Özdeşlik

23.10.
22
Frege Pr ces ing
Ö de lik
FREGE AND PS CHO GISM Jonathan C hen
T nı lar d ima “a=b” b ç m ne u gun ol rak k r lu lar. T nım öne m si de ba-
ğı tı “=“ o d ğ na göre t n mın bir bir ö de lik if d si o d ğ nu sö l y b l riz. An-
cak t nı lar “a=a” b ç mi de bir t t l jik if de o ma tan da ib ret d ği di ler. T nı-
mın b l ş ni d r mu da olan ka ra lar “a” ve “b” gibi ayrı ka ra la dır. T nım bu
iki ayrı ka ram ar sı da bir ö de l ği bi d rir. “a=a” fo mu da bir t nım, b çi sel
ol rak her ne k dar m ke mel olsa da bi gi v r ci d ği dir. D mek ki tam a l mı la
bir t n mın mü kün o m sı, bir ö de lik if d s nin bi gi v r c l ğin mü kün o m sı-
na ba l dır. Ya da te si den sö l yecek olu sak, ö de lik if d l r nin bi gi v r c li-
ği den f r gat edi m si, bir t n mın i k nı dan f r gat edi m si le aynı k p ya çı-
k ca tır.
T nım k n su s d ce ma tık ve fe s f yi d ğil, tüm t ori b çi l r ni i g le di-
ren bir m s l dir. Çü kü tüm t ori b çi l ri ke d ne özgü t nı la mış ka ra lar
ağı üz r ne bina olur. O ha de ma tı sal ve fe s aç dan t n mın i k n nın o t dan
kal m sı ak d mik ve b li sel tüm t or l rin ol n ğ nın o t dan kal m sı a l m na

g lir.
Eğer ka ram ve idea bir ve aynı şey ol rak g r l ce se, Fr g ye göre (Hu serl
için ya d ğı ele t r de, n r si?) ö de lik if d l r nin bi gi v r ci o m l r nın da ol na-
ğı o t dan ka k ca tır. Şu ha de t nı lar ya lı lık ya da sa m lık o m nın öt s ne
g ç m y ce le dir. Ps k l jik ya l şım tam da bunu y par.
Dü y nın bi b ri den ayrı t kil ne ne ve o g l rı z hi de ayrı id alar ol rak
te sil ed li ler. Ka ram ve idea bir ve aynı şe se, be li bir id anın her z man be li
bir ka r ma iş ret e m si g r kir. Bi b ri den ayrı id alar, ka la l rı aynı bile olsa,
ayrı ka ra lar d me tir. O ha de, bi b ri den ayrı ne n ler ve bu l rın te s li olan
id al rın her b r ne m k bil bir ka ram ayırt edi m si g r kir. Bu d ru da, pe ce-
1
a
a
a
e
e
z
a
n
n
e
m
k
n
e
m
a
r
k
a
a
a
a
v
ş
ğ
i
a
e
z
ı
v
e
e
a
v
m
ı
o
i
o
e
ı
e
e
i
m
e
v
l
a
u
a
r
a
e
u
r
k
s
e
l
a
e
u
m
i
a
ş
u
i
Y
a
a
r
e
i
i
u
n
a
i
v
e
l
k
t
i
n
k
r
n
e
L
n
ü
u
i
l
i
e
O
n
e
i
i
o
a
a
n
i
a
e
m
m
n
o
l
e
ı
i
e
l
a
e
l
z
y
e
ı
z
k
y
v
e
z
n
o
a
ş
a
v
l
s
ş
i
o
m
k
r
r
e
m
e
ş
m
o
i
a
i
i
e
i
m
a
n
n
a
a
z
e
l
l
o
a
e
i
a
e
n
e
r
ş
ö
n
e
l
e
l
e
y
u
ü
u
e
i
ş
i
a
i
fi
u
n
l
e
a
l
a
a
e
e
i
z
r
e
a
e
k
ı
ı
e
k
s
l
i
l
l
a
e
ş
l
e
r
n
e
a
l
e
e
e
a
r
e
u
a
i
n
i
ç
a
l
ı
i
p
e
i
e
e
a
u
i
’
e
a
v
a
e
m
l
m
m
e
e
n
y
m
m
a
r
a
i
e
u
a
i
a
k
n
y
l
e
a
e
a
r
ı
e
m
m
a
a
l
ı
n
l
e
a
l
i
m
r
i
s
a
a
n
a
n
n
v
i
i
i
r
a
a
e
l
ı
e
a
m
m
n
a
i
a
a
i
ı
y
i
l
r den d ş rı ba t ğı da ba ç de gö d ğüm her bir t kil ağ cın zi ni d ki i l ni-
mi ol rak o t ya ç kan her bir id aya m k bil ayrı bir ka ra dan ba se mek d ru-
mu da k l rım.
Bir t nım, bi b ri den ayrı id alar ar sı da kı mi bir ö de lik k rar. (Ma tık k ta-
bı dan b k rak aç b r yı) Eğer idea ve ka ram aynı şe se, bir t nım d h li de bir
ar ya ge miş ayrı id al rın ö de l ği den, yani a=b gibi bir b ğı t dan ba se me-
miz ol na sız hale g l ce tir.
Bir t n mın iki ayrı id ayı bir ar ya g ti m d ğ ni, b nun y r ne s d ce aynı ide-
ayı ke d si le m se ma kı d ğ nı i dia ed ce sek eğer, ö de lik if d l r nin bi gi
v r c l ği den ba se m y c ğiz d me tir. Ö de lik a=a fo mu da bir t t l jik ifa-
d den ib ret ol ca tır.
Oysa ne bir t nım a tı da bir ar ya g t ri miş id al rın ö de l ği den, ne de öz-
de lik if d l r nin bi gi v r c l ği den va g ç b l y ruz.
Bir ö de lik öne sü mek, iki ka ram ar s na eşi lik b ğı t sı ko ma tır. Bu yüz-
den Fr ge, ö de li le i g li s ru tu m sı da di k t ni eşi lik ka r m na y ne t yor.
Ö de l ği eşi lik v s t sı la öne s r y ruz. Peki eşi lik b ğı t sı iş re ler ar sı da mı
yo sa bu iş re l rin t k bül e t ği ne n ler ar sı da mı k r lur?
Eşi l ğin iş re ler ar sı d ki bir b ğı tı o d ğ nu va s y lım. “a=b” gibi bir eşit-

lik if d si v s t sı la ö deş k l nan “a” ve “b” iş re l ri bi bi l ri den s y ca a r dır-
lar. Oysa ö de lik s d ce tek bir ş yin ke d s ne ka şı d r m dur ve bir şey s d ce
ke d si le ö deş ol b lir. A r lık ve ö de lik bi li te mü kün ol m y c ğı dan,
eşi l ğin iş re ler ar sı d ki bir b ğı tı o m sı h li de tüm ö de lik if d l ri ya lış
hale g lir.
Eşi l ğin iş re l rin t k bül e t ği ne n ler ar sı da k ru muş b ğı tı o d ğ nu
va s y lım. Eşi lik bu ş ki de alı d ğı da “a=b” if d si, “a=a” if d si den fa l sı ol-
m y cak, her ik si de bir ş yin ke d si le ö de l ğ ni if de e me ten ib ret hale ge-
l ce tir. Eşi lik b ğı t l r nın t t l ji fo m na i di ge m si le tüm bi gi v r c lik im-
2
e
e
e
e
z
a
a
n
r
n
k
ş
t
t
t
i
n
a
a
i
a
i
i
a
k
a
i
z
i
a
ş
i
n
a
e
a
ı
e
e
i
y
a
ı
n
ş
i
a
l
a
a
k
a
a
a
a
e
ı
z
y
a
t
a
r
a
e
r
z
a
a
t
t
t
t
z
ı
i
ş
t
i
t
e
a
k
e
a
i
a
n
ü
h
ş
ı
y
a
ı
k
a
a
k
a
n
r
l
m
ı
m
e
e
e
a
l
e
t
e
u
a
ı
n
e
n
e
n
a
a
z
e
i
a
a
a
e
l
y
ı
e
a
a
l
k
e
i
e
i
l
h
e
i
e
y
t
z
ı
o
i
t
ı
o
e
i
ı
ı
a
i
v
a
ı
o
n
n
e
ş
ş
a
ü
n
a
o
e
i
e
ı
ü
d
r
e
i
a
s
n
s
n
n
e
n
o
r
y
e
r
a
r
n
e
i
k
z
a
ü
u
z
l
l
n
l
n
e
ı
u
a
e
u
ş
z
e
v
a
i
i
e
a
s
a
z
u
i
i
n
ş
k
a
e
i
n
n
k
t
i
a
i
ş
r
a
r
i
o
a
a
t
t
n
u
k
r
e
e
r
i
n
a
u
a
z
a
e
a
u
a
z
y
e
n
u
l
v
r
ş
e
u
t
ı
u
m
n
y
r
z
i
m
ş
r
t
ı
u
e
a
i
z
u
a
a
ş
n
a
y
n
n
k
a
v
a
a
ş
e
n
a
n
e
a
h
ı
k
t
a
n
h
l
ı
a
a
m
a
e
a
n
l
a
o
t
a
e
e
ı
u
e
a
e
o
ö
i
e
i
a
i
h
u
z
n
o
i
n
i
a
a
y
n
l
z
t
i
u
ı
e
e
n
l
k nı da o t dan kal mış oldu. Oysa biz “a=b” if d s nin bi gi v r ci o m sı g re ti-
ği de ı rar ed yo duk.
Eşi l ğin iş re ler ar sı da bir b ğı tı ol rak va s yı m sı açı ça ya lış s nu l ra
g t rü ken, ne n ler ar sı d ki bir b ğı tı s yı m sı da ö de lik if d l r nin bi gi
v r c l ğ ne i kân t n m yor.
Fr ge bu a m za ç z mü sö cü l rin a lam ve y n ti l r ni bi b ri den far lı
şe ler ol rak ayırt ed rek g t r yor. Bu ç züm, eşi l ği bir ya dan ne n ler ar sı da-
ki bir b ğı tı ol rak b li le ken, d ğer ya dan “a=b” if d si le “a=a” if d si ar sın-
d ki fa kı sa lı t t yor.
Yö l tim dış dü y da sö c ğe ka ş lık g len ne n dir. Aynı ne n ye yö l tim-
de b l nan “a” ve “b” ö de tir. F kat “a” ve”b”nin y n t m nin aynı o m sı o l rın
a la l r nın da aynı o d ğu a l m na ge mez. Aynı ne n nin ayrı a la l rı ol b lir,
ne n nin ke d si le ö deş o m sı a la l r nın da eşit o m sı g re t ği a l m na
ge mez. Fr g ye göre, bir iş r tin a l mı yö l ti de b lu d ğu şe den ib ret de-
ği dir. Yö l t min y n s ra a lam, bir t s rım b ç m ni de iç rir. (Fr ge:1892, 158)
Ne n ler bu t s rım b ç mi ce sa la mış bir a lam ba l mı a tı da s n lur. Bu
yü den aynı ne n ye iş ret eden, yö l t mi aynı olan “a” ve “b”nin a la l r nın
far lı o m sı mü kü dür. “S bah yı d zı” ve “a şam yı d zı” if d l r nin her ik si de

V nüs g z g n ne iş ret eder. A cak far lı t s rım ba la l rı su du l rı dan far lı
a la lar t şı lar.
A lam ve yö l tim a r mı, “a=a” ve “a=b” if d l r nin a la l r nın bi b ri den
far lı o m s nın i k n nı te lim eder. Bu iki if d nin bi gi d ğe l ri b k mı dan
far lı o m l rı ö de lik if d l r nin bi gi v r c l ğ ni ol na lı k lar.
A lam ve ne ne ili k si de, bir ne ne bi den çok a lam t ş y b lir. “bir iş r te
t k bül eden b li li bir a lam va dır ve buna m k bil ka t d len be li bir şey, ka te-
d len v r li şeye (ne n ye) ait s d ce bir iş ret yo ken. aynı a l mın far lı if d l ri
va dır, far lı di le de ya da ha ta aynı di de bile.” (Fr ge: 1892, 159) A lam ve idea
ili k si de ise bir a lam bi den çok id aya t k bül ed b lir. “aynı a lam, aynı k ş de
3
e
e
â
n
n
e
ö
a
i
n
n
ş
e
n
l
y
r
z
n
s
k
k
k
l
t
s
a
i
ü
i
i
m
m
e
i
e
u
e
n
i
r
a
u
l
r
e
l
s
a
l
i
e
a
ı
i
n
a
a
r
k
a
a
a
e
n
e
e
a
a
ç
k
ı
m
n
r
n
i
e
s
e
t
i
a
’
l
a
e
s
i
e
u
z
i
a
n
s
m
a
r
r
m
y
u
e
r
e
a
n
a
ş
a
ş
a
ö
k
s
a
n
a
e
y
i
ı
ü
ı
n
e
e
l
z
ı
ı
n
ı
i
ı
a
a
u
r
a
z
n
z
i
r
e
n
r
ü
e
n
s
ş
n
a
e
a
z
i
l
a
t
n
e
i
i
a
a
a
a
n
k
r
a
e
i
r
n
e
s
ı
ğ
ı
n
l
n
l
e
a
ı
a
n
n
a
a
l
ö
m
n
e
k
e
r
a
e
n
n
l
i
a
i
a
e
a
a
ı
n
i
a
i
a
a
r
e
e
k
u
a
i
i
a
a
l
s
e
m
n
t
i
a
ö
k
e
i
e
i
e
a
l
i
n
e
e
a
ö
i
a
ğ
e
l
a
s
m
e
u
k
n
s
ı
i
m
e
e
i
ğ
e
l
e
l
a
n
l
z
n
m
a
a
i
k
i
y
ı
e
ı
i
a
a
u
a
n
a
e
ş
e
s
ı
e
a
r
n
i
l
i
e
e
e
n
r
n
i
n
n
s
l
i
e
e
a
y
k
n
k
e
l
r
n
a
l
m
e
a
o
i
a
n
k
i
e
n
n
u
a
a
a
e
n
e
a
i
ç
ı
m
u
n
a
a
e
a
a
e
k
a
n
a
i
a
n
i
a
n
e
a
ı
s
i
k
ı
i
e
l
k
bile, her z man aynı idea ile ba la t lı d ği dir. o idea ö ne dir: bir k ş nin id ası bir
ba k s nı ki d ği dir. şü h siz ki n t c si de, aynı a lam ile ili k le miş id ala da
ç şi li far l lı lar va dır.” (Fr ge:1892, 160) Öze le, bir ne ne bi den fa la a l ma,
her bir a lam da bi den fa la id aya t k bül eder.
Fr g nin ç z mü ps k l ji min ne n l ri ve ka ra l rı id alar s yan ön k bul-
l ri z m ni de ol na lı d ği dir. (11) Söz k n su ön k bu le den h r ke le, aynı
ne n ye yö l ti de b l nan iş re l rin a la l rı da bir aynı o m l dır. Bu ha de
bi gi v r ci ö de lik if d l r nin i k nı o t dan ka kar. Bö l ce ba ta t nım me hu-
m nun ve b nu la bi li te tüm t ori ol na l r nın altı oyu muş olur.
İd alar mü f rit z hi l re ma su tur ve ö ne dir. Yö l tim sö c ğün zik dün-
y da ka ş lık ge d ği ne n dir, ne ne dir. A lam mü f rit z hi l re ma sus d ği dir,
ö nel d ği dir. A lam zik dü y da d ği dir, a cak yine de ne ne dir. Fr ge a la-
mın ne ne l ğ ni onu mü f rit z hi le de d ğil, zik dü y da d ğil, üçü cü ala da
k nu la ma la t min eder.
Eğer bir üçü cü alan me h m na ba vu m y ca sak ö de lik i k s ni ya a pi-
rik g re ç le di me ya da id al ra ba v ru üz ri den t me le di m miz g r ke-
ce tir.
Ö de lik i k si a p rik ol rak n sıl g re ç le d r l b lir? M s la zik ne n l ri

tek tek i c l yip bu l rın ke d l ri le ö deş olup o m dı l r na mı b k c ğız? An-
cak ne n nin ke di le ö de l ği a p rik bir ya gı d ğil, ne n nin t sa la ma k şu-
l dur. O olu sal bir n t lik d ğil, t s rım i k nı ile i g li z ru lu bir u su dur. Öz-
de lik a p rik ol rak d ğil, a lam g r ği do r dur.
A p rik s ru tu ma bu d ru da ne n yi i c le mek y r ne a l mı i c le me-
ye y n l b lir. D n l b li di ki ö de lik i k si, ona ili kin a l mı t ş yan be nin a pi-
rik s ru tu m sı ya da bö le bu a l mı sö le l ri içi de t ş yıp y r ten li g i tik
to l lu l rın dil ku l nım pr ti l ri ve buna e lik eden y şam b çi l r nin i c len-
m si üz ri den g re ç le d r l b lir. A cak her iki d ru da da ma tık z m na,
m k na ve id al rın t ş y c sı olan k ş l rin ps k l jik d ru l r na ba lı ş ki de ele
4
e
u
a
o
e
z
m
z
e
u
e
e
l
e
p
k
s
ş
ş
t
ö
u
o
a
e
a
e
e
i
m
e
ş
'
e
s
e
ı
s
k
m
e
ş
r
k
e
n
i
i
n
e
n
a
e
k
n
o
ı
a
l
e
e
l
r
n
n
l
ı
i
n
i
ö
e
i
n
u
m
e
z
k
n
e
ş
k
n
a
ü
e
e
i
e
l
n
r
m
ş
e
n
m
a
r
a
n
e
l
a
i
i
e
i
r
l
r
y
i
e
n
a
n
i
k
a
r
k
a
a
e
i
i
fi
e
o
u
k
s
e
e
e
ı
r
p
z
o
n
u
u
f
a
ı
e
e
e
y
z
e
n
u
z
e
ı
e
i
a
ş
m
n
n
l
e
h
i
i
e
n
u
k
i
z
ğ
e
i
a
i
e
e
e
a
a
e
m
a
s
s
m
n
n
n
i
ş
s
y
a
e
t
e
a
s
a
i
ı
e
l
e
e
r
a
e
ş
i
i
e
i
e
e
a
e
e
e
l
ş
a
z
e
n
k
r
r
e
u
l
n
z
k
a
n
e
n
n
e
y
m
l
a
a
ğ
o
e
l
n
a
ş
ı
m
m
i
â
u
r
u
n
v
o
fi
e
n
t
i
a
e
k
o
i
l
n
m
e
ş
e
n
l
n
a
n
i
l
e
n
e
a
u
u
e
n
i
z
z
a
n
a
i
e
l
a
k
y
e
m
s
a
m
i
o
s
ş
a
l
a
e
e
l
n
a
ı
e
ı
l
e
z
n
n
r
e
ı
a
e
l
s
ş
a
ü
n
i
r
a
l
e
ı
fi
i
ş
m
ü
a
l
r
i
a
i
n
n
e
ü
ğ
a
ı
a
h
i
fi
e
r
n
a
n
i
e
e
a
z
n
s
y
n
e
e
a
n
a
r
m
e
t
n
e
n
e
a
l
e
n
e
e
u
e
a
m
e
o
a
f
n
n
l
s
r
l
al n ca tır. Bö le a l ş lan ma tık, bir ma tık y s s nın t ş m sı g r ken b şat ko-
ş lu ka ş l m y cak, ma tık o m y ca tır. “o ha de ö de lik y s sı ge çe ten n sıl
oku m l dır? sö g l mi şu ş ki de: “1893 y lı d ki i sa lar için bir ne n yi ke din-
den far lı olan ol rak t n mak ol na sı dır” ya da şu ş ki de mi: “her ne ne ke d si
ile ö de tir” ilk yasa i san e la l rı ile al k l dır ve te p ral bir r f ra sı iç rir; so-
nu c su da ne i san e la l rı ne de z man ha kı da hi bir b his yo tur.” (BLA 14 -
5)
Fr ge için, ö de lik y s s nı zi nin ps k l jik ku g s na ya da li g i tik pr ti le-
re tabi kı mak ma t ğı moda tren l ri gibi bir k n ma ye le ti me tir. Fr ge d yor
ki; “aynı b gün moda olup bir süre so ra moda o m yı du d r cak ve şu anda söz
g l mi Çi l ler ar sı da moda o m yan bir şeye be zer ş ki de d şü c nin ps k lo-
jik y s l rı da s d ce ar nan n t li l re s hip ol rak ye ki ce te lim ed l b lir. Eğer
ma tık, ke di de do ru olan şe le le (Wah s in) i g li o mak y r ne do ru ol rak
al nan şe ler ile (F wah g ha t we den) ile i g li se bu k si li le bö l dir. Ve
bu lar ps k l jik ma tı ç l rın i kâr e t ği şe le dir.” (202)
Sayı
9 - M t m tik Pro le ler ya da Fr g nin o l rı di le di d ği şe li le üç kaya,

sayı me h m na ps k l jizm ya l ş m nın göz ardı ed l mez ve k bul ed l mez ne-
t c l r ni konu alır.
Bu d r mu Hu se 'in ps k l j yi ma tı tan tam ol rak ayrı tu m mış o m s nın
n t c si ol rak g r yor. Fr ge bu gü lü l rin ü t si den s y l rı zi nin s nı l m la-
rı dan b ğı sız hale g t r rek ge mi tir. F kat bu tür bir s r t ji ne e ken d nem
Hu serl ne de ps k l jik ma tı çı için m s it d ği dir.
S y lar k n su da, iki d z nin eşit o m s nın bu iki d z nin öğ l r nin b r bir te-
k bül e m si a l m na ge d ği t n m nı re d den Hu serl, “s y nın eşi l ğ nin en
b sit ö ç tü ka ş la t r l cak d z l rin s y mı da aynı s y l rın s nu la m sı” (hu serl
1891, 115) o d ğu öne sü mü tür. Bu d ru da, Hu serl için iki d z nin öğ l r nin
5
i
u
a
a
e
n
e
a
ı
ı
e
e
n
n
s
n
i
i
ı
a
n
a
e
z
u
e
u
a
a
i
l
u
a
k
r
k
e
f
t
a
ş
ü
o
n
ı
a
ı
n
l
y
i
u
u
a
a
e
n
a
i
u
o
m
z
u
o
l
a
n
y
r
n
s
u
a
Y
n
a
ş
z
ı
a
ö
n
i
a
a
n
e
r
b
o
e
ş
ü
n
l
n
ü
i
ı
o
n
ı
i
ı
r
a
a
o
ğ
n
m
ı
L
a
a
O
k
a
ı
o
v
e
i
a
n
ı
i
ı
ı
i
i
r
t
a
e
o
r
e
l
a
n
e
e
v
o
i
i
h
k
l
n
i
i
t
ş
i
l
n
k
l
l
e
a
e
a
a
e
y
a
a
d
a
n
k
l
a
e
ı
l
ı
e
r
k
e
n
ç
i
t
a
e
ş
ı
a
a
ı
r
n
k
o
i
z
'
k
ü
ı
k
a
ı
o
u
a
e
a
n
o
a
n
a
ı
d
y
ı
m
r
n
n
e
e
e
k
a
r
r
s
a
a
a
l
o
l
e
u
l
n
a
l
a
n
i
u
u
l
ı
n
n
l
i
y
a
a
s
m
z
i
i
i
e
n
e
ı
n
t
s
ç
a
e
o
a
l
ş
l
r
n
r
a
r
ı
l
i
t
ı
e
ş
u
a
o
a
a
t
e
a
a
n
e
e
a
r
a
s
e
a
a
ü
n
i
a
k
e
ç
u
ı
i
e
h
k
i
e
s
k
y
n
n
e
k
i
s
n
e
r
i
r
l
i
a
e
s
e
e
ı
ğ
i
t
a
e
a
k
y
e
i
i
r
e
a
e
ı
k
e
i
a
ö
e
i
n
n
s
a
o
i
i
a
a
i
bi bi l r ne t k bül e m si le, bu d z l rin s yı m sı da aynı s y l rın elde edi m si
far lı şe le dir.
Hu se ’e göre s y lar ne n l rin o l rı bi bi l ri den ay r cak tüm h s si n te-
li le den s yu la m l rı ve bir küme a tı da to la m l rı n t c si de o t ya ç kar.
Eğer s y lar s yu l m nın n t c si se, bu d ru da sayı t m men zi nin s yu l ma
i l m ne ba lı hale g lir. Yani, (d ğer tüm ka ram ve ne n le le bi li te) s y lar da
k ş l re ait, k ş l rin z hi l ri de inşa o muş ve z hin d şı da var ol m yan va lı lar
h l ne g li ler. (fr ge: 1894, 197) D ğer bir d yi le sayı, tam da Fr g nin idea d di-
ği şeye t k bül eder.
Fr ge s y nın z hi sel s yu l ma üz ri den açı la m s nın b ş r lı ol m y ca-
ğ nı d ş n yor. (13) Ö de lik if d l r nin bi gi v r c l ği h s su da gö d ğ müz
gibi, sayı ol rak a d ğ mız k m l ri olu t ran ne n l ri bir ya da tüm ayırt ed ci ni-
t li l ri den s yu l y rak ö deş k la ken d ğer ya da bu l rın ayırt ed l b li li l ri-
ni sa lı tu mak ba lı b ş na bir pro le dir. “eğer far lı ayrı ne n l ri bir ar ya k ya-
rak s y yı üre m ye ç l ş yo sak, n t ce bir k m dir - onda iç r len ne n l rin tam
ol rak da o l rı bir d ğ ri den ayırt e m ye hi met eden n t li l rin mü k y ti de
s bit ka d ğı; ve bu sayı d ği dir. f kat onu d ğer ş ki de ya m yı d ne sek, ö deş-
l ri bir ar ya k y rak, n t ce d ima hep bi li te bire g der ve asla bir ço l ğa er şe-

mez.” (fr ge: 1953, n39)
İki d rum mü kü dür. B ri c si, ne n l rin ayırt ed l b li li l r ni sa lı t t bil-
mek n m na tam ol rak tüm n t li l ri s yu la maz. Bu d ru da el mi de b çi le-
nen şey üç s y sı d ğil, onun y r ne bir tane ne ne1, bir tane ne ne2, bir tane nes-
n ten gibi ço ça bir olur. İki c si, ne n ler ar l rı d ki tüm a rı l rın o t dan kal-
k c ğı ö ç de h s si n t li l ri den s yu l nır. Bu d ru da, ne n le den b r nin
n r de b tip d ğ r nin n r de ba l d ğ nı b li l m nin ol n ğı o t dan ka k ca tır.
Çü kü mu lak a la da bir ö de li ten ba s d yo sak, bu a rıt ed l b li li ten bah-
s d m y c ğ miz a l m na g lir. (fr ge: 1953, n35) Ayırt ed l b li lik yo sa, elde
s d ce bir ne ne ol cak ve s d ce bir s y sı b çi l n b l ce tir. El ma l r nın
6
ş
e
e
a
e
a
k
a
i
e
e
a
ı
e
a
r
e
3
k
i
s
n
i
k
e
a
e
e
e
r
u
k
r
e
a
i
e
r
ü
a
a
e
l
ı
n
a
y
l
e
e
i
e
ü
ı
l
a
e
i
t
ı
ı
ı
t
ü
r
o
r
a
ü
a
e
n
ğ
a
e
i
t
o
a
m
t
o
i
o
i
i
k
s
ı
a
i
e
n
e
a
e
u
n
a
e
t
ş
l
n
t
n
a
ı
i
m
u
e
a
ı
a
a
n
i
a
t
ı
a
a
a
e
a
a
i
a
ı
e
n
o
z
e
ı
i
e
e
ı
s
e
i
ı
e
e
i
e
n
y
e
ş
t
ü
k
n
e
r
z
n
a
e
z
l
n
e
i
i
a
i
e
e
e
a
e
i
e
n
e
ş
a
i
ş
i
e
a
k
y
ı
b
e
k
n
a
i
e
i
e
e
s
i
r
a
e
i
e
s
ı
m
e
e
n
t
ş
l
o
l
i
ı
e
o
e
u
n
e
r
r
h
t
i
u
a
a
t
e
a
k
e
e
r
ü
i
v
l
ı
e
a
n
r
l
m
i
ş
k
p
z
e
s
a
e
s
n
i
a
n
e
n
r
n
e
i
e
n
e
n
k
i
e
m
i
a
l
a
i
e
a
i
u
ı
i
e
ı
a
n
i
s
ı
a
n
m
u
e
a
a
r
e
a
p
u
y
k
a
e
a
i
i
m
n
e
a
s
e
e
e
r
a
u
y
i
i
a
a
e
e
e
i
i
k
ı
m
s
k
e
r
a
e
n
ı
e
s
i
i
n
a
a
a
r
e
e
e
i
r
h
e
’
u
k
k
a
a
i
s
z
i
r
r
u
e
k
r
e
r
r
a
u
r
e
u
l
k
a
a
o
a
k
l
a
i
e
a
ü
a
i
n
i
a
r
i
e
ı
a
t
r
ü
i
z
l
i
k
m
o
a
ı
n
e
i
ı
k
k
i
e
e
hem h s si öze li l r nin göz ardı ed l b l c ği ö ç de bi bi l r ne be z d ği hem
de a rı l r nın m h f za ed l b l c ği ö ç de be z mez ol b l ce l ri bir küme
b çi le di mek ol na sı dır. (14)
11 - Hu serl (fr ge: 1953) deki bu p s jın ö de lik ve eşi l ği bi b r ne k rı tı dı-
ğ nı öne s rer. "bu bize bir gü lü le ya da, daha iy si, i ka sı lı la s n lu du, “öz-
de l rin bir ar ya k nu m sı” if d s nin - ki bu if d nin s y nın k k n ni ta vir et-
m si be l n yo du - mu lak ö de l ği g re ti m si ka dı la (eğer ö le se), ki fr g '-
nin ya lış ol rak va sa d ğı ş ki de.” (hu serl 1891, 165) Fr ge b r da “gl ich” ile
ka t nın “far lı o m yan” o d ğu da ı rar ed yor. Bu ö de lik ve eşi lik ar sı da kas-
ten mu lak bir ku l nı dır.
Fr g nin açı l m sı uy rı ca, bi b ri den ayrı olan ne n ler h s si n t li l rin-
den s yu l n yor ve eşit b ri ler k l na k dar bu d vam ed yo du. B nun mü kün
o d ğ nu var s y lım. Ne n ler bi bi l ri den far lı ken b ri ler bi bi l r ne eşi tir.
Yani h s si n t li l ri den s yu l nan ne n le le s yu l ma n t c si de ul ş lan bi-
ri ler bi bi l ri den far lı şe l dir. D ğer bir d yi le, ba l d ğ mız şe le s nu lan-
d ğ mız şey bi b ri den far l dır. F kat Hu serl ne n l ri s yu l ma la o l rı ba ka-
la tı m d ğ m zı d ş n yor. (hu serl: 1891, 139) Fr ge Hu se 'in sayı s yu l m sı
için, “fe k l de ve çok ku l nı lı bir öze l ğe s hi tir - o l rı d ği ti me s zin şe l ri

t m men ö deş kı ma öze l ği - ... eğer (hu serl) ilk k y dan k çı m da b ş r lı ol-
sa dı, bu onun b l mi ki den z y de si rin y l na gi miş o m sı dan ka na lı olur-
du.” (fr ge: 1894, 205) n t c s ne v r yor
Peki s fır ve bir için de aynı şeyi sö l y b lir m yiz? O lar da be zer ş ki de, nes-
n l rin eşit b ri ler elde ed l ne dek h s si öze li l ri den s yu la m sı n t c sin-
de ol şan k m ler m dir? Hu se ’e göre h yır; o lar bu ş ki de olu t ru muş kü-
m ler d ği dir ve bu yü den o lar tam ol rak sayı da d ği dir. Daha z y de o lar
“ne ço lu t dır?” s r s na v ri miş n g tif y nı la dır. (hu serl, 1891, 144)
Eğer s fır ve bir s y l rı bir s r ya v ri miş n g tif c vap o ma tan ib ret is ler
bu d ru da bir iç rik su m m l rı g r kir. F kat sö g l mi, “dü y nın u d l rı ne
7
a
e
m
l
ı
i
ı
ş
e
e
e
y
s
ş
e
u
ı
m
a
r
ı
e
e
y
u
u
o
ı
’
u
u
n
k
ı
u
e
a
ğ
m
s
n
v
k
e
m
u
r
u
t
ı
k
a
a
e
ü
a
r
a
ı
l
a
r
z
ı
k
ü
i
a
e
k
ı
i
i
ı
r
e
a
e
a
m
a
r
e
n
l
l
i
k
i
a
a
k
l
a
ü
n
u
i
a
e
e
a
l
o
a
e
ı
r
o
ü
a
a
u
n
n
i
m
k
i
y
a
ü
u
a
l
t
k
n
e
z
z
ı
n
l
s
i
n
l
a
i
a
l
k
i
m
o
i
e
e
u
o
a
ı
e
e
z
y
e
i
ş
s
i
u
e
ç
e
l
i
a
n
t
a
s
n
l
r
a
a
ş
i
a
r
y
k
a
l
a
e
i
e
r
a
i
e
e
a
a
i
e
n
ı
e
s
r
i
e
i
e
a
l
e
e
h
e
u
l
a
e
i
i
s
s
i
n
a
u
s
l
k
e
a
e
s
z
ü
a
i
e
a
o
r
e
a
i
a
r
u
a
ş
e
t
e
p
l
s
k
r
a
l
k
ş
n
o
e
n
ü
e
e
e
i
e
y
n
e
r
z
y
a
e
z
e
t
n
s
n
e
a
a
m
y
t
e
a
ş
i
e
ş
s
o
i
r
a
i
a
l
l
s
e
e
n
i
l
m
ı
r
o
ı
t
e
a
e
a
n
e
a
r
l
k
u
z
a
r
r
ı
l
i
n
i
i
ş
k
n
t
u
i
e
n
e
u
i
ö
y
t
r
k
a
n
r
a
e
n
a
u
e
k
u
a
y
i
ş
y
r
a
e
n
e
k
l
a
u
i
e
u
n
i
a
y
o
i
e
k
y
a
a
i
ş
a
a
o
l
e
r
n
e
e
e
i
u
k
r
t
a
s
ı
i
a
a
m
e
ı
ç
e
y
ş
n
t
a
e
e
ço lu t dır?” s r s na ka ş lık v ri miş “bir” c v bı iç ri li, bi gi v r ci bir c va tır.
Be zer ş ki de, “R m l ’un Roma ta tı d ki v ri l r nin s y sı n dir?” s r s nu
“s fır” ol rak y nı l d ğ mı da ne s r yu y nı l m yı re d d y ruz ne de s r yu ya-
nı l y b lecek bir s y nın o m d ğı i dia ed y ruz.
İd alar z hin t s rı l rı o du l rı dan, m ha y l nin k p s t si le s nı la mış-
la dır. Eğer s y lar id alar ise s y l rın al nı da m ha y l nin k p s t si le s nı lan-
mış o m l dır. A cak s y lar so su dur. Hu serl bu m s l yi se b lik idea me hu-
mu üz ri den çö m ye ç lı mı tır. Buna göre, ta vi l rin zik ne n l ri be ze si ce
n t l m l ri gibi, se b lik id alar da ke di ne n l r ni be ze si ce n t l yen işa-
re le dir. (Hu serl: 1891, 24)
S y lar so suz o d ğ na göre, her bir s y yı be ze si ce n t l yecek ta vi ler de
so suz o m l dır. D ğer bir d yi le, s y l rın so suz al n na m k bil se b lik ide-
al rın da so suz al n nın var s yı m sı g r kir. A cak bö le bir al nın ps k l jik
yö te le le inşa ol n ğ nın önü yine zi nin s nı l m l rı la t k n ca tır.
PS CHO GISM AND ANTI-R A ISM Karen Green
“eğer sayı idea o sa dı o z man ari m tik, ps k l ji olu du. F kat ari m tik söz-
g l mi as r n m nin o d ğu dan daha fa la ps k l ji d ği dir. As r n mi g z gen-
l rin id al rı la d ğil, g z ge l rin bi zat ke d l ri le al k l dır ve aynı s be le

ari m t ğin ne n l ri de id alar d ği dir.” (fr ge 1884 p37)
18 – Fr ge s mu l ğu ne ne l ğin k ş lu ol rak gö m nin b yük fe s ya lı la-
ra kapı ar l d ğ nı d ş nür. Grun l g 'in “Sayı ö nel bir şey m dir?” ba lı lı p sa-
jı da uza sal ya da a t el o m yan va lı lar için de ne ne l ğin söz k n su ol b le-
c ğ ne ili kin bir açı l ma ve m ye ç l şır. (fr ge 1884 no26) G ome rik a s yo la-
rın ha k nı s d ce da r nı sal ol rak bile olsa, he kes te lim ed ce tir.
Grun l gen 26: Space, a cor ing to Kant, b longs to a pea ance. For ot er
r ti nal b ings it might take some form quite di fe ent from that in which w know
it. I deed, we ca not even know whether it a pears the same toone man as to an-
ot er; for we ca not, in o der to co pare them, la one manÕs i t ition of space
8
e
a
e
n
a
i
e
r
a
ı
t
e
t
h
n
n
k
Y
t
e
n
n
a
o
i
ı
i
e
r
d
e
a
k
l
k
m
e
e
a
i
a
e
e
a
ı
i
a
n
L
i
e
l
m
t
ş
e
r
n
a
e
ı
O
a
o
a
a
a
l
o
n
s
a
y
o
ı
a
ı
s
a
e
o
ı
ı
n
l
a
e
n
i
t
n
t
u
z
l
u
u
e
a
e
a
o
m
a
u
i
a
y
k
e
ü
m
u
ı
ı
e
v
a
a
a
k
u
ı
l
a
ü
ı
a
ü
o
u
u
ı
ı
e
s
s
a
z
c
r
ş
l
r
e
l
a
e
ş
ı
n
l
l
r
a
e
k
i
e
d
E
n
n
a
ş
a
a
ı
e
a
ş
a
e
e
L
d
e
ı
n
o
z
a
l
o
l
d
a
t
u
m
l
a
a
a
u
e
e
ı
r
h
a
h
n
ı
z
a
k
a
ı
n
n
z
a
u
e
s
a
i
e
a
e
t
o
e
ı
i
p
y
a
e
e
n
n
o
i
n
r
i
s
a
s
a
o
f
o
a
a
r
e
i
u
r
e
z
e
r
o
n
r
r
s
a
y
e
z
e
e
y
e
e
y
a
e
i
d
a
s
i
e
r
a
s
e
i
y
k
e
ı
fi
e
e
i
p
a
l
l
a
e
y
ü
i
i
n
i
ı
e
a
a
a
e
o
a
l
u
ı
r
ı
e
a
e
m
r
s
y
a
i
a
t
a
z
n
e
e
k
o
o
l
e
k
i
u
e
e
t
i
a
t
o
ı
e
o
fi
s
e
i
r
u
m
y
e
r
ş
n
k
n
o
n
e
k
o
o
e
ş
e
i
h
u
e
i
ı
e
u
e
r
a
o
r
m
a
f
p
u
o
z
p
i
b side a ot erÕs. Yet there is som thi go je tive in it all the same; ever one rec-
o nizes the same ge me r cala ioms, even if by his b ha ior, and must do so if he
is to nd his wayabout in the world. What is o je tive in it is what is su ject to
laws,what can be co ceived and judged, what is e pres ible in wor s.What is pure-
ly i t itable is not co m n c ble. To make this clear, l tus su pose two r ti nal be-
ings such that pr je tive pro e ties and re-l tions are all that they can i t it Ñthe
l ing of three points on a line,of four points on a plane, and so on; and let what the
one i t its as aplane a pear to the ot er as a point, and vice ve sa, so what for
theone is the line joi ing two points for the ot er is the line of i te sec-tion of two
planes, and so on with the one i t ition a ways dual to theother. (Fr ge, 1980b,
¤26).
No ing the d a ty of pr je tive geo try (viz. that swa ping theterms
ÒpointÓ and ÒlineÓ in any th rem yields a ot er th rem),Frege a gues that
the di fe ence in su je tive i t ition would beno ba r er to co m n c tion.
İki ra y nel va lık d ş n lim. Bu va lı lar i d şü sel g ome r nin b ğı t l rı la
me gul o su lar. Bu iki ra y nel va lık i d şü sel g ome r nin t ore l r ni if de
e mek için ku l n lan “no ta”, “dü lem” gibi sö cü l ri zıt i g le le ili k le di miş
o su lar. İ d şü sel g ome r nin her bir t or mi çift yö lü o d ğu dan ar l rı da-

ki fark asla a l şı m y ca tır. Bu d ru da, bu lar da esas t ore ler gibi k bul gö-
r ce tir. Bö l ce üz ri de u l şı mış olan ve ke d si ha kı da il t şim k r lan şey,
ku l n lan sö cü l re iş ret eden ö nel d yu lar ol ma lar. Çü kü zıt i g l re rağ-
men il t şim ku m ya hala mu t di di ler. Daha z y de o lar, y s l ra konu olan
ne nel g ome rik b ğı t la dır. Fr ge öne d ği bu ba lam s y si de s y l rın da
g ome rik b ğı t lar gibi ne nel va lı lar ol rak t nı m s nı sa l mak i t yor.
20 – B r da öne li u sur Fr g nin il t ş min söz k n su ol bi m si için ke d si
ha kı da k nu t ğ muz ne nel bir ş yin o m sı g re t ği de ı rar e m s dir. Kur-
g sal va lı lar il t şi de b lu d ğ na ve do r luk ha kı da u la t ğ na göre, nok-
ta sö c ğü o lar için ne nel bir şey a l m na g l yor o m l dır. Kast ed len, do ru-
9
y
e
t
g
l
e
u
e
l
k
s
n
t
ş
a
n
k
u
s
z
n
n
fi
f
ı
u
e
o
ü
t
u
a
r
r
i
n
e
z
l
k
o
y
ü
h
a
z
n
n
n
e
l
a
r
t
u
ş
a
n
m
e
k
r
m
u
l
o
l
ı
e
ı
i
i
a
b
u
ü
a
m
e
n
a
c
m
n
o
n
ü
a
e
c
n
a
n
p
e
s
u
k
ı
k
t
s
u
i
i
o
r
e
s
t
s
n
o
z
a
p
n
i
a
u
c
e
k
x
’
r
u
e
l
e
o
z
n
u
e
z
u
r
r
e
r
u
r
k
k
e
e
m
n
r
i
n
a
h
z
u
i
m
e
z
ı
ü
e
a
r
b
l
l
m
ü
a
ğ
i
e
n
m
a
c
h
u
z
n
e
m
n
a
b
i
x
o
i
k
h
a
i
e
n
r
c
e
a
u
i
e
e
e
k
k
a
e
ğ
l
z
s
n
k
i
ı
e
n
v
a
o
n
n
n
t
a
e
ı
m
i
t
p
l
m
a
ğ
i
l
n
u
p
z
e
m
a
e
s
n
e
e
a
u
ş
e
r
i
n
n
d
a
r
ı
r
a
i
a
ı
a
t
m
m
s
n
e
ş
i
i
u
e
a
a
r
ı
e
n
i
e
y
a
a
u
n
i
a
ı
i
o
u
b
e
n
a
a
y
i
n
r
ğ
a
dan do r ya a l mın ne ne l ği d ğil, daha z y de yö l tim ve do r l ğun ne nel-
l ğ dir. B r da yö l ti den (b d utung) bir ö nel d yum d ği dir.
Grun l g da s y nın ke di b ş na var olan bir şey o d ğ nu i dia eden Fre-
ge, bö le bir id anın b çi le d r l m y c ği y nü d ki it r zı ele alır. “bir mü kün
ele t ri ş dur ki, dört ya da j p t 'in u d l r nın s y sı d d ğ miz bu ne n nin hiç-
bir tü den bir id as nı b çi le di m yi b c r m yiz, onu ke di ke d ne y ten bir
şey y p cak.” (Fr ge: 1953,$58) Fr ge bu it r zı k bul eder. A cak bö le bir ide-
anın b çi le d r l m yor ol şu s d ce m ha y l nin s nı l rı ha kı da bir vu gu
ya m nın öt s ne ge m y ce tir. Çü kü id alar d y lur ne ne ve n t li l rin t sa-
r m dı lar; d y lur o m yan ne ne ve n t li ler id ala ca te sil edi me ler. Fr g '-
nin t n mı uy rı ca s y lar d y la ma lar; o l rın id al rı yo tur. O ha de, öyle bir
id anın t sa l n yor ol şu s y nın ke di b ş na var olan bir şey o d ğu i d as nı
boşa ç ka m y ca tır. ($58'in dip n t na id al rın b r da imge gibi bir şey ol rak
g rü d ğ nü) (10)
PS CHO GISM R CO SI ERED/ A RE-EVA TION OF THE A G MENTS
OF FREGE AND HUSSERL
Eğer iki s y sı bir ö nel idea o sa dı, "de hal s d ce bana ma sus olu du. bir
ba ka k ş nin id ası, ex vi te m ni, bir ba ka id adır. o z man da el mi de mi yo lar-
ca iki olu du. bir iki ve tüm ik ler için... b nim iki den ve s nin iki den ba se me-
miz g r ki di" (FA p37)
Bir s y yı d ş nen k ş ler her ne k dar bi bi l ri den far lı ö nel id al ra s hip
is ler de hala k f l rı da aynı sayı va dır.
FR G ’S ANTİ-PSY H L GİSM AND THE PRO LEM OF THE O JE T VİTY OF
KN LE GE
“bir öne me d şü ce ol b lir ve yine do ru da ol b lir; bu iki şeyi asla k rı tır-
m y lım. Bir öne m nin ben onu d şü m yi ke tim diye do ru o m yı, gö l r mi
k pa t ğı da g n şin var o m yı ke m si den daha fa la ke m y c ğ ni ke d mi-
10
i
ı
a
ö
e
a
e
p
Y
i
E
ş
O
ş
ı
a
a
a
i
l
t
W
d
a
e
r
E
a
r
ı
y
ı
ı
i
ü
ı
a
ğ
e
i
a
u
r
u
m
L
m
r
i
a
u
ü
D
r
a
e
O
a
r
n
ü
ı
u
’
a
r
e
n
a
ü
a
u
ü
a
n
i
a
e
Y
ü
e
i
n
ı
e
a
i
a
a
n
e
r
e
n
e
k
a
C
e
ı
E
z
ı
e
i
l
a
i
n
ç
m
i
L
O
O
i
a
u
ı
a
N
e
i
s
O
m
n
m
e
i
r
D
l
u
l
u
a
ü
n
i
i
e
a
k
i
n
u
ı
s
l
i
a
i
e
e
i
ı
a
n
r
r
e
y
a
e
o
e
ü
e
s
e
r
e
u
n
n
z
y
e
e
n
i
ş
ğ
e
e
r
u
e
r
e
n
o
u
e
a
a
k
e
r
e
e
n
i
e
i
ı
ı
z
e
e
a
a
y
L
ö
a
a
a
B
U
n
i
m
s
e
A
e
e
e
a
a
n
u
a
u
e
i
u
ı
u
e
n
r
l
a
a
z
e
a
ı
k
u
e
i
r
e
u
a
e
m
i
a
s
z
s
k
n
i
ğ
l
h
n
B
e
d
k
i
ğ
e
n
e
R
l
n
l
C
l
u
i
n
e
z
a
u
e
a
u
U
i
İ
l
i
z
r
y
s
k
a
e
e
a
h
e
d
ş
l
z
n
m
e
e
i
s
t
n
a
a
i
r
i
e
ı
ze h tı la mak z ru d yız gibi g r n yor. Öt ki tü lü, Py h g ras t or m ni k nıt-
la mak için i san be n nin fo fo lu iç r ğ ne yol v recek k dar dü müş o m l yız; ve
as r no lar uzak ge miş ha kı da he ha gi bir s n ca va ma tan ç k ni le di,
ana r niz le su la ma ko k su dan d l yı, sayı id m zin e r min bir ür nü o d ğu
ve a k sı da bir t r hin o d ğu o g s na k yı sı ca iki kere ik nin dört o d ğu h sa-
bı la su la ma tan. O z man için bu ö ç de g l şip g li m d ği den şü he ed le-
b li di. bu uzak ça da 2x2=4 öne m s nin z ten var o d ğ nu bi di l r ni n sıl il ri
s r b li le di? o z man hala me cut olan y r tı lar v r luş m c d l si içi d ki do-
ğal s le s yon s r ci ar c l ğı la daha so ra 2x2=4 öne m s nin ke d si den ev ril-
d ği 2x2=5 öne m s ni k bul e miş ol ma lar mı dı? N den 2x2=4 öne m s nin
ke d si aynı ş ki de 2x2=3 öne m s ne bile y ne miş o m sın! (FoA (opus c ted) Vi
– Vii)
Eğer ma t ğın ps k l jik açı l m s nı k bul ed yo sak ve eğer bu k b lün do-
ğal bir n t c si ol rak a p rik bir s ru tu ma üz ri den t me le di me g y sin-
de sek onun s d ce i sa l rın d şü me b çi l ri de ya da dil ku la ma b çi le-
ri de var o d ğ nu k bul ed y ru dur. Bu d ru da ma tık ya da m t m tik doğ-
r luk ya b yi den ya da to l luk pr ti l ri den ka na lı bir hale g l ce tir. A pi-
rik s ru tu ma ma tık ve m t m t ği ya k ş l rin b yi l ri de vuku b lan zi sel,

ki y sal ve b y l jik o g l ra i di g yecek, ya da to lu l rın li g i tik pr tik ve
u l şı l rı üz ri den açı l ma y l na g d ce tir. B yi de vuku b lan s re l re in-
di g m si h li de, ma tık ve m t m tik do r lar ha kı da pek de bir şey sö len-
m miş olur. Bö le bir ya l şı la sö g l mi Py h g ras t or m nin do ru ol rak gö-
rü m s nin b yi d ki f la ca e z me ba lı o d ğu k si kes o t ya ko muş o sun.
Bö le bir d ru da bile y pı mış olan şey olsa olsa Py h g ras t or m ne b yi de
e lik eden zik ola la dan ba se mek ol ca tır. Yani t or min do r l ğu ha kı da
bir şey sö l m dik. Be zer ş ki de, ma tık do r l r nı da b yi d ki n de sel sü-
re l re d ya dı ma la o l rın ne nel do r l ğu ya da do ru o m m l rı ha kı da
bir şey sö l miş o m yız. Eğer a p rik açı l m nın y n nü li g i tik pr ti ler ve
11
u
ü
ş
z
n
i
i
m
n
e
y
r
ç
l
t
n
y
y
a
e
r
o
k
e
e
r
a
o
e
a
e
i
o
m
i
a
r
i
e
r
m
ç
ş
k
a
n
n
a
e
t
m
i
r
y
e
y
n
ı
r
fi
i
l
u
e
e
a
n
n
e
e
n
u
e
e
i
n
m
a
e
k
y
n
r
o
u
ü
o
r
n
ç
l
a
e
a
i
o
e
ğ
e
a
y
n
l
e
n
o
i
n
k
y
o
i
a
r
a
ç
a
n
n
i
a
n
a
l
a
k
n
m
k
l
u
a
a
ı
n
n
a
a
r
a
ı
u
a
p
a
i
k
a
u
m
l
s
u
e
y
i
h
k
a
e
o
n
r
n
v
r
n
a
l
t
n
o
ö
l
t
a
s
m
a
r
ü
i
e
e
z
u
u
ü
r
z
ı
i
e
a
i
i
e
o
u
e
n
a
ü
e
i
k
i
o
l
a
i
a
n
r
ş
i
e
a
ğ
n
ğ
i
ü
a
e
a
a
u
i
n
r
n
k
z
i
a
k
ğ
i
a
u
u
a
t
t
l
e
ö
e
k
m
u
e
k
ğ
i
a
u
z
m
a
e
i
e
u
l
o
r
e
y
a
n
e
y
r
e
e
a
o
n
ı
e
k
e
l
p
e
i
o
t
n
ö
n
k
u
e
r
l
u
n
n
a
n
e
ş
e
ü
e
m
a
t
a
ğ
e
u
e
o
n
v
e
a
e
a
i
i
e
ü
i
i
i
o
r
r
n
a
l
n
l
a
e
n
l
ş
ğ
u
n
u
e
a
k
e
n
n
e
s
k
u
l
e
e
e
a
u
ğ
a
e
a
e
u
i
r
n
s
u
u
e
a
n
i
i
l
e
e
ü
ü
n
l
e
p
k
u
n
a
a
i
r
a
a
i
ç
n
a
fi
i
e
a
k
e
a
ı
i
k
k
e
l
e
r
y
e
m
l
m
a
k
e
u
n
n
n
i
r
i
i
e
to lu sal u l ş lar e s n ne ka d r cak olu sak bu s fer de ma tık ve m t m tik
do r lar z ru lu o ma tan ç kıp b tün d ğer to lu sal nor l rın o d ğu gibi r la-
tif hale g lir. Bu d ru da, bir ba ka z man, m kân ve li g i tik to l lu ta, bir baş-
ka pr tik ya da u l şı ba l mı da sö g l mi 2x2=3 if d s nin de do ru ol b l c ği-
ni i dia e mek ol na lı hale g lir. T ta lı la ile l ti miş a p rizm do r luk için
inanç, u l şı ya da k bul o ma tan fa la bir şeye izin ve mez. Bu d ru da ps k l jik
bir ya l şım ma tık k ra l r nın z ru lu k ra l r nın z ru lu o d ğu bir açı l ma ve-
r m yecek, r l tif ya da olu sal k ra te de bir kü t rel u l şı o d ğ nu sö l me-
nin öt s ne g ç m y ce tir.
96 – Ps k l jik ya l şım ma tık k ra l r nı bir ya dan k ş l rin d şü me b çi le-
r nin ta vi l ri den ib ret o d ğ nu öne s re ken d ğer ya dan bu d şü me b çim-
l r nin k ş l re ya da to lu l ra göre r l tif o d ğ nu e be te ki re d d b lir. Söz-
g l mi olu sa l ğın da ke di içi de d r c l r nin o d ğ nu ve söz k n su ps k lo-
jik s re l rin en az ye ç k mi y s sı k dar g ve li ve s bit o d ğu öne s r l b lir.
Ma tık ve m t m tik do r l rın a p rik ya da olu sal k ra te l r nin o l rı i l ki
bir moda tre di b s m ğ na i di g mek z ru da o m d ğı h tı l t l b lir. Ka dı ki
i sa l rın ma tı sal do r l ra it ba l rı ye ç k mi ku v ti k dar g ve li bir olgu da
d ği dir. Es sen i sa lar daha z y de ma tı sal ya lı l ra dü m ye eğ li l di ler.

97 – B tün ra y nel to l lu l rın 1+1=2 if d s nin do r l ğ na it bar e m l ri
o g s na e ri ci bir b kış aç sı dan h r ke le a p rik açı l ma g t r l b lir, mev-
c d ye l r ni k r yan ki l rin d ğe l r ne göre açı ça daha ava ta lı ve v ri li
ola lar o d ğu öne s r l b li di. Kü t rel D w ni me ba l lı la, dü ya ile ma tık
k ra l r nı t kip ed rek başa çı m ya ç l şan i sa l rın bunu ya m ya la dan daha
b ş r lı o du l rı sö l n b li di. Bö l ce de ma t ğın g çe l ği onun işe y ra l ğ na
i di ge miş olu du. A cak, bir do ru d şü ce her z man e ri sel aç dan daha ve-
ri li, ava ta lı ya da te cih ed l b lir o mak z ru da d ği dir. A p ri me ba l l ğ nı
k r muş bir e ri ci ya l şım, do r l ğu l y kat ile ö de le t r yor. Me c d y t ni
k r yan kir, buna ha kı olan ki dir. B nu la bi li te, do r luk için g r ken her
12
n
n
e
e
i
o
o
u
u
m
l
e
e
a
p
i
ğ
n
n
i
u
u
u
a
d
i
r
e
ü
n
l
l
u
a
m
a
ı
u
k
e
a
ü
t
i
s
n
ç
a
ı
z
e
i
i
o
e
fi
e
n
l
l
a
r
i
i
m
o
o
t
e
e
a
u
a
v
z
j
k
a
e
n
ö
s
n
n
a
n
m
a
l
v
e
o
a
o
ı
e
n
ı
r
k
z
u
k
m
n
a
u
a
a
a
e
e
a
l
y
a
n
a
e
k
u
m
a
e
ü
n
r
k
k
p
k
fi
r
e
p
a
ğ
k
a
ğ
ü
e
e
l
u
k
ğ
a
n
u
a
i
r
e
a
l
m
ı
i
i
n
e
l
u
a
ı
k
r
i
m
ı
a
a
u
a
n
k
i
r
ı
k
n
e
fi
a
i
n
u
y
n
i
u
e
o
ş
a
i
a
a
i
ğ
r
ğ
r
ü
ı
m
y
a
r
l
a
n
e
u
z
z
e
r
a
a
l
e
a
e
a
ü
i
u
k
l
u
ı
e
a
ö
ü
a
e
i
u
ı
i
n
a
i
u
r
e
r
ü
e
r
a
n
k
k
i
o
e
e
l
n
r
a
o
ü
e
r
t
a
a
n
r
i
l
e
i
n
i
n
ı
n
p
u
n
i
n
n
ı
m
n
r
r
z
u
m
a
e
i
l
l
m
k
a
ş
a
o
v
ü
i
k
l
u
a
e
l
i
e
ğ
r
e
z
e
e
a
i
a
n
n
u
u
l
e
i
l
n
ı
u
a
ğ
ş
z
u
r
a
ğ
k
m
v
t
ş
a
m
ı
i
s
u
l
a
ş
k
u
l
k
m
a
ü
a
i
e
u
m
p
i
u
i
r
l
n
r
u
ü
e
n
i
p
a
i
a
u
n
d
ğ
e
l
i
ı
u
ü
z
o
m
n
n
a
i
u
ı
u
i
n
e
j
i
u
m
k
n
e
i
e
ğ
t
v
i
e
r
a
n
k
i
ü
a
e
u
u
i
a
m
e
a
a
i
ğ
i
ü
i
r
y
e
e
r
e
i
e
i
e
o
ı
e
l
ı
i
e
ı
l
o
e
ö
n
o
a
m
ı
i
a
ı
i
şey b k dan ib ret hale g l yor. A cak t rih, ya lış ol nın do ru ka ş sı da g lip
ge d ği ö ne le le d l dur. Do r luk bir şe dir, me c d y t ni k r y cak ku re te
o mak ba ka bir şey.
İdea
2 – Fr g ye göre Hu se ’in dü t ğü fe s ya lış t me de dü y d ki ne n ler-
le z hi d ki id alar ar sı d ki a r mı i mal e miş o m sı dan ka na l dır ki b nun
ba l ca n t c si de ps k l jizm o mu tur. N t kim Fr g nin ke d si de söz k n su
a rım s y si de ba ta ma tık ve m t m tik ha kı d k ler o mak üz re g ni çe bir
fe s s run y m ğ na ç züm g ti me ol n ğı bu mu tur. Fr g ye göre bu a rım
z ru l lu la o t ya çı mı tır çü kü ç züm g ti d ği fe s s ru lar için ba ka bir
ç züm yolu g zü m me t dir.
6 - Bir b li sel ara tı m nın k n su olan şey, eğer bir idea ise, onun ke di le
aynı o m sı ve aynı ka m sı g r kir ki ara tı ma k n su ol bi sin. Öze le, eğer idea
b li sel ara tı m ya konu ol ca sa, d ğ şi den s k nı m sı g r kir. D ğer ya dan,
bir ne ne ara t r lı ken ne ne id as nın ne n nin ke d si den ed n len veri uy rı ca
d ği m si, v r ye i t bak e t ri m si g r kir. Yani bir ya da b li sel ara tı m ya
konu olan id anın ke di le aynı ka m sı g r ki ken d ğer ya da ne n nin ara t rıl-

m sı ona ait id anın d ğ ş m ni t lep eder. Açı ça g r l yor ki idea ve ne n nin
ara tı ma b çi l ri bi bi l ri le uyu su dur. Far lı ş ki le de ara t rı m sı g r ken
iki ş yin n sıl bir ve aynı şey o d ğu sö l y b l riz ki? Eğer iki ş yin ara tı ma yön-
te l ri bi b ri den far lı ise bu l rın bir ve aynı şey o d ğ nu sö l y m yiz. İdea
ve ne ne z ru lu ol rak ayrı şe ler o m l dır. Ne ne idea d ği dir, idea ne ne d ğil-
dir. (12) B li sel ara tı ma yö te l ri d ki fark y zü den bile olsa, bu bö l dir.
(fr ge: 1894, 209)
Eğer ne ne ve idea a r m nı hiçe s y yor ve bu ik s nin bir ve aynı şe ler o duk-
l r nı i dia ed yo sak, her şeyi ne ne ka r mı a tı da to l n m y c ğ m za göre,
her ş yin idea ka r mı a tı da d ğe le d ri m miz, her ş yin idea o d ğ nu i dia
13
a
o
ö
y
l
i
e
l
a
m
e
ı
ş
l
m
ş
e
i
e
ı
n
e
ş
i
fi
e
e
r
s
e
s
n
l
u
d
a
e
o
e
a
s
i
a
e
e
’
r
ş
k
e
r
a
m
i
o
i
i
ş
m
i
n
k
e
e
e
ş
ö
m
r
n
n
u
e
i
r
ı
i
Y
e
r
a
a
ı
e
a
k
a
r
v
r
ş
a
ş
a
n
ı
e
o
ş
s
r
n
y
r
i
L
k
a
i
l
u
k
O
r
e
ı
o
a
r
r
y
k
a
n
l
ö
l
s
ş
o
e
ı
i
n
e
n
e
a
i
t
y
a
i
e
i
i
o
n
y
l
ş
ğ
e
e
l
n
k
n
y
e
u
ü
u
e
l
u
m
a
a
ı
e
s
a
ı
r
l
n
a
m
e
l
r
ş
ı
e
ö
a
e
h
n
a
l
e
n
y
z
i
a
ı
e
v
ş
e
e
e
a
s
a
fi
i
o
e
m
a
i
r
e
l
e
y
a
e
e
t
e
n
e
i
k
r
i
s
r
k
k
l
n
o
i
i
n
a
n
e
l
i
ü
n
l
u
e
v
ı
e
a
ö
i
i
a
u
n
ş
l
e
l
i
l
a
l
l
ü
n
’
n
e
u
i
p
a
e
ü
n
a
r
fi
e
e
a
u
l
i
n
l
o
e
l
n
a
e
n
ğ
a
e
e
e
i
i
n
a
o
y
’
ş
i
m
i
a
y
ı
a
u
s
e
e
k
y
l
l
a
a
r
t
e
ı
e
i
u
ı
a
ı
ş
s
n
s
e
n
u
e
r
l
ı
e
ş
ş
e
y
ş
s
r
o
a
d
y
n
u
e
ş
d
e
e
e
y
a
n
u
a
ı
t
e m miz g r k ce tir. İd alar k ş l rin z hi l r ne ma su tur. Eğer her şey idea ise,
bu d ru da her şey h s s dir. Ne n ler ve ka ra lar b re sel z hi l re ma sus sü-
re l rin n t c s dir. Aynı şey ha kı da d ş nen iki zi nin bi bi l r ne t m mı la öz-
deş iç s re l re tabi o du l r nı ya da aynı şey ha kı da k n şu la ken aynı ne ne
ve ka ra la la me gul o du l r nı bi m nin, k nı l m nın t m nat a tı da tu m nın
bir yolu yo tur.
Fr ge ne n l rin ve ka ra l rın bu ş ki de, k ş l rin z hi l r ne ma sus s re ler
ba l mı da ele alı m l r nın s li si me g t r c ğ ni d ş n yor. Bi zat Hu se 'in
ps k l ji mi de bu s li si me dü me te d di ile ka şı ka ş y dır.
5 - Eğer dü y d ki ne n ler es sen idea is ler, di k t m zi bir ne n nin be li bir
n t l ğ ne ve d ğ mi de ya da geri çe t ğ mi de o n t lik de aynı ş ki de öne ç kıp
geri ç k l ce tir. “va s y lım ki ön mü de bir s yah ve bir b yaz kedi yüz yüze otu-
r yor. o l rın ren l r ne di kat e m y ruz, ve ren siz hale g l yo lar - f kat hala yüz
y z ler. po l r na di kat e m y ruz, ve yine de ba ka bir poz farz edi me s zin otur-
m yı k s yo lar, f kat her biri hala daha ke di y ri de. biz a tık k n ma da di kat
e m y ruz, ve o lar bir k n mu i gal e m yi k s yo lar - f kat mu t m len ayrı ol-
m ya d vam ed yo lar.” (fr ge: 1894, 198)
Fr ge için bir ne n yi bir ka ram a t na g ti mek (ya da ne n ye bir n t lik yük-

l mek) z ten var olan bir b ğı t yı ayırt e me tir. Hu se 'e göre ise bir ne n yi bir
ka ram a t na g ti mek (ya da ne n ye bir n t lik yü l mek) yo tan bir b ğı tı ya-
ra ma tır. Bu tür bir ö nel o t l ji Fr ge için açı ça bir l ne tir.
PS CHO GISM AND ANTI-R A ISM Karen Green
21 - İ g liz a p ris l ri ce k bul gö müş i g ci a lam açı l m l rı uy rı ca bir
sö c ğü a l mak o sö cü le bir idea, bir r sim ya da bir z hin t s r mı a s sı da bir
b ğı tı ku mak d me tir. Fr g nin ps k l jizm ka ş tı ta rı bu i g ci ya l ş mı red-
d der. Sö g l mi bir od da otu muş, ka ş mı d ki pe c ren g r nen bir k l ye ba-
k y ruz. B l y ruz ki kule onu ke d si içi den gö d ğ müz pe c r den daha b yük-
14
e
u
ü
ı
t
t
i
a
e
e
e
t
a
a
ç
v
z
i
Y
e
ğ
o
e
e
e
i
o
i
ü
n
a
u
n
v
o
k
e
o
i
e
e
i
n
ü
m
i
n
z
m
a
L
i
s
l
e
e
a
i
z
O
r
n
ı
k
e
i
z
ç
n
e
i
r
a
e
r
m
o
r
a
e
e
k
e
e
a
i
ı
i
e
i
i
n
e
i
a
s
i
a
e
k
r
t
ş
k
e
n
e
r
e
z
o
k
r
i
z
k
s
a
a
n
z
p
u
l
v
a
a
e
a
o
u
l
e
z
k
m
k
ı
t
e
k
i
n
a
u
a
a
e
v
k
a
i
o
ı
a
e
E
o
n
a
o
n
o
k
r
’
i
ı
ı
ş
t
L
ş
i
s
p
i
n
ü
s
e
l
r
i
e
e
ı
e
z
e
l
o
k
i
z
n
t
e
h
i
r
o
l
i
ü
e
i
ı
m
t
o
e
e
i
ü
n
e
ö
n
r
e
z
z
e
ü
i
i
k
a
i
e
v
e
i
a
e
r
k
i
e
e
i
k
t
ü
m
e
k
n
ş
r
k
a
r
n
ı
a
r
ü
i
i
h
s
k
n
n
h
i
a
e
i
e
a
e
r
n
r
v
i
i
ü
l
s
ı
e
i
k
a
y
o
s
t
ü
a
e
r
i
e
a
e
n
e
r
u
i
ü
ö
r
i
m
a
a
e
e
i
ü
k
r
a
s
r
a
e
i
e
h
o
h
n
e
ı
e
r
l
e
e
l
u
z
n
i
a
l
a
a
e
e
r
k
ü
n
k
a
a
a
a
u
l
i
s
h
ı
ç
e
n
s
t
y
e
n
ü
a
k
r
ı
s
l
tür. A cak bu ya g ya k l nin i g s nin onu ke d si içi den gö d ğ müz pe c re-
nin i g si den daha b yük o d ğ na kani ol rak va mış d ğ liz. (Fr ge 1893 p22)
KN LE GE
43 – Fr ge “g da ke” ka r mı la zi nin ya da be nin ür nü olan bir şeyi kast
ed yor d ği dir. “Ona ba ma la bir ağaç y ra m yor ol şum ya da onu tu ma la bir
k l min var o m ya ba l m s na n den o m yor ol şum gibi d şü me le de bir
d şü ce (g da ke) üre mem. Ve yine de b yin azca d şü ce ür tir, k r c ğ rin öd
üre m si gibi.” (Go lob Frege, “Lo ic,” an u pu lished e say i clu ed in The Frege
Rea er, edi ed by Michael Beaney (O ford: Blac well Pu lis ers, 1997), pp.
227-250, 237) Bir ağaç n sıl g r len, bir k lem n sıl t t lan bir şe se, bu l ra ben-
zer ş ki de, bir d şü ce de ka r nır.
44 - Fr g ye göre (g da ke) d şü ce, ne id adır ne de zik ne n dir. Fr ge
“g da ke”yi k nu la dı mak üz re bir üçü cü alan t nı lar. “Bir üçü cü alan teş-
his edi m l dir. Bu al na ait olan her şey d y la la a g la m yor o m l rı id le le or-
ta tır, f kat bir s h be i t yaç du m yor o m l rı şe le le o ta tır, b li cin iç ri l ri-
ne ait o mak için. Bö l ce ö n ğin, Py h g ras t or m nin z ma sı ca do ru, onu
he ha gi b r nin do ru ol rak a m sı dan b ğı sı ca do ru o m sı da if de e t ği-

miz d şü ce. Hi bir s h be i t y cı yo tur. O s d ce ke f di d ği z ma dan it ba-
ren do ru d ği dir, aynı hiç ki se onu gö m mi ken bile ba ka g z ge le le ili ki
içi de b l n yor olan bir g z gen gibi. (Go lob Frege, “Thought,” tran la ed by
P ter Geach and R. H. Stoothoff in The Frege Rea er, edi ed by Michael Beaney
(O ford: Blac well Pu lis ers, 1997), pp. 325-345, 337.)
(b r yı b raz aç) N t r lis ler, z k lis ler, m te y lis ler vs. he si bö le bir al nı
va sa ma tan i t na e mi le dir. D h sı Fr g nin üçü cü alan için ku la d ğı “das
dri te R ich” t r mi (n z ler ile i g li bir t rim) ve y ra t ğı ça r şı lar t r hin bir ci ve-
s ne konu o mu tur.
15
i
a
e
ü
k
u
e
n
r
x
r
E
i
t
e
O
t
d
a
m
e
W
n
y
n
E
ü
n
e
n
l
ğ
e
a
e
e
l
e
l
u
e
i
e
n
k
e
D
u
n
’
i
i
e
l
l
t
e
i
u
k
e
e
o
l
m
n
ş
l
i
a
r
ç
ü
a
i
n
m
ı
a
i
C
t
ğ
t
n
u
a
y
a
b
n
O
e
a
a
e
t
u
h
ü
i
t
ş
i
k
a
r
e
O
h
a
i
v
a
t
n
ş
a
a
r
e
r
k
h
v
l
fi
ö
m
ı
m
e
l
e
y
i
l
a
u
i
ü
ü
y
i
a
e
e
a
a
g
u
a
u
e
n
i
h
n
t
a
t
k
e
a
x
l
u
a
r
a
e
l
o
e
a
n
a
n
u
a
e
a
u
t
e
t
e
a
t
r
’
m
n
r
b
B
a
ı
a
a
ş
e
a
i
e
z
y
d
y
t
l
t
e
r
u
ı
k
u
ı
a
u
ü
r
n
n
i
u
n
s
ğ
m
ş
ü
n
ğ
e
e
fi
ı
r
t
ı
a
ş
i
p
l
k
n
l
b
m
r
i
B
e
a
l
n
ü
ü
y
h
s
d
e
a
n
i
e
y
C
z
a
ü
e
a
e
n
a
n
a
n
i
İ
l
a
n
n
n
a
n
k
t
s
i
e
ğ
a
e
r
e
ı
e
a
t
n
k
r
k
t
e
i
l
e
i
ş
45 – Üçü cü alan fe s bir i t y cın n t c si ol rak o t ya çı mı tır. Söz k n su
i t yaç ka ra l rın s d ce z hi l re ba lı o ma s zın d şü ce ve zi sel o ma s zın
o je tif ol b l ce l ri bir açı l m ya d y lan i t ya tır. Ge çe ten de üçü cü alan-
da b l nan d şü c ler, ba ta m t m t ğin ve g ome r nin t mel ka ra l rı o mak
üz re, hem id l rin o d ğu gibi s d ce d şü c de b l nan va lı la dır a cak ide-
le den far lı ol rak k ş l rin z hi l r ne ba lı d ği le dir hem de zik ne n ler gibi
s mut ve o je ti ti ler a cak zik dü y da yer ka l ma lar. Bö le bir ne ne lik ze-
m n nin e si l ği bi zat m h k m nin k y s nu k z ca tır, ne ne l ğ ni y t ren i rak
b li sel aç dan g v n li l ğ ni de y t r ce tir. Ps k l jik ma tı ç l rın içi de b lun-
du l rı d rum da n t kim b dur.
46 - Fr ge aynı şey ha kı da k n şan iki k ş nin z hi l ri de aynı z hi sel va lı-
ğın o d ğ nu ya da en azı dan ha kı da k nu tu l rı şeye ili kin pa la tı l rı o tak
bir şey o d ğ nu t m nat a t na a mak i t yor.
Fr g nin idea ve d şü c yi bi b ri den ayı m sı ve id al rı k ş l rin zi ni de,
d şü c l ri ise üçü cü ala da k nu la dı m sı s ma tik s li si min ön nün ke-
si m s ne de ol nak t n mı tır.
47 - İd alar k ş l rin z hi l ri de b l nan ve s d ce bu z hi l re ma sus va lık-

la dır. Bu l rın ait o du l rı yer “duyu i l ni l ri, h yal g c nün y r tı l rı, du-
yu lar, hi ler ve ruh ha l ri dü y s dır, h ve l rin, a z l rın ve k ra l rın dü y sı-
dır.” (Fr ge:1918, 360) İdea her z man mü f rit bir zi ne mü h sı dır ve her z man
mü f rit bir z hi ce t ş nır. Nevi ş hı l ra ma su tu lar, pa l ş l ma lar.
48 - D şü ce ise, dil ile if de ed len bir a se t rik iç rik (b r yı aç) t rü d dir.
“do r luk s r s nun tam da (t m men) ke d si için o t ya ç k b l c ği bir şey”
(Fr ge:1918, 353)
D şü ce dış dü y nın d y lur ne n s dir, ne de k ş l rin h s si id al r dır. On-
lar üçü cü ala d dı lar. D şü ce o je ti tir, k ş l rin ya da to lu l rın k n a l rin-
den, t amü l ri den, ps k l jik d ru l rı dan, dil ku l nım alı ka lı l rı dan, ya-
16
h
o
b
i
ü
l
ü
r
r
e
i
e
m
i
e
k
m
n
ğ
i
e
a
e
k
u
n
e
l
n
u
’
e
i
ü
u
e
e
n
e
u
e
l
n
u
e
n
k
v
u
n
s
k
a
u
ı
a
b
l
o
k
m
i
e
u
i
i
ü
i
e
e
u
n
k
i
a
a
a
Y
n
n
e
n
e
u
a
f
n
k
ü
a
e
z
r
i
e
e
l
n
ü
r
e
a
e
a
l
i
a
e
i
i
l
L
fi
k
i
i
O
ı
e
n
ı
u
e
n
k
l
r
n
u
i
u
e
n
i
a
a
e
e
ü
o
n
ş
u
l
ş
n
u
i
a
o
ı
i
h
n
k
i
n
fi
e
i
a
n
o
n
r
n
a
a
a
e
i
a
l
o
a
e
e
a
i
u
a
s
a
u
u
e
k
a
b
i
n
i
ı
s
e
u
e
i
m
n
n
m
a
a
e
e
i
k
s
ğ
u
u
a
i
a
i
i
n
z
f
u
e
k
u
e
s
ğ
o
ü
e
n
n
o
i
l
r
u
e
r
h
i
r
n
m
s
n
a
i
o
a
ş
e
a
e
h
a
k
i
i
e
s
e
i
e
e
e
i
ı
a
k
o
l
p
i
i
r
e
a
a
o
i
ç
a
r
n
e
e
h
r
a
r
t
u
e
a
l
ü
u
k
n
i
e
a
u
z
r
a
n
i
y
a
n
a
u
r
u
n
n
a
ü
k
e
n
o
u
a
e
ş
p
ı
k
ü
s
k
a
i
a
p
ı
y
ş
r
ş
ı
i
m
a
a
fi
l
fi
e
a
k
r
z
e
i
z
a
n
i
i
h
k
y
i
v
r
e
r
ü
a
a
k
n
a
a
ş
ı
e
a
m
h
n
n
s
i
a
o
s
k
m
n
i
a
n
n
l
ü
e
n
e
a
a
r
u
a
r
l
t
n
a
k
u
l
e
d
r
a
ı
şam b çi l ri den az d dir. D şü ce her ne ise odur; öyle o m ya da d vam eder.
Aynı d şü ce far lı d ş nü le ce ya da far lı z ma la da aynı d ş nü ce ka r n bi-
lir. Z m na ba lı d ği dir, ko va s y nel d ği dir, d ği ken d ği dir. Bir do r luk
d ğ ri al b l yor o m sı da n t kim bu öze li l ri den ka na l dır.
49 – Aynı şey ha kı da k n şan iki k ş nin zi ni de t m men far lı id alar ola-
b lir. F kat yine de il t şim ku ma t lar. Çü kü bu iki k ş nin il t şi l ri de pa la tık-
l rı bir şey va dır. Fr g ye göre, işte bu pa l ş lan şey, d şü c dir.
50 - Söz g l mi bir do tor ve ha ta, ha t nın a r sı ha kı da k n ş yo lar. Dok-
tor ha t nın sö l di l r ni d şü d ğü de zi ni de ağrı ha kı da hem bir idea,
hem de bir ağrı d şü c si va dır. Aynı do tor söz k n su ağrı ha kı da bir ba ka
me le t şı ile kir t at si de b lu d ğu da k nu t ğu k ş nin de zi ni de bir ağrı
id ası ve buna m k bil bir ağrı d şü c si ol ca tır. Şi di, bu üç k ş nin z hi l rin-
d ki ayrı id as nın her biri ke d s ne ma su tur. Ar l rı da pa l ş lan, ağrı d şün-
c s dir ki bi bi l r ni a l y b l yor o m l r nın i k nı da bu o je tif ağrı d şü c si-
ne ba l dır.
51 - Pa l ş lan bu o je tif ne n l rin m k nı ne dış dü ya ne de fe di z hi ler-
dir. Çü kü söz g l mi g ome ri y s l rı ne s mut b rer ne ne ol rak dış dü y da-
dı lar, ne de id alar gibi k ş den k ş ye g r c l di ler. O lar hem s mut d ği le dir,

hem de o je ti ti ler. Üçü cü alan ne zik dış dü y dır ne de mü f rit z hin t sa-
rı l r nın m k nı ps k l jik iç dü y dır.
52 – Tek tek k ş l rin z hi l ri üçü cü ala d ki d şü c le le Fr g nin ka r yış
ad nı ve d ği özel bir ili ki b ç mi üz ri den ba l dır. (Frege:1918, 368)
53 – O je tif bir z min sa l y m d ğı için h s si z hin i l yi l r nin ara tı m sı
o ma la s nı la mış hi bir ps k l jik ma tı çı ya l şım b ş r lı bir il t şim açı l m sı
v r m y ce tir. Çü kü aynı şey ha kı da d ş nen iki k ş nin z hi l ri de ge çe ten
aynı şe ler o d ğ nun ya da en azı dan be li o ta lı l rın o d ğ nun t m n t nı
ve m yi b ş r m y ca tır.
17
a
e
e
m
l
e
i
e
e
r
r
ı
e
s
i
a
e
a
k
e
ğ
ı
a
k
i
e
s
ü
b
n
y
y
a
ı
a
r
a
m
a
e
a
ı
k
a
n
i
e
b
ı
e
e
r
i
r
i
e
a
k
i
r
k
l
n
a
i
r
fi
n
â
ğ
ı
e
u
e
i
y
f
k
e
e
k
a
e
u
r
i
u
e
ü
l
i
n
e
n
e
a
e
b
e
a
i
k
a
ü
a
ç
k
i
n
n
o
e
e
i
i
l
ş
k
k
ü
’
e
a
o
e
e
i
n
n
o
ğ
a
n
i
e
r
i
u
i
a
i
i
i
r
i
ü
s
n
t
i
n
r
e
o
r
a
u
ü
e
s
o
i
k
n
n
n
e
a
a
n
n
ü
i
i
n
a
k
e
a
i
ü
l
a
i
ı
u
o
i
n
a
n
n
n
a
s
i
fi
n
n
a
e
a
e
n
ö
h
n
ı
k
n
k
l
a
y
k
e
ü
e
k
a
a
h
s
u
o
e
a
e
ü
a
h
ğ
ğ
l
o
ı
m
u
l
i
k
n
ı
n
ı
k
ü
n
a
r
â
r
ş
n
n
i
u
a
i
a
n
o
k
e
a
r
k
i
a
e
k
m
i
i
u
n
a
n
n
ş
a
ü
n
y
ş
a
i
i
e
a
r
s
i
n
k
ı
e
ş
b
l
ı
k
o
i
e
e
i
l
e
ü
y
e
a
n
i
n
k
u
m
u
a
k
a
ü
e
l
e
e
o
u
k
e
ı
’
n
u
i
r
h
i
n
e
i
r
n
n
e
r
n
ş
e
i
v
e
ü
r
e
i
i
n
v
a
k
r
n
y
a
ğ
n
a
l
i
n
a
ü
e
a
k
u
a
a
ş
r
a
e
ş
a
ı
Bu d ru da, sö g l mi Py h g ras t or mi den ba se me ol n ğ mız da o ta-
dan ka k cak. Daha z y de s d ce s nin Py h g ras t or min ve b nim Py h g ras
t or mim gibi k ş l re ma sus Py h g ras t ore l ri den ba s d b l c ğiz. (Fre-
ge:1918, 362) Bö l si bir g r c lik e be te ki her tür b li sel t şe b sü t m men
ol na sız k l ca tır.
58 - “...be ki de ben ke di b l m me s h bi dir... ve ba ka bir kişi ke d s ni ki-
ne. her b r miz ke di b lin l r m zin iç ri l ri ile al k l yız. o ha de, bu iki b lim ara-
sı da hi bir ç li ki mü kün o m y ca tır, ve do r luk ha kı da ta tı mak ge çek-
ten atıl k l ca tır; öyle atıl ki, n r de se g lünç, sa ki bir yüz mar lık ban n tun sa-
h c l ğ ne ili kin ta t şan iki kişi, her b r nin bi zat ke di c bi d k ni ka te t ği ye de
ve 's h ci' sö c ğ nü ke di şa s na mü h sır a l mı da a l d ğı. eğer b r l ri dü-
şü c l ri id alar ol rak alı sa, o z man do ru diye k bul e t ği şey, onun ke di gö-
r şü ce, b linç iç r ğ dir, ve d ğer i sa l rı dü gün ol rak hiç de al k dar e mez.
eğer be den bir d şü c nin bir idea o m d ğı r ni iş ti se ona ka şı ç k ma dı,
çü kü ge çe ten de, şi di onu al k la dı m yo dur.” (Frege:1918, 363)
59 – Z hin t s rı l r nı me k ze alıp id le den h r ket eden ps k l jik ya la-
şım, s d ce o je tif d şü c l ri d ğil, aynı z ma da s mut dış dü y nın o tik ko-
n m nu da sa la t lı hale g ti me t dir. Çü kü bö le bir ya l şım, dış dü y nın

ge çe ten var o d ğu ha kı d ki k b l nün id l rin z hin dışı bir şeye t k bül e ti-
ği va s y mı dan ba ka hi bir d y n ğı o m yan bir y nı gı ol b l c ği y nü d ki
De ca te çı şü h yi k la lı la gü d me g t r bi me t dir. (Frege:1918)
Fr ge bir ya dan zik dü y nın z hi den b ğı sı ca var o d ğ nu k bul eder-
ken d ğer ya dan id al rı s d ce b rey z hi l ri de var olan h s si t s rı lar ola-
rak b li l me le iç ve dış dü ya ar sı da k sin bir a rım y par.
60 - Dış dü ya d d ğ miz ş yin es sen z hin dışı bir dış dü y nın var o d ğu-
nun k bul edi m s ne g t recek ş ki de t sa la mış z hin id al rı dan ib ret ol bi-
l c ği h p t zi sa m ya i di g n b lir bir h p te dir.
18
e
e
ü
u
i
n
e
a
n
n
r
e
s
i
i
e
n
u
a
e
u
r
e
k
a
a
i
k
i
r
i
e
a
l
i
r
i
ç
m
e
n
a
a
e
s
ı
i
r
l
o
a
i
i
ı
ş
n
a
e
a
e
n
n
k
n
z
k
k
e
l
b
a
p
ü
l
k
l
z
ş
e
i
m
k
e
e
e
n
ç
n
y
ü
u
i
fi
r
e
i
a
e
a
e
ı
ü
i
ı
i
i
ş
a
e
ı
i
i
o
i
ü
m
a
m
n
i
n
a
ö
n
y
k
n
n
e
ü
n
ç
h
t
ç
r
k
r
a
e
n
ö
e
a
n
a
e
a
r
e
i
e
i
i
e
e
a
e
l
i
e
e
e
h
o
r
e
i
i
a
e
a
n
ı
e
a
i
a
t
e
a
a
e
a
a
k
a
a
e
a
i
n
n
e
i
e
y
n
i
e
a
l
u
l
a
e
i
o
n
k
n
ü
e
n
e
i
k
l
t
a
i
a
i
ü
r
e
e
l
e
ğ
a
m
a
t
r
a
i
n
n
e
i
ı
z
a
r
a
n
o
a
e
e
ı
m
e
z
n
r
o
n
n
z
l
m
ğ
e
fi
n
z
a
a
a
k
n
u
e
y
n
h
e
i
k
a
y
a
e
n
i
n
e
ı
i
a
a
o
ş
t
i
e
e
i
m
a
l
k
l
r
t
n
n
e
n
i
u
a
n
a
h
k
e
a
a
a
l
u
e
u
ı
a
a
e
i
k
i
n
u
i
e
e
b
ı
o
e
n
r
e
a
a
n
o
ü
a
r
a
ş
i
s
e
a
i
a
e
l
k
t
a
i
e
ö
ı
i
m
i
a
t
a
u
i
o
i
a
n
k
n
n
r
a
e
n
a
n
t
r
a
o
a
z
r
e
t
Şö le ki; z hi sel t s rı lar ol rak id alar bir t ş y cı zi nin s hi l ğ ne i t yaç
ya d ya lar ya da du ma lar. (5)
Eğer bir idea her z man b r nin id ası ise, bir id anın her z man t ş y cı bir zih-
nin s hi l ğ ne i t y cı var ise ve eğer her şey idea o ma tan ib ret ise, o ha de her
şey bir t ş y cı zi nin s hi l ğ ne i t yaç d yar. Bu d ru da id al r nı t ş yan z hin
ol rak Fr g nin bi zat ke d si de ba ka her şey gibi bir idea m dır? Aynı ro dö-
şam rı içi d ki De ca tes gibi, Fr ge de “sa ki şe lo g na uza mış, sa ki c l lan-
mış bir çift b t nun pa mak u l r nı g r b l yor, bir pa t l nun uç kı mı da, y le-
ğ ni, dü m l ri, c k tin k sı l r nı, öze li le ko l r nı, iki eli, b raz s k lı, bir bu nun
b l nık ha l r nı" (Fr ge:1918, 365) B tün bu lar bir idea d m ti o ma tan mı iba-
re tir? Eğer ö le se, bu idea d m t ni id al rın t ş y c sı ya da s h bi k l cak hi bir
a r c lı lı z min ka m yor. Bu d ru da, be li bir idea d m t ni s çip “işte bu id ala-
rın t ş y cı s h b dir” d mek z ru lu d ğil, s d ce te c he ba lı ol ca tır. Od nın
ka ş sı da gö d ğü sa da ye de p k lâ id al rın s h bi ol b lir. (6) Şu ha de, ide-
al rın eğer bir t ş y cı s h bi va sa onun s hip o d ğu id al ra göre bir a r c l ğı ol-
m l dır. “s d ce s hip ol nan id ala dan kö ten far lı bir şey o m l dır; b ğı sız
bir şey, hi bir d ş r dan g len s h be i t yaç du m yan.” (8) (Fr ge:1918, 366) İde-
al rın t ş c sı olan zi nin bi zat ke d si de bir z hi de t ş nan bir idea o m m l dır.

A cak “id al rın bir s h be i t y cı va dır ve o o ma s zın var ol ma lar.” (Fre-
ge:1918, 366) O ta di de, id al rın s h bi bir idea ol maz, çü kü her idea bir s hi-
be i t yaç d yar. A cak i dia her ş yin idea o d ğu du.
Her ş yin idea o d ğu ve bir id anın her z man b r nin id ası o d ğu k bu le-
ri den h r ke le, id al rın mü kün o m d ğı k nı la mış ol yor. Her ş yin bir idea
o d ğ nu sö l mek, e re de hi bir ş yin o m d ğ nı sö l me le aynı yere ç k yor.
D ğer ya dan, ben ke di id al r mın var o d ğ nu b l y rum. Hem b nim id al rı-
mın var o m sı ve hem de e re de hi bir ş yin var o m m sı da i ka sı dır.
İki ci d ru da id al rın bir s h be i t ya l rı yo tur. (S hi l re i t ya l rı yo sa
z ten d şü ce o m yo lar mı?)
19
a
y
n
l
i
u
n
i
a
a
a
a
t
n
r
y
ı
a
u
ı
h
ı
b
a
u
a
a
e
i
u
n
ı
a
k
u
ü
ğ
p
r
ı
a
a
n
e
ı
l
ç
i
n
a
e
ı
e
i
t
m
ı
e
n
e
e
u
i
a
a
a
ı
e
e
o
’
e
n
y
a
y
r
ı
t
i
e
u
a
ı
ü
h
y
i
l
h
l
a
e
ı
e
i
a
n
a
u
l
a
u
s
ı
k
ı
z
a
e
e
h
e
y
a
a
ı
n
r
r
a
r
a
n
v
e
a
a
m
r
d
z
u
i
i
e
p
ı
n
n
i
l
z
v
i
i
e
m
e
i
a
i
a
o
m
ç
a
h
n
e
u
a
r
a
i
a
e
a
ı
ç
i
ı
e
n
e
e
e
ı
h
m
a
i
n
e
e
i
i
h
i
ç
a
r
e
â
ü
e
l
ş
i
ö
h
e
l
i
r
a
i
e
ç
e
a
k
u
l
e
a
l
ı
e
a
i
a
l
i
u
n
l
a
k
n
a
a
l
u
a
u
l
i
a
e
y
e
k
a
a
ı
u
ı
n
ı
t
a
z
i
y
ı
ı
ı
a
l
i
l
u
n
l
ı
k
a
i
n
i
r
e
i
ı
a
a
a
n
m
h
e
k
o
i
k
u
y
o
ı
e
a
p
ı
e
e
a
a
o
a
i
e
e
u
i
n
i
a
ğ
k
e
e
a
e
e
h
n
a
m
l
p
l
a
a
ı
i
u
a
i
i
l
a
ı
a
ı
a
n
ç
i
a
e
ı
ı
s
a
e
ı
k
k
z
a
l
a
y
a
n
z
n
h
ı
ı
a
l
i
a
a
k
l
l
e
i
ı
ı
a
a
e
b
r
m
a
ı
ç
e
a
ı
i
a
Fr ge, fa kı d l ğın her z man bir ö n nin fa kı d l ğı o d ğ nu, be li bir ö ne-
ye ma sus o d ğ nu vu g l yor. Çü kü sö g l mi bir ağrı, ağrı ol rak hi s di mek-
s zin ağrı ol maz ve eğer onu hi s decek biri yo sa hi bir ağrı hi s d l mez. Bu du-
ru da bir fa kı d lık ol rak bir ağrı, a cak bir özne t r fı dan t şı ma la mü kün
ol b lir ve s d ce bir özne t r fı dan t ş n b lir. D ğer bir d yi le, he kes ke di ağ-
r s nın fa kı d dır.
Fa kı d lık ö n l re ma su tur. B nu la bi li te fa kı da olan özne aynı za-
ma da fa kı d l ğın ne n si ol b lir. İd l rin t ş y c sı ve s h bi olan özne ke d si
de bir ide d m ti ol b lir. Fa kı d l ğın ne n si olan bu idea d m t ne Ben d y lim.
İd al rın t ş y c sı ve s h bi olan bu B ’in t ş d ğı d ğer id al ra ni pe le hi bir ay-
r c l ğı o m d ğı dan, son ta lil de Ben bir idea o ma tan fa l sı o m y ca tır. Eğer
Ben bir idea ise, o be li bir b li ce ait o m l dır. B ’i t ş y cak Ben2 gibi bir b linç
de o m l dır ki Ben var ol bi sin. Ben2 id ası da, aynı Ben id ası gibi, bir b lin te ta-
şı mak z ru d dır ki var ol bi sin. Bunu bu ş ki de d vam e t r b l c ğ mi den,
n m t n hi bir geri ç ki me d ğ yor. “so suz bir k t lar k v nı içi de miş gibi
Ben ke di içi de o mak z ru da o mak yine de şü h si ce t ha yül ed l mez,
çü kü o z man s d ce bir Ben d ğil so su ca çok ol ca tır.” (Frege:1918, 366)
Söz k n su geri ç ki m nin olu tu d ğu bu Ben d z s nin so s za k dar d vam

e m m si, geri ç ki m nin bir ye de du m sı g r k ce tir. B r da da id al rın var
ol bi m l r nin k ş lu olan ve b tün d ğe l r nin ke d si de fa k na v rı d ğı bir ni-
hai s hip, bir ge çek Ben r ni k bul e mek d r mu da k l rız. Bö l ce id al rın
hi bir s h b nin o m d ğı va s y mı da bu ş ki de boşa ç kar.
G r l yor ki ne her ş yin idea o d ğu ri le bi li te ne id al rın bir s h bi ol-
m sı g re t ğ ni öne s r b l y ruz; ne de id al rın bir s h bi o m sı g re t ği i di-
as nı re d d b l y ruz. Fr ge o ha de her ş yin idea o d ğu h p t z ni re de me-
miz g re t ğ ni d ş n yor.
61 – D ş nen özne aynı z ma da m kâ da, z hin dışı zik dü y d dır. Söz ko-
n su zik dü ya s d ce tek bir d ş nen ö n nin zik m k nı o ma la ka maz, aynı
20
ı
ı
i
t
a
u
n
ö
ç
e
a
a
a
e
m
ı
r
ı
n
a
n
ü
e
ı
ü
i
l
a
n
a
l
o
e
fi
ü
h
e
ü
e
a
e
a
d
n
a
e
u
r
l
k
r
ü
ı
a
o
e
a
r
i
k
a
e
i
n
a
n
a
i
a
i
e
i
n
ı
n
r
i
l
n
e
z
a
ı
i
m
ı
a
e
u
a
e
n
a
i
ı
e
ı
n
ı
i
a
r
o
ü
e
l
u
e
a
e
a
o
ü
u
e
a
l
a
e
l
l
e
ü
l
a
ı
e
ü
i
e
e
a
s
r
e
i
h
a
a
l
e
a
e
u
fi
i
r
k
o
a
u
l
r
i
s
a
h
i
a
i
a
o
n
n
n
n
ş
a
l
o
ı
s
n
ü
e
l
r
ü
a
e
a
i
r
u
u
l
u
ı
ü
z
u
n
e
l
e
e
n
n
a
i
n
n
fi
l
e
r
n
t
k
e
ı
e
r
s
a
e
a
a
z
z
y
z
e
n
a
e
ı
e
e
r
r
e
i
i
e
l
ı
i
k
a
n
a
e
i
e
u
ı
k
r
ı
e
l
u
e
a
fi
l
i
k
i
ı
n
ı
i
e
n
i
ı
a
r
a
k
i
u
ç
n
p
i
fi
a
a
n
l
k
u
e
ı
l
k
a
e
n
ı
e
u
n
u
a
i
e
â
e
a
e
z
e
a
n
z
u
u
o
a
ı
a
i
n
e
u
a
ş
l
a
r
i
t
a
a
l
a
s
i
a
ı
o
e
a
a
e
l
e
n
a
e
s
i
a
k
l
y
y
a
i
i
r
i
e
a
n
e
e
e
a
t
k
a
e
l
s
e
l
i
k
e
y
i
ı
k
e
d
i
z
i
a
ç
n
i
e
i
ç
e
m
l
z
e
n
t
d
i
a
i
z ma da b tün d ğer d ş nen ö n le le pa l ş lır. Ba ka i sa lar da aynı ş ki de,
dış dü y da b l nan d ş nen ö n le dir. D ş nen ö n nin zi ni de ba ka i san-
l ra ili kin id alar va dır a cak bu id alar o l rın dü y d ki s mut va lı l rı dan
ayrı t t lur. Be zer ş ki de zik dü y nın ha va lar, ağa lar, m s lar, sa da y ler
gibi s mut ne n l r ne ili kin id alar da bu l rın s mut va lı l rı la k rı t rı maz;
ayrı t t lur. D h sı Fr g ye göre, üçü cü al na ait m t m tik ya da g ome ri nes-
n l ri de bu ne n l re ait id ala la k rı t rı ma lar.
62 – Bö l ce, id al rın al nı ol rak z hi ler, zik ne n l rin s mut dış dü y sı
ve d şü c l rin üçü cü al nı o mak üz re üç t mel alan b li l miş ol y ruz. F zik
ne n l rin al nı ve üçü cü alan kişi z hi l r ne ya da id al ra ba lı o ma s zın var
olan, um mi ve o je tif ala la dır. İd al rın al nı olan z hi ler ise k ş l re özgü, hu-
s s dir. Ps k l jizm her şeyi z hi l rin iç s re l r ne i di g me le, i c l m s ne zik
dü y yı a cak d la lı ol rak konu e me le bi li te üçü cü alan va s y m nı to ye-
kûn t n m yor. Son ta li de, z hin, dış dü ya ve üçü cü alan ar sı da y pı mış bu
ke kin a r mı t n m yor o m sı bile ba lı b ş na Fr g nin ps k l ji mi k bul ed le-
mez bu m sı için z y d si le m kul bir g re ç dir.
63 – A l mı ka r m nı id al rın çe ç v si iç ne sı dı m ya ç l şan ps k l ji min
Fr g ye göre dü gün bir a lam açı l m sı ve m si de ol na sı dır. O ha de, t nım

k n s na ili kin fe s bir t kım pro le l r m ze de m h re li ve d ğal bir ç züm
öne m si mü kün o m y ca tır.
66 - İdea ve a lam açı ça aynı şe ler d ği le dir. Pek çok e sal d ru la n sıl
ayrı dü tü l ri açı ça gö t r l b lir. Sö g l mi, dü y nın g n şe m s f si me hu-
m nu ele al lım. Bu m s fe, zi nin ke d s ne ili kin bir id ayı b çi le d r m y ce-
ği k dar b yü tür. Bu m s fe açı ça tüm m ha y l nin k p s t s ni aşar. A cak,
id as nı b çi le di m nin hi bir ol n ğı o m sa da dü ya ile g neş ar sı d ki me-
s fe g yet net t nı la mı tır. Onu h sa l r m za konu ed b lir, bu h sa lar ha kın-
da do ru ya da ya lış ol b l riz. Bu m s f yi “ke d si den h r ke le daha il ri ç ka-
rı l rın y p l c ğı t mel olgu” ol rak ku l n b l riz. (Fr ge:1953, $59) Yani g r lü-
21
a
a
u
a
o
e
m
e
u
e
s
s
n
e
i
u
a
r
a
ü
e
e
u
a
u
a
n
ı
o
’
ğ
u
a
n
ş
n
e
e
u
u
ş
l
ı
y
a
n
y
a
u
e
a
i
i
n
a
ı
k
ı
e
ü
ü
o
e
a
m
ı
ş
e
e
a
a
m
o
a
n
s
v
a
u
k
n
s
a
a
n
a
e
a
u
o
e
ı
z
e
b
i
k
i
m
n
e
l
r
a
e
ı
ı
y
a
e
e
n
i
l
k
r
e
e
fi
e
h
n
e
e
k
a
n
ü
e
l
ü
l
a
e
a
a
y
’
s
l
a
e
a
ş
ü
ş
ü
n
a
i
e
n
n
a
a
a
a
i
e
fi
ç
i
k
i
i
e
r
h
a
n
a
l
r
e
i
z
e
z
a
y
r
k
a
e
n
k
e
e
e
b
a
t
e
e
a
i
a
e
i
n
a
n
r
e
ş
r
ş
z
a
p
m
e
n
a
e
e
n
ü
k
a
i
ı
l
n
e
a
e
i
e
e
a
l
l
a
l
k
i
i
ı
ç
i
i
a
ü
a
ı
n
fi
a
y
n
e
e
r
y
ı
u
r
r
a
z
a
a
i
a
ü
i
i
ş
e
k
n
i
ğ
ı
e
n
y
e
n
i
n
i
r
s
o
n
n
a
e
e
a
n
z
e
’
n
a
ş
r
e
a
n
e
i
e
e
e
a
e
e
a
e
ç
a
n
a
a
a
ü
a
n
e
a
a
m
i
r
k
i
t
k
ı
o
e
e
a
r
o
k
n
h
ü
i
e
o
z
a
i
a
o
a
e
t
m
ğ
n
n
a
n
u
y
z
r
i
i
o
e
e
e
i
i
a
n
e
o
e
m
l
a
e
a
u
ı
p
a
r
i
o
a
e
a
o
n
l
ş
e
e
ı
n
k
k
n
ş
z
e
a
l
i
a
a
ı
ı
t
a
e
e
ö
ö
l
n
l
n
n
a
k
p
e
f
e
fi
ü
l
ı
i
i
yor ki ke d s ne t k bül edecek hiç bir idea yo sa bile elde açık ve m kul bir a lam
ol b l yor.
67 - Sö g l mi, şu anda tam da ka ş mı da olan dü ya ha kı da d v sa b yut-
la d ki bir küre id ası la y ti mek z ru d yız. Çü kü sö l d ğ miz gibi, söz k n su
m s f ler m ha y l nin k p s t s ni aşar. D ğer ya dan, t sa l nan ne n nin bü-
yü l ğ ne ka ş lık g len id anın ge ç ğe u gun o m y şı dü ya ve onun b yü lü-
ğü ha kı da do ru ya g l ra ula m nın önü de e gel d ği dir. D şü ce m ha yi-
l ye ü tün g lir. “d f a le d şü c m ze yö le d ri dik m ha y l l r m zin ka s mı-
nın öt si de olan, o suz bö l si ç k rı lar için i t y c mız olan de te ten yo sun
k l c ğ mız.” (Frege:1953, $60)
68 - Bö l ce a lam, id al rın ka s m nın öt si de ya m l dır; aynı d şü c nin
m ha y l nin ka s m nın öt si de ya m sı gibi. A lam, ç k rım ve ya g nın ne ne-
s dir.
69 – Fr g nin dış dü y d ki zik ne n ler, üçü cü ala d ki d şü c ler ve zi-
hi d ki id alar ar sı da ya t ğı a rım pek çok fe s pro l me ç züm g ti mi tir.
N t kim Fr ge bu pro le l re bö le bir a r ma ba vu ma s zın ç züm g ti m nin
ol na sız o d ğ nu d ş n yo du. Ps k l ji me ya l nan ma tı çı için Fr g nin çö-
züm b ç mi den y ra la m nın önü k p l dır. (n d n ni açı la)

PS CHO GISM R CO SI ERED/ A RE-EVA TION OF THE A G MENTS
OF FREGE AND HUSSERL
76 - Fr g ye göre t mel olan b re l rin z hi l ri d ki sü je tif id alar ile in-
sa lar ar sı o je tif d şü c ler ar sı d ki a rı dır. N t kim, k ş l re ait z hi l rin iş-
l yi l r nin ta v r ne d y nan ps k l ji le, ne nel k ra te d ki ma tık ar sı d ki ay-
r mın t m li de de id alar ve d şü c ler ar sı da ya t ğı a rım b l nur. “ps k l ji
ve ma tık ar sı da olan (a rım) ile bi li te d rur ya da d şer”. (FA p37) O je tif dü-
şü c l rin ka ra m s na sü je tif id al rın e lik ed yor o m sı ve sü je tif id alar-
la o je tif d şü c l rin bi bi l ri den t m men ayrı şe ler o m l rı bi bi l ri den
far lı k n la dır; biri d ğ r ni ba l maz. (BLA p.16)
22
e
e
ı
i
a
i
r
n
a
a
e
u
n
n
k
Y
k
a
e
ş
b
a
ü
a
i
e
e
e
a
k
i
y
k
e
e
n
s
i
e
e
o
ü
e
e
i
k
z
y
ı
i
i
n
a
n
n
L
e
e
u
e
e
e
e
O
e
e
'
’
n
i
l
i
n
r
a
ü
e
i
u
u
b
s
v
r
n
n
i
ı
u
n
ğ
p
n
k
y
i
e
e
a
a
e
i
a
e
a
E
a
e
e
e
n
n
e
a
r
ü
ü
n
y
a
ı
ı
e
b
i
r
e
t
n
ü
a
a
e
N
ı
n
m
a
a
e
i
a
y
ü
a
r
a
e
e
p
b
D
e
ü
e
n
y
a
r
ı
r
fi
e
e
k
i
n
n
ğ
i
ü
e
p
ş
i
n
o
a
e
a
y
r
i
y
a
ı
o
n
a
o
y
ı
r
n
e
a
r
i
i
a
s
e
e
ı
y
t
e
o
k
z
a
n
m
a
e
a
a
o
a
ı
a
y
z
n
a
i
y
u
y
e
a
s
n
ı
i
ş
n
n
m
L
k
n
n
e
e
U
n
i
A
h
n
l
s
n
e
a
n
l
n
n
l
e
a
i
ş
i
n
fi
e
i
a
k
i
a
p
t
e
r
ı
n
ı
ı
ü
y
y
r
a
u
e
l
k
ı
e
b
ı
a
k
e
b
k
a
a
n
e
a
y
l
n
y
i
ı
n
i
l
k
i
k
r
i
ü
i
e
a
a
e
n
e
ö
a
ü
ö
e
u
n
R
i
e
s
u
b
a
ü
a
e
n
r
i
U
k
r
a
e
k
ı
s
i
n
b
e
e
r
n
o
e
e
n
e
e
'
ü
u
r
k
p
r
e
a
o
i
e
n
n
k
a
e
o
s
k
u
ş
y
o
78 - Eğer ma t ğın t m li ps k l ji se ve eğer ps k l ji k ş l rin z hi l r ne
ma sus id alar ha kı da sa, o ha de ma tık da sü je tif id ala dan m re tep ya
da o lar ha kı da o m l dır. F kat öze li le ari m t ğin aş kâr kı d ğı gibi, ma tık ob-
je tif ka ra lar ha kı d dır. “her şey ö ne l ğin iç ne do ru yo dan çı mı tır.” (r vi-
ew p9) Su je tif id ala la o je tif d şü c ler ar sı d ki a rım esa tır. Ke d ni öz-
nel id al rın b l mi ol rak k nu la d ran ps k l j nin b l me z min te kil eden
ma tık ve m t m tik gibi ala lar için t mel o d ğ nu i dia eden ps k l jizm, man-
tık ve m t m t ği bu yo la ö nel bir k ra t re b rü dü d ğü den d l yı açı ça ha-
t l dır.
81 - Ps k l jizm do r luk, öne me, t ori, d şü ce vs. gibi ka ra l rın k ke le-
r nin b li le m s ni o l rın g re ç le di m si le k rı tı ma t dır.
Fr g ye göre ps k l ji, ö nel id alar ç lı m sı o m nın yanı sıra, ke d ni bu
id al rın k ke l r ni n de sel y s lar uy rı ca ara tı m ya ad mı tır. Ps k l ji ide-
al rın n de sel açı l m sı ise eğer, ma t ğın y s l rı g re ç le di m ye ili ki dir.
(d ğer bir d yi le g re ç le di me ma tı sal z mi de olur, n de sel d ğil; n den-
se lik bir şe dir, g re ç le di me ba ka bir şey) G re ç le di me ve n de se lik
bi bi l ri den t m men ayrı yasa tü l ri o m l r na ra men ps k l jizm ma tık ya-
s l r nı n de sel y s lar ol rak b ti ler.

“bir id anın or j n nin ta v r ni asla bir t nım ol rak a m y lım, ya da ke d l rin-
de onun için k nıt olan bir öne m nin b li ci de olur hale ge d ğ miz me tal ve -
zi sel k şu l rın açı l m s nı. Bir öne me d şü ce ol b lir ve y n den do ru ol bi-
lir; asla bu iki şeyi bi b r ne k rı tı m y lım.” (FA p.vi)
E p rizm Ha kı da:
KN LE GE
22 - Ps k l jizm, a p ri min ve n t r li min b tün s r l rı a p rik doğa b l mi-
nin ka s m na i di g yen ta rı dan li l nip b y mü tür. Fr g nin d n mi için
ps k l ji me ba l ca e sal John St art Mill a p ri mi gö t r l b li di. (n den?, na-
23
a
i
a
m
k
a
k
e
e
r
i
l
i
ı
E
a
O
h
n
o
n
e
ı
r
i
a
W
E
’
o
e
e
e
p
e
i
i
o
e
v
a
o
o
z
n
a
r
e
a
D
e
o
o
b
e
ö
l
m
k
e
n
n
y
ı
a
a
n
a
k
k
n
e
n
ş
n
i
a
e
i
a
i
i
ş
e
n
ı
i
i
n
a
ı
i
i
m
i
e
a
k
a
C
k
ğ
k
e
e
k
o
r
l
r
a
a
a
n
o
u
i
n
k
n
e
O
e
i
m
k
a
e
a
a
z
r
i
l
s
e
a
a
a
ı
e
O
e
y
i
ı
n
z
n
a
i
n
z
b
a
e
n
o
v
a
r
r
ş
r
i
k
r
n
k
a
o
a
r
e
m
e
e
e
a
ü
o
l
u
m
a
r
e
ü
a
n
a
y
r
n
ş
e
l
fi
a
e
n
a
z
z
k
ı
n
n
k
z
a
i
r
k
a
ı
e
n
e
n
l
e
ş
l
ü
ü
e
n
i
a
l
n
m
t
a
ü
y
a
n
e
a
n
i
u
a
ü
B
e
o
ı
ü
i
a
a
u
i
i
n
o
l
n
z
a
ü
ş
a
n
o
e
b
l
i
a
a
i
ş
r
u
ğ
a
r
o
d
a
k
k
r
ş
i
e
a
a
ğ
i
o
ü
a
e
s
i
k
y
e
k
i
m
n
n
v
e
a
e
e
i
i
l
e
l
e
a
i
e
l
i
i
r
m
B
e
i
n
ı
o
n
i
e
r
i
e
i
a
ş
'
o
r
r
s
C
o
i
o
k
a
i
e
İ
n
n
e
o
ö
n
ö
e
i
ü
e
i
ğ
ş
i
ş
n
e
o
n
i
e
e
n
i
n
n
k
t
ş
o
i
n
i
e
n
a
e
l
fi
sıl?) Fr g nin ps k l ji me sa d r s nın ba l mı a p rist d şü c nin çok daha ge-
niş bir al n na e t ği de a p rist dil l zo r nın Fr g nin ele t r l r ne ka şı ta rı
kr tik hale ge di. Çü kü söz k n su l zo ar için bir ya da ba lı b lu du l rı a pi-
rist g l nek, d ğer ya da ke d l r nin de içi de b lu d ğu yeni bir fe s fe ya ma
ç ş d nin, an l tik dil fe s f s nin k r cu b b sı s y lan Fr g nin tüm ç lı m l r na
y yı mış bir m n fe to n t l ği t ş yan kö lü re di va dı. N t kim a p rik ya l şım
Fr ge t r fı dan öze li le ma tık, m t m tik k n l rı da her ne k dar açı ça red-
d di miş ise de ke d si den so r ki an l tik fe s f nin pek çok ç lı m sı da a pi-
ri min, n t r li min ve ha ta ps k l ji min e k li o mu tur. Bu d rum, Fr ge ve Hus-
se ’in b tün sert ele t r l r ne ra men ps k l ji min it bar k za m ya d vam e t ği
b ç mi de ok n b lir e be te.
23 - A p ri min y n den uy n ş nın öne li bir aş m sı ol rak Ru se 'ın ide-
aliz den va g ç şi gö t r l b lir. Ge çe ten de bu yol a r mı d n min tüm V y na
çe r si d ş nü l r ni d ri den e k l mi tir. İki ci dü ya s v şı so r sı a p rizm
an l tik fe s fe üz ri de yine p p le l ğ ni sü dü müş, sö g l mi Q ine b tün bi gi-
nin be nin iç b ğı tı b çi l ri de t me l n b l c ğ ni öne sü mü tür. Geç d nem
Wit gen t in ise ma t ğın t me l r ni li g i tik pr ti le de ar mış, Se lars ise d lin
ma t ğ nı da r nı çı ps k l ji ç lı m l rı la ili k le di m yi d n mi tir.
24 - An l tik l zo rın ke di g rü l r ni ps k l jik ol rak n t l me ten i t na
e miş o m l rı ps k l jik ya l ş mın k bul ed l mez ol şu dan z y de ps k l ji min
kötü şö r ti den k çı m l rı la al k lı mış gibi g z k yor. Ya l şı l r nın m h ye-
ti k n su da açık o ma la be ki bir i ti na s y l b lecek Q ine bile b zen bu t rim-
den ür mü tür. N t kim, Epi t m logy N t r l zed m k l si ilk y yı la d ğı da
me cut olan Psy h l gism D fe ded alt ba l ğı daha so ra y yı la mış ve s yon-
la da atı mı tır.
24 – Yine de Fr g den so ra tüm an l tik l zo rın a p ri me s rı mış o du-
ğ nu sö l mek açık bir m b l ğ ya dü mek olu du. Sö g l mi Po per Fr g yi ta-
kip ed rek a p ri mi ve b nu la b ğı t lı n t r li mi ve ps k l ji mi re d der.
24
a
e
t
z
u
e
i
r
e
i
r
v
a
o
l
i
n
v
m
i
t
l
i
e
l
ı
e
i
u
n
e
e
y
m
e
ı
k
a
h
l
a
ü
s
l
y
a
a
e
n
a
i
e
ü
l
e
e
a
i
’
ü
ş
e
ı
ş
n
a
ü
n
z
z
m
a
v
a
l
fi
u
i
a
a
i
e
o
z
a
e
r
a
i
t
c
i
i
e
i
i
e
ş
z
i
e
i
n
i
fl
n
e
a
o
o
o
i
’
s
n
a
l
e
n
n
n
o
ş
o
o
l
i
i
n
n
ı
i
s
l
k
i
i
l
z
n
k
i
e
e
i
e
o
e
a
m
t
t
e
u
ü
m
i
n
n
e
o
a
n
i
k
e
i
e
e
n
o
a
i
a
a
y
s
e
l
i
n
n
i
n
l
a
o
a
ı
e
i
u
i
ı
n
a
ö
l
ı
e
n
ğ
o
ş
ı
a
e
ü
a
ı
ı
t
o
a
u
i
o
a
ı
i
ş
fi
e
i
a
s
u
a
r
a
r
e
e
a
o
fi
z
a
i
a
n
e
s
y
o
i
a
i
n
k
i
ş
ı
l
y
ş
fl
e
k
i
a
m
i
a
ğ
u
fl
a
o
fi
a
a
e
a
t
a
s
n
ş
i
u
a
i
o
r
o
ş
ü
i
ı
ı
e
ı
o
i
a
l
o
a
d
i
a
e
n
z
o
e
i
r
fl
r
a
l
u
i
z
n
m
ö
e
a
e
u
a
ı
a
a
e
ü
i
k
r
i
ş
n
r
u
n
n
n
a
i
a
ü
e
a
m
e
r
'
u
z
y

Özdeşlik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Özdeşlik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

23.10.

Frege Pr ces ing

FREGE AND PS CHO GISM Jonathan C hen

T nı lar d ima “a=b” b ç m ne u gun ol rak k r lu lar. T nım öne m si de ba-

ğı tı “=“ o d ğ na göre t n mın bir bir ö de lik if d si o d ğ nu sö l y b l riz. An-

cak t nı lar “a=a” b ç mi de bir t t l jik if de o ma tan da ib ret d ği di ler. T nı-

mın b l ş ni d r mu da olan ka ra lar “a” ve “b” gibi ayrı ka ra la dır. T nım bu

iki ayrı ka ram ar sı da bir ö de l ği bi d rir. “a=a” fo mu da bir t nım, b çi sel

ol rak her ne k dar m ke mel olsa da bi gi v r ci d ği dir. D mek ki tam a l mı la

na ba l dır. Ya da te si den sö l yecek olu sak, ö de lik if d l r nin bi gi v r c li-

T nım k n su s d ce ma tık ve fe s f yi d ğil, tüm t ori b çi l r ni i g le di-

ren bir m s l dir. Çü kü tüm t ori b çi l ri ke d ne özgü t nı la mış ka ra lar

ağı üz r ne bina olur. O ha de ma tı sal ve fe s aç dan t n mın i k n nın o t dan

kal m sı ak d mik ve b li sel tüm t or l rin ol n ğ nın o t dan kal m sı a l m na

için ya d ğı ele t r de, n r si?) ö de lik if d l r nin bi gi v r ci o m l r nın da ol na-

ğı o t dan ka k ca tır. Şu ha de t nı lar ya lı lık ya da sa m lık o m nın öt s ne

g ç m y ce le dir. Ps k l jik ya l şım tam da bunu y par.

Dü y nın bi b ri den ayrı t kil ne ne ve o g l rı z hi de ayrı id alar ol rak

bir ka r ma iş ret e m si g r kir. Bi b ri den ayrı id alar, ka la l rı aynı bile olsa,

ayrı ka ra lar d me tir. O ha de, bi b ri den ayrı ne n ler ve bu l rın te s li olan

miz ol na sız hale g l ce tir.

ayı ke d si le m se ma kı d ğ nı i dia ed ce sek eğer, ö de lik if d l r nin bi gi

v r c l ği den ba se m y c ğiz d me tir. Ö de lik a=a fo mu da bir t t l jik ifa-

d den ib ret ol ca tır.

Oysa ne bir t nım a tı da bir ar ya g t ri miş id al rın ö de l ği den, ne de öz-

de lik if d l r nin bi gi v r c l ği den va g ç b l y ruz.

den Fr ge, ö de li le i g li s ru tu m sı da di k t ni eşi lik ka r m na y ne t yor.

Ö de l ği eşi lik v s t sı la öne s r y ruz. Peki eşi lik b ğı t sı iş re ler ar sı da mı

yo sa bu iş re l rin t k bül e t ği ne n ler ar sı da mı k r lur?

Eşi l ğin iş re ler ar sı d ki bir b ğı tı o d ğ nu va s y lım. “a=b” gibi bir eşit-

lar. Oysa ö de lik s d ce tek bir ş yin ke d s ne ka şı d r m dur ve bir şey s d ce

ke d si le ö deş ol b lir. A r lık ve ö de lik bi li te mü kün ol m y c ğı dan,

eşi l ğin iş re ler ar sı d ki bir b ğı tı o m sı h li de tüm ö de lik if d l ri ya lış

Eşi l ğin iş re l rin t k bül e t ği ne n ler ar sı da k ru muş b ğı tı o d ğ nu

va s y lım. Eşi lik bu ş ki de alı d ğı da “a=b” if d si, “a=a” if d si den fa l sı ol-

m y cak, her ik si de bir ş yin ke d si le ö de l ğ ni if de e me ten ib ret hale ge-

l ce tir. Eşi lik b ğı t l r nın t t l ji fo m na i di ge m si le tüm bi gi v r c lik im-

Eşi l ğin iş re ler ar sı da bir b ğı tı ol rak va s yı m sı açı ça ya lış s nu l ra

g t rü ken, ne n ler ar sı d ki bir b ğı tı s yı m sı da ö de lik if d l r nin bi gi

Fr ge bu a m za ç z mü sö cü l rin a lam ve y n ti l r ni bi b ri den far lı

ki bir b ğı tı ol rak b li le ken, d ğer ya dan “a=b” if d si le “a=a” if d si ar sın-

Yö l tim dış dü y da sö c ğe ka ş lık g len ne n dir. Aynı ne n ye yö l tim-

a la l r nın da aynı o d ğu a l m na ge mez. Aynı ne n nin ayrı a la l rı ol b lir,

ne n nin ke d si le ö deş o m sı a la l r nın da eşit o m sı g re t ği a l m na

ge mez. Fr g ye göre, bir iş r tin a l mı yö l ti de b lu d ğu şe den ib ret de-

ği dir. Yö l t min y n s ra a lam, bir t s rım b ç m ni de iç rir. (Fr ge:1892, 158)

Ne n ler bu t s rım b ç mi ce sa la mış bir a lam ba l mı a tı da s n lur. Bu

yü den aynı ne n ye iş ret eden, yö l t mi aynı olan “a” ve “b”nin a la l r nın

far lı o m sı mü kü dür. “S bah yı d zı” ve “a şam yı d zı” if d l r nin her ik si de

A lam ve yö l tim a r mı, “a=a” ve “a=b” if d l r nin a la l r nın bi b ri den

far lı o m s nın i k n nı te lim eder. Bu iki if d nin bi gi d ğe l ri b k mı dan

far lı o m l rı ö de lik if d l r nin bi gi v r c l ğ ni ol na lı k lar.

A lam ve ne ne ili k si de, bir ne ne bi den çok a lam t ş y b lir. “bir iş r te

ba k s nı ki d ği dir. şü h siz ki n t c si de, aynı a lam ile ili k le miş id ala da

her bir a lam da bi den fa la id aya t k bül eder.

Fr g nin ç z mü ps k l ji min ne n l ri ve ka ra l rı id alar s yan ön k bul-

l ri z m ni de ol na lı d ği dir. (11) Söz k n su ön k bu le den h r ke le, aynı

ne n ye yö l ti de b l nan iş re l rin a la l rı da bir aynı o m l dır. Bu ha de

bi gi v r ci ö de lik if d l r nin i k nı o t dan ka kar. Bö l ce ba ta t nım me hu-

m nun ve b nu la bi li te tüm t ori ol na l r nın altı oyu muş olur.

İd alar mü f rit z hi l re ma su tur ve ö ne dir. Yö l tim sö c ğün zik dün-

y da ka ş lık ge d ği ne n dir, ne ne dir. A lam mü f rit z hi l re ma sus d ği dir,

ö nel d ği dir. A lam zik dü y da d ği dir, a cak yine de ne ne dir. Fr ge a la-