫ٗأخجص‬ ‫اهعػلط‪ً ٞٙ‬ب اهب‪٩‬ز ذبت ؾجعاض إغجقاط اهجس‪ٙ‬لتات٘ض‪ٙ‬ا‬ ‫بإذساث ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬
‫ٗإعٽا‪ ١‬اهؿع٘و ذقٔجا ًب اهتعجبف عجّ ًكجفٓا; أٗ كٌجا ‪ٙ‬قج٘ي اهجط‪ٚ٢‬ؼ‬ ‫اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اىبترس‪ ٝ‬اهكٌ٘ز ٗاهبقجا‪،١‬‬ ‫ٓ٘فط)‪ $ :‬إشا ًا أض‪ٙ‬س هو٘‪ٙ٨‬ا‬ ‫ا‪ً٪‬فك‪ ٛ‬ا‪٪‬غبق (ٓطبط‬
‫فإْ ًّ اههطٗض‪ ٜ‬إعاز‪ ٝ‬اهِظط ًب اىبلآ‪ ٍٚ‬اهقسمب‪ ٞ‬عب٘ اهعساه‪ ...ٞ‬عو‪ِٚ‬ا أْ ُتعوٍ ك‪ٚ‬و‬
‫ٗغبطو ُٗسًط ُٗقه‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬أعسا‪ِ٢‬ا ب٘غجا‪٢‬ى أك جط شكجا‪ ١‬أٗ تٽج٘ضاځ‬ ‫ُِظٍ ا‪ُ٨‬ق‪٩‬با‬
‫ٗفعاه‪ ًّ ٞٚ‬توم اهيت ‪ٙ‬ػتعٌوُ٘ٔا ًب ً٘اجٔتِا‪.)1(#‬‬
‫‪‬‬
‫ل تعس قاسب‪ ٞ‬بعس‬ ‫ٗهلّ ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بللط‪ ٝ‬هبا‪ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ٗ ٞٚ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫اسبطو اهباضز‪ٗ ٝ‬ظًّ اُتٔجا‪ ١‬ا‪٨‬ذبجاز اهػج٘ف‪ٚ‬يت‪ٗ ،‬ظًجّ اذجت‪٩‬ي أًفكجا ‪٪‬فااُػجتاْ‬
‫ٗاهعطاق‪ٗ ،‬كاْ ‪ ٨‬بس ًّ ذب٘ي اهط‪ ٞٙ٦‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬بأبعازٓجا اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬تاج‪ٚ‬ف اه٘غجا‪٢‬ى‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب‪ ،‬بػبب تاف اهعًّ ًٗا ؼبتاجٕ ًّ خٽط بس‪ٙ‬و‪ٗ ٞ‬أغاه‪ٚ‬ب جس‪ٙ‬جس‪ ٝ‬ه‪ِٚ‬ػجحٍ‬
‫بجسأ‬ ‫تظٔط ًب اهعال اه اُ‪ ٨ ٛ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬غج‪ٌٚ‬ا أْ ا‪٪‬ظًجا‬ ‫ٗاىبعال ازبس‪ٙ‬س‪ ٝ‬اهيت أخص‬
‫اىباه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ا‪ُٚ٬‬ج‪ ،ٞ‬فا‪٪‬ظًجا‬ ‫تظٔط أك ط ًّ ش‪ ٜ‬قبى‪ٗ ،‬قبا ‪ ٨‬تكوس ىبعازبتجٕ اهرتق‪ٚ‬عجا‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تٔع اهل‪ٚ‬اْ اهطأمساه‪ٗٗ ٛ‬ج٘زٖ اسبهجاض‪ ،ٜ‬فوجٍ تعجس أُظٌج‪ٞ‬ٿ ًجا ‪ٙ‬ػجٌ‪ٟ‬‬
‫(‪ )1‬عبس اسب‪ ٛ‬ظهَ٘‪ُ :‬صض اهع٘ىب‪ ،ٞ‬م‪.125‬‬
‫ٖ٘٘‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاهبِ٘ن‪ ،‬أٗ زعٍ‬ ‫باؾرتاك‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬تِلع أٗ ُظاَ اهعساه‪ ٞ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ،ٞٚ‬اذباز اهؿطكا‬
‫اهساخو‪ ٞٚ‬هوطأمساه‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اؾجتساز ا‪٪‬ظًجا‬ ‫اهسٗه‪ ٞ‬هوبِ٘ن ٗاهؿطكا ‪ٗ .‬أ‪ٙ‬هاځ ا‪٪‬ظًا‬
‫اشباضج‪ .ٞٚ‬كى ٓصا بسأ ‪ٔٙ‬سز اهسٗي اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬ػبعؤا تعاُ‪ ٛ‬أظً‪ٗ ٞ‬ج٘ز ًبسأ ُٗظاَ‬
‫ٗآتعاظ اه ق‪ ٞ‬بٌٔا قٽعاځ‪.‬‬
‫تعزاز خ‪٩‬ي اشبٌؼ عؿط‪ ٝ‬غِ‪ ٞ‬اىبان‪ٗ ،ٞٚ‬بسأٗا ‪ِٙ‬ظطْٗ بللجط‪ٝ‬‬ ‫اىبداٗ‬ ‫ٗبسأ‬
‫زعٍ اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬بسي هبا‪ٙ‬تٔا‪٧ٙٗ ،‬غػْ٘ ض‪ٙ٦‬تٍٔ اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب إزاض‪ ٝ‬اهعال عوج‪ٓ ٟ‬جصٖ‬
‫ا‪٪‬ق٘ي ًّ إزضان اىبؿلو‪ ٞ‬ىبعازبتٔا‪ٗ ،‬اهيت ضقبا تتػجبب بأُ‪ٚ‬جاض اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ك٘جج٘ز‬
‫ىببسأ ٗه‪ٚ‬ؼ كِظاَ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬فرػب‪ٗ ،‬إزضان اسبو٘ي عو‪ ٟ‬ن٘‪ ١‬فلط‪ ٝ‬زعٍ اهسمبقطاط‪ٞٚ‬‬
‫ٓ٘ اىبدطد اىبِاغب ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فوقس أزضن اهطأمساه‪ ْ٘ٚ‬عاً‪ٗ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ ْ٘ٚ‬خاق‪ ٞ‬اىبدجاطط‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهيت ت٘اجٍٔٔ‪ ًّ ،‬تكاعس اهعسا‪ ١‬نس ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬ـب عو‪ ٟ‬ذس ظعٌٍٔ‪ٗ ،‬اظز‪ٙ‬از‬
‫ا‪ُ٨‬تؿاض اهِ٘ٗ‪ٗ ،ٜ‬تِاً‪ ٛ‬اهؿل٘ن بؿأْ ق‪ ٌٞٚ‬اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اظز‪ٙ‬جاز اهلعجى اىبعجاز‪ٜ‬‬
‫هوع٘ىب‪ ٞ‬بػبب اتػا اهل٘‪ ٝ‬بـب ا‪ِٚ ٪‬ا‪ٗ ١‬اهلقجطا‪ ،١‬ثجٍ اعتقجاز اهؿجعب ا‪ً٪‬فكج‪ ٛ‬أْ‬
‫اهتاض‪ٙ‬ذ قس اُتٔ‪ً ٟ‬ا بعس اسبطو اهباضز‪ٗ ٝ‬خو٘ز اهطأمساه‪ٗٗ ،ٞٚ‬جج٘ز فلجط‪ً ٝ‬ب اهجطأ‪ٜ‬‬
‫اىبترس‪ ٝ‬أْ تٔتٍ بؿ‪ُٔٗ٧‬ا ًب اهعجال‪ٗ ،‬تجس‬ ‫اهعاَ ا‪ً٪‬فك‪ ٛ‬خاق‪ ٞ‬بأْ عو‪ ٟ‬اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫ه٭خط‪ ّٙ‬اىبه‪ ٛ‬قسًاځ بأفهى ًا ‪ٙ‬ػتٽ‪ٚ‬عْ٘(‪.)1‬‬

‫ٗ‪ ْ٪‬اهؿع٘و ًب اهعال ل تعس ت قٱ باهسمبقطاط‪ ٞٚ‬كٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬بػبب اىبعاُجا‪ٝ‬‬
‫ًّ ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهعال اٮُػاُ‪ ٛ‬جف اهطأمسجاه‪ ٛ‬عاًج‪ٗ ٞ‬اهعجال اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫إه‪ٔٚ‬ا (ًازهـب)‪ ،‬فإْ اهؿجطع‪ ٞٚ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫اهيت أؾاض‬ ‫خاق‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ اٮخلاقا‬
‫اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫آتع ‪ٙ ،‬ق٘ي بطػبِػل‪ٗ $ ٛ‬كِت‪ٚ‬ح‪ ٞ‬جع‪ ٞٚ٢‬هلصٖ اٮخلاقا ‪ ،‬فقس‬
‫اهل ف ًّ ؾطع‪ٚ‬تٔا‪ٗ ،‬نعلت اىبكساق‪ ٞٚ‬اهعاىب‪ ٞٚ‬هوط‪٢‬اغ‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬توج٘ث ً٘قجو‬
‫أًفكا أخ‪٩‬ق‪ٚ‬اځ‪.)2(#‬‬

‫(‪ )1‬كٌا ًب ًصكط‪ً( ٝ‬ازهـب أٗهربا‪ٙ‬ت) إفب اهط‪ٚ٢‬ؼ اىبِتدب م‪.25-24‬‬

‫(‪ )2‬اهلطق‪ ٞ‬اه اُ‪ ،ٞٚ‬م‪.188‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖ٘ٙ‬‬

‫تط‪ٜٛ‬زُ فهز‪ ِ٠‬االستعُار ايزأمساي‪ ِّٞ‬يالستبدادِ ايش‪ٝ‬اس‪:ٞ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .236‬كاُت اهللط‪ ٝ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب اهعال بعق‪ٚ‬ستٔا فكى اهس‪ ّٙ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ًٗ ،ٝ‬لجآ‪ٍٚ‬‬
‫تسفع اىب٘اطّ ًب ب‪٩‬ز أًفكا ٗأٗضبا إفب هبى زع٘تٕ إفب اهعال‪ٗ ،‬كاُت اهعق‪ٚ‬س‪ٝ‬‬ ‫اسبط‪ٙ‬ا‬
‫تق٘زٍٓ إفب اغتعٌاي ٓجصا ا‪ُ٨‬جسفا ًب جعٗ اهؿجع٘و‬ ‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬قبلَٔ٘ اهؿطكا‬
‫ٗاغتعٌاض اهعال‪ً ،‬ب أج٘ا‪ ١‬اهللط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهطأمساه‪ًٗ ،ٛ‬لَٔ٘ أْ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬فّ اىبٌلّ‪،‬‬
‫ا‪ً٪‬ط اه٘اقجع ًٗلجآ‪ ٍٚ‬اهٽبق‪ٚ‬ج‪ًٗ ،ٞ‬لافرج‪ٞ‬‬ ‫ٗاهاا‪ ٞٙ‬تربض اه٘اغٽ‪ٗ ،ٞ‬ق٘‪٨‬ځ إفب غ‪ٚ‬اغا‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ٗ .ٞٚ‬هلّ بعس اُتٔا‪ ١‬اىبعػلط ا‪٨‬ؾرتاك‪ ٛ‬اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ،ٛ‬ل ‪ٙ‬عس ِٓاهم ًربضاځ ‪٨‬غتعٌاي‬
‫ؾع٘بٍٔ ًب اهاعٗ‪ٗ ،‬ل تعس فلط‪ ٝ‬ا‪ ًّ٪‬اهقً٘‪ ٛ‬زافعاځ كاف‪ٚ‬اځ هواعٗ أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬ف٘قعج٘ا بجـب‬
‫ا‪ُ٨‬سفا اهقا‪ ٍ٢‬عو‪ ٟ‬اهط ب‪ً ٞ‬ب ذبط‪ٙ‬ط اهؿع٘و‪ ،‬أٗ ا‪ُ٨‬سفا اىبطتبط بجا‪ ًّ٪‬اهقجً٘‪،ٛ‬‬
‫ٗٓ٘ أ‪ٙ‬هاځ قس شٓبت زٗافعٕ اهيت ذبطن اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ بؿلى ‪ٙ‬لل‪ ٛ‬هترٌجى ًػج‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٍٔ‬
‫كسٗه‪ ٞ‬عظ‪ ٌٞٚ‬أٗ ت٘جټٕ زٗضٍٓ اىبػ‪ٗ٧‬ي كسٗه‪ ٞ‬كرب‪ ،٠‬فاهقه‪ً ٞٚ‬ب اغتعٌاض اهؿجع٘و‬
‫ل تعس خانع‪ ٞ‬هق٘‪ ٝ‬اهاعا‪ ٝ‬أٗ ض بتٍٔ ًب ذبط‪ٙ‬ط اهؿع٘و عو‪ ٟ‬ذس ظعٌٍٔ‪ٗ ،‬ػبب أْ‬
‫ربهع هٯقِا ‪ ،‬أ‪ ٜ‬إقِا اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ هؿع٘بٍٔ‪ ،‬فاهط‪ٚ٢‬ؼ اهػابق ف٘ضز ‪ٙ‬ق٘ي‪ $ :‬مبلِين‬
‫أْ أفٍٔ ُظط‪ ٞٙ‬اهط ب‪ً ٞ‬ب ذبط‪ٙ‬ط اهؿع٘و‪ ،‬هلِين ‪ ٨‬أض‪ٙ‬س أْ أفلط أْ عو‪ِٚ‬جا أْ ظبج٘و‬
‫اهعال هترط‪ٙ‬ط اهؿع٘و باهق٘‪ً ٝ‬ا ل ‪ٙ‬لّ شهم ًطتبٽاځ بأًِِا اهقً٘‪.)1(#ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗ‪ٙ‬عتقس ذلٌا‪ ١‬أًفكا ًٗللطٗٓا ٗغ‪ٚ‬اغ‪ٓ٘ٚ‬ا‪ ،‬إُٔ ‪٪‬جى إق‪٩‬ح اه٘نع اهسٗه‪ٛ‬‬
‫ًٗعازب‪ ٞ‬اشبطق اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغجتٔا اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫إُٔ ‪ ٨‬بس ًّ إعاز‪ ٝ‬اهِظط ًب تأغ‪ٚ‬ؼ ا‪٪‬زا‪ ١‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬خٽٽٕ ًب اهعال‪ٗ ،‬إُٔ بعس اُتٔجا‪١‬‬
‫ا‪٨‬ذباز اهػ٘ف‪ٚ‬يت ل ‪ٙ‬عس ِٓاهم ًعػلطاْ ؼبلٌاْ اهعال‪ٗ ،‬إلبا ِٓان اىبعػلط اهطأمساه‪ٛ‬‬
‫ٗٓ٘ اهعال ا‪ٗ٪‬ي‪ٗ ،‬زٗي أخط‪ ٠‬بـب ذاي اهسٗه‪ ٞ‬اهل٘نج٘‪ ،ٞٙ‬أٗ اهسٗهج‪ ٞ‬اىبػجتقو‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫زٗي اهعال اه اُ‪ٗ ،ٛ‬إُٔ ًع ٓصا كوٕ فإْ اهقجاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬فكجاْ‬ ‫ا‪٨‬غتبساز‪ ٛٓٗ ،ٞٙ‬قلا‬
‫بسأٗا ‪ٙ‬للطْٗ بإُٔ ‪ٙ ٨ $‬عاي ًّ اىب‪ً٪ ٍ٢٩‬فكا‪ ،‬ذت‪ً ٟ‬ع ٓصٖ اىب‪٧‬غػ‪ ٞ‬ازبس‪ٙ‬س‪ ،ٝ‬أْ تبجثٸ‬

‫(‪ُ )1‬ق‪٩‬ځ عّ (أٗهربا‪ٙ‬ت) ًب ًصكطتٔا‪.‬‬

‫‪ٖ٘ٚ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اٮذػاؽ با‪٨‬دباٖ اهكر‪ٚ‬س ًب اهعال اىبهٽطو‪ ،‬فأًفكا ٓصٖ اهق٘‪ ٝ‬اه٘ذ‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬غتبق‪ٟ‬‬
‫هبعض اه٘قت اهقازض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ذبط‪ٙ‬م اجملتٌع اهسٗه‪ً ٛ‬ب ا‪٨‬دباٖ اىبِؿج٘ز‪ٗ .‬هلجّ قجسضتٔا‬
‫عو‪ ٟ‬اهق‪ٚ‬اَ بصهم تتٽوب ؾ‪٣ٚ‬اځ ً ى اهتحو‪ ٛ‬اهقً٘‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬تج٘جعٖ عوج‪ ٟ‬أفهجى ٗججٕ‬
‫عباض‪ :ٝ‬اه ٘ض‪ ٝ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬تا‪ٚ‬ف اهِظاَ‪.)1(#‬‬
‫ًٗع أْ فلط‪ ٝ‬اه ٘ض‪ ٝ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬تا‪ٚ‬ف اهِظاَ ه‪ٚ‬ػت ًجّ اهللجط اهطأمسجاه‪ ٛ‬بجى ‪٨‬‬
‫تتلق ٗاهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اهيت ت‪ ًّ٧‬باسبط‪ً ٞٙ‬ب اهللط ٗاهطأ‪ – ٘ٓٗ ٜ‬أ‪ ٜ‬اىبللط‬
‫اهطأمساه‪ٙ ٨ - ٛ‬عين اه ٘ض‪ ٝ‬اه قاف‪ ٞٚ‬حباي‪ٗ ،‬إلبا ‪ٙ‬عين اهطأ‪ٗ ٜ‬اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط; ٗه‪ٚ‬ؼ ًّ‬
‫‪٨‬ظَ ٓصٖ اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬عِسٍٓ تا‪ٚ‬ف اهِظاَ‪ٗ .‬هلّ اهص‪ ٜ‬زعج‪ ٟ‬اىبللجط ا‪ً٪‬فكج‪ ٛ‬إفب تجبين‬
‫ٓصٖ اهللط‪( ٝ‬اه ٘ض‪ ٝ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬تا‪ٚ‬ف اهِظاَ) ٓ٘ ًعٽ‪ٚ‬ا اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهعال ف‪ٚ‬قج٘ي‪:‬‬
‫‪ $‬إْ اهت٘ق اهعاىب‪ ٛ‬إفب اهلطاً‪ ٞ‬اٮُػجاُ‪ٓ ٞٚ‬ج٘ اهترجس‪ ٜ‬اىبطكجع‪ ٜ‬اىبكجاذب هظجآط‪ٝ‬‬
‫اه‪ٚ‬قظ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهعاىب‪ ...ٞٚ‬فإْ توم اه‪ٚ‬قظ‪ٓ ٞ‬ا‪٢‬و‪ ٞ‬اجتٌاع‪ٚ‬جاځ ٗتج ف اهتٽجط ٰ غ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬اځ‪،‬‬
‫ٗؾاًو‪ ٞ‬جاطاف‪ٚ‬اځ‪ٙٗ #‬ت٘قع أُٔا غت ٘ض ًب سبظ‪ً ٞ‬ا‪ ،‬ف‪ ٩‬بس ًّ ا‪٨‬غتباق ٗإثاضتٔجا قبجى‬
‫أْ ت ٘ض‪ ،‬ف‪ٚ‬ق٘ي‪ًٗ $ :‬ع أْ اهِٽاق اهعاىب‪ ٛ‬هو‪ٚ‬قظ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اه‪ َ٘ٚ‬جس‪ٙ‬س‪ ،‬فإْ هوظآط‪ٝ‬‬
‫ًب فطُػا أٗ‪٨‬ځ‪ ،‬ثٍ‬ ‫ُلػٔا بسا‪ ٞٙ‬تاضؽب‪ً ٞٚ‬ع اه ٘ض‪ ٝ‬اهلطُػ‪ً ٞٚ‬ب غِ‪ َ1789 ٞ‬اهيت ٗهس‬
‫ًب كى أعبا‪ ١‬أٗضبا‪ .#‬هصهم ػبب ًب اعتقازٍٓ ا‪٨‬غتباق إه‪ٔٚ‬ا بإضازتٍٔ قبى أْ تلجط‬
‫عو‪.ٍٔٚ‬‬
‫‪‬‬
‫ٗىبا كاُت ًِٽق‪ ٞ‬اهعال اٮغ‪ ٛٓ ًٛ٩‬ا‪٪‬ك ط غدُ٘‪ً ٞ‬ب اهعال اٮُػاُ‪ٗ ،ٛ‬ا‪٪‬ك جط‬
‫ٌٓٵاځ‪ٗ ،‬ف‪ٔٚ‬ا اىبعاُا‪ ٝ‬ا‪٪‬كرب ٗاهلهٍ ا‪٪‬ك ط هلصٖ اهؿع٘و‪ ،‬ف‪ٚ‬ق٘ي بطػبِػل‪ً$ :ٛ‬ب اهقجطْ‬
‫اه٘اذس ٗاهعؿط‪ٙ ّٙ‬عٍ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قػٌاځ ك فاځ ًّ غلاْ اهعال اه جاُ‪ .ٛ‬فقجس أقجبس‬
‫ٓصا اهعال ًسضكاځ هوظوٍ ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬بسضج‪ ٞ‬ف ًػب٘ق‪ًٗ ٞ‬ػتا‪ ًّ ١‬ذطًإُ ٗافتقجاضٖ‬
‫إفب اهلطاً‪ ٞ‬اهؿدك‪ٗ ،ٞٚ‬أخص اهِلاش ؾبٕٱ اهؿاًى إفب اهطاز‪ٗ ٘ٙ‬اهتولع‪ٗ ٝ‬ا‪ُ٨‬رتُت ؽبوجق‬
‫صبتٌعاځ ‪ٙ‬تؿاضن ا‪٨‬غت‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬اسبػسٰ اهص‪ٙ ٜ‬تحاٗظ اسبسٗز اهػ‪ٚ‬اغ‪ٙٗ ٞٚ‬ؿلى ذبس‪ٙ‬اځ هوجسٗي‬

‫(‪ )1‬اهلطق‪ ٞ‬اه اُ‪ ،ٞٚ‬م‪.122‬‬

‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖ٘ٛ‬‬

‫اىبترس‪ ٝ‬جامث‪ ٞ‬ف٘قٔا‪.)1(#‬‬

‫‪‬‬ ‫اهقا‪ٗ ٌٞ٢‬اهلطً‪ ٞٚ‬اهعاىب‪ ٞٚ‬اهيت ‪ ٨‬تعاي اه٘‪ٙ٨‬ا‬
‫املٓطًكاتُ اجلد‪ٜ‬د‪ ُ٠‬يك‪ٝ‬اد‪ ِ٠‬احلزاى ايش‪ٝ‬اس‪ ِّٞ‬يف ايعايَِ اإلسالَ‪:ِّٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ادبٕ اهػ‪ٚ‬اغج‪ ْ٘ٚ‬ا‪ً٪‬فك‪ٚ‬جْ٘ إفب تجبين ض‪ٙ٦‬ج‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫‪ٓ ًّٗ .237‬صٖ اىبِٽوقا‬
‫ٗفوػل‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬ظاٗ‪ٙ‬تٔا بادباٖ إعاز‪ُ ٝ‬ظاَ اهل‪ ٌِٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهعال خبٽ‪ ٞ‬جس‪ٙ‬س‪،ٝ‬‬
‫ٗارباش ٗغا‪٢‬ى جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬أ‪ٙ‬هاځ ٗأغاه‪ٚ‬ب‪ٗ ،‬كاْ جِاذا ٓصٖ اهط‪ ٞٙ٦‬قبِٽوقـب‪ٌٓٗ ،‬جا كٌجا‬
‫‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬

‫املٍطملُ األٔه‪ :‬فهس‪ ُٚ‬السؤٖ‪ ٛ‬األورينٗ‪ ِٛ‬لكٗاد‪ ِٚ‬العامل الجاٌ٘‪:‬‬

‫أْ تع‪ٚ‬س أًفكا اهِظط ًب ًِٽوقاتٔا اهللط‪ًٗ ،ٞٙ‬س‪ ٠‬اضتباطٔا باىببسأ اهطأمساه‪ ٛ‬أٗ‬
‫فلط‪ ٝ‬اسبط‪ٗ ٞٙ‬اهِظاَ اهسمبقطاط‪ٗ ،ٛ‬أْ تهع غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬جس‪ٙ‬س‪ ٝ‬هق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهعال اه جاُ‪ٓٗ ،ٛ‬ج٘‬
‫اهعال اشبانع هؤ‪ ٌِٞٚ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬عًٌ٘جاځ‪ٙ ،‬قج٘ي بطجِػجل‪ًِ ٨ $ :ٛ‬سٗذج‪ ٞ‬عجّ أْ‬
‫تلْ٘ فطق‪ ٞ‬أًفكا اه اُ‪ ٞٚ‬بعس (‪ )َ2008‬أك ط ظباذاځ ًّ ا‪ٗ٪‬فب‪ ،‬إش ه‪ٚ‬ؼ ِٓان فطق‪ٞ‬‬
‫‪ْ٪‬ٲ تك‪ٚ‬غ أًفكجا غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬خاضج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬عاىب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ذقجاځ ًب أعقجاو‬
‫ثاه ‪ .ٞ‬ف ٌ‪ ٞ‬ذاج‪ً ٞ‬ور‪ ٞ‬پ‬
‫اسبطو اهباضز‪ٙ ٨ٗ .ٝ‬جعاي ب٘غجعٔا اهق‪ٚ‬جاَ بجصهم ؾجط‪ٙ‬ٽ‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬جسضن اهجط‪ٚ٢‬ؼ اهقجازَ‬
‫(أٗباًا)(‪ )2‬أْ ق٘‪ ٝ‬اهسٗه‪ ٞ‬اهعظٌ‪ ٟ‬تتقول إشا ت٘قلت عّ خسً‪ ٞ‬فلط‪ً ٝ‬ا‪ٗ #‬إلبا ‪ٙ‬طبطٿ‬
‫‪ $‬اٮُػاُ‪ ٞٚ‬اه‪ٚ‬قظ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ‪.#‬‬ ‫بؿلىڅ ًوٌ٘ؽ اهق٘‪ٝ‬پ ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬بتٽوعا‬
‫ٗاىبعِ‪ :ٟ‬أْ تطكع اهسٗه‪ ٞ‬ا‪ً٪‬فك‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬إعاز‪ ٝ‬اهِظط ًب اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اشباضج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بِجا‪١‬‬
‫عو‪ ٟ‬دبس‪ٙ‬س اهط‪ ٞٙ٦‬عو‪ ٟ‬أق٘هلا اهللط‪ ٞٙ‬اىبعترب‪ ٝ‬هلوػل‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬طط‪ٙ‬قتٔا‬
‫اهسمبقطاط‪ٗٗ ،ٞٚ‬نع خٽط جس‪ٙ‬س‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ بجاهتا‪ٚ‬ف عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اه٘غجا‪٢‬ى‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب فرػب‪.‬‬
‫(‪ )1‬كاُت زضاغ‪ ٞ‬بطػبِػل‪( ٛ‬اهلطق‪ ٞ‬اه اُ‪ )ٞٚ‬غِ‪ِٙٗ .َ2006 ٞ‬ظط ًِٕ‪ :‬اهلكى اهػازؽ‪ ،‬فل‪ ٕٚ‬هجب‬
‫اهسضاغ‪ًٗ ٞ‬عازباتٔا‪.‬‬
‫(‪ )2‬ت٘ج‪ ٕٚ‬بطػبِػل‪ ٛ‬كاْ غِ‪٘ٙ ٘ٓٗ )َ2006( ٞ‬جٕ ُكجا‪٢‬رٕ هوجط‪ٚ٢‬ؼ اهقجازَ ًب غجِ‪)َ2008( ٞ‬‬
‫ٗكاْ (اٗباًا)‪.‬‬
‫‪ٖٜ٘‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫الطٗاض٘ ٔفمطف‪ ٛ‬زؤٖتْ‪:‬‬

‫ِّ‬ ‫املٍطملُ الجاٌ٘‪ :‬حكٗك‪ ُٛ‬العىنِ‬
‫عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬بسٗ أْ أًفكا قس ف ًّ خٽٽٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬أغاه‪ٚ‬بٔا ٗٗغجا‪٢‬ؤا بللجط‪ٝ‬‬
‫جس‪ٙ‬س‪ٗ ٝ‬ض‪ ٞٙ٦‬تلوػو ًعازب‪ ٞ‬اههعو اهص‪ ٜ‬سبق بٔا‪ ،‬بأْ تترج٘ي ًجّ فلجط‪ ٝ‬هبا‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهسمبقطاط‪ً ٞٚ‬ب ك ف ًّ غ‪ٚ‬اغاتٔا إفب فلط‪ ٝ‬زعٍ اهسمبقطاط‪ٗ ،ٞٚ‬بجسي ا‪٨‬غجتعاُ‪ ٞ‬بجاهعٌ‪،١٩‬‬
‫أْ تتدص ؾطكا‪ً ١‬ب اهب‪٩‬ز ٗاهسٗي‪ ْ٪ ،‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهطأمساه‪ً ٞٚ‬ب اهقطْ اهعؿجط‪ ّٙ‬ل تعجس‬
‫ًِاغب‪ً ٞ‬ب اهقطْ اه٘اذس ٗاهعؿط‪ ّٙ‬أًاَ اه‪ٚ‬قظ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هوؿع٘و ٗاه٘ع‪ ٛ‬عو‪ٔٚ‬ا‪ٙ ،‬ق٘ي‬
‫بطػبِػل‪ً $ :ٛ‬ب اهقطْ اهعؿط‪ ،ّٙ‬أقبرت أًفكا اىبسافع اهط‪ٚ٢‬ؼ عّ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫ٗجٕ اهؿٌ٘ه‪ًٗ ،ٞٚ‬ب اهعال اىبهٽطو اه‪ ،َ٘ٚ‬عو‪ ٟ‬أًفكا أْ تظٔط آتٌأًا ًب اهػجع‪ٛ‬‬
‫ٗضا‪ ١‬اهلطاً‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ ٞٚ‬اهؿاًو‪ ٛٓٗ ،ٞ‬كطاً‪ ٞ‬دبػس اسبط‪ٗ ٞٙ‬اهسمبقطاط‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهػج٘ا‪،١‬‬
‫ٗهلِٔا تِٽ٘‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬اذرتاَ اهتِ٘ اه قاًب ٗتقط ب٘جج٘و ًعازبج‪ ٞ‬اىبظجال اىبػجتٌط‪ً ٝ‬ب‬
‫اسباه‪ ٞ‬اٮُػاُ‪ٓ ًّٗ ،)1(#ٞٚ‬صا اىبِٽوق بسأ بإُؿا‪ ١‬قِسٗق زعجٍ اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٗ ;ٞ‬كب٘‪ٙ‬جى‬
‫ازبٌاعا ٗا‪٪‬ؾدام ًٗلافأتٍٔ بازب٘ا‪٢‬ع اهساعٌ‪ ٞ‬هلٍ ًب ُؿجط اهسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬تٽب‪ٚ‬قٔجا‪،‬‬
‫ٗتق٘‪ٙ‬تٍٔ كؿطكا‪ً ١‬ػتقبى ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬فٔ٘ لبط جس‪ٙ‬س ًّ ا‪٨‬غتعٌاض اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة الِحِسِبِيَّةُ ضَرُو َر ْة وَاقِعِيَّةْ فِي وَذَالَي الِفِكِ ِر وَالصِّيَاشَةِ‬
‫ع ُّد ِد َّي ُ‬
‫التَّـ َ‬
‫‪ٚ‬اقعُ حزن‪ ِ١‬اجلُاٖري بايج‪ٛ‬ر‪ ِ٠‬ايػاضب‪ٚ ١‬ايج‪ٛ‬ر‪ ِ٠‬ايزاطد‪:٠‬‬
‫‪‬‬
‫أْ ‪ٙ‬لجْ٘‪ٙٗ ،‬تعاًجى‬ ‫‪ٙ .238‬لٍٔٱ اىبللط أٗ اهلق‪ ٕٚ‬اه٘اقعٰ كٌا ٓ٘ ‪ ٨‬كٌا ‪ٙ‬ٱلجرت‬
‫ًعٕ قبا ػبب ‪٪‬جى أْ ‪ٙ‬لْ٘ عو‪ً ٟ‬ا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ عو‪ٚ‬جٕ ًجّ ا‪ً٪‬جّ ٗا‪٨‬غجتقطاض;‬
‫اهجيت مبلجّ أْ‬ ‫ٗٗاقعِا اىبعاقط هوسٗه‪ً ٞ‬ب اهعال اٮغ‪ٙ ًٛ٩‬عاُ‪ ٛ‬اهل ف ًّ ا‪٪‬ظًجا‬
‫تكِعٰ ث٘ض‪ٝ‬ځ أك ط يبا ٓ٘ كا‪ ّ٢‬هكِاع‪ ٞ‬تعسز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اىبعازب‪ ٘ٓٗ .ٞ‬ا‪ً٪‬ط‬
‫اهص‪ٙ ٜ‬ؿلى ُ٘عاځ ًّ اهترس‪ ٜ‬اىبطبم هوػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ازباز ًب اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ ًّٗ ،‬أ‪ٜ‬ټ‬
‫(‪ )1‬اهلطق‪ ٞ‬اه اُ‪ ،ٞٚ‬م‪.208‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٖٙ‬‬

‫ً٘قع كاْ ه‪ٚ‬ؿاوٕ بعٌى ضع٘‪ِٙ ٜ‬حع اىبٽاهب ٗؼبقق اىبقاقس‪.‬‬

‫ٗاه ٘ض‪ٝ‬ٿ ٓ‪ ٛ‬اُتلا ٱ اهؿ‪ٚٓٗ ١ٛ‬حإُ‪ ،‬بؿلى ضبسٗز ًٗب صباي نج‪ٚ‬ق‪ ،‬أٗ بؿجلى‬
‫عاضَ ًٗب صباي ٗاغع ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬ث٘ض‪ ٝ‬اهؿع٘و ٓ‪ ٛ‬اُتلانتٍٔ ٗإهٔاض ًا ‪ٙ‬ٱعاُْ٘ ًِجٕ‬
‫حبطان ٗٓ‪ٚ‬حاْ اُلعاه‪ٙ ٛ‬عرب عّ ًعاُاتٍٔ ٗغدٽٍٔ ٗ هجبٍٔ باهلعجى اهجطافض ىبجا‬
‫أقابٍٰٔ ًّ قٔط ٗهوٍ‪ ،‬أٗ ٗقع عوج‪ً ٍٔٚ‬جّ اغجتعباز ٗاغجتبساز‪ٗ ،‬غجوب هلجطاًتٍٔ‬
‫اٮُػاُ‪ٓٗ ٞٚ‬سض ذق٘قٍٔ اهؿدك‪ ًّٗ .ٞٚ‬اهبس‪ ٛٔٙ‬أْ اهؿع٘وٰ غتترطنٿ بإضٓاقجا‬
‫اهاهب ٗب٘اكف اهػدط بأعٌاي ًب ك ف ًّ ا‪٪‬ذ‪ٚ‬اْ ‪ ٨‬تطتقج‪ ٛ‬إفب ًػجت٘‪ ٠‬اسبجطان‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬إلبا تأخص طابع اهػدط ٗاهتٌطز‪ٗ ،‬افب أْ تكى إفب ذاي اهل‪ٚ‬حاْ اهعاضَ ‪٨‬‬
‫ضباه‪ .ٞ‬فتلْ٘ اهؿع٘و أًاَ ذاهتـب ًّ اهلعى‪ ،‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ تِجتلضٰ ازبٌجآف باهجب‪ٞ‬ٷ‬
‫ًٌٔجا‬ ‫عاضً‪ٗ ٞ‬اُلعاي ؾس‪ٙ‬س ٗغدط كبف إفب ذس اهل‪ٚ‬حجاْ اهجص‪ ٨ ٜ‬كبِعجٕ اههجطبا‬
‫كاُت ق٘‪ٗ ،ٞٙ‬قس ‪ٙ‬ٱباز ؾعبٴ جطا‪ ١‬شهم بقتى ذاكٍ هٕ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬اه اُ‪ :ٛ‬أْ ازبٌآف‬
‫تكِعٱ ا‪ُ٨‬لعاي قب٘ن٘ع‪ٗ ٞٚ‬ضٱؾس‪.‬‬

‫ٗاه ٘ض‪ ًّ ٝ‬اهِ٘ ا‪ٗ٪‬ي‪ً ٛٓٗ ،‬ب ا‪ُ٨‬لعاي ازباًس ٗاهػدط اهاانب‪ ،‬ذبتادٱ ًّ‬
‫اهعق‪ٗ ١٩‬اهِٹدب ٗاىبللط‪ ّٙ‬إفب ت٘ج‪ٔٔٚ‬ا ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ضؾ‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ا أًلجّ اسبجاي‪ٗ ،‬قبجى فج٘ا‬
‫ا‪ٗ٪‬اْ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬غ‪ٚ‬ركجى اهججسًاض اهؿججاًى ٗغججلم اهجسًا‪ ١‬اىبٌِٔججط ٗٓتججم ا‪٪‬عججطا‬
‫بطٱخل ٗٓسض ا‪ً٘٪‬اي بٽٌع ‪ ٨‬ضباه‪ ْ٪ .ٞ‬اهاهب ‪٘ٙ ٨‬قلٕ إ‪ ٨‬ذوٍ اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬
‫اهطؾ‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهصك‪ ٞٚ‬اىبؤٌ‪ٗ ٞ‬ذلٌ‪ٗ ٞ‬ع‪ٔٚ‬ا اىببس ; ٗٓجصا اهبجاځ ‪ٙ ٨‬لجْ٘ إ‪ ٨‬بعجس فج٘ا‬
‫أٗإُ‪.‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬اْ ذتٌاځ‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪ٙ ٨‬ٱطج‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬ل٘‬
‫ٗأًا اه ٘ض‪ ًّ ٝ‬اهِ٘ اه اُ‪ ،ٛ‬اهيت تِتلضٱ ازبٌآف ف‪ٔٚ‬ا قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬اسبطان اه ٘ض‪ٜ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٛ‬بعوٍ ق‪ٚ‬از‪ٗ ٝ‬اع‪ ٞٚ‬ذو‪ ٌٞٚ‬ضؾج‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬فإُٔجا غجتترطن بللجط‪ٗ ٝ‬تِؿجطٿ بِظجاَ‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي إزضان غو‪ ٍٚ‬هو٘اقع ًٗا ػبب ف‪ٚ‬جٕ‪ٗ ،‬ببكجف‪ ٝ‬هوٌٽوج٘و ٗغجبى‬
‫ذبق‪ٚ‬قٕ ‪ ٨‬ضباه‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬ا‪ً٪‬ط اهص‪ٙ ٜ‬ٱػٰ‪ٚ‬ټطٱ أعٌايٰ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬قبا ‪ِٙ‬حع ًٽاهبٕ ٗؼبقق‬
‫أٓسافٕ ًا اُهبٽت ازبٌآف بت٘ج‪ ٕٚ‬ق‪ٚ‬ازتٔا‪.‬‬
‫ٔ‪ٖٙ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫د‪ٚ‬رُ ايُّٓخبِ يف ق‪ٝ‬اد‪ ِ٠‬احلزاى اجلُاٖري‪:ِّٟ‬‬

‫‪‬‬
‫‪ٗ .239‬أًا زٗضٱ اهعوٌا‪ٗ ١‬اهِدب ٗاىبللط‪ٗ ،ّٙ‬اهل‪ ٞ٣‬اىبدتاض‪ٗ ٝ‬اه وج‪ ٞ‬اه٘اع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬جّ‬
‫أبِا‪ ١‬ا‪ ،ًٞ٪‬دباٖ ٓص‪ ّٙ‬اهِ٘عـب ًّ اه ٘ض‪ٗ ٝ‬اسبطان ازبٌآف‪ ،ٜ‬فإُٕ اهعٌى عو‪ ٟ‬ضعا‪ٞٙ‬‬
‫اُلعاي اهؿعب ٗتبين اُتلانتٕ بق‪ٚ‬از‪ ٝ‬ضع٘‪ ٞٙ‬ذو‪ ٌٞٚ‬ذل‪ٗ ،ٌٞٚ‬ضأفج‪ٗ ٞ‬ؾجلق‪ٗ ،ٞ‬ك‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اسبسث‬ ‫ٗفٽِ‪ ٞ‬تِظٍ ذطك‪ٞ‬پ ازبٌآف ظًاُاځ ًٗلاُاځ‪ ،‬حبػب اههطٗض‪ ٝ‬اهتاضؽب‪ ٞٚ‬ىب‪٩‬بػا‬
‫اه٘اقع‪ٗ .ٞ‬ا تِاَ اهورظ‪ ٞ‬اىبِاغب‪ ٞ‬بقكس اٮق‪٩‬ح ٗاهتا‪ٚ‬ف فع‪٩‬ځ‪ٗ ،‬ت٘ج‪ٚ‬جٕ‬ ‫ًٗساخ‪٩‬‬
‫اهاهب بطؾس إفب أٓسافٕ اسبق‪ٚ‬ق‪ٗ ،ٞٚ‬ت٘ج‪ ٕٚ‬اهػدط بتأُ‪ ٛ‬دباٖ اىبٽاهب قبجا ‪ ٨‬ؽبجسف‬
‫ًؿاعط ازبٌٔ٘ض‪.‬‬
‫ٗ‪ٙ‬لْ٘ زٗضٱ اهعوٌا‪ً ١‬ب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اه ٘ض‪ ٝ‬بإقاًتٔا عوج‪ ٟ‬أقج٘هلا اىب٘نج٘ع‪ٗ ٞٚ‬إزاًتٔجا‬
‫قبلآ‪ ٍٚ‬قر‪ٚ‬ر‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬بكِاعتٔا عو‪ ٟ‬أق٘هلا ٗتِظ‪ٌٔٚ‬ا عو‪ً ٟ‬ا ػبب ًّ ُظاَ اهعٌجى‬
‫اىب ٌط اهكر‪ٚ‬س اهِاجس‪ .‬فاهعوٌا‪ ٍٓ ١‬ازبع‪ ١‬ا‪٪‬ك ط ٗع‪ٚ‬اځ ًّ أبِا‪ ١‬ا‪ ًٞ٪‬قبا هس‪ً ٍٔٙ‬جّ‬
‫عوٍڅ‪ ٍُٔ٪ٗ ،‬كاُ٘ا قبى شهم غبباځ ًب تعوج‪ ٍٚ‬ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬جا ػبجب هلجا ًٗجا ػبجب عو‪ٔٚ‬جا‪،‬‬
‫ٗت ق‪ٚ‬لٔا باىبٽاهب ٗتِؿ‪ٚ‬ط شاكطتٔا با‪٪‬فلاض اهكجر‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬اىبؿجاعط اهكجازق‪ٗ ،ٞ‬كجاُ٘ا‬
‫أ‪ٙ‬هاځ غبباځ ًب إُؿا‪ًِ ١‬ظٌاتٔا ٗٓ‪٣ٚ‬اتٔا ٗأذعابٔا ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗاهعوٌا‪١‬ٱ ٍٓ ا‪٪‬ك ط قرباځ عو‪ ٟ‬نبآفٍٓ‪ ،‬فإُٔا ذت‪ٗ ٟ‬إْ خطجت ًّ ف ت٘ج‪ٍٔٔٚ‬‬
‫ًّٗ ف ط٘عٍٔ ٗإضؾازٍٓ‪ ،‬أٗ أُٔا ذبطكت ًب اه٘قت ف اىبِاغب‪ِٙ ،‬باج‪ ٛ‬عوج‪ٍٔٚ‬‬
‫أْ ‪٩ٙ‬ذق٘ٓا ٗ‪ٙ‬طع٘ا ؾأُٰٔا ب‪ ٩‬تطزز ٗبععَ ٗذعَڅ ٗج٘باځ‪ٗ ،‬شهم ًّ ٗجٔـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ اهعوٌا‪ ٰ١‬جع‪١‬ٴ ًّ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬ؼبطَ عو‪ ٍٔٚ‬إ‪ُ ٨‬كطتٔا باسبق‪ ٘ٓٗ ،‬اه٘اجب‬
‫هق٘هجٕ تعجافب‪ + :‬ﯴﯵﯶ‬ ‫ًّ اهؿط عو‪ً ٍٔٚ‬ب نبع اهلوٌج‪ٗ ٞ‬ضم اهكجل٘‬
‫ﯷﯸﯹﯺﯻﯼﯽﯾ"(‪ٗ )1‬سبس‪ٙ‬ث ابّ عٌط ضن‪ٛ‬‬
‫دصٶهٿٕٱ ز(‪.)2‬‬
‫ػوٶٍڄ ‪٨‬پ ‪ ٰٙ‬ڀظوٶٌٱٕٱ ٰٗ‪٨‬پ ٰ‪ ٙ‬ٲ‬
‫ػوٶٍٱ أپخٱ٘ اهڀٌٱ ٲ‬
‫اهلل عٌِٔا; أْ اهِيب × كاْ ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش اهڀٌٱ ٲ‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطَٗ ‪.32-31/‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ًٗ .)5357( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ ًّ )2162( :‬ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪.ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٖٙ‬‬

‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬سبس‪ٙ‬ث أُؼ ‪ ‬قجاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي اهلل ×‪ :‬ش اُٲكٱجطٲ أپخٰجانپ هپاهٶٌجاځ أپٗٲ‬
‫ًٰ ڀظوٿً٘اځ ز قٶ‪ٚ‬ىٰ‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ ! ٰٓصٰا أپُٲكٱ ٱطٖٱ ًٰ ڀظوٿً٘اځ پفلپ‪ٚ‬ٲوٰ أپُٲكٱ ٱطٖٱ إشا كپاْٰ هپاهٶٌاځ؟ قاي‪:‬‬
‫رحٱ ٱعٖٱ‪ ،‬تٌٰٲِٰعٱٕٱ‪ ،‬فپإْٸ شٰهٶمپ ُٰكٲ ٱطٖٱ ز(‪.)1‬‬
‫ش ٰت ٲ‬
‫ٗإشا قاًتٶ ا‪ًٞ٪‬ٿ عو‪ ٟ‬اهظوٍ‪ٗ ،‬قاهت هوظال‪ ،‬ف‪ٚ‬حب اهِكط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ازبٌ‪ٚ‬ع‪ًٍِٔٗ ،‬‬
‫اهعوٌا‪ ،١‬بى ٍٓ أٗفب اهِاؽ بصهم‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث ابّ ًػع٘ز ‪ ‬قاي‪ :‬قاي ضغج٘ي اهلل ×‬
‫خ ٱصْٸ ٰعوپ‪ٰٙ ٟ‬سٰ‪ ٜ‬اهظچجاهٶٍڄ ٰٗهپتٰ ڀأطٿطٱُٸجٕٱ ٰعوپج‪ٟ‬‬
‫شهپتٰأڀًٱ ٱطْٸ بٶاهڀ ٌٰعٲطٱٗ ٶ ٰٗهپتِٰٔٱ ٱْ٘ٸ عّٰڄ اهڀٌٱ ٲِلپطڄ ٰٗهپتٰأڀ ٱ‬
‫رقټ پأطڀطاځ أپٗٲ هپ‪ٚ‬ٱػٰوِّٽپّٸ اهللٿ ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ ؾٶطٰا ٰضكٿٍٲ‪ ،‬فپٰ‪ ٚ‬ٲسعٱ٘ خٶ‪ٰٚ‬ا ٱضكٿٍٲ پف‪٩‬پ ‪ٙ‬ٱػٲٰتحٰاوٱ پهٔٱٍٲ ز(‪.)2‬‬
‫ا ڀه ٰ‬
‫َفاٖ‪ ُِٝ‬ايٓخب‪ َٔ ِ١‬ايعًُُا‪ ٤‬يف ت‪ٛ‬ج‪ ِ٘ٝ‬احلزاىِ اجلُاٖري‪:ٟ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ِٓ ًّٗ .240‬ا كاْ زٗضٱ قاز‪ ٝ‬اهللط ٗاهعوٌجا‪ ١‬بجاضظاځ ‪ٌٚٓ٪‬تجٕ ًب ت٘ج‪ٚ‬جٕ اهجطأ‪ٜ‬‬
‫اهعاَ‪ ،‬فٔ٘ إًاض‪ ٝ‬غوٽاْ ا‪ ًٞ٪‬باسبق ذق‪ٚ‬ق‪ٗ ،ٞ‬إْ ل ‪ٙ‬ت٘ي اهتِل‪ٚ‬جص‪ ْ٪ ،‬اهتِل‪ٚ‬جص عوج‪ٟ‬‬
‫ا‪ً٪‬طا‪ ًّ ١‬اه٘‪ٗ ٝ٨‬اهقها‪ ،ٝ‬فاهعوٌا‪ ١‬قٌاَ أًاْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬إشا أذػجِ٘ا ًب اهتجعاَ اىببجسأ‬
‫ٗقسق٘ا ًب اهت٘ج‪ٗ ٕٚ‬اٮضؾاز‪ٓٗ .‬صا ‪ٙ ٨‬تأت‪ً ٟ‬ب بِا‪ ١‬ا‪ٗ ًٞ٪‬تل٘‪ِٔٙ‬ا باف زقا‪٢‬قٕ ًجّ‬
‫ُظاَ اجملتٌع ٗأفلاضٖ ًٗؿاعطٖ‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬سخىٱ ًب اهِػج‪ٚ‬خ اجملتٌعج‪ ٛ‬عجّ طط‪ٙ‬جق فاعو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًب ُؿجاط‬ ‫اهِدب ًّ اهعوٌا‪ٗ ١‬اىبللط‪ٗ ّٙ‬اهِدب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٞٚ‬ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌجا‬
‫ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ اهيت ٓ‪ ٛ‬ا‪ ٨ ًٞ٪‬ضباه‪ .ٞ‬ف‪ ٩‬بس ًّ ٗج٘ز ًلآ‪ ٍٚ‬هق٘اعجس اهعٌجى‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب ضعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ضبط اهكو‪ ٞ‬قب٘ن٘ع‪ ٞٚ‬بـب اسبجاكٍ ٗاحمللجَ٘‪ٗ ،‬بجـب‬
‫اهطاع‪ٗ ٛ‬اهطع‪ ًّٗ ،ٞٚ‬شهم ًا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬إْ ٗاقع اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬كٌا ًب اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٗٗ ٞٚ‬اقع اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ٞٚ‬‬
‫كٌا ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٙ ًٞٚ٩‬قَ٘ٱ عو‪ ٟ‬أغاؽ ٗاذس ٓ٘ اىبعتقس اٮمباُ‪ً ٘ٓٗ ،ٛ‬ب اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫اهطأمساه‪ ٞٚ‬عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ ،ٝ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ٘ٓ ًٞٚ٩‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪،ًٞٚ٩‬‬
‫ٗهلصا غتدتوو اهق‪ٍٚ‬ٱ اىب٘ن٘ع‪ً ٞٚ‬ب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اهسٗهتـب‪ٗ ،‬غتدتوو ططا‪٢‬قجٕ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ٗ .)11949( :‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)6952ٗ 2443( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪.)25255ٗ 23301( :‬‬
‫ٖ‪ٖٙ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗأغاه‪ٚ‬بٕ ٗٗغا‪٢‬وٕ ‪ ٨‬ضباه‪ .ٞ‬فا‪٪‬قى أْ ذبسز عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪ً ًٞ٪‬ب قِاع‪ ٞ‬اهسٗه‪ًٗ ٞ‬ظٔطٓا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اهقاعس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب ذتٌاځ; قاعس‪ ٝ‬ا‪٪‬قى ًّ اىبعتقس اٮمباُ‪ً ٛ‬ب بِا‪ ١‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗتل٘‪ً ّٙ‬ظآطٓا ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اسبعب‪ٗ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٞٙ‬اهيت ٓ‪ ٛ‬اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬إْ ٗه‪ٚ‬ل‪ ٞ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬أٗ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛٓ ٞٚ‬يباضغ‪ ٞ‬اهِؿجاط اىبجِظچٍ هت٘ج‪ٚ‬جٕ‬
‫اجملتٌع قبا ‪٧ٙ‬ثط عوج‪ ٟ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ ٞ‬زاخو‪ٚ‬جاځ ٗخاضج‪ٚ‬جاځ ٗق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬ ‫اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطا‬
‫اسبلٍ‪ ،‬أٗ قبا ؽبسَ ٓصٖ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٗ .ٞ‬قٽعاځ غ‪ٚ‬رلٍ ٓصا اهِؿاط ق٘اُـب‬
‫اهعٌى ازبٌاع‪ً ٛ‬ب اجملتٌع قبا ‪ٙ‬تِاغق ٗأًّ اجملتٌع ٗاىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ ا‪ٓٗ ،ًٞ٪‬جصا‬
‫يبا ‪ٙ‬تٽوب ا‪٨‬هتعاَ قب‪ ٚ‬اق اجملتٌع ُٗظاَ ازبٌاعج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘ اهسغجت٘ض ذتٌجاځ‪ٓٗ .‬جصا ٓج٘‬
‫ا‪٪‬قى اه اُ‪ ٛ‬أٗ اهقاعس‪ ٝ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬بجأْ اهِؿجاط اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬تق‪ٚ‬جس باهعقجس ا‪٨‬جتٌجاع‪ٛ‬‬
‫ه‪ ،ًٞ٫‬أ‪ ٜ‬باهسغت٘ض ٗاهقاُْ٘ ا‪٪‬غاؽ ذتٌاځ‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬ٱترٲلپ ٱٍ اهتعسز‪ ٞٙ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬فكجى اهجس‪ ّٙ‬عجّ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬قاًت بإُؿا‪ ١‬زغاتف تتِاغب ٗعقا‪٢‬س ؾع٘بٔا ًٗا آًِت بٕ ًجّ ضأ‪ٗ ٜ‬غجٽ‪ٛ‬‬
‫ؼباٗي اهت٘ف‪ٚ‬ق بـب ًتِاقهـب‪ً ٘ٓٗ ،‬ا ‪ٙ ٨‬تِاغب ًع اهؿجع٘و ًب اهعجال اهجيت تج‪ًّ٧‬‬
‫بعق‪ٚ‬س‪ِٙ ٝ‬ب ق عِٔا ُظاَ‪ ،‬كاهؿجع٘و اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬اهؿجع٘و اهجيت آًِجت با‪٨‬ؾجرتاك‪ٞٚ‬‬
‫اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ،ٞٚ‬فلاْ ا‪٪‬قى اه اهث ٗٓ٘ اهقاعس‪ ٝ‬اه اه ‪ :ٞ‬أْ اهقاُْ٘ ا‪٪‬غاؽ‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهسغت٘ض‬
‫ٗاهعقس ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬ػببٱ أْ ‪ِٙ‬ب قٰ ًّ إذػاؽ ازبٌآف ٗؾع٘ضٓا ٗفلطٓا‪٨ ،‬‬
‫أْ ‪ٙ‬ٱٌو‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬ا‪ ،‬بى ػبب أْ تقتِع بٕ بسق‪ٗٗ ٞ‬ن٘ح‪.‬‬
‫ضابعاځ‪ ًّ :‬اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬جساځ أْ تلافس اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬اهيت تج‪ًّ٧‬‬
‫بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬أخط‪ ٠‬ف عق‪ٚ‬ستٔا‪ ،‬أ‪ ٜ‬ف عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ،ٝ‬كجصهم تلجافس‬
‫اهيت ‪ ٨‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪،ًٞٚ٩‬‬ ‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌا‬
‫كلاح غ‪ٚ‬اغ‪ٙ ٛ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬أق٘ي اهكطا اهللط‪ٗ ٜ‬اهكساَ اسبهاض‪ ٨ ٜ‬ضباهج‪ٓٗ ،ٞ‬ج٘‬
‫ا‪٪‬قى اهطابع أٗ اهقاعس‪ ٝ‬اهطابع‪ :ٞ‬أْ اهسٗه‪ ٞ‬تقَ٘ عوج‪ ٟ‬أغجاؽ ٗاذجس ٓج٘ عق‪ٚ‬جستٔا‬
‫اه٘غجا‪٢‬ى اهكججر‪ٚ‬ر‪ٞ‬‬ ‫هوٌرافظجج‪ ٞ‬عوج‪ٗ ٟ‬ذججستٔا‪ ،‬غج٘ا‪ ١‬اربججص‬ ‫ٗكبجاُع اىبتِاقهجا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٖٙ‬‬

‫اه٘غا‪٢‬ى‬ ‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب ًب ٓصٖ اىبٌاُع‪ ٞ‬هوسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬كاغتتاب‪ ٞ‬اىبطتس ً ‪٩‬ځ‪ ،‬أٗ اربص‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب اىبوت٘‪ ٞٙ‬اهلاشب‪ ٞ‬أٗ اشبازع‪ ٞ‬كاهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬ذ‪ٚ‬ث تت‪٩‬عب باهعق٘ي‪.‬‬
‫خاًػاځ‪ :‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬هورلٍ ٓ‪ ٛ‬اهل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهجيت دبجط‪ ٜ‬بٔجا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ٗ ،ٞٚ‬تقبى ٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬تػوط عو‪ ٟ‬اهسٗه‪ ٞ‬ف هبوج‪ ٞ‬اىببجسأ‪،‬‬ ‫اىبٌاضغا‬
‫غ٘ا‪ ١‬كاُت ٓصٖ اهسٗه‪ ٞ‬ضأمساه‪ ٞٚ‬أٗ ؾ‪٘ٚ‬ع‪ ٞٚ‬أٗ إغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬قجاي اىبػجوٌْ٘ بكجطاذ‪ٞ‬‬
‫بق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﭰﭱﭲﭳﭴﭵﭶ "(‪ٗ )1‬هلّ بٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬انر‪ ٞ‬اىبعال‬
‫ًب اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ًٗ ٛ‬ب ُظاَ اهقها‪ٗ .١‬اغتعٌى هلا اهؿ‪٘ٚ‬ع‪ ْ٘ٚ‬أغو٘و اهقتى ٗاٮباز‪ٝ‬‬
‫كٌا ذكى ًع اهؿع٘و اهيت كاُجت ذبجت ذلجٍ ا‪٨‬ذبجاز اهػج٘ف‪ٚ‬يت‪ٗ ،‬اغجتعٌى هلجا‬
‫اهطأمساه‪ ْ٘ٚ‬أغو٘و اهاـ ٗا‪٨‬ختلجا‪ٗ ١‬اشبجسا ٗاهت‪٩‬عجب بجاهعق٘ي اهػجاشج‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫أغو٘و ا‪ ٨‬ت‪ٚ‬اي ٗاٮباز‪ ٝ‬ف اىبعوِ‪ .ٞ‬فاهقاعس‪ ٝ‬اشباًػ‪ :ٞ‬أْ تأخص اهسٗه‪ ٞ‬غوٽتٔا ًّ‬
‫ا‪ ًٞ٪‬بػ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اىببسأ اهص‪ ٜ‬آًِت بٕ قٽعاځ‪.‬‬
‫‪ٗ .241‬هصهم مبلّ إػبا ٱظ ق٘اعسٶ اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬قبا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬

‫عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اهجيت آًِجت بٔجا ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْ تقَ٘ ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌا‬
‫قهجا‪ٙ‬ا اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ،ٝ‬أقج٘هلا‬ ‫ٗاعتِقتٔا ٗأق٘هلا ًب اهللط‪ ًّ ٝ‬اىبعتقس اٮمباُ‪ًٗ ٛ‬عازبا‬
‫ًّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب ب‪ٚ‬اْ ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬تِل‪ٚ‬ص اىببسأ ًب ًػاهم اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬عق‪ٚ‬ستٕ ًب ٓجصا‬
‫اهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ ،‬هبى زع٘تٕ إفب اهعال‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬تق‪ٚ‬س اهِؿاط اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ه‪٫‬ذعاو ٗاىبِظٌا باهسغجت٘ض اهجص‪ٓ ٜ‬ج٘ اهقجاُْ٘‬
‫نبآف ا‪ ،ًٞ٪‬ف‪ٙ ٩‬ٱٌاضؽ أ‪ٜ‬ٹ‬ ‫ا‪٪‬غاؽ ٗاهعقس ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬اىبتلق عو‪ ٕٚ‬بـب نب‪ٚ‬ع أط‪ٚ‬ا‬
‫ُؿاط فلط‪ ٜ‬أٗ اجتٌاع‪ ٛ‬أٗ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬خاضد ٓصا اهسغت٘ض ًٗا ‪ٙ‬وعَ بٕ ا‪٪‬ططا نب‪ٚ‬عاځ‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ٓصا اهسغت٘ض ًعبټطاځ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ عّ فلط ازبٌآف ٗإذػاغٍٔ ًٗؿاعطٍٓ‪،‬‬
‫فٔ٘ ‪ِٙ‬ب ق ًّ قٌ‪ ٍٚ‬إذػاؽ اهِاؽ ًٗؿاعطٍٓ ٗفلطٍٓ اهص‪ ٜ‬آًِج٘ا بجٕ ٗاعتِقجٖ٘‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.141/ ١‬‬

‫٘‪ٖٙ‬‬ ‫اسيَّ ِة‬
‫السي ِ‬ ‫ث األ ََّو ُل‪ :‬م ْفهوم الت ِ ِ ِ ِ‬
‫َّعدُّديَّة الْح ْزبِيَّة َو ِّ َ‬
‫َ ُ ُ َ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫قٽعاځ‪ٗ .‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ ٓصا اهسغت٘ض ًترطضاځ ًّ اهل‪ ٌِٞٚ‬ا‪٪‬جِب‪ ٞٚ‬قٽعاځ أٗ ًّ تأثفاتٔا‪.‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬أْ تعٌى اهسٗهج‪ ٞ‬بأجٔعتٔجا عوج‪ ٟ‬هبا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬تٽب‪ٚ‬جق اىببجسأ باهعجسي ًب اهتِل‪ٚ‬جص‬
‫ٗباحملافظ‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬قبٌاُع‪ً ٞ‬ا قس ‪ٙ‬تػطو إفب ًلآ‪ ٍٚ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعجاَ ٗأعجطا‬
‫اجملتٌع‪ ،‬فتحعى اهعق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬طكع اُٽ‪٩‬قٔا ٗضب٘ض زٗضأُا قٽعاځ ٗتتدص ا‪٪‬غباو هصهم‪.‬‬
‫خاًػاځ‪ :‬ػبب عو‪ ٟ‬ا‪ ًٞ٪‬هبا‪ٞٙ‬ٿ اهسٗه‪ ًّ ٞ‬أْ ‪ٙ‬تػوطپ عو‪ٔٚ‬ا ف هبپو‪ ٞ‬اىببسأ‪ ،‬فترطم‬
‫ب٘ع‪ٔٚ‬ا ٗإزضاكٔا عو‪ ٟ‬شهم بأْ ‪ٙ ٨‬لْ٘ هولافط‪ ّٙ‬باىببسأ غب‪٩ٚ‬ځ عو‪ٔٚ‬ا قٽعجاځ‪ ،‬فتِؿجط‬
‫اهعاَ باىبؿاعط‬ ‫ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هتق٘‪ ٞٙ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ باٮغ‪ٗ َ٩‬تِؿ‪ٚ‬ط شاكط‪ ٝ‬اهعط‬
‫ٗاهتقاه‪ٚ‬س اهؿطع‪.ٞٚ‬‬ ‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهعازا‬
‫غازغاځ‪ :‬أْ ‪ٙ‬ٱطاع‪ ٛ‬اهِؿاطٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬ب٘قلٔا ا‪٨‬جتٌاع‪ ٛ‬أٗ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬عو‪ٟ‬‬
‫ا‪ً٘٪‬ض ا‪٪‬ضبع‪ ٞ‬ا‪٬‬ت‪:ٞٚ‬‬ ‫ًػت٘‪ ٠‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌا‬
‫ٗاسبلٍ هوٌبسأ فقط‪ ،‬أ‪ ٜ‬اهػ‪ٚ‬از‪ٝ‬‬ ‫‌أ‪ .‬أْ تلْ٘ اهػ‪ٚ‬از‪ً ٝ‬ب قِع اهقطاض هوػ‪ٚ‬اغا‬
‫هوؿط عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اسبصض كى اسبصض ًجّ اظزٗاج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اىبعجا‪ٙ‬ف بجـب‬
‫اهؿطا‪٢‬ع اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهق٘اُـب اه٘نع‪ ،ٞٚ‬أ‪ ٜ‬اسبجصض ًجّ ضباٗهج‪ ٞ‬اهت٘ف‪ٚ‬جق بجـب اهج٘ذ‪ٛ‬‬
‫ٗاهعقى‪ ،‬بـب اٮغ‪ ٗ َ٩‬ف اٮغ‪.َ٩‬‬
‫و‪ .‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهػوٽاْٱ ه‪ً ًٞ٫‬ب اخت‪ٚ‬اض اسباكٍ بطنا عِجٕ‪ ،‬فتلجْ٘ اهػجوٽ‪ً ٞ‬جّ‬
‫‌‬
‫ا‪ٗ ًٞ٪‬حبٌا‪ٙ‬تٔا‪ٙ ٨ٗ ،‬كس أْ ت‪٧‬خص باىبااهبج‪ ٞ‬أٗ اهتػجوط بجاهق٘‪ ،ٝ‬فاشب‪٩‬فج‪ٗ ٞ‬ض‪٢‬اغج‪ٞ‬‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬ؾ٘ض‪ٙ ٨ٗ ٠‬تأت‪ ٟ‬فٓا عو‪ٗ ٟ‬جٕ اهػ‪ ًٞ٩‬قٽعاځ‪.‬‬
‫‌‪ .‬أْ ذباف ا‪ ًٞ٪‬قبظآطٓا ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ ًِٗظٌاتٔجا‬
‫اسبعب‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهسغت٘ض اىبِب ق ًّ عق‪ٚ‬ستٔا ًٗ‪٩‬ذظ‪ ٞ‬أْ إق‪٩‬ح اهسغت٘ض ٓ٘ ف تا‪ٚ‬فٖ‬
‫ذتٌاځ‪ٗ ،‬بأْ ‪ٙ‬قَ٘ ًب أغٱػٕ عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬ب أق٘هٕ عو‪ ٟ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ًٛ٩‬‬
‫فقط‪ٗ ،‬شهم باحملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي ُظاَ تبين ا‪٪‬ذلاَ ٗأق٘ي تا‪ٚ‬ف اىبتبِ‪ًِٔ ٟ‬ا ٗططا‪٢‬قٕ‪.‬‬
‫ث‪ ٨ .‬بس ًّ اهعِا‪ ٞٙ‬اهتاً‪ ٞ‬ب٘ذس‪ ٝ‬ا‪ٗ ًٞ٪‬ب٘ذس‪ ٝ‬اهػوٽاْ ًب اسبلٍ ٗاهسٗه‪ ٞ‬قٽعجاځ‪.‬‬
‫‌‬
‫ٗارباش ًا ‪ٙ‬وعَ ًب يباُع‪ ٞ‬ا‪ُ٨‬قػاَ ٗاهتحع‪ ٨ ٞ٢‬ضباه‪.ٞ‬‬
 ‫خحُ الجاٌ٘‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫وػسٔعٗ‪ ٛ‬التَّعَدُّدَِّٖ‪ ِٛ‬الِخِصِبَِّٗ‪ِٛ‬‬
‫َٔغَسِعَِّٗ‪ ُٛ‬قََٕا ِع ِدَِا‬

‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث اه٘ق٘ي إفب ًلَٔ٘ اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ً ٞٚ‬ب اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغج‪،ًٛ٩‬‬
‫ٗاهتأق‪ٚ‬ى ىبٌٔتٕ ٗق٘اعسٖٶ ًب اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٛ‬اهعٌجى هٯقج‪٩‬ح أٗ ًب اهتاج‪ٚ‬ف ‪٨‬‬
‫اهيت ‪ٙ‬تٽطقٱ إه‪ٔٚ‬ا ًب ذسٗزٖ ب٘قلٕ ًظٔطاځ ًّ ًظآط ا‪ً ًٞ٪‬ب‬ ‫ضباه‪ًٗ .ٞ‬ا ٓ‪ ٛ‬اجملا‪٨‬‬
‫اهطعا‪ٗ ٞٙ‬اهتسبف‪ ،‬فاؾتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ذقٹ ا‪ً ًٞ٪‬ب ضباغب‪ ٞ‬اسباكٍ ٗإقاً‪ ٞ‬أذعاو غ‪ٚ‬اغ‪.ٞٚ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬ق٘اعس اشبٽجاو اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٛ‬هوقً٘ج‪ ٞ‬باٮقج‪٩‬ح اهللجط‪ ٜ‬أٗ اهِٔهج‪ ٞ‬بجاهتا‪ٚ‬ف‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬
‫اهيت ه‪٫‬ذعاو اسبق ًب اهتسخى ف‪ٔٚ‬ا باهِقس أٗ اهِقض‪.‬‬ ‫اه اهث‪ :‬اجملا‪٨‬‬

‫ه‪:‬‬
‫ب األَ َّو ُ‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة‬
‫ش َياشِ َّي ٍ‬
‫ح َسابٍ ِ‬
‫ة َأ ِ‬
‫ي َوإقَاوَ ِ‬
‫حاكِ ِ‬
‫ة الِ َ‬
‫حاشَ َب ِ‬
‫ة ِفي وُ َ‬
‫وِ‬‫ل األُ َّ‬
‫ح ُّ‬
‫َ‬
‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اىبٽوب عو‪ ٟ‬أضبعٱ ًػا‪٢‬ى‪:‬‬

‫‪ .242‬املشأي‪ ُ١‬األ‪ٚ‬ىل‪ :‬أْٸ ضباغب‪ٞ‬پ اسبلاَ ًّ قبى اىبػوٌـب ذقٻ ًّ ذق٘قٍٔ ٗٓج٘‬
‫ٗاجبٴ عو‪ ٍٔٚ‬فطنٰٕٱ اهلل تعافب أْ ‪ٙ‬قَ٘ بٕ ًّٰ ‪ٙ‬ٱِحعٖ عٌ‪٩‬ځ ٗؼبقق أٓسافٕ‪ ،‬فٔ٘ فط ٱ‬
‫كلا‪ٞٙ‬ٷ عو‪ٗ .ٍٔٚ‬هاف اىبػوٌـب ًّ أفطاز اهطع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اسبجقٹ ًب إهٔجاض اهؿجل٘‪ً ٠‬جّ هوجٍ‬

‫‪-ٖٙٙ-‬‬
‫‪ٖٙٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫اسباكٍ هلٍ‪ ،‬أٗ إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬ق أذلاَ اٮغ‪ َ٩‬عو‪ًٗ .ٍٔٚ‬ب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلطعا ‪:‬‬
‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗٗ ٞ‬اقع ًا ػبط‪ً ٜ‬ب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫ٗاىبعِ‪ ٟ‬بتلطعاتٕ اه ‪٩‬ث‪ً ٞ‬ػتلازٴ ًّ عًٌ٘ا‬
‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪.‬‬

‫الفسعُ األٔه‪ٔ :‬جٕبُ حماضب‪ ِٛ‬اكهَّاً‪:‬‬

‫هقس ُٱكټبٰ اسباكٍٱ عو‪ ٟ‬اهطع‪ ٞٚ‬ه‪ٚ‬رلٌٔا بطعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ُٔٗ٧‬ا ٗتجسبف ًكجاسبٔا‪ ،‬فجإشا‬
‫قكٸط ًب ٓصٖ اهطعا‪ٗ ٞٙ‬جبت ضباغبتٱٕ ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬باههطٗض‪ ٝ‬اهعقو‪ٗ ٞٚ‬باههطٗض‪ ٝ‬اهؿطع‪.ٞٚ‬‬
‫ٗإُٕ ٗإْ ‪ٙ‬لّ ذػابٕ عِس اهلل‪ٗ ،‬جعا‪ ٖ٦‬اهعصاو عوج‪ ٟ‬تقكجفٖ أٗ تلط‪ٙ‬ٽجٕ‪ ،‬فجإْ اهلل‬
‫عو‪ٓ ٍٔٚ‬صٖ احملاغب‪ ٞ‬فطناځ عو‪ ٟ‬اهللا‪ٙ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫جعى هوٌػوٌـب اسبقٸ ًب ضباغبتٕ‪ ،‬بى فط‬
‫أ‪ ٨ ٜ‬بس ًّ ق‪ٚ‬اَ نباع‪ ًٍِٔ ٞ‬بترٌٹى ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ب احملاغجب‪ٙ ٞ‬عجاٍُٗٔ ا‪٬‬خجطْٗ‬
‫ٮظباظ عٌى احملاغب‪ٗ ٞ‬ذبق‪ٚ‬ق ا‪ٙ‬تٔا‪.‬‬
‫جعٲىڄ اهللٶ تعافب ا‪ ًٞ٪‬ق٘ٸاً‪ٞ‬ځ عو‪ ٟ‬ق‪ٚ‬اَ اسبجاكٍ قبػج‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٕ‪،‬‬
‫ًٗلَٔ٘ٱ شهم جا‪ٰ ًّ ٰ١‬‬
‫ٗأهعًٔا باٮُلاض عو‪ ٕٚ‬إشا قكٸط ًب ٓصٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬أٗ أغا‪ً ١‬ب تكطفاتٕ‪ ،‬فعّ أَټ غجوٌ‪ٞ‬‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا; أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش غٰٰتلٿْ٘ٱ أٿًٰجطٰا‪ ١‬فپٰتعٲطڄفٿجْٰ٘ ٰٗتٱ ٲِلٶجطٱْٰٗ‪ ،‬فپٌٰجّٲ‬
‫ن‪ٗ ٰٛ‬تٰاٰبعٰ ز(‪ .)1‬أ‪ ًّٰ ٜ‬عط ٰ اىبِلط فو‪ٚ‬ا‪ٚ‬ټطٖ‬
‫غوٶٍٰ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ ًّٰٲ ضٰ ٶ‬
‫عٰطٰ ٰ بٰطڄ‪ًّٰٰٗ ،٥‬ٲ أپ ٲُلپطٰ ٰ‬
‫ذتٌاځٰ‪ ًّٗ ،‬ل ‪ٙ‬قسض عو‪ ٟ‬تا‪ٚ‬ف فو‪ِٚ‬لطٖ بقوبٕ ذت‪ٰٙ ٟ‬ػوٍ‪ٗ .‬هلصا ػبجبٱ عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب‬
‫ًّ أفطاز اهطع‪ ٞٚ‬أْ ؼباغب٘ا اسباكٍٰ ٗ‪ٙ‬ا‪ٚ‬ټطٗا عو‪ٗ ،،ٕٚ‬تطنٿ اهتا‪ٚ‬فڄ إثٍٴ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬شهجم‬
‫إشا ضن٘ا بأعٌاي اسباكٍ ف اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬تابعٖ٘ عو‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫أًا فٱ اىبػوٌـب‪ ،‬فإْ هلٍ إهٔاضٱ اهؿل٘‪ ًّ ٠‬هٿوجٍ اسبجاكٍ هج٘ضٗز اهِٔج‪ ٛ‬عجّ‬
‫اهظوٍ ًٽوقاځ‪ ،‬غ٘ا‪ ١‬أكاُ٘ا ًػوٌـب أٗ ف ًػوٌـب‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ٗضٗز اهِٔ‪ ٛ‬عجّ أش‪٠‬‬
‫أٓى اهصً‪ ،ٞ‬فعّ ابّ ًػع٘ز ‪ ‬قجاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي اهلل ×‪ :‬ش ًٰجّٲ آشٰ‪ ٠‬شٶًټ‪ٚ‬ٵجاځ‪ ،‬فپأپُٰجا‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬بجاو ٗجج٘و اٮُلجاض عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬جطا‪ ١‬ف‪ٌٚ‬جا ؽبجاهو‬
‫اهؿط ‪.)1854/63( :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٙٛ‬‬

‫خٰكٲٌٱٕٱ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ كٿِٲتٱ خٰكٲٌٰٕٱ خٰكٌٰٲتٱٕٱ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰج‪ٞ‬ٶ ز(‪ٙ .)1‬عهجسٖٱ ذجس‪ٙ‬ث قجل٘اْ بجّ‬
‫غو‪ ٍٚ‬عّ ث‪٩‬ثـب ًّ أبِا‪ ١‬أقراو ضغ٘ي اهلل × عجّ آبجا‪ ٍٔ٢‬عجّ ضغج٘ي اهلل ×‬
‫خصٰ ًٶِٲٕٱ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ باٰ‪ٚ‬ٲطڄ طٶ‪ٚ‬بٶ‬
‫هوپٍٰ ٱًعٰآٶساځ أپٗڄ اُٲتٰقپكٰٕٱ أپٗٲ پكوچلپٕٱ فپ ٲ٘قٰ طپاقپتٶٕٶ أپٗٲ أپ ٰ‬
‫قاي‪ :‬ش أ‪٨‬پ ًّٰٲ پ‬
‫ذحٶ‪ٚ‬حٱٕٱ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ اهڀقٶ‪ٰٚ‬اًٰ ٶ‪ ٞ‬ز(‪ٗ .)2‬كصهم ه٘ضٗز اهِٔ‪ ٛ‬عّ أُ٘ا ًع‪ِٞٚ‬ٷ ًّ ا‪٪‬ش‪،٠‬‬
‫ُٰلڀؼڅ‪ ،‬فپأپُٰا ٰ‬
‫ًٗ ؤا كىٹ أش‪ ،٠‬فعّ ابّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا ًب ذس‪ٙ‬ث اهكوس ًع أٓى ظبجطاْ‪:‬‬
‫أْ ضغ٘ي اهلل × قاي‪ :‬ش ٰعوپ‪ ٟ‬پأْٲ ‪٨‬پ ٱ‪ ٙ‬ٲٔسَٰٰ پهٔٱٍٲ بٰ ٲ‪ٚ‬عٰ‪ٞ‬ڂ ٰٗ‪٨‬پ ٱ‪ٙ‬دٲ ٰطدٰ پهٔٱٍٲ پقؼٻ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٙ‬ٱلڀتِٰٱج٘اڀ‬
‫ذسٰثاځ أپٗٲ ‪ ٰٙ‬ڀأ ٿكوٿ٘ا اهطټبٰا ز(‪ٓ .)3‬صا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬ذجسٗث اهظوجٍ‬
‫رسٶثٱ٘اڀ ٰ‬
‫عّٰٲ زٶ‪ٙ‬ٶِٔڄٍٲ ًٰا هپٍٲ ٱ‪ ٙ‬ٲ‬
‫إشا ٗقعٰ ًّ اسباكٍ; ف‪ٓ٫‬ى اهلتاو ذقٹ اهتظوڇٍ ٗضفع اهؿل٘‪ ٨ ٠‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬ممازض‪ ُٛ‬حلِّ اجلدهِ الفهس‪ٔ ٙ‬الطٗاض٘‪:‬‬
‫‪ .243‬أًا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهعقا‪٢‬س ٗاشبٽاوٶ ًب ازبسي اهللجط‪ ،ٜ‬فجإْ اٮغج‪ َٰ٩‬قجس‬
‫نٌّٰ ‪ٓ٪‬ى اهلتاو ذقٸ ازبسي ًب اهتعبف عّ اهطأ‪ٗ ،ٜ‬هلجّ ًب ذجسٗز ًِهجبٽ‪٨ ٞ‬‬
‫تقبى اهتعس‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬ا‪٬‬خط ًّ اهٽطفـب ذتٌاځ‪ٗ ،‬شهم ًا ذكىٰ ًّ ؾل٘‪ ٠‬فِرام بّ‬
‫عاظٗضا‪ )4(١‬عو‪ ٟ‬أب‪ ٛ‬بلط اهكس‪ٙ‬ق ‪ ،‬فعّ ابّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬قاي‪ :‬شزٰخٰىٰ‬
‫جسٰ ًٶّٲ ٰ‪ٔٙ‬ٱ٘زٰ ُٰاغجاځ كپٶ‪ٚ‬ٲجطاځ قپجسٶ اجٲتٰ ٌٰعٱج٘اڀ إڄهپج‪ٟ‬‬
‫كسټ ٲ‪ٙ‬قٱ ‪ ‬بٰ‪ٚ‬ٲتٰ اهڀ ٶٌ ٲسضٰاؽڄ; فپٰ٘ ٰ‬
‫أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ اه ټ‬

‫(‪ً )1‬ب إغِازٖ ًقايٴ‪ :‬أخطجٕ اشبٽ‪ٚ‬ب اهباساز‪ً ٜ‬ب تاض‪ٙ‬ذ باساز‪ :‬تطنبج‪ ٞ‬زاٗز بجّ عوج‪ ٛ‬بجّ خوجو‪:‬‬
‫(‪ :)4473‬د ‪ 8‬م‪ٗ .367‬اهلِس‪ً ٜ‬ب كِع اهعٌاي‪.)10913( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ً :‬ب كتاو اشبطاد ٗاٮًاض‪ :ٝ‬بجاو ًب تلػجف أٓجى اهصًج‪.)3052( :ٞ‬‬
‫ٗاهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتجاو ازبع‪ٙ‬ج‪ :ٞ‬بجاو ‪ٙ ٨‬أخجص اىبػجوٌْ٘ ًجّ مثجاض أٓجى اهصًج‪:ٞ‬‬
‫(‪ًٗ .)19243‬ب اىبقاقس اسبػِ‪ :ٞ‬اهطقٍ (‪ ;)1044‬قاي اهػداٗ‪ :ٜ‬غِسٖٱ ‪ ٨‬بجأؽ بجٕ ٗ‪ٙ ٨‬هجطٖ‬
‫جٔاه‪ ًّٰ ٞ‬ل ‪ٙ‬ػٍٸ ًّ أبِا‪ ١‬اهكراب‪ ،ٞ‬فإٍُٔ عسزٴ ػبرب بٕ جٔاهتٍٔ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ٗ .)3041( :‬أب٘ عب‪ٚ‬س ًب كتجاو ا‪ً٪‬ج٘اي‪ :‬بجاو كتجب اهعٔج٘ز اهجيت‬
‫كتبٰٔا ضغ٘ي اهلل ×‪ )503( :‬م‪ٗ ًّٗ ،344‬جٕ آخط قاي‪ :‬ش ٗؾٔس بصهم ع ٌاْ بجّ علجاْ‪،‬‬
‫ب ز‪.‬‬‫ًٗع‪ٚ‬ق‪ٚ‬ب ٗكت ٰ‬
‫(‪ )4‬فِرام بّ عاظٗضا‪ ًّ :١‬عوٌا‪٘ٔٙ ١‬ز ٗأذباضٍٓ‪ ًّ ،‬بين ًطثس‪ ،‬كاْ ًعآجساځ‪ ،‬شٓجب إه‪ٚ‬جٕ أبج٘‬
‫بلط ًػتقطناځ‪.‬‬
‫‪ٖٜٙ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ضٰجٱىڅ ًٶ ٲِٔٱٍٲ ‪ٙ‬ٱقپايٱ هپٕٱ فٶ ٲِرٰامٰ‪ ،‬كپاْٰ ًٶّٲ ٱعوپٌٰاٶ‪ٔ٢‬ڄٍٲ ٰٗأپذٲبٰاضڄٓٶٍٲ‪ًٰ ٰٗ ،‬عٰٕٱ ذٰبٲطٴ ‪ٙ‬ٱقپايٱ هپٕٱ‪ :‬پأؾٲٰ‪ٚ‬عٰ‪.‬‬
‫غوٶٍٲ ! فپٰ٘اهللٶ إڄُٸجمپ هپجٰت ٲعوپٍٱ‬
‫فپقپايٰ أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ ‪ ‬هٶلٶ ٲِرٰامٰ‪ ٰٗ :‬ٲ‪ٙ‬رٰمپ ‪ٰٙ‬ا فٶ ٲِرٰامٱ‪ ،‬اٸتقڄ اهللپ ٰٗپأ ٲ‬
‫حسٱُٰٗجٕٱ ًٰلڀتٱ٘بجاځ عٶِٲج ٰسكٿٍٲ فٶج‪ٛ‬‬
‫رقټ ًٶّٲ عٶ ٲِسٶ اهللٶ‪ٰ ،‬ت ٶ‬
‫پأْٸ ٱًرٌٰٸساځ ضٰغٱ٘يٱ اهللٶ‪ ،‬پقسٲ جٰا ٰ‪١‬كٿٍٲ بٶا ڀه ٰ‬
‫اهتٸ ٲ٘ضٰا‪ٝ‬ٶ ٰٗاٮڄ ٲُحٶ‪ٚ‬ٲىڄ‪ .‬فپطٰزٸ فٶ ٲِرٰامٱ بٶقپ٘ٲهٶٕٶ ‪ٰٗ( :‬اهللٶ ‪ٰٙ‬ا أپبٰا ٰبلڀطڅ ًٰا بٶِٰا إڄهپ‪ ٟ‬اهللٶ ًٶّٲ فپقڀجطڅ ٰٗإڄُٸجٕٱ‬
‫إڄهپ‪ٚ‬ٲِٰا هپلپقٶ‪ٚ‬ٲطٴ‪ًٰٰٗ ،‬ا ُٰتٰهٰطٸ ٱ إڄهپ‪ٚ‬ٲٕٶ كپٌٰا ‪ٰٙ‬تٰهٰطٸ ٱ إڄهپ‪ٚ‬ٲِٰا‪ٰٗ ،‬إڄُٸا عِٰٲٕٱ پأ ڀِٶ‪ٰٚ‬ا‪١‬ٱ ًٰٰٗا ٓٱٰ٘ عِٰٸا ٶباِٰٶج‪ٰٗ ،ٍّٛ‬هپج٘ٲ‬
‫كپاْٰ پِٶ‪ٚ‬ٵاځ ًٰا اغٲتٰقڀطٰنِٰٰا أپًٲٰ٘اهپِٰا كپٌٰا ‪ ٰٙ‬ٲععٱٍٱ قٰاذٶٱبلٿٍٲ‪ ٰٙ ،‬ٲِٰٔاكٿٍٲ عّٰڄ اهطټبٰجا ٰٗٱ‪ٙ‬عٲٽٶ‪ٚ‬ٲِٰجاٖٱ‪ٰٗ ،‬هپج٘ٲ‬
‫كپاْٰ عِٰٸا پِٶ‪ٚ‬ٵاځ ًٰا پأعٲٽپاُٰا) ٗفِرام ‪ٙ‬ؿف ِٓا إفب ق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﰑﰒﰓﰔﰕﰖ‬
‫ﰗﰘﰙﰚﰛﰜ "‪ .‬پهلٶّٸ أپبٰا ٰب ڀلطڅ هپٍٲ ‪ٙ‬ٱ ٶٽقٲ ٰعوپ‪ٰٓ ٟ‬صٰا ا ڀهحٰٰ٘اوٶ قٰبٲطاځ‪ ،‬پفاٰهٶبٰ‬
‫ؾسٶ‪ٙ‬ٲساځ ٰٗقپايٰ‪ٰٗ :‬اچهصٶ‪ُٰ ٜ‬لڀػٶ‪ ٛ‬بٶٰ‪ ٚ‬ٶسٖٶ هپ٘ٲ‪٨‬پ ا ڀه ٰع ٲٔسٱ اهچجصٶ‪ ٜ‬بٰ‪ٚ‬ٲِِٰٰجا‬
‫ٰٗنٰطٰوٰ ٰٗجٲٰٕ فٶ ٲِرٰامڅ نٰطٲباځ ٰ‬
‫ٰٗبٰ‪ٚ‬ٲِٰلٿٍٲ هپهٰطٰبٲتٱ ضٰ ڀأغٰمپ ‪ٙ‬اپ ٰعسٱٗٸ اهللٶ ز‪ ًّٗ .‬اىبعوَ٘ أْ أبا بلط كاْ ٗظ‪ٙ‬طٰ اهطغ٘ي ×‬
‫يب × ٰبعٰثٰ أپبٰا‬
‫ًب اسبلٍ ًٗعاُٗاځ هٕ‪ٗ ،‬فِرام كاْ ًعآساځ‪ ،‬فعّ علطً‪  ٞ‬ش أْٸ اهٸِ ٸ‬
‫ٰبلڀطڅ إهپ‪ ٟ‬فٶ ٲِرٰامٰ اهڀٰ‪ٔٚ‬ٱ٘ ٶز‪ٜ‬ټ ‪ٰٙ‬ػٲتٰ ٶٌ ٹسٖٱ ز(‪ )1‬أ‪ٙ ٜ‬ػتقطنجٕ قبجاي‪ ،‬فاىبٌٔج‪ ٞ‬ضمس‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بؿجأْڅ‬
‫ضع٘‪ٗ ،ٜ‬ذكى ًا اؾتل‪ ًِٕ ٟ‬فِرام‪ ٘ٓٗ ،‬ف ضبقٍّ‪ًٗ ،‬ع ٓصا فإْ ضغ٘ي اهلل ×‬
‫مسعٰٕٱ‪ٗ ،‬إشا كاُت اهؿل٘‪ ٠‬تٱػٌع ًّ اىبعآٶس‪ ،‬فٌّ باو أٗفب أْ تٱػٌع ًّ شً‪ ٛ‬هجٕ‬
‫ًا هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٕٚ‬ا عو‪.ٍٔٚ‬‬

‫الفسعُ الجالح‪ :‬وفًُّٕ الػَّهٕ‪ ٝ‬وَ إضا‪ ِٚٞ‬التطبٗل‪:‬‬

‫‪ٗ .244‬أًا اهؿل٘‪ ًّ ٠‬إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬ق أذلجاَ اٮغج‪ ،َ٩‬فإُٔجا ذجق هوٌػجوٌـب‬
‫ٗهاف اىبػوٌـب‪ ،‬فقس ؾل‪ ٟ‬بعضٱ اىبػوٌـب هوطغ٘ي × ًّ ًعاش بّ جبى بإُٔ ‪ٙ‬ٽ‪ٚ‬جىٱ‬
‫اهقطا‪ً ٝ١‬ب اهك‪ ،ٝ٩‬فػٌع اهطغ٘ي × ؾل٘آٍ ٗظجطٰ ًعاشاځ‪ ،‬فعّ جابط بّ عبجس اهلل‬
‫نرٰتٰ‪ٚ‬ٲّڄ ! ٰٗ پقسٲ جِٰٰسٰ اهوچ‪ٚ‬ٲىٱ‪ ،‬فپٰ٘ا پفقٰ ٱًعٰاشاځ ‪ٙ‬ٱكٰوِّ‪،ٛ‬‬
‫ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬قاي‪ :‬أپقڀبٰىٰ ضٰجٱىٴ بٶِٰا ٶ‬
‫نرٰٕٱ‪ٰٗ ،‬أپقڀبٰىٰ إڄهپ‪ ٟ‬ٱًعٰاشٷ‪ ،‬فپقپطٰأپ بٶػٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٶ اهڀبٰقپ ٰط‪ٝ‬ٶ‪ -‬أپٗڄ اهِټػٰا‪١‬ٶ‪ -‬فپاُٲ پٽ پوقٰ اهطٸجٱىٱ‪ٰٰٗ ،‬ب پوإٰٱ‬
‫فپتٰطٰنپ ُٰا ٶ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ ابّ جط‪ٙ‬ط اهٽجرب‪ً ٜ‬ب ججاًع اهب‪ٚ‬جاْ‪ :‬غج٘ض‪ ٝ‬آي عٌجطاْ‪ :‬ا‪ٙ٬‬ج‪ :182-181 ٞ‬اسبجس‪ٙ‬ث‬
‫(‪ٗ .)6615‬اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب اهسض اىبِ ٘ض‪ :‬د ‪ 2‬م‪.296‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٖٚ‬‬

‫ؿلپا إڄهپ‪ٚ‬ٲٕٶ ٱًعٰاشاځ‪ ،‬فپقپايٰ اهِٸٶب‪ٛ‬ٹ ×‪ :‬ش ‪ٰٙ‬جا ٱًعٰجاشٱ أپفپتٸجاْٴ‬

‫پأْٸ ٱًعٰاشاځ ُٰايٰ ًٶِٲٕٱ‪ .‬فپأپتٰ‪ ٟ‬اهِٸٶب‪ٛ‬ٸ × فپ ٰ‬
‫قوچ‪ٚ‬ٲتٰ بٶػٰبټسڄ اغٲٍڄ ضٰبټمپ ٰٗاهؿٸج ٲٌؼٱ ٰٗنٱجرٰآٰا‬
‫أپُٲتٰ ‪ -‬أپٗٲ أپفپاتٶّٴ ‪ٰ -‬ث‪٩‬پثٰ ًٰطٸا ٷ; پفوپ٘ٲ‪٨‬پ ٰ‬
‫هعٶ‪ٚ‬ٲوٱ ٰٗشٱٗ ا ڀهرٰاجٰ‪ٞ‬ٶ ز(‪ًٗ .)1‬عاش كاْ‬
‫ٰٗاهوچ‪ٚ‬ٲىڄ إڄشٰا ٰ‪ٙ‬اٲؿٰ‪ ،ٟ‬فپإڄُٸٕٱ ‪ٙ‬ٱكٰوِّ‪ٰٗ ٛ‬ضٰا‪ٰ١‬نپ ا ڀهلپبٶ‪ٚ‬ٲطٱ ٰٗاه ٸ‬
‫ٗاه‪ٚ‬اځ عو‪ ٟ‬اه‪ٗ ،ٌّٚ‬كاْ إًاًاځ هقًٕ٘‪ٗ ،‬أ‪ٌٔٙ‬ا كاْ فٔ٘ ضباغٰب‪.‬‬
‫ٗأًا ؾل٘‪ ٠‬ف اىبػوٌـب ًّ إغا‪ ٝ١‬تٽب‪ٚ‬ق اٮغج‪ ،َ٩‬فورجس‪ٙ‬ث أُجؼ ‪ ‬قجاي‪:‬‬
‫غ٘يٰ اهللٶ هپ٘ٲ غٰج ٸعطٲ ٰ؟ فپقپجايٰ‪ :‬ش إْٸ‬
‫غ٘يڄ اهللٶ ×‪ ،‬فپقپاهٿ٘اڀ‪ٰٙ :‬ا ضٰ ٱ‬
‫پ‪٩‬پ اهػټعٲ ٱط عٰوپ‪ ٟ‬عٰٔٲسٶ ضٰ ٱ‬
‫ج٘ أپْٲ أپهڀقپ‪ ٟ‬اهللپ ٰٗ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬ٽڀ ٿوٱبِٶج‪ٛ‬‬
‫ق ا ٿىبػٰ ټع ٱط; ٰٗإُټ‪٪ ٛ‬پضٲ ٱ‬
‫ط اهطٸاظٸ ٱ‬
‫ض اهڀبٰاغٶ ٿ‬
‫ق اهڀقپابٶ ٱ‬
‫اهللپ ٱٰٓ٘ اهڀدٰاهٶ ٱ‬
‫أپذٰسٴ بٶٌٰظڀوپٌٰ‪ٞ‬ٷ هپوپٌٲٱتٰٔا إ‪ٙ‬ٸاٖٱ فٶ‪ ٛ‬زَٰڅ ٰٗ‪٨‬پ ًٰايڅ ز(‪ًٗ .)2‬ب هل آخط عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ :ٝ‬ش‪٪‬پذٰجسٷ‬
‫عٶ ٲِسٶ‪ ٜ‬ز (‪ٗ .)3‬كوٌ‪( ٞ‬أذسٷ) ًب اسبس‪ٙ‬ث تؿٌى اىبػوٍٰ ٗاهصً‪ ُٕ٪ ،ٛ‬ل ‪ٙ‬قى‪ٙ ٨ٗ :‬ٽوبين‬
‫ذسٴ ًٶ ٲِلٿٍٲ ز(‪ )4‬أ‪ً ٜ‬جّ اهطع‪ٚ‬ج‪ُ٪ ،ٞ‬جٕ ِٓجا‬
‫ًػوٍٴ‪ ،‬بى قاي‪ :‬ش ٗ‪ٙ ٨‬ٽوبين أذسٴ ز أٗ ش أپ ٰ‬
‫‪ٙ‬قَ٘ ب٘قلٕ إًاًاځ هوِاؽ ًب تسبف ؾ‪.ٍُٔٗ٧‬‬
‫ًّٗ ٓصٖ اىبقسًا ٶ ‪ٙ‬تبـبٱ أْ هوِاؽ ًّ ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اسبجقٹ ًب ضباغجب‪ٞ‬‬
‫اسباكٍ‪ًٗ ،‬عاُٗ‪ ًّٰٗ ٕٚ‬زخى ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬عو‪ ٟ‬اىبظجال اهجيت ‪ٙ‬ٱرجسٶثُ٘ٔا‪ ،‬أٗ إغجا‪ٝ١‬‬
‫تٽب‪ٚ‬ق أذلاَ اٮغ‪ ًّ ،َ٩‬اىبػوٌـب ٗ ف اىبػوٌـب‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ‬تدصٗا ًّ اه٘غا‪٢‬ى اىبباذ‪ٞ‬‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب ًا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إهٔاض اسبق ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬إشا كاْ إهٔاضٱ اسبق ‪ٙ ٨‬تٍٹ إ‪ ٨‬ب٘غ‪ٚ‬و‪ٞ‬‬
‫ًع‪ ِٞٚ‬فتحب ًا ل تلّ ذطاًاځ‪.‬‬
‫‪ .245‬املشأي‪ ُ١‬ايجاْ‪ :١ٝ‬أْٸ هوٌػوٌـب ذقٹ إقاً‪ ٞ‬أذعاو غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬حملاغجب‪ ٞ‬اسبلجاَ‪،‬‬
‫أٗ اه٘ق٘ي هورلٍ عّ طط‪ٙ‬ق ا‪ ًٞ٪‬عو‪ ٟ‬ؾطط أْ ‪ٙ‬لْ٘ أغاغٱٔا اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪،ًٞٚ٩‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬شاْ‪ :‬باو ًّٰ ؾلا إًإً إشا طج٘ي‪ٗ )705( :‬بجاو إشا‬
‫ط٘ي اٮًاَ ٗكاْ هوطجى ذاج‪ ٞ‬فدطد‪.)701( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 3‬م‪.156‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 3‬م‪ٗ .286‬ابّ ًاجٕ ًب اهػِّ‪.)2200( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهب‪ٚ‬ج٘ ‪ :‬بجاو ًب اهتػجعف‪ٗ .)3451ٗ3450( :‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب‬
‫ازباًع‪ٗ .)1314( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث ذػّ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ٔ‪ٖٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ٗأْ تلْ٘ ا‪٪‬ذلاَٱ اهيت تتبِآا أذلاًاځ ؾطع‪ ٨ٗ ،ٞٚ‬ؼبتاد إُؿا‪١‬ٱ اسبجعو ‪ٜ٪‬ټ تجطخ‪ٚ‬ل‪،‬‬
‫ٗؼبطَ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب اهتلتى عو‪ ٟ‬ف أغاؽ اٮغ‪ًٗ .َ٩‬ب اىبػأه‪ ٞ‬أضبع‪ٞ‬ٿ تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫ا‪٪‬ضبع‪ً ٞ‬ػتلازٴ ًّ ج٘او اىبػأه‪ ٞ‬اهػابق‪ٗ ٞ‬عًٌ٘ا‬ ‫ٗاىبعِ‪ً ٟ‬ب ٓصٖ اهتلط‪ٙ‬عا‬
‫ًّ ق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ‬ ‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ًٗ ٞ‬ا زهچت عو‪ ٕٚ‬اهؿطع‪ٚ‬ا‬
‫ٗق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﯢ ﯣ‬ ‫ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠﮡ ﮢ ﮣ ﮤ"‬
‫(‪)1‬‬

‫ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭﯮ "(‪ٗ )2‬ق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﭱ‬

‫عو‪ ٟ‬إقاً‪ ٞ‬أذعاو‬ ‫ٗٗجٕٱ ا‪٨‬غتس‪٨‬ي بٔصٖ ا‪ٙ٬‬ا‬ ‫(‪)3‬‬
‫ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶﭷ "‬
‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ،ٞٚ‬أْ اهللپ تعافب قس أًط اىبػوٌـب أْ تلْ٘ ًٍِٔ نباع‪ٞ‬ڂ تقَ٘ باهسع٘‪ ٝ‬إفب اشبف‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط‪ٗ ،‬أْ كباضؽ ٓصٖ ازبٌاع‪ٞ‬ٿ اهتللفٰ ً ِ‪ٗ ٟ‬فطاز‪٠‬‬ ‫ٗا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إظباظ ا‪٪‬عٌاي ًّ اهسع٘‪ٗ ٝ‬ا‪ً٪‬ط ٗاهِٔ‪ٗ ،ٛ‬ذبق‪ٚ‬ق أٓسافٔا‪ً ،‬ع احملافظ‪ٞ‬‬
‫عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باهطغاه‪ٗ ٞ‬اهس‪.ّٙ‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬حجَّٗ ُ‪ٔ ٛ‬جٕبِ اجلىاع‪ ِٛ‬املٍظَّى‪:ٛ‬‬
‫ٗه‪٩‬غتس‪٨‬ي أك ط ًجع ٗنج٘ذٕ‪ ،‬أْ اهلل تعجافب قجاي‪ + :‬ﮖﮗﮘ" جوج‪ٛ‬ٻ‬
‫و‬
‫‪ٙ ٩‬عٽ‪ٔٚ‬جا ٗقج ٰ‬
‫بإػباز نباع‪ ٞ‬تتلتى عو‪ ٟ‬أغجاؽ اٮغج‪ٗ َ٩‬أقج٘هٕ ٗفطٗعجٕ تلجت ځ‬
‫ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬نباع‪ ٞ‬اىبػوٌـب‪ ،‬فاشبٽاوٱ هوٌػوٌـب ٗأضاز ق‪ٚ‬اَ بعهٍٔ بٔصا اهعٌى عو‪ٟ‬‬
‫اهػب‪ٚ‬ى اهص‪ ٜ‬ؼبققٱ اىبٽاهبٰ‪ٙ ٨ٗ .‬ٱلٍٔ ًّ اشبٽاو إُٔ ‪ٙ‬لجْ٘ اىبػجوٌْ٘ نباعج‪ْ٪ ،ٞ‬‬
‫اشبٽاو ٓ٘ هوحٌاع‪ ٞ‬اىبػوٌ‪ ٞ‬بأْ تلْ٘ ًٍِٔ نباعج‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬هجتلّ ًجّ اىبػجوٌـب أًج‪ٞ‬‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ ًعِاٖ ه‪ٚ‬لْ٘ اىبػوٌْ٘ أً‪ٓٗ ،ٞ‬صا ‪ٙ‬عين أًط‪ :ّٙ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬فط ٱ إقاً‪ ٞ‬نباعج‪ ٞ‬بجـب‬
‫اىبػوٌـب‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬أْ ٗج٘زٰ كتو‪ ٞ‬هلا قل‪ ٞ‬ازبٌاع‪ ًّ ٞ‬اىبػوٌـب تقَ٘ باهعٌى اىبٽو٘و‬
‫ًِٔا ًب ٓصٖ ا‪ٙ٬‬ا ‪.‬‬
‫قاي اهقططيب‪ً $ :‬ٶّ ًب ق٘هٕ ‪ +‬ﮗ" هوتبعج‪ٚ‬ض‪ًٗ ،‬عِجاٖ‪ :‬أْ ا‪ً٬‬جط‪ ّٙ‬ػبجب أْ‬
‫‪ٙ‬لُ٘٘ا عوٌا‪ٗ ٰ١‬ه‪ٚ‬ؼ كى اهِاؽ عوٌا‪ٗ ،١‬ق‪ٚ‬ى‪ :‬هب‪ٚ‬اْ ازبِؼ‪ٗ ،‬اىبعِ‪ :ٟ‬هتلُ٘٘ا كولجٍ‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.103/‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬غبأ ‪.46/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.104/‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٖٚ‬‬

‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجط‬ ‫كصهم ‪ٗ )1(#‬قاي اهب‪ٚ‬هاٗ‪ً $ :ٜ‬ٶّ هوتبع‪ٚ‬ض‪ ْ٪ ،‬ا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫اهللا‪ٙ ٨ ُٕ٪ٗ ،ٞٙ‬كوسٱ هٕ كىٹ اذسٷ‪ ،‬إش هوٌتكس‪ ٜ‬هٕ ؾجطٗطڂ ‪ٙ ٨‬ؿجرتن‬ ‫ًّ فطٗ‬
‫ف‪ٔٚ‬ا نب‪ٚ‬ع ا‪ ،ًٞ٪‬كاهعوٍ با‪٪‬ذلاَ ًٗطاتب ا‪٨‬ذتػاو ٗك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬إقاًتٔجا ٗاهجتٌلّ ًجّ‬
‫اهق‪ٚ‬اَ بٔا‪ ،‬خاطب ازبٌ‪ٚ‬ع ٗطوب فعى بعهٍٔ ه‪ٚ‬سيٸ عو‪ ٟ‬إُٔ ٗاجب عو‪ ٟ‬اهلى ذت‪ٟ‬‬
‫ه٘ تطكٖ٘ ضأغاځ أمث٘ا نب‪ٚ‬عاځ ‪ )2(#‬فاشبٽاوٱ باهٽوب ًّ ازبٌ‪ٚ‬ع‪ ،‬ه‪ٚ‬تأت‪ً ٟ‬جٍِٔ ًجّ ٓج٘‬
‫أٓ جىٴ هوعٌججى ًب اهق‪ٚ‬ججاز‪ ٝ‬باهتأٓ‪ٚ‬ججى اهعوٌجج‪ٗ ٛ‬اه قججاًب‪ٗ ،‬اهتأٓ‪ٚ‬ججى اهعٌوجج‪ ٛ‬باهتججسض‪ٙ‬ب‬
‫ٗاىبٌاضغ‪ ٨ ٞ‬ضباه‪ .ٞ‬فإشا أقإًٰٱ بعهٍٔ فتٍٸ اهعٌىٱ بٍٔ‪ ،‬ضفع اسبجطد عجّ اهبجاقـب ًجّ‬
‫جٔ‪ ٞ‬اه٘ج٘و ب٘قلٕ فط ٰ كلا‪ٗ ،ٞٙ‬بق‪ ٛ‬عو‪ٗ ٍٔٚ‬ججٕ اه٘جج٘و ًجّ جٔج‪ ٞ‬إزاًج‪ٞ‬‬
‫اهعٌى ٗاغتٌطاضٖ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬صف‪ ُٛ‬اجلىاع‪ ِٛ‬املٍظَّى‪:ٛ‬‬
‫‪ٓ .246‬صا ًّ جٔ‪ ٞ‬إقاً‪ ٞ‬نباع‪ ٞ‬تقَ٘ٱ بٔجص‪ ّٙ‬اهعٌوجـب اىبجصك٘ض‪ً ّٙ‬ب ا‪ٙ٬‬ج‪ ٞ‬بأُجٕ‬
‫فط ٴ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ٙ ،‬أثٍٱ اىبػوٌْ٘ نب‪ٚ‬عاځ إشا ل ت٘جس ٓصٖ ازبٌاع‪ .ٞ‬أًجا كجْ٘ ٓجصٖ‬
‫أْ تلْ٘ كتوج‪ٞ‬ځ ذعب‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬فاهجسه‪ٚ‬ى‬ ‫ازبٌاع‪ ٞ‬اه٘اضز‪ ٝ‬قلتٔا ٗاه٘اجب إقاًتٔا ًب ا‪ٙ٬‬ا‬
‫عو‪ٗ ًّ ٕٚ‬جٔـب‪:‬‬
‫هلل تعافب طوجب ًجّ اىبػجوٌـب إقاًج‪ ٞ‬نباعج‪ ٞ‬تقجَ٘ بٔجص‪ ّٙ‬اهعٌوجـب;‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ا پ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط‪ ،‬فاىبٽو٘و هج‪ٚ‬ؼ فلجط‪ ٝ‬اهق‪ٚ‬جاَ‬ ‫باهسع٘‪ ٝ‬إفب اشبف; ٗا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫باهعٌوـب فرػب‪ ،‬بى ٓ٘ أك ط ًّ ٓصٖ اهللط‪ ،ٝ‬بأْ ع‪ٚ‬ٸّ هلٍ اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ ًب إظباظ اهعٌجى‬
‫هترق‪ٚ‬ق أٓسافٕ ًّ اهللط‪ .ٝ‬ف‪ٚ‬لْ٘ ا‪ً٪‬ط ًػوط عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ،ٞ‬أ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إقاًج‪ٞ‬‬
‫‪.‬‬ ‫نباع‪ ٞ‬بسه‪ٚ‬ى اهتٽابق‪ٗ ،‬إْ كاُت ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهتهٌّ تؿف إفب فلط‪ ٝ‬اهعٌى بٔصا اهلط‬
‫بقكجس إػبازٓجا ًب اه٘اقجع‪،‬‬ ‫ٗأًا اهعٌ‪ ْ٩‬فٌٔا ب‪ٚ‬اْٴ هللط‪ ٝ‬اىبٽاهب ًّ اىبعازبا‬
‫ٗهلّ بٌِط طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ع‪ ِٞٚ‬هِ٘ ازبٌاع‪ ٞ‬اىبٽو٘و إػبازٓا هتٌاضؽ اهعٌوـب‪ٗ .‬ازبٌاعج‪ٞ‬ٿ‬
‫(‪ )1‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.165‬‬
‫(‪ )2‬أُ٘اض اهتِع‪ٙ‬ى ٗأغطاض اهتأٗ‪ٙ‬ى‪ :‬د ‪ 1‬م‪.174-193‬‬
‫ٖ‪ٖٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ذت‪ ٟ‬تلْ٘ نباع‪ٞ‬ځ تػتٽ‪ٚ‬ع ًباؾط‪ ٝ‬اهعٌى ب٘قلٔا ازبٌاع‪ ٨ ،ٛ‬بس هلا ًّ أً٘ض ًع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ذت‪ ٟ‬تلْ٘ نباع‪ٗ ٞ‬تظى نباع‪ ٛٓٗ ٞ‬تقَ٘ باهعٌى; ًِٔا فلجط‪ٝ‬ٿ ازبٌاعج‪ٓٗ ،ٞ‬ج‪ ٛ‬ب‪ٚ‬جاْ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجط‪ًِٔٗ ،‬جا ططا‪٢‬جق‬ ‫ًعاُ‪ ٛ‬اهعٌوـب باهسع٘‪ ٝ‬إفب اشبف ٗا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬
‫اهع ٌى بٌٔا ب٘قلٔا نباع‪ ٨ ٞ‬ب٘قلٔا ؾ‪٣ٚ‬اځ آخط; ٗهلصا ‪ ٨‬بس ًّ أْ تقَ٘ ازبٌاع‪ً ٞ‬ب‬
‫بِا‪ ١‬جػٌٔا ٗتل٘‪ ِٕٙ‬باهتللط باىبٽاهب ٗططا‪٢‬ق اهعٌى بٕ ٗأغاه‪ٚ‬بٕ ٗٗغا‪٢‬وٕ ًٗا ‪ٙ‬طج‪ٟ‬‬
‫هٕ أٗ ف‪.ٕٚ‬‬

‫اه اُ‪ :ٛ‬اهص‪٘ٙ ٜ‬جسٱ ازبٌاع‪ٙٗ ٞ‬بق‪ٔٚ‬ا نباع‪ٗ ٘ٓ ٞ‬ج٘ز ضابٽ‪ ٞ‬تطبطٿ أعهجا‪ٓ١‬ا ه‪ٚ‬لُ٘ج٘ا‬
‫جػٌاځ ٗاذساځ‪ ،‬أ‪ ٜ‬كتو‪ً ٞ‬تٌاغل‪ ًّٗ ،ٞ‬ف ٗج٘ز اهطابٽ‪ ٨ ٞ‬ت٘جس ازبٌاع‪ ٞ‬اىبٽو٘و‬
‫إػبازٓا‪ ٛٓٗ ،‬نباع‪ ٞ‬تعٌى ب٘قلٔا نباع‪ٓٗ ،ٞ‬صٖ اهطابٽ‪ ٛٓ ٞ‬أٗ‪٨‬ځ‪ :‬فلط‪ ٝ‬ازبٌاع‪ًّ ٞ‬‬
‫اىبِب ق‪ ٞ‬عِٔا قٽعاځ; قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭞ‬ ‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت آًِت بٔا ٗاعتِقتٔا ٗاىبعازبا‬
‫ﭟﭠﭡﭢﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪ"(‪.)1‬‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬اه٘قوٱ اهص‪ٙ ٜ‬ٱبق‪ ٛ‬ازبٌاع‪ٞ‬پ نباع‪ٞ‬ځ ٗٓ‪ ٛ‬تعٌى‪ٗ ٘ٓ ،‬جج٘ز أًجف هلجا‬
‫دببٱ طاعتٕ‪ ْ٪ ،‬اهؿط ٰ أًط كى نباع‪ ٞ‬بوات ث‪٩‬ثاځ فأك ط بإقاً‪ ٞ‬أًف‪ ،‬فعّ عبس اهلل بّ‬
‫ى هٶٰ‪٩‬پثٰج‪ٞ‬ٶ ُٰلپجطڅ‬
‫عٌطٗ بّ اهعام ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا; أْٸ ضغج٘ي اهلل × قجاي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬رٶج ٹ‬
‫‪ ٰٙ‬ٿلُ٘ٱْٰ٘ بأپضٲ څ فپ‪٩‬پ‪ٝ‬ٷ إ‪٨‬چ أپ ٸً ٱطٗاڀ عٰوپ‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ أپذٰسٰ ٱٍٓٲ ز(‪ .)2‬ثٍ ‪ ْ٪‬تطنپ اهٽاعج‪ٙ ٞ‬ٱدجطد اىبجط‪١‬‬
‫عّ ازبٌاع‪ ٞ‬سبس‪ٙ‬ث ش ًّٰٲ ضٰأپ‪ً ٠‬ٶّٲ أپًٶ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ٰ‪ٙ‬لڀطٰٓٱٕٱ پفوڀ‪ٰٚ‬كٲجبٶطٲ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ فپإڄُٸجٕٱ ًٰجّٲ فپجا ٰضقٰ‬
‫ا ڀهحٌٰٰاعٰ‪ٞ‬پ ؾٶبٲطاځ فپٌٰا ٰ إڄ‪٨‬چ ًٰا ٰ ًٶ‪ٚ‬ٲتٰ‪ٞ‬ځ جٰا ٶٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ځ ز(‪ )3‬فحعى اشبطٗد عوج‪ ٟ‬ا‪ً٪‬جف ًلاضقج‪ٞ‬‬
‫هوحٌاع‪ً ٘ٓٗ ،ٞ‬ا ‪ٙ‬وعَ أْ ا‪ً٬‬طٰ ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬بق‪ ٛ‬ازبٌاع‪ٞ‬پ نباع‪ٞ‬ځ ٗٓ‪ ٛ‬تعٌى بجاهللط‪،ٝ‬‬
‫ٓ٘ طاع‪ ٞ‬أًف ازبٌاع‪.ٞ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.110/‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ ،177-176‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪ً .‬ب صبٌع اهعٗا‪٢‬جس ًِٗبجع‬
‫اهل٘ا‪٢‬س‪ :‬د ‪ 4‬م‪ٗ 81‬د ‪ 8‬م‪ ;63‬قاي اهل‪ :ٌٛ ٚ‬ضٗاٖ اهٽرباُ‪ٗ ٛ‬أهبس‪ٗ ،‬ف‪ ٕٚ‬ابّ هپٔڄ‪ٰ ٚ‬ع‪ٞ‬پ ٗذس‪ٕ ٙ‬‬
‫ذػّ‪ٗ .‬قاي ًط‪ ٘ٓ :ٝ‬ه‪ٚ‬ټّ‪ٗ ،‬بق‪ ٞٚ‬ضجاي أهبس ضجاي اهكر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7143( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1849/55( :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٖٚ‬‬

‫ٗٓصاْ اه٘قلاْ ‪ ٨‬بسٸ ًٌِٔا ذت‪ ٟ‬ت٘جسٰ ازبٌاع‪ٞ‬ٿ اهيت تقَ٘ٱ باهعٌوپـب ٗٓ‪ ٛ‬نباع‪ٞ‬ڂ‬
‫‪ ْ٨‬عوج‪ ٟ‬أْ ق٘هپج ٱٕ‬
‫ٌٗٓا‪ٗ :‬ج٘زٱ ضابٽ‪ٞ‬ٶ هوحٌاع‪ٗٗ ،ٞ‬ج٘زٱ أًفڅ هلا ٗاجبٶ اهٽاع‪ٙ ٞ‬جسٱ چ‬
‫تعافب‪+ :‬ﮖﮗﮘ "(‪ً )1‬عِاٖٱ‪ :‬هٶٱت٘جٰسٲ ًِلٍ نباع‪ٞ‬ڂ هلا ضابٽ‪ٞ‬ڂ تٰطبٶ ٿ‬
‫ط أعها‪ٰٓ١‬ا ٗهلا‬
‫أًفٴ ٗاجبٱ اهٽاع‪ٞ‬ٶ‪ٓٗ .‬صٖ ٓ‪ ٛ‬اهلتو‪ٞ‬ٿ أٗ اسبعوٱ أٗ ازبٌع‪ ٞٚ‬أٗ اىبِظچٌ‪ ٞ‬أٗ أ‪ٜ‬ٵ اغٍڅ ًّ‬
‫ق عو‪ ٟ‬ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اهيت تػت٘فٶ‪ً ٛ‬ا ػبعوٿٔا نباع‪ٞ‬ځ ٗ‪ٙ‬ٱبق‪ٔٚ‬جا نباعج‪ٞ‬ځ ٗٓج‪ٛ‬‬
‫ا‪٪‬مسا‪ ١‬اهيت تٽوپ ٱ‬
‫أٗ ًا ؾاكىٰ‬ ‫أٗ ًِظچٌا‬ ‫تعٌىٱ‪ٗ .‬بصهم ‪ٙ‬ظٔطٱ أ ٸْ ا‪ٞٙ٬‬پ آًط‪ٝ‬ڂ بإػبازٶ أذعاو أٗ نبع‪ٚ‬ا‬
‫شهم‪.‬‬
‫الفسعُ الجالحُ‪ٌٕ :‬عُ اجلىاع‪ٔ ِٛ‬صِبػَ ُتّا الطٗاضٗ‪:ُٛ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .247‬أًا كْ٘ ٓصا ا‪ً٪‬طڄ ٓ٘ أًطٴ بإػبازٶ أذعاوٷ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸ‪ ;ٞ‬ف‪ ٫‬ٸْ ا‪ً٪‬طٰ طوبٰ إػباز‬
‫نباع‪ٞ‬ٷ ًع‪ٚ‬ٸِ‪ ٞ‬بتعـب اهعٌىڄ اهص‪ ٜ‬تقَ٘ٱ ف‪ً ٨ ٕٚ‬ٽوقٰ نباع‪ٞ‬ٷ‪ ،‬فا‪ٞٙ٬‬ٿ قس ب‪ٚ‬ٸِت اهعٌىٰ اهص‪ٜ‬‬
‫تقَ٘ٱ بٕ ازبٌاع‪ ٞ‬ب٘قوٶ ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬بٶٔصا اهب‪ٚ‬اْ ع‪ٚ‬ٸِت ُ٘ ٰ ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اىبٽو٘و إػبازٱٓجا‪،‬‬
‫ا‪ٞٙ٬‬ٿ‪ :‬هٶٱت٘جٰسٲ ًّ اىبػوٌـب نبع‪ٚ‬ج‪ٞ‬ڂ‬ ‫أ‪ ٜ‬ع‪ٚ‬ٸِت ُ٘ ٰ ازبٌع‪ٞٚ‬ٶ اىبٽو٘و إػبازٓا‪ .‬إش شكط‬
‫ف ٗتأًطٱ باىبعطٗ ٶ ٗتِٰٔ‪ ٟ‬عّ اىبِلطڄ; أ‪ ٜ‬تِظطٱ ًب ا‪ً٘٪‬ضڄ ًّ ظاٗ‪ ٞٙ‬اشبفڄ‬
‫تسع٘ا إفب اشب ڄ‬
‫ٗاهؿطټ باىبلَٔ٘ اهؿطع‪ٛ‬ټ‪ٗ ،‬تٱبكٶطٱ أ‪ ٘ٓ ّٙ‬اىبعطٗ ٱ اه‪٩‬ظَ ًب ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اىبػوٌـب هتسع٘ هجٕ‪.‬‬
‫ى ٓجصا‬
‫ف‪ٚ‬لْ٘ ٓصا ٰٗقلاځ هلصٖ ازبٌع‪ٚ‬ٸ‪ٗ ٘ٓٗ ،ٞ‬قجوٴ ضبجسٸز‪ ،‬فازبٌع‪ٚ‬ج‪ٞ‬ٿ اهجيت تػجتلٌٶ ٱ‬
‫اه٘قوٰ ٓ‪ ٛ‬اه٘اجبٱ إػبازٱٓا ًٗا عسٰآا ف‪٩‬پ‪.‬‬
‫ّ أْ تقَٰ٘ بٶٔا نبع‪ٞٚ‬ڂ ٗمبلّ أْ‬
‫أًا اهسع٘‪ٝ‬ٿ إفب اشبفڄ; أ‪ ٜ‬اهسع٘‪ٝ‬ٿ إفب اٮغ‪َ٩‬ڄ ف‪ٚ‬ٱٌلٶ ٱ‬
‫‪ٙ‬قَ٘ بٶٔا ذعوٴ ٗمبلّ أْ تقَٰ٘ بٶٔا ًِظچٌ‪ٗ .ٞ‬هلّ ا‪ً٪‬طٰ باىبعطٗ ٶ ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجطڄ‬
‫ى أًطٰ اسبلچاَ بجاىبعطٗ ٶ‬
‫اهص‪ ٜ‬جا‪ ٰ١‬عاًٵاځ ‪ ٨‬مبلّ أْ ‪ٙ‬قَٰ٘ بٕ إ‪ ٨‬ذعوٴ غ‪ٚ‬اغ‪ٙ ُٕ٪ .ٛ‬ؿٌٰ ٱ‬
‫ُٰٗٔ‪ ٍٔٚ‬عّ اىبِلطڄ‪ ،‬بى ٓ٘ ًّ أٰٓ ټٍ أعٌايڄ ا‪ً٪‬ط باىبعطٗ ٶ ٗاهِٔ‪ ٛ‬عجّ اىبِلجطڄ‪ٓٗ ،‬ج٘‬
‫عاًٸ‪+ ٞ‬ﮜﮝﮞﮟﮠﮡ " فٔ٘ اغٍٱ‬ ‫زاخىٴ ًب ٓصٖ ا‪ٞٙ٬‬ٶ‪ ،‬إش قس جا‪١‬‬
‫جِؼ ًٱروچ‪ ٟ‬با‪٪‬هٶو ٗاه‪ َ٩‬فٔ٘ ًّ قٶ‪ ٰٚ‬ڄغ اهعٱٌَ٘ڄ‪ٓٗ ،‬جصا اهعٌجىٱ ًجّ أٰٓج ټٍ أعٌجايڄ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.104/‬‬
‫٘‪ٖٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫اسبعو اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪ ٘ٓٗ ،‬اهص‪ٙ ٜ‬ٱهلٶ‪ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬پ عو‪ ٟ‬اسبعوٶ أٗ ازبٌع‪ ٞٚ‬أٗ اىبِظچٌج‪ٗ ٞ‬ػبعوجٕٱ‬
‫ذعباځ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬اځ أٗ نبع‪ٞٚ‬ځ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أٗ ًِظچٌ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ځ‪ٗ .‬قبا أ ٸْ ٓصا اهعٌىٰ ٗٓ٘ أًطٱ اسبلچاَ‬
‫ٗاهِٔ‪ٛ‬ڄ عجّ اىبِلجط‪،‬‬ ‫ُٰٗٔ‪ٚ‬ٱٍٔ عّ اىبِلطڄ‪ً ٘ٓ ،‬ٶّ أٍٓټ أعٌايڄ ا‪ً٪‬ط باىبعطٗ‬ ‫باىبعطٗ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٰٛ‬عّ اىبِلطڄ ٓ٘ أذسٱ اهعٌوپـب اىبٽو٘بـب ًب ا‪ٙ٬‬ج‪ ٞ‬ه‪ ٰٚ‬ٿلُٰ٘جا‬ ‫ٗقبا أْٸ ا‪ً٪‬طٰ باىبعطٗ‬
‫عٌىٰ ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اه٘اجب إػبازٱٓا‪ ،‬هصهم كاْ ا‪ً٪‬طٱ ًب ا‪ً ٞٙ٬‬ٱػٰ چوٽاځ عو‪ ٟ‬نباعج‪ٞ‬ٷ ًع‪ٚ‬ٸِج‪،ٞ‬‬
‫ُٰٗٔ‪ ٍٔٚ‬عّ اىبِلطڄ ٗأًجط‬ ‫ٓ‪ ٛ‬نباع‪ٞ‬ڂ عٌوٿٔا اهسع٘‪ٝ‬ٿ إفب اٮغ‪َ٩‬ڄ ٗأًطٱ اسبلچاَ باىبعطٗ‬
‫غا‪٢‬طڄ اهِاؽ كصهم باىبعطٗ ٶ ُٰٗٔ‪ ٍٔٚ‬عّ اىبِلطڄ‪ٓ .‬جصٖ ازبٌاعج‪ٞ‬ٿ ٓج‪ ٛ‬اهجيت جعجىٰ اهلل‬
‫اىب٘جج٘ز‪ً ٝ‬ب ا‪ٙ٬‬ج‪.ٞ‬‬ ‫إػبازٰٓا فطناځ عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ،‬أ‪ ٜ‬اىبػت٘فٶ‪ ٞٚ‬نب‪ٚ‬عٰ ٓصٖ ا‪ٗ٪‬قجا‬
‫ٗٓصٖ ازبٌاع‪ٞ‬ٿ اهيت بٶٔصا اه٘قو ٓ‪ ٛ‬اسبعوٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٹ‪.‬‬
‫ٗتِٔجآٍ عجّ‬ ‫ٗ‪ٙ ٨‬قاي إْ إػبازٰ نباع‪ٞ‬ٷ تسع٘ إفب اٮغ‪َ٩‬ڄ ٗتأًطٱ اهِاؽٰ باىبعطٗ‬
‫‪ٙ ٨ ،‬قايٱ شهم ‪ ٪‬ٸْ اهق‪ٚ‬اَٰ باهلط ڄ ‪٨‬‬ ‫اىبِلطڄ ٗ‪ ٨‬تتعطٸ ٱ هورلچاَ كا ٷ هوق‪ٚ‬اَڄ باهلط‬
‫اهيت هلجا‪،‬‬ ‫‪ٙ‬تأتٸ‪ ٟ‬إ‪ ٨‬إشا كاُت ازبٌاع‪ٞ‬ٿ اهيت أٗجسٰٓا اىبػوٌْ٘ ًػت٘ف‪ٞٚ‬ځ نب‪ٚ‬عٰ ا‪ٗ٪‬قا‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط ًع اهسع٘‪ٝ‬ٶ إفب اشبف; ‪ ْ٪‬اهعٽوٰ جا‪١‬‬ ‫أ‪ً ٜ‬ػت٘ف‪ٞٚ‬ځ ا‪ً٪‬طٰ باىبعطٗ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عجّ اىبِلجطڄ ججا‪ ٰ١‬عاًٵجاځ‬ ‫باه٘اٗڄ ٗٓ‪ ٛ‬تل‪ٚ‬سٱ اىبؿاضك‪ٞ‬پ‪ْ٪ٗ ،‬ٸ هل پ ا‪ً٪‬طڄ باىبعطٗ‬
‫ى عو‪ ٟ‬عٱًٌٕ٘ٶ ٗأْ ‪ٙ‬ػت٘فٶ‪ ٛ‬عًٌٰ٘ ٱٕ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تأتٸ‪ٟ‬‬
‫بك‪ٚ‬ا‪ٞ‬ٷ ًّ قٶ‪ ٰٚ‬ڄغ اهعٌَ٘‪ ،‬ف‪ٚ‬حب أْ ‪ٙ‬ظپ ٸ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلجط عاًٵجاځ‬ ‫اهق‪ٚ‬اَٱ باهلط ڄ إ‪ ٨‬إشا كاْ عٌىٱ ازبٌاع‪ٞ‬ٶ ًب ا‪ً٪‬طڄ باىبعطٗ‬
‫كٌا جا‪ً ٰ١‬ب ا‪ ٨ ٞٙ٬‬ٱ‪ٙ‬ػت ِ‪ ًِٕ ٟ‬ؾ‪١ٛ‬ٴ‪ .‬فإشا اغتٱ ين ًِٕ أًطٱ اسبلچاَ بجاىبعطٗ ٶ ُٰٗٔج‪ٚ‬ٱٍٔ‬
‫عّ اىبِلطڄ‪ ،‬أ‪ ٜ‬اغت ِ‪ ٟ‬اهعٌىٰ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٸ هپٍٲ ت٘جٰسٶ ازبٌاع‪ٞ‬ٿ اىبٽو٘ب‪ً ٞ‬ب ا‪ٙ٬‬ج‪ٗ ،ٞ‬كاُجت‬
‫ٓصٖ ازبٌاع‪ٞ‬ٿ ه‪ٚ‬ػت ٓ‪ ٛ‬اىبٽو٘ب‪ً ٞ‬ب ا‪٪ ٞٙ٬‬ٸُٔا اغت ِٰتٲ عٌٰٰ‪٩‬ځ ٰٓاًٵاځ ًّ ا‪ً٪‬طڄ باىبعطٗ‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط‪ ٘ٓٗ ،‬قس جا‪ً ٰ١‬ب ا‪ٰٞٙ٬‬ٶ عٰاًٵاځ ف‪ٙ ٩‬تٍٹ هلجا اه٘قجوٱ إ‪ ٨‬إشا كجاْ أًجطٱ‬
‫اسبلچاَ باىبعطٗ ٶ ُٰٗٔ‪ٚ‬ٱٍٔ عّ اىبِلطڄ ًّ أعٌاهٶٔا‪ٗ .‬هلصا ‪ٙ ٨‬تٍٹ اهق‪ٚ‬اَٱ باهلط ڄ كٌا جا‪ٰ١‬‬
‫ًب ا‪ ٞٙ٬‬إ‪ ٨‬بإػبازٶ نباع‪ٞ‬ٷ غ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸ‪ ;ٞ‬أ‪ ٜ‬ذعوٷ غ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬أٗ نبع‪ٞٚ‬ٷ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أٗ ًِظچٌ‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪.ٞٚ‬‬
‫ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلط عاًٵاځ ‪ ٨‬ٱ‪ٙ‬ػت ِٰ‪ٟ‬‬ ‫أ‪ ٜ‬ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اهيت ‪ٙ‬لْ٘ هس‪ٔٙ‬ا اهق‪ٚ‬اَٱ با‪ً٪‬طڄ باىبعطٗ‬
‫ًِٕ ؾ‪١ٛ‬ٴ‪ٓٗ ،‬صا ‪٘ٙ ٨‬جسٱ إ‪ ٨‬باسبعوٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ ٗبازبٌع‪ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ًٗ ٞٚ‬ا ؾاكوپٔا‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٚٙ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإ ٸْ ا‪ٞٙ٬‬پ قس أًٰجطٰ اهللٿ بٶٔجا بإقاًج‪ٞ‬ٶ أذجعاوٷ غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬تقجَ٘ٱ حبٌجىڄ اهجسع٘‪ٝ‬‬
‫اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬قبراغب‪ٞ‬ٶ اسبلچاَ بأًطڄٍٓ باىبعطٗ ُٰٗٔ‪ ٍٔٚ‬عّ اىبِلط‪ٗ ،‬بأًطڄ غا‪٢‬طڄ اهِاؽ با‪ً٪‬ط‬
‫باىبعطٗ ٶ ٗاهِٔ‪ ٛ‬عّ اىبِلطڄ‪ٓٗ .‬صا ٓ٘ ٗجٕٱ ا‪٨‬غتس‪٨‬يڄ ًب ٓصٖ ا‪ٙ٬‬ا عو‪ٓ ٟ‬صٖ اىبػأه‪.ٞ‬‬
‫الفسعُ السابع‪ :‬وػسٔعٗ‪ ُٛ‬التعددٖ‪ ِٛ‬اكصبٗ‪:ٛ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٙ ٨ٗ .248‬قايٱ إ ٸْ ا‪ٞٙ٬‬پ تق٘يٱ ‪+‬ﮘ" أ‪ ٜ‬ذعوٴ ٗاذس‪ٓٗ ،‬صا ‪ٙ‬عجين عجسَ تعجسٹز‬
‫ا‪٪‬ذعاو‪ٙ ٨ .‬قايٱ شهم ‪ ْ٪‬ا‪ٞٙ٬‬پ ل تقى‪ :‬ٿأً‪ٗ ٞ‬اذس‪ٝ‬ځ‪ ،‬فوٍ تقٿى‪ :‬نباع‪ٞ‬ځ ٗاذس‪ٗ ،ٝ‬إٸٌُا‬
‫قاهت‪ :‬ٿأ ٸً‪ٞ‬ځ‪ ،‬بك‪ٚ‬ا‪ٞ‬ٶ اهتٸِلفڄ ًّ فڄ أ‪ٜ‬ټ ٗقوٷ‪ .‬فٔ٘ ‪ٙ‬عين أ ٸْ إقاً‪ٞ‬پ نباع‪ٞ‬ٷ فط ٴ‪ ،‬فجإشا‬
‫ًتعسټز‪ ،ٝ‬أ‪ ٜ‬كٿتٰىڅ‬ ‫قاًت نباع‪ٞ‬ڂ ٗاذس‪ ٝ‬ذكىٰ اهلط ٱ‪ٗ ،‬هلِٕ ‪ ٨‬مبِعٱ ًّ إقاً‪ٞ‬ٶ نباعا‬
‫ًتعسټز‪ .ٝ‬فق‪ٚ‬اَٱ ٗاذسٷ بلط ڄ اهللا‪ ٞٙ‬اهص‪ٙ ٜ‬لل‪ ٛ‬ف‪ٗ ٕٚ‬اذسٴ أْ ‪ٙ‬قَٰ٘ بٕ ‪ ٨‬مبِع فٰ ٱٖ أْ‬
‫ق ٗ‪ٙ‬جطاز ًِجٕ ازبجِؼٱ‬
‫‪ٙ‬قَٰ٘ بٶٔصا اهلط ڄ‪ٗ .‬نباع‪ٞ‬ڂ ِٓا اغٍٱ جِؼڄ ‪ٙ‬عين أ‪ٜ‬ٸ نباع‪ٞ‬ٷ ف‪ٚ‬ٽوپ ٱ‬
‫ٗه‪ٚ‬ؼ اهلطزٰ اه٘اذس قاي تعافب‪ + :‬ﭞﭟﭠ" ٗاىبطازٱ ًِٕ ازبِؼ‪ُٗ .‬ظفٱ شهم ق٘يٱ‬
‫اهطغ٘يڄ × ش ًّٰٲ ضٰأ‪ً ٠‬ٱِٲلپطاځ فپوڀٱ‪ٚ‬اٰټ‪ٚ‬طٲ ٱٖ ز(‪ )1‬فو‪ٚ‬ؼ اىبطازٱ ًِلطاځ ٗاذساځ بى جِؼٰ اىبِلطڄ‪،‬‬
‫ب فعىٱ ازبِؼڄ ٗ‪ ِٟٔٙ‬عجّ فعجىڄ ازبجِؼ‪ٙ ٨ٗ ،‬جطازٱ بجٕ اهلجطز‬
‫ًٗ ى شهم ك فٴ‪ .‬ف‪ٚ‬ٽوپ ٱ‬
‫اه٘اذسٱ‪ ،‬بى ‪ٙ‬طاز بٕ ازبِؼ‪ .‬ف‪ٚ‬كسقٱ عو‪ ٟ‬اهلطزٶ اه٘اذس ًّ ازبِؼڄ‪ٙٗ ،‬كجسقٱ عوج‪ ٟ‬عجسٸ‪ٝ‬‬
‫أفطازٷ ًّ شهم ازبِؼڄ‪ .‬ف‪ٚ‬ح٘ظٱ أْ ‪٘ٙ‬جسٰ ًب ا‪٪‬ٿً‪ ٞ‬ذعوٴ ٗاذس‪ٗ ،‬ػب٘ظٱ أْ ‪٘ٙ‬جسٰ عجسٸ ٿ‪ٝ‬‬
‫أذعاوٷ‪ٗ .‬هلّ إشا ٗٱجٶسٰ ذعوٴ ٗاذس فقس ذكىٰ فط ٱ اهللا‪ٞٙ‬ٶ إشا كاْ ٓصا اسبجعوٱ‬
‫قس قاَٰ باهعٌىڄ اىبٽو٘و ًب ا‪ٗ ،ٞٙ٬‬هلّ ‪ٙ ٨‬ٱٌِٰ ٱع ًّ إُؿا‪ ١‬أذعاوٷ ٿأخط‪ ٠‬عو‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى‬
‫ا‪٨‬غترباو ٗاهقطب‪ُ٪ ،ٞ‬جٕ إشا ذبقجق فجط ٱ اهللا‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب ازبٌاعج‪ِٙ ،ٞ‬جسو اهعٌجى بجٕ‬
‫ه٭خط‪ ّٙ‬عو‪ٗ ٟ‬جٕٔ ًّ اه٘ج٘و‪ .‬فإْ إقاًٰ‪ٞ‬پ اسبجعوٶ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬ټ فجط ٱ كلا‪ٙ‬ج‪ٞ‬ٷ عوج‪ٟ‬‬
‫اىبػوٌـب‪ ،‬فإشا قاَٰ ذعوٴ ٗاذس ٗأضازٰ آخٰطْٗ أْ ‪ٙ‬ٱ٘جٶج ٱسٗا ذعبجاځ ثاُ‪ٚ‬جاځ هلج‪ٙ ٛ‬قً٘ٱج٘ا‬
‫بصهم اهلط ڄ ‪ ٨‬ػب٘ظٱ أْ ‪ٙ‬ٱٌِٰع٘ا‪ًِ ُٕ٪ ،‬عٴ ًّ اهق‪ٚ‬اَڄ بلط څ تتلاًى بٕ جٔ٘ز ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ًِٗعٕٱ ذطاَٴ فه‪٩‬ځ عّ اهِسو ًب اىبػأه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)49/78( :‬‬
‫‪ٖٚٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫‪ .249‬املشأي‪ ُ١‬ايجايج‪ :١‬ف اىبػوٌـب ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ ،ٝ‬بـب أًط‪:ّٙ‬‬

‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اىبطجع‪ ٞٚ‬اهس‪ً ِٞٚٙ‬ب إبسا‪ ١‬ضأ‪ٗ ٍٔٙ‬اهتعبف عّ إضازتٍٔ‪.‬‬
‫اسبعب‪٪ ٞٚ‬فطازٍٓ ًب اهتعبف عّ اهطأ‪ٗ ٜ‬يباضغ‪ ٞ‬اٮضاز‪ ٨ ٝ‬ضباهج‪.ٞ‬‬ ‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اضا‬
‫ًٗب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫ايفزعُ األ‪َ :ٍٚ‬فٗ‪ ُّٛ‬غريِ املشًُني يف اجملتُعِ اإلسالَ‪:ِّٞ‬‬
‫فٱ اىبػوٌـب ًب اجملتٌع اٮغ‪ ًٛ٩‬بـب أذس ٓص‪ ّٙ‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض‪ ;ّٙ‬اخت‪ٚ‬اض ًطجع‪ٚ‬اتٍٔ‬
‫اسبعب‪٪ ٞٚ‬فطازٍٓ ًب‬ ‫اهس‪ً ِٞٚٙ‬ب إبسا‪ ١‬ضأ‪ٗ ٍٔٙ‬اهتعبف عّ إضازتٍٔ‪ ،‬أٗ اخت‪ٚ‬اض اىبطجع‪ٚ‬ا‬
‫اهتعبف عّ اهطأ‪ٗ ٜ‬يباضغ‪ ٞ‬اٮضاز‪ ،ٝ‬فٔ٘ آ ٷ ًّ ٗاقع ذاهلٍ ًب اهعجال اسبهجاض‪ ٜ‬بجـب‬
‫ا‪ٗ ًٍ٪‬اهسٗي‪ٗ .‬شهم أْ لب٘ اسبهاض‪ٗ ٝ‬اتػا اه قاف‪ٗ ٞ‬اهتقسَ اىبسُ‪ ،ٛ‬كى ٓجصا أفجطظ‬
‫جس‪ٙ‬س‪ً ٝ‬ب اهطأ‪ٗ ٜ‬اٮضاز‪ً ٝ‬ب اهعال‪ٗ ،‬ذػجب ًعتقجساتٍٔ‪ٗ ،‬ل‬ ‫هاف اىبػوٌـب ًعٽ‪ٚ‬ا‬
‫ذعب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ًطجع‪ٚ‬جا‬ ‫تعس اهلِ‪ٚ‬ػ‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬اىبطججع اه٘ذ‪ٚ‬جس ‪ٓ٪‬جى اهلتجاو‪ ،‬بجى ٗججس‬
‫غ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬أفطظٓجا اه٘اقجع اهػ‪ٚ‬اغج‪ٛ‬‬ ‫فلط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬ادبآجا‬ ‫ًّ اهطأ‪ ٜ‬هت‪ٚ‬اضا‬ ‫ٗاخت‪ٚ‬اضا‬
‫اسبس‪ٙ‬ث ًب أٗضبا‪ٗ ،‬اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اسبس‪ٙ‬ث ًب اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬ظًّ اٮقكا‪٢‬ـب‪.‬‬
‫ٗهقس كاْ ف اىبػوٌـب ًب اجملتٌع اٮغ‪ ًٛ٩‬قسمباځ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬أٓى اٮغ‪ َ٩‬هلجٍ ًجا‬
‫هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٍٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ب٘قلٍٔ أٓى كتاو ًّٰٗ كاْ ًب ذلٌٍٔ‪ ،‬هلجٍ‬
‫شً‪ ٞ‬اهلل ٗضغ٘هٕ ًب أعِاق أٓى اٮغ‪ َ٩‬بِظاَ زق‪ٚ‬ق ًب اهتعاط‪ً ٛ‬ع أذ٘اهلٍ ٗأعٌاهلٍ‬
‫ٗغا‪٢‬ط أً٘ض ذ‪ٚ‬اتٍٔ‪ ٍٓٗ .‬ؽبهعْ٘ ‪٪‬ذلاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب ُظاَ اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬كٌجا ؽبهجع هجٕ‬
‫اىبػوٌْ٘‪ ،‬إ‪ً ٨‬ا خكٍٔ بٕ اٮغ‪ َ٩‬حبلٍ خكا‪٢‬ل ز‪ًٗ ٍِٔٙ‬عتقساتٍٔ‪ ،‬أٗ خل بٕ‬
‫اىبػوٌْ٘ حبلٍ خكا‪٢‬ل ز‪ ّٙ‬اٮغ‪ٗ َ٩‬عق‪ٚ‬ستٕ‪ٓٗ .‬صٖ اشبكا‪٢‬ل ًب اجملتٌع اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫خكجا‪٢‬ل عقا‪٢‬جس اىبػجوٌـب ٗ جف‬ ‫ب٘قلٕ زٗه‪ ٞ‬بؿط‪ ٞٙ‬قاُُ٘‪ٚ‬ج‪ٓ ٞ‬ج‪ً ٛ‬جّ نجطٗضا‬
‫بسآ‪ ٞ‬أْ عقا‪٢‬س ف اىبػوٌـب عقا‪٢‬س ضٗذ‪ ٞٚ‬ب‪ُ ٩‬ظجاَ ًب غ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬ ‫اىبػوٌـب‪ٗ .‬اىبعطٗ‬
‫اىبتعوق‪ ٞ‬بؿج‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬جا‪ً ٝ‬ب ُظجاَ اىبجاي ٗاهتعوج‪ٍٚ‬‬ ‫اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ ٗغا‪٢‬ط اجملا‪٨‬‬
‫بسآ‪ ٞ‬أْ اٮغ‪ َٰ٩‬عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ٿ ‪ِٙ‬ب ق عِٔا ُظاَ هور‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬ ‫ٗاهكر‪ٗ ٞ‬ا‪ ٗ ًّ٪‬فٓا‪ٗ .‬اىبعطٗ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٚٛ‬‬

‫غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬جاز‪ ٝ‬اسبلجٍ ُٗظجاَ اىبجاي ٗا‪٨‬قتكجاز‪ُٗ ،‬ظجاَ اهكجر‪،ٞ‬‬ ‫ًب صبا‪٨‬‬
‫اهساخو‪ٗ ٞٚ‬اشباضج‪ ٞٚ‬ه‪.ًٞ٫‬‬ ‫ٗاهتعو‪ٗ ٍٚ‬ا‪ٗ ًّ٪‬اهػ‪ٚ‬اغا‬
‫ٗبػبب ُظاَ اٮغ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬تعا‪ٙ‬ؿت ًصآب اىبوى ا‪٪‬خط‪ ٠‬ف اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ع‬
‫اىبػوٌـب ًب زاض اٮغ‪ٗ َ٩‬ذلظت كطاًتٍٔ‪ ،‬فإُٕ كاْ ‪ِٙ‬ظط إه‪ُ ٍٔٚ‬ظط‪ ٝ‬ضعا‪ٗ ٞٙ‬آتٌاَ‬
‫ب٘قلٍٔ شً‪ ٞ‬اهلل ٗضغ٘هٕ ًب أعِاق اىبػوٌـب‪ٗ ،‬شهم ًا قبى ظًّ ا‪٨‬عبٽجاط ٗاهتدوجو‪.‬‬
‫ًبجس‪ٔ٢‬ا‪،‬‬ ‫ٗأًا قبى اٮغ‪ َ٩‬فقس تعا‪ٙ‬ـ أٓى اهلتاو ًع اهِٹظٍ هوسٗه‪ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اخجت‪٩‬‬
‫ٗهلصا عاف أٓى اهلتاو ًع اهسٗه‪ ٞ‬اهطًٗاُ‪ ٞٚ‬بؿعاض‪ً :‬ا هق‪ٚ‬كجط هق‪ٚ‬كجط ًٗجا هلل هلل‪،‬‬
‫ٗعاؾ٘ا ًع اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬قسمباځ باذرتأًا هلطاًتٍٔ اٮُػجاُ‪ٗ ٞٚ‬ذجط‪ٙ‬تٍٔ اهس‪ِٚٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗفق ُظاَ أٓى اهصً‪ٗ ٞ‬ق٘اُـب ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بأْ هلٍ ًا هوٌػجوٌـب ٗعوج‪ٍٔٚ‬‬
‫ًا عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب إ‪ً ٨‬ا خل بٕ كى ًٌِٔا أٗ اختل بٕ; ًّ ف طبق‪ ٞٚ‬اجتٌاع‪٨ٗ ٞٚ‬‬
‫طا‪٢‬ل‪ ٞٚ‬ز‪ ٨ٗ ِٞٚٙ‬ف‪ ٞٙ٘٣‬غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬كاْ بعهٍٔ ‪ٙ‬ؿاى ٗها‪٢‬و ًٌٔ‪ً ٞ‬ب ز‪٘ٙ‬اْ اشب‪٩‬ف‪.ٞ‬‬
‫ٗعاف أٓى اهلتاو ًع اهسٗه‪ ٞ‬اهطأمساه‪ ٞٚ‬بعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬جا‪ ،ٝ‬ذتج‪ٟ‬‬
‫أْ اهل ف ًٍِٔ ربو٘ا عّ عق‪ٚ‬ستٍٔ اهس‪ٗ ِٞٚٙ‬قاضٗا ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اه‪٩‬ز‪ِٚٙ‬ـب‪ٗ .‬اىبعِ‪ ٟ‬أْ ف‬
‫اىبػوٌـب ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اىبػوٌـب ب٘قلٍٔ اهطع٘‪ ٜ‬هلٍ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ مث‪ً ٞ‬ؿلو‪ُٔ٪ ٞ‬جٍ ‪ُ ٨‬ظجاَ‬
‫هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ؼبٌوُٕ٘ ٗفق عقا‪٢‬سٍٓ‪ ،‬فعقا‪٢‬سٍٓ ز‪ ِٞٚٙ‬ضٗذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬بج‪ُ ٩‬ظجاَ ٗٓجٍ ًب كجى أًج‪ٞ‬‬
‫‪ٙ‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ ذػب عقا‪٢‬سٍٓ ٗتس‪ ًّ ٍِٔٙ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهلطز‪ًٗ ،ٞٙ‬ب اهٽجابع اهعجاَ هوٌحتٌجع‬
‫ؽبهعْ٘ هق٘اُ‪ ِٕٚ‬كٌا ؽبهع هلا فٍٓ‪ٓٗ ،‬لصا كجاُ٘ا قجسمباځ ًب ظًجّ اهطًٗجاْ‪ًٗ ،‬ب‬
‫ظًّ اىبػوٌـب‪ًٗ ،‬ب ظًّ اهطأمساه‪.ٞٚ‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬املسجعٗ‪ ُٛ‬اكصبَّٗ ُ‪ ٛ‬لػريِ املطمىني‪:‬‬
‫‪ًٗ .250‬ب عال اه‪ َ٘ٚ‬ل تعس اىبطجع‪ ٞٚ‬اهس‪ ِٞٚٙ‬اىبطجعٰ اه٘ذ‪ٚ‬س هاف اىبػوٌـب ًب اهعال‬
‫اهػ‪ٚ‬اغج‪ٞٚ‬‬ ‫ذعب‪ً ٞٚ‬ب اٮطجاض اهعوٌجاُ‪ ٛ‬هوٌِظٌجا‬ ‫اٮغ‪ ،ًٛ٩‬بى قاض هلٍ اخت‪ٚ‬اضا‬
‫قبدتوو ت‪ٚ‬اضاتٔا اهللط‪ٗ ٞٙ‬ادبآاتٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهو‪ٚ‬رباه‪ ٞٚ‬أٗ ا‪٨‬ؾجرتاك‪ ،ٞٚ‬أٗ اهقً٘‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ‬
‫اه٘طِ‪ٗ ،ٞٚ‬ل تعس اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬باهق٘‪ ٝ‬اهتِظ‪ ٌٞٚٚ‬اهيت كاُت هلا ًب اهعك٘ض اهػابق‪ ;ٞ‬بى اهباځ‬
‫‪ٖٜٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ًا أقبرت اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ٞ‬تبعاځ هوحٔ‪ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اسباكٌ‪ ،ٞ‬ذ‪ٚ‬ث ناق اًتساز اهلِ‪ٚ‬ػج‪ً ٞ‬ب اهعجال‬
‫اىبػ‪ٚ‬ر‪ ٛ‬إفب ٗج٘ز كِػ‪ً ٛ‬ب اهعال اهطأمساه‪ٗ ،ٛ‬ذب٘هت ًجّ ً٘جج٘ز ًج‪٧‬ثط ًب ق‪ٚ‬جاز‪ٝ‬‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ إفب ٗج٘ز ؼباف عو‪ ٟ‬بقا‪ ٕ٢‬خبسً‪ً ٞ‬كاحل اهق٘‪ ٠‬اهسٗه‪ ٞٚ‬بؿلى أٗ آخط‪.‬‬
‫ٗاهِاهطٱ بعٌق إفب تاض‪ٙ‬ذ اىبطجع‪ ٞٚ‬اهس‪ ِٞٚٙ‬ػبس أْ ا‪٪‬ك ط‪ ٞٙ‬اهس‪ ًّ ِٞٚٙ‬أٓى اهلتاو‪،‬‬
‫ٍٗٓ اىبػ‪ٚ‬ر‪ٗ ،ْ٘ٚ‬غ‪ٌٚ‬ا ًب أٗضبا‪ ،‬أٍُٔ كاُ٘ا خانعـب هلطَ تِظ‪ٙ ٌٛٚ‬ع‪ٚ‬ـٱ ًب أجج٘ا‪١‬ٶ‬
‫اهلِ‪ٚ‬ػ‪ًِٗ ٞ‬اخٶٔا اهس‪ٙ‬ينټ‪ٗ ،‬عو‪ ٟ‬ضأؽڄ ٓجصا اهتِظج‪ٍٚ‬ڄ ‪ٙ‬قجوٱ اهبابجا ًترلٌِّجاځ ًب عٽا‪ٙ‬جاٖٱ‬
‫اهطٗذ‪ٚ‬ٸ‪ًٗ ٞ‬ٶِٰرٶٕٶ‪ ،‬فٔ٘ قسټ‪ٙ‬ؼٴ ًقسؽٴ ٗ‪ٙ‬أخصٱ ًّ ضعا‪ٙ‬اٖ ؾلاف‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬قساغجتٕٶ; ٓجصا اىبلٔجَ٘ٱ‬
‫ًِٕ اهػوٽ‪ٞ‬ٿ اهلپِٰػٶٸ‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬أ‪ٙ‬ٸٌجا فا‪٢‬جس‪ ،ٝ‬فلاُجت اهلِ‪ٚ‬ػج‪ٞ‬ٿ (ًٗجا ظاهجت) ً‪٧‬غٸػج‪ٞ‬ځ‬ ‫اغتلاز‬
‫تِظ‪ً ٌٞٚٚ‬طكبٸ‪ ٞ‬تطك‪ٚ‬باځ عٱه٘‪ٙ‬اځ ُاؾٽاځ ٗشا فعاه‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬زق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ٷ‪ ًّ ،‬اهقاعس‪ٝ‬ٶ اهعط‪ٙ‬ه‪ ٞ‬اىبٌتجسٸ‪ً ٝ‬ب‬
‫كاف‪ٞ‬ٶ ا‪٪‬ققا ڄ ٗا‪٪‬قاه‪ٗ ٍٚ‬ب‪٩‬ز اهعاهپٍ إفب قٶ ٸٌ‪ٞ‬ٶ اهلطَڄ اىبتٌطكع‪ً ٝ‬ب ضًٗا‪.‬‬
‫ٓصٖ اىب‪ٚ‬ټع‪ ٝ‬أكػبت اهتِظ‪ ٍٰٚ‬اهلِػ‪ٛ‬ٸ قسض‪ٝ‬ځ عاه‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهلعىڄ اهتأثف‪ٜ‬ټ ًب ازبٌجآفڄ‪،‬‬
‫ٗأكػبٰتٔا ُل٘شاځ ًػتٌطٵاځ عحعٰ اهل فْٗ عّ ًِافػتٶٍٔ هٕ‪ٗ ،‬كج فاځ ًجا فپؿٶجىٰ ا‪٪‬بجاطط‪ٝ‬ٿ‬
‫‪ ٛ‬اىبػج‪ٚ‬ر‪ٛ‬ٸ ل ‪ٙ‬ػجتٽع اهجتدوڇلٰ ًجّ‬
‫اىبتٌطټزْٗ عو‪ ٟ‬اهلِ‪ٚ‬ػ‪ ،ٞ‬كٌا أْٸ اهعجاهپٍ اهاطبٶج ٸ‬
‫رٍ٘ٓ‪ ،‬يبجا غٰجٸببٰ ًب إنجعا ٶ‬
‫قبهتٶٔا إ‪ ٨‬بعس ا‪ُ٨‬ق‪٩‬وٶ اهساخو‪ٛ‬ټ اهجص‪ ٜ‬قجازٖٱ ٱًكجوٶ ٱ‬
‫اهل‪ٚ‬لى اهتِظ‪ٌٛٚ‬ټ ٗاهػوٽ‪ ٞ‬اىبطكع‪ٙ‬ٸ‪ٗ ٞ‬تؿت‪ٚ‬تٶ ٗ‪ ١٨‬ا‪٪‬فطاز‪ٗ ،‬تل٘‪ّٙ‬ڄ كِا‪٢‬ؼ ذبٌجىٱ آضا‪١‬ٳ‬
‫ٗأفلاضاځ ز‪ِٞٚٙ‬ځ ‪ٙ‬لازٱ ‪ِٙ‬اقض بعهٱٔا اهبعضٰ ا‪٬‬خط‪.‬‬
‫ٗهقس قاضٰ ٗ‪١٨‬ٱ اهلِا‪٢‬ؼ حبػبٶ اُتٌا‪١‬اتٶٍٔ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب اهسٗهج‪ ٞ‬اىبع‪ِٚ‬ج‪ٞ‬ٶ‪ ،‬ه٘جج٘ز‬
‫تِػ‪ٚ‬قڅ ًعـب ‪ٙ‬طبطٿ ازبٔ‪ٞ‬پ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬بازبٔ‪ ٞ‬اهلِػٶٸ‪ً ;ٞٚ‬ع ٗج٘زٶ لو‪ٞ‬ٷ عاًٸ‪ ٞ‬هس‪ ٠‬ازبٌآفڄ‬
‫اىبػ‪ٚ‬ر‪ .ٞٚ‬فبعس أْٲ خطجت ازبٌآفٱ اها٘ ا‪ٚ٢‬ٸ‪ ٞ‬عاب ‪ٞ‬ځ ٗطبطټب‪ٞ‬ځ ًب اه ٘ض‪ٝ‬ٶ اهلطُػ‪ٚ‬ٸ‪ٓٗ ٞ‬ج‪ٛ‬‬
‫تكجطرٱ (اؾٲجٱِ ٿق٘ا آخٶجطٰ ًٰوٶجمٷ بٶأپًٲعٰجا‪١‬ٶ آخٶج ڄط قٶػټج‪ٚ‬ٲؼڅ) ٗٓججٍ ‪ٙ‬عجاُْٰ٘ طبجاظ‪ ٰٜ‬اهلپطٰازٶهپج‪ٞ‬ٶ‬
‫ٗاهقػاٗڄغ‪ٗ ٞ‬فها‪٢‬رٍٰٔ ٗثطا‪ ٍٰٓ١‬اهباشر‪ ،‬قاضٰ ازبٌٔ٘ضٱ اىبِاز‪ ٜ‬باشببعڄ ٗاشببجع ٗذجسٰ ٱٖ‬
‫ٗٓ٘ ‪ٔٙ‬سَٱ غحّٰ اهباغت‪ٚ‬ى‪ ،‬فحأ‪ٝ‬ځ ‪ٙ‬طفعٱ ؾعاضٰ (اسبط‪ٙ‬ٸ‪ٗ ٞ‬اٮخا‪١‬ٶ ٗاىبػاٗا‪.)ٝ‬‬
‫ٗاهِاهطٱ ًب اهػببٶ اسبق‪ٚ‬ق‪ٛ‬ټ هلصا اهتل٘‪ّٙ‬ڄ ًب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَټ هوحٌآفڄ‪ ،‬ػبجسٱ أْ ٓجصٖ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٖٛ‬‬

‫تٌٰ٘‪ٙ‬ى ض‪ٗ٦‬ؽڄ ا‪ً٘٪‬اي اه‪٘ٔٚ‬ز‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬ههجطوٶ أعجسا‪ٔ٢‬ا‪ٙ ،‬قج٘ي فؿجط‪( :‬إْٸ‬ ‫اه ٘ض‪ٝ‬پ اعتٌس‬
‫ً‪٧‬غػا ٴ تِظ‪ٌٚٚ‬ج‪ً ٞ‬ب جػجسٶ اهعجاهپٍ‬ ‫أضباوٰ ا‪ً٘٪‬ايڄ ً٘هِّسٗ اها٘ ا‪١‬ٶ)‪ٓٗ .‬لصا ُؿأپ‬
‫اىبػ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ټ; تق٘زٖٱ عرب قِ٘ا ٶ ً‪٧‬غٸػا اهسٗه‪ٞ‬ٶ اهطأمساه‪ٙٗ ٞٚ‬ترلچٍ بٕ ضأؽٱ اىباي; هفججعٰ‬
‫ًّ جس‪ٙ‬سٷ إفب اجملوؼڄ اهلِا‪٢‬ػ‪ٛ‬ټ ا‪٪‬عو‪ ٟ‬ه‪ٚ‬أخصٰ زٗضٖ ًب ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٶ ًؿاعطڄ اهِاؽ ٗت٘ه‪ٚ‬لٶٔجا‬
‫ًب خسً‪ ٞ‬اىبكاهٶس ا‪٨‬غجتعٌاض‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬هوسٗهج‪ ٞ‬اهعوٌاُ‪ٚ‬ٸج‪ً ٞ‬ب أجج٘ا‪١‬ٶ ٿفقجساْ اهج٘ع‪ٛ‬ڄ هوعجاهپٍ‬
‫اىبػ‪ٚ‬ر‪ٛ‬ټ ًٗب إطاضڄ اهبرثٶ عّ اهجصٸا ‪ .‬قجاي اهللٿ عٰجعٸ ٰٗجٰجىٸ‪+ :‬ﯘﯙ‬
‫ﯚﯛﯜﯝﯞ"(‪.)1‬‬
‫الفسعُ الجالح‪ :‬وعأد ُ‪ ٚ‬تطبٗلِ اإلضالً قضٗت ُْ ضٗاضٗ‪ٔ ْٛ‬لٗطت دٍٖٗ‪:ّٛ‬‬
‫‪ًٗ .251‬ب اهعكط اهطآّ‪ ،‬ظًّ اٮقكا‪٢‬ـب ًب بج‪٩‬ز اىبػجوٌـب‪ ،‬فإُجٕ ‪ٙ‬عجاُ‪ ٛ‬جف‬
‫اىبػوٌـب ًا ‪ٙ‬عاُ‪ ًِٕ ٛ‬اىبػوٌْ٘ ًّ اًتٔاْ اهِٹظٍ اهطأمساه‪ ٞٚ‬هلطاًتٍٔ ٗاغجتا‪٩‬هلٍ‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬عاُْ٘ ًّ ا‪٨‬غتبساز اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هل ف ًّ ذلاَ اهعال اٮغ‪ ًٛ٩‬أٗ اهطن٘ر ٮضازتٍٔ‬
‫ت‪ٚ‬اضاتٔا اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٪‬ذاز‪ٙٗ ،ٞٙ‬عاُْ٘ ًّ اهت٘ج‪ ٕٚ‬اشباط‪ ٤‬ه‪٫‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬نا٘طا‬
‫اهقه‪٪ ٞٚ‬بِا‪ ١‬ا‪ ًّ ًٞ٪‬اىبػوٌـب ٗ ف اىبػوٌـب ٓج‪ً ٛ‬عجاٗز‪ٝ‬‬ ‫عو‪ ٟ‬أبِا‪ٗ .ٍٔ٢‬قاض‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع اهعازي ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهطؾ‪ٚ‬س‪ ٝ‬هوسٗه‪ٗ ٞ‬اسبلٍ‪ٗ ،‬أْ اهقه‪ً ٞٚ‬ب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬اىبور‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬باهِػب‪ ٞ‬هوٌػوٌـب ذل كطاًتٍٔ اٮُػاُ‪ ٞٚ‬باهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ ًٛ٩‬تعبجساځ ٗقاُُ٘جاځ‪،‬‬
‫ٗباهِػب‪ ٞ‬هاف اىبػوٌـب ذل كطاًتٍٔ اٮُػاُ‪ ٞٚ‬قاُُ٘اځ‪ٗ .‬باه٘قو اٮُػاُ‪ ٛ‬أْ اىبجط‪١‬‬
‫‪ٙ‬ػع‪ ٟ‬هِ‪ٚ‬ى ذق٘قجٕ ٗأخجصٓا‪ٗ ،‬أزا‪ٗ ١‬اجباتجٕ بعساهج‪ ٞ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع ٗاهقجاُْ٘ ٗبإذػجاْ‬
‫اهتٽب‪ٚ‬ق ٗاهتِل‪ٚ‬ص‪ٗ ،‬إبسا‪ ١‬اهطأ‪ً ٜ‬ب شهم ٗأخصٖ باض اهِظط عّ اىبعتقس ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗاهقه‪ً ٞٚ‬ب ٓصا اجملاي ٓ‪ ٛ‬حبك٘ي اهتؿاٗض ٗفتس اسبج٘اض ٮبجسا‪ ١‬اهجطأ‪ٗ ٜ‬أخجصٖ‬
‫ٗق٘‪٨‬ځ إفب قِاع‪ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬اىبػت٘‪ ٠‬ازبٌآف‪ًٗ ٜ‬ب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ً ٟ‬جا‬
‫ػبب ًب ُظاَ اٮغ‪ٗ ،َ٩‬اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ ٠‬ازبٌجآف‪ٓ ٜ‬ج٘ ًجا ‪ٙ‬كجِعٕ اشبٽجاو‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬‬ ‫ٗاهل‪٣ٚ‬ا ٗا‪٪‬ذعاو قٽعاځ‪ٗ .‬هلصا ػببٱ أْٲ تعٌىٰ اسبطكا‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هوٌِظٌا‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهت٘ب‪.31/ ٞ‬‬
‫ٔ‪ٖٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫عو‪ ٟ‬ت٘ج‪ ٕٚ‬ازبٌآف ًّ ًػوٌـب ٗ ف ًػوٌـب ‪٪‬ججى ًعجاٗز‪ٝ‬‬ ‫ٗاهل‪٣ٚ‬ا‬ ‫ٗاىبِظٌا‬

‫اهتؿاٗض ٗاهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اىبؿ٘ض‪ ٝ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬عاً‪ ٞ‬اهِاؽ ًٗػت٘‪ ٠‬اسباكٍ ٗاهسٗه‪ٗ ;ٞ‬بجٕ‬
‫‪ٙ‬ع٘ز ُظاَ اٮغ‪ َ٩‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬هػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ٘ٓٗ .‬ا‪ً٪‬ط اهجص‪ ٜ‬ؼبتجاد‬
‫ًّ اىبػوٌـب ٗ ف اىبػوٌـب ا‪٨‬بتعاز ف‪ ٕٚ‬عّ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهس‪ً ِٞٚٙ‬ب اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬قبعِ‪ٟ‬‬
‫‪ٙ‬تقكس اهعاًوْ٘ اهعٌىٰ ازباز اىب٘ن٘ع‪ ٛ‬ٮػباز اهِظٍ اىبتلطع‪ ًّ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع اٮغ‪ًٛ٩‬‬
‫ًب ًػاهم اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬صبا‪٨‬تٔا ب٘قلٔا ُظاًاځ ٗاغعاځ ٗٗاقع‪ٚ‬اځ ٗعٌو‪ٚ‬اځ ٗإُػجاُ‪ٚ‬اځ‪ٙ ،‬تعبجسٱ بجٕ‬
‫اىبػوٍ اهللپ تعافب‪ٙٗ ،‬طن‪ ٟ‬بٕ ف اىبػوٍ ب٘قلٕ اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬اهعازي اهص‪ ٜ‬ؼبلج كطاًج‪ٞ‬‬
‫اٮُػاْ قٽعاځ‪.‬‬
‫‪ .252‬املطرلل‪ ُٛ‬السابعر‪ً :ٛ‬ب إبججسا‪ ١‬اهججطأ‪ ٜ‬ٮهٔججاض اسبقجج٘ق ٗاىبٽاهبجج‪ ٞ‬بٔججا‪٪ٗ ،‬زا‪١‬‬
‫ٗاهق‪ٚ‬اَ بٔا‪ ،‬فإُٕ كٌا هوٌػوٌـب ذقٹ اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬ذاكٌٍٔ عوج‪ ٟ‬ذػجب‬ ‫اه٘اجبا‬
‫اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬قبا ٓ٘ ًّ ؾجأْ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬باىببجسأ‪ ،‬فلجصهم هاجف‬
‫اىبػوٌـب اسبق ًب ًٽاهب‪ ٞ‬اسباكٍ ًب اهسٗه‪ ٞ‬اهِظجط ًب قهجا‪ٙ‬آٍ‪ٗ ،‬اهجسخ٘ي ًب صبوجؼ‬
‫اهؿ٘ض‪ ٠‬هوٌٽاهب‪ ٞ‬حبق٘قٍٔ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬إبسا‪ ١‬اهؿل٘‪ٗ ٠‬ضفع اهظوٍ عٍِٔ‪ٗ ،‬هلجٍ شهجم‬
‫عجّ طط‪ٙ‬جق ا‪٪‬ذجعاو‬ ‫باهطج٘ إفب ًطجع‪ٚ‬اتٍٔ اهس‪ ِٞٚٙ‬أٗ أْ ‪ٙ‬لْ٘ هلٍ ا‪٨‬خت‪ٚ‬جاضا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ًٗ .ٞ‬ب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬

‫الفسعُ األٔه‪ :‬الػُّٕز‪ ٝ‬وظّسٌ لمجىاع‪ ِٛ‬املطمى‪:ٛ‬‬

‫إْ ٗاقع اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب اجملتٌع اٮغ‪ً ًٛ٩‬ظٔطٴ ًّ ًظآط ازبٌاع‪ ٞ‬اىبػوٌ‪ٗ ٞ‬ذهاض‪ٝ‬‬
‫اهقا‪٢‬جس اهِجاجس‬ ‫اٮغ‪ً َ٩‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهسٗه‪ٗ ٞ‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬فاهؿ٘ض‪ ٠‬قل‪ ًّ ٞ‬قجلا‬
‫أٗ اىبػ‪ٗ٧‬ي اسبل‪ ٛٓٗ ،ٍٚ‬غٱِ‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس × ًب بِا‪ ١‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬ا‪٨‬غج‪ٓٗ ،ًٞٚ٩‬ج‪ً ٛ‬ب‬
‫صباي ا‪٪‬عٌاي تأخص قل‪ ٞ‬اهِسو اهباځ‪ ْ٪ ،‬اهؿجاض اسبلج‪ ٍٚ‬ذجثٸ إه‪ٔٚ‬جا ًب ا‪ً٪‬ج٘ض‬
‫عاً‪ٞ‬ځ‪ٗ ،‬ػبب ؾطعاځ أْ ‪ ٨‬تعٽى ٓصٖ اهؿعف‪ً ٝ‬ع ُسب‪ٚ‬تٔا; ‪ً ْ٪‬جا ٓج٘ ًِجسٗو عوج‪ٟ‬‬
‫كلا‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬ازبٌاع‪ ٞ‬ف‪ٌٚ‬ا ؽبلٹ ؾعا‪٢‬ط اٮغ‪ َ٩‬كا‪٪‬شاْ ٗقج‪ ٝ٩‬ازبٌاعج‪،ٞ‬‬ ‫اهلطز فط‬
‫قاي اٮًاَ اهؿاطيب‪$ :‬إشا كاْ اهلعىٱ ًِسٗباځ بازبع‪١‬ٶ كاْ ٗاجبجاځ عوج‪ ٟ‬اهلجىټ كجا‪٪‬شاْڄ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٖٛ‬‬

‫ًب اىبػاجس ازب٘اًع أٗ فٓا‪ٗ ،‬ق‪ٝ٩‬ٶ ازبٌاعج‪ٗ ،ٞ‬قج‪ٝ٩‬ٶ اهع‪ٚ‬جسٰ‪ٗ ،ّٙ‬قجسق‪ٞ‬ٶ اهتٽج٘ٹ ‪،‬‬
‫و إه‪ٔٚ‬جا بجازبع ٶ‪١‬‬
‫ى اهطٗاتجب‪ .‬فإُٔجا ًِجسٗ ٴ‬
‫ٗاهِلاحڄ‪ٗ ،‬اه٘تط‪ٗ ،‬اهلحجطڄ‪ٗ ،‬غجا‪٢‬ط اهِ٘افج ڄ‬
‫ٗه٘ فٿطڄ ٰ تطكٿٔا نبو‪ٞ‬ځ جٱطڄحٰ اهتاضنٿ هلا‪.)1(#‬‬
‫ٗٗفق ٓصا اىبلَٔ٘ قاي ابّ عٽ‪ٗ$:ٞٚ‬اهؿٹ٘ض‪ ًّ ٠‬ق٘اعسٶ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬ععا‪ ٍ٢‬ا‪٪‬ذلاَڄ‪،‬‬
‫ًّٗ ‪ٙ ٨‬ػتؿفٱ أٓىٰ اهعوٍ ٗاهس‪ّٙ‬ڄ فععهٕٱ ٗاجبٴ‪ٓ ،‬صا ًا ‪ ٨‬خ‪ ٰ ٩‬ف‪ٗ .)2(#ٕٚ‬هوتعط‪ٙ‬و‬
‫بٔصا اسبق هوٌػوٌـب عو‪ ٟ‬ذاكٌٍٔ قاي ابّ خٱٰ٘‪ٙ‬عًِٰساز‪ٗ $ :‬اجبٴ عو‪ ٟ‬اه٘‪ٝ٨‬ٶ ًؿجاٗض‪ٝ‬ٿ‬
‫اهعوٌا‪ ١‬ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ ٨‬عوٌْ٘ ٗف‪ٌٚ‬ا أؾلىٰ عو‪ ًّ ٍٔٚ‬أً٘ضڄ اهجسټ‪ٗٗ ،ّٙ‬ججٖ٘ٶ ازبج‪ٚ‬ـ ف‪ٌٚ‬جا‬
‫‪ٙ‬تعوقٱ باسبطو‪ٗٗ ،‬جٖ٘ٶ اهِاؽ ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬تعوقٱ باىبكاحلڄ‪ٗٗ ،‬جٖ٘ٶ اهلتٸاو ٗاه٘ظضا‪١‬ٶ ٗاهعٌاي‬
‫ازبٌاعج‪ٞ‬‬ ‫ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬تعوقٱ قبكاحل اهب‪٩‬زٶ ٗعٌاضتٔا‪ٗ .)3(#‬عو‪ٓ ٟ‬صا هپعڄَٰ ًّ نطٗض‪ ٝ‬مسا‬
‫اىبػوٌ‪ٗ ٞ‬ؾعا‪٢‬طٓا أْ كباضؽ اهؿ٘ض‪ ٠‬بكلتٔا ذقاځ ه‪ ًٞ٫‬عو‪ ٟ‬اسباكٍ ٗإ‪ٗ ٨‬جس اشبوى‪.‬‬
‫حل لمىطمىني عم‪ ٜ‬اكانيِ‪:‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬الػُّٕز‪ٌّ ٝ‬‬
‫ٗاهؿ٘ض‪ ٠‬ذق ًّ ذق٘ق اىبػوٌـب عو‪ ٟ‬اسباكٍ‪ٗ ،‬ذق ًّ ذق٘ق اىبط‪ٗ٦‬غـب عو‪ٟ‬‬
‫اهعقجى‬ ‫اهط‪ٚ٢‬ؼ‪ٗ ،‬ذق ًّ ذق٘ق اىبق٘ز‪ ّٙ‬عو‪ ٟ‬اهقا‪٢‬س باههطٗض‪ ٝ‬اه٘اقع‪ًٗ ٞٚ‬قته‪ٚ‬ا‬
‫اهطؾ‪ٚ‬س ًّٗ جٔ‪ ٞ‬اهِل اهؿطع‪ ٛ‬أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ"(‪ٗ )4‬قاي‪:‬‬
‫‪+‬ﮞ ﮟ ﮠ"(‪ٗ )5‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي‪:‬ش ًٰا ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱ أپذٰجساځ پأكڀٰجطٰ ًٱؿٰجا ٰٗ ٰض‪ٝ‬ځ ًٶجّٲ‬
‫غ٘يڄ اهللٶ × ‪٪‬پقٲرٰابٕٶ ز(‪ٗ )6‬عّ اسبػّ ‪ ‬قاي‪ًٰ $ :‬ا تٰؿٰجاٰٗضٰ قپج٘ٲَٴ قپجطڀ إ‪٨‬چ ٓٱج ٱسٗا‬
‫ضٰ ٱ‬
‫(‪ )1‬قاهٕ ًب اىب٘افقا ًب أق٘ي اهؿط‪ٙ‬ع‪ :ٞ‬د ‪ 1‬م‪ .133-132‬ذبق‪ٚ‬جق ز‪ .‬عبجساهلل زضاظ‪ ،‬طبعج‪ ٞ‬زاض‬
‫اىبعطف‪ ،ٞ‬بفٗ – هبِاْ‪.‬‬
‫(‪ )2‬قاهٕ ًب احملطض اه٘ج‪ٚ‬ع ًب تلػف اهلتاو اهعع‪ٙ‬ع‪ :‬م‪ ،376‬طبع‪ ٞ‬زاض ابّ ذعَ‪ٗ .‬ابجّ عٽ‪ٚ‬ج‪ٓ ٞ‬ج٘‬
‫أب٘ ضبٌس عبساسبق بّ عٽ‪ ٞٚ‬ا‪ُ٪‬سهػ‪ ،ٛ‬تً٘ب غِ‪ ًّ )541( ٞ‬اهلحط‪.ٝ‬‬
‫(‪ُ )3‬قوٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪ٗ .250‬ابّ خ٘‪ٙ‬عًِساز ٓ٘ ضبٌس بّ أهبجس بجّ‬
‫عبساهلل بّ خ٘‪ٙ‬ع‪ٙٗ ،‬قاي‪ :‬خ٘اظ‪ ٘ٓ ،‬أب٘ بلط ًّ كباض اىباهل‪ٚ‬ـب اهعطاق‪ٚ‬ـب‪ٗ ،‬توٌ‪ٚ‬ص أب‪ ٛ‬بلجط ا‪٪‬بٔجط‪،ٜ‬‬
‫هٕ تكاُ‪ٚ‬و ًِٔا‪ :‬أذلاَ اهقطآْ‪ِٙ .‬ظط‪ً :‬عحٍ اىبلػط‪:ّٙ‬د‪ 2‬م‪.793‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38/ ٠‬‬ ‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.159/‬‬
‫(‪ )6‬أخطجٕ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪.)1714( :‬‬
‫ٖ‪ٖٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫‪٪‬پضٲؾٰسٶ أپًٲ ڄطٓٶٍٲ‪ )1(#‬فٔصٖ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬تسي باهِل عو‪ ٟ‬أْ اهلل أًط اىبػجوٌـب باهؿج٘ض‪ ٠‬بجأًطٖٶ‬
‫غبرإُ ٗتعافب ضغ٘يٰ اهلل × باىبؿاٗض‪ٗ ٝ‬قبسذٕ اهؿ٘ض‪ .٠‬ف‪ٚ‬لْ٘ هوٌػوٌـب عو‪ًّ ٟ‬‬
‫ؼبلٌٍٔ‪ٙٗ ،‬طأغٍٔ‪ٙٗ ،‬ق٘زٍٓ‪ ،‬ذق أْ ‪ٙ‬أخص ضأ‪ً ٍٔٙ‬ب ا‪ً٘٪‬ض‪ ْ٪ ،‬اهلل أًجطٖ بجصهم‪،‬‬
‫ٗ‪ٗ ْ٪‬اقع أخص اهطأ‪ ٜ‬أْ ا‪٬‬خص ٓ٘ اسباكٍ أٗ اهط‪ٚ٢‬ؼ‪ ،‬أٗ اهقا‪٢‬س‪ٗ ،‬أْ اىبجأخ٘ش ضأ‪ٙ‬جٕ‬
‫ٓ٘ اهطع‪ ،ٞٚ‬أٗ اىبط‪ٗ٦‬غـب‪ ،‬أٗ اىبق٘ز‪ٗ ،ّٙ‬هلصا كاُجت ذقجاځ ًجّ ذقج٘قٍٔ‪ٗ ،‬عو‪ٚ‬جٕ أْ‬
‫‪٧ٙ‬ز‪ٓ ٜ‬صا اسبق(‪.)2‬‬

‫الفسعُ الجالح‪ٔ :‬جُْ اضتخكامِ الػٕز‪ ٝ‬عم‪ ٜ‬اكانيِ‪:‬‬

‫ٗاهػبب ًب أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬إلبا تلْ٘ هوٌػوٌـب فٔ‪ ٛ‬ذق ًّ ذق٘ق اىبػوٌـب خاق‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬ذاكٌٍٔ‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ػت ٓ‪ ٛ‬ذقاځ هاف اىبػوٌـب‪ ْ٪ ،‬اهلل تعافب ؽباطب اهطغج٘ي ف‪ٚ‬قج٘ي‬
‫‪ +‬ﭭ" ٗاههٌف ِٓا ‪ٙ‬ع٘ز عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ ْ٪ ،‬ا‪ ٞٙ٬‬تقج٘ي ‪+‬ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ‬
‫ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ‬
‫ﭯ" فٔصا اهِل ‪ٙ‬سيٹ عو‪ ٟ‬أْ اىبجطاز ًِجٕ اىبػجوٌْ٘‪ٙٗ .‬قج٘ي ‪ +‬ﮞ ﮟ ﮠ"‬
‫ٗاههٌف ِٓا ‪ٙ‬ع٘ز عو‪ ٟ‬اىبػجوٌـب أ‪ٙ‬هجاځ‪ ْ٪ ،‬ا‪ٙ٬‬ج‪ ٞ‬تقج٘ي‪+‬ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ‬
‫ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ" ٗٓصٖ ا‪ٗ٪‬قا ‪ ٨‬تلْ٘ إ‪ ٨‬هوٌػوٌـب‪ ،‬هصهم كاْ اهِل ًعټ‪ِٚ‬اځ‬

‫(‪ )1‬قاي اهػ‪٘ٚ‬ط‪ :ٛ‬اهسض اىبِ ٘ض‪ :357/7:‬تلػف ق٘هٕ تعافب‪ٗ+ :‬أًطٍٓ ؾ٘ض‪ ٠‬ب‪ :"ٍِٔٚ‬أخطد عبجس‬
‫بّ هب‪ٚ‬س ٗاهبداض‪ً ٜ‬ب ا‪٪‬زو ٗابّ اىبِصض‪ :‬عّ اسبػّ ‪ ‬قاي‪ً :‬جا تؿجاٗض قجَ٘ قجط إ‪ٓ ٨‬جسٗا‬
‫ٗأضؾس أًطٍٓ‪ٗ .‬اسبػّ ٓ٘ اسبػّ اهبكط‪ ٜ‬ضهبٕ اهلل‪ِٙ .‬ظط‪ :‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقجطآْ‪.36/16 :‬‬
‫ٗذلاٖ اىباٗضز‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬إُٔ ذس‪ٙ‬ث هطغ٘ي اهلل ×‪ .‬قجاي ابجّ ذحجط ًب اهلجتس‪ :‬د ‪ 13‬م‪:240‬‬
‫(أخطد اهبداض‪ً ٜ‬ب ا‪٪‬زو اىبلطز ٗابّ أب‪ ٛ‬ذامت بػِسٷ ق٘‪ ٜ‬عّ اسبػّ) ٗشكطٖ‪.‬‬
‫(‪ٗ )2‬عو‪ً ٟ‬ا ‪ٙ‬بسٗ أْ ابّ عٽ‪ٰ ٞٚ‬ع ٸس اسباكٍ اهص‪ٙ ٨ ٜ‬ؿجاٗض ٓج٘ اسبجاكٍ اىبػجتبس بطأ‪ٙ‬جٕ اىبتلجطز بجٕ‪،‬‬
‫ٗخباق‪ً ٞ‬ب اىبػا‪٢‬ى اهيت ‪ ٨‬عوٍ هٕ بٔا ًّ ؾط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬ز‪ٙ‬جّ‪ ،‬ف‪ٚ‬حجب عو‪ٚ‬جٕ اهعوجٍ‪ًٗ ،‬ب ٓجصٖ اسبجاي‬
‫تلْ٘ اىبؿاٗض‪ٗ ٝ‬اجب‪ ٞ‬هٽوب اهعوجٍ ًب اىبػجا‪٢‬ى اهجيت ػبٔوجٔا اسبجاكٍ ًجّ ًظأُجا ًجّ اهعوٌجا‪١‬‬
‫ٗاهلقٔا‪ٗ ١‬أٓى اهطأ‪ٗ ٜ‬اهسضا‪ٗ .ٞٙ‬إ‪ ٨‬فاهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬اهِسو بإط‪٩‬ق‪ٗ ،‬تٱدل حبلٍ اه٘ج٘و ًب‬
‫أذ٘اي كٌا أُٔا ذبطَ ًب أذ٘اي‪ٗ .‬اهلل أعوٍ‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٖٛ‬‬

‫تع‪ِٚٚ‬اځ ضبسزاځ بأْ اىبطازٰ ٍٓ اىبػوٌْ٘ ه‪ٚ‬ؼ ف‪ٗ .‬هلصا تلْ٘ اهؿج٘ض‪ ٠‬ذجق هوٌػجوٌـب‬
‫ٗهوراكٍ ًٽاهبتٍٔ بٔا‪.‬‬
‫ٗأًا ف اىبػوٌـب فو‪ٚ‬ؼ هٕ ًٽاهبتٍٔ بٔا‪ ،‬قبعِ‪ ٟ‬أْ ف اىبػوٌـب ه‪ٚ‬ؼ هلٍ عوج‪ٟ‬‬
‫ًب ُظاَ اهصًج‪ٗ ،ٞ‬هلجّ هلجٍ‬ ‫اسباكٍ ذق اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب كى اهقها‪ٙ‬ا‪ ْ٪ ،‬ذقٍٔ ًعطٗ‬
‫اسبق ًب صباي اهطج٘ إفب اسباكٍ ًب اسبلٍ ب‪ًٗ ،ٍِٔٚ‬ا كاْ ًب ٓصا اجملاي ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫الفسع السابع‪ :‬حلُّ غري املطمىني يف الػٕز‪:ٝ‬‬
‫‪ٗ .253‬أًا أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬ه‪ٚ‬ؼ هاف اىبػوٌـب ذقٻٱ ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬فٔ٘ قبا ه‪ٚ‬ؼ ًّ ؾأٍُٔ ًّ‬
‫أً٘ض ز‪ ّٙ‬اٮغ‪ ٘ٓٗ ،َ٩‬ه‪ٚ‬ؼ هاف اىبػوٌـب ؾأْٴ ف‪ٗ ًّٗ ،ٕٚ‬جٕ آخط فٔ‪ً ٛ‬ا ‪ٙ‬تعوجق‬
‫باٮغ‪ َ٩‬ب٘قلٕ عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ ٗؾط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬خٱل اىبػوٌْ٘ بٔا‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ ًّ ؾجأْ أٓجى اهلتجاو‬
‫ٗغا‪٢‬ط أٓى اهصً‪ ،ٞ‬فو‪ٚ‬ؼ هلٍ ف‪ ٕٚ‬ذق إبجسا‪ ١‬اهجطأ‪ ٜ‬أٗ اىبعاضنج‪ ٞ‬أٗ احملاغجب‪ٗ .ٞ‬شهجم‬
‫‪ٙ‬ظٔطٱ ًّ ٗجٖ٘‪:‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ ًّ :‬جٔ‪ ٞ‬اختكاقٍٔ بعقس اهصً‪ ،ٞ‬ف‪ٙ ٩‬لْ٘ هاف اىبػوٌـب اسبق ًب ًٽاهب‪ٞ‬‬
‫اسباكٍ باهؿ٘ض‪ ٠‬ب٘قلٕ ذقاځ هلٍ أٗ ب٘قو اىبػاٗا‪ً ٝ‬ع اىبػوٌـب ًب كجى ؾجأْ‪ ،‬بجى‬
‫قبا ٓ٘ ًّ ؾأٍُٔ‪ ،‬فإْ‬ ‫‪ٙ‬ػٌعٱ هلٍ اسباكٍ ٗ‪ِٙ‬كت ذت‪ٙ ٟ‬بسْٗ ضأ‪ ٍٔٙ‬أفطازاځ ٗنباعا‬
‫هوٌػوٌـب ز‪ّٙ‬ٴ ٗهاف اىبػوٌـب ز‪ ،ّٙ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯿﰀﰁﰂﰃ"(‪ٗ .)1‬قجاي اهلل‬
‫أٓى اهلتاو قس قأُا اٮغ‪َ٩‬ٱ‬ ‫تعافب‪+:‬ﭬﭭﭮﭯ"(‪ ٨ٗ ،)2‬ؽبل‪ ٟ‬أْ ذطًا‬
‫بعقس اهصً‪ٗ ٞ‬عٔسٓا ًب زاض اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ك‪ ٩‬اهٽطفـب ًوعَٴ ببِ٘ز اهعٔس‪ ،‬فاُتل‪ ٟ‬اهتؿاٗض‬
‫بسٓ‪ٚ‬اځ ههطٗض‪ ٝ‬اهعقس باهصً‪.ٞ‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أًا أْ هلٍ ذق اهؿل٘‪ٗ ٠‬اهتظوٍ ًٗٽاهب‪ ٞ‬اسباكٍ أْ ؼبلٍ ب‪ ٍِٔٚ‬ف‪ٌٚ‬جا ٓج٘‬
‫خاضد عقس اهصً‪ ٞ‬فوق٘هٕ تعجافب‪+ :‬ﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝ "(‪ٗ )3‬هق٘هجٕ‬
‫تعافب‪+ :‬ﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠ"(‪ )4‬ف‪ٚ‬ح٘ظ مسا ٱ ضأ‪ٗ ٍٔٙ‬ػب٘ظ غ‪٧‬اهلٍ عّ‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.42/ ٝ‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلافطْٗ ‪.3/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.256/ ٝ‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِرى ‪.43/‬‬
‫٘‪ٖٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ذاهلٍ ٗمسا تظؤٌٍ ٗاهِظط ف‪ٓٗ .ٕٚ‬صا كوٕ ًب صباي اهتعا‪ٙ‬ـ ‪ ٨‬ف‪ٗ ،‬ذػب ًا ٓ٘‬
‫ًربَٴ ًب عقس اهصً‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ثاه اځ‪ٗ :‬ػب٘ظ هوراكٍ أخص اهطأ‪ ًّ ٜ‬ف اىبػوٌـب ًّ ف إػباو‪ٗ ،‬ػب٘ظ هلجٍ أْ‬
‫‪ٙ‬عٽ٘ا ضأ‪ ٍٔٙ‬هوراكٍ ب٘قلٍٔ ًّ ضعا‪ٙ‬ا زاض اٮغ‪ ٨ َ٩‬ب٘قلٕ ذقاځ هلجٍ‪ٗ ،‬شهجم ًب‬
‫اىبػا‪٢‬ى اىبع‪ٗ ِٞٚ‬قبا ‪ٙ‬تعوجق بطعا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ؾج‪ ٍُٔٗ٧‬أٗ اهتعط‪ٙ‬جو قبٽجاهبٍٔ أٗ ف‪ٌٚ‬جا ٓج٘ ًجّ‬
‫خ٘اقٍٔ كٌعطف‪ ٞ‬أعجطافٍٔ اهعا‪٢‬و‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬طق٘غجٍٔ‪ًٗ ،‬جا ٓج٘ ًب جف زا‪٢‬جط‪ ٝ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‬
‫اجملتٌع‪ٙ ٘ٓٗ ،ٛ‬طتبط بأذس أًط‪ ،ّٙ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ ًّ :‬جٔ‪ ٞ‬قها‪ٙ‬ا ز‪ًٗ ٍِٔٙ‬عطف‪ ٞ‬ذاهلٍ ف‪ٚ‬جٕ‪،‬‬
‫اهكجو‪ ٞ‬اىبباؾجط‪ ٝ‬أٗ جف‬ ‫أٗ اه اُ‪ ًّ :ٛ‬جٔ‪ ٞ‬إُػجاُ‪ٚ‬تٍٔ أٗ اىبػجا‪٢‬ى اهلِ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬جف شا‬
‫اىبباؾط‪ ٝ‬بأًّ اٮغ‪ٗ َ٩‬اىبػوٌـب اجملتٌع‪ٗ ٛ‬ذل ب‪ٚ‬هتٍٔ‪.‬‬

‫ضابعاځ‪ٗ :‬اهسه‪ٚ‬ى عو‪ ٟ‬ج٘اظ غ‪٧‬اهلٍ عّ أذ٘اهلٍ ٗقها‪ٙ‬آٍ ق٘هٕ تعجافب‪+ :‬ﭚ‬
‫ﭛﭜﭝﭞﭟﭠ" أ‪ ٜ‬قبا ٓ٘ خاضد ضعا‪ٙ‬تٍٔ اىب‪ً٧‬ٸِ‪ ٞ‬هلٍ حبػب عقس اهصًج‪ٞ‬‬
‫ٗاىب٘اث‪ٚ‬ق اهيت أعٽ‪ٚ‬ت هلٍ ف‪ ٕٚ‬أٗ أخصٗٓا ًّ اىبػوٌـب باتلاق ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬أٓجى اهجصكط‬
‫ٍٓ أٓى اهلتاو‪ ْ٪ ،‬ا‪ُ ٞٙ٬‬عهت ف‪ ٍٔٚ‬فاهعرب‪ ٝ‬قب٘ن٘عٔا ف‪ٗ ;ٍٔٚ‬قس غجأهلٍ ضغج٘ي‬
‫اهلل × عّ أًط اهطجٍ ًب كتابٍٔ كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث ضجٍ اهطغ٘يڄ × اهعاُ‪ٗ ٛ‬اهعاُ‪ٞٚ‬پ(‪،)1‬‬
‫ٗأقطٸ اهطغ٘ي × اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬تهٌِٕ ذووٱ اهله٘ي ًع أُجٕ كجاْ ضأ‪ٙ‬جاځ هوٌؿجطكـب;‬
‫ّ جٰسٲعٰاْٰ‪ ،‬بِٰٱ٘ ٰٓاؾٶٍڅ‪ٰٗ ،‬ظٱٓٲ ٰط‪ٝ‬پ‪ٰٗ ،‬تٰ‪ٚ‬ٲٍڅ‪ٰٗ ،‬أپُٰا فٶج‪ٔٚ‬ڄٍٲ‪ٰٗ .‬هپج٘ٲ‬
‫قاي‪ :‬ش ؾٰ ڄٔسٲ ٱ ذٶوڀلاځ فٶ‪ ٛ‬زٰاضڄ ابٲ ڄ‬
‫ٱزعٶ‪ٚ‬تٱ بٕٶ ‪٪‬پجٰبٲتٱ‪٨ٰٗ ،‬پ أٿذٶبٹ پأْٲ أپخٶ‪ٚ‬ؼٰ بٕٶ ٰٗپأْٸ هٶ‪ ٛ‬ذٱٌٱطٰ اهٸِعٍٰٲ ز(‪ٙ ٘ٓٗ .)2‬جسيٹ عوج‪ٟ‬‬
‫ج٘اظ أخص ضأ‪ ٜ‬ف اىبػوٌـب ًؿافٔ‪ٗ ،ٞ‬ج٘اظ أخص ضأ‪ً ٍٔٙ‬لاتٰب‪ٞ‬ځ‪ٗ ،‬إشا جاظ هورجاكٍ‬
‫أْ ‪ٙ‬أخصٰ ضأ‪ ٍٔٙ‬فإُٕ ػب٘ظ هٕ أْ ‪ٙ‬ػٌع ضأ‪ٓٗ ،ٍٔٙ‬لصا‪.‬‬

‫خاًػاځ‪ٗ :‬أًا طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ إبسا‪ ١‬اهطأ‪ ،ٜ‬فا‪٪‬قى أْ مبټىٰ اهل‪ٞ٣‬پ أٗ اهٽا‪٢‬ل‪ٙ ًّٰ ٞ‬قَ٘ بٔصٖ‬

‫(‪ )1‬اسبس‪ٙ‬ث عّ ابّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ،‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬اسبسٗز‪ :‬باو أٓى اهصً‪ٗ ٞ‬إذكأٍُ‪.‬‬
‫(‪٘ٙ )2‬غو بّ ً٘غ‪ ٟ‬اسبِل‪ :ٛ‬اىبعتكط ًّ اىبدتكط ًّ ًؿلى ا‪٬‬ثاض‪ :‬د ‪ 2‬م‪ِٙٗ .376‬ظط‪ :‬فجتس‬
‫اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪٨ ٜ‬بّ ذحط اهعػق‪ :ُٛ٩‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪ :)2296‬د ‪ 4‬م‪.597‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٛٙ‬‬

‫اىبٌٔ‪ ًّ ٞ‬أٓى اىبوچ‪ ٞ‬اىبع‪ ِٞٚ‬أٗ ًّٰ ؽبتاضْٗ عجٍِٔ ًجّ اىبػجوٌـب‪ ،‬عجّ طط‪ٙ‬جق تطت‪ٚ‬جب‬
‫كِا‪٢‬ػٍٔ أٗ اخت‪ٚ‬اض اىبوچ‪ ٞ‬هؿدل ‪ ٙ‬قْ٘ بٕ هوتعبف عّ آضا‪ ٍٔ٢‬عو‪ً ٟ‬جا تقجسَ أٗ ضفجع‬
‫ؾل٘آٍ ًٗظاىبٍٔ‪.‬‬

‫ب الجَّـاٌِي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي‬
‫طابِ الصيَاشِ ِّ‬
‫د َ‬
‫َق َواعِ ُد الِ ِ‬
‫ي‬
‫ري الصِّ َياشِ ِّ‬
‫ة ِبالتغِ ِي ِ‬
‫ضِ‬‫ي َأ ِو الٍَّـ ِّ َ‬
‫ح الِ ِف ِك ِر ِّ‬
‫ال ِ‬
‫صَ‬ ‫ة باإلِ ِ‬
‫وِ‬‫ِل ِم َك ِو َ‬

‫ٗ‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اىبٽوب عو‪ ٟ‬مثاْ ًػا‪٢‬ى‪:‬‬

‫املشأي‪ ُ١‬األ‪ٚ‬ىل‪ :‬اهقاعس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب ًب ب‪ٚ‬اْ ًلَٔ٘ اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬
‫ٗتؿتٌى ٓصٖ اهقاعس‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬وفًُّٕ الكٕهِ ٔالهالًِ ٔاخلطاب‪:‬‬

‫‪ .254‬اشبٽاوٱ أك ط ًّ اهق٘ي أٗ اهل‪ ُٕ٪ ،َ٩‬ز‪٨‬ه‪ٞ‬ٿ اهق٘ي أٗ اهل‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اه٘اقع‬

‫أٗ اهِل‪ ،ٛ‬تل‪ٚ‬سٱ اىبػجتٌعٰ أٗ ًٰجّ ًب ذلٌجٕ اهلعجىٰ‬ ‫بكل‪ ٞ‬ذٱلٌ‪ ٞٚ‬ذبٌى ًعِ‪ ٟ‬اٮثبا‬
‫اىبرتتب عو‪ٓ ٟ‬صا اىبعِ‪ ،ٟ‬ف‪ٚ‬تحاٗوٱ اهػاًعٱ ًعٕ قبا ‪ٙ‬ٱِحٶع عٌ‪٩‬ځ ٗؼبقق ٓسفاځ‪ٗ ،‬ؼبجسث‬
‫ًعٕ اه٘عس بازبعا‪ ١‬أجطاځ ٗث٘اباځ‪ ،‬أٗ اه٘ع‪ٚ‬س إمثاځ ٗعقاباځ أٗ ذطًاُاځ; ٗاهق٘ي زْٗ شهجم‬
‫– أ‪ ٜ‬زْٗ اشبٽاو ‪ ًّ -‬ذ‪ٚ‬ث إفاز‪ٝ‬ٿ اىبقابىڄ اهػاًع اىبٽو٘وٰ اشبرب‪ٗ ،ٜ‬هلِجٕ ًق‪ٚ‬جسٴ‬
‫هقا‪٢‬وٕ ًٗوعَٴ هٕ‪ ،‬فٔ٘ اغترهاض اىبعِ‪ً ٟ‬ب شّٓ اهقا‪٢‬ى حبس‪ٙ‬ث اهِلؼ أٗ اهِٽق باىبق٘ي‬
‫(‪)1‬‬
‫عو‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى اهتجصكف ٗاٮ‪ٙ‬قجاْ‪ ،‬قجاي تعجافب‪+ :‬ﮛﮜﮝﮞﮟﮠ"‬
‫جسټزٱٗاڀ إ‪ٙ‬ٲٌٰاُٰلٿٍٲ‪ ،‬قٿ٘هٿ٘اڀ ‪٨‬پ إهپٰٕ إ‪٨‬چ اهللٿز(‪ٗ )2‬اهااهبٱ عو‪ ٟ‬اهق٘ي إ‪ٙ‬قاْ اهقا‪٢‬ى‬
‫ٗذس‪ٙ‬ث‪:‬ش ٰ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.63/ ١‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اٮًجاَ أهبجس ًب اىبػجِس‪ٗ .)8710( :‬اسبجاكٍ ًب اىبػجتسضن‪ٗ ،)7731( :‬قجاي‪ :‬ذجس‪ٙ‬ث‬
‫قر‪ٚ‬س اٮغِاز‪.‬‬
‫‪ٖٛٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫قبا ‪ٙ‬ق٘ي; ًا ل ‪ٙ‬لّ ٓاظ‪٢‬اځ أٗ غاخطاځ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮌﮍﮎﮏﮐﮑﮒ‬

‫ﮓﮔﮕﮖﮗ"(‪.)1‬‬
‫ٗاهل‪َ٩‬ٱ أك ط ًّ اهق٘ي ٮفاز‪ ٝ‬اهػاًع باىبٽو٘و ٗأْ ‪ٙ‬لٌٔجٕ عوج‪ ٟ‬قپكٲجسٶ ًجطازٖ‬
‫ًِٕ‪ ،‬فاهل‪ٙ َ٩‬قعٱ عو‪ ٟ‬ا‪٪‬هلاه اىبِظً٘‪ ٞ‬اهساه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اىبعاُ‪ ٛ‬اىبع‪ ِٞٚ‬ذبتٔجا‪ ،‬بقكجس ب‪ٚ‬جاْ‬
‫اىبعِ‪ ٟ‬هوٌتلوچٍ عو‪ً ٟ‬ا مسع‪ .‬فإشا أزضن اهػاًعٱ ًطاز اىبجتلوٍ ٗفٔجٍ اىبٽوج٘و عوج‪ٟ‬‬
‫قكس ًطازٖ فٔ٘ خٽاوٴ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ;ٞ‬إشا ل ‪ٙ‬سضكٕ فٔ٘ باهِػب‪ ٞ‬هٕ ق٘يٴ هكاذبٕ ل ‪ٙ‬جسضن‬
‫عِس اىبػتٌع ههعو فٍٔ أٗ غدط‪ ٨ ٞٙ‬ضباه‪ ،ٞ‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭴﭵﭶﭷ‬
‫ﭸﭹﭺ "(‪ – ٘ٓٗ .)2‬أ‪ ٜ‬اهل‪ – َ٩‬باهِػب‪ ٞ‬هوٌتلوٍ ضباٗه‪ٞ‬ڂ باشبٽاو‪ ،‬أٗ ضباٗهج‪ٞ‬‬
‫باىبداطبٰ‪ٙ ٞ‬طج٘ ف‪ ٕٚ‬اىبتلوٍٱ ُلعٰ اهػاًع‪ٗ ،‬ؼبتاد ًِٕ اهتحاٗوٰ ًعٕ بتقو‪ٚ‬بٕ ًب اهجتللف‬
‫ًا ل ‪ٙ‬لجّ غجل‪ٔٚ‬اځ‪ ،‬قجاي‬ ‫ٗج٘‪ ُٕ٨‬باهللط‪ٗ ،ٝ‬إ‪ٙ ٨‬لعى ف‪ٚ‬رتاد إفب اهتلطاض ٗاهرتززا‬
‫اهلل تعافب‪+ :‬ﯽﯾﯿﰀﰁﰂﰃ "(‪ )3‬عو‪ ٟ‬ك ط‪ ٝ‬اهرتزاز ٗاهتلطاض فػٌ‪ٟ‬‬
‫اهق٘ي ٗاهل‪ َ٩‬ذس‪ ٙ‬اځ(‪.)4‬‬

‫ٗاشبٽاوٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٘ٓ ٛ‬اشبٽاو اهطع٘‪ ٜ‬بقكس تسبف اهؿ‪ًٗ ْٗ٧‬عازبج‪ ٞ‬اهقهجا‪ٙ‬ا‬

‫هوِاؽ ٗاجملتٌع‪ٗ ،‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اهسٗه‪ ،ٞ‬ػبط‪ ٜ‬باهق٘ي هوتعبف عّ إضاز‪ ٝ‬ذاًوٕ بإتقاْ ٗإمباْ‬
‫‪ٙ‬ولتٱ اهِظطٰ‪ ،‬أٗ ؼباٗي بٕ إقِا ٰ اهػاًع فطزاځ أٗ نباع‪ ٞ‬فٔج٘ كج‪ ٨ َ٩‬ضباهج‪ ،ٞ‬أٗ ‪ٙ‬أخجص‬
‫قِاع‪ ٞ‬ازبٌٔ٘ض ٗاُق‪ٚ‬ازٍٓ قبعاُ‪ ٕٚ‬فٔ٘ خٽاوٴ ذتٌاځ‪ .‬فاشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ز‪٢٨‬ى اىبعاُ‪ٛ‬‬
‫‪٪‬فلاض اىببسأ ٗأذلإً ٗططا‪٢‬قٕ ًب ًعازب‪ ٞ‬اه٘اقع ًب اجملتٌع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ًعازبج‪ ٞ‬ع‪٩‬قجا‬
‫اهِاؽ‪ ،‬بأفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً ٗططا‪٢‬ق اهعٌى بٕ ٗيباضغتٕ ًب ُظاَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٛٓٗ ;ٝ‬بـب‬
‫اثِـب‪ :‬ضأ‪ٜ‬ٴ ًٱرلپٍٴ ‪ٙ ٨‬قبى اهتعسز ٗٓ٘ ًوعَٴ قٽعجاځ‪ٗ ،‬ضأ‪ً ٜ‬تؿجابٕ ‪ٙ‬قبجى ا‪٨‬خجت‪٩‬‬
‫ٗاهتعسز ٗٓ٘ ًوعَٴ ًب اهتللف هتبين أذس اه٘جٔـب ًِٕ أٗ اهق٘هـب هٕ‪ٗ ،‬طط‪ٙ‬قتٕ اهؿ٘ض‪٠‬‬

‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.78/ ١‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪٘ٓ ٝ‬ز ‪.91/‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىبا‪٢‬س‪.116/ ٝ‬‬
‫اىبػجتلاز ًجّ ؾجطٗح اهعوٌجا‪ ١‬عوج‪ ٟ‬اه٘ضقجا ‪ :‬م‪،52‬‬ ‫(‪ِٙ )4‬ظط‪ٓ :‬ؿاَ اهبسضاُ‪ :ٛ‬جين اه ٌجطا‬
‫اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٛٛ‬‬

‫‪ ٨‬ضباه‪،ٞ‬‬ ‫ٗاهتؿاٗض‪ٗ ،‬اهِكس ٗاهتِاقس‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬فإْ ضأ‪ ٜ‬ا‪ً٪‬ف ٓ٘ اهص‪ٙ ٜ‬طفع اشب‪٩‬‬
‫أٗ ‪ ٨‬بس ًّ اهطج٘ إفب طط‪ٙ‬ق اهقها‪ ١‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬وعٍَ‪ ٜ‬الػُّٕز‪:ٝ‬‬
‫‪ٗ .255‬اهؿ٘ض‪ ٛٓ ٠‬أخص اهطأ‪ً ٜ‬ٽوقجاځ‪ٗ ،‬جعجى اٮغج‪ َ٩‬هلجا ُظاًجځا ًجّ ُػجق‬
‫طبك٘م بأفلاض زق‪ٚ‬ق‪ٗٗ ٞ‬نع ًعـب ًّ أذلاَ ضبسز‪ٗ .ٝ‬ا‪٪‬قى ًب اهؿ٘ض‪ ٠‬ها‪ٞ‬ځ; ًّ‬
‫أؾاضٰ إه‪ ٕٚ‬باه‪ٚ‬س أ‪ ٜ‬أپٗٲًٰأپ‪ٗ ،‬أؾاضٰ عو‪ ٕٚ‬باهطأ‪ ٜ‬أ ٲبسٰاٖٱ هٕٱ‪ٗ ،‬اهتؿاٗض اغتدطاد اهطأ‪ ٜ‬يبجّ‬
‫ًب اهقطآْ ًب أضبع آ‪ٙ‬ا ‪ :‬ق٘هٕ تعجافب‪+ :‬ﯲﯳﯴﯵﯶ‬ ‫‪ٙ‬عوٌٕ(‪ٗ .)1‬هقس ٗضز‬
‫ﯷﯸﯹﯺﯻﯼ "(‪ٗ )2‬ق٘هججٕ تعججافب‪+ :‬ﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟﭠﭡﭢ‬
‫ﭣﭤﭥﭦﭧﭨﭩﭪﭫﭬﭭﭮﭯﭰ "(‪ٗ )3‬ق٘هججٕ تعججافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭽﭾﭿﮀﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇ "(‪ٗ )4‬ق٘هجججٕ تعجججافب‪ + :‬ﮞﮟ‬
‫تعٽ‪ً ٛ‬عِ‪ ٟ‬إبسا‪ ١‬اهطأ‪ٗ ٜ‬اغتٌطاض اسب٘اض ًب اىب٘نج٘ ‪ًٗ ،‬ب‬ ‫ﮠ"(‪ٗ )5‬ز‪٨‬ه‪ ٞ‬ا‪ٙ٬‬ا‬
‫كججى اجملججا‪ٗ ، ٨‬خكججت ًب اهع‪٩‬قجج‪ ٞ‬بججـب اسبججاكٍ ٗاحمللججَ٘ ًب آ‪ٙ‬ججتـب‪ :‬ق٘هججٕ تعججافب‪:‬‬
‫‪+‬ﭭﭮﭯﭰ" ٗق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﮞﮟﮠ"‪.‬‬
‫‪ٝ٩‬ٶ ز(‪ٗ )6‬اىبعِج‪:ٟ‬‬
‫ًٗب اسبس‪ٙ‬ث عّ أُؼ ‪ ‬ش أْٸ اهٸِيبٸ × كپجاْٰ ‪ٙ‬ٱؿٶجفٱ فٶج‪ ٛ‬اهكٸج پ‬
‫‪ٙ$‬أًط ٗ‪ ِٟٔٙ‬باٮؾاض‪ٗ )7(# ٝ‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اٮؾاض‪ٝ‬پ ٓ‪ ٛ‬اغجتدطاد ًجا ًب اهجِلؼ ًجّ‬
‫ضأ‪ ٜ‬أٗ ؾع٘ض ٗإهٔاضٖ هوٌِاغب‪ ٞ‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إُهاد اهطأ‪ ٜ‬ازبٌاع‪ٗ ٛ‬تق٘‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اهجصّٓ‬
‫ًب فٍٔ اىبٽو٘و‪ ٘ٓٗ ،‬ا‪ً٪‬طٱ اهص‪ٙ ٜ‬ػاعس عو‪ ٟ‬إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪.‬‬
‫ٗاهؿ٘ض‪ ٠‬ه‪ٚ‬ػت خاق‪ٞ‬ځ ًب اهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬هوراكٍ فرػب‪ ،‬بى ٓ‪ ٛ‬عاًٸ‪ٞ‬ڂ ًب كجىټ أًجطڅ‬
‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ً :‬از‪( ٝ‬ؾ٘ض) ًب اهكراح هوح٘ٓط‪ٗ ،ٜ‬اهقاً٘ؽ احملج‪ٚ‬ط هولفٗظآبجاز‪ٗ ،ٜ‬احمللجٍ ٗاحملج‪ٚ‬ط‬
‫ا‪٪‬عظٍ ‪٨‬بّ غ‪ٚ‬سٖ‪ٗ ،‬تٔص‪ٙ‬ب اهوا‪ ٞ‬ه‪٫‬ظٓط‪.ٜ‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪ )3( .233 / ٝ‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪ )4( .159/‬غ٘ض‪ً ٝ‬ط‪.29 / ٍٙ‬‬
‫(‪ )5‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38/ ٠‬‬
‫(‪ )6‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهك‪ :ٝ٩‬باو اٮؾاض‪ً ٝ‬ب اهك‪.)943( :ٝ٩‬‬
‫(‪ُ )7‬قوٕ اهلطٗ‪ً ٜ‬ب اهاط‪ٙ‬بـب ًب اهقطآْ ٗاسبس‪ٙ‬ث‪ :‬د ‪ 3‬م‪.1040‬‬
‫‪ٖٜٛ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ٗدباٖ كى قه‪ٞٚ‬ٷ هعٌَ٘ڄ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اىبتج٘افط‪ً ٝ‬ب ً٘نج٘عٶٔا; ٗتلجْ٘ بجـب اهج ٸعٗجـب هق٘هجٕ‬
‫تعججافب‪ + :‬ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ "‪ ،‬فپاهؿٹجج٘ضٰ‪ً ٠‬ب اهقججطآْ اهلججط‪ٓ :ٍٙ‬ٶج‪ٰٛ‬‬
‫جعٰ‪ٞ‬ٶ ٰبعٲهٶٍٔ إڄهپ‪ٰ ٟ‬بعٲهٶٍٔ‪ٗ ،‬قس ‪ٙ‬لجْ٘ اغجتدطادٱ اهجطأ‪ٜ‬ڄ بجإجطا‪١‬‬
‫اغٲٶتدٲطٰادٱ اهطٸ ڀأ‪ٜ‬ڄ ٱقبطٰا ٰ‬
‫فٶعىڅ‪ ،‬كٌا ذكىٰ ًع ًط‪ ٍٰٰٙ‬عٰوپ‪ٚ‬ٲٰٔا اهػٸ‪٩‬پ ٱَ ‪ +‬ﭽ ﭾﭿ " أ‪ ٜ‬أْٸ اه٘اقعٰ ػباٗڄ ٱ‬
‫و عوج‪ٟ‬‬
‫غ‪٧‬اهٶلٍ ٗ‪ٙ‬طاجعلٍ ًب اهطأ‪ٜ‬ڄ اهص‪ ٜ‬تٽوبْ٘‪ ،‬فاٮؾاض‪ٝ‬ٿ ِٓا قبِٰٲ ڄعهپ‪ٞ‬ٶ اهل‪َ٩‬ڄ(‪.)1‬‬
‫ًّٗ نطٗض‪ً ٝ‬لَٔ٘ اهؿ٘ضٰ‪ ٠‬أُٔا تل‪ٚ‬س اهتؿاٗٱ ڄض; ٗٓ٘ إبسا‪١‬ٱ اهطأ‪ ٜ‬هٶٌّٰ ٓ٘ أٓوجٕٱ‬
‫ف‪ٌٚ‬ا ‪٧ٙ‬زټ‪ ٜ‬إفب ق‪٩‬حڄ ا‪ً٪‬جط ً٘نج٘ اهتؿجاٗٱ ڄض‪ٓٗ .‬ج٘ ً٘قج٘ ٴ عوج‪ ٟ‬اهجب هِٱجْ٘ڄ‬
‫اىبتؿاٗض‪ ٨ ّٙ‬عو‪ ٟ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ٶ ٗاه‪ٚ‬قـب; ‪ ُٕ٪‬أًطٴ اجتٔاز‪ٜ‬ٻ‪ًٗ ،‬ا كاْ كصهم قاَٰ عو‪ ٟ‬اهظّټ‬
‫‪ ٨‬ضباه‪ٞ‬پ‪ ٛٓٗ ،‬كصهم ًب ا‪ً٪‬ج٘ض اهؿجطع‪ ،ٞٚ‬قجاي اهقجططيب‪ٗ( :‬اهؿٹج٘ض‪ً ٠‬بِ‪ٚ‬ج ڂ‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اخت‪ ٩‬ٶ ا‪٬‬ضا‪ٗ ،١‬اىبػتؿفٱ ‪ِٙ‬ظط ًب شهجم اشبج‪ ٩‬ٶ‪ِٙٗ ،‬ظجط أقطبٰٔجا قج٘‪٨‬ځ إفب اهلتجاو‬
‫ٗاهػٹِ‪ ٞ‬إْٲ أًلِٕ‪ ،‬فإشا أضؾ ٰسٖٱ اهلل تعافب إفب ًا ؾا‪ ،ًِٕ ١‬ععَٰٰ عو‪ٗ ٕٚ‬أُلصٖٱ ًتج٘كِّ‪٩‬ځ عو‪ٚ‬جٕ‪،‬‬
‫إش ٓصٖ ا‪ٞٙ‬ٿ ا‪٨‬جتٔازٶ اىبٽو٘و; ٗبٔجصا أًجطٰ اهلل تعجافب ُب‪ٚ‬ٸجٕٱ ًب ٓجصٖٶ ا‪ٙ٬‬ج‪ )2()ٞ‬أ‪ ٜ‬آ‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهتؿاٗض ًّ غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ‪.‬‬
‫ًب كىټ أًطڅ هقپ٘ٲهٿٕٱ ٰتعٰاهپ‪ +:ٟ‬ﭙ‬ ‫ٗاهؿٹ٘ض‪ ٠‬عِس اىبػوٌـب أًطٴ ًؿٔ٘ض ًعطٗ‬
‫ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ‬
‫ﭭ ﭮ ﭯﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ"(‪ٗ)3‬سبس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ٱط‪ٙ‬ط‪ٝ‬پ ‪‬‬
‫غ٘يڄ اهللٶ × ز‪ٗ .‬بول ‪ :‬شًٰا ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱ‬
‫ت أپذٰساځ أپكڀٰطٰ ٱًؿٰاٰٗضٰ‪ٝ‬ځ ‪٪‬پقٲرٰابٕٶ ًٶّٲ ضٰ ٱ‬
‫قاي‪ :‬ش ًٰا ضٰأپ‪ٙ‬ٲ ٱ‬
‫قرٰابٶٕٶ ًٶّٲ ٰضغٱ٘يڄ اهللٶ ×ز(‪.)4‬‬
‫أپذٰساځ ًٶّٰ اهِٸاؽڄ پأكڀٰ ٰط ًٱؿٰا ٰٗضٰ‪ٝ‬ځ ‪٪‬پ ٲ‬
‫(‪ )1‬قاهٕ اهطا ب ا‪٪‬قلٔاُ‪ً ٛ‬ب اىبلطزا ًب ط‪ٙ‬ب اهقطآْ‪ً :‬جاز‪( ٝ‬ؾج٘ض) بتكجط ‪ٗ .‬اهطا جب ٓج٘ أبج٘‬
‫اهقاغٍ ذػـب بّ ضبٌس بّ اىبلهى ا‪٪‬قلٔاُ‪ ًّ 502 ( ٛ‬اهلحط‪.)ٝ‬‬
‫(‪ )2‬قاهٕ اهقططيب ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.252‬‬
‫(‪ )3‬آي عٌطاْ ‪.159 /‬‬
‫(‪ )4‬ضٗاٖ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو ًجا ججا‪ً ١‬ب اىبؿج٘ض‪ٗ .)1714( :ٝ‬اٮًجاَ أهبجس ًب‬
‫ذسځا قپطڃ پكاْٰ پأكڀٰ ٰط‬
‫اىبػِس‪ :‬د ‪ 4‬م‪ ،328‬بول ‪ :‬قاي اهعٓط‪ٗ :ٜ‬كاْ أب٘ ٓط‪ٙ‬ط‪ٙ ٝ‬ق٘ي‪ :‬ش ًٰا ضٰپأ‪ٙ‬ٲتٱ پأ ٰ‬
‫رابٶ ٶٕ ٶًّٲ ٰضغٱ٘يڄ اهللٶ × ز‪ٗ .‬ضٗاٖ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ً ٠‬ب باو اشبكجا‪٢‬ل ًب‬ ‫‪٪‬قٲ ٰ‬
‫ؿاٰٗ ٰض ځ‪ ٝ‬پ‬
‫ًٱ ٰ‬
‫‪‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٖٜ‬‬

‫فس‪٨‬هج‪+ ٞ‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ" ٗفعجىٰ اهطغج٘ي × تل‪ٚ‬ججس أْ اهؿٹج٘ض‪ ٠‬تقجعٱ ًب ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ‬

‫كؤِّا‪ْ٪ ،‬ٸ ا‪ٞٙ٬‬پ تقج٘يٱ‪ +:‬ﮞ ﮟ ﮠ" ٗتقج٘يٱ‪ +:‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ"‪ٗ .‬اهلج‪َ٩‬ٱ‬
‫ف‪ٌٔٚ‬ا عاَٻ‪ ،‬فلوٌ‪ٞ‬ٿ ‪ +‬ﮞ" هل عا ٻَ ‪ٙ‬عجين كج ٸ‬
‫ى أًج څط ًجّ أًٱج٘ ڄض اىبػجوٌـب‪ٗ ،‬كوٌج‪ٞ‬‬
‫‪+‬ﭯﭰ" ف‪ٔٚ‬ا (اهج) هوحِؼڄ‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث ‪ ٨‬عٔسٰ ًب اهجصّٓڄ‪ ،‬فتعج‪ٚ‬ٸّ ججِؼٱ ا‪ً٪‬جطڄ‪ ،‬ف‪ٚ‬ل‪ٚ‬جسٱ‬
‫اشبٽاوٱ اهعٌَٰ٘‪ٗ ،‬اهعاَٹ ‪ٙ‬بق‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬عًٌٕ٘ٶ ًا ل ‪ٙ‬طڄزٲ زه‪ٚ‬ىٱ اهتدك‪ٚ‬لڄ‪ِٓٗ ،‬ا ل ‪ٰٙ‬طڄزٲ زه‪ٚ‬جىٴ‬
‫ؽبكټلٱ اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب ؾ‪ً ١ٛ‬ع‪ٚ‬ٸّ‪ ،‬فتلْ٘ ز‪٨‬ه‪ٞ‬ٿ ا‪ً٪‬ط عاًٸ‪ٞ‬ځ ًب كىټ ضأ‪ً ٜ‬ا هپٍ ‪ٙ‬تع‪ٚ‬ٸّ اهطأ‪ٜ‬ٱ‬
‫رلپٍڄ‪ُ٪ ،‬ٸٕ ًّ اه٘ن٘حڄ اهص‪ٙ ٜ‬ٱػتاِٰ‪ ٟ‬ف‪ ٕٚ‬عجّ اهتؿجاٗض‪ًٗ .‬جا كجاْ‬
‫بس‪٨‬ه‪ ٞ‬اهِلټ اهڀ ٱٌ ٲ‬
‫زْٗ اىبٿرلٍ فٔ٘ ضبى اهتؿاٗض ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬بقكس اه٘ق٘ي إفب اهلٍٔ ا‪٪‬ك ط ق٘اباځ‪.‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فاهؿ٘ض‪ ٛٓ ٠‬لبط ًّ اهجتللف ازبٌجاع‪ً ٛ‬ب اهقهج‪ٗ ٞٚ‬تبجازي اهجطأ‪ٜ‬‬
‫ٮزضان اىبٽو٘و ف‪ٔٚ‬ا ب٘قلٕ ذلٌاځ أٗ فلط‪ٝ‬ځ أٗ خرب‪ٝ‬ځ‪ ،‬عّ طط‪ٙ‬ق اغتدطاد اهطأ‪ ٜ‬أ‪ٜ‬‬
‫عّ طط‪ٙ‬ق اهتؿاٗض قبطاجع‪ ٞ‬اهعق‪ ١٩‬إفب ق٘ي بعهٍٔ‪ٗ ،‬قس ‪ٙ‬لْ٘ اغتدطاد اهطأ‪ً ٜ‬جّ‬
‫مسا ا‪٬‬ضا‪ً ١‬ب اىبػأه‪ ٞ‬اىبع‪ ،ِٞٚ‬أٗ بإجطا‪ ١‬فعى ‪ٙ‬سي عو‪ ٕٚ‬كٌجا ذكجى ًجع ًجط‪ ٍٙ‬عو‪ٔٚ‬جا‬
‫اهػ‪+ َ٩‬ﭽ ﭾﭿ" أ‪ ٜ‬أْ اه٘اقع ػباٗو عوج‪ ٟ‬غج‪٧‬اهلٍ‪ٙٗ ،‬جطاجعلٍ ًب اهجطأ‪ٜ‬‬
‫اهص‪ ٜ‬تٽوبْ٘‪ ،‬فاٮؾاض‪ِٓ ٝ‬ا قبِعه‪ ٞ‬اهل‪ َ٩‬كٌا تقسَ‪ .‬فاهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتؿاٗض قبعِ‪ٗ ٟ‬اذس‪،‬‬
‫ٓ٘ أخص اهطأ‪ٗ ٜ‬اغتدطاجٕ ًجّ ًطاجعج‪ ٞ‬اهللجط ًب ً٘نج٘ اىبػجأه‪ ٞ‬بقكجس ًعطفج‪ٞ‬‬
‫ذلٌٔا ٗاىبٽو٘و ف‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫الفسعُ الجالحُ‪ :‬وعٍ‪ ٜ‬املػٕز‪ٔ ٚ‬الٍصٗخ‪:ِٛ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .256‬اىبؿ٘ض‪ ٛٓ ٝ‬أخص اهطأ‪ ٜ‬اىبوعَ‪ ٛٓٗ ،‬لبطڂ ًّ اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬باهتؿجاٗض‪،‬‬
‫ٗدبط‪ ٜ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬أخص اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮُلاش ذتٌاځ‪ ،‬فاهطأ‪ ٜ‬ف‪ٔٚ‬ا ‪ٙ‬ل‪ٚ‬س اٮهعاَ ‪ ٨‬ضباه‪،ٞ‬‬
‫كتاو اهِلاح‪:‬د‪ 7‬م‪ 45‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ ًّ ،ٝ‬طط‪ٙ‬ق اهؿافع‪ ٛ‬عّ غل‪ٚ‬اْ بّ ع‪ ِٞٚٚ‬عّ اهعٓط‪;ٜ‬‬
‫قاي‪ :‬قاي أب٘ ٓط‪ٙ‬ط‪ٗ:ٝ‬شكطٖ‪ًٗ .‬ب اهػِّ اهكاط‪ :٠‬كتاو أزو اهقان‪ :ٛ‬باو ًؿجاٗض‪ ٝ‬اهقانج‪:ٛ‬‬
‫(‪ٗ .)4531‬اسبس‪ٙ‬ث عِس أهبس إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬ضٗاتٕ عِس اهب‪ٔٚ‬ق‪ ٛ‬ثقا ‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ اسبس‪ٙ‬ث ًطغجى‬
‫بـب اهعٓط‪ٗ ٜ‬أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ .ٝ‬قاي اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب اهسض اىبِ ٘ض‪:‬د‪ 2‬م‪ٗ :359‬أخطد ابجّ أبج‪ ٛ‬ذجامت عجّ‬
‫أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪ٗ ...ٝ‬شكطٖ‪ .‬قاي ابّ ذحط ًب اهلتس‪ :‬د ‪ 13‬م‪( :420‬ضجاهٕ ثقا ٴ إ‪ ٨‬إُٔ ًِقٽع)‪.‬‬
‫ٔ‪ٖٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫‪ ُٕ٪‬ضأ‪ً ٜ‬ب صباي اهعٌى اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٨ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ًٗ ،ٛ‬ا كاْ كصهم ف‪ ٩‬بس ًجّ ا‪٨‬تلجاق‬
‫عو‪ ٕٚ‬با‪ ٪‬وب‪ ٞٚ‬اهيت ؼبكى بٔا إُلاشٖ‪ٗ ،‬أًا اسبح‪ ٞ‬عو‪ٓ ٟ‬جصا اهلٔجٍ هتدكج‪ٚ‬ل ز‪٨‬هج‪ٞ‬‬
‫كوٌ‪ ٞ‬اىبؿ٘ض‪ ٝ‬باهطأ‪ ٜ‬اىبوعَ‪ ،‬فرس‪ٙ‬ث عبساهطهبّ بّ پِٲٍڅ پأْٸ اهٸِيبٸ × قپجايٰ ‪٪‬پبج‪ٰ ٛ‬بلڀجطڅ‬
‫ذسٷ ًٰا عٰكٰ‪ٚ‬ٲٱتلٿٌٰا فٶ‪ًٰ ٛ‬ؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ أپبٰساځ ز(‪ًٗ .)1‬لًٕٔ٘ٱ‬
‫ٰٗعٱٌٰطٰ‪ :‬شهپ٘ٲ أپٸُلٿٌٰا اتٸلپقڀتٱٌٰا ٰعوپ‪ ٟ‬أپًٲطڅ ٰٗا ٶ‬
‫كٌا جا‪ ٰ١‬عّ عبسٶاهطهبّ بّ پِٲٍڅ عّ ًعاشٶ بّ جبجى‪ :‬أْٸ ٰضغٱج٘يٰ اهللٶ × هپٌٸجا پأضٰازٰ أْٲ‬
‫‪ٙ‬ٱػٰ ټطحٰ ٱًعٰاشاځ إهپ‪ ٟ‬اهڀ‪ٌّٰٰٚ‬ڄ‪ ،‬اغٲتٰؿٰاضٰ ُٰاغاځ ًٶّٲ أپقٲجرٰابٕٶ‪ ،‬فٶج‪ٔٚ‬ڄٍٲ أپبٱج٘ ٰبلڀجطڅ ٰٗعٱٌٰجطٰ ٰٗعٱ ٲٌٰجاْٰ‬
‫م‬
‫‪ ٨‬إُٸج پ‬
‫ي پأبٱج٘ ٰبلڀجطڅ‪ :‬هپج ٲ٘ پ‬
‫غٰتؿٰجا ٰض ٱٍٓٲ‪ ،‬پفقپجا ٰ‬
‫خهٰج ٲ‪ٚ‬طڅ‪ ،‬فپا ٲ‬
‫ّ ٱ‬
‫غ ٲ‪ ٚ‬ٱس ٲب ٱ‬
‫ر ٿ‪ٰٗ ٞ‬اه ٹعٰب ٲ‪ ٚ‬ٱط ٰٗٿأ ٰ‬
‫طوڀ ٰ‬
‫ٰٗ ٰع ٶو‪ٛ‬ٻ ٰٗ پ‬
‫ذ ٶسكٿٍٲز قپايٰ‪ :‬فپٰت پلوچٍٰ اهڀقپ٘ٲَٱ‪ ،‬فپٰت پلوچٍٰ‬
‫اغٲتٰؿٰطٲتِٰٰا ًٰا ٰت پلوچٌٲِٰا‪ .‬فپقپايٰ‪:‬شإڄُټ‪ ٛ‬فٶ‪ٌٰٚ‬ا هپٍٲ ‪ٙ‬ٱ ٲ٘حٰ إڄپه‪ٛ‬ٸ كپأپ ٰ‬
‫كٿىٹ إُٲػٰاْڅ بطٰأڀ‪ٙ‬ٶٕٶ فپقپايٰ‪ :‬ش ًٰا تٰطٰ‪ٰٙ ٠‬ا ٱًعٰاشٱ ؟ ز قپايٰ‪ :‬پأضٰ‪ًٰ ٠‬ا قپايٰ أپبٱ٘ ٰبلڀطڅ‪ ،‬فپقپجايٰ ٰضغٱج٘يٱ‬
‫اهللٶ ×‪ :‬ش إْٸ اهللپ عٰعٸ ٰٗجٰىٸ ٰ‪ٙ‬لڀ ٰطٖٱ ًٶّٲ فپ ٲ٘قڄ غٌٰٰا‪٢‬ٶٕٶ پأْٲ ٱ‪ٙ‬دٲ ٶٽ‪ ٰ٤‬أپبٱ٘ ٰبلڀطڅز(‪.)2‬‬
‫ثٍ إُٕ اُعقس اٮنبا عو‪ ٟ‬أْ اىبؿ٘ض‪ً ٝ‬وعً‪ ًّ ٞ‬ز‪٨‬ه‪ ٞ‬ق٘ي عٌط ‪ًٰ( :‬جّٲ بٰجاٰ‪ٙ‬عٰ‬
‫ػوٶٌٶـبٰ پف‪٩‬پ ‪ٙ‬ٱتٰاٰبعٱ ٓٱٰ٘ ٰٗاچهصٶ‪ ٜ‬بٰاٰ‪ٙ‬عٰٕٱ ٰتاٶ ٸط‪ٝ‬پ پأْٲ ‪ٙ‬ٱقڀجٰت‪٩‬پ)(‪ًٗ )3‬ب‬
‫ج‪٩‬ځ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٰؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ ًٶّٰ اهڀٌٱ ٲ‬
‫ضٰ ٱ‬
‫هل آخط‪ًّٰ(:‬ٲ زٱعٶ‪ ٰٛ‬إهپ‪ ٟ‬إًٰاضٰ‪ٝ‬ٷ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٰؿٱ٘ضٰ‪ٝ‬ٷ فپ‪٩‬پ ‪ٰٙ‬رٶىٹ هپٕٱ أپْٲ ‪ٰٙ‬قڀبٰجىٰ)(‪ٗ .)4‬عجّ عوج‪ ٛ‬‬
‫قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪:‬ش هپ٘ٲ كٿِٲتٱ ًٱ‪ًٰ٧‬ټطاځ أذٰساځ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٰؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ ‪٪‬پًٸطٲ ٱ ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٱ ابٲّٱ أٿَټ‬

‫(‪ )1‬قاي ابّ ذحط ًب اهلتس‪ٗ :‬جس هٕ ًػتِساځ ًب فها‪٢‬ى اهكراب‪٪ ٞ‬غس بّ ً٘غ‪ٗ ;ٟ‬اىبعطفج‪ ٞ‬ه‪ٚ‬عقج٘و‬
‫بّ غل‪ٚ‬اْ بػِسٷ ‪ ٨‬بأؽ بٕ‪ٗ .‬قاي‪ :‬عبساهطهبّ بّ پِٲ څٍ طبتوو ًب قربتٕ‪:‬د‪ 3‬م‪ ًّ 420‬كتجاو‬
‫ا‪٨‬عتكاَ‪ .‬قوت‪ :‬عبساهطهبّ بّ پِٲ څٍ ل ؽبطټد أذس ًّ أقراو اهػِّ هٕ‪ٗ ،‬هلِٕ هٕ قرب‪ ،ٞ‬قاي‬
‫ابّ ك ف ًب جاًع اىبػاُ‪ٚ‬س ٗاهػِّ‪:‬د‪ 8‬م‪ :439‬ل ‪ٙ‬ٱدطټد أذس ًّ أقراو اهلتب هعبساهطهبّ‬
‫بّ ٍِ ٗكاُت هٕ قرب‪ .ٞ‬إُتٔ‪ .ٟ‬أًا إُٔ ًّ أقراو ًعاش بّ جبى ف ابت‪ٗ .‬ضٗاٖ اٮًجاَ أهبجس‬
‫جٰتٌٰ ٲعٱتٌٰا فٶ‪ًٰ ٛ‬ؿٱ٘ضٰ‪ٝ‬ٷ ًٰا خٰاپه ڀلتٱ ٿلٌٰاز ٗف‪ ٕٚ‬ؾٔط بّ ذ٘ؾب‪،‬‬
‫ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 4‬م‪ :227‬بول ‪:‬ش هپ٘ڄ ا ٲ‬
‫قاي عِٕ اهل‪ :ٌٛ ٚ‬نع‪ٚ‬و ‪ٙ‬لتب ذس‪ ،ٕ ٙ‬فاسبس‪ٙ‬ث إغِازٖ ذػّ إْ ؾا‪ ١‬اهلل ٗؼبتٰخٹ بٕ‪.‬‬
‫(‪ )2‬ضٗاٖ اهٽرباُجج‪ً ٛ‬ب اىبعحججٍ اهلججبف‪ :‬د ‪ 20‬م‪ .)124( :57‬نججعلٕ احملقججق اهلانججى اهػججول‪،ٛ‬‬
‫ٗاهص‪ٙ ٜ‬بسٗ هِا أْ إغِازٖ ذػّٴ هافٖ‪.‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اسبسٗز‪ :‬باو ضجٍ اسببو‪ ًّ ٟ‬اهعُا‪.)6830( :‬‬
‫(‪ )4‬شكطٖ ابّ ذحط ًب اهؿطح‪ِٙٗ ،‬ظط‪ :‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪:ٜ‬د ‪ 12‬م‪.188‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٖٜ‬‬

‫عٰ ٲبسٷ ز(‪ٙٗ .)1‬لٍٔ ًّ ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهِك٘م ًب اهباو أْ اىبؿ٘ض‪ً ٝ‬وعًج‪ ٞ‬هوٌتؿجاٗض‪ ّٙ‬ذجـب‬
‫ػبٌع أ وبٍٔ قه‪ٚ‬تٔا ب٘قلٔا اىب٘ن٘ع‪ ٛ‬هوٌػأه‪ ٞ‬أٗ اسبلٍ ف‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫ٗأًا اهِك‪ٚ‬ر‪ٞ‬ٿ فٌّ اهؿ٘ض‪ ٛٓٗ ،٠‬إبسا‪١‬ٱ اهطأ‪ً ٜ‬ٽوقاځ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتصكف أٗ اهتِب‪ٚ‬جٕ أٗ‬
‫عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ف‪ٌٚ‬ا ب‪ ;ٍِٔٚ‬هعٌَ٘ڄ ذس‪ٙ‬ث أب‪ ٛ‬تٌٰج‪ٍٚ‬‬ ‫اهتعو‪ ًّ ٍٚ‬ف إهعاَ‪ ٛٓٗ ،‬فط‬
‫يب × قپججايٰ‪ :‬ش إْٸ اهجسټ‪ ّٰٙ‬اهِٸكٶجج‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬ٿ‪ ،‬إْٸ اهجسټ‪ ّٰٙ‬اهِٸكٶجج‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬ٿ‪ ،‬إْٸ اهجسټ‪ّٰٙ‬‬
‫اهججساض‪ٜ‬ټ پأْٸ اهجِٸ ٸ‬
‫ػوٶٌٶـبٰ ٰٗعٰاًٸٶتٔڄٍٲ ز(‪.)2‬‬
‫اهِٸكٶ‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬ٿ هللٶ ٰٗٶهلٶتٰابٕٶ ٰٗهٶِٰب‪ٚ‬ټٕٶ; ٰٗ‪٪‬پ‪٢‬ٶٌٸ‪ٞ‬ٶ اهڀٌٱ ٲ‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ػبب إبسا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬يبّ كاْ أٓ‪٩‬ځ هٕ ًّ اهِاؽ‪ ،‬ىبّ هپ ٱٕ اهك‪٩‬ذ‪ٞٚ‬ٿ ذاكٌاځ‬
‫كاْ أٗ قا‪٢‬ساځ أٗ أًفاځ أٗ ف شهم‪ ٘ٓٗ ،‬أًط ‪ ٨‬خلا‪ ١‬ف‪ٚ‬جٕ‪ .‬فاهِكج‪ٚ‬ر‪ ٞ‬أًجط ًؿجطٗ ‪،‬‬
‫ٗتعٽ‪ ٌٞ٢٪ ٟ‬اىبػوٌـب ٗعاًتٍٔ‪.‬‬
‫اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬ ‫املشأي‪ ُ١‬ايجاْ‪ :١ٝ‬قاعس‪ٝ‬ڂ ًب ب‪ٚ‬اْ أُ٘ا اهطأ‪ً ٜ‬ب صبا‪٨‬‬
‫ًٗب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬إٌٔاعُ السأ‪ٔ ِٙ‬الفهس فِ٘ الدٌُّٗا‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .257‬ذسزٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ ا‪٪‬فلاضٰ ٗأطوق عقى اٮُػاْ ه‪ٚ‬تللط ٗ‪ٙ‬بس باجتٔاز قر‪ٚ‬س‬
‫قاحل‪ ،‬فحعى اهطأ‪ ًّ ٜ‬ا‪٪‬فلاض ًا ‪٧ٙ‬خص ًّ ز‪٢٨‬ى اشبٽاو اهؿطع‪ ٛ‬اىبٿرلٍ‪ ،‬فٔج٘‬
‫ضأ‪ٙ ٨ ٜ‬قبى اهظّ‪ ٨ٗ ،‬ؼبتاد إفب ذ٘اض أٗ جسي ف‪ ُٕ٪ ،ٕٚ‬ق٘يٴ فكىٴ ‪ٙ ٨‬تعسز اهطأ‪ٜ‬‬
‫ف‪ ،ٕٚ‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﮜﮝﮞﮟﮠﮡ"(‪ ًّٗ .)3‬اهجطأ‪ً ٜ‬جا ‪٧ٙ‬خجص ًجّ‬
‫ز‪٢٨‬ى اشبٽاو اهؿطع‪ ٛ‬اىبتؿابٕ اهص‪ٙ ٜ‬قبى تِ٘ٹ اهللط ف‪ٗ ٕٚ‬تعسز اهطأ‪ٓٗ ،ٜ‬ج٘ ‪ٙ‬قبجى‬
‫اهظّ ٗا‪٨‬ذتٌاي‪ٗ ،‬ؼبتاد إفب اسب٘اض ٗازبسي اهللط‪ ٜ‬ف‪ ٕٚ‬أٗ ازبسي اهلقٔج‪ ٨ ٛ‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫ًّٗ جسي ا‪٪‬فلاض ًب اىبتؿابٕ ‪ٙ‬تٌ‪ٚ‬عٱ اهطأ‪ ٜ‬اهطاجس عو‪ ٟ‬اهجطأ‪ ٜ‬اىبطجج٘ح‪ٗ ،‬اهقاعجس‪ٝ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 1‬م‪ٗ .107ٗ 95ٗ 76‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬أب٘او اىبِاقجب‪:‬‬
‫اسبس‪ٙ‬ث (‪ٗ .)3809ٗ 3808‬ابّ ًاج‪ً ٞ‬ب اهػِّ‪ :‬اىبقسً‪ :ٞ‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)138‬‬
‫(‪ )2‬ضٗاٖ اٮًاَ اهؿافع‪ً ٛ‬ب اهطغاه‪ :ٞ‬اهلقط‪ٗ .)172( ٝ‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.7/‬‬
‫ٖ‪ٖٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ازبسه‪ ٞٚ‬ف‪ :ٕٚ‬ضأ‪ٙ‬ٱِا ق٘اوٴ ؼبتٌى اشبٽأ‪ٗ ،‬اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط خٽأ ؼبتٌى اهك٘او‪ .‬قاي اهلل‬
‫تعافب‪ + :‬ﮢﮣﮤ"‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ٗأًا أْ اٮغ‪ َٰ٩‬ذسٸزٰ ا‪٪‬فلاض‪ ،‬فإُٕ ًّ اغتقطا‪ ١‬اهبرث ًب ٗاقع اهطأ‪ٗ ٜ‬اهِظط ًب‬
‫اهػٹِ‪ ٞ‬ظبسٱ أْ اه٘اقع اىبعطًب ه٭ضا‪ٙ ١‬سٗض ًب أضبع‪ ٞ‬صبا‪ ٨ٗ ، ٨‬ضأ‪ ٜ‬ؽبطدٱ عّ أذسٓا‬
‫قٽعاځ‪.‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬ع ًب صباي اىبعتقس اٮمباُ‪( ٛ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أقج٘ي اهجس‪ )ّٙ‬أٗ‬
‫ًب صباي اىبعتقس اهعٌو‪( ٛ‬اهلقٕ)‪.‬‬
‫اهعوٍ ٗاىبعطف‪ ٞ‬بأُ٘اعٔا اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهِقو‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعاض‪ٙ‬و ًب صبا‪٨‬‬
‫اهعوٌ‪( ٞٚ‬اهتحط‪ٙ‬ب‪ )ٞٚ‬أٗ اه قاف‪.ٞٚ‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ ٜ‬ؼبتاد اهسضا‪ٗ ٞٙ‬اشبرب‪ٗ ٝ‬اهلّ قب٘ن٘عٕ‪ ٘ٓٗ ،‬اىبعطف‪ ٞ‬اهيت تأت‪ ٛ‬عجّ‬
‫طط‪ٙ‬ق اىبٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬أٗ اهعٌى ٗاهتٽب‪ٚ‬ق‪.‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬اهطأ‪ ٜ‬اىبتعوق باهعٌى بعس تقط‪ٙ‬طٖ‪ ٨ ٘ٓٗ ،‬ؼبتاد إفب حبث ٗإًعاْ ُظط بقسض ًجا‬
‫ؼبتاد إفب اتلاق ًلَٔ٘ اهعاًوـب بٕ‪.‬‬
‫رلپٍڄ‪ ٨ ُٕ٪ ،‬خج‪٩‬‬
‫باههطٗض‪ ٝ‬أْ اهتؿاٗض ‪ ٨‬ػبط‪ً ٜ‬ب اهطأ‪ ٜ‬اهڀ ٱٌ ٲ‬ ‫ًّٗ اىبعطٗ‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اىبظِْ٘ ذتٌجاځ‪،‬‬ ‫ف‪ ٕٚ‬إ‪ ٨‬إشا آتعٸ اىبعتقس اٮمباُ‪ٗ ،ٛ‬إلبا اهتؿاٗض ػبط‪ً ٜ‬ب صبا‪٨‬‬
‫هترس‪ٙ‬س اهتقط‪ٙ‬ط ا‪ ً٪‬ى ًِٕ ًب اهقه‪ ٞٚ‬أٗ اىبِاغب‪ٗ ،ٞ‬شهم قبى اهقج٘ي ٗاهعٌجى‪ٗ .‬هلجصا‬
‫مبلّ أْ ؼبٌى اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬عاْ‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اؾرأيذاؾؼقادييذ‪ ٘ٓٗ ،‬اهص‪ٙ ٜ‬أخص ضأ‪ً ٕٙ‬ب فلط اهِاؽ ف‪ٌٚ‬ا ‪ٙ‬ٱؿلى عو‪ ٍٔٚ‬ف‪ٕٚ‬‬
‫ف‪ ٕٚ‬زه‪ٚ‬ى هٕ عِسٍٓ‪،‬‬ ‫ًا ‪ٙ‬عطفْ٘‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا ف‪ٌٚ‬ا ل ‪ٙ‬أ‬ ‫دباٖ اىبػا‪٢‬ى اهعٌو‪ ًّ ٞٚ‬عًٌ٘ا‬
‫أٗ ل ؼبهطٍٓ ف‪ ٕٚ‬اهسه‪ٚ‬ى‪ٙٗ .‬سخى ًب ٓصا اهللط اهق‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهجترلڇٍ اهبجاځ ٗتل جط ف‪ٚ‬جٕ‬
‫اهظِْ٘ ٗاهؿل٘ن‪.‬‬
‫ًّ اهللط‪:ٝ‬‬ ‫اه اُ‪ :ٛ‬اؾرأيذمبعـىذاالعتؼاد‪ ٘ٓٗ ،‬عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أقِا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٖٜ‬‬

‫اهكِو ا‪ٗ٪‬ي‪ ٘ٓٗ :‬اهبكف‪ٝ‬ٿ باه٘ذ‪ ٛ‬أٗ باهلٍٔ‪ٗ ،‬اهبكف‪ ٝ‬باه٘ذ‪ ًّ ٛ‬اهلل تعافب‬
‫عو‪ ٟ‬أُب‪ٚ‬ا‪ٗ ٕ٢‬ضغوٕ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯫﯬﯭﯮﯯﯰﯱ"(‪.)1‬‬
‫ٗاهكِو اه اُ‪ :ٛ‬اهبكف‪ٝ‬ٿ باهلٍٔ ىبساضن اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬ز‪٨٨‬تٔجا عِجس اجملتٔجس‪ ّٙ‬قبجا‬
‫اهلل عو‪ ًّ ٍٔٚ‬شكا‪ٗ ١‬إبسا قاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﮉﮊﮋﮌﮍﮎ‬ ‫أفا‬
‫ﮏﮐﮑﮒﮓﮔ"(‪.)2‬‬
‫ٗاهكِو اه اهث‪ :‬اهعبقط‪ ٞٙ‬خاضد زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اه٘ذ‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬جتٔاز اهؿطع‪ٙ ٨ ٛٓٗ ،ٛ‬عتسٹ‬
‫اىبعطفجج‪ ٞ‬اهتؿججط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞٚ‬اىبلججآ‪ ٍٚ‬اسبهججاض‪ ٞٙ‬هٯغجج‪ٙٗ ،َ٩‬قبججى اٮبججسا‬ ‫بٔججا ًب صبججا‪٨‬‬
‫اهتحط‪ٙ‬ب‪ٗ ٞٚ‬اىباز‪ ٞٙ‬اىبسُ‪.ٞٚ‬‬ ‫ٗاهعبقط‪ً ٞٙ‬ب اجملا‪٨‬‬
‫اه اهث‪ :‬اؾرأيذمبعـىذاؾتدبريذاؾػؽريذهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهؿج‪ٗ ْٗ٧‬اىبكجاحل‪ٓٗ ،‬ج٘ اهِظجطٱ ًب‬
‫أعقاو ا‪ً٘٪‬ض إفب ًا تكجف‪ ،‬ف‪ٚ‬رتجاد اٮُػجاْ ف‪ٚ‬جٕ إفب اهجطأ‪ٗ ٜ‬اهجطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خجط ًعجٕ‬
‫ه‪ٚ‬تلاًى بطأ‪ٌٔٚٙ‬ا عقوٕٱ ٗ‪ٙ‬بكط اهػبى ا‪٪‬فهى أٗ اىبعازبج‪ ٞ‬ا‪٪‬ذػجّ‪ًِٗ ،‬جٕ اغٲجتٰطٲأپ‪ٙ‬ٲتٱ‬
‫اهطجٱىٰ ًب اهطأ‪ ،ٜ‬أ‪ ٜ‬اغتؿطتٕٱ‪ٗ ،‬ضٰا‪ٰٙ١‬تٕٱ قبا عِس‪ ٜ‬ه‪ٚ‬ٱؿفٰ عو‪ٙ ٘ٓٗ ،ٛ‬ٱطا‪٢‬ٶ‪ ٕٚ‬أ‪ٙ ٜ‬ٱؿاٗضٖ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬إٖضاحُ وعاٌ٘ إٌٔاع السأ‪ٔ ٙ‬أصٍافّا‪:‬‬

‫‪ .258‬أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اؾرَّأْيُذاؾَّذِيذقُػِقدُذاؾتَّشِرِقعَ‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ‪ ،‬فٔ٘ فلط ػبجط‪ً ٜ‬ب‬
‫صباي غّ اهق٘اُـب هوٌحتٌع أٗ تطت‪ٚ‬ب ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اهلطز ًع ُلػٕ‪ ،‬فٔ٘ فلط تؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬ػبب‬
‫اهعٌى بٕ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتػو‪ ٍٚ‬ىبا جا‪ٗ ١‬ذ‪ٚ‬اځ ًّ عِس اهلل بس‪٨‬ه‪ ٞ‬اهلتاو ٗاهػِ‪ٗ ٞ‬إنبجا‬
‫اهكراب‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬اؽ عو‪ ٟ‬شهم‪.‬‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬اؾرَّأْيُذاؾَّذِيذقُػِقدُذاؾتَّعِرِقفَ‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ اهللط ف‪ ٕٚ‬ت٘ق‪ٚ‬لځا ‪ً٪‬ط ًّ ا‪ً٘٪‬ض‪٘ٓٗ ،‬‬
‫عو‪ ٟ‬نطبـب‪:‬‬
‫اهللط‪ٗ ٞٙ‬دبط‪ ٜ‬بت٘ق‪ٚ‬و ًعـب هو٘اقع احملػ٘ؽ ؼبسٖ‬ ‫اههطو ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهتعط‪ٙ‬لا‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.105/ ١‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪٪‬عطا ‪.201/‬‬
‫٘‪ٖٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫باهت٘ق‪ٚ‬و عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اىبٽابق‪ ٞ‬أٗ اهتقط‪ٙ‬ب‪:‬‬

‫أٗهلٌا‪ ٘ٓ :‬اهتعط‪ٙ‬جو هو٘اقجع عوج‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى اىبٽابقج‪ ٞ‬كتعط‪ٙ‬جو اهعقجى‪ٗ ،‬اهؿجط ‪،‬‬
‫ٗاه٘ع‪ٗ ،ٛ‬اسبهاض‪ٗ ،ٝ‬اجملتٌع‪ٗ ،‬اهِٔه‪ ٗ ،ٞ‬فٓا ًّ اهتعط‪ٙ‬لا ‪.‬‬
‫ٗثاُ‪ٌٔٚ‬ا‪ :‬اهتعط‪ٙ‬و عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتقط‪ٙ‬ب‪ ٘ٓٗ ،‬اهتعط‪ٙ‬و اٮجطا‪٢‬ج‪ٗ ،ٛ‬ػبجط‪ٓ ٜ‬جصا‬
‫اهِ٘ ًّ اهتعط‪ٙ‬و عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتقس‪ٙ‬ط‪ ،‬كٌا ًب اهعوَ٘ اهتحط‪ٙ‬ب‪ ،ٞٚ‬كتعط‪ٙ‬جو اهلٔطبجا‪١‬‬
‫اٮجطا‪ ٞٚ٢‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتقجس‪ٙ‬ط; هتقط‪ٙ‬جب‬ ‫ٗاهٽاق‪ٗ ٞ‬اهه٘‪ًٗ ١‬ا افب شهم ًّ اهتعط‪ٙ‬لا‬
‫اٮزضان ًّ ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪.١‬‬
‫اهؿجطع‪ٓٗ ،ٞٚ‬ج‪ ٛ‬ت٘قج‪ٚ‬و اه٘اقجع قبقتهج‪ ٟ‬ز‪٨‬هج‪ٞ‬‬ ‫ٗاههطو اه اُ‪ :ٛ‬اهتعط‪ٙ‬لجا‬
‫اىبلوو اه٘اقع عو‪ ٟ‬ذػب ًطاز اهؿجاض ٗقكجسٖ‪ ،‬فٔج٘‬ ‫اهِك٘م اهؿطع‪ ،ٞٚ‬ف‪ٚ‬عط‬
‫نطو ًّ ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ًٗ ،ٞٚ‬اهٕ‪ :‬تعط‪ٙ‬و اسبلجٍ اهؿجطع‪ٗ ،ٛ‬تعط‪ٙ‬جو اٮججاض‪،ٝ‬‬
‫ٗاهؿطك‪ٗ ،ٞ‬ا‪٨‬غتكِا ‪ٗ ،‬اىبدجابط‪ٗ ،ٝ‬اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬اىبؿج٘ض‪ ٗ ،ٝ‬فٓجا ًجّ اهتعط‪ٙ‬لجا ‪.‬‬
‫ؾطعاځ‪.‬‬ ‫ٗا‪٪‬قى ف‪ً ٕٚ‬ٽابق‪ ٞ‬اهللط عو‪ ٟ‬اه٘اقع اىب٘ق٘‬

‫ثاه اځ‪ :‬اؾرَّأْيُذاؾَّذِيذقَحِتَاجُذإؾَىذاؾدِّرَاقَةِذوَاؾْخِبِيرَةِذ‪ ٘ٓٗ ،‬أْ ‪ٙ‬لجْ٘ اهللجط ف‪ٚ‬جٕ زا‪٨‬ځ عوج‪ٟ‬‬
‫زضا‪ً ٞٙ‬ب ً٘نج٘ أٗ ًعطفج‪ً ٞ‬ب أًجط فجين ‪ٙ‬سضكجٕ أٓجى ا‪٨‬ختكجام‪ ،‬كعوجٍ اهٽجب‬
‫ا‪٪‬زٗ‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬تطك‪ٚ‬باتٔجا ٗتأثفاتٔجا ٗاهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ٞ‬تجسابفٓا‪.‬‬ ‫ٗخرباتٕ‪ٗ ،‬اهك‪ٚ‬سه‪ٗ ٞ‬أقجِا‬
‫ٗا‪٪‬قى ف‪ ٕٚ‬أْ ‪٧ٙ‬خص ضأ‪ ٜ‬أٓى اشبرب‪ٗ ٝ‬اهسضا‪ٗ ٞٙ‬اهتحطب‪.ٞ‬‬
‫ضابعاځ‪ :‬اآلرَاءُذاؾْؿُتَ َعؾِّؼَةُذباألَعِؿَالِذاهچتٶ‪٨ ٛ‬پ ٰترٲتٰادٱ إهپ‪ٰ ٟ‬برٲثٷ ٰٗإ ٲًعٰاْڄ ُٰظپجطڅ‪ ،‬بجأْ ‪ٙ‬لجْ٘‬
‫اهللط ف‪ٔٚ‬ا ًطؾساځ هوق‪ٚ‬اَ بعٌى ًّ ا‪٪‬عٌاي‪ٗ .‬ا‪٪‬قى ف‪ٔٚ‬جا أْ ‪٧ٙ‬خجص ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ًّ اهص‪ٙ ّٙ‬قَ٘ اهعٌى عو‪.ٍٔٚ‬‬
‫الفسعُ الجالح‪ :‬نٗفَّٗ ُ‪ ٛ‬التعاوُنِ الفهس‪ ِّٙ‬وع إٌٔاع السأ‪:ٙ‬‬
‫هقس ذسٸزٰ اٮغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتعاًى ًجع كجى ضأ‪ً ٜ‬جّ ا‪ُ٪‬ج٘ا ا‪٪‬ضبعج‪ًٗ ،ٞ‬اضغٰجٕٱ‬
‫بل‪ٚ‬ل‪ً ٞٚ‬ع‪ ِٞٚ‬زا‪ًٗ ;ٌٞ٢‬طجعٱ ب‪ٚ‬اْ شهم اهػٹِ‪ٗ .ٞ‬باهطج٘ إفب ٓس‪ ٜ‬اهطغج٘ي × ظبجسٱ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٜٙ‬‬

‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬أْٸ اهطغ٘يٰ × قس ضٰفپضٰ آضا‪ ٰ١‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ً ٞ‬ب صبجاي اهتؿجط‪ٙ‬عڄ ٗتٌٰٰػٸجمپ قبجا ُٰجعٰيٰ بجٕ‬
‫اه٘ذ‪ٛ‬ٱ‪ ،‬أ‪ ٜ‬تٌٰػٸمپ باسبلٍڄ اهؿطع‪ٛ‬ټ‪ٗ ،‬شهم ًب قٱوس اسبس‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬ذـب ضفجضٰ ضأ‪ ٰٜ‬نب‪ٚ‬جعڄ‬
‫غ٘هٿ ٱٕ ٰٗهپّٲ ٿأخٰاهٶوٰ أپًٲطٰ ٱٖز(‪ٗ .)1‬ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬ظبجسٖٱ قجو‪ ٟ‬اهلل‬
‫اىبػوٌـب ٗقاي‪ :‬ش إُټ‪ ٛ‬عٰبٲ ٱساهللٶ ٰٗضٰ ٱ‬
‫عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ ُعيٰ عِس ضأ‪ٜ‬ڄ اه٘اذس ٗتطنپ ضأ‪ ٰٙ‬ٱٕ ٗهپٍٲ ‪ٙ‬طجع هطأ‪ٜ‬ڄ اىبػوٌـب ٗشهم ًب بسضڅ‪،‬‬
‫فإُٕ ذـب ُعيٰ عِس أزُٰ‪ً ٟ‬ا‪١‬ٷ ًّ بسضڅ ٗل ‪ٙ‬ط ٰ اسبباوٱ بجّ اىبِجصض بٔجصا اىبِٲج ڄعي ٗقجاي‬
‫غ٘يٰ اهللٶ أپضٰأپ‪ٙ‬ٲتٰ ٰٓصا اهڀٌِٰٲ ڄعيٰ أًِٰٲع‪٨‬ځ أپُٲعٰهپلپ ٱٕ اهللٿ فپوپ‪ٚ‬ٲؼٰ هپِٰا أپْٲ ُٰتٰقپ ٸسًٰج ٱٕ ٰٗ‪٨‬پ‬
‫هوطغ٘ي‪ٰٙ :‬ا ضٰ ٱ‬
‫و‬
‫‪ٰٗ ٜ‬اهڀرٰجطٲ ٱ‬
‫غ٘يٱ‪ :‬شبٰىٲ ٱٰٓ٘ اهطٸأڀ ٱ‬
‫و ٰٗاهڀٌٰلٶ‪ٚ‬ٲسٰ ٿ‪ ٝ‬؟ قپايٰ اهطٸ ٱ‬
‫‪ٰٗ ٜ‬اهڀرٰطٲ ٱ‬
‫خطٰ عِٰٲ ٱٕ أپَٲ ٱٰٓ٘ اهطٸأڀ ٱ‬
‫ُٰتٰأپ ٸ‬
‫غ٘يٰ اهللٶ إْٸ ٰٓصا هپ‪ٚ‬ٲؼٰ قبِٰٲ ڄعيڅ‪ ،‬ثٍ أؾاضٰ إفب ًلاْڅ‪ ،‬فٌجا هپبجثٰ أْٲ‬
‫ٰٗاهڀٌٰلٶ‪ٚ‬ٲسٰ ٿ‪ ٝ‬ز فپقپايٰ‪ٰٙ :‬ا ضٰ ٱ‬
‫قاَٰ ًّٰٗ ًعٕ ٗتٰبعٰ ضأ‪ ٰٜ‬اسببٸاو(‪ٙٗ .)2‬ٱورق بٔص‪ ّٙ‬اهِ٘عـب ًّ اهطأ‪ً ٜ‬ب اهتعاًى اهِ٘‬
‫اه اهث‪ :‬اهتعاض‪ٙ‬و اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اهلِ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫فل‪ٓ ٛ‬ص‪ ّٙ‬اسبازٶثٰـب ل تلّ ‪٬‬ضا‪١‬ٶ اهِاؽ ق‪ٌٞٚ‬ڂ ًب تقط‪ٙ‬طڄ ا‪ً٪‬ط‪ ،‬يبا ‪ٙ‬سيٹ عو‪ ٟ‬أْ ًجا‬
‫كاْ ًّ اهتؿط‪ٙ‬عڄ ‪٧ٙ ٨‬خصٱ ف‪ ٕٚ‬بآضا‪١‬ٶ اهِاؽ‪ٗ ،‬عو‪٧ٙ ٨ ٕٚ‬خصٱ بآضا‪١‬ٶ اهِجاؽ ًب ا‪٪‬ذلجاَڄ‬
‫اهؿطع‪ٚ‬ٸ‪ًِٔٗ ٞ‬ا اهتعاض‪ٙ‬وٱ اهؿطع‪ٌُٔ٪ ٞٚ‬ا ‪٧ٙ‬خصاْ بق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى‪.‬‬
‫و ٰٗاهڀٌٰلٶ‪ٚ‬ٲسٰ ٿ‪ٝ‬ز‪ ،‬أ‪ ًّ ٜ‬اهلٶلڀ ڄط اهص‪ ٜ‬ؼبتادٱ‬
‫‪ٰٗ ٜ‬اهڀرٰطٲ ٱ‬
‫ٗكصهم ًا كاْ ًّ قب‪ٚ‬ىڄ ش اهطٸأڀ ٱ‬
‫إفب حبثٷ ٗإًعاْ ُظط‪ ًّٗ ،‬ا‪ً٘٪‬ضڄ اهيت ‪٧ٙ ٨‬خص ف‪ٔٚ‬ا بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ ٞٙ‬أ‪ٙ‬هاځ ا‪ً٘٪‬ض اهلِ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫اهيت ذبتادٱ إفب خرب‪ٝ‬ٷ فإُٔا ‪٧ٙ‬خص بٔا ضأ‪ ٜ‬اشببف ٗإْ كاْ فطزاځ; هلصا ‪٧ٙ ٨‬خصٱ ف‪ٔٚ‬ا بآضا‪١‬ٶ‬
‫اهِاؽ‪ًٗ ،‬ٶ وٿٔا اهتعاض‪ٙ‬وٱ ف اهؿطع‪ .ٞٚ‬ف‪٧ٙ ٩‬خصٱ ضأ‪ ٜ‬اهِجاؽڄ ف‪ٌٚ‬جا قپج ٸطضٰ ٱٖ اهؿجط ٱ أٗ‬
‫(‪ )1‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :‬باو أًط اهلسُ‪ :ٞ‬د‪ 3‬م‪ٗ 331‬هلظٕ ش قپجايٰ‪ :‬أپُٰجا ٰعبٲجسٱاهللٶ ٰٗضٰغٱج٘ٿهٕٱ‪،‬‬
‫ه‪ٚ‬ټ ٰعِٶ‪!ٛ‬ز‪ٗ .‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬كتجاو ازبع‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اىب٘ازعج‪ :ٞ‬بجاو (‪:)18‬‬ ‫ٰٗپهّٲ ٿأخٰاٶهوٰ أپ ٲًطٰٖٱ‪ٰٗ ،‬پهّٲ ‪ٙ‬ٱ ٰ‬
‫ه‪ٚ‬ټ ٰعِٶ‪ ٛ‬أپبٰجساځز ٗقجر‪ٚ‬س ًػجوٍ‪ :‬كتجاو‬ ‫ّ ‪ٙ‬ٱ ٰ‬
‫ي اهللٶ‪ٰٗ ،‬په ٲ‬
‫(‪ٗ )3182‬هلظٕ ش‪ٰٙ‬ا ا ٲبّٰ اهڀدٰٽچاوٶ إڄُټ‪ ٛ‬ضٰغٱ٘ ٱ‬
‫ازبٔاز ٗاهػف‪ :‬باو قوس اسبس‪ٙ‬ب‪.)1785/94( :ٞٚ‬‬
‫(‪ )2‬ضٗاٖ ابّ ٓؿاَ ًب اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪ :ٞٙ‬عٗ‪ ٝ‬بسض اهلرب‪ً :٠‬ؿ٘ض‪ ٝ‬اسبباو بّ اىبِجصض‪ :‬د ‪ 2‬م‪.272‬‬
‫ٗاهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب ز‪٢٨‬ى اهِب٘‪ :ٝ‬باو شكط غبب خطٗد اهجِيب ×‪ :‬د‪ 3‬م‪ٗ 35‬م‪ٗ .110‬اهقجططيب‬
‫ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 7‬م‪ٗ .375-374‬اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب اهسض اىبِ ٘ض ًب اهتلػف باىبجأث٘ض‪:‬‬
‫د ‪ 4‬م‪ 22‬تلػف ا‪ ًّ 11 ٞٙ٬‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬لاي‪.‬‬
‫‪ٖٜٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫‪ٙ‬قطضٖ أٓى اشبرب‪ٗ ٝ‬اهلّ‪ ْ٪ .‬كى ٓصٖ ا‪٬‬ضا‪ ١‬يبا ‪ٙ‬طجع ف‪ ٕٚ‬إفب اهسضا‪ٗ ٞٙ‬اهعوٍ‪ٙٗ ،‬سضكٕ‬
‫أٓى ا‪٨‬ختكام‪ ،‬ففجع ف‪ٔٚ‬ا إه‪ ٍٔٚ‬هب‪ٚ‬اْ ٗجٕ اهك٘او ًب شهم‪.‬‬
‫ٗضابعاځ‪ :‬أًا ا‪٬‬ضا‪١‬ٱ اىبتعوچق‪ ٞ‬با‪٪‬عٌجايڄ‪ ،‬فجإْ اهطغج٘يٰ اهلل × قجس ُٰجعٰيٰ عِجس ضأ‪ٜ‬ڄ‬
‫ا‪٪‬ك ط‪ً ٞٙ‬ب أٿذٱسٷ ٗتطنپ ضأ‪ ٰٙ‬ٱٕ ٗضأ‪ ٰٜ‬كباضڄ اهكراب‪ .ٞ‬فدطدٰ هٶ ٱٌ‪٩‬قپا‪ٝ‬ٶ اهعسٗټ خاضدٰ اىبس‪ِٙ‬ج‪ٞ‬ٶ‬
‫ٗٓ٘ ضأ‪ٜ‬ٱ أك طڄ اىبػوٌـب‪ٗ ،‬كاْ ضأ‪ٕٙ‬ٱ أ‪٨‬چ ؽبطدٰ إه‪ ،ٍٔٚ‬يبا زيٸ عو‪ ٟ‬أُجٕ ًب ً جىڄ ذازثج‪ٞ‬‬
‫أٿذٱسٷ ‪ٙ‬طجٰ ٱع ف‪ ٕٚ‬هطأ‪ٜ‬ڄ اىبػوٌـب ٗ‪ٙ‬وتعَٱ بطأ‪ٓٗ ،ٍٔٙ‬صا ًب ا‪٪‬عٌايڄ اهيت ‪ ٨‬ذبتادٱ إفب حبثٷ‬
‫ٗإًعاْ ُظط‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب فڄ اهتؿط‪ٙ‬ع ًٗب فڄ اهتعاض‪ٙ‬و ًٗب ف اهللجطڄ اهجص‪ ٜ‬ؼبتجادٱ إفب‬
‫حبثٷ ٗإًعاْ ُظط‪ ٛٓٗ ،‬ذكطاځ ًب اهللط اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهعٌى ازبٌاع‪.ٛ‬‬
‫عو‪ ٟ‬أْ ذكطٰ ٓصٖ ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ ًب أضبع‪ٞ‬ٷ ٗق‪ٚ‬اَٰ اهسه‪ٚ‬ىڄ عو‪ ٟ‬أْ ث‪٩‬ث‪ٞ‬ځ ًِٔا ‪٧ٙ ٨‬خٰ ٱص ف‪ٔٚ‬ا‬
‫بطأ‪ٜ‬ڄ اهِاؽ زه‪ٚ‬ىٴ عو‪ ٟ‬إُٔ هپٍ ‪ٙ‬بقٰ إ‪ٗ ٨‬اذسٴ ٓ٘ اهص‪ِٙ ٜ‬ٽبقٱ عو‪ُ ٕٚ‬عٗي اهطغج٘يڄ ×‬
‫ف‪ ٕٚ‬عِس ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ٙ ٘ٓٗ ،ٞ‬لػټ ٱط ًعِ‪ ٟ‬ق٘يڄ اهطغ٘ي × ‪٪‬ب‪ ٛ‬بٰلطڅ ٗعٌط ضنج‪ ٛ‬اهلل‬
‫ؿ٘ضٰ‪ٝ‬ٷ ًٰا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰا ز(‪ )1‬بإُٔ ًب فڄ ا‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ٚ‬ٸ‪ًٗ ،ٞ‬ب‬
‫عٌِٔا‪ :‬شهپ ڄ٘ اتٸلپقڀٱتٌٰا فٶ‪ ًٰ ٛ‬ٱ‬
‫فڄ اهتعاض‪ٙ‬و‪ًٗ ،‬ب فڄ اهللط اهص‪ ٜ‬ؼبتادٱ إفب حبثٷ ٗإًعاْ ُظط ًٗب فڄ ا‪ً٪‬ط اهلينټ‪.‬‬
‫أ‪ً ٜ‬ا خاهپلتٱلٌا ًب ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ اهيت تسيٹ عو‪ ٟ‬أعٌايڅ‪ًٗ ،‬تعوقٔا ضنا اهقا‪ٌ٢‬ـب بٔا أٗ اهص‪ّٙ‬‬
‫دبط‪ ٜ‬عو‪ ٍٔٚ‬أٗ غدٽٍٔ ًِٔا‪.‬‬
‫ًٰٗجّ‬ ‫ٗعو‪ ٟ‬شهم ‪ٙ‬وتعَٱ اىبػوٌْ٘ ا‪ً٪‬طا‪١‬ٱ ًٍِٔ ٗاهعوٌا‪ٗ ١‬ا‪٪‬ذعاو ٗاىبِظٌجا‬
‫كاْ ًب ذلٌٍٔ بجاهطٹج٘ ڄ إفب صبوجؼڄ اهؿٹج٘ض‪ً ٠‬ب كجىټ ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ اهجيت تٱطؾٶج ٱس إفب اهق‪ٚ‬جاَڄ‬
‫بأعٌايڅ‪ .‬ففجٶ ٱع ازبٌ‪ٚ‬ع ًب ب‪ٚ‬جاْ اهجطأ‪ ٜ‬أٗ اهلتج٘‪ ٠‬إفب صبوجؼڄ اهؿٹج٘ض‪ً ٠‬ب اهؿج‪ْٗ٧‬ڄ‬
‫اهعٌو‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬كؤِّا; ًٗب كىټ ؾأْڅ ٱًباحڅ هپٍ ‪ٙ‬قطټضٲ ٱٖ اهؿط ٱ ًّ أًج٘ضڄ اهػټ‪ٚ‬اغجا ٶ‪ .‬فلجىٹ ًجا ل‬
‫و ٰٗاهڀٌٰلٶ‪ٚ‬ٲسٰ ٿ‪ٝ‬ز‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬لّ ًّ قب‪ٚ‬جىڄ ا‪ً٪‬ٱج٘ضڄ اهجيت قطٸضٰٓجا‬
‫‪ٰٗ ٜ‬اهڀرٰطٲ ٱ‬
‫‪ٙ‬لّ ًّ قب‪ٚ‬ىڄ ش اهطٸأڀ ٱ‬
‫اهؿط ٱ ٗب‪ٚ‬ٸّ اسبلٍٰ اهؿطع‪ٛ‬ٸ ف‪ٔٚ‬ا‪ٙ ،‬وتعَٱ ا‪ً٪‬طا‪ٙٗ ،١‬وتعَٱ اٮًاَٱ بعطنجٕٶ عوج‪ ٟ‬صبوجؼڄ‬
‫اهؿٹ٘ض‪ٗ ٠‬اهطج٘ ڄ ف‪ ٕٚ‬إه‪ٗ ٕٚ‬باهعٌىڄ بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬ف‪ٗ .ٕٚ‬أْ تأخصٰ ا‪٪‬ذجعاو ٗاىبِظٌجا‬
‫(‪ )1‬تقسَ ًب م‪ٗ ;391‬اسبس‪ٙ‬ث إغِازٖ ذػّ إْ ؾا‪ ١‬اهلل ٗؼبتٰخٹ بٕ‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٜٛ‬‬

‫زٗضٓا ًب ب‪ٚ‬اْ اهطأ‪ٗ ٜ‬فق شهم قٽعاځ‪.‬‬

‫املشأي‪ ُ١‬ايجايج‪ :١‬قاعس‪ٝ‬ٿ اهتعاًىڄ ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ٱل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬عٰ‪:‬‬
‫‪ .259‬ذسزٰ اٮغ‪َ٩‬ٱ اهطأ‪ ٰٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬سٱ اهتؿط‪ٙ‬ع ًا ٓ٘‪ ًّٗ ،‬أ‪ٙ ّٙ‬كجسض‪ٗ ،‬ك‪ٚ‬جو‬
‫‪ِٙ‬ؿأ; ٗك‪ٚ‬و ‪٧ٙ‬خص هوعٌى بٕ‪ٗ ،‬أعٽ‪ ٟ‬اجملايٰ هٯبسا ًب ا‪٨‬جتٔاز اهللط‪ٗ ٜ‬اهلقٔج‪،ٛ‬‬
‫ٗاجملاي هٯبسا ًب ا‪٨‬جتٔاز اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬عو‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اه٘غجا‪٢‬ى ٗا‪٪‬غجاه‪ٚ‬ب ٗاهػ‪ٚ‬اغج‪ٞ‬‬
‫اىبسُ‪ ٨ ٞٚ‬ضباه‪ ٘ٓٗ .ٞ‬أْ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ ٚ‬ٱس اهتؿط‪ٙ‬ع فلطٴ ًب صباي ًعطف‪ ٞ‬اسبلٍ اهؿطع‪ٛ‬‬
‫ًب اهقه‪ ٞٚ‬اىبع‪ً ،ِٞٚ‬ػتلازٴ ًّ ز‪٢٨‬ى اهِك٘م اهؿطع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اه٘اقع‪ٙٗ ،‬كسضٱ ب٘قلٕ‬
‫ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ بهطٗض‪ ٝ‬اهِل اىبٿرلٍ‪ ،‬أٗ باجتٔاز قر‪ٚ‬س ًب اهِل اىبتؿابٕ‪ ،‬ف‪ٚ‬تأت‪ً ٟ‬ب‬
‫شّٓ اجملتٔس بٔصا اه٘قو ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ بسٓ‪ٚ‬اځ‪ ،‬أٗ ذلٌاځ ؾطع‪ٚ‬اځ أقاوٰ اهلق‪ ٕٚ‬ف‪ٚ‬جٕ أٗ‬
‫أخٽأ‪ ،‬أٗ ب٘قلٕ فت٘‪ ،٠‬فٔ٘ ‪ٙ‬كسض ًّ اهِل اهؿطع‪ِٙٗ ،ٛ‬ؿأ ًب شّٓ اهعق‪ ١٩‬بٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬
‫ا‪٨‬جتٔاز ٗذػب ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى ٗتع‪ٚ‬ٹٴّ ٗججٕ ا‪٨‬غجتس‪٨‬ي ف‪ٚ‬جٕ‪ٗ .‬هلجصا ل ‪ٙ‬لجّ اشبٽجاوٱ‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛ‬ب اٮغ‪ َ٩‬قبا ‪ٙ‬طاٖٱ اىبط‪ُ ًّ ١‬لػٕ‪ٗ ،‬إلبا ٓ٘ قبا ‪ٙ‬طاٖ ًب ُلػجٕ ًجّ اهؿجط‪ٙ‬ع‪،ٞ‬‬
‫فٔ٘ ثابتٴ ف قابى هتقوبا اهِععا اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اىبعاج‪ًٗ .ٞٚ‬ب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬أضبع تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬املصدزُ الٕحٗدُ لمخهيِ الػسع٘‪:‬‬
‫ذسز اٮغ‪َ٩‬ٱ اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ً ٛ‬ا ٓ٘‪ ،‬بإُٔ اسبلٍ اهؿطع‪ ،ٛ‬أ‪ ٜ‬أْ اهجطأ‪ ٜ‬اهجص‪ٜ‬‬
‫‪ٙ‬ل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬ع ٓ٘ اسبلٍ اهؿطع‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬خٽاو اهؿاض اىبتعوق بأفعاي اهعباز با‪٨‬قتها‪١‬‬
‫أٗ اهتد‪ٚ‬ف أٗ اه٘نع; أٗ كٌا ق‪ٚ‬ى‪ ٘ٓ :‬خٽاو اهؿاض اىبتعوق بأفعاي اىبلولـب‪ٗ ،‬عو‪ٟ‬‬
‫اه٘قلـب فإْ اسبلٍ ‪ٙ‬أخص ًؿطٗع‪ٚ‬تٕ ًّ خٽاو اهؿاض ‪ ،‬أ‪ ًّ ٜ‬اهِل اهؿجطع‪ٓٗ ،ٛ‬ج٘‬
‫اهلتاو ٗاهػِ‪ًٗ ٞ‬ا ز‪ ٨‬عو‪ٌٓٗ ،ٕٚ‬ا ٗذ‪ ًّ ٛ‬اهلل عع ٗجى; ف‪ٚ‬لْ٘ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س‬
‫اهتؿط‪ٙ‬ع ضأ‪ٙ‬اځ ًعتساځ بٕ ذـب ‪ٙ‬ػتِس إفب أزه‪ ٞ‬اه٘ذ‪ ًّ ٛ‬اهلتاو– اهقطآْ اهلجط‪ٗ – ٍٙ‬اهػجِ‪ٞ‬‬
‫اىبٽٔط‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ .ٞ‬فاىبكسض اه٘ذ‪ٚ‬س ‪٪‬خص اهطأ‪ ٜ‬اهؿطع‪ً ٘ٓ ٛ‬ا جا‪ٗ ١‬ذ‪ٚ‬اځ ًّ عِجس اهلل‬
‫عو‪ ٟ‬غ‪ٚ‬سُا اهطغ٘ي ضبٌس ×‪ًِٗ ،‬اطٕ اىبعطًب ٓ٘ اهِل اهؿطع‪ ،ٛ‬فج‪ٙ ٩‬عتجسٹ بجاهطأ‪ٜ‬‬
‫ؾطعاځ ًب ٗاقعٕ اهقاُُ٘‪ ٛ‬أٗ اهػو٘ك‪ً ٛ‬ا ل ‪ٙ‬لّ ًػتِساځ إفب ز‪٢٨‬ى اهلتاو ٗاهػٹِ‪.ٞ‬‬
‫‪ٖٜٜ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ٗقل‪ ٞ‬ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اهؿطع‪ ًّ ٞٚ‬اهلتاو ٗاهػٹِ‪ًِٔ ،ٞ‬ا احمللٍ اهص‪ٙ ٨ ٜ‬قبى تعسز اهطأ‪،ٜ‬‬
‫فٔ٘ ‪ٙ‬قبى ٗجٔاځ ٗاذساځ فقط ًب اهلٍٔ‪ًِٔٗ ،‬ا اىبتؿابٕ اهص‪ٙ ٜ‬قبى تعسز اهطأ‪٘ٙٗ ،ٜ‬ججس‬
‫ف‪ ٕٚ‬بـب اهعوٌا‪ ١‬عو‪ً ٟ‬ا ٗغعٍٔ عؤٌٍ ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪ +:‬ﮜ ﮝ‬ ‫ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣﮤ"(‪.)1‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬وٍػلُ اكهي التػسٖع٘‪:‬‬
‫ذسٸزٰ اٮغ‪ ًّ َ٩‬أ‪ٙ ّٙ‬كسض اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٛ‬ك‪ٚ‬و ‪ِٙ‬ؿأ‪ ،‬فٔ٘ ‪ٙ‬كسض ًّ ز‪٢٨‬ى‬
‫اهؿطع‪ٚ‬ا ب٘قلٔا ًا جا‪ٗ ١‬ذ‪ٚ‬اځ ًّ عِس اهلل تعافب ًّ اهلتاو اهعع‪ٙ‬جع ٗاهػٹجِ‪ ٞ‬اىبٽٔجط‪،ٝ‬‬
‫ٗتِؿأ ز‪٢٨‬ؤا باسبلٍ عو‪ ٟ‬اه٘اقع ًب شّٓ ًّٰ هٕ ا‪ٓ٪‬و‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬ا‪٨‬جتٔاز‪ ًّ ،‬اهعوٌجا‪١‬‬
‫قٽعاځ باهِظط ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي‪ ،‬قاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﮊﮋﮌﮍﮎﮏﮐﮑ‬
‫ﮒﮓﮔﮕﮖﮗﮘﮙﮚﮛﮜﮝﮞﮟﮠ"(‪ .)2‬ف‪ِٚ‬ؿجججج جأٿ‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬باهللط ًب اه٘اقع ًب شّٓ اجملتٔس ذتٌاځ‪ ،‬أ‪ ٜ‬باهللط ًب ز‪٢٨‬جى اهؿجطع‪ٚ‬ا‬
‫ًب ججِؼ اهجطأ‪،ٜ‬‬ ‫قٽعاځ‪ٗ .‬هصهم فو‪ٚ‬ؼ ِٓاهم ًعاضن‪ ٞ‬بـب اهِاؽ قبلَٔ٘ ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫ٗإلبا ت٘جس ضباغب‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬اىبتبِ‪ ٟ‬ذػب ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى‪.‬‬

‫ري فِ٘ السأ‪ ِٙ‬التػسٖعِّ٘‪:‬‬

‫الفسعُ الجالح‪ :‬طسٖك‪ ُٛ‬التفه ِ‬
‫ٗذسٸز اٮغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ اهتللف ًب أخص اهطأ‪ ٜ‬أٗ اسب٘اض ف‪ٗ ٕٚ‬اهِقاف باهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬
‫اهلٽط‪ ٞٙ‬هوعقى ًب اٮزضان ٗاه٘ع‪ٗ ٛ‬اهلٍٔ‪ ٛٓٗ ،‬ضبطٿ اه٘اقع احملػ٘ؽ باىبعوً٘ا‬
‫اهػابق‪ ،ٞ‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﭰ ﭱ ﭲ ﭳﭴﭵ ﭶ ﭷ ﭸﭹ‬
‫ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇﮈ ﮉ ﮊ ﮋ‬
‫ٗقاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ‬ ‫(‪)3‬‬
‫ﮌ "‬
‫ﯼ ﯽ ﯾﯿ "(‪ٗ ،)4‬أطوقٰ هٯُػاْ أْ ‪ٙ‬للط ه‪ٚ‬تعوٍ ٗ‪ٙ‬ع‪ٙٗ ٛ‬لٍٔ أٗ ‪ٙ‬ػتِبط‬
‫ٗػبتٔس أٗ ؽبطټد اىبػا‪٢‬ى عو‪ ٟ‬أق٘هلا ٗ‪ٙ‬لطټعٔا عو‪ ٟ‬تٽب‪ٚ‬قاتٔا أٗ ف شهم‪ٗ .‬غ‪ٚ‬أت‪ٛ‬‬

‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.32-31/ ٝ‬‬ ‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِػا‪.83/ ١‬‬ ‫(‪ )1‬آي عٌطاْ ‪.7 /‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.36/ ١‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓٓٗ‬

‫تلك‪ٚ‬ى ًب ٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬كٌا ًب اىبػأه‪ ٞ‬اهقازً‪( ٞ‬اهطابع‪.)ٞ‬‬

‫الفسعُ السابع‪ :‬نٗفَ ُٖؤخَ ُر السأ‪ ُٙ‬التػسٖع٘ لمعىنِ بْ‪:‬‬
‫‪ٙ‬ترتٍ ًب زضاغ‪ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬ع اهِظطٱ ًب ز‪٢٨‬جى اهِكج٘م اهؿجطع‪ٞٚ‬‬
‫فقط‪ٗ ،‬أْ ػبط‪ٓ ٜ‬صا اهِظط ًب زضؽ اهقه‪ ٞٚ‬ب٘قلٔا ًػجأه‪ ٞ‬ؼبتجاد اىبلوجو ف‪ٔٚ‬جا إفب‬
‫ًعطف‪ ٞ‬اسبلٍ اهؿطع‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ق٘ي أٗ ‪ٙ‬عٌى‪ٗ ،‬أ‪ ٞٙ‬ضباٗه‪ ٞ‬هوِظط ًب اىبػأه‪ ٞ‬بكل‪ ٞ‬عقو‪ ٞٚ‬أٗ ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬قته‪ٔٚ‬ا اهِل اهؿطع‪ ٘ٓ ٛ‬ذبلٍ ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬أٗ ‪ٙ‬عس خطٗجاځ عّ زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتللف اهؿطع‪.ٛ‬‬
‫قبعِ‪ ٟ‬إُٔ خطٗدٴ باهطأ‪ ٜ‬عّ أقوٕ اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٛ‬فٔ٘ تعبف عّ عحجع اىبللِّجط أٗ اىبتؿجط‬
‫ه‪ٚ‬ؼ ف‪ٗ .‬ا‪٪‬قى اهتٌػم باهِك٘م اهؿطع‪ ٞٚ‬ذـب إضاز‪ً ٝ‬عطف‪ ٞ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع هب‪ٚ‬جاْ ُظجاَ‬
‫ع‪٩‬ق‪ ٞ‬اٮُػاْ ًع ُلػٕ‪ٗ ،‬ع‪٩‬قتٕ ًع فٖ ًّ بين اٮُػاْ‪ٗ ،‬ع‪٩‬قتٕ ًع ضبٕ‪ًٗ ،‬عطف‪ٞ‬‬
‫ا‪٨‬جتٔاز‬ ‫ًػاهم اهعباز‪ً ٝ‬ب شهم كوٕ‪ ،‬غ٘ا‪ ١‬أقاو اهلق‪ً ٕٚ‬ب ا‪٨‬غتِباط ٗذقق آه‪ٚ‬ا‬
‫ًب جٔسٖ ا‪٨‬غتِباط‪ ،ٛ‬أٗ أخٽأ ًب شهم‪ .‬فا‪٨‬غتقاً‪ٞ‬ٿ ذاقو‪ٗ ٞ‬اهتعبٹس كا‪ ٨ ّ٢‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫املشأي‪ ُ١‬ايزابع‪ :١‬قاعس‪ ٝ‬اهتللف ًب اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬اجتٔازاځ ٗفت٘‪:٠‬‬
‫‪ .260‬هٯغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ڂ ٗاذس‪ً ٝ‬ب اهتللف ‪ٙ‬تٸبعٔا اجملتٔسٱ ًب ا‪٨‬غجتِباط ٗاهرتجج‪ٚ‬س‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬تبعٔا اىبليت ًب ا‪٨‬غتدطاد ٗاهتلط‪ٙ‬ع ٗاهِقى‪ٙٗ ،‬تبعٔا اىبقوس ًب تبين اسبلجٍ اهؿجطع‪ٛ‬‬
‫كٌا ٓ٘ عو‪ً ٟ‬ا ػبجب ًجّ اهؿجط ‪ ،‬أٗ ب٘قجو اسبلجٍ‬ ‫ب٘قو اه٘اقع ًب اهع‪٩‬قا‬
‫فت٘‪ً ٠‬ب ذاي اىبػتليت عو‪ً ٟ‬ا مبلّ هٕ أزا‪ ًّ ٖ٦‬اسبلجٍ اهؿجطع‪ً ٛ‬ب اه٘اقجع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب‬
‫اهع‪٩‬قا ‪ًٗ .‬قته‪ٓ ٟ‬صٖ اهٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬ٶ زضاغج‪ٞ‬ٿ اىبؿجلو‪ ٞ‬كٌجا ٓج‪ً ٛ‬ب ٗاقعٔجا اسبػج‪ ٛ‬أٗ‬
‫اه٘جساُ‪ًٗ ٛ‬عازبتٔا قبا ػبب ًّ اهؿجط ذػجب أذلاًجٕ با‪٨‬قتهجا‪ ١‬أٗ اهتدج‪ٚ‬ف أٗ‬
‫اه٘نع‪ًٗ .‬ب ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬فطعاْ‪:‬‬
‫‪‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬بٗاُُ طسٖك‪ ٛ‬اإلضالً يف وعاجل‪ ِٛ‬الكضاٖا‪:‬‬

‫قاي اٮًاَ اهؿافع‪ -ٛ‬ضٰذٶٌٰج ٱٕ اهللٿ‪( :-‬فپٌٰجّٲ بٰعٲجسٰ ٱٖ ‪ -‬أ‪ ٜ‬بعجسٰ ضغج٘يڄ اهلل غج‪ٚ‬ټسُا‬
‫ذلڀجٍٴ ٰٗ‪٨‬پ هٶطٰغٱج٘هٶٕٶ ×‬
‫ر چلاَڄ أپٗٲهپ‪ ٟ‬أپْٲ ‪٨‬پ ٱ‪ٙ‬رٲسٶثٰ فٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ هللٶ فٶ‪ٚ‬ٲٕٶ ٱ‬
‫ٱًرٰ ٸٌسٷ ×‪ً -‬ٶّٰ اهڀ ٱ‬
‫ٔٓٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫رلچاَڄ ٰٗاهڀٌٱلڀتٶ‪ٚ‬ٲّٰ پأْٲ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قٿ٘هٿ٘اڀ إڄ‪٨‬چ‬

‫پ‪ٚ‬ٲطٰ ًٰا ذٰلپٌٰا بٕٶ أپٗٲ ًٰا كپاْٰ فٶ‪ًٰ ٛ‬عٲِٰاٖٱ‪ٰٰٗٗ .‬اجٶبٴ ٰعوپ‪ ٟ‬ا ڀه ٱ‬
‫ذسٷ ًٶّٲ ٰٓ ٶصٖٶ اهڀٌِٰٰاظڄيڄ‬
‫ًٶّٲ ٰٗجٲ ٷٕ هپعڄَٰ ًٶّٲ كٶتٰاو اهللٶ أپٗٲ غٱِٸ‪ٞ‬ٷ أپٗٲ إڄجٲٌٰا څ‪ ،‬فپڄإْٲ هپٍٲ ٰ‪ٙ‬لٿّٲ فٶ‪ٰٗ ٛ‬ا ٶ‬
‫اجٲٰت ٰٔسٱٗاڀ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬قٿ٘ٲهٿ٘اڀ ًٶ ٲىٰ ًٰعٲِٰاٖٱ‪٨ٰٗ .‬پ ‪ ٰٙ‬ٿلْ٘ٱ هپ ٱٍٔٲ ٰٗاهللٿ أپعٲوپج ٱٍ أپْٲ ٱ‪ٙ‬رٲجسٶٱث٘ا ذٱلڀٌجاځ‬
‫ى ًٰعٲِٰاٖٱ)(‪.)1‬‬
‫هپ‪ٚ‬ٲؼٰ فٶ‪ٰٗ ٛ‬اذٶسٷ ًٶّٲ ٰٓصٶٖٶ ٰٗ‪٨‬پ فٶ‪ً ٛ‬ٶ ٲ ڄ‬
‫ّ اهڀ ٱٌلڀتٶج‪ ٛ‬أپ ڄٗ‬
‫ًٗب ٓصا اىبعِ‪ٙ ٟ‬ق٘ي اهؿ‪ٚ‬ذٱ ابّٱ قپټ‪ٍٚ‬څ ازب٘ظ‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬ضٰذٶٌٰ ٱٕ اهللٿ‪٨ٰٗ(:‬پ ‪ٰٙ‬جتٌٰٰ چل ٱ‬
‫ّ ًٶّٰ اهڀلپٔٲ ڄٍ‪ :‬أپذٰ ٱس ٱٌٰٓا‪ :‬پفٔٲٍٱ اهڀٰ٘ا ٶقعڄ ٰٗاهڀلٶقڀٕٱ فٶ‪ٕٚ‬ٶ‪،‬‬
‫رلڀ ڄٍ إ‪٨‬چ بِٰ٘ٲعٰ‪ٚ‬ٲ ڄ‬
‫اهڀرٰاكٶ ٱٍ ًٶّٰ اهڀلپتٲٰ٘‪ ٠‬أپ ڄٗ اهڀ ٱ‬
‫ّ ٰٗا‪٪‬پًٰجاضٰا ٶ ٰٗاهڀعٰ‪٩‬پًٰجا ٶ ذٰتٸج‪ ٟ‬ٱ‪ٙ‬رٶج‪ٚ‬ٲطپ بجٕٶ عٶوڀٌجاځ‬
‫ٰٗاغٲتٶِٲبٰاطٿ ذٰقٶ‪ٚ‬ٲقپ‪ٞ‬ٶ ًٰا ٰٗقپعٰ فٶ‪ ٛ‬اهڀقپطٰا‪٢‬ٶ ڄ‬
‫ق اىبِجاطپ ‪ٰٗ .-‬اهِٸج٘ٲ ٱ اهٸجاُٶ‪ :ٛ‬پفٔٲجٍٱ‬
‫‪ٓٗ -‬صا ٓ٘ حبثٱ اىبؿلو‪ٞ‬ٶ ٗزضاغٰ ٿ‪ٗ ٞ‬اقعٶٔا قبجا ؼبقِّج ٱ‬
‫غ٘يڄ‬
‫ذلڀ ڄٍ اهللٶ اهچصٶ‪ ٜ‬ذٰلپٍٰ بٕٶ فٶ‪ ٛ‬كٶتٰابٕٶ أپٗٲ عٰوپ‪ ٟ‬هٶػٰاْڄ ضٰ ٱ‬
‫اهڀٰ٘اجٶب فٶ‪ ٛ‬اهڀٰ٘ا ٶقعڄ‪ ٰٗ ،‬ٱٰٓ٘ فپٔٲ ٱٍ ٱ‬
‫جٔٲجسٰ ٱٖ ٰٗاغٲجتٰلڀطٰغٰ‬
‫ق أپذٰسٰ ٱٌٰٓا عٰوپ‪ ٟ‬ا‪٬‬خٰج ڄط‪ ،‬فپٌٰجّٲ بٰجصيٰ ٱ‬
‫اهللٶ × فٶ‪ٰٓ ٛ‬صا اهڀٰ٘اقٶ ڄع‪ .‬ثٱ ٸٍ ٱ‪ٙ‬ٽپب ٱ‬
‫ى قبٰعٲ ڄطفپ‪ٞ‬ٶ اهڀٰ٘اقٶ ڄع فٶ‪ٚ‬ٲجٕٶ إهپج‪ٟ‬‬
‫قٱ‬‫ّ أپٗٲ أپجٲطاځ‪ .‬فپاهڀعٰاهٶ ٱٍ ًّٰٲ ‪ٰٙ‬تٰٰ٘ ٸ‬
‫ڄٗغٲعٰ ٱٕ فٶ‪ ٛ‬شهٶمپ هپٍٲ ٱ‪ٙ‬عٲسَٰٲ أپجٲطٰ‪ٙ‬ٲ ڄ‬
‫غ٘هٶٕٶ)(‪.)2‬‬
‫ذلڀ ڄٍ اهللٶ ٰٗضٰ ٱ‬
‫ًٰعٲ ڄطفپ‪ٞ‬ٶ ٱ‬
‫ٗهلصا فإْ هٯغ‪َ٩‬ڄ طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ڂ ٗاذس‪ً ٝ‬ب ًعازبج‪ٞ‬ٶ اىبؿجل‪ ، ٩‬فٔج٘ ‪ٙ‬جسعٱ٘ اجملتٔجسٰ ‪ْ٪‬‬
‫‪ٙ‬سضٱؽٰ اىبؿلو‪ٞ‬پ اسبازث‪ ٞ‬ذت‪ٰٙ ٟ‬لڀٌٰٰٰٔٔا‪ ،‬ثٍ ‪ٙ‬سضؽٰ اهِك٘مٰ اهؿطع‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اىبتعوق‪ ٞ‬بٔصٖ اىبؿجلو‪ٞ‬ٶ‪،‬‬
‫ثٍ ‪ٙ‬ػتِبطپ ذىٸ ٓصٖ اىبؿلو‪ٞ‬ٶ ًّ اهِٹك٘مڄ اهؿطع‪ ،ٞٚ‬أ‪ٙ ٜ‬ػتِبطپ اسبلجٍٰ اهؿجطع‪ٛ‬ٸ هلجصٖ‬
‫اىبػأه‪ٞ‬ٶ ًّ ا‪٪‬زهچ‪ٞ‬ٶ اهؿطع‪ٞٚ‬ٶ‪ٙ ٨ٗ ،‬ػومٿ طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ځ فٰٓا ًٱٽوقاځ‪ .‬عو‪ ٟ‬إُٔ ذـب ‪ٙ‬سضؽٱ ٓصٖ‬
‫اىبؿلو‪ٞ‬پ‪ٙ ،‬سضغٱٔا ب٘قلٔا ًؿلو‪ٞ‬ځ إُػاُ‪ٗ ٞٚ‬ذػجبٕ‪ ٨ ،‬ب٘قجلٔا ًؿجلو‪ٞ‬ځ اقتكجاز‪ ٞٙ‬أٗ‬
‫ذلڀٍڅ أٗ فٰ شهم‪ ،‬بى ب٘قلٔا ًػأه‪ٞ‬ځ ذبتاد إفب ذٱلجٍڅ ؾجطع‪،ٍّٛ‬‬
‫اجتٌاع‪ٞٚ‬ځ أٗ ًؿلو‪ٞ‬پ ٱ‬
‫ذت‪ٙ ٟ‬ٱعط ٰ ذلٍٱ اهللٶ ف‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬طسٖك‪ ُٛ‬تفهريِ اجملتّد يف االضتٍباطِ ٔالفتٕ‪:ٝ‬‬

‫ٗ‪ٙ‬ػومٿ اهلق‪ ٕٚ‬اجملتٔس اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ عو‪ً ٟ‬ا تقسَ ًب اهتللف ه‪ٓ٩‬تسا‪ ١‬إفب ُظاَ اٮغ‪َ٩‬‬
‫(‪ )1‬ا‪٪‬ٿَ ‪ :‬كتاو اهوعاْ ‪ :‬د ‪ 5‬م‪.128‬‬
‫(‪ )2‬أع‪ َ٩‬اىب٘قعـب عّ ضو اهعاىبـب ‪ :‬د ‪ 1‬م‪.88-87‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٗ‬

‫اسب‪ٚ‬ا‪ًٗ ٝ‬عازبج‪ ٞ‬اهقهجا‪ٙ‬ا ٗذجى اىبؿجل‪ٓٗ ، ٩‬جصٖ اهٽط‪ٙ‬قج ٿ‪ً ٞ‬ب ا‪٨‬جتٔجاز‬ ‫ًب صبا‪٨‬‬
‫ٗاهرتج‪ٚ‬س با‪٨‬غتِباط أٗ اهلت٘‪ ٠‬با‪٨‬غتدطاد أٗ اهتلط‪ٙ‬ع أٗ اهِقى‪ٗ ،‬ا‪٨‬غجتدطاد ٓج٘‬
‫اسبلٌ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬جع‪ٚ٢‬اتٔا ٗأفطازٓا‪ٗ .‬اهتلط‪ٙ‬ع ٓ٘ اخت‪ٚ‬اض أُ٘ا اه٘غجا‪٢‬ى‬ ‫تٽب‪ٚ‬ق اهلو‪ٚ‬ا‬
‫ٗا‪٪‬غاه‪ٚ‬ب حبػب ًقته‪ ٟ‬ا‪٪‬قى‪ٗ ،‬اهِقى ٓ٘ تقسَ اسبى عوج‪ً ٟ‬جا قسًجٕ ا‪ٗ٪‬هجْ٘‪.‬‬
‫فٔ‪ ٛ‬كٌا تقسَ ب‪ٚ‬إُ عو‪ٗ ٟ‬جٕ اٮنباي‪ ٛٓٗ ،‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتلك‪ٚ‬ى كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫‪ .1‬أْٲ ‪ٙ‬قَٰ٘ اجملتٔسٱ ًّ اهعوٌا‪ ١‬إفب پفٔٲٍڄ اىبؿلو‪ ٞ‬اهيت ت٘اجٕٱ اٮُػاْٰ كٌجا ٓج‪ً ٛ‬ب‬
‫بـب اهِاؽ ًب ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اجملتٌع ٗب٘قلٔا ًؿلو‪ ٞ‬تط‪ٙ‬س ذج‪٩‬ځ‪،‬‬ ‫اه٘اقع‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب اهع‪٩‬قا‬
‫قبعطف‪ً ٞ‬ا ٓ‪ ،ٛ‬ذق‪ٚ‬قتٔا ٗ‪٨‬ظًٔا‪ ،‬ثٍ ً‪٩‬ذظ‪ ٞ‬اهلٍٔ اهعٌ‪ٚ‬ق هلا‪ٗ ،‬دبِب تبػ‪ٚ‬ط اىبعقجس‬
‫أٗ تعق‪ٚ‬س اىببػط‪ٗٗ .‬نعٔا ًب بابٔا اهكر‪ٚ‬س ًّ ذ‪ٚ‬ث ٓ‪ً ٛ‬ؿلو‪ ٞ‬تط‪ٙ‬س ذ‪٩‬ځ أٗ ًػأه‪ٞ‬‬
‫تط‪ٙ‬س ج٘اباځ‪.‬‬
‫‪ٰٙ .2‬ػتحوٶبٱ اهلٍٔٱ اهعٌ‪ٚ‬ق هوٌؿلو‪ٞ‬ٶ اٮذػاؽٰ با‪٪‬زه‪ ٞ‬اىبتعوق‪ ٞ‬بٔا ًب شٓجّ اىبللجط;‬
‫ف‪ٚ‬ػتظٔطٓا اهعاهٶٍ‪ٙٗ ،‬ػترهط ٓصٖ اهس‪٢٨‬ى حبػب اىبِاغب‪ ٞ‬هلا‪ ،‬قبا ‪ ٙ‬فٱ اهللطٰ ًب اه٘اقع‬
‫عى اهػب‪ٚ‬ى اىبٽو٘و ؾطعاځ ًب اىبعازبج‪ٓٗ ،ٞ‬جصا ػبجط‪ ٜ‬قبقتهج‪ً ٟ‬وپلج‪ ٞ‬اهلٔجٍ قٽعجاځ‪،‬‬
‫‪ٙ‬تبجا‪ ّٙ‬اهلٔجٍ حبػجب اهقجسضا‬ ‫ٗبا‪ُ٨‬ػ‪ٚ‬او اهبسٓ‪ ٛ‬هوتللف ًب اسبى‪ٗ .‬هلصا فػ٘‬
‫اهصِٓ‪ ٞٚ‬هوٌللط‪.‬‬

‫‪ .3‬بأثٰطڄ اهِظط ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي‪ ،‬أ‪ُ ٜ‬ت‪ٚ‬ح‪ٞ‬ٶ اهللجطڄ ًب اه٘اقجع كٌجا ٓج٘‪ٗ ،‬ا‪٨‬غجتس‪٨‬يڄ‬
‫هوٌٽو٘و ف‪ ًّ ٕٚ‬ز‪٢٨‬ى اهؿطع‪ٚ‬ا ‪ ،‬ؼبسثٱ اهلٍٔ هلصٖ اىبؿلو‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ًعـب ًِٔا‬
‫ٓ٘ اىبٽو٘و اهؿطع‪ ٛ‬ذتٌاځ‪ٓٗ ،‬صا اهتللط ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي ٓ٘ ا‪٨‬جتٔاز ‪ ٨‬ضباهج‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬ظٔجط‬
‫اسبى هوٌؿلو‪ًٗ ٞ‬ا ف‪ٔٚ‬ا ًٗا ذ٘هلا; قبا ؼبى عقستٔا ٗػباٗو عو‪ ٟ‬ا‪٪‬غ‪٣‬و‪٨ ًّ ٞ‬ظًٔجا‬
‫اىب٘ن٘ع‪.ٛ‬‬
‫‪ .4‬ثٍ ‪ ٨‬بس ًّ تقكٹس إ‪ٙ‬قا ڄ آثاض ا‪٨‬جتٔازٶ عو‪ ٟ‬اىبؿلو‪ ٞ‬ب٘قلٔا ذ‪٩‬ڈ هلا قٽعجاځ‪،‬‬
‫ه‪ٚ‬تأتٸ‪ ٟ‬اهعٌىٱ باسبى عو‪ً ٟ‬ا ت٘قى إه‪ ٕٚ‬اجملتٔسٱ‪ًٗ ،‬طاقب‪ ٞ‬أزا‪ ١‬اسبجى ًب اهعٌجى ًٗجس‪٠‬‬
‫فاعو‪ٚ‬تٕ ىبعازب‪ ٞ‬جس‪ٙ‬س ًا ‪ٙ‬رتتب عو‪ٓٗ ،ٕٚ‬لصا ػبط‪ ٜ‬اهتللف ًب اىبؿلو‪ٗ ٞ‬اسبى ٗاهعٌى‬
‫ٖٓٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫قبا ‪٘ٙ‬قى إفب ا‪ٙ‬تٕ ًب إظباظ ا‪٪‬عٌاي ٗذبق‪ٚ‬ق ا‪ٓ٪‬سا ‪.‬‬

‫‪ٙ ٨ٗ .5‬قوٱ زٗض اجملتٔس ٗاىبللط عِس ٓصا اسبس‪ ،‬بى ‪ ٨‬بس ًّ تبين اسبى إمباُاځ بجٕ‪،‬‬
‫اهعٌى كٌا ػبب ٗ‪ِٙ‬باج‪ٛ‬‬ ‫ًٗطاقب‪ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪ًٗ ،‬طاجع‪ ٞ‬اىبٽو٘و‪ٗ ،‬إُٔ ػبط‪ً ٜ‬ب صبا‪٨‬‬
‫هٕ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬إشا ًا اغتؿعطٰ اىبللطْٗ بٽطٗ‪ ١‬خوى ًا أٗ ب٘ج٘ز ؾ‪ً ١ٛ‬جا عوج‪ ٟ‬جف‬
‫اىبطج٘ ٗاىبٽو٘و‪ ،‬عاٗزٗا اهلٍٰٔ اهعٌ‪ٚ‬ق ًّ جس‪ٙ‬س‪ ،‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب اهِظجط ٗا‪٨‬غجتس‪٨‬ي‬
‫أك ط ًّ ش‪ ٜ‬قبى‪ٗ ،‬اهِظط باهللط ًب اه٘اقع بأك ط زق‪ٗ ،ٞ‬طوب اهسه‪ٚ‬ى بأك ط إُاض‪.ٝ‬‬

‫املشأي‪ ُ١‬اخلاَش‪ :١‬قاعس‪ ٝ‬تبين اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪:ٛ‬‬

‫‪ .261‬اهتبين ٓ٘ أخص اهطأ‪ ٜ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ا‪٨‬هتعاَ بعس ت٘فط اهقِاع‪ ٞ‬بجٕ عجّ طط‪ٙ‬جق‬
‫ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اىبكور‪ ٞ‬أٗ اىبعاد أٗ اهصٗق ٗ ف شهم يبا ‪ِٙ ٨‬هجبط‬
‫بللط‪ ٝ‬أٗ قاعس‪ٗ .ٝ‬قٽعاځ اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٙ ٨ ٛ‬عطفٕ إ‪ ٨‬اهعاىبْ٘ بٕ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ هجٕ طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫ف شهم‪ ،‬هصهم فإْ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬ع ‪٧ٙ‬خص ًّ اهعاىبـب بٕ عو‪ ٟ‬أق٘هٕ ًّ‬
‫ّ اهتؿجط‪ٙ‬ع بجٕ ًب قج٘اُـب ‪ ٨‬ضباهج‪ٓٗ .ٞ‬جصا أًج ٴط‬
‫ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى ٗذٱػّ ا‪٨‬غتس‪٨‬ي; ٗ‪ٙ‬ػج ٹ‬
‫‪ٙ‬لطنٕ ً٘ن٘ اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ُ ٛ‬لػٕ عاًج‪ٗ ،ٞ‬كجصهم ‪ٙ‬لطنجٕ اهتؿجط‪ٙ‬ع اٮغج‪ًٛ٩‬‬
‫اجملتٔس‪ ّٙ‬إفب قج٘‪ ٝ‬اهجسه‪ٚ‬ى فقجط‪،‬‬ ‫خاق‪ ،ٞ‬ففجع ىبعطف‪ ٞ‬اسبلٍ اهؿطع‪ ٛ‬ذـب اخت‪٩‬‬
‫ٗ‪ِٙ ٨‬ظط هاف ق٘‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ى يبا ‪ٙ‬ظِٕ بعهٍٔ ًّ ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ ٞٙ‬أٗ ضأ‪ ٜ‬أٓى اسبى ٗاهعقس‬
‫أٗ ضأ‪ ٜ‬طا‪٢‬ل‪ٓٗ ،ٞ‬صا اهلٍٔ جا‪ ًّ ١‬اهِظط ًب ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اهؿطع‪ ،ٞٚ‬فِحجسٱ أْٸ اهطغج٘ي ×‬
‫ضفضٰ آضا‪ ١‬ا‪٪‬ك ط‪ٗ ٞٙ‬كبػم قبا ُعي بٕ اه٘ذ‪ٗ ،ٛ‬شهم ًب اىبػا‪٢‬ى اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٞٚ‬اهيت أثاض‬
‫ازبسيٰ كٌا ًب قك‪ ٞ‬اجملازه‪ٗ ٞ‬قوس اسبس‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬ذـب ضفجض ضأ‪ ٜ‬نب‪ٚ‬جع اىبػجوٌـب ٗقجاي‪:‬‬
‫شإڄُټ‪ ٛ‬عٰ ٲبسٱ اهللٶ ٰٗ ٰضغٱ٘هٕ ٰٗهپّٲ أٿخٰاهٶوٰ أپًٲ ٰطٖٱ ز(‪.)1‬‬

‫(‪ )1‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :‬باو أًط اهلسُ‪ :ٞ‬د‪ 3‬م‪ٗ 331‬هلظٕ ش قپجايٰ‪ :‬أپُٰجا ٰعبٲجسٱاهللٶ ٰٗضٰغٱج٘ٿهٕٱ‪،‬‬
‫ه‪ٚ‬ټ ٰعِٶ‪!ٛ‬ز‪ٗ .‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬كتجاو ازبع‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اىب٘ازعج‪ :ٞ‬بجاو (‪:)18‬‬
‫ٰٗپهّٲ ٿأخٰاٶهوٰ أپ ٲًطٰٖٱ‪ٰٗ ،‬پهّٲ ‪ٙ‬ٱ ٰ‬
‫ه‪ٚ‬ټ ٰعِٶ‪ ٛ‬أپبٰساځز ٗقر‪ٚ‬س ًػجوٍ‪:‬‬
‫اسبس‪ٙ‬ث (‪ٗ )3182‬هلظٕ ش‪ٰٙ‬ا ا ٲبّٰ اهڀدٰٽچاوٶ إڄُټ‪ ٛ‬ضٰغٱ٘يٱ اهللٶ‪ٰٗ ،‬پهّٲ ‪ٙ‬ٱ ٰ‬
‫كتاو ازبٔاز ٗاهػف‪ :‬باو قوس اسبس‪ٙ‬ب‪ :ٞٚ‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)1785/94‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٓٗ‬

‫ٗ‪٧ٙ‬خص اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتؿجط‪ٙ‬ع بقج٘‪ ٝ‬اهجسه‪ٚ‬ى كٌجا تقجسَ‪ًِٗ ،‬جٕ تعجـب ٗججٕ‬
‫ا‪٨‬غتس‪٨‬ي هٕ‪ ،‬أ‪ ٜ‬كٌا جا‪ً ١‬عِاٖ ًب اهسه‪ٚ‬ى اهؿطع‪ٗ .ٛ‬قٽعاځ اهسه‪ٚ‬ىٱ اهؿطع‪ٛ‬ٹ إلبا ٓج٘‬
‫اهلتاوٱ ٗاهػٹِٸ‪ًٗ ،ٞ‬ا زيٸ عو‪ ٕٚ‬اهلتاوٱ ٗاهػٹِٸ‪ ٞ‬إُٔ زه‪ٚ‬ىٴ; ‪ٓ ُٕ٪‬ج٘ اهجص‪ِٙ ٜ‬ٽبجقٱ عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ًلَٔ٘ إُٔ أًطٴ أٗ ُٰٔ‪ ًّ ٛ‬اهللٶ‪ٗ .‬ق٘ٸ ٿ‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ىڄ ه‪ٚ‬ؼ كٌا ‪ٙ‬لٍٔ اهِاؽٱ إُٔ قبا عِس اجملتٔس‪ّٙ‬‬
‫ر٘ا عو‪ ٨ٗ ،ٕٚ‬ف‪ٌٚ‬ا فپ ڄٌٖٔ٘ٱ ًّ خرباتٍٔ‪ .‬بجى‬
‫ؾدك‪ ٞٚ‬أٗ ٓ٘ ف‪ٌٚ‬ا اقٽوپ ٱ‬ ‫ًّ ت٘جٹٔا‬
‫ق٘ٸ ٿ‪ ٝ‬اهسه‪ٚ‬ىڄ عِس اىبػتسيټ بٕ عوج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬قتجٕ اىبعتجرب‪ ٝ‬ؾجطعاځ فرػجب‪ٗ ،‬هج٘ كجاْ ٗججٕٱ‬
‫ا‪٨‬غتس‪٨‬يڄ فپٔٲٌاځ هٕ ٗذسٰ ٱٖ‪ ،‬أٗ اقٽ‪٩‬ذاځ هٕ ٗذسٰ ٱٖ‪ً ،‬جا زاَٰ ٱًػجتِساځ إفب ؾٱجبٰٔ‪ٞ‬ٶ اهجسه‪ٚ‬ىڄ‬
‫ُظجطٰتٶٍٔ إفب‬ ‫ع ٌٰ‪٩‬ځ بٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٶ ا‪٨‬جتٔاز‪ ْ٪ .‬ق٘‪ٝ‬پ اهجسه‪ٚ‬ىڄ ربتوجوٱ عِجس اهِجاؽڄ بجاخت‪٩‬‬
‫اهسه‪ٚ‬ىڄ اهؿطع‪ٛ‬ټ ُلػٕ‪ٗ ،‬إفب اهل‪ٚ‬ل‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬ٱلٰٔ ٱٍ ف‪ٔٚ‬ا ًّ اهوڇاج‪ ٞ‬حبػجب ًعٔج٘ز اهعجطو‬
‫رسٶ‪ٙ‬ٲثٶ فپقپطڀ‪ ،‬بٰجىٲ قٿج ٸ٘‪ٝ‬ٿ اهجسٸهٶ‪ٚ‬ٲىڄ كٶتٰابجاځ كپجاْٰ أپٗٲ‬
‫ٗاهؿط ڄ‪ٰٗ .‬هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ ًٰعٲِٰ‪ ٟ‬قٿ ٸ٘‪ٝ‬ٶ اهسٸهٶ‪ٚ‬ٲىڄ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ٿ ا ڀه ٰ‬
‫‪٨‬عٲتٶبٰجاضٱ‪ٓٗ ،‬جصا ‪ ٨‬خج‪ ٰ ٩‬ف‪ٚ‬جٕ بجـب‬
‫غٱِٸ‪ٞ‬ځ‪ٓ ،‬ٱٰ٘ ًٶّٲ ذٰ‪ٚ‬ٲثٱ اه ټسضٰا‪ٰٞٙ‬ٿ ٰٗاهطټٰٗا‪ٰٙ‬ج‪ٞ‬ٿ ٰٗاهڀ پلٔٲجٍٱ ٰٗا ٶ‬
‫اىبػوٌـب عو‪ً ٟ‬ا ُعوپٍٱ‪.‬‬
‫ٗهل‪ٙ ٛ‬أخص اهطأ‪ ٜ‬كباَ ؾطع‪ٚ‬تٕ ػبب أْ ‪ٙ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬أضبع‪ ٞ‬أضكاْ فه‪٩‬ځ عٌا تقجسَ‬
‫ًّ ب‪ٚ‬اْ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتللف‪:ٛٓٗ ،‬‬
‫‪ .1‬اهسه‪ٚ‬ى اهؿطع‪ ٛ‬اىبتٌ ى باهلتاو ٗاهػٹِ‪.ٞ‬‬
‫‪ .2‬أْ ‪ٙ‬ت٘قى بكر‪ٚ‬س اهِظط إفب ًعطف‪ ٞ‬اسبلٍ‪.‬‬
‫‪ .3‬اسبلٍ عو‪ ٟ‬اه٘اقع بهطٗض‪ ٝ‬ز‪٢٨‬ى اهلتاو ٗاهػٹِ‪.ٞ‬‬
‫‪ .4‬أْ ‪ٙ‬أت‪ ٛ‬اهِظط يبّ عِسٖ أٓو‪ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٔاز ٗآهتٕ‪.‬‬
‫ٗبعس ٓصا فإْ اهؿ٘ض‪ ٠‬دبط‪٪ ٜ‬خص اهطأ‪ ٜ‬اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اسبج٘اض ًب ًعطفج‪ٞ‬‬
‫اهسه‪ٚ‬ى اهؿطع‪ ٛ‬ا‪٪‬ق٘‪ٗٗ ٠‬جٕ ا‪٨‬غجتس‪٨‬ي ا‪٪‬قج٘‪ً ٠‬ب اهقهج‪ ٞٚ‬اىبع‪ِٚ‬ج‪ ،ٞ‬فاهتؿجاٗض ًب‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬ػبط‪ ٜ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬عطف‪ ٞ‬اسبلٍ اهؿطع‪ ٛ‬اىبٽابق هس‪٢٨‬وجٕ اهؿجطع‪ ٞٚ‬عوج‪ٟ‬‬
‫اه٘اقع‪ٗ .‬إشا اختووٰ اجملتٔسْٗ فطأ‪ٜ‬ٱ اٮًاَ ‪ٙ‬طفع اشب‪ ٰ ٩‬قٽعاځ‪.‬‬
‫٘ٓٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫املشأي‪ ُ١‬ايشادس‪ :١‬قاعس‪ ٝ‬اهتعاًى ًع اهطأ‪ٜ‬ڄ اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬سٱ اهتعط‪ٙ‬وٰ‪:‬‬

‫‪ ًّ .262‬زضاغ‪ ٞ‬اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعط‪ٙ‬و ٗضغٍ ذسٗز اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبكٽورا‬
‫ٗا‪٪‬فلاض ًب صباي اهعوَ٘ اىبعطف‪ ٞٚ‬اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهِقو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهتحط‪ٙ‬ب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهعوجَ٘ اهؿجطع‪،ٞٚ‬‬
‫بأْ ‪٪‬خصٖٶ طط‪ٙ‬ق‪ٗ ٞ‬اذس‪ ٛٓٗ ،ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اىبٽابٰق‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬اقعجٕ‪،‬‬ ‫ٗاهِظط ًب ٗاقعٕ‪ٙ ،‬عط‬
‫حب‪ٚ‬ث ‪ٙ‬لْ٘ ًب ز‪٢٨‬ى ٗقلٕ أٗ ضمسٕ ًٽابقاځ عو‪ٗ ٟ‬اقعٕ ًٽابق‪ٞ‬ځ جاًعج‪ً ٞ‬اُٶعج‪ٞ‬ځ‪ًٗ .‬ب‬
‫ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬أضبع‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪ ٛٓٗ ،‬كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬

‫الفسعُ األٔه‪ :‬تعسٖفُ السأ‪ ٙ‬الر‪ٖ ٙ‬فٗدُ التعسٖفَ‪:‬‬

‫إْ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعط‪ٙ‬و ٓ٘ ت٘ق‪ٚ‬و اه٘اقع كٌا ٓ٘ اٮذػاؽ بجٕ ًتٌج ‪٩‬ځ‬
‫ًب اهصّٓ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اىبٽابق‪ ٞ‬أٗ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتقط‪ٙ‬ب‪.‬‬
‫ٗاؾـيوعذاألول‪ :‬ت٘ق‪ٚ‬و اه٘اقع عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اىبٽابق‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬ذسٻ هو٘اقع قبقته‪ ٟ‬ز‪٨‬ه‪ٞ‬‬
‫اهت٘ق‪ٚ‬و عو‪ ٟ‬اه٘اقع ُلػٕ ًٽابق‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬عو‪ ٟ‬نطبـب‪:‬‬
‫اههطو ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهتعط‪ٙ‬و اهؿطع‪ ٘ٓٗ ،ٛ‬اهص‪٧ٙ ٜ‬خص قبقتهج‪ ٟ‬ز‪٢٨‬جى اهِكج٘م‬
‫اهؿطع‪ ًّ ٞٚ‬اهلتاو ٗاهػٹِ‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬نطوٴ ًّ اسبلٍ اهؿجطع‪ ٛ‬ذتٌجاځ‪ ،‬أ‪ ٜ‬قاعجس‪ ٝ‬كو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫أق٘ه‪ ٞٚ‬أٗ فقٔ‪.ٞٚ‬‬
‫ٗاههطو اه اُ‪ ٘ٓ :ٛ‬ذس اه٘اقع قبقته‪ ٟ‬اغتعٌاي اهعقى هلؿو ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اهتعط‪ٙ‬و‬
‫عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ًا أزضكٕ ًِٕ ٗٗع‪ ٟ‬عو‪ ٕٚ‬ف‪ٗ ،ٕٚ‬قس تقسَ ً اهٕ‪.‬‬
‫واؾـوعذاؾثياـي‪:‬ذذت٘ق‪ٚ‬و اه٘اقع عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى تقط‪ٙ‬ب فٌٔجٕ تقجس‪ٙ‬طاځ‪ٓٗ ،‬ج٘ اهتعط‪ٙ‬جو‬
‫اٮجطا‪ ٛ٢‬فٌحاهٕ اهباځ اهعوَ٘ اهتحط‪ٙ‬ب‪.ٞٚ‬‬

‫ًٗب كى ذاي‪ ،‬فإْ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعط‪ٙ‬و ٓ٘ ًب صباي اهت٘ق‪ٚ‬و‪ٙٗ ،‬جسخى ًب‬
‫عال اهق٘ي ٗاهِٽق‪ٗ .‬ذلٌٕ ذلٍ اهلوٌ‪ ٞ‬عق‪٩‬ځ ٗؾطعاځ‪ .‬أًجا عقج‪٩‬ځ ًب صبجاي ًٽابقج‪ٞ‬‬
‫اهق٘ي ىبا ٗقو ًّ اه٘اقع‪ ،‬فٔ٘ فه‪٩‬ځ عّ اذتٌاي اهكسق أٗ اهلصو‪ ،‬فإُٕ ‪ِٙ‬ظط ًّ‬
‫جاُب اهك٘او أٗ اشبٽأ‪ٗ ،‬اهٍ٘ٓ أٗ اشب‪ٚ‬اي أٗ اهتك٘ض أ‪ٙ‬هاځ‪ ،‬فٔ٘ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ًّ ٞٚ‬كجى‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٓٙ‬‬

‫جاُب‪ًٗ .‬ب اهؿط ڄ اهلوٌ‪ٞ‬ٿ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٞٚ‬ڂ ػب٘ظٱ اغتعٌاهٿٔا أٗ ؼبطَٱ ذػبٰ اٮشْ ًب ا‪ُ٨‬تلا ڄ‬
‫بٔا ٗفقٰ ًا بٰٸ‪ ِٰٚ‬ٱٕ اهؿط ٱ‪ ،‬قپايٰ اهللٿ ٰتعٰاهپ‪+:ٟ‬ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ"(‪ٰٗ )1‬قپايٰ اهللٿ‬
‫‪ ٛ‬قپجايٰ‪:‬‬
‫ّ اهڀرٰاضڄثٶ اهڀ ٱٌعُٰٶج ټ‬ ‫ٰتعٰاهپ‪ +:ٟ‬ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ "(‪ٗ )2‬عّ ب‪٩‬پ ڄ‬
‫ي بٲ ڄ‬
‫ّ پأْٲ تٰ ٲبوٿجغٰ ًٰجا‬
‫غدٲطٶ اهللٶ ًٰا ‪ٰٙ‬ظٿ ٹ‬
‫ذ ٰسكٿٍٲ هپ‪ٰٰٚ‬ت پلوچٍٱ باه پلوٶٌٰ‪ٞ‬ٶ ًٶّ ٱ‬
‫غ٘يٱ اهللٶ ×‪ :‬ش ڄإْٸ أپ ٰ‬
‫قپايٰ ضٰ ٱ‬
‫غدٲٽپٕٱ إڄفب ‪ٰ٘ٙ‬ٲَڄ اهقٶ‪ٰٚ‬اًٰ‪ ٞ‬ز(‪.)3‬‬
‫ٰب پواٰتٰ‪ .‬فپٰ‪ٚ‬لڀتٱبٱ اهللٿ عٰعٸ ٰٗجٰىٸ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ بٰٔا ٱ‬

‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬االلتصاًُ الفهس‪ ُّٙ‬لمىصطمح‪:‬‬

‫اهلوٌ‪ٞ‬ٿ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ب اٮغ‪ٗ ،َ٩‬ا‪٪‬قى ج٘اظ اغتعٌاي هػاْ اهعطو عو‪ ٟ‬ذػب‬
‫ًعٔ٘زٍٓ ًا ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى ًِع‪ٗ ،‬أْ ُػتعٌى ا‪٪‬هلاه ٗاىبكٽورا عو‪ً ٟ‬ا ٗنجعٔا عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗانعٔا ٗذػب اقٽ‪٩‬ح اهقَ٘‪ ْ٪ ،‬اهتعاَ اهول عو‪ً ٟ‬ا ٗٱنجع عو‪ٚ‬جٕ أٗ اقجٽوس‬
‫عو‪ً ٕٚ‬ب ًعٔ٘ز هػاْ اهقَ٘ نطٗض‪ٗ ٝ‬اقع‪ ٞٚ‬هوتلآٍ‪ ،‬أٗ ًا ؽبكٕ بٕ اهؿط اسبل‪ ٍٚ‬فٔ٘‬
‫نطٗض‪ ٝ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٗٗ ٞٚ‬اقع‪٨ ٞٚ‬غتقاً‪ ٞ‬اهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهتٽب‪ٚ‬ق عاز‪ٗ ٝ‬عباز‪ٝ‬ځ قٽعاځ‪.‬‬
‫ٗهقس ُٰٔ‪ ٟ‬اهؿاض ٱ عّ اغتعٌايڄ أهلجاهٷ ًع‪ٚ‬ٸِج‪ً ٞ‬ب اهتعجبفڄ عجّ ٗاقجع بع‪ِٚ‬جٕٶ أٗ أْ‬
‫ُ٘ضزٰٓا ًب غ‪ٚ‬اقڅ ًعـب‪ ،‬هٶٌا تعربٱ بٕ عّ ًقك٘زٶ اهقَ٘ ٗٓ٘ ؽباهوٱ اهعٱطٲ ٰ اهوا٘‪ٜ‬ٸ ًّ‬
‫هػاْ اهعطو أٗ اىبعٔ٘ز اهؿطع‪ٛ‬ټ عِس اىبػوٌـب‪ ،‬أٗ أُٸٔا ت‪٧‬ثټ ٱط ًب ازباُب اهللط‪ٜ‬ټ غوباځ‪.‬‬
‫ًججع ً‪٩‬ذظج‪ٞ‬ٶ أْٸ ا‪٪‬قجىٰ ًب اهولظج‪ٞ‬ٶ اىبعِجج‪ ٟ‬اهججص‪ ٜ‬ت٘انٰجعٰ عو‪ٚ‬ججٕ اهقججَ٘ٱ ًب عٱجطٲفٶ ڄٍٔٲ‬
‫ٗاقٽ‪٩‬ذٶٍٔ‪ً .‬ا ل ‪ٙ‬كطڄفڀٔا اهؿاض ٱ إفب ًعٔ٘زٷ آخط‪.‬‬
‫ٗهقس اغتعٌىٰ اهڀ ٿقطٲآْٱ اهلط‪ٍٙ‬ٱ أهلاهاځ فٰ عطب‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬بٰعٲسٰ تٰعٲ ڄط‪ٙ‬ٲبٰٔا فأزخوپٔجا ًب قاً٘غجٕٶ‬
‫‪ ٛ‬ٱًب‪ٚ‬ٲّڅ ً ىٰ كوٌ‪ٞ‬ٶ قٶطٲطپاؽڅ‪ٗ ،‬قٶػٲٽپاؽڅ‪،‬‬
‫اهوا٘‪ٜ‬ټ ٗاغتعٌوپٔا ًب غ‪ٚ‬اقڄ ك‪ ًٕ٩‬بوػاْ عٰطٰب ٍّ‬
‫ح‪ٚ‬ٲىڅ ٗ فڄٓا‪ ُٰٟٔٗ .‬عّ اغتعٌايڄ أهلاه عطب‪ٚ‬ٸ‪ُ٪ ٞ‬ٸٔا اغٲٱتعٲٌٶوپتٲ هافڄ ًا ٗٱنعت هٕ‬
‫ٗغٶ ټ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ق~ ‪.18 /‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬طٕ ‪.28-27 /‬‬
‫(‪ )3‬ضٗاٖ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع اهكر‪ٚ‬س‪ٗ )2319( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث ذػّ قر‪ٚ‬س‪ٗ .‬ابجّ ًاججٕ ًب‬
‫اهػِّ‪ٗ .)3969( :‬اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪.)138( :‬‬
‫‪ٗٓٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫غ٘يڄ × ً ى كوٌ‪ ٞ‬ضٰاعٶِٰا قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﯖﯗﯘ"(‪.)1‬‬

‫ًب غ‪ٚ‬اقڄ طباطب‪ ٞ‬اهطٸ ٱ‬
‫رب عجّ ذق‪ٚ‬قج‪ٞ‬‬
‫ٗ ‪ٚ‬ٸط غ‪ٚ‬سٱُا اهطغ٘ي ٱًرٰ ٸٌسٴ × تػٌ‪ٞٚ‬پ اهلپطٲ ڄَ باهعِب; ‪ٙ ٨ ُٕ٪‬عج ٱ‬
‫اىبعِٰ‪ ٟ‬اىبطاز‪ ،‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ اهِيب × قاي‪:‬ش‪ ٨‬تٱػٌٰٹ٘اڀ ا ڀهعٶِٰبٰ اهلپطٲَٰ; ٰٗ‪٨‬پ تٰ ٿق٘هٿ٘اڀ‬
‫خٰ‪ٚ‬ٲبٰ‪ٞ‬پ اهسٸٓٲطڄ; فپڄإْٸ اهللپ ٓٱٰ٘ اهسٸٓٲطٱز(‪ٗ ،)2‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬جط‪  ٝ‬قجاي‪ :‬قجاي ضغج٘ي اهلل ×‬
‫شٗ‪ٰٙ‬قٿ٘هٿْٰ٘ ا ڀهلپطٲَٰ‪ ،‬إڄُٸٌٰا ا ڀهلپطٲَٱ پقوڀبٱ اهڀٌٱ‪٧‬ٲًٶّڄز(‪ٗ )3‬هلظٕ عِجس ًػجوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪ :‬ش‪٨‬پ‬
‫ذ ٱسكٿٍٲ ٶه ڀوعٶِٰب ا ڀهلپطٲَٰ‪ ،‬فپڄإْٸ ا ڀهلپطٲَٰ‬
‫ذ ٱسكٿٍٱ اهسٸٓٲطٰ‪ ،‬فپڄإْٸ اهللپ ٓٱٰ٘ اهسٸٓٲطٱ; ٰٗ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قٿ٘هپّٸ أپ ٰ‬
‫‪ٰٙ‬ػٱبٹ أپ ٰ‬
‫ػوٶٍٱز(‪.)4‬‬
‫اهطٸجٱىٱ اهڀٌٱ ٲ‬
‫قاي ابّ ذحط اهعػق‪ ُٛ٩‬ضهبٕ اهلل‪ٗ :‬قس أخجطد اهٽرباُج‪ٗ ٛ‬اهبجعاض ًجّ ذجس‪ٙ‬ث‬
‫دوٶ‪ٚ‬قپ‪ٞ‬ٶ‪،‬‬
‫ى ًٰا پأكڀطًٰٰٕٱ اهللٿ ٰعوپ‪ ٟ‬ا ڀه ٰ‬
‫مسط‪ ٝ‬ضفعٕ‪ :‬ش ڄإْٸ اغٲٍٰ اهطٸجٱىڄ فٶ‪ ٛ‬ا ڀهلٿتٱب ا ڀهلپطٲَٱ‪ً ،‬ٶّٲ أپجٲ ڄ‬
‫ٰٗإڄٸُلٿٍٲ ٰت ٲسعٱْٰ٘ ا ڀهرٰا‪٢‬ٶطپ ًٶّٰ ا ڀهعٶِٰب ا ڀهلپطٲَٰز اسبس‪ٙ‬ث‪ ،‬قاي اشبٽاب‪ً ٛ‬ا ًودكٕ‪ :‬إْ اىبطازٰ‬
‫باهِٔ‪ٛ‬ټ‪ ،‬تأك‪ٚ‬سٱ ذبط‪ ٍٙ‬اشبٌطڄ قبر٘ اغٲٌٔا‪ْ٪ٗ ،‬ٸ ًب تبق‪ٞٚ‬ٶ ٓصا ا‪٨‬غٍ هپٔا تقط‪ٙ‬طاځ ىبا كجاُ٘ا‬
‫‪ٙ‬ت٘ٓٸٌُٕ٘ ًّ أُٔا ٱتلطَ ؾاضبٔا‪ ،‬فِٰٔ‪ ٟ‬عّ تػٌ‪ٚ‬تٔا كطًاځ ٗقجاي‪ :‬شإڄُٸٌٰجا ا ڀهلپجطٲَٱ پقوڀجبٱ‬
‫اهڀٌٱ‪٧‬ٲًٶّڄ ز ىبا ف‪ُ٘ ًّ ٕٚ‬ض ا‪ٙ٨‬ٲٌاْ ٗٓٱس‪ ٠‬اٮغ‪.)5(َ٩‬‬
‫ٗكصهم ‪ٚ‬ٸط ضغ٘ي اهلل × ق٘هپٍٔ عبس‪ ،ٜ‬عّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬جط‪ٝ‬پ ‪ ‬قجاي‪ :‬إْ ضغج٘يٰ‬
‫ذ ٱسكٿٍٲ عٰ ٲبسٶ‪ٰٗ ٜ‬أپًٰتٶ‪ ،ٛ‬ٿك ڇولٿٍٲ عٰب‪ٚ‬سٱ اهللٶ; ٰٗكٿجىٹ ُٶػٰجاٶ‪٢‬لٿٍٲ إڄًٰجا‪١‬ٱ‬
‫اهللٶ × قاي‪ :‬ش ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قٿ٘هٿّٸ أپ ٰ‬
‫اهللٶ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ هٶ‪ٰٚ‬قٿىٲ ٿ‪٩‬پًٶ‪ٰٗ ٛ‬جٰاضڄ‪ٰٙ‬تٶ‪ٰٗ ٛ‬فپتٰا‪ٰٗ ٰٜ‬فپتٰاتٶ‪ٛ‬ز‪ًٗ ،‬ب ظ‪ٙ‬از‪ :ٝ‬شٰٗ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬قٿى ا ڀهعٰبٲجسٱ ضٰبج‪،ٛ‬‬
‫ٰٗپهلٶّٲ هٶ‪ٰٚ‬قٿىٲ غٰټ‪ٚ‬سٶ‪ٜ‬ز(‪ْ٪ ،)6‬ٸ اهؿط ٰ قس قٰطٰ ٰ ًعِاٖٱ إفب ز‪٨‬ه‪ ٞ‬ؾجطع‪ٞٚ‬ٶ ٗأبٲعٰجسٰ اهس‪٨‬هج‪ٞ‬پ‬
‫اهعطف‪ٞٚ‬پ‪ .‬ذت‪ٙ ٨ ٟ‬ؿرتنپ اهول ٿ عو‪ ٟ‬اهػاًعڄ ف‪ٚ‬هٽطوٰ اهلٍٔٱ ٗ‪ٙ‬تٌٸ‪ٚ‬عٰ اىبلَٔ٘ٱ‪.‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.104 / ٝ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬زو‪.)6182( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)6183( :‬‬
‫(‪ً )4‬ب كتاو ا‪٪‬هلاه ًّ ا‪٪‬زو‪ :‬باو كطآ‪ ٞٚ‬تػٌ‪ ٞٚ‬اهعِب كطًاځ‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)2247/6‬‬
‫(‪ِٙ )5‬ظط‪ :‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬د ‪ 10‬م‪.694‬‬
‫(‪ )6‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬هلاه‪ٗ .)14(ٗ )2249/13( :‬اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د‪2‬‬
‫م‪ٗ .496ٗ 484ٗ 463ٗ 433‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪.)4975( :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٓٛ‬‬

‫ًٗ اي شهم أ‪ٙ‬هاځ‪ً :‬لَٔ٘ٱ اهللچاض أْ اهطټبجا ً جىٱ اهب‪ٚ‬جعڄ‪ٗ ،‬اىبلٔجَ٘ٱ ًب اٮغج‪ َ٩‬أْ‬
‫اهطټبا فٱ اهب‪ٚ‬ع‪ .‬قاي تعجافب‪ + :‬ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ‬
‫ﭫﭬ"(‪ٗ )1‬كصهم ًلَٔ٘ٱ ا‪٪‬عٲطٰاو هٯغ‪ٗ َ٩‬اٮ‪ٙ‬ٲٌاْ إش قٰ ٸ‬
‫ررٰ ٱٕ اهللٿ هپٍٔ بأْٸ ًلَٰٔ٘‬
‫اٮغ‪َ٩‬ڄ فٱ ًلَٔ٘ڄ اٮ‪ٙ‬ٲٌاْڄ ًّ ق٘هٕٶ تعافب‪ + :‬ﮍ ﮎ ﮏﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ‬
‫ﮖ"(‪ٗ .)2‬كى ٓصا ‪٧ٙ‬كِّس نطٗض‪ ٝ‬ا‪٨‬هتعاَ اه قاًب هوٌبسأ عو‪ ٟ‬أق٘هٕ اىبعطف‪ ٞٚ‬اىبعترب‪ٝ‬‬
‫اهللط‪ ٞٙ‬ٮػباز اىبلآ‪ ٍٚ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫ًب اهتعط‪ٙ‬لا‬

‫الفسعُ الجالح‪ :‬دقَّ ُ‪ ٛ‬التعبريِ عَ التعسٖفِ وَ ضالو‪ ِٛ‬الفهسِ الطٗاضِّ٘‪:‬‬

‫ىبا اغتعٌى اهللاضٱ كوٌ‪ٞ‬پ ضٰاعٶِٰا عو‪ ٟ‬جف ًعٔج٘زٶ اهكٸجراب‪ٞ‬ٶ ٗهػجاْ اهعجطو ًجع‬
‫ضغ٘يڄ اهلل × فأبسهپٔا اهللٿ عٰعٸ ٰٗجٰىٸ باهِٸظپ ڄط بق٘هجٕٶ تعجافب‪ + :‬ﯙ ﯚ"(‪ُ٪ )3‬ٸٔجا‬
‫اغتعٌوپتٲ ًب هػاْڄ ‪٘ٔٙ‬ز عو‪ ٟ‬ذػب عطفٍٔ‪ٗ ،‬عٱطفٍٔ هلا ٓ٘ غبٻ ‪ٙ‬قكسُٕٗ‪ٗ .‬أبسيٰ‬
‫ضغ٘يٱ اهللٶ × كوٌ‪ٞ‬پ اهلپطٲ ڄَ باسببو‪ٞ‬ٶ‪ ،‬عّ عوقٌ‪ ٞ‬بّ ٗا‪٢‬ى عّ أب‪ :ٕٚ‬أْ اهجِيب × قجاي‪:‬‬
‫ش‪٨‬پ تٰقٿ٘هٿ٘اڀ ا ڀهلپطٲَٰ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ قٿ٘ٲهٿ٘اڀ ا ڀهعٶِٰبٰ ٰٗا ڀهرٱ ٲبوپ‪ٞ‬پز(‪ً )4‬ب اهتعبفڄ عّ اهعِب; ٗكوٌ‪ ٞ‬عبس‪ٜ‬‬
‫بلتا‪ٓٗ ;ٜ‬لصا‪ .‬فتِظطٱ ز‪٨‬ه‪ٞ‬ٿ اهلوٌ‪ٞ‬ٶ ذـب ا‪٨‬غتعٌاي ًّ ُاذ‪ٞٚ‬ٶ اهؿٸط ڄ ٗاهبٱعٲسٶ اهللط‪ٜ‬ټ‬
‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٜ‬أٗ اهلقٔ‪ٛ‬ټ ف‪ٔٚ‬ا‪ .‬فلىٹ ٓصا ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬إضاز‪ٝ‬ٶ ًٽابق‪ ٞ‬اهوچل ٶ ىبعِاٖٱ اىبجطاز‪ٗ ،‬اهترق‪ٚ‬جق‬
‫ًب ًسه٘‪ ٨‬ٶ اهل‪ َ٩‬قبا ‪ٙ‬ل‪ٚ‬سٱ اىبٽابق‪ٞ‬پ عو‪ٗ ٟ‬اقعٕٶ حبػب اىبسه٘يڄ اهوا ڄ٘‪ٜ‬ټ أٗ اهعجطًب أٗ‬
‫اهؿطع‪ٛ‬ټ‪ٗ ،‬اهِظطٱ ف‪ ًّ ٕٚ‬ظاٗ‪ٞٙ‬ٶ اهؿط بتقط‪ٙ‬طڄ اهتعاًٱىڄ ًعٕ أٗ تطكٕ‪ٗ .‬عو‪ٓ ٟ‬صا ا‪٪‬قىڄ‬
‫بٱِ‪ٚ‬ت ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬ه‪ٚ‬تٌ‪ٚ‬ٸع ًا ػبب ًب اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ ًّ ٛ‬زق‪ ٞ‬اهللط ٗٗن٘ح اىبلَٔ٘‬
‫ٗذت‪ ٨ ٟ‬ؽبتوط ًع ثقاف‪ ٞ‬اىبباز‪ ٥‬ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬باهتاه‪ٙ ٛ‬تؿ٘ف فلط اهػ٘از ا‪٪‬عظٍ ًجّ‬
‫ازبٌآف‪.‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪ )4( .275 / ٝ‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا ‪ )5( .13 /‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.104 / ٝ‬‬
‫سببٲ پو‪ٞ‬ٿ‪ :‬ثٌٰط اهعها‪ٗ ،ٝ‬اهعٶهجا‪ ٝ‬كجى‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬هلاه‪ٗ )2248/12( :‬ا ٿ‬
‫ؾحط ‪ٙ‬عظٿٍ ٗهٕ ؾ٘ن‪.‬‬
‫‪ٜٗٓ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫الفسعُ السابع‪ :‬طسٖك‪ ُٛ‬أخرِ السأ‪ ٙ‬الر‪ٖ ٙ‬فٗدُ التعسٖفَ‪:‬‬

‫أًا اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب أخص اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعط‪ٙ‬و ٗاهتؿاٗض ف‪ ،ٕٚ‬فٔ‪ ٛ‬أْ ‪ِٙ‬ظط كُ٘جٕ‬
‫زْٗ‬ ‫ًٽابقاځ هو٘اقع اهص‪ٗ ٜ‬قلٕ ٗأُٸٕ ذسٹٖ باهت٘ق‪ٚ‬و اىبعـب‪ ،‬جاًعجاځ ‪٪‬فجطاز اىبعجط‬
‫اغت ِا‪ٗ ١‬زْٗ خطٗد أ‪ ٜ‬فطز ًّ أفطازٖ عّ ت٘ق‪ٚ‬لٕ اهعاَ هٕ‪ًٗ ،‬اُعاځ ًّ زخج٘ي أ‪ٜ‬‬
‫فطز ه‪ٚ‬ؼ ًّ أفطازٖ ذبت ًسه٘ي اهتعط‪ٙ‬و هٕ‪ .‬ففجس ازباُجب اهجص‪ ٜ‬ف‪ٚ‬جٕ اهكج٘او;‬
‫‪ ٘ٓ ُٕ٪‬اىبٽابق ه٘اقع ت٘ق‪ٚ‬و اسبسټ اىبعطټ ‪ ،‬اه٘اقو ٗقلاځ ذق‪ٚ‬ق‪ٚ‬اځ ه٘اقعٕ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬وعَ‬
‫ف‪ ٕٚ‬بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ ٨ٗ ،‬عبأ بطأ‪ ٜ‬آخط; ٗ‪ٙ‬وتعَ باهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهتعط‪ٙ‬و ذـب ‪ٙ‬ٽجابق‬
‫اهت٘ق‪ٚ‬و ٗاقعٕ‪.‬‬
‫املشأي‪ ُ١‬ايشابع‪ :١‬قاعس‪ٝ‬ٿ اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬سيٹ عو‪ ٕٚ‬أٓىٱ اشبرب‪:ٝ‬‬
‫‪ .263‬تعِ‪ٓ ٟ‬صٖ اىبػأه‪ ٞ‬باهِظط ًب اهقها‪ٙ‬ا اهيت ؼبتاد إظباح ا‪٪‬عٌاي ف‪ٔٚ‬جا إفب اشبجرب‪ٝ‬‬
‫ٗاهسضا‪ٗ ٞٙ‬اهلّ ًب ً٘ن٘عٔا‪ٗ ،‬إشا ل تطا ٰ أغباو شهم ؽبلق اهعٌى أٗ ‪ِٙ ٨‬جتخ اهِحجاح‬
‫اىبٽو٘و عو‪ ٟ‬أمت ٗجٕ‪ .‬قپجايٰ اهللٿ ٰتعٰجاهپ‪ + :ٟ‬ﮄ ﮅ ﮆ"(‪ ٗ )1‬قپجايٰ اهللٿ ٰتعٰجاهپ‪:ٟ‬‬
‫‪+‬ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ"(‪ًٗ )2‬ب اسبس‪ٙ‬ث عّ جابط بّ عبجس اهلل ضنج‪ ٛ‬اهلل‬
‫ج‪٩‬ځ جطحٴ ثٍ اذتوٍٰ‪ ،‬فػأي أقرابٰٕٱ‪ٓ :‬ى ه‪ ٛ‬ضخك‪ٞ‬ڂ؟ فقاه٘ا‪ً :‬ا ظبسٱ‬
‫عٌِٔا‪ :‬أقاوٰ ض ٱ‬
‫همپ ضخك‪ٞ‬ځ‪ ،‬فا تػىٰ فٌا ٰ‪ ،‬فبوغٰ شهم اهِيبٸ × فقاي‪ :‬ش قپٰتوٿٖ٘ٱ قپٰت پؤٱٍٱ اهللٿ‪ ،‬أپ‪٨‬پ غٰجأپهٿ٘ا‬
‫إشا هپٍٲ ٰ‪ ٙ‬ٲعوپٌٱ٘ا‪ ،‬فپإُٸٌٰا ؾٶلپا‪١‬ٱ اه ٰع‪ٛ‬ټ اهػٹ‪ٰ٧‬ايٱ‪ ،‬إُٸٌا كپاْٰ ٰ‪ٙ‬لڀلٶ‪ ٕٚ‬پأْٲ ‪ٰٙ‬تٰ‪ٌٰٚ‬ٸٍٰ ٰٰٗ‪ٙ‬عٲكٶطٰ ز(‪.)3‬‬
‫ٗقس جعى اٮغ‪ َ٩‬اهػ‪٧‬اي ًب أًط اهعوٍ أْ ‪ٙ‬طجس ف‪ ٕٚ‬ضأ‪ ٜ‬اشببف باهعوٍ‪ ،‬ففجع‬
‫ىبعطف‪ ٞ‬عوَ٘ اهؿط إفب عوٌا‪ ١‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ًّ ٞ‬اىبلػط‪ٗ ّٙ‬احملسثـب ٗاهلقٔا‪ٙٗ ،١‬طجع ىبعطف‪ٞ‬‬
‫عوَ٘ اىبعا‪ٙ‬ـ ٗأغباو اهتٌسْ ٗاهعٌطاْ إفب اهعوٌا‪ً ١‬ب أً٘ض اهسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬كٌجا ًب ذجس‪ٙ‬ث‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلطقاْ ‪.59 /‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِرى ‪.43 /‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهٽٔجاض‪ :ٝ‬بجاو ًب اجملجطٗح ‪ٙ‬تج‪ٗ .)336( :ٌٍٚ‬ابجّ ًاجج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهػِّ‪ :‬كتاو اهٽٔاض‪.)572( :ٝ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓٔٗ‬

‫تأبف اهِدى قاي قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ‪ :‬شأپُٲتٱٍٲ أپ ٲزضٰ‪ ٠‬بأٿًٱ٘ضڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲ ز ٗهورس‪ٙ‬ث ضٗا‪ٙ‬ا‬
‫ٗأهلاه تع‪ٚ‬ټّ اهػٹِ‪ ٞ‬ف‪ٔٚ‬ا ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬إْ كاْ ًّ أً٘ض اىبعا‪ٙ‬ـ ٗاهجسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬أَ‬
‫كاْ ًّ أً٘ض اهس‪ٗ ّٙ‬اه٘ذ‪:ٛ‬‬
‫‪ .1‬عّ ً٘غ‪ ٟ‬بّ طور‪ ٞ‬عّ أب‪ ٕٚ‬قاي‪ً :‬طض ٱ ًع اهِيبټ × ًب غبىڄ اىبس‪ ،ِٞٙ‬فطأ‪ ٠‬أق٘اًاځ‬
‫ًب ض‪ٗ٦‬ؽ اهِدى ‪ٙ‬وقِّرْ٘ اهِد‪ٚ‬ىٰ‪ ،‬فقاي‪:‬ش ًٰا ‪ٰٙ‬كٲِٰعٱ ٰٓج‪٧‬ٲ‪٨‬پ‪١‬ٶ ز قجاي‪ٙ :‬أخجصْٗ ًجّ‬
‫اهصكط ف‪ٚ‬رٽْ٘ ًب ا‪ٙ ،ٟ ُ٪‬وقرُٕ٘ بٔا‪ .‬فقاي‪:‬ش ًٰا پأهٿّٹ شهٶمپ ٱ‪ٙ‬اٲِٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ز‪ .‬فجبوأٍٰ‬
‫فرتكٖ٘ ُٗعه٘ا عِٔا‪ ،‬فوٍ ذبٌٶىٲ توم اهػٸِ‪ ٞ‬ؾ‪٣ٚ‬اځ‪ .‬فبوغ اهِيبٸ × فقاي‪:‬ش إڄُٸٌٰا ٓٱٰ٘ هپّٻ‬
‫هپِِٰٲتٱٕٱ‪ ،‬ڄإْٲ كپاْٰ ٱ‪ٙ‬اٲِٶ‪ ٛ‬ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ فپاقٲِٰعٱ٘ا‪ ،‬فپإڄُٸٌٰا أپُٰاڀ بٰؿٰطٴ ًٶ ٲ ٿولٿٍٲ‪ٰٗ ،‬اهظچّٹ ٱ‪ٙ‬دٲٽٶج‪٤‬ٱ ٰٗ‪ٙ‬ٱكٶج‪ٚ‬بٱ‪،‬‬
‫ٰٗپهلٶّٲ ًٰا ٿقوڀتٱ پهلٿٍٲ قپايٰ اهللٿ عٰعٸ ٰٗجٰىٸ پفوپّٲ پأ ڀكصٶوٰ ٰعوپ‪ ٟ‬اهللٶ ز(‪.)1‬‬
‫‪ .2‬عّ ضافع بّ خس‪ٙ‬خ قاي‪ :‬قسٶَٰ اهِيب × باىبس‪ِٙ‬ج‪ٰٓٗ ،ٞ‬ٱجٍٲ ‪ٙ‬ٱجأپبطٱْٰٗ اهٸِدٲجىٰ‪ٙ ،‬ق٘هجْ٘‬
‫‪ٙ‬وقرْٰ٘ اهٸِدٲىٰ; فپقپايٰ‪ :‬ش ًٰا تٰكٲِٰعٱْٰ٘ز قاه٘ا‪ :‬كِا ُكِعٕ‪ ،‬قاي‪ :‬ش په ٰع چولٿٍٲ هپ٘ٲ هپٍٲ تٰ ڀل ٰعوٿ٘ا‬
‫پهلپاْٰ خٰ‪ٚ‬ٲطاځ ز فرتكٖ٘ فپِٰلپهٰت‪ .‬قاي‪ :‬فصكطٗا شهم هٕ فقاي‪:‬ش إڄُٸٌٰا أپُٰاڀ بٰؿٰطٴ إڄشا أپًٰطٲٱتلٿٍٲ‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٲ ضٰ ڀأ‪ٜ‬څ‪ ،‬فپإڄُٸٌٰا أپُٰاڀ بٰؿٰطٴز(‪.)2‬‬
‫دصٱٗاڀ بٕٶ‪ٰٗ ،‬إڄشا أپًٰطٲٱتلٿٍٲ ب ٰ‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٲ زٶ‪ٙ‬ٶِلٿٍٲ پف ٱ‬
‫بٰ‬
‫‪ .3‬عّ ٓاؾٍ بّ عطٗ‪ ٝ‬عّ أب‪ ٕٚ‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ .ٞ‬عّ ثابت عّ أُؼ‪ :‬أْ اهِيب × ًطٸ بقَ٘‬
‫كوٿسٰز قاي‪ :‬فدطد ؾ‪ٚ‬كاځ فٌجطٸ بٔجٍ فقجاي‪ :‬ش ًٰجا‬
‫ٱ‪ٙ‬وپ ٶقرٱْٰ٘; فقاي‪ :‬ش هپ٘ٲ هپٍٲ تٰ ڀل ٰعوٿ٘اڀ هپ ٰ‬
‫د ٶولٿٍٲز قاه٘ا‪ :‬قوت كصا ٗكصا‪ ،‬قاي‪:‬ش أپُٲتٱٍٲ پأ ٲعوپٍٱ بأٿًٱ٘ضڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲز(‪ٗ .)3‬هلظٕ عِس ابّ‬
‫هٶِٰ ٲ‬
‫ًاج‪ ٞ‬شإڄْٲ كپاْٰ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ ًٶّٲ أپًٲطڄ زٱُٲ‪ٰٚ‬اكٿٍٲ‪ ،‬فپؿٰأڀُٱلٿٍٲ بٕٶ‪ٰٗ ،‬إڄْٲ كپاْٰ ًٶّٲ أٿًٱ٘ضڄ زٶ‪ِٙ‬ٶلٿٍٲ فپإڄهپ‪ٛ‬ٸز(‪.)4‬‬
‫غوچٍٰ ًٶّٲ ضٰأڀ‪ٙ‬ٶ‪،ٛ‬‬
‫قوچ‪ ٟ‬اهللٿ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ٰٗ ٰ‬
‫قاي اهِ٘ٗ‪ً ٜ‬ب ؾطح اسبس‪ٙ‬ث‪ :‬قاي اهعوٌا‪(:١‬قپ٘ٲٿه ٱٕ ٰ‬
‫ي خٰبٰطاځ‪ٰٗ ،‬إُٸٌٰا‬
‫أپٗٲ فٶ‪ ٛ‬أپًٲ ڄط اهسٹُٲ‪ٰٚ‬ا ًٰٰٗعٰا‪ٙ‬ٶؿٶٰٔا ‪٨‬پ عٰوپ‪ ٟ‬اهتٸؿٲ ڄط‪ٙ‬عڄ) ٗقاي‪ٰٗ( :‬هپٍٲ ‪ ٰٙ‬ٿلّٲ ٰٓصا اهڀقپ٘ٲ ٱ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د‪ 1‬م‪-162‬م‪ ،163‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪ًٗ .‬ػجوٍ ًب اهكجر‪ٚ‬س‪:‬‬
‫كتاو اهلها‪٢‬ى‪ٗ :‬ج٘و اًت اي ًا قاهٕ ؾطعاځ‪.)2361/139( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2361/140( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ ًػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪)2363/41( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ ابّ ًاج‪ً ٞ‬ب اهػِّ‪ِٙٗ )2471( :‬ظط‪. )2470( :‬‬
‫ٔٔٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫كپاْٰ هپِٵاځ كپٌٰا بٰٸ‪ ِٰٚ‬ٱٕ فٶ‪ٰٓ ٛ‬صٶٖٶ اهطټٰٗا‪ٰٙ‬ا ٶ‪ ،‬قپاهٿ٘ا ٰٗضٰأڀ‪ٙ‬ٱج ٱٕ قٰجوچ‪ ٟ‬اهللٿ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ ٰٗغٰجوچٍٰ فٶج‪ ٛ‬ٿأًٱج٘ضڄ‬
‫ق ٰٓ ټٌ ڄٍٔٲ‬
‫ى ٰٓصا‪٨ٰٗ ،‬پ ُٰقڀلٰ فٶ‪ ٛ‬شهٶمپ ٰٗغٰبٰٱب ٱٕ تٰعٰ ڇو ٱ‬
‫ـ ٰٗهپٹِ ٱٕ كپاٰ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ فپ‪٩‬پ ‪ٌٰٙ‬ٲتِٰٶ ٱع ٱٗ ٿق٘ ٱ ًٶ ٲ ڄ‬
‫اهڀٌٰعٰا‪ٙ‬ٶ ڄ‬
‫با‪٬‬خٶطٰ‪ٝ‬ٶ ًٰٰٗعٰاضڄفٶٰٔا ٰٗاهللٿ أپعٲوپ ٱٍ)(‪.)1‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فڄإْٸ اهطٸ ڀأ‪ ٰٜ‬اچهصٶ‪ٰٙ ٜ‬سٱيٹ ٰعوپ‪ ٟ‬ٶفلڀطڅ فٶ‪ًٰ٘ ٛ‬ٲنٱ٘ څ فِټج‪ ٛ‬أٗ يبجا ‪ٙ‬عطفجٕٱ أٓجى‬
‫اختكامڄ ‪ٙ‬ٱطٰجٸسٱ فٶ‪ٕٚ‬ٶ جٰاُٶبٱ اهكٸٰ٘او‪ٗ ،‬شهم كٌػأه‪ٞ‬ٶ اهِٸٔه‪ٓ ،ٞ‬جى تلجْ٘ با‪٨‬ضتلجا ڄ‬
‫‪ ٛ‬جباُب اهسٸٗه‪ٞ‬ٶ اهل‪ ُٞٚ٩‬أٗ اهسٗه‪ٞ‬ٶ‬
‫اهللط‪ٜ‬ټ أٗ ا‪٨‬ضتلا ڄ ا‪٨‬قتكاز‪ٜ‬؟ أٗ ٓى اىب٘قوٱ اهسٗهٶ ٹ‬
‫اهل‪ُٞٚ٩‬؟ أٗ ٓى اه٘نعٱ اهساخو‪ٛ‬ٹ ٗاىب٘قو اهسٗه‪ً ٛ‬ٱ‪ٰ٧‬ا ٷ هوق‪ٚ‬اَڄ بأعٌايڅ غ‪ٚ‬اغٶجٸ‪ ،ٞٚ‬أٗ‬
‫بأعٌاي عػلط‪ٙ‬ٸ‪ً ٞ‬ع ا‪٪‬عٌايڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬أٗ فٰ ً‪٧‬ا ٷ؟ فإْٸ ٓصا كوجٕ ‪ٙ‬طججعٱ ف‪ٚ‬جٕ إفب‬
‫اهكٸ٘او‪ ،‬أ‪ ٜ‬إفب ضأ‪ ٜ‬اشببف باهؿ‪ ْٗ٧‬اىبع‪ ِٞٚ‬اهعو‪ ٍٚ‬بٔا; ‪ ُٕ٪‬أ‪ٙ‬ٵجاځ كجاْ ُ٘عجٕٱ ‪ٙ‬جسخى‬
‫و‪ٰٗ ،‬اهڀٌٰلٶ‪ٚ‬جسٰ ٿ‪ ٝ‬ز‪ٙٗ .‬طججعٱ ف‪ٚ‬جٕ هوجطٸأ‪ٜ‬‬ ‫ذبتٰ ق٘يڄ اهطغ٘ي ﷺ ش بٰىٲ ٱٰٓ٘ اهطٸأڀ ٱ‬
‫‪ٰٗ ،ٜ‬اهڀرٰطٲ ٱ‬
‫اشببف‪ ،‬كٌا ضجعٰ ضغ٘يٱ اهلل × هطأ‪ ٜ‬اسببٸاو‪ ًٗ ،‬ى شهم اهطأ‪ٜ‬ٱ اهلينٹ‪ ْ٪ .‬اهطغ٘يٰ‬
‫ذـب ضجعٰ إفب ضأ‪ ٜ‬اسببٸاو بّ اىبِصضڄ كجاْ اسببجاوٱ عو‪ٌٚ‬جاځ بجصهم اىبلجاْ فطججعٰ إه‪ٚ‬جٕ‬
‫شبربتٕٶ‪ٗ .‬هصهم ‪ٙ‬طجعٱ باهطأ‪ٜ‬ڄ اهلين ٗاشبربات‪ ٛ‬إفب أٓى اىبعطفج‪ٗ ٞ‬اشبجرب‪ٗ ٝ‬اهسضا‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهعوجٍ‬
‫باىب٘ن٘ ‪ ،‬قپايٰ اهللٿ تٰعٰاهپ‪ +:ٟ‬ﮄ ﮅ ﮆ"(‪.)2‬‬

‫املشأي‪ ُ١‬ايجآَ‪ :١‬قاعس‪ ٝ‬اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهعٌى‪:‬‬

‫‪ .264‬اىبطاز باهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهعٌى‪ ،‬بأْ ‪ٙ‬لْ٘ اهللط ف‪ً ٕٚ‬طؾساځ هوق‪ٚ‬جاَ بعٌجى‬
‫ًّ ا‪٪‬عٌاي اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬هوحٌاع‪ ،ٞ‬كإُؿا‪ ١‬اىبكاُع أٗ إُلاش عسز ًّ اىبؿاض‪ٙ‬ع اهعضاع‪ ٞٚ‬أٗ‬
‫اهتحاض‪ ،ٞٙ‬أٗ ا‪ً٪‬ج٘ض اسبطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ ًجا إفب شهجم يبجا ٓج٘ ًجّ ؾج‪ً ْٗ٧‬طافجق ازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫ًٗكاسبٔا‪ .‬فأ‪ٔٙ‬ا ‪ٙ‬قسَ ٗت٘نع هٕ ا‪ٗ٪‬ه٘‪ٗ ،ٞٙ‬أ‪ٔٙ‬ا ‪ٙ‬عقبٕ أٗ ‪ٙ‬ج‪٧‬خط‪ .‬فٔجصا ٓج٘ اهجطأ‪ٜ‬‬
‫اىبتعوق با‪٪‬عٌاي ٗتقكٹس اهللطڄ ف‪.ٕٚ‬‬

‫(‪ )1‬قاهٕ اهِ٘ٗ‪ً ٜ‬ب اىبِٔاد ؾطح قر‪ٚ‬س ًػوٍ بّ اسبحاد‪ :‬د ‪ 5‬م‪.126-125‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلطقاْ ‪.59 /‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٔٗ‬

‫ٗا‪٪‬قىٱ ًب اهللطڄ اهجص‪٘ٙ ٜ‬قٶجى إفب عٌجى‪ ،‬أْ ‪ٙ‬ٱطججع ف‪ٚ‬جٕ إفب ضنجا ازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬اهعٌى ٗقب٘هلٍ هِ٘ اىبٌاضغ‪ ٞ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬هٕ ً‪ٚ‬ساُ‪ٚ‬اځ أٗ تقسمبجٕ أٗ تجأخفٖ‪.‬‬
‫ف‪ٚ‬تعاًى ًعٕ بقكس اٮُلاش ٗاٮظباظ بعس اكتٌاي ه٘اظًٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهتدٽ‪ٚ‬ٽ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬بأخجص‬
‫ضأ‪ ٜ‬اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬اهعٌى اىبؿاضكـب ف‪.ٕٚ‬‬
‫ٗٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهتعاًى ًع ا‪٬‬ضا‪ ١‬اىبتعوق‪ ٞ‬با‪٪‬عٌاي‪ٗ ،‬اهللط ف‪ٔٚ‬جا‪ٙ ،‬ػجتوعًٔا‬
‫اه٘اقع اهعٌو‪ًٚ ٛ‬ساُ‪ٚ‬اځ‪ ٛٓٗ ،‬باههطٗض‪ ٝ‬اهعقو‪ ٞٚ‬فه‪٩‬ځ عّ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب اهباو يبا‬
‫‪ٙ‬سخى ًب باو اىبؿ٘ض‪ٗ ٝ‬ه‪ٚ‬ؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬فرػب‪ ،‬ففجع إفب ضأ‪ ٜ‬اىبؿ٘ض‪ ٝ‬ف‪٧ٚ‬خص بطأ‪ٜ‬‬
‫ا‪٪‬ك ط‪ ٞٙ‬ٮجطا‪ ١‬اهعٌى اىبعـب بعس اكتٌاي ؾطٗطٕ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اهلِ‪.ٞٚ‬‬

‫أًا ا‪٪‬زه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أْ ا‪٬‬ضا‪ ١‬اىبتعوق‪ ٞ‬با‪٪‬عٌاي ‪ٙ‬طجع ف‪ٔٚ‬ا إفب ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬فهج‪٩‬ځ‬
‫عّ ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اهعاً‪ً ٞ‬ب اهباو اه٘اضز‪ً ٝ‬ب اهقطآْ ٗاهػِ‪ ،ٞ‬فِٔان ا‪٪‬زه‪ ٞ‬اهتلك‪ٚ‬و‪:ٞٚ‬‬

‫اهسه‪ٚ‬ى ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ أبا بلطڅ ٗعٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا قا‪ ٨‬هطغج٘ي اهلل ×‪ :‬إْٸ اهِٸجاؽٰ‬
‫غ‪٩‬پَڄ پأْٲ ‪ٰٙ‬طٰٗا ٰعوپ‪ٚ‬ٲمپ ظڄ‪ٙ‬ٵاځ ذٰػِٰځا ًٶّٰ اهسٹُٲ‪ٰٚ‬ا‪ ،‬فپقپايٰ‪:‬ش ٰٗأپ‪ٙ‬ٲٍڄ اهللٶ‪ ،‬هپ٘ٲ‬
‫هپ‪ٰٚ‬عڄ‪ٙ‬سٱٓٱٍٲ ذٶطٲقاځ ٰعوپ‪ ٟ‬اٮ ٲ‬
‫ذسٷ ًٰا عٰكٰ‪ٚ‬ٲٱتلٿٌٰا فٶ‪ًٰ ٛ‬ؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ٷ أپبٰساځ ز(‪ .)1‬فل‪ٓ ٛ‬صا ز‪٨‬هج‪ ٞ‬عوج‪ٟ‬‬
‫أپٸُلٿٌٰا تٰتٸلٶقپاْڄ ٰعوپ‪ ٟ‬أپًٲطڅ ٰٗا ٶ‬
‫أْ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬وعَ ُلػٕ باىبؿ٘ض‪ ٝ‬إشا اتلق عو‪ٔٚ‬ا أٓؤا‪ ،‬يبا ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬عسَ طباهلج‪ٞ‬‬
‫اهطغ٘ي × هطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ً ٞٙ‬ب ً ى ٓصا اهطأ‪ ٜ‬اهعٌو‪.ٛ‬‬

‫اهسه‪ٚ‬ى اه اُ‪ :ٛ‬أْٸ ضغ٘يٰ اهلل × نبعٰ ‪ً َ٘ٙ‬عطك‪ ٞ‬أٿذس أٓىٰ اهجطأ‪ً ٜ‬جّ اىبػجوٌـب‪،‬‬
‫بى ذت‪ً ٟ‬جّ اىبتظجآط‪ ّٙ‬با‪٨‬غج‪ٗ ،َ٩‬جعوج٘ا ‪ٙ‬تؿجاٗضْٗ‪ ،‬فلجاْ ضأ‪ ٜ‬اهجِيب × أْ‬
‫‪ٙ‬تركِ٘ا باىبس‪ٗ ،ِٞٙ‬أْ ‪ٙ‬رتك٘ا قط‪ٙ‬ؿاځ خاضجٔا‪ٗ ،‬كاْ ٓصا ضأ‪ٙ‬جٕ ٗضأ‪ ٜ‬كبجاض اهكجراب‪ٞ‬‬
‫‪ ٜ‬اهلت‪ٚ‬اْ ٗشٗ‪ ٜ‬اسبٌ‪ ٞٚ‬يبّ ل ‪ٙ‬ؿجٔسٗا بجسضاځ‬
‫ٗضأ‪ ٜ‬عبساهلل بّ أٿب‪ ٛ‬بّ غو٘ي‪ٗ .‬كاْ ضأ ٱ‬
‫اهل ط‪ ٝ‬إفب جاُبٍٔ‪ ،‬فِجعي ضغج٘ي اهلل × عِجس‬ ‫اشبطٗد إفب اهعسٗ ًٗ‪٩‬قاتٕ‪ ،‬فظٔط‬
‫ضأ‪ ،ٍٔٙ‬يبا ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬اغتحابتٕ هطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ً ٞٙ‬ب ً٘ن٘ اىبؿ٘ض‪ .ٝ‬ذت‪ ٟ‬أْ اهِجاؽ ذجـب‬

‫اسبس‪ٙ‬ث إفب جاًع اىبػاُ‪ٚ‬س اهلبف‪ :‬د ‪ 2‬م‪.560‬‬ ‫(‪ )1‬تقسَ‪ُٗ ،‬ػبٕ ًب أططا‬
‫ٖٔٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫قاه٘ا هٕ‪ :‬اغتلطِٓانپ ٗل ‪ٙ‬لّ هِا شهم‪ ،‬ضفضٰ طوبٍٰٔ‪.‬‬

‫أًا ذح‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ اهطأ‪ ًّ ٜ‬اهقا‪ٌ٢‬ـب عو‪ ٟ‬اهعٌى‪ ،‬فله‪٩‬ځ عٌا تهٌِٕ اهجسه‪ْ٩ٚ‬‬
‫اهػابقاْ باههطٗض‪ ،ٝ‬فلصهم قبا زي عو‪ ٕٚ‬فعى اهطغ٘ي × ًجع اهػجعس‪ ّٙ‬ضنج‪ ٛ‬اهلل‬
‫عٌِٔا‪ٗ .‬شهم إُٔ ىبا اؾتس اسبكاض عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ًب عٗ‪ ٝ‬ا‪٪‬ذعاو; ذاٗيٰ اهطغ٘ي ×‬
‫أْ ‪٘ٙ‬جس تكسٹعاځ ًب جبٔ‪ ٞ‬ا‪٪‬ذعاو‪ ،‬فاغتسع‪ ٟ‬قاز‪ٝ‬پ ٽلجاْ ٌٗٓجا عٱ‪ِٚٚ‬ج‪ ٞ‬بجّ ذٶكجّ‬
‫ٗاسباضث بّ ع٘ ‪ٗ ،‬عط ٰ عو‪ٌٔٚ‬ا أْ ‪ٙ‬عٽ‪ٌٔٚ‬ا ثٱوث مثاض اىبس‪ ِٞٙ‬عو‪ ٟ‬أْ ‪ٙ‬ع٘زٗا قبا‬
‫ا‪ٗ٪‬فب‪ٗ ،‬هلّ اهطغ٘ي × اغتسع‪ٟ‬‬ ‫ًعٌٔا ًّ اىبقاتوـب‪ .‬ف٘افقا ٗكتب ٓصا با‪٪‬ذط‬
‫اهػعس‪ ّٙ‬غعسٰ بّ ًعاش ٗغجعس بجّ عبجاز‪ ٝ‬ضنج‪ ٛ‬اهلل عٌِٔجا‪ ،‬فاغتؿجاضٌٓا ًب ٓجصا‬
‫ا‪ٗ٪‬ه‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬قاز‪ ٝ‬ٽلاْ‪ ،‬فقا‪ٰٙ :٨‬ا ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ أپًٲجطاځ ٱترٶبٹجٕٱ فپتٰكٲجِٰعٱٕٱ أپَٲ ؾٰج‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‬ ‫اهعط‬
‫ؾ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٴ أپقٲجِٰعٱٕٱ پهلٿجٍٲ‪،‬‬
‫أپًٰطٰنپ اهللٿ بٕٶ ‪٨‬پ ٱبسٸ ًٶّٰ ا ڀهعٌٰٰىڄ بٕٶ‪ ،‬أپَٲ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ تٰكٲِٰعٱٕٱ هپِٰا؟ فپقپايٰ‪ :‬ش بٰىٲ ٰ‬
‫ذ ٰس‪ٝ‬ٷ‪ ،‬فپ پأضٰزٲ ٱ پأْٲ پأكڀػٶطٰ‬
‫هلل ًٰا أپقٲِٰعٱ شهٶمپ إ‪٨‬چ ‪٪‬پُټ‪ ٛ‬ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱ ا ڀهعٰطٰوٰ ضًٰٰ ٲتلٿٍٲ عّٰٲ قپ ٲ٘ؽڅ ٰٗا ٶ‬
‫ٰٗا ٶ‬
‫غ‪٩‬پَڄ ٰٗ ٰٓسٰاُٰا هپٕٱ ٰٗپأعٰعٸُٰا‬
‫غ ٲعسٱ بٲّٱ ٱًعٰاشٷ‪ :‬أپ پفرٶـبٰ پأكڀطًِٰٰٰا اهللٿ باٮ ٲ‬
‫عٰ ٲِلٿٍٲ ؾٰ ٲ٘كپٰتٔٱٍٲ ز فپقپايٰ هپٕٱ ٰ‬
‫يب ×‪ :‬شأپُٲتٰ ٰٗشانپ ز فپتِٰٰجاٰٗيٰ‬
‫بمپ ٰٗبٕٶ ٱُعٲٽٶ‪ٔٚ‬ڄٍٲ أپًٲٰ٘اهپِٰا‪ًٰ ،‬ا هپِٰا بٰٔصا ًٶّٲ ذٰاجٰ‪ٞ‬ٷ‪ ،‬فپقپايٰ اهِٸ ٹ‬
‫ح ٰٔسٱٗا ٰعوپ‪ٚ‬ٲِٰا(‪.)1‬‬
‫كرٶ‪ٚ‬لپ‪ٞ‬پ فپ ٌٰرٰ‪ًٰ ٟ‬ا فٶ‪ٰٔٚ‬ا ًٶّٰ ا ڀهلٶتٰاو‪ ،‬ثٱٍٸ قپايٰ‪ :‬هٶٰ‪ ٚ‬ٲ‬
‫غ ٲعسٱ بٲّٱ ٱًعٰاشٷ اه ٸ‬
‫ٰ‬
‫ًّٗ زضاغ‪ ٞ‬اسبسثٶ ٗفعى اهطغ٘ي × ظبسٱ أْ اهطغ٘ي × اغجتسع‪ ٟ‬اهػجعس‪ّٙ‬‬
‫ٗاغتؿاضٌٓا ٗل ‪ٙ‬ػتؿط فٌٰٓا كأب‪ ٛ‬بلطڅ ٗعٌط ٗغا‪٢‬ط ٗجٖ٘ اىبٔاجط‪ٗ ،ّٙ‬إلبجا اغتؿجاض‬
‫ظع‪ ٍٚ‬ا‪ٗ٪‬ؽ ٗظع‪ ٍٚ‬اشبعضد‪ٗ ،‬اهػبب ًب شهم أْ اىباي ًجاي أٓجى اىبس‪ِٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬اه ٌجاض‬
‫مثاضٍٓ ًّ أٗؽ ٗخعضد‪ ،‬فاغتؿاضٌٓا ًب أًط ؽبكٹٌٔا ٗؽبل قًٌ٘ٔا‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬ػتؿجط‬
‫فٌٓا ًّ اىبٔاجط‪٩ ً ّٙ‬ځ; ‪ ْ٪‬مثاض اىبس‪ ِٞٙ‬ه‪ٚ‬ػت هلٍ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تأثطْٗ بإعٽا‪ ١‬ثو ٔا إفب‬
‫ٽلاْ‪ ،‬فا‪ً٪‬ط تعوق قبكاحل اهقَ٘ اهص‪ ّٙ‬غ‪ٚ‬سفعْ٘ اه ٌّ‪.‬‬
‫ٗ‪٩ٙ‬ذ أ‪ٙ‬هاځ أْٸ اهطغ٘يٰ × ل ‪ٙ‬ػتؿٶجطٲ نب‪ٚ‬جعٰ ا‪ٗ٪‬ؽ ٗنب‪ٚ‬جع اشبجعضد‪ٗ ،‬إلبجا‬
‫(‪ )1‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ك ف‪ :‬د‪ 3‬م‪ٗ .201‬اهٽبقا اهلرب‪٨ ٠‬بّ غعس‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ .69‬اهػجف‪ٝ‬‬
‫اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 1‬م‪ٗ .224‬ا‪ً٘٪‬اي ‪٪‬ب‪ ٛ‬عب‪ٚ‬س‪ :‬م‪.236-235‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٔٗ‬

‫اغتؿاض ظع‪ ٌٰٛٚ‬اىبس‪ٌٓٗ ِٞٙ‬ا اهوصاْ مب ‪ُٔ٩‬ا‪ ،‬يبا ‪ٙ‬سي عو‪ ٟ‬أْ اهطغج٘ي × كجاْ ‪ٙ‬ػتؿجف‬
‫أًطا‪ ١‬اهقَ٘ ٗأٓى اسبى ٗاهعقس ف‪ ٍٔٚ‬ف‪ٚ‬أخص بطأ‪.ٍٔٙ‬‬
‫س ف‪ ٕٚ‬جاُبٱ ا‪٪‬ك ط‪ٞٙ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فلىٹ ضأ‪ٜ‬څ ‪ٙ‬طؾسٱ إفب اهق‪ٚ‬اَڄ بعٌىڅ ًّ ا‪٪‬عٌايڄ ‪ٙ‬طجٸ ٱ‬
‫ً ىٱ اُتداو ض‪ٚ٢‬ؼڅ أٗ ععيڄ ٗايڅٷ‪ ،‬أٗ إقطاضڄ ًؿطٗ ‪ ،‬أٗ ًا ؾاكىٰ شهم‪ ،‬فإُجٕ ػبجبٱ أْ‬
‫‪٧ٙ‬خص بطأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ٙٗ ٞ‬لْ٘ ضأ‪ٙ‬ٱٔا ٓ٘ اىبوعڄ ٱَ‪ ،‬باضټ اهِظطڄ عّ كُٕ٘ قٰ٘اباځ أَ ‪٨‬پ‪.‬‬

‫ح‪:‬‬
‫ب الجَّـالِ ُ‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ن فِي َّا‬
‫خِ‬
‫ل ِفي التَّ َد ُّ‬
‫ح ُّ‬
‫ح َسابِ الِ َ‬
‫أل ِ‬
‫ت الَّ ِتي لِ َ‬
‫ذاالَ ُ‬
‫ى َ‬
‫الِ َ‬
‫ض‬
‫بالٍَّ ِك ِد َأ ِو الٍَّـ ِك ِ‬

‫‪ٙ‬ؿتٌى ٓصا اىبٽوب عو‪ ٟ‬اغتٔ‪٩‬ي ٗث‪٩‬ث ًػا‪٢‬ى‪:‬‬

‫استٗالٌٍ‪ :‬ايزأ‪ ُٟ‬بني اإليزاِّ ‪ٚ‬اإلعالّ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .265‬اهطأ‪ٜ‬ٱ ًب اٮغ‪ َ٩‬قه‪ًٗ ٞٚ‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ ،ٞٚ‬فٔ٘ قهج‪ ٞٚ‬ذجاي كُ٘جٕ ًػجأه‪ ٞ‬تط‪ٙ‬جس‬
‫اهعٌجى ٗاشبٽجاو قبلجآ‪ٍٚ‬‬ ‫ج٘اباځ‪ ،‬أٗ ًؿلو‪ ٞ‬تط‪ٙ‬س ذ‪٩‬ځ‪ ،‬فترٌى اهقهج‪ً ٞٚ‬ب صبجا‪٨‬‬
‫ت٘ق‪ٚ‬و اىبؿلو‪ ٞ‬أٗ اىبػأه‪ً ٞ‬كر٘ب‪ٞ‬ځ باسبى أٗ ازب٘او‪ٗ ،‬اهطأ‪ً ٜ‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ذجاي كجْ٘‬
‫ٓصا اهطأ‪ ٜ‬ؽبلٹ اٮُػاْٰ ٗاجملتٌع بكل‪ ٞ‬قاُُ٘‪ٙ ٞٚ‬قَ٘ بٔا اهلطز ب٘قلٕ جع‪ ٞٚ٢‬قجاسب‪ٞ‬‬
‫ًب ازبٌاع‪ ٞ‬باض اهِظط عّ اهس‪ٗ ّٙ‬اىبجصٓب ٗاهٽا‪٢‬لج‪ ،ٞ‬أٗ اىبعتقجس اهلجطز‪ٗ ٜ‬اهجطأ‪ٜ‬‬
‫دبتٌع عو‪ٓ ٟ‬صا اهجطأ‪ٜ‬‬ ‫اجملطز‪ٗ .‬هصهم فإْ اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ًٗ ٜ‬ا ‪ٙ‬تبعٔا ًّ ًلُ٘ا‬
‫أٗ شان ٓ٘ ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬أخ‪٩‬ق‪ ٞٚ‬قبجى أْ تلجْ٘ ًػج‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬قاُُ٘‪ٚ‬ج‪ًٗ ،ٞ‬ػج‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬فوػجل‪ٞٚ‬‬
‫ٮُ ػاْ غ٘‪ٙ ٜ‬قَ٘ بسٗضٖ عو‪ً ٟ‬جا ‪ِٙ‬باج‪ٗ ٛ‬كٌجا ػبجب باجتٔجاز ًب تجبين ا‪٪‬فلجاض ًب‬
‫ًعتقسٖ اٮمباُ‪ٗ ،ٛ‬أ‪ٙ‬هاځ ػبتٔسٱ باهتِل‪ٚ‬ص ًب غو٘كٕ ا‪٨‬جتٌجاع‪ٗ .ٛ‬هلجصا كجاْ اهجطأ‪ٜ‬ٱ ًب‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ًِ ًٞٚ٩‬هبٽاځ حبسٗزٖ اهللط‪ٗ ٞٙ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ً ٨ ٞٚ‬ٽوقاځ قبلجآ‪ ٍٚ‬عاًج‪ ،ٞ‬فٔج٘‬
‫اهعاً‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ه‪ٚ‬ؼ عو‪ ٟ‬لبط تعسز اهطأ‪ ٜ‬قبلآ‪ ٍٚ‬اسبط‪ ٞٙ‬اهلطز‪ ٞٙ‬أٗ اسبط‪ٙ‬ا‬
‫٘ٔٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ا‪٪‬خجص ٗاهجطز‪،‬‬ ‫ٗاهساضؽٱ ‪ُ٘٪‬ا اهطأ‪ً ٜ‬ب اهلوػجل‪ ٞ‬اٮغج‪ ،ًٞٚ٩‬أ‪ً ٜ‬ب صبجا‪٨‬‬
‫ٗا‪٨‬عتباض أٗ ا‪ُ٨‬تظاض‪ ،‬ػبس أْ اهتعاًىٰ ًع اهطأ‪ ٜ‬ف احمللٍ‪ ،‬أ‪ ٜ‬ف قٽعج‪ ٛ‬اه بج٘‬
‫ًّ ذ‪ٚ‬ث إغِازٖ أٗ ٓ٘ ف قٽع‪ ٛ‬اهس‪٨‬ه‪ ٞ‬عو‪ٗ ٟ‬اقعٕ‪ ،‬إُٔ قابىٴ هوؿج٘ض‪ٗ ٠‬اهتؿجاٗض‬
‫احملتٌى‪ ،‬أٗ اىبؿ٘ض‪ ،ٝ‬أٗ اهِك‪ٚ‬ر‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬ؿرتن ًلَٔ٘ اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتؿاٗض ٗاىبؿ٘ض‪ٗ ٝ‬اهِك‪ٚ‬ر‪ً ٞ‬ب اهعٌجَ٘‪ٗ ،‬ؽبتوجو ًب‬
‫اىبهٌْ٘ اهعٌو‪ ٛ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهللط‪ ٝ‬أٗ اهتِل‪ٚ‬ص ًب صباهٕ ازبع‪ ٛ٢‬أٗ اهلطز‪ ٨ ٜ‬ضباهج‪.ٞ‬‬
‫ٗا‪٨‬ؾرتان ًب اىبلَٔ٘ اهعاَ أْ اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬اىبؿج٘ض‪ٗ ٝ‬اهتؿجاٗض ٗاهِكج‪ٚ‬ر‪ٓ ٞ‬ج‪ ٛ‬إبجسا‪١‬‬
‫اهطأ‪ ٜ‬يبّ ٓ٘ أٓوٕ ىبّ ٓ٘ أٓوٕ ف‪ٌٚ‬ا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إق‪٩‬ح ا‪ً٪‬ط ً٘ن٘ اهتؿاٗض‪ٓٗ ،‬ج٘‬
‫عو‪ ٟ‬اهب هِْ٘ اىبتؿاٗض‪ ٨ ّٙ‬عو‪ ٟ‬اسبق‪ٚ‬ق‪ٗ ٞ‬اه‪ٚ‬قـب; ‪ُ٪‬جٕ أًجط اجتٔجاز‪،ٜ‬‬ ‫ً٘ق٘‬
‫ًٗا كاْ كصهم قاَ عو‪ ٟ‬اهظّ ‪ ٨‬ضباه‪ ٛٓٗ ،ٞ‬كصهم ًب ا‪ً٘٪‬ض نب‪ٚ‬عاځ اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهؿجطع‪،ٞٚ‬‬
‫ٗأًا ًّ ذ‪ٚ‬ث اهتلك‪ٚ‬ى‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬لجآ‪ ٍٚ‬تقجسَ ب‪ٚ‬أُجا ًب اىبٽوجب اهػجابق‪ٗ .‬أًجا‬
‫إ‪ٙ‬هاحٱ شهم ف‪ٚ‬أت‪ ٛ‬ب‪ٚ‬إُ ًب ًػأهتـب‪:‬‬

‫املشأي‪ ١‬األ‪ٚ‬ىل‪ :‬ق٘اعس إهعاَ اسباكٍ باهؿ٘ض‪ ٠‬أٗ إع‪:ًٕ٩‬‬

‫ٗتؿتٌى ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أضبع ق٘اعس‪:‬‬
‫‪‬‬
‫الكاعد‪ ٚ‬األٔىل‪ :‬املػٕز‪ ُٚ‬وُمصِو‪ ْٛ‬القتضا‪ ٞ‬العىن‪:‬‬
‫‪ .266‬تٱعِ‪ٓ ٟ‬صٖ اهقاعس‪ ٝ‬قبس‪ ٠‬إهعاً‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اهطأ‪ً ٜ‬ب اهتؿجاٗض أٗ كُ٘جٕ إع‪ً٩‬جاځ ‪ِٙ‬ظجط‬
‫‪٪‬جى أٗ ًطاجع‪ ٞ‬بعس ذـب‪ٗ .‬زه‪ٚ‬وٿٔا فٶعىٱ اهطغ٘يڄ ×‪ ،‬فإْٸ اهطغ٘يٰ × ًب ًعطكج‪ٞ‬ٶ أذٱجس‬
‫ُعيٰ عِس ضأ‪ ٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ًٗ ،)1(ٞ‬ب ًعطك‪ٞ‬ٶ بسضڅ ُعيٰ عِسٰ ضأ‪ ٜ‬اسبٿبٰاو بّ اىبِصضڄ‪ٗ ،‬تجطنپ ًجا‬

‫(‪ )1‬ضٗاٖ ابّ ٓؿاَ ًب اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪ :ٞٙ‬عٗ‪ ٝ‬أٿذس‪ :‬د ‪ 3‬م‪ٗ .68‬اهب‪ٔٚ‬قج‪ً ٛ‬ب ز‪٢٨‬جى اهِبج٘‪ :ٝ‬بجاو‬
‫شكط ًا أٿضڄ‪ ٰٜ‬ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬د ‪ 3‬م‪ٗ .205-204‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س; ٗهجٕ ؾج٘آس عِجس اٮًجاَ‬
‫أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د‪ 1‬م‪ٗ ;171‬اىبػتسضن عو‪ ٟ‬اهكر‪ٚ‬رـب هوراكٍ‪ :‬كتجاو قػجٍ اهلج‪ :١ٛ‬بجاو‬
‫تِلى ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ ;129‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س اٮغِاز ٗل ؽبطجاٖ‪ٗ .‬قس عوقجٕ‬
‫اهبداض‪ً ٜ‬ب قر‪ٚ‬رٕ ًؿفاځ إفب قر‪ ٞ‬اهػِس‪ٗ ،‬تعقبٕ ابّ ذحط ضهبجٕ اهلل قجا‪٩٢‬ځ‪ٗ :‬اهقجسٰض اهجص‪ٜ‬‬
‫‪‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٔٙ‬‬

‫كاْ قس ضآٖٱ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬طجٶعٲ ه‪ٚ‬أخٱص ضأ‪ ٰٜ‬ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ٗ ،ٞ‬شهٶمپ ذٶـبٰ غٰجأپيٰ اهڀرٱبٰجاوٱ ضٰغٱج٘يٰ اهللٶ ×‪،‬‬
‫فپقپايٰ‪ٰٙ( :‬ا ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ! پأضٰأپ‪ٙ‬ٲتٰ ٰٓصا اهڀٌِٰٲعڄيٰ‪ ،‬أپًِٰٲعڄ‪٨‬ځ أپُٲعٰپهلپٕٱ اهللٿ‪ ،‬پفوپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ هپِٰا پأْٲ ُٰتٰ پقسٸَٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ‬
‫ٰٗ‪٨‬پ ُٰتٰأپخٸطٰ عِٰٲٕٱ‪ ،‬أپَٲ ٓٱٰ٘ اهطٸ ڀأ‪ٜ‬ٱ ٰٗا ڀهرٰطٲوٱ ٰٗاهڀ ٌٰلٶ ٲ‪ٰ ٚ‬س‪ٝ‬ٿ؟) قپجايٰ ٰضغٱج٘يٱ اهللٶ ×‪ :‬ش بٰجىٲ ٓٱجٰ٘‬
‫اهطٸ ڀأ‪ٜ‬ٱ‪ٰٗ ،‬ا ڀهرٰطٲوٱ‪ٰٗ ،‬اهڀ ٌٰلٶ ٲ‪ٰ ٚ‬س‪ٝ‬ٿ ز فپقپايٰ ا ڀهرٱبٰاوٱ‪ٰٙ( :‬ا ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ‪ ،‬ڄإْٸ ٰٓجصا اهڀ ٌٰلپجاْٰ اهچجصٶ‪ٜ‬‬
‫أپُٲتٰ بٕٶ هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ قبِٰٲعڄيڅ‪ ،‬اُٲ پٽ ٶوقٲ بِٰا إڄهپ‪ ٟ‬أپزٲُٰ‪ًٰ ٟ‬ا‪١‬ٷ إڄهپ‪ ٟ‬اهڀقپ٘ٲَڄ فپإڄُټ‪ ٛ‬عٰاهٶٍٴ بٰٔا ٰٗب ٿقوٿبٰٔا‪ .)...‬قپايٰ‬
‫ى ‪ٰ ‬عوپ‪ٰ ٟ‬ضغٱ٘يڄ اهللٶ ×‪ ،‬فپقپايٰ‪ :‬شاهطٸ ڀأ‪ٜ‬ٱ ًٰا‬
‫ن‪ ٰٛ‬اهللٿ عٰ ٲِٔٱٌٰا‪ :‬فپِٰعٰيٰ جٶبٲطڄ‪ٙ‬ٲ ٱ‬
‫ابٲّٱ عٰبٸاؽڅ ضٰ ٶ‬
‫پأؾٰاضٰ بٕٶ ذٱبٰاوٴ ز(‪.)1‬‬

‫ػمپ بطأ‪ٕٙ‬ٶ ٗذسٰ ٱٖ ٱًِلطزاځ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬أخص بطأ‪ٜ‬ڄ أب‪ ٛ‬بلطڅ ٗعٌط‪ ،‬بجى‬
‫ًٗب عٗ‪ٝ‬ٶ اسبس‪ٙ‬ب‪ٰٞٚ‬ٶ تٌٰٰ ٸ‬
‫ل ‪ٙ‬أخص بطأ‪ ٜ‬نب‪ٚ‬عڄ اىبػجوٌـب‪ٗ ،‬أهجعًٍٰٔ جٰجرباځ اهِٹجعٗيٰ عِجس ضأ‪ٙ‬جٕٶ عوج‪ ٟ‬اهجط ٍ ًجّ‬
‫غدٽٶٍٔ(‪ .)2‬فٔصٖ ا‪٪‬عٌايٱ اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬إشا ٿق ڄطُٰتٲ بق٘هٕٶ × ‪٪‬ب‪ ٛ‬بلطڅ ٗعٌط‪ :‬ش هپ ڄ٘ اتٸلپقڀٱتٌٰا‬
‫فٶج‪ًٰ ٛ‬ؿٱج٘ضٰ‪ٝ‬ٷ ًٰ جا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰجا ز ٗبق٘هجٕٶ تعججافب‪ + :‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ"(‪+ )3‬ﮞ ﮟ‬
‫ﮠ"(‪ )4‬فإُٸٔا تلػټ ٱط ًعِ‪ ٟ‬ا‪ٙ٬‬تٰـب ٗاسبس‪ٙ‬ث‪ ،‬بأْٸ ًا كاْ ًّ ً ىڄ ذازث‪ ٞ‬اسبس‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬بجأْ‬
‫اسبلٍٰ اهؿطع‪ٛ‬ٸ هآطٴ ف‪ٗ ،ٕٚ‬أْٸ ًٶّ ق‪٩‬ذ‪ٞٚ‬ٶ اشبو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬لعوپ ٱٕ‪ ،‬فإْ اهؿٹ٘ض‪ ٠‬ف‪ٚ‬جٕ جفٱ‬
‫ٱًوعڄًٰ‪ٞ‬ٷ‪ًٗ .‬ا كاْ ًّ ً ىڄ ذازث بسضڅ يبا ؼبتادٱ ف‪ ٕٚ‬ا‪ً٪‬طٱ إفب إعٌايڄ ُٰظپطڅ ٗفٶلڀطڅ‪ ،‬أٗ كاْ‬
‫ٮعٽا‪١‬ٶ ضأ‪ً ٜ‬ب أًطڅ فِټ‪ ،ٛ‬فإُٕ ‪ٙ‬ترجطٸ‪ ٠‬ف‪ٚ‬جٕ اهكج٘اوٱ‪ ،‬باجضټ اهِظجطڄ عجّ كُ٘جٕ ضأ‪ٰٜ‬‬

‫شكطٖ ‪ -‬أ‪ ٜ‬اهبداض‪ِٓ - ٜ‬ا طبتكط ًّ قك‪ ٞ‬ط٘‪ٙ‬و‪ ٞ‬ل تقع ً٘ق٘ه‪ً ٞ‬ب ً٘نجع آخجط ًجّ ازبجاًع‬
‫اهكر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬قس ٗقؤا اهٽرباُ‪ٗ ٛ‬قررٔا اسباكٍ‪ِٙ :‬ظط‪ :‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قجر‪ٚ‬س اهبدجاض‪:ٜ‬‬
‫ػِٸ‪ :ٞ‬د ‪ 13‬م‪. 421‬‬‫كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاه ٹ‬
‫(‪ )1‬ضٗ‪ ٠‬تلاق‪ٚ‬ى اهقك‪ ٞ‬ابّ غعس ًب طبقاتٕ‪ :‬عٗ‪ ٝ‬بسض‪:‬د‪ 2‬م‪ٗ .14‬ابّ ٓؿاَ ًب اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪:ٞٙ‬‬
‫عٗ‪ ٝ‬بسض اهلرب‪ً :٠‬ؿ٘ض‪ ٝ‬اسبباو‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ .272‬اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب ز‪٢٨‬ى اهِب٘‪ :ٝ‬بجاو شكجط غجبب‬
‫خطٗد اهِيب ﷺ‪:‬د‪ 3‬م‪ٗ .110ٗ35‬ابّ عبس اهرب ًب ا‪٨‬غت‪ٚ‬عاو‪ :‬باو ذباو‪ :‬اهرتنب‪.)473( ٞ‬‬
‫(‪ )2‬اسبس‪ٙ‬ث بتٌإً ًب قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬كتاو ازبع‪ٗ ٞٙ‬اىب٘ازعج‪ :ٞ‬بجاو (‪ :)18‬اسبجس‪ٙ‬ث (‪.)3182‬‬
‫ٗقر‪ٚ‬س ًػوٍ‪:‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو قوس اسبس‪ٙ‬ب‪ :ٞٚ‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)1785/94‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.159 /‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38 / ٠‬‬
‫‪ٗٔٚ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ ٞ‬أٗ ضأ‪ٗ ٰٜ‬اذسٷ‪ًٗ .‬ا كاْ ًّ ً ىڄ ذازث أذٱس‪ ٘ٓٗ ،‬اهطأ‪ٜ‬ٱ ًب ا‪٪‬عٌجايڄ‪ ،‬فإُجٕ‬
‫‪ ٛ‬بق٘هجٕٶ ×‬
‫‪٧ٙ‬خٰ ٱص ف‪ ٕٚ‬بطأ‪ٜ‬ڄ ا‪٪‬ك ط‪ٙ‬ٸ‪ ٘ٓٗ ،ٞ‬اهص‪ٙ ٜ‬سخىٱ ذبتٰ كوٌ‪ٞ‬ٶ (ًٰؿٱج٘ضٰ‪ٝ‬ٷ) ٗاىبعِٶج ٹ‬
‫ؿ٘ضٰ‪ٝ‬ٷ ًٰا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰجاز‪ٓٗ .‬لجصا ‪ٙ‬ظٔجطٱ بجأْ اىبؿج٘ض‪ٝ‬‬
‫‪٪‬ب‪ ٛ‬بلطڅ ٗعٌط‪:‬شهپ ڄ٘ اتٸلپقڀٱتٌٰا فٶ‪ ًٰ ٛ‬ٱ‬
‫ًوعً‪ٞ‬ڂ ‪٨‬قتها‪ ١‬اهعٌى‪ٗ ،‬أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬ف ًوعً‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬

‫ك عاً ٔفلَ الطسٖك‪ ِٛ‬بكصدِ اإلقٍاع‪:‬‬

‫الكاعد‪ ٚ‬الجاٌٗ‪ :ٛ‬الػٕز‪ ٝ‬ضمٕ ْ‬
‫‪ .267‬اهتؿاٗضٱ ًظٔطٴ غوٿ٘ك‪ٛ‬ٻ عجاَٻ ًجّ ًظجآط ازبٌاعج‪ ٞ‬اىبػجوٌ‪ِٔٙ ٞ‬حجٕ اهلجطز‬
‫ٗازبٌاع‪ً ٞ‬ب كى أًط ًّ أً٘ض اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬هلٍٔ اىبٽو٘و اهؿجطع‪ًٗ ٛ‬عازبج‪ ٞ‬قهجا‪ٙ‬ا اىبع‪ٚ‬ؿج‪;ٞ‬‬
‫هعٌَ٘ ق٘هٕ تعافب‪ + :‬ﮞ ﮟ ﮠ " ٗق٘هٕ تعجافب‪ + :‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ"‪ٗ .‬اهلج‪َ٩‬‬
‫ِٓا عاَ‪ ،‬فلوٌ‪( ٞ‬أًطٍٓ) تعجين أًج ٰط اىبػجوٌـب‪ٗ ،‬ز‪٨‬هج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬جط عاًج‪ً ٞ‬ب كجى ؾجأْ ًجّ‬
‫ؾ‪ٗ ،ٍُٔٗ٧‬كوٌ‪( ٞ‬ا‪ً٪‬ط) ف‪ٔٚ‬ا (اهج) هوحِؼ‪ ،‬أ‪ ٜ‬تل‪ٚ‬س مش٘ي جِؼ ا‪ً٪‬ط‪ٓٗ ،‬ج٘ ًجّ‬
‫ق‪ٚ‬غ اهعٌَ٘ هؿٌ٘ي ز‪٨‬هتٕ هلى ؾأْ زْٗ ا‪٨‬قتكجاض عوج‪ً ٟ‬جتعـب‪ ،‬أٗ عٔجس شٓجين‬
‫هؿ‪ٗ .١ٛ‬ا‪٪‬قى ًب اهعاَ أْ ‪ٙ‬بق‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬عًٌٕ٘ ًا ل ‪ٙ‬طز زه‪ٚ‬ى اهتدك‪ٚ‬ل‪ِٓٗ ،‬ا ل ‪ٙ‬طز‬
‫زه‪ٚ‬ى ؽبكل اهؿ٘ض‪ ٠‬بطأ‪ ٜ‬زْٗ ضأ‪ ،ٜ‬أٗ تعج‪ٚ‬ـب أْ اهتؿجاٗض ػبجط‪ً ٜ‬ب قهج‪ ٞٚ‬زْٗ‬
‫قه‪ ،ٞٚ‬فتلْ٘ ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهِل اهقطآُ‪ ٛ‬عاً‪ ٞ‬هوتؿاٗض ًب كى ضأ‪ٗ ،ٜ‬تؿٌى كى ضأ‪.ٜ‬‬
‫أًا اهسه‪ٚ‬ى ًّ اهػٹِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬عاً‪ً ٞ‬ب كجى ؾجأْ ٗضأ‪ ،ٜ‬فب‪ٚ‬اُجٕ قجو‪ ٟ‬اهلل‬
‫عو‪ٗ ٕٚ‬غوٍ كٌا ًب ذس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي‪:‬ش ًٰا ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱ أپذٰساځ پأكڀٰطٰ ًٰؿٱ٘ ٰض‪ٝ‬ځ ‪٪‬پ ٲ‬
‫قرٰابٕٶ‬
‫ًٶّٲ ٰضغٱ٘يڄٶ اهللٶ × ذٰتٸ‪ ٟ‬أپُٸٕٱ كپاْٰ ‪ٰٙ‬ػٲتٰؿٶفٱٓٱٍٲ فٶ‪ ٛ‬قٿ٘ ٶ أپ ٲٓوٶٕٶ ٰٗإزٰا ٶًٔڄٍٲ ز‪ٗ .‬عجّ عا‪٢‬ؿج‪ٞ‬پ‬
‫ضن‪ ٛ‬اهللٿ عِٔا‪ :‬أْٸ ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ × خٰٽپبٰ اهِٸاؽٰ پفرٰ ٌٰسٰ اهللپ ٰٗأپثٲِٰ‪ٰ ٟ‬عوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ ٰٗقپجايٰ‪ :‬ش ًٰجا‬
‫تٱؿٶفٱْٰٗ ٰع پو‪ٛ‬ٸ فٶ‪ ٛ‬قپ٘ٲَڅ ‪ٰٙ‬ػٱبٹْٰ٘ أپ ٲٓوٶ‪ًٰ ،ٛ‬ا ٰعوٶٌٲتٱ ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ ًٶّٲ غٱ٘‪١‬ٷ قپطڀز(‪ .)1‬فقٿ٘ ٱ ا‪ٓ٪‬ىڄ‬
‫ٗإزاًٱٍٔ ٗاهل‪ َ٩‬عو‪ ٍٔٚ‬أًط ف‪ ٕٚ‬خك٘ق‪ٞٚ‬ڂ‪ًٗ ،‬ع ٓصا فٔ٘ كاْ ‪ٙ‬ػتؿف‪.‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا تلْ٘ ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهِك٘م اهؿطع‪ ٞٚ‬تل‪ٚ‬جس أْ اهتؿجاٗض ػبجط‪ً ٜ‬ب كجى ضأ‪ٜ‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػِ‪ :ٞ‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7370‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٔٛ‬‬

‫ٗ‪ٙ‬ؿٌى كى ضأ‪ ٨ ٜ‬فطق بـب اهقها‪ٙ‬ا اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٞٚ‬أٗ اهت٘ق‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬أٗ اشبربات‪ٚ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهعٌو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اىب‪ٚ‬ساُ‪ ،ٞٚ‬فتلْ٘ اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب ا‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ٗ ٞٚ‬غجّ اهقج٘اُـب‪ًٗ ،‬ب أًج٘ض اسبجطو‬
‫ٗاهػټوٍ ًٗب اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اهساخو‪ٗ ٞٚ‬اشباضج‪ٗ ،ٞٚ‬تلْ٘ ًب اىبكاحل ٗضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬دبِب‬
‫اىبلاغس‪ٗ ،‬تلْ٘ ًب كى ؾ‪ ،١ٛ‬فتقع ًب ا‪٬‬ضا‪ ١‬كؤا; ‪ ْ٪‬زه‪ٚ‬ى ثب٘تٔا جا‪ ١‬عاًجاځ‪ًٗ .‬جّ‬
‫ٓصٖ ا‪٪‬زه‪ٗ ٞ‬ز‪٨‬هتٔا أخص فٍٔ ٓصٖ اهقاعس‪ ٝ‬اهلقٔ‪.ٞٚ‬‬
‫الكاعد‪ ٚ‬الجالج‪ :ٛ‬الػٕز‪ ٝ‬إبدا‪ ُٞ‬السأ‪ ٙ‬وَ غري إلصاًِ الطسفِ اآلخس‪:‬‬

‫‪ .268‬اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب اٮغ‪ َ٩‬إبسا‪١‬ٱ اهطأ‪ ًّ ٜ‬جف إهجعاَ‪ ،‬فٔج‪ ٛ‬ه‪ٚ‬ػجت كاىبؿج٘ض‪ً ٝ‬جّ‬
‫ٗجٔـب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ اهطغ٘يٰ × ذجـب عقجسٰ ًعآجس‪ ٝ‬اسبس‪ٙ‬ب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اعجرت ٰ اىبػجوٌْ٘ نب‪ٚ‬عجاځ‬
‫ٗخاهلٖ٘‪ ،‬فوٍ ‪ٙ‬عبأ بٍٔ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬ػٌعٲ ًٍِٔ‪ ،‬بى أقطٸ عو‪ ٟ‬عقس اىبعآس‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهط ٍ ًجّ‬
‫إقطاضٍٓ عو‪ ٟ‬اىبداهل‪ٗ ،ٞ‬ل ‪ٙ‬وتلت إفب ضأ‪ ٍٔٙ‬عٌو‪ٚ‬اځ‪ ،‬بى ضفهٰ ٱٕ ضفهاځ قاطعجاځ‪ٗ ،‬قجاي‪:‬‬
‫غ٘هٿ ٱٕ ٰٗهپّٲ أٿخٰاهٶوٰ أپًٲطٰ ٱٖز(‪ٗ )1‬كاْ شهم ًب أًط تِعٸي ف‪ ٕٚ‬اه٘ذ‪ٗٗ ٛ‬ٱجس‬
‫شإُټ‪ ٛ‬عٰبٲ ٱساهللٶ ٰٗضٰ ٱ‬
‫بٕ اهِل‪ ،‬فٔ٘ زه‪ٚ‬ى عو‪ ٟ‬أْ ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪٧ٙ ٞٚ‬خص ف‪ٔٚ‬ا اهطأ‪ٗ ٜ‬ػبط‪ ٜ‬عو‪ٔٚ‬ا اهتؿاٗض;‬
‫ٗهلِٕ ‪ٙ‬لْ٘ اهطأ‪ ٜ‬ف‪ٔٚ‬ا فٰ ًوعَ‪ ،‬فوودو‪ٚ‬ل‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬أخص بٕ‪ٗ ،‬هٕ أْ ‪ٙ‬طفهٕ‪.‬‬
‫ٗاه اُ‪ :ٛ‬أْ اهطغ٘ي × ذـب ُعي ُٗعي اىبػوٌْ٘ ًعٕ عِس أزُ‪ً ٟ‬ا‪ً ١‬جّ بجسض ل‬
‫اسبباو بّ اىبِصض بٔصا اىبِجعي‪ٗ ،‬كجاْ عو‪ٌٚ‬جاځ با‪ً٪‬لِج‪ ٞ‬خجبفاځ بجاسبطو‪ ،‬فقجاي‬ ‫‪ٙ‬ط‬
‫هوطغ٘ي‪ٙ :‬ا ضغ٘ي اهلل أضأ‪ٙ‬تٰ ٓصا اىبِعيٰ أًِٰعڄ‪٨‬ځ أُعهلپج ٱٕ اهلل فوج‪ٚ‬ؼ هِجا أْ ُتقسٸًجٕ ٗ‪٨‬‬
‫و‬
‫‪ٰٗ ٜ‬اهڀرٰجطٲ ٱ‬
‫ُتأخط عِٕ أَٲ ٓ٘ اهطأ‪ٜ‬ٱ ٗاسبجطو ٗاىبل‪ٚ‬جس‪ ،ٝ‬قجاي اهطغج٘ي‪ :‬شبٰجىٲ ٓٱجٰ٘ اهجطٸأڀ ٱ‬
‫ٰٗاهڀٌٰلٶ‪ٚ‬سٰ ٿ‪ٝ‬ز(‪ )2‬فقاي‪ٙ :‬ا ضغ٘ي اهلل إْ ٓصا ه‪ٚ‬ؼ قبِعيڅ‪ ،‬ثٍ أؾاض إفب ًلاْ فٌا هبث ضغ٘ي‬
‫اهلل أْ قاَ ًّٗ ًعٕ ٗاتبع ضأ‪ ٜ‬اسبباو‪.‬‬
‫(‪ً ٘ٓ )1‬ب اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :331/3 :‬باو أًط اهلسُ‪ٗ :ٞ‬هلظٕ ش قپايٰ‪ :‬أپُٰا عٰبٲ ٱس اهللٶ ٰٗ ٰضغٱ٘هٿٕٱ‪،‬‬
‫ه‪ٚ‬ټ ٰعٶِ‪ ٛ‬ز‪ .‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ٗ .)3182( :ٜ‬قر‪ٚ‬س ًػوٍ‪.)1785/94( :‬‬ ‫و پأًٲ ٰطٖٱ‪ ٰٗ ،‬پهّٲ ‪ٙ‬ٱ ٰ‬
‫پهّٲ ٿأخٰاهٶ ٰ‬
‫(‪ )2‬اهػف‪ ٝ‬اهِب٘‪٨ ٞٙ‬بّ ٓؿاَ‪ :272/2:‬عٗ‪ ٝ‬بسض اهلرب‪ً :٠‬ؿ٘ض‪ ٝ‬اسبباو عو‪ ٟ‬اهطغ٘ي‪.‬‬
‫‪ٜٗٔ‬‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫ٗجٕ ثاهث‪ :‬عو‪ ٟ‬إُٔ إفب جاُب ٓص‪ ّٙ‬اهجسه‪ٚ‬وـب ِٓجان أزهج‪ ٞ‬أخجط‪ ٠‬تؿجف إفب أْ‬
‫يب ×‬
‫اهطغ٘ي × قس اهتعَ ف‪ٔٚ‬ا باهؿ٘ض‪ ،٠‬فٌ ‪٩‬ځ ًا ضٗ‪ ٠‬اهبداض‪ٜ‬ٹ قاي ش ٰٗؾٰاٰٗضٰ اهجِٸ ٹ‬
‫د ٱطٗدٰ‪ ،‬فپوپ ٸٌا هپجبؼٰ ‪٨‬پًٰتٰج ٱٕ ٰٗعٰجعَٰٰ‪،‬‬
‫د ٱطٗدڄ‪ ،‬فپطٰأپٗا هپ ٱٕ اهڀ ٱ‬
‫أپقٲرٰابٰ ٱٕ ‪ٰ٘ٙ‬ٲَٰ أٿذٱسٷ فٶ‪ ٛ‬اهڀ ٱٌقپاَڄ ٰٗاهڀ ٱ‬
‫يب هپبؼٰ ‪٨‬پًٰتٰ ٱٕ فپ‪ٰٚ‬هٰجعٰٰٔا ذٰتٸج‪ٟ‬‬
‫قپاهٿ٘ا‪ :‬أپقٶٍٲ‪ ،‬فپوپٍٲ ‪ٌٰٙ‬ٶىڄ إهپ‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ بٰعٲسٰ اهڀعٰعٲ ڄَ ٰٗقپايٰ‪٨ :‬پ ‪ِٰٙ‬ٲبٰاٶ‪ ٛ‬هپِٰ ٍّ‬
‫‪ٰٙ‬رٲ ٿلٍٰ اهللٿ ز(‪.)1‬‬
‫فٔصٖ ذازث‪ ٞ‬تسي عو‪ ٟ‬أْ اهطغ٘ي اهتعَ باهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬باهتسق‪ٚ‬ق ف‪ٔٚ‬ا ‪ٙ‬تبـب أُٔا ه‪ٚ‬ػت‬
‫تؿط‪ٙ‬عاځ جا‪ ١‬بٕ اه٘ذ‪ ًّ ٛٓ ٨ٗ ،ٛ‬قب‪ٚ‬ى اهطأ‪ٗ ٜ‬اسبطو ٗاىبل‪ٚ‬س‪ ،ٝ‬فٔ‪ ٛ‬ذازث‪ ٞ‬أخط‪٠‬‬
‫ف اسبازثتـب اهػابقتـب‪ ،‬فإشا ٗنعت ٓصٖ اسبازث‪ ٞ‬جباُب ذجس‪ٙ‬ث ش هپج ڄ٘ اتٸلپقڀٱتٌٰجا فٶج‪ٛ‬‬
‫ؿ٘ضٰ‪ٝ‬ٷ ًٰا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰاز تلْ٘ تلػفاځ هٕ‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب اىبؿ٘ض‪ ٝ‬اهيت ًّ ُ٘ اىبقجاَ ٗاشبجطٗد‪،‬‬
‫ًٰ ٱ‬
‫ٗبِا‪١‬ٳ عو‪ٓ ٟ‬صا تلْ٘ اهؿ٘ض‪ ٠‬ف ًوعً‪ً ٞ‬ب اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،‬كى ًجا ٓج٘ ًجّ ُ٘عجٕ ً جى‬
‫اهتعاض‪ٙ‬و اهؿطع‪ٗ ،ٞٚ‬اهق٘اعس اهعاً‪ٗ ،ٞ‬اهق٘اُـب اٮزاض‪ًٗ ،ٞٙ‬ا ؾاكى شهم‪.‬‬
‫ٗتلْ٘ اهؿ٘ض‪ ٠‬ف ًوعً‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هجاځ ف‪ٌٚ‬جا كجاْ ًجّ قب‪ٚ‬جى اهجطأ‪ٗ ٜ‬اسبجطو ٗاىبل‪ٚ‬جس‪،ٝ‬‬
‫بهطب‪ :ٕٚ‬أح دىما‪ :‬ا‪٬‬ضا‪ ١‬اهيت ذبتاد إفب فلط ٗإًعاْ ُظجط ٗاهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اشباضج‪ٚ‬ج‪ ٞ‬كوجٔا;‬
‫‪ُٔ٪‬ا ًّ قب‪ٚ‬ى اهجطأ‪ًٗ ،ٜ‬جّ قب‪ٚ‬جى اسبجطو‪ٗ ،‬اىبل‪ٚ‬جس‪ ،ٝ‬وثانيهم ا‪ :‬ا‪ً٪‬ج٘ض اهلِ‪ٚ‬ٸج‪ْ٪ ;ٞ‬‬
‫اسببٸاو كاْ عو‪ ٟ‬اغرتات‪ٚ‬ح‪ ٞٚ‬اىبلجاْ‪ ،‬أ‪ ٜ‬قج‪٩‬ذٕ هوِجعٗي هورجطو‪ٓٗ ،‬ج٘‬ ‫اعرتا‬
‫خبف با‪ً٪‬لِ‪ ،ٞ‬فرتن اهطغ٘ي هٕ اخت‪ٚ‬اض اىبلاْ ٗٓصا أًط فينٻ‪.‬‬
‫ًٗا عسا ٓصٖ ا‪ً٘٪‬ض اه ‪٩‬ث‪ )2(ٞ‬فإْ اهؿ٘ض‪ ٠‬تلْ٘ ‪٨‬ظً‪ٞ‬ځ ٗقس تلْ٘ ًوعً‪ٞ‬ځ عٌج‪٩‬ځ‬
‫(‪ )1‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػِ‪ :ٞ‬باو ق٘هٕ تعافب ‪ٗ+‬أًطٍٓ ؾ٘ض‪ ٠‬ب‪:"ٍِٔٚ‬‬
‫ًقسً‪ ٞ‬اهباو شكطٖ ًعوقاځ‪ :‬قاي ابّ ذحط ًب اهلتس‪ٗ :‬اهقسض اهجص‪ ٜ‬شكجطٖ ِٓجا طبتكجط ًجّ قكج‪ٞ‬‬
‫ط٘‪ٙ‬و‪ ٞ‬ل تقع ً٘ق٘ه‪ً ٞ‬ب ً٘نع آخط ًّ ازباًع اهكر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬قجس ٗقجؤا اهٽرباُج‪ٗ ٛ‬قجررٔا‬
‫اسباكٍ‪ :‬د ‪ 13‬م‪.421‬‬
‫(‪ .1 )2‬أًط اهتؿط‪ٙ‬ع ٗاهتعاض‪ٙ‬و اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اهق٘اعس اهعاً‪ٗ ٞ‬اهق٘اُـب اٮزاض‪.ٞٙ‬‬
‫‪ .2‬ا‪٬‬ضا‪ ١‬اهيت ذبتاد إفب فلط ٗإًعاْ ُظط‪.‬‬
‫‪ .3‬ا‪ً٘٪‬ض اهلِ‪.ٞٚ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٓٗ‬

‫حبس‪ٙ‬ث شًٰا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰاز ٗباهتعاَ اهطغ٘ي باهؿ٘ض‪ ٠‬ذـب ؾاٗض أقرابٕ ‪ َ٘ٙ‬أٿذس ًب اىبقاَ‬
‫ٗاشبطٗد‪ٗ .‬بٔصا ‪ٙ‬تهس كباَ اه٘ن٘ح ًت‪ ٟ‬تلْ٘ اهؿ٘ض‪ً ٠‬وعً‪ًٗ ،ٞ‬تج‪ ٟ‬تلجْ٘ جف‬
‫ًوعً‪ ،ٞ‬فتٱِظط اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮع‪ ٨ َ٩‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮهعاَ إ‪ً ٨‬ا كجاْ ًب زا‪٢‬جط‪ٝ‬‬
‫اىبؿ٘ض‪.ٝ‬‬
‫‪ ٙ‬الِىٍُِتَدَب بالػُّٕزَ‪ َٕ ُِ ٝ‬الَّرِ‪ُٖ ٙ‬مصِ ًُ أَ ِٔ ُٖ ِع ِم ُي فَكَطِ‪:‬‬
‫الكاعد‪ ُٚ‬السابع‪َ :ٛ‬ز ِأ ُ‬
‫‪ .269‬إ‪ ٨‬إُٔ ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬عوٍ أْ كْ٘ اهؿ٘ض‪ً ٠‬وعً‪ٙ ٨ ٞ‬عين إجطا‪ً ١‬ٽوق ؾ٘ض‪٠‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ا ػبط‪ ٜ‬بـب اهِاؽ ًّ اهتِاقس‪ٗ ،‬إلبا ‪ٙ‬عين ؾ٘ض‪ ٠‬اسباكٍ هوص‪ ّٙ‬اُتجسبٍٔ ٓج٘‪،‬‬
‫ٗاُتسبٍٔ اهِاؽ هوؿ٘ض‪ ٠‬فٍٔ اه٘ذ‪ٚ‬سْٗ اهص‪ٙ ّٙ‬سخوْ٘ ًب اهؿ٘ض‪ ،٠‬أًا ًا عسا شهم‬
‫ف‪ٙ ٩‬سخى ذبت زه‪ٚ‬ى اٮهعاَ‪ً ،‬ع إُٔ مبلّ هلٍ إبسا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬باهِكج‪ٚ‬ر‪ ٞ‬أٗ عجّ طط‪ٙ‬جق‬
‫ًِسٗب‪ً ٍٔٚ‬ب صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٨ ٠‬ضباه‪ِٓٗ .ٞ‬ا اهؿ٘ض‪ ٠‬قبعِ‪ ٟ‬اىبؿ٘ض‪ْ٪ ٝ‬ٸ اهطغ٘ي قاي‪:‬‬
‫ش ًٰا خٰاهپلڀٱت ٿلٌٰا ز ‪٪‬ب‪ ٛ‬بلط ٗعٌط ٌٗٓا ٗظ‪ٙ‬طاٖ أ‪ً ٜ‬عاُٗاْ هٕ(‪ٓٗ ،)1‬جصا ‪ٙ‬عجين أٌُٔجا‬
‫ًِتسباْ ًّ قبوٕ‪ٗ ،‬اهتعَ بطأ‪ ٜ‬أقرابٕ ًب اىبقاَ ٗاشبطٗد; ‪ ُٕ٪‬قس نبعٍٰٔ ًب اىبػجحس‬
‫ًّ أجى ًؿاٗضتٍٔ فٍٔ ًِتسبْ٘ هوؿ٘ض‪ٗ ،٠‬هجصهم اهتجعَ بجطأ‪ ،ٍٔٙ‬أًجا إشا ل ‪ٙ‬لجّ‬
‫اهِاؽ اهص‪ٙ ّٙ‬ؿاٗضْٗ ًِتسبـب هوؿ٘ض‪ٗ ٠‬أخص ضأ‪ ٍٔٙ‬عطناځ; فإُجٕ ‪ٙ ٨‬وتجعَ بجطأ‪،ٍٔٙ‬‬
‫ٗه٘ كاْ ًّ قب‪ٚ‬ى اىبقاَ ٗاشبطٗد‪ ْ٪ ،‬اهؿ٘ض‪ ٠‬اىبوعً‪ ،ٞ‬إلبا ٓ‪ً ٛ‬ب ؾأْ اسبجاكٍ ًجع‬
‫ًّ ‪ِٙ‬تسبْ٘ اُتساباځ هوؿ٘ض‪ ،٠‬غ٘ا‪١‬ٳ أكاْ اُتساباځ زا‪ٌ٢‬اځ كٌحوؼ اهؿ٘ض‪ ،٠‬أٗ كاْ اُتساباځ‬
‫ىبػأه‪ً ٞ‬ع‪ ِٞٚ‬كأْ ػبٌع اشبو‪ٚ‬ل‪ٗ ٞ‬جٖ٘ اىبػوٌـب ًب ذازث‪ ٞ‬ف عاز‪ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ؿاٗضٍٓ‪ًٗ ،‬اعسا‬
‫شهم فاهؿ٘ض‪ ٠‬ف ًوعً‪ ،ٞ‬بى تلْ٘ ًّ باو اهِك‪ٚ‬ر‪ ٞ‬أٗ ٓ‪ ٛ‬كٌساٗه‪ ٞ‬اسبس‪ٙ‬ث‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطد اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اىبِاقب‪ :‬باو (‪ :)17‬اسبس‪ٙ‬ث (‪ :)3680‬ذجسثِا أبج٘‬
‫غع‪ٚ‬س ا‪٪‬ؾٰخٹ‪ ،‬ذسثِا تو‪ٚ‬س بّ غو‪ٌٚ‬اْ عّ أب‪ ٛ‬ازبرا عّ عٽ‪ ٞٚ‬عّ أب‪ ٛ‬غع‪ٚ‬س اشبسض‪ :ٜ‬قجاي‪:‬‬
‫ػٌٰا‪١‬ٶ ٰٰٗٗظڄ‪ٙ‬طٰاْڄ ٶًّٲ أپٓٲىڄ ا‪٪‬پ ٲض ڄ; پفأپًٸا‬‫قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش ًٰا ٶًّٲ ُٰبٶ‪ ٍّٛ‬ڄإ‪٨‬چ پهٕٱ ٰٗظڄ‪ٙ‬طٰاْڄ ٶًّٲ أپٓٲىڄ اه ٸ‬
‫ح ٲبطڄ‪ٙ‬ىٱ ًٰٗٶ‪ٚ‬لپا‪٢‬ٶ‪ٚ‬ىٱ‪ٰٗ .‬أپًٸا ٰٗظڄ‪ٙ‬طٰا‪ ٰٜ‬ٶًّٲ أپٓٲىڄ ا‪٪‬پ ٲض ڄ فپجأپبٱ٘ بٰلڀجطڅ ٰٗ ٱعٌٰج ٱط ز‪.‬‬‫ػٌٰا‪١‬ٶ فپ ٶ‬
‫ٰٗظڄ‪ٙ‬طٰا‪ ٰٜ‬ٶًّٲ أپٓٲىڄ اه ٸ‬
‫قاي أب٘ ع‪ٚ‬ػ‪ٓ :ٟ‬صا ذس‪ٙ‬ث ذػّ ط‪ٙ‬ب‪ٗ .‬أب٘ ازبرا امسٕ زاٗز بّ أب‪ ٛ‬ع٘ ‪ٙٗ .‬ٱطٗ‪ ٠‬عجّ‬
‫غل‪ٚ‬اْ اه ٘ض‪ .ٜ‬ذسثِا أب٘ ازبرا ‪ٗ .‬كاْ ًٰطٲنٶ‪ٚ‬اځ ٗتو‪ٚ‬سٱ بّ غو‪ٌٚ‬اْ ‪ٙ‬لپِٸ‪ ٟ‬أبا إزض‪ٙ‬ؼ ٗٓ٘ ؾ‪ٚ‬ع‪ٛ‬ٻ‪.‬‬
‫ٕٔٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫فْٰٗ‬
‫ٗ‪ٙ٧ٙ‬س ٓصا أْ اهطغ٘ي × خٽبٰ اهِاؽ ٗأثِ‪ ٟ‬عوج‪ ٟ‬اهلل ٗقجاي‪ :‬ش ًٰجا ٱتؿٶج ٱ‬
‫ت عٰوپ‪ٚ‬ٲ ڄٍٔٲ ًٶجّٲ غٱج٘‪١‬ٷ قپجطڀ ز(‪ٗ ،)1‬ل ‪ٙ‬جطٗا أُجٕ أخجص‬
‫ػٹبْٰ٘ أپٓٲوٶ‪ًٰ ٛ‬ا عٰوٶٌٲ ٱ‬
‫‪ ٛ‬فٶ‪ ٛ‬قپ٘ٲَڅ ‪ ٰٙ‬ٱ‬
‫عٰوپ ٸ‬
‫بطأ‪ ُٕ٪ ;ٍٔٙ‬ل ػبٌعٍٔ ‪٪‬خص ضأ‪ٗ ،ٍٔٙ‬إلبا كاُ٘ا ًب اىبػحس ٗخٽبٰ ٗججا‪ً ١‬ب ذس‪ ٙ‬جٕ‬
‫قس ُعهت ًب ً٘ن٘ اٮفم‪ٗ ،‬ؾاٗض‬ ‫فْٰٗ فٶ‪ ٛ‬أپٓٲوٶ‪ ٛ‬ز‪ٗ .‬ل تلّ ا‪ٙ٬‬ا‬
‫ق٘هٕ‪ :‬ش ًٰا ٱتؿٶ ٱ‬
‫عو‪ ٛ‬بّ أب‪ ٛ‬طاهب ٗأٿغاً‪ ٞ‬بّ ظ‪ٙ‬س ًب فطاق أٓوٕ‪ ،‬فأًا أغاً‪ ٞ‬فقس أؾاض عو‪ٚ‬جٕ باهجص‪ٜ‬‬
‫‪ٙ‬عوٍ ًّ بطا‪ ٝ١‬أٓوٕ‪ٗ ،‬أًا عو‪ ٛ‬فقاي ل ‪ٙ‬ه‪ٚ‬ټق اهلل عو‪ٚ‬م ٗاهِػا‪ ١‬غ٘آا ك ف(‪ًٗ ،)2‬جع‬
‫شهم ل ‪ٙ‬عٌى بطأ‪ ٜ‬أ‪ًٌِٔ ٜ‬ا‪ ،‬إفب أْ ُعي اهقطآْ فحوس اهطاًـب(‪ ،)3‬أ‪ ٜ‬ل ‪ٙ‬أخص بجطأ‪ٜ‬‬
‫ذلٍ قبا أًطٖ اهلل‪ٓٗ .‬صا ‪٧ٙ‬كس إُٔ ه‪ٚ‬ؼ اغتؿاض‪ ٝ‬أ‪ ٜ‬إُػجاْ‬
‫أ‪ًٌِٔ ٜ‬ا‪ٗ ،‬ىبا جا‪ ١‬اهقطآْ ٱ‬
‫أٗ أ‪ ٜ‬نباع‪ ٞ‬إشا كاُت ًّ ُ٘ اىبقاَ ٗاشبطٗد تلْ٘ ًوعً‪ٗ ،ٞ‬إلبجا اٮهجعاَ ‪ٙ‬لجْ٘ ًب‬
‫ذاه‪ٗ ٞ‬اذس‪ ٛٓ ٝ‬إشا ؾاٗض اسباكٍ ًّ ‪ِٙ‬تسبْ٘ ‪٪‬خص اهجطأ‪ ٜ‬كٌجا ًب ذازثج‪ ٞ‬أٿذجس‪ ،‬أٗ‬
‫كاُ٘ا يبّ ع‪ٚ‬ٸٍِٰٔ اهػوٽاْ ًعٕ ًّٗ عٌؤٍ إعٽا‪ ١‬اهطأ‪ًٗ ،ٜ‬ا عسا شهم ف‪ ٩‬إهجعاَ ًب‬
‫اهؿ٘ض‪ ،٠‬أ‪ ٨ ٜ‬ػبط‪ ٜ‬ا‪ً٪‬ط ٗفق اهٽط‪ٙ‬ق‪ٗ ،ٞ‬إلبا ‪ٙ‬لْ٘ ًجّ بجاو اٮعج‪ َ٩‬احملجض أٗ‬
‫صبطز اسب٘اض اهعاَ ٗاهعابط ههطٗض‪ ٝ‬عٌو‪ ٞٚ‬أخط‪ ٠‬ف اهتؿاٗض‪.‬‬

‫املشأي‪ ُ١‬ايجاْ‪ :١ٝ‬ق٘اعسٱ اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬بـب اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اىبؿ٘ض‪:ٝ‬‬

‫ٗتؿتٌى ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث ق٘اعس‪:‬‬

‫(‪ )1‬قك‪ ٞ‬اٮفم ٗذس‪ :ٕ ٙ‬قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬كتاو اهتلػف‪ :‬باو (‪.)4750( :)6‬‬
‫(‪ )2‬قاي أٿغاً‪ ٞ‬بّ ظ‪ٙ‬س‪ٙ :‬ا ضغ٘ي اهلل; أٓومپ‪ًٗ ،‬ا ُعوٍ إ‪ ٨‬خفاځ‪ٗ .‬أًا عو‪ ٛ‬بّ أب‪ ٛ‬طاهب‪ ،‬قاي‪ٙ :‬جا‬
‫ضغ٘ي اهلل‪ ،‬ل ‪ٙ‬ه‪ٚ‬ق اهلل عو‪ٚ‬م ٗاهِػا‪ ١‬غ٘آا ك ف‪ٗ ،‬إْ تػأي ازباض‪ ٞٙ‬تٰكٲسٱ ڀقمپ‪.‬‬
‫(‪ ٘ٓ )3‬عِس أهبس ٗأقراو اهػِّ ًّ ضٗا‪ ٞٙ‬ضبٌس بّ اغرق عّ عبساهلل بّ أب‪ ٛ‬بلط بّ ضبٌجس بجّ‬
‫عٌطٗ بّ ذعَ عّ عٌط‪ ٝ‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬قاهت‪:‬شپهٌٸا ُٰ ٰعپهتٲ ٰب ٰطا‪ٰ٢‬ٶت‪ ٛ‬قپاَٰ ٰضغٱ٘يٱ اهللٶ × ٰعوپج‪ ٟ‬اهڀ ٶٌِٲبٰج ڄط فپج ٰس ٰعا‬
‫ّ ٰٗاًٲ ٰطپأ ٷ‪ ٝ‬پفهٱج ڄطبٱ٘ا ذٰجسٸٓٱٍٲ ز ٗمسج٘ا ًب ضٗا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أبج‪ ٛ‬زاٗز‪:‬‬ ‫ذسٸٓٱٍٲ ز ًٗب هل ش فپ پأ ًٰ ٰط بطٰجٱ پو‪ٚ‬ٲ ڄ‬
‫بٔڄٍٲ ٰٗ ٰ‬
‫ًػٽس بّ أثاث‪ٗ ،ٞ‬ذػاْ بّ ثابت‪ٗ ،‬هبِ‪ ٞ‬بِت جرـ‪ .‬قاي اهرتًص‪ :ٜ‬ذػّ‪ .‬فتس اهباض‪٨ ٜ‬بجّ‬
‫ذحط اهعػق‪ .422/13 :ُٛ٩‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهػِ‪ :ٞ‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7369‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٕٗ‬

‫الكاعد‪ ُٚ‬األٔىل‪ :‬األصنُ يف السأ‪ ٙ‬أٌْ وُخ َه ٌي أٔ وتػابٌْ‪:‬‬

‫ٗ‪ ٨‬اشب‪ُ٪ ، ٩‬جٕ ضأ‪ٗ ٜ‬اذجس ‪ٙ ٨‬قبجى‬ ‫‪ .270‬اهطأ‪ ٜ‬اىبٿرلٍ ‪ٙ ٨‬قبى ا‪٨‬خت‪٩‬‬
‫ا‪٨‬ذتٌاي; فٔ٘ قٽع‪ ٛ‬ف ًتؿابٕ‪ٗ .‬أًا اهطأ‪ ٜ‬اىبتؿجابٕ فٔج٘ ًظِجْ٘ ‪ٙ‬قبجى اشبج‪٩‬‬
‫ٗا‪٨‬خت‪ ُٕ٪ ، ٩‬ضأ‪ ٜ‬ضبتٌى ‪ٙ‬قبى اهتعسز ٗاهتِ٘ ‪ٗ .‬هلصا ‪ٙ‬ٱِظط إفب اهطأ‪ً ٜ‬ب اهؿج٘ض‪٠‬‬
‫ٗاىبؿ٘ض‪ ٝ‬باعتباض ُ٘عٕ ‪ ٨‬ضباهج‪ .ٞ‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﮜﮝﮞﮟﮠﮡﮢ‬
‫ﮣﮤ"(‪.)1‬‬

‫ًٗلَٔ٘ قاعس‪( ٝ‬ا‪٪‬قى ًب اهطأ‪ ٜ‬إُٔ ضبلجٍ أٗ ًتؿجابٕ) ‪ٙ‬جسي عوج‪٨ ٟ‬ظَ طط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫اهتعاًى ًجع ا‪٬‬ضا‪ ١‬اىبدتولج‪ ٞ‬ا‪٪‬فٔجاَ أٗ اىبدتولج‪ ٞ‬اهٽطا‪٢‬جق اىبتلُ٘ج‪ً ٞ‬ب اهجطأ‪ ٜ‬اهعجاَ‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬أٗ ًب اهتعاًى ًع ضأ‪ ٜ‬اسباكٍ باىبعانجس‪ ٝ‬أٗ اىبعاضنج‪ٗ ٞ‬احملاغجب‪ ٞ‬أٗ‬ ‫ٗأعطا‬
‫اىبقانا‪ً ٘ٓٗ .ٝ‬ا ‪ٙ‬تعوق قبلآ‪ً ٍٚ‬ا تقسَ ًّ أْ اهؿ٘ض‪ ٛٓ ٠‬أخص اهطأ‪ً ٜ‬ٽوقجاځ‪ٗ ،‬أْ‬
‫اىبؿ٘ض‪ ٛٓ ٝ‬أخص اهطأ‪ ٜ‬اىبوعَ‪ٗ ،‬أْ اهِك‪ٚ‬ر‪ ٛٓ ٞ‬إبسا‪ ١‬اهجطأ‪ ٜ‬عوج‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى اهتجصكف‪.‬‬
‫ًّٗ اىبعوَ٘ باههطٗض‪ ٝ‬أْ اهؿ٘ض‪ً ٠‬بِ‪ٞٚ‬ڂ عو‪ ٟ‬اخت‪ ٩‬ا‪٬‬ضا‪ٗ ،١‬هج‪ٚ‬ؼ ًب ا‪ً٪‬ج٘ض احمللٌج‪ٞ‬‬
‫آضا‪ ١‬طبتول‪ ْ٪ ،ٞ‬احمللٍ ٓ٘ ًا جا‪ً ١‬ب ًظإُ ًّ اشبٽاو اهؿطع‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ٗاذس ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬قبى اهتعسز‪ ،‬فبعس ًعطفتٕ ‪ٙ‬وعَ اهعٌى ‪ ٨‬ضباه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهص‪ ٜ‬جا‪ ١‬ف‪ٗ :ٕٚ‬ج٘بجاځ‪ ،‬أٗ‬
‫ُسباځ‪ ،‬أٗ ذطً‪ ،ٞ‬أٗ كطآ‪ٗ ،ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ ِٓان أًطٴ ضبلپٍٴ ًب ف اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪.ٛ‬‬

‫ٗأًا اىبتؿابٕ أ‪ ٜ‬احملتٌى ‪٪‬ك ط ًّ ٗجٕ ٗ‪ٙ‬قبى تعسز ا‪٬‬ضا‪ ١‬ف‪ ٘ٓٗ ،ٕٚ‬صبجاي اهتؿجاٗض‪،‬‬
‫ف‪ِٚ‬ظط اىبػتؿف آضا‪ ١‬اىبػتؿاض‪ً ّٙ‬ب شهم اشب‪ ًّ ، ٩‬ذ‪ٚ‬ث أقطبٱٔجا ٗغج‪ٚ‬و‪ٞ‬ځ أٗ أغجو٘باځ‬
‫ىبكور‪ ٞ‬اهقها‪ٙ‬ا اهعاً‪ ،ٞ‬إشا كاْ ًب صباي أً٘ض اىبعا‪ٙ‬ـ‪ ،‬قاي اهقططيب‪ٗ$ :‬قس كاْ اهجِيبٹ ×‬
‫‪ٙ‬ؿاٗضٱ أقرابٕ ًب ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ اىبتعوق‪ ٞ‬قبكاهٶس اسبطٗو‪ٗ ،‬شهم ًب ا‪٬‬ضا‪ ١‬ك فٴ‪.)2( #‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.7/‬‬

‫(‪ )2‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 16‬م‪.37‬‬
‫ٖٕٗ‬ ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬ ‫ث الثَّانِي‪ :‬م ْشر ِ‬
‫وعيَّةُ التعد ِ‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬
‫َ‬ ‫َ ُ‬

‫الكاعد‪ ُٚ‬الجاٌٗ‪ :ٛ‬الػُّٕز‪ ٝ‬يف أوٕزِ التػسٖع ٔوعازفِْ عم‪ ٜ‬ضبٗن التكُّٗد ال التدٗري‪:‬‬
‫‪ .271‬أًا اهتؿاٗض ًب أً٘ض اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ،‬فٔ٘ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتق‪ٚ‬ٹس ‪ ٨‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض ٗاهترلٍ;‬
‫‪ٗ ْ٪‬اقع اهؿ٘ض‪ ٠‬أُٔا ‪ ٨‬تلْ٘ ًب اهتؿط‪ٙ‬ع ًّ ذ‪ٚ‬ث ٓ٘‪ٗ ًّٗ ،‬جٕ آخجط ‪ ْ٪‬اهؿجط‬
‫ًّ اهلل عع ٗجى ٗه‪ٚ‬ؼ ًّ اهِاؽ‪ٙٗ ،‬ٱعط اهؿط باه٘ذ‪٧ٙٗ ٛ‬خص ًّ اهسه‪ٚ‬ى اهؿطع‪،ٛ‬‬
‫ٗ‪٧ٙ ٨‬خص ًّ ضأ‪ ٜ‬اهِاؽ‪ ،‬قاي اهقططيب‪ٗ$ :‬ل ‪ٙ‬لّ اهِيبٹ × ‪ٙ‬ؿاٗضٱٍٓ – أ‪ ٜ‬أقجرابٕ –‬
‫ًب ا‪٪‬ذلاَڄ‪ُٔ٪ ،‬ا ًِعٸه‪ ًّ ٞ‬عِس اهللٶ عو‪ ٟ‬نب‪ٚ‬ع ا‪٪‬قػاَڄ ًّ اهلط ڄ ٗاهِسو ٗاىبلطٖٗٶ‬
‫ٗاىبباح ٗاسبجطاَ‪ٗ .)1(#‬تؿجط‪ٙ‬ع ا‪٪‬فلجاض ٗا‪٪‬ذلجاَ ٓج٘ جف اهِظجط ًب أزا‪ ١‬ا‪٪‬عٌجاي‬
‫فاهِظط ًب اهتؿط‪ٙ‬ع ٓ٘ ف اهِظط ًب إُعاي ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع عو‪ ٟ‬اه٘اقع اىب‪ٚ‬ساُ‪.ٛ‬‬
‫ٗأًا اهتؿاٗض ىبعطف‪ ٞ‬اهتؿط‪ٙ‬ع ًّ اهِكج٘م اهؿجطع‪ ،ٞٚ‬باغجتِباط ًعاُ‪ٔٚ‬جا ٗفٔجٍ‬
‫ز‪٨٨‬تٔا‪ ،‬فإُٕ ف تبين اهتؿط‪ٙ‬ع قٽعاځ‪ٗ .‬مبلّ هٯًاَ (ا‪ً٪‬ف اهعاَ) أْ ‪ٙ‬ػجتِبط ا‪٪‬ذلجاَ‬
‫أٗ ‪ٙ‬تبِ‪ ٟ‬ضأ‪ٙ‬اځ ًػتِبٽاځ ٗ‪ٙ‬عطنٕ عو‪ ٟ‬صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬ه‪ِٚ‬لِّصٖ عو‪ ٟ‬ا‪ ًٞ٪‬كقاُْ٘ تبِجاٖ ًب‬
‫قها‪ٙ‬ا ا‪ ًٞ٪‬اهعاً‪ٗ ،ٞ‬هٕ أْ ‪ٙ‬تؿاٗض ًعٍٔ قبى شهم ًب إزضان ًعِ‪ ٟ‬ز‪٢٨‬ى اهؿجطع‪ٚ‬ا‬
‫أٗ ق٘او ا‪٨‬غتِباط أٗ تقس‪ ٍٙ‬اهطاجس عو‪ ٟ‬اىبطج٘ح‪ٗ ،‬اهػٹِ‪ ٞ‬أْ ‪ٙ‬تؿاٗض ًعٔجٍ قبجى‬
‫اهتبين ثٍ اٮقطاض بٌِط ًّ اسبلٍ اهؿطع‪ ٛ‬اهص‪ٗ ٜ‬جس ف‪ ٕٚ‬خ‪. ٩‬‬
‫ٗاهص‪ِٙ ٜ‬با‪ ٛ‬أْ ‪٩ٙ‬ذ أْ ٗاقع اهؿ٘ض‪ِٓ ٠‬ا ه‪ٚ‬ؼ ًب صبجاي اهتؿجط‪ٙ‬ع‪ ،‬فتحجط‪ٜ‬‬
‫ًّ اهطأ‪ .ٜ‬ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تبين اهطأ‪ ٜ‬اىبعجـب‬ ‫اهؿ٘ض‪ ٠‬أٗ ‪ٙ‬لْ٘ اهتؿاٗض ًب أذس ث‪٩‬ث‪ ٞ‬صبا‪٨‬‬
‫ٗغِټٕ قاُُ٘اځ هتعٌى بٕ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬اه اُ‪ً :ٛ‬ب صباي ًعطفتٕ ب٘قلٕ ذلٌاځ ؾجطع‪ٚ‬اځ ًػجتِبٽاځ‬
‫ًّ أزهتٕ‪ٗ ،‬اه اهث‪ً :‬ب صباي اخت‪ٚ‬اض أذس ٗجٰٔ‪ ٛ‬اىبباح‪ .‬قبعِج‪ ٟ‬إلبجا ػبجط‪ ٜ‬اهتؿجاٗض ًب‬
‫صباي تبين اهطأ‪ ٜ‬اهؿطع‪ ٛ‬اىبعـب ٗجعوٕ ذلٌاځ اختاضٖ اٮًاَ أٗ ًّ هٕ ق‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬اهتجبين‬
‫ًب اهقه‪ .ٞٚ‬أٗ إشا‬ ‫ٗ‪ٙ‬ٽبقٕ ًب اىب‪ٚ‬ساْ عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮُلاش ٗاٮهعاَ; ٓصا ًب ذاي اشب‪٩‬‬
‫كاْ اسبلٍ عو‪ٗ ٟ‬جٕ اٮباذ‪ ْ٪ ،ٞ‬ف اىبباح ‪ ٨‬اخت‪ٚ‬اض ف‪ ،ٕٚ‬بى ًوعَ ا‪٪‬خص بجٕ كٌجا‬
‫ٗضز‪ ،‬ب٘قلٕ ٗاجباځ أٗ ًِسٗباځ أٗ ًلطٗٓاځ أٗ ذطاًاځ‪ ،‬فاهؿ٘ض‪ ٠‬ذبكى ًب صباي ا‪٪‬عٌاي‬
‫(‪ )1‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 16‬م‪.37‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٗ‬

‫اىبباذ‪ ٞ‬أٗ ذـب ‪ٙ‬لْ٘ خ‪ ٩‬ٴ‪ ،‬ف‪ٚ‬دتاض ا‪ً٪‬ف اهعاَ أذس أٗجٕ ا‪٬‬ضا‪ ١‬اىبدتول‪.ٞ‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْٸ اهتؿط‪ٙ‬عٰ ‪٧ٙ ٨‬خصٱ ضأ‪ ٜ‬اهِاؽ ف‪ ْ٪ ;ٕٚ‬اهؿط ًّ اهلل ٗهج‪ٚ‬ؼ ًجّ‬
‫اهِاؽ‪ٗ .‬اىبعترب ؾطعاځ ٓ٘ اهتؿاٗض ًب صباي ًعطف‪ ٞ‬اسبلٍ اهؿطع‪ ًّ ٛ‬أزهتٕ‪ ،‬أٗ ًب صباي‬
‫غّ اهق٘اُـب ٗتبين اٮًاَ هوقاُْ٘ اىبعـب‪ ،‬أٗ اخت‪ٚ‬اض أذس ٗجٔ‪ ٛ‬اىبباح عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى ًجا‬
‫ف‪ً ٕٚ‬كور‪ ٞ‬اهعباز أٗ زض‪ً ١‬لػس‪.ٝ‬‬
‫الكاعد‪ ُٚ‬الجالج‪:ٛ‬‬
‫الػُّٕز‪ ٝ‬يف غري أوٕزِ التػسٖع ٔوعازفْ عم‪ ٜ‬ضبٗنِ التدقٗل ٔالتخكٗل‪:‬‬
‫‪ .272‬جعى اهللٿ اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب ا‪ً٪‬ط بق٘هٕ تعجافب‪ + :‬ﭭ ﭮ ﭯﭰ" ٗ‪+‬ﭯ"‬
‫اغٍ جِؼ زيٸ عو‪ ٟ‬أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬تلْ٘ ًب كى ًا ‪ٙ‬ٽوق عو‪ ٕٚ‬كوٌ‪( ٞ‬ا‪٪‬پًٲطڄ) ٗٓ٘ ‪ٙ‬ؿٌى‬
‫ا‪٪‬عٌاي‪ٗ ،‬اىبعاً‪ٗ ، ٩‬غا‪٢‬ط اهتكطفا ‪ ٛٓٗ .‬إلبا تلْ٘ ًب ف ٗقو اه٘اقع‪ًٗ ،‬ب‬
‫ف ًا ذبتاد ًعطفتٕ إفب خرب‪ٗ ٝ‬زضا‪ًٗ ،ٞٙ‬ب ف اهللجط اهجص‪ٙ ٜ‬برجث ًب اىب٘نج٘ ‪٨‬‬
‫اهعٌى‪ ْ٪ .‬كى ٓصٖ ا‪ً٘٪‬ض ‪ ٨‬ذبتاد إفب تؿاٗض ًب شاتٔا‪ٗ ،‬إلبا ‪ٙ‬لْ٘ اهتؿاٗض هلٌٔٔا‪.‬‬
‫أًا ٗقو اه٘اقع كاهتعاض‪ٙ‬و اهؿطع‪ ٗ ٞٚ‬ف اهؿطع‪ ٞٚ‬فإلبا ‪ٙ‬طجس ف‪ٚ‬جٕ ًجا ‪ٙ‬ٽجابق‬
‫اه٘اقع‪ ،‬ف‪ ٩‬ؼبتاد إفب أخص ضأ‪ ٜ‬با‪٪‬ك ط أٗ ا‪٨‬تلاق; ‪ُٔ٪‬ا ه‪ٚ‬ػجت ًجّ بجاو اىبؿج٘ض‪.ٝ‬‬
‫ٗإلبا ػبط‪ ٜ‬اهتؿاٗض هٕ ًب صباي تلٔٹٍ ا‪ً٪‬ط عو‪ٗ ٟ‬جٕٔ أك ط ٗقبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬جاْ;‬
‫ٗهلصا ل ‪ٙ‬لّ ا‪ً٪‬ط عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮهعاَ‪ٗ ،‬إلبا عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮع‪.َ٩‬‬
‫ٗخرب‪ ٝ‬فأخص ضأ‪ً ٜ‬جّ‬ ‫ٗأًا ا‪ً٘٪‬ض اهلِ‪ ٞٚ‬ف‪ٚ‬رتاد إعٽا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬ف‪ٔٚ‬ا إفب ًعوً٘ا‬
‫‪ ٨‬تت٘فط هس‪ٓ ٕٙ‬صٖ اىبعوً٘ا ٗٓصٖ اشبرب‪ ٝ‬عبثٴ‪ ُٕ٪ ،‬عاجعٴ عّ إعٽا‪ ١‬اهطأ‪ً ٜ‬ب شهم‪.‬‬
‫عوج‪ ٟ‬اىبآ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ٗأًا اهللطٱ اهص‪ٙ ٜ‬برث ًب اىب٘ن٘ اىبعـب‪ ،‬فإْ اىبطاز ًِٕ اه٘قج٘‬
‫هوٌ٘ن٘ ٗه‪ٚ‬ؼ اهعٌى‪ٗ ،‬هصهم ‪٘ٙ ٨‬قى إه‪ ٕٚ‬بل ط‪ ٝ‬ا‪٬‬ضا‪ ،١‬بى باهك٘او‪ٙٗ ،‬برث‬
‫ف‪ ٕٚ‬عّ اهك٘او‪ .‬فٔصٖ اه ‪٩‬ث‪ ٨ ٞ‬تسخى ف‪ٔٚ‬ا اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اٮهعاَ‪ٗ ،‬ه٘ كاُت‬
‫ًّ اىبباح ًٗا عسآا فإُٕ ‪ٙ‬لْ٘ ًّ ا‪ً٘٪‬ض اهيت ذبكى ف‪ٔٚ‬ا اهؿ٘ض‪.٠‬‬
 ‫خحُ الجَّا ِلحُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬
‫‪َ َٔ ٙ‬وجَالِظِ الػُّٕزَ‪ٝ‬‬
‫صِفَ‪َ ُٛ‬أِِنِ السَّ ِأ ِ‬
‫َالتخَدَِّٖاتُ َأوَا َوُّىَا‬
‫ٔ َّ‬

‫اه٘اجب ت٘فڇطٓا ًب أٓى اهجطأ‪ٗ ،ٜ‬اهكجلا‬ ‫‪ٙ‬طازٱ ًب ٓصا اىببرث إزضان اهكلا‬
‫قاسب‪ً ٞ‬ب جػٍ ا‪ٗ ًٞ٪‬ا‪٪‬ذعاو اهيت ‪ٙ‬عٌوْ٘ بٔا هٯق‪٩‬ح‬ ‫اه‪٩‬ظً‪ ٞ‬ه‪ٚ‬لُ٘٘ا جع‪ٚ٢‬ا‬
‫ٗاهتا‪ٚ‬ف‪ ،‬هوقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ٗ ٝ‬اهِٔه‪ ٞ‬حبانط ا‪ٗ ًٞ٪‬ذهاضتٔا إفب اىبٽاهب‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هجاځ ‪ٙ‬جطازٱ‬
‫اهيت ت٘اججٕ أٓجى اهجطأ‪ٗ ٜ‬عٌجى‬ ‫صبوؼ اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬أُ٘اعٕ‪ ،‬ثٍ اهترس‪ٙ‬ا‬ ‫ب‪ٚ‬اْ قلا‬
‫صباهؼ اهؿ٘ض‪ .٠‬ف‪ٚ‬ؿتٌى ٓصا اىببرث عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قل‪ ٞ‬أٓى اهطأ‪.ٜ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬صباهؼ أٓى اهطأ‪ٗ ٜ‬اهؿ٘ض‪.٠‬‬
‫اهيت ت٘اجٕ أٓى اهطأ‪ٗ ٜ‬صباهؼ اهؿ٘ض‪.٠‬‬ ‫اه اهث‪ :‬اهترس‪ٙ‬ا‬

‫ب األوَّهُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬‫الِ َ‬
‫ن الرَِّأي‬
‫ِِ‬‫ة َأ ِ‬
‫ص َف ُ‬
‫ِ‬
‫‪‬‬
‫أٓى اسبىټ ٗاهعقس ًّ اهِاؽ اهص‪ ّٙ‬هلٍ تجأثف عوج‪ٟ‬‬ ‫قل‪ٞ‬ٿ أٓى اهطأ‪ ٛٓ ٜ‬قلا‬
‫عاً‪ٞ‬‬ ‫ت٘ج‪ ٕٚ‬اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗأعطافٕ‪ ٍُٔ٪ ،‬اىبعبٍّطْٗ ا‪٪‬ذػّ عِٕ ‪ ٨‬ضباه‪ ٛٓٗ .ٞ‬قلا‬
‫ٗأخط‪ ٠‬خاق‪ٌٓٗ .ٞ‬ا قلا ٱ ًّ تأٓٸى ‪ٙ ْ٪‬لْ٘ ًّ أٓى اهتؿاٗض ٗاهؿج٘ض‪ٗ ،٠‬مبلجّ‬
‫إنباي قل‪ ٞ‬أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬بإعٌاَ‪ :‬ا‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ‪ٗ ،‬خبك٘م ًب اهسٗهج‪ ٞ‬اٮغج‪:ًٞٚ٩‬‬

‫‪-ٕٗ٘-‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٗٙ‬‬

‫اٮغ‪َ٩‬ٱ‪ٗ ،‬اهبو٘غ‪ٗ ،‬اهللا‪ ٰ١‬ٿ‪ٗ ،ٝ‬اهعساه‪ٗ ،ٞ‬ه‪ٚ‬ػت اهطج٘ه‪ ٞ‬بؿطط ‪٨‬ظَ‪ٙٗ ،‬ؿجٌى شهجم‬
‫ف اىبػوٌـب إ‪ ٨‬ؾطط اٮغ‪ ،َ٩‬ه‪ٚ‬عربٗا عّ ضأ‪ٗ ٍٔٙ‬إهٔاض ؾل٘آٍ ٗاهلؿجو عجّ‬
‫تظؤٌٍ‪ .‬فاؾتٌى ٓصا اىبٽوب عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث‪ ٞ‬تلط‪ٙ‬عا ‪:‬‬
‫الفسعُ األٔه‪ :‬صف‪ ُٛ‬أِن الػٕز‪ ٝ‬باألواٌ‪ٔ ٛ‬العمي‪:‬‬
‫‪‬‬
‫‪ٗ .273‬أًا أْ قل‪ ٞ‬أٓى اهطأ‪ ٜ‬بإعٌاَ ا‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ‪ ،‬فوق٘هٕ تعجافب‪ + :‬ﯭ‬
‫ﯮﯯﯰﯱﯲﯳﯴﯵ ﯶﯷﯸﯹﯺﯻ ﯼﯽﯾ"(‪ٗ )1‬قججججاي اهلل‬
‫تعجججججافب‪+ :‬ﭿﮀ ﮁﮂﮃﮄﮅﮆﮇﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ‬
‫(‪)2‬‬
‫ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ ﮝ ﮞ"‬
‫ٗعّ أب‪ ٛ‬غجع‪ٚ‬س اشبجسض‪  ٜ‬عجّ ضغج٘يڄ اهلل × قاي‪:‬شًٰجا ٰبعٰجثٰ اهللٿ ًٶجّٲ ُٰجيبٍّ ٰٗ‪٨‬پ‬
‫خوٶ‪ٚ‬لپ‪ٞ‬ٷ إ‪٨‬چ كپاُٰتٲ هپٕٱ بٽپاُٰتٰاْڄ‪ :‬بٽپاُٰ‪ٞ‬ڂ تٰأڀًٱ ٱطٖٱ با ڀهدٰ‪ٚ‬ٲطڄ ٰٗ ٰترٱهٹجٕٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ‪ٰٗ ،‬بٽپاُٰج‪ٞ‬ڂ‬
‫دوپوٰ ًٶّٲ ٰ‬
‫اغٲٰت ٲ‬
‫تٰأڀًٱ ٱطٖٱ باهؿٸطټ ٰٰٗترٱهٹٕٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ‪ .‬فپاهڀ ٌٰعٲكٱَ٘ٱ ًّٰٲ عٰكٌٰٰٕٱ اهللٿز(‪ٗ .)3‬اهبٽّٱ اهجص‪ٓ ٜ‬ج٘ خج‪٩‬‬
‫اهظٔطڄ‪ٗ ،‬اهبٽاُ‪ً ٞ‬كسضٴ ‪ٙ‬ػٌ‪ ٟ‬بٕ اه٘اذجس ٗازبٌجع‪ٗ ،‬بٽاُج‪ ٞ‬اهطجٱجىڄ خاقٸجتٕ اهجص‪ّٙ‬‬
‫‪ٙ‬ػتبٽِْ٘ أًطٖ‪ ،‬قاي اهؿاعط(‪:)4‬‬

‫أوْلَئِك كخَلَصَئِكككَعِملَِِك كنْل ِو َكككَِ ِمل ل ل وِهصككنْليِبْتِ ِككملدِككِلكصوِّلَرككبل َ كك ل ل‬

‫قاي اهلطٗ‪( :ٜ‬ق٘هٕٱ تعافب‪+ :‬ﮂﮃ ل‬
‫ﮄﮅﮆ" أ‪ ٜ‬أٗه‪ٚ‬ا‪ٗ ٰ١‬خاقٸ‪ً ٞ‬جّ‬ ‫ل‬
‫رُٰ٘لٍ)(‪ٗ .)5‬قاي اهقططيب‪ ُٟٔ( :‬اهللٿ ععٸ‬
‫فڄ أٓى اٮغ‪ٰٙ ٍُٔ٪ ;َ٩‬اٱؿٹُٰ٘لٍ ٗ‪ِٙ ٨‬كٰ ٱ‬
‫ٗجٰىٸ اىب‪ًِ٧‬ـب بٔصٖ ا‪ ٞٙ٬‬أْ ‪ٙ‬تدصٗا ًّ اهللاضڄ ٗاه‪٘ٔٚ‬ز ٗأٓىڄ ا‪٘ٓ٪‬ا‪ ١‬زٱخٰ‪ٗٗ ١٩‬ٱپهحٰا‪،ٰ١‬‬
‫‪ٙ‬لاٗڄنٱٍُٰ٘ٔ ًب ا‪٬‬ضا‪١‬ٶ‪ٙٗ ،‬ٱػِسْٗ إه‪ ٍٔٚ‬ا‪ً٘٪‬ضٰ)(‪.)6‬‬
‫(‪ )1‬اىبا‪٢‬س‪.2 / ٝ‬‬
‫(‪ )2‬آي عٌطاْ ‪.118 /‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اهقسض‪ :‬باو اىبعكَ٘ ًّ عكٌٕ اهلل‪.)6611( :‬‬
‫(‪ )4‬أُظط‪ :‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.179-178‬‬
‫(‪ )5‬قاهٕ ًب اهاط‪ٙ‬بـب‪ :‬د ‪ 1‬م‪.190‬‬
‫(‪ )6‬قاهٕ ًب ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.178‬‬
‫‪ٕٗٚ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗعّ أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬ش اهڀٌٱػٲتٰؿٰاضٱ ًٱ‪٧‬ٲتٌّٰٰٴ ز(‪ًٗ .)1‬ب هل ‪:‬‬
‫خصٲ ٰٓصا فإُټ‪ ٛ‬ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱٕٱ ‪ٙ‬ٱكٰوِّ‪ٰٗ ،ٛ‬اغٲتٰ٘ٲمڄ بٕٶ خٰ‪ٚ‬ٲطاځ ز ٗشهم ذجـب‬
‫ش إْٸ اهڀٌٱػٲتٰؿٰاضٰ ًٱ‪٧‬ٲتٌّٰٰٴ‪ ،‬ٱ‬
‫غأهٕ أب٘ اهل‪ ٍ ٚ‬بّ اهت‪ٔٚ‬اْ خازًاځ(‪ .)2‬قاي اهقططيب‪ $ :‬قاي اهعوٌا‪١‬ٱ‪ٗ :‬قل‪ ٞ‬اىبػتؿجاضڄ إْٲ‬
‫كاْ ًب ا‪٪‬ذلاَڄ أْ ‪ٙ‬لْ٘ عاهٶٌاځ زٰ‪ٙ‬ټِاځ‪ٗ ،‬قوچٌا ‪ٙ‬لْ٘ شهم إ‪ً ٨‬ب عاقىڅ‪ .‬قاي اسبػّ‪ً :‬ا‬
‫كپٌٱىٰ ز‪ّٙ‬ٱ اًط‪ً ٥‬ا ل ‪ٙ‬لٌى عقوٕٱ‪ .‬فإشا اغتؿف ًّٰ ٓصٖ قجلتٕ ٗاجتٔجس ًب اهكج‪٩‬ح‬
‫ٗبصي جٔسٖ ف٘قعت اٮؾاض‪ ٝ‬خٽأ ف‪ ٩‬طاً‪ ٞ‬عو‪ .ٕٚ‬قاهٕ اشبٽاب‪ ٗ ٛ‬فٖ‪.)3( #‬‬

‫أًا اىبػتؿاض ًب أً٘ض اهسُ‪ٚ‬ا‪ ،‬قاي اهقططيب‪ٗ$ :‬قجل‪ٞ‬ٿ اىبػتؿجاضڄ ًب أًج٘ضڄ اهجسُ‪ٚ‬ا أْ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ عاق‪٩‬ځ صبطټباځ ٗا ٵزاځ ًب اىبػتؿفڄ‪.)6( #‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا تقطض أْ قل‪ ٞ‬أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬بإعٌاَ ا‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ ًب ً٘ن٘ اهؿج٘ض‪.٠‬‬
‫بى ٓلصا ػبب أْ تلْ٘ قل‪ٙ ًّ ٞ‬عاٍُٗٔ ًب ازبٔجاظ اٮزاض‪ ٜ‬جملوجؼ اهؿج٘ض‪ً ٠‬جّ‬
‫اىب٘هلـب ٗاهعٌاي ٗاشبسَ‪.‬‬
‫‪ٗ .274‬كصهم ‪ٙ ٨‬كوس ٮبسا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬فٱ ً‪٧‬كبّ هعٌَ٘ ق٘هٕ تعافب‪ +:‬ﮂ ﮃ‬
‫ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ" ٗسبس‪ٙ‬ث أب‪ٓ ٛ‬ط‪ٙ‬ط‪  ٝ‬عّ اهِيب ×‪:‬شاهڀٌٰطٲ‪١‬ٱ ٰعوپ‪ٟ‬‬
‫ذ ٱسكٿٍٲ ًّٰٲ ٱ‪ٙ‬دٰاهٶىٱ ز(‪ٗ .)4‬ضٗ‪ ٜ‬عّ عبساهلل بّ ًػجع٘ز ‪ ‬قجاي‪:‬‬
‫خوٶ‪ٚ‬وٶٕٶ‪ ،‬پفوڀ‪ِٰٚ‬ٲظٿطٲ أپ ٰ‬
‫زٶ‪ّٙ‬ڄ ٰ‬
‫ربٗا اهِٸاؽٰ بإخٲٰ٘اٶُٔڄٍٲ)‪ ،‬قاي اهقططيب‪( :‬ثٍ ب‪ٚ‬ٸّ اهللٿ تعافب اىبعِ‪ ٟ‬اهص‪٪ ٜ‬جوٕٶ ُٰٔج‪ٟ‬‬
‫(اعٲتٰ ٱ‬
‫عّ اىب٘اقو‪ٞ‬ٶ فقاي‪+:‬ﮇ ﮈ ﮉ" ‪ٙ‬ق٘ي فپػٰازاځ‪ٙ .‬عين ‪ٙ ٨‬رتكْ٘ اهڀحٱٔٲسٰ ًب فپػٰا ٶزكٿٍٲ‪،‬‬
‫دسٶ‪ٙ‬عٰ‪ٞ‬ٶ)(‪.)5‬‬
‫‪ٙ‬عين إُٸٍٔ ٗإْٲ ل ‪ٙ‬ٱقاتو٘كٍ ًب اهظآطڄ‪ ،‬فإٍُٔ ‪ٙ ٨‬رتكْ٘ اهڀحٱٔٲسٰ ًب اهڀٌٰلڀطڄ ٰٗا ڀه ٰ‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو ا‪٪‬زو‪ :‬بجاو ًب اىبؿج٘ض‪ٗ .)5128( :ٝ‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب ازبجاًع‪:‬‬
‫أب٘او ا‪٨‬غت‪٣‬صاْ ٗا‪٬‬زاو‪ :‬باو إْ اىبػتؿاض ً‪٧‬كبّ‪ٗ ،)2822( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث ذػّ‪.‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ٗ )2369( :‬قاي‪ٓ :‬صا ذس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س ط‪ٙ‬ب‪.‬‬
‫(‪ )3‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.251‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػجِس‪ :‬د ‪ 2‬م‪ٗ .303‬أبج٘ زاٗز ًب اهػجِّ‪ٗ .)4833( :‬اهرتًجص‪ً ٜ‬ب‬
‫ازباًع‪ٗ )2378( :‬قاي‪ :‬ذس‪ٙ‬ث ذػّ ط‪ٙ‬ب‪.‬‬
‫(‪ )5‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.179‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٕٗٛ‬‬

‫ٗذـب اغتلتبٰ أب٘ ً٘غ‪ ٟ‬ا‪٪‬ؾعط‪ ٜ‬كاتباځ شٶًټ‪ٚ‬اځ‪ ،‬كتبٰ إه‪ ٕٚ‬عٌطٱ ‪ٙ ‬عِټلٿجٕ‪ٗ ،‬تج‪٩‬‬
‫عو‪ٓ ٕٚ‬صٖ ا‪ٗ ،ٞٙ٬‬ذـب قسٶَٰ أب٘ ً٘غ‪ ٟ‬ا‪٪‬ؾعط‪ ٜ‬إفب عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا حبػجاوٷ فطفعٰجٕٱ‬
‫إفب عٌط فأعحبٰٕٱ‪ ،‬فقاي عٌطٱ ‪٪‬ب‪ً٘ ٛ‬غ‪(:ٟ‬أپ‪ٙ‬ٲّٰ كپاتٶبٱمپ ‪ٰٙ‬قڀطٰأٿ ٰٓصا ا ڀهلٶتٰاوٰ ٰعوپ‪ ٟ‬اهِٸاؽڄ؟)‬
‫حسٰ!) فپقپايٰ‪ٗ(:‬هٶٍٰ أجٱِٱبٴ ٓٱٰ٘؟!) قايٰ‪( :‬إُٸٕٱ ُٰكٲطٰاٶُ‪ٛ‬ٻ) فپجاُٲٰتٰٔ ٰطٖٱ‬
‫ػ ٶ‬
‫فقايٰ‪(:‬إُٸٕٱ ‪٨‬پ ٰ‪ٙ‬سٲخٱىٱ اهڀٌٰ ٲ‬
‫ٰٗقپايٰ‪٨( :‬پ ٱتسٲٶُٔڄٍٲ ٰٗ پقسٲ أپقڀكٰآٱٍٱ اهللٿ‪٨ٰٗ ،‬پ ٱتلڀطڄ ٲًٔٱٍٲ ٰٗ پقسٲ أپٰٓجأُٰٱٍٱ اهللٿ‪٨ٰٗ ،‬پ تٰجأڀًٰ ٲِٔٱٍٲ ٰٗقپجسٲ‬
‫روڇْٰ٘ اه ټطؾٰا)(‪.)1‬‬
‫خٰ٘ٸُٰٔٱٍٱ اهللٿ)‪ٗ .‬عّ عٌطٰ ‪٨( :‬پ تٰػٲٰتعٲ ٶٌوٿ٘ا أپٓٲىٰ ا ڀهلٶتٰاو‪ ،‬فپإٸُٔٱٍٲ ‪ٰٙ‬ػٲٰت ٶ‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ػبب أْ تلْ٘ قل‪ ٞ‬أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬بإعٌاَ ا‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ‪ٗ ،‬خبكج٘م‬
‫اٮغ‪ٗ َ٩‬ا‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ باىبٽو٘و‪ ٨ ،‬كٌا ذكى ًب اهقطْٗ ا‪٪‬خف‪ ٝ‬ذ‪ٚ‬ث تاجف اسبجاي‬
‫ٗ لى اىبػوٌْ٘ عّ ق‪٩‬ذ‪ٙ ًّ ٞٚ‬أكبِْ٘ عو‪ ٟ‬أً٘ضٍٓ‪ ،‬قاي اهقططيب‪ٰٗ$ :‬قپجسٶ اُٲ پقوپبٰجتٶ‬
‫ح ٰٔوپ‪ٞ‬ٶ‬
‫‪٪‬ظٲًٰاْڄ باټتدٰاشٶ أٓٲىڄ اهلٶتٰاو كپتٰبٰ‪ٰٗ ٞ‬أٿًِٰٰا‪ٰٗ ،ٰ١‬تٰػٰ٘ٸزٱٗا بصهٶمپ عٶ ٲِسٰ ا ڀه ٰ‬
‫ا‪٪‬پذٲٰ٘ايٱ فٶ‪ ٰٓ ٛ‬ٶصٖٶ ا پ‬
‫‪ٝ٨‬ٶ ٰٗا‪٪‬ٿًٰطٰا‪١‬ٶ‪.)1(#‬‬
‫‪ ٪‬ڀب‪ٰٚ‬ا‪١‬ٶ ًٶّٰ اهڀ٘ٱ چ‬
‫اپ‬
‫أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬بأضبع‪ ٞ‬ؾطٗط فه‪٩‬ځ عّ نطٗض‪ٝ‬‬ ‫ٗبٔصا خكٸت ٓصٖ اىبػأه‪ ٞ‬قلا‬
‫غ‪٩‬پَٱ; ٰٗاهڀٱبوٿ٘غٱ‪،‬‬
‫اهعوٍ ٗا‪ً٪‬اُ‪ ٞ‬بعٌَ٘ فقوِا‪ٰٗ ( :‬خبٿكٱ٘مڅ‪ -‬أ‪ ٜ‬قلتٍٔ خبك٘م‪ :-‬اٮ ٲ‬
‫ٰٗا ڀهلپلپا ٰ‪ٝ١‬ٿ‪ٰٗ ،‬ا ڀه ٰعسٰاهپ‪ٞ‬ٿ)‪.‬‬

‫الفسعُ الجاٌ٘‪ :‬الصفاتُ اخلاصَّ‪ ٛ‬ألِنِ السأ‪:ٙ‬‬

‫اؾصػةذاألوىل‪:‬ذاإلدالم‪ :‬ذ‬
‫‪ .275‬أًا قل‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬فٔ‪ ٛ‬ؾططڂ ‪ٓ٪‬ى اهطأ‪ ًّ ٜ‬اىبػوٌـب ٗٓ‪ً ٛ‬وعً‪ٞ‬ڂ ‪ٓ٪‬جى‬
‫اسبى ٗاهعقس‪ ،‬إ‪ ًّٰ ٨‬أٿشْ هٕ ًّ فٍٓ بؿططٕ‪ ،‬أ‪ً ٜ‬ب ذاي إهٔاض اهؿل٘‪ٗ ٠‬اهلؿو‬
‫عّ اهتظوٍ‪ ٘ٓٗ ،‬ؾططڂ ‪٨‬ظَ ًب ازباُب اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٛ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هِظاَ اجملتٌع‪ًٗ ،‬جا كجاْ ًب‬
‫ازب٘اُب اهلِ‪ ٞٚ‬هقها‪ٙ‬ا اهكِاعا أٗ ا‪ً٘٪‬ض اهلِ‪ ٞٚ‬اهيت ‪ ٨‬زخى جملوؼ اهؿج٘ض‪ ٠‬ف‪ٔٚ‬جا ٗ‪٨‬‬
‫اسبهاض‪.ٞٙ‬‬ ‫تتعوق بقها‪ٙ‬ا اىبػوٌـب اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٌاع‪ٗ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٞٙ‬غا‪٢‬ط اجملا‪٨‬‬

‫(‪ )1‬ازباًع ‪٪‬ذلاَ اهقطآْ‪ :‬د ‪ 4‬م‪.179‬‬

‫‪ٕٜٗ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗاٮغ‪ َ٩‬قل‪ٞ‬ڂ خاق‪ٗٗ ٞ‬اجب‪ٞ‬ڂ ًب أٓى اهتؿاٗض ًب قها‪ٙ‬ا اٮغ‪ٗ َ٩‬اىبػوٌـب هق٘هٕ‬
‫تعافب‪ + :‬ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ"(‪ )1‬أ‪ ًّ ٜ‬غ٘اكٍ‪ٗ ،‬زْٗ شهم‪ :‬أ‪ ٜ‬غج٘‪ ٠‬شهجم‬
‫كٌا ًب ق٘هٕ تعافب‪+ :‬ﭖ ﭗ ﭘ ﭙﭚ"(‪ )2‬قاي اهلطا‪( :١‬أ‪ ٜ‬غج٘‪ ٠‬شهجم‬
‫م)(‪.)3‬‬
‫ًّ اهاٰ٘ٲ ڄ‬
‫ٗق٘هججٕ تعججافب‪ + :‬ﮇ ﮈ ﮉ " أ‪ٙ ٨ ٜ‬قكججطْٗ ف‪ٌٚ‬ججا ف‪ٚ‬ججٕ اهلػججاز عوجج‪ٚ‬لٍ‪،‬‬
‫ٗاهؿ٘ض‪ً٘ ٠‬نع ب‪ٚ‬اْ اهطأ‪ ٜ‬ىبا ف‪ ٕٚ‬اهك‪٩‬ح‪ ٘ٓٗ ،‬فطق‪ٞ‬ڂ ىبّ ‪ٙ‬ط‪ٙ‬جس اهلػجاز ًجّ أٓجى‬
‫اهعساٗ‪ٗ ٝ‬اهباها‪ٗ ،١‬غ‪ٌٚ‬ا أْ اهلل عع ٗجى شكط ًب ٓصٖ ا‪ ،ٞٙ٬‬آ‪ ٞٙ‬قل‪ ٞ‬اهبٽاُج‪ ٞ‬ق٘هجٕ‬
‫تعاهجج‪ + :ٟ‬ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚﮛ ﮜ‬
‫ﮝ ﮞ"‪.‬‬
‫ًٗب اسبس‪ٙ‬ث عّ عبساهلل بّ عباؽ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا قاي‪ :‬ش كپ‪ٚ‬ٲجوٰ تٰػٲجأپهٿْٰ٘ أپٓٲجىٰ‬
‫ذسٰثٱ‪ ،‬تٰقڀطٰ‪٦‬ٱُٰٕٗٱ ًٰرٲهاځ هپجٍٲ‬
‫ؾ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ‪ٰٗ ،‬كٶتٰاٱبلٿٍٲ اچهصٶ‪ ٜ‬أٿُٲعڄيٰ ٰعوپ‪ٰ ٟ‬ضغٱ٘هٶٕٶ × أپ ٲ‬
‫ا ڀهلٶتٰاو عّٰٲ ٰ‬
‫ذسٸٰثلٿٍٲ پأْٸ أپٓٲىٰ ا ڀهلٶتٰاو ٰبسٸهٿ٘اڀ كٶتٰاوٰ اهللٶ ٰٗ پ‪ٚ‬ٸطٱٖٗٱ‪ٰٗ ،‬كپتٰبٱ٘ا بأپ ٲ‪ٙ‬سٶ‪ٔٙ‬ڄٍٱ ا ڀهلٶتٰاوٰ‬
‫‪ٙ‬ٱؿٰبٲ‪ ٰٗ ،‬پقسٲ ٰ‬
‫ٰٗقپاهٿ٘ا‪ٓ :‬ٱ ٰ٘ ًٶّٲ عٶ ٲِسٶ اهللٶ; هٶ‪ٰٚ‬ؿٲتٰطٱٗا بٕٶ ثٌِٰٰاځ پقوٶ‪٩ٚ‬ځز(‪ُٗ .)4‬قى ابّ ذحط ًب اهؿطح عّ بعض‬
‫اهعوٌا‪ ١‬ق٘هلٍ‪ٓ( :‬صا اهِٔ‪ٛ‬ٱ إلبا ٓ٘ ًب غ‪٧‬اهلٍ عٌٸا ‪ُ ٨‬جلٸ ف‪ٚ‬جٕ; ‪ْ٪‬ٸ ؾجطعِا ًلتجوٷ‬
‫بِلػٕ‪ ،‬فإشا ل ‪٘ٙ‬جس ُلٻ فل‪ ٛ‬اهِظطڄ ٗا‪٨‬غتس‪٨‬ي ٶِٳ‪ ٟ‬عّ غ‪٧‬اهلٍ)(‪.)5‬‬
‫ًٗب ذس‪ٙ‬ث كاتب أب‪ً٘ ٛ‬غ‪ ٟ‬ا‪٪‬ؾعط‪ٰٗ( : ٜ‬اهللٶ ًٰا تٰٰ٘هچ‪ٚ‬ٲتٱٕٱ‪ ،‬إُٸٌٰا كپجاْٰ ٰ‪ٙ‬لڀتٱجبٱ)‬
‫غ‪٩‬پَڄ ًّٰٲ ‪ٰٙ‬لڀتٱجبٱ هپجمپ‪٨ ،‬پ تٱجسٲٶُٔڄٍٲ إش أپقڀكٰجآٱٍٱ‬
‫جسٲ ٰ فٶ‪ ٛ‬أپٓٲىڄ اٮ ٲ‬
‫قاي عٌطٱ ‪( :‬أپًٰا ٰٗ ٰ‬
‫اهللٿ‪٨ٰٗ ،‬پ تٰأڀًٰ ٲِٔٱٍٲ إش أپخٰأُٰٱٍٱ اهللٿ‪٨ٰٗ ،‬پ ٱتعٶعٸٓٱٍٲ ٰب ٲعسٰ إش أپشچهٔٱٍٱ اهللٿ)(‪ٓٗ .)6‬صا ًب قل‪ ٞ‬أٓى‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.118 /‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪.82 / ١‬‬
‫(‪ً )3‬عاُ‪ ٛ‬اهقطآْ‪ :‬د ‪ 2‬م‪.209‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػِ‪ :ٞ‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7363‬‬
‫(‪ )5‬فتس اهباض‪ ٜ‬ؾطح قر‪ٚ‬س اهبداض‪ :ٜ‬د ‪ 13‬م‪ :412‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7363‬‬
‫(‪ )6‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتاو آزاو اهقان‪ :ٛ‬ا‪٪‬ثط (‪.)20992ٗ 20991‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٓٗ‬

‫اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬كاتبٍٔ ٗخازًٍٔ ‪٨‬ظَٴ‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث خاضج‪ ٞ‬بّ ظ‪ٙ‬س بّ ثابت قاي‪ :‬قاي ظ‪ٙ‬سٱ بجّ‬
‫ثابت‪( :‬أپًٰطُٰٶ‪ٰ ٛ‬ضغٱ٘يٱ اهللٶ × پأْٲ أپٰت ٰعوچٍٰ كٶتٰاوٰ ٰ‪ٔٙ‬ٱ٘ز ٰٗقپايٰ‪ :‬ش إُټج‪ٰٗ ٛ‬اهللٶ ‪٨‬پ آًٰجّٱ ٰ‪ٔٙ‬ٱج٘زٰ‬
‫ٰعوپ‪ ٟ‬كٶتٰاب‪ ٛ‬ز فپٰت ٰعوچٌٲتٱٕٱ) ثٍ قايٰ‪(:‬ثٱٍٸ كٿِٲتٱ پأكڀتٱبٱ‪ٰٗ ،‬أپقڀطٰأٿ هپٕٱ إشا كٿتٶبٰ إهپ‪ٚ‬ٲٕٶ)(‪ٗ .)1‬عو‪ٓ ٟ‬صا‬
‫‪ٙ‬لْ٘ اٮغ‪ َ٩‬ؾططاځ ‪٨‬ظًاځ ًب أٓى اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬خسًٍٰٔ ًّٗ ‪ٙ‬ٱعاٍُٗٔ‪.‬‬

‫اؾصػةذاؾثاـقة‪:‬ذاؾبؾوغُ‪:‬‬
‫‪ .276‬أًا اهبو٘غ فٔ٘ اٮذت‪ َ٩‬عِس اهكيب‪ٗ ،‬اسب‪ٚ‬ض عِس ا‪٪‬ٿُ ج‪ًٚ ٟ‬جع‪ ٝ‬هلجا عجّ‬
‫اهصكط‪ٗ ،‬ا‪٪‬طلاي نبع هلٌا ًب اهتعبف عجّ بو٘ ٌٔجا ًب اٮذجت‪ٗ .َ٩‬اهجسه‪ٚ‬ى عوج‪ ٟ‬أ ٸْ‬
‫اهبو٘غٰ ؾططڂ ًب أٓى اهؿ٘ض‪ ;٠‬ف‪ ُٕ٫‬ؾطط ًب قر‪ ٞ‬اهتلو‪ٚ‬و كٌا ٗضز ب‪ٚ‬إُ ًب اهقطآْ‬
‫اهلط‪ٗ ٍٙ‬اهػٹجِ‪ ،ٞ‬أًجا اهقجطآْ فوق٘هجٕ تعجافب‪ :‬ﮉ ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ‬
‫ٗأًطٍٓ با‪٨‬غت‪٣‬صاْ ٗٗنع اىب‪٧‬اخص‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬فعؤٍ‬ ‫(‪)2‬‬
‫ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜﮈ‬
‫بإُٔ ذب٘ي إفب عٌى ف‪ ٕٚ‬اهقكس ًٗا ؼبسث ًب اهِلؼ ًّ ً‪ً٩‬س اهِ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬بجاطّ اهجتللف‬
‫بأٍُٔ ضباغبْ٘ ذـب بو٘غ اسبوٍ‪ ،‬قبا ذب٘هجت‬ ‫ٗذس‪ٙ‬ث اهِلؼ‪ ،‬فِبٸٕ عو‪ ٟ‬ذاهلٍ ه‪ٚ‬عط‬
‫ذاهلٍ إه‪.ٕٚ‬‬
‫ٗأًا اهسه‪ٚ‬ى عو‪ ٟ‬أْ اهبو٘غ ؾطط ًب قر‪ ٞ‬اهتلو‪ٚ‬و ًّ اهػٱِٸ‪ ٞ‬فق٘هٕ عو‪ ٕٚ‬اهك‪ٝ٩‬‬
‫يب ذٰتٸ‪ ٰٙ ٟ‬ٲب ٿوغٰ ز(‪ )3‬أ‪ ٜ‬ذت‪ ٟ‬ؼبتوٍ‪ٗ ،‬ق٘هجٕ عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ٗاهػ‪ :َ٩‬ش ضٱ ٶفعٰ اهڀ پقوپٍٱ عّٰٲ ٰث‪٩‬پثٰ‪ٞ‬ٷ‪ :‬اهكٸ ټ‬
‫‪ٝ٩‬ٿ ا ڀهرٰاٶ‪٢‬ضڄ إڄ‪٨‬چ خبٶٌٰاضڅز(‪ )4‬فاسب‪ٚ‬ض ع‪ ًٞ٩‬ذب٘ي ذاهتٔا‬
‫ق پ‬
‫اهك‪ٗ ٝ٩‬اهػ‪ :َ٩‬ش ‪٨‬پ تٱقڀبٰىٱ ٰ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اهعوٍ‪ :‬باو ضٗا‪ ٞٙ‬ذس‪ٙ‬ث أٓى اهلتجاو‪ :‬اسبجس‪ٙ‬ث (‪.)3645‬‬
‫ٗاهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)20989‬‬
‫(‪ )2‬اهِ٘ض‪.59 /‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع اهلبف‪ٗ )377( :‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫‪ٝ٩‬ٿ‬
‫ق پ‬
‫‪ ٨‬تٱقڀٰبىٱ ٰ‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهرتًص‪ ٜ‬عّ أٿَ اىب‪ًِ٧‬ـب عا‪٢‬ؿ‪ً ٞ‬ب ازباًع‪ :‬اب٘او اهك‪ :ٝ٩‬باو ًا جا‪ ١‬ش پ‬
‫خب ٌٰاضڅ ز‪ .)377( :‬قاي أب٘ ع‪ٚ‬ػ‪ :ٟ‬اسبس‪ٙ‬ث عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬اسبس‪ٙ‬ث ذػّ‪ٗ .‬أب٘ زا‪٦‬ز‪ :‬اهػجِّ‪:‬‬ ‫اهڀ ٌٰطٲپأ ٶ‪ ٝ‬إ‪٨‬چ ٶ‬
‫كتاو اهك‪ٗ )641( :ٝ٩‬ابّ ًاج‪ :ٞ‬اهػِّ‪ :‬كتاو اهٽٔاض‪ :ٝ‬باو إشا ذانجت ازباض‪ٙ‬ج‪.)655( :ٞ‬‬
‫قاي اسباكٍ ًب اىبػتسضن‪ٓ( :251/1 :‬صا اسبس‪ٙ‬ث قر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬ؾطط ًػوٍ ل ؽبطجاٖ)‪.‬‬
‫ٖٔٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫إه‪ ٘ٓٗ ،ٕٚ‬اهبو٘غ‪ ،‬ف‪ٚ‬قع عو‪ٔٚ‬ا ذلٍ أْ تاٽ‪ً ٛ‬ب اهك‪ ٝ٩‬كى ؾج‪ًٗ ١ٛ‬ب‬ ‫إفب ًا قاض‬
‫ف اهك‪ ٝ٩‬أ‪ٙ‬هاځ كجى ؾج‪ً ١ٛ‬جا عجسا كل‪ٔٚ‬جا ٗٗجٔٔجا; ‪ ْ٨‬اىبجطأ‪ ٝ‬عج٘ض‪ ٝ‬إ‪ ٨‬كل‪ٔٚ‬جا‬
‫ٗٗجٔٔا‪ٗ ،‬هٔ٘ض قسً‪ٔٚ‬ا ع٘ض‪ ٨ٗ ;ٝ‬ػبب عو‪ٔٚ‬ا شهم قبى اسب‪ٚ‬ض‪ٗ .‬عوج‪ٓ ٟ‬جصا كجاْ‬
‫إفب‬ ‫اهبو٘غ ؾططاځ ‪ٓ٪‬و‪ ٞٚ‬اىبط‪ً ١‬ب صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬أٗ هوتؿاٗض‪ُٔ٪ٗ .‬ا تلْ٘ قس قجاض‬
‫ط٘ض اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬أٓو‪ ٞٚ‬احملاغب‪.ٞ‬‬
‫اؾصػةذاؾثاؾثة‪:‬ذاؾؽػاءَةُ‪:‬‬
‫‪ .277‬اهللا‪ٝ١‬ٿ ٓ‪ ٛ‬اهقسض‪ٝ‬ٿ اهعقو‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬إبسا‪ ١‬اهجطٸأ‪ ،ٜ‬قبجا ًب اىبػتؿٰجاضڄ ًجّ أٓو‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬‬
‫اهعوٍ ًب اىب٘ن٘ ڄ اىبعـب‪ ،‬أ‪ ٜ‬ذاهٕٱ ًّ ق‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬اهلٍٔڄ ًب اهعوٍ ً٘ن٘ ا‪٨‬غتؿجاض‪،ٝ‬‬
‫ٗ‪ٙ‬طاز باهللا‪ِٓ ٝ١‬ا اهعوٍ ٗاشبرب‪ٗ ٝ‬اهسضا‪ً ٞٙ‬ب اىب٘ن٘ ‪.‬‬
‫ًٗع أْ اهؿ٘ض‪ ٠‬ذقٻ زبٌ‪ٚ‬ع اىبػوٌـب‪ٗ ،‬هلِٕ ‪ٙ ٨‬ٱتك٘ض أْ مباضؽ ٓصا اسبق نب‪ٚ‬ع‬
‫ا‪ً ًٞ٪‬باؾط‪ ْ٪ ،ٝ‬اهقا‪ ٍ٢‬بٕ ؼبتاد اهسضا‪ً ٞٙ‬ب ا‪ً٪‬ط ً٘ن٘ اهؿ٘ض‪ ٠‬اهجيت ٓج‪ ٛ‬إبجسا‪١‬‬
‫اهطأ‪ً ٜ‬ب اىب٘نج٘ اىبعجـب‪ٗ ،‬ؼبتجاد ف‪ٚ‬جٕ إفب اهتأٓ‪ٚ‬جى ٗإػبجاز اهكج‪٩‬ذ‪ ٞٚ‬أٗ إػبازٓجا ًب‬
‫اىبلوو‪ ،‬فإبسا‪ ١‬اهطأ‪ً ٜ‬ب ا‪ً٘٪‬ض اهؿطع‪ ٞٚ‬اىبدتوو ف‪ٔٚ‬ا ؼبتاد إفب أٓو‪ ٞٚ‬ا‪٨‬جتٔاز‪ٗ ،‬إبسا‪١‬‬
‫ؼبتادٱ اىبعين بٕ إفب أٓو‪ ٞٚ‬اهعوٍ باهكِع‪ ٞ‬أٗ اهلِسغ‪ٞ‬‬ ‫اهطأ‪ً ٜ‬ب ا‪ً٘٪‬ض اهلِ‪ٗ ٞٚ‬اهكِاعا‬
‫أٗ اٮزاض‪ ٝ‬أٗ اسبطو ٗا‪ً٘٪‬ض اهعػلط‪ًٗ ٞٙ‬ا إفب شهم; هلصا كجاْ ‪ ٨‬بجس ًجّ اهللجا‪ٝ١‬‬
‫اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اشبربات‪ً ٞٚ‬ب اهطأ‪ً٘ ٜ‬ن٘ اهتؿاٗض‪.‬‬
‫ٗهقس خل اهؿط أٓى اهللا‪ ٝ١‬باهصكط أٍُٔ ‪ٙ ٨‬ػتْ٘ٗ ٗعاً‪ ٞ‬اهِاؽ‪ٗ ،‬شهجم ًب‬
‫اىبػا‪٢‬ى اهيت ؼبتاد ف‪ٔٚ‬ا إفب اهعوٍ ًب اهطأ‪ٗ ٜ‬اهلٍٔ ف‪ٗ ٕٚ‬اشبجرب‪ٗ ٝ‬اهسضا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬قبجى اهقج٘ي‬
‫ٗاهعٌى‪ ،‬قجاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ"(‪ٗ )1‬قجاي اهلل تعجافب‪:‬‬
‫‪+‬ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ"(‪ٗ )2‬عوق اهبداض‪ً ٜ‬ب تلػف آ‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ى اهڀعٶوڀ ڄٍ فٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬ٿ ٱً٘ضڄ‬
‫فْٰٗ ا‪٪‬ٿًِٰٰا‪ً ٰ١‬ٶّٲ أپٓٲ ڄ‬
‫يب × ‪ٰٙ‬ػٲتٰؿٶ ٱ‬
‫اهؿ٘ض‪ ٠‬قاي‪ٰٗ(:‬كپاْٰ ا‪٪‬پ‪٢‬ٶ ٸٌ ٿ‪ ٞ‬بٰعٲسٰ اهِٸ ټ‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهعًط ‪.9 /‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اجملازه‪.11 / ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٖٗ‬

‫خ ٱصٗا بأپغٲٰٔوٶٰٔا)(‪ٗ .)1‬عّ عبساهلل بّ عباؽ ضنج‪ ٛ‬اهلل عٌِٔجا قاي‪:‬ش ٰٗكپجاْٰ‬
‫اهڀ ٱٌبٰاذٰ‪ٞ‬ٶ هٶ‪ٰٚ‬أڀ ٱ‬
‫ح ٶوؼڄ عٱٌٰجطٰ ًٰٗٱؿٰجا ٰٗضٰتٶٕٶ ٿكٔٱج٘‪٨‬ځ كپجاُٱ٘ا أپٗٲ ؾٰجبٰاباځ ز(‪ٗ .)2‬اهقٿج ٸطا‪١‬ٱ ٓجٍ‬
‫قرٰاوٰ ًٰ ٲ‬
‫اهڀقٿطٸا‪١‬ٱ أپ ٲ‬
‫اهعوٌا‪١‬ٱ‪ ،‬قاي ابّ ذحط ًب اهؿطح‪( :‬أ‪ ٜ‬ا ڀه ٱعوپٌٰا‪١‬ٱ)‪ٗ ،‬قاي اٮًاَ اهؿافع‪ٛ‬ٹ‪ٙ( :‬ؿا ڄٗضٱ ًٰجّ‬
‫جٰ ٌٰعٰ اهعوٍٰ ٗا‪ً٪‬اُ‪ٞ‬پ)(‪ )3‬أ‪ ٜ‬نبعٰ اهللا‪ ٝ١‬اهعقو‪ٗ ٞٚ‬اهِلػ‪ ،ٞٚ‬فظٔط أثطٌٓا ًب غو٘كٕ‪.‬‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا ‪ٙ‬قسَ اهطاؾس اشببف ًّ أٓى اهعوجٍ إفب اهؿج٘ض‪ٗ .٠‬ػبجط‪ ٜ‬اهتؿجاٗض ًعجٕ‬
‫باض اهِظط عّ كُٕ٘ كٔ‪٩‬ځ أٗ ؾاباځ‪ ْ٪ ،‬ا‪٪‬قى اىبعترب ٓ٘ اهلٍٔ ًب اهعوٍ‪ ،‬أ‪ ٜ‬إُٔ شٗ‬
‫ضأ‪ ،ٜ‬عّ خاهس بّ ًعساْ قاي‪ :‬قاي ضجى‪ٰٙ :‬ا ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ‪ًٰ ،‬ا ا ڀهرٰعٲَٱ؟ ٰقاي‪ :‬شپأْٲ تٱؿٰا ڄٗضٰ‬
‫شا ضٰ ڀأ‪ٜ‬څ‪ ،‬ثٱٍٸ تٱٽٶ‪ٚ‬عٱٕٱز‪ًٗ ،‬ب ضٗا‪ ٞٙ‬قاي‪:‬ش شا هٿبٍّز(‪.)4‬‬
‫ٗاشببفٱ اهعاهٶ ٱٍ باهطأ‪ ٜ‬ذػبٰ ُ٘عٕ‪ ،‬فإشا كاْ اهجطأ‪ٜ‬ٱ ًب صبجايڄ اهتؿجط‪ٙ‬ع ف‪ٚ‬تؿجاٗض‬
‫اىبعينٹ باىبػ‪ٗ٧‬ه‪ً ٞٚ‬ع اهلق‪ٕٚ‬ٶ اهعاهٶٍ با‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬أٗجٱٕٶ ًعطفتٔا ٗاهػٹجبى إه‪ٔٚ‬جا‪ٗ ،‬إشا‬
‫كاْ اهطأ‪ً ٜ‬ب صباي اهتعط‪ٙ‬و ٗاسبسٗز فلصهم ٗذػب ًٽابقتٕ عو‪ٗ ٟ‬اقعٕ‪ٗ ،‬إشا كاْ‬
‫ٗعوَ٘ اىبعا‪ٙ‬ـ ف‪ٚ‬دتاض قاذب اىبِٔ‪ٗ ٞ‬اهتحطب‪ٗ ٞ‬اهعجاهٶٍ‬ ‫اهطأ‪ً ٜ‬ب اهلِْ٘ ٗاهكِاعا‬
‫باهؿ‪ ْٗ٧‬اىبِٔ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوطأ‪ ٜ‬اىبعـب‪ٗ ،‬إشا كاْ اهطأ‪ً ٜ‬ب صباي اهتِل‪ٚ‬ص ف‪ٚ‬تؿاٗض ًع اهقا‪ٌ٢‬ـب باهعٌى‬
‫اىبباؾط‪ ّٙ‬هٕ ًب ً‪ٚ‬ساْ اهتِل‪ٚ‬ص بعس اغتلٌاي ؾطٗطٕ اهؿطع‪ٗ ٞٚ‬اهلِ‪ٗ ٞٚ‬اشبربات‪ٓٗ ،ٞٚ‬لصا‪.‬‬

‫اؾصػةذاؾرابعة‪:‬ذاؾعدلُذوادلروءَةُ‪:‬‬
‫‪ .278‬اهعسي ٗاىبطٗ‪ ًّ ٝ١‬اهكلا اههطٗض‪ٓ٪ ٞٙ‬ى اهطأ‪ً ٜ‬ب ًعازب‪ ٞ‬اهقهجا‪ٙ‬ا ٗب‪ٚ‬جاْ‬
‫ًا ‪ٙ‬ورق بٔا‪ٗ ،‬مثطتٌٔا اٮُكجا ‪ ٨‬ضباهج‪ٗ .ٞ‬اهعجسيٱ ًب اهواج‪ ٞ‬نجسٹ اهڀحٰج٘ٲضڄ‪ٗ ،‬اهعساهج‪ٞ‬ٿ‪:‬‬

‫(‪ )1‬شكطٖ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ‪ :)28( :‬ق٘ي اهلل تعافب‪ٗ+:‬أًطٍٓ ؾ٘ض‪ ٠‬ب‪." ٍِٔٚ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٨‬عتكاَ باهلتاو ٗاهػجِ‪ً )7286( :ٞ‬ب قكج‪ ٞ‬اسبجط بجّ‬
‫ق‪ٚ‬ؼ بّ ذكـب ًع عٌٕ ع‪ ِٞٚٚ‬بّ ذكـب ٗزخ٘هٕ عو‪ ٟ‬عٌط ‪.‬‬
‫(‪ )3‬شكطٖ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتاو آزاو اهقان‪ :ٛ‬باو ًّ ‪ٙ‬ؿاٗض‪ :‬د ‪ 15‬م‪.84‬‬
‫(‪ )4‬شكطٌٓا اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتاو آزاو اهقان‪ٗ .)20901( :ٛ‬أخطجٌٔجا أبج٘ زاٗز ًب‬
‫اىبطاغ‪ٚ‬ى‪ :‬كتاو ا‪٪‬زو‪ :‬باو ًب اىبؿ٘ض‪ :ٝ‬م‪.234‬‬
‫ٖٖٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ا‪٨‬غتقاً‪ٞ‬ٿ‪ًٗ ،‬ب اهؿط‪ٙ‬ع‪ :ٞ‬عباض‪ٝ‬ڂ عّ ا‪٨‬غتقاً‪ٞ‬ٶ عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬جق اسبجقټ با‪٨‬خت‪ٚ‬جاض عٌجا ٓج٘‬
‫ضبظ٘ضٴ زٶ‪ِٙ‬اځ‪ًِٔٗ .‬ا ًا ٓ٘ ثابتٴ بظآطڄ اهعقى ٗاهس‪ٌُٔ٪ ;ّٙ‬ا ؼبٌ‪ ْ٩‬عو‪ ٟ‬ا‪٨‬غجتقاً‪ٞ‬‬
‫ن ًساٖ‪ٙ ُٕ٪ ،‬تلجاٗ ٱ ذػجب ًجساضنٶ‬
‫ٗ‪ٙ‬عجٱطاْ عّ فٌٓا هآطاځ‪ًِٔٗ .‬ا ًا ‪ٙ ٨‬ٱسضٰ ٿ‬
‫اهعقى ٗاهس‪ ،ّٙ‬فجاعترب ًب شهجم ًجا ‪ٙ ٨‬ج‪٧‬ز‪ ٜ‬إفب اسبجطد ٗاىبؿجق‪ٞ‬‬ ‫اهِاؽ ههطٗضا‬
‫ٗته‪ٚٚ‬ع ذسٗز اهلل‪ً ٘ٓٗ ،‬ا مبلّ أْ ؽبتوجو ًب فٌٔجٕ ًجّ اهؿجط ٗهج‪ٚ‬ؼ قبرلجٍ‪،‬‬
‫ٗ‪ٙ‬عترب ف‪ً ٕٚ‬ا هٔط ضجرإُ باهتحطب‪ً ٞ‬جّ جٔج‪ ٞ‬اهجس‪ٗ ّٙ‬اهعقجى عوج‪ ٟ‬طط‪ٙ‬جق اهلج٘‪٠‬‬
‫ٗاهؿٔ٘‪ ،ٝ‬با‪٨‬جتِاو عّ اهلبا‪٢‬ط ٗتطن اٮقطاض عو‪ ٟ‬اهكاا‪٢‬ط‪ ،‬ف‪ٚ‬ظٔط ب٘ض ا‪ُ٨‬ػجاْ‬
‫عّ اهؿبٔا (‪.)1‬‬
‫ٗاىبطٗ‪ ٝ١‬أٗ اىبطٱٗٸ‪ ٛٓ ٝ‬كٌٰايٱ اهطج٘ه‪ ،ٞ‬أٗ ا‪ُ٨‬ػاُ‪ٗ ،ٞٚ‬أْ ‪ٙ‬لعىٰ اهؿدلٱ ٗ‪ٙ‬تكطٸ‬
‫بـب اهِاؽ ًب اشبوق ًِٗسٗبا اهس‪ ّٙ‬أٗ‬ ‫زْٗ ًػت٘اٖ اىبعطٗ‬ ‫قبا ‪ٙ‬و‪ٚ‬قٱ بٕ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬تكط‬
‫اىبباذا عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهص‪ِٙ ٜ‬لع بٕ فٖ ٗ‪ٙ‬عو‪ ًّ ٛ‬ؾإُٔ‪.‬‬
‫ٗٓصا اه٘قوٱ نطٗض‪ٝ‬ڂ هوٌػوٍ ًب ذ‪ٚ‬اتٕ اهعاً‪ٗ ،ٞ‬ىبّ ‪ٙ‬ٱدتاض هوؿج٘ض‪ ٠‬نجطٗضتٕ‬
‫أهعَٱ ًع تعانس ٓصٖ اهكلا قبا ‪ٙ‬وعًٔا ًّ قلا ػبب أْ تتج٘فط ًب اىبػتؿجاض ه‪ٚ‬لتٌجى‬
‫ف‪ٗ ٕٚ‬قو ا‪ً٪‬اُ‪ ْ٪ ;ٞ‬اىبػتؿاض اهبٴ ذلٌٱ ٱٕ ذلٍٱ ا‪ً٪‬فڄ ًب اهِاؽ ىبا هٕ ًّ تأثف ًب‬
‫قِع اهقطاض‪.‬‬
‫اؾصػةُذاخلاؿدة‪:‬ذاؾعؾمُذباؾصِّـاعةِذواؾػنِّ‪:‬‬
‫‪ًٗ .279‬ب اهقها‪ٙ‬ا اهلِ‪ ٞٚ‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ قاذبٱ اهطأ‪ ًّ ٜ‬أٓى اهعوٍ باهكجِع‪ً٘ ٞ‬نج٘‬
‫ا‪٨‬غتؿاض‪ًٗ ،ٝ‬عِاٖ أْ ‪ٙ‬ٱعطٰ ٰ بـب اهِاؽ أٗ بـب أٓى ا‪٨‬ختكام ًب أقى تقس‪ٙ‬ط إُٔ ًّ‬
‫أٓى اهعوٍ باهكِع‪ً٘ ٞ‬ن٘ ا‪٨‬غتؿاض‪ ،ٝ‬قاي اهلل تعجافب‪ + :‬ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ‬
‫ٗعجّ‬ ‫(‪)3‬‬
‫ٗقاي اهلل تعجافب‪ +:‬ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺﯻ "‬ ‫(‪)2‬‬
‫ﮩ ﮪ"‬
‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ :‬اهلو‪ٚ‬ا هولل٘‪ :ٜ‬م‪.639‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬ب‪ٚ‬ا‪.7 / ١‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬اهعًط ‪.9 /‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٖٗٗ‬

‫عبساهلل بّ عٌطٗ ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا قاي‪ :‬مسعجتٱ ضغج٘ي اهلل × ‪ٙ‬قج٘ي‪ :‬ش إْٸ اهللپ ‪٨‬پ‬
‫‪ِٰٙ‬ٲعڄ ٱ ا ڀه ٶعوڀٍٰ اُٲتٶعٰاعاځ ‪ِٰٙ‬ٲتٰ ڄععٱٕٱ ًٶّٰ اهِٸاؽڄ‪ٰٗ ،‬پهلٶّٲ ‪ٰٙ‬قڀبضٱ ا ڀه ٱعوپٌٰا‪ ،ٰ١‬ذٰتٸ‪ ٟ‬إشا هپٍٲ ‪ٰٙ‬تٲجطٱنڀ عٰاهٶٌجاځ‬
‫نوڇ٘ا ز(‪.)1‬‬
‫هوڇ٘ا ٰٗأپ ٰ‬
‫جٔٸا‪٨‬ځ‪ ،‬فپأپفڀتٰ٘ا باٰ‪ٚ‬ٲطڄ ٶعوڀٍڅ فپ ٰ‬
‫اٸتدٰص اهِٸاؽٱ ضٱ‪٦‬ٱٗغاځ ٱ‬
‫ًٗب ا‪٪‬ثط عّ عبساىبوم‪( :‬پأْٸ عٱٌٰطٰ ‪ ‬كپتٰبٰ إهپج‪ ٟ‬غٰج ٲعسٶ بٲجّڄ أپبج‪ٰٗ ٛ‬قچجامڅ ‪ ‬پأْٲ‬
‫طوپ ٲ‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬پ ٰٗعٌٰٲطٰٗ بٲّٰ ًٰ ٰعسٶ ‪ٙ‬لپطٲوٷ فٶ‪ ٛ‬أپًٲطڄ ذٰطٲبمپ‪٨ٰٗ ،‬پ تٱِّٰ٘هٔڄٌٰا ًٶّٰ ا‪٪‬پًٲطڄ ؾٰ‪ٚ‬ٲ‪٣‬اځ‪ ،‬فپإْٸ‬
‫‪ٙ‬ٱؿٰا ڄٗضٰ ٿ‬
‫كٿىٸ قٰاٶُعڅ ٓٱٰ٘ پأ ٲعوپٍٱ بكٶِٰاعٰتٶٕٶ)(‪ٗ .)2‬عّ عاقٍ قاي‪( :‬كپاْٰ ظڄضٹ بٲّٱ ذٱبٰج ٲ‪ٚ‬ـڅ ًٶجّٲ پأعٲجطٰو‬
‫ػعٱ٘زٷ ‪ٰٙ‬ػٲأپهٿٕٱ عّٰڄ ا ڀهعٰطٰب‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ)(‪.)3‬‬
‫اهِٸاؽڄ‪ ،‬كپاْٰ عٰ ٲبسٱاهللٶ بٲّٱ ًٰ ٲ‬
‫ٗ‪ٙ‬طاع‪ً ٟ‬ب شهم أ‪ٙ‬هاځ ذسٸ‪ ٝ‬اهصكا‪ٗ ١‬ك ط‪ ٝ‬اىبٌاضغ‪ ،ٞ‬عّ ابّ اىباجؿْ٘ قجاي‪ :‬قجاي‬
‫هِا ابّ ؾٔاو (اهعٓط‪ – )ٜ‬أُا ٗابّ أخ‪ٗ ٛ‬ابّ عٍ ه‪ٗ – ٛ‬عبّ وٌاْ أذساثٴ ُػأهٕ‬
‫رسٰاثٰ‪ٞ‬ٶ پأغٲِٰاٶُلٿٍٲ‪ ،‬فجإْٸ عٱٌٰجطٰ ‪ ‬كپجاْٰ إشا ُٰجعٰيٰ بجٕٶ‬
‫ػلٿٍٲ ٶه ٰ‬
‫عّ اسبس‪ٙ‬ث‪٨( :‬پ ٱترٰقِّطٱٗا أپُٲلٿ ٰ‬
‫ذ ٸس‪ٝ‬پ عٱقٿ٘ٶهٔڄٍٲ)(‪ٗ .)4‬عجّ ابجّڄ غجف‪ّٙ‬‬
‫ا‪٪‬پًٲطٱ اهڀ ٱٌعٲهٶىٰ ٰزعٰا اهڀلٶتٲ‪ٰٚ‬اْٰ فپاغٲتٰؿٰاضٰٓٱٍٲ‪ٰٙ ،‬بٲٰتاٶ‪ ٛ‬ٶ‬
‫قاي‪( :‬إْٸ عٱٌٰطٰ ‪ ‬كپاْٰ هپ‪ٰٚ‬ػٲتٰؿٶفٱ فٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬پًٲطڄ‪ ،‬ذٰتٸ‪ ٟ‬كپاْٰ هپ‪ٰٚ‬ػٲتٰؿٶفٱ اهڀٌٰطٲپأ‪ٝ‬پ‪ ،‬فپطٱبٸٌٰا أپبٲكٰطٰ فٶ‪ٛ‬‬
‫خصٱ بٕٶ)(‪.)5‬‬
‫ؿ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٶ ‪ٰٙ‬ػٲٰترٲػٶِٱٕٱ فپ‪ٰٚ‬أڀ ٱ‬
‫قپ٘ٲٶهٰٔا أپ ڄٗ اه ٸ‬

‫اؾصػةُذاؾداددة‪:‬ذاحلِـِ َؽةُذواؾتؼوى‪:‬‬
‫‪ٗ .280‬أْ ‪ٙ‬لْ٘ قاذب اهطأ‪ ًّ ٜ‬أٓى اسبِل‪ٗ ٞ‬اهتق٘‪ٗ ،٠‬ا ڀهرٱ ٲِلپ‪ٞ‬ٿ‪ً :‬جّ ذِٰٰجمپ‬
‫ذلپٌٰٕٱ‪ٗ ،‬ذِٰٰلپتٲٕٱ اهػټّٹ‪ :‬إشا أذلٌتٕ اهتحاضوٱ ٗا‪ً٘٪‬ض‪ ،‬فٔج٘ ٱًرِٰٸجمڂ‬
‫اهؿ‪ :١ٛ‬فٌٰٕٔٱ ٗأ ٲ‬
‫ٗ ٱًرٲِٰمڂ‪ٗ .‬أٓى اسبٶِٲمٶ ٗا ڀهرٱ ٲِلپ‪ٞ‬ٶ‪ :‬أٓى اهػټّټ ٗاهتحاضو‪ًٗ ،‬ب ذس‪ٙ‬ث طور‪ :ٞ‬إُٔ قجاي‬
‫هعٱٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا‪ ( :‬پقسٲ ذٸِلپتٲمپ ا‪٪‬ٿًٱ٘ضٱ) أ‪ ٜ‬ضٰانٰجتٲمپ ٗٓجصبٰتٲمپ‪ٗ ،‬ا ڀهرٱِٱجمٿ نبجعٱ‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)7307ٗ 100( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)2673/14( :‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪ :٠‬كتاو آزاو اهقان‪.)20910( :ٛ‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)20911( :٠‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)20912( :٠‬‬
‫(‪ )5‬أخطجٕ اهب‪ٔٚ‬ق‪ً ٛ‬ب اهػِّ اهلرب‪.)20913( :٠‬‬
‫ٖ٘ٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ى اهص‪ٙ ٨ ٜ‬ٱػٲتٰقپىٹ ًِٕ ؾج‪ ١ٛ‬يبجا قجس عهٰجوپتٲٕٱ‬

‫ا ڀهرِٰٶ‪ٚ‬مٶ‪ :‬أ‪ ٜ‬اهعق‪١٩‬ٱ‪ ،‬فاحملِٸمٿ‪ ٘ٓ :‬اهطج ٱ‬
‫ا‪ً٘٪‬ضٱ(‪.)1‬‬
‫ٗاهتٸقٰ٘‪ ًّ ٠‬اه٘قا‪ٞٙ‬ٶ‪ ٛٓٗ ،‬اسبصٰ ٱض ًّ اهؿ‪ ١ٛ‬أْ ‪ٙ‬قعٰ اىبط‪١‬ٱ ف‪ً ٛٓٗ ،ٕٚ‬ب اىبكجٽوس‬
‫ْح َذ ِر ِم ْن ِع َقابِ ِو‪،‬‬ ‫ِ ِ ِ ِِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ًججا ‪ٙ‬جج‪٧‬زټ‪ ٜ‬إفب ذبق‪ ٚ‬جقڄ ضنجج٘اْ اهلل‪ ،‬باإليْ َم ان ب ا َواالطْم ْئ نَ ان ل ُح ْكم و َوال َ‬
‫ح ًب اهق٘يڄ ٗاهعٌى ٗباطِٶٔا اهعوٍ باهؿط ٗاهلقٕٱ ف‪.ٕٚ‬‬ ‫ٗهآطٱ اهتق٘‪ ٠‬اهكٸ‪٩‬پ ٱ‬
‫أًا اٮمباْ فوق٘ي اهلل تعافب‪+ :‬ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ‬
‫ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ"(‪ )2‬فٔ٘ ضجى ً‪ ًّ ًّ٧‬بٽاُ‪ ٞ‬اىبوم ٗذاؾ‪ٚ‬تٕ ُكس‬
‫هلٍ باهطأ‪ ٜ‬اهػس‪ٙ‬س‪ٗ .‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهت‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪:‬ش إشا أضٰازٰ‬
‫ػ‪ ٰٛ‬شكچطٰٖٱ‪ٰٗ ،‬إْٲ شكپطٰ پأعٰإُٰٱ‪ٰٗ .‬إشا پأضٰازٰ اهللٿ‬
‫ق ٲسقڅ‪ :‬إْٲ ُٰ ٶ‬
‫اهللٿ با‪٪‬پًٶفڄ خٰ‪ٚ‬ٲطاځ‪ ،‬جٰعٰىٰ هپٕٱ ٰٗظڄ‪ٙ‬طٰ ٶ‬
‫جعٰىٰ هپٕٱ ٰٗظڄ‪ٙ‬طٰ غٱ٘‪١‬ٷ‪ :‬إْٲ ُٰػٶ‪ ٰٛ‬هپٍٲ ‪ٙ‬ٱصكِّ ٲطٖٱ‪ٰٗ ،‬إْٲ شكپطٰ هپٍٲ ٱ‪ٙ‬عٶِٲٕٱز(‪.)3‬‬
‫بٕٶ پ‪ٚ‬ٲطٰ شهٶمپ‪ٰ ،‬‬
‫ٗأًا آثاضٱ اٮمباْ ًّ ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ ٗاسبصضڄ ًّ اهعقاو ٗابتاا‪ ١‬ضن٘اْ اهلل فلٌا جا‪ ١‬عّ‬
‫عٌط بّ اشبٽاو ‪ ‬قاي‪٨( :‬پ ‪ٙ‬ٱقٶ‪ٍٚ‬ٱ أپًٲطٰ اهللٶ إ‪٨‬چ ًّٰٲ ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱكٰاٶُعٲ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٙ‬ٱهٰجاضڄ ٲ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٰٙ‬تٸبجعٱ‬
‫اهڀٌٰٽپاًٶعٲ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٙ‬ٱقٶ‪ٍٚ‬ٱ أپًٲطٰ اهللٶ إ‪٨‬چ ضٰجٱىٴ ‪ٰٙ‬تٰلپوچٍٱ بوٶػٰاُٶٕٶ كپوٶٌٰ‪ٞ‬ځ‪٨ ،‬پ ‪ِٰٙ‬ٲقٿلٱ عٶعٸتٶٕٶ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٰٙ‬ٽڀٌٰجعٱ فٶج‪ٛ‬‬
‫ذسٸتٶٕٶ)(‪.)4‬‬
‫رقټ ٰعوپ‪ ٟ‬ٶ‬
‫ذسٸتٶٕٶ) ًٗب هل ‪ٰٙ( :‬لٿوٹ عّٰٲ عٶعٸتٶٕٶ‪٨ٰٗ ،‬پ ٰ‪ٙ‬لڀتٱٍٱ فٶ‪ ٛ‬ا ڀه ٰ‬
‫رقټ ٰعوپ‪ ٟ‬ٶ‬
‫ا ڀه ٰ‬
‫ٗاهتق‪ٛ‬ٹ ضقبا مبتِعٱ عّ إُلاشٶ ا‪ً٪‬ط باهبٱعس عِٕ‪ٗ ،‬اهصٓاو عّ ا‪٨‬قرتاو ًِٕ‪ ،‬فج‪ٙ ٩‬قبجىٱ‬
‫أْ ‪ٙ‬لْ٘ ًب بٽاُ‪ٞ‬ٶ اسباكٍ أٗ صبوؼ اهؿ٘ض‪ِٓٗ ،٠‬ا ‪ٙ‬ٱوعَ اسباكٍٱ عو‪ ٕٚ‬إشا ل ‪ٙ‬لّ جفٖٱ‬
‫ٗج٘باځ‪ٗ ،‬شهم باسبحٸ‪ٗ ٞ‬نطٗض‪ ٝ‬طاع‪ٞ‬ٶ ٗه‪ٛ‬ټ ا‪ً٪‬ط‪ٙٗ ،‬سخى عو‪ً ٕٚ‬ب شهم ًجّ بجاو (ًجا ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬تٍ اه٘اجب إ‪ ٨‬بٕ فٔ٘ ٗاجب)‪ .‬عّ جعلط بّ بطقاْ قاي‪( :‬پأ ٲضغٰىٰ عٱٌٰطٱ بٲّٱ ا ڀهدٰٽچجاو‬
‫ذصٲ‪ٍٰٙ‬ٲ ا ڀهحٰ ٲٌ ٶع‪ٛ‬ټ ‪ٰٙ‬ػٲٰتعٲ ٶٌوٿٕٱ ٰعوپ‪ٰ ٟ‬ب ٲعضڄ اهؿٸاَڄ‪ ،‬فپأپبٰ‪ٰ ٟ‬عوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ‪ .‬فپقپجايٰ‬
‫غعٶ‪ٚ‬سٶ بٲّڄ عٰاًٶطڄ بٲّڄ ٶ‬
‫إهپ‪ٰ ٟ‬‬
‫(‪ )1‬تطت‪ٚ‬ب اهقاً٘ؽ احمل‪ٚ‬ط‪:‬د ‪ 2‬م‪ٗ .728‬هػاْ اهعطو‪ :‬د ‪ 3‬م‪ً :366-365‬از‪( ٝ‬ذِم)‪.‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬افط ‪.28 /‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اشبطاد ٗاٮًاض‪ :ٝ‬باو ًب ارباش اه٘ظ‪ٙ‬ط‪.)2932( :‬‬
‫(‪ )4‬أخطجٕ عبساهطظاق ًب اىبكِو‪ :‬د ‪ 8‬م‪ٗ .)15289( :299‬ق٘هٕ‪ٙ ٨ :‬كجاُع‪ :‬أ‪ٙ ٨ ٜ‬جساض‪،ٜ‬‬
‫ٗاىبكاُع‪ :ٞ‬أْ تكِع هٕ ؾ‪٣ٚ‬اځ ه‪ٚ‬كِع هم ؾ‪٣ٚ‬اځ آخط‪ٙ ٨ٗ ،‬هاض ‪ :‬أ‪ٙ ٨ ٜ‬ؿابٕ‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٗٙ‬‬

‫حوٶػٱْٰ٘ فٶج‪ ٛ‬بٱ‪ٚ‬ٱج٘ٶتلٿٍٲ) فوٌٸجا‬

‫ح ٰعوٿُٰٰ٘ٔا فٶ‪ ٛ‬عٱِٱقٶ‪ٰ ٰٗ ٛ‬ت ٲ‬
‫عٱٌٰطٱ‪ ( :‬پك‪٩‬چ‪ٰٗ ،‬اچهصٶ‪ُٰ ٜ‬لڀػٶ‪ ٛ‬بٰ‪ ٚ‬ٶسٖٶ ‪٨‬پ ٰت ٲ‬
‫ضٰأ‪ ٠‬ازبسٸ ًّ عٱٌط‪ٗ ،‬أْٸ عٌطٰ هّ ‪ٙ‬رتكٕ قبىٰ ٗاتٸلق ًعٕ عو‪ٗ ٟ‬ق‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬ذبلٍ ا‪ً٪‬طٰ ب‪ٌِٔٚ‬ا ًب‬
‫طاع‪ٞ‬ٶ اهلل)(‪.)1‬‬
‫اؾصػةُذاؾدابعة‪:‬ذاالدتجابةُذؾؼَبُولِذاؾشُّورى‪:‬‬
‫‪ٗ .281‬أْ تلْ٘ هكاذب اهطأ‪ ٜ‬اهط ب‪ٞ‬ٿ ًب اهعٌى اهتؿاٗض‪ً ٜ‬جّ جف ذجطم‪،‬‬
‫‪ ْ٪‬اهؿٹ٘ض‪ ٠‬نطوٴ ًّ اٮًاض‪ ،ٝ‬فٔ‪ًِ ٛ‬عه‪ٞ‬ٿ تلو‪ٚ‬وٷ ؾطعاځ‪ٗ ،‬هلا ٰٗجآٰ‪ٞ‬ڂ اجتٌاع‪ ٞٚ‬عٱطفاځ‪،‬‬
‫فاىبؿاٗض عط‪ٙ‬وٱ قَ٘څ أٗ قاُعٱ ضأ‪ ٜ‬أٗ قاذب خرب‪ٝ‬ٷ ٗقٰجِع‪ ،ٞ‬فٔج٘ ‪ ٨‬ضباهج‪ ٞ‬مبجاضؽ‬
‫ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تسبف اىبكاحل باهطأ‪ٓٗ ،ٜ‬صٖ ًِعه‪ِٙ ٞ‬سو هلا ؾطعاځ فتلجْ٘ ًب زا‪٢‬جط‪ٝ‬‬
‫اهتلو‪ٚ‬و‪ٗ ،‬ؼببٔا ك ف ًّ اهِاؽ ف‪ٚ‬لُْ٘٘ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتؿط‪ٙ‬و‪ٗ ،‬ذسٸ اهؿط هلصا ا‪ً٪‬ط‬
‫اهػِ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬شهم‪ ،‬ذ‪ٚ‬ث كاْ ضغ٘ي اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش پأؾٶفٱٗا ٰع پو‪ٛ‬ٸ أٹ‪ٰٔٙ‬ا‬ ‫ذسٗزاځ‪ٗ ،‬جط‬
‫اهِاؽٱ ز ف‪ِٚ‬سبٱٍٔ إفب اهتؿاٗضڄ‪ٙٗ ،‬بسأْٗ باهطأ‪ ٜ‬ف‪ٌٚ‬ا اغتؿجاضٍٓ ف‪ٚ‬جٕ‪ٓٗ .‬لجصا ججط‬
‫اهػٹِ‪ً ٞ‬ب كى إًاض‪ ٝ‬أٗ ؾأْ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اٮًاض‪.ٝ‬‬
‫ًٗ اي شهم‪ :‬أْ عٱٌط ‪ُ ‬سوٰ اهِاؽ إفب قتايڄ أٓى اهعطاق ذـب كاُ٘ا عو‪ ٟ‬اهؿټجطن‪،‬‬
‫فوٍ ‪ٙ‬قٿٍٲ أذسٴ‪ ،‬ذت‪ُ ٟ‬سبٍٰٔ اه اه ‪ٞ‬پ‪ ،‬فلاْ ًب اه‪َ٘ٚ‬ڄ اهطابع أْ اغجتحاوٰ أبج٘ عب‪ٚ‬جس‪ٝ‬پ بجّ‬
‫كرٰابٰ‪ٞ‬ٶ)‬
‫ج‪٩‬ځ ًٶّٰ اه ٸ‬
‫ًػع٘زٷ اه قل‪ٗ ،ٛ‬ل ‪ٙ‬لّ قراب‪ٚ‬ٵاځ; فق‪ٚ‬ى هعٌط‪٩ٰٓ (:‬چ أپًٸطٲ ٰ ٰعوپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ ضٰ ٱ‬
‫فقاي‪( :‬إُٸٌٰا أٿ‪ًٰ٦‬ټطٱ أپٗٸيٰ ًّٰڄ اغٲٰتحٰاوٰ‪ ،‬إٸُلٿٍٲ إُٸٌٰا غٰبٰقڀتٱٍٱ اهِٸاؽٰ بِٱكٲ ٰط‪ٝ‬ٶ ٰٓصا اهجسټ‪ّٙ‬ڄ‪ٰٗ ،‬إْٸ‬
‫ٰٓصا ٓٱٰ٘ اچهصٶ‪ ٜ‬اغٲٰتحٰاوٰ قپ ٲب پولٿٍٲ)(‪.)2‬‬
‫الفسعُ الجالح‪ :‬وا ال ُٖػرتط يف صف‪ ِٛ‬املػأِز‪:‬‬
‫‪ٙ ٨ٗ .282‬ؿرتط بأٓى اهطأ‪ ٜ‬اهطج٘ه‪ٞ‬ٿ أٗ اهلٔ٘ه‪ ْ٪ ،ٞ‬اىب٘ن٘ خرب‪ ،ٝ‬قاي اهلل‬
‫تعافب‪ +:‬ﮄ ﮅ ﮆ"(‪ٗ )3‬قاي اهلل تعافب‪ +:‬ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ"(‪ )4‬ز‪٨‬ه‪ٞ‬‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ عبساهطظاق ًب اىبكِو‪ :‬د ‪ 11‬م‪.)20724( :348‬‬
‫(‪ )2‬شكطٖ ابّ ك ف ًب اهبسا‪ٗ ٞٙ‬اهِٔا‪ :ٞٙ‬باو ًا ٗقع بأض اهعطاق‪ :‬د ‪ 7‬م‪.31‬‬
‫(‪ )4‬اهٌِى ‪.40 /‬‬ ‫(‪ )3‬اهلطقاْ ‪.59 /‬‬
‫‪ٖٗٚ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهِل اهؿطع‪ ٛ‬ل تعـب كْ٘ اىبػ‪ٗ٧‬ي اشببف ؾاباځ أَ كٔ‪٩‬ځ‪ٗ ،‬ل ‪ٙ‬كجو اهعجاهٶٍ باهلتجاو‬
‫بكل‪ ٞ‬اهؿباو أٗ اهلٔ٘ه‪ ،ٞ‬بى كاْ اهكراب‪ ٞ‬أ‪ٙ‬هاځ ‪ٙ‬ػتؿفْٗ اهِػا‪ ،١‬فوٍ تجتعـب قجل‪ٞ‬‬
‫عو‪ٚ‬جٕ أَ‬ ‫اهطج٘ه‪ً ٞ‬ب اىبػتؿف‪ ،‬بى كٌا فعى ضغ٘ي اهلل × ًب اسبس‪ٙ‬ب‪ ٞٚ‬ذجـب أؾجاض‬
‫غوٌ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا‪ ،‬بى كاْ عٌط ‪ٙ ‬ػتؿف اىبطأ‪ ٝ‬كٌا تقجسَ شكجطٖ‪ ،‬بجى اغتؿجاض‬
‫عبسٱاهطهبّ ‪ ‬اهِػا‪ً ٰ١‬ب أًط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ىبّ تلْ٘‪.‬‬
‫ٗعّ اهعٓط‪ ٜ‬قاي‪(:‬كپاْٰ صبوؼٱ عٌط ًاتكٵاځ ًجّ اهقٿجطٸا‪ ١‬ؾجباباځ كجاُ٘ا أٗ كٿٔج٘‪٨‬ځ‪،‬‬
‫فطقبا اغتؿاضٍٰٓ ف‪ٚ‬ق٘ي‪٨ :‬پ ‪ٌٰٙ‬ٲِٰعٱ أپذٰساځ ًٶِٲلٿٍٲ ذٰسٰاثٰ‪ٞ‬ٿ غٶِټٕٶ أپْٲ ‪ٙ‬ٱؿٶفٰ بطٰأڀ‪ٙ‬ٶٕٶ‪ ،‬فجإْٸ اهڀعٶوڀجٍٰ هپج‪ٚ‬ٲؼٰ‬
‫حبسٰاثٰ‪ٞ‬ٶ اهػټّټ ٰٗ‪٨‬پ ٶقسًٰٶٕٶ‪ٗ ،‬هلٶّٸ اهللپ ‪ٙ‬هٰعٱٕٱ ذٰ‪ٚ‬ٲثٱ ‪ٰٙ‬ؿٰا‪١‬ٱ)(‪.)1‬‬
‫پ‬

‫صػةُذغريِذادلدؾؿني‪:‬‬
‫‪ .283‬أًا قل‪ ٞ‬ف اىبػوٌـب ًب ُظاَ اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فٔ‪ ٛ‬عوج‪ً ٟ‬جا تقجسَ إ‪٨‬‬
‫ؾطط اٮغ‪ ،َ٩‬فؤٍ ز‪ ٨ٗ ٍِٔٙ‬إكطاٖ ًب اهس‪ٗ ،ّٙ‬أًا عجّ ب‪ٚ‬جاْ ضأ‪ٔٙ‬جٍ ٗزخج٘هلٍ ًب‬
‫صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬ٮهٔاض ؾل٘آٍ ٗكؿو تظوٌاتٍٔ‪ ،‬فإْ ٓجصا فهج‪٩‬ځ عجّ كُ٘جٕ ًجّ‬
‫اه٘اقع‪ ٞٚ‬ب٘قلٍٔ هلٍ اسبق ًب طوب اسبلٍ عو‪ٗ ٍٔٚ‬أْ ‪ٙ‬تقان٘ا إفب غوٽاْ‬ ‫اههطٗضا‬
‫اىبػوٌـب‪ ،‬فٍٔ ًّ ضعا‪ٙ‬ا اهسٗه‪ ٞ‬بعقس اهصً‪ٗ ،ٞ‬هلٍ ًا هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٍٔٚ‬ا عوج‪ً ٍٔٚ‬ب‬
‫اشباق‪ ٞ‬باىبػوٌـب أٗ اشباق‪ ٞ‬بٍٔ ف‪ٌٚ‬ا ب‪ُ ًّٗ .ٍِٔٚ‬اذ‪ ٞٚ‬أخجط‪ ٠‬ب٘قج‪ٞٚ‬‬ ‫ف اجملا‪٨‬‬
‫ضغ٘ي اهلل × بأٓى اهصً‪ ٞ‬كٌا جا‪ً ١‬ب اسبس‪ٙ‬ث عّ عٌط ‪ ‬قجاي‪ :‬ش ٰٗأٿٗٲقٶج‪ٕٚ‬ٶ بصٶًٸج‪ٞ‬ٶ‬
‫اهللٶ ٰٗشٶًٸ‪ٞ‬ٶ ٰضغٱ٘هٶٕٶ × پأْٲ ‪ٙ‬ٱٰ٘فچ‪ ٟ‬پهٔٱٍٲ ب ٰع ٲٔسٶٓٶٍٲ‪ٰٗ ،‬أڀْ ‪ٙ‬ٱقپاتٰىٰ ًٶّٲ ٰٗضٰاٶ‪ٔ٢‬ڄٍٲ‪٨ٰٗ ،‬پ ٱ‪ ٙ‬پلوچلٿ٘ا پأكڀٰجطٰ‬
‫ًٶّٲ طپاقپٶتٔڄٍٲز(‪.)2‬‬

‫اه ‪٩‬ث‪:ٞ‬‬ ‫فسخ٘هلٍ ًب صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬ٮبسا‪ ١‬تظؤٌٍ ٗضفع اىبظال عٍِٔ ًب اجملا‪٨‬‬
‫إ‪ٙ‬لا‪ ١‬اهعٔس هلٍ‪ٗ ،‬اهسفا عٍِٔ‪ٗ ،‬أْ ‪ٙ ٨‬لول٘ا ف٘ق طاقتٍٔ ٓ٘ ذقٍٔ ٗشًتٍٔ‪.‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ عبساهطظاق ًب اىبكِو‪ :‬د ‪ 11‬م‪.)20946( :440‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ازبٔاز ٗاهػف‪ :‬باو ‪ٙ‬قاتى عّ أٓى اهصً‪.)3052( :ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٖٗٛ‬‬

‫ثٍ إْ أٓى اهلتاو ٗغا‪٢‬ط اىبوى ا‪٪‬خط‪ ٠‬يبجّ كجاْ ًب ذٱلٌٔجٍ‪ ٨ ،‬ؾجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬پ هلجٍ‬
‫خاضد زا‪٢‬ط‪ٝ‬ٶ اهعبازا ٗبعض ًػا‪٢‬ىڄ ا‪٪‬ذ٘اي اهؿدك‪ ،ٞٚ‬هصهم كاْ أًطٱٍٓ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬ذايڄ‬
‫اىبػوٌـب ًٗا عو‪ًٗ ٍٔٚ‬ا هلٍ إشا اهتعً٘ا بعقسٶ شًٸتٍٔ‪ًٗ .‬ب ٓصا تلك‪ٚ‬ىٱ ًا إشا كاْ جف‬
‫اىبػوٌـب ؼبٌوْ٘ اهتابع‪ ٞٚ‬هسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ٗ َ٩‬زاض إُلاش اهؿط ‪ً ٍٓٗ ،‬ب ٓصا ًب عقجسٶ اهصټًج‪ٞ‬‬
‫هلٍ ًا هوٌػوٌـب ٗعو‪ً ٍٔٚ‬ا عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب‪ٗ .‬إ‪٨‬چ فجإٍُٔ ‪ ٨‬ؼبٌوجْ٘ اهتابع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬ذتج‪ٗ ٟ‬إْ‬
‫كاُ٘ا ًب صباي اىب٘ازٰع‪ٗ ٞ‬اهعٔسٶ‪.‬‬

‫ب الجاٌي‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي َوالعُّورَى‬
‫ن الرَِّأ ِ‬
‫ِِ‬
‫ض َأ ِ‬
‫ذالِ ِ‬
‫و َ‬
‫أٌِ َواعُ َ‬

‫أوَّالً‪:‬ذؿَجِِؾسُذذُورَىذاألُؿََّ ِة‪ :‬ذ‬

‫‪ ًّ .284‬زضاغ‪ ٞ‬اهػٹِ‪ٙ ٞ‬عوٍ أْ اهطغ٘ي × جعى اهتؿاٗض عو‪ ٟ‬تِ٘ٹ حبػب ُ٘‬
‫اهطأ‪ٗ ،ٜ‬اقته‪ ٟ‬هٕ ُ٘عاځ ًّ ا‪٨‬جتٌا ‪ ،‬فِحس أْ اهطغ٘ي × ًب قه‪ ٞٚ‬غجبا‪ٙ‬ا ٓج٘اظْ‬
‫ضزٸ ا‪ً٪‬ط إفب اهِاؽ‪ٗ ،‬جعى تقط‪ٙ‬ط اهِاؽ ه‪ٚ‬تهس إشُٕ ًّ خ‪٩‬ي ب‪ٚ‬اْ عطفا‪ .ٍٔ٢‬فرجـب‬
‫ب ًّ اهِاؽ قاي‪:‬شأًٸا ٰب ٲعسٱ‪ ،‬فإْٸ إخٲٰ٘اُٰلٿٍٲ پقسٲ جٰا‪١‬ٱُٰٗا تٰا‪٢‬ٶبـبٰ‪ٰٗ ،‬إُټ‪ ٛ‬پقسٲ ضٰأپ‪ٙ‬ٲتٱ پأْٲ پأضٱزٸ‬
‫طو ٰ‬
‫إهپ ٲ‪ٔٚ‬ڄٍٲ غٰبٲٰ‪ٔٚ‬ٱٍٲ‪ ،‬فپٌّٰٲ أپذٰبٸ ًٶ ٲِلٿٍٲ پأْٲ ‪ٰٙ‬ٽٶ‪ٚ‬بٰ شهٶمپ پفوڀ‪ ٚ‬ڀلعٰىٲز فپقپايٰ اهِٸاؽٱ‪ :‬پقسٲ طٶبٲِٰا شهٶمپ ‪ٰٙ‬ا‬
‫جعٱ٘ا ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬طٲفپجعٰ‬
‫ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ‪( ،‬فپقپايٰ‪ :‬ش إُټ‪٨ ٛ‬پ أپ ٲزضڄ‪ًّٰ ٜ‬ٲ أپ ٶشْٰ فٶ‪ٚ‬لٿٍٲ ًٶٌٸّٲ هپٍٲ ‪ٰٙ‬أڀشْٲ‪ ،‬فپاضٲ ٶ‬
‫إهپ‪ٚ‬ٲِٰا عٱطٰفپا ٱ‪٦‬كٿٍٲ أپًٲج ٰطكٿٍٲز فطججع اهِجاؽ‪ ،‬فلؤٌجٍ عطفجا‪ٗ ٍٓ٦‬ضجعج٘ا إفب ضغج٘ي اهلل‬
‫فأخربٖٗ أْ اهِاؽ قس ط‪ٚ‬ب٘ا ٗأشُ٘ا)(‪.)1‬‬
‫ًٗ ا ٱي شهم ذـب مسع عٌط ‪ ‬قبقاه‪ ٞ‬أذسٍٓ ًب أًط اشب‪٩‬ف‪ٗ ،ٞ‬ىبا قٿتى ع ٌاْ ‪‬‬
‫ٗذاغبٰ عو‪ٛ‬ٻ ‪ ‬ابِٰ‪ ٕٚ‬اسبػّٰ ٗاسبػـب عو‪ٌٔٚ‬ا اهػ‪ ،َ٩‬ضجعٰ انباځ ذت‪ ٟ‬أت‪ًِ ٟ‬عهپجٕٱ‪،‬‬

‫(‪ )1‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو ا‪٪‬ذلاَ باو اهعطفا‪ ١‬هوِاؽ‪ :‬اسبس‪ٙ‬ث (‪.)7177 ،7176‬‬
‫‪ٖٜٗ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ي‬
‫ّ پأًٶجفڅ‪ .‬پفقپجا ٰ‬
‫‪ ٩‬بٱج ٸس ًٶج ٲ‬
‫م پفٌٱج ٸس ‪ٰٙ‬ج ٰسنپ‪ ،‬فپج پ‬
‫ٗقاضٰ اهِاؽ ‪ٔٙ‬طعْ٘ إه‪ ،ٕٚ‬فقاه٘ا هٕ‪ :‬ٱُبٰاٶ‪ ٙ‬ٱع پ‬
‫ٰع ٶو‪ٛ‬ٻ ‪( :‬هپ ٲ‪ٚ‬ؼٰ شهٶمپ إهپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ‪ ،‬إُٸٌٰا شهٶمپ إهپ‪ ٟ‬أپٓٲىڄ ٰب ٲسضڅ‪ ،‬فپٌّٰٲ ضٰ ٶ‬
‫ن‪ ٰٛ‬بٕٶ أپٓٲجىٱ بٰج ٲسضڅ پفٔٱجٰ٘‬
‫ذسٴ ًٶّٲ أپٓٲىڄ ٰب ٲسضڅ إ‪٨‬چ أپتٰ‪ٰ ٟ‬عوٶ‪ٚ‬ٵاځ(‪.)1‬‬
‫خوٶ‪ٚ‬لپ‪ٞ‬ڂ) پفوپٍٲ ‪ ٰٙ‬ٲبقٰ أپ ٰ‬
‫ٰ‬
‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ اهتؿاٗض ًب اهقها‪ٙ‬ا اهعاً‪ٙ ٞ‬طجع ف‪ ٕٚ‬إفب ضأ‪ ٜ‬أٓى اسبجى ٗاهعقجس‪،‬‬
‫ٍٗٓ أٓى اهؿ٘ض‪،٠‬كعٌَ٘ اهكراب‪ً ٞ‬ب اىبس‪ ِٞٙ‬عو‪ ٟ‬عٔس غ‪ٚ‬سُا عٌط ‪ٗ ،‬أٓجى بجسض‬
‫عو‪ ٟ‬عٔس غ‪ٚ‬سُا عو‪ ٍٓٗ ، ٛ‬اهص‪ٙ ّٙ‬عربْٗ عجّ ضأ‪ ٜ‬ا‪ً٪‬ج‪ٗ ،ٞ‬تٽٌج‪ ّ٣‬ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬إفب‬
‫ضأ‪ ٍٔٙ‬بإُٔ ف‪ ٕٚ‬اىبكور‪ٗ ٞ‬زض‪ ١‬اىبلػس‪ ٨ ٝ‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬بٔ‪ٗ ١٨٧‬قب ؤٍ ‪ِٙ‬تظٍ أًجط اىبػجوٌـب‬
‫ٗ‪ٙ‬تبع ضأ‪ ٍٔٙ‬غا‪٢‬ط اهِاؽ‪.‬‬
‫َاصةِذاإلؿَامِ‪ :‬ذ‬
‫ثَاـِقاً‪:‬ذ َؿجِؾِسُذذُورَىذخ َّ‬
‫‪ .285‬أًا صبوؼ ؾ٘ض‪ ٠‬خاقج‪ ٞ‬اٮًجاَ ٗبٽاُتجٕ‪ ،‬فٔج٘ ‪ٙ‬تِج٘ ذػجب اهجطأ‪ ٜ‬أٗ‬
‫اٮُلاش‪ ،‬ف‪ٚ‬تؿاٗض اٮًاَ ًب أً٘ض اهِاؽ هب‪ٚ‬اْ اهطأ‪ ٜ‬اه‪٩‬ظَ عٌو‪ٚ‬اځ ًع خاق‪ ٞ‬هٕ قبى أْ‬
‫عوج‪ ٟ‬صبوجؼ اهؿج٘ض‪ ٠‬أٗ بعجس‬ ‫‪ٙ‬عطنٕ عو‪ ٟ‬صبوؼ اهؿ٘ض‪ ٠‬إشا كاْ ا‪ً٪‬ط يبا ‪ٙ‬عط‬
‫اُعقاز صبوؼ اهؿ٘ض‪ً ٠‬ا زاَ اسباي زْٗ اهتقط‪ٙ‬ط‪ٗ .‬إشا كاْ ا‪ً٪‬ط ًب صباي اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬فوجٕ‬
‫أْ ‪ٙ‬تؿاٗض ًع قازتٕ ٗٗظضا‪ٗ ٕ٢‬عٌاهٕ‪ ،‬فإٍُٔ ٍٓ اىبِلصْٗ ًّٗ ‪ٙ‬عوٍ حبقا‪٢‬ق ا‪ً٘٪‬ض‪.‬‬
‫ٗٓصا كوٕ هعٌَ٘ آ‪ٙ‬يت اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتؿاٗض‪ ،‬ثٍ سبس‪ٙ‬ث أبج‪ ٛ‬غجع‪ٚ‬س اشبجسض‪  ٜ‬عجّ‬
‫خوٶ‪ٚ‬لپ‪ٞ‬ٷ إ‪٨‬چ كپاُٰتٲ هپجٕٱ بٽپاُٰتٰجاْڄ‪:‬‬
‫دوپوٰ ًٶّٲ ٰ‬
‫اهِيب × قاي‪ :‬شًٰا ٰبعٰثٰ اهللٿ ًٶّٲ ُٰيبٍّ‪٨ٰٗ ،‬پ اغٲٰت ٲ‬
‫بٽپاُٰ‪ٞ‬ڂ تٰأڀًٱ ٱطٖٱ باهڀ ٌٰعٲطٱٗ ٶ ٰٰٗترٱهٹٕٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ‪ٰٗ ،‬بٽپاُٰ‪ٞ‬ڂ تٰأڀًٱ ٱطٖٱ باهؿٸطټ ٰٗ ٰترٱهٹٕٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲجٕٶ‪ ،‬فپاهڀ ٌٰعٲكٱجَ٘ٱ‬
‫ًّٰٲ عٰكٌٰٰٕٱ اهللٿز(‪ .)2‬ثٍ إْٸ ضغ٘ي اهلل × كاْ ؽبتاض ًّٰ ‪ٙ‬ؿاٗضٖ ًب أً٘ض اىبػوٌـب عو‪ٟ‬‬
‫اُلطازٷ كٌا جا‪ ١‬عّ عٌطٰ ‪ ‬قاي‪:‬ش كپاْٰ ٰضغٱ٘يٱ اهللٶ × ‪ٰٙ‬ػٲٌٰطٱ ًٰعٰ أپب‪ٰ ٛ‬بلڀطڅ فٶج‪ ٛ‬ا‪٪‬پًٲجطڄ‬
‫ػوٶٌٶـبٰ ٰٗأپُٰا ًٰ ٰعٔٱٌٰا ز(‪.)3‬‬
‫ًٶّٲ أٿًٱ٘ضڄ اهڀٌٱ ٲ‬
‫(‪ )1‬شكطٖ اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب تاض‪ٙ‬ذ اشبولا‪ :١‬م‪ٗ ، 160‬قاي‪ٗ :‬أخجطد ابجّ عػجاكط ًجّ ٗججٕ آخجط عجّ‬
‫اهعٓط‪ ٜ‬عّ غع‪ٚ‬س بّ اىبػ‪ٚ‬ب‪ٗ ،‬شكط قك‪ ٞ‬ط٘‪ٙ‬و‪.ٞ‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪.)7198( :‬‬
‫(‪ )3‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪:‬د‪ 1‬م‪ٗ .34ٗ 26ٗ 25ٗ 7‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع ‪.)169( :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓٗٗ‬

‫ِذاؾدرَا َقةِذوَا ْؾخِ ِب َرةِ‪ :‬ذ‬

‫ثاؾثاً‪:‬ذ َؿجِؾِسُذذُورَىذأَفِل ِّ‬
‫‪ .286‬أًا صبوؼ ؾ٘ض‪ ٠‬أٓى اهسضا‪ٗ ٞٙ‬اشبرب‪ ،ٝ‬فوٌا تقسَ ًّ قك‪ ٞ‬اسبباو بجّ اىبِجصض‬
‫ٗ فٖٶ‪ ،‬ثٍ ىبا جا‪ ًّ ١‬اغتؿاضتٕ قو‪ ٟ‬اهلل عو‪ٚ‬جٕ ٗغجوٍ ‪ٓ٪‬جى اهٽجب ٗاهكج‪ٚ‬سه‪ً ٞ‬ب أًجط‬
‫ا‪٪‬زٗ‪ ،ٞٙ‬عّ عا‪٢‬ؿ‪ ٞ‬ضن‪ ٛ‬اهلل عِٔا قاهت‪ :‬ش إْٸ ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ × كپاْٰ ‪ٰٙ‬ػٲقپٍٱ عٶِٲجسٰ آخٶجطڄ‬
‫عٱٌٱ ڄطٖٶ‪ٰٗ ،‬كپاُٰتٲ تٰ ڀقسٶَٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ٗٱفٿ٘زٱ ا ڀهعٰطٰو ًٶّٲ كٿىټ ٰٗجٲجٕٷ‪ ،‬فپتٰ ٲِعٰجتٱ هپجٕٱ ا‪٪‬پ ٲُعٰجا ٰ‪ ،‬پفلٿِٲجتٱ‬
‫ٿأعٰاٶهحٱٕٱ بٰٔاز(‪.)1‬‬

‫ب الجـَّالِحُ‪:‬‬
‫ط َم ُ‬
‫ى ِ‬
‫الِ َ‬
‫ي وَوَذِ ِمضَ العُّورَى‬
‫ْ أَِِنَ الرَّأ ِ‬
‫التحَدِّيَاتُ الَّتِي تُوَادِ ُ‬
‫‪‬‬
‫اهجيت‬ ‫ؼبكط ٓصٖ اىبٽوب زضاغ‪ٞ‬پ اه٘اقع ه‪ ًٞ٫‬اىبػوٌ‪ً ٞ‬ب زا‪٢‬جط‪ ٝ‬ا‪٪‬غجباو ٗاىبػجبٸبا‬
‫تع٘قٔا عّ يباضغ‪ ٞ‬اهِٔه‪ٗ ٞ‬اهتحس‪ٙ‬س‪ ،‬فٔ‪ً ٛ‬ع أُٔا أغباو هل ف ًجّ قهجا‪ٙ‬ا اىبعاُجا‪ٝ‬‬
‫ه‪ٗ ًٞ٫‬اهتأخف عّ اهِٔه‪ ،ٞ‬فإُٔا كصهم تؿلى ًب ًهجاً‪ِٔٚ‬ا أظًج‪ ٞ‬هوؿج٘ض‪ ،٠‬فٔج‪ٛ‬‬
‫تع٘ق اشبٽاو ا‪٨‬غ‪ ًٛ٩‬عّ اٮُتاد ٗاه٘ق٘ي إفب أٓسافٕ‪ .‬أًا ٗجٕ ا‪٪‬غباو‬ ‫قع٘با‬
‫فٔ٘ كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬
‫ً‪:‬ذاؾضعِفُذاؾشَّدِقدُذاؾَّذِيذ َررَأَذعَؾَىذأَذِفَانِذاؾْؿُدِؾِ ِؿنيَذػِيذ َػفِمِذاإلدِالَمِ‪ :‬ذ‬
‫أوال َّ‬
‫‪ .287‬ق٘‪ ٝ‬اهلٍٔ ًب اهصّٓ أٗ نعلٕ ًع أُٔجا تقجَ٘ خباقج‪ ٞ‬اٮزضان اهلٽط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب‬
‫اهصّٓ‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ تلع‪ٚ‬ى ٓصٖ اهق٘‪ ٝ‬هولٍٔ أٗ تعٽ‪ٚ‬ؤا أٗ اهالو‪ ٞ‬عّ شهم‪ ًّ ٘ٓ ،‬ا‪ً٘٪‬ض‬
‫اهلػب‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اهرتب٘‪ٙ‬ج‪ٗ ;ٞ‬هلجصا ججا‪ ١‬اسبجثٹ ًب اهِكج٘م اهؿجطع‪ ٞٚ‬عوج‪ ٟ‬اهجتعوٍ ٗاهتعقجى‬
‫ٗاٮزضان‪ ،‬هتق٘‪ًٰ ٠‬وپلج‪ ٞ‬اٮزضان ًب عقجى اٮُػجاْ ٗ‪ٙ‬لعټوجٔا ٓج٘ بعجس شهجم بجاهلٍٔ‬
‫هوٌٽو٘و اهؿطع‪ٗ ٛ‬اىبطاز ًِجٕ ًب اه٘اقجع‪ .‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ‬

‫(‪ )1‬اهرتات‪ٚ‬ب اٮزاض‪ :ٞٙ‬د ‪ 1‬م‪.455‬‬

‫ٔٗٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعجافب‪ +:‬ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵﯶ ﯷ‬

‫ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ"(‪.)2‬‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬تق٘‪ ٞٙ‬اهلٍٔ ًب عقو‪ ٞٚ‬اٮُػاْ‪ ٘ٓ ،‬إػباز اهقجسض‪ ٝ‬اه٘اع‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب فلجطٖ ٗاهجيت‬
‫تػتٽ‪ٚ‬ع اهتعبف عّ إمبأُا ًب اهق٘ي ٗاهعٌى‪ٗ .‬ق٘‪ ٝ‬اهلٍٔ ٓصٖ تعرب عّ شاتٔجا بتجسافع‬
‫ذػټٔا اٮمباُ‪ً ٛ‬ب صباي اهللط ٗاهؿع٘ض‪ٗ ،‬تِتخ آثاضٖ ًب اشبرب‪ٗ ٝ‬اهقج٘ي ٗاهعٌجى‪ ،‬فج‪٩‬‬
‫تٽ‪ٚ‬ق أْ تبق‪ ٟ‬ذب‪ٚ‬ػ‪ً ٞ‬ب ًلُِ٘اتٔا فتظٔط قب٘قو اٮُػاْ اىبترهط فطز‪ٙ‬جاځ ٗنباع‪ٚ‬جاځ ًب‬
‫أق٘اهٕ ٗأعٌاهٕ‪.‬‬
‫ٗنعوٱ اهلٍٔڄ ٓ٘ تطاجعٱ ٓصٖ اهقسض‪ ٝ‬عّ اغترهجاض ٗع‪ٔٚ‬جا ًب فلجط اٮُػجاْ‪،‬‬
‫فتتدوو عّ أغبابٕ ًّٗ ثٍ تا‪ٚ‬ب يباضغتٔا اٮمباُ‪ ًّ ٞٚ‬اهق٘ي ٗاهعٌى‪ً ،‬جع أُٔجا ‪٨‬‬
‫تعاي تع‪ٚ‬ـ ًِار اٮمباْ ًب ذػٔا ٗٗجسأُا‪ٗ ،‬باهتاه‪ ٛ‬تتقٔقط عّ اىبطاز ًِٔجا فلجطاځ‪،‬‬
‫هتع‪ٚ‬ـ ًب أج٘ا‪ ١‬ا‪ٓٗ٪‬اَ ًِٗار ازبٔى ًب ك ف ًّ اىبػا‪٢‬ى اىبجطاز‪ًِٔ ٝ‬جا‪ٗ ،‬قج٘‪٨‬ځ إفب‬
‫اهتأثط بافٓا يبا ػبعؤا بعس اهتدوو تع‪ٚ‬ـ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتبع‪ ٞٚ‬ه٭خط‪.‬‬
‫ٗاٮُػاْ ذـب ‪ٙ‬هعو شِٕٓ عّ اهلٍٔ‪ٙ ،‬جسخى عجال ‪ٚ‬جاو اهج٘ع‪ ٛ‬أٗ ًب أقجى‬
‫تقس‪ٙ‬ط اهتدوو عّ أزا‪ ١‬اىبٽو٘و ًِٕ‪ ًّٗ ،‬ثٍ فإُٕ ‪ ٨‬مبلّ هٕ أْ ‪ٙ‬تلآٍ ًع ا‪٬‬خط أٗ‬
‫‪ٙ‬للط ًعٕ أك ط ًّ ا‪٪‬زا‪ ١‬اهبػ‪ٚ‬ط ٗاهتللف اهػاشد‪ٗ ،‬ك‪ ٩‬ا‪ً٪‬ط‪ ّٙ‬ؼبلٌٌٔجا اهالوج‪،ٞ‬‬
‫ٗاهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬خساعٌٔا ًّ ا‪٬‬خط‪ ٨ ،‬غ‪ٌٚ‬ا ٗأْ عقو‪ ٞٚ‬اشبكٍ ذبٌى اهل‪ٚ‬جس ٗاهٽٌجع‬
‫قبا عِس اههع‪ٚ‬و‪ٗ ،‬اهل‪ٚ‬س با‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهٽٌع ب طٗاتٔا ٗخفاتٔا‪.‬‬
‫ٗ‪ِٙ ٨‬ظط إفب اههعو اهؿس‪ٙ‬س اهص‪ ٜ‬ططأ عو‪ ٟ‬أشٓاْ اىبػوٌـب ًب فٍٔ اٮغ‪ َ٩‬إُٔ‬
‫ًػأه‪ ٞ‬فطٗق فطز‪ ٞٙ‬أٗ تلاٗ أفٔاَ; ‪ً ُٕ٪‬ع إقطاضُا بأْ اهبؿط ًّ اهٽب‪ٚ‬ع‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬تلاٗت٘ا‬
‫ًب قسضاتٍٔ اهصِٓ‪ٗ ٞٚ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهِلػج‪ ،ٞٚ‬ثجٍ إُٔجٍ ‪ٙ‬تلجاٗتْ٘ ًب قجسضاتٍٔ ازبػجس‪ٞٙ‬‬
‫ٗإًلاُاتٍٔ اهبسُ‪ ،ٞٚ‬كىٻ قبا ذباٖ اهلل ًّ ُعٌ‪ ٞ‬عو‪ً ٕٚ‬ب شهم‪ ،‬إ‪ ٨‬أْ ٓصا هج‪ٚ‬ؼ ٓج٘ اىبجطاز‪،‬‬

‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اىب‪.78 / ًِْ٘٧‬‬

‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اٮغطا‪.36 / ١‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕٗٗ‬

‫ٗإلبا اىبطازٱ اههعو اهللط‪ ٜ‬هٯغ‪ٗ ،َ٩‬قٽعاځ ه‪ٚ‬ؼ ِٓان نعلاځ فٽط‪ٙ‬اځ ًب ٓصٖ اهقه‪،ٞٚ‬‬
‫اهص‪ِٙ ٜ‬تخ بأثط ازبٔجى أٗ‬ ‫‪ ْ٪‬اٮغ‪ َ٩‬ز‪ ّٙ‬اهلٽط‪ٗ ،ٝ‬إلبا اىبطاز اههعو ًب اهقِاعا‬
‫اهالو‪ً ٘ٓٗ ،ٞ‬ا أقاو اهب اهِٹدب ًّ اىب قلـب ٗاهباذ ـب‪ ،‬بى ك ف ًّ اىبتدككـب‬
‫بسضاغ‪ ٞ‬اهعوَ٘ اهؿطع‪ٗ ،ٞٚ‬ه‪ٚ‬ؼ عٌَ٘ ا‪ ًٞ٪‬فرػب‪.‬‬
‫ٗهلصا اهػبب ع‪ ِٕٚ‬ظبس أْٸ اهبٰ احملاٗ‪ ٨‬اهيت قاًت ًب اهعال ا‪٨‬غ‪ ًٛ٩‬ٮُٔانٕ ل‬
‫تِحس‪ ،‬بى إُٔا ذت‪ ٟ‬ل ذب٘ي زْٗ اغتٌطاض اعبساضٖ‪ٗ ،‬هى اهعال ا‪٨‬غج‪ٙ ًٛ٩‬تدجبط ًب‬
‫أج٘ا‪ ١‬اهل٘ن‪ًٗ ٟ‬ػاهم ا‪٨‬عبٽاط‪ٗ ،‬خباق‪ًِ ٞ‬ص أٗاغط اهقطْ اه اُ‪ ٛ‬عؿط ًّ اهلحط‪ٝ‬‬
‫(اه اًّ عؿط اىب‪٩ٚ‬ز‪ِٙ ٘ٓٗ )ٜ‬رسض عّ اىبػت٘‪ ٠‬اه‪٢٩‬ق بٕ اعبجساضاځ غجط‪ٙ‬عاځ‪ٙ ٨ٗ ،‬جعاي‬
‫‪ٙ‬عاُ‪ ٛ‬آ‪ٓ َ٨‬صا اهتأخط ٗا‪٨‬عبٽاط‪.‬‬
‫ف‪ ٩‬بس ًّ ًعازب‪ٓ ٞ‬صا اهّ٘ٓ اهللط‪ ٜ‬ه‪ٚ‬تأت‪ ٟ‬اهتلآٍ بـب أشٓاْ اىبػوٌـب بٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬
‫اهتللف ازبٌاع‪ٗ ٛ‬اهص‪ ٘ٓ ٜ‬عـب اهؿ٘ض‪ٗ .٠‬تأت‪ ٛ‬اىبعازب‪ ًّ ٞ‬خج‪٩‬ي تِؿج‪ٚ‬ط اهعقو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫باه قاف‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ ًٞٚ٩‬أق٘‪٨‬ځ ٗفطٗعاځ عو‪ ٟ‬قسض اسباج‪ ًّٗ ،ٞ‬ثٍ تلع‪ٚ‬ى ثقاف‪ ٞ‬اىبطذو‪ ٞ‬عو‪ٟ‬‬
‫أق٘هلا ٗفطٗعٔا‪ ،‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب إػباز اىبِار اهصٓين هقپب٘ي اهلٔجٍ اهكجر‪ٚ‬س أٗ ًب أقجى‬
‫تقس‪ٙ‬ط ٮػباز اٮذػاؽ اهللط‪ٗ ٜ‬اهؿع٘ض اٮمباُ‪ ٛ‬عِس اهتعاًجى ًجع اه٘اقجع اهػجويب‬
‫اهص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ ،ًٞ٪‬ثٍ ت‪٧‬ز‪ٓ ٜ‬صٖ اهعقو‪ ٞٚ‬اىبػوٌ‪ ٞ‬زٗضٓا اهط‪ٙ‬از‪ ٜ‬عِس اهتللف ازبٌاع‪ٛ‬‬
‫ٗاهعٌى اجملتٌع‪ٓٗ .ٛ‬صا باهِػب‪ ٞ‬ه‪٫‬فطاز ٗاهػ٘از ا‪٪‬عظٍ‪ ،‬أًا باهِػب‪ ٞ‬هوِٹدٰب ٗاىب قلـب‬
‫ٗاىبتعوٌـب‪ ،‬فإْ ا‪ً٪‬ط ؼبتاد إفب ًا ٓ٘ أك ط‪ ،‬أ‪ ٜ‬ؼبتاد إفب تلع‪ٚ‬ى أغٱؼ اه قاف‪ٗ ٞ‬تِؿ‪ٚ‬ط‬
‫أغباو ا‪٨‬جتٔاز‪.‬‬
‫ِذاؾشرِع َِّقةِ‪ :‬ذ‬
‫ثاـقاً‪:‬ذ َت ِعطِقلُذاالجِ ِتفَادِذوَػَصِلُذاؾؾِّدَانِذا ْؾ َعرَبيِّذ َعنِذ َػفِمِذاؾـُّصُوص َّ‬
‫‪ .288‬تِؿأ ا‪٪‬فلاض ًب شّٓ اٮُػاْ إًا بعبقط‪ ٞٙ‬تؿطق ًب شِٕٓ‪ ،‬أٗ ب٘ذ‪ ٛ‬اهلل هٕ‬
‫بس‪٨‬ه‪ ٞ‬اهلتجاو ٗاهػجِ‪ً ٞ‬ب أشٓجاْ اىبػجوٌـب‪،‬‬ ‫بٔا‪ٗ .‬ا‪٪‬فلاض اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بعس أْ ُؿأ‬
‫ذـب توق٘ٓا ًّ ضغ٘ي اهلل ×‪ ،‬فلاْ اهطغ٘ي ‪ٙ‬توقآا ٗذ‪ٚ‬اځ ًّ ضبٕ‪ٗ ،‬كاْ اهكجراب‪ٞ‬‬
‫‪ٙ‬توقُ٘ٔا بقسضاتٍٔ اهصِٓ‪ ٞٚ‬عوج‪ ٟ‬فٌٔٔجا بعجس أْ ‪ٙ‬ب‪ٚ‬ٸِٰٔجا اهطغج٘ي × هلجٍ‪ ،‬فتل٘ٸُجت‬
‫ٖٗٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بق٘‪ ٝ‬عقو‪ٚ‬تٔا ٗضٱق‪ُ ٛ‬لػ‪ٚ‬تٔا‪ .‬ذ‪ٚ‬ث كاْ اهكراب‪ ٞ‬أٓجىٱ فكجاذ‪ٞ‬‬
‫ٗب‪ٚ‬اْ ٗق٘‪ ٝ‬شّٓ ًب اغتقباي اهج٘ذ‪ ،ٛ‬فهج‪٩‬ځ عجّ أْ صبجتٌعٍٔ كاُجت ذبج‪ٚ‬ط بجٕ قج‪ٍٚ‬‬
‫أخ‪٩‬ق‪ٗ ٞٚ‬اجتٌاع‪ ٰٙ ٞٚ‬ٱعْٰ٘ أبعازٓا ٗ‪ٙ‬تعاًوْ٘ ًعٔا بإزضان آًِ٘ا بٕ‪ ،‬فوٌجا ججا‪ً ٍٓ١‬جا‬
‫ٓ٘ جس‪ٙ‬س ٗ ط‪ٙ‬ب تلاعو٘ا ًعٕ بلٽطتٍٔ ا‪ ًٞٚ٪‬ا‪٪‬ق‪ٚ‬و‪ٗ ،ٞ‬هاتٍٔ اهلك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬هػجأٍُ‬
‫اىبعٔ٘ز‪ ،‬فتب‪ِ٘ٚ‬ا اسبقٸ ٗآًِ٘ا بٕ‪.‬‬
‫ٗكاُت اشبف‪ً ٞٙ‬ب أً‪ ٞ‬اهكراب‪ ٞ‬ضن٘اْ اهلل عو‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عاځ‪ٗ ،‬ؾٔسٰ اهللٿ عع ٗجى هلٍ‬
‫بصهم‪ ،‬بأٍُٔ خف ا‪٪‬ج‪ٚ‬اي اهيت تِؿأ ًب ا‪٨‬غ‪ َ٩‬ىبع‪ٚ‬ٸتٍٔ ضغ٘ي اهلل × ٗهػ‪ًٞ٩‬‬
‫فٽطتٍٔ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ :‬ﮉ ﭑ ﭒ ﭓﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛﭜ ﭝ‬
‫ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤﭥ ﭦﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫﭬ ﭭ ﭮ ﭯ‬
‫ﭰﭱ ﭲﭳ ﭴ ﭵﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ‬
‫ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮈ(‪.)1‬‬
‫ٗهبىٰ اهكراب‪ٞ‬ٿ اٮغ‪ً َٰ٩‬تٌټ‪٩‬ځ باهلتاو ٗاهػِ‪ٗ ٞ‬هػاْ اهعطو‪ ،‬اهص‪ ٘ٓ ٜ‬هػأٍُ‬
‫ٗأغجباو ٗضٗز‬ ‫ٍٗٓ أعوٍ اهِاؽ بس‪٨٨‬تٕ‪ ،‬فه‪٩‬ځ عّ عؤٌٍ بأغباو ُعٗي ا‪ٙ٬‬جا‬
‫ا‪٪‬ذاز‪ٙ‬ث‪ .‬فوٍ تلّ مث‪ً ٞ‬ؿلو‪ً ٞ‬ب ج‪ٚ‬ى اهكراب‪ ٞ‬ضن٘اْ اهلل عو‪ ٍٔٚ‬نب‪ٚ‬عاځ‪.‬‬
‫و ٓصٖ ا‪ ًٞ٪‬بعس اهكراب‪ ٞ‬أْ اهعوٍ باٮغ‪ٙ َ٩‬قته‪ ٛ‬اهعوجٍٰ باهلتجاو‬
‫ٗعٰوٶٍٰ غوپ ٱ‬
‫ٗاهػِ‪ٗ ٞ‬هػاْ اهعطو‪ ،‬أ‪ ٜ‬عوٌ٘ا ك‪ٚ‬جو فپٔڄجٍٰ اهكجراب‪ٞ‬ٿ عجّ ضغج٘ي اهلل × ز‪ٙ‬جٍِٔ‬
‫ٗأخصٖٗ‪ٗ ،‬فٌٔ٘ا شهم; فاهتعً٘ا شهجم ٗاجتٔجسٗا ًب إُجعاي ا‪٪‬ذلجاَ عوج‪ ٟ‬اه٘قجا‪٢‬ع‬
‫ٗا‪٪‬ذساث‪ٗ ،‬أ‪ٙ‬هاځ ل تلّ مث‪ً ٞ‬ؿلو‪.ٞ‬‬
‫ذـب اختوط ف اهِاطقـب باهعطب‪ ٞٚ‬بأٓى اهعطب‪ ًّ ٞٚ‬اهعطو‬ ‫ٗهلّ اىبؿلو‪ ٞ‬هٔط‬
‫ٗ فٍٓ اهص‪ ٍٓ ّٙ‬أزض‪ ٠‬اهِاؽ بأغباو فٍٔ اٮغ‪ٗ ،َ٩‬زخوت ططا‪٢‬ق تللف ل تلّ‬
‫ًّ قبى ًعٔ٘ز‪ ٝ‬بـب اهِاؽ‪ٗ ،‬خباق‪ ٞ‬بعس تطنب‪ ٞ‬ا‪٪‬فلاض اهلوػل‪ ٞٚ‬إفب اهعطب‪ُٗ ،ٞٚ‬ؿج٘‪١‬‬
‫عوٍ اهل‪ ،َ٩‬يبا تػبب إفب ُ٘ ًّ ا‪٨‬نٽطاو اهللط‪ً ٜ‬ب اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ بـب اىبػجوٌـب‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهلتس ‪.29 /‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗٗٗ‬

‫ًب شهم اهعًاْ‪ٗ ،‬أهبؼٰ ك فاځ ًّ اىبػجا‪٢‬ى ٿهب٘غجاځ فوػجل‪ٚ‬ٵاځ عوج‪ ٟ‬جف ُٔجخ اهكجراب‪ٞ‬‬
‫ٗاهتابعـب‪ ،‬حب‪ٚ‬ث اختوٽت اىبػا‪٢‬ى عو‪ ٟ‬أٓى ا‪٨‬ختكام ٗه‪ٚ‬ؼ عاً‪ ٞ‬اهِاؽ فرػب(‪.)1‬‬
‫اهػجابق‪ ٞ‬ه‪ً٫‬جٍ ٗبجسٗافع ًلجآ‪ٍٚ‬‬ ‫اهللط‪ ٞٙ‬بتأثف اىبعتقجسا‬ ‫اهت‪ٚ‬اضا‬ ‫ٗىبا كٱط‬
‫ًب ا‪ً٪‬ج٘ض‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ،ٞٚ‬قاض ؽب٘‬ ‫ا‪٪‬عٌاق ٗا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلوػل‪ ٞٚ‬هلٌا أٗ بتأثف ا‪٨‬دبآا‬
‫‪ ٩‬هوعوٍ‪ُٗ ،‬ظپطٰ بعضٱ اهعوٌا‪ ١‬إفب إقلاي باو ا‪٨‬جتٔاز‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا إُٔ قاض‬
‫ًّٰ ٓ٘ ه‪ٚ‬ؼ أٓ ځ‬
‫اهتلط‪ٙ‬ع ًب ا‪٪‬فلاض ‪ٙ‬قَ٘ عو‪ ٟ‬أق٘اي اهعوٌا‪ ٨ ١‬ا‪٨‬غتِباط ًّ ا‪٪‬زهج‪ ٞ‬اهؿجطع‪ِٓٗ ،ٞٚ‬جا‬
‫فكوت اهٽاق‪ ٞ‬اهعطب‪ ٞٚ‬هلٍٔ اهِل اهؿطع‪ ٛ‬عّ ًِٽ٘قٕ اىبج٘ذ‪ ٟ‬بجٕ‪ٗ ،‬قجاض ‪ٙ‬تعاًجى‬
‫اهِاؽ ًع اهِل اهؿطع‪ ٛ‬ههطٗض‪ ٝ‬اهعباز‪ ٝ‬أٗ اه٘ع اهعاَ ٗاٮضؾاز ذػب‪ٓٗ ،‬لجصا‬
‫فكى هػاْ اهعطو عّ اهِل اهؿطع‪ ٛ‬فتعٽى ا‪٨‬جتٔاز‪ٗ ،‬باهتاه‪ ٛ‬نعو اهلٍٔ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗل ‪ٙ‬أ ٶ أًط اهلكى ٓصا فحأ‪ٗ ،ٝ‬إلبا ذسث تسضػب‪ٚ‬اځ ذـب أٿٌٓى أًط اهوا‪ً ٞ‬ب فٔجٍ‬
‫اهواج‪ ٞ‬اهعطب‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هاج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬أزا‪ًِ ٕ٢‬ص أٗا‪٢‬ى اهقطْ اهػابع اهلحط‪ ،ٜ‬ذ‪ٚ‬جث قجاض‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬بوا‪ ٞ‬أخط‪ ،٠‬ه‪ٚ‬تقول ُل٘ش اهوا‪ ٞ‬اهعطب‪ً ٞٚ‬ب فٔجٍ اهِكج٘م‬ ‫اهعوٌا‪ٗ ،١‬أخص‬
‫اهؿطع‪ٙٗ ٞٚ‬هعو‪ٗ ،‬ق٘‪٨‬ځ إفب كتاب‪ ٞ‬اهِك٘م اهقطآُ‪ ٞٚ‬باهوا‪ ٞ‬ا‪٪‬خط‪.٠‬‬
‫ٗا‪ً ْ٬‬ا ل ‪ٙ‬لتس باوٱ ا‪٨‬جتٔاز ‪ٓ٪‬وٕ شٗ‪ ٜ‬اهللا‪ ٝ١‬عو‪ٚ‬جٕ ٗكبجعد اهواج‪ ٞ‬اهعطب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫باهِك٘م اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب شّٓ اىبتللط ًٍِٔ ًع ا‪٪‬غجباو ا‪٪‬خجط‪ ٠‬ه‪٩‬جتٔجاز فػج‪ٚ‬بق‪ٟ‬‬
‫ا‪٨‬عبٽاط ‪ ٜ٘ٔٙ‬باىبػوٌـب‪ ،‬فاهوػاْٱ اهعطب‪ ٘ٓ ٛ‬اجملاي اهص‪ٙ ٜ‬لعٸى ف‪ ٕٚ‬اهِل اهؿجطع‪ٛ‬‬
‫دباٖ اه٘اقع ىبعطفتٕ‪ٙ ٨ٗ ،‬تأت‪ ٟ‬أزا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬كاً‪٩‬ځ إ‪ ٨‬بٕ‪ٗ ،‬بإٌٓاي اهوا‪ ٞ‬اهعطب‪ًٗ ٞٚ‬عطف‪ٞ‬‬
‫ًعٔ٘ز اهعطو ًب ظًّ ُعٗي اهِل اهؿطع‪ ٛ‬غ‪ٚ‬بق‪ ٟ‬ا‪٨‬جتٔجاز باهؿجط ًعٽج‪٩‬ځ‪ٙٗ ،‬لقجس‬
‫اىبػوٌْ٘ اهِٔه‪ ٞ‬ذقاځ‪ .‬فٯلبا‪ ١‬اهتللف ازبٌاع‪( ٛ‬اهتؿاٗض) ٗإثطا‪ ١‬اهتِج٘ ًب اهجطأ‪٨ ٜ‬‬
‫بس ًّ تق٘‪ ٞٙ‬اهلٍٔ بإػباز ا‪٪‬فلاض ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب عقو‪ ٞٚ‬اىبػوٌـب عوج‪ ٟ‬أقج٘هلا اىبعطف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗططا‪٢‬ق اهتللف اشباق‪ ٞ‬بٔا‪.‬‬
‫(‪ِٙ )1‬ظط‪ً :‬قسً‪ ٞ‬ابّ خوسْٗ‪ً :‬ب اهعوَ٘ ٗأقِافٔا ٗاهتعو‪ٗ ٍٚ‬ططقٕ‪ :‬اهلكى اهعاؾط ًب عوٍ اهل‪:َ٩‬‬
‫م‪ ،467-458‬زاض اهب‪ٚ‬اْ‪.‬‬
‫٘ٗٗ‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫ٗإشا عٱوٍ أْ اههعوٰ اهؿس‪ٙ‬س اهص‪ ٜ‬ططأ عو‪ ٟ‬ا‪٪‬شٓاْ ًب فٔجٍ اٮغج‪ً َ٩‬ؿجلو‪ٞ‬ٿ‬
‫اهػ٘از ا‪٪‬عظٍ ًّ اىبػوٌـب ًِص أك ط ًجّ قجطُـب ًجّ اهعًجاْ‪ٗ ،‬أْ ًؿجلو‪ ٞ‬تعٽ‪ٚ‬جى‬
‫ا‪٨‬جتٔاز ًؿلو‪ ٞ‬اهِٹدب ًِص قطْٗ ًّ اهعًاْ‪ .‬فإْ ٓصا غببٴ ًباؾط ًب تأظ‪ ٍٙ‬اسب٘اض‪،‬‬
‫بى ًب تعٽ‪ٚ‬ى اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتلآٍ عو‪ ٟ‬اهطأ‪ ٜ‬اىبِاغجب ًب اهقهجا‪ٙ‬ا اهلجرب‪ًٗ ٠‬ػجا‪٢‬ؤا‬
‫ازبٌاع‪.ٞٚ‬‬
‫ِذاؾدرِسِذاؾْ ُؿعِتَ َبرَةِذػِؽْراًذوَ َذرِعاً‪ :‬ذ‬
‫ثاؾثاً‪:‬ذ ُؿخَاؾَ َػةُذ َررِق َؼة َّ‬
‫‪ .289‬هٯغ‪ َ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهسضؽ ػبب ا‪٨‬هتعاَ بٔا ٗاهتق‪ٚ‬جس قبػجولٔا‪ٗ ،‬إ‪ٗ ٨‬قجع‬
‫اهساضؽ ًب اشبٽأ ‪ ٨‬ضباه‪ ،ٞ‬بى ٓصا خٽأ ٗاقع; ٗٓ٘ ًا ‪٩ٙ‬ذ عو‪ ٟ‬اىبِآخ اهسضاغج‪ٞٚ‬‬
‫هوؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ب‪٩‬ز اىبػجوٌـب ًِجص ظًجّ هج‪ٚ‬ؼ باهقكجف‪ ،‬فِحجس أْ اهسضاغج‪ٞ‬‬
‫هٯغ‪ َ٩‬رباهو طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬اهسضاغ‪ً ٞٚ‬ب فٌٕٔ‪ ،‬فتر٘هجت ًجّ زضاغج‪ ٞ‬عٌو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬إفب‬
‫ُظط‪ ٞٙ‬أٗ فوػل‪ ٞٚ‬أٗ أزب‪ ٞٚ‬ضبه‪ٓٗ ،ٞ‬صا باهؿلى اهعاَ‪ ،‬أًا عوج‪ ٟ‬اشبكج٘م‪،‬‬ ‫زضاغا‬
‫فإْ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ َ٩‬اهسضاغ‪ ٞٚ‬تعاُ‪ ًّ ٛ‬اىبػا‪٢‬ى ا‪٬‬ت‪:ٞٚ‬‬
‫‌أ‪ً .‬ع أْٸ ا‪٪‬قى ًب طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ َ٩‬اهسضاغ‪ ٞٚ‬أْ تِظط ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬ب٘قلٔا‬
‫ًػا‪٢‬ى عٌو‪ ٞٚ‬هوتٽب‪ٚ‬ق ًّ اىبلوو فطزاځ كاْ أٗ نباع‪ ،ٞ‬فاهلطز ‪ٙ‬ٽبق ًا ٓ٘ ًجّ ؾجإُٔ‪،‬‬
‫ف‪ٚ‬تعوٍ ه‪ٚ‬عٌى‪ٗ ،‬هوسٗه‪ ٞ‬ف‪ٌٚ‬ا ؽبتل بٔا‪ ،‬فتتبِ‪ ٟ‬هتِلص أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬تق‪ ٍٚ‬عسهلا بـب‬
‫اهِاؽ‪ ْ٪ .‬أذلاَ اٮغ‪ًِٔ َ٩‬ا ًا ٓ٘ ٗاقع عو‪ ٟ‬اىبلوجو أزا‪ ٖ٦‬ب٘جج٘ز اسبجاكٍ أٗ‬
‫‪ٚ‬ابٕ‪ًِٔٗ ،‬ا ًا ‪ٙ ٨‬كس أزا‪ ٖ٦‬إ‪ ًّ ٨‬قبى اسباكٍ ٗٗج٘زٖ‪ ،‬فإُٕ ل ‪ٙ‬عس هلصا اهٌِط ًّ‬
‫اهسضاغ‪ٗ ٞ‬اقع‪ ،‬بعس أْ ٿ‪ٚ‬بت اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عّ اهتٽب‪ٚ‬ق ًب صبجاي غ‪ٚ‬اغج‪ ٞ‬اهسٗهج‪ٞ‬‬
‫ٗق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اسبلٍ‪ٗ .‬عو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬فول‪ ٛ‬تِٔض ا‪ ًّ ًٞ٪‬جس‪ٙ‬س إفب ذى قها‪ٙ‬آا باهتؿجاٗض‪،‬‬
‫ف‪ ٩‬بس ًّ زضاغ‪ ٞ‬اهلقٕ بٽط‪ٙ‬قتٕ اهعٌو‪ ٞٚ‬اىب‪ٚ‬ساُ‪ٗ ،ٞٚ‬ا‪٨‬بتعجاز عجّ دبط‪ٙ‬جسٖ عجّ اه٘اقجع‬
‫اىب٘ن٘ع‪ ٛ‬اهعٌو‪ٓٗ .ٛ‬صا ٓ٘ اىبطج٘ ٗهلِٕ ًعٽى عّ تلع‪ٚ‬ى أشٓاْ اهعاً‪ٗ ٞ‬اهعوٌا‪.١‬‬
‫اهلقٔا‪ ١‬اهلقٕ بإُٔ (عوٍٴ باىبػا‪٢‬ى اهؿطع‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬اىبػتِبٽ‪ً ٞ‬جّ أزهتٔجا‬ ‫و‪ .‬عطٸ‬
‫‌‬
‫اهتلك‪ٚ‬و‪ٗ )ٞٚ‬هلصا ا‪٪‬قى ًب طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ َ٩‬اهسضاغ‪ ٞٚ‬أْ تِظط اىبػا‪٢‬ى اهعٌو‪ ٞٚ‬هوسضاغ‪،ٞ‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٗٙ‬‬

‫‪ ٨‬أْ ‪ٙ‬صٓب اهساضؽ إفب ًػا‪٢‬ى ًقٽ٘ع‪ ٞ‬عّ اه٘اقع قس شٓب ظًأُا ٗ‪ ٨‬ضبى هلجا ًب‬
‫ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب اىبعاقط‪ٗ .ٝ‬عو‪ً ٕٚ‬عاٗز‪ ٝ‬اتبا ُٔخ اهلقٔا‪ ١‬بسضاغ‪ ٞ‬اىبػا‪٢‬ى اهعٌو‪ ٞٚ‬اهيت‬
‫تِتخ عوٌاځ هوساضؽ‪ٗ ،‬عٌ‪٩‬ځ هوٌحتٌع ًب اهسٗه‪ٗ ٞ‬اهلطز‪.‬‬
‫‌‪ .‬ا‪ً٪‬ط ل ػبط عو‪ٓ ٟ‬جصا اهِرج٘; ‪ ْ٪‬اهجب اهعوٌجا‪ٗ ١‬اىبجتعوٌـب‪ ،‬بجى نبٔجط‪ٝ‬‬
‫اىبػوٌـب أخصٗا ‪ٙ‬سضغْ٘ اٮ غج‪ َ٩‬هوعوجٍ اهِظجط‪ ٜ‬اجملجطز‪ ،‬كأُجٕ فوػجل‪ ٞ‬خ‪ٚ‬اه‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ‬
‫ا‪٪‬ذلاَ اهؿجطع‪ ٞٚ‬اهلقٔ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬فطنج‪ ٞٚ‬جف عٌو‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫هوتلػب اه٘ه‪ٚ‬ل‪ٗ .ٛ‬بصهم قاض‬
‫ٗقاض اهؿط ‪ٙ‬سضؽ ب٘قلٕ ًػا‪٢‬ى ضٗذ‪ ٞٚ‬أخ‪٩‬ق‪ٗ ٞٚ‬ه‪ٚ‬ؼ أذلاًاځ تعجاجل ًؿجل‪٩‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ،ٝ‬ل ‪ٙ‬عس تِاٗي اهسضؽ ب٘قو اٮغ‪ َ٩‬قج٘اُـب ذ‪ٚ‬جا‪ُٗ ٝ‬ظجاَ صبتٌجع‪ِٙٗ .‬باج‪ٛ‬‬
‫عو‪ً ٟ‬ط‪ٙ‬س‪ً ٜ‬عاٗز‪ ٝ‬اهِٔه‪ً ًّ ٞ‬عاٗز‪ ٝ‬اهقً٘‪ ٞ‬باهللط اهتحس‪ٙ‬س‪ ٜ‬هٯق‪٩‬ح ب٘قجو‬
‫اٮغ‪ َ٩‬ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬فلط‪ٗ ،ٞٙ‬اهتا‪ٚ‬ف ب٘قو اٮغ‪ َ٩‬ق٘اُـب ُٗظاَ ذ‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫ث‪ .‬قٽعاځ ٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب اهسضؽ تِتخ عوٌا‪ ١‬جاًس‪ٙ ّٙ‬ع‪ٚ‬ؿْ٘ ظًّ اهلتب اهجيت‬
‫‌‬
‫قط‪ٓٗ٦‬ا‪ ،‬أٗ تع‪ ٍِٔٚ‬اهسضاغ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اه٘ع ٗاٮضؾاز‪ٙ ،‬لطضْٗ هوِاؽ اشبٽب اىبٌو٘ه‪،ٞ‬‬
‫زْٗ أْ ‪ٙ‬ٱرسث جٔسٍٓ أ‪ ٜ‬تللف نباع‪ ٛ‬أٗ تلع‪ٚ‬ى هوؿ٘ض‪ٓٗ .٠‬صٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب زضؽ‬
‫ا‪٨‬غ‪ َ٩‬اىبداهل‪ ٞ‬هٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ َ٩‬اهسضاغ‪ ٨ ٞٚ‬تػتٽ‪ٚ‬ع أْ ت٘ججس صبتٔجس‪ ّٙ‬أقجراو‬
‫فلط ٗضأ‪ٙ ٜ‬قً٘اْ عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬كٌا ٓ‪ ،ٛ‬بى غتأت‪ ٛ‬بأُاؽ غطعاْ‬
‫ًا ‪ٙ‬تأثطْٗ باهاعٗ اه قاًب اهاطب‪ًٗ ٛ‬لآ‪ ٍٚ‬اسبهاض‪ ٝ‬اهطأمساه‪ٓٗ ،ٞٚ‬جصا ًجا غج‪ِٚ‬علؼ‬
‫أثطٖ عو‪ ٟ‬عاً‪ ٞ‬اهِاؽ غوباځ; ٗهلصا ؾلوت ٓصٖ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اشباط‪٣‬ج‪ ٞ‬غجبباځ ًب اهكجع٘با‬
‫اهيت ذب٘ي زْٗ ٗج٘ز اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬تلع‪ٚ‬ى اجملتٌع ًّ خ‪٩‬هلا‪.‬‬
‫رابعاً‪:‬ذاؾتَّأ َُّثرُذبِاؾثَّؼَاػَاتِذاؾْوَاػِدَةِذوَ ُؿحَاوَ َؾةُذاؾتَّوِػِققِذبَ ِقنَذحَضَارَ ِتفَاذوَبَ ِقنَذاإلدِالَمِ‪ :‬ذ‬
‫‪ ًّ .290‬ا‪٪‬غباو اهيت عٽچوت إًلاُ‪ ٞٚ‬اهتؿاٗض ٗتلع‪ٚ‬وٕ ًب ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ ;ٞ‬اهالوج‪ٞ‬‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اه قاف‪ ٞ‬اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٞٙ‬اه قاف‪ ٞ‬اهعاًج‪،ٞ‬‬ ‫عّ اسبق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اىب٘ن٘ع‪ ٛٓٗ ،ٞٚ‬أْٸ ًّ ًلُ٘ا‬
‫اهعٌق اسباًى هوٌعتقس اٮمباُ‪ٗ .ٛ‬أزضن اهاجطو اسباقجس‬ ‫ٗاىبلْ٘ اهط‪ٚ٢‬ؼ اه قاف‪ ٞ‬شا‬
‫اىبباض هٯغ‪ٗ َ٩‬اىبػوٌـب ٓصا اهبعس ًّ خ‪٩‬ي اذتلاكٕ ًع اىبػوٌـب‪ ،‬فأخص ‪ٔٙ‬اجٍ‬
‫‪ٗٗٚ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهس‪ ّٙ‬ا‪٨‬غ‪ٗ ،ًٛ٩‬قاض ‪ٙ‬ٽعّ ٗ‪ٙ‬لرت‪ ٜ‬عو‪ ًّ ٕٚ‬جٔ‪ٙٗ ،ٞ‬قبس بعض أذلإً ًّ جٔ‪ٞ‬‬
‫اهكجر‪ٚ‬ر‪ٞ‬‬ ‫أخط‪ ،٠‬عوج‪ ٟ‬اهجط ٍ ًجّ أْ أفلجاض ا‪٨‬غج‪ٗ َ٩‬أذلاًجٕ ٓج‪ ٛ‬اىبعازبجا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ف‪ٚ‬تٌٔٔا بازبٌ٘ز ٗأُٔا ‪ ٨‬تت٘افق ٗضٗح اهعكط‪ ٗ ،‬ف شهم‪.‬‬ ‫ىبؿل‪٩‬‬
‫ٗباههطٗض‪ ٝ‬كاْ هوٌػوٌـب‪ ٨ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا اىبتعوٌـب ًٍِٔ‪ً٘ ،‬قو أًاَ ٓجصا اهلحجَ٘‬
‫‪ٙ‬اوب عو‪ ٕٚ‬اههعو‪ ،‬إش قبو٘ا أْ ‪ٙ‬لْ٘ اٮغ‪ً َ٩‬تٌٔاځ‪ٗ ،‬أخصٗا ‪ٙ‬سافعْ٘ عِٕ‪ٗ ،‬جطٍٓ‬
‫هتأٗ‪ٙ‬ى أفلاضٖ ٗأذلإً‪ ،‬فكاض بعهٍٔ ‪ٙ‬قج٘ي بسمبقطاط‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ َ٩‬أٗ‬ ‫ٓصا إفب ضباٗ‪٨‬‬
‫اؾرتاك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ٓٗ ،َ٩‬صا ًّ جٔ‪ ٞ‬اهِظجاَ اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اٮغج‪ٗ ،َ٩‬تٽج٘ض ٓجصا اهجسفا‬
‫ا‪٨‬قتكاز‪ ٞٙ‬اهت٘ف‪ٚ‬ق‪ ٞٚ‬اهيت ذاٗهجت إػبجاز أٗججٕ ضنجا‬ ‫اههع‪ٚ‬و إفب طبتوو اىبعاً‪٩‬‬
‫ٗغا‪٢‬ط‬ ‫باهعق٘ز اهطأمساه‪ٗ ٞٚ‬ت٘ج‪ٔٔٚ‬ا بلٍٔ ًٱوڀت٘څٷ هوعق٘ز اهؿطع‪ً ٞٚ‬ب اهب‪ٗ ٘ٚ‬اهؿطكا‬
‫اىبعاً‪. ٩‬‬
‫ًٗ ى شهم أ‪ٙ‬هاځ ًػأه‪ ٞ‬تعسز اهعٗجا ‪ ،‬فراٗه٘ا أْ ‪٘ٙ‬ججسٗا هلجا عٱجصضاځ عقو‪ٚ‬ٵجاځ‪،‬‬
‫ٗأُٔا هوهطٗض‪ًٗ ٝ‬ا إفب شهم‪ًٗ ،‬ػأه‪ ٞ‬ضجٍ اهعاُ‪ ٛ‬احملكّ ٗجوس اهعاُ‪ ٛ‬ف احملكجّ‪،‬‬
‫ًٗػأه‪ ٞ‬قٽع ‪ٙ‬س اهػاضق‪ٗ ،‬قتى اهقاتى‪ ٗ ،‬ف شهم ًّ اىبػا‪٢‬ى اهؿطع‪ ٞٚ‬اهيت ٓ‪ ٛ‬ضبجى‬
‫تػو‪ٗ ٍٚ‬قب٘ي ًّ ف ًِاظع‪ ٞ‬عقو‪ٗ ،ٞٚ‬ػبب ا‪٪‬خص بٔا ؾطعاځ عو‪ٓ ٟ‬صا اهػجب‪ٚ‬ى اهجص‪ٜ‬‬
‫عقو‪ ٞٚ‬تطن‪ ٛ‬اىبقابى ٗهّ ‪ٙ‬طن‪ُٗ ،ٟ‬ػ٘ا‬ ‫ف‪ ،ٕٚ‬ذاٗه٘ا أْ ‪٘ٙ‬جسٗا هلا ًػ ټ٘ ا‬ ‫ٗضز‬
‫ًا شٱكِّطٗا بٕ‪ ،‬فأٗقع٘ا ا‪ً ًٞ٪‬ب انٽطاو ٗرببط ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ًٗ ى شهم أ‪ٙ‬هاځ ًػأه‪ ٞ‬ازبٔاز ًب هبى اهسع٘‪ ،ٝ‬أٗٸهٖ٘ بإُٔ ذطوٴ زفاع‪ٓ ٨ ٞٚ‬حً٘‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗخاهل٘ا بصهم ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ازبٔاز‪ً ،‬ع أْ ازبٔاز ذطو تقَ٘ بٔا اهسٗهج‪ ٞ‬هلجى ًجّ ‪ٙ‬قجو ًب‬
‫ٗجٕ اهسع٘‪ ٝ‬اٮغ‪ ٘ٓٗ ،ًٞٚ٩‬عٌى ًاز‪ ٜ‬ٮظاه‪ ٞ‬اسب٘اجع اهيت مبلّ أْ تقو أًاَ هبى‬
‫اهسع٘‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬غ٘ٸ ٘ا جٔاز اىبػوٌـب هلاضؽ ٗاهطَٗ ًب ًكط ٗمشجاي أفط‪ٙ‬ق‪ٚ‬جا‬
‫ٗفتس ب‪٩‬ز ا‪ُ٪‬سهؼ‪ ٗ ،‬فٓا ًّ ب‪٩‬ز اىبػوٌـب اه‪ٗ َ٘ٚ‬أًؼ‪.‬‬
‫ٗكاْ ًّ جطٸا‪ ١‬غ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اىباو٘و دبجاٖ اهااهجب‪ ،‬اهجيت تعجرب عجّ ا‪ُٔ٨‬جعاَ اه قجاًب‬
‫ٗاسبهاض‪ ،ٜ‬عِس ٓ‪ ١٨٧‬نع‪ٚ‬ل‪ ٛ‬اهلٌجٍ ًب ضبجاٗهتٍٔ إضنجا‪ ١‬اىبجتٸٔڄٶٌـب‪ ،‬أْ ٗقعج٘ا ًب‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٗٛ‬‬

‫ًِٔا‪:‬‬ ‫إؾلاه‪ٚ‬ا‬
‫‪٪‬فلاض ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬أذلإً تِاقض أق٘هلا ٗأٓسافٔا‪.‬‬ ‫‌أ‪ .‬أعٽ٘ا تأٗ‪٩ٙ‬‬
‫و‪ .‬أبعسٗا عاً‪ ٞ‬اىبػوٌـب عّ اهلٍٔ اهكر‪ٚ‬س ‪٪‬فلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‪.‬‬
‫‌‬
‫‌‪ .‬قسً٘ا طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تللف تػ٘‪ٙ‬ا‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬ف ً٘ن٘ع‪ ٞٚ‬تعاُ‪ ٛ‬ا‪ُٔ٨‬عاَ ٗاىب‪٘ٚ‬ع‪.ٞ‬‬
‫ث‪ .‬أبعسٗا ا‪٨‬غ‪ َ٩‬عّ ً‪ٚ‬از‪ ّٙ‬اهعٌى بٕ ًب اجملتٌع هوسٗه‪ٗ ٞ‬اهلطز‪.‬‬
‫‌‬
‫د‪ .‬أٗجسٗا ثقاف‪ ٞ‬اهطنا با‪ً٪‬ط اه٘اقع ٗاهقب٘ي بتػوط اىبتاوب‪.‬‬
‫‌‬
‫ح‪ .‬أٗجسٗا اهلكى بـب اهعق‪ ُٞٚ٩‬اىب٘ن٘ع‪ٗ ٞٚ‬ازبس‪ ٞٙ‬اهؿطع‪.ٞٚ‬‬
‫‌‬
‫اهطق‪ ِٞٚ‬ه٘اقع اىبػوٌـب ٗأغباو ربولٍٔ أثط‬ ‫كى ٓصا ٗ فٖ يبا تظٔطٖ اهسضاغا‬
‫ًب بِا‪ ١‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اسبهاض‪ٗ ،ٞٙ‬ذحب اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬اهؿ٘ض‪ ٜ‬اهجص‪ٙ ٜ‬ج‪٧‬ثط ًب‬
‫بِا‪ٓ ١‬صٖ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪.ًٞٚ٩‬‬
‫خاؿداً‪:‬ذا ْؾغَػْ َؾةُذ َعنِذاؾْوَا ِؼعِذاؾدِّقَادِيِّذؾِأل َُّؿةِذػِيذ َؿ ِرحَؾَ ِتهِذاؾتَّا ِرخي َِّقةِ‪ :‬ذ‬
‫‪ .291‬يبا ‪ ٨‬ؾم ف‪ ٕٚ‬أْ فوػل‪ ٞ‬اهطنا با‪ً٪‬ط اه٘اقع تعجرب عجّ اعبٽجاط فلجط‪،ٜ‬‬
‫ٗقب٘ي ٓصٖ اهلوػل‪ٗ ٞ‬ثقافتٔا اغتٌطاض هلصا ا‪٨‬عبٽاط ٗظ‪ٙ‬جاز‪ً ٝ‬ب اهتجسٓ٘ض ٗا‪٨‬عبجساض‪،‬‬
‫اىبِؿ٘ز ٗاهاا‪ ٞٙ‬اىبطاز‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬أق٘ي إمباْ ا‪ ًٞ٪‬اىبطجج٘‬ ‫فه‪٩‬ځ عّ إُٔ ابتعاز عّ اهلس‬
‫ٗفق عق‪ٚ‬ستٔا ا‪٨‬غ‪.ًٞٚ٩‬‬
‫اهِجاؽ‬ ‫ٗإشا كاْ اهتاض‪ٙ‬ذ ٓ٘ غحىٹ ا‪٪‬ذجساث ٗاه٘قجا‪٢‬ع اىبعجرب‪ ٝ‬عجّ ًعتقجسا‬
‫ٗاىبلآ‪ ٍٚ‬اهيت آًِ٘ا بٔا‪ ،‬فإْ اهتاض‪ٙ‬ذ اٮغ‪ ٘ٓ ًٛ٩‬اهتعبف اه٘انس عّ قسض‪ ٝ‬اىبػوٌـب‬
‫عو‪ ٟ‬إُلاش أذلاَ ؾجط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ا‪٨‬غج‪ًٗ ،َ٩‬جس‪ ٠‬إذػجأٍُ ًب ٓجصا اٮُلجاش ٗاهتٽب‪ٚ‬جق أٗ‬
‫إغا‪١‬تٍٔ ف‪.ٕٚ‬‬
‫ٗيبا ‪ ٨‬ؾم ف‪ ٕٚ‬أْ اهالو‪ ٞ‬تأت‪ً ٛ‬ب غو٘ن ابّ آزَ ًّ قو‪ ٞ‬عوٍ ًب اىب٘ن٘ اىبعـب‬
‫ضبى اهػو٘ن‪ ،‬أٗ ًّ اُؿااي بأً٘ض ًرتاكٌ‪ ٞ‬تصٓبٱ باُتباٖ ا‪ُ٨‬ػاْ عّ اىبٽو٘و‪ ،‬ف‪ٚ‬وتو‬
‫إفب فٖ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ .ٞ‬قس ‪ٙ‬لْ٘ أًط اهالو‪ ٞ‬ه‪ٚ‬ؼ بػبب ع٘اًى فلط‪ٗ ،ٞٙ‬إلبا ‪ٙ‬لجْ٘ أثجطاځ‬
‫اهجترف ٗاٮضبجان‪،‬‬ ‫‪ً٘٪‬ض غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬تصٓب فلط ا‪ ًٞ٪‬إفب ف اىبطاز ٗتهعٕ ًب صبجا‪٨‬‬
‫‪ٜٗٗ‬‬ ‫ورى‬
‫الش َ‬ ‫ْي َوَم َجالِ ِ‬
‫س ُّ‬ ‫الرأ ِ‬
‫ص َفةُ أَ ْى ِل َّ‬ ‫ث الثَّالِ ُ‬
‫ث‪ِ :‬‬ ‫ال َْمبْ َح ُ‬

‫اهعسٗ اىبباض هلا ٗاسباقس عوج‪ ٟ‬ز‪ِٔٙ‬جا‪ ،‬عوج‪ ٟ‬اىبػجت٘‪ٙ‬ـب اهللجط‪ٜ‬‬ ‫هاعٗا‬ ‫ٗاهتعط‬
‫ٗاهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬أ‪ ٜ‬اه قاًب ٗاسبهاض‪ .ٜ‬فاهالو‪ ٞ‬قس تلْ٘ فلط‪ ٞٙ‬أٗ غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أٗ ا‪ً٪‬ط‪ً ّٙ‬عاځ‪.‬‬
‫ٗا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ًِ ًٞٚ٩‬ص ب٘اكف ُٔ٘نٔا تعطنت هكسً‪ ٞ‬عاضً‪ًٌٔ ،ٞ‬ا ذاٗي أٓجى‬
‫بؿطر كبف ًب بِا‪ ٍٔ٢‬اسبهاض‪،ٜ‬‬ ‫عو‪ٔٚ‬ا‪ ،‬إ‪ ٨‬أُٔا أٗز‬ ‫اهسضا‪ٗ ٞٙ‬اسبى ٗاهعقس ا‪٨‬هتلا‬
‫أ‪ُ ٛٓٗ ٨‬قضٱ عطٗ‪ ٝ‬اسبلٍ‪ ،‬فبعس أْ كاُت اٮًاً‪ ٞ‬ؾج٘ض‪ ٠‬بجـب اىبػجوٌـب‪ ،‬قجاض‬
‫ت‪٧‬خص باه٘ضاث‪ ٞ‬أٗ باهاوب‪ٗ ،ٞ‬كاْ ٓصا اىبِعٽو ا‪ٗ٪‬ي ًب ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىبػوٌـب اهص‪ ٜ‬قازٍٓ إفب‬
‫اهتسُ‪ٗ ٛ‬ا‪٨‬عبٽاط‪.‬‬
‫ٗإشا كاْ ٓصا اىبِعٽو ؼبٌى قل‪ ٞ‬غ‪ٚ‬اغج‪ ،ٞٚ‬فإُجٕ ًب ذق‪ٚ‬قتجٕ ًِجع لبجط اهجتللف‬
‫جٰٔ ٱٕ إفب ا‪ُ٨‬ق‪ٚ‬از هوععاً‪ ٞ‬اهلطز‪ٗ ٞٙ‬اهطأ‪ ٜ‬اه٘اذس باههطٗض‪ ْ٪ ;ٝ‬اهؿ٘ض‪٠‬‬
‫ازبٌاع‪ ٰٗٗ ٛ‬ٸ‬
‫‪ ٨‬تطن‪ ً ٛ‬ى ٓصا اهت٘جٕ‪ٙٗ ،‬عسٹٓا با ‪ ٞٚ‬عو‪ ٕٚ‬أٗ ذباٗي اشبطٗد ًّ زا‪٢‬طتٕ‪ٓٗ ،‬صا يبا‬
‫تللجف‬ ‫أبعاز فلط‪ٗ ٞٙ‬غ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬جػس‪ ،ٞٙ‬فجاعبط‬ ‫شا‬ ‫أٗقع أٓى اهطأ‪ً ٜ‬ب إؾلاه‪ٚ‬ا‬
‫ك ف ًّ اىبتعوٌـب‪ٗ ،‬اغبطط ك ف ًجّ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬ـب ًب زا‪٢‬جط‪ ٝ‬اهلطز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬يبجا أبعجسٍٓ عجّ‬
‫اهؿ٘ض‪ٗ ،ٞٙ‬قٱلِّ‪ ٛ‬ك ف ًّ اهعوٌا‪ٗ ١‬اىبتعوٌـب جػس‪ٙ‬اځ‪.‬‬
‫بللط ا‪ ًٞ٪‬إفب لبط ًّ ا‪٨‬غتػ‪ َ٩‬هوطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط‪ٗ ،‬أشٓبت‬ ‫أٗز‬ ‫ٗٓصٖ اهرتاكٌا‬
‫ضُٗق اهتعاًى ًعٕ بٌِط اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬اىب ٌط بو٘ض‪ ٝ‬اهطأ‪ٗ ٜ‬إُهاجٕ‪ ،‬يبا قاز ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫عرب اهعًّ إفب ع‪ٚ‬ـ ازبٌ٘ز اهللط‪ٗ ٜ‬ا‪٨‬عبٽاط اه قاًب ٗاهتسٓ٘ض اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٨ ٛ‬ضباهج‪،ٞ‬‬
‫اهتأٗ‪ٙ‬جى ٗاهتػج٘‪ٙ‬غ ٗاهػ‪ٚ‬اغجا‬ ‫ذت‪ٗ ٟ‬قوت إفب قب٘ي ضأ‪ ٜ‬عسٗٓا ذبجت ضبجاٗ‪٨‬‬
‫اىباط‪ ٞٙ‬أٗ اشبسا أٗ اهتو٘‪ٙ‬س باهعكا أْ ٱتهطٰوٰ بٔا‪.‬‬
‫اه٘افس‪ ،ٝ‬لبٽجاځ ًجّ اىبجتعوٌـب ‪ٙ‬للجط‬ ‫ٗأٗجس ٓصا اه٘اقع‪ ،‬بى أفطظ اهتأثط باه قافا‬
‫بعقو‪ ٞٚ‬ا‪ ًٍ٪‬ا‪٪‬خط‪ٗ ،٠‬ؼباٗي تأٗ‪ٙ‬ى تللفٖ ٓصا ‪٪‬بِجا‪ ١‬جوستجٕ ٗإ جطا‪ ٍٔ٢‬بجٕ‪ٗٗ .‬ججس‬
‫آخطْٗ ًّ أبِا‪ ١‬ا‪ ًٞ٪‬ؼبٌوْ٘ ٓصٖ اهعقو‪ًِ٧ً ٞٚ‬ـب بٔا‪ٗ ،‬قجاض اهؿجع٘ض عِجس اهلج ف‬
‫ًٍِٔ ًِلك‪٩‬ځ عّ اهللط ٗاٮذػاؽ‪ ،‬فتحس ؾع٘ض ٓج‪ ١٨٧‬ؼبجاٗي أْ ‪ٙ‬أخجص قبعازبج‪ٞ‬‬
‫اه قاف‪ ٞ‬اه٘افجس‪ٗ ،ٝ‬إذػاغجٕ ‪ٙ‬عجاُ‪ً ٛ‬لجآ‪ ٍٚ‬ا‪٪‬عٌجاق‬ ‫اه٘اقع‪ٗ ،‬فلطٖ ؼبٌى ًعٽ‪ٚ‬ا‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ٘ٗ‬

‫اٮغ‪ ;ًٞٚ٩‬بى قاض اهػ٘از ا‪٪‬عظٍ ًّ اىبػوٌـب ف قازض عو‪ ٟ‬اهتعبف عّ ًعتقساتجٕ‬
‫اهس‪ٗ ِٞٚٙ‬إمبإُ اٮغ‪.ًٛ٩‬‬
‫كى ٓصا ‪٘ٙ‬جس ا‪٨‬نٽطاو ًب اهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ٞ‬ضباٗه‪ ٞ‬إبسا‪ ١‬اهطأ‪ٙ ُٕ٪ ;ٜ‬عاُ‪ ٛ‬ثقى ٌَٓ٘‬
‫اهللط‪ٗ ٝ‬إبٔاَ اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ًٗ ٞ‬عاُا‪ ٝ‬اه٘اقع اهلاغس ٗنطٗضا‬ ‫اهتاض‪ٙ‬ذ ٗ ٌ٘‬
‫اسبى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٛ‬ف‪ٌِٚ‬ع إػباز اهطأ‪ ٜ‬ازبٌاع‪ ٛ‬أٗ تلع‪ٚ‬ى لبط اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬اهص‪ٓ ٜ‬ج٘‬
‫ا‪٨‬دباٖ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ،ٛ‬باهتجاه‪ ٛ‬اهتِجاقض ًب‬ ‫اهؿ٘ض‪ ;٠‬هتِاقض اهعٌق اهللط‪ٗ ٜ‬اخت‪٩‬‬
‫اسبطك‪ ٞ‬اهيت ذباٗي اهِٔه‪ً ٞ‬ا ل تطجع إفب أق٘هلا اىبعطف‪ ٞٚ‬اهكر‪ٚ‬ر‪.ٞ‬‬
‫كى ٓصٖ ا‪٪‬غباو ًب ذق‪ٚ‬قتٔا ع٘اًى دبتٌع ٮػباز اهتدوو عّ اىبعتقس ٗاهجس‪،ّٙ‬‬
‫ٗع‪ٚ‬ـ اهتبع‪ ٞٚ‬هطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط ٗذهاضتٕ‪ .‬هلصا كاْ ًّ اهٽب‪ٚ‬عج‪ ٛ‬ججساځ ًجا تع‪ٚ‬ؿجٕ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اه‪ً ًّ َ٘ٚ‬ػجا‪ٙ‬ط‪ ٝ‬سبهجاض‪ ٝ‬اهاجطو ٗثقافتجٕ باهتبع‪ٚ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ربوجو عجّ ثقافج‪ٞ‬‬
‫ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬ذهاضتٕ‪ًٗ .‬ا ل تترطن ا‪ ًٞ٪‬ذطك‪ُٔ ٞ‬ه٘‪ ٞٙ‬تِلضٱ ًا عٰوقٰ بٔا ًّ اىبان‪ٛ‬‬
‫اىبِرط ٶ‪ٗ ،‬تع‪ٙ‬ىٱ ًا تطاكٍٰ عو‪ٔٚ‬ا ًّ ٿباض اهتبع‪ٚ‬ٸ‪ٗ ٞ‬اهتدوو‪ٙ ،‬لْ٘ ًّ اهكجعب ججساځ‬
‫اهق‪ٚ‬اَ بأعٌاي اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهكر‪ٚ‬س‪ً ،‬ع أْ ٓجصٖ ا‪٪‬عٌجاي مبلجّ أْ دبجط‪ٜ‬‬
‫ٗهلّ زْٗ اىبػت٘‪ ٠‬اىبٽو٘و‪.‬‬
 ‫خحُ السابِعُ‪:‬‬
‫الِ َىبِ َ‬

‫ألحِصَابِ‬
‫َددَِّٖ‪ ِٛ‬فِ٘ السَّ ِأ‪َٔ ِٙ‬تٍُّٕع ا َ‬
‫ُوعَا َٔدَ‪ ُٚ‬التع ُّ‬
‫جتَ َىعِ َٔالدَِّٔلَ‪ِٛ‬‬
‫فِ٘ الِ ُى ِ‬

‫ٗ‪ٙ‬تِاٗي ٓصا اىببرث ق٘ض‪ٝ‬پ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب صبتٌع اهسٗه‪ ٞ‬اٮغج‪ٗ ،ًٞٚ٩‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫ٓ‪ ٛ‬اه٘قا‪٢‬ع ٗا‪٪‬ذساث‪ٗ ،‬تٱِظٍِّٱ فعوپٔا ًلآ‪ ٍٚ‬اٮُػاْ عِٔا قٽعاځ‪ٗ ،‬تعبټجط عِٔجا إضاز‪ٝ‬‬
‫عو‪ ٟ‬لبط اىبعتقجس اٮمبجاُ‪ ٛ‬اهجص‪ ٜ‬آًجّ بجٕ‬ ‫اٮُػاْ ٮزاض‪ ٝ‬قها‪ٙ‬آا ًب ُظاَ اهع‪٩‬قا‬
‫ٗاعتِقٕ‪ٗ .‬هلصا فإْ ٓصا اىببرث ‪ٙ‬ؿتٌى عو‪ ٟ‬وبػ‪ً ٞ‬ٽاهب‪:‬‬

‫ه‪:‬‬
‫ىطِمَبُ األَ َّو ُ‬
‫الِ َ‬
‫وَفُِّوًُ الِحَيَا ِة الصِّيَاشِيَّةِ فِي الِىُذِتَىَعِ‬

‫‪ .292‬ا ڀهرٰ‪ٰٚ‬ا‪ٝ‬ٿ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ٿ ٶٓ‪ُٰ ٰٛ‬ؿٰاطٿ ذٰ ٰطكپ‪ٞ‬ٶ ا ڀهحٌٰٰاعٰ‪ٞ‬ٶ اهبٰؿٰطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ اهڀٌٱٰتعٰاضڄفپ‪ٞ‬ٶ ٰعوپج‪ ٟ‬ٿأغٱجؼڄ‬
‫ذلپاًٶٕٶ اهؿٸ ٲطعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‪ٰٗ .‬تٰ ڀظٰٔطٱ فٶ‪ٰٔٚ‬جا‬
‫غ‪٩‬پَڄ ا ڀهعٰقٶ‪ٚ‬سٶ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗأٿقٱ٘هٶٕٶ اهڀ ٌٰعٲطڄفٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‪ٰٗ ،‬اهڀٌٱِٲهٰبٽپ‪ٞ‬ٿ بِٶظپاَڄ أپ ٲ‬
‫اٮ ٲ‬
‫غحٰا‪ٰٙ‬آٱٍٲ‪ٰٙٗ ،‬ٱٌٰا ڄضغٱْٰ٘ ُظاَٰ اٮغ‪َ٩‬ڄ ًٶجّٲ پ‪ٚ‬ٲجطڄ إ ٲشْڄ أپذٰجسٷ‪٨ٰٗ ،‬پ‬
‫غ‪٩‬پَڄ ٰٗ ٰ‬
‫خٶكٰايٱ أپٓٲىڄ اٮ ٲ‬
‫غوڀٽپاٶُٔڄٍٲ‪ًٗ .‬ب ٓصا اىبعِ‪،ٟ‬‬
‫ػوٶٌٶـبٰ ٰٗ ٱ‬
‫غحٰا‪ٰٙ‬آٱٍٲ إ‪٨‬چ بإڄ ٲشْڄ اهڀٌٱ ٲ‬
‫تٰ ڀظٰٔطٱ فٶ‪ٰٔٚ‬ا خٶكٰايٱ پفڄٓٶٍٲ ٰٗ ٰ‬
‫إْ هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ٶ ًٰ ڀلٔٱً٘اځ ٗأضكاُاځ‪ٗ ،‬كٌا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬

‫‪-ٗ٘ٔ-‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ٘ٗ‬

‫أٔالّ‪ :‬وفًُّٕ اكٗا‪ ٚ‬الطٗاضٗ‪:ٛ‬‬

‫ٗاسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ظٔطٴ فطز‪ٜ‬ٻ ًب ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ ،١‬تظٔط باسبطك‪ٗ ،ٞ‬اهٌِ٘‪ٗ ،‬اهتلاثط‪ٗ ،‬اهتٽ٘ض فتِتقى‬
‫ًّ ذاي إفب ذاي‪ٗ ،‬تٱكِع بٔا اه٘قا‪٢‬ع باجتٔاز ا‪٪‬ذ‪ٚ‬ا‪ ١‬باهللط‪ ٝ‬اه٘اعـب عو‪ُ ٟ‬ظأًا‬
‫تبسأ ًا زاًت‬ ‫ٗكٌا ٓ‪ً ٛ‬ب ا‪٪‬فطاز تبسأ ٗتِتٔ‪ ٛ‬باهلطز‪ ،‬فٔ‪ ٛ‬كصهم بازبٌاعا‬
‫أغبابٔا ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬تِتٔ‪ ٛ‬ذـب تِتٔ‪ٓ ٛ‬صٖ ا‪٪‬غباو‪ٗ ،‬إشا كاْ غبب اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب ا‪٪‬فطاز ٓ٘‬
‫ٓ٘ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٗ ،ٞ‬تِؿط ف‪ ٍٔٚ‬عو‪ ٟ‬قسض قِاعاتٍٔ‬ ‫اهطٗح‪ ،‬فإْ غبب اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب ازبٌاعا‬
‫بأذلأًا ٗإمبأٍُ بأفلاضٓا‪ٗ .‬هلصا مس‪ ٟ‬اهلل اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ضٗذاځ‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭑ‬
‫ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ‬
‫ﭥ ﭦ ﭧﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ "(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعافب‪+ :‬ﮗ ﮘ ﮙ‬
‫فاسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ٛٓ ًٞٚ٩‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ"‬
‫ا‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬هسع٘‪ ٝ‬اهلل باٮغ‪ٗ ،َ٩‬اتبا اهطغ٘ي ضبٌس × قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯛ ﯜ‬
‫ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤﯥ "(‪ٗ .)3‬كىٹ ًّٰ اغتحاو هوسع٘‪ٝ‬‬
‫ًػوٌاځ كاْ أٗ ف ًػوٍ زخى ًب عٌو‪ ٞٚ‬اٮذ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬بِا‪ ١‬اجملتٌع اهِآض ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫ٗتظٔطٱ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب ازبٌاع‪ ٞ‬باسبطك‪ ٞ‬اهِاؾٽ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪،َ٩‬‬
‫ف‪ٚ‬سفع ا‪٨‬مباْ ُؿاط اهلطز ًب ازبٌاع‪ ٞ‬دباٖ اىبٽو٘و اهؿطع‪ٗ ،ٛ‬تٌِ٘ ٓصٖ اسبطك‪ٞ‬‬
‫با‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬هلل ذـب اتبا اهطغ٘ي ضبٌس × ٗإُلاش ؾط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ٗ ،َ٩‬تتلاثط باهؿ٘ض‪٠‬‬
‫ذـب إجطا‪ ١‬اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬باىبٽو٘و ذػب ُ٘عٕ‪ٗ ،‬تتٽ٘ض ًّ ذاي إفب ذاي باهعٽا‪١‬‬
‫هلل ٗاهِلق‪ً ٞ‬ب غب‪ٚ‬وٕ‪ٗ ،‬أقى ٓصا قا‪ً ٍ٢‬ب ز‪٨‬ه‪ ٞ‬ق٘هٕ تعافب‪ +:‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ‬
‫ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ‬
‫ﮒﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ‬
‫ﮡ ﮢ ﮣ"(‪.)4‬‬

‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬لاي ‪.24 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ )2( .52 / ٠‬غ٘ض‪ ٝ‬ازباث‪.18 / ٞٚ‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.38-36 / ٠‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ٘ٗ‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ثاٌٗاّ‪ :‬أزناُُ اكٗا‪ ِٚ‬الطٗاضٗ‪:ٛ‬‬

‫‪ٗ .293‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإْ أضكاْ ُؿاط اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬أضبعج‪ ٞ‬كٌجا قطضتجٕ ا‪ٙ٬‬ج‪ً ٞ‬جّ‬
‫غ٘ض‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪:ٛٓٗ ،٠‬‬
‫‪ .1‬ا‪٨‬مباْ باٮغ‪ َ٩‬إُٔ ُظاَ ذ‪ٚ‬ا‪.ٝ‬‬
‫‪ .2‬ا‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬هساع‪ ٞٚ‬اهلل بإُلاش اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ب٘قلٔا عباز‪ ٝ‬هلل أٗ ف‪ٔٚ‬ا اىبتا اهسُ‪.ٜ٘ٚ‬‬
‫‪ .3‬اهتؿاٗض ًب أً٘ض اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬كؤا ٗفق اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ع اذرتاَ اهطأ‪ ٜ‬ا‪٬‬خط عو‪ ٟ‬أق٘هٕ‪.‬‬
‫‪ .4‬اهبصي ٗاهعٽا‪ ًّ ١‬أجى إزاً‪ٓ ٞ‬صا اهِؿاط طاع‪ٞ‬ځ هلل تعجافب أٗ خسًج‪ ٞ‬هوحٌاعج‪ٞ‬‬
‫ٗأًِٔا‪.‬‬
‫اهبؿط‪ ًّ ٞٙ‬أفطاز دبٌعٔجٍ اهقب‪ٚ‬وج‪ٗ ٞ‬دبٌعٔجٍ اهؿجع٘و اهجيت‬ ‫ٗتتلْ٘ ازبٌاعا‬
‫‪ٙ‬كبٹْ٘ ف‪ٔٚ‬ا جٔ٘زٍٰٓ‪ ،‬ف‪ٚ‬تعاضف٘ا عو‪ ٟ‬أًط فلط‪ ٜ‬أٗ بسافع فٽط‪ ٗ ،ٜ‬اهبجاځ ًجا ُؿجأ‬
‫اهؿع٘و اهيت ل ‪ٙ‬تٽاٗي عو‪ٔٚ‬ا اهعٌط ذت‪ ٟ‬تلطقت ٗتلللت بع٘اًجى‬ ‫قسمباځ ذهاضا‬
‫‪ ،‬أ‪ ٜ‬بسافع اهتػوط اهقً٘‪ ٛ‬اهجص‪ً ٜ‬عقٔجا أٗ بجسٗافع‬ ‫اهكطا عو‪ ٟ‬اهػوٽ‪ ٞ‬أٗ ا‪٪‬ض‬
‫اهكطا اه٘طين‪ٗ ،‬ك‪ٌٓ٩‬ا قطا ‪ٙ‬سفعٕ اهؿع٘ض ا‪ُ٪‬اُ‪ ٛ‬باهبقا‪.١‬‬
‫ٗىبا جا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬جعى اهطابط بـب اهِاؽ ؾع٘باځ ٗقبا‪٢‬ى عق‪ٚ‬س‪ ٝ‬جاًع‪ ،ٞ‬ت٘جٕ‬
‫اٮُػاْ فطزاځ ٗنباع‪ ٞ‬إفب اٮمباْ باهلل ٗباه‪ َ٘ٚ‬ا‪٬‬خط‪ٗ ،‬ؼبتلٍ عو‪ ٟ‬أًط جاًع ٓ٘ اهتق٘‪٠‬‬
‫بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتٌػم بأذلاَ اهلل اىبتٌ و‪ ٞ‬بؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ ،َ٩‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭵ ﭶ ﭷ‬
‫ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅﮆ ﮇ ﮈ ﮉ‬
‫ﮊ"(‪.)1‬‬

‫ثٍ جعى اٮغ‪ َ٩‬اهِاؽ ًب يباضغتٍٔ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬نجطبـب‪ :‬ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬جّ‬
‫اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪ ٘ٓٗ ،ٞٚ‬اهص‪ ٜ‬مباضؽٱ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬عوٍ أٗ تعوڇٍ بأفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‬
‫أٗ زْٗ شهم‪ ،‬فحعؤٍ بـب قِلـب‪ :‬عجاهٶٍ ًٗجتعوٍ‪ٗ .‬اههجطو اه جاُ‪ً :ٛ‬جّ اهِاذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬

‫‪.13 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اسبحطا‬

‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ٘ٗ‬

‫اهعٌو‪ ٞٚ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ،ٞٚ‬فحعؤٍ بـب قِلـب‪ :‬قا‪٢‬س ًٗق٘ز‪ٗ ،‬اهقاعس ٓ٘ اهطاع‪ ٛ‬اىبػ‪ٗ٧‬ي عّ‬
‫ضع‪ٚ‬تٕ‪ٗ ،‬اىبق٘ز ٓ٘ اىبط ٶع‪ٛ‬ٹ‪ٗ ،‬ك‪ٌٓ٩‬ا ضا ٗضع‪ً ٞٚ‬ػ‪ٗ٧‬ي عٌا اغجرتعاٖ اهلل ًب ؾج‪ْٗ٧‬‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا‪.‬‬
‫ٗٓصٖ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هلا ٗاقع ك‪ٚ‬اُ‪ٛ‬ٻ تظٔط ف‪ٓٗ ،ٕٚ‬ج٘ ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬ب٘قجلٔا‬
‫نباع‪ ٞ‬بؿط‪ ٞٙ‬تترطن باٮغ‪ًٗ ،َ٩‬ظٔط فاعى ‪ٙ‬ترطن ف‪ٓ ٕٚ‬صا اهل‪ٚ‬اْ ٓ٘ جػجس ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫اىبتٌ ى بساض ا‪٨‬غ‪.َ٩‬‬

‫ٗقل‪ٓ ٞ‬صٖ اهساض ذت‪ ٟ‬تلْ٘ إغ‪ ًٞٚ٩‬أْ كباضؽ ف‪ٔٚ‬ا أفلاض ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬أذلإً ًّ‬
‫ف إشْ أذس‪ ،‬فتلْ٘ اهلوٌ‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬هآط‪ ،ٝ‬بػجوٽاْ اىبػجوٌـب‪ ،‬فاهػج‪ٚ‬از‪ ٝ‬هوؿجط‪ٙ‬ع‪ٞ‬‬
‫ٗٓ‪ ٛ‬اهلوٌ‪ ٞ‬فلط‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬ق‪ٗ ،ٞ‬اهػوٽاْ هوٌػوٌـب ًب إُلاش ٓصٖ اهلوٌ‪ٗ ،ٞ‬إ‪ ٨ ٨‬تلْ٘‬
‫‪٨‬عٲتٶبٰاضٰ ب ٿظٔٱ٘ضڄ ا ڀه پلوٶٌٰ‪ٞ‬ٶ‪ ،‬فپڄإْٲ كپاُٰتٶ ا‪٪‬پٰٗاًٶجطٱ‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬إغ‪ ،ًٞٚ٩‬قاي اٮًاَ اهؿ٘كاُ‪(:ٛ‬پأْٸ ا ٶ‬
‫غ‪٩‬پَڄ حبپ‪ٚ‬ٲثٱ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬ػٲتٰٽٶ ٲ‪ٚ‬عٱ ًّٰٲ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬جا ًٶجّٰ ا ڀهلٿلچجاضڄ پأْٲ ‪ٰٙ‬تٰظپجآٰطٰ‬
‫ٮٲ‬‫ٰٗاهِٸٰ٘آٶ‪ ٛ‬فٶ‪ ٛ‬اهسٸاضڄ ‪٪‬پٓٲىڄ ا ڄ‬
‫هٔٱ٘ضٱ‬
‫غ‪٩‬پَڄ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٰٙ‬هٱطٹ ٿ‬
‫ٮٲ‬‫غ‪٩‬پَڄ پف ٰٔ ٶصٖٶ زٰاضٱ ا ڄ‬
‫ٮٲ‬‫بلٿلڀ ڄطٖٶ إڄ‪٨‬چ ٶهلپ٘ٲُٶٕٶ ًٰأڀشٱُٗاځ هپٕٱ بصهٶمپ ًٶّٲ أپٓٲىڄ ا ڄ‬
‫اهڀدٶكٰايڄ ا ڀهلٿلڀطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬ا ‪٪‬پٸُٰٔا هپٍٲ تٰ ڀظٰٔطٲ بقٿ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ا ڀهلٿلچاضڄ‪٨ٰٗ ،‬پ بكٰ٘ٲهپٶتٔڄٍٲ كپٌٰا ٓٱٰ٘ ًٱؿٰجا ٰٓسٴ فٶج‪ٛ‬‬
‫غ‪٩‬پًٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ‪ -‬پأ‪ٜ‬ٲ فٶج‪ ٛ‬ظًٰٰجّڄ‬
‫ٮٲ‬‫أپٓٲىڄ اهصټًٸ‪ٞ‬ٶ ًٶّٰ اهڀٰ‪ٔٚ‬ٱ٘زٶ‪ٰٗ .‬اهڀ ٱٌعٰا ٶٓسٶ‪ٙ‬ٲّٰ اهػٸاكٶِٶ‪ٚ‬ٲّٰ فٶ‪ ٛ‬اهڀ ٌٰسٰا‪٢‬ٶّڄ ا ڄ‬
‫اهڀقپا‪٢‬ٶىڄ ‪ٰٗ -‬إڄشا كپاْٰ ا‪٪‬پًٲطٱ با ڀه ٰع ڀلؼڄ‪ ،‬فپاهسٸاضٱ با ڀه ٰع ڀلؼڄ)‪ ،‬پأ‪ٜ‬ٲ زٰاضٱ كٿلڀطڅ(‪.)1‬‬

‫‪ٗ .294‬إشا عوٍ ٓصا‪ ،‬فإْ اهتؿاٗض ٓ٘ احمل٘ض اهص‪ ٜ‬ػبجط‪ ٜ‬بجٕ اهتلجاثط ًب ٓجصٖ ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫هتترطن ٗتٌِ٘ باغتٌطاض‪ ،‬فتق٘‪ ٠‬زاض ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬تِؿط اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬تساَ ٗتتٽ٘ض ًجّ ذجاي‬
‫ا‪٨‬غ‪ ،َ٩‬فاهؿ٘ض‪ ٠‬تعع‪ٙ‬جعٴ هوجطأ‪ٜ‬‬ ‫إفب ذاي حبػب ًقته‪ ٟ‬اهعًاْ ٗاىبلاْ ٗنطٗضا‬
‫اهكا‪٢‬ب ٗضفسٴ ىبػف‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬باهللط اىبػتِف‪ٗ ،‬تعسٹ ٱز ا‪٪‬ذجعاوٶ كباغجمڂ ه‪ً٫‬ج‪ٗ ٞ‬ازبٌجآف‬
‫ّ اغٲجتٰاٲِٰ‪ٟ‬‬
‫ّ اغٲتٰؿٰاضٰ‪ٰٗ ،‬خٰاطپطٰ ًٰ ڄ‬
‫ٗقٔطٴ هوحٔ٘ز ًب ب٘تق‪ ٞ‬اىببسأ‪ٗ ،‬قسمباځ ق‪ٚ‬ى‪ًٰ( :‬ا خٰاوٰ ًٰ ڄ‬
‫بطٰأڀ‪ٕٙ‬ٶ)‪ .‬فاهلطز ‪ٙ‬ترطن ًب ازبٌاع‪ُ ٌِ٘ٙٗ ٞ‬ؿاطٕ ًب اجملتٌع ب٘قجلٕ ججع‪١‬اځ قجاسباځ ف‪ٚ‬جٕ‬

‫(‪ )1‬ضبٌس بّ عو‪ ٛ‬اهؿ٘كاُ‪ :ٛ‬اهػ‪ٚ‬ى ازبطاض اىبتسفق عو‪ ٟ‬ذسا‪٢‬ق ا‪٪‬ظٓجاض ‪ :575/4:‬ذبق‪ٚ‬جق ضبٌج٘ز‬
‫ابطآ‪ ٍٚ‬ظا‪ٙ‬س‪ :‬اهٽبع‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬زاض اهلتب اهعوٌ‪ - ٞٚ‬بفٗ ‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘٘ٗ‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ذـب ‪ٙ‬للط بإذػاؽ ا‪ٗ ًٞ٪‬ؾع٘ضٓا ٗؾط‪ٙ‬عتٔا بسافع اٮمبجاْ ٗطط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهتقج٘‪ ،٠‬يبجا‬
‫ػبعى ؾ‪ٓ ٘ٚ‬صٖ اهظآط‪ ٝ‬ف‪ٔٚ‬ا ق٘‪ ٝ‬هٯً‪ ٨ ٞ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫ىطِمَبُ الجَّـاٌِي‪:‬‬
‫الِ َ‬
‫ب عَوِ َد ِة العُّورَى‬
‫ة الِىُؤِوٍَِةُ شَبَ ُ‬
‫العَّدِصِيَّ ُ‬

‫ك ٱط ٓصا اىبٽوبٱ عٌو‪ٞٚ‬پ اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغج‪ ٞٚ‬باهقجا‪ٌ٢‬ـب عوج‪ٟ‬‬
‫‪ٰٙ‬رٲ ٱ‬
‫أًط اٮغ‪ َ٩‬اىبِلص‪٪ ّٙ‬ذلإً ب٘قلٍٔ أفطازاځ أٗ نباعا ‪ ،‬أًطا‪ ١‬أٗ ًجأً٘ض‪ ،ّٙ‬ضعجا‪ٝ‬‬
‫أٗ ضع‪.ٞٚ‬‬

‫‪ .295‬يبا ‪ ٨‬ؾم ف‪ ،ٕٚ‬أْ اىبعاٗز‪ ٝ‬تلْ٘ ‪ً٪‬ط قس او‪ٗ ،‬اغتعاز‪ ٝ‬اهاا‪٢‬ب تػتسع‪ٛ‬‬
‫اغترهاض أغبابٕ‪ٗ ،‬اهِاهط ًب أغباو ‪ٚ‬او اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬عوج‪ً ٟ‬جا كجاْ‬
‫عو‪ ٕٚ‬أقراو ضغ٘ي اهلل ×‪ ،‬فه‪٩‬ځ عٌا تقسَ ًّ ب‪ٚ‬اْ أظًتٔا ٗذبس‪ٙ‬اتٔا‪ ،‬فإْ أغباو‬
‫‪ٚ‬ابٔا ًّ ذانط ا‪ًِٗ ًٞ٪‬ص قطْٗ ًّ ًان‪ٔٚ‬ا‪ ٘ٓ ،‬ا‪٨‬عبطا اهجص‪ ٜ‬ذكجى ًب اىبطذوج‪ٞ‬‬
‫اشبٽف ًب ذ‪ٚ‬اتٔجا‪ ،‬فبعجس عكجط اهِبج٘‪ٗ ،ٝ‬عكجط‬ ‫اه اه ‪ ًّ ٞ‬تاض‪ٙ‬ذ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬ا‪ُ٨‬عٽا‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطاؾس‪ ٝ‬عو‪ًِٔ ٟ‬اد اهِب٘‪ ،ٝ‬اُعٽلت ا‪ ًٞ٪‬عّ اغتقاً‪ ٞ‬غفٓا‪ ،‬بأْ أٿذسث ًب‬
‫أًطٓا جس‪ٙ‬س‪ٗ ،‬خطد غفٓا ًب أًط اهطاع‪ ٛ‬عّ جازتجٕ ًب اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬اخت‪ٚ‬جاض اهِجاؽ‬
‫اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬ت‪٧‬خص باهعٔس‪ ٘ٓٗ ،‬كٌا ججا‪ً ١‬ب اسبجس‪ٙ‬ث ُقجض هوعجطٗ‪ٝ‬‬ ‫ٗضنآٍ‪ ،‬فكاض‬
‫ا‪ٗ٪‬فب ًب ا‪٨‬غ‪ ،َ٩‬عّ أب‪ ٛ‬أٿًاً‪ ٞ‬اهبجآو‪  ٛ‬عجّ ضغج٘ي اهلل × قجاي‪ :‬شهپ‪ٚ‬ٱِٲقپهٰجّٸ‬
‫غ‪٩‬پَڄ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ځ‪ ،‬پف ٿلوچٌٰا اُٲتٰقپهٰتٲ عٱطٲ ٰٗ‪ٝ‬ڂ تٰؿٰبٸثٰ اهِٸاؽٱ باهچتٶ‪ٰ ٛ‬توٶ‪ٰٔٚ‬ا‪ٰٗ ،‬أپٗٸٿهٔٱجّٸ‬
‫عٱطٰ‪ ٠‬اٮ ٲ‬
‫‪ٝ٩‬ٿ ز(‪.)1‬‬
‫ك پ‬
‫رلڀٍٱ‪ٰٗ ،‬آخٶطٱٓٱّٸ اه ٸ‬
‫ُٰقڀهاځ ا ڀه ٱ‬
‫با‪ ًٞ٪‬إفب خاضد زا‪٢‬جط‪ ٝ‬اىبوجم ٗاهظوجٍ ًجع‬ ‫ثٍ جا‪ ١‬اىبِعٽو اهطابع اهص‪ ٜ‬اعبط‬
‫ٗج٘ز ق٘ض‪ ٝ‬اشب‪٩‬ف‪ٗ ٞ‬اسبلً٘‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬آُصان‪ ،‬إفب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اىبوم اهقٔط‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬تحرب‬
‫(‪ )1‬أخطجٕ اٮًاَ أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 5‬م‪ٗ ،251‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗ٘ٙ‬‬

‫بٕ أٓى ف ا‪٨‬غ‪ َ٩‬عو‪ ٟ‬اىبػوٌـب ذـب ُقهت عطٗ‪ ٝ‬اهك‪ٗ ٝ٩‬عٽوت اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬عجّ‬
‫اهتٽب‪ٚ‬ق‪ٗ ،‬تطن اسبلاَ أًط إُلاش اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ذبت ناط ق٘‪ ٠‬اهللط اهعاىب‪ٗ ،ٛ‬ذ‪ٚ‬ث كبلجّ‬
‫اهللاض عو‪ ٟ‬ضقاو اىبػوٌـب ٗتػوٽ٘ا عو‪ ٟ‬أعطانٍٔ ٗزًجا‪ٗ ٍٔ٢‬أًج٘اهلٍ‪ٗ ،‬كٌجا ججا‪ً ١‬ب‬
‫حسٶ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ × ٰٗكپاْٰ‬
‫ػ ٶ‬
‫ذس‪ٙ‬ث ا‪ً٪‬طا‪ ،١‬عّ اهِٹعٌاْ بّ بؿفڅ; قپايٰ‪ :‬كٿِٸا ٿقعٱ٘زاځ فٶ‪ ًٰ ٛ‬ٲ‬
‫ذسٶ‪ٙ‬ٲٰٕٱ; پفحٰا‪ ٰ١‬أپبٱ٘ ٰث ٲعوپبٰ‪ٞ‬پ ا ڀهدٱؿٲِٶ‪ ;ٛ‬فپقپايٰ‪ٰٙ :‬ا بٰؿٶ‪ٚ‬ٲطٰ بٲجّٰ غٰج ٲعسٷ! أپٰترٲلپج ٿ‬
‫ج‪٩‬ځ ٰ‪ٙ‬لٿوٰ ٰ‬
‫بٰؿٶ‪ٚ‬ٲطٱ ضٰ ٱ‬
‫ح پوؼٰ أپبٱ٘ ٰث ٲعوپبٰ‪ٞ‬پ‪،‬‬
‫ذسٶ‪ٙ‬ٲثٰ ٰضغٱ٘ٲيڄ اهللٶ × فٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬ٿًٰطٰا‪١‬ٶ؟ فپقپايٰ ذٱص‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬أپُٰا أپذٲلپ ٿ خٱٽڀبٰتٰٕٱ; پف ٰ‬
‫ٰ‬
‫فپقپايٰ ذٱص‪ٙ‬ٲلپ‪ٞ‬ٿ‪ :‬قپايٰ ٰضغٱ٘ٲيٱ اهللٶ ×‪ :‬ش ٰتلٿ ٲْ٘ٱ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٿ فٶ ٲ‪ٚ‬لٿ ٲٍ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿ ٲْٰ٘‪ .‬ثٱٍٸ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ فپٰتلٿ ٲْ٘ٱ ًٰا ؾٰا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿ ٲْٰ٘ ثٱٍٸ‬
‫ڄإشا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا; ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ عٰانٵاځ; فپٰ‪ٚ‬لٿج ٲْ٘ٱ ًٰجا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰ‪ٙ‬لٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ .‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٱًوڀلاځ جٰبٲطڄ‪ٙ‬ٸج‪ٞ‬ځ فپٰتلٿج ٲْ٘ٱ ًٰجا ؾٰجا‪ ٰ١‬اهللٿ پأْٲ ٰتلٿج ٲْٰ٘ ثٱجٍٸ‬
‫غلپتٰ !! ز(‪.)1‬‬
‫خ‪٩‬پفپ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ً ٟ‬ٶ ٲِٰٔادڄ اهِٹبٱ ٸ٘‪ٝ‬ٶ ثٱٍٸ ٰ‬
‫‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا إڄشا ؾٰا‪ ٰ١‬پأْٲ ‪ٰٙ‬طٲ پف ٰعٰٔا‪ ،‬ثٱٍٸ ٰتلٿ ٲْ٘ٱ ٶ‬

‫‪ٗ .296‬إشا عٱوٍ ًا تقسَ‪ ،‬فإْ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬تع‪ٚ‬ـ اهسٗض‪ ٝ‬اهطابع‪ً ٞ‬جّ تاضؽبٔجا‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪ً ،‬طذو‪ ٞ‬اىبوم ازبرب‪ٗ ،ٜ‬قس تعٽى اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬ف‪ٔٚ‬ا ًِص ظًّ بع‪ٚ‬س‪،‬‬
‫فبعس عكط اهِب٘‪ٗ ٝ‬اشبولا‪ ١‬اهطاؾس‪ ،ّٙ‬زخوت ا‪ًٞ٪‬ٿ عكطٰ اشبه٘ إفب اهػوٽاْ اىبتاوجب‪،‬‬
‫ٗنعو إبسا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬ف‪ٔٚ‬ا‪ٗ ،‬ق٘‪٨‬ځ بعس اهقطْ اشباًؼ اهلحط‪ ٜ‬إفب أْ قجاض إبجسا‪ ١‬اهجطأ‪ٜ‬‬
‫ٗاهتِاقس أقطو إفب اهاطب‪ ًِٕ ٞ‬إفب اغترهاض اىبلَٔ٘ اهؿطع‪ ٛ‬باهِك‪ٚ‬ر‪ٗ ،ٞ‬قجاض ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗأجعا‪ ،١‬ثٍ اجتٌعت باشب‪٩‬ف‪ ٞ‬اهع ٌاُ‪ٗ ٞٚ‬ت٘ذس أ وبٔا‪ٗ ،‬عو‪ً ٟ‬ا ًب اشب‪٩‬فج‪ٞ‬‬ ‫زٗ‪٩ٙ‬‬
‫اهع ٌاُ‪ ًّ ٞٚ‬غ٘‪ ١‬تٽب‪ٚ‬ق ٗهلِٔا ذافظت عو‪ٗ ٟ‬ذس‪ ٝ‬ا‪ ًٞ٪‬ذبت ضا‪ ٞٙ‬اٮًاَ اهعاَ‪.‬‬
‫ًٗب عكط اىبوم ازبرب‪ ،ٜ‬عكط قٔجط اىبػجوٌـب ٗاهتاوجب عوج‪ ،ٍٔٚ‬قجاض اهجتللف‬
‫‪٨‬غتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ٗ ،٠‬إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬اهتللف ازبٌاع‪ً ٛ‬ب ا‪ ًٞ٪‬ه‪ٚ‬ؼ ًّ ا‪ً٘٪‬ض اهػٔو‪ٗ ،ٞ‬غ‪ٌٚ‬ا‬
‫أذجعاو‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬هؤِه‪ًٗ ،ٞ‬ا قاض إه‪ ًّ ٕٚ‬دباشبجا‬ ‫بعس إخلاق ك ف ًّ اسبطكا‬

‫(‪ )1‬تقسَ ًّ ذس‪ٙ‬ث أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د‪ 4‬م‪ٗ 273‬اُلجطز بجٕ‪ٗ .‬ضٗاٖ اهبجعاض بجأتٍٰٸ ًِجٕ ٗاهٽرباُٶج‪ٛ‬‬
‫ببعهٕ ًب ا‪ٗ٪‬غط ٗضجاهٕ ثقا ٴ‪ٗ ،‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٗ٘ٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ف جازٸ‪ً ٝ‬ب اهقً٘‪ ٞ‬باهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬اهِٔه‪ ٞ‬اسبهاض‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ اٮغ‪ٗ َ٩‬أق٘هٕ‪.‬‬
‫ثٍ إْ اهلح٘‪ ٝ‬اهعًِ‪ ٞٚ‬بـب يباضغ‪ ٞ‬ا‪٨‬غ‪ َ٩‬باغتِاض‪ ٝ‬اهتللف ٗزقچ‪ ٞ‬اهعٌى ًب عكجط‬
‫اهكراب‪ٗ ،ٞ‬بـب ًا تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ ًٞ٪‬ذاي ذانطٓا ًجّ اهتدوجو عجّ ا‪٨‬غج‪ٗ َ٩‬اهتبع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ه‪ ًٍ٫‬ا‪٪‬خط‪ ،٠‬تٽوب اسباي ب‪ٚ‬اْ ًِٔخ إعاز‪ ٝ‬اه٘ع‪ ٛ‬باٮغ‪ٗ َ٩‬اٮزضان سبقا‪٢‬قٕ ًجّ‬
‫قبى اهلطز ٗبسافع تق٘‪ ٠‬اهلل‪ ًّٗ ،‬قبى اهسٗه‪ٗ ٞ‬ضعا‪ٙ‬تٔا هٕ بق٘‪ ٝ‬اهػوٽاْ‪ٗ ،‬إشا ذكى‬
‫ٓصا اه٘ع‪ ٛ‬ضزًت ٓصٖ اهلح٘‪ ٗ ،ٝ‬ٿفعټوت اهؿ٘ض‪ ْ٪ ،٠‬باٮمبجاْ ٗا‪٨‬غجتحاب‪ ٞ‬هساع‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهلل اسبق‪ ،‬تػتع‪ٚ‬س ا‪ٗ ًٞ٪‬ع‪ٔٚ‬ا ٗ‪ِٙ‬ؿط ف‪ٔٚ‬ا اهتللف ازبٌاع‪ ٨ ٛ‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫‪ِٓٗ .297‬ا ‪٩ٙ‬ذ أْ ا‪ ًٞ٪‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب عال اه‪ ،َ٘ٚ‬أُٔا ه‪ٚ‬ػت أً‪ُ ٞ‬اؾ‪ٞ٣‬ځ جس‪ٙ‬ساځ‪،‬‬
‫بى ٓ‪ ٛ‬أً‪ ٞ‬عط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬هلا تاض‪ٙ‬ذ صب‪ٚ‬جس ٗخجربا ًرتاكٌج‪ٗ ،ٞ‬عو‪ٔٚ‬جا ٌٓجَ٘ اسبانجط ٗأثقاهجٕ‪،‬‬
‫ٗتتٽوع إفب ًػتقبى ً٘ع٘ز باسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ ا‪٨‬غ‪ٗ .َ٩‬هلجصا ُ‪٩‬ذج أُٔجا ذبجاٗي‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ف‪ٔٚ‬ا‪ ،‬يبجا ‪ٙ‬ج ف اهتأك‪ٚ‬جس‬ ‫اهتحس‪ٙ‬س ًب عال اه‪ٗ ،َ٘ٚ‬تعٌى عو‪ ٟ‬اغت‪ِ٣‬ا‬
‫عو‪ ٟ‬أْ اهقه‪ ٞٚ‬تلٌّ ًب إعاز‪ ٝ‬اه٘ع‪ ٛ‬اىب‪٧‬غؼ ًِص عكط اهطغ٘ي × ًب ٓصٖ ا‪.ًٞ٪‬‬
‫ًّٗ اىب‪٧‬كس أْ يباضغ‪ ٞ‬اغتعاز‪ ٝ‬اه٘ع‪ ٛ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ًِ ٞ‬اغب‪ ٞ‬أغو٘ب‪ٚ‬اځ عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلجطز‬
‫ٗازبٌاع‪ٗ ٞ‬فق اهل‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهؿطع‪ ،ٞٚ‬إُٔ ه‪ٚ‬ؼ با‪ً٪‬ط اهػٔى‪ ٘ٓ ٨ٗ ،‬باىبػتر‪ٚ‬ى‪ .‬أًجا أُجٕ‬
‫اهكل‪ ٞ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬اه قاف‪ ،ٞٚ‬اهقً٘‪ٗ ٞٚ‬اه٘طِ‪ٚ‬ج‪ ،ٞ‬أٗ‬ ‫شا‬ ‫ه‪ٚ‬ؼ باهػٔى فول ط‪ ٝ‬اهتعق‪ٚ‬سا‬
‫اهتأثط باه قاف‪ ٞ‬ا‪٪‬جِب‪ٗ .ٞٚ‬ه‪ٚ‬ؼ باىبػتر‪ٚ‬ى‪ ْ٪ ،‬ا‪ُ٨‬ػاْ ٓ٘ ا‪ُ٨‬ػاْ ًٌٔجا طجطأ عو‪ٚ‬جٕ‬
‫ًّ ع٘اًى اهتأثف‪ ،‬فٔ٘ سبب اشبف هؿس‪ٙ‬س‪ٙ ،‬تأثط باهللط‪ ٝ‬اىبقِع‪ٗ ٞ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اه٘انر‪.ٞ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا كوٕ فإْ زضاغ‪ ٞ‬اه٘اقع ت‪٧‬كس أْ عٌو‪ ٞٚ‬اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬بع٘ز‪ ٝ‬اهج٘ع‪ٛ‬‬
‫تطتبط باهؿدك‪ ٞٚ‬اىبِلص‪ ٝ‬هٕ‪ ،‬عو‪ ٟ‬قسض إمبأُا بللطتٕ ابتسا‪ٗ ،١‬قِاعتٔا‪ ،‬ثجٍ عوج‪ ٟ‬قجسض‬
‫إًلأُا يباضغ‪ٓ ٞ‬صٖ اهللط‪ً ٝ‬ب اه٘اقع اجملتٌع‪ ٛ‬ب٘قلٔا فطزاځ أٗ نباع‪ ٞ‬أٗ ك‪ٚ‬اُاځ تِل‪ٚ‬جص‪ٙ‬اځ‬
‫ًب صباي اهسٗه‪.ٞ‬‬
‫ٗاهؿدك‪ً ٞٚ‬ب ٓصا اجملاي ٓ‪ ٛ‬صبٌ٘ اشبرب‪ ٝ‬اهللط‪ٗ ٞٙ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اهعوٌ‪ً ٞٚ‬ب ً‪ٚ‬جاز‪ّٙ‬‬
‫اهعٌى ٗصباي اهتٽب‪ٚ‬ق‪ ،‬فٔ‪ً ٛ‬ب اهلطز اهٌِط اىبلج٘ټْ هعقو‪ٚ‬تجٕ ُٗلػج‪ٚ‬تٕ اىبِتحج‪٪ ٞ‬لبجاط‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗ٘ٛ‬‬

‫غو٘كٕ قبا ػبعوٕ جع‪ ٞٚ٢‬قاسب‪ً ٞ‬ب كى ا‪ ًٞ٪‬ت٘جب أغباو اهِٔه‪ٗ ٞ‬تؿجاضن ف‪ٔٚ‬جا أٗ‬
‫‪ٙ‬لْ٘ زْٗ شهم‪.‬‬
‫ٗاهؿدك‪ ٞٚ‬هوٽا‪٢‬ل‪ ٞ‬اىب‪ ًِٞ٧‬أٗ ا‪٪‬ذعاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٛٓ ٞٚ‬ا ‪ٙ‬لٌّ ًب قجسضتٔا عوج‪ٟ‬‬
‫اهتعبف عّ إذػاؽ ا‪ٗ ًٞ٪‬ؾجع٘ضٓا بأفلجاض اٮغج‪ٗ َ٩‬أذلاًجٕ ٗٗفجق ًقتهج‪ٚ‬ا‬
‫اه٘اقع ًٗعاُاتٕ ًٗا ؼبٌوٕ ًجّ ٌٓجَ٘ ًٗؿجل‪ ، ٩‬أٗ ‪ٙ‬عاُجسٖ ًجّ ً٘اُجع ٗع٘ا‪٢‬جق‬
‫ٗقع٘با ‪ٙٗ .‬ظٔط كى شهم ًب غو٘كٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اىبػتق‪ ٍٚ‬عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬
‫ٗأًا ؾدك‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ،ٞ‬فٔج‪ ٛ‬تلٌجّ ًب قجسضتٔا أْ دبعجى اٮُػجاْ اىبج‪ ًّ٧‬بللجط‬
‫اٮبسا ًب ٓصا اهطا‪٢‬جس ًجّ خج‪٩‬ي‬ ‫اٮغ‪ٗ َ٩‬عق‪ٚ‬ستٕ ًب ًِاظي اهط‪ٙ‬از‪ ،ٝ‬هتلحط طاقا‬
‫إعٽا‪ ٕ٢‬صباي يباضغ‪ ٞ‬قسضاتٕ ًب اىب‪ٚ‬ساْ‪ٗ ،‬إ‪ ٨‬ذكى اهلبت ٗاسبطًاْ بتكازَ ا‪٪‬فلجاض‪،‬‬
‫عو‪ ًّ ٕٚ‬قبى اهسٗه‪.ٞ‬‬ ‫اهيت آًّ بٔا ٗاهيت تٱلط‬
‫ف‪ ٩‬بس ًّ اهعِا‪ ٞٙ‬باهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ه‪ٗ ًٞ٫‬اهلجطز ٗاسبجعو ٗاهسٗهج‪ ،ٞ‬ذتج‪ٟ‬‬
‫‪ٙ‬تأت‪ ٟ‬اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ً ٠‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬بى هل‪ ٛ‬تلْ٘ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اٮغ‪ ًٞٚ٩‬خاهك‪ ٞ‬كباًاځ‪ٙ ٨ٗ .‬لل‪ ٛ‬اهتبع‪ٚ‬ض ٓا ِٓجا; ‪ ْ٪‬اهتبعج‪ٚ‬ض ٗاهطنجا بجبعض‬
‫ٓجصٖ اهؿدكج‪،ٞٚ‬‬ ‫اٮغ‪ َ٩‬ثٍ فٖ‪ ٘ٓ ،‬لبط ًّ ا‪ُ٨‬لكاَ اهص‪ٙ ٜ‬تِجاقض ًٗقً٘جا‬
‫ٗباهتاه‪ ٛ‬فٔ٘ اغتٌطاض سباه‪ ٞ‬اهرتز‪ٗ ٜ‬ا‪٨‬عبساض‪.‬‬

‫ىطِمَبُ الجاِلحُ‪:‬‬
‫الِ َ‬
‫ىطِمُوبِ الِىَ ٍِعُودِ‬
‫خ وَالِ َ‬
‫ع الِىَ ِورُو ِ‬
‫وُعَاوَ َدةُ العُّورَى بَ ِيََ الِوَاقِ ِ‬
‫ًب ٓصا اىبٽوب ث‪٩‬ث ًػا‪٢‬ى‪:‬‬
‫أوالً‪:‬ذاؾشُّورىذؿدؤوؾقةُذاجلؿقعِ‪ :‬ذ‬
‫‪ .298‬ا‪٪‬قىٱ ًب ٓصٖ اىبػأه‪ً ٞ‬ب أْ اهؿ٘ض‪ً ٠‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ازبٌ‪ٚ‬ع ٓ٘ أْ اهلل تعافب‬
‫ف‪ ٍٔٚ‬وبػ‪ ٞ‬أً٘ض‪ :‬اٮمباْ باهلل عع ٗجى‪ٗ ،‬ذػّ‬ ‫أُاطپ أًط اهتؿاٗض باىبػوٌـب إشا ت٘فط‬
‫اشبوق بـب اهِاؽ ًّ قبى اىب‪ًِ٧‬ـب‪ٗ ،‬ا‪٨‬غتحاب‪ ٞ‬ازبٌاع‪ ٞٚ‬هلل ضو اهعاىبـب‪ٗ ،‬يباضغ‪ٞ‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٗ٘‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫اسب٘اض ًب تقط‪ٙ‬ط ا‪ً٘٪‬ض‪ٗ ،‬بصي ازبٔس ًب شهم ًّ قبى ازبٌ‪ٚ‬ع ٮقاً‪ ٞ‬اهعسي ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ‬
‫ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗﮘ ﮙ‬
‫ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ‬
‫ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯﮰ ﮱ ﮲ ﮳ ﮴ ﮵ ﮶﮷ ﮸ ﮹ ﮺ ﮻ ﮼‬
‫﮽ ﮾﮿ ﯀ ﯁ ﯂ ﯃ ﯄ ﯅ ﯆ ﯇ ﯈﯉ ﯊﯋﯌ ﯍ ﯎‬
‫﯏ ﯐ ﯑﯒ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ‬
‫طط‪ٙ‬قٰ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬أغبابٔا ًب غو٘ن اىبػوٌـب‬ ‫ﰀ"(‪ .)1‬ضغٍٰ اهللٿ ًبٓصٖ ا‪ٙ٬‬ا‬
‫أفطازاځ ً‪ًِ٧‬ـب‪ ،‬أٗ طا‪٢‬ل‪ ًّ ٞ‬اىب‪ًِ٧‬ـب اىبدوكـب‪ ،‬أٗ ذاكٌاځ ُاقراځ هطع‪ٚ‬تٕ‪ٗ ،‬عـب بعس‬
‫ٓصٖ ا‪٪‬غباو ذـب طباهلتٔا ‪ٙ‬لْ٘ اهه‪٩‬ي عّ غب‪ٚ‬ى ضو اهعاىبـب ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬

‫ٗاسبلاَ فعجّ‬ ‫ٗب‪ٚ‬ٸِت اهػٹِ‪ٓ ٰ ُ٘ ٞ‬صٖ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اهطع٘‪ ٞٙ‬عو‪ ٟ‬ا‪٪‬فطاز ٗازبٌاعا‬
‫عبساهلل بّ عٌط ضن‪ ٛ‬اهلل عٌِٔا كاْ ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬غٰ ٶٌعٲتٱ ٰضغٱ٘يٰ اهللٶ × ‪ٙ‬قج٘يٱ‪ :‬ش ٿك ڇولٿجٍٲ‬
‫ضٰا څ‪ ٰٗ ،‬ٿك ڇولٿٍٲ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عّٰٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶٕٶ‪ :‬اٮڄًٰاَٱ ضٰا څ ًٰٰٗػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عّٰٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶجٕٶ‪ٰٗ ،‬اهطٸجٱجىٱ ضٰا څ فٶج‪ٛ‬‬
‫جٰٔا ًٰٰٗػٲ‪٧‬ٴٗهپ‪ٞ‬ڂ عٰجّٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸٶتٰٔجا‪،‬‬
‫أپ ٲٓوٶٕٶ ٰٗٓٱٰ٘ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عّٰٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶٕٶ‪ٰٗ ،‬اهڀٌٰطٲپأ‪ٝ‬ٿ ضٰاعٶ‪ٰٞٚ‬ڂ فٶ‪ ٛ‬بٰ‪ٚ‬ٲتٶ ظٰٗٲ ٶ‬
‫ٰٗا ڀهدٰازٶَٱ ضٰا څ فٶ‪ًٰ ٛ‬ايڄ غٰټ‪ ٚ‬ٶسٖٶ ٰٗٓٱٰ٘ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عٰجّٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶجٕٶ‪ .‬قپجايٰ‪ٰٗ :‬ذٰػٶجبٲتٱ پأْٲ قپجسٲ قپجايٰ‪:‬‬
‫ٰٗاهطٸجٱىٱ ضٰا څ فٶ‪ًٰ ٛ‬ايڄ أپب‪ٚ‬ٲٕٶ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عّٰٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶٕٶ‪ ٰٗ ،‬ٿك ڇولٿٍٲ ضٰا څ ًٰٰٗػٲج‪٧‬ٱٗيٴ عٰجّٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶجٕٶز(‪.)2‬‬
‫ٗعّ أُؼ ‪ ‬قاي‪ :‬قاي ضغ٘ي اهلل ×‪ :‬شڄإْٸ اهللپ غٰا‪٢‬ٶىٴ كٿىٸ ضٰا څ عٌٰٸا اغٲتٰ ٲطعٰاٖٱ‪ ،‬أپذٰلٶج پ‬
‫أپَٲ نٰٸ‪ٚ‬عٰ ؟ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬ػٲأپيٰ اهطٸجٱىٰ عّٰٲ أپٓٲىڄ بٰ‪ٚ‬ٲتٶٕٶز(‪.)3‬‬
‫(‪ )1‬اهؿ٘ض‪.43-36 / ٠‬‬
‫(‪ )2‬أخطجٕ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪:‬كتاو ازبٌع‪ :ٞ‬باو ازبٌع‪ً ٞ‬ب اهقط‪ٗ ٠‬اىبسْ‪ٗ )893( :‬أططافجٕ ًب‬
‫(‪ًٗ .)7138()5200()5188( )2751( )2558( )9042‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اٮًاض‪ :ٝ‬بجاو‬
‫فه‪ٚ‬و‪ ٞ‬اٮًاَ اهعازي‪ٗ .)1829/20( :‬أب٘ زاٗز ًب اهػِّ‪ :‬كتاو اشبطاد ٗاٮًاض‪ٗ ٝ‬اهل‪ :١ٛ‬باو‬
‫ًا ‪ٙ‬وعَ اٮًاَ ًّ ذق اهطع‪ٗ .)2928( :ٞٚ‬اهرتًص‪ً ٜ‬ب ازباًع‪ :‬كتاو ازبٔاز‪ :‬بجاو ًجا ججا‪ً ١‬ب‬
‫اٮًاَ‪.)1705( :‬‬
‫(‪ )3‬تقسَ‪ٗ ،‬أخطجٕ اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب ازباًع اهكاف ًب أذاز‪ٙ‬ث اهبؿف اهِص‪ٙ‬ط‪ :‬د ‪ 1‬م‪ٗ ،70‬أؾجاض إفب‬
‫‪‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٗٙ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ كى اىبػوٌـب ًػ‪ٗ٧‬هْ٘ عّ إعاز‪ٗ ٝ‬ع‪ ٍٔٚ‬إفب أشٓأٍُ باهعٌى عو‪ٟ‬‬
‫أخص ا‪٪‬غباو هصهم‪ٗ ،‬كىٻ ًّ ً٘قعٕ‪ٗ ،‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ا‪٪‬كرب تقع عو‪ ٟ‬اه٘‪ٗ ٝ٨‬اهعوٌجا‪،١‬‬
‫ٗغا‪٢‬ط ذطكاتٌٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهللط‪ٗ .ٞٙ‬جج٘ٓط اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ٗ ٞٚ‬ق٘اًجٕ اهرتب‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهجتٌلـب‬
‫‪٪‬غباو اهعوٍ اهؿطع‪ٗٗ ٛ‬غا‪٢‬ٽٕ ًّ عوَ٘ اىبعا‪ٙ‬ـ ٗٗغا‪٢‬ى اهترط‪ٙ‬م ٗاىب٘اق‪. ٩‬‬
‫اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اىباز‪ ،ٞٙ‬اه قاف‪ٗ ٞٚ‬اه٘غ‪ٚ‬و‪ ،ٞٚ‬اسبهاض‪ٗ ٞٙ‬اىبسُ‪،ٞٚ‬‬ ‫ف‪ ٩‬بس ًّ دب‪ٚٚ‬ـ كى اهٽاقا‬
‫ًّ أجى إعاز‪ ٝ‬اه ق‪ ٞ‬باهِلؼ هبِا‪ ١‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عّ طط‪ٙ‬ق اٮمباْ باهلل ٗا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬اْ‬
‫سبلٌٕ ٗاسبصض ًّ عقابٕ‪ًٗ ،‬ا ‪ِٙ‬تخ ًجّ ٓجصٖ اه قج‪ ٞ‬باههجطٗض‪ً ٝ‬جّ اهعٌجى بأذلجاَ‬
‫ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬إُلاشٓا عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلطز ٗاهسٗه‪.ٞ‬‬

‫ثاـقاً‪:‬ذواؼعُذاحلؽوؿةِذوأثرهُذيفذتـشقطِذاؾتعددقَّ ِةذاحلزبقةِ‪:‬‬
‫‪ٗ .299‬عاهپٍ اه‪ َ٘ٚ‬ذبلٌٕ ٗتػ‪ٚ‬ٽط عو‪ ٟ‬إزاضتٕ اسبلً٘جا ‪ٗ ،‬هج‪ٚ‬ؼ كعجاهپٍ ًلچج‪ٞ‬‬
‫ٗاىبس‪ ،ِٞٙ‬ذ‪ٚ‬ث كاْ صبتٌع ًلج‪ ٞ‬ذبلٌجٕ اهؿج٘ض‪ ،٠‬ففججع اهِجاؽ إفب ضأ‪ ٜ‬كجربا‪ٍٔ٢‬‬
‫ٗغازتٍٔ‪ ،‬فٔ٘ صبتٌع ًسُ‪ً ٛ‬ب أذػّ ق٘ضٖ ازبٌاع‪ ًّ ٞٚ‬ا‪٨‬تلاق ٗاهتلآٍ‪ ،‬فحا‪١‬‬
‫اهسع٘‪ ٝ‬إفب اٮغ‪ٗ َ٩‬عٌوت إفب ت٘ج‪ ٕٔٚ‬ذهاض‪ٙ‬اځ ٗذب٘‪ٙ‬وٕ إفب صبتٌجع فاعجى ًب اهعجال‬
‫باسبهاض‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬كاْ ًا كاْ ًّ أًطٖ‪ٗ .‬صبتٌع اىبس‪ ِٞٙ‬كاْ أك ط تقسًاځ ًّ صبتٌع‬
‫ًل‪ ،ٞ‬إش ٓ٘ ‪ٙ‬برث عّ ذى أك ط فاعو‪ ًّ ٞٚ‬ارباش اهقطاض بجٌِط اهجتللف ازبٌجاع‪ ٛ‬إفب‬
‫اهِ‪ٚ‬جا‬ ‫اهتؿاٗض ًب أًط اسباكٍ ٗاُتدابٕ ض‪ٚ٢‬ػاځ‪ .‬فوٌا جا‪ ١‬اٮغ‪ َ٩‬بعوٌا‪٢‬جٕ ٗٗججس‬
‫اىبؿرتك‪ ٞ‬كبلِّّ اٮغ‪ ًّ َ٩‬غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اجملتٌع ٗقاًت اهسٗه‪.ٞ‬‬ ‫اهكاسب‪ٗ ٞ‬اهقِاعا‬
‫هلا اهسٗض اهلاعى ًب ق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهؿع٘و‪ ٛٓٗ ،‬اهيت‬ ‫أًا ًب عاهپٍ اه‪ ،َ٘ٚ‬فإْ اسبلً٘ا‬
‫تترلٍ قبكا‪٢‬طٍٓ ٗقبا كبلِت عو‪ ٍٔٚ‬بٕ ًّ ٗغا‪٢‬ى اهػ‪ٚ‬ٽط‪ٗ ٝ‬أغاه‪ٚ‬بٔا اهيت ‪ ٨‬تقج٘‪ ٠‬عو‪ٔٚ‬جا‬
‫ازبٌاعا إ‪ ٨‬بتهر‪ٚ‬ا جػاَ‪ٗ ،‬قٽعاځ ‪ٙ‬عحجعٱ ا‪٪‬فجطاز زْٗ شهجم‪ٗ .‬عو‪ٚ‬جٕ قجاض أًجط‬
‫تلع‪ٚ‬ى اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬قب٘ي اهتعسز‪ً ٞٙ‬ب اهطأ‪ٙ ٜ‬قع عو‪ ٟ‬اسباكٍ أك ط ًِٕ عو‪ ٟ‬عوٌا‪ ١‬ا‪،ًٞ٪‬‬
‫أْ اهِػا‪ ٛ٢‬شكطٖ‪ٗ ،‬ابّ ذباْ ًب قر‪ٚ‬رٕ‪ٗ .‬أخطد اهرتًص‪ ٜ‬ؾٽطٖ ا‪ٗ٪‬ي ًب ازبجاًع اهكجر‪ٚ‬س‪:‬‬
‫د ‪ 4‬م‪ :181‬كتاو ازبٔاز‪ :‬باو ًا جا‪ً ١‬ب اٮًاَ‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٗٙ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ىبا هوهطٗض‪ ٝ‬اهػوٌ‪ً ٞٚ‬ب اهتاج‪ٚ‬ف ًٶجّ ذقجّ هوجسًا‪ٗ ١‬أًجّ ‪٪‬فجطاز ا‪ً٪‬ج‪ً ٞ‬ب أُلػجٍٔ‬
‫ٗأعطانٍٔ ٗأً٘اهلٍ‪ .‬فإشا قوس اسباكٍ ًٗاضؽ عٌوٕ اهص‪ ٜ‬أُاطٕ اهلل بٕ ًّ اٮخج‪٩‬م‬
‫هوطع‪ٗ ٞٚ‬إُلاش أذلاَ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬ذكى اهك‪٩‬ح ‪ ٨‬ضباه‪ًٗ .ٞ‬ع أْ ٓجصا ‪ٙ ٨‬علج‪ ٛ‬أفجطاز‬
‫ا‪ٗ ًٞ٪‬نباعاتٍٔ ًّ ضباغب‪ ٞ‬اسبلاَ ٗاهق‪ٚ‬اَ عو‪ ٟ‬تطكٍٔ ه‪٩‬غ‪ً َ٩‬ب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهعاً‪ ،ٞ‬فإْ‬
‫اهقكس ًِٕ أْ اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬ا‪٪‬كرب تقع عو‪ ٟ‬ا‪ً٪‬طا‪ٗ ١‬اهعوٌا‪ ١‬ثٍ غا‪٢‬ط أبِا‪ ١‬ا‪.ًٞ٪‬‬
‫فأًط اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬أٗ‪٨‬ځ ‪ٙ‬قع عو‪ ٟ‬ا‪ً٪‬طا‪ ،١‬فإشا فعو٘ا ‪ٙ ٨‬عاز‪ ٍٔٙ‬أذس إ‪ ٨‬كبجٕ‬
‫اهلل عو‪ٗ ٟ‬جٕٔ ًب اهِاض‪ ،‬سبس‪ٙ‬ث ًعاٗ‪  ٞٙ‬قاي‪ :‬مسعتٱ ضغ٘يٰ اهلل × ‪ٙ‬ق٘ي‪ :‬ش إْٸ‬
‫جٔڄجٕٶ ًٰجا أپقپجاًٱ٘ا‬
‫هلل ٰعوپج‪ ٰٗ ٟ‬ٲ‬
‫‪ ٨‬پكبٸج ٱٕ ا ٿ‬
‫‪ ٨‬ٱ‪ٙ‬عٰجازٶ‪ ٙ‬ڄٔ ٲٍ ٰع پو‪ٚ‬ٲج ٶٕ پأذٰج ٴس إ چ‬
‫‪ ٪‬ٲً ٰط فٶج‪ ٛ‬قٿج ٰط ٲ‪ٙ‬ـڅ‪ ،‬پ‬
‫ٰٓص ا ا پ‬
‫اهسټ‪ّٰٙ‬ز(‪ٗ .)1‬اسبس‪ٙ‬ثٱ عّ أٿَ ا ڀهرٱكٰ‪ٚ‬ٲّڄ; أُٸٔا غٰج ٶٌعٰتٲ اه ٸطغٱج٘يٰ × فٶج‪ ٛ‬خٱٽڀبٰج‪ٞ‬ٶ اهڀجٰ٘زٰا ڄ‬
‫حسٸ ٴ ‪ٰٙ‬قٿ٘ ٱزكٿٍٲ بلٶتٰاو اهللٶ‪ ،‬فپاغٲج ٌٰعٱ٘اڀ ٰٗپأطٶ‪ٚ‬عٱج٘اڀ ز‬
‫‪ٰٙ‬قٿ٘يٱ‪ :‬ش ٰٗهپ٘ڄ اغٲٱتعٲٌٶىٰ ٰعوپ ٲ‪ٚ‬لٿٍٲ پأغٲٰ٘زٴ ٱً ٰ‬
‫ًٗب ضٗا‪ ٞٙ‬اٮًاَڄ أهبس‪ :‬ش ًٰا أپقپاَٰ فٶ‪ٚ‬لٿٍٱ ا ڀهلٶتٰاوٰز(‪ٗ .)2‬هلجصا فجإْ ه٘اقجعڄ اسبجاكٍ ا‪٪‬ثجطٱ‬
‫ا‪٪‬كرب ًب اسب٘اض اهِٔه٘‪ٗ ٜ‬اهقً٘‪ ٞ‬باهؿ٘ض‪ ٠‬عوج‪ً ٟ‬ػجت٘‪ ٠‬اهللجط ٗاهػ‪ٚ‬اغج‪ٗ ;ٞ‬إ‪٨‬‬
‫ذكىٰ ًا ‪ ٨‬تٱرٌس عقباٖ‪ٗ ،‬جعى ا‪ ًٞ٪‬تسٗض ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اهتسٓ٘ض ٗا‪٨‬عبٽجاط‪ٗ ،‬باهتجاه‪ٛ‬‬
‫ا‪٪‬خط‪ ٠‬قٽعاځ‪ .‬قجاي اهلل تعجافب‪+ :‬ﭑ‬ ‫اهتدوو عّ اٮغ‪ٗ َ٩‬اهتبع‪ ٞٚ‬هورهاضا‬
‫ﭒﭓﭔﭕﭖﭗﭘﭙﭚﭛﭜﭝﭞﭟ"(‪.)3‬‬

‫ثاؾثاً‪:‬ذصػةُذاؾػُرَؼاءِذاؾـاذطنيذيفذواؼعِـاذادلعاصرِ‪:‬‬
‫ُاؾٽ‪ً ٞ‬ب ب‪٩‬ز اىبػوٌـب‪،‬‬ ‫‪ٗ .300‬يبا ‪٩ٙ‬ذ ًب عكطُا اهطآّ أ‪ٙ‬هاځ ٗج٘ز جٔا‬
‫تعٌى عو‪ ٟ‬تل٘‪ ّٙ‬اهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬أٗ ت‪٧‬ثط ًب بِا‪ٔ٢‬جا ٗتل٘‪ِٔٙ‬جا‪ ،‬إش ت‪٧‬كجس ٓجصٖ‬

‫(‪ )1‬ضٗاٖ اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ :‬كتاو اىبِاقب‪ :‬باو ًِاقجب قجط‪ٙ‬ـ‪ٗ ،)3500( :‬كتجاو ا‪٪‬ذلجاَ‪:‬‬
‫باو ا‪ً٪‬طا‪ ًّ ١‬قط‪ٙ‬ـ‪.)7139( :‬‬
‫(‪ )2‬ضٗاٖ ًػججوٍ ًب اهكججر‪ٚ‬س‪ :‬كتججاو اٮًججاض‪ :ٝ‬بججاو ٗججج٘و طاعجج‪ ٞ‬ا‪ً٪‬ججطا‪ً ١‬ججّ ججف ًعكجج‪:ٞٚ‬‬
‫(‪ًٗ ،)1838/37‬ب كتاو اسبخ‪ :‬باو اغترباو ضًج‪ ٛ‬نبجط‪ ٝ‬اهعقبج‪ٗ .)1298/311( :ٞ‬اٮًجاَ‬
‫أهبس ًب اىبػِس‪ :‬د ‪ 5‬م‪ٗ ،381‬إغِازٖ قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬لاي ‪.46/‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٗٙ‬‬

‫أبعازاځ فلط‪ٗ ٞٙ‬ؾع٘ض‪ ٞٙ‬ضقبا ًب ك ف ًّ ًلطزاتٔا ه‪ٚ‬ػت ٓ‪ً٘ ٛ‬نع اىبؿلو‪ً ٞ‬ب‬ ‫ازبٔا‬
‫بِا‪ ١‬اهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اجملتٌع هولطز ٗاسبعو ٗاهسٗه‪ٗ ،ٞ‬باهتاه‪ ٛ‬تطبم غف ازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫‪ِٙ‬ركط ًب فط‪ٙ‬قـب‪:‬‬ ‫ًب بِا‪ ١‬ذانطٓا ٗاهطغٍ ىبػتقبؤا‪ٙٗ .‬لاز ُؿاط ٓصٖ ازبٔا‬
‫اهطمس‪ ٛٓٗ ٞٚ‬اهيت ت‪٧‬كس ازباُب اهعوٌ‪ ٛ‬اهِظط‪ ًّ ٜ‬اهِاذ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬فط‪ٙ‬ق اىب‪٧‬غػا‬
‫اهللط‪ٗ ،ٞٙ‬ازباُب اشبسًات‪ ٛ‬اه٘ه‪ٚ‬ل‪ ًّ ٛ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعٌو‪.ٞٚ‬‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬فط‪ٙ‬ق قس ‪ٙ‬أخص اهٽابع اهطمس‪ ٛ‬اىبأشْٗ بجٕ‪ٓٗ ،‬ج٘ ‪ٙ‬عجاُ‪ ٛ‬اسبجاي اهلطز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬جف‬
‫اىبِظٌ‪ ٞ‬أٗ اىبِظٍ تِظ‪ٌٚ‬اځ بسا‪ٚ٢‬اځ ل تلتٌجى ف‪ٚ‬جٕ ؾجطٗط فط‪ٙ‬جق اهعٌجى اهِجاجس‪،‬‬
‫ًٗساضٖ اهِاذ‪ ٞٚ‬اشبوق‪ٗ ٞٚ‬اه٘عظ‪.ٞٚ‬‬
‫ٗك‪ ٩‬اهلط‪ٙ‬قاْ ؼبٌى ًب ًهاً‪ً ِٕٚ‬ؿطٗ إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬عوٌاُ‪ ٞٚ‬اهسٗه‪ ٞ‬ب٘ع‪ ٛ‬أٗ‬
‫اهيت ت٘اججٕ أٓجى اهجطأ‪ٜ‬‬ ‫ًّ ف إزضان ىبا ‪ٙ‬لعى‪ٙٗ ،‬عاُ‪ً ٛ‬ا تقسَ شكطٖ ًب اهترس‪ٙ‬ا‬
‫ٗاهؿ٘ض‪ٗ ٠‬زٗاع‪ٔٚ‬ا‪.‬‬
‫ِٗٓان فط‪ٙ‬ق ثاهث ا‪٢‬ب‪ ،‬اهص‪ ٜ‬ؼبٌى ًؿطٗ إغ‪ ًٞٚ٩‬ا‪ٗ ًٞ٪‬اهسٗه‪ ٞ‬عّ طط‪ٙ‬جق‬
‫اهتلاعى ًع اه٘اقع با‪٨‬غ‪ٙٗ ،َ٩‬عٌى عو‪ ٟ‬إق‪٩‬ح اهلطز زبع‪ٚ٢‬ج‪ ٞ‬ازبٌاعج‪ٗ ،ٞ‬إقج‪٩‬ح‬
‫ازبٌاع‪ ٞ‬هوقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتا‪ٚ‬ف اهكر‪ٚ‬س‪ٗ ،‬إق‪٩‬ح اهسٗه‪ ٞ‬ٮُلاش أفلاض ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬أذلإً‬
‫ٗهبؤٌا إفب اهعال‪.‬‬
‫الفسٖلُ األٔه‪ :‬مجاع‪ ُٛ‬املؤضَّطاتِ السمسٗ‪:ِٛ‬‬
‫ش ِ‬
‫اط ِو‪ ،‬فٔج٘ أْ فري ق المؤسس ات الرس مية ‪ٙ‬أخجص‬ ‫ص َفةُ الْ َف ِر ِيق األ ََّو ِل َونَتَ ائِ ُُ نَ َ‬
‫‪ .301‬أًا ِ‬
‫اهكل‪ ٞ‬اهيت ت‪٧‬كس ازباُجب اهعوٌج‪ ٛ‬اهِظجط‪ً ٜ‬جّ اهِاذ‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ،ٞ‬ازباُجب اشبجسًات‪ٛ‬‬
‫س ٓصا اهلط‪ٙ‬ق ض‪ٙ٦‬تٕ عو‪ ٟ‬إلبا‪ ١‬اهِاذ‪ ٞٚ‬ا‪٨‬قتكجاز‪ٞٙ‬‬
‫اه٘ه‪ٚ‬ل‪ ًّ ٛ‬اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬ويُ َؤ ِّس ُ‬
‫ه‪ٚ‬حعى اىبؿلو‪ ٞ‬اهيت تع‪ٚ‬ؿٔا ا‪٪‬ٿً‪ً ٞ‬ب عكطٓا اهجطآّ ًؿجلو‪ ٞ‬اقتكجاز‪ً( ٞٙ‬ؿجلو‪ ٞ‬اشببجع‬
‫الم ادي‪ٗ ،‬ػبعجىٰ غايتَ وُ اهرتب‪ٚ‬ج‪ٞ‬پ‬ ‫ٗاهػلّ)‪ ،‬يبا مبر٘ض تلج٘‪ ّٙ‬اهؿدكج‪ ٞٚ‬عوج‪ ٟ‬الجان‬
‫ببِا‪ٔ٢‬ا فلط‪ٙ‬اځ ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا ذهاض‪ٙ‬اځ ب ٿأطٿطڅ ‪ ٨‬تتحاٗظ اسبسٗز اه٘طِ‪ٗ ٞٚ‬اٮقو‪ٌٚٚ‬ج‪ ٞ‬اههج‪ٚ‬ق‪،ٞ‬‬
‫اهػا‪٢‬س‪ٗ ٝ‬اه٘افس‪.ٝ‬‬ ‫ٗ‪ ٨‬تتحاٗظ اىبؿاعط اهقً٘‪ًِٗ ،ٞٚ‬ٽبعاځ با‪ٙ٨‬سٗه٘ج‪ٚ‬ا‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٗٙ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ًٗلًٍٔ٘ٔ هوٌؿلو‪ ٞ‬اهيت تع‪ٚ‬ؿٔا ا‪ ًٞ٪‬ؼبٌجى اىبعجاُ‪ ٛ‬اىباز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اىبسُ‪ٚ‬ج‪ِ ٞ‬إذ الْ ُم ْش ِكلَةُ‬
‫ص َرةٌ ًب اهتدٽ‪ٚ‬ط ا‪٨‬قتكاز‪ٗ ٜ‬اهبِا‪ ١‬اهعٌطاُ‪ ٗ ،ٛ‬ا‪ٙ‬تٍٔ اهٌِ٘ ا‪٨‬قتكجاز‪ٜ‬‬ ‫ِع ْن َد ُىم م ْنح ِ‬
‫ُْ َ‬
‫ي هس‪ ٍٔٙ‬تابعاځ هوراججا‬ ‫ض ا ِر ُّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ٗزافعٔا اهتٽ٘ض اهعوٌ‪ٗ ٛ‬اهتا‪ٚ‬ف اىبسُ‪ ;ٛ‬ليَص َير الْ َو ْع ُي الْ َح َ‬
‫اش طاً ًب غف اجملتٌع‪ٗ ،‬هلِجٕ ع اجز‬ ‫ٗاهط با ‪ًِ ٨‬ظٌاځ هلا أٗ طبٽٽاځ‪ .‬يبا ‪ٙ‬لْ٘ إُػاُاځ نَ ِ‬
‫عّ اهِٔه‪ ،ٞ‬ٮعبكاض تللفٖ باهِاذ‪ ٞٚ‬اىباز‪ٗ ٞٙ‬اهتقِ‪ ٞٚ‬اهعوٌ‪ٚ‬ج‪ٓٗ ،ٞ‬ج‪ًٚ ٛ‬جساْ هوط‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬‬
‫ا‪ ُٞٚ٬‬ا‪ُ٪‬اُ‪ ٞٚ‬قبقا‪ٚٙ‬ػٔا اهِلع‪.ٞٚ‬‬

‫ًّٗ اهعاز‪ ٜ‬جساځ أْ ‪ٙ‬الى ٓصا اٮُػاْ اىبل٘ٸْ بٔجصٖ اهٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬عجّ زٗض اىبعتقجس‬
‫ٗاهِظٍ ٗأثط اسبهاض‪ً ٝ‬ب ؾلى اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬طط‪ٙ‬قتٔا‪٨ٗ .‬غ‪ٌٚ‬ا إُٔ ‪ٙ‬تٍ٘ٓ اىبؿجلو‪ٗ ٞ‬ؽبٽج‪٤‬‬
‫بعقو‪ ٞٚ‬أكازمب‪ ٞٚ‬ضبه‪ ٞ‬تٔ‪ٌّٚ‬‬ ‫إزضان ا‪٪‬ظً‪ ;ٞ‬يبا ػبعى ا‪٪‬ٿً‪ً ٞ‬ب ذاه‪ ٞ‬زٗضاْ عو‪ ٟ‬اهصا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا النظري ة اهلوػل‪ ٞٚ‬اجملطز‪ ٝ‬قبععي عّ ال وعي الحض اري‪ ،‬فٔج‪ ٛ‬ض‪ٙ٦‬ج‪ٞ‬ڂ تلكجى اىبعتقجس‬
‫ٗاهس‪ ّٙ‬عّ ذ‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪٪‬ٿً‪ٗ ٞ‬ذهاض‪ ٝ‬اجملتٌع‪ ًّٗ ،‬ثٍٰٸ ‪ٙ‬تلج٘ٸض طٌج٘ح ٓجصٖ اهؿدكج‪ً ٞٚ‬ب‬
‫اعتباضاتجٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬اههج‪ٚ‬ق‪ًٗ ٞ‬قا‪ٚٙ‬ػجٕ اهلطز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ا‪ُٚ٬‬ج‪ٗ ٞ‬اهِلع‪ٚ‬ج‪ ٞ‬باهعقو‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اهطأمساه‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اهعوٌاُ‪ ،ٞٚ‬فتٌِ٘ اهكل‪ ٞ‬اهلطز‪ ٞٙ‬ا‪ُ٨‬لطاز‪ً ٞٙ‬ب اجملتٌع ٗا‪٪‬ٿً‪ ٞ‬بإثط شهم ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫الفسٖلُ الجاٌ٘‪ :‬مجاع‪ ُٛ‬التبعَّٗ‪ ٛ‬غري املٍظَّى‪:ٛ‬‬
‫شِ‬
‫اط ِو‪ ،‬فٔ٘ ًع إُٔ قس ‪ٙ‬أخص اهٽجابع اهطمسج‪ٛ‬‬ ‫ص َفةُ الْ َف ِر ِيق الثَّانِي َونَتَائِ ُُ نَ َ‬
‫‪ٗ .302‬أًا ِ‬
‫اىبأشْٗ بٕ‪ٗ ،‬قس ‪ٙ‬أخص اهٽابع اهلطز‪ ٜ‬ف اىبِظٍ‪ ،‬أٗ اىبِظٍ اهبسا‪ ،ٛ٢‬فٔ٘ ‪ٙ‬عٌجى عوج‪ٟ‬‬
‫تأك‪ٚ‬س ٗقو اىبؿلو‪ ٞ‬بأُٔا أخ‪٩‬ق‪ٚ‬ج‪ ٞ‬صبجطز‪ ٝ‬أٗ أُٔجا فطز‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ضبهج‪ ،ٞ‬هتِؿجأ اهؿدكج‪ٞٚ‬‬
‫ا‪٪‬فق اهه‪ٚ‬ق جساځ‪ ،‬هرت‪ ٠‬اهعال ٗا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ١‬ا‪٪‬ذساث قبععي عّ أ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ض‪ٞٙ٦‬ٷ‬ ‫اهلطز‪ ٞٙ‬شا‬
‫ؾاًو‪ٞ‬ٷ‪ٗ ،‬كأْٸ أجعا‪ ١‬اهعاهپٍ ‪ ٨‬تؿلى ك‪٩‬ځ ٗاذساځ ٓ٘ اهعاهپٍ‪ ،‬بى تط‪ٓ ٠‬جصٖ اهؿدكج‪ٞٚ‬‬
‫اهعال ‪ِٙ‬ػاو ه٘ذسٖ ًّ ف ً‪٧‬ثطاتٕ اهللط‪ٗ ٞٙ‬تِ٘ ٗع‪ ٕٚ‬اسبهاض‪.ٜ‬‬
‫وي ِ‬
‫رجع ىذا الفريق أغباو كىٸ ًػأه‪ ٞ‬إفب ‪ٚ‬ب ضبجض ٗقپجسٰض ًقجسٗض; فاٮُػجاْ ًب‬‫ُ‬
‫ًلًٕٔ٘ صبب٘ض ًػف ‪ٙ ٨‬قسض عو‪ ٟ‬ؾ‪ ١ٛ‬يبا كػب‪ ،‬أٗ إفب عحع ‪ٙ ٨‬ػتٽ‪ٚ‬ع فعى اهتا‪ٚ‬ف‬
‫ص َف ٍة ًب ٓصٖ اهؿدك‪ ٞٚ‬ازبٌ٘ز ٗٓ‪ ٛ‬ذبػجب‬
‫دبإٓ‪ ،‬أٗ إفب فطٗق أخ‪٩‬ق‪ ٞٚ‬فطز‪ ،ٞٙ‬وأب رُز ِ‬
‫َْ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٗٙ‬‬

‫اسبطك‪ٗ ،ٞ‬اهطكْ٘ ٗٓ‪ ٛ‬ذبػب أُٔا ذبػّ قٱِعاځ; فٔ‪ ٛ‬تط‪ ٠‬اهعال ًّ ف٘ٸٓ‪ ٞ‬ب‪٣‬ط‪.‬‬
‫ظ عو‪ ٟ‬أفطاز ؾدك‪ٓ ٞٚ‬صا اهلط‪ٙ‬ق اهػفٱ عوج‪ ٟ‬ازباُجب اهتعبٹجس‪ ٜ‬احملجض أٗ‬
‫ويالح ُ‬
‫َ‬
‫ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪ ٛ‬احملض أٗ تعتٌس ُك٘قاځ فلط‪ ٞٙ‬صبطز‪ ٝ‬عّ اه٘اقع اهعٌو‪ ٛ‬هور‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬ويُلم ح ًب‬
‫تل٘‪ِٔٙ‬ا اههعو ٗاهعحع فه‪٩‬ځ عّ اهّ٘ٓ‪ ٗ .‬اهبجاځ ًجا تِركجط ٓجصٖ اهؿدكج‪ً ٞٚ‬جّ‬
‫ازباُب اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب بعس‪:ّٙ‬‬
‫أ‪ .‬إُػاْٱ اهقطآْ ٗاهػٹِ‪( ٞ‬ازبٌ٘زٱ عو‪ ٟ‬اهِلټ ًّ فڄ إعٌايڄ شّٓڅ ًب ز‪٨‬ه‪ ٞ‬اهوِّػاْ‬
‫اهعطب‪.)ٛ‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهطع٘‪.)ٞٙ‬‬ ‫و‪ .‬إُػاْٱ اهعباز‪ٝ‬ٶ ٗا‪٪‬خ‪٩‬ق (اشبو٘‪ٝ‬ٿ ٗاهعٱعه‪ ٞ‬بع‪ٚ‬ساځ عّ كسًٰا‬

‫فَ تَتَ َع َام ُل َى ِذهِ َّ‬

‫الش ْخ ِ‬
‫ص يَّةُ ًع اهقطآْ ٗاهػٹجِ‪ ٞ‬تعاًجى اهلوٌج‪ ٞ‬اهوا٘‪ٙ‬ج‪ ٞ‬فتحٌجس عوج‪ٟ‬‬
‫اهِل ًّ ف تلقٕ ف‪ٗ ،ٕٚ‬ه‪ٚ‬ؼ هلا ذج ًجّ ق٘هجٕ تعجافب‪ :‬ﮉﮣ ﮤ ﮥﮈ(‪ )1‬أٗ‬
‫تَتَ َع َام ُل ًع اهرتاث اهللط‪ ٜ‬اٮغ‪ ًٛ٩‬تعاًى اىبقوِّس اهجص‪ ًٰ ٨ ٜ‬پولپج‪ٞ‬پ ًب عقوجٕ إ‪ُ ٨‬قجى‬
‫ا‪٬‬ضا‪ ًّ ١‬ف ًعطف‪ ٞ‬زه‪ٚ‬ؤا ٗغِسٓا ًّ اسبح‪ً٘ٗ ٞ‬نعٔا ًّ اهعٌى‪.‬‬
‫ٗ‪ ٨‬ؽبل‪ً ٟ‬ب ذق‪ٚ‬ق‪ٓ ٞ‬صا اهتل٘‪ ،ّٙ‬أْ اهِاذ‪ ٞٚ‬اهعٌو‪ ٞٚ‬تِػاوٱ ًع اجملتٌع ٗذهاضتٕ‬
‫برتات‪ٚ‬بٕ اٮزاض‪ُٗ ٞٙ‬ظٌٕ اه٘نع‪ ًّ ٞٚ‬ف تعٌق ٗاغترهاض ىبلآ‪ ٍٚ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اٮمباُ‪ ٛ‬اهعٌو‪ٗ ;ٛ‬قس ؼبهط اىبلَٔ٘ اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬هلّ ببِا‪ ١‬فلط‪ٗ ٜ‬افس أٗ‬
‫عق‪ ُٛ٩‬ضبجض ‪ٙ ٨‬قجَ٘ عوج‪ ٟ‬أقج٘ي اٮغج‪ َ٩‬اهلقٔ‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬أغػجٕ اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاسبهاض‪ .)2(ٞٙ‬فٔ‪ ٛ‬ؾدك‪ٞٚ‬ڂ ًعزٗج‪ً ٞ‬ب خٽابٔا باهلتاو ٗاهػٹِ‪ ٞ‬أٗ اهعباز‪ٗ ٝ‬ا‪٪‬خ‪٩‬ق‪،‬‬
‫ًٗب غو٘كٔا تتكط ٱ ًب زا‪٢‬ط‪ ٝ‬أ‪ٙ‬سه٘ج‪ ٞٚ‬فكى اهس‪ ّٙ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٗ .ٝ‬جاهبٍٔ ‪ ٨‬ؼبػٹجْ٘‬
‫أٍُٔ عو‪ٓ ٟ‬صا اه٘قو أٗ ‪ٙ‬ٱلابطْٗ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهؿعطا‪.159/ ١‬‬
‫(‪ٓ )2‬صٖ اىب‪٩‬ذظا عو‪ ٟ‬اهلط‪ٙ‬ق اه اُ‪ ،ٛ‬تعبټطٱ عّ ًعاُا‪ ٝ‬اهص‪ٙ ّٙ‬تبِٸْ٘ اسبىٸ اٮغج‪ ،ًٛ٩‬أًجا اهِجاؽ‬
‫اهص‪ٙ ٨ ّٙ‬تبِْ٘ اسبى اٮغ‪ ًٛ٩‬ف‪ ٩‬ظبسٱ هلجٍ نجابٽاځ فلط‪ٙ‬جاځ ‪ٙ‬كجلٿٍٔ ًب ًطجعجٕ اسبهجاض‪ ٜ‬إ‪٨‬‬
‫اهتقو‪ٚ‬س هوٌلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ اه٘افس‪ ًّ ٝ‬اهاطو ٗثقافتٕ‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘‪ٗٙ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫الفسٖلُ الجالح‪ :‬مجاع‪ ُٛ‬املعأَد‪ ٚ‬لمخٗا‪ ِٚ‬الطٗاضٗ‪ ِٛ‬باإلضالً‪:‬‬

‫اىبسُ‪ٞٚ‬‬ ‫‪ .303‬فٔ٘ ‪ٙ‬ط‪ ٠‬أْ اهقه‪ ٞٚ‬ه‪ٚ‬ػت ُظط‪ٗ ٞٙ‬ه‪ٚ‬ل‪ ٛٓ ٨ٗ ،ٞٚ‬خانع‪٪ ٞ‬زٗا‬
‫اهعاً‪ٗ ٞ‬تلكى اهس‪ ّٙ‬عّ اهسٗه‪ًٗ ،ٞ‬ب اه٘قت ُلػٕ ‪ٙ‬جط‪ ٠‬أُجٕ ػبجب أْ ‪ٙ‬لجْ٘ إُػجاْ‬
‫اهقطآْ ٗاهػِ‪ٗ ٞ‬إُػاْ اهعباز‪ٗ ٝ‬ا‪٨‬خ‪٩‬ق ٓ٘ اهؿدكج‪ ٞٚ‬اىبػج‪ٗ٧‬ه‪ ،ٞ‬ؾدكج‪ ٞٚ‬اهطاعج‪ً ٛ‬ب‬
‫ذس‪ٙ‬ث ضغ٘ي اهلل × ش أپ‪٨‬پ ٿك ڇولٿٍٲ ضٰا څ ٰٗ ٿك ڇولٿٍٲ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗيٴ عّٰٲ ٰضعٶ‪ٚ‬ٸتٶٕٶ ز(‪ )1‬شڄإْٸ اهللپ غٰا‪٢‬ٶىٴ‬
‫كٿىٸ ضٰا څ عٌٰٸا اغٲتٰ ٲطعٰاٖٱ أپذٰلٶ پ أپَٲ نٰٸ‪ٚ‬عٰ؟ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬ػٲأپيٰ اهطٸجٱىٰ عّٰٲ أپٓٲىڄ بٰ‪ٚ‬ٲتٶٕٶز(‪.)2‬‬

‫ٗ‪ٙ‬قَ٘ اهطاع‪ ٛ‬بسٗضٖ اىبػ‪ٗ٧‬ي ًّ ً٘قعٕ ًب ا‪٪‬ٿً‪ ،ٞ‬غ٘ا‪ ١‬أكاْ ًب أزُآا أَ كاْ ًب‬
‫أع‪ٓ٩‬ا‪ ،‬ذػب ًا جعوٕ اهلل أْ ‪ٙ‬لْ٘ ه‪ٚ‬قَ٘ بطعا‪ ٞٙ‬ؾ‪ ْٗ٧‬ا‪٪‬ٿً‪ ٞ‬باٮغج‪ َ٩‬عبجاز‪ٝ‬ځ هلل‬
‫زٗضٖ‬ ‫ٗذسٖ‪ .‬يبا ‪ٙ‬قته‪ ًِٕ ٛ‬أْ ‪ٙ‬تكو خبكا‪٢‬ل إُػاْ اسبى ٗاهطغجاه‪ٗ ،ٞ‬أْ ‪ٙ‬عجط‬
‫اهتاضؽب‪ً ٛ‬ب إطاض اهعًاْ ٗاىبلاْ‪ٗ ،‬أْ ‪ِٔٙ‬جى ًجّ اشبجرب‪ ٝ‬اىبعطف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬اه قاف‪ٚ‬ج‪ٗ ٞ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗاشبرب‪ ٝ‬اهعوٌ‪ٗ ٞٚ‬اشبرب‪ ٝ‬اهتقِ‪ٗ ٞٚ‬اىب‪ٚ‬ساُ‪ً ٞٚ‬جا ‪ٓ٧ٙ‬وجٕ ‪٪‬زا‪ ١‬زٗضٖ ًب هبجى اهطغجاه‪ًٗ ٞ‬ب‬
‫تٽب‪ٚ‬ق اسبى حب‪ٚ‬ث ‪ٙ‬ػبق عكطٖ ٗ‪ٙ‬هجع أعجسا‪ ٖ١‬أًجاَ اسبحج‪ٗ ٞ‬اهب‪ٚ‬جاْ‪ٙٗ ،‬جطزٍٓ عجّ‬
‫ا‪٪‬ٿً‪ٗ ٞ‬غوٽأُا باسبطاغ‪ ٞ‬اه٘اع‪.ٞٚ‬‬ ‫ثاطا‬
‫هولطز ٗتلاًوجٔا‬ ‫ٗ‪ٙ‬ط‪ٓ ٠‬صا اهلط‪ٙ‬ق إُٔ ‪ ٨‬بس ًّ اه٘ع‪ ٛ‬اسبهاض‪ٗ ٜ‬تٽب‪ٚ‬ع اهصا‬
‫اهلطز ًا ٓ٘ ًّ ؾإُٔ ًٗا ػبب عو‪ٚ‬جٕ‪ ،‬بجأْ عو‪ٚ‬جٕ‬ ‫ًع اسبعو ٗا‪٪‬ٿً‪ٗ ٞ‬اهسٗه‪ ;ٞ‬ف‪ٚ‬عط‬
‫اسبعو ًجا ٓج٘‬ ‫اهػٌع ٗاهٽاع‪ُٗ ٞ‬كط‪ ٝ‬اسبق باسبق‪ٚ‬ق‪ٗ ٞ‬أزا‪ ١‬اهٽاع‪ ٞ‬باىبعطٗ ‪ٙٗ ،‬عط‬
‫ا‪٪‬ٿً‪ً ٞ‬ا ٓ٘ ًّ ؾأُٔا إش هلا اهػوٽاْ‬ ‫ٗإُلاض اىبِلط‪ٗ .‬تعط‬ ‫ًّ ؾإُٔ ًب ب‪ٚ‬اْ اىبعطٗ‬
‫ٗاهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهتِل‪ٚ‬جص أٗ ًِعجٕ; فٔج‪ ٛ‬شا اهؿج٘ك‪ ٞ‬بقجسضاتٔا‪ٗ ،‬اهقج٘‪ ٝ‬بجإضاز‪ ٝ‬عوٌا‪ٔ٢‬جا‬
‫اهسٗه‪ً ٞ‬ا‬ ‫ٗض‪ٗ٦‬ؽ اهقَ٘ ف‪ٔٚ‬ا ٗٗجٔا‪ٔ٢‬ا ٗط٘ا‪٢‬لٔا اىب‪ٗ ًِٞ٧‬أذعابٔا اهطؾ‪ٚ‬س‪ٗ ،ٝ‬تعط‬
‫ٓ٘ ًّ ؾأُٔا ًب اهعٌى اهتِل‪ٚ‬ص‪ ٜ‬هورى‪ ،‬بتِل‪ٚ‬ص اٮغ‪ٗ َ٩‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٕٚ‬عق‪ٚ‬جس‪ُٗ ٝ‬ظٌجاځ‬
‫ٗاهسع٘‪ ٝ‬هٕ‪ ،‬إش ٓ‪ ٛ‬اسباضؽ عو‪ ٟ‬اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اىبِلص‪٪ ٝ‬ذلأًا اسباً‪ ٞٚ‬هعق‪ٚ‬ستٔا‪ ،‬فاهسٗه‪ٞ‬‬

‫(‪ )1‬اهبداض‪ً ٜ‬ب اهكر‪ٚ‬س‪ًٗ .)893( :‬ػوٍ ًب اهكر‪ٚ‬س‪.)1829/20( :‬‬

‫(‪ )2‬أخطجٕ اهػ‪٘ٚ‬ط‪ً ٛ‬ب ازباًع اهكاف ًب اذاز‪ٙ‬ث اهبؿف اهِص‪ٙ‬ط‪.70/1 :‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٙٙ‬‬

‫ك‪ٚ‬اْ تِل‪ٚ‬ص‪ ًّ ٜ‬صبٌ٘ع‪ ٞ‬اهِاؽ اهص‪ ّٙ‬ربتاضٍٓ ا‪٪‬ٿً‪ ٞ‬هتِل‪ٚ‬ص صبٌ٘ اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ‬
‫اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ٔٚ‬ا ٗاهسع٘‪ ٝ‬هلا‪.‬‬ ‫ٗاهقِاعا‬
‫ٗ‪ٙ‬ط‪ٓ ٠‬صا اهلط‪ٙ‬ق أْ تٽب‪ٚ‬ق اسبى ٓ٘ اهتعبف اهكازق عجّ تجبين أٓجى اهجطأ‪ ٜ‬هجٕ‬
‫طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬پ ذ‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٷ ًِٗٔادٰ ع‪ٚ‬ـڅ‪ٙ ،‬ظٔط باهعٌى ًب ألباط اهػو٘ن اهلطز‪ٗ ٜ‬ازبٌاع‪ٙٗ ٛ‬تٌ‪ٚ‬جع‬
‫اهؿج٘ض‪ً ٠‬ب اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫باهلعى اسبهاض‪ ٜ‬اه٘اع‪ٗ ،ٛ‬بٕ تتٍ عٌو‪ ٞٚ‬تبِټج‪ ٛ‬اسبجى ٗاغجت‪ِ٣‬ا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬اىبعاقط‪.ٝ‬‬

‫ب الرَّابعُ‪:‬‬
‫ىطِمَ ُ‬
‫الِ َ‬
‫ُد وٍُِِْ لِىُعَاوَ َد ِة الِحَيَا ِة الصِّيَاشِيَّةِ‬
‫وَا َال ب َّ‬

‫‪ .304‬غببٱ اسب‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب اهلا‪ ّ٢‬اهطٗح‪ًٗ ،‬ظآطٱ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ف‪ ٕٚ‬اهٌِ٘ٹ ٗاسبطك‪ٗ ٞ‬اهتٽج٘ض‪،‬‬
‫ٗكصهم اجملتٌع‪ ،‬فٔ٘ كا‪ٙ ّ٢‬لْ٘ ذ‪ٚ‬اځ بػبب اهللط‪ ٝ‬اهيت ‪ٙ‬عتِقٔا ٗ‪ ًّ٧ٙ‬بٔجا‪ٗ ،‬تظٔجط‬
‫عو‪ ٕٚ‬باهٌِ٘ ٗاسبطك‪ٗ ٞ‬اهتٽ٘ض إشا كاْ هلصٖ اهللجط‪ ٝ‬طط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ب اسب‪ٚ‬جا‪ٗ .ٝ‬غجببٱ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اجملتٌع اٮغ‪ ٛٓ ًٛ٩‬اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ،ًٞٚ٩‬ظآطٓا ًب اهتأثفڄ عو‪ ٟ‬ت٘ج‪ٕٚ‬‬
‫اهِاؽ‪ ٛٓٗ ،‬تػببٱ لب٘ٸ اجملتٌع ٗذطك‪ٞ‬پ اهسٗهج‪ٞ‬‬ ‫ا‪٪‬ذساث ٗتِظ‪ ٍٚ‬اه٘قا‪٢‬ع ًب ع‪٩‬قا‬
‫ٗتٽ٘ضٓا باهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬هور‪ٚ‬ا‪ً ٝ‬ب نب‪ٚ‬ع ًلاقؤا‪.‬‬
‫ٗاهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ ٛٓ ًٞٚ٩‬صباي اهتأثف اهلاعى ًب شّٓ اىبػوٍ هتك٘ض اسب‪ٚ‬جا‪ٗ ٝ‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫ذبٌى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٔا عٌو‪ٚ‬اځ ٗإزاض‪ٙ‬اځ‪ – ٛٓٗ ،‬أ‪ ٜ‬اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ - ًٞٚ٩‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت ‪ ًّ٧ٙ‬بٔا‬
‫اىبػوٍ ًٗعازبتٔا هؿ‪ ْٗ٧‬اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فعو‪ ٟ‬قسض اغترهاض اىبػوٍ فطزاځ أٗ نباع‪ ٞ‬أٗ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫هلصٖ اهعق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازباتٔا ًب أفلاضٍٓ ٗتقكس شهم قبٌاضغاتٍٔ ‪ٙ‬ػتق‪ٍٚ‬ٱ اهق٘ي ٗاهعٌجى‬
‫عو‪ ٟ‬أق٘هلٌا اىبعطف‪ًِٔ ٞٚ‬ا ٗتٱؿٶ‪ٚ‬عٱ ًب اجملتٌجعڄ اهقج‪ ٍٰٚ‬اه‪٩‬ظًج‪ ٞ‬قبقتهج‪ ٟ‬اٮمبجاْ بٔجصٖ‬
‫اهللط‪ٗ ،ٝ‬إ‪ – ٨‬أ‪ ٜ‬إشا كاْ ا‪ً٪‬ط زْٗ شهجم ‪ -‬ٱٗججس اشبجسف أٗ طجطأ عوج‪ ٟ‬اهقج٘ي‬
‫ٗاهعٌى طاض‪ ًّ ٥‬ف اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬عازباتٔا‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٗٙٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗأًا اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬فٔ‪ ٛ‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬إُلاش أفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‪ٗ ،‬عو‪ ًّ ٟ‬تقع‬
‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ُ٘ ٞٚ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪ ،‬عو‪ ٟ‬اهلطز أَ عو‪ ٟ‬ازبٌاع‪ٗ ٞ‬اسبعو أَ عو‪ ٟ‬اهسٗهج‪ٞ‬؟ ثجٍ ٓج‪ٛ‬‬
‫ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬احملافظ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب ٓصا اٮُلاش‪ ،‬ثٍ ٓ‪ ٛ‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هبجى اهجسع٘‪ ٝ‬إفب‬
‫اهعال باهكل‪ ٞ‬اهلطز‪ ٞٙ‬أٗ اسبعب‪ ٞٚ‬أٗ اهسٗه‪ٗ .ٞٚ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬جّ ججِؼ اهللجط‪ ،ٝ‬فٔج‪ ٛ‬أفلجاض‬
‫ٗأذلاَ اُب قت ًّ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬أٗ تلطعت عِٔا‪ٙ ،‬قَ٘ بٔا اهلطز ًّ ً٘قعٕ اهطع٘‪ٗ ،ٜ‬تقَ٘‬
‫بٔا اهسٗه‪ً ًّ ٞ‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٔا اهط‪ٙ‬از‪ ٞٙ‬اهطع٘‪.ٞٙ‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا‪ ،‬ف‪ ٩‬بس ًّ اهعِا‪ ٞٙ‬بأًط‪ٙ ّٙ‬وعًاْ هعٌو‪ ٞٚ‬اهقً٘ج‪ ٞ‬باٮغج‪ٗ َ٩‬اهِٔهج‪ٞ‬‬
‫با‪ ًٞ٪‬بو٘اظًٌٔا‪ ،‬ا‪ً٪‬ط ا‪ٗ٪‬ي; ٗٓ٘ فٍٔ اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬طط‪ٙ‬قتٔجا ًب اسب‪ٚ‬جا‪ٗ .ٝ‬ا‪ً٪‬جط‬
‫اه اُ‪ :ٛ‬تقكس اهلعى اىب٘ن٘ع‪ ٛ‬باهعوٍ ازباز باهعٌجى‪ٗ ،‬أزا‪ ٖ٦‬باهقً٘ج‪ ٞ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهِٔهج‪ٞ‬‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬باهتا‪ٚ‬ف اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬ب٘قلٕ عٌ‪٩‬ځ ‪ٙ‬سفع ذطك‪ ٞ‬ا‪ً ًٞ٪‬ب قِاع‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اىب و‪.ٟ‬‬
‫ٔاألوسُ األٔه‪ :‬تفُّّي الفهس‪ ِٚ‬اإلضالوٗ‪ٔ ٛ‬طسٖكتّا‪:‬‬
‫‪ .305‬إْ ا‪ً٪‬ط اىب‪٩‬ذ أْ فٍٔ اهللط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب عكج٘ض اىبوجم اهعهج٘‬
‫ٗعكط اىبوم ازبرب‪ ،ٜ‬قس ططأ عو‪ٔٚ‬ا ًّ ع٘اًى اهتاؿ‪ً ٞٚ‬ا أبٍٔ اهلج ف ًجّ زقا‪٢‬قٔجا‬
‫عو‪ ٟ‬اهل ف ًّ اىبػوٌـب‪ٗ .‬بعس أْ كاُت ا‪٪‬فلاض ا‪٪‬غاؽ هٯغ‪ َ٩‬ت‪٧‬خص ًّ اهِكج٘م‬
‫اهؿطع‪ً ٞٚ‬باؾط‪ٗ ٝ‬بهطٗض‪ً ٝ‬عطف‪ ٞ‬هػاْ اهعطو‪ ،‬قجاض اهعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬تجسضؽ حبػجب ًتبِج‪ٟ‬‬
‫كتباځ ًب اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬تػجٌ‪ ٟ‬بأمسجا‪ ١‬اهعوٌجا‪١‬‬ ‫اهعوٌا‪ ًّ ١‬أفلاض اٮغ‪ٗ َ٩‬أذلإً‪ ،‬فظٔط‬
‫اهص‪ُ ّٙ‬ظطٗا ًب اىبػا‪٢‬ى اهيت اذتاجٔا أٓىٱ ظًأٍُ‪.‬‬
‫ثٍ إُٔا اهباځ ًا كاُت تعِ‪ ٟ‬قبػا‪٢‬ى ًلآ‪ ٍٚ‬ا‪٪‬عٌاق ه‪ ًٍ٫‬ا‪٪‬خط‪ ،٠‬بعس أْ كاْ‬
‫ازب‪ٚ‬ى ا‪ٗ٪‬ي ًّ ٓصٖ اهلتب ‪ٙ‬عِ‪ ٟ‬قبػا‪٢‬ى اهللط اٮغ‪ ًٛ٩‬ا‪٪‬غاؽ عاً‪ ،ٞ‬فإُٕ قجاض‬
‫هلل عجع ٗججى‪.‬‬ ‫ؽبتكط ا‪ً٪‬ط عو‪ً ٟ‬ػا‪٢‬ى ضبسز‪ٗ ٝ‬خباق‪ً ٞ‬ػجا‪٢‬ى ا‪٪‬مسجا‪ٗ ١‬اهكجلا‬
‫تقى ف‪ٔٚ‬ا ًباذث اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًّ ًٞٚ٩‬ق٘‪ ٨‬اهعوٌا‪ٗ ١‬أعجطا اهجطأ‪ ٜ‬اهعجاَ‬ ‫ٗبسأ‬
‫ٗاهِٔج‪ ٛ‬عجّ اىبِلجط‪ ،‬إ‪ً ٨‬ب جاُجب‬ ‫كاٮًاً‪ٗ ،ٞ‬اهقها‪ٗ ،١‬ازبٔاز‪ٗ ،‬ا‪ً٪‬جط بجاىبعطٗ‬
‫ق٘ض‪ٙ ٨ ٜ‬اين عقو‪ ٞٚ‬اىبػوٍ باىبعطفج‪ ٞ‬اه‪٩‬ظًج‪ ٞ‬ٮًهجا‪ ١‬اهؿج٘ض‪ٗ ٠‬تلع‪ٚ‬جى لبٽٔجا ًب‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٙٛ‬‬

‫اهتللف ازبٌاع‪ٓٗ ،ٛ‬صا كوٕ يبا أنعو شّٓ اىبػوٍ ًب فٍٔ ا‪٨‬غ‪.َ٩‬‬
‫ثٍ زخوت ًِآخ اهل‪٩‬غل‪ً ٞ‬سخ‪٩‬ځ غوب‪ٚ‬اځ عو‪ ٟ‬تللف بعجض اىبػجوٌـب‪ ،‬فجاعتِق٘ا‬
‫اهلوػل‪ٗ ٞ‬تِاٗه٘ا ًباذ ٔا اهِظط‪ ،ٞٙ‬يبا أبعسٍٓ عّ ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬أزخؤٍ ًساخى اهه‪٩‬ي‪،‬‬
‫ٗآخطْٗ ط٘ضٗا ًِٔخ اهل‪٩‬غل‪ ٞ‬قبِٔخ جس‪ٙ‬س ت٘ف‪ٚ‬ق‪ًِٔ ٘ٓ ٛ‬خ اىبجتلوٌـب اهجص‪ ٜ‬هٔجط‬
‫ق‪ٚ‬تٕ ف‪ٌٚ‬ا بعس‪ٗ ،‬قاض اىبِٽق اهلوػل‪ ٛ‬أٗ اهل‪ٙ ًٛ٩‬جسضؽ كأقجى ًجّ أقج٘ي اىبعطفج‪ٞ‬‬
‫اٮغ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬ق٘‪٨‬ځ إفب ٗج٘ز أبِ‪ ٞٚ‬فلط‪ ٞٙ‬ف إغ‪ ًٞٚ٩‬تٽا‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬اهتللف اٮغ‪ً ًٛ٩‬ب‬
‫إُؿا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬أٗ قِاع‪ ٞ‬اشبٽاو‪.‬‬
‫ناٰ اځ عو‪ ٟ‬إبٰاهپ‪ٞ‬ٷ‪ ٘ٓ ،‬اهاعٗ اه قجاًب ٗاسبهجاض‪ ٜ‬اهطأمسجاه‪ٛ‬‬
‫ٗظاز اهٽـب بو‪ٞ‬ځ ٗكاْ ٰ‬
‫هعق٘ي أبِا‪ ١‬اىبػوٌـب ًب أٗاغط اهقطْ اه اًّ عؿط اىب‪٩ٚ‬ز‪ ٜ‬اه اهث عؿط اهلحط‪ٗ ،ٜ‬كجاْ‬
‫هولوػل‪ ٞ‬اىب اه‪ٗ ٞٚ‬اىباز‪ ٞٙ‬أثط فعايٴ ًب عق٘ي ُػب‪ً ٞ‬ور٘ه‪ ًّ ٞ‬أبِجا‪ ١‬اىبػجوٌـب‪ًٗ ،‬جٍِٔ‬
‫ًّ اعتِق اهعوٌاُ‪ ٞٚ‬اىب اه‪ ٞٚ‬عق‪ٚ‬س‪ٝ‬ځ هٕ‪ ًّ ًٍِٔٗ ،‬اعتِقٰ اىباز‪ ٞٙ‬اهس‪ٙ‬اهلت‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬عق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬هجٕ‪،‬‬
‫ٗأغباو يباضغتٔا ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬بى ؼباٗي‬ ‫ًّٗ ثٍ فإْ اهعوٌاُ‪ ًٍِٔ ٛ‬تبِ‪ ٟ‬فلط‪ ٝ‬اسبط‪ٙ‬ا‬
‫ق‪ٚ‬ا ‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهيت ‪ٙ‬ع‪ٚ‬ؿٔا اىبػوٌْ٘ بكباتٔا ٗهُ٘ٔا‪ٗ ،‬ػبعؤا اىبق‪ٚ‬اؽ هكج٘ض‪ ٝ‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫لو‪ٞ‬ځ ًِٕ أٗ ضز‪ٝ‬ځ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬ ‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اجملتٌع‪ٗ ،‬كأُٔا ًّ اىبػوچٌا‬

‫كى ٓصا ٗ فٖ يبا ٓ٘ ًب صباي اهللط ٗاه قاف‪ ٞ‬أثٸط عو‪ ٟ‬اهللط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب أشٓاْ‬
‫اىبػوٌـب ٗأنعو فٌٍٰٔٔ هلا‪ ،‬يبا ٗجٕ تل٘‪ ِٕٙ‬اهعقو‪ ٞٚ‬اىبػجوٌ‪ ٞ‬قبِرج‪ ٟ‬أفلجاض ٗثقافجا‬
‫ٗافس‪ ٝ‬أضبلت اهلٍٔ اهلطز‪ ٜ‬هوللط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬أضبلت اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗجعوتٕ ‪ٙ‬رتجطد‬
‫ا‪٪‬فلجاض ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬ ‫ت‪ٚ‬جاضا‬ ‫اهاؿجاٗ‪ ٝ‬اظزاز‬ ‫أًاَ ت‪ٚ‬اضا اهللط ا‪٪‬جِيب‪ٗ ،‬كوٌا ظاز‬
‫ٗنعو فٍٔ اهللط‪ً ٝ‬ب أشٓاْ اىبػوٌـب‪.‬‬

‫ٗعو‪ٓ ٟ‬صا فإْ ىبعازب‪ ٞ‬اىبؿلو‪ ٞ‬اهللط‪ً ٞٙ‬ب ا‪ ٨ ;ًٞ٪‬بجس ًجّ اهعٌجى عوج‪ ٟ‬إعجاز‪ٝ‬‬
‫اهِظط‪ً ٝ‬ب اهللط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب أشٓاْ اىبػوٌـب‪ٗ ،‬تقو‪ٚ‬بٔا ٗاهتِق‪ٚ‬ب ف‪ٔٚ‬ا هتدو‪ٚ‬كٔا ًّ‬
‫أزضاْ اه٘اقع ًٗلاغسٖ‪.‬‬
‫‪ .306‬أًا اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فإْ اىبػجوٌـب فقجسٗا ٗنج٘ح تكج٘ضٓا باهتجسض‪ٙ‬خ‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٗٙ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ذػب فقسأٍُ أغباو يباضغتٔا ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ،ٝ‬فبعس أْ كاُ٘ا ‪ٙ‬جسضكْ٘ أْ أغجباو اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اجملتٌع‪ ٞٚ‬باٮغ‪ َ٩‬دبعى هلٍ أًاُاپ ًّ أًاْ أُلػٍٔ‪ٗ ،‬غوٽاُاځ ًّ غوٽاْ شاتٍٔ‪ ،‬فجإشا‬
‫ُقض عطٗ‪ ٝ‬اسبلٍ ٗشٓاو أًط اشب‪٩‬ف‪ ٞ‬عّ طط‪ٙ‬ق اهؿ٘ض‪ ،٠‬فجاُتع‬ ‫بٍٔ أًاَ ذبس‪ٙ‬ا‬
‫ا‪ً٪‬ط ًّ أٓوٕ‪ٗ ،‬قاض ‪٧ٙ‬خص باف ذقٕ‪.‬‬
‫ًٗا أْ شٓبت اهؿ٘ض‪ ،٠‬ذت‪ ٟ‬قاض عو‪ ٟ‬اهجطأ‪ ٜ‬ذكجاضٴ‪ًٗ ،‬جّ ثجٍ ادبجٕ عوٌجا‪١‬ٱ‬
‫تتحِب ًا كاْ ‪ٙ‬ػٌ‪ٟ‬‬ ‫اىبػوٌـب ٗخاقتٍٔ ٗاهِٹدب ًّ ًتعوٌِّ‪ ًٗ ٍٔٚ‬قل‪ ٍٔٚ‬إفب ًػاضا‬
‫و ازبس‪ٙ‬س‪ ،‬حبساثتٕ اهػ‪ٚ‬اغج‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫باهلؿب‪ ،‬سبقّ اهسًا‪ٗ ١‬ضباٗه‪ ٞ‬نبع اهلوٌ‪ٗ ،ٞ‬ؾاؤٍ اىبػطٰ ٱ‬
‫ٗنطٗضاتٔا اه٘اقع‪ٗ ،ٞٚ‬آضا‪١‬ٱ بعض اهلقٔا‪ ١‬اىبػ٘ټ ‪ ٞ‬هلا‪ ،‬ؾاوپٍٔ كى شهم عجّ أغجاؽ‬
‫اهقه‪ ٞٚ‬اىبكف‪ ،ٞٙ‬بى عّ ك فڅ ًّ اهقها‪ٙ‬ا اىبكف‪.ٞٙ‬‬
‫ٗٓصا يبا أثط ًب اهػ٘از ا‪٪‬عظٍ ًّ اىبػوٌـب‪ٗ ،‬غ‪ٌٚ‬ا بعس اُؿااي قازتٍٔ باهػوٽ‪ٞ‬‬
‫ٗاهتاوڇب‪ٗ ،‬عوٌا‪ ٍٰٔ٢‬با‪٬‬ضا‪ ١‬اهٽاض‪ًٗ ٞ٢‬ا أُتحتٕٱ قطا‪٢‬س أٓجى اهبجس ٗا‪ٓ٪‬ج٘ا‪ ،١‬فكجاض‬
‫عاً‪ ٞ‬اهِاؽ بعس أْ كاُ٘ا ‪ٙ‬عطفْ٘ أْ ٗج٘زٍٓ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬إلبا ٓ٘ ًّ أجى ا‪٨‬غتد‪٩‬‬
‫بٽط‪ٙ‬ق اٮغ‪ َ٩‬هطو اهعاىبـب‪ٗ ،‬أْ عٌى اىبػوٍ ًب اسب‪ٚ‬ا‪ٓ ٝ‬ج٘ اهجصٗز عجّ‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬
‫إُلاش اٮغ‪ٗ َ٩‬هبى زع٘تٕ إفب اهعال‪ٗ ،‬أْ عٌى اهسٗه‪ٓ ٞ‬ج٘ تٽب‪ٚ‬جق ا‪٨‬غج‪ٗ َ٩‬تِل‪ٚ‬جص‬
‫أذلإً ًب اهساخى زاض اٮغ‪ٗ ،َ٩‬هبوٕ إفب اشباضد‪ ،‬فبعس أْ كجاْ اىبػجوٌْ٘ ‪ٙ‬عطفجْ٘‬
‫شهم‪ ،‬قاضٗا ‪ٙ‬طْٗ أْ عٌى اىبػوٍ ا‪ُ٨‬ؿجااي حبٿػجّ اشبوجق‪ٗ ،‬ا‪٨‬غجت‪ِ٣‬اؽ باىبػجومٶ‬
‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ .‬قجاض‬ ‫اهتعبٹس‪ ٜ‬اىبعـب ٗكػبٶ اهسُ‪ٚ‬ا أٗ‪٨‬ځ‪ٗ ،‬اه٘ع ٗاٮضؾاز إشا ٗاتت اهظطٗ‬
‫اهسٗه‪ ٨ ٞ‬تط‪ ٠‬أ‪ ٜ‬تقكفڅ أٗ ذطد ذـب تتػآى ًب تِل‪ٚ‬ص أذلاَ اٮغج‪ ٨ٗ ،َ٩‬تجط‪٠‬‬
‫أ‪ ٜ‬هان‪ً ٞ‬ب قع٘زٓا عّ هبى اهسع٘‪ ٝ‬إفب ا‪٨‬غ‪.َ٩‬‬
‫ٗبعس ظٗاي غوٽاْ اىبػوٌـب ٗ ‪ٚ‬او ك‪ٚ‬أٍُ اهسٗه‪ ،ٛ‬قاض أٓى ا‪٨‬غ‪ٙ َ٩‬ػلتْ٘‬
‫عّ غ‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط عو‪ٗ ٍٔٚ‬اغتا‪٩‬هٕ هلٍ‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٗٚ‬‬

‫األوس الجاٌ٘‪ :‬تكصُّدُ العىنِ الٍّضٕ‪ ٙ‬فِ٘ صٍاع‪ ِٛ‬اكٗا ِ‪ ٚ‬الطٗاضٗ‪:ٛ‬‬

‫‪ .307‬ا‪ً٪‬ط اه اُ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬ػبجب اهعِا‪ٙ‬ج‪ ٞ‬بجٕ ًب غجب‪ٚ‬ى اهقً٘ج‪ ٞ‬هلل تعجافب ٗاهِٔج٘‬
‫با‪ ،ًٞ٪‬فٔ٘ اغترهاض اهقكس ًب اهتللف ٗاهعٌجى بجاهللط‪ٗ ٝ‬اهٽط‪ٙ‬قج‪ٗ ;ٞ‬اىب‪٩‬ذج أْ‬
‫ٗزٗهج‪ٙ ٞ‬لتِلجٕ‬ ‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ً ًٞٚ٩‬ب إضاز‪ ٝ‬اىبػجوٌـب أفجطازاځ ٗنباعجا‬ ‫تقكس اغت‪ِ٣‬ا‬
‫فقساْ ك ف ًّ ازبس‪ٗ ،ٞٙ‬قاض ‪٧ٙ‬خجص أًجط ًباؾجط‪ ٝ‬اسب‪ٚ‬جا‪ ٝ‬اٮغج‪ ًٞٚ٩‬عوج‪ ٟ‬اهكج‪ٚ‬ا‪ٞ‬‬
‫إعجاز‪ ٝ‬اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬ ‫اهظآط‪ ٞٙ‬احملاك‪ ٞٚ‬هو٘اقع اهلاغس‪ٗ ،‬اهل ف ًّ اىبػوٌـب ‪ٙ‬لتقجس ىبقً٘جا‬
‫اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬باٮغ‪ َ٩‬ذـب اهِظط ًب أٗناعٕ اهطآِ‪ٗ .ٞ‬غ‪ٌٚ‬ا إشا عوٍ أْ تقكس اغت‪ِ٣‬ا‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬ب ق‪ ٞ‬تاً‪ ٞ‬ق٘إً ضبجط اهللجط‪ ٝ‬باهٽط‪ٙ‬قج‪ً ٞ‬ب ٗاقجع ا‪٪‬فلجاض ٗا‪٪‬قج٘اي‬
‫ٗا‪٪‬عٌاي‪ٗ ،‬ه‪ٚ‬ؼ أًطاځ ُظط‪ٙ‬اځ فوػل‪ٚ‬اځ صبطزاځ أٗ أكازمب‪ٚ‬اځ ضبهاځ‪ ،‬فٔ٘ أًجط تطبج٘‪ ٜ‬فلجط‪ٜ‬‬
‫ُلػ‪ِٙ ٛ‬تخ اهق٘ي ٗاهعٌجى اىبػجتق‪ٌٰٚ‬ـب عوج‪ ٟ‬ا‪٪‬قج٘ي اىبعطف‪ٚ‬ج‪ ٞ‬هوعق‪ٚ‬جس‪ ٝ‬اٮغج‪ًٞٚ٩‬‬
‫ًٗعازباتٔا اسبلٌ‪ٗ ٞٚ‬اهػو٘ك‪ً ٞٚ‬ب قِاع‪ ٞ‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬باهط‪ ٞٙ٦‬اهؿطع‪.ٞٚ‬‬

‫اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ًٗ ًٞٚ٩‬عازباتٔا‬ ‫ًٗقته‪ ٟ‬اه ق‪ ٞ‬قبٌاضغ‪ٓ ٞ‬صا اهػب‪ٚ‬ى اٮمباْ قبلطزا‬
‫ٗأذلأًا عو‪ُ ٟ‬ػق فلجط‪ٙ ٜ‬بعجث ا‪٨‬طٌ‪ِ٣‬جاْ إفب اهجِلؼ ٗا‪٨‬غجتقاً‪ً ٞ‬ب اهػجو٘ن‪،‬‬
‫ٗفه‪٩‬ځ عّ شهم أْ ‪ٙ‬عِ‪ ٟ‬ببصي ازبٔ٘ز ًب إزضان اهللط‪ ٝ‬ب٘قجلٔا عق‪ٚ‬جس‪ًٗ ٝ‬عازبجا‬
‫ٗفٍٔ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬إُلاشٓا ًب اه٘اقع ب٘ن٘ح تاَ‪ً ٘ٓٗ ،‬ساض اه٘ع‪ ٛ‬اهتاَ; ‪ٗ ٨ ُٕ٪‬ع‪ً ٛ‬جّ‬
‫ف إزضان غو‪ِٙ ٍٚ‬تخ اهلٍٔ اهكر‪ٚ‬س ٗا‪٨‬غتقاً‪ً ٞ‬ب اهق٘ي ٗاهعٌى‪ٓٗ .‬صا ًعِاٖ بصي‬
‫ازبٔس أ‪ٙ‬هاځ بتقكس اٮزضان ٗاه٘ع‪ ٛ‬عو‪ ٕٚ‬ذـب اىبٌاضغ‪ ٞ‬ب٘قلٕ اٮغج‪ًٗ ًٛ٩‬قتهجاٖ‬
‫اهؿطع‪ ٛ‬باهترلٍ ًب اه٘اقع ًّ خج‪٩‬ي ًِظً٘ج‪ٞ‬ٷ ًجّ اىبلجآ‪ ٍٚ‬اٮغج‪ٗ ًٞٚ٩‬اىبقجا‪ٚٙ‬ؼ‬
‫ًتبِٸا‪ ٝ‬بإزضان غو‪ٗٗ ٍٚ‬ع‪ ٛ‬تاَ ًب اهللط ٗاهلقٕ ًجّ جف تجأثط بجاه٘اقع أٗ‬ ‫ٗاهقِاعا‬
‫ا‪٨‬ذتلاَ إه‪ٗ ٕٚ‬اشبه٘ هٕ‪ ،‬بى ًّ اه٘اجب أْ ‪ًِ ٌّٰٚٔٙ‬ار اه ق‪ ٞ‬باهتجأثف ًب اه٘اقجع‬
‫ٗإخهاعٕ ٮضاز‪ ٝ‬اىببسأ ذتٌاځ‪.‬‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬هِحط‪ٔٙ‬ا كٌجا ٓج‪ ٛ‬ذاكٌج‪ٞ‬ځ عوج‪ٟ‬‬ ‫ًٗقته‪ٓ ٟ‬صا تقكس اغت‪ِ٣‬ا‬
‫اه٘اقع ًٗتافاتٕ ًٗقته‪ ٟ‬اىبعاٗز‪٘ٙ ٝ‬جباْ أْ تت٘جٕ اهعِا‪ ٞٙ‬قبا ‪ٙ‬أت‪:ٛ‬‬ ‫ًتٽوبا‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٗٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬ب٘قلٔا أفلجاضاځ‬ ‫اهللط‪ ٝ‬عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازبا ‪ًٗ ،‬تعوقا‬ ‫أ‪ .‬اهعِا‪ٞٙ‬ٿ قبتعوقا‬
‫ٗأذلاًاځ تبـب ك‪ٚ‬ل‪ً ٞٚ‬عازب‪ ٞ‬اه٘اقع بِظأًا بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسضاغ‪ ٞ‬اىبِتحج‪ٗ ،ٞ‬ػبجب أْ تعِج‪ٟ‬‬
‫ٓصٖ اهسضاغ‪ ٞ‬با‪٪‬فلاض اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬تكو‪ ٞ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬إُلاشٓا ًّ ازبٔ‪ ٞ‬اىبػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞ‬عّ اٮُلاش‬
‫اهلطز أَ اهسٗه‪ .ٞ‬ف‪ٚ‬أخص اهساضؽ ه‪٫‬ذلجاَ ا‪٨‬غج‪ً ًٞٚ٩‬عطفج‪ ٞ‬جٔج‪ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬جص‪ ،‬أ‪ً ٜ‬جّ‬
‫اىبػ‪ٗ٧‬ي‪ ،‬فٔى اسبلٍ ًػ‪ٗ٧‬ي عِٕ اٮًاَ ٗبا‪ٚ‬ابٕ ‪ٙ‬تعٽى اسبلٍ‪ ،‬كأذلجاَ اهعق٘بجا‬
‫ٗاهقها‪ ١‬اهعاَ أٗ قها‪ ١‬اىبظال‪ ،‬أَ ‪ٙ ٨‬عٽى اسبلٍ با‪ٚ‬جاو اٮًجاَ‪ ،‬كأذلجاَ اهكج‪ٝ٩‬‬
‫ٗاهكَ٘ ٗغا‪٢‬ط اهعبازا ‪ ،‬أٗ ‪ٙ ٨‬تٍ اهق‪ٚ‬اَ باسبلٍ عو‪ٗ ٟ‬جٕٔ كأذلاَ ازبٔاز اهلطز‪ٜ‬‬
‫أٗ قها‪ ١‬اسبػب‪ٓٗ ،ٞ‬لصا تسضؽ ا‪٪‬ذلاَ اىبطتبٽ‪ ٞ‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتِل‪ٚ‬ص‪.‬‬
‫و‪ِٙٗ .‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٚٙ ٨‬أؽٰ أٓىٱ اٮغ‪ُ ًّ َ٩‬قض عٱطٗتٰج‪ ٛ‬اسبلجٍ ٗإُلجاش اهجس‪،ّٙ‬‬
‫ًجّ اه چظوپٌج‪ ٞ‬أٗ‬ ‫ٗباهتاه‪ٙ ٛ‬وحأْٗ إفب اهععه‪ ٞ‬بسافع اه‪ٚ‬أؽ ًّ ثقى اه٘اقجع أٗ اشبج٘‬
‫ا‪ً٪‬ط‪ً ّٙ‬عاځ‪ٗ .‬إلبا ‪ِٙ‬با‪ ٛ‬أْ ‪ٙ‬ت٘جٕ اىبػوٌْ٘ إفب إعاز‪ ٝ‬بِا‪ ١‬اهعقو‪ ٞٚ‬ا‪٨‬غج‪ ًٞٚ٩‬هولجطز‬
‫ٗازبٌاع‪ٗ ٞ‬تل٘‪ِٔٙ‬ا عو‪ ٟ‬أغاؽ ا‪٪‬فلاض ا‪٨‬غ‪ٗ ًٞٚ٩‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تِل‪ٚ‬صٓا ًب اه٘اقع قبجا ٓج٘‬
‫ًّ ؾأْ اهلطز ه‪ٚ‬ق٘‪ ٠‬بٕ اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ دباٖ اىبٽو٘و ٗ‪ٙ‬ؿاضن ف‪ ٕٚ‬اهلطز بجإزضان ٗٗعج‪ٛ‬‬
‫ًب ألباط اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬ه‪ ًٞ٫‬أ‪ ٜ‬ب٘قلٕ جع‪ ٞٚ٢‬قاسب‪ ٞ‬هوحٌاع‪ٗ .ٞ‬قبا ٓ٘ ًّ ؾأْ‬
‫اهسٗه‪ ٞ‬هت‪٧‬ز‪ ٜ‬زٗضٓا ًب ضعا‪ ٞٙ‬اهؿ‪ٗ ْٗ٧‬تجسبف اىبكجاحل‪ٗ ،‬تلع‪ٚ‬جى أذلجاَ ا‪٨‬غج‪ً َ٩‬ب‬
‫ً‪٧‬غػاتٔا اشبسً‪ٗ ٞٚ‬زٗا‪٢‬طٓا اىبسُ‪ٗ ٞٚ‬أجٔع‪ ٝ‬اسبلجٍ ا‪٪‬خجط‪ ٠‬ب٘قجلٔا زٗهج‪ٞ‬ځ ًػجوٌ‪ٞ‬ځ‬
‫ً‪٧‬تٌِٰ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ذق٘ق اهلل ٗذق٘ق ا‪٬‬زً‪ٚ‬ـب‪.‬‬
‫اىبػجوٌـب باٮغج‪ًٗ َ٩‬عجاٗز‪ٝ‬‬ ‫‪ٗ .308‬عو‪ٓ ٟ‬صا ػبجب عوج‪ ٟ‬اهقجا‪ٌ٢‬ـب ٮُٔجا‬
‫اهؿ٘ض‪ ٠‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهعِا‪ ٞٙ‬قبعازب‪ ٞ‬أًط‪:ّٙ‬‬
‫أ‪ً .‬عازب‪ ٞ‬أغباو ا‪٪‬ظً‪ً ٞ‬ب اهلطز قبا ‪ٙ‬كورٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ٗ ،ٞ‬ازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪ٙ‬كؤا‬
‫هط‪ٙ‬از‪ ٝ‬ا‪ ،ًٞ٪‬بٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬تق٘‪ ٞٙ‬اهلٍٔ هوللط‪ ٝ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب أشٓأٍُ أٗ‪٨‬ځ‪ًٗ ،‬ب أشٓاْ نب‪ٚ‬ع‬
‫اىبػوٌـب أٗ نباعتٍٔ ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬تقو‪ٚ‬بٔا ٗزضاغتٔا بأك ط زق‪ ٞ‬هتِق‪ٚ‬تٔا زا‪ٌ٢‬اځ يبا قس ‪ٙ‬عوق بٔجا‬
‫ًّ أزضاْ اه٘اقع ًٗلاغسٖ‪.‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٕ‪ٗٚ‬‬

‫و‪ٗ .‬اهعِا‪ ٞٙ‬أ‪ٙ‬هاځ باهعٌى عو‪ ٟ‬دبِب اهع٘ا‪٢‬ق اهيت ذب٘ي زْٗ شهم‪ٗ ،‬فجتس بجاو‬
‫اه٘افس‪ٗ ،ٝ‬إذ‪ٚ‬ا‪ ١‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسضؽ‬ ‫اه قافا‬ ‫ا‪٨‬جتٔاز ىبّ ٓ٘ ًّ أٓوٕ‪ً٘ٗ ،‬اجٔ‪ ٞ‬ذبس‪ٙ‬ا‬
‫اىبعترب‪ ٝ‬فلطاځ ٗؾطعاځ‪ٗ ،‬إزضان اه٘اقع اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬اهص‪ ٜ‬تع‪ٚ‬ؿٕ ا‪ ًٞ٪‬عو‪ً ٟ‬ا ٓج٘ عو‪ٚ‬جٕ ذجـب‬
‫اهتعاًى ًعٕ بقكس تا‪ٚ‬فٖ‪ ،‬حب‪ٚ‬ث ‪٘ٙ‬قى إفب يباضغ‪ ٞ‬أغباو اهِٔه‪ ٞ‬اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ذتٌاځ‪.‬‬

‫وضُ‪:‬‬
‫ىطِمَبُ اخلا ِ‬
‫الِ َ‬
‫ة الِحِسِبِيَّةِ‬
‫ة وُعَاوَ َدةِ العُّورَى وَالتعَدُّدِيَّ ِ‬
‫ت عَىَمِيََّ ِ‬
‫َ وُكَدِّوَا ِ‬
‫وِ‬‫ط ِ‬
‫الد ِر ُ‬
‫َّ‬

‫‪ .309‬ذكط ٓصا اىبٽوب ًعاٗز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اهتعسز‪ ٞٙ‬اسبعب‪ ٞٚ‬هب‪ٚ‬اْ اهطأ‪ ٜ‬بجأًط‪:ّٙ‬‬
‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهتللف بقكس اهتا‪ٚ‬ف‪ٗ .‬اه اُ‪ :ٛ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسضؽ ٗ ا‪ٙ‬تٕ‪.‬‬

‫األََِ ُز األَ‪ :ٍَُّٚ‬ايتفهريُ بكصد ايتػ‪ٝ‬ري‪:‬‬

‫قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯢ ﯣ ﯤ ﯥﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ‬

‫ﯭ"(‪ٗ )1‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﯹ ﯺ ﯻ ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ‬
‫ﭑ ﭒ ﭓﭔ"(‪.)2‬‬
‫ُلػٕ ٗأزا‪ ١‬زٗضٖ ًب اجملتٌع قبا عِسٖ ًّ فلط‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ٙ :‬قَ٘ اٮُػاْٱ إفب ذبٌى تبعا‬
‫عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬اهلْ٘ ٗاٮُػاْ; ‪ٓ ْ٪‬صا اهللط ٓ٘ اهص‪٘ٙ ٜ‬جس عِجسٖ اىبلجآ‪ ٍٚ‬عجّ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا ٗػبعوٕ قاسباځ ٮبسا‪ ١‬اهطأ‪ ،ٜ‬فاٮُػاْ ‪ٙ‬ل‪ٚ‬و غو٘كٕ ًب اهسُ‪ٚ‬ا ب٘اغٽ‪ً ٞ‬لآ‪ٌٚ‬جٕ‬
‫عِٔا‪ ،‬فٌا ل ‪ٙ‬لّ عِسٖ فلط ‪ٙ ٨‬تأت‪ ٟ‬هس‪ً ٕٙ‬لَٔ٘ ٗ‪ٙ ٨‬كوس ٮبسا‪ ١‬اهطأ‪ ْ٪ ;ٜ‬إهٔاض‬
‫ق اهجتللفٰ‬
‫اهطأ‪ٙ ٜ‬قرتْ باىبلآ‪ٗ ،ٍٚ‬خو٘ٵ شِٕٓ ًجّ اهللجط‪ ٝ‬عق‪ٚ‬جس‪ٝ‬ځ ًٗعازبجا ‪ ،‬ٱ‪ٙ‬هٰجټ‪ ٚ‬ٱ‬
‫‪ٙ‬ل٘ټْ عِسٖ غو٘كاځ فٰ ًتٸعْڅ أٗ ًهٽطباځ‬ ‫ٗ‪ٙ‬هعو اهلٍٔ عِسٖ ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬باهتاه‪ ٛ‬غ٘‬
‫أٗ تػ٘قٕ قٶ‪ٍٰٚ‬ٱ اجملتٌع عو‪ ٟ‬اخت‪٩‬فٔا ًٗلآ‪ ٍٚ‬فٖ‪ ،‬ف‪ٙ ٩‬ق٘‪ ٠‬عو‪ ٟ‬ذبٌى ًػ‪ٗ٧‬ه‪٨ٗ ،ٞٚ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬غبأ ‪.46 /‬‬
‫(‪ )2‬غ٘ض‪ ٝ‬اهبقط‪.220-219 / ٝ‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٖ‪ٗٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫اهصات‪.ٛ‬‬ ‫تتأت‪ ٟ‬هس‪ ٕٙ‬إضاز‪ ٝ‬ذطٸ‪ ٝ‬قازض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬ا‪٨‬خت‪ٚ‬اض أٗ اهتكط‬

‫إْ فلطٰ اٮُػاْ عّ ؾ‪ ١ٛ‬ؼببٕ ٗعِسٖ ًلآ‪ ٍٚ‬اسبب عِٕ ‪ٙ‬كِع هجٕ ً٘قلجاځ ٗمب‪ٚ‬جعٖ‬
‫بػو٘ن ؽبتوو عّ ً٘قلٕ دباٖ ؾ‪ ١ٛ‬آخط عِسٖ ًلآ‪ ٍٚ‬اهباض عِٕ أٗ فلط اهطفض هٕ‪،‬‬
‫ٗعو‪ ٟ‬لبط آخط ف غو٘كٕ ا‪ٗ٪‬ي ًع ؾ‪ٙ ٨ ١ٛ‬عطفٕ ٗه‪ٚ‬ؼ عِسٖ ًلَٔ٘ عِٕ ‪ ٨‬ضباه‪.ٞ‬‬
‫فول‪ٙ ٛ‬تدص اٮُػاْ ً٘قلاځ ‪ ٨‬بس هٕ ًّ ًلَٔ٘ عّ شان اهؿج‪ٙٗ ،١ٛ‬جتاف ً٘قلجٕ دبجاٖ‬
‫اهؿجج‪ ١ٛ‬إشا تاججف ًلًٔ٘ججٕ عِججٕ‪ .‬قججاي اهلل تعججافب‪+ :‬ﮬ ﮭ ﮮ ﮯﮰ ﮱ﮲ ﮳ ﮴‬
‫﮵﮶"(‪ٓ )1‬صا ًب ازباُب اهعاَ‪ٗ ،‬قس تتاف ًلآ‪ ٍٚ‬ا‪ُ٨‬ػاْ ًّ اشبف إفب اهؿط‪ ،‬قجاي‬
‫اهلل تعافب‪ +:‬ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞﭟ"(‪.)2‬‬
‫اهتا‪ٚ‬ف‬ ‫ًٗ٘ن٘ ٱ اهتؿاٗضڄ اهطأ‪ٜ‬ٱ‪ٗ ،‬اهللط‪ٗ ،‬تل٘‪ّٙ‬ٱ اىبلآ‪ ٍٚ‬عّ ا‪٪‬ؾ‪ٚ‬ا‪ٗ ،١‬اهلس‬
‫بقكس ا‪٪‬فهى‪ ،‬فٌا ل ‪ٙ‬لّ هٯُػاْ قطاض ًّ ضأ‪ٗ ٜ‬فلط‪ٙ ٨ ،‬ػتٽ‪ٚ‬ع أْ ‪ٙ‬كِع ًلًٔ٘اځ‬
‫هٕ‪ٙ ٨ٗ ،‬ػتٽ‪ٚ‬ع أْ ‪ٙ‬ؿاضن ًب قِاع‪ ٞ‬ضأ‪ ٜ‬أٗ فلط أٗ خٽاو‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭸ‬
‫ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ "(‪ٗ )3‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﭮ ﭯ‬
‫ﭰﭱ ﭲﭳ ﭴ ﭵﭶﭷﭸﭹﭺﭻ ﭼﭽﭾﭿ‬
‫ﮀﮁ ﮂ ﮃﮄ ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ‬
‫ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟﮠ ﮡ‬
‫ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ"(‪.)4‬‬
‫ٗ‪٪‬جى اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اجملتٌع‪ ٞٚ‬عو‪ ٟ‬اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿطع‪ُٗ ٞٚ‬ظاَ ا‪٨‬غ‪،َ٩‬‬
‫‪ ٨‬بس ًّ بِا‪ ١‬عقو‪ ٞٚ‬اهلطز ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا بجاهللط هتقجسض عوج‪ ٟ‬قجِاع‪ ٞ‬اهجطأ‪ٗ ٜ‬اشبٽجاو‪،‬‬
‫ٗاىبؿاضك‪ً ٞ‬ب تل٘‪ٌِٔٙ‬ا نباع‪ٚ‬اځ‪ٓٗ ،‬صٖ اهعٌو‪ ٞٚ‬ازبٌاع‪ ٞٚ‬تقَ٘ عو‪ ٟ‬تأٓ‪ٚ‬ى ا‪٪‬فطاز هوتللف‬
‫ازبٌاع‪ٗ ،ٛ‬أْ ‪ٙ‬كور٘ا زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ،ٞ‬ف‪ ٩‬بس هوػف ًب بِا‪ ١‬عقو‪ ٞٚ‬اهلجطز ٗازبٌاعج‪ٞ‬‬
‫ٗاجملتٌع ٗتل٘‪ِٔٙ‬ا ًّ يباضغ‪ ٞ‬طط‪ٙ‬قتٔا ٗإظباظٓا أعٌاهلا ٗذبق‪ٚ‬ق أٓجسافٔا عوج‪ ٟ‬غجب‪ٚ‬ى‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪ ٝ‬ضبٌس ‪.14 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهطعس ‪ )2( .11 /‬غ٘ض‪ ٝ‬ا‪ُ٪‬لاي ‪.53 /‬‬
‫(‪ )4‬غ٘ض‪ ٝ‬اهِرى ‪.76-75 /‬‬
 ‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٗ‪ٗٚ‬‬

‫اهعِا‪ ٞٙ‬بٔا بإضاز‪ ٝ‬نباع‪ ٞٚ‬عو‪ً ٟ‬ػت٘‪ ٠‬اهلطز ٗازبٌاع‪ ٞ‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب ُتا‪٢‬حٔا‪.‬‬
‫ِؾـفِ َضةِذ ِبحَالِذاؾْ َػرِدِذوَا ْؾجَؿَا َعةِذوَادِ ِتعَادَةِذاؾشُّيورَىذ‬
‫‪ .310‬ثاـقاً‪:‬ذوَاؾ َّطرِققُذاؾْ َوحِقدُذؾ َّ‬
‫ًب اسب‪ٚ‬ا‪ ٘ٓ ٝ‬يباضغ‪ ٞ‬طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتا‪ٚ‬ف ًب بِ‪ ٞٚ‬عقو‪ ٞٚ‬اهلطز ُٗلػ‪ٚ‬تٕ‪ٗ ،‬اهتا‪ٚ‬ف ًب بِ‪ ٞٚ‬اهطأ‪ٜ‬‬
‫اهعاَ هوٌحتٌع ٗأعطافٕ‪ٗ .‬اهػو٘ن هلصا اهٽط‪ٙ‬ق ‪ٙ‬قته‪ ٛ‬ابتسا‪ ١‬إػباز ا‪٪‬فلاض عّ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا ذت‪ ٟ‬ت٘جس ب٘غاطتٔا اىبلآ‪ ٍٚ‬عِٔا‪ٗ .‬ذت‪ ٟ‬ت٘جس ا‪٪‬فلاض اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬عّ اسب‪ٚ‬جا‪ٝ‬‬
‫اهسُ‪ٚ‬ا ‪ ٨‬بس ًّ تأغ‪ٚ‬ػٔا عو‪ ٟ‬قاعس‪ ٝ‬فلط‪ ٞٙ‬قجر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬ذتج‪ ٟ‬ت٘ججس ب٘اغجٽتٔا اىبلجآ‪ٍٚ‬‬
‫اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬عّ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهسُ‪ٚ‬ا‪.‬‬

‫ٗاهقاعس‪ ٝ‬اهللط‪ ٛٓ ٞٙ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهللط‪ ٞٙ‬هٯُػاْ‪ ٛٓٗ ،‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اهيت ‪ ًّ٧ٙ‬بٔا‪ٗ ،‬ذت‪ٟ‬‬
‫تلْ٘ ٓصٖ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬قر‪ٚ‬ر‪ ٨ ٞ‬بس ًّ ً‪٩‬ذظ‪ً ٞ‬عازباتٔا هلٽط‪ ٝ‬اٮُػاْ ًعازب‪ ٞ‬قر‪ٚ‬ر‪ٞ‬‬
‫ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ً ٞٙ‬ب ُلػٕ‪ ،‬أ‪ ٜ‬دباٗو عو‪ ٟ‬أغ‪٣‬و‪ ٞ‬اهِلؼ اهلٽط‪ًّ :ٞٙ‬‬ ‫تػلت تطززا‬
‫أ‪ ّٙ‬أت‪ ٟ‬ا‪ُ٨‬ػاْ؟ ٗإفب أ‪ ّٙ‬اىبكف بعس اىب٘ ؟ ٗك‪ٚ‬و؟ ٗىباشا؟ ًٗا ‪ٙ‬سٗض ًب ٓصا اىبعِ‪ٟ‬‬
‫ًّ ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهيت ‪ٙ‬ػٌ‪ٔٚ‬ا بعض أٓى اهعوٍ ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلوػل‪ ٞٚ‬أٗ ا‪٪‬غ‪٣‬و‪ ٞ‬اشباهس‪.ٝ‬‬

‫ٗازب٘او اهكر‪ٚ‬س عو‪ ٟ‬أغ‪٣‬و‪ ٞ‬اهلٽط‪ ٘ٓ ٝ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ ًٞٚ٩‬ذـب ‪ٙ‬أخجصٓا اٮُػجاْ‬
‫بإزضان غو‪ٗ ٍٚ‬فٍٔ قر‪ٚ‬س‪ ،‬ف‪ٚ‬رسث اهتا‪ٚ‬ف ًب اهلطز قبا ‪ٙ‬كورٕ زبع‪ ٞٚ٢‬ازبٌاع‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬ػتق‪ٍٚ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهػف ًب ُػ‪ٚ‬خ ع‪٩‬قا ا‪ ًٞ٪‬باهللط اىببين عو‪ ٟ‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ٗ ،ًٞٚ٩‬اهطأ‪ ٜ‬اىبتِاغق‬
‫ًع ا‪٬‬ضا‪ ١‬ا‪٪‬خط‪ً ٠‬ب ازبٌاع‪ ٞ‬ذتٌاځ ًقه‪ٚ‬اځ‪ٗ ،‬شهم إشا كاُت ازبٌاعج‪ ٞ‬تعج‪ٚ‬ـ ًب زاض‬
‫اٮغ‪ٗ .َ٩‬أًا إشا كاْ اسباي خاضد زا‪٢‬ط‪ ٝ‬اٮغ‪ ،َ٩‬فإُٕ غ‪ِٚ‬ؿط ًب اهتعاًجى ٮضججا‬
‫زا‪٢‬ط‪ ٝ‬ازبٌاع‪ ٞ‬إفب ضب٘ضٓا اٮغ‪ ٨ ًٛ٩‬ضباه‪ٓٗ ،ٞ‬لصا تِؿأ اهع‪٩‬ق‪ ٞ‬إلبا‪ ٞٚ٢‬أٗ تا‪ٚ‬ف‪.ٞٙ‬‬

‫ف‪ ٩‬بس ًّ أْ تتعاْٗ ازبٔ٘ز بـب اهلطز ٗازبٌاع‪ٗ ٞ‬تتِاغجق ٮججطا‪ ١‬اهتاج‪ٚ‬ف عبج٘‬
‫ا‪٪‬فهى إغ‪ًٚ٩‬اځ‪ ،‬أٗ إػباز اىبلق٘ز ٗاغتعاز‪ ٝ‬اهاا‪٢‬ب ًّ اههطٗضا اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬أٗ اهعٌو‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬
‫ٗبع٘زتٌٔا إفب اٮجطا‪ ١‬اهللط‪ ٜ‬اهِلػ‪ٙ ٛ‬ظٔجط أثطٌٓجا ًب اجملجاي اىب‪ٚ‬جساُ‪ ٛ‬اهعٌوج‪٨ ٛ‬‬
‫ضباه‪ ْ٪ ;ٞ‬اٮمباْ ‪ٙ ٨‬ٽ‪ٚ‬ق أْ ‪ٙ‬بق‪ ٟ‬ذب‪ٚ‬ػاځ‪ ،‬ف‪ٚ‬ؿع ف‪ ٌّٚ‬ذ٘هٕ ٗ‪ِٙ‬تؿط‪.‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫٘‪ٗٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫‪ .311‬ثاؾثاً‪:‬ذ وؾؼدذعَاؾَجَذاإلدِالمُذعَيوِدَةَذاؾْيوَعِيِذوَبِـَياءَذاؾيتَّػْ ِؽريِذا ْؾجَؿَياعِيِّذ‪ ،‬بٽط‪ٙ‬قج‪ٞ‬‬

‫إُؿا‪ ١‬اهللط ٗتل٘‪ ّٙ‬اهؿدك‪ ٞٚ‬اهطباُ‪ٗ ٞٚ‬اهق‪ٚ‬از‪ ٝ‬اهكاسب‪ً ٞ‬ب اهلطز ٗازبٌاع‪ٗ ٞ‬اهسٗه‪،ٞ‬‬
‫قججججاي اهلل تعججججافب‪ + :‬ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ‬
‫ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿﮀﮁﮂ ﮃﮄﮅ ﮆﮇ ﮈ‬
‫ﮉ ﮊ"(‪ٗ )1‬ع‪ٚ‬ٸّ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب شهم أُٔا طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتعوٍ ٗاهسضؽ‪.‬‬

‫ٗجعىٰ ا‪٨‬غ‪َ٩‬ٱ الغاي ةَ ًّ اهسضؽ ع٘ز‪ٝ‬پ اه٘ع‪ ٛ‬باٮغ‪ َ٩‬إفب أشٓاْ اىبػجوٌـب قبجا‬
‫‪ٙ‬بين اهللطٰ ًب أشٓأٍُ‪ٙٗ ،‬ل٘ټْ اهطأ‪ ٜ‬عِسٍٓ عو‪ ٟ‬أغاؽ اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ُٗ ًٞٚ٩‬ظأًا‬
‫ًب تطت‪ٚ‬ب ًػاهم اسب‪ٚ‬ا‪ٗ ٝ‬نطٗضاتٔا‪ٗ ،‬بع٘ز‪ ٝ‬اه٘ع‪ ٛ‬مبلّ اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪.٠‬‬
‫ًّ اهسضؽ اٮغ‪ ًٛ٩‬اه قاف‪ ٞ‬اهِظط‪ ،ٞٙ‬أٗ ا‪٨‬ط‪ ٩‬عو‪ ٟ‬اٮغ‪،َ٩‬‬ ‫ٗه‪ٚ‬ؼ اهاط‬
‫ٓج٘ اهتاج‪ٚ‬ف‬ ‫أٗ اهتعٌق ًب اهسضؽ اهعوٌ‪ ،ٛ‬أٗ اه٘ع ٗاٮضؾاز فرػب‪ ،‬بى اهاط‬
‫اىبػوٌ‪ٗ ،ٞ‬اهتحس‪ٙ‬جس‬ ‫ٗإذساث اهعٌى اهِٔه٘‪ٗ ٜ‬دبس‪ٙ‬س اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب اجملتٌعا‬
‫كٌجا‬ ‫ًب ا‪٪‬ض‬ ‫إضجا ٱ كى أًطڅ إفب أق٘هٕٶ اىبعترب‪ ٝ‬قبا ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬إفب ذبق‪ٚ‬جق ا‪٨‬غجتد‪٩‬‬
‫أٌٓ‪ ٞٚ‬ا‪ً٪‬ط اه اُ‪ ٛ‬ذتٌاځ‪.‬‬ ‫أضازٖ اهلل عع ٗجى هٯُػاْ أْ ‪ٙ‬لْ٘ عو‪ِٓ ًّٗ .ٕٚ‬ا جا‪١‬‬

‫األََِ ُز ايجَّاِْ‪ :ٞ‬طز‪ٜ‬ك‪ ُ١‬ايدرضِ ‪ٚ‬غا‪ٜ‬تُٗا‪:‬‬

‫‪ٗ .312‬أًا طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهتعوٍ ٗاهسضؽ اىبعترب‪ً ٝ‬ب اٮغج‪ٗ ،َ٩‬ك‪ٚ‬جو تتبوج٘ض اهلوػجل‪ٞ‬‬
‫هور‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬ف‪ٔٚ‬ا ىبعاٗز‪ ٝ‬اهِٔه‪ ًّ ٞ‬جس‪ٙ‬س‪ ٛٓٗ ،‬فه‪٩‬ځ عّ ا‪ً٪‬ط بٔا ًب ُك٘م‬
‫ًّ خ‪٩‬ي اغجتقطا‪ ١‬ا‪٪‬فلجاض ا‪٨‬غج‪ٗ ًٞٚ٩‬أذلجاَ اهؿجط‪ٙ‬ع‪ٗ ٞ‬اشبجرب‪ٝ‬‬ ‫اهؿط‪ٙ‬ع‪ ،ٞ‬جا‪١‬‬
‫اىب‪ٚ‬ساُ‪ ٞٚ‬هوعوٌا‪ ١‬فِحس أُٔا تتٌر٘ض ًب ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬
‫األٔه‪ :‬التعىلُ يف دزعِ الفهس‪ ٚ‬عم‪ ٜ‬قدزِ حاج‪ ٛ‬الدازع‪:‬‬
‫تعوجٍ اهعوجٍ‪ً ،‬عطفج‪ ٞ‬أْ أٗي ٗاججب عوج‪ٟ‬‬ ‫‌أ‪ ًّ .‬ق٘اعس اىبعطفج‪ٗ ٞ‬نجطٗضا‬
‫اهعق‪ ١٩‬اهِظط ًب اىبٽو٘و ذـب يباضغ‪ ٞ‬أغباو اسب‪ٚ‬ا‪ً ٘ٓٗ ،ٝ‬قته‪ ٟ‬اهعقجى ٗنجطٗض‪ٝ‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬آي عٌطاْ ‪.79 /‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٚٙ‬‬

‫ًّ نطٗضاتٕ‪ ،‬ف‪ ٩‬بس هوعاقى ًّ اىبعطف‪ ٞ‬باهؿ‪ ١ٛ‬قبى ًباؾطتٕ باهق٘ي ٗاهعٌى‪ٓٗ .‬جصا‬
‫ًّ أذ٘اي اهعق‪ ،١٩‬فه‪٩‬ځ عّ شهم‪ ،‬فقس أضؾسُا إه‪ ٕٚ‬اهؿاض اسبل‪ ،ٍٚ‬قجاي‬ ‫يبا ‪ٙ‬عط‬
‫اهلل تعججافب‪ +:‬ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ"(‪ ،)1‬قججاي غججل‪ٚ‬اْٱ بججّ عٱ‪ٰٚٚ‬ٲِٰجج‪ٞ‬پ‪:‬‬
‫(ا‪٪‬پًٲطٱ بجا ڀه ٶعوڀٍڄ غٰجٰبقٰ ا‪٪‬پًٲجطٰ با ڀهعٌٰٰجىڄ)(‪ٗ .)2‬قپجايٰ ٰتعٰجاهپ‪+ :ٟ‬ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ‬
‫ﮎ"(‪ )3‬فإُٕ غٱ ٲبرٰإُٰٱ ٰٰٗتعٰاهپ‪ ٟ‬أًطٰ با‪٨‬غتقاً‪ٞ‬ٶ ًب اهعٌىڄ عوج‪ً ٟ‬جا ٰعوٶجٍٰ اىبلوجوٱ ًجّ‬
‫ًّ اهؿط‪ٙ‬ع‪ٞ‬ٶ‬ ‫ا‪ً٪‬طڄ‪ ،‬فػبقٰ اهعوٍٱ اهعٌىٰ‪ .‬فٌعطف‪ٞ‬ٿ اىبٽو٘و ٗاهتللڇطٱ ف‪ٕٚ‬ٶ ٗاجبٴ ًلطٗ‬
‫عو‪ ٟ‬اىبلوچو قبىٰ اهق٘يڄ ٗاهعٌى‪.‬‬
‫ٗاه٘اجب ًب اهسضاغ‪ ٞ‬إُٔ ػبب أْ ‪ٙ‬تعوٍ اىبػوٍ ًّ اهللط‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عوج‪ ٟ‬قجسض‬
‫ذاجتٕ‪ٗ ،‬شهم ًب أقى تقس‪ٙ‬ط‪ًٗ ،‬ا كاْ زْٗ شهم فإُجٕ إثجٍ ‪ ٨‬ضباهج‪ً ْ٪ ;ٞ‬جا ‪ٙ ٨‬جتٍ‬
‫اه٘اجب إ‪ ٨‬بٕ فٔ٘ ٗاجب ذتٌجاځ‪ٓٗ .‬جصا اه٘اججب ه‪ٚ‬ترٌجى اىبلوجو ًجّ اىبػجوٌـب‬
‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ٚ‬تٕ ٗ‪٧ٙ‬ز‪ ٜ‬زٗضٖ عو‪ ٟ‬اهؿلى اهكر‪ٚ‬س ًب اجملتٌع‪ٙٗ .‬عصض ًّ هج‪ٚ‬ؼ هجٕ أٓو‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫عو‪ ٟ‬اهلٍٔ أٗ ا‪٨‬غت‪ٚ‬عاو; ‪ً ُٕ٪‬تدوو باهلٽط‪ٙٗ ،ٝ‬لتل‪ ًِٕ ٟ‬قبا ‪ٙ‬قسض عو‪ ًّ ٕٚ‬شهم‪.‬‬
‫ٗأًا ًّ هٕ قسض‪ ٝ‬ف‪ٙ ٩‬لتل‪ ًِٕ ٟ‬باهقو‪ٚ‬ى اهص‪ٙ ٜ‬قسض عو‪ ٟ‬اىبع‪ٙ‬س ف‪ٚ‬جٕ; ‪ُ٪‬جٕ غج‪ٚ‬لْ٘ ًب‬
‫ٓصٖ اسباي ك‪٩‬ه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬ازبٌاع‪ ٞ‬تترٌى أثقاهٕ أٗ كػوٕ‪.‬‬
‫قاي اٮًاَ ابّ ذحط ُق‪٩‬ځ عّ اسباف ق‪٩‬ح اهس‪ ّٙ‬اهع‪٢٩‬ج‪ًٰ$ :ٛ‬جّٲ ‪٨‬پ هپجٕٱ أپ ٲٓوٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ڂ‬
‫ق‪٩‬ځ‪ٰٗ ،‬ذٰكٰىٰ هپٕٱ اهڀ‪ٰٚ‬قٶ‪ٚ‬ٲّٱ اهتٸجاَٹ بجاهڀٌٰ ڀٽوٿ٘و; إًٸجا بِٰؿٲجأپتٶٕٶ ٰعوپج‪ٟ‬‬
‫ؾ‪ٛ‬ٲ‪١‬ٷ ًٶّٰ ا‪٪‬پزٶهچ‪ٞ‬ٶ أپ ٲ‬
‫هٶ پلٔٲٍڄ ٰ‬
‫شهٶمپ; أپٗٲ هٶِٱ٘ضڅ ‪ ٰٙ‬ڀقصٶفٿٕٱ اهللٿ فٶ‪ ٛ‬پقوڀبٕٶ‪ ،‬فپإُٸٕٱ ٱ‪ٙ‬لڀتٰلپ‪ً ٟ‬ٶِٲٕٱ بصهٶمپ‪ًّٰٰٗ .‬ٲ فٶ‪ٚ‬ٲٕٶ أپ ٲٓوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ڂ هٶ پلٔٲٍڄ ا‪٪‬پزٶهچ‪ٞ‬ٶ;‬
‫ذسٷ حبپػٲبٕٶ‪ٰٰٗ .‬تلڀلٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬پزٶهچ‪ٞ‬ٿ‬
‫هپٍٲ ٱ‪ٙ‬لڀتٰوٰ ًٶِٲٕٱ إ‪٨‬چ باٮ‪ٙ‬ٲٌٰاْڄ عّٰٲ زٰهٶ‪ٚ‬ٲىڅ‪ًٰ ٰٗ ،‬عٰ شهٶمپ پفسٰهٶ‪ٚ‬ٲىٱ كٿىټ أپ ٰ‬
‫كوپتٲ عٶ ٲِ ٰسٖٱ ؾٱ ٲبٰٔ‪ٞ‬ڂ ٰٗجٰبٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ اهٸت ٰعوڇ ٱٍ إهپ‪ ٟ‬پأْٲ‬
‫اهڀ ٱٌحٲ ٌٰوپ‪ٞ‬ٿ اهچتٶ‪ٰ ٛ‬ترٲكٱىٱ بأپزٲُٰ‪ُٰ ٟ‬ظپطڅ‪ًّٰٰٗ ،‬ٲ ذٰ ٰ‬
‫تٰعٱٗيٰ عِٰٲٕٱ‪ٗ .)4(#‬عو‪ٓ ٟ‬صا فإُٕ ػبب طوب اهعوٍ ٗاهلٍٔٱ ف‪ ٕٚ‬بإزضان غو‪ٗٗ ٍٚ‬ع‪ ٛ‬تجاَ‪،‬‬
‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬ضبٌس ‪.19 /‬‬
‫(‪ )2‬ضٗاٖ أب٘ ُع‪ً ٍٚ‬ب ذو‪ ٞٚ‬ا‪ٗ٪‬ه‪ٚ‬ا‪ :١‬د ‪ 7‬م‪ ،270‬بإغِاز قر‪ٚ‬س‪.‬‬
‫(‪ )3‬غ٘ض‪٘ٓ ٝ‬ز ‪.112 /‬‬
‫(‪ُ )4‬قوٕ ابّ ذحط اهعػق‪ُ٩‬ٶ‪ ٛ‬عّ اسباف قج‪٩‬ح اهجس‪ ّٙ‬اهع‪٢٩‬ج‪ً ٛ‬ب فجتس اهبجاض‪ ٜ‬ؾجطح قجر‪ٚ‬س‬
‫‪‬‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٗٚٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ٗتعوٍٱ اهعوٍ ٗاهلٍٔ ‪ٙ‬قته‪ٚ‬اْ باههطٗض‪ ٝ‬اهتعٌقٰ ًب اهجسضؽ ىبعطفج‪ ٞ‬اىبٽوج٘و ٗتبِټ‪ٚ‬جٕ‬
‫هوعٌى بٕ‪.‬‬
‫و‪ .‬أًا اهتعٌق ًب اهسضؽ ٗطوب اهعوٍ باهللط‪ ،ٝ‬فٔ٘ ه‪ٚ‬تٍ بٕ اه٘اججب اهؿجطع‪ٛ‬‬
‫‌‬
‫قبعطف‪ ٞ‬اىبٽاهب بإتقاْ‪ٗ ،‬هت٘جس بجٕ ا‪٨‬غجتِاض‪ ٝ‬اهللط‪ٙ‬ج‪ً ٞ‬ب اجملجاي اهعٌوج‪ٗ ،ٛ‬ه‪ٚ‬ترقجق‬
‫بصهم أًط اهتؿاٗض عو‪ ٟ‬اه٘جٕ اهكر‪ٚ‬س‪ ،‬فإْ ا‪ً٪‬ط ‪٧ٙ ٨‬ز‪ٙ‬جٕ اىبلوجوٱ بتٌاًجٕ إ‪ ٨‬إشا‬
‫أذاطپ بٕ ًّ نب‪ٚ‬ع ج٘اُبٕ‪ًٗ .‬ب اسبس‪ٙ‬ث أْ ضغج٘ي اهلل × خاطجبٰ قجَ٘ ؾج‪ٚ‬باْ بجّ‬
‫ثعوب‪ ٞ‬ذـب ب‪ٚ‬ٸِ٘ا هٕ أٍُٔ أقراوٱ عٔسٷ ًٗ‪ ٚ‬اق ًع فٖ‪ ،‬قاي هلٍ‪ :‬ش ًٰا پأغٰأڀتٱٍٱ اهجطٸزٸ إشٲ‬
‫ك ٲسقڄ‪ٰٗ ،‬إْٸ زٶ‪ ّٰٙ‬اهللٶ ‪٨‬پ ‪ِٰٙ‬ٲكٱ ٱطٖٱ إ‪٨‬چ ًّٰٲ أپذٰاطپٕٱ ًٶّٲ جٌٰٶ‪ٚ‬عڄ جٰٰ٘اُٶبٕٶ ز(‪.)1‬‬
‫كرٲتٱٍٲ باه ټ‬
‫أپفڀ ٰ‬
‫ًٗعِ‪ ٟ‬اهتعٌق ًب زضؽ اهللط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪ٗ ًٞٚ٩‬طط‪ٙ‬قتٔا أْ ؼبقق اهساضؽ ًب قطا‪١‬تجٕ‬
‫اهِك٘م اهؿطع‪ ٛٓٗ( ٞٚ‬اهلتجاو ٗاهػٹجِ‪ٗ )ٞ‬اهِكج٘م اهللط‪ٙ‬ج‪ ٞ‬ا‪٨‬غج‪ٓٗ( ًٞٚ٩‬ج‪ٛ‬‬
‫اهتلػف ٗؾطح اسبس‪ٙ‬ث) ٗاهِك٘م اهلقٔ‪ ٛٓٗ( ٞٚ‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهعٌو‪)ٞٚ‬‬ ‫ًتعوقا‬
‫ٗاهترق‪ٚ‬ق ٓ٘ اهٽط‪ٙ‬ق‪ً ٞ‬ب ٓصٖ اهقطا‪ ٝ١‬عِس ضباٗهتٕ توٌٹؼ ٗاقع ًجا ‪ٙ‬جسضؽ‪ ،‬أ‪ ٜ‬ؼبقجق‬
‫قاعس‪ ٝ‬اهتللف ًب إقساض اسبلٍ عو‪ ٟ‬اه٘اقع بعٌو‪ ٞٚ‬عقو‪ ٞٚ‬تاً‪ ،ٞ‬ؼب‪ٚ‬ط فٌٕٔ ف‪ٔٚ‬ا باهعوٍ‬
‫ٗاهلٍٔ ف‪ ٕٚ‬بتقكس اهعِا‪ً ٞٙ‬ب ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أً٘ض‪:‬‬

‫‪ .1‬فٍٔ اه٘اقع ً٘ن٘ اهسضؽ اهللط‪.ٜ‬‬

‫‪ .2‬فٍٔ اه٘اجب اهؿطع‪ً ٛ‬ب اه٘اقع‪.‬‬
‫‪ .3‬فٍٔ اىبٽو٘و ًّ اه٘اجب باهِػب‪ ٞ‬هو٘اقع اهعٌو‪.ٛ‬‬
‫ٗٓصا اهِ٘ ًّ اهِظط ‪ٙ‬عٽ‪ ٛ‬هوساضؽ ه‪٫‬فلاض ا‪٨‬غ‪ ًٞٚ٩‬اهعٌق ًب اهجتللف ذتج‪ٟ‬‬
‫‪ٙ‬سضن ذقا‪٢‬قٔا إزضاكاځ قر‪ٚ‬راځ‪ٗ ،‬ؼب‪ٚ‬ط جب٘اُبٔا قسض اغتعازتٕ ًّ شهم‪ًٗ ،‬ع إُٔ ؼبتاد‬
‫اهساضؽ بصي ازبٔس اهصٓين ٮزضان ذقا‪٢‬ق اهسضؽ ا‪٨‬غ‪ٗ ،ًٛ٩‬هلّ اغتلطا ٕ ًب بصي‬
‫اه٘غع مبلِٕ ًّ فٍٔ اىبٽو٘و ٗاٮذاط‪ ٞ‬بٕ‪ ،‬قبعِ‪ ٟ‬أْ اهساضؽ مباضؽ عٌو‪ ٞٚ‬اهتوقج‪ٛ‬‬
‫اهبداض‪ :ٜ‬كتاو اهت٘ذ‪ٚ‬س‪ :‬ؾطح اسبس‪ٙ‬ث (‪ :)7371‬د ‪ 13‬م‪.438‬‬
‫(‪ )1‬اهطٗ ا‪ُ٪‬و ًب تلػف غف‪ ٝ‬ابّ ٓؿاَ‪ :‬د ‪ 2‬م‪.240-239‬‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫‪ٗٚٛ‬‬

‫حبػجب ز‪٨٨‬تٔجا اهوا٘‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اه٘اقع‪ٚ‬ج‪،ٞ‬‬ ‫اهللط‪ ٜ‬هوِك٘م اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬بلم اهعبجاضا‬

‫ًب غ‪ٚ‬اقٔا ًّ ازبٌو‪ٗ ٞ‬اهعباض‪ ،ٝ‬ثٍ ضبط اه٘اقع احملػ٘ؽ‬ ‫ٗبتِاٗي ًعِ‪ٓ ٟ‬صٖ اهس‪٨٨‬‬
‫اهػابق‪ً ٞ‬ب اىب٘ن٘ ‪ ،‬ه‪ٚ‬كى إفب ًعطف‪ ٞ‬اسبلٍ‪ ،‬ثٍ ًعطف‪ً ٞ‬ا مبلّ اٮت‪ٚ‬اْ بٕ‬ ‫باىبعوً٘ا‬
‫ًّ اسبلٍ ًب ذ‪ٚ‬ع اىبٌاضغ‪ٗ ٞ‬اهتٽب‪ٚ‬ق‪.‬‬
‫‌‪ .‬فٌ ‪٩‬ځ ذـب ‪ِٙ‬ظط اهساضؽ إفب ُ٘ اهللط‪ً٘ ٝ‬نج٘ اهسضاغج‪ ،ٞ‬فٌجا كجاْ ًجّ‬
‫ا‪٪‬فلاض احمللٌ‪ِٔٙ ٞ‬خ هٕ أغو٘باځ ًب اهسضاغ‪ ٘ٓ ٞ‬ف أغو٘و اهِظط ًب ا‪٪‬فلجاض اىبتؿجابٔ‪،ٞ‬‬
‫فسضؽ اىبعتقس اٮمباُ‪ ًّ ٛ‬أغاؽ اهس‪ٗ ّٙ‬أق٘هٕ ٓ٘ ف زضؽ اىبعتقس اٮمبجاُ‪ً ٛ‬جّ‬
‫اهلطٗ اهعٌو‪ ْ٪ ;ٞٚ‬عوٍ اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أق٘ي اهس‪ ّٙ‬جف ا‪٪‬ذلجاَ اهؿجطع‪ ،ٞٚ‬فاهعق‪ٚ‬جس‪ٝ‬‬
‫أفلاض أغاؽ تِؿأ ًِٔا ا‪٪‬ق٘ي اىبعطف‪ٗ ٞٚ‬تبتِ‪ ٟ‬عو‪ٔٚ‬ا ا‪٪‬فلاض اهلطع‪ ٞٚ‬اهعٌو‪.ٞٚ‬‬
‫ٗإشا ه٘ذ ٓصا‪ ،‬فإْٸ اهِظطٰ ًب ا‪٪‬فلاض اهعق‪ٚ‬س‪ٙ ٞٙ‬قته‪ ٛ‬أخٲصٰٓا حبػب ٗاقعٔا ًجا‬
‫ٓ٘‪ ،‬فٌّ أفلاض اهعق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ا ٓ٘ ‪ٚ‬ب ف ضبػ٘ؽ‪ًِٔٗ ،‬ا ًا ٓ٘ ًؿآس ًوٌ٘ؽ‪ .‬فٌّ‬
‫ا‪٪‬فلاض ًا ‪٧ٙ‬خص باهعقى تأغ‪ٚ‬ػاځ‪ًِٔٗ ،‬ا ًا ‪٧ٙ‬خص باهِقى تػجو‪ٌٚ‬اځ‪ .‬فاٮمبجاْ بجاهلل ٗأْ‬
‫ضبٌساځ ضغ٘ي اهلل‪ٗ ،‬أْ اهقطآْ ًّ عِس اهلل ٗك‪ً٩‬جٕ غجبرإُ ٗتعجافب‪٧ٙ ،‬خجص باهعقجى‬
‫تأغ‪ٚ‬ػاځ; ‪ ْ٪‬اهسه‪ٚ‬ى عو‪ ٕٚ‬قا‪ً ٍ٢‬ؿآس ًوٌ٘ؽ‪ٗ .‬أًا اٮمباْ بػا‪٢‬ط ا‪٪‬فلجاض ا‪٪‬خجط‪٠‬‬
‫فٔ٘ ‪ٚ‬ب ف ضبػ٘ؽ ‪٧ٙ‬خص با‪٪‬زه‪ ٞ‬اهِقو‪ٗ ٞٚ‬بٽط‪ٙ‬قج‪ ٞ‬اهتػجو‪ٙٗ ،ٍٚ‬لجْ٘ اهعقجىٱ أزا‪ٝ‬ځ‬
‫هولٍٔ ‪ ٨‬طط‪ٙ‬قاځ ه‪٫‬خص‪ٓ .‬صا فه‪٩‬ځ عّ أْ كى أً٘ض اهعق‪ٚ‬س‪ٗ ٝ‬أق٘ي اهس‪ ّٙ‬ٱًرلپٍٴ ‪٨‬‬
‫‪ٙ‬قبىٱ اهظّٸ‪.‬‬
‫ذلپجاَٰ اهؿٸج ٲطعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ تٱجس ٰضؽٱ ًٶجّٲ خٶج‪٩‬پيڄ إڄ ٲزضٰانٶ زٰ‪٨‬پ‪٨‬پ ٶ‬
‫ث‪ًّٗ .‬ٲ ثٱٍ ‪٩ٙ‬ذٰج ٿ أْٸ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫‌‬
‫‪٨‬غٲجتٶِٲبٰاطٿ أپٗٲ پفٔٲجٍٱ اهڀٌٱػٲجتِٰٲبٰطٶ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬جا‪،‬‬
‫رسٶ‪ٙ‬ٲثٶ‪ٰٰٙٗ ،‬تٰأپتٸ‪ ٟ‬بٰٔصا اه ٸس ٲضؽڄ ا ٶ‬
‫خٶٽپاو اهڀقٿطٲآْڄ ٰٗا ڀه ٰ‬
‫‪٨‬غٲتٶِٲبٰاطٿ أپٗٲ پفٔٲٍٱ ُٰتٰاٶ‪٢‬حٶٕٶ عٰ ٌٰوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ڂ ٶفلڀطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ڂ عٌٰٶ‪ٚ‬ٲقپ‪ٞ‬ڂ‪ٙ ،‬ٱ ڀلٰٔجٍٱ بٰٔجا ٰٗاقٶجعٱ اهڀٌٱؿٲج ٶلوپ‪ٞ‬ٶ ٰٗاهجٸِلٹ‬
‫ٰٗا ٶ‬
‫اهڀٌٱٰتع ِّٰوقٱ بٰٔا ٰٗتٰٽڀب‪ٚ‬ٲقٿٕٱ ٰعوپ ٲ‪ٰٔٚ‬ا‪ ،‬پف ڄٔ‪ ٰٛ‬عٰ ٌٰوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ڂ عٰ ڀقوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ڂ ٰتحٲطڄ‪ ٜ‬فٶ‪ ٛ‬شٶٓٲّڄ اهڀ ٱٌحٲٰت ڄٔسٶ اهڀٌٱػٲجتِٰٲبطٶ أپٗٲ‬
‫‪٨‬غٲتٶِٲبٰاطٶ بٽپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٶ ضٰبٲجطٶ اهڀٰ٘اقٶجعڄ اهڀٌٱؿٲج ٶلوپ‪ٞ‬ٶ باهڀٰ٘اجٶجب‬
‫فٶ‪ ٛ‬شٶٓٲّڄ اهڀٌٱتٰلپقِّٕٶ اهڀٌٱٰتوپقِّ‪ ٛ‬هٶِٰتٰا‪٢‬ٶخڄ ا ٶ‬
‫كسٶ ًٱطٰازٶ اهؿٸاضڄ ڄ‪.‬‬
‫اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ټ اچهصٶ‪ ٜ‬اقڀتٰهٰاٖٱ ا ڀهدٶٽپاوٱ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ٹ ٰعوپ‪ ٟ‬قپ ٲ‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫‪ٜٗٚ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫ٰٗ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱػٲتٰ ٲِٰ‪ً ٟ‬ٶّٲ شهٶمپ ذٰتٸ‪ ٟ‬ا‪٪‬ٿ ټً‪ٛ‬ٹ اهڀٌٱق ِّپوسٱ‪٪ ،‬پُٸٕٱ ٰ‪ٙ‬رٲتٰادٱ إڄهپ‪ ٟ‬پفٔٲجٍڄ اهڀٌٱؿٲج ٶلوپ‪ٞ‬ٶ ٰٗ پفٔٲجٍڄ‬
‫ذلڀٌجاځ هٶٌٱؿٲج ٶلوپ‪ٞ‬ٷ أٿخٲجطٰ‪ ٠‬پ‪ٚ‬ٲجط‬
‫جسٰ هٶ ٱٌعٰاپهحٰٶتٰٔا‪ ،‬ذٰتٸ‪٨ ٟ‬پ ‪ٰٙ‬أڀخٱجص ٱ‬
‫رلڀٍڄ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ټ اچهصٶ‪ٗ ٜ‬ٱ ٶ‬
‫ا ڀه ٱ‬
‫رلڀجٍٰ اهؿٸج ٲط ٶع‪ٛ‬ٸ‬
‫اهڀٌٱؿٲلٶوپ‪ٞ‬ٶ اهچتٶ‪ِٰٙ ٛ‬ٲٽپبقٱ عٰوپ‪ٚ‬ٲٰٔا اهڀرٱلڀٍٱ‪ ،‬فپ‪٩‬پ بٱسٸ هپٕٱ ًٶّٲ عٌٰٰوٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ٷ فٶلڀطڄ‪ٙ‬ٸج‪ٞ‬ٷ هٶ‪ٚ‬ٱِٲجعڄيٰ ا ڀه ٱ‬
‫ؿ ٶلوپ‪ٞ‬ٶ ا ڀهرٰازٶثٰ‪ٞ‬ٶ هپٕٱ‪ًٰ ،‬عٰ أپُٸٕٱ عٰجا ټً‪ٛ‬ٻ‬
‫رلڀٍٱ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ٹ ٶهوڀٌٱ ٲ‬
‫ٰعوپ‪ ٟ‬اهڀٰ٘ا ٶقعڄ اهڀٌٱِٰاطٶ بٕٶ‪ ،‬أپٗٲ ‪ ٰٙ‬ڀٽوٿبٰ ا ڀه ٱ‬
‫رلڀٍڄ ٶه ڀوعٌٰٰىڄ بجٕٶ‪٪ ،‬پُٸجٕٱ‬
‫رلڀٍٰ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ٸ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ زٰهٶ‪ٚ‬ٲوٕٶ‪ٰٗ ،‬پهلٶِٸٕٱ ٰ‪ٙ‬رٲتٰادٱ إڄهپ‪ ٟ‬پفٔٲٍڄ ا ڀه ٱ‬
‫خصٱ ا ڀه ٱ‬
‫‪ٰٙ‬أڀ ٱ‬
‫ًٶّ اهٰبسٶ‪ٛٔٙ‬ټ أُٸٕ ‪ٰٰٙ‬تعٰصضٱ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ا ڀهعٌٰٰىٱ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ إڄ ٲزضٰانٷ هٶلٶلطٰتٶٕٶ ٗطپطڄ‪ٙ‬قپتٕٶ ٰٗ ٰٗ ٲع‪ٛ‬څ ٰعوپ‪ ٟ‬قپكٲجسٶ‬
‫رلڀٍڄ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ټ ًٰٗٱطٰازٶ اهؿٸاضڄ ڄ فٶ‪ٚ‬ٲٕٶ‪.‬‬
‫ا ڀه ٱ‬
‫غ‪٩‬پَڄ فٶ‪ ٛ‬اه ٸس ٲضؽڄ تٰقڀتٰهٶ‪ ٛ‬اهٸتعٌٰٹجقٰ باهج ٸس ٲضؽڄ‪ٰٗ ،‬تٱرٰجتټٍٱ‬
‫ٮٲ‬‫بِٰا‪١‬ٳ ٰعوپ‪ٰٓ ٟ‬صا فپڄإْٸ طپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬پ ا ڄ‬
‫اهتٸوپقِّ‪ ٛ‬اهڀلٶلڀطڄ‪ٜ‬ٸ‪ ،‬غٰٰ٘ا‪١‬ٴ كپاْٰ طپاهٶبٱ اهڀعٶوڀٍڄ اهؿٸطٲعٶ‪ٛ‬ټ ًٱحٲتٰٔڄساځ أپٗٲ ًٱقپوِّساځ ًٱتٸبعاځ أپٗٲ ًٱقپوِّساځ عٰاًټ‪ٚ‬ٵجاځ‪،‬‬
‫ٰٗ‪٨‬پ ٱع ٲصضٰ ٶهحٰآٶىڅ ٰب ٲعسٰ شهٶمپ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٰٙ‬تٰأپتٸ‪ٰٓ ٟ‬صا إڄ‪٨‬چ باهٸتعٰ ٹٌقڄ فٶ‪ٰ ٛ‬برٲجثٶ اهڀٌٰ ڀٽوٿج٘و بعٰ ٌٰوٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ٷ‬
‫غعڄ فٶ‪ٰ ٛ‬ت ٰعوڇ ٶٌٰٔا ٰٗذٶلڀ ٶظٰٔا ٶه ڀوعٌٰٰىڄ بٰٔا‪.‬‬
‫ٶفلڀطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٷ ٰٰٗبصٲيڄ اهڀ ٱ٘ ٲ‬
‫ٗٓصا ٓ٘ احمل٘ض ا‪ٗ٪‬ي اىبٽو٘و أزا‪ ًّ ٖ٦‬اىبلوو ًب طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهسضؽ اىبعترب‪.ٝ‬‬

‫الجَّاٌ٘‪ :‬اعتكادُ الفِهسَ‪ ِٚ‬وُٕضُٕ ُع الدَّزعِ بإقِسَا ِزَِا أٔ إٌِهَا ِزَِا‪:‬‬

‫ؾ ٸس‪ٝ‬ٿ‬
‫‪٨‬عٲتٶقپازٶ ٶ‬
‫پأْٲ ٰ‪ٙ‬عٲتٰ ٶقسٰ اهسٸا ڄضؽٱ قبٰا تٰٰ٘قٸىٰ إڄهپ‪ٚ‬ٲٕٶ ًٶّٰ اه ٸس ٲضؽڄ ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬عٲٌٰىٰ بٕٶ‪ٰٙٗ ،‬ٱطٰازٱ با ٶ‬
‫رلڀٌٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ فٶ‪ ٛ‬ا ڀهحٰجعٲَڄ أپٗٲ پوپبٰج‪ٞ‬ٶ‬
‫خصٱ قٶلپتٰٕٱ ا ڀه ٱ‬
‫اهڀ٘ٱثٱ٘قڄ باهڀ ٶللڀطڄ ًِٰٰاطٶ اه ٸس ٲضؽڄ ًٰٰٗ٘ٲنٱ٘عٶٕٶ‪ٰٰٙٗ ،‬أڀ ٱ‬
‫كسٶ ٲ‪ٙ‬قٱ پ‪ٚ‬ٲطٱ اهتٸػٲجوٶ‪ٚ‬ٲٍڄ‪ًٰ ،‬جعٰ پأْٸ اهتٸػٲجوٶ‪ٚ‬ٲٍٰ‬
‫اهظچّټ ًٶّٲ ًٰ٘ٲنٱ٘عٶٕٶ ٰٗحبپػٲب ُٰ ٲ٘عٶٕٶ اهڀ ٶللڀ ڄط‪ٜ‬ټ‪ .‬فپاهتٸ ٲ‬
‫كسٶ ٲ‪ٙ‬قڄ; ‪٪‬پُٸٕٱ ‪ٙ‬ٱبٲتِٰٰ‪ٰ ٟ‬عوپ‪ٚ‬ٲٕٶ ٰٗ‪ٰٙ‬تٰلپطٸ ٱ ًٶِٲٕٱ ٰٗ‪ِٰٙ‬ٲبٰٶقٱ عِٰٲٕٱ‪ .‬فپاه ٸس ٲضؽٱ ا ڀهعٰقٶ‪ٚ‬ٲج ٶس‪ٜ‬ٹ فٶج‪ٛ‬‬
‫نٰطٲوٴ ًٶّٰ اهتٸ ٲ‬
‫ؾ ٸس‪ٝ‬پ اهڀ٘ٱثٱ٘قڄ حبپعٲَڅ‪ٰٓٗ ،‬ٱٰ٘ اهتٸكٲجسٶ ٲ‪ٙ‬قٱ ا ڀهحٰجاظڄَٱ بجاهڀ ٶللڀ ٰط‪ٝ‬ٶ ا ڀهعٰقٶ ٲ‪ٚ‬سٶ‪ٙ‬ٸج‪ٞ‬ٶ‪ً ،‬ٶ ٲجىٱ‬
‫غ‪٩‬پَڄ ‪ٰٙ‬قڀتٰهٶ‪ ٛ‬ٶ‬
‫ٮٲ‬‫اڄ‬
‫خصٱٰٓا ٰعوپ‪ ٟ‬أپٸُٰٔجا‬
‫پأ ٲضكپاْڄ اٮ‪ٙ‬ٲٌٰاْڄ ا ڀهدٌٰٲػٰ‪ٞ‬ٶ ًٰٰٗا ٰت ٰع چوقٰ بٰٔا ًٶّٲ ًٶ ٲ ٶؤٰا ٰٗحبپػٲب ًٱقڀتٰهٰآٰا‪ .‬فپ‪ٰٚ‬أڀ ٱ‬
‫ذٰقپاٶ‪٢‬قٱ ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬تٰٽپ ٸطقٱ إڄهپ ٲ‪ٰٔٚ‬ا پأ‪ٜ‬ٹ اضٲتٶ‪ٰٚ‬اوٷ‪.‬‬
‫ذلپاَڄ اهؿٸ ٲطعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗآزٰاب ڄٔا‪ ،‬پفٔٱٰ٘ پ‪ٚ‬ٲطٱ زضؽڄ‬
‫غ‪٩‬پ ٶً‪ٛ‬ٹ فٶ‪ ٛ‬صبايڄ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫ٮٲ‬‫أپًٸا إڄشا كپاْٰ اه ٸس ٲضؽٱ ا ڄ‬
‫ا ڀهعٰقپاٶ‪٢‬سٶ‪ ،‬فپٰ‪ٚ‬حٲطڄ‪ ٜ‬اهِظطٱ ٗاهتللفٱ فٶ‪ ٛ‬ذٰ ٰطكپ‪ٞ‬ٶ اهڀ پقوڀب ٰٗا ڀهعٰقڀىڄ ب ٰاوپبٰ‪ٞ‬ٶ اهظچّټ‪ٰٓٗ ،‬ٱجٰ٘ اهتٸػٲجوٶ‪ٚ‬ٲٍٱ‬
‫ْح ْزبِيَّ ِة‬ ‫الشر ِعيَّةُ لِلتَّعد ِ‬
‫ُّديَِّة ال ِ‬
‫َ‬ ‫ول َّ ْ‬
‫ُص ُ‬
‫ابع‪ :‬األ ُ‬
‫الر ُ‬
‫ص ُل َّ‬
‫الْ َف ْ‬ ‫ٓ‪ٗٛ‬‬

‫ذلپاَڄ ٰٗا‪٬‬زٰاو‬
‫ػوٶٍٱ اهڀ ٶللڀ ٰط‪ٝ‬پ ًٶّٰ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫ؾ ٸس‪ٝ‬پ اهڀ٘ٱثٱ٘قڄ ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ جٰعٲَڅ‪ ،‬فپ‪ٰٚ‬قڀبٰىٱ اهڀٌٱ ٲ‬
‫اچهصٶ‪ٰٙ ٜ‬قڀتٰهٶ‪ ٛ‬ٶ‬
‫غٰٔا اهڀ ٶللڀ ڄط‪ٜ‬ټ ا ڀهعٰقٶ ٲ‪ ٚ‬ٶس‪ٜ‬ټ ٰٗ ٰتعٰ‪ٚ‬ٹّڄ أپزٶهچٶتٰٔا ًٶجّٰ ا ڀهلٶتٰجاو ٰٗاهػٹجِٸ‪ٞ‬ٶ‪.‬‬
‫ًٶّٲ پ‪ٚ‬ٲطڄ ًٱِٰا ٰظعٰ‪ٞ‬ٷ هٶٱبٱ٘ ٶ پأغٰا ٶ‬
‫ٰٗ‪٨‬پ ‪ٰٙ‬تٰٽپ ٸطقٱ پأ‪ٜ‬ٹ اضٲتٶ‪ٰٚ‬اوٷ إڄهپ‪ ٟ‬اهټقپ‪ٞ‬ٶ بٰٔا ًٰا هپٍٲ ‪ٰٙ‬أ ٶ زٰهٶ‪ٚ‬ٲىٴ بِٰ ڀلؼڄ اهڀٌٱػٲتٰٰ٘‪ً ٠‬ٶّٲ قٿ ٸ٘‪ٝ‬ٶ اهجسٸهٶ‪ٚ‬ٲىڄ‬
‫ذلپاَڄ اهڀ ٱٌدٲٰتوپوٶ‬
‫‪ٰٙ‬كٲطڄ ٱ اهڀ ٌٰعٲِٰ‪ ٟ‬إڄهپ‪ ٟ‬پ‪ٚ‬ٲ ڄطٖٶ‪ ،‬أپٗٲ ‪ٙ‬ٱبٰ‪ٚ‬ټّٱ ًٰعٲِٳ‪ ٟ‬آخٰطٰ ًٱطٰازاځ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬ا; پف ڄٔ‪ً ٰٛ‬ٶّٰ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫ػوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ‪ ،‬تٰبٲقپ‪ ٟ‬فٶ‪ ٛ‬شٶٓٲّڄ ذٰا ٶً ٶؤٰا‪ ،‬فٶ‪ ٛ‬ذٰ ٰطكپ‪ٞ‬ٶ پقوڀبٕٶ ٰٗعٰ ڀقوٶٕٶ باهټقپ‪ٞ‬ٶ اهچتٶ‪ ٛ‬أپخٰجصٰٓا‬
‫فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬ا بٰ‪ٚ‬ٲّٰ اهڀٌٱ ٲ‬
‫س ًٶ ٲِٰٔا ًٰا هپٍٲ ‪ ٰٙ‬ڀظٰٔطٲ ٶهوڀٌٰطٲ‪١‬ٶ فٶ‪ ٛ‬ذٶ‪ٚ‬ٲِٶٕٶ‬
‫‪٪‬ضٲجٰ ڄ‬
‫جرٰ‪ٞ‬ځ ٰعوپ‪ ٟ‬پ‪ٚ‬ٲطڄٰٓا ًٰعٰ اذٲتٶٌٰايڄ ٗٱجٱ٘زٶ ا پ‬
‫قٰا‪٢‬ٶبٰ‪ٞ‬ځ ضٰا ٶ‬
‫ػوٶٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ ا‪٪‬ٿخٲطٰ‪ ٠‬اهڀٌٰطٲجٱ٘ذٰ‪ٞ‬ٶ عٶ ٲِ ٰسٖٱ‪ ،‬فپٱترٰافٶ ٿ ٰعوپ‪ ٟ‬ثٶقپج‪ٞ‬ٶ اهڀٌٱػٲجوٶٍڄ بِٰلڀػٶجٕٶ ًٶجّٲ‬
‫ًٶّٲ آضٰا‪١‬ٶ اهڀٌٱ ٲ‬
‫د‪٩‬پ ٶ‬
‫ذلپاَڄ ٰٗا‪٬‬زٰاو ذٰتٸ‪ ٟ‬فٶ‪ًٰٰ٘ ٛ‬اطٶّڄ ا ڀه ٶ‬
‫خ‪٩‬پيڄ ثٶقپتٶٕٶ قبٰا عٶ ٲِ ٰسٖٱ ًٶّٲ ًٱتٰبِٰٸ‪ ٟ‬ٶفلڀطڄ‪ً ٍّٜ‬ٶّٰ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫ٶ‬
‫نعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ‪ٙ‬ٱطٰزٹ ٰعوپج‪ ٟ‬اهڀٰبسٰآٰج‪ٞ‬ٶ إڄهپج‪ ٟ‬پأغٰاغٶجٕٶ‬
‫ذلپاَڄ اهڀٰ٘ ٲ‬
‫ٰٗا‪٨‬ٶخٲٶت‪٩‬پ ٶ; ًٰٰٗا تِٰٰا پقضٰ ًٰ ٰعٰٔا ًٶّٰ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫دوٿقٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‪.‬‬
‫ذلپاَڄ اهؿٸ ٲطعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ اهڀ ٶللڀطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗا ڀهعٰ ٌٰوٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗا ڀه ٱ‬
‫ا ڀهعٰقٶ ٲ‪ ٚ‬ٶس‪ٜ‬ټ ٰٗ‪٨‬پ ‪ٙ‬ٱِٲظپطٱ بٽپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٶ ا‪٪‬پ ٲ‬
‫ع العَىَنُ‪:‬‬
‫الجالحُ‪ :‬وُكتَضَ‪ ٜ‬الدز ِ‬
‫كرٶ ٲ‪ٚ‬رٰ‪ٞ‬ٶ‬
‫تٱرٰتټٍٱ طپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٿ اهسٸضٲؽڄ فٶ‪ ٛ‬اٮڄغٲ‪٩‬پَڄ اهڀعٌٰٰىٰ‪ ،‬فپاهڀعٌٰٰىٱ ًٱقڀتٰهٰ‪ ٟ‬ذٰتٲٌٶ‪ٛ‬ٹ هٶوٽچطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٶ اه ٸ‬
‫حعٰجىڄ‬
‫غ‪٩‬پَڄ‪ٰٰٓٗ .‬صا ‪٨‬پ ٰ‪ٙ‬عٲِٶ‪ ٛ‬پأْٸ ٱًحٰطٸزٰ اه ټسضٰاغٰ‪ٞ‬ٶ ‪ٙ‬ٱِٲتٶخٱ ا ڀهعٌٰٰجىٰ‪ ،‬فپٌٰجا هپجٍٲ ٰ‪ ٙ‬ٲ‬
‫ٮٲ‬‫هٶو ٸس ٲضؽڄ فٶ‪ ٛ‬ا ڄ‬
‫غ‪٩‬پًٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ًٰٗٱٌٰا ٰضغٰٶتٰٔا‪ ،‬فپإڄُٸٕٱ ‪ ٰٙ‬ٲٌلٿثٱ ٰبعٶ‪ٚ‬ٲجساځ عٰجّڄ‬
‫ٮٲ‬‫كسٰ تٰٽڀب ٲ‪ٚ‬قڄ ا‪٪‬پ ڀفلپاضڄ ا ڄ‬
‫اهسٸا ڄضؽٱ فٶ‪ ٛ‬شٶٓٲِٶٕٶ قپ ٲ‬
‫كسٶ ًٱٌٰا ٰضغٰ‪ٞ‬ٶ اهڀ ٶللڀجطڄ فٶج‪ٛ‬‬
‫‪ْ٪‬ٸ ا ڀهعٌٰٰىٰ ٶفعٲىٴ ًٰقڀكٱ٘زٴ‪ٰٗ ،‬اهڀ ٶللڀطٱ ‪ٙ‬ٱِٲتٶخٱ ا ڀهعٌٰٰىٰ ذٶ‪ٚ‬ٲّٰ قپ ٲ‬
‫ا ڀهعٌٰٰىڄ‪ ،‬پ‬
‫ٮغٲج‪٩‬پًٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ًٰبٲِٶ‪ٚ‬ٸج‪ٞ‬ڂ ٰعوپج‪ٟ‬‬
‫ػوٶٍڄ ًٶّٲ پأْٲ ٰتلٿْٰ٘ ٶزضٰاغٰتٱٕٱ ٶه‪٫‬پ ڀفلپاضڄ ا ڄ‬
‫اهڀٰ٘ا ٶقعڄ‪ .‬ٶهٰٔصا كپاْٰ ‪٨‬پ ٱبسٸ ٶهوڀٌٱ ٲ‬
‫تٰقڀطڄ‪ٙ‬ٲطڄ ا ڀهعٌٰٰىڄ بٰٔا ابٲٶتسٰا‪١‬ٳ‪ٰٗ ،‬پأْٲ ‪ٰٙ‬بٲٰت ٶعسٰ عّٰڄ اهڀلٿطٱٗ ڄ اهِٸظپطڄ‪ٙ‬ٸ‪ٞ‬ٶ فٶ‪ ٛ‬تٰقڀجسٶ‪ٙ‬ٲطڄ اهڀٰ٘اقٶجعڄ أپٗٲ تٰقڀجسٶ‪ٙ‬ٲطڄ‬
‫اهڀرٰىټ ًٱػٲبٰقاځ‪ .‬ذٰتٸ‪ٰٙ ٟ‬أڀتٶ‪ ٛ‬فٶلڀطٱٖٱ ًٰبٲِٶ‪ٚ‬ٵاځ عٰوپ‪ً ٟ‬ٱ ڀقتٰهٰ‪ ٟ‬اهڀدٶٽپاو اهؿٸطٲعٶ‪ٛ‬ټ ًٰٗٱِٲٽپبقاځ عٰوپ‪ ٟ‬اهڀٰ٘اقٶجعڄ‬
‫اهڀٌٱؿٲلٶوپ‪ٞ‬ٶ هٶ‪ٚ‬ٱعٰاهٶحٰٕٱ بٕٶ‪ .‬فپ‪ٰٚ‬تٰعٰاًٰىٱ اهڀٌٱػٲوٶٍٱ ًٰعٰ ا ڀهٰ٘اقٶعڄ اهڀٌٰرٲػٱ٘ؽڄ ‪٨‬پ اهڀاٰ‪ٚ‬ٲب ٰٗاهڀدٰ‪ٰٚ‬ايڄ‪ٰٗ ،‬ٱ‪ٙ‬عٲٽٶج‪ٛ‬‬
‫خصٱ اهؿٸج‪ٛ‬ٲ‪١‬ٱ أپٗٲ تٰ ٲطكٿجٕٱ‪ٰٗ ،‬اهڀقٶ‪ٰٚ‬جاَٱ‬
‫رلڀٍٰ ٰعوپ‪ٚ‬ٲٕٶ حبپػٲب زٰ‪٨‬پهپ‪ٞ‬ٶ اهٸِلټ اهؿٸ ٲط ٶع‪ٛ‬ټ‪ٰٰٰٙٗ ،‬تعٰ‪ٚ‬ٸّٱ هپٕٱ أپ ٲ‬
‫ا ڀه ٱ‬
‫با ڀهعٌٰٰىڄ أپٗڄ اجٲتٶِٰابٱٕٱ; پف‪٩‬پ ‪ٰٙ‬لڀتٰطڄ ٱ ا ڀهعٰٰ٘اهٶٍٰ ا ڀهدٰ‪ٰٚ‬اهٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ‪٨ٰٗ ،‬پ ‪ٰٙ‬لڀتٰطڄ ٱ أٿًٱ٘ضاځ پ‪ٚ‬ٲطٰ ٰٗا ٶقعٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٷ‪.‬‬
‫غ‪٩‬پًٶ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬پ عّٰڄ اهتٸٌٰتٹعڄ ا ڀهعٰ ڀق ٶو‪ٛ‬ټ بٰٔجا أپٗڄ‬
‫ٮٲ‬‫ػوٶٍٱ ذٶ‪ٚ‬ٲّٰ ٶزضٰاغٰتٶٕٶ ا‪٪‬پ ڀفلپاضٰ ا ڄ‬
‫ٰٗكپصهٶمپ ‪ٰٙ‬بٲٰت ٶعسٱ اهڀٌٱ ٲ‬
‫غسٶ اهچتٶ‪ ٛ‬ضٱبٸٌٰجا‬
‫‪ْ٪‬ٸ ٰٓ ٶصٖٶ ا‪٪‬ٿًٱ٘ضٰ ك ِّٿؤٰا ًٶّٰ اهڀٌٰلپا ٶ‬
‫اهڀٰبرٲثٶ عّٰٲ جٌٰٰاهٶ‪ٚ‬ٸٶتٰٔا أپٗڄ اهڀٌٰكٰاهٶسڄ فٶ ٲ‪ٰٔٚ‬ا‪ ،‬پ‬
 ‫َح َز ِ‬
‫اب‬ ‫ُّديَِّة فِي َّ‬
‫الرأ ِ‬ ‫ث‪ :‬معاو َدةُ التعد ِ‬ ‫الْمبح ُ ِ‬
‫ٔ‪ٗٛ‬‬ ‫ْي َوتَ نَ ُّو ِع األ ْ‬ ‫َ‬ ‫ث الثَّال ُ ُ َ َ‬ ‫َْ َ‬

‫تٱبٲٽٶىٱ ا ڀهعٌٰٰىٰ ٰٗتٰكٲطڄفٿٕٱ عّٰٲ پا‪ٰٙ‬تٶٕٶ فٶ‪ ٛ‬ا ڀهعٶبٰا ٰز‪ٝ‬ٶ ٰٗا‪٨‬ٶُٲقٶ‪ٰٚ‬جازٶ هللٶ ضٰو ا ڀهعٰجاهپٌٶ‪ٚ‬ٲّٰ‪ ،‬إشا تقكٸجسٰٓا‬
‫اىبلووٱ صبطز‪ٝ‬ځ عّ طط‪ٙ‬قتٶٔا اهؿطع‪ٚ‬ٸ‪ ،ٞ‬فه‪٩‬ځ عّ أُٸٔا ًترقِّقپ‪ٞ‬ڂ باههطٗض‪ٝ‬ٶ‪.‬‬
‫ذلپإًٶ تٰتٌٰٰٸىٱ فٶ‪ٰ ٛ‬ث‪٩‬پثٰ‪ٞ‬ٶ أٿًٱ٘ضڅ;‬
‫غ‪٩‬پَڄ فٶ‪ٰ ٛ‬ز ٲضؽڄ أفلپاضٖٶ ٗأپ ٲ‬
‫ٮٲ‬‫ًٰٗٶّٲ ٓٱِٰا كپاُٰتٲ طپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٿ ا ڄ‬
‫ذلپاًٶجٕٶ‬
‫ٮغٲج‪٩‬پَڄ ٰٗأپ ٲ‬
‫ٰٗ ٶٓ‪ :ٰٛ‬اهٸتعٰ ٹٌقٱ فٶ‪ ٛ‬اهڀٰبرٲثٶ بٽپطڄ‪ٙ‬ٲقپ‪ٞ‬ٶ اهٸتوپقِّ‪ ٛ‬اهڀ ٶللڀ ڄط‪ٜ‬ټ‪ٰٗ ،‬اهټقپ‪ٞ‬ٿ بأپ ڀفلپجاضڄ ا ڄ‬
‫دلٹ اهڀ ٱٌعٲتٰجطٰنپ ٰٗبٰ‪ٰٚ‬اُٱجٕٱ فٶج‪ٛ‬‬
‫كسٱ ا ڀهعٌٰٰىڄ ًٶّٰ اه ٸس ٲضؽڄ بتِٰٰاٗٱيڄ ًٰا ٰ‪ ٙ‬ٱ‬
‫ػوٶ‪ٚ‬ٲٍڅ‪ٰٗ ،‬تٰقپ ٹ‬
‫كسٶ ٲ‪ٙ‬قڅ أپٗٲ تٰ ٲ‬
‫بتٰ ٲ‬
‫اهتٸِٲلٶ ٲ‪ٚ‬صٶ ٰٗاهڀ ٱٌرٰافپظپ‪ٞ‬ٿ ٰٗاهتٸ ٲبوٶ ٲ‪ٚ‬غٱ‪ .‬ه‪ٚ‬تعـب بلى ٓجصا ً٘قجو هوٌلوجو ‪ٙ‬بجس‪ ٜ‬اهجطأ‪ ٜ‬بجٕ ًب‬
‫قها‪ٙ‬ا اهتؿاٗض ٗ‪ٙ‬ٱراغب عو‪ً ٘ٓٗ .ٕٚ‬ا غ‪ٗ٧ٚ‬ي إفب إُؿا‪ ١‬أغباو اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬بـب‬
‫اهِاؽ‪ٌ ٙٗ ،‬ط اهتؿاٗض ‪ ٨‬ضباه‪ٗ ،ٞ‬ق٘‪٨‬ځٰ إفب بِا‪ ١‬اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬بٽط‪ٙ‬قتٔا اهتؿاٗض‪.ٞٙ‬‬
 ‫ا ِلدَاتِىَ‪:ُٛ‬‬

‫ٔجُٕبُ تعَا ُُِٔ األوَّ‪ٔ ِٛ‬الدَِّٔلَ‪ٔ ِٛ‬ا ِلجَىَاعاتِ ٔاألَفِسَادِ‬

‫إلقاوَ‪ ِٛ‬ا ِلخَٗا‪ ِٚ‬اإلضِالوَِّٗ‪ ٛ‬بالػُّٕزَ‪ٝ‬‬

‫ؼبكطٱ ٓصا اىبٽوب ٗ‪٘ٙ‬جټٕٱ أًطٰ اغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ٗٗ ٠‬ج٘ز اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞٚ‬اهتعسز‪ٙ‬ج‪ٞ‬‬
‫اسبعب‪ً ٞٚ‬ب اهسٗه‪ ٞ‬اىبعاقط‪ ٝ‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ًٚ ًٞٚ٩‬ساُ‪ٚ‬اځ بجأضبع ططا‪٢‬جق تِظ‪ٌٚٚ‬ج‪ ٞ‬ت٘ججس‬
‫اهطأ‪ ٜ‬اهعاَ ٗتل٘ټُٕ ًب اجملتٌع‪ٗ ،‬ذبطن اهِاؽ دباٖ ًكاسبٍٔ ٗتسبف ؾ‪ٗ ٍُٔٗ٧‬ضعا‪ٙ‬تٔا‪.‬‬
‫ٗٓصٖ اهٽطا‪٢‬ق ا‪٪‬ضبع ٓ‪:ٛ‬‬
‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬األفزاد َٔ ايُّٓخب‪ ١‬املتعًُِّة‪ ،١‬اهجيت تتأٓجى باىبعطفج‪ٗ ٞ‬تعٌجى بكج‪٩‬ذ‪ٚ‬تٔا‬
‫ب٘قلٔا جٔ‪ً ٞ‬عوً٘ات‪ ٞٚ‬أٗ حب ‪ ،ٞٚ‬أٗ ف‪ٔٚ‬ا اهقسض‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬اهترو‪ٚ‬جى ٗاهت٘قج‪ٚ‬و ٗإعٽجا‪١‬‬
‫أٗ ًلاتب اهعوٌا‪ٗ ١‬اىبللط‪ ،ّٙ‬فٔ‪ ٛ‬تِؿأ ب٘ج٘ز‬ ‫اهطأ‪ .ٜ‬كٌطاكع اهبر٘ث ٗاهسضاغا‬
‫ًعطف‪ٗ ٞٚ‬تِتٔ‪ ٛ‬بٍٔ‪.‬‬ ‫أفطاز مبتولْ٘ ً‪٩ٓ٧‬‬
‫تطبج٘‪ ٜ‬أٗ غ‪ٚ‬اغج‪ ،ٛ‬تجسع٘ إفب‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬اجلُاعاتُ املٓظَُّ‪ ١‬اهيت تقَ٘ ‪٪‬جى ٓجس‬
‫ٗتِٔ‪ ٟ‬عّ اىبِلط‪ٗ .‬تِؿأ ٓصٖ اىبِظٌ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أغاؽ فلط‪ ٝ‬ا‪٨‬غ‪َ٩‬‬ ‫اشبف ٗتأًط باىبعطٗ‬
‫عق‪ٚ‬س‪ًٗ ٝ‬عازبا ‪ٗ ،‬كباضؽ زٗضٓا ٗفق اهٽط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اهؿطع‪ٗ ،ٞٚ‬تعرب بٌٔا عّ إضاز‪ ٝ‬ا‪ً٪‬ج‪ٞ‬‬
‫ٗذػٔا ٗؾع٘ضٓا باهللط‪ .‬فتِؿأ ههطٗض‪ٗ ٝ‬تِتٔ‪ ٛ‬باُتٔا‪ٓ ١‬صٖ اههجطٗض‪ ٝ‬ه‪ِٚ‬ؿجأ فط‪ٙ‬جق‬
‫آخط ههطٗض‪ ٝ‬أخط‪ٓٗ ،٠‬لصا‪.‬‬
‫ثاه اځ‪ :‬األَ‪ ٛٓٗ ،ُ١‬ك‪ٚ‬اْ اجتٌاع‪ً ٛ‬تِ٘ ًٗعقس‪ٗ ،‬ا‪ ًٞ٪‬ا‪٨‬غ‪ ٛٓ ًٞٚ٩‬اهؿع٘و‬
‫ٗاهقبا‪٢‬ى ٗا‪٪‬فطاز اهص‪ ّٙ‬تعاضف٘ا عو‪ ٟ‬ا‪٨‬غ‪ٗ َ٩‬اعتِقٖ٘ ًبسأ ذ‪ٚ‬جا‪ ٝ‬هلجٍ‪ًِٔٗ .‬جا ُؿجأ‬
‫اىبِظٌ‪ ًّٗ ،ٞ‬خ‪٩‬هلا ‪ٙ‬قًْ٘٘ سباجاتٔجا‪ٗ ،‬تظٔجط‬ ‫ٓ‪ ١٨٧‬ا‪٪‬فطاز اىبللطْٗ ٗازبٌاعا‬

‫‪-ٕٗٛ-‬‬
‫ٖ‪ٗٛ‬‬ ‫ورى‬ ‫اإلسالَِميَّ ِة ُّ‬
‫بالش َ‬
‫الْ َخاتِمةُ‪ :‬وجوب التَّعاو ِن ِإلقَام ِة ال ِ‬
‫ْحيَاة ْ‬
‫َ َ‬ ‫َ ُُ ُ َ ُ‬

‫ٗاهسٗه‪.ٞ‬‬ ‫ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪ ًٞ٪‬باهسٗه‪ ،ٞ‬ف‪ٚ‬ػتٌط ٗج٘ز ا‪ ًٞ٪‬بلاعو‪ ٞٚ‬اهِٹدب ٗازبٌاعا‬

‫ايد‪ٚ‬ي‪ ٛٓٗ ،١‬ك‪ٚ‬اْ تِل‪ٚ‬ص‪ٙ ٜ‬تلْ٘ ًّ صبٌ٘ع‪ ًّ ٞ‬اهِاؽ ‪ِٙ‬لصْٗ صبٌ٘عج‪ٞ‬‬
‫ٱ‬ ‫ضابعاځ‪:‬‬
‫اهيت آًِت بٔا ا‪ ،ًٞ٪‬فٔ‪ ٛ‬غوٽ‪ ٞ‬تِل‪ٚ‬ص هوقجاُْ٘ تػجتٌس‬ ‫اىبلآ‪ٗ ٍٚ‬اىبقا‪ٚٙ‬ؼ ٗاهقِاعا‬
‫بقا‪ٓ١‬ا ًّ ا‪ٗ ،ًٞ٪‬ذبٌ‪ ٛ‬ك‪ٚ‬اْ ا‪ ًٞ٪‬بػوٽأُا‪.‬‬
‫أًا باق‪ ٛ‬ا‪ً٘٪‬ض اىبتعوق‪ ٞ‬باغتعاز‪ ٝ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬إفب اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬فإُٔا أً٘ض فِ‪ ٞٚ‬إزاض‪ٞٙ‬‬
‫ت‪٧‬خص حبػب اههطٗض‪ ٝ‬اه٘اقع‪ ٞٚ‬ٮُلاش ا‪٪‬فلاض اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬ا‪٪‬ذلاَ اهؿطع‪ ،ٞٚ‬فوصا ل‬
‫اهيت ‪ٙ‬تعاًى ًعٔا ذـب اٮُلاش ٗاهتٽب‪ٚ‬ق‪.‬‬ ‫‪ٔٙ‬تٍ بٔا ٓصا اهبرث ك فاځ; ‪ُٔ٪‬ا ًّ اىبتافا‬
‫ًّٗ اىب‪٧‬كس أْ ٓصا اهبرثٰ ‪٧ٙ ٨‬ت‪ ٛ‬مثاضٖ ًّ ف إجطا‪ ١‬اهتللف ازبٌاع‪ ٛ‬بـب اهِٹدب‬
‫ٗا‪ً٪‬طا‪ٗ ١‬اهقاز‪ٗ ٝ‬اسبلچاَ ‪٨‬غتعاز‪ ٝ‬اه٘ع‪ٗ ٛ‬تلع‪ٚ‬ى غب‪ٚ‬ى ًعاٗز‪ ٝ‬إخطاد ا‪ ًٞ٪‬إفب‬
‫اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اهيت ‪ٙ‬ط‪ٙ‬سٓا اهلل عع ٗجى ٗطط‪ٙ‬قٔا اهت‪٩‬قٿس اهللط‪ً ٜ‬ب أج٘ا‪ ١‬احملب‪ٞ‬‬
‫ٗاٮمباْ‪ٗ ،‬اهلل اىب٘فق هلى خف ٗاىبػسز هوك٘او‪ ،‬قاي اهلل تعافب‪ + :‬ﮇ ﮈ ﮉ‬
‫ﮊ "(‪.)1‬‬
‫هلل رَبِّ ايِعَا َيُِني‬
‫ح ُِ ُد ِ‬
‫ع‪َٛ‬اَْا َإِٔ ايِ َ‬
‫خ ُز دَ ِ‬
‫‪َٚ‬آ ِ‬
‫َُ ٍد ‪َٚ‬عًََ‪ ٢‬آيِ ِ٘ ‪َٚ‬صَحِبِ ِ٘ ‪َٚ‬سًََِّ‬
‫َ‪ٝ‬دَِْا َُح َّ‬
‫‪َٚ‬صًََّ‪ ٢‬اهللُ عًََ‪ ٢‬س ِّ‬

‫‪َٚ‬أَسِتَ ِػ ِف ُز اهلل‬
‫‪‬‬

‫نتبْ العبد الفكري إىل اهلل الػين بْ‬

‫ِػاً بَ عبد الهسٖي البدزاٌ٘‬
‫املٕصن وَ العسام حسضّا اهلل ٔبالد املطمىني‬
‫األحد ‪ 9‬مجاد‪ ٝ‬األٔىل ‪ 3311‬وَ اهلجس‪ٚ‬‬
‫‪ٌٗ 3‬طاُ ‪ 2132‬وٗالدٖ‪.ٛ‬‬
‫ٔزاجعْ اجلىع‪ 22 ٛ‬مجاد‪ ٝ‬األٔىل ‪3311‬‬
‫‪ٌٗ 21‬طاُ ‪ 2132‬وٗالدٖ‪ٛ‬‬

‫‪.61 /‬‬ ‫(‪ )1‬غ٘ض‪ ٝ‬اهكافا‬

-ٗٛٗ-
 ‫الفهرست‬

‫الصفخ‪ٛ‬‬ ‫احملتٕٖات‬
‫٘‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ٹ هٶ‪٫‬ٿ ٸً‪ٞ‬ٶ ٰٗاهسٸٗٲپه ٶ‪ٞ‬‬ ‫اىبقسً‪ :ٞ‬اهڀ ٰعٌٰىٱ اه ټ‬
‫ٔٔ‬ ‫الفصن األٔه‪:‬‬
‫ِ٘ فِ٘ الدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِالَوَِّٗ‪ ِٛ‬الِىُعَاصِسَ‪ِٚ‬‬ ‫األُصُٕهُ الِ َفمِطَفَِّٗ‪ِ ُٛ‬لمِعَىَنِ الطَِّٗاض ِّ‬
‫ٖٔ‬ ‫ططٱٖٱ ا ڀهٌٰ ٲ٘نٱ٘ ٶعٸ‪ٞٚ‬ٿ‬‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ ٰٗأٿ ٿ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ :‬فٶ ڀلطٰ‪ٝ‬ٿ اهڀ ٰعٌٰىڄ اه ټ‬
‫ٖٔ‬ ‫اىبٽوب ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬نطٗض‪ ٝ‬اجتٌاع‪.ٞٚ‬‬
‫ٕٓ‬ ‫اىبٽوب اه اُ‪ :ٛ‬اهعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬فط‪ٙ‬ه‪ٞ‬ڂ ؾطع‪.ٞٚ‬‬
‫‪ٕٙ‬‬ ‫اىبٽوب اه اهث‪ :‬ا‪٪‬ق٘يٱ اهعوٌ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوعٌى اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٛ‬‬
‫‪ٕٙ‬‬ ‫عوٍٱ أقٱ٘يڄ اهس‪ٰٙ‬اُٰ ٶ‪ُٗ ٞ‬ظاَڄ اسب‪ٚ‬ا‪:ٝ‬‬
‫‪ٕٛ‬‬ ‫عو ٱٍ اهلٿطٗ ڄ اهس‪ ِٚٙ‬ٶ‪ٗ ٞ‬اهؿطا‪ ٢‬ڄع اهعٌو‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫ٕٖ‬ ‫ي اهعٌو‪ ٞٚ‬هوعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪.‬‬ ‫اىبٽوب اهطابع‪ :‬ا‪٪‬ق٘ ٱ‬
‫ٖٖ‬ ‫‪ ٛ‬هٯُػاْڄ ب٘قلٕٶ فطزاځ‬ ‫اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ ٹ‬
‫ٖ٘‬ ‫‪ ٛ‬هٯُػاْڄ ب٘قلٕ ا‪٨‬جتٌاع‪ٛ‬ټ‬ ‫اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ ٹ‬
‫ٖ٘‬ ‫اهعٌىٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬هٯُػاْڄ ٗاهِاؽڄ‬
‫ٓٗ‬ ‫قطٰ‪ٝ‬ٿ ٰٗخٶ‪٩‬پ پف ٿ‪ ٞ‬اٮُٲػٰا ڄْ فٶ‪ ٛ‬ا‪٪‬پ ٲض ڄ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ اهٸاُٶ‪ :ٛ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬
‫ٔٗ‬ ‫اىبٽوب ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قك‪ ٞ‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض ‪.‬‬
‫ٔ٘‬ ‫اىبٽوب اه اُ‪ :ٛ‬اٮُػاْ ًب ا‪٪‬ض بـب اهعباز‪ٗ ٝ‬ا‪٨‬غتعباز‪.‬‬
‫٘٘‬ ‫ى اهطؾ‪ٚ‬س‬ ‫جٔ‪ٞ‬ٿ اهعقىڄ اهلٽط‪ٜ‬ټ ٗاهعق ڄ‬
‫‪٘ٙ‬‬ ‫جٔ‪ٞ‬ٿ اىبػ‪ٗ٧‬هٸ‪ٞٚ‬ٶ ا‪٨‬غتد‪٩‬ف‪ ٚ‬ٶ‪ً ٞ‬ب ا‪٪‬ض‬
‫ٓ‪ٙ‬‬ ‫اىبٽوب اه اهث‪ :‬خ‪٩‬ف‪ ٞ‬اهطغ٘ي ضبٌس × ًب ا‪٪‬ض ‪.‬‬
‫٘‪ٙ‬‬ ‫ذقٶ‪ ٚ‬پقتٱٰٔا ا ڀهٌٰ ٲ٘نٱ٘ ٶع‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٿ‬
‫ؽبٸ‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬هٶوسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٶ ا ڀهٌٱعٰاقٶطٰ‪ٝ‬ٶ ٰٗ ٰ‬ ‫ث اهٸاهٶثٱ‪ :‬اهڀحٱصٱٗ ٱض اهتٸاضڄ ٶ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫٘‪ٙ‬‬ ‫غ ٶ‪ ٞ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ‬‫غ‪ٰٚ‬ا ٰ‬ ‫غتٶٔٲ‪٩‬پيٱ‪ :‬ذٰايٱ اهڀرٰاكٶ ڄٍ فٶ‪ ٛ‬ٶ‬ ‫ا‪ ٨‬ٲ‬
‫ٓ‪ٚ‬‬ ‫غٸ‪ٞٚ‬ٶ فٶ‪ ٛ‬زٶ‪ٰٙ‬اضڄ ا ڀه ٱٌػٲ ٶوٌٶـبٰ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬تٰٽپ٘ٹضٱ اهڀرٱلٿًٰ٘ا ٶ اه ټ‬
‫٘‪ٚ‬‬ ‫ح ٲبطڄ‪ٜ‬ٹ)‬‫ب اه اُ‪ :ٛ‬ٱُؿٱ٘ ٱ‪ ١‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ اهڀرٰسٶ‪ ٰٙ‬ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬زٶ‪ٰٙ‬اضڄ ا ڀه ٱٌػٲ ٶوٌٶـبٰ (ا ڀهٌٱوڀمٿ اهڀ ٰ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫‪ٚٛ‬‬ ‫ث ًب تا‪ٚ‬فڄ ًِٔخ اسبٿلڀٍڄ ٗاهسٗه‪ٞ‬ٶ‬ ‫ت٘افٿط ا‪٪‬ذاز‪ ٙ‬ٶ‬
‫‪ٜٚ‬‬ ‫إخبا ٱض اهطغ٘يڄ × عّ تا‪ٚ‬ٹط ًِآخڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٞ‬اهق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٶ‬
‫ٕ‪ٛ‬‬ ‫فط ٴ ًِٕ‪ :‬اهك‪ٝ٩‬ٿ ٓ‪ ٛ‬إقاً‪ٞ‬ٿ اهؿطا‪ ٢‬ٶعڄ ًب اهسٗه‪:ٞ‬‬
‫ٖ‪ٜ‬‬ ‫حٌٰاعٰا ٶ‬ ‫قطٱ هٶ‪٫‬ٿ ٸً‪ٞ‬ٶ ٰٗاهڀرٰاكٶٍڄ ٰٗاهڀ ٰ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ٹ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬اهڀٰ٘ا ٶقعٱ اه ټ‬

‫‪-ٗٛ٘-‬‬
 ‫ٖ‪ٜ‬‬ ‫‪ ٛ‬ه‪ ً٫‬ٶ‪ًٗ ٞ‬ؿل‪٩‬تٱٕ‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اه٘اقعٱ اهػ‪ٚ‬اغ ٹ‬
‫٘‪ٜ‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اه٘اقعٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ٹ هوراكٍڄ ًب ق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٶ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫‪ٜٛ‬‬ ‫و ًب فٍٔ اٮغ‪َ٩‬‬ ‫ى ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اههع ٱ‬ ‫اهعاً ٱ‬
‫‪ٜٜ‬‬ ‫و اهټق‪ ٞ‬با‪ًٞ٪‬‬ ‫ى اه اُ‪ :ٛ‬نع ٱ‬ ‫اهعاً ٱ‬
‫ٓٓٔ‬ ‫و اهقٰ٘‪ ٠‬اهلٿربٰ‪ ٠‬هوراكٍڄ‬ ‫ى اه اهث‪ :‬إضٓا ٱ‬ ‫اهعاً ٱ‬
‫ٔٓٔ‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اه ‪ٞ‬ٿ‪ :‬ا‪ٗ٪‬نا ٱ اهػ‪ٚ‬اغٸ‪ٞٚ‬ٿ ه‪٫‬ذعاوٶ ٗازبٌاعا ٶ‪:‬‬
‫ٔٓٔ‬ ‫ف اهل‪ٌِٞٚ‬ٶ ا‪٪‬جِب‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬أٗنا اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تأث ٱ‬
‫ٖٓٔ‬ ‫ف اىبظآط ا‪٨‬جتٌاع‪ ٞٚ‬اهػوب‪ٚ‬ٸ‪:ٞ‬‬ ‫اهلط اه اُ‪ :ٛ‬تأث ٱ‬
‫ٗٓٔ‬ ‫ف اىبظآ ڄط اهِٹدبٰ٘ٸ‪ٞٙ‬ٶ ٗاهعوٌ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬اهػوب‪ٚ‬ٸ‪:ٞ‬‬ ‫اهلط اه اهث‪ :‬تأث ٱ‬
‫‪ٔٓٙ‬‬ ‫ف ا‪ٗ٪‬نا ڄ اهػوب‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوراكٍڄ‪:‬‬ ‫اهلط ٱ اهطابع‪ :‬تأث ٱ‬
‫‪ٔٓٙ‬‬ ‫ف اهبٱِ‪ٰٞٚ‬ٶ اهػوب‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هوتلتٹ‪ ٩‬اسبعب‪:ٞٚ‬‬ ‫اهلط ٱ اشباًؼ‪ :‬تأث ٱ‬
‫‪ٜٔٓ‬‬ ‫الِفَصِنُ الجَّاٌِ٘‪:‬‬
‫ِ٘ فِ٘ الدَِّٔلَ‪ ِٛ‬اإلضِالَوَِّٗ‪ ِٛ‬الِىُعَاصِسَ‪ِٚ‬‬ ‫األُصُٕهُ الػَّ ِسعَِّٗ‪ِ ُٛ‬لمِعَىَنِ الطَِّٗاض ِّ‬
‫ٕٔٔ‬ ‫غ‪ٞ‬ٶ ٰٗ ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬ٶ‬‫ػ‪ٰٚ‬ا ٰ‬
‫د اهٹِبٱ٘ٸ ٶ‪ ٝ‬فٶ‪ ٛ‬اه ټ‬ ‫ؿطڄٸ‪ٞٙ‬ڂ عٰوپ‪ ٟ‬ٶًِٲٰٔا ڄ‬ ‫ث ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ :‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ زٰٗٲپه‪ٞ‬ڂ ٰب ٰ‬
‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫اهڀرٱلڀٍڄ‬
‫ٕٔٔ‬ ‫قطٰ‪ٝ‬ٿ ٰب‪ٚ‬ٲّٰ اهڀرٰسٰاٰث‪ٞ‬ٶ ٰٗاهتجٸحٲسٶ‪ٙ‬سٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬
‫ٖٕٔ‬ ‫رقٶ‪ ٚ‬پق‪ٞ‬ٿ ا ڀهٌٰ ٲ٘نٱ٘ ٶعٸ‪ٞٚ‬ٿ ٰٗاهڀٰ٘اقٶعٱ‬ ‫قطٰ‪ٝ‬ٿ‪ ،‬اهڀ ٰ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬
‫ٕٗٔ‬ ‫اه٘جٕٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬كبٹ‪ ٚ‬ٱع اهسٗه‪ٞ‬ٶ اٮغ‪ً٩‬ٸ‪ٞٚ‬ٶ ًّ ذ‪ٚ‬ث اىببسأٿ‬
‫ٕ٘ٔ‬ ‫ف تِ٘ٹ اسبٿلٍڄ ًب اهسٗه‪ٞ‬ٶ اٮغ‪ًٚ٩‬ٸ‪ٞ‬‬ ‫اه٘ج ٱٕ اه اُ‪ :ٛ‬تلػ ٱ‬
‫‪ٕٔٛ‬‬ ‫اه٘جٕٱ اه اهثٱ‪ :‬أضكا ٱْ اهسٸٗه‪ٞ‬ٶ ًب اٮغ‪َ٩‬ڄ‬
‫‪ٕٔٛ‬‬ ‫اهطكّ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهػ‪ٚ‬از ٿ‪ ٝ‬هوؿط ‪:‬‬
‫‪ٕٜٔ‬‬ ‫اهطكّ اه اُ‪ :ٛ‬اهػوٽا ٱْ ه‪:ًٞ٫‬‬
‫ٖٓٔ‬ ‫اهطكّ اه اهث‪ٗ :‬ذس‪ٝ‬ٿ ب‪٩‬ز اىبػوٌـب باهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪:ًٞٚ٩‬‬
‫ٖٔٔ‬ ‫ؼڄ اهسٗه ٶ‪ٗ ٞ‬ذسٰٖٱ ذقٹ تبِټ‪ ٛ‬ا‪٪‬ذلاَڄٶ اهؿطع‪ٚ‬ٸ‪:ٞ‬‬ ‫اهطكّ اهطابع‪ :‬هط‪ ٚ٢‬ٶ‬
‫ٕٖٔ‬ ‫اه٘جٕٱ اهطابع‪ :‬اىبػ‪ٗ٧‬يٱ عّ تٽب‪ٚ‬قڄ اهؿط ‪:‬‬
‫ٖٖٔ‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اهِظاَٱ ا‪٨‬جتٌاع‪:ٛ‬‬
‫ٖٗٔ‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬اهِظاَٱ ا‪٨‬قتكاز‪:ٜ‬‬
‫ٖٗٔ‬ ‫ثاه اځ‪ُ :‬ظا ٱَ اهتعو‪:ٍٚ‬‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫ضابعاځ‪ُ :‬ظاَٱ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞ‬اشباضج‪:ٞٚ‬‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫خاًػاځ‪ُ :‬ظا ٱَ اسبٿلڀٍڄ‪:‬‬
‫‪ٖٔٙ‬‬ ‫ّ اهٹِبٱ٘ٸ‪ٝ‬ٶ ٰٗاه ټط‪ٰ٢‬اغٰ‪ٞ‬ٶ‬‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱعٰاقٶطٰ‪ٝ‬ٿ ٰب ٲ‪ٰ ٚ‬‬

‫‪-ٗٛٙ-‬‬
‫‪ٔٗٙ‬‬ ‫ك ٌٰ‪ٞ‬ٶ اه ٸط‪٢‬ٶ‪ٚ‬ؼڄ ٰٗعٰسٰاپهٶت ٶٕ‬ ‫قطٰ‪ٝ‬ٿ ٰب‪ٚ‬ٲّٰ عٶ ٲ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اهطٸابعٱ‪ :‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٿ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬
‫ٓ٘ٔ‬ ‫ططڄ‪ ٙ‬پق‪ٞ‬ٿ ٰععٲٶهٕٶ ٰعِٲٕٱ‬ ‫ططڄ‪ ٙ‬پق‪ٞ‬ٿ تٰٰ٘هِّ‪ ٚ‬ٶٕ ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬پ اهڀرٱلڀٍڄ ٰٗ پ‬ ‫ؼ اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ٰٗ پ‬ ‫قلپا ٱ ٰض‪٢‬ٶ‪ ٚ‬ڄ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬ٶ‬
‫ٓ٘ٔ‬ ‫‪َ٩‬ڄ‬
‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬فٶ ڀلطٰ ٿ‪ ٝ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ٰٗاهڀرٱلڀ ڄٍ فٶ‪ ٛ‬اٮغٲ پ‬
‫ٓ‪ٔٙ‬‬ ‫كٕٱ‬‫ؼ اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٶ ٰٗخٰكٰا‪٢‬ٶ ٱ‬ ‫قلپا ٱ ٰض‪٢‬ٶ‪ ٚ‬ڄ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬ٶ‬
‫ٓ‪ٔٙ‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أْ ‪ ٨‬ؽبو٘ ًِكب اهط‪٢‬اغ‪ ٞ‬عّ خو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٷ ث‪٩‬ث‪ ٞ‬أ‪ٙ‬اَ‬
‫ٕ‪ٔٙ‬‬ ‫اه اُ‪ :ٛ‬أْ تِعقس اشب‪٩‬ف ٿ‪ ٞ‬هوط‪ٚ٢‬ؼ باخت‪ٚ‬اض ا‪ٗ ًٞ٪‬ضنآا‬
‫٘‪ٔٙ‬‬ ‫اه اهث‪ :‬أْٲ ت‪٧‬خصٰ اهب‪ٚ‬ع ٿ‪ ٞ‬هوط‪ٚ٢‬ؼڄ حبقِّٔا‬
‫‪ٔٙٙ‬‬ ‫ؼ اهسٗه‪ٞ‬‬ ‫اهطابع‪ :‬اهكلا ٱ اه٘اجب ٿ‪ ٞ‬هط‪ ٚ٢‬ڄ‬
‫‪ٜٔٙ‬‬ ‫اشباًؼٱ‪ :‬قلا ٱ ا‪٪‬فهو‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬هط‪ٚ٢‬ؼڄ اهسٗه‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ٔٚ‬‬ ‫اهػازؽ‪ :‬اهرتؾٹس هود‪٩‬ف‪ ٞ‬ىبپّ هّٸ بِلػٕٶ ا‪ٓ٪‬و‪ٞٚ‬پ عو‪ٔٚ‬ا‬
‫ٔ‪ٔٚ‬‬ ‫ك ٿ‪ ٞ‬ض‪٢‬اغ ٶ‪ ٞ‬اهسٗه‪ ٞ‬شبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٷ ٗاذس‬ ‫اهػابعٱ‪ :‬خٰكٶ‪ٰ ٚ‬‬
‫ٕ‪ٔٚ‬‬ ‫ل اهسٗه‪ٞ‬ٶ ٗ‪ ٨‬قلاتٶٔا‬ ‫اه اًّ‪ :‬ا‪٨‬غتد‪ ٩‬ٱ ه‪ٚ‬ؼ ًّ خكا‪ ٢‬ڄ‬
‫ٖ‪ٔٚ‬‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٰ ٶ‪ ٞ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ٰ ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬ٶ اهڀرٱلڀٍڄ‬ ‫ؼ ٶه ٶ‬‫ططڄ‪ ٙ‬پق‪ٞ‬ٿ ُٰكٲبٶ اه ٸط‪٢‬ٶ‪ ٚ‬ڄ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬پ‬
‫ٖ‪ٔٚ‬‬ ‫ًلٔ٘ ٱَ طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٶ ُٰكٲبٶ اهط‪ٚ٢‬ؼڄ‬
‫ٗ‪ٔٚ‬‬ ‫ب‪ٚ‬ا ٱْ ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬يباضغ‪ٞ‬ٶ اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬‬
‫٘‪ٔٚ‬‬ ‫خ اهِب٘ٸ‪ٝ‬‬ ‫طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ اهب‪ٚ‬ع ٶ‪ ٞ‬هوط‪ٚ٢‬ؼ عو‪ ًِٔ ٟ‬ڄ‬
‫‪ٔٚٛ‬‬ ‫ؼ اهسٗه‪ٞ‬‬ ‫ب ىبِكب ض‪ ٚ٢‬ڄ‬ ‫اىبعِ‪ٚ‬ٹْٰ٘ برتؾ‪ٚ‬سڄ اىبِاغ ٶ‬
‫‪ٜٔٚ‬‬ ‫ٗغا‪٢‬ىٱ ا‪٨‬خت‪ٚ‬اضڄ ٗأغاه‪ٚ‬بٕٱ اىبسُ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬‬
‫ٓ‪ٔٛ‬‬ ‫ّ ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬ٶ اهڀرٱلڀٍڄ‬ ‫ؼ اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ٰع ٲ‬ ‫ي ٰض‪٢‬ٶ‪ ٚ‬ڄ‬ ‫ططڄ‪ٙ‬قپ‪ٞ‬ٿ ٰععٲ ڄ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اهطٸابعٱ‪ :‬پ‬
‫ٓ‪ٔٛ‬‬ ‫اىبلَٔ٘ٱ اهعاَٹ هوسٗه‪ٞ‬ٶ اٮغ‪ًٞٚ٩‬ٶ‬
‫ٕ‪ٔٛ‬‬ ‫اىبلَٔ٘ٱ اهعا ٹَ هوراكٍڄ اىبػوٍ‬
‫ٖ‪ٔٛ‬‬ ‫ي اشبو‪ٚ‬ل‪ٞ‬ٶ ٗاُععاهٕٶ‬ ‫ًلَٔ٘ٱ عع ڄ‬
‫‪ٔٛٙ‬‬ ‫ـب فٶ‪ ٛ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٶ‬ ‫غّٵ ا ڀهقپٰ٘اُٶ ڄ‬ ‫ث اهٸاهٶثٱ‪ :‬ا ڀه ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗٶه‪ٚ‬ٸا ٱ اهڀعٰا ٸً ٿ‪ ٞ‬هٶٯًٰاَڄ ٰٗ ٰ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫‪ٔٛٙ‬‬ ‫ب ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ :‬ا ڀه ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗٶه‪ٚ‬ٸا ٱ اهڀعٰا ٸً ٿ‪ ٞ‬هٶوڀرٰاكٶٍڄ ٰٗ ًٰػٲ‪٧‬ٱٗٶهٸ‪ٞٚ‬ٿ اهطٸ ٶع‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫ٔ‪ٜٔ‬‬ ‫نٌاْٱ كبػٹم اسباكٍڄ باٮغ‪َ٩‬‬
‫ٕ‪ٜٔ‬‬ ‫ى اهعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ هوسٗه‪ٞ‬ٶ‬ ‫نٌاْٱ تلاًٱ ڄ‬
‫ٗ‪ٜٔ‬‬ ‫غ ٶ‪ ٞ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ٰٗ ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬ٶ اهڀرٱلڀٍڄ‬‫ػ‪ٰٚ‬ا ٰ‬‫ـب ٶه ٶ‬‫غّٹ ا ڀهقپٰ٘اُٶ ڄ‬‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ٰ :ٛ‬‬
‫ٕٕٓ‬ ‫ًتٰ‪ٙ ٟ‬رتنٿ اىبلووٱ ًا تبِٸا ٱٖ ًّ أذلا څَ ؾطع‪ٞٚ‬‬
‫ٕٗٓ‬ ‫ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬اسباكٍڄ ًب اهتؿطڄ‪ٙ‬عا‬
‫‪ٕٜٓ‬‬ ‫ّ اهق٘اُـبڄ‬ ‫غټ‬ ‫أث ٱط اىبعتقسٶ اٮمباُ‪ٛ‬ټ ًب ٰ‬

‫‪-ٗٛٚ-‬‬
‫ٖٕٔ‬ ‫الِفَصِنُ الجَّالِحُ‪:‬‬
‫صرسَ‪ِٚ‬‬‫ِٗ ر‪ ِٛ‬الِىُعَا ِ‬ ‫األُصُٕهُ الِ َفمِطَفَِّٗ‪ ُٛ‬لِمتَّعَدُّدَِّٖ‪ ِٛ‬الِخِصِبَِّٗ ِ‪ِ ٛ‬فر٘ الدَِّٔ َلر‪ ِٛ‬اإلضِالَو َّ‬
‫ٕ٘ٔ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬ٿأقٱ٘يٱ ا ڀهلٶ ڀلطڄ اهػټ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ ٰٗخٰكٰا‪٢‬ٶكٱٕٱ‬
‫‪ٕٔٙ‬‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ًٰ :‬لڀٔٱَ٘ٱ ا ڀهلٶ ڀلطڄ اهػټ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ ٰٗ‪٨‬پظڄ ٱًٕٱ اهڀ ٰعٌٰوٶ‪ٛ‬ٹ‬
‫ٕٖٕ‬ ‫ح ٲِؼٱ ٰٗاهٰتِٰ٘ٹ ٱ‬ ‫غ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ ‪ -‬اهڀ ٶ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬‫ذعٰاوٶ اه ټ‬ ‫‪ ٫‬ٲ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬ا ڀه ٶق‪ٰٚ‬ازٰا ٱ ا ڀهلٶ ڀلطڄ‪ٙ‬ٸ ٿ‪ ٞ‬هٶ پ‬
‫ٕٔٗ‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬ق‪٩‬ذ‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬اهطابٽ‪ٞ‬ٶ اه٘طِ‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب اه٘اقعڄ اجملتٌع‪ٛ‬‬
‫ٕٕٗ‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬ق‪٩‬ذ‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬اهطابٽ ٶ‪ ٞ‬اهقً٘‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب اه٘اقعڄ اجملتٌع‪ٛ‬‬
‫ٕٗٗ‬ ‫ثاه اځ‪ :‬فػا ٱز اهطابٽ‪ٞ‬ٶ اىبكور‪ٗ ٞٚ‬اهطابٽ‪ٞ‬ٶ اهطٹٗذ‪ٞٚ‬‬
‫ٕ٘ٗ‬ ‫ًلٔ٘ ٱَ اهطابٽ‪ٞ‬ٶ اهكر‪ٚ‬ر‪ ٞ‬اهكاسب‪ٞ‬ٶ‬
‫ٕٓ٘‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٰ‪ٞ‬ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ًٰ :‬لپآٶ‪ٍٚ‬ٱ ا ڀه ٶق‪ٰٚ‬ازٰا ٶ اهڀرٰسٰاث٘ڄٸ‪ ٙ‬ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ًٰ ٛ‬حٰا‪٨‬پ ٶ ا ڀهلٶ ڀلطڄ ٰٗاه ټ‬
‫ٔ‪ٕٙ‬‬ ‫‪ ٛ‬اهتٸحٲسٶ‪ٙ‬سٶ‪ٜ‬ټ‬ ‫‪ ٛ‬هٶ ڀولٶ ڀلطڄ اهػټ‪ٰٚ‬اغٶ ټ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اهطٸابعٱ‪ :‬اهٸتأڀغٶ‪ٚ‬ؼٱ ا ڀهلپ ڀوػٰلٶ ٹ‬
‫‪ٕٜٙ‬‬ ‫ًلَٔ٘ٱ ٗٱج٘زٶ اهسٗه‪ٞ‬ٶ‬
‫ٔ‪ٕٚ‬‬ ‫ق٘ض ٿ‪ ٝ‬اهِٹظٍڄ ٗاهتؿط‪ٙ‬عا ٶ ًب اهسٗه‪ٞ‬ٶ اسبس‪ٞ ٙ‬‬
‫٘‪ٕٚ‬‬ ‫رعٲٶب‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‬
‫ي اهتٰعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬‫‪ ٛ‬اهِٸاجٶسڄ ٰٗٿأقٱ٘ ٱ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ ټ‬ ‫رطٰانٶ اه ټ‬ ‫ث اهٸاُٶ‪ :ٛ‬خٰكٰا‪٢‬ٶلٱ اهڀ ٶ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫‪ٕٚٙ‬‬ ‫‪ ٛ‬اهِٰاجٶسڄ فٶ‪ًٰ ٛ‬حٰايڄ ا ڀهلٶلڀطڄ اٮغٲ‪٩‬پًٶ‪ٛ‬ټ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ ټ‬ ‫رطٰانٶ اه ټ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬خٰكٰا‪٢‬ٶلٱ اهڀ ٶ‬
‫‪ٕٛٛ‬‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ‬ ‫رطٰانٶ اه ټ‬ ‫رعٲٶبٸ‪ٞٚ‬ٶ فٶ‪ُٰ ٛ‬ػٰقڄ اهڀ ٶ‬ ‫‪٪‬قٱ٘يٱ ا ڀهلٶ ڀلطڄ‪ٙ‬ٸ ٿ‪ ٞ‬هٶوتعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬ا ٿ‬
‫اهِاجٶسڄ‬
‫ٖٓٓ‬ ‫غٸ‪ ٚ‬ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬ٶق‪ٰٚ‬ازٰ‪ٝ‬ٶ ا‪٪‬ٿًٸ‪ٞ‬ٶ ٰٗضڄ‪ٰٙ‬ازٰتٶٰٔا‬ ‫ذعٰاوٶ اهػټ‪ٰٚ‬ا ٶ‬ ‫‪ ٫‬ٲ‬ ‫ي هٶ پ‬ ‫ث اهٸاهٶثٱ‪ :‬اهسٸٗٲضٱ ا ڀه ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗ ٱ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫ٖٔٓ‬ ‫ب ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ًٰ :‬لپآٶ‪ ٚ‬ٱٍ اهسٸٗٲضڄ اهڀ ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗيڄ ٮقٲ‪٩‬پحڄ ا‪٪‬پ ٲٗنٰا ڄ اهڀعٰا ٸً‪ٞ‬ٶ ٰٗتٰ ٲا‪ٚ‬ٶفڄٰٓا‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫ٖٔٓ‬ ‫ق٘ٸ‪ ٝ‬اهلتو‪ٞ‬ٶ تلٌٱّ ًب ًبس‪٢‬ٶٔا‪:‬‬
‫ٕٖٓ‬ ‫ًلٔ٘ ٱَ بس ٶ‪ ١‬اهسٸٗض اىبػ‪ٗ٧‬يڄ ُٗؿ٘‪١‬ٶ اهترسټ‪ٙ‬ا ‪:‬‬
‫ٖٗٓ‬ ‫ًلٔ٘ ٱَ اىبؿلو ٶ‪ ٞ‬اهتٶ‪ ٛ‬ت٘اج ٱٕ اهسٗضٰ اىبػ‪ٗ٧‬ي‪:‬‬
‫‪ٖٓٙ‬‬ ‫‪ً ٛ‬ب ذبٌٹى اهسٗضڄ اىبػ‪ٗ٧‬ي‪:‬‬ ‫ادبآا ٱ اهعٌىڄ ازبٌاع ټ‬
‫‪ٖٓٚ‬‬ ‫ًا ‪ ٨‬بٱ ٸس ًِ ٱٕ هوق‪ٚ‬اَڄ باهسٗضڄ اىبػ‪ٗ٧‬ي‪:‬‬
‫‪ٖٜٓ‬‬ ‫‪٪ ٛ‬زا ٶ‪ ١‬اهسٗضڄ اىبػ‪ٗ٧‬ي‪:‬‬ ‫ٗج٘زٱ اىبلَٔ٘ڄ اٮُػاُ ټ‬
‫ٖٔٔ‬ ‫ف ًب ذبٌٹى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٚ‬ٶ‪ ٞ‬اهعٌى‪:‬‬ ‫قاعس‪ٝ‬ٿ اهتلل ڄ‬
‫ٖٖٔ‬ ‫‪ ٛ‬اهِاجٶسڄ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ ټ‬ ‫رطٰانٶ اه ټ‬ ‫ي ٮ‪ٙ‬ٲحٰازٶ اهڀ ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ًٰ :ٛ‬لپآٶ‪ ٚ‬ٱٍ اهسٸٗٲضڄ ا ڀه ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗ ڄ‬
‫ٖٖٔ‬ ‫‪ً ٛ‬ظٔطٴ سب‪٘ٚ‬ٸ‪ٞٙ‬ٶ ا‪ًٞ٪‬ٶ‪:‬‬ ‫اسبطانٿ اهػ‪ٚ‬اغٶ ٹ‬
‫ٖ٘ٔ‬ ‫سبطٰان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪:‬‬ ‫خكا‪٢‬لٱ ا ٶ‬
‫‪ٖٔٚ‬‬ ‫ط ٱط اسبطانٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪:‬‬ ‫طبا ٶ‬
‫‪ٖٔٛ‬‬ ‫ط اسبطانٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬ ‫قل‪ٞ‬ٿ ضٗاب ٶ‬

‫‪-ٗٛٛ-‬‬
‫ٕٖٓ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ ‪٪‬پزٰا ٶ‪ ١‬اهسٸٗٲضڄ ا ڀه ٌٰػٲ‪٧‬ٱٗيڄ ًٰٗٱ ڄٌٔٸاٱتٕٱ‬‫رطٰانٶ اه ټ‬
‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ًٰ :‬حٰا‪٨‬پ ٱ اهڀ ٶ‬
‫ٕٖٓ‬ ‫ًٰحٰا‪ ٨‬ٱ اهعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪:‬‬
‫ٕٕٖ‬ ‫قل‪ٞ‬ٿ إضاز ٶ‪ ٝ‬اهعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬
‫ٖٕٖ‬ ‫قل‪ٞ‬ٿ صبايڄ أخ ٶص اُق‪ٚ‬از ازبٌٔ٘ض‪:‬‬
‫ٕٖٗ‬ ‫اهط‪ ٙ٦‬ٿ‪ ٞ‬اهلوػل‪ٚ‬ٸ ٿ‪ ٞ‬هورطانٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪:‬‬
‫‪ٖٕٙ‬‬ ‫اهلطقٱ بـب اهسٗه‪ٞ‬ٶ اسبهاض‪ٙ‬ٸ‪ٗ ٞ‬اهسٗه‪ٞ‬ٶ اىبسُ‪:ٞٚ‬‬
‫‪ٖٕٚ‬‬ ‫ط اسبطانٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬ ‫تأثفٱ ٗاق ڄع اهسٗه‪ ٞ‬عو‪ ٟ‬لب ٶ‬
‫‪ٖٕٜ‬‬ ‫ت ا‪ًٞ٪‬پ ًب اهعك ڄط اهطآّ‪:‬‬ ‫ا‪ً٪‬طا ٱ اهتٶ‪ ٛ‬أقاب ٶ‬
‫ٖٖٖ‬
‫الِفَصِنُ السَّابعُ‪:‬‬
‫صرسَ‪ِٚ‬‬
‫ِٗ ر‪ ِٛ‬الِىُعَا ِ‬ ‫األُصُٕهُ الػَّ ِسعَِّٗ‪ ُٛ‬لِمتَّعَدُّدَِّٖ‪ ِٛ‬الِخِصِبَِّٗ ِ‪ ٛ‬فِر٘ الدَِّٔ َلر‪ ِٛ‬اإلضِالَو َّ‬
‫ٖٖ٘‬ ‫غ‪ٚ‬ٸ ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ اٮغٲ‪٩‬پ ٶًٸ‪ٞٚ‬ٶ ا ڀهٌٱعٰاقٶطٰ ٶ‪ٝ‬‬ ‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬
‫رعٲٶبٸ‪ٞٚ‬ٶ ٰٗاه ټ‬
‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ًٰ :‬لڀٔٱ٘ ٱَ اهتٸعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬
‫‪ٖٖٙ‬‬ ‫قطٰ‪ٝ‬ٶ‬
‫ًب اهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ ا ڀهٌٱعٰا ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ًٰ :‬لڀٔٱَ٘ٱ اهتجٸعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ ٰٗأپفڀلپاضٱٰٓا ڄ‬
‫‪ٖٗٙ‬‬ ‫رعٲٶبٸ‪ ٚ‬ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬اهطٸأڀ‪ٜ‬ڄ ٰٗاهػټ‪ٰٚ‬اغٰ‪ٞ‬ٶ‬ ‫ي قپٰ٘اعٶسٶ اهتجٸعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬ٿأقٱ٘ ٱ‬
‫‪ٖٗٙ‬‬ ‫ًلَٔ٘ٱ اهطأ‪ٜ‬ڄ اهعاَټ ٗاىب‪٧‬ثطا ٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬عو‪:ٕٚ‬‬
‫‪ٖٗٚ‬‬ ‫ن ازبٌآف‪ٜ‬ټ‬ ‫ف اهبٱعسٰ‪ ّٙ‬اهساخو‪ٛ‬ټ ٗاهسٗهٶ‪ ٛ‬عو‪ ٟ‬اسبطا ٶ‬ ‫تأث ٱ‬
‫‪ٖٜٗ‬‬ ‫قٰ٘‪ً ٠‬ل٘ټُا ا‪ًٞ٪‬ٶ ٗزٗضٱٓا ًب ً٘اجٔ‪ٞ‬ٶ اهترس‪ٙ‬ا ‪:‬‬
‫ٖٔ٘‬ ‫أثطٱ اُػحاَڄ ًل٘ټُا ا‪ً ًٞ٪‬ب ً٘اجٔ‪ٞ‬ٶ اهترس‪ٙ‬ا ‪:‬‬
‫ٖٖ٘‬ ‫ف اهقٶٰ٘‪ ٠‬اشباضج‪ٞٚ‬ٶ عو‪٘ٓ ٟ‬ٸ‪ٞٙ‬ٶ ا‪:ًٞ٪‬‬ ‫تأث ٱ‬
‫ٖٗ٘‬ ‫ن ازبٌآف‪ٜ‬‬ ‫تٽ٘ٹض اهط‪ ٙ٦‬ٶ‪ ٞ‬اشباضج‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب غ‪ٚ‬اغ‪ٞ‬ٶ اسبطا ٶ‬
‫‪ٖ٘ٙ‬‬ ‫تٽ٘‪ ٙ‬ٱط فلط ٶ‪ ٝ‬ا‪٨‬غتعٌاض اهطأمساه‪ٛ‬ټ ه‪٩‬غتبسازٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫‪ٖ٘ٛ‬‬ ‫اىبِٽوقا ٱ ازبس‪ٙ‬س‪ٝ‬ٿ هق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٶ اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ ًب اهعاهپٍ اٮغ‪ًٛ٩‬ټ‬
‫‪ٖ٘ٛ‬‬ ‫ق ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬فلط ٿ‪ ٝ‬اهط‪ ٞٙ٦‬ا‪ً٪‬فك‪ٞٚ‬ٶ هق‪ٚ‬از‪ٝ‬ٶ اهعال اه اُ‪:ٛ‬‬ ‫اىبِٽو ٱ‬
‫‪ٖٜ٘‬‬ ‫ق اه اُ‪ :ٛ‬ذق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ٿ اهعٌىڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ ٗفوػل‪ ٞ‬ض‪ٙ٦‬تٕ‪:‬‬ ‫اىبِٽو ٱ‬
‫‪ٖٜ٘‬‬ ‫غ‪ٞ‬ٶ‬
‫ػ‪ٰٚ‬ا ٰ‬‫نطٱٗضٰ‪ٝ‬ڂ ٰٗاقٶ ٶعٸ‪ ٚ‬ڂ‪ ٞ‬فٶ‪ًٰ ٛ‬حٰاهپ‪ ٛ‬ا ڀهلٶلڀطڄ ٰٗاه ټ‬ ‫رعٲٶبٸ‪ٞٚ‬ٿ ٰ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬اهتجٸعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٿ اهڀ ٶ‬
‫‪ٖٜ٘‬‬ ‫ٗاقعٱ ذطك ٶ‪ ٞ‬ازبٌآف باه ٘ض‪ٝ‬ٶ اهاانب‪ٗ ٞ‬اه ٘ض‪ٝ‬ٶ اهطاؾس‪:ٝ‬‬
‫‪361‬‬ ‫زٗ ٱض اهِٹدبٶ ًب ق‪ٚ‬از ٶ‪ ٝ‬اسبطان ازبٌآف‪ٜ‬ټ‪:‬‬
‫‪362‬‬ ‫ن ازبٌآف‪ٜ‬‬ ‫ًلآ‪ ٚ‬ٱٍ اهِدب‪ٞ‬ٶ ًّ اهعٱوٌا‪ً ١‬ب ت٘ج‪ ٚ‬ٶٕ اسبطا ٶ‬
‫‪366‬‬ ‫ؾطٲ ٶعٸ‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬قپٰ٘اعٶسٶٰٓا‬
‫رعٲٶبٸ‪ٞٚ‬ٶ ٰٗ ٰ‬
‫ث اه اُ‪ً :ٛ‬ؿطٗع‪ ٞٚ‬اهتٸعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫‪366‬‬ ‫غ‪ٰٚ‬اغٶٸ‪ٞٚ‬ٷ‬
‫و ٶ‬ ‫ذعٰا ٷ‬ ‫غٰب‪ٞ‬ٶ اهڀرٰاكٶٍڄ ٰٗإقپاًٰ‪ٞ‬ٶ پأ ٲ‬ ‫ذقٹ ا‪٪‬ٿًٸ ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ً ٛ‬ٱرٰا ٰ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ٰ :‬‬
‫‪366‬‬ ‫ق ًّ ذق٘قٍٔ‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬أْٸ ضباغب پ‪ ٞ‬اسبلاَ ًّ قبى اىبػوٌـب ذ ٻ‬

‫‪-ٜٗٛ-‬‬
‫‪367‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ٗ :‬ج٘وٱ ضباغب‪ٞ‬ٶ اسبلچاَ‪:‬‬
‫‪368‬‬ ‫ي اهللط‪ٗ ٜ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬يباضغ‪ٞ‬ٿ ذقټ ازبس ڄ‬
‫‪369‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ً :‬لَٔ٘ٱ اهؿٸل٘‪ ًّ ٠‬إغا‪ٝ١‬ٶ اهتٽب‪ٚ‬ق‪:‬‬
‫‪370‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬أْٸ هوٌػوٌـب ذقٹ إقاً‪ ٞ‬أذعاو غ‪ٚ‬اغ‪ ٞٚ‬حملاغب‪ ٞ‬اسبلاَ‬
‫‪371‬‬ ‫و ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اىبِظچٌ‪:ٞ‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ذحٸ‪ٞٚ‬ٿ ٗج٘ ٶ‬
‫‪372‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬قل ٿ‪ ٞ‬ازبٌاع‪ٞ‬ٶ اىبِظچٌ‪:ٞ‬‬
‫‪374‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهثٱ‪ ُ٘ :‬ٱ ازبٌاع‪ٞ‬ٶ ٗقٶباٰتٱٔا اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ٿ‪:‬‬
‫‪376‬‬ ‫اهلط ٱ اهطابع‪ً :‬ؿطٗع‪ٞٚ‬ٿ اهتعسز‪ ٙ‬ٶ‪ ٞ‬اسبعب‪:ٞٚ‬‬
‫‪377‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اه ‪ :ٞ‬ف اىبػوٌـب ًب اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقط‪ٝ‬‬
‫‪377‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬لَٔ٘ٱ فڄ اىبػوٌـب ًب اجملتٌعڄ اٮغ‪ًٛ٩‬ټ‪:‬‬
‫‪378‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬اىبطجع‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬اسبعب‪ٚ‬ٸ ٿ‪ ٞ‬هافڄ اىبػوٌـب‪:‬‬
‫‪380‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ً :‬عاٗز‪ٝ‬ٿ تٽب‪ٚ‬قڄ اٮغ‪ َ٩‬قه‪ٚ‬تٕٱ غ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ڂ ٗه‪ٚ‬ػت ز‪ِٞٚٙ‬ځ‪:‬‬
‫‪381‬‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ اهطابع‪ً :ٞ‬ب إبسا‪ ١‬اهطأ‪ ٜ‬ٮهٔاض اسبق٘ق ٗاىبٽاهب‪ ٞ‬بٔا‬
‫‪381‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهؿٹ٘ض‪ً ٠‬ظٔ ٴط هوحٌاع‪ٞ‬ٶ اىبػوٌ‪:ٞ‬‬
‫‪382‬‬ ‫ق هوٌػوٌـب عو‪ ٟ‬اسباكٍڄ‪:‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬اهؿٹ٘ض‪ ٠‬ذ ٻ‬
‫‪383‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ٗ :‬جٕٱ اغترقاقڄ اهؿ٘ض‪ ٠‬عو‪ ٟ‬اسباكٍڄ‪:‬‬
‫‪384‬‬ ‫اهلط اهطابع‪ :‬ذقٹ ف اىبػوٌـب ًب اهؿ٘ض‪:٠‬‬
‫‪386‬‬ ‫ٮقٲ‪٩‬پحڄ ا ڀهلٶ ڀلطڄ‪ٜ‬ټ أپٗڄ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬قپٰ٘اعٶسٱ اهڀدٶٽپاوٶ اهػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ هٶ ڀوقپ٘ٲ ًٰ‪ٞ‬ٶ با ڄ‬
‫غ‪ٛ‬ټ‬‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬
‫ه‪ٞ‬ٶ بٶاهت ٲا‪ٚ‬ٶفڄ اه ټ‬
‫اهِجٸٔٲ ٰ‬
‫‪386‬‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اهقاعس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب ًب ب‪ٚ‬اْ ًلَٔ٘ اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٛ‬‬
‫‪386‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ً :‬لٔ٘ ٱَ اهق٘يڄ ٗاهل‪َ٩‬ڄ ٗاشبٽاو‪:‬‬
‫‪388‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ً :ٛ‬عِٰ‪ ٟ‬اهؿٹ٘ض‪:٠‬‬
‫‪390‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ً :‬عِ‪ ٟ‬اىبؿ٘ض‪ٗ ٝ‬اهِك‪ٚ‬ر‪ٞ‬ٶ‪:‬‬
‫‪392‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬قاعس ڂ‪ً ٝ‬ب ب‪ٚ‬اْ أُ٘ا اهطأ‪ً ٜ‬ب صبا‪ ٨‬اشبٽاو اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬‬
‫‪392‬‬ ‫‪ٗ ٜ‬اهللط فٶ‪ ٛ‬اهسٹُ‪ٚ‬ا‪:‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬أُ٘ا ٱ اهطأ ڄ‬
‫‪394‬‬ ‫ح ًعاُ‪ ٛ‬أُ٘ا اهطأ‪ٗ ٜ‬أقِافٔا‪:‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬إ‪ٙ‬ها ٱ‬
‫‪395‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ :‬ك‪ٚ‬ل‪ٚ‬ٸ ٿ‪ ٞ‬اهتعاًٱىڄ اهللط‪ٜ‬ټ ًع أُ٘ا اهطأ‪:ٜ‬‬
‫‪398‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اه ‪ :ٞ‬قاعس ٿ‪ ٝ‬اهتعاًىڄ ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ٱل‪ٚ‬س اهتؿط‪ٙ‬عٰ‪:‬‬
‫‪398‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اىبكسضٱ اه٘ذ‪ ٚ‬ٱس هورلٍڄ اهؿطع‪:ٛ‬‬
‫‪399‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ًِ :ٛ‬ؿ ٿأ اسبلٍ اهتؿط‪ٙ‬ع‪:ٛ‬‬

‫‪-ٜٗٓ-‬‬
‫‪399‬‬ ‫‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٛ‬ټ‪:‬‬ ‫ف فٶ‪ ٛ‬اهطأ ڄ‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ :‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ اهتلل ڄ‬
‫‪400‬‬ ‫‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬هوعٌىڄ بٕ‪:‬‬ ‫و ‪ٙ‬ٱ‪٧‬خٰصٱ اهطأ ٱ‬ ‫اهلط ٱ اهطابع‪ :‬ك‪ٰ ٚ‬‬
‫‪400‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اهطابع‪ :ٞ‬قاعس‪ ٝ‬اهتللف ًب اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ ٛ‬اجتٔازاځ ٗفت٘‪:٠‬‬
‫‪401‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬ب‪ٚ‬اْٱ طط‪ٙ‬ق‪ ٞ‬اٮغ‪ً َ٩‬ب ًعازب‪ٞ‬ٶ اهقها‪ٙ‬ا‪:‬‬
‫‪402‬‬ ‫ط ٗاهلت٘‪:٠‬‬ ‫ف اجملتٔس ًب ا‪٨‬غتِبا ٶ‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬طط‪ٙ‬ق ٿ‪ ٞ‬تلل ڄ‬
‫‪403‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اشباًػ‪ :ٞ‬قاعس‪ ٝ‬تبين اهطأ‪ ٜ‬اهتؿط‪ٙ‬ع‪ٛ‬‬
‫‪405‬‬ ‫‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ ٚ‬ٱس اهتعط‪ٙ‬وٰ‪:‬‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ اهػازغ‪ :ٞ‬قاعس‪ ٝ‬اهتعاًى ًع اهطأ ڄ‬
‫‪405‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تعط‪ٙ‬وٱ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ ٚ‬ٱس اهتعط‪ٙ‬وٰ‪:‬‬
‫‪406‬‬ ‫‪ ٜ‬هوٌكٽوس‪:‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬ا‪٨‬هتعا ٱَ اهللط ٹ‬
‫‪408‬‬ ‫و ًّ غ‪ ً٩‬ٶ‪ ٞ‬اهللطڄ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٛ‬ټ‪:‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ :‬ز چق ٿ‪ ٞ‬اهتعبفڄ عّ اهتعط‪ ٙ‬ٶ‬
‫‪409‬‬ ‫اهلط ٱ اهطابع‪ :‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ أخصٶ اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ ٚ‬ٱس اهتعط‪ٙ‬وٰ‪:‬‬
‫‪409‬‬ ‫ى اشبرب‪:ٝ‬‬ ‫اىبػأه‪ٞ‬ٿ اهػابع‪ :ٞ‬قاعس ٿ‪ ٝ‬اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬سيٹ عو‪ ٕٚ‬أٓ ٱ‬
‫‪412‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اًِ‪ :ٞ‬قاعس‪ ٝ‬اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬اهص‪ٙ ٜ‬ل‪ٚ‬س اهعٌى‪:‬‬
‫‪414‬‬ ‫ى فٶ‪ٰٔٚ‬ا باهٸِقڀسٶ أپٗڄ‬ ‫ق فٶ‪ ٛ‬اهتٸ ٰسخٹ ڄ‬‫رٹ‬ ‫ذعٰاوٶ اهڀ ٰ‬‫‪ ٫‬ٲ‬
‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬ا ڀهٌٰحٰا‪٨‬پ ٱ اچهتٶ‪ ٛ‬هٶ پ‬
‫اهِ ٸجقڀضڄ‬
‫‪414‬‬ ‫اغتٔ‪٩‬يٴ‪ :‬اهطأ‪ٜ‬ٱ بـب اٮهعا ڄَ ٗاٮع‪:َ٩‬‬
‫‪415‬‬ ‫اىبػأه‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬ق٘اعس إهعاَ اسباكٍ باهؿ٘ض‪ ٠‬أٗ إع‪:ًٕ٩‬‬
‫‪415‬‬ ‫اهقاعس‪ ٝ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اىبؿ٘ض پ‪ً ٝ‬ٱوعڄً ڂ‪٨ ٞ‬قتها‪ ١‬اهعٌى‪:‬‬
‫‪417‬‬ ‫اهقاعس‪ ٝ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬غو٘نڂ عاَ ٗفقٰ اهٽط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٶ بقكسٶ اٮقِا ‪:‬‬
‫‪418‬‬ ‫اهقاعس‪ ٝ‬اه اه ‪ :ٞ‬اهؿ٘ض‪ ٠‬إبسا‪١‬ٱ اهطأ‪ ًّ ٜ‬ف إهعاَڄ اهٽط ٶ ا‪٬‬خط‪:‬‬
‫‪420‬‬ ‫اهقاعس‪ٝ‬ٿ اهطابع‪ :ٞ‬ضٰأڀ‪ٜ‬ٱ ا ڀه ٱٌ ٲِتٰسٰو باهؿٹ٘ضٰ‪ٓ ٠‬ٱٰ٘ اهچصٶ‪ٙ ٜ‬ٱوعڄَٱ پأٗٲ ‪ٙ‬ٱعٲوٶ ٱٍ فپقپطڀ‪:‬‬
‫‪421‬‬ ‫اىبػأه ٿ‪ ٞ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬ق٘اع ٱس اهتعاًى ًع اهطأ‪ ٜ‬بـب اهؿ٘ض‪ٗ ٠‬اىبؿ٘ض‪:ٝ‬‬
‫‪422‬‬ ‫ى ًب اهطأ‪ ٜ‬إُٔ ًٱرلپٍٴ أٗ ًتؿابٕٴ‪:‬‬ ‫اهقاعس‪ٝ‬ٿ ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬ا‪٪‬ق ٱ‬
‫‪423‬‬ ‫اهقاعس ٿ‪ ٝ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اهؿٹ٘ض‪ً ٠‬ب أً٘ ڄض اهتؿط‪ٙ‬ع عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ى اهتق‪ٚ‬ٹس ‪ ٨‬اهتد‪ٚ‬ف‪:‬‬
‫‪424‬‬ ‫اهقاعس ٿ‪ ٝ‬اه اه ‪ :ٞ‬اهؿٹ٘ض‪ً ٠‬ب ف أً٘ ڄض اهتؿط‪ٙ‬ع عو‪ ٟ‬غب‪ٚ‬ىڄ اهتسق‪ٚ‬ق‬
‫ٗاهترق‪ٚ‬ق‪:‬‬
‫‪425‬‬ ‫ق پل‪ٞ‬ٿ أپٓٲىڄ اهطٸأڀ‪ٜ‬ڄ ًٰٰٗحٰاٶهؼڄ اهؿٹ٘ضٰ‪ٰٗ ٠‬اهتٸرٰسټ‪ٰٙ‬ا ٱ أپًٰاًٰ ٱٌٰٔا‬
‫ث اهٸاهٶثٱ‪ :‬ٶ‬ ‫ا ڀه ٌٰبٲرٰ ٱ‬
‫‪425‬‬ ‫ى اهطٸأڀ‪ٜ‬‬
‫قلپ‪ٞ‬ٿ أپٓٲ ڄ‬
‫ب ا‪ٗ٪‬ٸيٱ‪ :‬ٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫‪426‬‬ ‫اهلط ٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬قل‪ٞ‬ٿ أٓى اهؿ٘ض‪ ٠‬با‪ً٪‬اُ‪ٗ ٞ‬اهعوٍ‪:‬‬
‫‪428‬‬ ‫اهلط ٱ اه اُ‪ :ٛ‬اهكلا ٱ اشباقٸ‪ٓ٪ ٞ‬ىڄ اهطأ‪:ٜ‬‬

‫‪-ٜٗٔ-‬‬
‫‪428‬‬ ‫اهكل‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب‪ :‬اٮغ‪:َ٩‬‬
‫‪430‬‬ ‫اهكل‪ ٞ‬اه اُ‪ :ٞٚ‬اهبو٘غٱ‪:‬‬
‫‪431‬‬ ‫اهكل‪ ٞ‬اه اه ‪ :ٞ‬اهللا‪ٰٝ١‬ٿ‪:‬‬
‫‪432‬‬ ‫اهكل‪ ٞ‬اهطابع‪ :ٞ‬اهعسيٱ ٗاىبطٗ‪ٰٝ١‬ٿ‪:‬‬
‫‪433‬‬ ‫اهكل ٿ‪ ٞ‬اشباًػ‪ :ٞ‬اهعوٍٱ باهكټِاع‪ٞ‬ٶ ٗاهلّټ‪:‬‬
‫‪434‬‬ ‫سبِٲلپ‪ٞ‬ٿ ٗاهتق٘‪:٠‬‬ ‫اهكل‪ٞ‬ٿ اهػازغ‪ :ٞ‬ا ٶ‬
‫‪436‬‬ ‫اهكل‪ٞ‬ٿ اهػابع‪ :ٞ‬ا‪٨‬غتحاب‪ٞ‬ٿ ه پقبٱ٘يڄ اهؿٹ٘ض‪:٠‬‬
‫‪436‬‬ ‫اهلط ٱ اه اهث‪ً :‬ا ‪ٙ ٨‬ٱؿرتط ًب قل‪ٞ‬ٶ اىبؿاٗڄض‪:‬‬
‫‪437‬‬ ‫قل‪ٞ‬ٿ فڄ اىبػوٌـب‪:‬‬
‫‪438‬‬ ‫‪ٰٗ ٜ‬اهؿٹ٘ضٰ‪٠‬‬ ‫ب اه اُ‪ :ٛ‬أُٲٰ٘ا ٱ ًٰحٰاٶهؼڄ أپٓٲىڄ اهطٸأڀ ڄ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫‪438‬‬ ‫ؼ ؾٱ٘ضٰ‪ ٠‬ا‪٪‬ٿ ٸًٰ‪ٞ‬ٶ‪:‬‬ ‫أ ٸٗ‪٨‬ځ‪ًٰ :‬حٲ ٶو ٱ‬
‫‪439‬‬ ‫ؼ ؾٱ٘ضٰ‪ ٠‬خٰاقٸ‪ٞ‬ٶ اٮًٰاَڄ‪:‬‬ ‫ثٰاُٶ‪ٚ‬اځ‪ًٰ :‬حٲوٶ ٱ‬
‫‪440‬‬ ‫د ٲبطٰ‪ٝ‬ٶ‪:‬‬
‫ى اهسټضٰاٰ‪ٞٙ‬ٶ ٰٗاهڀ ٶ‬ ‫ؼ ؾٱ٘ضٰ‪ ٠‬أپٓٲ ڄ‬ ‫ثاه اځ‪ًٰ :‬حٲوٶ ٱ‬
‫‪440‬‬ ‫جٕٱ پأٓٲىٰ اهطٸأ‪ٜ‬ڄ ًٰٰٗحٲ ٶوؼٰ اهؿٹ٘ضٰ‪٠‬‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاهٶثٱ‪ :‬اهترٰسټ‪ٰٙ‬ا ٱ اچهتٶ‪ ٛ‬تٱٰ٘ا ٶ‬
‫‪440‬‬ ‫‪َ٩‬ڄ‪:‬‬‫ـب فٶ‪ ٛ‬فپٔٲٍڄ اٮغٲ پ‬ ‫ططٰأپ عٰوپ‪ ٟ‬أپشٲٰٓاْڄ ا ڀهٌٱػٲ ٶوٌٶ ٰ‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اههٸ ٲعوٱ اهؿٸسٶ‪ٙ‬سٱ اهچصٶ‪ ٜ‬پ‬
‫‪442‬‬ ‫ؿطٲ ٶعٸ‪ٞٚ‬ٶ‪:‬‬‫ّ فپٔٲ ڄٍ اهِٹكٱ٘مڄ اه ٸ‬ ‫جتٶٰٔازٶ ٰٗفپكٲىٱ اهوِّػٰاْڄ اهڀ ٰعطٰب‪ٛ‬ټ ٰع ٲ‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬تٰعٲٽٶ‪ٚ‬ىٱ ا‪ ٨‬ٲ‬
‫‪445‬‬ ‫ؾطٲعاځ‪:‬‬‫ططڄ‪ ٙ‬پق ٶ‪ ٞ‬اهسٸ ٲضؽڄ ا ڀهٌٱ ٲعتٰٰبطٰ ٶ‪ ٝ‬فٶلڀطاځ ٰٗ ٰ‬
‫ثاه اځ‪ً :‬ٱدٰاپهلپ ٿ‪ ٞ‬پ‬
‫‪َ٩‬ڄ ‪446‬‬
‫غ پ‬‫ضابعاځ‪ :‬اهٸتأپٹثطٱ بٶاهٸقپافپا ٶ اهڀٰ٘افٶسٰ‪ٝ‬ٶ ًٰٗٱرٰاٰٗپه ٿ‪ ٞ‬اهتٸ٘ٲفٶ‪ٚ‬قڄ ٰب ٲ‪ ّٰٚ‬ذٰهٰاضٰتٶٰٔا ٰٰٗب‪ٚ‬ٲّٰ اٮ ٲ‬
‫‪448‬‬ ‫ؽبٸ‪ٞٚ‬ٶ‪:‬‬
‫ػ‪ٰٚ‬اغٶ‪ٛ‬ټ هٶ‪٫‬ٿًٸ ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ًٰ ٛ‬طٲذٰ پوتٶ ٶٕ اهتٸاضڄ ٶ‬ ‫خاًػاځ‪ :‬اهڀ ٰالڀوپ‪ٞ‬ٿ ٰعّڄ اهڀٰ٘ا ٶقعڄ اه ټ‬
‫‪451‬‬ ‫حٰت ٌٰعڄ ٰٗاهسٸٗٲپه‪ٞ‬ٶ‬‫و فٶ‪ ٛ‬ا ڀهٌٱ ٲ‬ ‫ذعٰا ٶ‬ ‫‪ ٪‬ٲ‬‫ا ڀه ٌٰبٲرٰثٱ اهطاٶبعٱ‪ً :‬ٱعٰاٰٗزٰ ٿ‪ ٝ‬اهتعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ فٶ‪ ٛ‬اهطٸأڀ‪ٜ‬ڄ ٰٗتِ٘ٹ ا پ‬
‫‪451‬‬ ‫حٰتٌٰعڄ‬‫غٸ‪ ٚ‬ٶ‪ ٞ‬فٶ‪ ٛ‬ا ڀهٌٱ ٲ‬ ‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬‫ر‪ٰٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اه ټ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ًٰ :‬لڀٔٱَ٘ٱ اهڀ ٰ‬
‫‪452‬‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ً :‬لٔ٘ ٱَ اسب‪ٚ‬ا‪ ٝ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٞٚ‬‬
‫‪453‬‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ :‬أضكاْٱ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٞٚ‬‬
‫‪455‬‬ ‫ب عٰ٘ٲزٰ‪ٝ‬ٶ اهؿٹ٘ضٰ‪٠‬‬ ‫غبٰ ٱ‬ ‫كٸ‪ٞٚ‬ٿ ا ڀهٌٱ‪٧‬ٲ ٶًِٰ ٿ‪ٰ ٞ‬‬
‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اه جٸاُٶ‪ :ٛ‬اهؿٸدٲ ٶ‬
‫‪458‬‬ ‫ب اه اٶهثٱ‪ً :‬ٱعٰاٰٗزٰ‪ٝ‬ٿ اهؿٹ٘ضٰ‪ٰ ٠‬ب ٲ‪ ّٰٚ‬اهڀٰ٘ا ٶقعڄ ا ڀهٌٰ٘ٲضٱٗثٶ ٰٗا ڀهٌٰٽڀوٿ٘وٶ ا ڀه ٌٰ ٲِؿٱ٘زٶ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫‪458‬‬ ‫أٗ‪٨‬ځ‪ :‬اهؿٹ٘ض‪ً ٠‬ػ‪ٗ٧‬ه‪ ٚ‬ٿ‪ ٞ‬ازبٌ‪ٚ‬عڄ‪:‬‬
‫‪460‬‬ ‫ط اهتعسزٸ‪ ٙ‬ٶ‪ ٞ‬اسبعب‪ٞٚ‬ٶ‪:‬‬ ‫ثاُ‪ٚ‬اځ‪ٗ :‬اقعٱ اسبلً٘‪ٞ‬ٶ ٗأثط ٱٖ ًب تِؿ‪ ٚ‬ٶ‬
‫‪461‬‬ ‫ثاه اځ‪ :‬قل ٿ‪ ٞ‬اه ٿلطٰقا ٶ‪ ١‬اهِاؾٽْ٘ ًب ٗاقعٶِا اىبعاقطڄ‪:‬‬
‫‪462‬‬ ‫اهلط‪ٙ‬قٱ ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬نباع ٿ‪ ٞ‬اىب‪٧‬غٸػا ٶ اهطمس‪ٞٚ‬ٶ‪:‬‬
‫‪463‬‬ ‫ق اه اُ‪ :ٛ‬نباع‪ٞ‬ٿ اهتبع‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬ف اىبِظچٌ‪:ٞ‬‬ ‫اهلط‪ ٙ‬ٱ‬

‫‪-ٜٕٗ-‬‬
‫‪465‬‬ ‫ق اه اهث‪ :‬نباع ٿ‪ ٞ‬اىبعاٰٗز‪ ٝ‬هور‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪ٞٚ‬ٶ باٮغ‪:َ٩‬‬ ‫اهلط‪ ٙ‬ٱ‬
‫‪466‬‬ ‫غ‪ٚ‬ٸ‪ٞ‬ٶ‬
‫ػ‪ٰٚ‬ا ٶ‬
‫ر‪ٰٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اه ټ‬
‫ا ڀهٌٰٽڀوپبٱ اهطٸابعٱ‪ًٰ :‬ا ‪٨‬پ بٱ ٸس ٶًِٲ ٱٕ ٶهٌٱعٰاٰٗزٰ‪ٝ‬ٶ اهڀ ٰ‬
‫‪467‬‬ ‫ا‪ ً٪‬ٱط ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬تلٔٹٍ اهللط‪ٝ‬ٶ اٮغ‪ٗ ًٞٚ٩‬طط‪ٙ‬قتٔا‪:‬‬
‫‪470‬‬ ‫ىڄ اهِٔه٘‪ ٜ‬فٶ‪ ٛ‬قِاع‪ٞ‬ٶ اسب‪ٚ‬ا‪ٝ‬ٶ اهػ‪ٚ‬اغ‪:ٞٚ‬‬ ‫ا‪ً٪‬ط اه اُ‪ :ٛ‬تقكٹسٱ اهعٌ ٶ‬
‫رعٲٶبٸ‪ٞٚ‬ٶ ‪472‬‬
‫ّ ٱًقپسټًٰا ٶ ٰعٌٰوٶٵ‪ ٰٚ‬ٶ‪ً ٞ‬ٱعٰاٰٗزٰ‪ٝ‬ٶ اهؿٹ٘ضٰ‪ٰٗ ٠‬اهتعٰسٹزٶٸ‪ٞٙ‬ٶ اهڀ ٶ‬ ‫ؽ ٶً ٲ‬ ‫ب اشبا ٶًؼٱ‪ :‬اهسٸ ٲض ٱ‬ ‫ا ڀهٌٰٽڀوپ ٱ‬
‫‪472‬‬ ‫ف بقكس اهتا‪ٚ‬ف‪:‬‬ ‫ا‪٪‬پ ٲًطٱ ا‪٪‬پٗٸيٱ‪ :‬اهتلل ٱ‬
‫‪475‬‬ ‫ا‪٪‬پ ٲً ٱط اهٸاُٶ‪ :ٛ‬طط‪ٙ‬ق‪ٞ‬ٿ اهسضؽڄ ٗ ا‪ٙ‬تٱٔا‪:‬‬
‫‪475‬‬ ‫ؽ اهللط‪ ٝ‬عو‪ ٟ‬قسضڄ ذاج‪ ٞ‬اهساضؽ‪:‬‬ ‫ا‪ٗ٪‬ي‪ :‬اهتعٌقٱ ًب زض ڄ‬
‫‪479‬‬ ‫اهٸاُ‪ :ٛ‬اعتقا ٱز اهلٶلطٰ ٶ‪ً ٝ‬ٱ٘نٱ٘ ٱ اهسٸضؽڄ بإ ڀقطٰاضڄٰٓا أٗ إُٲلپاضڄٰٓا‪:‬‬
‫‪480‬‬ ‫اه اهثٱ‪ً :‬ٱقتٰهٰ‪ ٟ‬اهسضؽڄ اه ٰعٌٰىٱ‪:‬‬
‫‪482‬‬
‫الِدَاتِىَ‪:ُٛ‬‬
‫ألفِسَادِ إلقاوَ‪ ِٛ‬الِخَٗا‪ ِٚ‬اإلضِالوِ َّٗ‪ ٛ‬بالػُّٕزَ‪ٝ‬‬ ‫ٔجُٕبُ تعَأُُِ األوَّ‪ٔ ِٛ‬الدَِّٔلَ‪ٔ ِٛ‬الِجَىَاعاتِ ٔا َ‬
‫‪485‬‬ ‫اهلٔطغت‬

‫‪-ٜٖٗ-‬‬
-ٜٗٗ-
 ‫ِّ ْ َ ُ َّ َّ ُ َ ْ ْ َّ ُ‬
‫مية‬‫عل ِ‬
‫اتية وال ِ‬
‫السيرة الذ ِ‬

‫‪ .1‬االسم والكنية واإلجازة العلمية‬

‫ق ٶو‪ٛ‬ٹ‪.‬‬
‫‪ٓ -‬ٶؿٰاَٱ بٲّٱ عٰ ٲبسٶا ڀهلپطڄ‪ٙ‬ٲٍڄ بٲّڄ قٰاهٶسڄ بٲّڄ عٰ ٲبسٶاهڀقپا ٶزضڄ اهڀٰب ٲسضٰاٶُ‪ٛ‬ٹ ا ڀهرٱػٰ‪ٚ‬ٲٶِ‪ٛ‬ٹ اهڀٌٰ٘ٲ ٶ‬

‫‪ً٘ -‬اه‪ٚ‬س اىب٘قىڄ ‪٩ًٚ 1958/3/23‬ز‪.ٞٙ‬‬

‫‪ -‬زضؽٰ ًب اىبساضؽ اهطمس‪ً ٞٚ‬ب ًس‪ ِٞٙ‬اىب٘قى‪ٗ ،‬ربطٸد ًّ ًعٔسٶ اىبعوٌـب اىبِٔ‪ٚ‬ټـب غِ‪ٞ‬‬
‫‪٩ًٚ 1978‬ز‪ٗ .ٞٙ‬عٌى ًعوٌاځ ًب ًطكع اهتسض‪ٙ‬ب اىبٔين– اىبِؿأ‪ ٝ‬اهعاً‪ ٞ‬هوػجٌِت ‪/‬‬
‫ُ‪.٠ِ٘ٚ‬‬

‫‪ -‬زضؽٰ اهعوَٰ٘ اهؿطع‪ ٞٚ‬بـب ‪ٙ‬سٰ‪ ٜ‬اهؿ‪ٚ‬ذڄ قازق بّ ٱًرٌٰٸس غٰو‪ ٍٚ‬اهڀٌٰعٱٗ ڄض‪ٜ‬ٵ‪ٗ ،‬اهؿج‪ٚ‬ذڄ‬
‫شُْ٘ اهبسضاٶُ‪ٛ‬ٵ‪ٗ ،‬اهؿ‪ٚ‬ذڄ عبس اهقازض اهسب٘ٶُ‪ٛ‬ټ ابتسا‪١‬ٳ ًّ غِ‪ًٗ 1985 ٞ‬ؿا‪ٙ‬ذ آخط‪ّٙ‬‬
‫كاهؿ‪ٚ‬ذ فانى اسباد ظكط‪ٗ ،‬اهؿ‪ٚ‬ذ ضبٌس غو‪ ٍٚ‬اهقانو‪ ٛ‬قاذب كتاو (اهِكطاُ‪ٞٚ‬‬
‫ًب ً‪ٚ‬عاْ اهعقى ٗاٮغ‪ ٗ )َ٩‬فٍٓ; ٗأجاظٖٱ اهؿ‪ٚ‬ذٱ عبس اهقازض بّ فا‪٢‬قڄ بّ قجاحل‬
‫اهسبُ٘ٶ‪ ٛ‬إجاظ‪ٝ‬ځ عوٌ‪ٚ‬ٸ‪ ٞ‬عاً‪ ٞ‬بعوَ٘ اهؿط‪ٙ‬ع‪ ٞ‬اٮغ‪ً ًٞٚ٩‬ب‪/22‬جٱٌاز‪ ٠‬ا‪ٗ٪‬فب‪1417/‬‬
‫ًّ اهلحط‪ ،ٝ‬اىب٘افق‪ /4‬تؿجط‪ ّٙ‬ا‪ٗ٪‬ي‪٩ًٚ 1996/‬ز‪ٙ‬ج‪ٗ .ٞ‬أججاظٖ ًؿجا‪ٙ‬ذ آخجطْٗ‬
‫اهعوَ٘ اهؿطع‪ ٞٚ‬اهِقو‪ٗ ٞٚ‬اهعقو‪.ٞٚ‬‬ ‫بإجاظا‬

‫‪ -‬أجاظٖ اهؿ‪ٚ‬ذ عبس اهقازض اهسبُ٘‪ ٛ‬بػِسٖ عّ اهؿ‪ٚ‬ذ عٌط أفِس‪ ٜ‬اهِعٌ‪ ٞ‬عجّ اهؿج‪ٚ‬ذ‬
‫عبس اهلل أفِس‪ ٜ‬اهِعٌ‪ ٞ‬عّ اهؿ‪ٚ‬ذ ضبٌس أفِس‪ ٜ‬اهطن٘اُ‪ ٛ‬بػوػو‪ ٞ‬اهػجِس اىبعطٗفج‪.ٞ‬‬
‫ٗكِاٖ بج (عع اهس‪ً )ّٙ‬ب اٮجاظ‪ ٝ‬اهعوٌ‪.ٞٚ‬‬

‫‪ -‬أغؼ زاض اهعبازه‪ ٞ‬هسضاغ‪ ٞ‬اهعوَ٘ اهِقو‪ٗ ٞٚ‬اهعقو‪ ٞٚ‬غِ‪٩ًٚ 2004 ٞ‬ز‪ٗ ٞٙ‬اهيت عطفت‬
‫اهللط‪ٙ‬ج‪ٗ ٞ‬اهتٽ٘‪ٙ‬ط‪ٙ‬ج‪ٗ .)ٞ‬كاُجت ٓجصٖ‬ ‫ف‪ٌٚ‬ا بعس بج (ً‪٧‬غػ‪ ٞ‬زاض اهعبازه‪ ٞ‬هوسضاغا‬

‫‪-ٜٗ٘-‬‬
‫اىب‪٧‬غػ‪ ٞ‬تٱعِ‪ ٟ‬بسضاغ‪ ٞ‬اهلقٕ اٮغ‪ٗ ًٛ٩‬اهعوَ٘ اهؿطع‪ ٞٚ‬قبا ‪٘ٙ‬جس اه قاف‪ ٞ‬اٮغ‪ًٞٚ٩‬‬
‫اهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪٩ٓ٧ًٗ ًٞٚ٩‬تٔا ًب ذبٌى ًػ‪ٗ٧‬ه‪ ٞٚ‬اٮفتا‪ٗ ١‬اهقهجا‪١‬‬ ‫ٗ‪ ٌِٛٙ‬طاقا‬
‫ٗاهق‪ٚ‬از‪ٗٗ .ٝ‬نع هلا ًِٔحاځ ًب ث‪٩‬ث ًطاذى كٌا ٓ٘ ًبـب ًب كتاو (ًجِٔخ طاهجب‬
‫اهعوٍ)‪.‬‬

‫‪ .2‬املؤلفات والتحقيقات‬
‫أ ‪ .‬املؤلفات يف جماه الدزاضات الفهسٖ‪ٔ ٛ‬املعسفٗ‪:ٛ‬‬
‫‪ .1‬ض‪ٞٙ٦‬ڂ إغ‪ً ًٞٚ٩‬ب ًلَٔ٘ڄ اهعقى‪ – َ1990( ،‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪ .2‬اهعقو‪ٞٚ‬ٿ اٮغ‪ – ًٞٚ٩‬بِا‪ٓ٦‬ا ٗتل٘‪ِٙ‬ٱٔا (‪ – َ1990‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .3‬خٽاوٴ ٓاز‪ ٥‬إفب اهؿباوٶ (‪ – َ1994‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .4‬اسبهاض‪ٝ‬ٿ ٗاىبسُ‪ٚ‬ٸ‪ً ٞ‬ب اهللطڄ اٮغ‪ – َ1994( ًٛ٩‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ً .5‬سخىٴ إفب اهلٍٔڄ اٮغ‪ – َ1994( ًٛ٩‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ً .6‬سخىٴ إفب زضاغ‪ٞ‬ٶ اهعوَ٘ اهؿطع‪ٚ‬ٸ‪ - َ2001( ٞ‬زاض اهلتاو اه قاًب)‪.‬‬
‫‪ً .7‬لآ‪ٍٚ‬ٱ عوٌا‪١‬ٶ اهِٸلؼ – زضاغ‪ٞ‬ڂ ٗذبو‪ٚ‬جى (‪ - َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬جاضق)‪-2010( ،‬‬
‫ٗاهتٽ٘‪ٙ‬ط)‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫زاض اهعبازه‪ ٞ‬هوسضاغا‬
‫(‪ - َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .8‬اغتسضاكا ٴ ٗإ‪ٙ‬هاذا‬
‫‪ .9‬أق٘ي اهعوٍ‪ًِٔ ،‬ح‪ ٞٚ‬اٮقطا‪ٗ ١‬اهسضؽ‪ً -َ2013( ،‬طكع ا‪.)ًٞ٪‬‬
‫‪‬‬
‫‪ًِٔ .10‬خ طاهب اهعوٍ‪ – َ2011( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ب‪ .‬املؤلفات ٔالتخكٗكات يف جماه الدزاضات العكا‪ٟ‬دٖ‪:ٛ‬‬
‫أوالّ‪ :‬املؤلفات‪:‬‬

‫‪ .11‬ا‪ُ٘٪‬اضٱ اه‪٩‬چًعج‪ ،ٞ‬ؾجطحٱ اىبقكجسٶ ا‪ٗ٪‬ي ًجّ اىبقاقجسٶ اهِافعج‪ ٞ‬هٯًجاَ اهِج٘ٗ‪ٜ‬ټ‬
‫(‪ َ2003‬اهعطاق)‪.‬‬

‫‪-ٜٗٙ-‬‬
‫‪ًِ .12‬ججآخٱ ا‪٪‬زهجج‪ً ٞ‬ب بٰرججث أمسججا‪١‬ٶ اهلل ٗقججلاتٕ (‪ -َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬ججاضق)‪،‬‬
‫(‪ -َ2002‬زاض اهلتاو اه قاًب)‪ -َ2009( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ًِٔ .13‬ادٱ اٮ‪ٙ‬ٲٌٰاْڄ ًب اٮغ‪ ٩‬ڄَ (‪ - َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪ - َ2002( ،‬زاض اهلتاو‬
‫اه قاًب)‪-َ2010( ،‬زاض اهعبازه‪. )ٞ‬‬
‫‪ .14‬عق‪ٚ‬س‪ً ٝ‬ػوٍ‪-َ2004( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ًب حبث أمسا‪ ١‬اهلل ٗاهكلا ‪ – َ2013( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫ازبسه‪ٚ‬ا‬ ‫‪ .15‬إ‪ٙ‬قا‬

‫ثاٌياّ‪ :‬التحكيكات‪:‬‬

‫‪ .16‬تطت‪ٚ‬ب ا‪٪‬ق٘ي اه ‪٩‬ث‪ ٞ‬هوؿ‪ٚ‬ذ ضبٌس بّ عبساه٘ٓاو(‪-َ2005‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬

‫‪ .17‬تطت‪ٚ‬ب ًػا‪٢‬ى اهت٘ذ‪ٚ‬س ‪٨‬بّ ذعَ‪-َ2005( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪ .18‬تطت‪ٚ‬ب اىبقاقس اهِ٘ٗ‪ ٞٙ‬هوؿ‪ٚ‬ذ اٮًاَ اهِ٘ٗ‪-َ2005( ،ٜ‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫و ُظجاَ‬
‫ق هلتجا ٶ‬
‫و ُظجاَ اٮغج‪ٓٗ .َ٩‬ج٘ ذبق‪ٚ‬ج ٴ‬
‫‪ .19‬تبكط‪ٝ‬ٿ ا‪٪‬فٔاَڄ– قطا‪ ١‬ڂ‪ً ٝ‬ب كتجا ٶ‬
‫اٮغجج‪ َ٩‬هوؿجج‪ٚ‬ذ اهقانجج‪ ٛ‬ٱًرٌٰٸ جسٱ تقجج‪ ٛ‬اهججس‪ ّٙ‬اهِبٔججاٶُ‪ٛ‬ٹ‪ ،‬طٿب جعٰ ًب اهعججطاق‬
‫(‪-َ1998( ،)َ2003‬زاض اهلتاو اه قاًب‪ -‬ا‪٪‬ضزْ)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .20‬إ‪ٙ‬قاهٿ اه ٶللپطڄ‪ ٘ٓٗ .‬ذبق‪ٚ‬ق هلتجاو اهللجط اٮغج‪ ًٛ٩‬هوؿج‪ٚ‬ذ ا‪٪‬غجتاش ٱًرٌٰٸجس‬
‫ٱًرٌٰٸس إمساع‪ٚ‬ى‪-َ1998( ،‬زاض اهلتاو اه قاًب)‪-َ2008( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪ .21‬اهؿدك‪ ٞٚ‬اٮغ‪ ،ًٞٚ٩‬تأغ‪ٚ‬ؼ ا‪٨‬عتقاز ٗتأق‪ٚ‬ى اهللط (‪-َ2000‬زاض اهلتاو‬
‫اه قاًب)‪.‬‬
‫‪‬‬

‫جر‪ .‬املؤلفات ٔالتخكٗكات يف جماه عمي أصٕه الفكْ‪:‬‬

‫أوالّ‪ :‬املؤلفات‪:‬‬

‫‪ .22‬عحاه‪ٞ‬ٿ اىبتلقِّٕٶ إفب ًعطف‪ٞ‬ٶ أقٱ٘ي اهلقجٕ (‪ – َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬جاضق)‪- َ2002( ،‬‬
‫زاض اهلتاو اه قاًب)‪-َ2010( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫اىبػجتلاز ًجّ ؾجطٗح اهعوٌجا‪ ١‬عوج‪ ٟ‬اه٘ضقجا ‪-َ2010( ،‬زاض‬ ‫‪ .23‬جين اه ٌطا‬
‫اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪-ٜٗٚ-‬‬
 ‫‪ .24‬اهٌِ‪ٚ‬ق‪ً ٞ‬ب عوٍ أق٘ي ا‪٪‬ذلاَ‪ً ،‬ٽب٘ ًع اهؿطح‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .25‬تقط‪ٙ‬ججب ا‪٪‬فٔججاَ ؾججطح اهٌِ‪ٚ‬قجج‪ً ٞ‬ب عوججٍ أقجج٘ي ا‪٪‬ذلججاَ‪-َ2011( ،‬زاض‬
‫اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ا ڀهحٶجج٘‪ٙ‬ينٵ ًب عو جٍڄ أقٱجج٘ي اهلق جٕٶ‬ ‫روچجج‪ ٟ‬عوجج‪ ٟ‬ؾججطح اهڀ ٌٰرٰوِّجج‪ ٛ‬ه٘ضقججا‬
‫‪ .26‬اهڀ ٱٌ ٰ‬
‫(‪ -َ2003‬زاض اهلتاو اه قاًب)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ُ .27‬ؿ٘‪ ١‬اهلٌ‪ً ٞ‬ب ًعطف‪ ٞ‬اهػٹِ‪ٗ ٞ‬ك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهعٌى بٔا (‪ -َ2012‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫ثاٌياّ‪ :‬التحكيكات‪:‬‬

‫ًب عوٍڄ أقٱ٘ي اهلقٕٶ– ٗٓج٘ اىبؿجٔ٘ضٱ‬ ‫‪ .28‬ت٘ن‪ٚ‬سٱ اىبؿل‪ ٩‬ٶ ؾطحٱ كتاو اه٘ضقا‬
‫بؿطح اهڀ ٌٰرٰوِّ‪ ٛ‬عو‪ٗ ٟ‬ضقا ٶ ازب٘‪ٙ‬ين ًب عوجٍ أقٱج٘ي اهلقجٕٶ‪ ،‬طٿبٶجعٰ ًب اهقػجٍڄ‬
‫روچ‪ ٟ‬عو‪ ٟ‬ؾطح اهڀ ٌٰرٰوِّ‪ – ٛ‬قػٍٱ اهترق‪ٚ‬ق– ذ‪ٚ‬جث ذٱقِّجقٰ‬
‫ا‪ٗ٪‬ي ًّ كتاو اهڀ ٱٌ ٰ‬
‫عو‪ ٟ‬ث‪٩‬ث ُٱػذ طبٽ٘ط‪ٗ ،ٞ‬أك ط ًّ وبػ‪ُ ٞ‬ػذ ًٽب٘ع‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪٨‬بّ ذعَ‪-َ2005( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬ ‫‪ .29‬تطت‪ٚ‬ب ًػا‪٢‬ى اشب‪٩‬‬

‫د‪ .‬املؤلفات ٔالتخكٗكات يف جماه الفكْ‪:‬‬

‫أوالّ‪ :‬املؤلفات‪:‬‬

‫‪ً .30‬ػا‪٢‬ىٱ فلط‪ٙ‬ٸ‪ٗ ٞ‬فقٔ‪ - َ1998( ٞٚ‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .31‬اسبلٍٱ اهؿطع‪ٛ‬ٹ ًب ا‪٪‬هعاو اهط‪ٙ‬ان‪ٞٚ‬ٶ (‪ - َ1998‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫اهتساٗ‪ - َ1998( ٜ‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .32‬اسبلٍٱ اهؿطع‪ً ٛ‬ب تكِ‪ٚ‬عڄ اشبٌط ‪ ٪‬طا‬
‫‪ .33‬ذاج‪ ٞ‬ا‪٪‬ض‪ٙ‬ب‪ ،‬ؾطح ًؿب اهاا‪ٗ ٞٙ‬اهتقط‪ٙ‬ب (‪-َ2004‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .34‬ت٘ن‪ٚ‬س اىبعاُ‪٪ ٛ‬ذاز‪ٙ‬ث اهك‪ ٝ٩‬بـب اهػ٘اض‪-َ2009( ٜ‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫ٗاهتٽ٘‪ٙ‬ط)‪.‬‬ ‫‪ .35‬اهلت٘‪ٗ ٠‬اهػ‪ٚ‬اغ‪ً-َ2010( – ٞ‬طكع ا‪ ًٞ٪‬هوسضاغا‬
‫‪ .36‬اهجج٘ج‪ٚ‬ع ًب عقججس اهتججأًـب ًٗؿججطٗع‪ ٞٚ‬تأغجج‪ٚ‬ؼ ؾججطكاتٕ ًب بجج‪٩‬ز اىبػججوٌـب‪،‬‬
‫(‪-َ2010‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪-ٜٗٛ-‬‬
‫– ؾطح اىبقاقس اشبٌػ‪ ٞ‬اهِافع‪-َ2010( ،ٞ‬‬ ‫‪ .37‬ا‪ُ٘٪‬اض اه‪ً٩‬ع‪ً ٞ‬ب فقٕ اهعبازا‬
‫زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .38‬خ‪٩‬ق‪ ٞ‬اهللط‪ً ٝ‬ب ب‪ٚ‬اْ ذلٍ ظكا‪ ٝ‬اهلٽط‪-َ2010( ،ٝ‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .39‬اسبلٍ اهؿطع‪ً ٛ‬ب ًول‪ ٞٚ‬اهِلط ٗك‪ٚ‬ل‪ ٞٚ‬اهتعاًجى ًجع أضباذجٕ ٗعقج٘زٖ‪ُ ،‬ؿجط‬
‫نٌّ ٗقا‪٢‬ع ُسٗ‪ً ٝ‬ػجتقبى اه جطٗ‪ ٝ‬اهِلٽ‪ٚ‬ج‪ً ٞ‬ب اهعجطاق – اٮقجساض ا‪ٗ٪‬ي –‬
‫ا‪٨‬غرتات‪ٚ‬ح‪.َ2007 – ٞٚ‬‬
‫‪‬‬ ‫اىبطكع اهعطاق‪ ٛ‬هوسضاغا‬
‫‪ً .40‬ظآط اهعسٗاْ عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب ٗغجبى ًعازبتٔجا‪ً ،‬طكجع ا‪ً٪‬ج‪ ٞ‬هوسضاغجا‬
‫ٗاهتٽ٘‪ٙ‬ط‪ ،‬صبو‪ ٞ‬اسبهاض‪.ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫ًب اهلقٕ‪ -َ2012( ،‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .41‬اهً٘ها‬
‫‪ .42‬تصكط‪ ٝ‬أٓى ا‪٪‬فٔاَ ف‪ٌٚ‬ا ػبب اهعٌى بٕ ًّ اهػٹِ‪ٗ ٞ‬ا‪٪‬ذلجاَ‪ -َ2014( ،‬زاض‬
‫اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .43‬ا‪ُ٘٪‬اض اه‪ً٩‬ع‪ ٞ‬ؾطح اىبقاقس اهػبع‪ ٞ‬اهِافع‪ ٞ‬هٯًاَ اهِج٘ٗ‪ -َ2014( ،ٜ‬زاض‬
‫ابّ ذعَ)‪.‬‬
‫‪‬‬

‫ثاٌياّ‪ :‬التحكيكات‪:‬‬

‫‪ .44‬عحاه‪ٞ‬ٿ اهڀٌٱرتادڄ إفب ت٘ج‪ ٕٚ‬اىبِٔجادڄ ‪٨‬بجّ اىبوقِّّ(فقجٕٴ ؾجافع‪ )ٛ‬ؾجطحٱ ًِٔجاد‬
‫اهٽاهبـب هٯًاَ اهِ٘ٗ‪ً ٜ‬ب أضبع صبوسا ‪ - َ2001( ،‬زاض اهلتجاو اه قجاًب)‪،‬‬
‫(‪-َ2008‬زاض اهلتب اهعوٌ‪.)ٞٚ‬‬
‫‪ .45‬كپِٲعٱ اهطا بـب ؾطحٱ ًِٔادڄ اهٽاهبـب هٯًاَ اهڀ ٌٰرٰوِّ‪( ٛ‬فقٕ ؾافع‪ٛ‬ٻ) ؾطحٱ ًِٔاد‬
‫(‪ -2012‬زاض ابّ ذعَ)‪.‬‬ ‫اهٽاهبـب هٯًاَ اهِ٘ٗ‪ٙ ،ٜ‬قع ًب أضبع صبوسا‬
‫رٌٸجس تقج‪ ٛ‬اهجس‪ّٙ‬‬
‫‪ .46‬اهؿدك‪ٞٚ‬ٿ اٮغ‪ –ًٞٚ٩‬زضاغج‪ ٞ‬اهلقجٕ‪ ،‬هوؿج‪ٚ‬ذ اهقانج‪ ٛ‬ٱً ٰ‬
‫اهِبٔاٶُ‪ٛ‬ٵ‪-َ2000( ،‬زاض اهلتاو اه قاًب)‪.‬‬

‫‪-ٜٜٗ-‬‬
 ‫ِر‪ .‬التخكٗكات يف جماه التفطري‪:‬‬
‫‪ .47‬تلػف اهقجطآْ اهعظج‪ ،ٍٚ‬هٯًجاَ اهٽرباُج‪ ، ٛ‬اهٽبعج‪ ٞ‬ا‪ٗ٪‬فب ًب غجت‪ ٞ‬صبوجسا‬
‫(‪-َ2008‬زاض اهلتاو اه قاًب –اضبس)‪.‬‬
‫‪‬‬

‫د‪ .‬املؤلفات يف جماه التفطري‪:‬‬

‫‪ .48‬اهتٌٔ‪ٚ‬س اىبِف ًب عوٍ أق٘ي اهتلػف‪.‬‬

‫ذ‪ .‬املؤلفات ٔالتخكٗكات يف جماه الفهس الطٗاض٘‪:‬‬

‫أوالّ‪ :‬املؤلفات‪:‬‬

‫‪ .49‬ا‪ًٞ٪‬ٿ اٮغ‪ – ًٞٚ٩‬ذق‪ٚ‬ق‪ٞ‬ٿ اهللط‪ٝ‬ٶ ٗٗاقع اىبٌاضغ‪ - َ1998( ٞ‬زاض اهب‪ٚ‬اضق)‪.‬‬

‫‪‬‬
‫‪ .50‬اهِظاَ اهػ‪ٚ‬اغ‪ ٛ‬بعس ٓسَ زٗه‪ ٞ‬اشب‪٩‬ف‪ ،ٞ‬زضاغ‪ ٞ‬ؾطع‪ –َ2003( ٞٚ‬اهعطاق)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ُ .51‬ظاَ اهؿ٘ض‪( ٠‬لبط اهتللف ازبٌاع‪-َ2009( ،)ٛ‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪ .52‬اهعٌى ازبٌاع‪ٗ ٛ‬أثطٖ ًب ُٔه‪ ٞ‬ا‪ – 2012( ،ًٞ٪‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .53‬تعججسز ا‪٪‬ذججعاو اهػ‪ٚ‬اغجج‪ً ٞٚ‬ب اهسٗهجج‪ ٞ‬اٮغجج‪ ًٞٚ٩‬اىبعاقججط‪( ٝ‬زٗهجج‪ ٞ‬اشب‪٩‬فجج‪،)ٞ‬‬
‫(‪ -َ2014‬زاض اىبِٔاد)‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .54‬ا‪ٗ٪‬نا اهػ‪ٚ‬اغ‪ً ٞٚ‬ب اهعطاق ‪ ،‬ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬ا‪٪‬ظً‪ٗ ٞ‬نجطٗض‪ ٝ‬اىبعازبج‪– َ2013( ٞ‬‬
‫صبو‪ ٞ‬اسبهاض‪.)ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫اهعطب‪ ،ٞٚ‬اسبطان اهػ‪ٚ‬اغ‪ٗ ٛ‬اىب٘قجو اهؿجطع‪ – َ2013(ٛ‬صبوج‪ٞ‬‬ ‫‪ .55‬ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اه ٘ضا‬
‫اسبهاض‪.)ٝ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .56‬أبعاز أظًج‪ ٞ‬اسبجطان اهػ‪ٚ‬اغج‪ً ٛ‬ب اهعجطاق بعجس ا‪٨‬ذجت‪٩‬ي‪ – َ2013( ،‬صبوج‪ٞ‬‬
‫ذهاض‪.)ٝ‬‬
‫‪ً .57‬صاكط‪ً ٝ‬ب ضباٗه‪ ٞ‬إ‪ٙ‬كاي اهاصا‪ ١‬إفب اه ٌط‪ – َ2013( ٝ‬زاض اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .58‬اهججسٗض اهط‪ٙ‬ججاز‪ٓ٪ ٜ‬ججى اهعوججٍ ًب ًعازبجج‪ً ٞ‬ؿججاكى اهِججاؽ‪ – َ2013( ،‬زاض‬
‫اهعبازه‪.)ٞ‬‬
‫‪‬‬

‫‪-٘ٓٓ-‬‬
 ‫ثاٌياّ‪ :‬التحكيكات‪:‬‬

‫‪ .59‬ذبىٱ ا‪٨‬عتكاَڄ ًب ٗج٘و اشب‪٩‬ف‪ً ٞ‬ب ز‪ٙ‬جّڄ اٮغج‪ َ٩‬هوؿج‪ٚ‬ذ ٱًرٌٰٸجس ذب‪ٚ‬جب‬
‫اهعب‪ٚ‬س‪ ٜ‬اىب٘قو‪( ،ٛ‬زاض اهلتاو – ‪.)َ2004‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .60‬جِا‪ٙ‬ا ٱ اٮُلو‪ٚ‬عڄ عو‪ ٟ‬اهبؿط عاًٸج‪ٗ ٞ‬عوج‪ ٟ‬اىبػجوٌـب خاقٸج‪ ٞ‬هوؿج‪ٚ‬ذ ٱًرٌٰٸجس‬
‫ذب‪ٚ‬ب اهعب‪ٚ‬س‪ ٜ‬اىب٘قو‪( ،ٛ‬زاض اهلتاو – ‪.)َ2004‬‬

‫ز‪ .‬حتكٗكات مل تٍػس‪:‬‬

‫‪ .61‬اهقاُْ٘ ا‪٪‬غاؽ– اهتأق‪ٚ‬ى اهؿطع‪ ٛ‬ىبؿطٗ زغت٘ض اهسٗه‪ ٞ‬اٮغ‪.ًٞٚ٩‬‬
‫‪ .62‬إظاه‪ ٞ‬ا‪٪‬تطب‪ ٞ‬عّ جصٗض اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪.ًٞٚ٩‬‬

‫ش‪ .‬وؤلفاتٌ مل تٍػس‪:‬‬

‫‪ .63‬اهعق‪ٚ‬س‪ ٝ‬اٮغ‪ ًٞٚ٩‬عو‪ًِٔ ٟ‬خ اهلقٔا‪ ١‬احملسثـب‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .64‬تطب‪ ٞٚ‬اهج٘ع‪ ،ٛ‬زضاغج‪ً ٞ‬ب إؾجلاه‪ ٞٚ‬اهتلج٘‪ ّٙ‬اسبهجاض‪ ٜ‬هوٌػجوٌـب ٗإًلاُ‪ٚ‬ج‪ٞ‬‬
‫اىبعاٗز‪ً ٝ‬ب اهعكط اهطآّ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫بـب اهلوػل‪ٗ ٞ‬اهػ‪ٚ‬اغ‪.ٞ‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ .65‬فػوح‪ ٞ‬بافو٘‬
‫اهلتب احملقق‪ ٞ‬أٗ اهتعو‪ٚ‬جق‬ ‫ل تِؿط ًػتقو‪ٗ ٞ‬كاُت ًب ط‪ٚ‬ا‬ ‫‪ً .66‬باذث ٗتعو‪ٚ‬قا‬
‫عو‪ٔٚ‬ا‪ ٛٓٗ ،‬أك ط ًّ عؿط‪ ّٙ‬حب اځ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .67‬ذق‪ٚ‬ق‪ ٞ‬اٮعحاظ اهقطآُ‪ٗ ٛ‬اهتلػف اهعوٌ‪ٙ٬ ٛ‬اتٕ‪.‬‬
‫‪‬‬

‫‪-٘ٓٔ-‬‬