Autor: Jolanta Pol

„Chwalę szczęście stateczne”

Test dla kl. I liceum
Instrukcja
Test, który masz przed sobą, sprawdza, czy potrafisz zrozumieć tekst literacki oraz posiadasz
podstawowe wiadomości o kontekście kulturowym. Składa się z 23 zadań krótkiej
odpowiedzi. Odpowiadaj zwięźle, cytuj tylko wtedy, kiedy jest takie polecenie.
Zadania związane są z podanym niżej tekstem. Przeczytaj go uważnie, a potem postaraj się
rozwiązać zadania. Za błędną odpowiedź, podobnie jak za brak odpowiedzi, otrzymasz zero
punktów, za odpowiedź poprawną – 1 punkt. Pracuj bez pośpiechu, dbaj o jasne wyrażanie
myśli.

Jan Kochanowski Pieśń IX (KSIĘGI PIERWSZE)

Chcemy sobie być radzi?

Rozkaż, panie, czeladzi,
Niech na stół dobrego wina przynaszają,
A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają.

Kto tak mądry, że zgadnie,

Co nań jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba,
Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli trzeba.

Szafuj gotowym bacznie!

Ostatek, jako zacznie,
Tak Fortuna niech kona: raczyli łaskawie,
Raczyli też inaczej; my siedzim w jej prawie.

U Fortuny to snadnie,
Że kto stojąc upadnie;
A który był dopiero u niej pod nogami,
Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami.

Wszystko się dziwnie plecie

Na tym tu biednym świecie;
A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić,
I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.

Prózno ma mieć na pieczy

Śmiertelny wieczne rzeczy;
Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,
Co z przejźrzenia Pańskiego od wieku mu płynie.

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
 2

A nigdy nie zbłądzi,

Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić.

Chwalę szczęście stateczne:

Nie chce li też być wieczne,
Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną się ogarnę
I uczciwej chudoby bez posagu pragnę.

Nie umiem ja, gdy w żagle

Uderzą wiatry nagle,
Krzyżem padać i świętych przenajdować dary,
Aby łakomej wodzie tureckie towary

Bogactwa nie przydały

Wpadwszy gdzie między skały;
Tam ja bezpiecznym sercem i pełen otuchy
W równej fuście popłynę przez morskie rozruchy.

ZADANIA

1. Wymień przynajmniej cztery gatunki literackie uprawiane przez Jana Kochanowskiego.

..........................................................................................................
..........................................................................................................
2. Wymień przynajmniej cztery tematy, jakie podejmuje w swojej twórczości Kochanowski.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
3. Podaj przynajmniej trzy cechy charakterystyczne dla pieśni jako gatunku.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
4. Sytuacja podmiotu lirycznego jest głównym wyznacznikiem kompozycji, określa też typ
liryki – bezpośrednia bądź pośrednia. Jakim typem liryki jest analizowany utwór?
Odpowiedź krótko uzasadnij.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
5. Określ typ liryki ze względu na temat, rodzaj wyrażonych przeżyć. Odpowiedź uzasadnij.
..........................................................................................................
..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
 3

6. Pierwsza zwrotka stanowi swoistą introdukcję o kolokwialnym charakterze. Jaka, Twoim

zdaniem, jest jej rola?
..........................................................................................................
..........................................................................................................
7. Jak w Pieśni 9, I ukazany jest ludzki los? Wyjaśnij krótko na podstawie strof 2-5.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
8. Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba, / Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli
trzeba. Podaj tytuł (bądź przytocz fragment) innego utworu Kochanowskiego, w którym
świat widziany jest jako teatr, Bóg jest reżyserem a ludzie – aktorami.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
9. Wyjaśnij znaczenie pojęcia: Fortuna.
..........................................................................................................
10. Podaj przynajmniej trzy inne utwory Kochanowskiego, w których poeta pisze o zmienności
losu.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
11. Skoro los jest zmienny i niepewny, zatem Szafuj gotowym bacznie! Wyjaśnij tę radę w
odniesieniu do trzeciej strofy.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
12. Zacytuj fragment, w którym wobec zmienności losu podmiot liryczny proponuje postawę
stoicką.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
13. Kochanowski pisze: a w cnotę własną się ogarnę. Stoicy cnotę (virtus) utożsamiali ze
szczęściem i uważali za dobro najwyższe. Jakie życie, według pisarzy renesansu, można
nazwać cnotliwym? Podaj przynajmniej trzy określenia.
..........................................................................................................
..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
 4

14. Szczęście, mimo zmienności Fortuny, może zapewnić człowiekowi także postawa
epikurejska. Wskaż przynajmniej dwa nawiązania do Epikura w analizowanej pieśni.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
15. Skomentuj dwie ostatnie strofy pieśni.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
..........................................................................................................
16. Pieśni 9, I jest opozycyjna wobec średniowiecznego systemu wartości. Podaj argument
świadczący o renesansowym charakterze tego utworu.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
17. Przeanalizuj twórczość Jana Kochanowskiego i wymień przynajmniej cztery wartości,
jakie poeta cenił.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
18. Wskazując wartości, które prowadzą do życia szczęśliwego, poeta podkreśla także, że
szczęście osobiste wiąże się z pomyślnością kraju, gdyż Można Rzeczpospolita i was
ubogaci; / A gdzie się ta powinie, tam swe każdy traci. Podaj tytuły dwóch utworów
Kochanowskiego o charakterze patriotycznym.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
19. Wskaż dwa utwory, w których znajdziemy motyw poezji i poety.
..........................................................................................................
..........................................................................................................
20. Kochanowski chwali życie ziemiańskie, które daje niezależność, zapewnia dostatnie i
„poćciwe” życie. W którym utworze dostrzegasz topos arkadii?
..........................................................................................................
21. Podaj trzy przykłady nawiązania do tradycji antycznej w twórczości Kochanowskiego.
..........................................................................................................
..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
 5

22. Renesansowa sztuka (rzeźba, architektura, malarstwo) i literatura nawiązują do

klasycyzmu. Podaj trzy cechy charakteryzujące renesansowy klasycyzm.
..........................................................................................................

23. Przeanalizuj pieśni i fraszki Kochanowskiego i podaj przynajmniej 4 cechy odnoszące się
do jego stylu i języka, a świadczące o ich zgodności z poetyką klasycyzmu.
..........................................................................................................
..........................................................................................................

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
 6

Kartoteka testu:

Nr Sprawdzana Kat. Poziom Poprawna odpowiedź

zad. umiejętność. takson. wymagań
Uczeń:
1. wymienia gatunki literackie A P pieśń, hymn, fraszka, psalm, tren, elegia, epigramat,
uprawiane przez tragedia (wśród fraszek są trzy sonety, a „Pieśń
Kochanowskiego świętojańska o sobótce” jest określana jako sielanka,
chociaż nazwę tego gatunku do polskiej poezji
wprowadził Szymon Szymonowic)
2. podaje tematy podejmowane A P np. człowiek wobec przyrody, miłości, cierpienia,
przez Kochanowskiego śmierci, Boga i ojczyzny; poezja i poeta
3 wymienia cechy pieśni A P utwór liryczny, poważny, stroficzny, związany
genetycznie z muzyką, tendencja do wyraźnej
rytmizacji, często paralelizmy leksykalne bądź
składniowe, powtórzenia, refren
4. rozróżnia cechy liryki C PP można dostrzec zarówno cechy liryki pośredniej –
bezpośredniej i pośredniej rozważania o ludzkim losie i wartościach (ale mimo
ukrycia własnego „ja” widoczne są jednak myśli i
odczucia podmiotu lirycznego), jak i bezpośredniej
(ostatnie trzy strofy) – podmiot liryczny występuje w
pierwszej osobie liczby pojedynczej, przedstawiając
wprost swe refleksje
5. określa typ liryki ze względu C PP refleksyjno-filozoficzna (refleksje filozoficzne
na rodzaj wyrażonych podmiotu lirycznego) bądź liryka biesiadna
przeżyć (apostroficzny zwrot w pierwszej strofie zapowiada
biesiadę, pojawiają się takie elementy, jak: wino, stół,
lutnie, gęśle)
6. określa rolę pierwszej strofy C PP np. wprowadza określony nastrój, służy zawiązaniu
w odniesieniu do utworu sytuacji lirycznej, wprowadzeniu refleksji, to także
teza (należy korzystać z przyjemności życia), która
zostaje dowiedziona w dalszej części utworu
7. interpretuje tekst, redaguje D P np. pisze o zmienności ludzkiego losu, o tym, że tylko
komentarz Bóg wie, co nam jutro przypadnie, człowiek rozumem
nie pozna tajemnic świata; [lub] Fortuna i Bóg
określają ludzki los, człowiek nie pozna przyszłości
8. wskazuje topos świata-teatru C PP np. fraszki (3, 101, I) „O żywocie ludzkim”; Pieśń 20,
w innym utworze I (O przyszłym dniu niechaj próznej rady; / Już to
Kochanowskiego dawno Bóg obmyślił w niebie, / A k’tej radzie nie
przypuszczą ciebie); Pieśń 24, I (U Boga każdy błazen
(...), człek – Boże igrzysko); fr. 76, III („Człowiek
Boże igrzysko”)
9. wyjaśnia znaczenie pojęcia: B P np. los, szczęście, powodzenie, dola; Fortuna to
Fortuna rzymska bogini losu, szczęścia, pomyślności,
powodzenia; w sztuce renesansu często ukazywana
jako personifikacja niepewnego szczęścia, stojąca na
kuli, z rogiem obfitości
10. dostrzega analogie między D PP np. Pieśń 3, II (Fortuna niestała pani z przyrodzenia);
utworami Kochanowskiego Pieśń 15, II (Nie zawżdy grad z góry leci / Albo burza
niebo szpeci); Pieśń 9, II (Nie porzucaj nadzieje...);
„O śmierci Jana Tarnowskiego” (twój smutek Bóg
zinąd nagrodzi: / Po niepogodnej zimie piękna wiosna
chodzi)

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl

11. wyjaśnia dosłowne znaczenie B
tekstu
12. odszukuje informacje w
tekście, dobiera cytat
13. wyjaśnia renesansowe
rozumienie antycznego
pojęcia: virtus (cnota)
14. dostrzega w Pieśni 9, I
analogie do filozofii Epikura
15. wyjaśnia metaforyczne
znaczenie tekstu; redaguje
komentarz
16. wymienia cechy renesansowe C
występujące w analizowanym
tekście
17. ustala i wylicza wartości
cenione przez poetę
18. wymienia utwory o
charakterze patriotycznym
19. znajduje motyw poety i
poezji
20. wskazuje topos arkadii
21. znajduje nawiązania do
tradycji antycznej w
twórczości Kochanowskiego
22. wymienia cechy klasycyzmu
PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl
7
P np. korzystaj z tego, co jest (z tego, co posiadasz)
uważnie, rozsądnie [albo] trwoń to, co otrzymałeś,
uważnie, rozsądnie (koniec może być taki jak
początek, Fortuna będzie łaskawa lub nie, my
podlegamy jej prawom)
B P np. A nigdy nie zbłądzi...; Chwalę szczęście stateczne;
w cnotę własną się ogarnę (7 i 8 strofa)
D PP np. życie uczciwe, pobożne, prawe, skromne (tu:
uczciwa chudoba); ziemiańskie życie na wsi w
harmonii z przyrodą (por. topos arkadii), zgodne z
rozumem; rozsądek, umiar, ład i wewnętrzny spokój;
sprawiedliwość, męstwo, służba ojczyźnie
C P np. szczęście to doznawanie przyjemności (zwrotka
1); póki żyjemy, nie ma śmierci, gdy jest śmierć, nie
ma nas (zwrotka 6); środki do szczęścia to cnota i
rozum, szczęście to doskonalenie i spokój umysłu
(ataraksja)
C PP np. podmiot liryczny czuje się bezpieczny i spokojny,
nawet jeśli los przestanie mu sprzyjać (w żagle /
Uderzą wiatry nagle) – nie ulega rozpaczy, gdyż jest
wierny wartościom, które chronią go przed
niepewnym losem (one dają poczucie równowagi i
harmonii); [lub] człowiek-żeglarz płynący przez
morze życia podróżuje szczęśliwie i nie lęka się burz,
gdyż jego łódź jest niewywrotna – życie oparł na
niepodważalnych wartościach; to też manifest
niezależności, duchowej wolności
PP np. wartość życia doczesnego (Prózno ma mieć na
pieczy / Śmiertelny wieczne rzeczy); wobec
niepewności losu proponuje wartości zaczerpnięte z
filozofii epikurejskiej, stoickiej; nawiązanie do
antyku; regularność budowy (regularnie przeplatany
7- i 13-zgłoskowiec, parzyście rymowany)
D P np. zdrowie, czyste sumienie, ludzką życzliwość,
cnotę, umiarkowanie, życie zgodne z naturą (oraz
wewnętrzny spokój i wolność, które są konsekwencją
takiego życia), rozum (baczenie), poezję i sławę,
ojczyznę
A P np. „Odprawa posłów greckich”, „Pieśń o
spustoszeniu Podola”, „Pieśń o cnocie”, „Wróżki”,
„Zgoda” „Proporzec”
A P np. „Muza”, fraszki „Ku Muzom”, II, 54; Pieśni: 7,
16, 22, 24; II; Pieśń 10, I; Treny: II, XIV, XV
A PP np. „Pieśń świętojańska o sobótce”, „Na dom w
Czarnolesie”
B P np. do antycznej filozofii – stoicyzmu (np. Pieśni: 3,
9, 11, 12, 17; II), epikureizmu (np. Pieśni 2, 20; I),
hedonizmu (np. „O doktorze Hiszpanie”); nawiązania
do stoicyzmu, epikureizmu to zarazem nawiązanie do
Horacego, Horacjańskie carpe diem i motyw non
omnis moriar; parafrazy i nawiązania do innych
twórców (Safona, Anakreont), do antycznych
gatunków i poetyki klasycznej, motywów
mitologicznych
A P np. jasność, prostota, harmonia, geometria, symetria
kompozycji, idealne proporcje, porządek, spokój
Jolanta Pol
 8

23. odnajduje cechy poetyki C PP np. prostota, jasność, wytworność, stosuje też styl
klasycznej w twórczości retoryczny (wołacze wyrażenia wykrzyknikowe,
Kochanowskiego apostrofy), liczne sentencje, harmonia, proporcja, ład,
umiar, umiejętność syntezy; zgodność z zasadą
decorum)

PRZED MATURĄ Z JĘZYKA POLSKIEGO – publikacja internetowa

Jolanta Pol
Copyright © 2004 by Wydawnictwo Szkolne PWN
www.egzaminyszkolne.pl