1.

Inleiding
● Absenteïsme = vorm van arbeidsongeschiktheid
○ Aandeel werk = 20%
2. Arbeidsgeneeskunde
● Arbeidsgezondheidskunde
● Bedrijfsgezondheid
● PREVENTIE!
○ Primair: aanpassing arbeidsomstandigheden
○ Secundair: vroegtijdige opsporing van gezondheidsschade
○ Tertiair: beroepsrevalidatie en – re-integratie van werknemers
● Lifestyle inclusief
3. Arbeidende mens
● 3 groepen mensen volgens ILO
a) Werkenden
b) Werklozen
c) Inactieven
● Totale bevolking = beroepsbevolking + inactieven
● Beroepsbevolking = werkenden + werkzoekenden (iedereen ouder dan 15j)
4. Gezondheid
● Def WHO è kritiek: statisch en utopisch
● Def in arbeidsmilieu è dynamisch evenwicht met de eisen van het milieu,
ziekte bij onevenwicht van de belastbaarheid
● Belastbaarheid beïnvloed door:
○ Individuele mogelijkheden, leeftijd, erfelijke eigenschappen, geslacht,
ervaring, motivatie, levenswijze, …
5. Belasting
● 2 delen
○ Belasting door het activiteitenpatroon (fysieke en mentale activiteiten)
○ Belasting door de omgevingsfactoren (fysische, biologische,
psychologische, scheikundige)

Activiteiten

Fysieke activiteiten

● Gebrek aan beweging (zittend beroep) ó zware, langdurige

inspanningen
● Repetitieve strain injuries (rsi) = lichamelijke klachten van het
bovenste lidmaat door langdurig dezelfde bewegingen te maken
- 4 groepen: peesontstekingen, zenuwaandoeningen,
musculaire aandoeningen, neurovasculaire aandoeningen

Mentale activiteiten

● Te veel (prikkelbaarheid conflicten, burn-out, overspanning) ó te

weinig (monotoon werk => verveling => verminderde waakzaamheid
=> verhoogd risico arbeidsongeval)

Omgevingsfactoren

Fysische factoren

LAWAAI = geluid dat hinderlijk is of schade toebrengt

 ● Individueel afhankelijk
● Frequenties:
○ 20 – 20.000 Hz = hoorbaar/ audiogebied
○ <20 = infrageluid/infrasonen
○ > 20.000 Hz = ultrasonen
● Invloed op spraakverstaanbaarheid en op werkprestatie (productiviteit
daalt)

⇒ auditieve effecten (verminderde gevoeligheid)

● Ouderdomsdoofheid
● Lawaaidoofheid (na lange blootstelling > 85 dB) => schade
onomkeerbaar!

⇒ lawaaibestrijding

● Maatregelen aan de bron (stillere machines)

● Maatregelen bij geluidsoverdracht (geluidsabsorberende
wanden)
● Maatregelen bij de ontvanger (oordopjes)

⇒ extra auditieve effecten

= Lichamelijke effecten, stressverschijnselen

TRILLINGEN

● trillingen van machines

● veralgemeende ⇔ partiële vibraties
● whole body vibration ⇔ hand-arm vibration
● gevolg: vasculaire stoornissen!, neuromusculaire stoornissen,
gewrichtsafwijkingen
● wie? chauffeurs van heftrucks, vrachtwagens, in fabrieken

KLIMAAT = algemene toestand van de omgeving

● omgevingsfactoren:
○ temperatuur, luchtvochtigheid, luchtsnelheid, straling
● persoonsgebonden factoren:
○ te verrichten werkzaamheden
○ gedragen kledij
● mens = homeotherm (constante lichaamstemperatuur)
● zowel koude als warmte ⇒ aantal ongevallen stijgen

⇒ problemen door warmte

● minder ernstige aandoeningen (zonnebrand, hittesyncope)

● ernstige aandoeningen (hitteslag, hitteuitputting)
● indirecte pathologie (nierstenen, huidinfecties)

⇒ problemen door koude

 = cardiovasculair stelsel, locomotorisch stelsel,
ademhalingsstelsel, neurologische aandoeningen, huid,
hypothermie

STRALING (microgolf, oven, zonnebank, lasers etc.)

● hoe hoger de frequentie, hoe kleiner de golflengte

● hoe hoger de frequentie, hoe hoger het energetisch vermogen
● ioniserende (chemische wijzigingen veroorzaken) ⇔ niet ioniserende (grens =
100 nm)

⇒ effecten ioniserende straling

● stralingsziekte bij diep, penetrerend, hoge dosis

● late effecten: cataract, leukemie, kanker

⇒ effecten niet ioniserende straling

● warmtestralen, effect afhankelijk van de diepte/golflengte

LICHT

● lux = hoeveelheid licht die op een werkoppervlak valt (is min vereiste
licht)
● luminisatie (hoeveel licht wordt teruggekaatst), kleur van het licht,
contrast

⇒ klachten bij beeldschermwerk

● roodheid, prikkeling, vermoeide ogen

LUCHTDRUK

⇒ overdruk

● decompressieziekte (te lang onder water of vliegen)

● symptomen: spierpijn, gewrichtspijn, doofheid, botnecrose,
neurologische beschadigingen, huid rash, jeuk, hoest
● behandeling: 100% zuurstof, recrompressiekamer

⇒ onderdruk

● compressieziekte (afdalen tijdens duiken)

● onderdruk barotrauma = squeeze ⇒ oor en sinussen
○ symptomen: gehoorverlies, vertigo, pijn, braken
○ behandeling: antibiotica en decongestiva

Scheikundige factoren

● klassieke toxische effecten = deterministisch

○ komt bij iedereen voor bij die dosis
○ ernst stijgt met de dosis
○ ondergrens waar er geen effect is (NOAEL)
● mutagene, carcinogene, teratogene effecten = probabilistisch
○ hogere dosis = hogere kans op effect
 ○ veilige drempel = 0

⇒ grenswaarden

● maximale concentratie van een chemische stof waaraan de

werknemer mag blootgesteld (= in ademzone werknemer) worden
binnen een bepaalde tijd zonder dat er gezondheidsklachten optreden
○ TLV-TWA (time weeighted average) ⇒ tijdgewogen gemiddelde
waaraan de werknemer blootgesteld mag worden ⇒ 8u/dag,
werkweek = 5 dagen
○ TLV-STEL (short term exposure limit) ⇒ blootstelling van 15 min ⇒
max 4 x per dag met 60 min tussen
○ TLV-C (ceiling) ⇒ mag zelfs niet kortstondig overtreden worden

⇒ bedenkingen

● grenswaarden kunnen worden herzien

● gelden voor 1 contaminant
● blootstellingswaarden zijn geen gezondheidslimieten ⇒ elke blootstelling =
risico
● grenswaarden kunnen niet gebruikt worden om toxiciteit van stoffen te
vergelijken
● beoordelen van risico's ⇒ rekening houden met risicofactoren bv.
omgevingstemperatuur, vluchtigheid etc.
● beperking op inhalering bieden geen bescherming tegen toxische
effecten
● grenswaarden gelden enkel voor beroepsmatige blootstelling
● blootstelling zonder nadelige effecten voor de standaard werknemer
(niet gedacht aan zwakkere groepen)

⇒ grenswaarden voor inhaleerbare/inadembare/alveolaire fractie

Biologische factoren

INFECTIEUZE MICRO ORGANISMEN

● contact met ziekteverwekkende micro organismen

● wie? ziekenhuizen, labo’s, slachthuizen, boswachters,
waterzuiveringsinstallaties, afvalverwerking, voedingsindustrie
● overgedragen van mens op mens
● risicogroepen: zwangere vrouwen, werknemers met minder goed
immuunsysteem
● bestrijden door vaccinatie, bestrijding van de bron (werkt het beste)

TOXINEN

● toxische stoffen uitgescheiden door bacteriën en schimmels

● exotoxinen: stoffen uit de celwand ⇒ lokale cel en weefselbeschadiging
 ○ kans op besmetting met bacterie groter dan besmetting door
exotoxine
● endotoxinen: giftig! ⇒ koorts, kortademigheid, verminderde longfunctie,
astma
○ papierindustrie, katoen werkers, varkens en pluimveehouders,
aardappelverwerkende bedrijven
● mycotoxinen: gifstoffen van schimmels
○ beroepen die werken met agrarische producten

ALLERGENEN

● stoffen die reactie van immuunsysteem uitlokken

⇒ allergische neusverkoudheid

● hooikoortsklachten (houtsoorten)

⇒ astma

● bakkersastma door meelstof

⇒ extrinsieke allergische alveolitis

● boerenlong en duivenmelkerslong (varkenshaar, stro, duivenveertjes)

● acute ontsteking van longblaasjes ⇒ koorts, spierpijn, zweten,
ademhalingsproblemen

⇒ contacteczeem

● huid reageert allergisch ⇒ rood, schilfert, kloven, jeuk

● voedselbereiding, tuinbouw, zorgsector

Psychosociale factoren

STRESS

● werkstress = stress die mensen ervaren op het werk

● cognitieve stressreacties: verminderd vermogen
● emotionele stressreacties: angst, vervreemding, apathie
● afwijkend gedrag stressreacties: alcohol, roken, tabak, drugs gebruik,
risicovol gedrag
● fysiologische stressreacties: centraal zenuwstelsel en endocriene stelsel ⇒
hoofdpijn, hartkloppingen, impotentie, verhoogde bloeddruk
● langdurige blootstelling (min 6 maand) ⇒ burn-out

⇒ absenteïsme

● positieve trends
○ 41% was nooit afwezig
○ we zijn minder vaak afwezig
 ● negatieve trends
○ +- 15% was langer dan 1 maand en minder dan 1 jaar afwezig
○ kortdurige afwezig duurt gemiddeld langer
● sectoren met de hoogste cijfers
○ schoonmaak, kleinhandel in voeding, productie van voeding,
betonindustrie, grondafhandeling op luchthavens,
transportsector

⇒ presenteïsme

● werknemers zijn toch op het werk ook al zijn ze ziek

● Belstress project: relatie tussen stress op het werk en coronaire ziekten ⇒ ⅓
blijft doorwerken
● stress moet bespreekbaar zijn in ganse bedrijfsgemeenschap pas dan
kan je het meten via Karasek vragenlijst, GHQ

PLOEGENWERK

● ingevoerd wegens economische noodzaak, technische redenen en

dienstverlening aan de bevolking
● in 24h tijd zijn er 2 of meer diensten
● permanente ploegendienstregeling ⇔ wisselende/roterende (voorwaarts = met
klok mee ⇔ achterwaarts = tegen klok in)
● waak/slaap ritme verstoord ⇒ gevolg: chronische vermoeidheid
○ andere stoornissen: maag en darmklachten, hart en
vaatziekten
● werk snelheid neemt af in de nacht ⇒ meer kans op fouten/ongelukken
● tegenindicaties voor ploegenwerk
○ leeftijd (<25 of > 50)
○ ziekten van maag en darmstelsel
○ suikerziekte
○ epilepsie
○ depressie

6. belastbaarheid
● gemiddelde gezonde volwassen man (1,70 m en 75kg) heeft een normale
belastbaarheid
○ standaard werknemer bestaat niet
○ een werknemer verandert in de loop van de tijd
● beïnvloedende factoren

⇒ geslacht

● belastingsgraad is hoger bij vrouwen

● vrouwen zijn gevoeliger aan toxische stoffen
● verhoogde risico’s voor zwangere vrouwen
● grootste gevaar voor de vrouw = psychosociale problemen
 ⇒ leeftijd

● ouder worden ⇒ fysiologische vermindering van de belastbaarheid

● ouder worden ⇒ vermindert perceptief-mentale functies ⇒ vermindert
aanpassings en aan leervermogen
● ouder worden ⇒ degeneratieve ziekten
● tijdelijke compensatie door ervaring
● zowel jongere als oudere gevoeliger voor toxische stoffen
● jongere gevoelig voor sociale en psychosociale problematiek

⇒ erfelijkheid

● gevoeligheid voor toxische stoffen is erfelijk bepaald

● genetisch bepaald of metabolisme snel of traag is

⇒ bestaande ziekten

● bepalen of er een beroepsziekte ontstaat

● ziekte van hart/bloedvaten of longen of loco ⇒ fysieke belastbaarheid
aangetast
● ziekte van lever of nier ⇒ scheikundige belastbaarheid daalt
● ziekte van zenuwen ⇒ mentaal en perceptieve, psychosociale belasting
aangetast

⇒ leefgewoonten

● alcohol ⇒ verhoogde gevoeligheid voor scheikundige belastbaarheid

● roken ⇒ verhoogde gevoeligheid voor kanker/asbest
7. arbeidsongevallen

arbeidsongevallenverzekering

● iedereen die personeel in dienst stelt is verplicht een verzekering tegen

arbeidsongevallen af te sluiten bij een private verzekeraar
● verzekering omvat: medische kosten, tijdelijke arbeidsongeschiktheid,
blijvende arbeidsongeschiktheid, hulp van derde, overlijden

begrippen

● arbeidsongeval = elk ongeval dat een werknemer tijdens en door de

uitvoering van de arbeidsovereenkomst overkomt en dat een letsel
veroorzaakt + ongeval van of naar het werk
● een ongeval = plotse gebeurtenis die een letsel veroorzaakt + waarvan de
oorzaak buiten de betrokkene ligt, oorzakelijk verband moet je niet kunnen
aantonen

statistieken

● elk ongeval die aanleiding geeft tot minstens 1 dag arbeidsongeschiktheid

komt in de statistieken
 ● onderscheid in zonder gevolg, tijdelijke arbeidsongeschiktheid (TO), blijvende
arbeidsongeschiktheid (BO), dood
● frequentiegraad = aantal ongevallen * 10^6
● ernstgraad = aantal verloren kalenderdagen * 1000
● aangifte van arbeidsongeval via elektronisch formulier naar verzekeraar

arbeidsongevallenverzekering in cijfers

● aantal ongevallen in privésector: 125.946

● aantal ongevallen in openbare sector: 38.085
● sectoren met hoogste frequentie: bouw, opslag van vervoersondersteunende
activiteiten
● belangrijkste ledematen gekwetst van hoog naar laag: vingers, bovenste
lidmaat, onderste lidmaat, hoofd
● oorzaken: stoffen, materialen, handwerktuigen, werk middens
● vorm van het ongeval: contact met voorwerpen, inspanning, verkeerde
beweging, vallen
● jaarlijkse uitgave: 900 miljoen euro in 2000 nu niet meer bijgehouden
○ directe ⇔ indirecte kost (verstoring van productie)
8. beroepsziekten

beroepsziekte verzekeraar

● wie? alle werknemers in de privésector die voor een belgische werkgever

werken
○ zelfstandigen zijn niet verzekerd!
● 2 delen
a) preventie
b) schadeloosstelling
● bijdragen volledig vergoed door werkgevers en Fedris (≠ arbeidsongevallen
verzekering ⇒ private verzekeraar)

beroepsrisico

● blootstelling groter dan van de bevolking + blootstelling verbonden aan

beroepsuitoefening + blootstelling moet ziekte veroorzaken

beroepsziekte

● rechtstreeks gevolg van langdurige blootstelling aan fysisch, chemisch of

biologisch risico of van omstandigheden
● werknemer toont abnormale lichamelijke of psychosociale toestand ⇒ medische
behandeling nodig of arbeidsongeschiktheid of dood

arbeidsgerelateerde ziekte

● ziekten die volgens medische inzichten veroorzaakt worden door blootstelling

aan schadelijke invloed door beroepsuitoefening + blootstelling groter dan die
 aan de bevolking + zonder dat blootstelling in groepen de overwegende
oorzaak van ziekte is
○ oorzakelijk verband groot genoeg ⇒ beroepsziektelijst
○ oorzakelijk verband niet groot genoeg ⇒ arbeidsgerelateerde ziekte
■ voor elke arbeidsgerelateerde ziekte vast pakket aan
maatregelen, voorwaarden en werkwijzen
● welke ziekten: cardiovasculair, chronische obstructief, loco,
gedragsaandoeningen, kanker
● Fedris kan bijdragen tot het voorkomen van beroepsziekten

gemengd systeem

● lijstsysteem ⇒ grote groepen:

○ intoxicaties door chemische stoffen
○ huidaandoeningen
○ longziekten
○ infectieziekten
○ aandoeningen door fysische factoren
● werknemer moet 2 dingen bewijzen voor een schadeloosstelling bij een
beroepsziekte
○ tijdens tewerkstelling blootgesteld aan risico’s
○ hij is aangetast door de ziekte die overeenkomt met dat risico
● open systeem
○ vergoeding mogelijk als je bewijst dat de ziekte het rechtstreekse gevolg is
van de beroepsuitoefening ⇒ aanvrager moet dit bewijzen!

aangifte, aanvraag en procedure

● elke arbeidsarts die een beroepsziekte vaststelt of vermoedt moet een

aangifte doen bij Fedris ⇒ Fedris nodigt werknemer uit om aangifte te doen
● behandelend arts, adviserend arts, betrokkene of rechthebbenden kunnen
aanvraag voor schadeloosstelling indienen
● aanvraag enkel via speciale formulieren!
○ privésector: 501 = patiënt, 503 = arts
○ openbare sector: 601 = patiënt, 603 = arts
● Fedris doet administratief onderzoek, medische onderzoek, risico-onderzoek ⇒
beslissing
○ niet akkoord: binnen 1 jaar beroep aantekenen
● beroepsziekteverzekering vergoeding mogelijk voor:
○ schadeloosstelling
■ medische kosten, tijdelijke arbeidsongeschiktheid, blijvende
arbeidsongeschiktheid, hulp van derden, dood
○ preventie
■ preventieve behandelingen (vaccinaties), preventieve
beschermingsmiddelen (latexvrije handschoenen), tijdelijke en
blijvende verwijdering uit schadelijk werkmilieu

de beroepsziekteverzekering in cijfers
 ● aantal eerste aanvragen stijging in 2021, daling in 2022
○ 2021 meeste aanvragen: longziekten (corona), dan tendinopathie
○ 2022 meeste aanvragen: tendinopathie, dan carpaal tunnel, dan
longziekten
● in privésector 60% van de aanvragen door mannen ⇔ provinciale en plaatselijke
overheidsdiensten 60% van de aanvragen door vrouwen (zorgsector meer vrouwen)
● Fedris ⇒ 3217 positieve beslissingen in 2022, overlijdens 203 gevallen erkend
● preventieopdracht!!
○ vaccinatie tegen hepatitis terugbetalen
○ programma bestrijding lage rugpijn
● kanker die oorsprong heeft in beroep ⇒ 4% van alle kankers (tabel p38)

⇒ metafoor van de ijsberg

● cijfers van Fedris = onderschatting ⇒ veel ziekten worden niet erkend als
beroepsziekte
○ in open systeem maar 7 positieve beslissingen
○ voornaamste reden afkeuring: geen bewijs dat beroepsziekte
rechtstreeks gevolg is van beroepsuitoefening

het asbestfonds

⇒ oprichting

● schadeloosstelling voor asbestslachtoffers

⇒ doel en werking

● geld komt van federale overheid, wordt beheerd door Fedris

● vergoeding toekennen voor de schade die personen ondervonden door
blootstelling aan asbest

⇒ toepassingsgebied

● werknemers, slachtoffers, personen getroffen door mesothelioom of

asbestose, long en larynxkanker

⇒ procedure

● aanvragers moeten bewijzen dat ze in België zijn blootgesteld aan asbest

● Fedris behandelt de aanvraag

⇒ tegemoetkoming

● maandelijkse forfaitaire rente

● slachtoffer geen aanvraag ⇒ rechthebbenden mogen tot 6 maand na overlijden
aanvraag indienen ⇒ kapitaal wordt uitbetaald
● geen beroep mogelijk tegen aansprakelijke derde
9. werkloosheid en gezondheid
 ● werkloosheid = sociaal probleem ⇒ verhoogde kans op negatieve
gezondheidseffecten en verhoogd risico op vroegtijdig overlijden
● negatieve effecten op werkloosheid zie p 40-41
● Hoe beïnvloedt werkloosheid gezondheid?
○ causaliteit hypothese: werkloos ⇒ ziek
○ selectiehypothese: ziek ⇒ werkloos
● zwakke associatie tussen werkloosheid en mortaliteit als algemeen
werkloosheidscijfer hoog is ⇒ redenen:
○ hoge werkloosheid ⇒ ook gezonde mensen worden werkloos ⇒ kenmerken
werklozen meer gelijk aan die van werkenden
○ hoge werkloosheid ⇒ minder uitgesproken beïnvloeding en stigmatisatie
psychosociale stress
10. rol van de huisarts
● veel mensen kennen hun arbeidsarts niet en gaan naar huisarts ⇒ huisarts geeft
beroepsgebonden blootstellingen en risico’s zelden op in het medisch dossier

ABC of Work Related disorders - David Snashall

BEROEPSZIEKTEN IN DE HUISARTSENPRAKTIJK

● musculoskeletale problemen: 48%

● ademhalingsproblemen: 10%
● psychologische problemen: 10%

IS EEN ZIEKTE BEROEPSMATIG?

● asbestose en chronische loodziekten zijn beroepsziekten

● veel aandoeningen waarbij blootstelling op het werk een grote invloed heeft maar niet
de enige oorzaak is = werkgerelateerde ziekten (≠ beroepsziekte)

PRESENTATIE VAN WERKGERELATEERDE ZIEKTEN

● mogelijkheid dat de aandoening door het werk is veroorzaakt wordt pas

duidelijk door specifieke vragen te stellen
○ astma die laat in het leven begint ⇒ vaak door beroep
● beroepsanamnese afnemen (kennen!)
○ Wat is uw beroep?
○ Wat doe je op je werk? Waarmee werk je?
○ Hoelang doe je dit werk al? Heb je in het verleden ander werk
gedaan?
○ Is u verteld dat u ziek kan worden van alles wat u op het werk
gebruikt? Heeft iemand op het werk dezelfde symptomen als u?
○ Heeft u hobby’s waarbij u in contact komt met chemicaliën?
○ Is er een bedrijfsarts of verpleegkundige op uw werkplek waarmee u
kunt spreken?

TIMING VAN GEBEURTENISSEN

● timing van symptomen + verband blootstelling verschijnselen tijdens het werk

 ○ bv. astma
● vragen wanneer de symptomen zich voordoen (werkdag ⇔ weekend) (tijdens
specifieke taak)

WERKOMSTANDIGHEDEN

● arts krijgt beeld van algemene toestand van de werkomstandigheden en hoe

pt hierop reageert
● arts bezoek werkplek van patiënt
● oorzaken van beroepsziekten kan ook luchtvervuiling, bodemverontreiniging
zijn of wanneer andere gezinsleden van werknemers in contact komen met
giftige stoffen