Μέθοδοι Προπαγάνδας του Ριζοσπαστικού Ισλάμ στα ΜΜΕ και το Διαδίκτυο.

Αργυρώ Κατωπόδη, Εκπαιδευτικός Δ.Ε., Εκπαιδευτική και Επαγγελματική Σύμβουλος, ΜΑ

Συμβουλευτικής, MSc Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων.
Γεώργιος Κυριάκος Φράγκος, BA Διεθνείς Σχέσεις και Διεθνείς Οργανισμοί, MSc Γεωπολιτική
και Γεωστρατηγική, Ερευνητής Παντείου Πανεπιστημίου.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

Κεφάλαιο Πρώτο
Αίτια και Συνέπειες του Φαινομένου της Ριζοσπαστικοποίησης.

Κεφάλαιο Δεύτερο
Μέθοδοι Προπαγάνδας-Ψυχολογική Επίδραση.

Κεφάλαιο Τρίτο
Τρόποι Επίλυσης Μέσω της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας.

Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Βιογραφικά
 Περίληψη
Η ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση ανηλίκων, που έχει ως συνέπεια τη στρατολόγηση μελών διαφόρων κοινωνικών
ομάδων σε τρομοκρατικές οργανώσεις, είναι ένα σοβαρό πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η Ευρώπη στον
21ο αιώνα, διότι αποτελεί μια ασύμμετρη απειλή για την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή των ευρωπαϊκών
χωρών. Το ερευνητικό ερώτημα που τίθεται είναι: «Γιατί υπάρχει αυτό το πρόβλημα και πώς μπορεί να λυθεί». Η
εισήγηση θα αποτελείται από κεφάλαια που παρουσιάζουν και αναλύουν τα αίτια και τις συνέπειες αυτού του
φαινομένου, τις μεθόδους προπαγάνδας, την ψυχολογική επίδραση στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, πού στοχεύει
αυτή η προπαγάνδα και τρόπους πρόληψης του προβλήματος. Η θεματολογία της εισήγησης αφορά τα ΜΜΕ και
Σύγχρονα Κοινωνικά Φαινόμενα. Η έρευνα αντλήθηκε από ανοιχτές πηγές.

Λέξεις-κλειδιά: ριζοσπαστικοποίηση, Ισλάμ, προπαγάνδα, διαδίκτυο, τρομοκρατία, ψυχολογία.

Abstract
Islamic radicalization of minors resulting in the recruitment of members of various social groups to terrorist
organizations is a serious problem which Europe faces in the 21st century. Islamic radicalization of minors is an
asymmetrical threat to the security and social cohesion of European countries. The research question is: "How this
problem grow and how it can be solved". The presentation includes chapters of presenting and analyzing the causes
and consequences of this phenomenon, propaganda methods, psychological impact on vulnerable social groups
targeted by this propaganda and ways of preventing the problem. The subject of the paper is about Media and
Contemporary Social Phenomena. The survey was drawn from open sources.

Keywords: radicalization, Islam, propaganda, internet, terrorism, psychology.

Εισαγωγή
Η ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση ανηλίκων είναι ένα σύγχρονο πρόβλημα της Ευρώπης, το οποίο απειλεί όχι μόνο
την ευρωπαϊκή ασφάλεια αλλά και την κοινωνική συνοχή πολλών χωρών. Σε αυτό το πρόβλημα ασφάλειας κατέχει
σημαντικό ρόλο η προπαγάνδα και η ψυχολογική επίδραση μέσω των ΜΜΕ και του διαδικτύου, γεγονός που χρήζει
ανάλυσης και προβληματισμού. Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση και η ανάλυση των μεθόδων
προπαγάνδας και της χρήσης ψυχολογικών μέσων από ριζοσπαστικές ομάδες Ισλαμιστών (δηλαδή τρομοκρατικές
οργανώσεις) μέσω των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και του διαδικτύου, προκειμένου να στρατολογήσουν πολίτες
χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον οι τρόποι προπαγάνδας, και γενικότερα η ψυχολογική επίδραση, που
χρησιμοποιείται από τρομοκρατικές οργανώσεις (ISIS/Daesh - Al Qaeda), κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
(social media), για τη στρατολόγηση ανηλίκων ευρωπαίων πολιτών (ειδικότερα μετανάστες δεύτερης και τρίτης
γενεάς), οι οποίοι είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένοι και οικονομικά εξαθλιωμένοι.

Τα τελευταία χρόνια υπήρξε ένα πρωτόγνωρο κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων στην Ευρώπη. Βέβαια η
τρομοκρατία δεν είναι καινούργια υπόθεση για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, εδώ και δεκαετίες ευρωπαϊκές χώρες
ταλανίζονται από τρομοκρατικές οργανώσεις. Το καινούργιο στην περίπτωση αυτού του κύματος επιθέσεων είναι η
μέθοδος. Πληθαίνουν ολοένα και περισσότερο οι περιπτώσεις ανήλικων που σχεδιάζουν και αποπειρώνται
τρομοκρατικά χτυπήματα στην Ευρώπη. Τυφλά χτυπήματα, με οποιοδήποτε μέσο, χωρίς υλικοτεχνικές δυσκολίες,
οπουδήποτε και από άτομα που δεν ανήκουν απαραίτητα στην οργάνωση ή είναι υπεράνω υποψίας. Αυτή η
καινούργια μέθοδος καθιστά την αποτροπή τρομοκρατικών επιθέσεων ως ένα βαθμό ανέφικτη και κατά επέκταση
ακόμα πιο δύσκολη την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Αν συνυπολογίσουμε τη σταδιακή υποχώρηση του
Ισλαμικού Κράτους μέσα στον επόμενο χρόνο, γεγονός που πιθανότατα θα το οδηγήσει σε μια πιο ακραία
συμπεριφορά σε όλα τα επίπεδα, και την επιστροφή πολλών ευρωπαίων τζιχαντιστών στις πατρίδες τους τότε είναι
δεδομένο πως η Ευρώπη στο μέλλον θα αντιμετωπίσει επικίνδυνες καταστάσεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του προβλήματος είναι η τρομοκρατική δράση ενός 12χρόνου Γερμανού
υπηκόου (ιρακινής καταγωγής) που συνελήφθη στις 26/11/2016 στη Δυτική Γερμανία για απόπειρα βομβιστικής
επίθεσης. Ο ίδιος ανήλικος συνελήφθη ξανά στις 05/12/2016, πάλι για απόπειρα βομβιστικής επίθεσης. 1 Μερικούς
μήνες νωρίτερα, συνελήφθησαν δύο έφηβοι (ηλικίες 15 και 17 ετών) στην βορειοδυτική Βαυαρία για σχεδιασμό
τρομοκρατικής επίθεσης.2 Στο σπίτι τους βρέθηκαν σημαίες και προπαγανδιστικό υλικό του Ισλαμικού Κράτους.
Παρόμοια περιστατικά έχουν παρουσιασθεί και σε άλλες χώρες μέσα στο 2016, όπως η Γαλλία με 3 συλλήψεις
ανηλίκων (15 ετών) το Σεπτέμβριο, στην Αυστρία με 4 συλλήψεις (16 ετών) το Μάϊο αλλά και στην Αυστραλία με
2 συλλήψεις (16 ετών) τον Οκτώβριο. 3 Όλοι τους συνελήφθησαν για σχεδιασμό τρομοκρατικής επίθεσης με βόμβες
ή μαχαίρια. Οι ανήλικοι αυτοί δεν δρουν από μόνοι τους αλλά στρατολογούνται. Και ιδιαίτερα οι ανήλικοι
ασυνόδευτοι πρόσφυγες είναι ευάλωτοι σε αυτήν την ρητορική. Έκθεση που εκπονήθηκε από κοινού με το Κέντρο
Πληροφόρησης και Κατανόησης Εξτρεμισμού, την Γερμανική Ομοσπονδιακή Αστυνομία και την Εθνική Υπηρεσία
Ασφάλειας (BfV) καταδεικνύει ότι το 7% του συνόλου των Γερμανών τρομοκρατών που διέφυγαν από το Ιράκ και
τη Συρία είναι ανήλικοι.4

Κεφάλαιο Πρώτο
Αίτια και Συνέπειες του Φαινομένου της Ριζοσπαστικοποίησης.
Η βασικότερη αιτία της ριζοσπαστικοποίησης και κατά επέκταση της στρατολόγησης σε τρομοκρατικές ομάδες
είναι ότι τα νέα άτομα, που είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένα, οικονομικά εξαθλιωμένα και χωρίς γονέα ή
κηδεμόνα, αναπτύσσουν μια αίσθηση ότι ανήκουν σε ένα σύνολο το οποίο τους αποδέχεται όπως ακριβώς είναι και
έτσι αποκτούν μια κοινή ταυτότητα με τα υπόλοιπα μέλη γεγονός που δημιουργεί ένα ενοποιητικό περιβάλλον εντός
της ομάδας. Η ιδεολογία της ομάδας, η οποία βασίζεται στην πίστη άρα δεν μπορεί να διαψευσθεί με επιχειρήματα,
δικαιολογεί τη δραστηριότητα της και μετασχηματίζεται σε ηθικό κώδικα για τα μέλη. Επίσης τα μέλη αποκτούν
ένα ανώτερο νόημα στη ζωή τους (η θυσία για το μεγαλείο του Θεού-Αλλάχ), αυτή η συνέπεια είναι εξαιρετικά
σημαντική. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν και υλικά ανταλλάγματα όπως τρόφιμα, ρούχα και λεφτά.

Μια άλλη σημαντική συνέπεια είναι ένα κλίμα γενικευμένου τρόμου και ξενοφοβίας που έχει δημιουργηθεί από τις
τρομοκρατικές επιθέσεις των τελευταίων ετών. Αυτό το κλίμα έχει ως συνέπεια τη δημιουργία μιας «αμοιβαίας
ριζοσπαστικοποίησης», επίσης γνωστή και ως «σωρευτικός εξτρεμισμός». 5 Η αμοιβαία ριζοσπαστικοποίηση
συμβαίνει όταν ακροδεξιές ομάδες και οργανώσεις εξτρεμιστών ισλαμιστών «τρέφονται» η μια από την άλλη,
δηλαδή όταν χρησιμοποιούν η μια τις δράσεις της άλλης προκειμένου να στηρίξουν την επιχειρηματολογία τους
έχοντας ως αποτέλεσμα την κλιμάκωση της βίας ενάντια σε αυτό που κάθε ομάδα αντιλαμβάνεται σαν το «άλλο». 6
Μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα την αμοιβαία ριζοσπαστικοποίηση όταν εξετάζουμε τη στάση της κάθε
ομάδας απέναντι στους πρόσφυγες. Και οι ισλαμιστικές εξτρεμιστικές ομάδες και οι ακροδεξιές επωφελούνται από
1
Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
2
Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
3
Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
4
Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
5
Φράγκος, Γ. (2017). «Ο φαύλος κύκλος της «αμοιβαίας ριζοσπαστικοποίησης». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
6
Φράγκος, Γ. (2017). «Ο φαύλος κύκλος της «αμοιβαίας ριζοσπαστικοποίησης». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
τη θεωρία πως «οι πρόσφυγες είναι τρομοκράτες». Για τους ισλαμιστές εξτρεμιστές, οι πρόσφυγες είναι προδότες
επειδή φεύγουν από μια μουσουλμανική χώρα ή το ISIS, γενικότερα από την «Dar al-Islam» (μουσουλμανικές
επικράτειες) για να ξεφύγουν στην «Dar Al-kufr» ή «γη των απίστων». Το Ισλαμικό Κράτος υποστηρίζει την
τιμωρία και την κακοποίηση των προδοτών που έχουν εγκαταλείψει το «χαλιφάτο». Τυχόν πρόσφυγες παγιδευμένοι
σε χώρες υποδοχής και εξαντλημένοι από του πολιτικούς θεσμούς που αδυνατούν να τους προστατεύσουν, αξίζουν
αυτήν την μεταχείριση σύμφωνα με τους εξτρεμιστές.

Από την άλλη πλευρά οι ακροδεξιές ομάδες χρησιμοποιούν το προπαγανδιστικό υλικό του ISIS, το οποίο μπορεί να
απεικονίζει παιδιά να διαπράττουν αποκεφαλισμούς ή γυναίκες που κακοποιούνται, για να δικαιολογήσει γιατί όλοι
οι πρόσφυγες ανεξαιρέτως δεν είναι ευπρόσδεκτοι και πρέπει να τους εκδιώκουμε. Οι συνέπειες της δράσης αυτής
είναι η δημιουργία ενός κλίματος Ισλαμοφοβίας και ρατσισμού στην Ευρώπη. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βίαιες
διαμαρτυρίες εναντίον μεταναστών και προσφύγων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επίθεση σε ισλαμικό
κέντρο στη Ζυρίχη στις 19 Δεκεμβρίου του 2016, το οποίο ήρθε λίγο μετά την επίθεση στο Βερολίνο. Αυτόπτες
μάρτυρες ανέφεραν ότι ο δράστης φώναξε για εκείνους που ήταν μέσα «να πάνε από εκεί που ήρθαν» πριν
ξεκινήσει να πυροβολεί.7 Επιπροσθέτως, κάθε πράξη βίας κατά των προσφύγων από ακροδεξιές ομάδες,
χρησιμοποιείται από εξτρεμιστές ισλαμιστές ως επιχείρημα για όποιους φύγουν από το «χαλιφάτο» ότι δεν θα έχουν
την προστασία που ελπίζουν από τις χώρες της Δύσης. Αυτό ενισχύει τα επικοινωνιακά εργαλεία των εξτρεμιστών
εκατέρωθεν, προκειμένου να προωθήσουν την ιδεολογία τους. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πρόσφυγες συνδέονται
ή κατηγορούνται για εγκλήματα που δεν έχουν διαπράξει.

Σημαίνοντα ρόλο σε αυτή την κατάσταση έχει και η σύγχρονη μορφή τρομοκρατίας, η τρομοκρατία των
«μοναχικών λύκων» με μικρής κλίμακας αλλά μεγάλης συχνότητας τρομοκρατικά χτυπήματα «τυφλής βίας». «Οι
μοναχικοί λύκοι» είναι τρομοκράτες που δεν βρίσκονται σε κάποιο συγκεκριμένο πυρήνα τρομοκρατικής
οργάνωσης αλλά δρουν ανεξάρτητα και αυτοβούλως. 8 Αυτού του είδους η τρομοκρατία μπορεί να μην έχει πολλούς
νεκρούς και περίπλοκο σχεδιασμό όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους το 2001 και στο
μετρό της Μαδρίτης το 2004, αλλά αυτό που την κάνει πρωτόγνωρη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και ιδιαίτερα
επικίνδυνη είναι η συχνότητα και η χαμηλή δυσκολία οργάνωσης των επιθέσεων. 9 Συχνές μικρές επιθέσεις, χωρίς
την δυνατότητα καταστολής, σε ολόκληρη την Ευρώπη είναι αυτό που μπορεί να πυροδοτήσει την έξαρση της
ξενοφοβίας, διότι πλέον θα είναι καθημερινός φόβος για τον μέσο Ευρωπαίο μια τρομοκρατική επίθεση
εξτρεμιστών μουσουλμάνων.

Η κατηγορία τρομοκρατών των «μοναχικών λύκων» είναι μια ασύμμετρη απειλή η οποία διαχέει τις τρομοκρατικές
δράσεις από τις παραδοσιακές δομές (τρομοκρατικές οργανώσεις ή κατά τόπους πυρήνες) προς σε οποιονδήποτε
έχει την βούληση να το κάνει. 10 Αυτή η διάχυση επιτυγχάνεται κυρίως μέσω του διαδικτύου, των social media και
περιοδικών όπως το Dabiq.11 Μπορεί οι «μοναχικοί λύκοι» να μην διαθέτουν την εμπειρία ή την γνώση των
στελεχών τρομοκρατικών οργανώσεων αλλά η υλικοτεχνική δυσκολία πολλών επιθέσεων ήταν μηδαμινή (επιθέσεις

7
Φράγκος, Γ. (2017). «Ο φαύλος κύκλος της «αμοιβαίας ριζοσπαστικοποίησης». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
8
Chasdi, R. (2017). «Lone Wolf Terrorism: Beyond the Quest for Personality Type Congruence - Foreign Policy
Blog»s. [Online] Foreign Policy Blogs. Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://foreignpolicyblogs.com/2017/02/13/lone-
wolf-terrorism/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
9
Byman, D. (2017). «How to hunt a lone wolf: Countering terrorists who act on their own». Brookings.
Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.brookings.edu/opinions/how-to-hunt-a-lone-wolf-countering-terrorists-
who-act-on-their-own/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
10
Chasdi, R. (2017). «Lone Wolf Terrorism: Beyond the Quest for Personality Type Congruence - Foreign Policy
Blog»s. [Online] Foreign Policy Blogs. Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://foreignpolicyblogs.com/2017/02/13/lone-
wolf-terrorism/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
11
Φράγκος, Γ. (2017). «Εφιάλτες ξύπνησε η τρομοκρατική επίθεση στο Λούβρο». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
με μαχαίρια ή αυτοκίνητα), τακτική η οποία μετατρέπει αυτό το μειονέκτημα τους σε πλεονέκτημα (πιο εύκολα
στην εκτέλεση και πιο δύσκολα στην αποσόβησή τους). 12 Αυτοί οι «ερασιτέχνες» τρομοκράτες είναι κυρίως
μουσουλμάνοι πολίτες που είναι οικονομικά εξαθλιωμένοι και κοινωνικά περιθωριοποιημένοι. Τα ευρωπαϊκά κράτη
δεν θα πρέπει να εφησυχάζονται μόνο με μέτρα καταστολής αλλά να προσπαθούν να μειώσουν τα κοινωνικά
χάσματα και να εντάξουν στον κοινωνικό ιστό περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων, από τις οποίες προέρχονται
κυρίως οι τρομοκράτες.

Την ήδη επικίνδυνη κατάσταση δυσχεραίνει η φυγή πολλών μη Αράβων στρατιωτών του Ισλαμικού Κράτους από
την Μέση Ανατολή, ύστερα από την ήττα του, και η επιστροφή τους πίσω στις εστίες στους. Εκτιμάται πως μόνο
από την Γαλλία, περίπου 700 άνθρωποι έχουν ενταχθεί σαν στρατιώτες στο Ισλαμικό Κράτος κατά το 2014 και
βρίσκονται στη Μέση Ανατολή. Οι αριθμοί είναι εξίσου μεγάλοι και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως το Ηνωμένο
Βασίλειο (500), η Γερμανία (300), το Βέλγιο (250) και η Ολλανδία (120).13

Κεφάλαιο Δεύτερο
Μέθοδοι Προπαγάνδας-Ψυχολογική Επίδραση.
Οι τρείς κυριότεροι χώροι στρατολόγησης ανηλίκων από ισλαμιστές τρομοκράτες στην Ευρώπη είναι οι εξής:
διαδίκτυο, χώροι θρησκευτικής λατρείας (τζαμιά) και χώροι κράτησης (προσφυγικά campus, φυλακές κ.α.). Οι
χώροι θρησκευτικής λατρείας είναι ιδανικοί για την στρατολόγηση διότι εκεί συρρέουν μουσουλμάνοι (το κύριο
κριτήριο για την στρατολόγηση εφόσον μιλάμε για ισλαμική τρομοκρατία), δεν ελέγχονται όπως άλλοι δημόσιοι
χώροι και είναι εύκολο να εξαπολύσει οποιοσδήποτε εξτρεμιστική ρητορεία προκειμένου να στρατολογήσει νέους
τρομοκράτες. Σε έκθεση του, το Σεπτέμβριο του 2016, το Γερμανικό Υπουργείο Εσωτερικών υποστήριξε πως
εντοπίστηκαν πάνω από 340 περιπτώσεις ριζοσπαστών ιεροκηρύκων με επαφές στις προσφυγικές κοινότητες. 14
Στους χώρους κράτησης και ιδίως στις φυλακές είναι ιδανική η στρατολόγηση διότι εκεί βρίσκονται μουσουλμάνοι
που είναι οικονομικά εξαθλιωμένοι, κοινωνικά περιθωριοποιημένοι και αρκετοί έχουν τάση προς την
παραβατικότητα, γεγονός που ισχύει και για τους άλλους δύο χώρους. Πολλές περιπτώσεις «μοναχικών λύκων»
ήταν πρώην τρόφιμοι σωφρονιστικών καταστημάτων, οι οποίες όμως αφορούσαν κυρίως ενήλικες πολίτες. Ο πιο
επικίνδυνος χώρος στρατολόγησης, με τον οποίο θα ασχοληθεί η εργασία, είναι το διαδίκτυο (και σε μικρότερο
βαθμό τα ΜΜΕ). Και αυτό διότι είναι ανέφικτο να ελεγχθεί λόγω της δομής του. 15

Το διαδίκτυο και γενικότερα ο κυβερνοχώρος είναι ένα περιβάλλον χωρίς σύνορα και δικλείδες ασφαλείας, ένας
χώρος όπου ενδείκνυται για να βρίσκουν οι τρομοκράτες πόρους, να κάνουν προπαγάνδα, στρατολόγηση και να
ξεκινήσουν επιθέσεις εναντίον στόχων σε όλο τον κόσμο. 16 Τα μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής

12
Byman, D. (2017). «How to hunt a lone wolf: Countering terrorists who act on their own». Brookings.
Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.brookings.edu/opinions/how-to-hunt-a-lone-wolf-countering-terrorists-
who-act-on-their-own/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
13
Φράγκος, Γ. (2017). Οι «μοναχικοί λύκοι» πληγώνουν την Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
14
Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
15
Rose, S. (2014). «The Isis propaganda war: a hi-tech media jihad». Τhe Guardian. Ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://www.theguardian.com/world/2014/oct/07/isis-media-machine-propaganda-war. [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].
16
Rose, S. (2014). «The Isis propaganda war: a hi-tech media jihad». Τhe Guardian. Ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://www.theguardian.com/world/2014/oct/07/isis-media-machine-propaganda-war. [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].
δικτύωσης αποτελούν βασικό εργαλείο της σύγχρονης τρομοκρατίας. 17 Σε αυτές τις πλατφόρμες επιτρέπεται στους
τρομοκράτες να επικοινωνούν, να προπαγανδίζουν και να στρατολογούν νέους ανθρώπους. Ο Brian Jenkins,
αναλυτής σε θέματα τρομοκρατίας, επισημάνει τα εξής: "Οι τρομοκρατικές επιθέσεις είναι συχνά προσεκτικά
χορογραφημένες για να προσελκύσουν την προσοχή των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης και του διεθνούς
Τύπου. Η τρομοκρατία στοχεύει στο να προσέχουν οι άνθρωποι όχι τα θύματα της πραγματικής ζωής, αλλά η
τρομοκρατία είναι θέατρο."18

Επιπροσθέτως, το διαδίκτυο προσφέρει πρόσβαση σε μια παγκόσμια δεξαμενή χρηστών και δεδομένων,
οποιοσδήποτε χρήστης μπορεί να φτάσει αμέσως σε μεγάλες ομάδες ατόμων ή να στοχεύσει συγκεκριμένες
ομάδες.1920 Επίσης οι δράσεις μέσω διαδικτύου προσφέρουν ανωνυμία στον χρήστη, ένα μεγάλο πλεονέκτημα για
μια τρομοκρατική οργάνωση που θέλει να προπαγανδίσει και να στρατολογήσει, ενώ παράλληλα να παραμείνει
αφανής. Το διαδίκτυο είναι φθηνό. μια τρομοκρατική ομάδα θα μπορούσε να οργανώσει αποτελεσματικές
εκστρατείες προπαγάνδας χωρίς ιδιαίτερη οικονομική επιβάρυνση. 21 Άλλο πλεονέκτημα που καθιστά το διαδίκτυο
ιδανικό μέσο για τις τρομοκρατικές ομάδες είναι η διαδραστικότητα του. 2223 Για πρώτη φορά στην ιστορία, ομάδες
όπως το Ισλαμικό Κράτος θα μπορούσαν να αλληλοεπιδρούνε με τους υποστηρικτές τους ανά το κόσμο και τους
στόχους τους.

Ο πρώην Διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Αστυνομίας Νέας Υόρκης Mitch Silber έχει αναφέρει μια
νέα τακτική προσέγγιση του Ισλαμικού Κράτους, τη «crowdsourced τζιχάντ». Πρόκειται για εξωτερική ανάθεση
καθηκόντων σε μια μεγάλη ομάδα εθελοντών ή μια κοινότητα μέσω ανοικτής πρόσκλησης. 24 Ταυτόχρονα τα
μηνύματα από την ηγεσία του Ισλαμικού Κράτους είναι σαφή: Οι υποστηρικτές του Ισλαμικού Κράτους θα πρέπει
να επιφέρουν πλήγματα στους άπιστους όπου μπορούν και με ότι μέσο διαθέτουν. Το λογικό συμπέρασμα όλων
αυτών είναι η έξαρση του φαινομένου των «μοναχικών λύκων» αλλά και το ακόμα πιο ανησυχητικό: η
στρατολόγηση ανήλικων τζιχαντιστών. Είναι ενδεικτική η περίπτωση σύλληψης, στις αρχές Δεκέμβρη, του
12χρονου Γερμανού υπηκόου (ιρακινής καταγωγής) για διπλή απόπειρα βομβιστικής επίθεσης στο κρατίδιο
Ρηνανία-Παλατινάτο.25 Αυτού του είδους η τρομοκρατία δεν ομοιάζει με παλαιότερες μεθόδους που ακολουθούσαν
άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις που έδρασαν στην Ευρώπη όπως η ΕΤΑ ή ακόμα και η Αλ Κάιντα. Τυφλά
χτυπήματα, με οποιοδήποτε μέσο, χωρίς υλικοτεχνικές δυσκολίες, οπουδήποτε και από άτομα που δεν ανήκουν
17
InfoSec Resources. (2016). «The Role of Technology in Modern Terrorism». Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://resources.infosecinstitute.com/the-role-of-technology-in-modern-terrorism/#gref [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].
18
InfoSec Resources. (2016). «The Role of Technology in Modern Terrorism». Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://resources.infosecinstitute.com/the-role-of-technology-in-modern-terrorism/#gref [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].
19
Engel, P. (2015). «'It's similar to North Korea': Inside ISIS's sophisticated strategy to brainwash people in the
'caliphate'». Business Insider. Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.businessinsider.com/isis-propaganda-strategy-
2015-11 [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
20
Engel, P. (2015). «'It's similar to North Korea': Inside ISIS's sophisticated strategy to brainwash people in the
'caliphate'». Business Insider. Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.businessinsider.com/isis-propaganda-strategy-
2015-11 [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
21
Gartenstein-Ross, D., Barr, N. and Moreng, B. (2016). «The Islamic State’s Global Propaganda Strategy». ICCT.
22
Engel, P. (2015). «'It's similar to North Korea': Inside ISIS's sophisticated strategy to brainwash people in the
'caliphate'». Business Insider. Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.businessinsider.com/isis-propaganda-strategy-
2015-11 [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
23
Gartenstein-Ross, D., Barr, N. and Moreng, B. (2016). «The Islamic State’s Global Propaganda Strategy». ICCT.
24
Φράγκος, Γ. (2017). «Σε αχαρτογράφητα νερά η Ευρώπη…». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
απαραίτητα στην οργάνωση ή είναι υπεράνω υποψίας. Αυτή η καινούργια μέθοδος κάνει την αποτροπή
τρομοκρατικών επιθέσεων ως ένα βαθμό ανέφικτη και κατά επέκταση ακόμα πιο δύσκολη την αντιμετώπιση της
τρομοκρατίας. Αν συνυπολογίσουμε την σταδιακή υποχώρηση του Ισλαμικού Κράτους μέσα στον επόμενο χρόνο,
γεγονός που πιθανότατα θα το οδηγήσει σε μια πιο ακραία συμπεριφορά σε όλα τα επίπεδα, και την επιστροφή
πολλών ευρωπαίων τζιχαντιστών στις πατρίδες τους τότε είναι δεδομένο πως η Ευρώπη στο μέλλον θα
αντιμετωπίσει επικίνδυνες καταστάσεις. Με την τακτική της «crowdsourced τζιχάντ» και την πολύ χαμηλή
υλικοτεχνική δυσκολία των επιθέσεων η αντιμετώπιση των «μοναχικών λύκων» είναι ιδιαίτερα δύσκολη,
ακατόρθωτη έως ένα βαθμό, για της υπηρεσίες ασφάλειας.

Κεφάλαιο Τρίτο
Τρόποι Επίλυσης Μέσω της Συμβουλευτικής Ψυχολογίας.
Στις μέρες μας, η παραβατικότητα αποτελεί οργανωμένο κοινωνικό φαινόμενο με χαρακτήρα διασυνοριακό, άρα
και πολυεθνικό, οι αυξητικές τάσεις του οποίου καθιστούν σαφή τη λιγότερη ευκαιριακή εξέλιξή του. Επίσης το
φαινόμενο της παραβατικότητας έχει οριστεί τόσο ως κοινωνικό όσο και νομικό πρόβλημα και αφορά στην
γενικότερη μορφή της παρέκκλισης. Η παρέκκλιση αποτελεί έκφραση συμπεριφοράς, η οποία αντιτίθεται στους
ισχύοντες κοινωνικούς κανόνες εξεγείροντας το κοινωνικό, αλλά και το ατομικό συμφέρον. Πιο συγκεκριμένα, η
παραβατική πράξη ορίζεται από δύο στοιχεία: α) τη συμπεριφορά του παραβάτη, η οποία αντίκειται σε νόμιμες
κοινωνικές καταστάσεις και β) την κρίση των εκπροσώπων της δικαιοσύνης που εκφράζεται, όταν παραβιάζονται
νόμιμες κοινωνικές καταστάσεις.

Αναλυτικότερα, η έννοια της παραβατικότητας επιδέχεται πολυπρισματική ερμηνεία λόγω της διεπιστημονικότητας
του θέματος. Ιδιαίτερα, από την οπτική της νομικής επιστήμης θεωρείται παράβαση του νόμου, από την πλευρά της
κοινωνιολογίας εκλαμβάνεται ως παράβαση των κοινωνικών κανόνων, από την πλευρά της ψυχολογίας ως
Κοινωνική Δυσπροσαρμοστία και από την πλευρά της Ψυχοπαθολογίας ως Ψυχοπαθολογική Διαταραχή της
Προσωπικότητας.

Οι νέοι που βρίσκονται σε ηθικό κίνδυνο ή έχουν αναπτύξει παραβατική συμπεριφορά έχουν ανάγκη από ένα
αγωγικό πλαίσιο με άξονες αναφοράς τη συναισθηματική υποστήριξη, την επαγγελματική κατάρτιση και την
οικονομική ενίσχυση, άξονες που θα τους στηρίζουν στις ανάγκες της αγοράς, μια αγορά άκρως ανταγωνιστική.
Έχουν ανάγκη από ανοιχτούς χώρους, οι οποίοι θα λειτουργούν πολυκλαδικά και ευέλικτα στις σύγχρονες
επαγγελματικές απαιτήσεις, αλλά και παιδαγωγικά με την έννοια της συναισθηματικής υποστήριξης. Δεν έχουν
ανάγκη από προστασία και επίβλεψη σε κλειστούς περιορισμένους χώρους, διότι αυτή η αντιμετώπιση
αποδυναμώνει τη σχέση τους με τον υπόλοιπο κοινωνικό ιστό. Εκείνο που χρειάζονται είναι ψυχική,
συναισθηματική και κοινωνική τόνωση καθώς και παροχή επαγγελματικών εφοδίων. 26

Η συμβουλευτική έχει καθιερωθεί πλέον στο χώρο της Σωφρονιστικής με στόχο αφενός την παροχή ψυχολογικής
στήριξης σε ατομικό επίπεδο και ομαδικό, αφετέρου δε το συστηματικό επαγγελματικό προσανατολισμό και την
προσωπική ανάπτυξη, προκειμένου να επανέλθουν οι ανήλικοι επιτυχώς στον χώρο της κοινωνικής ζωής.

Η αιτιολόγηση και η ερμηνεία της νεανικής παραβατικότητας σε νομικό, ψυχολογικό και κοινωνιολογικό επίπεδο
δίδεται μέσα από μια πολυπλοκότητα δι-επιστημονικών προσεγγίσεων. Είναι δηλαδή πολυπαραγοντικής
αιτιολογίας. Το φαινόμενο της παραβατικότητας έχει οριστεί ως κοινωνικό, όσο και νομικό πρόβλημα, διότι αφορά
την γενικότερη περιοχή της παρέκκλισης και γενικά της αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Το φαινόμενο αυτό έχει

25
Φράγκος, Γ. (2017). «Σε αχαρτογράφητα νερά η Ευρώπη…». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].
26
Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
απασχολήσει από τον προηγούμενο αιώνα έως σήμερα τους επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων. Ιδιαιτέρως η
έρευνα της παιδαγωγικής σκέψης του παρελθόντος καταδεικνύει τους παιδαγωγικούς προβληματισμούς, όσον
αφορά την αντικοινωνικότητα του παιδιού μέσα στο κοινωνικό σύνολο και ειδικότερα τη νεανική παραβατικότητα.

Ο προβληματισμός αυτός οδήγησε πολλούς επιστήμονες, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, στην εκπόνηση
και συγγραφή, ποικίλων μελετών, συγγραμμάτων και δημοσιευμάτων τόσο στο σωφρονιστικό και εγκληματολογικό
γνωστικό πεδίο, όσο και στην διεξαγωγή ερευνών στο χώρο της ιδρυματικής και της σωφρονιστικής αγωγής των
ανηλίκων. Το φαινόμενο της παραβατικότητας και δη της νεανικής συνιστά ένα επίκαιρο θέμα και πρόβλημα σε
παγκόσμιο επίπεδο. Η παιδική μπορεί να ιδωθεί ως μια έκφραση της υπαρξιακής αγωνίας του νέου ανθρώπου μέσα
από την ψυχο-κοινωνική αναζήτηση της ταυτότητάς του. Σήμερα μάλιστα που η καμπύλη της παραβατικής και
εγκληματικής συμπεριφοράς υψώνεται συνεχώς, ενώ παράλληλα αλλάζει και η φύση των εγκλημάτων, το
συγκεκριμένο πρόβλημα θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί κάτω από αυτό το πρίσμα. 27

Η συνεχής αύξηση μορφών αποκλίνουσας συμπεριφοράς στους εφήβους έχει οδηγήσει τους ειδικούς επιστήμονες
στο συμπέρασμα, πως οι βασικοί θεσμοί κοινωνικοποίησης, όπως η οικογένεια και το σχολείο, δεν είναι σε θέση να
προστατεύσουν αρκετά το νεαρό άτομο από την εκδήλωση τέτοιων μορφών συμπεριφοράς. Σε πολλές δε
περιπτώσεις οι ίδιοι αυτοί θεσμοί θεωρούνται ως βασικοί παράγοντες στην εκδήλωση της απόκλισης του νεαρού
ατόμου. Λόγω της σπουδαιότητας που αποδίδεται στους θεσμούς κοινωνικοποίησης και ιδιαίτερα στο θεσμό της
οικογένειας όσον αφορά την εξέλιξη του παιδιού και την πορεία στο κοινωνικό γίγνεσθαι, η κοινωνιολογία της
απόκλισης και η εγκληματολογία έστρεψαν πολύ νωρίς την προσοχή τους αναζητώντας μια απάντηση στο ερώτημα,
σχετικά με τις αιτίες που συμβάλλουν στην εκδήλωση αποκλίνουσας-παραβατικής συμπεριφοράς.

Επίσης θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στον τομέα της πρόληψης. Πολλές φορές η απόκλιση των εφήβων
εκλαμβάνεται ως σύμπτωμα της εφηβείας, ως κάτι προσωρινό που θα εξαφανισθεί με την ενηλικίωση και την
ωρίμανση. Αυτή η αντίληψη έχει ως συνέπεια να θέτει την κοινωνία και τούς ειδικούς θεσμούς της σε μια
κατάσταση αναμονής, δηλαδή περιμένουν να παρέλθει η εφηβεία και μαζί το «κακό». Συνέπεια αυτής της
αντίληψης και στάσης είναι η συρρίκνωση του σημαντικού αυτού θέματος σε μια υπόθεση διαχείρισης των
επίσημων θεσμών κοινωνικού ελέγχου (σωφρονιστικού συστήματος) χωρίς ουσιαστική επένδυση στα θέματα της
συμβουλευτικής παρέμβασης και πρόληψης.28

Η νεανική εγκληματικότητα/παραβατικότητα αποτελεί κοινωνικό πρόβλημα σύνθετο και πολυπρισματικό, ούτως

ώστε η ερμηνεία του και η αιτιολόγησή του να απαιτεί ποικιλία εννοιών, ψυχολογικών, κοινωνικών, νομικών και
κοινωνιολογικών, οι οποίες να μη μπορούν να συνδυαστούν σε ενιαία θεωρία και μεθοδολογία. Γενικά η νεότητα,
ως ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία, θεωρείται επικίνδυνη για την διάπραξη παραβατικών πράξεων, άσχετα αν η
σημασία αυτού του χαρακτηρισμού αλλάζει από κοινωνία σε κοινωνία. Και αυτό λόγω της ανωριμότητας και του
συναισθήματος μειονεξίας και γιατί διαθέτουν τα παιδιά μικρότερη δύναμη αντίστασης και περισσότερη
ανεπτυγμένη τάση μίμησης. Αυτοί που μαγνητίζονται περισσότερο, είναι οι ηθικά εγκαταλελειμμένοι έφηβοι, γιατί
γι’ αυτούς η φυγή από το μίζερο περιβάλλον αποτελεί λύτρωση. Από την άλλη πλευρά όμως «η κατάσταση του
ευδαιμονισμού και της αυταρέσκειας τους καθιστά ικανούς να είναι επιρρεπείς στα ναρκωτικά, στην σημερινή
κοινωνία του άγχους και της αφθονίας για την επιτυχία στη ζωή».

27
Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
28
Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Το συμπέρασμα όλων των προσεγγίσεων παραμένει ένα: «ο νέος, είτε ως θύμα είτε ως επαναστάτης χωρίς αιτία,
παραμένει επικίνδυνος, ακριβώς επειδή είναι νέος. Η νεανική ηλικία είναι στοιχείο μιας «προπαραβατικής
συμπεριφοράς», είναι το «σημείο» που σχηματίζεται το προφίλ του αντικοινωνικού και εν δυνάμει ατόμου». 29

Κύριο στοιχείο της εγκληματικής συμπεριφοράς θεωρείται «η έντονη προσβολή των κοινωνικών εκείνων κανόνων,
οι οποίοι στηρίζονται σε αξίες αναγκαίες για την συντήρηση και προαγωγή των όρων της κοινωνικής συμβίωσης».
Οι ποινικές κυρώσεις κατά την άποψη αυτή αποτελούν μια φυσιολογική αντίδραση των μελών της κοινωνίας
απέναντι στον προσβολέα των αξιών της και των συμφερόντων της. Επειδή όμως δεν υπάρχουν κοινές αποδεκτές
αξίες στις σύγχρονες κοινωνίες και οι κανόνες του Ποινικού Δικαίου αποτελούν έκφραση υπεροχής μιας
κοινωνικής ομάδας επάνω στις άλλες, θεωρούνται ότι οι κανόνες αυτοί θεσπίζονται για την διασφάλιση των
συμφερόντων του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος. Μπορεί βέβαια στις σύγχρονες κοινωνίες να μην υπάρχει
μονολιθική συναίνεση για τις προστατευτέες κοινωνικές αξίες, «υπάρχει όμως πλουραλιστική συναίνεση με την
έννοια της αμοιβαιότητας στη διαδικασία αποδοχής αυτών των αξιών».

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες ερμηνείας της παραβατικής συμπεριφοράς. Οι κυριότερες εξ αυτών είναι οι βιολογικές
και οι ψυχολογικές.

Ο όρος δίκαιο των ανηλίκων χρησιμοποιείται με την στενή έννοια και περιλαμβάνει το σύνολο των κανόνων
ουσιαστικού και δικονομικού δικαίου, οι οποίοι αναφέρονται στον ανήλικο, ως δράστη παραβατικής
συμπεριφοράς». Το δίκαιο των ανηλίκων είναι ιδιαίτερος κλάδος δικαίου. Ο εξαιρετικός και ιδιάζων χαρακτήρας
του δικαίου τούτου συνίσταται στο ότι διέπεται από ορισμένες αρχές και χαρακτηριστικά, τα οποία απορρέουν από
την σχετική βιβλιογραφία και από τα πρότυπα στοιχειωδών κανόνων για την απονομή της δικαιοσύνης στους νέους
(Ο .Η. Ε. 1985).

Η κεφαλαιώδης αρχή του ποινικού δικαίου ανηλίκων «διαπαιδαγώγηση στη θέση της τιμωρίας», που σηματοδότησε
από την αρχή τα δικαστήρια ανηλίκων, θα πρέπει να παραμένει ως στόχος και των νεότερων κατευθύνσεων και
κυρίως πρέπει να πρυτανεύει στην υπηρεσία επιμελητών ανηλίκων. Από την πλούσια βιβλιογραφία τονίζεται ότι
σκοπός των ιδρυμάτων είναι να δώσουν στην κοινωνία υγιή, πειθαρχημένα και εφοδιασμένα με γενική και
επαγγελματική κατάρτιση μέσα από την ηθική ανάπλαση και την εμπέδωση αρετών και αγαθών έξεων, νέα άτομα.

Ως μέτρο θεραπείας θα λειτουργήσει η συμβουλευτική παρέμβαση σ’ αυτά τα άτομα. Επιβάλλεται πνευματική

ωριμότητα και συνεργασία όλων των μελών και φορέων της κοινωνίας. Υποχρέωση όλων αποτελεί η
συνειδητοποίηση του προβλήματος και η διηνεκής από κοινού προσπάθεια απαλοιφής του. 30 Κανένα, άλλωστε,
εκθεμελιωτικό φαινόμενο μέσα στη διαχρονική πορεία του ανθρώπου, δεν επιλύθηκε χωρίς αλληλοϋποστήριξη και
αλληλοβοήθεια. Η δε συμβολή των ανθρώπων του πνεύματος, και ιδιαίτερα της συμβουλευτικής, θα επιταχύνει
σημαντικά τη λήψη μέτρων θεραπείας και θα γεφυρώσει το χάσμα της εποχής μας.

Συμπεράσματα.
Συμπεραίνουμε ότι ο παραβατικός ανήλικος δεν έχει ατομικές ιδιαιτερότητες που να το διακρίνουν από τα άλλα
παιδιά. Συνήθως είναι θύμα του κοινωνικού περιβάλλοντος, ευάλωτος στις κακές παρέες ή στα ΜΜΕ, θύμα

29
Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
30
Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
παραμέλησης. Ο εγκλεισμός σε ίδρυμα αγωγής προσωρινά δεν θεωρείται ότι αποδίδει, όπως αποδίδουν η επιμέλεια
και η προστασία από τις Εταιρίες Προστασίας Ανηλίκων. Η καλύτερη αντιμετώπιση είναι τα προγράμματα
κοινωνικής πολιτικής. Οι περισσότεροι συμφωνούν με τον κοινωνικό ρόλο της συμβουλευτικής παρέμβασης στα
ιδρύματα και σωφρονιστικά καταστήματα. Παρότι τα στοιχεία υποδεικνύουν αυξανόμενη παρεκκλίνουσα
συμπεριφορά των νέων μεταναστών-προσφύγων, δεν αντιμετωπίζονται όμως αρνητικά, και αυτό γιατί δέχεται ότι
αυτοί δεν είναι επικίνδυνοι από τη φύση τους, αλλά θύματα που χρειάζονται προστασία. Έχουν λοιπόν ανάγκη από
αντιμετώπιση με προστασία των δικαιωμάτων τους από παρέμβαση της πολιτείας αλλά και της ίδιας της κοινότητας
στην οποία ζουν. Το συμπέρασμα όλων των προσεγγίσεων παραμένει ένα: «ο νέος, είτε ως θύμα είτε ως
επαναστάτης χωρίς αιτία, παραμένει επικίνδυνος, ακριβώς επειδή είναι νέος. Η νεανική ηλικία είναι στοιχείο μιας
«προπαραβατικής συμπεριφοράς», είναι το «σημείο» που σχηματίζεται το προφίλ του αντικοινωνικού και εν
δυνάμει ατόμου».

Στην περίπτωση της ριζοσπαστικοποίησης, η πρόληψη είναι αποτελεσματικότερη από τη καταστολή. Είναι
σημαντικό να προστατευτούν τα νεαρής ηλικίας (και πιο ευάλωτα) άτομα από την ακραία ισλαμιστική ρητορική.
Για να γίνει αυτό, πρέπει να αντιμετωπιστούν οι πυρήνες ισλαμιστικού εξτρεμισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και
να αμβλυνθεί η κοινωνική περιθωριοποίηση και η οικονομική εξαθλίωση που βιώνουν οι πρόσφυγες και οι
μετανάστες. Για τους νεαρούς πρόσφυγες, οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν στην αντιμετώπιση των
δικτύων παράνομης διακίνησης, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν για την ριζοσπαστικοποίηση ανηλίκων. Ακόμα
πρέπει να υπάρχει εκπαιδευτικό υλικό και προσωπικό για να διδάξει στους πρόσφυγες πώς να αντιταχθούν στις
εξτρεμιστικές ιδέες (παρόμοια τακτική έχει ακολουθηθεί στην Τυνησία). Επίσης καλό θα ήταν να δημιουργηθούν
δίαυλοι επικοινωνίας, σε κάθε κοινότητα που δέχεται πρόσφυγες ή μετανάστες, όπου τα παράπονα και οι ανησυχίες
μπορούν να εκφράζονται με έναν δημόσιο και μη εχθρικό τρόπο. Διότι μόνο μέσω της επικοινωνίας (χωρίς
αποκλεισμούς) μπορούν να επισημανθούν οι ομοιότητες μεταξύ των προσφύγων και των κοινωνιών υποδοχής τους
ώστε να γίνει πιο ομαλή η συμβίωση τους.

Τα στοιχεία είναι δυσοίωνα, οι ανήλικοι τρομοκράτες αυξάνονται συνεχώς και οι ευρωπαϊκές αρχές βρίσκονται
ακόμη σε αδράνεια. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να μεριμνήσουν ιδιαίτερα για τους ασυνόδευτους
ανήλικους πρόσφυγες και μετανάστες, ώστε να μην πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης (κάθε είδους) και πιο
συγκεκριμένα να αντιμετωπίσουν την ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση τους. Πρέπει να αναφερθεί ότι μόνο στην
Ελλάδα, υπολογίζεται ότι περίπου 1500 ασυνόδευτα ανήλικα προσφυγόπουλα βρίσκονται εκτός των κατάλληλων
δομών ενώ το ποσοστό εξαφανίσεων αυτών των παιδιών είναι υψηλό. Εκτός της μεγάλης δυσκολίας εντοπισμού και
σύλληψης στις περιπτώσεις ανήλικων τρομοκρατών, είναι αρνητικό το φαινόμενο πώς νέοι άνθρωποι θυσιάζονται
για να προκαλέσουν τρόμο σε συνανθρώπους τους. Αν το πρόβλημα δεν λυθεί όσο είναι καιρός και πάρει
μεγαλύτερες διαστάσεις, τότε η εικόνα μικρών παιδιών να ανατινάζονται σε ευρωπαϊκές πλατείες θα γίνει κομμάτι
της καθημερινότητας μας.

Ελληνική Βιβλιογραφία.
Ανδριανάκης, Ε. «Κοινωνική προσαρμογή των εγκληματούντων ανηλίκων με την αποθυματοποίηση», στο
συμπόσιο Μπεζέ Λουκία (επιμέλεια έκδοσης), Πρόληψη και αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων
(επανεκπαίδευση - ένταξη), έκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1990.

Γκότοβου Α. Ε., Ρατσισμός. Κοινωνικές, ψυχολογικές και παιδαγωγικές όψεις μιας ιδεολογίας και μιας πρακτικής,
έκδοση: Γ.Γ.Λ.Ε., Αθήνα 1996.

Κατωπόδη, Α. (2010). «Ο ρόλος των προγραμμάτων παρέμβασης και της Συμβουλευτικής στην ποινική και
σωφρονιστική μεταχείριση ανηλίκων μαθητών/τριών» Διπλωματική Εργασία που εκπονήθηκε για την χορήγηση
Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση «Διαχείριση και Αξιολόγηση Εκπαιδευτικών Μονάδων»
του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Κουράκης Νέστωρ, «Οι σύγχρονες προοπτικές της εγκληματολογίας», περ. «Αρμενόπουλος», 39.

Νόβα - Καλτσούνη Χριστίνα, Μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς στην εφηβεία, Ο ρόλος της οικογένειας και
του σχολείου, Εκδόσεις: Gutenberg. Μάρτιος 2001

Νόβα - Καλτσούνη Χριστίνα, Παραβατικότητα ανηλίκων, Στατιστική Επιθεώρηση του 3ου τμήματος Ανηλίκων,
έτη 1990-91, Υπουργείο Δημόσιας.Τάξης.

Παύλου Μίλτος (1998). Προγράμματα κατάρτισης και στήριξης κοινωνικά μειονεκτούντων εφήβων.

Παύλου Μίλτος (1998) Ανήλικοι κακοποιοί. Άρθρο στα ΝΕΑ της 27/8/98

Πετρίτση Λ, «Προστασίας παιδικής ηλικίας ιδρυμάτων», Μ.Π.Ε., 4ος, τόμος, 1968 σελ. 646, εκδ. ελληνικά
Γράμματα- Herder, Αθήνα 1968.

Πιτσελά Αγγελική, «Η ποινική αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων», Δ’ έκδοση, εκδόσεις
Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2002.

Πλατή Ζ, (επιμελήτρια ανηλίκων Πειραιά), «άσκηση αναμορφωτικών μέτρων», στο Πρόληψη-Αντιμετώπιση της
εγκληματικότητας των ανηλίκων (Λ. Μπεζέ επιμέλεια), εισηγήσεις Συμποσίου Αθηνών 14-16/10/1988, σελ. 276-
277.

Πόρποδας Κων/νος (1993). Γνωστική Ψυχολογία. Τόμοι 1 και 2. Αθήνα.

Σαββουλίδη, Π. Κοινωνικοποίηση και επανακοινωνικοίηση, στο συμπόσιο: Μπεζέ Λουκία (επιμέλεια έκδοσης),
Πρόληψη και αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων (επανεκπαίδευση—ένταξη) σ. 303-305, εκδ. Αντ.
Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1990.

Συμεωνίδου Καστανίδου Ελισάβετ (1997) Παραβατικότητα των ανηλίκων και προτάσεις κοινωνικής τους
ένταξης. Απόσπασμα εισήγησης σε ημερίδα για την κοινωνική ένταξη των ανήλικων παραβατών.

Τρωϊάνου Α- Λουλά, Θρησκεία και εγκληματικότητα, Αθήναι, 1985

Φίλιας Βασ. «Όψεις της διατήρησης και της μεταβολής του κοινωνικού συστήματος, κοινωνικοποίηση και
απόκλιση, θεσμοποίηση και κοινωνική ολοκλήρωση, μετασχηματισμός και κοινωνική σύγκρουση, τόμος Α’,
εκδόσεις Α.Λιβάνης και Σία Ε.Ε. «Νέα Σύνορα», Αθήνα 1980.

Φράγκος, Γ. (2017). «Ανήλικοι τζιχαντιστές η νέα απειλή στην Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Φράγκος, Γ. (2017). «Εφιάλτες ξύπνησε η τρομοκρατική επίθεση στο Λούβρο». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Φράγκος, Γ. (2017). «Ο φαύλος κύκλος της «αμοιβαίας ριζοσπαστικοποίησης». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών
Σπουδών. [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Φράγκος, Γ. (2017). Οι «μοναχικοί λύκοι» πληγώνουν την Ευρώπη». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών.
[Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Φράγκος, Γ. (2017). «Σε αχαρτογράφητα νερά η Ευρώπη…». Άρθρο στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών. [Τελευταία
προβολή 13 Απριλίου 2018].

Χάιδου Α. (1996) Θετικιστική Εγκληματολογία: Αιτιολογικές Προσεγγίσεις του Εγκληματικού Φαινομένου,

Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
 Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία.
Byman, D. (2017). «How to hunt a lone wolf: Countering terrorists who act on their own». Brookings.
Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.brookings.edu/opinions/how-to-hunt-a-lone-wolf-countering-terrorists-who-
act-on-their-own/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Chasdi, R. (2017). «Lone Wolf Terrorism: Beyond the Quest for Personality Type Congruence - Foreign Policy
Blog»s. [Online] Foreign Policy Blogs. Ηλεκτρονική διεύθυνση: https://foreignpolicyblogs.com/2017/02/13/lone-
wolf-terrorism/ [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Engel, P. (2015). «'It's similar to North Korea': Inside ISIS's sophisticated strategy to brainwash people in the
'caliphate'». Business Insider. Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.businessinsider.com/isis-propaganda-strategy-
2015-11 [Τελευταία προβολή 13 Απριλίου 2018].

Gartenstein-Ross, D., Barr, N. and Moreng, B. (2016). «The Islamic State’s Global Propaganda Strategy». ICCT.

InfoSec Resources. (2016). «The Role of Technology in Modern Terrorism». Ηλεκτρονική διεύθυνση:
http://resources.infosecinstitute.com/the-role-of-technology-in-modern-terrorism/#gref [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].

Rose, S. (2014). «The Isis propaganda war: a hi-tech media jihad». Τhe Guardian. Ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://www.theguardian.com/world/2014/oct/07/isis-media-machine-propaganda-war. [Τελευταία προβολή 13
Απριλίου 2018].

Βιογραφικά
Αργυρώ Κατωπόδη
Υπηρετώ την Δημόσια Ελληνική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση επί 25 συναπτά έτη ως Καθηγήτρια Συμβουλευτικής
και Επαγγελματικής Αγωγής. Είμαι κάτοχος Μεταπτυχιακής Εξειδίκευσης στην «Συμβουλευτική και τον
Προσανατολισμό» από το ΕΚΠΑ και κατέχω Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην «Διοίκηση και Αξιολόγηση
Εκπαιδευτικών Μονάδων» από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διετέλεσα Σύμβουλος και Διευθύντρια στο Ειδικό
Γυμνάσιο Θήβας. Έχω συγγραφικό έργο και συμμετοχές σε συνέδρια ως εισηγήτρια και ερευνήτρια σε ακαδημαϊκά
προγράμματα. Συμμετείχα σε σεμινάρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας του ΕΚΠΑ με θέμα: «Ευρωπαϊκό
Δίκαιο Ασύλου Προσφύγων». Είμαι πιστοποιημένη Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας από την Ελληνική και Ευρωπαϊκή
Εταιρεία Συμβουλευτικής. Στην παρούσα, φοιτώ στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, «Σπουδές στον Ελληνικό
Πολιτισμό» με κατεύθυνση «Ελληνική Φιλολογία».

Γεώργιος Κυριάκος Φράγκος

Είμαι μεταπτυχιακός φοιτητής στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ στο
πρόγραμμα: «Γεωπολιτική Ανάλυση, Γεωστρατηγική Σύνθεση και Σπουδές Άμυνας και Διεθνούς Ασφάλειας» και
πτυχιούχος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Έχω λάβει μέρος σε ακαδημαϊκά
συνέδρια ως εισηγητής και μέλος οργανωτικής επιτροπής. Είμαι ερευνητής στο Κέντρο Μελέτης Μεσογειακής –
μεσανατολικής Πολιτικής και πολιτισμού, του Πανεπιστημίου Αιγαίου και στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών για
τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, του Παντείου Πανεπιστημίου.