VNBD-123 Tháng 7.2023

HỘI VĂN HỌC NGHỆ THUẬT BÌNH ĐỊNH
TRONG SỐ NÀY
Thời đàm
DƯƠNG HIẾU * Đua theo đường đua F1 3
Bút ký
BÙI TẤN PHƯỚC * Trạm phẫu tiền phương còn một cái tên 5
Thơ
Số 123
Tháng 7.2023 LÊ VĂN HIẾU, NGUYỄN NGỌC HƯNG, DUY HOÀN, HOÀNG BẢO LINH, VÕ
NGỌC THỌ, BÙI MINH VŨ, VĂN CÔNG HÙNG, HUỲNH DŨNG NHÂN, HUỲNH
DUY HIẾU, QUỐC SINH, HỒ THẾ SINH
O Tổng Biên tập:
TRẦN QUANG KHANH
Truyện ngắn
O Ban biên tập: TRẦN QUANG LỘC * Về một thời đã cũ 31
MAI THÌN LÊ PHA LÊ * Ranh giới 38
PHẠM KIM SƠN NGUYỄN CHÍ NGOAN * Đời minh mẫn 45
O Tòa soạn:
103 Phan Bội Châu Nghiên cứu - Phê bình
TP. Quy Nhơn - Bình Định PHẠM ANH PHƯƠNG * Nghệ thuật múa với giá trị Chân - Thiện - Mỹ
O ĐT: (0256) 3822167 vì mục tiêu xây dựng con người Việt Nam hiện đại 52
(0256) 3822187 LÊ TRỌNG NGHĨA * Đôi điều về thẩm mỹ trong nghệ thuật múa 56
O Email:
vannghebinhdinhtc@gmail.com Chân dung văn nghệ sĩ
O Tạp chí điện tử: VÂN PHI * Nghêu ngao một gã du ca 60
https://vannghebinhdinh.vn
Email: vannghebinhdinhdientu@gmail.com
Đọc sách
LÊ QUANG TRANG * Suy ngẫm và giải đáp về nhân nghĩa 65
Văn học nước ngoài
SAID ALKAFRAWI (Ai Cập) * Ngọn đồi của dân Gypxi * TRẦN NGỌC HỒ TRƯỜNG (dịch) 69
Văn trẻ
THANH LY * Không lấy chồng 76
Thơ TRẦN QUỐC TOÀN 80
Văn học thiếu nhi
Thơ LAM KHUÊ, PHẠM TUẤN VŨ, NGUYỄN THỦY 84
Bình Định mến yêu
HOÀNG VIỆT * Vang danh hát Bội Nhơn Hòa 88
Tản văn
DƯƠNG THẮNG * Hãy tự mình trồng một cái cây, từ tâm... 91
Mỹ thuật - Âm nhạc - Nhiếp ảnh
NGUYỄN CHƠN HIỀN, NGÔ THIÊN THẠCH, NGUYỄN XUÂN DUẪN - THẾ TUYÊN, QUANG HIỂN, VŨ
THÀNH - NGUYỄN XUÂN TUYẾN, PHAN ĐÌNH TRUNG, NGUYỄN AN KHANH, LÊ THANH HẢI, ĐỖ
VĂN ĐÔNG, ĐẶNG VĂN HẢI
Bìa 1: Thiếu nữ và con mèo (KT: 60x80cm; Sơn dầu)

Tranh của họa sĩ Nguyễn Chơn Hiền
Bìa: Họa sĩ Lê Duy Khanh

Trình bày: Kim Sơn
Giấy phép hoạt động tạp chí in và tạp chí điện tử số 17/GP-BTTTT
của Bộ Thông tin và Truyền thông cấp ngày 13.01.2023
In 500 quyển, khổ 16x24cm, 108 trang tại Công ty In Nhân Dân Bình Định,
339-341 Trần Hưng Đạo. ĐT: 02563822810
In xong và nộp lưu chiểu tháng 7.2023
Giá bán: 20.000 đồng
Thời đàm
Đua theo đường đua F1

DƯƠNG HIẾU
Trung tuần tháng Bảy, sự kiện thể thao chuyên nghiệp, tầm cỡ quốc tế lần đầu
tiên được tổ chức tại Việt Nam được tỉnh Bình Định hút về đã họp báo công bố Giải
Đua thuyền máy Nhà nghề Quốc tế Grand Prix of Binh Dinh 2024. Đây là giải đua
được đăng cai tổ chức bởi Liên đoàn đua thuyền máy Quốc tế (UIM), gồm hai giải:
đua thuyền máy UIM- F1H2O và mô tô nước UIM-ABP Aquabike! Cả hai giải đua đều
ở hàng cao cấp nhất thế giới. UIM là tên viết tắt của Liên đoàn Thể thao mạo hiểm
Quốc tế được thành lập năm 1922 từng tổ chức nhiều giải đua vô địch thế giới. Trong
đó, nội dung UIM-F1H20 từ năm 1981, còn UIM-ABP Aquabike từ năm 1992.
Giải đua thuyền máy Nhà nghề UIM-F1H20 là một trong những giải đua tốc độ
cao và mạo hiểm với các pha điều khiển đẳng cấp, đầy kịch tính như vượt qua những
khúc cua gấp với tốc độ trên 145 km/h và đạt tốc độ tối đa 226 km/h trên những đoạn
thẳng. Tốc độ kỷ lục thế giới của bộ môn này là 261 km/h!
Trong 38 năm (1984 - 2021), môn thể thao này đã tổ chức 297 giải đua lớn tại 33
quốc gia trên năm châu bao gồm: Châu Âu: Ý, Nga, Pháp, Đức, Bồ Đào Nha; Trung
Đông: Qatar, UAE, Kuwait; Châu Phi: Ai Cập; Châu Á: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật
Bản, Malaysia, Ấn Độ, Sri Lanka. Và tháng Ba năm 2024 sự kiện sẽ diễn ra tại Bình
Định, Việt Nam.
Giải mô tô nước UIM-ABP Aquabike được coi là một trong những giải đua hấp
dẫn bậc nhất trên thế giới. UIM-ABP Aquabike gồm nhiều loại thể thức và các chặng
đua khác nhau. Giải đấu gồm ba thể thức: Runabout GP1; Ski GP1 cho nam, nữ và thể
thức Freestyle. Trong đó thể thức Freestyle được coi là hạng mục ngoạn mục và phổ
biến nhất, nơi các tay đua thể hiện kỹ năng, sự sáng tạo và khả năng biểu diễn nghệ
thuật với các màn nhào lộn và kỹ xảo trên không bao gồm các độ xoay 180, 360 và
540 độ. Thể thức Ski GP1 nhanh và kịch tính, trong đó các tay đua sẽ đua trên các xe
đua Ski, một loại mô tô có tốc độ nhanh và được điều khiển khi đứng. Thể thức này
bao gồm nhiều chặng đua ngắn, và các tay đua sẽ phải vượt qua các rào cản và thử
thách khác nhau để đạt được thời gian tốt nhất. Thể thức Runabout GP1 được xem là
hạng mục quan trọng nhất của giải đấu. Runabout GP1 sử dụng các loại thuyền máy
VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 3

lớn nhất, mạnh và nhanh nhất trên nước. Các tay đua có thể chọn ngồi hoặc đứng
trên chiếc thuyền đua của mình, có khả năng đạt tốc độ lên đến 170 km/h.
Giải đua thuyền máy Nhà nghề Quốc tế Grand Prix of Binh Dinh 2024 sẽ diễn ra
ngay trên đầm Thị Nại của TP. Quy Nhơn, nơi có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn
quốc tế về mặt nước, sức gió, điều kiện tự nhiên, xã hội và văn hóa. Nơi đây cũng là
điểm du lịch hấp dẫn thu hút hàng trăm nghìn lượt khách trải nghiệm mỗi năm. Giải
đua mô tô nước UIM-ABP Aquabike khởi động từ ngày 22.3 đến 24.3.2024; trong khi
đó Giải đua thuyền máy UIM F1 H20 sẽ diễn ra từ 29.3 đến 31.3.2024, quy tụ hơn 70
vận động viên, bao gồm các tay đua kỳ cựu đến từ nhiều quốc gia trên thế giới.
Trong nhiều năm qua, cùng với sự phát triển hạ tầng du lịch, tỉnh Bình Định đã
mạnh dạn tổ chức nhiều sự kiện quốc tế lớn mà Festival Quốc tế võ cổ truyền Bình
Định là sự kiện thường xuyên và gần nhất là tổ chức đêm chung kết cuộc thi Hoa hậu
thế giới Việt Nam vào ngày 22.7.
Giải Đua thuyền máy Nhà nghề Quốc tế Grand Prix of Binh Dinh 2024 dự kiến
sẽ thu hút khoảng 30.000 khách quốc tế cùng với người hâm mộ trong nước, trong
tỉnh về thành phố Quy Nhơn chiêm ngưỡng những trận đua kịch tính cùng với các
tiết mục nhạc sống đặc sắc và những hoạt động hấp dẫn khác. Ngoài lượng khách
du lịch hạng sang với những yêu cầu về điều kiện phục vụ ăn ở cao cấp sẽ có khoảng
200 triệu người theo dõi trực tuyến trên các nền tảng. Phát biểu tại cuộc họp báo,
ông Phạm Anh Tuấn, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định khẳng định:
Thông qua việc tổ chức giải đua này, tỉnh mong muốn đẩy mạnh quảng bá, truyền
thông về hình ảnh con người, danh lam thắng cảnh Bình Định đến các du khách
quốc tế; qua đó tạo sự liên kết bền vững giữa du lịch Bình Định với các tổ chức, tập
đoàn, doanh nghiệp có uy tín trên toàn quốc và quốc tế. Ông nhấn mạnh: “Bằng
tất cả trách nhiệm của mình, tỉnh Bình Định cam kết tạo mọi điều kiện tốt nhất và
luôn hỗ trợ cho Công ty Cổ phần Bình Định F1 tổ chức thành công Giải Đua thuyền
máy Nhà nghề Quốc tế Grand Prix of Binh Dinh 2024 và mong rằng giải trở thành sự
kiện thường niên trên miền đất Võ Bình Định và ngày càng thu hút nhiều vận động
viên tham dự”.
Chỉ còn 8 tháng nữa cho Bình Định chuẩn bị mọi điều kiện để một sự kiện thể thao
quốc tế quy mô diễn ra trên mặt đầm Thị Nại và thành phố Quy Nhơn đón tiếp một
lượng khách quốc tế lớn thật sự là không dễ khi mùa mưa đang tới cùng lúc với việc
tổ chức các hoạt động mừng Đảng mừng xuân Giáp Thìn!
Bởi cuộc đua không chỉ dành cho các tay đua, không chỉ dành cho đơn vị tổ chức
sự kiện mà thực sự là một cuộc đua dành tất cả các ngành, các cấp có liên quan để
tạo được một đường đua lý tưởng trên mặt đầm Thị Nại, một không gian quan sát
cuộc đua lý tưởng trong khu vực đường đua dành cho khách xem, một điều kiện ăn,
ở tốt nhất có thể trong việc đón và phục vụ khách. Và trên tất cả là một môi trường
du lịch văn minh, thân thiện được thành nếp ở thành phố Quy Nhơn!
D.H
4 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Bút ký
KỶ NIỆM 76 NĂM NGÀY THƯƠNG BINH LIỆT SĨ (27.7.1947 - 27.7.2023)
Trạm phẫu tiền phương

còn một cái tên
BÙI TẤN PHƯỚC
Khi cuộc kháng chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt nhất, dưới tán
rừng Dông Dài trong dãy núi Chóp Chài thuộc địa phận thôn Xuân Vinh, xã Hoài
Mỹ, huyện Hoài Nhơn (nay là TX Hoài Nhơn) có một trạm phẫu tiền phương
mọc lên, tiếp nhận và chữa trị cho hàng trăm lượt chiến sĩ giải phóng bị thương
ở các mặt trận phía Đông Quốc lộ 1A chạy qua địa bàn huyện. Lúc cao điểm,
trạm có 28 cán bộ chiến sĩ là y sĩ, y tá, điều dưỡng, nuôi quân và bảo vệ. Trạm đã
trải qua hai trận càn liên tiếp, kinh hoàng của địch quân, tưởng chừng bị chôn
vùi tất cả nhưng những điều kỳ diệu đã xảy ra…
Và giờ đây trên bản đồ di tích lịch sử cấp tỉnh có một cái tên: Trạm phẫu núi
Chóp Chài.
Trong tọa độ lửa

Những năm 1970 - 1971, tình hình chiến sự ở phía Bắc tỉnh ta có nhiều bất
lợi. Địch tăng cường vây ráp - lùng sục, lập nhiều chốt kiểm soát trên Quốc lộ
1A, chia cắt Đông - Tây đường, hòng ngăn chặn sự phối hợp giữa bộ đội địa
phương với bộ đội chủ lực và co cụm vùng giải phóng. Trong khi đó, quân giải
phóng quyết tâm giành thế chủ động trên chiến trường, tạo thế áp đảo đối
phương trên mặt trận ngoại giao tiến đến đàm phán Pari. Để thực hiện được
thế trận này, huyện đội Hoài Nhơn đã nhanh chóng xây dựng nhiều phương án
tác chiến, mở nhiều chiến dịch phía Đông đường, thành lập mới một số binh
trạm bí mật, trong đó có Trạm phẫu núi Chóp Chài (01.1971).
Trạm đứng chân trên sườn núi phía Bắc, có tục danh: Dông Dài, cao khoảng
450m so với mực nước biển. Cạnh trạm có vài khe suối vắt ngang, đổ về lòng

chảo dưới chân. Mùa nắng, các khe, rạch đều khô khốc. Muốn có nước sinh
hoạt, người lính quân y phải xuống tận chân núi cõng lên. Không gian trạm
chiếm khoảng 01km2, gồm nhiều lán: phẫu, trị thương, cách ly, bếp ăn và 11
chiếc hầm bí mật bao quanh, phòng lúc pháo, bom. Trạm nằm yên dưới tán
rừng nhiều tầng. Mái lán phủ ni lông, cách nhau tầm 10 - 15m. Bếp nấu là bếp
Hoàng Cầm, không tỏa khói. Giường trạm được làm bằng cây, đan dây rừng, lót
cỏ khô, trải chéo dù… Biết trạm phẫu có vai trò to lớn: vừa cứu - dưỡng thương
vừa đào tạo y tá để bổ sung cho các chiến trường xa nên khi xây dựng, Huyện ủy
Hoài Nhơn tính toán rất kỹ và chỉ cử đảng viên vào dựng lán, đào hầm. Quanh
trạm, tuy hơi xa nhưng bốn hướng đều có các đơn vị bộ đội địa phương từ C1
đến C4 trú ẩn.
Thấy quân giải phóng mở nhiều trận đánh táo bạo phía Đông đường nhưng
không thấy dấu vết di chuyển thương binh về trạm phẫu Bác Ái phía Tây đường,
địch thăm dò và lục lạo nhiều nơi nhưng vẫn không tìm được chính xác nơi chữa
trị thương binh. Nghi ngờ núi Chóp Chài có trạm quân y, chúng gọi pháo dội
liên tục. Nhiều vạt rừng vốn xanh, giờ rách toạc, trống hoác. Mặt khác, chúng
cho nhiều phi đội UH-1 chia nhiều tốp, bay dàn ngang phóng rốc két rồi rà
sát mặt rừng, hòng truy tróc những cơ sở bí mật của quân giải phóng. Nhưng
không! Núi Chóp Chài vẫn thẳng lưng, vững chân và rộng lòng che chở cho
trạm phẫu an toàn trong bom, pháo…
Rồi ngày khủng khiếp ấy đã đến với trạm phẫu - ngày 24 và 25 tháng Hai năm
1972. Không ai ngờ kẻ thù của trạm lại chính là người từng dựng lán, đào hầm
công sự trước đây nay đã chiêu hồi. Cuộc càn quét do hắn dẫn đường bắt đầu
bằng nhiều loạt pháo lớn rung chuyển núi đồi. Các đơn vị bộ đội địa phương
trú quân ở bốn hướng trạm cứ ngỡ chúng đổ quân đánh mình nên lặng lẽ rút
êm về hướng an toàn. Còn trạm thì ngược lại, cứ nghĩ chúng đánh các đơn vị bộ
đội xung quanh. Và rồi bất ngờ chúng áp sát trạm với quân số khá đông, gần
một đại đội lính Cộng hòa. Lúc này anh Lý Văn Thông - Trạm trưởng, cùng một
chiến sĩ quân y đi họp trên binh trạm tỉnh, anh Tôn Thất Minh và Nguyễn Quốc
Trị - những người làm nhiệm vụ cảnh giới - thấy chúng quá đông nên vội rời
vị trí và đề nghị anh chị em rút xuống hướng an toàn. Vì quá thương và không
nỡ bỏ mặc thương binh, những nhân viên quân y của trạm đã hợp sức đưa tất
cả các anh xuống hầm. Đưa được người cuối cùng xuống nơi trú ẩn cũng là lúc
chúng ập tới. Tiếng thét gọi hàng, tiếng súng, lựu đạn nổ rền hố núi… Rồi ngày
hôm sau, cảnh khui hầm diễn ra. 17 nhân viên y tế và thương binh ở trạm ra đi
tức tưởi.
Kinh khủng và diệu kỳ

Lần theo nguồn tin, tôi tìm gặp những nhân chứng sống trong vụ thảm sát
năm ấy. Đó là những: anh Nguyễn Hồng Sinh ở phường Tam Quan Nam, chị Trần
Thị Thúy Vân, chị Nguyễn Thị Có (Hồng Nga) cùng ở phường Tam Quan Bắc.

Các anh chị cho biết: Trong vụ ấy, còn sáu người sống sót. Hiện, chị Nguyễn Thị
Huê quê ở phường Hoài Hải (TX Hoài Nhơn) đã vào TP Quy Nhơn sống cùng con
gái, chị Nguyễn Thị Điệp lấy chồng ở Sa Huỳnh (Quảng Ngãi). Rồi các anh chị kể
cho tôi nghe khoảnh khắc cận kề cái chết, chết đi sống lại, nhìn đồng đội hy sinh
nhưng bất lực… thật khủng khiếp và diệu kỳ.
Tầm 08 giờ sáng ngày 24.2.1972, sau khi đưa nốt người thương binh nặng
nhất xuống hầm, nhiều tiếng chân lạo xạo đã đến rất gần. Các chị: Có, Vân, Điệp
- những người con gái chưa tròn 18 tuổi - định bám chân anh y sĩ Nguyễn Văn
Giáp theo về hầm bí mật. Anh quay lại, ném cho cái bi đông nước và chiếc radio,
bảo: “Ở lại hầm gần, không còn kịp nữa!”. Nói xong, anh cùng mấy anh em phóc
ngược lên đỉnh đồi. Các chị ngơ ngác, luýnh quýnh, liếc nhìn chị Huê - người
dạn dày nhất trong số 04 người. Chị Huê chui tọt vào một chiếc hầm đã sập từ
ngày mới đào. 03 chị còn lại vội vã chui theo, khi đó tiếng súng của đối phương
đã nổ ran phía lán bếp. Các chị ngồi co rúm, nén hơi thở và nghe ngóng tiếng
động.
Các anh: Sinh, Giáp, Phạm Công Nghiệp, Trần Văn Vân, Nguyễn Văn Hoa
cùng chui vào một hầm chữ U có trang bị lựu đạn. Tại đây, khi các anh vừa động
viên nhau “chấp nhận hy sinh, quyết không đầu hàng” thì chúng ập đến, khui
hầm. Anh Nghiệp cố níu giữ nắp hầm được một lúc rồi buông tay và ném ngay
một quả lựu đạn đã rút chốt lên phía chúng nhưng lựu đạn không nổ. Một tràng
tiểu liên AR15 lập tức găm thẳng xuống miệng hầm, kèm theo 03 quả lựu đạn
nổ liên tiếp rền rêm sườn núi. Anh Sinh thấy anh Nghiệp và anh Giáp gục ngay
trong loạt đạn này. Sinh và hai anh còn lại lùi sang ngách ngang. Vừa qua khỏi
góc ngách, hai quả lựu đạn nữa rớt xuống từ lỗ thông hơi, nổ đanh thét làm
chết anh Vân và anh Hoa. Anh Sinh chưa kịp nghĩ ra cách ứng phó thì một quả
nữa rớt tiếp khiến anh bất tỉnh. Khoảng 09 giờ đêm, anh Sinh nghe lạnh và tiếng
gió rừng thổi ràn rạt. Anh cố mở mắt nhưng rất khó bởi đất cát đóng dày. Anh
phải dùng tay khèo từng chút một. Rồi anh nhìn thấy dáng cây rừng lờ mờ dưới
ánh trăng thượng tuần. Nhìn lại mình, anh thấy thân thể nằm úp trên miệng
hầm, trong một nửa ngoài một nửa. Anh cố nhớ chuyện gì đã xảy ra nhưng chỉ
nghe bàn tay rát buốt. Đưa tay lên xem, anh biết đồng hồ và chiếc nhẫn - kỷ vật
của mẹ trao - đã mất. Anh tự nhủ: “Đây chính là lý do mà chúng kéo mình ra tới
miệng hầm”. Nằm một lúc, thấy mình tỉnh táo, anh bò ngược vô hầm gọi, lay
nhưng không ai trả lời. Anh nằm lại với đồng đội một đêm, đến sáng mới bò
ra, nhặt vội mấy mảnh chéo dù rơi vãi, quấn lấy những vết thương ở bàn chân
rồi lê bước khỏi trạm. Vừa được một đoạn, anh giật mình vì tiếng súng nổ đanh
phía trạm. Anh vội tấp vào mấy gộp đá ẩn thân thêm một ngày đêm nữa. Nhờ
việc nằm lại này mà anh không phải đối mặt với toán lính biệt kích Cộng hòa
đang nằm chờ quân giải phóng đến giải vây trên Đồi Tranh bên cạnh. Chúng
đi, anh nhai vội mấy ngụm lá rừng rồi cố chống gậy vượt đồi. Đến chân đèo Lộ
Diêu, nghe tiếng người đi chợ, anh mừng nhưng không dám lên tiếng. Ngồi

bên một hố nước định rửa
vết thương chân, anh nghe
có tiếng nấc nghẹn ở phía
sau. Quay lại, anh thấy Minh
và Trị. Ba người lao vào ôm
nhau, mếu máo, sụt sùi. Anh
Sinh nghèn nghẹn, lắc đầu:
“Hy sinh… hết… rồi!”.
Sáng ngày 25, lúc anh
Sinh rời đi là chúng đã
quay lại gần đến trạm. Có lẽ
chúng nghi ngờ: còn bỏ sót.
Những nhân chứng sống trong vụ thảm sát ngày 24,25.01.1972
Các chị: Vân, Có, Huê, Điệp về thăm trạm phẫu núi Chóp Chài. Ảnh: T.V
ngồi co rúm trong chiếc
hầm sập nghe tiếng chúng
gọi hàng. Một lúc sau có
tiếng nữ giới giãy giụa, gào
khóc, tiếng giày bốt đờ sô
giẫm đạp rồi tiếng súng nổ
từng tràng… kinh hãi. Cũng
may, kẻ chiêu hồi biết rõ
chiếc hầm bốn chị ngồi là
chiếc hầm sập từ lúc đào
nên không dẫn lính tới. Các
chị ngồi trong ấy suốt sáu Chị Nguyễn Thị Có - người còn sống sót trong vụ thảm sát -
ngày đêm, khô khốc, đói lả, bên khung dệt chiếu cói thường ngày. Ảnh: T.V
phải chia nhau từng giọt nước tiểu và động viên nhau vượt qua cơn nguy hiểm.
Đến đêm thứ sáu, chị Huê ngoi đầu lên hít thở và quan sát. Thấy rừng yên ắng,
chị mạnh dạn bò ra bứt - nhai vội mấy ngụm lá, liếm chút hơi sương rồi quay
vào bàn việc thoát thân. Các chị rời hầm ngay trong sáng sớm hôm sau. Đi một
đoạn, gặp hố nước, ai cũng mừng quýnh. Uống xong, thấy chim kềnh kềnh rà rà
trên đầu, các chị nhìn nhau rồi đảo mắt. Cảnh tượng hiện ra trong khoảnh rừng
trước mắt thật hãi hùng và đau xót. Xác của bốn chị: Nguyễn Thị Sương, Trần
Thị Hiệp, Võ Thị Lâu, Nguyễn Thị Hàn không mảnh vải che thân, đang trong giai
đoạn phân hủy… Có lẽ các chị cùng trú một hầm, hy sinh trong ngày hôm sau
do chúng khui hầm, kéo lên hiếp rồi giết. Không thể làm gì được trong lúc này,
bốn chị đành cúi đầu trước đồng đội rồi lặng lẽ ra đi. Các chị đi thật nhanh về
hướng Lộ Diêu vì ở đó có nhiều cơ sở cách mạng. Vừa đi, các chị vừa cảnh giới.
Gặp trái, lá gì ăn được, các chị đều ngắt - bỏ vào miệng. Đến chạng vạng, các
chị mới vào được nhà của một cơ sở ở xóm Bốn. Các chị ôm chủ nhà nấc nghẹn.

Mãi xanh
Sau thảm sát gần một tháng, Huyện đội Hoài Nhơn tiếp tục khôi phục lại
trạm phẫu tại sườn đồi phía bên kia của Dông Dài, cách trạm cũ một con suối.
Thi thể của các chị xấu số được bí mật chuyển đến nơi an toàn chôn cất. Những
người hy sinh trong hầm, được du kích Hoài Mỹ lăn đá lấp miệng chờ ngày
di chuyển. Các anh chị còn sống tiếp tục trở lại trạm phẫu cứu chữa thương
binh. Trạm mở rộng đối tượng tiếp nhận, có ngày phải giải phẫu 20 lượt thương
binh là du kích và dân thường bị thương, góp phần tích cực vào công cuộc giải
phóng tỉnh nhà.
Năm 1998, chính quyền xã Hoài Mỹ đã đưa hài cốt các anh chị ở Trạm phẫu
về nghĩa trang liệt sĩ xã. Trong số 17 liệt sĩ hy sinh năm ấy có 12 mộ phần ghi
đầy đủ danh tính, địa chỉ, ngày tháng hy sinh và 05 mộ phần là thương binh
chưa xác định được danh tính. Nhận thấy sự hy sinh của các anh chị là cao cả, có
nhiều ý nghĩa to lớn, tháng 7.2014, Huyện ủy Hoài Nhơn đã chỉ đạo cho UBND,
Mặt trận và các đoàn thể cùng ngành kiểm lâm huyện tổ chức phát tuyến, mở
đường, làm đường băng cản lửa và xây dựng Khu di tích Trạm phẫu Dông Dài
núi Chóp Chài. Đoàn Thanh niên của huyện tích cực đi đầu trong việc đóng góp
ngày công: đào rãnh, vác đá, khiêng vật liệu xây dựng… lên đồi cao. Công trình
được hoàn thành với quần thể: bia chứng tích, 350 bậc đá lát trong tổng chiều
dài 200m, lan can vịn qua khe suối, bia sơ đồ di tích, nhà bia tưởng niệm và bia
đánh dấu số hầm. Hoàn thành xong công trình, UBND huyện tiếp tục xây dựng
và gửi hồ sơ đề nghị công nhận. Đến tháng 01.2018 Trạm phẫu núi Chóp Chài
được UBND tỉnh công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Trò chuyện với anh Trần Đình Hướng - Phó bí thư Đoàn Thanh niên phường
Hoài Mỹ - tại khu di tích Trạm phẫu núi Chóp Chài, anh cho hay: “Mặc dù trạm
nằm trên núi cao, đi lại khó khăn nhưng cứ đến ngày lễ, Tết, các hội, đoàn thể
ở địa phương đều tổ chức thăm viếng và dâng hoa. Riêng Đoàn Thanh niên
phường, mỗi năm 02 bận vào dịp 26.3 và 27.7, đều tổ chức cho thanh thiếu niên
thăm và ôn lại truyền thống kiên trung, bất khuất của các cô chú tại Trạm phẫu
để từ đó hình thành cho thế hệ trẻ những phẩm chất tốt đẹp, trong đó có lòng
biết ơn và sự trân trọng thành quả cách mạng”.
Đến thăm khu di tích Trạm phẫu núi Chóp Chài vào một ngày hè nắng gắt,
vượt mấy trăm bậc đá lát lên đến giữa sườn đồi nhưng tôi không thấy nóng.
Màu xanh của rừng tự nhiên đã rợp mát cả binh trạm. Những cây sầm ná bên
lán phẫu, mận núi bên bếp ăn trong câu chuyện các anh chị kể nay đã cao to
lắm rồi. Tán nó tròn đều, tỏa rộng. Hoa nó xinh xinh, thoảng hương khắp cả khu
rừng.
B.T.P

Về một thế giới thật lạ
LÊ VĂN HIẾU
Nơi có con suối trong vắt

Những con cá đợi gặm gót chân nàng
Sẽ có mù sương làm chăn mỏng

Đắp thân ngà ngọc của nàng
Xin nàng đừng se se lạnh

Còn có vòng tay ôm
Nàng rúc trong ngực ta nàng thở

Núi đồi che bóng cho nàng
Bức tranh đẹp hơn là danh họa

Treo cỡ nào cũng nghiêng...

Xanh cỏ xanh mây xanh biển xanh trời
NGUYỄN NGỌC HƯNG
Gieo vào đất

cỏ xanh
Gieo lên trời
mây biếc
Gieo xuống biển
mênh mông hồn Việt
Máu gọi máu
Yêu thương gọi yêu thương
Hờn căm gọi căm hờn
Giọt thẫm giọt hồng rưng rưng trộn lẫn
Mặn lòng nước cũng đậm màu hơn.
Vì Tổ quốc quên mình

Các anh không lạnh lẽo cô đơn
Dẫu hài cốt chưa lên bờ yên nghỉ
Đáy biển sâu cỡ nào
Xa đất liền bao nhiêu hải lý
Vẫn ấm êm vòng tay mẹ muôn đời.

Một tiếng ơi hàng trăm giọng đáp lời
Cõi âm
Cõi dương
Cõi tình yêu bất tử
Cõi chính sử và cõi xanh huyền sử
Chưa bao giờ lu lấp bụi mờ tan bọt sóng lãng quên.
Di hài các anh dẫu mất dẫu còn

Mãi mãi những cái tên
Khắc lên trời
mây xanh
Khắc vào đêm
trăng sáng
Khắc lên đầu ngọn sóng
biển trong lành
Những cái tên khắc chậm khắc nhanh
ban mai chạng vạng
Những cái tên khắc vào năm tháng
không thể nào quên lãng
dẫu âm thầm xương dâu mộ gió
chẳng vô danh.

Đúng sáu giờ
Điểm nhịp long lanh
Những quả chuông khắp ba miền lên tiếng
Những bông hoa lặng lẽ tỏa hương
Những nén nhang thơm hóa khói vô thường
Thiên - địa - nhân kính cẩn cúi đầu
Kết nối âm dương
Hợp long cầu - sinh - tử.
Tưởng niệm các anh không chỉ là nghĩa cử

Ơi vong linh những liệt sĩ anh hùng
Sống vì Tổ quốc Nhân dân thác cũng vì Nhân dân Tổ quốc
Chúng tôi nguyện theo dấu người đi trước
Xông pha xuống biển lên rừng
Đinh ninh tâm đồng ý hiệp
Vượt qua bão đạn mưa bom sóng gió điệp trùng
Một ngã xuống mười lao lên bước tiếp
Vì trọn vẹn non sông vì thịnh suy tổ nghiệp
Sẵn sàng tiêu diệt kẻ thù chung!
N.N.H

Bảo tàng của cha
DUY HOÀN
Tháng Tám ùa về trong kí ức của cha

“Bảo tàng” nhỏ ông mân mê từng kỷ vật
Những huân, huy chương ngời lên đỏ rực
Đôi dép vẹt mòn, chiếc gậy vượt dặm dài...
thuở Điện Biên, Trường Sơn
Có gì đâu! Góc nhà nhỏ giản đơn

Với cha đó là gia tài hạnh phúc
Cả một đời hiến dâng vì Tổ quốc
Mai này dành lại cháu con
Cờ búa liềm cha thề với nước non

Áo trấn thủ, mũ tai bèo còn đó
Lấp lánh những hợp thành trên ve áo cha một thuở
Dòng nhật kí dẫu nhuốm màu nhưng thắp lửa
mãi trong con

Tấm áo mẹ đan thuở ấy vẫn còn
Chiếc khăn nhỏ tặng cha ngày lên đường
thay lời hò hẹn
Ba lô cũ sờn vẫn căng đầy hoài niệm
Chồng thư cha gửi ngày nào có chỗ đẫm nhòa,
mẹ nhung nhớ gửi vào đêm
Đồng đội người còn, người mất vẫn vẹn nguyên

Những tấm ảnh vượt thời gian mãi bên nhau
nâng niu tri kỷ
Bảo tàng nhỏ của cha đời đời trân quý
Màu hoa đỏ mãi diệu kỳ, dung dị đến linh thiêng.
D.H

Ông cháu
Viết cho Đức Tuệ
HOÀNG BẢO LINH
Sáu tuổi đọc tiếng Anh

ông học theo lẩm nhẩm
cháu học thuộc rất nhanh
còn ông thì lẩm cẩm
cháu bảo: - Ông quá chậm

- Ừ, thì ông chậm mà
bởi vì ông đã già
làm sao mà bơi ngược...
cháu tung tăng đi trước

ông chầm chậm theo sau
cháu lớn lên từng bước
bóng ông ngắn lại dần.

nắng sớm trải vàng sân
chim trong vườn ríu rít
ông cháu cùng quấn quýt
nói cười thơm gió mai
phía trước - đường - rộng dài

trang đời và trang sách
trí tuệ và nhân cách
đưa cháu vào tương lai...
H.B.L

Biển
VÕ NGỌC THỌ
Sóng biển vẫn hiền hòa

Vỗ vào đá
Mơn man bãi cát
Như mọi ngày
Tâm không còn mấy biến động

Những gương mặt thân quen
Lần lượt hiện ra
Kẻ còn người mất
Cuộc sống thật không dễ dàng gì
Tiếng sóng biển

Đều đều an ủi người đi xa
Dìu dặt động viên người ở lại
Lòng biển rộng

Gần gũi bao dung đến vô cùng.

Thú rừng
BÙI MINH VŨ
Làm sao vẽ chân dung

Con thú rừng thời khắc trúng tên
Bóng tối lò mò bỏ trốn

Tiếng khóc của con thú rợn gào
Như tiếng người
Hiển nhiên
Ban mai đang đến gần
Rọi mặt tôi.

Nhớ làng
(Trích trường ca “Rừng vàng biển bạc”)
VĂN CÔNG HÙNG
Những cánh rừng xưa đã thành dĩ vãng

đất lật tung dưới ánh sáng mặt trời
những viên sỏi tự nung trong nắng lửa
đốt mắt nhìn cô gái Jrai
Những hoàng hôn giờ cứ bầm như máu

cửa rừng toang hoang tứ phương như biển thời hồng hoang
những con đường như rắn bò cắt dọc ngang thảm lá
đất đỏ hực lên cú thở hắt cuối cùng
biệt phủ mọc lên thay lá

bê tông chồm vào giấc mơ
những giấc mơ chổi đót
những giấc mơ nấu rượu nuôi heo
giấc mơ củng cố tương lai bằng hy sinh đời bố...
Những trạm thu giá cứa ngang cánh rừng

chắn đường con nai về suối
những thân phận vút lên thân phận
chôn ngày xưa trong hào nhoáng kinh kỳ
đại gia đại gia đại gia
ra đường gặp đại gia, đại gia lăn như mặt trời sa mạc

em. Mỗi buổi chiều ra suối
suối chỉ còn rêu
rêu khô như ngày mặt trời xuống chậm
lăn trên hòn sỏi
lăn trên lòng suối
lăn trên tiếng mang tác tìm bầy
gặp những tan tác
thấy những mùa hoang
những khu nhà mồ bê tông
những cột nhà rông bê tông
cầu thang bê tông
bàn chân khô lạnh
bàn chân bằng như mặt gạch
bàn chân quen những thân gỗ lõm mòn
làng như tổ chim treo vào thung lũng

mở mắt ra là thấy rừng
rừng nâng giấc từng ngày ăn đêm ngủ
rừng dựa vào làng
giờ làng phơi trong nắng
làng ngập trong mưa
làng bần bật trong gió
làng bê tông
làng gạch
làng tôn...
V.C.H

HUỲNH DŨNG NHÂN
Quy Nhơn
Có một buổi sáng Quy Nhơn
Từ điển không thể nào định nghĩa
Ví dụ như màu xanh biển cả
Nước không thể nào xanh hơn
Con còng chạy, chân không chạm cát vàng
Quạt gió quay hiền lành như bạn tôi từ tốn
Đầm Thị Nại vút lên một dáng cầu.
Quy Nhơn đèn màu

Sông Hà Thanh đặt tên cho 5 cây cầu phố thị
Các Resort khoác cho Quy Nhơn một hình hài kỳ vĩ
Thương hiệu đâu chỉ là đất Võ mà thôi.
Kỷ niệm như rượu Bàu Đá cháy môi

Đâu rồi bữa cơm sinh viên ở trước cổng ga tàu
Ăn bát cháo phải xin thêm rau, bánh tráng,
Dù cơ cực, song rất là lãng mạn
Chưa bao giờ nguôi trong câu hát vần thơ
“Ai mua trăng tôi bán trăng cho”
Tôi đến Quy Hòa nhớ Hàn Mặc Tử

Hôm nay tôi trở lại Quy Nhơn
Mây Eo Gió siêu nhiên hơn mây nơi khác
Chiều đến Kỳ Co ngắm hoàng hôn đẹp nhất
Giọt nước nơi đây trong sạch đến không ngờ.
Đã hiểu vì sao bè bạn phương xa

Lại chọn xứ cát vàng làm nơi khởi nghiệp
Đó là miền Trung mỗi khi mặt trời mọc
Rất nhiều mây nhưng sẽ rất bình minh.

Đà Lạt mưa đầu mùa
Đà Lạt mưa
Cao nguyên rồi cũng mưa
Cứ chờ đợi điều gì đến sẽ đến
Những giọt mưa hình như càng lấp lánh
Khi đến từ cao điểm của chờ mong
Tôi che cái dù hờ hững như không
Để cơn mưa thấy tôi
Và tôi thấy từng giọt nước
Những rặng thông
Như hàng mi mơ ước
Dưới bầu trời rớm lệ đã ngàn năm…
Đà Lạt, 5.2023

Mùa hè
Cái cây khỏa thân lộ thớ gỗ chai sần
Chiếc xe cởi trần, bỏng xăng dầu cháy xém
Tòa nhà bung cửa phơi chiếu giường buồn chán
Mùa hè đường phố cũng khỏa thân
Thiếu nữ vô tình mang đến cả Thanh Xuân...

H.D.N

Hạnh phúc trước cơn mưa
HUỲNH DUY HIẾU
Em đang nép vào anh

Dưới sảnh một căn nhà đang khép cửa
Nhìn cơn mưa đang bay
Mềm như sương rụng
Đừng nghĩ gì về những điều mình đã có

Ngay cả trong giấc mơ
Chẳng hạn như chúng ta đang trở về tuổi 20
Với những nụ hôn tập tò nơi công viên xa lạ
không một ánh đèn
Những lùm cây say ngủ
Lặng im nhai lại nỗi buồn
Niềm vui vỗ cánh bay lên
Lẩn nhanh vào bóng tối

Đừng nghĩ gì về những điều mình chưa từng nghĩ đến
Trong mai sau
Rằng anh sẽ bước đi bằng những bước chân chập chững
Như đứa trẻ tập đi bên vòng tay mẹ
Thèm được chở che
Đứa trẻ chính là anh
Anh lại là đứa trẻ
Mẹ cũng chính là em
Em lại là bóng mẹ
Giấc mơ bỗng trở thành sự thật
Rất gần và rất xa
Khi lá mùa héo úa
Hãy nghĩ gì về những điều chúng ta đang hít thở

Với cơn mưa đang bay
Hạt non tơ mềm như sương rụng
Dẫn ta vào tình yêu đêm nay
Những nụ hôn cho nhau sẽ còn xanh mãi
Và trái tim gõ nhịp thì thầm
Dưới sảnh một căn nhà đang khép cửa
Có hai người bên nhau
Hãy nghĩ gì về những điều chúng ta đang có mặt

Không phải hôm qua
Không phải mai sau
Mà chính là những gì chúng ta đang tận hưởng
Thứ hạnh phúc lấp lánh
Trước cơn mưa tuyệt vời.
H.D.H

Chiều Vân Phong
QUỐC SINH
Những con đường đã nở bao nhiêu hoa?

Những khung trời đã đổ bao nhiêu mưa?
Những chia xa đã thức bao nhiêu nhớ?
Đã thổi bao nhiêu hoang tàn tôi?
Cho lần về
Bấm phím cùi bắp gọi H.

“Thuê bao quý khách...” xa xăm như một cọng gió
cuối mùa
Boja(*) ơi Boja trà thơm loang quán lạnh
Hò hẹn với rượu hầm, âm nhạc với bất tận...
giờ đã thắp lên chưa?
Như những dãy núi ngâm chân mình trong biển

Bấy lâu tôi ủ phiền muộn vịnh lòng
Nay đất đai đang xanh trăm dự án

Ngàn giấc mơ bay trên Vân Phong
Bấm gọi thêm lần nữa

Vẫn “Thuê bao quý khách...”
Thờ thẫn, bồn chồn
Những tháng năm đến thời bù đắp
Mà tôi ở Mỹ Giang mà người ở Đầm Môn

Không giống những con sóng hiên ngang bờ bãi
Bấy lâu tôi bò bẫm quanh câu chữ buồn
Ôi chiều nay phố vườn bừng hát

Mới bài thơ quê hương
Những khung trời đã đổ bao nhiêu mưa?

Những con đường đã nở bao nhiêu hoa?
Những chia xa đã thức bao nhiêu nhớ?
Đã thổi bao nhiêu hoang tàn tôi?
Cho lần về
Chẳng hề có cuộc nào từ nhấn phím

Vân Phong đã gọi cho tôi bằng những âm động phía chân trời
Nếu như người còn yêu, còn nhẫn nại đợi
Uống chung nhau giọt môi tươi...
Q.S
(*) Boja là tên một quán cà phê, bar, hầm rượu ở trung tâm thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa.

Tôi & mùa hạ & em
HỒ THẾ SINH
Tôi và mùa hạ và em
tháng năm phượng vỹ buông rèm tóc xanh
tình trong file nén lưu dành
nổ full ổ cứng chép thành bản sao
Tôi và mùa hạ nôn nao

em như chợt đến mưa rào sấm dông
rối tung lã chã phượng hồng
ướt mem từng cánh nhòe không thấy người
Em và mùa hạ rong chơi

đi từ đèn sách đăng khôi chưa về
bao lâu rồi hỡi tóc thề
tóc tôi đã ngả đôi bề trắng đen
Tôi và mùa hạ đã quen

chạm thu thả lá chong đèn đếm sao
mùa ngâu đợi cơn mưa ngâu
heo may trở gió bên cầu sắt se...

Về một thời đã cũ
Truyện ngắn TRẦN QUANG LỘC
Đất lề quê thói. Con gái làng tôi có thời tuổi thơ hồn nhiên, trong trẻo như
chút ít nhan sắc vừa đến tuổi trưởng giọt sương buổi sớm.
thành ra đi lấy chồng, không ít trường Nhà chị Lựu cách nhà ngoại tôi một
hợp còn vi phạm luật hôn nhân. Đến bờ rào thưa, bờ rào chỉ là ranh giới
thế hệ của tôi, vẫn chưa có người đẹp tượng trưng giữa hai nhà.
nào trong làng học hành đỗ đạt, làm Thời thơ ấu, chúng tôi rất hồn
nên danh phận. nhiên, vô tư. Những trưa hè thanh
Chị Lựu cũng vậy. Đang ở tuổi đẹp vắng, chị Lựu chui qua lỗ rào rủ tôi
nhất của đời người, tràn đầy khát vọng, vào vườn nhà ngoại nhặt quả rơi chơi
chị lên xe hoa khi vừa mới tốt nghiệp trò buôn bán đồ hàng, hoặc hái hoa
Trung học phổ thông! Nghe nói cha xuyến chi, hoa tầm xuân, hoa loa kèn
mẹ chị Lựu tham giàu. Ngày họ hàng kết thành từng chuỗi dài đeo trước
đưa dâu, tôi đứng từ xa nhìn chị Lựu ngực giả làm cô dâu chú rể. Vườn nhà
đẹp mảnh mai, quý phái trong bộ váy ngoại rộng lắm, toàn cây ăn quả như:
cưới màu thiên thanh với tâm trạng vui ổi, mận, khế, xoài, có cả loại cây mang
buồn đan xen. Mừng chị đã có bến đỗ tên chị. Mùa nào quả nấy. Thi thoảng
dù chưa biết trước đục - trong; buồn rủ nhau đi lang thang trên dãy đồi sau
vì từ nay tôi đã vĩnh viễn mất đi một lưng nhà ngoại hái trái chim chim, dủ
người bạn mà cũng là người chị họ xa dẻ và ngắm cảnh làng quê bàng bạc
đã cùng tôi gắn bó cả một thời thơ trẻ dưới ánh hoàng hôn. Lúc ra về, hái vài
nhiều kỷ niệm. ba hoa dủ dẻ cho vào túi áo, mùi hoa
Đêm tân hôn của chị Lựu, tôi cứ dại ngan ngát ngay cả trong mơ.
trăn trở, thao thức và hoài niệm về một Bà ngoại và ba má tôi xem Lựu như

con cháu trong nhà. Ngày lễ, Tết, hoặc đôi bạn hồn nhiên, vô tư.
có dịp xuống thành phố mua hàng họ, Bà ngoại tôi gốc Huế, từng là học
mẹ tôi thường đưa chúng tôi cùng đi. sinh trường Trung học Đồng Khánh.
Những chuyến đi xa như thế, chúng Ông ngoại ra Huế ôn thi tú tài thì gặp
tôi được dịp mở mang tầm mắt, được bà. Bà ngoại sống chuẩn mực, nghiêm
nhìn phố phường nhộn nhịp, xe cộ khắc, nhưng cũng độ lượng, vị tha.
ngược xuôi; được ngắm những tòa Ngoại rất quan tâm đến con cháu.
nhà cao tầng và biển cả mênh mông Một đận, giữa năm học lớp 10, trên
trong sự ngạc nhiên ngơ ngác. đường đi học về, tôi táng cho thằng
Lớn lên, tôi với chị Lựu học chung Mạnh một trận đến dập môi, tứa máu
trường, chung lớp, đi về có nhau như bởi cái tội sàm sỡ chị Lựu của tôi.
hình với bóng… Mạnh hơn tôi ba tuổi, phong độ, đẹp
Tuy sinh ra và lớn lên trên miền trai. Mạnh bỏ học giữa năm lớp tám,
quê chiêm trũng, nắng lửa mưa dầm, chuyên đi đòi nợ cho má nó, một bà
nhưng Lựu càng lớn càng thông minh, trùm cho vay nặng lãi. Cậy con nhà
xinh xắn, mảnh mai như người đẹp giàu, có quyền thế, Mạnh luôn tỏ vẻ
trong tranh của Tô Ngọc Vân, và mặc cao ngạo, coi trời bằng vung. Bị tôi tác
nhiên, là cái đích của bọn trai loi choi động vật lí, Mạnh giận lắm, nhưng biết
ngắm nhìn, tán tỉnh. tôi là con nhà võ nên ngậm miệng ăn
Thấy chúng tôi cứ quấn quýt bên thua, không còn dám quấy rầy chị Lựu
nhau, có lần, mẹ tôi nói nửa đùa, nửa nữa. Số phận dun rủi thế nào mà sau
thật: này, Mạnh là chồng chị Lựu!
- Lựu nè, sau này cháu về làm dâu Một tối, trăng mười sáu sáng vằng
nhà dì cháu nhé? vặc trên sân nhà ngoại. Ngoại và mẹ
Ngoại tôi đang ngồi đọc lại tập Hồn tôi bắc ghế ngồi trên hành lang nói
bướm mơ tiên của nhóm Tự lực văn về mùa màng thóc giống, về cuộc
đoàn, nghe mẹ nói thế, ngoại hạ tập sống trên thành phố. Còn tôi, tôi ôn
sách xuống, trách: bài chuẩn bị cho kì thi cuối năm. Đang
- Vớ vẩn! Nước có quốc pháp, nhà tập trung giải bài toán khó, bỗng nghe
có gia phong. Con Lựu với thằng Việt là bên ngoài có tiếng động nhẹ. Rời
họ hàng bên ngoại. Tuy họ xa, nhưng trang vở, phóng tầm mắt qua ô cửa,
cũng vương víu chút tình máu mủ. Xét nhìn ra giếng nước chỉ cách phòng
về tuổi đời, con Lựu hơn thằng Việt học chưa đầy sáu mét, tôi bắt gặp chị
hai tuổi. Xét về vai vế họ tộc, thằng Lựu đang thản nhiên cởi bỏ hết quần
Việt phải gọi con Lựu bằng chị - Ngoại áo rồi lấy gàu múc nước xối rào rào...
quay sang phía chúng tôi - Từ nay về Chúa ơi! Đây là lần đầu tiên trong đời
sau, ngoại cấm các cháu xưng hô mày được chiêm ngưỡng một thân thể trần
tao, nghe chướng tai lắm! truồng, trắng nõn, thon thả với những
Sợ ngoại giận, từ đó, tôi gọi Lựu đường cong mềm mại quyến rũ lồ lộ
bằng chị. Lúc đầu tuy có bỡ ngỡ nhưng dưới ánh trăng trong! Tác phẩm toàn
lâu dần cũng quen. Tôi và Lựu vẫn là bích, toàn mỹ của thượng đế cứ cuốn

Minh họa: Lê Duy Khanh

hút lấy tôi, tim tôi rạo rực, toàn thân Tôi ngập ngừng, hỏi lại:
nóng bừng, nhục cảm dâng lên cuồn - Chị… chị lấy chồng thật ư? Nếu
cuộn... Bỗng, có vài giọt nước xuyên đúng vậy em sẽ chúc phúc cho chị chứ
qua ô cửa với tiếng cười rúc rích của sao lại buồn?
Lựu, tôi bừng tỉnh cơn mê sảng! Chị Chị hỏi:
Lựu vội mặc lại quần áo lặng lẽ ra về. - Tại sao?
Ngay sáng hôm sau trên đường đến - Vì... vì chị sẽ có người bạn mới mà
trường, Lựu đột nhiên dừng lại, hỏi: chị yêu thích.
- Tối qua mày có thấy gì không? - Nói chuyện với mày chán thật!
Tôi luống cuống trả lời: Chị ngồi lặng lẽ thả hồn theo
- A... Không, em… có thấy gì đâu! những con đò dọc từ thượng nguồn
- Tao hỏi thật đấy! đang khỏa nước xuôi về miệt biển.
- Thật mà! Còn tôi, tôi nghĩ mông lung theo cách
Chị Lựu cốc nhẹ lên đầu tôi: hiểu của tôi. Chiều đã muộn, những
- Mày mù à! Nhưng mà tao vô ý chứ chiếc thuyền câu đang tấp vào bến đỗ.
không cố tình đâu. Chị lại khoác tay Tôi đứng lên giục:
cười rúc rích, bảo: Thôi, quên đi. Sắp - Về thôi chị, sắp tối rồi!
đến giờ vào lớp rồi. Chạy mau… Không nhìn tôi, chị nói:
Tôi chạy theo chị… - Mày về trước đi, tao thích ngồi lại
Từ đêm hôm đó, mỗi lần gặp chị, tôi đây một mình cho đến khi hóa đá.
ít nói hơn, nhưng nhìn trộm chị nhiều Tôi dọa:
hơn. Bấy giờ tôi mới nhận ra, chị Lựu - Khúc sông này có nhiều ma. Chị cứ
rất đẹp, nét đẹp thanh tú, đằm thắm ở lại, em về đây.
và đầy sức quyến rũ. Chỉ có đôi mắt Lựu vội ôm cặp đứng lên, chạy
buồn mơ mộng! thẳng một mạch về nhà, không thèm
*** nói với tôi lời nào.
Một hôm, bên nhà chị Lựu bỗng
Sau buổi học cuối cùng năm cuối dưng có kẻ ra người vào nhộn nhịp.
cấp, Lựu rủ tôi ra bãi dâu ngắm cảnh Rạp đã được dựng lên ngay trong sân
hoàng hôn. Bãi dâu nằm dọc theo nhà, có kết hoa, treo đèn rực rỡ. Tôi
triền sông quê, nơi mà tôi với chị Lựu nghĩ, chắc là ba má chị Lựu tổ chức ăn
thường đi lang thang tìm bắt dế mèn mừng cô con gái rượu vừa mới đỗ thủ
vào mỗi trưa hè. Lúc này, gió từ lòng khoa kỳ thi tốt nghiệp PTTH. Nhưng
sông thổi lên lồng lộng. Chúng tôi ngồi đến lúc trông thấy tấm bảng đỏ treo
cạnh nhau dõi theo cánh chim chao trước cổng ngõ có chạy dòng chữ in,
liệng trên mặt sông loang loáng ráng màu vàng LỄ VU QUY tôi mới biết, hôm
hồng, nói về kì thi tốt nghiệp PTTH sắp nay là ngày cưới của chị!
tới, về việc chọn ngành vào đại học… Nhìn dòng chữ báo hiệu khúc rẽ
Lựu bỗng quay sang tôi: của một đời người mà tim tôi như
- Tao sắp lấy chồng, mày có buồn chùng xuống, một cảm giác thật buồn
không? lan tỏa trong tôi. Chị Lựu của tôi ra đi

lấy chồng thật rồi! Thế là ngay từ ngày danh, ba tôi gặp nhiều khó khăn, phiền
hôm nay, tôi không còn được gặp lại phức mỗi khi có việc cần liên hệ với
chị. Tất cả chỉ là kỷ niệm! chính quyền địa phương. Cuộc sống
Đêm hôm đó, tôi thao thức. Mãi sau lũy tre làng ngày nay vẫn đang tồn
đến quá nửa khuya lại rơi vào mộng tại nhiều mảng tối, nhiều góc khuất để
mị. Trong mơ, tôi và chị Lựu đang trên lai những hệ lụy cho đám dân nghèo
đường đi xem đêm hội làng diễn ra không tên không tuổi. Lý trưởng,
tại sân đình. Bất chợt, phía trước mặt trương tuần thời @ tinh ranh không
chúng tôi xuất hiện đám xăm trổ hổ thua kém bọn quan lại địa phương
báo. Bọn người hung tợn đó xông đến thời phong kiến. Ba tôi thở dài ngao
kéo lôi chị Lựu đến chiếc xe bảy chỗ ngán!
đang đậu sẵn bên góc đường. Tôi vừa Cùng năm đó, tôi thi đậu vào đại
gào khóc, vừa cố níu giữ chị Lựu. Bọn học ngành Quản trị kinh doanh. Để tôi
chúng cậy đông, cố giằng lấy bàn tay có điều kiện thuận lợi trong việc học
chị Lựu ra khỏi tay tôi, đưa chị lên xe, tập, ba má tôi quyết định rời quê lên
nổ máy, chạy mất hút trong đêm. Bất thành phố lập nghiệp. Ngoại rất buồn,
lực, thương chị, tôi cứ đứng một mình nhưng không cản.
gào khóc thảm thiết như đứa trẻ lạc Cuộc mưu sinh trên thành phố
đường. Lúc tỉnh mộng, trời đã sáng. Áo đông dân nhất nước như cái vòng
gối ướt nhòe. Trong mơ tôi đã khóc, xoáy cuốn hút. Đường về quê ngoại
khóc thật! Phía bên nhà chị Lựu tiếng chưa đầy một giờ bay mà sao cứ thấy
người cười nói râm ran. xa lăng lắc! Thi thoảng vài ba năm, có
Chị Lựu lấy chồng chưa được ba khi còn lâu hơn nữa tôi mới tranh thủ
tháng, làng tôi xảy ra chuyện lùm xùm về thăm ngoại, ở chơi với ngoại vài
về lá đơn nặc danh tố cáo ông Phó Chủ ngày rồi vội ra đi. Kỷ niệm êm đềm về
tịch xã chưa hết cấp hai đang theo học một thời đã cũ với hình ảnh chị Lựu
lớp cao học tại chức. Bố chồng của Lựu vào đêm đầy trăng chỉ còn trong ký ức.
lúc bấy giờ là Trưởng công an xã, vu Cuối thu, tiết trời se lạnh. Mẹ bảo
vạ ba tôi là tác giả đơn thư nặc danh tôi về quê thăm ngoại, luôn tiện biếu
nhằm bôi bẩn cán bộ địa phương. Buổi ngoại vài hộp thuốc bổ với chiếc áo len
sáng, đang trên đường lên xưởng gỗ, mẹ vừa đan xong, giúp bà qua những
công an đón bắt giải ba tôi lên huyện ngày đông tháng giá.
để điều tra... Mãi đến gần hơn tháng Từ ngày ba má tôi lên thành phố,
sau, nhờ báo chí và bạn bè nhiệt tình ngoại ở với dì út. Nhờ khoản tiền trợ
vào cuộc, ông Phó Chủ tịch xã bị cách cấp hàng tháng của các cậu, các dì từ
chức đuổi về vườn vì tội sử dụng bằng nước ngoài gửi về nên cuộc sống của
giả, ba tôi mới được trả lại tự do. ngoại rất thong thả. Thi thoáng ngoại
Ba má tôi là công dân lương thiện, còn sang Canada, sang Pháp thăm con
sống tử tế với mọi người, được dân cháu. Tuổi 82, ngoại tôi vẫn còn nhanh
làng kính yêu nể trọng. Sau ngày bị nhẹn, minh mẫn. Mỗi khi cảm thấy bế
bắt giam rồi được trả về bởi lá thư nặc tắc trong cuộc mưu sinh, mẹ tôi về

quê xin ý kiến của ngoại. Có đận, ngoại - Hôm qua, con Lựu mang đến cho
giúp mẹ tôi thoát khỏi mưu hèn kế bẩn ngoại một lít mắm cua đồng. Nhà sẵn
của bọn lừa đảo chuyên kinh doanh có rau lang - Ngoại gắp bỏ vào chén
ngành địa ốc qua mạng xã hội. tôi khúc cá tràu nấu chua, nhẩn nha kể
Riêng tôi, mặc dù đang là nhà tiếp - Con Lựu lúc này vất vả lắm cháu.
doanh nghiệp, ngoại vẫn xem tôi là Bố chồng vào tù vì tội biển thủ của
cậu bé con ngày xưa. Mỗi lần về thăm, công chưa kịp giáp năm thì mẹ chồng
ngoại căn dặn tôi đủ điều về cách đối qua đời do chứng suy tim. Còn thằng
nhân xử thế. Ngoại còn cảnh báo, lớp Mạnh suốt ngày cứ say xỉn, đánh đập
trẻ thành phố ngày nay xăm trổ đầy con Lựu không nương tay. Tất cả tài
mình, chơi bời bạt mạng, nói năng lỗ sản bố mẹ dành dụm, nó nướng hết
mãng, thậm chí còn mắng cha chửi vào cá độ bóng đá. Ngày cuối Chạp
mẹ, xúc phạm ông bà. Người có chút năm ngoái, thằng Mạnh chết do bị sốc
ít địa vị trong xã hội sinh kiêu căng, tự thuốc, để lại con Lựu những món nợ
phụ, xa rời quần chúng. Cháu không khó trả. Đã vậy, họ nhà chồng còn chì
nên giao du với bọn người này mà chiết, hằn học, rằng tuổi con Lựu xung
mang họa vào thân. Tôi chỉ biết ôm khắc với họ nhà chồng gây nên cảnh
ngoại, động viên: gia đình tan nát. Ngoại thở dài: Nghe
- Ngoại ơi là ngoại, cháu của ngoại đâu ông bác chồng đang phát đơn
học vị tiến sĩ, đang là Tổng giám đốc khởi kiện đòi quyền sở hữu khu đất
một công ty lớn trong thành phố mà sau nhà.
ngoại. Ngoại đừng lo cho cháu. Ngoại - Nghe nói Lựu có cậu con trai đang
cứ vui vẻ sống lâu đến trăm tuổi cho theo học cấp hai phải không ngoại?
con cháu nhờ. - Gia đình nhà nó vô phúc cháu
Ngoại biết tôi rất thích những món à. Thằng cháu đích tôn bỏ học giữa
ăn dân dã. Mỗi lần về thăm, ngoại chừng theo đám giang hồ xăm trổ đi
mang rổ ra vườn hái mớ rau má, rau biệt xứ. Nghe mấy người cùng xóm
dền, rau trai, hoặc bẻ mấy mụt măng với Lựu cho biết, nó qua Campuchia
vòi, giựt vài tàu môn xám đem vào làm phụ hồ. Dừng đũa, ngoại nhìn tôi,
luộc chín, vắt ráo nước, chấm với nước động viên: Lựu năng đến thăm ngoại
mắm nhĩ dằm ớt kim. Đây là món ăn và hỏi thăm về mẹ con cháu. Nhà
khoái khẩu của tôi từ hồi còn sống chồng nó ăn ở bất nhân nên bị quả
chung với ngoại. Ở thành phố rất ngán báo nhãn tiền. Con Lựu mang vạ lây.
thịt, cá trong mỗi bữa cơm, thi thoảng Đúng là hồng nhan bạc phận! Hay là
thèm những món ăn đồng quê, nhưng nhân dịp này, cháu nên đến thăm Lựu
dễ gì có! và an ủi nó vài câu. Dù sao các cháu
Bữa cơm lần này, ngoài các món tôi từng chơi thân với nhau từ thời còn để
ưa thích còn có dĩa rau lang luộc vừa chỏm.
chín tới với tô mắm cua đồng ủ chua Quê chồng chị Lựu phía bên kia
thơm nức mũi. Vừa ăn, giọng ngoại dòng sông quê. Tôi chỉ biết có vậy
điềm đạm: chứ chưa đến lần nào. Công cuộc đô

thị hóa nông thôn, làng quê ngày nay Chị Lựu mời tôi vào nhà. Trong lúc
rất nhiều thay đổi. Hỏi thăm, người chị luống cuống pha trà, tôi rút bao
cùng làng cho biết, muốn đến nhà chị thuốc lá ra nhón lấy điếu gắn lên môi,
Lựu phải băng qua cánh đồng mông bật lửa, kéo một hơi dài đè nén cảm
quạnh, rồi rẽ trái, sang phải... Hỏi thăm xúc:
tiếp người ta sẽ chỉ cho. - Ngoại thường nhắc đến chị luôn.
Nhà chị Lựu dưới chân núi Mù U, Bất chợt, Lựu cúi mặt xuống gầm
mặt tiền nhìn ra con đường bê tông bàn, đôi vai gầy run rẩy.
liên huyện. Nhà cấp bốn, trông rất - Mới đó mà đã gần một phần tư
bề thế. Hình như ngôi nhà lâu ngày thế kỷ rồi chị!
không tu sửa nên sân trước, vườn sau Chị Lựu ngẩng mặt nhìn tôi bằng
cây cỏ um tùm; tường vôi loang lổ, vài đôi mắt đỏ hoe, giọng chị phều phào:
chỗ bị bong tróc từng mảng lớn để lộ - Dì và dượng vẫn khỏe chứ?
màu gạch nung đỏ quạch, mái ngói - Cảm ơn chị. Bố tôi mất gần giáp
rong rêu... năm.
Bước vào cổng ngõ bằng gỗ tạp đã Thời gian dài biền biệt, bất ngờ gặp
ruỗng mục, tôi hỏi một người đàn bà lại, cảm xúc cứ tuôn tràn. Chị lại cúi
đang ngồi dưới tán bằng lăng tím, đầu mặt xuống gầm bàn, khóc nức…
đội chiếc nón cời, tay cầm thanh tre Biết phải nói gì thêm với chị trong
miết từng hạt thóc tách khỏi gié lúa: lúc này? Không khéo vô tình làm tổn
- Thím cho tôi hỏi, đây có phải nhà thương lòng tự ái của chị. Nâng tách
chị Lựu không? trà chiêu một ngụm, lấy giọng thật tự
Người đàn bà dừng tay, ngẩng mặt nhiên:
nhìn tôi một lúc, giọng bà lạc hẳn: - Đừng buồn, hồng nhan bạc phận
- Cậu… mà. Tất cả rồi sẽ qua đi. Chị phải can
Tôi khẽ kêu lên: đảm vượt qua số phận để lấy lại cuộc
- Trời ơi! Chị Lựu! sống yên bình. Chị nên bảo trọng!
Nếu không nhờ đôi mắt ngày xưa, Rời khỏi nhà chị Lựu, tôi buông thả
tôi không thể nhận ra người bạn từng cảm xúc, mí mắt cay xè, cổ họng nghèn
gắn bó với tôi suốt một thời thơ trẻ. nghẹn. Hình ảnh chị Lựu vào một đêm
Chị Lựu lúc này trông như một bà già của mùa trăng cũ như bức tượng thần
khắc khổ với mái tóc màu muối tiêu, vệ nữ Hy Lạp mãi theo tôi suốt những
má hóp, da sạm đen, hàm răng trên năm tháng xa quê, nay đã sụp đổ hoàn
khuyết mấy chiếc. Thời gian, khổ đau toàn! Âu cũng là số phận của một kiếp
dồn dập kết hợp với cuộc sống lam lũ người trong cõi vô thường! Bất giác, tôi
đã tàn phá dung nhan chị! thở dài tự nhủ: Giá như đừng gặp chị!
Hè năm 2023
T.Q.L

Ranh giới
Truyện ngắn LÊ PHA LÊ
Mùa mưa Nam Trung bộ rất đáng nước hết phân nửa chỉ còn lại lõi hạt
sợ, cứ triền miên hết ngày này đến ngày gạo. Nếu tiếc không dám vò mạnh thì
khác. Dòng nước hung hăng gầm gào nấu lên cơm nhẩn như trộn thuốc kí
xóa bay các con đường vận chuyển. Xe ninh. Sắn bắp độn cũng một màu xám
từ Bắc vào phải ngụy trang ẩn dưới các xịt hôi hám, ngâm cả tiếng đồng hồ
hốc đá, không thể di chuyển để mang dưới suối dùng đá cuội chà xát mạnh
lương thực vũ khí vào chiến trường. cũng chỉ đỡ được phần nào. Được cái
Thời điểm này chiếc gậy Trường Sơn nhờ mưa nhiều nên các chiến sĩ bớt
huyền thoại được phát huy tác dụng bị ảnh hưởng chất độc từ “thuốc khai
triệt để. Mấy ai biết được đó là chiếc gậy quang” mà địch rải xuống dày đặc.
bằng tre từ tấm lòng người dân làng Chiến tranh, sự ác liệt nỗi gian nguy
Hòa Xá (Hà Tây) gởi theo đường hành tàn khốc bị đẩy lên đến tận cùng!
quân của bộ đội. Chiến tranh, ý chí sắt đá, khí phách
Các đơn vị đóng quân ở đây phải hạ anh hùng của người chiến sĩ dâng cao độ.
khẩu phần ăn xuống để cầm cự, mỗi Gà gáy lần ba, Hai Đơn è ạch vác cái rọ
ngày người chỉ được một vắt cơm và bằng mây đựng nhu yếu phẩm và một
chút ruốc thịt mà dân Trung gọi là chà số đồ cần thiết lên cứ. Cái rọ mây được
bông. Gạo trong hang đá ẩm ướt nên ông Tư Trung tỉ mẩn chẻ lạt tre đan kín,
mốc xì, mỗi lần xúc ra chỉ có mùi hăng để con gái một mình quãng đường xa
hắc. Chiến sĩ đi lĩnh về gùi gạo trên lưng xôi đầy rẫy biệt kích rình rập:
bị mọt bám kín người. - Tới nơi nhớ tranh thủ rút liền nghe
Nấu cơm đãi dưới suối, vo kỹ thì gạo con! Bay đi giờ nào cha má ruột gan lửa
bị mọt nát thành bột trôi theo dòng đốt giờ đó. Tụi nó càn miết vầy, mà mấy

đứa nhỏ trển đang thiếu thốn đủ thứ sĩ nhiều lần khiến đám lính mất ăn mất
thương quá! ngủ, điên đảo thần hồn.
- Dạ, cha ở nhà nhớ nấu lá ngũ trảu Ngồi gọn lỏn trên ngọn cây cao
cho má đắp. Đêm hôm má đau khớp vút, trinh sát Hay phóng tầm mắt bốn
không ngủ được. Thôi, con đi à! hướng. Mọi ngày chúng dội bom ầm
Mưa rả rích, mặt đường lầy lội loét ì vào khu vực gộp Cây Quăng nhưng
nhoét trơn nhẫy, bặm môi siết chặt sáng nay yên tĩnh khác thường. Tiểu
mười ngón chân xuống sình muốn bứt đội trưởng Lực luôn vậy, anh ngồi trên
móng mà vẫn té ngã dúi dụi mấy lần. võng đong đưa cảnh giới cho các chiến
Gió sè sạt hất nghiêng ngả, vừa men sĩ nghỉ ngơi. Họ tranh thủ chút thời khắc
theo bước lần bìa rừng vừa quan sát cao yên tĩnh giữa chiến khu mà chợp mắt.
độ, từng chuyển động nhỏ ở bụi cây Cố gắng xua bớt những mệt nhọc căng
đám cỏ cũng phải dừng lại cảnh giác. thẳng trong chuyến công tác đêm qua
Các anh đã cảnh báo gần đây thám báo trong vùng địch. Lực căng mắt xung
biệt kích như bóng ma lẩn quất khắp quanh và thi thoảng nhìn về các chiến
nơi. sĩ, ai cũng thâm quầng hốc hác. Ngay cả
Đông chợ Hai Đơn mới lên tới căn khi ngủ các chiến sĩ vẫn ôm súng với tư
cứ, mệt nhoài: thế sẵn sàng chiến đấu. Một điều bình
- Cô Hai khổ cực nguy hiểm vì anh thường trong cuộc chiến ác liệt này, bất
em chúng tôi quá, thật sự mang ơn giác Tiểu đội trưởng Lực thấy lòng bâng
đồng bào nhiều lắm! - Tiểu đội trưởng khuâng nhớ về miền quê xa tít tắp…
Lực đỡ cái rọ heo nặng như đá trên lưng Đang miên man bỗng như ai mách
Hai Đơn. bảo, Lực giật mình quay lại quăng ánh
Thiệt tình đang mệt ná thở mà nghe nhìn ra phía xa bìa rừng. Hình như có gì
giọng người miền Bắc thỏ thẻ như được đó không bình thường, những khóm
ly sâm nam mát lạnh, đâu như giọng cây lay động. Thú rừng chăng! Ngay lập
Nẫu cục mịch thô chát: tức anh ôm súng bò nhanh lên mỏm
- Có gì đâu anh, mỗi người một đá cao nhất. Thì ra dưới các bụi cây lố
nhiệm vụ. Miền Bắc chi viện cho chiến nhố nhiều quân địch lưng cắm lá ngụy
trường miền Nam cùng nhau chiến đấu trang đang âm thầm di chuyển. Cùng
chống giặc mà anh! lúc trinh sát Hay cũng vừa phát hiện,
Tiểu đội CR được giao nhiệm vụ về Lực báo cáo gấp với Huyện đội trưởng
gộp Cây Quăng phối hợp với các đội làm Cư để xin lệnh chiến đấu. Trinh sát Hay
công tác xây dựng thêm cơ sở. Phong cũng đồng thời phát tín hiệu “địch! địch!
trào cách mạng ở đây chuyển biến rất địch!” cho đồng đội bên dưới.
tốt, được quần chúng thương yêu che Anh em bật dậy như lò xo, ôm súng
chở. Trận đánh gộp Cây Quăng tuần rồi thủ thế sẵn sàng chờ lệnh chiến đấu!
chỉ với mười hai tay súng chủ lực và một Sau khi quan sát kỹ thì ban chỉ huy đã
số du kích địa phương đã tiêu diệt gọn đưa ra nhận định: “Đó là đám chư hầu,
một đại đội chư hầu Nam Triều Tiên. đại đội Báo Đen Nam Triều xuất phát
Sự “xuất quỷ nhập thần” của các chiến rất sớm từ cứ điểm Cầu Gãy tiến thẳng

vào gộp Cây Quăng. Chúng không bày xơ nhưng ở đây lớp lớp duối vẫn xanh
binh bố trận như thường ngày với máy tốt chở che cho các chiến sĩ giải phóng
bay, pháo bắn để dọn đường cho bộ quân. Tất cả ôm súng căng mắt quan
binh tiến quân, mà im hơi lặng tiếng sát đợi chờ, quân chư hầu vẫn không hề
đổ quân đông vũ khí áp đảo để tập hay biết đang bị phục kích nên vẫn di
kích hòng diệt gọn chúng ta. Nhưng chuyển để tìm cách lên gộp Cây Quăng.
đã bị ta phát hiện, tuy sự chênh lệch Tốp đầu tiên đã lọt vào tầm ngắm.
lực lượng lớn, nhưng ta đang ở thế “Đoàng”, phát súng lệnh vừa vang lên
chủ động và thông thạo địa hình”. ngay lập tức hai chiến sĩ Kha và Quân
Tiểu đội và các tay súng địa phương phóng AT chính xác phá hỏng hai máy
được chia thành bốn nhóm nhỏ tản ra bộ đàm. Loạt đạn đầu tiên đã khiến
nấp sau các mỏm đá. đội hình đám chư hầu rối loạn như đàn
Tạnh mưa, mây thấp giăng giăng ong vỡ tổ. Chúng hoảng hốt giương
lãng đãng, như bức màn cho quân giải súng bắn loạn xạ rồi quay đầu chạy
phóng. Khu vực gộp Cây Quăng được ngược lại co cụm dưới chân các gộp
bao phủ bởi nhiều tảng đá lớn nhỏ lô đá. Một trái B40 của chiến sĩ Học xuyên
nhô ẩn trong các bụi duối rậm rạp. Có thẳng vào giữa đám quân co cụm đó…
một điều lạ kỳ là dù “thuốc khai quang” Bị đánh phủ đầu, bọn còn lại hoảng
cây cối trong các khu căn cứ khô cằn xác loạn lại bắn vung vãi và gọi pháo đến
Minh họa: Nguyễn Chơn Hiền

phóng tới tấp xuống gộp Cây Quăng. tiếng trực thăng tất cả lại sãn sàng đối
Rừng núi rung lên bần bật mịt mù. Lệnh phó với quân chi viện. Nhưng chỉ là máy
rút vào hang Cây Quăng để bảo toàn lực bay đến đưa quân lính bị thương, còn
lượng chuẩn bị đối phó với đợt tấn công sống sót và gom xác quay lưng về cứ
tiếp theo. điểm. Vậy là sau một ngày tổ chức tấn
Có thể địch sẽ kêu gọi máy bay chi công, có máy bay và pháo kích yểm trợ
viện đến rải bom dọn đường rồi tung với mưu đồ đánh úp diệt gọn thì địch đã
quân bao vây đánh úp. Lực lượng quân thất bại và bị tổn thất gần một đại đội.
ta quá mỏng so với chúng… Quân ta bảo toàn được lực lượng.
Đúng như nhận định, khoảng ba Điều mà các chiến sĩ ấm áp hạnh
mươi phút sau chúng tập trung nã pháo phúc nhất là trở về trong vòng tay yêu
liên tục… thương của các má các chị sau những
Mặc dù pháo đạn cày xới mù mịt, bay trận đánh. Với đồng bào, chiến sĩ miền
vèo vèo khắp nơi các chiến sĩ vẫn bình Bắc thân thiết như máu mủ ruột rà!
thản ém quân chờ địch tiến lại, lần này Sau thất bại, địch hằn học bắn phá
chúng tách ra hai nhóm bọc hai cánh dữ dội. Chúng thả bom xăng xuống khu
men theo các hộc đá. Kha và Quân hai vực gộp Cây Quăng, biệt kích thám báo
tay B40 thiện chiến, bằng kinh nghiệm được tung ra khắp các ngõ ngách lùng
chiến đấu của mình, đoán được chính sục dấu vết quân giải phóng. Trong
xác vị trí máy bộ đàm chúng đang hoạt xóm, chúng cũng đe dọa, sẵn sàng bắn
động trong lúc di chuyển. Trong tích bỏ nếu phát hiện người dân bước chân
tắc hai quả B40 tách khỏi nòng lao vút ra bìa rừng.
đi diệt gọn chùm máy bộ đàm còn lại Gia đình Tư Trung là một trong
của chúng. Bị mất liên lạc, vừa đi chúng những “thành phần cứng đầu” nhất,
vừa la hét kêu gọi tên nhau ầm ĩ, nhả kiên quyết bám trụ ngoài vành đai để
đạn loạn xạ. Các chiến sĩ cơ động hỗ trợ giữ mảnh đất quê hương cùng bà con
nhau, lệnh truyền tiết kiệm tối đa vũ khí, tiếp tế cho cách mạng. Nhiều lần chúng
chủ yếu đối phó những đợt tấn công xua quân đến dỡ nhà chuyển vào trong
của địch. Những loạt đạn chính xác tiêu để quản lí, nhưng cả làng hơn ba chục
diệt gọn từng tên, địch bật ngược lại khi hộ vẫn kiên trung bám đất, thề sống
những trái lựu đạn được tung ra đúng chết với kẻ thù. Cuối cùng bọn chúng đã
vị trí. Đã nửa buổi chiều, địch tiêu hao chịu thua, ngày đêm canh gác nghiêm
sinh lực nhiều mà vẫn ngoan cố. Quân ngặt sẵn sàng bắt bớ tra tấn mọi lúc.
ta cũng có dấu hiệu mệt mỏi, vẫn hạ Thời tiết ẩm ương nên muỗi nhiều
quyết tâm chiến đấu trả thù cho đồng kinh khủng, ngồi im một chút là sưng
đội, đồng bào bị bọn lính đánh thuê vù. Thương các chiến sĩ chịu đựng đêm
Nam Triều Tiên nổi tiếng lì lợm hung ác ngày lại ăn uống thiếu thốn. Giúp y tá
này giết hại. Lúc này trực thăng võ trang chăm sóc mấy chiến sĩ đang bị cơn sốt
quần thảo, bom pháo đến súng bộ binh rét hành hạ, Hai Đơn xót lòng khi các
càn quét từng đợt giày xéo… anh co quắp người tím tái gồng cứng
Mặt trời vừa hạ ngang lưng núi, có chống chọi vật vã từng cơn. Vò nát mớ

lá mãng cầu, pha nước cho các anh em con bình an!
uống cắt hạ cơn sốt, lương thực thuốc - Tụi nó đánh bên cánh Mỹ Hòa chứ
men đã hết. không phải trên đó đâu má! Trong rẫy
- Cha đang đi đào trùn về sao khô có nhiều chỗ ẩn nấp, có lẽ mưa lớn suối
tẩm, vài bữa em đem lên pha cho mấy đổ về mạnh cha không vượt được!
anh uống ra mồ hôi giảm sốt nhanh Hai mẹ con thao thức trăn qua trở lại,
lắm! giật thót mình mỗi khi pháo bắn đùng
- Trùn có phải là còn giun đất không đùng lúc xa lúc gần sáng loáng cả vùng.
cô Hai? Hiếm khi chúng tấn công càn quét ban
- Dạ đúng rồi anh, đó là phương đêm như hôm nay, dự là sẽ khó khăn
thuốc gia truyền của nội em. nhiều trong những ngày tới!
- Con gái trong này thưa dạ nghe Xế chiều tiếng đạn pháo vẫn ùng
nhẹ nhàng dễ thương quá cô Hai ạ! oàng, âm thanh chói tai của trực thăng
- Chu cha trời quơ, người dân Nẫu chi viện gầm rú liên tục. Bà Tư cà nhắc,
tụi em nói năng cục mịch dẫy ai mà cà nhắc đi qua đi lại lâm râm khấn.
thương! Hai Đơn cũng gồi bó gối, nồi cơm
- Nếu có người thương thì cô Hai nấu từ sáng trên bếp mà hai má con
có đồng ý không? - Tiểu đội trưởng cũng không nuốt nổi.
Lực quay sang nheo nheo mắt - Cô Gần nửa đêm vẫn chưa chợp mắt,
Hai có về miền Bắc không, ngoài đạn pháo đã im bặt, trực thăng cũng
Bắc mùa đông khắc nghiệt lắm, heo không còn quần thảo, chỉ thỉnh thoảng
may quất héo da, rét căm căm chứ vài tiếng cú mèo lạc lõng. Mưa cũng đã
không chỉ mưa sầm sập như ở đây… tạnh, chỉ còn tiếng gió rào rạt đập phên
Chưa dứt câu thì đã nghe giọng gấp bên ngoài.
gáp của trinh sát Hay: Đang thiu thiu chợt giật mình vì có
- Báo cáo tiểu đội trưởng… tiếng động bên chái:
Địch lại tổ chức tấn công đồng - Chắc chắn không phải cha con. Coi
loạt nhiều điểm, hội ý nhận định chớp chừng tụi biệt kích nhử, thắp đèn là sập
nhoáng cả tiểu đội vào vị trí chiến đấu. bẫy!
Hai Đơn được một trinh sát hộ tống Hai má con không dám thở mạnh:
thoát ra vùng nguy hiểm… - Má Tư ơi… má Tư ơi…
Về đến nhà quá nửa đêm, ngồi chong - Có người ngoài đó, con ra coi thử
mắt chờ mấy cha con trong bóng tối vì nghe má! - Hai Đơn thì thào.
thắp đèn là ngay lập tức pháo nã chuẩn - Thẳng thẳng đã con, nguy hiểm
xác. Ôm chặt Hai Đơn, má sụt sịt: lắm!
- Mồ tổ mày con Hai! Cả ngày nay Hai má con không dám thở mạnh…
tụi nó đánh trên đó, thắt ruột thắt gan. Bên ngoài cũng im lặng.
Chiều nay cha với em con đi đào trùn, Một lát sau:
mót sắn chắc kẹt càn trong rẫy rồi. Lạy - Má Tư ơi, cô Hai ơi… má Tư ơi…
ông trời phù hộ cho tụi nhỏ bảo toàn - Anh em mình đó, má nằm im để
lực lượng, cầu xin phù hộ cho cha với con!

- Thẳng thẳng nghe con, đừng mở Ngoài xóm chó vẫn sủa rậm rựt,
cửa liền! tiếng la hét chửi mắng khóc lóc vẫn lan
Nhẹ như con mèo rón rén tiến lại ghé ra theo bóng đêm…
mắt qua khe cửa, tối như mực nhưng Má con Hai Đơn lên giường nằm, sẵn
linh cảm của cô rất mạnh: sàng tinh thần đối phó mọi tình huống
- Ai đó? có thể xảy ra…
- Má Tư ơi, chúng con đây, anh Lực Hửng sáng, xóm làng lặng thinh,
đang bị thương nặng… hình như địch không còn ráo riết sục sạo
Chớp mắt, bà Tư bật dậy phóng lại tìm xăm hầm nữa. Hai Đơn thở phào,
mở cửa như chưa từng bị đau chân: trước mắt là bình an, trưa hay chiều nay
- Quô trời vô đây con, quô trời quơ! ra sao chưa biết trước.
Dìu Lực lên tấm phản, sự nhúc nhắc Trực thăng xuất hiện bắt đầu chiêu
chậm chạp đau nhức thường nhật của trò tâm lí chiến, tiếng loa ra rả vọng
bà Tư biến mất. Khi đống củi khô ở xuống: “Hỡi các anh em Việt Cộng,
góc bếp được dọn qua một bên là một chúng tôi biết anh em đang ẩn nấp
cửa hầm lộ ra. Hai cây đèn hột vịt được ở đây. Anh em hãy ra trình diện, hãy
thắp lên, vết thương ở đùi Lực mất máu quay đầu trở về với chính nghĩa, Quốc
nhiều! gia luôn khoan hồng! Hỡi anh em Việt
- Trận đánh vừa kết thúc thì chúng Cộng…”.
con nhận lệnh hỏa tốc lên đường ngay, Vậy là tạm thời địch không lùng sục
bị phục kích bên Mỹ Hòa. Đồng đội nữa, thức ăn nước uống trong một ngày
thoát ra vùng ngoài rồi, anh em con cho hai anh em má cũng làm xong. Vết
làm nhiệm vụ mở đường máu nên kẹt thương có dấu hiệu nhiễm trùng, Lực lại
lại má ạ! đang lên cơn sốt rét, nếu cứ như vậy sẽ
- Không đứa nào hi sinh là mừng không đủ sức về cứ.
rồi! Chắc đói lắm, còn cơm nguội với cá - Không có cách nào kiếm thuốc
mương kho lá gừng! Chờ sáng má nấu cho thằng nhỏ, căng quá! - Bà Tư chép
chút cháo cho thằng Lực, thằng nhỏ miệng than thở - Giờ mua thuốc trị
đang nóng quá! thương, sốt rét thì xác định!
Tiếng chó sủa râm ran xa gần, tiếng Ngoài vành đai có y tá tư nhưng bọn
chửi thề la hét có cả tiếng khóc của phụ thôn theo dõi 24/24. Mà chỉ có thuốc
nữ… địch đang lùng sục khắp nơi. Bà Tư ho cảm, đau bụng thông thường, đặc
mò mẫm ra ngoài xóa dấu vết… biệt là kháng viêm giảm đau thì phải
Hai Đơn pha nước muối rửa, băng bó vào khu ấp chiến lược. Dân ngoài này
vết thương cho Lực nhanh gọn vì quá chỉ cần ló mặt vào ấp là mật thám bám
quen với việc này. Hầm luôn có dụng cụ gót, ai mua thuốc chúng đều khám xét
y tế nhưng thuốc đã hết, khó khăn nhất tra hỏi ráo riết.
là thuốc kháng viêm, hạ sốt trong thời Mới tờ mờ sáng Hai Đơn đã cầm câu
gian này. liêm đi đâu đó một hồi rồi quay về.
Cửa hầm đóng lại, đống củi trở lại vị - Má giã lá mãng cầu cho ảnh uống
trí cũ. cắt cơn sốt rét, con đi công chuyện chút!

Không kịp để má lên tiếng, cô bước ngã quỵ, tay chân run rẩy vì cơn lạnh
nhanh ra ngõ. Bà Tư cũng chưa kịp phát thấu xương trong khi mồ hôi tháo đầm
hiện nét mặt con gái nhợt nhạt… đìa. Vịn tay vào vách bước lần tới nằm
Gần trưa Hai Đơn trở về trong dáng vật ra giường, chợt giật mình từ sáng giờ
bộ bơ phờ mệt mỏi với bọc thuốc kháng chưa có gì vào bụng. Thất thểu xuống
sinh, hạ sốt lại còn thêm xâu thịt heo và bếp múc chén cháo nhưng không nuốt
mấy củ cà rốt. nổi vì miệng đắng nghét.
- Má canh chừng nấu cháo, con Bà Tư đang ngồi trước sân cảnh giới,
xuống tiêm cho ảnh mũi thuốc! hai bóng đen xé màn đêm lướt vào sân:
Bà Tư làm theo lời như cái máy dù - Đứa nào đó bay?
không hiểu con gái làm cách nào có số - Dạ chúng con đây má Tư ơi!
thuốc đó. Hai Đơn ráng sức đứng lên gói thức
Xế chiều Lực bớt sốt, vết thương ăn và thuốc đã chuẩn bị sẵn cho các
cũng bớt sưng tấy và tỉnh táo hơn nhờ anh. Vẫn phải có người dìu Tiểu đội
ăn được chén cháo thịt nạc băm. trưởng Lực.
- Làm cách nào cô Hai có thuốc vậy, - Cẩn thận nghe mấy con, đi bọc
tụi nó đang siết chặt nguy hiểm quá! qua vườn chuối nhà ông Bảy Lựu rồi
- Anh cứ cố gắng ăn uống để đủ sức băng qua gò mả an toàn hơn. Đường
về trên đó, mọi việc để em lo! - Ánh đèn đó nhiều gai bàn chải nên tụi nó ít lùng.
dầu leo lét không đủ để Lực nhận ra Má gói bọc vôi ăn trầu, đứa nào dính gai
khuôn mặt cô đang tái nhợt. thoa vôi lên chừng mười lăm phút sau
Thêm một ngày xóm làng yên tĩnh, nó tự bung ra nghe! - Bà Tư nắm tay Lực
chỉ có tiếng loa trên trực thăng lải nhải… thì thào.
- À anh Lực nè, xe nhà binh chở tụi - Dạ cám ơn má, chúng con mang ơn
Đại Hàn súng ống rủng rỉnh rồi pháo má, mang ơn cô Hai và bà con lắm! Má
hạng nặng chạy rầm rầm trên đường. và cô Hai ở lại cũng cẩn thận ạ!
Hình như tụi nó sắp càn nữa mà lần này Anh em đã mất hút từ lâu, bà Tư vẫn
chắc càn lớn đó anh! Có lẽ vậy mà ngày đứng lặng dõi xuyên cả màn đêm.
nay tụi nó không lùng gắt ở đây. Thỉnh thoảng không gian bùng sáng
- Đêm nay theo kế hoạch anh em bởi những đợt hỏa châu…
trinh sát sẽ về nắm thông tin, trận tới sẽ Chó vẫn cáu gắt rậm rựt sủa người
ác liệt lắm. Lực lượng mình mỏng quá, như thường lệ…
cũng may là hiện tại không có thương Sáng hôm sau, ngoài bà Tư không ai
binh. Hết mưa tụi nó lại rải “thuốc khai biết Hai Đơn sốt li bì, vết thương dài sâu
quang” càng khó khăn hơn cô Hai ạ! ở bắp chân do chính cô dùng câu liêm
- Thôi anh tranh ngủ chợp mắt chút, tạo ra.
đêm còn lặn lội đường xa! - Vừa nói Hai Ranh giới giữa cái chết và sự sống
Đơn vừa đỡ Lực nằm xuống tấm ván đặt của người chiến sĩ giải phóng dưới hầm
giữa nền đất. rất mong manh, buộc Hai Đơn phải lựa
Vừa bước lên cô chuếnh choáng suýt chọn!
L.P.L

Đời minh mẫn
Truyện ngắn NGUYỄN CHÍ NGOAN
Nhưn quan ngậm dầu trong miệng phất mùi khai ngai ngái. Những tiếng
phun vào cây đuốc đang rực cháy người chồng lấn va vào nhau không
trên tay. Lửa cao gần tới nóc nhà, cỏ mỏi, họ kể cho nhau nghe những
cây quanh nhà héo lả đi vì bị lửa táp. mảnh kí ức rời về bà già sống âm
Đám trẻ con trong xóm đứng nép vào thầm, ra đi cũng trong âm thầm.
người lớn, hé mắt nhìn nhưn quan ***
“biểu diễn”. Mấy động tác bỏ bộ y hệt
ông Tề Thiên chiếu trên truyền hình Con Lủng với thằng Củi đứng lùi lại
làm đám con nít thấy mắc cười nhiều phía sau nhưng mắt vẫn rời khỏi cây
hơn là mắc khóc. Nghĩ, vẻ bặm trợn đèn cầy ở chính giữa nắp hàng. Ban
của nhưn quan còn không dọa được chiều hai đứa nó đã phải canh bà thợ
đám con nít trong xóm huống hồ chi nấu lột tỏi, để vơ vét bằng hết từng
bọn ma quỷ. Gánh đạo tì múa may vỏ tỏi được bóc ra. Hai đứa con nít
quay cuồng, miệng phát ra những đứng chống nạnh cự nhau xon xỏn
thứ âm thanh kinh dị nghe lạnh cả làm bà thợ nấu muốn bỏ nghề. Thứ
sống lưng. Đoàn người đưa tang tưởng chừng bỏ đi lại trở thành mồi
đứng dạt ra hai bên chờ giây phút lửa nhen nhóm một cuộc tranh giành.
gánh đạo tì khiêng quan tài đi. Thằng Trước bữa chôn bà Tư Tại, con Lủng
Ba Khơi bưng thúng vàng mã (thứ với thằng Củi đã được giao phải lấy
chẳng ai tranh giành) đứng chờ sẵn cho bằng được cây đèn cầy ở chính
trước cuộc rời đi không hẹn ngày gặp giữa đầu hàng, để dành cho đứa em
lại. Mảnh sân trước nhà sau cơn mưa còn ở trong bụng. Chỉ có cây đó mới
đã nhầy nhụa bùn sình trộn lẫn phân linh, ban đêm đốt lên kiểu gì em bé
heo, nước đọng vũng đục mò phảng cũng hết khóc tang. Mớ vỏ tỏi tanh

rình được hai đứa trẻ cất giữ như báu con gái đến khi lấy chồng. Ông Tư
vật, con Lủng còn vịn chặt túi quần sợ Tại đi “bán muối” từ hồi thằng Mẫn
bị lấy mất lúc đốt vàng mã. Hai đứa còn đỏ hỏn. Một thân một mình nuôi
trẻ lăng xăng cũng được những bà nấng hai đứa con. Biết bao mối dọ tới
mẹ dạy khi nào khóc lớn, khi nào khóc mà bà đâu có chịu ưng. Bởi sợ cảnh,
nhỏ để nhà bớt hiu quạnh, không “con anh con em đánh con chúng
phải chịu lời đàm tiếu “đám ma gì mà mình”. Phải chi hồi đó, bà nhắm mắt
lạnh ngắt”. ưng đại thì chắc gì đã khổ như bây
Những tiếng trống đêm buồn giục giờ, người xóm Lác nghĩ vậy. Ông Ba
giã, nhưng người xóm Lác vẫn có thể Mít đeo theo bà Tư Tại từ hồi còn trai
nghe thấy tiếng hai thằng con trai tráng đến lúc rụng hết răng, nói chắc
giành nhau thứ tự bưng ly hương, như đinh đóng cột “bả bị ông bà về
cầm dù che di ảnh. Dâu lớn ngồi xoắn dẫn đi”, chứ đương không sao chết
ống quần bỏ ngang nửa cái bánh bò. được. Mà kể ra, chết vậy cũng phẻ.
- Ông Minh là con trai lớn trong Khỏi nằm một chỗ ỉa trây, đái dầm
nhà. Phải để ổng bưng ly hương cho khổ con cái.
má. Đám thanh niên hâm nóng không
Dâu Út bới lại đầu tóc, mặt lộ vẻ khí nguội lạnh bằng cuộc đánh bài
hầm hầm. uống rượu. Vài cuộc cãi nhau với lý
- Ủa... Hồi giờ má ở với tụi tui do chẳng ăn nhập vào đâu. Thằng
không. Chuyện đó phải để cho ông Ba Khơi đứng “vòng ngoài” lo trà
Mẫn nhà tui làm mới được. bánh, người ta chỉ thật sự để ý đến sự
Họ hàng nhìn nhau lắc đầu mà tồn tại của nó lúc món thịt bò thiếu
không dám nói chen ngang, hai đứa miếng nước tương, bàn ăn thiếu chén
trẻ vừa chợp mắt cũng lồm cồm ngồi đũa hay chai rượu gần cạn đáy. Làm
dậy như sẵn sàng “cất cao tiếng nói” riết thành quen, đám tiệc gì bất kể
để bảo vệ mẹ mình. Hai người đàn buồn vui, thằng Ba Khơi cũng toàn
ông vẫn lầm lì để vợ ra mặt, không có lo chuyện bao đồng. Vậy nên người
dấu hiệu gì cho thấy cuộc cự cãi đó trong xóm mặc định thằng nhỏ là đứa
sẽ ngưng lại, khi chẳng ai chịu “đầu sai vặt, lo chuyện khơi khơi.
hàng”, mặc dù sắc trắng đã rải khắp Cơn buồn ngủ ập đến rã rời, người
từ nhà ra tới sân. xóm Lác mòn mỏi ra về. Khói nhang
Buổi cháo khuya quanh quẩn mấy nguội lạnh dần mặc dù đã được
bà già thịt da teo tóp chuẩn bị cho dặn trước không được để nhang tắt
cuộc rời đi. Bà Năm Trầu húp miếng nhưng lửa cháy nhanh hơn người ta
cháo chậc lưỡi ngó tấm ảnh thờ, than tưởng. Con chó mực nằm cạnh quan
ngắn thở dài. tài lâu lâu lại ngóc đầu ngơ ngác nhìn
- Mới hôm qua còn sân sẩn vậy mà ra sân, gầm gừ trong họng. Thằng Ba
giờ chui vô đó nằm. Khơi ngồi xuống bộ ngựa gõ ngúc
Bạn già của bà Tư Tại hết chép ngắc, chờ đánh những hồi trống
miệng rồi hít hà, kể số bả khổ từ thời buồn ác chiến. Đám trẻ con thể nào

cũng sợ quíu người rúc đầu vào lòng chiều lòng được hai đứa con dâu khó
mẹ, chờ tan tiếng trống. Ở xóm Lác tính. Mường tượng cảnh chồng bà Tư
này, bà Tư Tại coi thằng Ba Khơi như Tại không chết yểu, đẻ thêm chừng
con cháu trong nhà. Nếu không tỏ hai đứa con nữa, không biết dời tới
tường gốc gác, còn tưởng thằng Ba “mùa quýt” nào bà Tư mới được... tiếp
Khơi là con rơi, con rớt của bà Tư Tại đất. Thằng Ba Khơi đội mưa buộc lại
cũng không chừng. Mấy lần, trong tấm bạt vừa rách, vặn lại đèn trên bàn
nhà lục đục chuyện đất cát, vợ chồng thờ. Tiếng trống hòa vào tiếng mưa rả
Út Mẫn cuốn nớp về bên vợ, thằng Ba rích trên mái nhà. Con Lủng giật mình
Khơi đều tạt qua nhà ngủ lại phòng nói mớ, câu nói chẳng ăn nhập gì giữa
hờ trái gió trở trời. khung cảnh đau buồn này “trả bọc
Như chưa đủ độ thê lương, ông tỏi lại cho tao”. Giữa lúc đó, mà con
trời đổ thêm cơn mưa cho vừa đủ bộ. nhỏ hốt hoảng gọi lớn “nội ơi đừng
Gió thổi phần phật vào rạp che trước bỏ con”, chắc thằng Ba Khơi khóc hết
sân, tấm bạt che rạp rách tả tơi không nước mắt.
ngừng dột nước. Thằng Ba Khơi rải ***
thau, chậu khắp nơi, đắp dày xuống
nên đất ướt mấy bao trấu dựng cập Hồi bà Tư còn sống, thím Út nhéo
bên cự củi. Đêm cuối còn ở lại với má bắp đùi thằng Củi đỏ như trái cà chua,
Tư, thằng Ba Khơi ngó quanh căn nhà mỗi bữa chuẩn bị nấu cơm. Đợi mòn
nhỏ, thấy đâu cũng neo hình bóng cũ. mỏi vẫn không thấy con dâu dỗ nín
Căn nhà nhỏ thấp lè tè mỗi bận bước thằng cháu nội. Bà đành xách xoong
vô đều phải cúi đầu, bữa nào đi về đi vo gạo, tiếng lon sữa bò va vào
xớn xác không coi ngó, thể nào cũng khạp rổn rảng. Bà Tư cũng mỏi chân
có nguyên giề lá mục trên đầu. Mùa với những lần cầm thau mượn gạo
mưa nào thằng Ba Khơi cũng qua dài dài theo xóm. Bồ lúa mỗi năm
chêm thêm lá mới mà nó đâu có hay, mỗi hẹp dần rồi ngỡ ngàng mất hút.
căn nhà chêm bao nhiêu lá cũng dột. Đàn bà trong xóm Lác, đứng bên
Người trong nhà vẫn ngủ im lìm, sông chống nạnh thèm thuồng, khi
chẳng khác gì so với cỗ quan tài lạnh thấy mười xuồng chạy bán dưới sông
ngắt. Bà thầy bói tuốt miệt Đồng thì có chín xuồng được thím Út kêu
Năng tối mặt tối mày với hai đứa con ngoắc lại, xuồng ghe ghé muốn lở
dâu, coi ngày nào cũng kỵ tuổi, không bến mà than nhà không gạo ăn, ai
ít thì nhiều. Hết kỵ chồng tới kỵ dâu, tin? Đồ ăn mua lên được thím Út giấu
cháu nội. Chọn giờ hạ huyệt cũng trong vạt áo đem vào buồng ăn lén ăn
chằn ăn trăn quấn, được với người lút. Chỉ trừ cóc, ổi - thứ mà “hàng tiền
này lại không được với người kia. Bà đạo” của bà Tư đâu có công phá được.
thầy bói thiếu điều đốt sách. Đặt tiền Bà Tư cũng tự biết điều nên luôn tìm
quẻ có năm chục, mà lật nát nhàu cách tránh con dâu mỗi lúc nghe
sách tử vi cũng không tìm được ngày tiếng máy tốp dưới sông.
tốt. Dời đến tận ngày thứ sáu mới Út Mẫn nghe lời vợ bỏ ruộng không

Minh họa: Lê Trọng Nghĩa

làm, để mặc cỏ dại mọc đầy, đám cá càm ràm bằng câu nói quen thuộc
đua nhau đục lỗ mội nước chảy ào ào “bà già ông cho ông mướn đất đó”. Có
qua vuông bên cạnh. Bà Tư Tại cũng lần, chú Út ẵm con cầm đuốc dọa đốt
chẳng còn sức be bờ, lấy ngót lúa nhà ra đường ở. Chuyện nhà bà Tư bị
giống hay bưng thúng lội sình sạ lúa mấy cái nón lá ngồi dưới bụi tre quạt
như hồi còn trẻ. Thím Út chắc mẩm bay xa khắp xóm. Có người vỗ đùi đen
“làm không được thì giao đất”, bà đét, bà già cũng ác nhơn, ai đời cho
già sức mấy mà chịu được. Niềm tin con mướn đất lấy tiền. Giọng người
đó mãnh liệt đến nỗi chẳng ai có thể đàn ông khác vọng ra từ đám đông,
bốc thím Út ra khỏi cái ý nghĩa đó. Lấy chứ giao đất cho nó rồi giỗ quải ông
cớ mùa màng thất bát, vợ chồng chú bà tụi nó làm chèm bẹp coi sao được.
Út tuyệt không đưa bất cứ đồng nào, Lần gần nhất, thằng Ba Khơi đứng ra
tiền mướn đất, để đó từ từ trả, có giựt cãi tay đôi cùng thiên hạ là vào lúc vợ
đâu mà sợ. Thành ra, bà Tư phải bơi chồng chú Minh bồng chống nhau về
xuồng chai tay vớt củi mục, mủ bể về kêu khóc, một mực đòi nuôi dưỡng bà
bán ve chai. Bận đó thằng Ba Khơi đi già. Không muốn nhận thêm nhiều
sau lưng nắm vạt áo bà Tư. mâm cơm nguội lạnh, bà Tư Tại nhắm
- Hổng ấy, má về ở với con. mắt nhắm mũi gật đầu.
Cái lắc đầu cộng với quãng buồn Thím Út chặn đứng ý định đó, lúc
mênh mông đâu có làm thằng Ba cầm dao chặt khơi khơi xuống nền
Khơi từ bỏ. Người trong xóm Lác chửi nhà.
nó khùng, thân biết lo xong chưa mà - Ai ngon vô đây cất nhà.
học đòi làm người tử tế. Thằng Ba Thêm nhiều tiếng cự cãi, bà Tư như
Khơi chỉ biết cười trừ “có người rầy la đống rơm thấp lè tè tới thời mục rửa,
cũng vui”. Nhà trước, nhà sau được dù có nhóm bao nhiêu lần lửa cũng
ngăn đôi bằng mấy miếng ván tạp. không cháy được. Bà Tư buông ánh
Người xóm Lác cười bà Tư Tại già vậy nhìn ráo hoảnh, từng ngọn gió lạnh
rồi mà còn… ra riêng. Mọi thứ chia lùa vào lòng bà chao chát. Mương
chác vừa vặn cho một người. Mấy nước trong leo lẻo cập bên hè, chỗ
lần bà Tư đứng ở nhà trên lén nhìn chú Minh từng nhảy xuống cứu thằng
thằng cháu nội lẫm đẫm bước đi, ứa em xém chết hụt, giờ thành nơi phân
nước mắt khóc không thành tiếng. chia “chiến tuyến” hai nhà. Bận đó,
Thằng nhỏ cười khăng khắc nhón lúc bà Tư lôi được hai anh em lên bờ,
chân định leo qua “bờ rào”, thím Út đã chú Mẫn chỉ còn nửa cái mạng, kêu
vội chạy lại lôi về, dứt bà già ra khỏi gọi cỡ nào cũng không mở mắt. Chú
chút thâm tình còn bé mọn. Có ai ngờ Minh khóc ngất lên ngất xuống, lúc
mấy miếng ván mục lại dựng nên một ông Tư Xước vác chú Mẫn lên vai chạy
thành quách ngổn ngang bền dai đến lòng vòng quanh nhà. Bà Tư đấm lên
vậy. Ừ thì, có gì bằng chia cắt máu mủ ngực mình thình thịch khi người ta hơ
ruột rà? cái khạp da bò qua đống lửa rồi lăn
Mỗi lần chú Út nhậu về, thím đều qua bụng đứa con trai. Ngực chú Mẫn

sẹo vít dọc ngang sau trận chết hụt, con. Bà Tư Tại nằm im không cử động
tưởng đâu đó sẽ là minh chứng tình như thể chốc lát nữa thôi, bà sẽ lún
thân rõ ràng nhất. Từ bữa té xuống dần vào chiếu chăn mất hút.
mương nước, tuyệt nhiên chú Minh Thằng Ba Khơi dầm mưa đến nhà,
không bao giờ cho đứa em bước ra nó đứng lấp ló trước hàng ba đợi bộ
tới vách hè. Bà Tư đi đâu cũng dắt hai đồ trên người thôi rỏ nước. Vừa định
đứa con theo tò tò, cứ như chỉ cần hở nhón chân bước vào nó đã đụng phải
ra một chút, tụi nó sẽ biến mất vào vẻ mặt chằm dằm của thím Hai. Nó
trong không khí. Vết sẹo theo năm co cụm lại như con cuốn chiếu (điều
tháng vẫn còn đó mà lòng người đã mà mấy đợt gió ngoài kia không đủ
cạn đi từ lúc nào không biết. Mường sức làm nó run rẩy) lách qua ánh mắt
tượng lúc đi qua mương nước hay vô nguýt dài của thím Hai. Nhác thấy Ba
tình chạm phải vết sẹo lồi, chú Mẫn Khơi, bà Tư vịn thành chõng ngồi dậy,
có nhớ khoảng ký ức từ lâu đã bị lãng những nếp nhăn ở đuôi mắt xô vào
quên. Hình như cái gì đã quá thân nhau chấp chới.
thuộc thì không còn đủ sức khiến con - Má ăn cháo hông? Để con nấu.
người ta bận lòng. Thím Hai nhếch môi không rõ đã
*** thành nụ cười chưa.
- Đâu ra nhận má khơi khơi vậy?
Bữa bà Tư nằm trên giường bệnh, Định gù bà già chia đất cho hay gì?
dâu lớn xáp lại ngồi thủ thỉ. Sau câu nói đó, thằng Ba Khơi biết
- Má mà không làm di chúc. Nữa mình thành lẻ loi. Chẳng ai có thể tin
tụi nó giành hết trơn cho má coi. người dưng nước lã mà có thể đối
Bà Tư Tại khẽ trở mình, day lưng tốt với nhau. Có bận thím Hai còn chỉ
vào vách. Tia nắng chiều xuyên qua thằng Ba Khơi về xứ thím, dắt bà già
vách nhà thưa rỗng thưa rễnh không “nửa hột” lang bạt về làm má. Khi đó,
đủ hong khô giọt nước mắt của bà Tư. có gọi má khô cổ họng cũng không ai
Mép gối ướt mèm, bà Tư Tại cắn môi nói tiếng nào. Thằng Ba Khơi lầm lũi
bật máu, cố không để những tiếng ngồi nhóm bếp, đám củi ướt làm khói
khóc tố cáo mình. Nhưng tiếng khóc bay ngập ngụa trong nhà. Thím Hai
của hai đứa cháu nội còn nhiều hơn bỏ ra sân nhưng mớ lời bị bỏ lại như
tiếng gió. Những cuộc vật ngã nhau biết mọc rễ cắm sâu vào đất, xanh
vì trái bần chua, trái ổi chín sau vườn bạt ngàn. Kéo ống tay áo chùi nước
như nhát dao khứa vào vết thương mắt, thằng Ba Khơi bày ra vẻ mặt tươi
không ngừng chảy máu. Thím Hai rói lúc bưng cháo đem lên. Những
không nhịn được, bỏ bà già lại với vô cơn “ụa ụa” làm bà Tư cong người ói
vàn tiếng khóc. Hai bà mẹ được dịp muốn tới mật xanh, vuốt lưng kiểu gì
đôi chối nhau về trái ổi đứa kia nhìn cũng không hết. Bà Tư Tại nằm thiêm
thấy trước, khúc mía ngọn lạt nhách thiếp như dấu lặng nằm vắt ngang,
xước tưa máu răng. Tất cả làm nên lơ lửng bắt đầu bám mốc. Tàn tro đã
một cuộc ồn ào từ những chuyện cỏn nguội tắt từ lâu mà căn nhà như vẫn

đầy trong khói lạnh, ngùn ngụt cháy được thảo sẵn, những lời hăm he cất
trong lòng. cánh dẫu cho xác thân của bà Tư vẫn
Thím Út rải theo sông câu chuyện chưa tới hồi mục rữa. Bài kinh thâu
bà già chồng cặp bồ với thằng con sẵn phát ra từ cái máy cát - sét đặt
trai đáng tuổi con cháu trong nhà. cạnh bàn thờ không làm át đi những
Những người đàn bà xóm Lác ngờ tiếng cự cãi trong nhà. Thằng Ba Khơi
ngợ ngày nào, giờ vùng lên vỗ ngực dỡ cái chõng bà Tư nằm đem đốt,
“nghi đâu trúng đó”. Con dâu trong chai thuốc trừ sâu còn lưng lửng rơi ra
nhà nói sao mà không có được, chắc trong lúc thằng Ba Khơi lấy búa tháo
bắt gặp tại trận chớ đâu. Từ bữa đó, mầm thanh chõng. Thằng Ba Khơi
người xóm Lác ném vào thằng Ba đứng thẫn thờ, buông cái búa đập
Khơi cái nhìn bén ngót, gánh đàn ông vô chân mình mà không thèm ngó
còn canh không cho vợ đứng quá gần xuống. Nó đã khóc ngất khi không
thằng “bợ đít đàn bà”. Sợ có giây phút thể nhìn mặt bà già lần cuối, trách ai
nào vuột tay, những bà vợ sẽ bị thằng coi giờ liệm mà ác nhơn vậy cà, trách
Ba Khơi bỏ bùa lấy mất. Bữa thằng Ba mớ lời không có chân mà đi khắp xứ.
Khơi gục khóc ngậm ngùi bên giường Bà Tư đã hứa sẽ dọn về sống với nó,
bệnh, con lo cho má trăm tuổi già rồi má con rau cháo nuôi nhau, bỏ ngoài
con mới đi. Người xóm Lác nhìn vào, tai những bẽ bàng rát xót. Những dấu
gắn lên đó đầy rẫy những chi tiết với hỏi bay lơ lửng trong đầu thằng Ba
mối tình ngang trái, coi kìa coi kìa ban Khơi như mớ dây thòng lọng chờ sẵn,
ngày ban mặt mà làm vậy luôn, chắc xiết người ngợp thở. Thằng Ba Khơi
bàn tính chuyện đất cát, nghĩ sao bỏ lại căn nhà có quá nhiều đổ vỡ,
người ngộm nhăn nheo hết mà còn nó đứng trên bờ nhìn tờ di chúc chìm
nựng mặt... Nghĩ, mấy ông đạo diễn xuống đáy sông xóm Lác. Đến giờ
tranh giải Oscar có chạy thục mạng dòng sông như đang dừng lại, nặng
cũng không đuổi kịp được sức tưởng oằn trong từng nét chữ chưa học đến
tượng của đám đàn bà xóm Lác. Bận hết lớp ba của bà Tư Tại. Rồi bà Tư có
đó, thằng Ba Khơi bỏ hết những lời nghĩ quẩn không? Câu hỏi đó chắc
điều tiếng. còn làm đau lâu thằng Ba Khơi trong
*** những chiều buồn buồn nơi xóm Lác.
Người biết đặt tên con mình là Minh là
Hạ huyệt xong. Căn nhà bắt đầu ồn Mẫn thì tuyệt đối không làm chuyện
ào câu chuyện đất cát. Những công dại dột. Bởi chẳng phải bà đã có một
cán được phơi bày, những tờ đơn đã đời “minh mẫn” hay sao?
N.C.N

Nghiên cứu - phê bình
Nghệ thuật múa với giá trị Chân - Thiện - Mỹ

vì mục tiêu xây dựng con người Việt Nam hiện đại
TS. NSND PHẠM ANH PHƯƠNG
(Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam)
L.T.S: Chiều 12.7.2023, Hội VHNT Bình Định đã chủ trì, tổ

chức thành công buổi tọa đàm “Tính thẩm mỹ trong ngôn
ngữ múa” với sự tham gia của TS. NSND Phạm Anh Phương -
Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam cùng nhiều nghệ sĩ múa,
nhà nghiên cứu lý luận trong tỉnh, trong nước. VNBĐ xin giới
thiệu 02 tham luận từ tọa đàm này.
Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển dẫn đến nhu cầu hướng tới cái đẹp
của con người càng tăng. Vẻ đẹp được thể hiện trên nhiều phương diện của
đời sống tinh thần và vật chất, từ cái cảm, cái nghĩ, cách ăn mặc cho tới hành
động..., như đại văn hào Nga (Tsêkhôp) có viết: “…cả khuôn mặt, cả quần áo và
cả tư tưởng… “. Theo đó, con người cảm nhận, thẩm thấu vẻ đẹp bồi đắp thêm
những giá trị thẩm mỹ mới với nhiều hình thức khác nhau. Từ đời sống thực tiễn
cho thấy, con người Việt Nam hôm nay có sự thay đổi rõ nét, họ năng động, cởi
mở, tích cực phát huy tính bản thể cá nhân trên mọi phương diện, lĩnh vực trong
cuộc sống, về lối sống, nhân cách, lời ăn tiếng nói đến ý thức, tư tưởng, tâm lý,
tình cảm và hành động… Sự nhận diện vẻ đẹp ngày càng được nâng cao trong
tư duy và hành động của mỗi con người. Do vậy, việc tạo nên hệ giá trị thẩm mỹ
cho cuộc sống con người luôn là mối liên quan và sự tác động trực tiếp đến vai
trò phát triển văn học nghệ thuật nói chung và nghệ thuật múa nói riêng, bởi đó
cũng chính là chức năng của văn hóa và nghệ thuật phải đảm trách.
Làm thế nào để nghệ thuật và cuộc sống luôn đồng hành trong mối quan hệ
gắn kết mà nghệ thuật là sự phản ánh, mang tính dự báo, định hướng xã hội và
con người. Theo đó, nhiệm vụ của văn học nghệ thuật luôn phải tự đổi mới, cập
nhật phương thức biểu hiện mới ẩn chứa những giá trị dân tộc truyền thống và
hơi thở thời đại, tôn vinh vẻ đẹp, phê phán cái xấu và mang đậm tinh thần nhân
văn sâu sắc trong từng sản phẩm nghệ thuật để không ngừng vươn lên xứng
tầm với sự phát triển của dân tộc và đất nước.

Đứng trước tình hình đó, Đảng và Nhà nước đã dành cho sự nghiệp văn học
nghệ thuật sự quan tâm mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Bằng việc ra đời những
Nghị quyết 23-NQ/TW ngày 16.6.2008 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và
phát triển văn học nghệ thuật trong thời kỳ mới; Nghị quyết 33-NQ/TW ngày
09.6.2014 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát
triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững đất
nước; chỉ đạo của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc
triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng… đã thổi một luồng
sinh khí mới vào đời sống dân tộc và khơi dậy nguồn cảm hứng sáng tạo cho đội
ngũ văn nghệ sĩ, trí thức.
Đồng hành cùng dân tộc và trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử, với sự
quan tâm của Đảng và Nhà nước, nghệ thuật múa Việt Nam đã khẳng định được
vị thế và chỗ đứng trong lòng khán giả, múa đã xuất hiện với tần suất thường
xuyên hơn. Đặc biệt, múa không thể thiếu trong tất cả những sự kiện văn hóa,
kinh tế, chính trị quan trọng của đất nước. Từ những sự kiện mừng Đảng, mừng
Xuân, các lễ hội có tầm vóc quốc gia như: Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Đông
Đô - Hà Nội; kỷ niệm Ngày thống nhất đất nước; sự kiện Seagame; Ngày Văn hóa
Việt Nam ở nước ngoài; các lễ hội diễn ra trên nhiều địa phương trong cả nước,
cũng như các đêm biểu diễn nghệ thuật phục vụ đời sống Nhân dân. Giờ đây
múa là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của Nhân dân
và trở thành nhân tố kết nối xã hội cộng đồng.
Trong suốt hành trình hơn 30 năm xây dựng và trưởng thành, Hội Nghệ sĩ
Múa Việt Nam luôn đặt mục tiêu bồi đắp, phát triển văn hóa nghệ thuật nói
chung và phát triển nghệ thuật múa nói riêng nhằm phục vụ đời sống tinh thần
của con người - hướng con người đến vẻ đẹp Chân - Thiện - Mỹ, bởi con người
vừa là đối tượng, vừa là chủ thể thưởng thức nghệ thuật. Mục đích cuối cùng của
nghệ thuật múa là để góp phần nâng cao đời sống con người, giúp con người
Việt Nam hiện đại có tri thức, văn minh, có tâm hồn văn hóa và được thẩm thấu
các giá trị thẩm mỹ cao đẹp từ các tác phẩm nghệ thuật, lấy đó làm “vũ khí” cần
thiết để vững vàng bước vào thời đại mới.
Mỗi công trình, chương trình và tác phẩm nghệ thuật múa là thành quả của
một tập thể tạo thành như biên đạo, diễn viên, âm nhạc, ánh sáng… Bản thân
nghệ thuật múa hội tụ trong mình tính đoàn kết tập thể, sự đồng hành trong
sáng tạo và biểu diễn cũng như sự kết nối tác phẩm và công chúng. Mỗi tác
phẩm múa ra đời là sự thể hiện nhu cầu thiết yếu của đời sống tinh thần, thể
hiện khát vọng hướng tới giá trị chân, thiện, mỹ của con người, nó có tác dụng
đặc biệt trong việc bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách đạo đức cho các thế
hệ và sự kết nối lực lượng toàn dân. Thông qua sức cuốn hút của luật động ngôn
ngữ cơ thể, vẻ đẹp thẩm mỹ của tạo hình múa để biểu đạt nội dung tư tưởng,
giàu tính nhân văn nhằm kiến tạo nên bức tranh nghệ thuật, mà trong nó cái
đẹp được hiện ra đầy đặn, rực rỡ, có sức lôi cuốn, cổ vũ, cảm hóa con người góp

phần không nhỏ trong việc xây dựng và phát triển văn hóa và con người Việt
Nam hôm nay.
Chúng ta biết rằng, trong mỗi tác phẩm múa thông qua nội dung và hình
thức biểu đạt đều ẩn chứa những giá trị thẩm mỹ, giá trị chân - thiện - mỹ. Sự
gắn kết chặt chẽ giữa nội dung và hình thức tạo nên giá trị hiệu quả chung cho
vẻ đẹp của múa. Lấy minh chứng từ tác phẩm múa “Cánh chim và ánh sáng mặt
trời”, biên đạo - NSND Thái Ly, nội dung đã khắc họa mô phỏng những tia nắng
ánh sáng mặt trời tựa như là ánh sáng của Đảng soi chiếu con đường cho dân
tộc với khát vọng bay cao, bay xa, con người và dân tộc được ước lệ hóa như đôi
cánh chim bay trong nắng mặt trời. Như vậy, ý tưởng và nội dung hình thành tác
phẩm mang tính ước lệ cao có giá trị giáo dục tư tưởng không khiên cưỡng mà
thông qua vẻ đẹp đong đầy tính nghệ thuật và tính nhân văn sâu sắc. Từ góc độ
ngôn ngữ múa, tác giả đã vận dụng kết hợp múa cổ điển châu Âu và múa dân
tộc Khơ-me tạo nên những luật động múa, tạo hình múa mang đầy tính thẩm
mỹ, tính khoa học trong kết cấu tác phẩm, độ tinh xảo của tính kỹ thuật và sự
tinh tế trong vận dụng ngôn ngữ múa dân tộc để biểu hiện hình tượng đôi cánh
chim bay. Vẻ đẹp của luật động cùng những tạo hình múa đạt hiệu quả nghệ
thuật xuất sắc vừa đậm nét dân tộc, vừa mang tính tiên tiến và hơi thở của cuộc
sống. Qua đó, thông điệp và biểu tượng nghệ thuật của tác phẩm ẩn chứa giá trị
nội dung sâu sắc, cao đẹp, một vẻ đẹp mang tính triết lý, tinh thần lạc quan cách
mạng, sự khát vọng vươn lên cho nhiều thế hệ con người Việt Nam.
Nghệ thuật là sự phản chiếu mọi hiện tượng, sự kiện và những biến động của
xã hội. Trong giai đoạn đất nước còn chiến tranh, trải qua những biến thiên của
xã hội, nhiều tác phẩm múa kịp thời ra mắt công chúng đáp ứng tốt nhiệm vụ
và yêu cầu của xã hội mang lại nhiều cảm xúc thúc đẩy tinh thần yêu nước và ý
chí cách mạng đã hun đúc nuôi dưỡng tâm hồn, nhân cách, khí phách của biết
bao thế hệ người Việt Nam. Những tác phẩm vượt thời gian thấm nhuần giá trị
tư tưởng văn hóa, văn nghệ của Đảng, trở thành mốc son lịch sử của ngành Múa
Việt Nam thời kì ấy, có thể kể đến như: Kịch múa Ngọn lửa Nghệ Tĩnh, Kịch múa
Tấm Cám, Bà má miền Nam, Người mẹ cầm súng, Gặp gỡ trên mâm pháo, Vợ chồng
dân quân, Lựu đạn gỗ, Tay chài vai súng… Những tác phẩm múa của thời hoa
lửa đã góp phần to lớn cổ vũ tinh thần đồng bào và chiến sĩ anh dũng vượt qua
những gian khó, khốc liệt của chiến tranh, nhân lên ý chí và sức mạnh để làm
nên chiến thắng lịch sử vĩ đại của dân tộc.
Bước vào giai đoạn phát triển mới, cùng với sự chuyển mình của đất nước,
đồng thời làm tốt vai trò giáo dục, định hướng thẩm mỹ cho công chúng, nghệ
thuật múa nước nhà cũng đã có nhiều đổi thay để phản ánh đúng tinh thần của
thời đại. Hàng loạt kịch múa và các tác phẩm được ra đời đánh dấu sự trưởng
thành của thế hệ nghệ sĩ kế tiếp như: Kịch múa Huyền thoại Mẹ, Ngọn lửa Hà Thành
(NSND Công Nhạc); Đất nước, Bông lau trắng, Khúc biến tấu từ pho tượng cổ (NSND
Ứng Duy Thịnh); Nguồn Sáng (NSND Phạm Anh Phương - NSND Hồng Phong);

Ngọc trai đỏ (NSND Việt Cường - NSND Kim Quy); Khoảnh khắc bất tử (NSND Anh
Phương, NSND Hồng Phong, Tuyết Minh); Mặt trời trong tim (NSND Tô Nguyệt
Nga); Hương quê, Mùa xuân trên bản H’mông (NSND Chu Thúy Quỳnh); Bến lụy,
Lời ru của rừng (NSND Phạm Anh Phương); Nguyệt cô hóa cáo (NSND Văn Quang);
Mẹ mặt trời (NSND Xuân Thanh); Ballet Kiều (Tuyết Minh, Phúc Hùng); Tổ khúc
múa Ánh sáng tâm hồn (biên đạo Tuyết Minh)… Qua đó, chúng ta thấy những
gương mặt mới, những tác phẩm mới dần lộ diện với nhiệt huyết và sức trẻ, luôn
bám sát hiện thực cuộc sống. Đề tài đã được mở rộng, phong phú về nội dung
và phương thức biểu hiện, nhiều tác phẩm đã bắt đầu miêu tả thế giới nội tâm
- một vẻ đẹp thầm kín riêng tư với những góc khuất của con người trong cuộc
sống đương đại. Như vậy, nghệ thuật múa không chỉ hiện diện trên sân khấu
biểu diễn phục vụ khán giả mà nó còn “len lỏi” vào đời sống dân sinh như một
nhu cầu tất yếu.
Có thể thấy, hành trình phát triển tràn đầy hứng khởi của nghệ thuật múa đã
hòa với nhịp đập trái tim toàn dân tộc, lăn lộn với thực tiễn phong phú, sôi động
của cuộc sống nhân dân để thai nghén và cho ra đời nhiều tác phẩm có giá trị
về tư tưởng và nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật ngày càng
cao của công chúng, góp phần không nhỏ nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ
số hạnh phúc của con người Việt Nam, đồng thời cũng tạo ra môi trường và điều
kiện để phát triển con người Việt Nam toàn diện hướng tới giá trị Chân - Thiện -
Mỹ. Một con người toàn diện cần phát triển hài hòa, hội tụ đủ những giá trị Chân
- Thiện - Mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, dân chủ và nhân văn.
Do vậy, việc xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện cũng là mục
đích cốt lõi của các nhiệm vụ chuyên môn căn bản, lâu dài mà nền nghệ thuật
múa Việt Nam cần tập phát huy vai trò cho nhiệm vụ đề ra nhằm thực hiện tinh
thần của Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng có nêu rõ: “Phát triển con người
toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để
văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo
vệ Tổ quốc”. Rõ ràng vấn đề “phát triển con người toàn diện” vẫn luôn được Đảng
ta xác định là một trong những nhiệm vụ tổng quát, là sức mạnh nội sinh quan
trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và phát triển đất nước.
Đây vừa là nhiệm vụ và cũng là trách nhiệm của mỗi chúng ta đối với vị thế
phát triển của đất nước. Có thể nói, nghệ thuật múa đã đồng hành cùng dân
tộc và trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử. Hiện nay với sự quan tâm của
Đảng, Nhà nước, nghệ thuật múa đã khẳng định được vị thế và chỗ đứng trong
lòng khán giả, là món ăn tinh thần vô giá đối với nhiều tầng lớp dân chúng và
trở thành nhân tố không thể thiếu trong nhiều sự kiện văn hóa, kinh tế, chính
trị quan trọng của đất nước đóng vai trò quan trọng góp phần xây dựng môi
trường văn hóa lành mạnh, hướng tới giá trị Chân - Thiện - Mỹ vì mục tiêu xây
dựng con người Việt Nam hiện đại ngày hôm nay.
P.A.P

Đôi điều về thẩm mỹ
trong nghệ thuật múa
Họa sĩ - NĐK LÊ TRỌNG NGHĨA
Sáng tạo nghệ thuật nói chung là hành trình khám phá cái đẹp. Giá trị nghệ
thuật của một tác phẩm ngoài những ý nghĩa lớn lao thì cái trực tiếp tác động đến
người thưởng thức trước tiên phải là những yếu tố thẩm mỹ mà ngôn ngữ loại hình
nghệ thuật đó mang lại. Tính mỹ cảm bộc lộ từ hình thức - thủ pháp kỹ thuật hay
ẩn sâu trong nội dung là điều cần thiết để “dẫn ru” con người tìm đến, yêu thích
mê đắm với tác phẩm. Một tác phẩm nghệ thuật dù có bày biện hoành tráng công
phu thế nào, dù có chuyên chở thông điệp, triết lý cao sâu thế nào nhưng dấu ấn
thẩm mỹ không đọng lại những cảm xúc mới lạ - sáng tạo, những yếu tố ngôn ngữ
kết hợp không được tinh tế, phản cảm, hụt hẫng tâm lí, không gợi sự liên tưởng
giáo dục đạo đức, không khơi gợi những ý nghĩa cao đẹp lẽ sống thì không thể coi
là tác phẩm có giá trị.
Những đặc trưng thẩm mỹ trong tác phẩm được xem như linh hồn lôi cuốn
người thưởng thức. Nó có thể toát ra từ hình thức, cũng có thể ẩn chứa từ sâu ngầm
trong ý nghĩa nội dung.
Nghệ thuật múa cũng vậy. Tính thẩm mỹ nghệ thuật múa tất nhiên phải được
xem xét từ thủ pháp nghệ thuật cũng như các yếu tố kỹ thuật và tùy vào thể loại:
Thẩm mỹ tạo hình không gian động (ngôn ngữ ước lệ biểu cảm trực tiếp), hay cấu
trúc động tác trừu tượng tạo hình tượng (chú trọng cảm xúc thẩm mỹ), hoặc loại
hình nghệ thuật không gian - thời gian, nghe nhìn tổng hợp.
Với đặc trưng ngôn ngữ khai thác sử dụng hình thể. Cái đẹp của nghệ thuật
múa trước tiên phải được xem xét dưới góc độ tạo hình, mà cụ thể là tạo dáng, tạo
sự chuyển động duyên dáng hình thể. Không phải tự nhiên mà ta thấy các nghệ sĩ
múa đều có hình thể đẹp, dẻo dai. Yếu tố khách quan - cái đẹp tỉ lệ hình thể là điều
kiện không thể bỏ qua để người biên đạo khai thác tạo mỹ cảm cho người thưởng
thức. Sự linh hoạt, biến đổi sáng tạo ra nhiều kiểu dáng mới lạ sẽ góp phần tạo nên
sự sinh động cái đẹp.
Ấn tượng cái đẹp có thể có được từ hoạt động tạo hình, tạo dáng riêng lẻ, hay từ

sự kết hợp hai hay nhiều nhân vật, nhóm nhân vật trong tổ chức xây dựng bố cục
tương đồng, hoặc tương phản. Sự tương đồng - tương phản ở đây có thể là hình
thể, giới tính, lứa tuổi, trang phục…
Nhưng múa còn được xem là loại hình nghệ thuật của không gian và thời gian.
Vì vậy từng khoảnh khắc của không gian phải là những khoảnh khắc sáng tạo thẩm
mỹ. Sự liên kết các động tác, biểu diễn hình thể tạo hình phải tạo được nhịp điệu
thống nhất xuyên suốt trong ý tưởng nội dung. Sẽ là nực cười, kém duyên nếu
trong một tiết mục lại xuất hiện những động tác thừa thãi. Thế nên nhà nghiên cứu
Francois Delsarte mới cho rằng: “Không có gì kinh khủng bằng một cử chỉ vô nghĩa.
Chỉ có những người mất trí (và một số vũ công) mới thực hiện những động tác như vậy”.
Rõ ràng, sự khắt khe trong sáng tạo nghệ thuật là cần thiết với biên đạo - nghệ sĩ
múa để có một tác phẩm hoàn chỉnh thẩm mỹ. Biên đạo múa giỏi chắc chắn không
chỉ có con mắt tinh tường như họa sĩ mà còn có khả năng bao quát làm chủ “câu
chuyện” như một đạo diễn phim.
Nghệ thuật múa không tồn tại độc lập mà thường gắn kết với âm nhạc. Nhịp
điệu tạo hình múa được sáng tạo trên nền nhịp điệu tiết tấu của âm nhạc. Vì thế
tính thẩm mỹ nghệ thuật múa phải được xem xét dựa trên sự cộng hưởng những
động tác hình thể với nhịp - tiết tấu, tiếng động - âm thanh. Có thể nói nhờ âm
nhạc mà múa thêm gần gũi với công chúng. Nhờ âm nhạc mà múa trở nên lôi cuốn
người thưởng thức. Rất nhiều những tác phẩm múa thành công nhờ nghệ sĩ đã
phát triển sáng tạo từ cảm hứng tác phẩm âm nhạc. Biên đạo - nghệ sĩ múa nhất
thiết phải có thẩm mỹ âm nhạc, biết phân tích cảm thụ sâu khúc thức - giai điệu,
nhịp điệu - tiết tấu. Có thể nói nghệ thuật múa là nghệ thuật “phiên dịch” ngôn ngữ
âm thanh thành ngôn ngữ tạo hình.
Ngôn ngữ múa hiện đại. Ảnh: S.P

Dưới góc nhìn tạo hình - thị giác, tính thẩm mỹ còn biểu hiện ở việc sử dụng
trang phục, phương tiện, dụng cụ phụ trợ. Tất cả những yếu tố này khi gắn kết với
từng động tác điệu bộ, hình thể, nó cùng với hình thể tạo thành hình tượng - sự
chiếm chỗ trong không gian và vì thế nó đều tác động trực tiếp đến thị giác. Trang
phục, đạo cụ là những bộ phận đi cùng hình thể tạo nên cấu trúc dáng vóc nghệ
thuật. Nếu hình thể động tác, cử động được xây dựng mang tính khái quát, ước lệ,
trừu tượng, mà phương tiện, dụng cụ lại hiện thực - không có ý thức cải trang chỉnh
chu thẩm mỹ thì chắc chắn sẽ tạo cảm giác chông chênh về thị giác. Sự chông
chênh này có thể về mặt motip tạo hình, về chất liệu vật liệu, về hình khối, về màu
sắc và cả về logic tâm lí thị giác…
Ngoài những hoạt động múa tự do, đa số các hoạt động múa chuyên nghiệp
đều thực hiện trên sân khấu. Vì vậy không gian và màu sắc, ánh sáng trên sân khấu
cũng góp phần quan trọng không nhỏ đến sự tác động mỹ cảm người xem. Người
biên đạo múa giỏi là người biết hình dung tác phẩm của mình sẽ thực hiện trong
một không gian như thế nào? Khai thác những yếu tố màu sắc, ánh sáng trên sân
khấu là điều cần hướng đến có chủ đích trong ý tưởng nội dung. Có thể nói các
hoạt động múa trình diễn trong các chương trình văn nghệ, hội diễn đều không
làm tốt vấn đề này. Nghệ thuật múa đương đại có chú trọng nhiều với việc kết hợp
ánh sáng trên sân khấu. Với sự phát triển công nghệ điện tử, kỹ thuật ánh sáng đã
được các nghệ sĩ khai thác triệt để, tạo ra sự sinh động, tính hấp dẫn trong ngôn
ngữ múa. Không ít tác phẩm đã mang lại cảm xúc thẩm mỹ mới lạ, lôi cuốn đặc sắc
cho người thưởng thức.
Nghệ thuật múa thường gây sự chú ý cuốn hút bởi tính hoành tráng bao rộng
cả sân khấu, quảng trường. Nhưng có khi cái đẹp ẩn chứa trong một hình thức so
sánh hết sức giản dị. Dù là hình thức nào, tính thẩm mỹ của nghệ thuật múa nhìn
chung phải được xem xét trên phương diện bố cục tổng thể các yếu tố tác động
đến thị giác và thính giác. Nó bao gồm hình ảnh, động tác - cử động các nhân vật
xuất hiện trong vở múa, trang phục, đạo cụ, sân khấu, ánh sáng và âm nhạc. Mỗi
khoảnh khắc cắt ra từ “thước phim” múa phải đảm bảo đọng lại xúc cảm thị giác
- vẻ đẹp về tạo hình không gian. Xâu chuỗi những khoảnh khắc đẹp của những
hình thể trong không gian âm nhạc để liên tưởng ý tưởng nội dung, đó là cách cảm
nhận thẩm mỹ nghệ thuật múa. Không phải tự nhiên mà nhiều nhà nghiên cứu
nghệ thuật cho rằng: Múa là mẹ của nghệ thuật. Âm nhạc và thi ca tồn tại trong
thời gian, hội họa và kiến trúc trong không gian. Chỉ có múa cùng một lúc sống cả
trong không gian và thời gian.
Rất khó để xác định tính thẩm mỹ chung trong nghệ thuật, nhất là trong thời đại
hiện nay, nghệ thuật múa đã chi phối rất sâu rộng vào sự phát triển văn hóa nghệ
thuật, đặc biệt là văn hóa giải trí - nghe - nhìn. Khi mà nghệ thuật múa luôn tìm
cho mình những phương thức đột phá thì sự đánh giá những giá trị thẩm mỹ mới
trong nghệ thuật cần những hiểu biết khoa học, thận trọng chứ không chỉ dừng
ở cảm tính thói quen nghệ thuật. Các thể loại múa hiện đại, dân gian đương đại,

Tiết mục múa “Vươn khơi bám biển”
(âm nhạc Đào Minh Tâm, biên đạo múa Châu Mi). Ảnh: V.P
hay các hình thức đương đại khác ra đời thách thức những quan niệm cũ, thách
thức những rào cản về văn hóa. Giữa sự phản cảm và mỹ cảm đôi khi chỉ là quan
niệm, trình độ hiểu biết nghệ thuật, cách nhìn - quan điểm thẩm mỹ cá nhân. Sự
phân định đẹp hay không đẹp, ủng hộ hay phản bác những sáng tạo đột phá mới?
Và đâu là lý lẽ đúng?
Nói như vậy không có nghĩa vấn đề thẩm mỹ không có tính khách quan khoa
học. Có thể nói giá trị thẩm mỹ là thành quả của quá trình thách thức giới hạn của
óc sáng tạo. Chính vì thế, công việc của những nhà nghiên cứu nghệ thuật là cần
thiết hơn bao giờ hết. Bởi vì khi chúng ta thưởng thức một tác phẩm nghệ thuật,
cảm nhận của chúng ta không chỉ đơn thuần dừng ở nó đẹp hay không đẹp, mà
chúng ta còn cần hiểu tại sao nó lại đẹp và lại không đẹp. Những hiểu biết về giá
trị nghệ thuật giúp tăng khả năng cảm nhận thẩm mỹ và nuôi dưỡng tâm hồn
chúng ta. Những yếu tố sáng tạo mới lạ hình thức luôn mang lại sự kích thích tò
mò, sự hưng phấn, khoái cảm khi thưởng lãm. Tuy nhiên đánh giá yếu tố thẩm
mỹ trong một tác phẩm bao giờ cũng gặp phải những khó khăn vì nhiều lẽ. Đó
là những hình tượng mang các giá trị thẩm mỹ đa dạng như cái đẹp, cái cao cả,
cái hài, cái bi... Các giá trị ấy có thể cảm nhận trước hết bằng giác quan, trực cảm
làm thỏa mãn tình cảm yêu cái đẹp của con người. Trong nghệ thuật múa, giá trị
thẩm mỹ chính là sự hấp dẫn, lôi cuốn của những nhịp điệu chuyển động hình thể,
những thủ pháp mới lạ, sự gợi cảm, sự trẻ trung, cái hoành tráng, cái dung dị, cái
bất ngờ được tạo nên bằng các phương tiện của ngôn ngữ.
Những tác phẩm có giá trị nghệ thuật bao giờ cũng được nghệ sĩ sáng tạo trên
nền tảng lý thuyết thẩm mỹ. Bởi vậy việc nghiên cứu hệ thống lí thuyết thẩm mỹ
trong nghệ thuật múa là rất cần thiết.
L.T.N

Chân dung văn nghệ sĩ
Nghêu ngao một gã du ca

VÂN PHI
Lần đầu gặp nhạc sĩ Diệp Chí Huy

cách đây bốn năm, trong một cuộc
rượu cùng những người bạn quê nhà
An Nhơn, tôi thấy gã say sưa chơi đàn
guitar, thổi kèn saxophone, rồi lâu lâu
lại cất lời da diết một ca khúc về mẹ.
Âm nhạc của gã làm lắng lại những
ồn ã chúc tụng. Từ ấy, tôi đã “ghim” Nhạc sĩ Diệp Chí Huy qua nét vẽ
gã vào bộ nhớ của mình bởi một sự của họa sĩ Trần Thế Vĩnh (ảnh NVCC)
thoi loi khác lạ, một nghệ sĩ vừa sang trọng lại vừa man dại bụi bờ. Sau lần
ấy, thỉnh thoảng tôi lại được nghe những ca khúc trên trang cá nhân Cọp Phi
Châu. Gã tự hát. Tiếng hát lúc vui rộn yêu đời khi day dứt khôn nguôi, nhưng
dầu ở tọa độ nào của xúc cảm, cũng thấy gã như vốc hết lòng mình cùng giai
điệu…
1. Niềm đam mê âm nhạc của Diệp Chí Huy được nuôi cấy từ gia đình.
Bởi cha là một nghệ sĩ chơi đàn guitar và violon khá nổi tiếng lúc bấy
giờ của vùng đất An Nhơn. Nhưng tinh thần tự học, sự say mê đọc và khám
phá đã tạo nên một Diệp Chí Huy rất riêng. Gã có khiếu viết nhạc. Ngay từ niên
thiếu, với bút danh Duy Hiệp, gã đã viết ca khúc đầu tiên để tặng một người
bạn, phổ thơ của Nguyễn Thái Dương, bài hát Thương nhớ Bình Định.
Năm 1982, gã rời An Nhơn, học kỹ sư kinh tế thủy sản tại Nha Trang. Tốt
nghiệp đại học năm 1987, gã chọn Đà Nẵng là vùng đất sống. Diệp Chí Huy
là người ưa xê dịch. Năm 2004, gã lên đường bắt đầu cuộc mưu sinh phiêu
dạt ở một số nước châu Phi như Togo, Benin, Ghana, Nigieria... Thời gian ở
Togo, những hôm la cà quán bia vỉa hè, gã bị chú ý khi nghe những người

hát rong hát và chơi trống, thứ nhịp điệu cuốn hút khiến gã xiêu lòng. Như
có gì đó thúc giục, gã quyết định tìm đến học Viện Âm nhạc và Nghệ thuật ở
Krokobite (Cộng hòa Ghana) để học trống châu Phi. Nhạc trống đã cho Diệp
Chí Huy những cảm hứng bất tận. Nhịp điệu của trống là một thứ không hề
cầu kỳ nhưng đầy quyến dụ. Gã mê đắm những nhịp điệu ấy, những reo vui
bay nhảy như gõ vào sâu thẳm lòng người nhạc sĩ. Để sau này, gã đã mang
những nhịp điệu của trống về Việt Nam, nhân rộng niềm cảm hứng ấy, thêm
sắc màu cho âm nhạc Việt.
Năm 2008, Diệp Chí Huy tổ chức chương trình âm nhạc “Nghêu ngao” trình
làng một số nhạc phẩm do chính gã sáng tác với bạn bè Đà Nẵng. Diệp Chí
Huy đã cho người nghe thưởng thức một thứ âm nhạc sang trọng, sâu lắng.
Nó không thuộc về đám đông, không dành cho những dễ dãi. Thì thử nghe gã
Nghêu ngao, để lắng lại cùng những trữ tình ngọt ngào và vô vàn ảnh tượng:
“Thơm hương tóc đêm lụa là/ Vàng nắng tung tăng môi xinh ngọt ngào/ Em đi
tình cũ hư hao/ Chợt tối vây quanh chân ai ngậm ngùi/ Ngày chờ gió lên, đợi
buồm xanh nắng tắt/ Mượt mà lời nói yêu thương/ Cây thôi bạc màu/ Bên hiên
hong tóc thơ ngây/ Ngày tháng trôi nhanh vây quanh thì thầm/ Yên tâm tôi có
chiêm bao/ Bừng sáng thênh thang mây xanh dịu dàng/ Dù là giấc mơ sẽ buồn
khi thức giấc/ Rộn ràng lời hát bâng quơ/ Ru tôi tình đầu…”.
Năm 2013, gã tổ chức một live show hoành tráng “Tôi về đếm lại ca dao”
tại Nhà hát Trưng Vương của Đà Nẵng. Khán phòng chật ních không còn chỗ
ngồi. Có lẽ là nhân duyên khi nhà thơ Đỗ Trung Quân, người nhận lời làm MC
chương trình khi ấy đã dành cho âm nhạc của Diệp Chí Huy một sự trân trọng.
Ông nói: “Những ca khúc của Diệp Chí Huy là một thứ âm nhạc tử tế đang còn
nằm trong bóng tối, rất cần sự chia sẻ”. Sau đó, Diệp Chí Huy tổ chức chương
trình tác giả - tác phẩm “Nghêu ngao 2” năm 2015, và Liveshow “Ngày gió qua
sông” năm 2016. Ngoài ra, Diệp Chí Huy có hàng trăm chuyến du ca, những
ngẫu hứng bất chợt quây quần bè bạn, say chén ôm đàn quên ngày tháng.
Nhạc gã kén người nghe. Nhưng đã nghe được thì thêm mến thêm quý một
tài hoa nghệ sĩ. Bay bổng lãng mạn ấy mà cũng góc cạnh, sắc sảo ấy, Diệp Chí
Huy không khuôn mình theo một quy chuẩn ràng buộc nào cả, một thứ tinh
tế tri thức và bản năng nghệ sĩ như hòa trộn làm nên một bản tính âm nhạc
vừa phong trần vừa sang trọng.
2. Diệp Chí Huy có nhiều ca khúc hay thể hiện những câu chuyện của
đời sống. Gã gọi vui, có lẽ đó là “âm nhạc thế sự”. Nhưng đó không
phải là âm nhạc của tính thời sự mang tính giai đoạn nhất thời, mà nó lắng sâu
hơn, ám ảnh hơn vào lòng người. Nhạc của Diệp Chí Huy là để cảm, để ngẫm,
để đau và biết thương hơn đồng loại mình. Những năm đất nước oằn mình
trước đại dịch Covid, gã đã viết chùm ba ca khúc: Corona, Rồi sẽ qua, Cách ly.
Những thao thức về đời sống được gã gửi gắm qua ca từ, giai điệu một cách

sâu sắc, đầy nỗi đời. Gã không chịu được những phấn son hình thức, những
giả lả cạn cợt. Gã yêu người, yêu quê hương, yêu đất nước này bằng sự nhiệt
thành cương trực. Gã không ngại ngần đề cập đến những thói tật, như khi
nói đến “vấn nạn” xây tượng đài, gã viết ca khúc Chiếc áo gấm; nói đến những
tai nạn thương tâm, gã viết Nhức nhối; nói đến những người bất hạnh, chẳng
thể giữ nổi ngôi nhà của mình, chịu cảnh vất vưởng giữa ngày Tết đoàn viên,
gã viết Con mèo vườn rau… Mỗi ca khúc của Diệp Chí Huy đều ngầm chứa
thông điệp, gợi khơi những suy ngẫm về thân phận, thời cuộc, hay như gã
đang kể một câu chuyện nào đó... Như một ngày Tết Nguyên đán hơn mười
năm trước, gã đi qua bến sông Trường Thi. Cái bến huyền hồ mà thi sĩ Yến Lan
gọi là bến My Lăng ấy chỉ cách nhà gã vài ba cây số. Nhìn những dọi cát vàng
khi chiều xuống, bóng người đàn bà lam lũ in hằn trên bến sông quê, gã nghĩ
nhiều về má, về những người mẹ quê lành hiền. Gã nói, người phụ nữ ấy cũng
như mẹ mình đã neo cuộc đời vào bến sông này. Rồi gã khe khẽ cất lời hát,
nghe sao đẹp mà buồn quá, mênh mông quá: “Thương anh về bên bến sông.
Đâu ngờ đời buồn mênh mông”. Cái buồn neo riết phận người. Lênh đênh năm
tháng. Gã đã viết ca khúc Bến sông buồn bằng sự cảm thương về người phụ
nữ, khẽ khàng hình bóng về mẹ trong những đồng cảm như thế. “Cơn mưa
chiều hiu hắt bay. Nhủ lòng mịt mù qua ngay. Phố thị buồn không ngọn đèn. Một
mình em với bến sông. Thương yêu ngày đêm ngóng trông. Đâu ngờ trả về hư
không. Phố thị lúc em chưa về. Giờ đây vẫn bến sông buồn...”. Ngoài Bến sông
buồn, gã sở hữu hàng loạt những ca khúc trữ tình, giàu chất thơ khác như
Ngày gió qua sông, Như cây đã khô, Tôi về đếm lại ca dao, Miền phôi pha, Chỉ xin
đã có lần… “Đâu ngờ trả về hư không…”, gã bâng quơ như nói về cuộc đời
Nhạc sĩ Diệp Chí Huy trình diễn trống djembe. Ảnh: V.P

và nói về mình. Có lẽ gã không đặt nặng những mất/ được của chính gã trong
vô thường nhân sinh. Nhưng nhìn về cuộc đời, thấy gã đau, thấy nhạc gã day
dứt trong những san sớt chân thành.
3. Từ lúc lang bạt bên châu Phi năm 2004, thế giới của trống đã mở ra
cho Diệp Chí Huy những biên độ tiếp nhận mới về âm nhạc. Đặc biệt
khi ca khúc I’m your của Jason Mraz, phiên bản hát với guitar mộc và djembe
năm 2007 đã cuốn hút sự chú ý của những người yêu nhạc khắp nơi trên thế
giới với djembe. Trống djembe là một loại trống chơi bằng bàn tay, người ta
hay gọi là handdrum. Loại trống này được làm thủ công từ một thân cây gỗ
cắt ra, được khoét rỗng ruột, mặt trống được làm từ da sơn dương trên núi và
thân trống được chạm khắc những hoa văn độc đáo của văn hóa châu Phi. Bởi
thế, djembe vừa là một nhạc cụ vừa là một tác phẩm nghệ thuật về chạm trổ
trên gỗ. Djembe có khả năng tạo ra muôn vàn nhịp điệu diệu kỳ. Mê hoặc bởi
tiếng trống đầy chất hoang dại châu Phi này nên gã quyết tâm đem nó về Việt
Nam. Dần dà, không chỉ ở ở Đà Nẵng, mà một số nơi khác cũng dần chú ý đến
loại djembe này.
Đầu tháng 6.2023, tôi gặp lại Diệp Chí Huy khi gã trở về quê nhà An Nhơn,
giới thiệu và hướng dẫn cho các đoàn viên, thanh niên, học sinh ở chính quê
nhà về trống djembe. Gã đã kết hợp nhịp điệu trống djembe với âm nhạc Việt
Nam, cụ thể là với ngay một ca khúc Ngày ta xa nhau do chính gã sáng tác.
Nhìn những đôi mắt dõi theo say sưa của các bạn trẻ, tôi hình dung về hiệu
ứng xúc cảm của trống và ca khúc của Diệp Chí Huy mang lại. Khi ngồi cùng
gã tại một quán cà phê, câu chuyện của chúng tôi về âm nhạc như không có
điểm dừng. Trái ngược với vẻ ngoài bặm trợn, tóc tai dài ngoằng khi bó cột
lúc để mặc cho gió rối mù, gã có vẻ lành trong nụ cười hiền và phong cách
nói chuyện nhẹ nhàng, lịch thiệp. Thoáng bắt gặp hình xăm trên tay gã, tôi
gợi chuyện: “Ký hiệu của trống djembe hả anh?”. Gã gật đầu, bảo: “Hình xăm
trên tay anh là logo trống djembe Châu Phi được làm tại Việt Nam với tên
djembe D.FOLA. Thương hiệu này đã được Nhà nước cấp quyền sở hữu trí
tuệ. Trống do mình xử lý lại gỗ, da và hình khắc. Logo djembe D.FOLA có 06
nhánh, 03 nhánh tượng trưng cho 03 âm cơ bản: Bass, Tone, Slap và 03 nhánh
khác tượng trưng 03 kỹ thuật cơ bản: mute, flam, paradiddle. Hết thảy được
bao quanh bằng vòng tròn như thái cực đồ, biểu tượng cho sự tổ hợp giữa
văn hóa châu Phi và văn hóa phương Đông”.
Chơi trống theo nhóm không yêu cầu người tham gia phải có trải nghiệm
âm nhạc trước đó, vì yếu tố của nhịp điệu từ trống đã bắt một nhịp cầu cho
người thích trình hiện nhạc cụ đến gần hơn với âm nhạc. Diệp Chí Huy nhấn
mạnh về nhịp điệu. Nhịp điệu là ngôn ngữ vượt trội so với lời nói, nó có khả
năng xóa đi rào cản ngôn ngữ và mọi sự cách biệt. Gã nói: “Bạn lắng nghe
những gì người khác đang chơi và tham gia vì nhịp điệu là một loại ngôn ngữ

Nhạc sĩ Diệp Chí Huy giới thiệu và hướng dẫn cách sử dụng trống djembe tại chương trình
ra mắt mô hình Vòng tròn trống do Thị đoàn An Nhơn tổ chức. Ảnh: V.P
nằm sẵn bên trong mỗi người, nó vượt qua giao tiếp yêu cầu cú pháp văn
phạm hay từ vựng hoàn hảo như lời nói, bạn đánh trống theo cảm nhận mà
bạn thấy là tốt nhất đối với bạn. Không ngại ngần chi cả. Không có đúng sai,
hay dở, bạn là một thành viên như mọi thành viên của dàn nhạc trong vòng
tròn trống này để cùng nhau tạo ra âm nhạc và bạn không còn ngồi yên hay
tách rời để thưởng thức một cách thụ động nữa. Chơi trống theo nhóm giúp
bạn hòa đồng trong giao tiếp, ngay cả với những người còn nhút nhát, rụt rè,
thiếu tự tin ngại tiếp xúc với chung quanh. Tham gia chơi trống theo nhóm sẽ
truyền cảm hứng để người ta biết tự chủ, lĩnh hội cách làm việc theo nhóm,
tinh thần đồng đội”.
Tôi thích thú khi gã chia sẻ về vấn đề tiếp cận âm nhạc hiện nay ở trẻ em.
Và gã nói nhiều về nhịp điệu như một tâm huyết phát hiện. Theo gã, nhiều
trẻ em muốn chơi một nhạc cụ giống như những nghệ sĩ hay thần tượng mà
mình yêu thích nhưng đại đa số khi tiếp cận học hỏi một thời gian ngắn đã
nản chí và từ bỏ ý định ngay tức khắc, không còn muốn đeo đuổi niềm đam
mê ấy nữa do gặp phải nhiều khó khăn trong việc trình tấu nhạc cụ khi thực
hành. Và việc sử dụng djembe đã góp phần cải thiện tình trạng học ngược
này. “Nhịp điệu trước, đàn hát sau, nghe nói trước, đọc viết sau. Đó là nguyên
lý cơ bản để người học nhạc khỏi… quay lưng với âm nhạc theo như cách
“học ngược” hiện nay ở Việt Nam”, gã phân tích.
Ở Diệp Chí Huy, không thuần chỉ là nhịp điệu, là âm nhạc của sự ngẫu
hứng, của chắt nhặt qua bao trở trăn, mà ở gã có sự tri nhận, tự trọng nghệ sĩ.
Và tôi tin rằng, khi nào gã còn giữ những phẩm tính ấy, sáng tác của gã vẫn
còn khiến nhiều người say đắm và bất ngờ xúc động…
V.P

Đọc sách
Suy ngẫm
và giải đáp về nhân nghĩa
(Đọc tập thơ “Mùa đông thương nhớ” của Bùi Thị Xuân Mai)
LÊ QUANG TRANG
Tốt nghiệp Khoa Ngữ văn, Đại học Tổng hợp Hà

Nội, Bùi Thị Xuân Mai về làm phóng viên, biên tập
viên ở Đài phát thanh Giải phóng A, tại Hà Nội. Tuy
không “trực tiếp” đụng độ với bom đạn như mấy
bạn đồng học đi Nam, nhưng công việc cũng gắn
bó chặt chẽ và thường xuyên với tình hình chiến sự
ở miền Nam kháng chiến. Bởi vậy, trong tâm hồn và
suy nghĩ của người con gái quê Bình Định ấy rất sát
với tình hình chiến đấu của cán bộ, chiến sĩ và bà
con cô bác ở quê nhà. Những trang viết, những bài
thơ của chị cũng gắn bó với miền Nam anh hùng chiến đấu. Hiện thực cuộc chiến
đấu giải phóng miền Nam thống nhất đất nước và những năm tháng dựng xây
cuộc sống sau ngày hòa bình hiện rõ trong nhiều tập thơ của chị. Sau hơn bốn
mươi năm sáng tác, phong cách thơ chị đã ổn định, tình cảm chung riêng chan
hòa trong giọng thơ hiền dịu, đằm thắm, yêu thương. Đó cũng là tình cảm, chỗ
đứng của chị trong tập thơ mới xuất bản mang tựa đề Mùa đông thương nhớ, vào
tuổi “xưa nay hiếm”. Đây là những vần thơ nhiều tâm tình, chiêm nghiệm về cuộc
đời, về giá trị của kháng chiến. Dường như, càng trải nghiệm nhiều thêm thì thơ
càng đằm lại, gợi ngẫm nghĩ nhiều hơn. Thơ chị vẫn chân thành, dịu dàng như
đã có, nhưng cô đọng, sâu lắng hơn.
Chỗ đứng của người viết cho chị cảm xúc khi gặp gỡ với Tây Nguyên đại ngàn,
nơi người anh hùng Đinh Núp, người Bana từng khố vải mình trần, trong thiếu
thốn gian khó, chỉ với chông, thò, bẫy, ná mà dám đứng lên đánh lại bọn giặc
ngoại xâm đến tàn phá buôn làng, để hình dung:
Ánh mắt chim ưng, nụ cười cây lá
Chòm râu trắng bay cùng mây gió

Người về trời danh tiếng mãi thơm
(Bên ché rượu cần)
Tiếp cận với những hồ sơ người lính đi B, chị nhận ra đó là những người anh
hùng - bình thường, nhiều người hy sinh thầm lặng, nhưng chính họ là những
người góp sức để đất nước có ngày hôm nay. Trên dư luận, có người không còn
nhớ, thậm chí muốn lãng quên, phủ nhận. Nhưng chị thì khẳng định:
Mỗi bộ hồ sơ đâu giản đơn lưu giữ một dòng tên
Mà gửi trọn trái tim người đi giữ nước
Dâng hiến máu xương mình tô thắm cờ Tổ quốc
Là một nguyện thề với Độc lập Tự do.
(Hồ sơ kỷ vật)
Cô đọng mà kín đáo hơn, là bài viết về tín hiệu ngọn đèn của những người
mẹ trong thời kháng chiến. Việc làm như là bình thường của những người mẹ,
nhưng đó là cả một tấm lòng với lý tưởng cách mạng, đưa thông tin cho du kích
và bộ đội hoạt động ở vùng tranh chấp biết và ứng phó kịp thời. Đèn sáng - tắt
qua tay người biến ảo/ Ngọn đèn - trái tim mẹ làm lá chắn hiểm nguy (Ngọn đèn -
trái tim).
Đến với cánh đồng làm muối, trong những câu chuyện được nghe của người
làm báo, chị phát hiện ra:
Lấp lánh dưới nắng vàng những vồng muối trắng tinh
Anh ngồi tàng hình giữa bao la trời đất
Ai biết nơi đây là căn hầm bí mật
(Giản đơn hầm muối)
Lòng dân là sức mạnh che chở cho cán bộ, cho cách mạng. Chuyện ấy có từ
nhiều nơi, nhưng với chị, câu chuyện được nhắc lại với sự trân trọng và mang
tính khái quát: Chí anh hùng lớn thêm từ nồng mặn tình dân.
Còn nhiều dẫn chứng có thể đưa ra để người đọc cùng chị tri ân cuộc đời, bởi
chị nghĩ có được cuộc sống hôm nay là có công của bao trái tim, bao tấm lòng
như thế: Trọn trái tim son Người hiến dâng Tổ quốc/ Trang thắm cuộc đời gửi lại
cháu con (B trọc).
Đấy là những câu chuyện của thời chống Mỹ, nhưng thời sự hơn là chuyện
hôm nay, khi chúng ta đang phải đối diện với dã tâm của kẻ thù mới, ẩn giấu sau
ngôn từ hoa mỹ hơn, nhưng hãy cảnh giác, bởi cuộc hải chiến nơi đảo Gạc Ma
còn nóng bỏng:
Những giọt máu đào Gạc Ma bất tử lời nguyền
Như những ngọn đuốc giữa trùng khơi cháy sáng
Soi rõ mặt kẻ thù dẫu chúng tàng hình dưới muôn mĩ từ lớp sóng
Tiếng súng Gạc Ma chập chờn trong giấc ngủ hằng đêm…
(Tiếng súng Gạc Ma)
Đấy là cái nhìn vĩ mô, trên bình diện cấp quốc gia. Sự tri ân đó cần nhắc lại
nhiều lần để các thế hệ hiện tại hiểu về lịch sử, về sức mạnh của dân tộc hôm nay.

Năm lên tàu tập kết ra Bắc, Bùi Thị Xuân Mai mới sáu, bảy tuổi, lần đầu gặp
cái rét thấu xương nơi đất Bắc. Nhiều bà mẹ nghèo tự nhận chịu rét đã quen,
nhường phần chăn ấm cho chị. Tình yêu thương ấy đi vào tâm khảm, thành ấn
tượng suốt cuộc đời. Bây giờ, nhớ lại chị hiểu ân nghĩa ấy thật sâu nặng. Bài thơ là
cảm xúc đơn lẻ, xuất phát từ một tình huống trong cuộc sống riêng, nhưng cũng
là tư tưởng bao trùm cho chủ đề của tập thơ này:
Ơi mùa đông những mùa đông nhớ thương
Thấu giá buốt càng biết chắt chiu từng ngọn lửa
Gian khó qua càng trân quý hơn tấm lòng nhân nghĩa
Mỗi mùa đông vạt những nấc thang nâng bước ta đi.
(Mùa đông thương nhớ)
Hiểu được các sắc màu nhân nghĩa ở đời để ứng xử thích hợp không chỉ tự
răn mình mà còn là động lực cho những bước đi tiếp. Hay trong một tâm sự
khác, phải nặng lòng lắm, người thiếu nữ còn quá trẻ, khi nghe tiếng tàu điện
leng keng đã hiểu những tất bật của đời sống phố phường, để hình dung những
thăng trầm lịch sử của thủ đô, của số phận người lao động: Mà nghe dào dạt phù
sa/ Tiếng tàu khắc khoải nỗi ta nỗi mình (Tiếng tàu tri âm). Phải giàu yêu thương
và tinh tế lắm mới chưng cất những chi tiết như vậy thành thơ.
Phần thứ hai của tập thơ mang tên Đôi lời tâm sự nhưng lại có giá trị khái quát.
Chị lấy ca dao, dân ca quê mình làm nền cho triết lý sống được đúc kết bao đời.
Mượn câu “Còn cha gót đỏ như son/ Đến khi cha mất gót con như chì” để nói về
tình nghĩa cha con nhân sự việc thắng cảnh Hòn phụ tử gãy đổ. Biết cuộc sống
người chăn vịt là vất vả “Ngày nối đêm nắng cháy trăng suông/ Dầm ruộng rạ đầu
sông cuối bãi”, nhưng chị nhận ra trong sâu thẳm tâm hồn, họ vẫn vui như là
“vua suốt đời”, vì có những ”giấc mơ hoa” như hoàng tử công chúa, như người
chỉ huy đầy uy quyền, không bị những ràng buộc của lề lối thường nhật. Mượn
câu chuyện cổ tích xưa, chị nhắn gửi ý tưởng của lòng mình: Người chịu khó chân
lấm tay bùn cày sâu cuốc bẫm/ Mùa thơm thảo nghĩa nhân đơm tự bước ngọt lành/
Cánh phượng hoàng sẽ biết ai là chủ nhân cây khế tươi xanh/ Hạnh phúc chỉ đến khi
trái tim ấm nồng cất tiếng (Mảnh đất tình người).
Từ những quan niệm như vậy, chị thấy quý trọng hạnh phúc gia đình thường
ngày. Đón người thân từ bệnh viện về, chị cảm thấy đó là một sự đầm ấm, sướng
vui: “căn nhà bỗng như nhà mới”, “cả đồ vật cũng cất tiếng lanh canh mừng bà chủ/
Sóng gió đã qua. Xin tất cả yên bình”.
Chị có những phát hiện bình thường nhưng ngẫm kỹ, lại thấy mang tính triết
lý sâu sắc, dường như đó là từ tâm lý người phụ nữ, sự trải nghiệm được cô đúc
từ cuộc sống: Nước mắt rơi đúng nơi là những hạt ngọc/ rớt nhầm chỗ sẽ thành quả
trứng ung (Nước mắt).
Nó không chỉ là một hiện tượng cảm nhận, còn là tấm gương soi phân biệt
tốt xấu, thiện ác ở đời: sẽ là bóng gương nhận rõ quỷ dữ, thiên thần/ qua dòng đời
đục trong và mặn chát (Nước mắt).

Bởi thế, chị tâm niệm sẽ cố gắng hết sức làm người tử tế, mong làm đẹp cho
đời, mang lại niềm vui cho con người:
Đã nguyện tâm sống xứng đáng con người
Lòng thanh thản cùng bạn bè chân thật
Nắm chặt tay nhau trong hành trình tất bật
Góp nhỏ bé phận mình chia sẻ với nhân gian.
(Góp nhỏ bé phận mình)
Tuy đôi chỗ sự ví von không vượt ra ngoài những so sánh quen thuộc kiểu
“con tằm oằn lưng rút ruột”, hay lối suy nghĩ của những người ưa lớn tiếng như:
“Vắt kiệt/ rần rần máu đỏ// vắt kiệt/ hỉ nộ sân si ái ố/ cho những hình hài lạ biệt/ mỗi
bình minh bụ bẫm một sinh linh” để nói về khát vọng nghệ sĩ, người đọc thấy có
vẻ khiên cưỡng, còn lại, hầu như mọi suy nghĩ, tâm sự của chị đều xuất phát từ
tấm lòng thành thật, suy nghĩ thành thật, của người đã có tuổi, nhưng tâm hồn
vẫn trẻ trung giàu khát vọng, nhiều niềm tin như “những cánh buồm đỏ thắm”,
luôn vươn tới mãi trên đường vui phía trước:
Đã là “hiếm” theo quan niệm cổ xưa
đã là đủ khi ta biết đủ
vẫn cánh buồm thắm dạt dào dưới nắng vàng rực rỡ.
(Phác thảo vui)
Có lúc hoài niệm thời đã qua, chị cảm thấy như còn nợ với vầng trăng ngoại ô,
với những sôi nổi yêu thương lãng mạn trôi qua, để chút lòng ân hận “Đằm giếng
mắt một ánh rằm chịu nhiều hao khuyết”. Nhưng cơ bản chị vẫn thấy vui với tình
yêu trong hiện tại. Bởi chị thấy đó là sức mạnh, là niềm vui sống thường ngày:
Trái tim bên trái tim đã đẩy lùi bệnh tật
cho thêm yêu ngày mai về ấm áp
càng yêu hơn những năm tháng đã qua.
(Về nhà)
Giữ gìn hạnh phúc thường ngày, giữ gìn ngọn lửa say mê sáng tạo luôn luôn
là vấn đề hệ trọng. Nó là khát vọng đồng thời là mục đích cho cuộc đời ý nghĩa.
Nó bình thường nhưng không hề nhỏ, vì đó là chuyện cụ thể gặp gỡ hằng ngày.
Giải đáp bài toán ấy là một công việc khó, nhưng đọc tập thơ này, ta có thể tìm
thấy nhiều trả lời thỏa đáng, bằng cảm xúc và nhịp thơ giản dị, chân thành, đôi
khi pha chút tếu táo, hài hước, chứng tỏ một sự tự tin và bản lĩnh. Đấy là tiếng
nói tích cực, thiết thực, thanh lọc tâm hồn, trong thời buổi các trường phái thơ
phong phú pha chút xô bồ hiện nay, nếu không tỉnh táo, rất dễ sa vào trận đồ
bát quái này, có khi vô thức viết ra những điều vô bổ, mà vẫn nghĩ mình là
người “cấp tiến”!
L.Q.T

Văn học nước ngoài
Ngọn đồi của dân Gypxi

SAID AL - KAFRAWI (Ai Cập)
Said al-Kafrawi sinh năm 1939 tại vùng châu

thổ sông Nile, Ai Cập. Ông đã xuất bản 12 tập
truyện ngắn, chủ yếu đề cập đến đời sống của
người nông dân. Truyện ngắn của ông đã được
dịch sang tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Ý.
“Cây chà là bao nhiêu tuổi vậy ông nội?”.

“Nhiều tuổi lắm, như tổ tiên của chúng ta”.
“Còn ông thì bao nhiêu tuổi ạ?”.
“Cũng nhiều tuổi lắm rồi”.
“Vậy ông sinh từ thời ông Orabi hả?”.
“Ai nói mà cháu biết ông ấy?”.
“Cháu đọc trong sách lịch sử”.
Ông nội cậu bé mỉm cười và vỗ lưng cậu. “Giỏi lắm”.
Ánh sáng lúc chạng vạng đã tràn khắp bầu trời. Sắp đến lúc cầu nguyện trước
khi mặt trời lặn hẳn trong tháng chay Ramadan. Tôi nhìn ông tôi. Mỗi khi bố tôi
mắng tôi vì lười học, tôi sẽ chạy tới chỗ ông và nấp trong vòng tay ông. Tôi sẽ
nghe ông quở trách bố tôi, “Mắng nhiếc nó hoài, nó chết bây giờ”.
Ông nội tôi hay ngồi xuống, kéo đầu tôi đặt vào lòng mình và vu vơ mắng ai
đó. Tay ông chỉ về hướng có bóng mát rợp trên tường, chân đong đưa ru tôi và
không đánh thức tôi dậy cho tới khi tôi tỉnh ngủ.
Đưa tay vào trong áo choàng của mình, ông lấy một vật ra và đu đưa nó
trước mặt tôi. Tôi mừng rỡ khi thấy vật ấy có màu sắc như sắc mặt trời lấp lóa.
Tôi vỗ tay và la lên, “Đèn lồng Ramadan, đèn lồng Ramadan”. Tôi nhảy cẫng lên
và khi tôi đưa tay ra để cầm nó, ông đưa nó lên cao hơn. “Thượng đế giữ gìn cho

ông nội, đừng chọc con, cho con đi”. Ông bật cười và nói, “Lồng đèn này giá 20
piaster đó, nhóc con. Con không xứng với nó đâu! Giữ kĩ nó như giữ gìn đôi mắt
con và chơi cho thỏa thích nghe anh bạn nhỏ”. Ông lấy tay lùa phủi mấy viên đá
trên mặt đất rồi cởi áo choàng ra, trải dưới bóng mát, treo khăn xếp lên cành cây
dâu tằm và nằm xuống, đặt cánh tay phải lên che hai mắt, hàm râu ông chĩa về
phía tôi, nhìn như thể cây bông đang trêu ngươi.
“Chạy tới coi thử bố cháu và các chú đã tưới đồng Mirza chưa và có ngủ qua
đêm ở đó không”, ông nói với tôi.
“Dạ, cháu đi ngay đây ông nội”.
“Nói bà nội nhớ ngâm chà là và cam thảo. Ông đang khát đây”.
“Dạ”.
Dưới gốc cây dâu tằm, giấc ngủ rón rén đến với ông. Ông lơ mơ rồi nhắm mắt
lại nhưng miệng còn lẩm bẩm.
“Nhớ kêu ông dậy trước buổi cầu nguyện lúc hoàng hôn. Ông còn đi thăm
người chết nữa”.
Khi ông nói những lời này, tôi không hiểu là ông đã ngủ chưa. “Thắp lồng đèn
đi nhưng nhớ là không được đi tới ngọn đồi của dân Gypxi”. Ông thở đều, ngực
phập phồng và ngáy o o.
Tôi tự hỏi: Tại sao ông tôi nói về ngọn đồi của dân Gypxi? Tại sao tôi không
nên đến đó? Có con đường nào dẫn đưa tôi đến nơi chẳng có nhà cửa, chẳng có
lối đi còn gió thì gào rít trên cây cối ở nghĩa địa không?”.
“Coi chừng ngọn đồi của dân Gypxi. Họ chộp lấy trẻ con, xăm hình vào ngực
chúng và giễu nhạo chúng hơn là trò chuyện tử tế”. Ông tôi bắt đầu nằm mơ và
nói những lời vô lý.
Tôi bỏ ông lại và đi, vừa đi vừa lúc lắc chiếc lồng đèn màu. Về tới cửa, tôi thấy
mẹ tôi, đầu đang trùm kín. Thấy tôi có lồng đèn, mẹ tôi nói, “Mừng cho con,
Abdul Mawla”. Tôi vui vẻ nói cho bà biết là ông nội mua nó ở thị trấn và bà cười
với tôi. Tôi nói với bà, “Sao lúc đang lơ mơ ngủ, ông nội nói về dân Gypxi vậy
mẹ?”. Mẹ tôi nói, “Người Gypxi cũng là tôi tớ của thượng đế, không nên sợ họ”.
Bà nhắc tới một người tên Galeela và nói, “Con quên chị Galeela người Gypxi rồi
hả?”.
“Galeela... Galeela”, tôi lặp lại cái tên này nhiều lần và nhìn mặt trời vàng óng
đang sắp lặn. Lồng ngực tôi hít đầy mùi sữa nấu gần sôi. A, chị Galeela người
Gypxi! Cằm chị ta có ba đường xăm, một bên cái mũi thẳng có một nốt màu
xanh và trên mặt còn có một cái nốt đẹp khác như một quả nho khô, có chết
cũng bẩy không ra. Chị ta đeo hai bông tai hình lưỡi liềm, chúng lắc lư khi cái đầu
chị ta chuyển dịch. Mắt chị ta sẫm màu, có những cái nhìn bí hiểm. Sự thích thú
của mẹ tôi và các bà cô của bà đối với chị ta là một trong các bí ẩn của cuộc đời.
“Chúng tôi có thể bói bằng sạn, có thể bói bằng vỏ sò. Chúng tôi biết tất
thảy”, chị ta nói.
“Vậy tới đây bói xem, Galeela”.

Dưới bóng cây dâu tằm sum suê trong ngõ, chị ta trải chiếc khăn tay xuống,
lấy vài hạt ngũ cốc mềm đặt lên. Đôi mắt nâu sẫm nhìn những phụ nữ trong làng
đang bị vẻ bí ẩn của chị ta mê hoặc. Cái ngón tay chị ta vạch ra đường đời, số
phận của con người: có những con đường dẫn tới vận may, kết thúc bằng đám
cưới của những cô gái trinh tiết. Chị ta nói đến một năm dồi dào, bầu vú người
và vật đầy sữa, kho lẫm đầy thóc, cánh đồng mang hạnh phúc nhưng mối hiểm
nguy như con thú săn mồi đang nằm trong tử cung của một ai đó lòng nó đầy
sự thù ghét, ganh tỵ. Theo lời chị ta thì Thượng đế là đấng cứu chuộc các tôi tớ,
thiên sứ của ngài là người phù trợ và kẻ chính trực sẽ không bị hãm hại. “Chị là
người tốt lành và ngay thẳng chị Ameena, con gái của ông al-Mursi ạ, nên Abdul
Mawla, con trai của chị sẽ được gìn giữ khỏi con mắt độc ác và bất công của quỷ
dữ”, chị ta nói thêm.
Tôi lắng nghe lời chị ta và tỉnh ngủ. Khi bước vô cửa, tôi quay lại thoáng nhìn
vào đôi mắt không phải có màu tro mà có màu ánh sáng của chị ta. Tôi ngồi
xuống ngưỡng cửa, giữa một bên là bóng tối trong nhà và bên kia là ánh sáng
của lúc chiều tối. Chị ta mặc vải lanh mỏng, có hoa văn là những vòng tròn, bên
trong áo này là một chiếc áo không tay có màu sắc của một vườn hồng. Chị ta
lấy cánh tay quàng tôi lại, mồ hôi của chị ta làm người tôi ướt lây. Chị ta nói với
tôi, “Hà, chú bé con nhà quý phái”. Tôi thấy đầu tôi chạm vào ngực chị ta còn
tim thì đập liên hồi. Chị ta hôn vào miệng tôi làm các cô của tôi tức cười. Một
người trong số họ nói, “Thả thằng bé ra, cô em lếu láo. Chị em ơi, cô ta trơ tráo,
không biết xấu hổ, chẳng có ý tứ gì”. Người phụ nữ Gypxi cười và người mẹ
tốt bụng của tôi nói, “Đừng đi xa nghe Galeela, tụi chị nhớ em đó”. Người
phụ nữ Gypxi đáp, “Kiếm được bánh mỳ cho mỗi ngày khó quá, má thằng
Abdul Mawla ơi”. Khi chị ta thả tôi ra, tôi rùng mình, tim đập mạnh. Tôi thấy
chị ta dở áo choàng lên, để lộ ra hai bắp chân và quay lại nói, “Tạm biệt, Abdul
Mawla!” rồi khuất bóng sau khúc đường cong. Giọng chị ta vọng lại trong ngõ,
“Chúng tôi có thể bói bằng sạn, có thể bói bằng vỏ sò. Chúng tôi biết tất thảy”.
Chị ta đi mất, còn lại trong tôi giọng nói và lời hứa rằng tôi sẽ còn gặp lại chị
ta. Sau giờ ăn chay và uống trà, đọc kinh, tôi thắp lồng đèn. Khi ánh sáng tỏa
ra, ông nội tôi vui cười và chăm chú nhìn ánh đèn màu in trên sân. Tôi mở cổng
hàng rào và đi ra ngõ. Tôi nghe chú tôi nói với theo, “Nhớ giữ lồng đèn đó nghe”.
Trẻ em và nhiều cô gái trẻ tụ tập lại trên ngõ. Trong các ngôi nhà, mọi người
đang tụ tập làm bánh nướng cho Lễ Tiệc và radio phát ra những âm thanh về các
nghi thức tôn giáo và sự vinh quang của Thượng đế. Bọn trẻ thấy lồng đèn của
tôi nên vây quanh lại. Chúng bước theo sau tôi, bóng ngả trên mặt đất. Chúng
tôi đi tới mộ của Abu Hussein trên bờ kênh. “Đã tới mộ của Abu Hussein rồi”, tôi
thét lên. Gió gào rít trên những nhành cây cao.
“Má tao nói sức lực của ổng rất bí ẩn và ông ấy còn làm nhiều phép lạ”.
“Ông ấy làm phép lạ cho cả làng coi đó”.
“Ông ấy còn hô phong hoán vũ”.

“Thượng đế cũng làm như vậy đó, ngu à. Thượng đế dựng mày dậy vào ngày
phán xử cuối cùng. Lúc đó mày và ba mày xuống hỏa ngục, tao và ông nội tao
lên thiên đàng”.
Bọn trẻ cười vang và nhìn ánh sáng đang lụi dần trong lồng đèn. Thằng
Shafika nói, “Nến kêu xèo xèo, lửa sắp tắt rồi kìa”.
“Mai mày mua một cây nến để thắp tiếp lồng đèn đi Abdul Mawla”.
“Tối mai là tối hai bảy, là Đêm của quyền lực”.
Người ta nói vào sáng hôm sau của Đêm quyền lực, ánh sáng thần thiêng sẽ
phát ra, lời cầu khẩn được đáp lại. Chúng tôi sẽ đi lên ngọn đồi của người Gypxi
vào đêm đó. Tôi nói điều đó với bọn trẻ và chúng đồng thanh đáp, “Lên ngọn
đồi của người Gypxi à? Không được đâu!”. Sau đó chúng im lặng một hồi và hân
hoan nói nhanh, “Nhưng tại sao không chớ? Tụi mình đi đi”.
Vào buổi sáng, tôi nói với ba tôi, “Cho con 5 piaster”. Ông ấy hỏi, “Để làm gì
hả con?”. Tôi nói, “Dạ, để mua một cây nến”. Ông ấy la, “Cây nến hôm qua đâu?”.
Tôi đáp, “Dạ cháy hết rồi”. Ông ấy la mắng, “Cái thằng này, ngày nào cũng đòi 5
piaster”. Tôi nói, “Ba à, tối nay là Đêm của quyền lực, con phải thắp lồng đèn lên
ạ”. Ba tôi vung rìu và tôi thét lên. Tôi bước lùi vài bước và lọt chân vào đống phân
súc vật. Tôi thấy con bê con miệng ngậm núm vú, chân quay quanh những bầu
vú của con bê mẹ đang bồn chồn. Tôi nghe ông tôi đứng ở gần cửa nói với ba
tôi, “Có chuyện gì đó?” và ba tôi đáp, “Trời ơi, ba lại làm cho tụi con nhức đầu. Nó
muốn có một cây nến”. Tôi thấy ông tôi lấy cái bóp màu nâu ra và mở nút. Tôi có
thể nghe tiếng lách cách của các đồng tiền đang chạm vào nhau và thấy rất vui
sướng. Ngay khi thấy đồng năm piaster, tôi đã đưa tay chộp lấy. Tôi nghe ba tôi
thét, “Ba lại làm hư nó rồi!”. Tôi đi khắp các tiệm tạp hóa trong xóm để hỏi mua
nến, từ các tiệm trên ngõ ven sông đến các tiệm bên kia sông, từ vùng đất thấp
cho tới khu đất của nhà Marees. Trong lòng mình, tôi bực dọc nói, “Thiệt là một
ngày tồi tệ!”. Tôi trở về nhà và thét lên với mẹ tôi, “Con muốn có một cây nến!” rồi
lấy chân đá đất bụi và quẳng đá lên cửa sổ tầng trên. Mẹ tôi ngừng nhào bột và
mắng, “Mày sao vậy Abdul Mawla? Câm miệng đi. Tao biết kiếm ở đâu một cây
nến cho mày hả?”. Chú Ahmed quát tôi, “Quỷ thật, mày không lúc nào mà không
đòi hỏi. Lên trên phòng sát mái mà tìm cây đèn thiếc đúng cỡ lồng đèn. Chùi cho
nó sạch rồi luồn tim vào, sau đó đổ dầu lửa vô và để cho các chú của mày yên với
các đòi hỏi điên khùng kia”.
Tôi đi lên cầu thang và mở cửa căn phòng sát mái. Tôi tìm trên bậu cửa sổ và
thấy một cây đèn. Tôi thấy nó cũ kỹ và lấy tay đập đập nó cho tới khi nó bè ra
như một con ếch lớn. Nó bị sét gỉ, phủ đầy bụi do bị bỏ quá lâu, lẫn trong những
chiếc muỗng gỗ, một cuộn dây đàn, những con dấu mà tên người đã phai và
những hợp đồng mua bán đất cũ mèm. Tôi còn thấy có một con dao găm có
lưỡi lấp lóa nằm trong bao da. Tôi thì thào, “Dao găm và lồng đèn”. Tôi lấy bông
se lại thành tim đèn, chùi rửa bụi bặm bằng dầu lửa rồi đổ dầu và gắn tim vào.
Đêm xuống tôi thắp lồng đèn, tụ tập bọn trẻ lại và đi về phía ngọn đồi của

người Gypxi. Chúng tôi rời ngôi làng, đi vào vùng tối đen bằng ánh sáng của
đèn lồng. Lửa của lồng đèn làm khói bốc lên và làm đen nó. Chúng tôi đi qua
nhà bà Umm Bilal vô tích sự và không có ai là họ hàng. Tôi thấy bà ấy đi gần trụ
bơm nước sát nhà. Tôi chào bà ta và bà ấy chào lại rồi hỏi, “Tụi mày đi đâu vậy?”.
Chúng tôi cùng đáp lại, “Đi lên ngọn đồi của dân Gypxi”. Người đàn bà cười
bằng thứ giọng làm chúng tôi sợ hãi. Bà ta khoát tay và nói to, “Lên đồi của dân
Gypxi à? Chúng mày quả là một đám tào lao, không bình thường. Đi về lại đi, lũ
hư hỏng, đừng lên đó. Nếu lên đó, họ sẽ bắt cóc và thiến chúng mày như thiến
dê. Họ còn mổ bụng tụi mày, lấy ruột ra, bỏ muối vào rồi ướp xác, treo tụi mày
lơ lửng ở cửa”.
Chúng tôi nghe vậy rất sợ, chân như bị chôn xuống đất. Bóng tối xung quanh
chúng tôi như đang kéo dài ra vô tận. Thằng Said Badr vội quay đầu chạy về,
thằng Madi chạy theo sau nó. Tôi và lũ trẻ còn lại mạnh bước xuyên qua đêm tối.
Khi chúng tôi bước đi, ánh đèn bên trong những tấm kính phủ bụi đen của lồng
đèn sáng lập lòe. Gió thổi đều, cây cối rung rinh. Xa trong nghĩa trang, có tiếng
chó sói tru. Trên bầu trời, các vì sao nhấp nháy. Chúng tôi lặng im, vừa đi vừa sợ
sệt nắm chặt bàn tay lại.
“Tụi mày ơi, cái tệ hại nhất đã qua, ngọn đồi đã ở trước mặt”, tôi nói nhưng
không có tiếng trả lời. Lửa ở tim đèn chấp chóe rồi tắt hẳn. Bóng tối đen ngòm
bao phủ. Thằng Shafika khóc và nói, “Tao sợ quá”. Tôi nâng lồng đèn lên và nói,
“Thượng đế sẽ ban ánh sáng thiêng cho mặt đất”.
Minh họa: Nguyễn Văn Cần

“Tao muốn đi về”.
“Tao muốn cầu Thượng đế cho ông nội tao sống lâu. Mày có cầu gì không
Shafika?”.
“Tao muốn đi về”, đứa nhỏ nhất trong bọn chúng tôi là thằng Othman nói. Nó
van nài thằng Mongi, “Đi về với tao Mongi. Má tao sẽ đánh tao chết”.
Bọn trẻ bỏ tôi lại, vội vã đi về hướng ngôi làng. Tôi đi một mình tới nơi cần
đến. Tôi cầm chiếc lồng đèn ở tay phải nhưng không còn có thể nhìn thấy màu
sắc của nó nữa. Tôi thì thầm, “Dù cho mặt đất đầy quỷ dữ, mình vẫn cứ đi”,
nhưng khi nói tới quỷ, tôi thấy rùng mình. Những đồng đất đang ở cạnh tôi và
tôi thấy cây cối chĩa cành về hướng tôi. Tôi nghe trong các đám cỏ có tiếng sột
soạt. Tôi mạnh mẽ nói với tôi, “Quỷ đã bị nhốt lại trong tháng chay Ramadan.
Cứ bình tĩnh”. Tôi nghe một con chim dẽ kêu như muốn nói, “Thượng đế là của
cậu. Thượng đế là của cậu”. Tôi thấy thư thả và nói với mình, “Mình đã nhầm lẫn.
Ánh sáng lồng đèn là số mệnh của mình đã tắt và làm mình bị lạc lối”. Nhưng tôi
vẫn bước tiếp dưới ánh sáng của sao trời. Tôi muốn đi trở lại nhưng đã không
còn có thể được nữa. Có tiếng trống đánh từ xa xa theo gió bay tới. Mặt trăng có
hình lưỡi liềm trông như một lát dưa hấu đang nằm xa tít tắp trên bầu trời. Tôi
thì thào, “Ngọn đồi hãy còn xa mà mặt trăng không phải là người dẫn đường”.
Cuối cùng, ngọn đồi có cây cối nằm rải rác hai bên sườn hiện ra. Có ba cái lều
có đèn treo trên cột sáng nhấp nháy do đó cho thấy những cái lều này nằm san
sát bên nhau. Tôi đi lên ngọn đồi. Vì mệt, tôi ngồi lại trên một tảng đá. Tôi thấy
dân Gypxi đứng thành vòng tròn, đánh trống và hát theo tiếng nhạc của các ống
sáo làm bằng thân cây sậy. Điệu nhạc thân thiện làm tôi thấy êm ả. Tôi tiến tới
gần hơn và thấy thủ lĩnh của người Gypxi là Mawawi đang đứng dưới một cây
đèn to. Khi nhìn rõ hơn, tôi thấy ông ta để tóc tết, tai trái đeo khuyên bạc, trên cái
khuyên này có gắn một cái chuông nhỏ. Khi ông ta đưa tay lên, tôi thấy trên các
ngón tay ông ta có đeo nhẫn và trên mặt các chiếc nhẫn này có hình các con bọ
hung. Trên mắt ông ta có vẽ thêm mắt của đại bàng, răng có đính hình những
vương miện vàng. Chúng sáng lấp lánh khi ông ta cười.
Một người Gypxi lùn tịt cầm một cái chĩa sắt đi tới chọc vào đống lửa làm
nó sáng bùng lên. Trên cánh tay một người đàn ông khác có một con rắn quấn
quanh, đầu ngẩng lên, răng nhe ra, đưa qua đưa lại, mà mắt vẫn không chớp.
Một con khỉ nhỏ lặng lẽ đứng trên vai anh ta, khuôn mặt biểu lộ sự khôn ngoan
của người già.
Nhìn ngắm một hồi, tôi thấy mệt mỏi, như thể là đang gà gật ngủ. Phải
chăng tôi đã bị giấc ngủ chế ngự hay ánh lửa, tiếng trống, tiếng cười của thủ
lĩnh Mawawi đã bỏ bùa tôi, làm tôi thấy ánh sáng thiêng mở ra, thiên thần có
cánh bay xuống nơi này, mang theo hương thơm của thiên đường? Tôi thì thào,
“Mình sẽ cầu nguyện cho ông nội mình. Trong Đêm của quyền lực, lời cầu khẩn
nào cũng được đáp lại”. Tôi thấy một người Gypxi đánh trống chào đón các thiên
thần trong khi thủ lĩnh Mawawi rẽ bước đi tới vòng tròn người đang đứng nắm

lấy tay một cô gái Gypxi trẻ có gương mặt chân chất, dáng vóc xinh đẹp, mặc áo
lụa, eo thắt dây nịt xanh mà đầu của dây này thòng dài tới đùi. Cô ấy đứng ở giữa
vòng người và nhảy theo tiếng trống. Phía sau cô ấy là một cánh cổng đang mở
ra dẫn vào một vườn hoa có các thiên thần cũng đang đứng thành hình vòng
tròn.
“Chị Galeela, chị Galeela”, tôi gọi và ông Mawawi biết là tôi đang có mặt. “Cậu
cũng tới à?”, ông ta cười nói. “Vâng”, tôi đáp. Ông ta lấy tay kéo tôi và tôi ngả
xuống một cái bàn. Ông ta đặt tay phải lên ngực tôi và một phụ nữ người đầy
những hình xăm, tai mang khuyên hình bán nguyệt bưng tới một cái chén sắt
đựng nước ấm, hơi bốc lên nghi ngút. Tôi kêu lên yếu ớt, “Chị Galeela”. Ông
Mawawi bảo đem nước hoa hồng, gừng, nghệ, long não, bột gỗ đàn hương
trắng tới và ông ta trộn tất cả vào chén nước. Tôi nghe ông ta lẩm bẩm “Văn tự
là nguồn gốc của lời nói và Ngài đứng trên văn tự” nhưng tôi không hiểu gì cả.
Khi ngửi hương thơm của chén nước pha, tôi nhắm mắt lại và nói, “Nước hoa”.
Tôi thấy ông ta rút dao ra và khắc một cái dấu trên ngực tôi làm tôi sửng người.
Tim tôi đập thình thịch dưới bàn tay ông ta. Máu rỉ ra từ chỗ có vết khắc. Tôi nghe
ông ta nói với tôi, “Cậu đang được nhìn thấy con tim của cậu đó”. Tôi cố đứng
dậy nhưng ông ta cản lại. Ông ta nói, “Hãy giữ lấy bí mật của cậu!”. Tôi nói “Tôi
khát quá”. Ông ta nói với xung quanh, “Đem cái gì đó tới cho cậu ta uống”. Ông
ta đặt quả tim tôi vào trong một cái hộp và nó phập phồng đập. Ông ta rửa rồi
chùi khô nó và lấy một cây viết làm bằng sậy viết chữ lên đó. Khi tôi hỏi ông ta
đang viết gì, ông ta nói ông ta biết ông ta đang làm gì. Tiếng trống, tiếng sáo
vẫn tiếp tục. Côn trùng tụ tập quanh đống lửa của người Gypxi và ngọn đồi trở
nên rực rỡ tuyệt trần.
Ông ta đặt trái tim tôi lên ngực tôi. Những vì sao chiếu mệnh mà tôi phải đuổi
theo suốt đời đang nằm rải rác trên trời. Ông nội tôi đóng khố màu và đội khăn
xếp rộng, tay cầm vương trượng cũng đang có mặt. Tôi nói với ông tôi, “Nhìn kìa
ông nội, chúng là những ngôi sao chiếu mệnh của con”, nhưng ông ấy không
nhìn. Ông nói, “Yếu ớt quá. Khi đi xa, quả tim bao giờ cũng bị trừng phạt”. Nói
rồi ông dúi vài quả chà là vào tay tôi và trước khi biến mất, ông nói, “Ăn cho đỡ
đói đi con”.
Ông Mawawi lắc người tôi và hỏi tên tôi. Không hiểu sao, tôi quên mất tên tôi.
Bà chị người Gypxi nói, “Cậu ta là Abdul Mawla” và thủ lĩnh Mawawi nói, “Abdul
Mawla, cậu đã đi quá xa”. Ông ta lau chùi lồng đèn rồi đặt nến vào và một lần
nữa, lửa nến lại lan tỏa. Ông ta nói với tôi, “Coi chừng đá cuội và những cái rãnh
trên lối mòn. Quẹo phải ở chỗ khúc cua và cậu sẽ về lại được ngôi làng vào lúc
bình minh”.
Tôi đi xuống đồi và bước giữa các cây bách và cây bạch đàn, mũi ngửi hương
đêm, tai nghe tiếng hát và thấy bên phải tôi có một dòng suối có nước vọt ra.
TRẦN NGỌC HỒ TRƯỜNG dịch
Dịch từ tiếng Anh, trong Arabic Short Stories, Bantam Books, 2006.

Văn trẻ
Không lấy chồng

Truyện ngắn THANH LY
“Ở vậy cũng được, con cứ coi mà ngả. Người ta đã phải biết trước kết cục
làm”. tan vỡ ấy, như biết trước trách nhiệm
Cha nói bằng cái giọng bình thản, làm mẹ sẽ không làm đôi vai chị thấy
phủi tay không đụng tới. Giống như nặng mảy may. Một người đa tình như
chuyện Bích ở vậy sẽ không ảnh hưởng thế thì nuôi được ai, sẽ làm vợ thế nào.
gì đến cha, không làm ai lo lắng. Bích Nỗ lực thay đời đổi vận cho con của
sống đời Bích, cha yên chuyện cha. người bác già giờ công cốc. Chị sẽ đi,
Bích nghe cha nói vậy giữa một mang theo một sinh mạng nữa lông
chiều vàng, mùa hè sắp hết. Nàng đang bông giữa gió trời lồng lộng, như ruột
quỳ gối nhổ tóc ngứa cho mẹ. Những của trái gòn già chùng chình bay.
sợi tóc bạc con con của mẹ nhiều như Bích thì ngược lại. Cha mẹ đã thả Bích
cỏ dại trên đồng lúa, lớp này lớp khác, bay như chim trời từ ngày Bích mười
Bích nhìn mà váng mắt. Mẹ bỗng dưng tám. Một con chim đã thuần người, bay
bảo chị họ Bích vừa ra tòa tháng trước, đi đâu cũng biết đường mà quay trở lại.
giờ đang ở nhà bác. Bích tặc lưỡi ngắt Cha mẹ tin tưởng Bích bằng cái niềm
quãng giữa những lời dài dòng của mẹ, tin mà người ta chỉ dành cho một thứ
chẳng biết có nghe hay không. tài sản vĩnh viễn không bao giờ bị đánh
Bích không quan tâm chuyện chị mất, không bao giờ rớt giá. Có lẽ niềm
họ lắm. Ai cũng nói chị họ đua đòi, phù tin ấy sinh ra từ cái nết già dặn, thấu
phiếm. Lên cấp ba chị nuốt chữ không đáo mà bướng bỉnh, chuyện gì cũng có
nổi nhưng đã có mười mối tình. Năm suy nghĩ và quyết định riêng mình của
ngoái chị cưới chạy bầu. Về nhà chồng Bích.
sáu tháng thì chị sinh. Đến nay đứa nhỏ Cha nói chỉ cần Bích sống vui sướng,
biết đi, cuộc tình cũng đôi đường đôi Bích đi đâu làm gì cũng được.

Quả thực, nàng đang sống rất vui yêu mình. Bích cần một người để mình
sướng. yêu. Hai người như hai nửa của một trái
Công việc có, tuổi trẻ và sắc đẹp tim vỡ, gặp nhau, quen nhau là để ở
dồi dào. Bích không cần chồng con và cạnh nhau.
không có chồng con để được vui sướng Vậy nên chẳng lạ gì khi họ quấn vào
dài lâu. nhau nhanh đến chóng vánh và ăn ở
Nhưng Bích cần yêu. với nhau như vợ chồng, cùng nhau tận
Bích không nói với ai chuyện Bích hưởng cuộc sống tốt đẹp và bình yên
cần yêu để tồn tại, một nỗi cần thiết hoàn toàn.
bức thiết đến mức vượt lên mọi nhu Mỗi khi Dũng cúi đầu, Bích luôn
cầu thể chất. nhìn thấy trong mắt anh có một tình
Không thở nữa cũng được. Nhưng yêu bàng bạc, êm đềm và tĩnh lặng
phải yêu. chảy qua. Bích cảm thấy hình như nàng
Làm sao có người sống được mà và Dũng đã ở cạnh nhau rất lâu, từ thuở
không yêu nhỉ? Bích chẳng thể nào khai thiên lập địa, từ khi sông núi non
hiểu được. Ta có thể nhịn ăn nhịn ngủ hoang sơ, từ mấy trăm năm trước hay
nhịn khóc cười nhưng ta có nhịn yêu đã mấy chục năm nay, nước đã chảy
vài bữa được đâu. mòn lối, quen dòng, cỏ cây đã từ mầm
Nàng cần tình yêu, một tình yêu non thành cổ thụ.
mãnh liệt, ngọt ngào, một tình yêu “Nhưng em sẽ không lấy anh làm
nồng cháy đốt trụi tất thảy. Bích biết chồng”.
mình phải gửi trái tim cho ai đó, phải “Tụi mình yêu nhau mà, chuyện cưới
vin vào một đời khác để được sống. xin đối với em khó khăn vậy sao?”.
Và nàng đã tìm được Dũng, người “Em đã nói từ đầu rồi, chỉ yêu không
canh giữ trái tim nàng. cưới, anh đồng ý với em rồi mà?”.
Mỗi khi có ai ướm hỏi, Bích đều “Nhưng, bây giờ…”.
nói tiêu chuẩn của Bích là chẳng có Dũng đang nói dở thì thì điện thoại
tiêu chuẩn nào. Bích dễ chịu lắm, Bích reo. Dạo này điện thoại anh luôn để
chỉ cần một người sống. Một người chuông mức lớn nhất, chỉ sợ có người
đàn ông bình thường, với trí tuệ bình gọi tới mà không biết. Tiếng chuông
thường đủ để thấu hiểu lòng nàng. mặc định giòn giã và thấp thỏm như
“Cánh cửa vào tim Bích luôn luôn những tiếng chuông báo tử đến từ
mở!”. bệnh viện.
Nhưng có lẽ Bích nói thiếu, cửa mở Bích ngồi lại giữa phòng khách,
toang đấy nhưng chỉ cho phép một quay đầu nhìn theo bước chân anh.
người vào, người ấy phải tên Dũng, 26 Dưới ống quần đen lắc lư của Dũng,
tuổi nhóm máu O sinh ngày 26 tháng 4 nàng thấy rõ từng đám bụi nhỏ lấp lánh
quê ở miền cao nguyên mới được. bay lên sau khi bị vải vóc khua động.
Ngay từ lần đầu gặp gỡ, cả hai đã Luồng sáng hẹp chiếu ra từ khe cửa, rồi
biết họ là đồng loại. Những kẻ khát yêu cánh cửa làm cho cái bóng của Dũng
đến phát cuồng. Dũng cần một người dài ra, to lớn, kéo đến tận chân nàng.

Minh họa: Nguyễn Văn Cần
Áo sơ mi của Dũng phủ đầy ánh sáng, tìm người khác. Bích không thấy Dũng
ngoài đường cũng sáng, xe cộ cũng sai, nàng hiểu rõ ràng rằng mẹ Dũng đã
sáng, xe cà rem cũng sáng như vừa yếu lắm, bà muốn được thấy Dũng cưới
được chà lau, thả những tiếng chuông vợ sinh con. Dũng - một người con - có
rơi vào ngay bậc cửa. Nhưng trước khi nghĩa vụ phải hoàn thành cái nguyện
tiếng chuông rơi vào nhà, cánh cửa đã vọng duy nhất của người đàn bà mà
đóng sầm lại, Dũng bước vào thế giới anh thương yêu và kính trọng nhất đời.
khác, chỉ để lại bóng đêm, cô đơn, tĩnh Nhưng Bích vẫn khóc. Không ai
lặng cùng bầu bạn với nàng. sai mà Bích vẫn tủi thân quá. Càng tủi
“Cứ như thế có ngày nó lấy con khác thân thêm nữa khi Dũng cứ xin lỗi hoài.
mất thôi. Quen lâu rồi thì cứ cưới đi!”. Đừng xin nữa, Bích không có đâu mà
“Tao chưa bao giờ nghĩ tới… Tao cho. Bích đã để Dũng đi rồi đấy, không
không muốn làm vợ!”. trách móc một chút gì, anh an tâm mà
Chị em bạn gái của Bích đều lắc đầu lấy vợ đi.
hết cách. Tuy vậy, Dũng không đi. Anh lấy vợ
Trước hôm Dũng cưới, Bích đã ngủ rồi mà vẫn về ngủ với Bích hằng đêm,
cùng Dũng trên một chiếc giường. Anh trong căn phòng tràn ngập kỷ niệm của
ôm Bích thật chặt trong khi liên tục hai đứa. Khi Bích đã yên giấc, Dũng sẽ
thì thầm lời xin lỗi. Nhưng Bích không nhẹ nhàng đẩy cửa vào, chỉ để ôm nàng
hiểu, có gì phải xin lỗi đâu. Dũng cần cái trong phút chốc, để lau nước mắt nàng
mà nàng không thể cho, anh có quyền cho khỏi ướt gối đầu.

Bích thình lình mở mắt, đôi mắt tỉnh làm yên lòng má vậy, Hà cũng có cha
táo như bao đêm qua chưa hề biết ngủ. già cần chăm lo. Em yên tâm đi, anh sẽ
“Còn Hà thì sao?”. không để cổ thiệt thòi về mặt tài chính,
“Hà đồng ý cho anh qua đây mà”. có được không?”.
“Nhưng như thế này là sai trái!”. Không, đôi mắt Hà nói, chủ nhân của
“Không có gì sai hết, người anh nó yêu anh. Yêu ghê gớm, yêu cuồng
muốn ở cùng là em, người trước giờ dại, si mê, yêu đến mức sẵn sàng nhẫn
bên anh cũng là em mà. Cứ như trước nhịn cả đời để nhường anh cho người
đây được không Bích?”. khác, đủ để dù nhìn thấy anh vui với kẻ
Bích im lặng, nàng lật người lại, chỉ khác cũng bình tĩnh vui cười.
chừa cho Dũng một bóng lưng. Một tình yêu như thế, một kẻ si tình
Trong cơn mơ đêm ấy, Bích thấy một đáng thương đến thế, anh sẽ thương
người đàn bà ẵm đứa nhỏ bên nách, tay sao?
kia nắm lấy vành nón che mặt, chị ngồi Bích bước những bước chậm chạp
ngay dưới thềm nhà Bích. Chị cũng nói: trên vỉa hè, vừa đi vừa đếm tiếng gót
“Ảnh nói muốn ở với chị mà, người giày gõ vào gạch lát đường. Giữa tiếng
trước giờ bên anh cũng là chị mà. Bộ đếm có giọng ai quát lên - “Mày muốn
bọn chị cứ như trước đây không được chết phải không?”. Rồi một bóng đàn
sao em ơi?”. ông vụt ra từ trong ngõ, một tay cầm
Đấy không phải là một câu hỏi để ghế, một tay cầm dao ghì vào cổ người
trả lời. Đó chỉ là một tiếng khóc thôi. đàn bà. Bé gái lập tức lao ra theo như
“Có bao giờ chị thấy hối tiếc không?”. một mũi tên. Đứa trẻ có gương mặt của
“Hối tiếc chuyện gì? À, chị biết em lo chị họ. Bóng chị phát ra tiếng, nó vừa
lắng, nhưng chị không hối tiếc, thật… hét vừa vươn đôi tay bé xíu giằng lấy
Sau hôm nay thôi… Được rồi, thôi chào cánh tay to lớn của cha, treo lủng lẳng
em nhé!”. trên gọng cùm đang khóa lấy người
Bích bước ra khỏi tiệm cà phê, tay mẹ. Sau cùng, mẹ chị đập đầu vào
vẫy nhẹ với Hà. Người vợ hiền của Dũng tường, rồi nhũn ra như một con sứa.
có một khuôn mặt hơi tròn, đôi mắt Chị họ ôm mẹ, bóng của họ chồng lên
cũng tròn, vĩnh viễn mang một chút nhau, không phân được ai với ai.
ngây thơ thiếu thời chưa hết. Bích nhớ “Em học nhiều, biết rộng, em nói chị
lại đôi mắt ấy những khi nói về Dũng, nghe, hôn nhân sẽ làm tình cảm phai
những khi nhắc lại bao lời mà Dũng đã nhạt hả em?”.
nói với Hà rồi với Bích. Rằng Dũng yêu Bích giật mình quay đầu, câu hỏi
Bích thế nào và đã phải khổ sở ra sao, nghe chừng ngay sát bên tai bay biến
rằng vợ Dũng hâm mộ tình yêu ấy đến trong gió. Sau lưng nàng đường dài
mức phát khóc. xa lạ, đèn đường bật sớm xếp hàng
“Người ta yêu nhau mà sao không hàng như lửa nhang. Bóng nàng dưới
được ở cùng với nhau hả chị?”. chân chẻ làm hai, một dài ngoằng quặt
“Hà không yêu anh! Hà cũng chỉ cần quẹo, một thoi thóp nhạt nhòa.
một sự yên tâm thôi, giống như anh cần T.L

TRẦN QUỐC TOÀN
Từ trong huyền sử
Sinh ra từ sự tích mẹ trăm con
lịch sử là máu và nước mắt
không thôi mơ ước về bình yên no ấm
câu chuyện nước Việt nghìn đời
chảy trong huyết quản mỗi con dân.
Đêm đêm gió thổi rát nỗi nhớ đất liền

người lính thức
chênh chao sóng
mênh mông gió
ta muôn đời gìn giữ đảo xa
phó thác mình dưới nắng mưa dông bão
hải phận này còn in bóng ngư dân.
Con cá rô lội đồng lũ đớp giọt mưa đầu mùa

bà mẹ ngồi bến sông nhìn cá ròng ròng
đỏ mắt chiều mây
tháng Mười, con trăng không còn tỏ ngõ làng
khói trầm hương đốt giấc mơ nhà sư mắt buồn
dưới mái hiên cũ nát.

Dãy Trường Sơn người lính già đi tìm đồng đội
hồn lính trận đêm neo tiếng cuốc kêu mé bìa rừng
mùa đông ở đây còn nguyên những cơn mưa lạnh
đóa hoa lan nở thầm lặng trong cái bóng khổng lồ
của rừng cây
người mẹ già thắp nhang cho con
nghe hồn nước vọng từng tiếng mưa rừng gội cơn đau
trong bùn đất
xương cốt có còn vẹn nguyên.
Ống tre thổi hồn nước Văn Lang bữa cơm

từ lửa rạ rơm huyền sử
giống Rồng Tiên còn dấu tích trên mặt trống đồng
bao đời còn ngân vang tiếng vọng...

Ngày bình yên
Đó là ngày chiến tranh không còn nữa
Chim chóc hót trên cao,
lũ trẻ chơi bắn bi một ngày nắng đẹp
dưới những tán lá xôn xao,
nơi ngày xưa bom dội
những mảnh bom thất lạc quá khứ
như tìm về ăn năn,
người mẹ xứ Hoài ngồi vá nắng dưới tán dừa,
chở bánh tráng trên chiếc xe đạp
ánh mắt sâu như một hố bom.
Bóng dừa không muốn chiến tranh,

chiến tranh thật nhiều nỗi buồn
thật nhiều vết thương loét vào lịch sử.
Hơn 70 năm, linh hồn của những người mẹ,

những đứa trẻ thơ
từ giã thế gian một ngày nhóm chợ,
đâu đó trong cơn gió, trong mây, trong đất đai xứ sở
những quả bom tan xương nát thịt
những quả bom không lương tri
từ mặt đất khổ đau
mọc lên ngọn dừa xanh
ngọn dừa hòa bình
như tay mẹ ẵm bồng tình non nước
như những linh hồn lẩn trong cát bụi chiến tranh
giữ đất giữ làng.

Đó là ngày chiến tranh không còn nữa
chợ Đề(*) buổi trưa nắng vàng
mây trên cao bay về kể chuyện thời gian
chiến tranh đã qua
những hố bom bây giờ thành đường thành chợ
tôi thấy mình là trái dừa
mơ một chiếc võng gió
đu đưa...
T.Q.T
(*) Chợ Đề ở Hoài Nhơn, Bình Định. Vào ngày 28.02.1950, thực dân Pháp ném
bom chùm xuống chợ, giết chết 51 người và hàng trăm người khác bị thương,
hầu hết là phụ nữ và trẻ em.

Văn học thiếu nhi
Chiếc bóng
LAM KHUÊ
Mẹ ơi! Sao mây trắng?

Mẹ ơi! Sao nắng vàng?
Còn kia! Bầu trời rộng
Xanh một màu thênh thang?
Sao ánh trăng hiền dịu

Mặt trời lại chói chang
Làn gió mát mênh mang
Không chân mà đi mãi?
Ơi kìa! Sao chiếc bóng

Con đi cũng theo cùng
Có phải là chiếc bóng
Muốn cùng con chơi chung?

Dạ hội bờ ao
PHẠM TUẤN VŨ
Đêm vừa buông rèm tối

Bờ ao bỗng rộn ràng
Bao loài đi dạ hội
Tiếng nói cười râm ran
Đóm lên đèn nhấp nháy

Những ngọn đèn xanh xanh
Cỏ đầm sương lấp lánh
Sân khấu thật lung linh
Ếch chơi trống ồm ộp

Dế kéo đàn du dương
Cá lượn lờ bơi múa
Theo điệu nhạc mến thương
Từ trên cao, cao tít

Ông trăng cũng nghe vui
Xuống cành tre thắp điện
Cho muôn loài cùng chơi.

NGUYỄN THỦY
Vui tập thể dục

Bé vừa ngủ dậy
Liền chạy ra sân
Mèo con tới gần
Vươn vai thể dục.
Gà mẹ lục tục
Gọi cả đàn con
Vươn cánh tí hon
Nhịp nhàng chiếp chiếp.
Vịt bầu cùng tiếp

Lạch bạch xuống ao
Chân quẫy sóng chao
Tung tăng bơi lội.
Hàng cây gió thổi

Vung vẩy lá cành
Nhịp chậm nhịp nhanh
Thật là vui nhộn.
Bàn tay bé uốn

Uyển chuyển thấp cao
Cúi, gập, hít nào
Cùng vui thể dục.

Bé thả diều
Mặt trời dần xuống núi
Gió đã thổi rì rào
Trên cánh đồng lúa chín
Hương thơm tỏa ngọt ngào.
Bé tung tăng cùng bạn

Thả cánh diều vui chơi
Tiếng sáo hòa trong gió
Ngân vang giữa lưng trời.
Diều như con thuyền nhỏ

Bay vút giữa tầng không
Hoàng hôn thêm sắc biếc
Nhuộm vàng lên cánh đồng.
Bé ước mình là gió

Theo cánh diều bay xa
Ước mình như tiếng sáo
Trên bầu trời ngân nga.
N.T

Bình Định mến yêu
Vang danh
làng hát Bội Nhơn Hòa
HOÀNG VIỆT
L.T.S: Phường Nhơn Hòa ở cực Nam thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, nằm dọc
theo Quốc lộ 19. Trước khi các ngành công nghiệp xâm nhập, người dân Nhơn Hòa
ngoài nghề nông là chính còn có những làng nghề: làm bún gạo, đan sõng tre, làm
bánh tráng…, nhưng đặc biệt nhất là làng hát Bội. Phường Nhơn Hòa có 9 khu phố
thì có 3 khu phố: Hòa Nghi, An Lộc, Nghiễm Hòa, từ xưa đã có trường tổ và có gánh
hát Bội. Với một lực lượng nghệ sĩ tài danh, tâm huyết thuộc nhiều thế hệ, có thể nói
Nhơn Hòa là chiếc nôi hát Bội của Bình Định. VNBĐ số này giới thiệu bài về làng hát
Bội Nhơn Hòa của nghệ sĩ Hoàng Việt, cháu ngoại danh ca Thập Có - người học trò
giỏi của danh nhân Đào Tấn.
Chưa xác định rõ nghệ thuật hát Bội thịnh hành ở Nhơn Hòa vào thời gian
nào, nhưng những năm đầu thế kỷ 20 đã có nghệ nhân Chánh ca May ở Hòa Nghi
thành lập gánh hát, mở trường dạy nghề hát và lập nhà thờ tổ hát Bội. Cụ Chánh
ca May tên thật là Huỳnh Họa, là một trong các học trò nổi danh của cụ Đào Tấn,
được triều đình Huế phong chức Chánh ca vào năm Duy Tân thứ 5 (1911), sắc
phong còn lưu giữ tại trường tổ hát Bội khu phố Hòa Nghi, phường Nhơn Hòa.
Hầu hết nghệ sĩ xuất phát từ lò hát Bội cụ Chánh ca May đều nổi tiếng như: Thập
Khương, Nhưng Năm kèn, Nhưng Bôn, Bầu Giác, Tri sự Ghế… đều có sở trường
riêng, hát hay, múa đẹp, diễn giỏi.
Sau cụ Chánh ca May, trong số học trò giỏi của cụ Đào Tấn là cụ Thập Có (còn
gọi là Thập Tám, cha của nữ danh ca Hồng Thu). Thập Có tên thật là Hà Quang,
theo học cụ Đào Tấn ở Học Bộ Đình Huế (1894) và theo thầy ra Học Bộ Đình An
Tịnh (1898). Khi cụ Đào về hưu lập Học Bộ Đình ở làng Vinh Thạnh (Tuy Phước),
Thập Có là diễn viên trụ cột chuyên các vai lão văn, đến khi cụ Đào mất, cụ Thập
Có để tang thầy 3 năm rồi về lại quê Nghiễm Hòa phối hợp cùng cụ Đại Hào ở
thôn An Lộc mở trường dạy nghề hát. Cùng thời điểm này, An Lộc có gánh hát
của ông Phó ca Chưu (còn gọi là bầu Chưu) rất nổi tiếng. Về sau lực lượng nghệ sĩ

diễn viên hùng hậu của bầu Chưu
đều thuộc hai nơi An Lộc - Nghiễm
Hòa, xuất thân từ lò dạy hát của cụ
Thập Có.
Ở trường hát Bội Hòa Nghi, các
lớp học trò sau là Hoàng Chinh,
Phạm Tuất, Phạm Hữu Thành,
Huỳnh Ba, Trần Bình Trọng (còn gọi
là Trọng em), Bích Liễu, Châu Kiệu,
Vĩnh Thế, Thanh Tra,… đều nổi
tiếng trong nghề hát. Xuất sắc nhất
là nghệ sĩ Hoàng Chinh, ông là cháu
ngoại của cụ Chánh ca May, lúc nhỏ
theo xem tập Tuồng, diễn Tuồng.
Nhờ học được nhiều ở ông ngoại
và các bậc thầy giỏi như cụ Thập Có
(là cha vợ), cụ Chánh Nhì, cụ Chánh
Võ… lại có học, thông hiểu chữ Nho, Hoàng Việt vai Lã Bố trong đoạn múa kiếm chém Trương Ôn
chữ Quốc ngữ kết hợp với lòng say trích trong tuồng Phụng Nghi Đình. Ảnh: NVCC
mê nghề hát Bội nên ông tiến bộ nhanh và trở thành tứ đại danh ca đương thời là:
Chinh - Thu - Cá - Trọng. Sau 1965, nữ danh ca Hồng Thu rời sân khấu, ông được
khán giả phong tặng là đệ nhứt tam danh ca Bình Định (cùng với hai đại danh
thời đó là Tư Cá ở Tây Sơn, Long Trọng ở Tuy Phước). Ngoài ra, đương thời cụ
Thập Có còn đào tạo được lớp nhạc công chuyên cho hát Bội rất nổi tiếng, được
mệnh danh là Tam danh nhạc, đó là: Hà Hữu Nguyên (Nghiễm Hòa), Nguyễn Văn
Minh (An Lộc), Trần Kim Anh (Hòa Nghi). Có rất nhiều nghệ sĩ ở các nơi trong tỉnh
Bình Định quy tụ về Nhơn Hòa để học nghề rồi trưởng thành và nổi danh ở đây
như: Bá Cảnh, Lệ Siềng, Khánh Dư, Đình Chi, Hề Công, Văn Trạch…
Vì có lực lượng diễn viên đông đảo, có trường dạy nghề hát luôn đào tạo lớp
diễn viên kế thừa, cộng vào đó là tinh thần say mê nghệ thuật theo truyền thống
của cha ông nên từ đầu thế kỷ XX cho đến những năm của thập kỷ 90, phong trào
hát Bội ở Nhơn Hòa lúc nào cũng có 2 - 3 đoàn cùng hoạt động. Từ gánh hát cụ
Chánh May, cụ Thập Có, Bầu Chưu, Bầu Ba, Bầu Ánh… rồi sau nầy trở thành đoàn
hát Bội như: Tấn Thành Ban, Hòa Thành Ban, Nhơn Hòa Ban, Thống Nhất Ban.
Sau 1975, có Câu lạc bộ Tuồng An Nhơn với sự góp mặt của nhóm Đồng Ấu
do vợ chồng danh ca Hoàng Chinh - Hồng Thu mở trường đào tạo. Các học trò từ
nhóm Đồng Ấu, nhiều người trở thành tài danh như: Hoàng Việt (được khán giả
phong tặng là nghệ sĩ tài danh), Xuân Hợi (NSND ở Nhà hát Tuồng Đào Tấn), Hữu
Thông, Lệ Quyên (NSƯT ở Nhà hát Tuồng Đào Tấn). Lớp cuối cùng cho đến nay
là các nghệ sĩ hiện đang hoạt động ở các phong trào Tuồng như: Kim Huệ, Kim
Thương, Ngọc Mười, Bích Thọ, Hữu Diên, Thị Tuấn, Văn Thanh...

Từ năm 1990, ở Nhơn Hòa không còn các lò hát Bội truyền nghề theo kiểu gia
đình nữa. Dù vậy tiếng trống chầu ở Nhơn Hòa chưa bao giờ tắt. Ở đoàn Tuồng
Sao Mai thuộc Trung tâm Văn hóa tỉnh, đa số diễn viên gạo cội có gốc gác Nhơn
Hòa. Nhiều nghệ sĩ vẫn tiếp tục nối nghiệp tổ tham gia biểu diễn ở các đoàn
Tuồng không chuyên trong tỉnh: vợ chồng nghệ sĩ Thanh Tuấn - Hữu Diên; các
nghệ sĩ Kim Huệ, Thanh Nghĩa…
Người Nhơn Hòa mê hát Bội nên năm nào sau Tết Nguyên đán, phường cũng
tổ chức 3 đêm hát Bội bằng nguồn ngân sách phường, trong đó có tổ chức hát lễ
do Hội Người cao tuổi phường giúp. Buổi hát lễ thường mời những cụ cao niên
hợp tuổi theo năm đứng ra làm chủ tế và đánh chầu; lãnh đạo phường tham gia
hành lễ, Chủ tịch UBND phường làm chủ bái. Sau hát lễ là hát phục vụ bà con
trong phường. Ở 9 khu vực, Nhân dân vẫn giữ truyền thống đóng góp tiền cúng
Thanh minh và hát Bội ở khu vực mình. Nhiều khu vực vận động những mạnh
thường quân là con em của địa phương làm ăn thành đạt đóng góp kinh phí tổ
chức từ 2 đến 3 đêm hát Bội. Nhờ vậy mà suốt cả mùa xuân, trong phường đâu
đâu cũng vang tiếng trống chầu.
Theo tâm nguyện, đề xuất của một số nghệ sĩ ở Hòa Nghi, thời gian tới, để
giữ gìn và phát huy loại hình văn hóa truyền thống phi vật thể này, chính quyền
địa phương cần tập hợp những người trẻ yêu hát Bội, mở lớp để các nghệ sĩ gạo
cội là con em Nhơn Hòa truyền dạy. Có như vậy mới mong đất hát Bội Nhơn Hòa
phát triển được lứa nghệ sĩ trẻ thay thế lớp cha anh đang dần mai một. Đó cũng
là cách để giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc theo chủ trương
của Đảng.
H.V
Một đêm biểu diễn của đoàn Ánh Dương tại Nhơn Hòa. Ảnh: H.V

Tản văn
Hãy tự mình
trồng một cái cây, từ tâm…
DƯƠNG THẮNG
Tôi chạy đi tìm bầu trời xanh trong, dịu mát trên đôi tay của cha, của mẹ. Đôi tay
vun xới, chăm bẵm màu xanh hy vọng trong tôi. Trồng một cái cây để nghe hơi thở của
đất. Trồng nhiều cái cây để nghe nỗi đời giăng mắc khát vọng nhân sinh. Lời ru mạch
nguồn sự sống thấm vào da, vào thịt. Cây lớn lên là lúc tôi núp vào tán lá, nghe lá thủ
thỉ, tâm tình.
Cái cây trong tôi vẫn luôn thầm nhắc về những hoài niệm xưa cũ. Ngày tôi được
sinh ra, cánh đồng đã có tự bao giờ. Mẹ tôi vốc những mầm hạt thả vào tháng năm.
Mẹ tôi giặt áo trên khúc sông ru lời nguồn cội. Tôi tắm mát bao buổi trưa hè. Cánh diều
đón tôi, chở tôi đến với khoảng trời xanh mà sau này lúc nhiều nắng gió, bão dông
tôi mới hiểu: càng bay cao, bay xa càng cần bước chân lội bùn níu dây kéo lại, ghì giữ.
Tôi đi trên khắc khoải cỏ úa, rạ nâu. Tôi bện dãi dầu vào trong tóc cháy. Mỗi khi thấy
khói đồng, khói bãi tôi vịn thơ tôi lội dọc triền đê. Hăm hở trở về, níu gọi giấc mê thân
cò đồng xa, quãng vắng. Và tôi dẫu nắng trong mắt mẹ cũng chưa trả hết ngược xuôi
bao mùa bão lũ. Tôi lại tự mình ấp ủ, trồng thêm, thêm nữa xanh thắm mùa cây. Để rồi
mong mỏi tháng năm trả cho tôi trái ngọt sau này.
Cái cây trong tôi cũng giống như bao cái cây mọc lên sự sống khác. Bắt đầu bằng
hai mắt lá khẽ chụm vào nhau như đôi bàn tay. Mẹ tôi áp lời thì thầm lên đó, cha tôi
quệt vội những vết chai lên đó. Cuối cùng, sau mỗi gân lá, sau đốm loang vàng lá tôi
thấy đâu là đồi mồi, rạn mỏi chân chim. Những chiếc lá cứ thế nhân bản, thêm nhiều,
thêm nhiều nữa cho đến khi cây đủ tầm với, cây đủ sinh sôi. Chiều cao, tán rộng của
thân cây tương ứng với độ bao phủ, ăn sâu của rễ. Rễ bám mạch ngầm, rễ trẩy phù sa.
Cứ âm thầm như thế rễ chắt lọc tinh túy nuôi cây lớn dần, lớn dần theo năm tháng.
Tôi mang theo cái cây đó đi xa. Cái cây vẫn khỏa bóng cho tôi dịu mát tâm hồn. Biết
là chẳng có nơi nào máu thịt hơn quê. Đất thị thành cằn cỗi, lời thị thành nắng dội,
mưa tuôn. Tôi cất giấu cái cây nhỏ bé vào thật sâu đáy nhớ. Đã có lúc nhịp tim hồi hộp,

khẽ run theo mạch thở chảy trong huyết quản mình. Tôi ngại những va chạm, tôi ngại
bị cuốn theo chiều gió. Đôi khi, cái cây như muốn vỡ một khoảng trời trong. Ở đó bão
dông, tôi thấy cây tưởng như bật rễ.
Những khi không còn điều gì để nhớ. Tôi ngồi đối diện với cây. Chạm những đủ đầy
thương đời héo úa.
Tôi lại tiếp tục nuôi dưỡng. Và tôi biết chỉ có nuôi dưỡng sự hàm ơn. Cây hiểu điều
đó, cây biết điều đó. Nhưng không phải cứ biết ơn, hàm ơn là tạc vào cây. Có khi là lời
không đầu, không cuối. Cũng có khi là lời nói dối. Tôi chạm vào sự chân thật là khi tôi
nhìn thấy những loài cây mọc nơi khô khát. Và mọc cả ở những biển rộng, triền cao.
Từ đó tôi hiểu hơn nuôi dưỡng được sự chân thật cũng là đã chạm vào mắt lá, cũng là
với tôi tất cả. Chẳng phải mắt lá cũng mờ dần, phai dần vì sương, nắng, gió đấy thôi
nhưng cuối cùng vẫn nguyên vẹn khẽ rơi, chao nghiêng thềm nắng. Nhân sinh một
chiếc lá, nguyên vẹn lối hàm ơn.
Tôi trồng một cái cây bầu bạn. Lúc rảnh rỗi tôi nhấp chén trà thấy tiếc nuối vì mình
có lúc không tận cùng với khắc khoải, không tận cùng với tâm giao. Có lúc mường
tượng cây mọc trên những vì sao hẳn là nghĩ suy lấp lánh. Cây sẽ không bao giờ là tri
kỷ được nhưng cây có thể xoa dịu, chữa lành bằng lắng nghe, thấu cảm tôi kể về bề bộn
xung quanh. Khi tôi tưới tắm cho cây cũng là lúc bình minh ló rạng. Và lúc này mặt trời
êm dịu, tôi nhặt nhạnh sương sa man mác đám cỏ hiền.
Tôi trồng một cái cây bình an. Tôi luôn tự vấn lòng mình rằng vẻ đẹp thực sự của
cuộc sống luôn đến từ những điều giản dị, mộc mạc nhất. Và rằng cuộc đời sẽ thật
khốn khổ nếu thiếu đi lòng yêu thương và niềm trắc ẩn. Tôi nhớ đến câu chuyện “cây
cam ngọt của tôi”. Câu chuyện kể về một cậu bé trên hành trình khám phá nỗi đau và
tình yêu thương. Cậu bé ấy sinh ra trong một gia đình nghèo, đông con. Nỗi khắc khổ
luôn bủa vây thường trực đã biến một cậu bé tinh nghịch, nhạy cảm, thông minh, có
trái tim thiện lương và trí tưởng tượng tuyệt vời trở nên lo lắng, bất an, sợ sệt. Cậu bé ấy
cô đơn trong chính ngôi nhà của mình. Những lằn roi, hắt hủi, đánh mắng đã đẩy cậu
ra xa. Cậu không biết chia sẻ, tâm sự với ai ngoài người bạn đặc biệt là cây cam ngọt.
Chính cây cam ngọt đã nuôi dưỡng tình yêu, nuôi dưỡng tâm hồn cậu. Nhưng thật
buồn khi cây cam ngọt không còn nữa thì khoảng trống trong lòng cậu bé mãi không
thể lấp đầy. Cậu bé ấy đáng thương biết nhường nào khi còn nhỏ đã phải chịu những
tổn thương như thế. Vậy đó, trồng một cái cây đã khó, chăm sóc, nuôi dưỡng, đi đến
tận cùng để thấy hàm ơn, để thấu cảm, yêu đời, thương người và nhận ra mình cũng là
một cái cây mới khó làm sao. Chính mình tưới tắm cho mình. Tưới với thái độ như thế
nào sẽ nhận ra được mạch nguồn cuộc sống như thế.
Tôi trồng một cái cây trong từng suy nghĩ. Để rồi tóc xanh như lá, tóc sương như lá.
Nhưng tóc không phai màu, không úa. Và tôi chất chứa điều ngọt ngào hơn thế: hạnh
phúc tự tâm mình.
D.T

Chiếc lá
chiÕc l¸
Nh¹c: Quang HiÓn
NhÞp võa, c¶m xóc Th¬: lÖ thu
            
        

      
Ta sinh vèn lµ chiÕc l¸ xanh hÕt m×nh cho tÊt
 
 
             


        
        

 £   
c¶ th¸ng n¨m xanh Lóc tµn óa - ta biÕt r»ng kh«ng thÓ
        


          
kh¸c - dßng nhùa c¹n kh« vµ ta sÏ l×a cµnh!
                  

 

  
 
     
    

ChiÕc l¸ mét ngµy kia r¬i xuèng ®Êt bao n¾ng ma ñ
        
   
          
 
   

£
môc díi ch©n ngêi Ta thanh th¶n lÉn vµo cïng v¹n
  
   
      
 
       
vËt d©ng chót mì mµu cho søc sèng sinh s«i
                
       
 
ChiÕc l¸, chiÕc l¸... mét ngµy kia r¬i xuèng ®Êt bao n¾ng
           2.  
                     
1.
 
£
ma ñ môc díi ch©n ngêi,. (Ta...) Ta thanh
    

      
  



 
 

  
  
th¶n lÉn vµo cïng v¹n vËt d©ng chót mì
   

Rall... s©u l¾ng
     
 

     
mµu cho søc sèng sinh s«i.
Hµ Néi, th¸ng 7/2019

Caûm xuùc boán muøa
Cảm xúc bốn mùa

Thơ:
Thô:Kiều
Kieàu Oanh
Oanh
Nhạc:
NhaïcThế
: TheáTuyên
Tuyen
Thong thaû - Tình caûm  = 65

        
         
 
 
Göûi cho ngöôøi chuùt naéng Buoåi giao muøa Xuaân sang
            

 
     


   
   
   
 
 
 

 
AÁm traùi tim hoang vaéng Ñeå u buoàn ta mang Göûi ngöôøi côn möa
     

   
       

    
 
  
   
      
  

hoang Thaám chieàu Heø oi aû Ta xaùc xô thaân laù Ngöôøi cöù töôi cuoäc
 
           
  
      
ñôøi Ta gom caû ñaát trôøi Vaøo maét Thu ñaém ñuoái
               

   
            
 

    


Xin moät laàn noâng noåi Ngöôøi cöù soi boùng mình Taùi teâ moät cuoäc
        

      
 
1.
 
 
 

 

  
   


   
tình Caây baøng khoâ truïi laù Tím tình ta vaát vaû

               
  
2.
 
 
   
          
Ta gom caû ñaát... Göûi cho ngöôøi taát caû Ta xanh xao boán muøa
    
  
   
  

   
  

 
  
     
Muøa Ñoâng sang voäi vaõ Ñöøng traùch chi tình ôi

Mong manh
Mong manh
Thô: Leä Thu

Nhaïc: Vuõ Thaønh
            

Boston  = 65
   
    
  

 
     
Ñöøng buoàn ngaøy aáy ñaõ qua Ñöøng buoàn maùi toùc söông
  
         

 
  

 
         
 
   

 

    
pha ñöøng buoàn Coõi ngöôøi naéng doäi möa tuoân Mong manh haïnh phuùc caùnh chuoàn mong
                   

      
   
  
      
     
manh Nöûa ñôøi em nöûa ñôøi anh Ngôõ laø moäng öôùc ngôõ laø hö
         

     

       
          

 
  
  
   


voâ Caûm ôn naéng bieån traêng hoà Ñaãm vaøng moät quaûng ñöôøng thô cuoái
                
                 
    
    
ngaøy Naém baøn tay naém baøn tay Keõo roài nhö
     


 
  

         

 
 
  
 

   
 

  
 

ôû kieáp naøy laïc nhau Möa chieàu muoân haït rôi mau Döôøng nhö vuõ
 
               
      
 
Coda
  

 
 

 
  


truï ngaãm ñau phaän mình Vaãn hoaøng hoân Vaãn bình

       
       


 
        
minh ñöøng buoàn moät kieáp phuø sinh ñöøng buoàn

Tin hoạt động Hội
* Sáng 07.7, Ban Chấp hành Hội VHNT Bình Định khóa VI tổ chức hội nghị sơ kết
hoạt động 6 tháng đầu năm và đề ra nhiệm vụ công tác 6 tháng cuối năm 2023.
Sáu tháng đầu năm, Hội VHNT Bình Định đã chỉ đạo các mặt công tác của cơ quan
và tổ chức thực hiện nhiều hoạt động chuyên môn phục vụ nhiệm vụ chính trị. Hội
đã chủ trì, phối hợp với Sở VH&TT tổ chức thành công Hội thơ Nguyên Tiêu Xuân Quý
Mão; tổ chức giao lưu văn học nhà trường với Trường THPT Quy Nhơn; giao lưu tác giả
- tác phẩm tại Trường Đại học Quy Nhơn; giao lưu âm nhạc chủ đề Khúc ca người lính
với cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn Bộ binh 739; tổ chức thành công các cuộc tọa đàm:
Nhiếp ảnh Bình Định trên hành trình hội nhập; Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội
Chùa Bà - Cảng thị Nước Mặn; tổ chức Cuộc thi và triển lãm ảnh nghệ thuật “Bình Định
những sắc màu năm 2023” và nhiều cuộc triển lãm ảnh chuyên đề; phối hợp Trung
tâm hỗ trợ sáng tác (Bộ VH-TT&DL) tổ chức Trại sáng tác VHNT Đà Nẵng 2023; tổ chức
các chuyến thực tế sáng tác cho hội viên các Chi hội: Văn học, Mỹ thuật, Nhiếp ảnh…;
hỗ trợ xuất bản tác phẩm chất lượng cao 02 tập thơ: Tuyển tập thơ Nguyễn Thanh Xuân
(cố nhà thơ Nguyễn Thanh Xuân) và Linh giác trắng (Trần Quốc Toàn).
Từ tháng 01.2023, Tạp chí Văn nghệ Bình Định điện tử được cấp phép và đưa vào
hoạt động. Tạp chí tiếp tục nâng cao chất lượng về nội dung và hình thức, đăng tải
nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật của hội viên; tuyên truyền kịp thời các sự kiện
chính trị, xã hội, văn hóa nghệ thuật của địa phương, đáp ứng như cầu ngày cao của
bạn đọc.
Tại Hội nghị tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết 23-NQ/TW ngày 16.6.2008 của
Bộ Chính trị khóa X về “Tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời
kỳ mới” trên địa bàn tỉnh, Tỉnh ủy tỉnh Bình Định đã trao tặng bằng khen cho tập thể
Hội VHNT và 10 văn nghệ sĩ - hội viên có thành tích xuất sắc trong 15 năm thực hiện
Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị; các hội viên Chi hội Nhiếp ảnh, Chi hội Sân
khấu đã tích cực tham gia và đoạt giải cao tại các cuộc thi, liên hoan do Hội chuyên
ngành Trung ương tổ chức.
Hội nghị đã thông qua báo cáo sơ kết 6 tháng đầu năm; thảo luận và đề ra nhiệm
vụ công tác 6 tháng cuối năm, trong đó, tập trung vào các nhiệm vụ trọng tâm: Tiếp
tục vận động hội viên tích cực tham gia sáng tác và quảng bá tác phẩm, công trình
VHNT về chủ đề Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; tổ chức
các hoạt động văn học, nghệ thuật phục vụ nhiệm vụ chính trị; tổ chức Trại Sáng tác
văn học, nghệ thuật trẻ lần thứ VII; tạo điều kiện cho các chi hội chuyên ngành Trung
ương tại Bình Định hoạt động chuyên môn; kỷ niệm ngày truyền thống các chuyên
ngành: Âm nhạc, Mỹ thuật, Sân khấu...; xuất bản tập sách Văn hóa Bana Kriêm của nhà
nghiên cứu Yang Danh, Kỷ yếu hội viên nhiệm kỳ 2022 - 2027; tiếp tục nâng cao chất
lượng và làm phong phú nội dung các chuyên trang, chuyên mục tạp chí Văn nghệ
Bình Định, tăng cường số lượng phát hành có thu đến các đối tượng bạn đọc; phát
triển hội viên mới, quan tâm kết nạp hội viên trẻ, nữ, người thuộc các DTTS…

* Sáng 14.7, tại TP. Quy
Nhơn, Sở VH&TT Bình Định
phối hợp cùng Viện Khảo cổ
học Việt Nam tổ chức buổi báo
cáo sơ bộ kết quả khai quật
phế tích Đại Hữu.
Phế tích Đại Hữu (thuộc
thôn Chánh Mẫn, xã Cát Nhơn,
huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định)
được khai quật từ tháng 5 -
6.2023. Cuộc khai quật đã làm TS. Phạm Văn Triệu, Phó trưởng phòng Khảo cổ lịch sử, Viện Khảo cổ học
xuất lộ một phần tường tháp Việt Nam báo cáo sơ bộ kết quả khai quật phế tích Đại Hữu. Ảnh: P.V
phía Bắc, phía Nam, nền móng phía Đông tháp và hố thiêng trong lòng tháp. Bên cạnh
đó, cuộc khai quật đã phát hiện 102 hiện vật đá như: bệ thờ, bia ký, phù điêu trang
trí hình người, động vật, phù điêu trang trí hình cánh sen, chày nghiền; nhiều hiện
vật chất liệu đất nung như: gạch, chóp tháp góc, gốm trang trí điểm góc, đồ gốm gia
dụng; một số hiện vật kim loại như: tiền đồng, đục sắt…
Tại buổi báo cáo, Ban tổ chức đã trưng bày một số hiện vật từ cuộc khai quật. Các
chuyên gia khảo cổ học, nhà nghiên cứu, ngành chức năng đã kiến nghị một số giải
pháp về khoanh vùng bảo vệ, có hướng nghiên cứu cụ thể nhằm làm rõ kiến trúc, niên
đại và những giá trị lịch sử, văn hóa, từ đó góp phần đánh giá đúng giá trị của phế tích
Đại Hữu, làm sáng tỏ thêm những đóng góp của vùng đất này trong tiến trình lịch sử
của vương quốc Champa.
* “Tính thẩm mỹ trong
ngôn ngữ Múa” là chủ đề của
buổi tọa đàm do Chi hội Nghệ
sĩ Múa (Hội VHNT Bình Định)
phối hợp Chi hội Nghệ sĩ múa
Việt Nam tỉnh Bình Định (Hội
Nghệ sĩ Múa Việt Nam) tổ chức,
diễn ra vào chiều 12.7 tại TP.
Quy Nhơn.
Tại tọa đàm, các đại biểu
Tọa đàm Tính thẩm mỹ trong ngôn ngữ Múa. Ảnh: P.V
đã tham luận, ý kiến để làm
rõ thêm nhiều vấn đề liên quan đến tính thẩm mỹ trong ngôn ngữ múa như: Nghệ
thuật múa với giá trị chân, thiện, mỹ vì mục tiêu xây dựng con người Việt Nam hiện
đại; những đặc trưng thẩm mỹ trong nghệ thuật múa; vẻ đẹp của vũ đạo Tuồng; tính
tương tác giữa âm nhạc và múa; giá trị chạm đến nội tại tạo nên tính thẩm mỹ trong
ngôn ngữ múa… Tọa đàm góp phần giới thiệu, làm rõ vai trò của tính thẩm mỹ trong
nghệ thuật múa, đồng thời góp phần nâng cao về mặt lý luận trong công tác nghiên
cứu, sáng tác của các biên đạo, nghệ sĩ múa là hội viên của 02 Chi hội.

* Tối 06.7, tại di tích Tháp
Đôi (TP. Quy Nhơn), Sở Văn
hóa & Thể thao Bình Định tổ
chức chương trình Giao lưu
biểu diễn nghệ thuật dân gian
Chăm giữa tỉnh Bình Định và
tỉnh Ninh Thuận.
Sau đêm khai mạc, từ ngày
07 - 10.7.2023, tại Tháp Đôi
(ngày 07, 09 và 10.7) và Tháp
Bánh Ít (ngày 08.7), đoàn Văn Một tiết mục hòa tấu nhạc cụ Chăm do đoàn Văn hóa dân gian
hóa dân gian Chăm tỉnh Ninh Chăm tỉnh Ninh Thuận biểu diễn. Ảnh: P.V
Thuận tiếp tục biểu diễn nghệ thuật với 09 tiết mục chính: 01 tiết mục hòa tấu nhạc
cụ Chăm (trống Ghinăng, kèn Saranai, trống Paranưng); 05 tiết mục múa Chăm; 03 tiết
mục đơn ca dân ca Chăm. Ngoài ra, còn có phần trình diễn nghệ thuật làm gốm, dệt
thổ cẩm truyền thống của người Chăm. Không dàn dựng sân khấu, chương trình tạo
một không gian gần gũi, hài hòa, phù hợp với truyền thống văn hóa của dân tộc Chăm.
Chương trình Giao lưu, biểu diễn nghệ thuật dân gian Chăm hướng đến bảo vệ và
phát huy giá trị nghệ thuật dân gian Chăm; bảo vệ và phát huy giá trị các di tích; quảng
bá di tích đến Nhân dân và du khách trong và ngoài nước, thu hút du khách tham
quan, góp phần phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh.
* Tác phẩm Mùa mây An Toàn của tác giả Nguyễn Phan Dũng Nhân và Sắc màu
Đồng Mít của tác giả Nguyễn Minh Quang cùng đồng giải Nhì (không có Nhất) tại Cuộc
thi ảnh nghệ thuật thời sự huyện An Lão lần thứ IV, năm 2023 do UBND huyện An Lão
tổ chức.
Với chủ đề “An Lão - nét đẹp ngày mới”, cuộc thi đã nhận được 283 tác phẩm của
27 tác giả tham gia dự thi. Ban Tổ chức đã chấm, chọn 77 tác phẩm triển lãm, trong đó
có 14 tác phẩm xuất sắc trao giải, gồm: 02 giải Nhì, 04 giải Ba và 08 giải Khuyến khích.
Lễ trao giải và khai mạc triển lãm diễn ra tại Lễ hội Du lịch hè năm 2023 của An Lão.
* Tác giả Bùi Thanh Hương (TP. Hà Nội)
đã giành giải Nhất cuộc thi biểu trưng (logo)
thị xã An Nhơn do UBND thị xã An Nhơn
tổ chức. Qua 9 tháng phát động (7.2022 -
3.2023), BTC đã nhận được 351 tác phẩm
của 3 tổ chức, 189 tác giả, 5 nhóm tác giả
tham gia dự thi. Qua các vòng chấm, Ban Tổ
chức chọn 10 tác phẩm qua vòng sơ khảo
và 04 tác phẩm vào vòng chung khảo. Kết
quả, tác phẩm của tác giả Bùi Thanh Hương
(ảnh) đã được chọn làm biểu trưng thị xã An
Nhơn và trao thưởng 200 triệu đồng.

Biểu trưng sử dụng hoa mai vàng năm cánh làm hình tượng nghệ thuật chủ đạo,
kết hợp với sự cách điệu tối giản kiến trúc cửa Đông Thành Bình Định và ngôi sao
tượng trưng cho niềm tin vào tương lai tươi sáng của An Nhơn. Logo sử dụng nghệ
thuật tối giản để nêu bật danh xưng: “Thị xã An Nhơn - Thủ phủ mai vàng” - Tín hiệu
của sự thịnh vượng. Lễ trao giải thưởng diễn ra vào sáng 25.7.2023 tại thị xã An Nhơn.
Cũng trong sáng 25.7, UBND TX. An
Nhơn tổ chức Lễ khánh thành và đưa vào
sử dụng công trình Nhà văn hóa trung
tâm TX. An Nhơn. Dự án Nhà văn hóa
trung tâm TX. An Nhơn được khởi công
xây dựng ngày 24.4.2021, gồm khối nhà
văn hóa 3 tầng nổi, 01 tầng bán hầm,
diện tích xây dựng 2.370 m2, với hạng Đại biểu thực hiện nghi lễ cắt băng khánh thành
mục chính là hội trường sân khấu với sức Nhà văn hóa trung tâm TX An Nhơn. Ảnh: P.Đ.C
chứa 700 chỗ với hệ thống âm thanh, chiếu sáng, kỹ xảo sân khấu hiện đại cùng các
khối phòng phục vụ tổ chức sự kiện và khối phòng chức năng cho lĩnh vực văn hóa -
nghệ thuật khác như: khiêu vũ, võ thuật, gym... Dự án có tổng mức đầu tư xây dựng
55 tỷ đồng.
* Lễ hội du lịch hè năm 2023 với chủ đề “Trải nghiệm văn hóa - Khám phá thiên
nhiên”, Liên hoan cồng chiêng huyện An Lão lần thứ II - năm 2023 gắn với công bố bộ
trang phục truyền thống đồng bào H’re, Bana đã khai mạc tối 05.7 tại thị trấn An Lão,
huyện An Lão.
Lễ hội Du lịch hè năm 2023 của An Lão diễn ra từ ngày 15.6 đến 15.7, trọng tâm
là từ ngày 05 - 08.7 tại xã An Vinh, An Quang, An Dũng, An Nghĩa, An Toàn và thị trấn
An Lão. Chương trình gồm nhiều sự kiện nổi bật như: Lễ hội Văn hóa - Thể thao xã An
Vinh; Lễ phát động phong trào “Môi trường du lịch an toàn - thân thiện - hấp dẫn”; Tổ
chức Tour xe môtô khám phá cảnh quan hồ Đồng Mít; Trưng bày, giới thiệu, đánh giá,
phân hạng sản phẩm nông nghiệp, phi nông nghiệp và công bố sản phẩm OCOP; Trải
nghiệm thác 4 tầng, xã An Quang; Tham quan Đỉnh ngắm mây, vườn dược liệu Công
ty Bidiphar, làng bích họa văn hóa du lịch thôn 3; làng văn hóa Bana thôn 1, thôn 2 xã
An Toàn; Trưng bày, công bố, trao giải cuộc thi Ảnh thời sự - nghệ thuật huyện An Lão
lần thứ IV - năm 2023; trình diễn giao lưu cồng chiêng, hát Ta lêu, Ka choi đồng bào Hrê,
Bana; Trải nghiệm đồi sim An Lão, thác Rung, thác Sông Mia…
Lễ hội Du lịch hè An Lão năm 2023 nhằm giới thiệu hình ảnh, vẻ đẹp, những nét văn
hóa đặc trưng của đồng bào H’re, Bana ở An Lão; giới thiệu các tiềm năng, thế mạnh
của huyện về du lịch, và xem đây là một trong những hướng phát triển mũi nhọn hiện
nay của An Lão.
P.V

Được tin Nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian
NGUYỄN PHÚC LIÊM, sinh năm 1933 (Nguyên quán:
Phước Hòa, Tuy Phước, Bình Định), là hội viên Chi hội
Văn nghệ Dân gian (Hội VHNT Bình Định); từ trần lúc
17h20 ngày 21 tháng 7 năm 2023 (nhằm ngày mùng 4
tháng 6 năm Quý Mão), thượng thọ 91 tuổi; an táng tại
nghĩa trang Bình Định An Viên vào ngày 23 tháng 7 năm
2023 (nhằm ngày mùng 6 tháng 6 năm Quý Mão);
Ban Chấp hành Hội VHNT Bình Định, Chi hội Văn
nghệ Dân gian và Tạp chí Văn nghệ Bình Định xin gửi
đến gia đình Nhà nghiên cứu Văn hóa dân gian NGUYỄN
PHÚC LIÊM lời chia buồn sâu sắc nhất.
BCH HỘI VHNT BÌNH ĐỊNH - CHI HỘI VĂN NGHỆ DÂN GIAN - TẠP CHÍ VĂN NGHỆ
HỘP THƯ
Trong thời gian qua (21.6.2023 - 20.7.2023), Tòa soạn tạp chí Văn nghệ Bình Định đã
nhận được tác phẩm văn học, nghệ thuật của các bạn gửi cộng tác:
Lê Hứa Huyền Trân, Đinh Hà Triều, Trương Thị Mai Hương, Lê Bá Duy, Nguyễn Văn Toàn, Trần
Quang Lộc, Phạm Văn Phương, Trần Quốc Toàn, Hoàng Bảo Linh, Võ Ngọc Thọ, Hồ Thế Sinh, Trần
Duy Đức (Bình Định); Nguyễn Thị Bích Nhàn, Lê Pha Lê, Huỳnh Duy Hiếu (Phú Yên); Nguyễn Trường
Thanh, Chu Giang Phong (Gia Lai); Phạm Thị Hiền (Đắc Lắc); Hoàng Bích Hà, Võ Hoàng Nam, Duy
Hoàn, Quốc Sinh (Khánh Hòa); Hồng Nguyễn (Ninh Thuận); Lê Thanh Hùng (Bình Thuận); Đỗ Ngọc
Hanh, Lê Văn Hiếu (Lâm Đồng); Tịnh Bình (Tây Ninh); Nguyễn Minh Thuận, Phan Duy, Thùy Như (Bạc
Liêu); Ngô Trọng Nghĩa (Trà Vinh); Trần Thái Học (Bến Tre); Nguyễn Thị Như Ý (Cần Thơ); Nguyễn Chí
Ngoan, Huỳnh Thị Kim Cương, Huỳnh Thị Mộng Tuyền (Kiên Giang); Huỳnh Thị Quỳnh Nga, Huỳnh
Trang (Tiền Giang); Trần Thị Thùy Linh (Sóc Trăng); Lê Thị Ngọc Nữ, Nguyễn Lê Ái Ngọc, Nguyễn Ngọc
Minh Anh, Thạch Ngọc Bích, Thanh Trắc Nguyễn Văn, Hoàng Ngọc Thanh, Đặng Trung Thành, Nguyễn
Thanh Vũ, Nguyễn Hoàng Duy, Kha Ly Chàm, Thanh Ly, Nguyễn Long, Lê Nguyễn I Pha, La Thị Ánh
Hường, Nguyễn Thị Minh Hồng, An Hải, Trần Đức Tín, Hoàng Long (TPHCM); Nguyễn Đức Bá, Nguyễn
Hồ Nghĩa, Hải Điểu, Nguyễn Trọng Lĩnh, Nguyễn Thanh Tuấn (Quảng Nam); Nguyễn Ngọc Hưng, Hà
Huy Hoàng (Quảng Ngãi ); Tăng Tấn Tài, Nguyễn Thu Hiền (Đà Nẵng); Đức Anh (Huế); Hồ Ngọc Diệp
(Quảng Bình); Đoàn Trung Phong, Nguyễn Thủy, Đinh Hạ, Lê Nguyệt (Nghệ An); Lê Nhi, Dương Thắng,
Nguyễn Thành Vân (Hải Phòng); Lê Gia Hoài (Vĩnh Phúc); Trung Du, Mai Hoàng Hanh (Bắc Ninh); Lê
Khánh Nhâm (Hà Nam); Vũ Thị Huyền Trang (Phú Thọ); Vũ Thị Thu Hòa (Hải Dương); Cao Văn Quyền,
Tăng Hoàng Phi, Nguyễn Văn Chiến, Cao Thơm, Lê Thị Kết, Phạm Hồng Anh, Lê Đình Thực, Bùi Ngọc
Phúc (Hà Nội)…
Tòa soạn tạp chí Văn nghệ Bình Định xin chân thành cảm ơn sự cộng tác của các bạn. Nếu tác
phẩm được chọn đăng trên tạp chí, biên tập viên từng chuyên mục sẽ liên lạc trực tiếp với các bạn
qua địa chỉ email hoặc điện thoại.
Rất mong sự cộng tác tích cực của các bạn.

VNBD-123 Tháng 7.2023

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

VNBD-123 Tháng 7.2023

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HỘI VĂN HỌC NGHỆ THUẬT BÌNH ĐỊNH

Bìa 1: Thiếu nữ và con mèo (KT: 60x80cm; Sơn dầu)

Bìa: Họa sĩ Lê Duy Khanh

Đua theo đường đua F1

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 3

4 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

KỶ NIỆM 76 NĂM NGÀY THƯƠNG BINH LIỆT SĨ (27.7.1947 - 27.7.2023)

Trạm phẫu tiền phương

Trong tọa độ lửa

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 5

Kinh khủng và diệu kỳ

6 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 7

8 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 9

Nơi có con suối trong vắt

Sẽ có mù sương làm chăn mỏng

Xin nàng đừng se se lạnh

Nàng rúc trong ngực ta nàng thở

Bức tranh đẹp hơn là danh họa

10 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Gieo vào đất

Vì Tổ quốc quên mình

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 11

Di hài các anh dẫu mất dẫu còn

12 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Tưởng niệm các anh không chỉ là nghĩa cử

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 13

Tháng Tám ùa về trong kí ức của cha

Có gì đâu! Góc nhà nhỏ giản đơn

Cờ búa liềm cha thề với nước non

14 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Đồng đội người còn, người mất vẫn vẹn nguyên

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 15

HOÀNG BẢO LINH

Sáu tuổi đọc tiếng Anh

cháu bảo: - Ông quá chậm

cháu tung tăng đi trước

16 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

phía trước - đường - rộng dài

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 17

Sóng biển vẫn hiền hòa

Tâm không còn mấy biến động

Tiếng sóng biển

Lòng biển rộng

18 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Làm sao vẽ chân dung

Làm sao vẽ chân dung

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 19

VĂN CÔNG HÙNG

Những cánh rừng xưa đã thành dĩ vãng

Những hoàng hôn giờ cứ bầm như máu

biệt phủ mọc lên thay lá

Những trạm thu giá cứa ngang cánh rừng

20 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

làng như tổ chim treo vào thung lũng

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 21

Quy Nhơn đèn màu

Kỷ niệm như rượu Bàu Đá cháy môi

22 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023

Đã hiểu vì sao bè bạn phương xa

VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023 O 23

24 O VĂN NGHỆ Bình Định số 123 tháng 7.2023