Turfan Texte Viide Gecen Ay Menzilleri V

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 12/22, p. 93-112
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11963
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
 Referees/Hakemler: Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ – Doç. Dr. Serdar

Article Info/Makale Bilgisi
YAVUZ
This article was checked by iThenticate.
TURFAN TEXTE VII’DE GEÇEN AY MENZİLLERİ VE BURÇ

ADLARI
śyfer śYTśÇ*
ÖZET
Türkische Turfan Texte VII’de yayımlanan metin Sanskritçe ve Çince
birçok alıntı sözcüğün bulunduğu bir gök bilimi metnidir. İçerdiği çok
sayıdaki ve karmaşık terimler nedeniyle metnin anlaşılması oldukça
zordur. Bu nedenle Eski Türkçede kullanılan ve büyük çoğunluğu
Sanskritçe kökenli olan gök bilimi terimlerinin anlamları sözlüklerde ve
söz konusu metinle ilgili çalışmalarda yeterince açıklanamamıştır.
Aslında metinde, Ay menzillerinin hangi burçlarda yer aldığı da
belirtilerek liste halinde sırasıyla verilmiş olmasına rağmen bu
sözcüklerin karşıladıkları anlamlar anlaşılamamıştır. Gök bilimi terimleri
konusundaki karmaşanın çözülebilmesi için öncelikle bu metindeki
yabancı kökenli sözcüklerin anlamlarının doğru tespit edilmesi
gerekmektedir.
Ahmet Caferoğlu’nun hazırlamış olduğu Eski Uygur Türkçesi
Sözlüğü’nde, metinde geçen ve Ay menzillerini karşılayan terimlerden
yalnızca Rivadi (<Skr. Rev ti) için “yıldız kümesi” ve Şatabiç (<Skr.
Şatabhişa) sözcüğü için de “Ay’ın bir menzili” açıklaması bulunmaktadır.
Aynı durum Burçlar Kuşağı’nı oluşturan on iki burcun adları için de
geçerlidir. Bunlardan da yalnızca Miş (<Skr. Mesa) “Koç burcu” tespit
edilebilmiştir. Bunların dışındaki diğer sözcükler için ise gerekli açıklama
yapılmaksızın “bir yıldız adıdır” notu düşülmüştür. Daha sonraki
çalışmalarda da bu açıklamalar düzeltilmeden büyük ölçüde
Caferoğlu’nun eserinden aynen aktarılmıştır. Oysa metnin doğru bir
şekilde anlaşılması için bu açıklama yeterli değildir.
Bu çalışmada Turfan Texte VII’de geçen ve çalışmalarda anlamları
tam olarak tespit edilememiş olan Ay menzillerini ve burç adlarını
karşılayan terimler üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, Turfan Texte VII, Gök Bilimi
Terimleri, Ay Durakları, Ay Menzilleri, Menazil-i Kamer, Takımyıldızlar,
Nakshatra, Burç Adları.
*Arş. Gör. Dr. Çanakkale τnsekiz εart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mek:
aytacayfer@yahoo.com
94 śyfer śYTśÇ
THE LUNAR MANSIONS AND THE ZODIAC SIGNS

MENTIONED IN TURFAN TEXTE VII
ABSTRACT
The text published in Turkische Turfan Texte VII is an astrological
text that contains many Sanskrit and Chinese loan-words. It is quite
difficult to understand this text because of the numerous and complex
terms it contains. For this reason, the meanings of astronomical terms
used in the Old Turkic and mostly of Sanskrit origin are not adequately
explained in dictionaries and studies about the text. Although the fact
that Lunar Mansions are listed in order in the text and even it is
mentioned in which Zodiac sign they appear, it is not understood what
these words mean. In order for astronomical terms and their Turkish
equivalents to be correctly identified and to be able to solve complexity,
the meanings of loan words in these texts must be determined correctly.
In the Old Uighur Turkic Dictionary, which Ahmet Caferoglu had
prepared, only Rivadi (<Skr. Revāti) term is explained as “a constellation”
and Şatabiç (<Skr. Şatabhişa) is explained as “one of the Lunar
Mansions”. The same situation is true for the twelve Zodiac signs. Only
Miş (<Skr. Mesa) “Aries” had been detected from these. Other terms are
noted as “a star name” without any necessary explanation. In later works,
the explanations were mostly transferred from Caferoğlu’s dictionary
without correction. However, this explanation is not enough to
understand the text correctly.
In this study, the terminology of lunar mansions and Zodiac signs
that have not been fully understood in Turfan Texte VII is investigated.
STRUCTURED ABSTRACT
The text published in Turkische Turfan Texte VII contains twenty-
eight Lunar Mansions and twelve Zodiac signs. But in the studies on old
Uighur word property, most of these terms are noted as “a star name”.
Ahmet Caferoglu's Old Uighur Turkic Dictionary is an important work that
has been a source of many studies on Old Turkic since its publication.
However, the shortcomings of this work about the terms that indicate the
Lunar Mansions and Zodiac signs have not been fully resolved in later
studies and the explanations were mostly transferred from Caferoglu’s
dictionary without correction. The description of “a star name” in these
studies needs to be corrected. There are twenty-four words explained in
this way in Caferoglu's dictionary. Six of these are the names of the
Zodiac signs: Úanya, Maidun, Maúara, Mina, Vriş, Vrçik. The remaining
eighteen words indicate the Lunar Mansions: śbiçi,
Anurat/Anurad/Ánurd, śşlis, śşvini/śşbini, Barani, Çaitir/Çaidir, Çişt,
Daniş/Taniş, Erivadi/Rivadi, Òast, Purva pulgani, Puş, Satabiş/ Stabiş,
Urugini, Utraşadi, Utrapalguni, Utarabatiravat, Vişaú. Apart from these,
there are nine more mansions, which have not been shown in Caferoglu's
dictionary, although they have passed in Turfan Texte VII: Kirêik, Mag,
Mrigaşir, Mul, Punarvasu, Purvabadra, Purvaşat, Şiravan, Şuvaêir. The
only term corrected in Dogan and Usta's dictionary as “one of the
Turkish Studies
Volume 12/22
Turfan Texte VII’de Geçen śy Menzilleri ve Burç śdları 95
mansions” is Ardir. In the study of Kabadayı, only Ardir, Purnavasu and

Şatabiş are mentioned as one of the mansions. In the dictionary of Bayat
and Aliyeva, the following terms are defined as “one of the Lunar
Mansions”: śnurat/śnurd, śşliş, Barani, Çişt, Danişta, Erivadi /İravadi
/irivadi, Òast, Mag, Purvapalguni, Uruġuni, śdır /śrdır, Şatabiç, Çaytir.
After the study of Caferoglu, the vast majority of the lunar mansions
have been described as “one of the twenty-eight constellations of Zodiac”
in Drevnetyurskiy Slovar which published in 1969: Mrigaşir, śdır/śrdir,
Purnavasu, śşliş, Mag, Çişt, Mul, Danişta, Satabiş, İravadi/Revadi, śşvini,
Barani, Puş, Purvapalguni, Çaydir/Çaytir, Anurad/Anurd,
Purvaşad/Purvaşat, śbiçi, Şiravan/Şıravan, Purvabadra. However, it has
not been determined the Lunar Mansions consist which star of which
constellation. The lunar mansions identified in detail are: Puş,
Purvapalguni, Çaydir/Çaytir, śnurad/śnurd, Purvaşad/Purvaşat, śbiçi,
Şiravan/Şıravan, Purvabadra. The remaining mansions are described as
“a constellation, a star name”: Kirêik, Urugini, Utraşadi/Utarşad,
Utarabatiravat /Udarabatiravat /Utrabadra, Utrapalguni, Òast. The terms
Şuvaêir and Vişaú/Suşak are not found in this dictionary. The terms
correctly explained in this work have been overlooked in the studies
conducted in Turkey.
The twelve Zodiac signs mentioned in Turfan Texte VII are also
missing and incorrectly explained in these works. Only Miş (<Skr. Mesa)
“Aries” had been detected in Caferoglu's dictionary and in Dogan and
Usta’s dictionary. In the study of Kabadayı, eleven Zodiac signs (except
Sinòa) were identified by referring to Turfan Texte VII in the section
“Zodiac Signs”. However, the following words have been also added to the
“Stars” section: Úanya, Maidun, Maúara, Mina, Vrçik, Vriş. In the
dictionary of Bayat and Aliyeva, four Zodiac signs were correctly
identified: Mina, Miş, Sinóa, Tanu. And eleven Zodiac signs (except
Maúara) in Drevnetyurskiy Slovar are explained correctly. As a result,
mansions and Zodiac signs have not been fully identified and explained.
The twenty-eight mansions of the moon and twelve Zodiac signs are as
follows:
1. Lunar Mansions
The lunar mansions begin with Kirdik, and end with Barani. The
entire circle of 360 degrees of the Zodiac consists twenty-seven lunar
mansions. Therefore, the value of each lunar mansion is 13°20’. In some
sources referred to as twenty-eight (with Abhijit) lunar mansions.
Turkische Turfan Texte VII also contains śbiçi (<Skr. śbhijit). The twenty-
eight mansions of the Moon are as follows:
Kirêik/Kirtik/Kriêik [ Tauri (Pleiades)]: (<Skr. KrittikÀó) It’s the
first mansion of the Moon. Its location is 26°40’ Aries to 10°00’ Taurus.
Its ruling planet is Sun.
Urugini [α, υ, , , Tauri]: (<Skr. Rohini) It’s the second mansion of
the Moon. In Arabic astronomy it is identified as Aldabaran (α Tauri).
Known with its red color. It starts at Taurus 10°00’ and ends at 23°20’.
Its ruling planet is Moon.
Turkish Studies
Volume 12/22
96 śyfer śYTśÇ
Mrigaşir [ , φ1, φβ Orionis]: (<Skr. Mrigasiras) It’s the third mansion

of the Moon. In some Sanskrit sources, its name is also referred to as
İnvaka/İnvagÀ. Its location is 23°20’ Taurus to 06°40’ Gemini and its
ruling planet is Mars. Mrigaşir indicates Arabic Hekèa.
Adır/Ardır/Ardir [α Orionis]: (<Skr. ÁrdrÀ) It’s the fourth mansion
of the Moon. It's a pretty bright star. Its location is 6°40’ - 20°00’ Gemini.
Its ruling planet is Rahu.
Punarbasu/Purnavasu [α, Geminorum (Pollux)]: (<Skr.
Punarvasu) It’s the fifth mansion of the Moon. It is between 20°00’ Gemini
to 03°20’ Cancer. Its ruling planet is Jupiter.
Puş [υ, , Cancri]: (<Skr. Puãya) It’s the sixth mansion of the Moon.
In some Sanskrit sources, its name is also referred to as Tiãya. It is
between 03°20’ - 16°40’ Cancer. Its ruling planet is Saturn.
Aşliş [ , , , , ρ Hydrae]: (<Skr. ÁsléãÀs /’ÁsréãÀs) It’s the seventh
mansion of the Moon. śşliş indicates Arabic Şücâé and Turkish Suyılanı.
Its location is 16°40’ Cancer to 00°00’ Leo. The ruling planet of this
mansion is Mercury.
Mag [α, , , ξ, , Leonis]: (<Skr. MaghÀ) It’s the eighth mansion of
the Moon. In some Sanskrit sources, its name is also referred to as
AnaghÀ. Its location is 00°00’–13°20’ Leo. Its ruling planet is Ketu.
Purvapalguni/Purva pulgani [ ,’ θ Leonis]: (<Skr. Pÿrvaphalgunī)
It’s the ninth mansion of the Moon. It’s between 13°20’ - 26°40’ Leo. Its
ruling planet is Venus.
Utrapalguni/Udarapalguni [ , 93 Leonis]: (<Skr. Uttaraphalgunī)
It’s the tenth mansion of the Moon. Its location is 26°40’ Leo to 10°00’
Virgo. Its ruling planet is Sun.
Òast [ , , , α, Corvi]: (<Skr. Hasta) Means “hand”. Represents
hands and things about hands. It’s the eleventh mansion of the
Moon. It’s in the constellation Corvus (Turkish Karga). It is located
between 10°00’ and 23°20’ Virgo. Its ruling planet is Moon.
Çaiêir/Çaitir/Çaytir [α Virginis]: (<Skr. CitrÀ) It’s the twelfth
mansion of the Moon. It is located between 23°20’ Virgo to 06°40’ Libra.
Its ruling planet is Mars.
Şuvaêir/Suvadi [α Bootis]: (<Skr. SvÀtī) It’s the thirteenth mansion
of the Moon. In some Sanskrit sources, its name is also referred to as
NiãùyÀ. It is located between 06°40’–20°00’ Libra. Its ruling planet is Rahu.
Vişaú/Suşak [α, Librae]: (<Skr. Vi ÀkhÀ) It’s the fourteenth
mansion of the Moon. Its location is 20°00’ Libra to 03°20’ Scorpio. Its
ruling planet is Jupiter.
Anurad/Anurat/Ánurd [ , , π, Scorpionis]: (<Skr. AnÿrÀdhÀs/
AnurÀdhÀ) It’s the fifteenth mansion of the Moon. It is located between
03°20’–16°40’ Scorpio. Its ruling planet is Saturn.
Turkish Studies
Volume 12/22
Çişt [α, , Scorpionis]: (<Skr. JyeãùhÀ) Means “older, elder”. It’s the
sixteenth mansion of the Moon. It is located between 16°40’ Scorpio and
00°00’ Sagittarius. Its ruling planet is Mercury.
Mul/Mula [ Scorpionis]: (<Skr. MÿlÀ) It’s the seventeenth mansion
of the Moon. Mula refers to “root”. In some Sanskrit sources, its name is
also referred to as Vicrtau. It is located between 00°00’–13°20’ Sagittarius.
Its ruling planet is Ketu.
Purvaşad/Purvaşat [ Sagittarii]: (<Skr. PÿrvÀãhÀêrÀ) It’s the
eighteenth mansion of the Moon. It is located between 13°20’–26°40’
Sagittarius. Its ruling planet is Venus.
Utraşadi /Utaraşadi /Uêraşat /Udaraşat /Utarşad [ρ Sagittarii]:
(<Skr. UttarÀãaêhÀ) It’s the nineteenth mansion of the Moon. It is located
between 26°40’ Sagittarius and 10°00’ Capricorn. Its ruling planet is Sun.
Abiçi [α, , ξ Lyrae]: (<Skr. Abhijit) Abhijit joins the list when twenty-
eight mansions system is used. It’s the twentieth mansion of the Moon
which is located between Utraşadi and Şiravan. It consists of α, and ξ
stars of the Lyrae (Turkish Çalgı) constellation.
Şiravan /Şıravan /Şravan [α, , Aquilae (Turkish Kartal)]: (<Skr.
ravana / ronÀ) It’s the twentieth mansion of the Moon. Its location is
10°00’ to 23°20’ Capricorn and its ruling planet is Moon.
Daniş /Taniş /Danişta [ , α, , Delphini (Turkish Yunus)]: (<Skr.
DhaniãùhÀ) It’s the twenty-first mansion of the Moon. Its name is also
referred to as raviãùhÀs in some Sanskrit sources. It is located between
23°20’ Capricorn and 06°40’ Aquarius. Its ruling planet is Mars.
Satabiş /Stabiş /Şatabiç /Şatabiş [ Aquarii]: (<Skr. atabhiãaj /
atabhiãa) It’s the twenty-second mansion of the Moon. It is associated
with the number 100. It is located between 06°40’–20°00’ Aquarius. Its
ruling planet is Rahu.
Purvabadra /Purvapadra /Purvabadirabat [α, Pegasi (Turkish
Kanatlıat)]: (<Skr. PÿrvabhadrapadÀ) It’s the twenty-third mansion of the
Moon and indicates Arabic Ferèü’l-mukaddem. It is located between
20°00’ Aquarius and 03°20’ Pisces. Its ruling planet is Jupiter.
Utarabadra / Utrabadra / Utarabatiravat / Udarabatiravat /
Udarabadiravat, Utarabadrabat /Udrabatrabat / Utarabatıvarat [
Pegasi (Turkish Kanatlıat), α Andromedae (Turkish Andromeda; Arabic
Elgavil, Zatü’l-kürsi)]: (<Skr. UttarabhadrapadÀ) It’s the twenty-third
mansion of the Moon and indicates Arabic Ferèü’l-muèahhar. It is located
between 03°20’–16°40’ Pisces. Its ruling planet is Saturn.
İravadi /İrivadi /Erivadi /Revati /Revadi [ξ Piscium (Turkish
Balıklar)]: (< Skr. RevÀti) It’s the twenty-fifth mansion. It is located
between 16°40’ Pisces and 00°00’ Aries. Its ruling planet is Mercury.
Aşvini /Aşbini [ , Arietis (Turkish Koç)]: (< Skr. ś vinī) It’s the
twenty-sixth mansion of the Moon. It lies between 00°00’ and 13°20’
Aries. Its ruling planet is Ketu.
Turkish Studies
Volume 12/22
98 śyfer śYTśÇ
Barani [35, 39, 41 Arietis]: (< Skr. Bharanī) It’s the twenty-sixth
mansion of the Moon. Its location is 13°20’ to 26°40’ Aries. Its ruling
planet is Venus.
2. Zodiac Signs
The twelve Zodiac signs are as follows:
Miş (<Skr. Mesa) “Aries” Tulya (<Skr. Tulā) “Libra”
Vriş (<Skr. Vrãabha) “Taurus” Vrçik (<Skr. Vrścika) “Scorpio”
Maidun (<Skr. Mithuna) “Gemini” Tanu (<Skr. Dhanus) “Sagittarius”
Karkaê (<Skr. Karkaùa) “Cancer” Maúara (<Skr. Maúara) “Capricorn”
Sinòa (<Skr. Simha) “Leo” Úumba (<Skr. Kumbha) “Aquarius”
Úanya (<Skr. Úanyā) “Virgo” Mina (<Skr. Mìna) “Pisces”
Keywords: Old Turkish, Turfan Texte VII, Astronomy Terms, Lunar

Mansions, Manazil al Kamer, Constellations, Nakshatras, Zodiac Signs.
Giriş
Tarih boyunca en çok dikkat çeken ve önem verilen gök cisimleri Ay ve Güneş olmuştur.
Yapılan gözlemler sonucunda bu iki gök cisminin belirli sürelerde belirli takımyıldızlar üzerinde
bulundukları fark edilmiştir. Güneş’in yörüngesinin on iki eşit bölüme ayrılması sonucunda Burçlar
Kuşağı (Zodyak) oluşmaktadır. Aynı şekilde Ay’ın yörüngesi de yirmi sekiz menzile bölünür. Bunlar
Ay durakları, Ay menzilleri (İng. Lunar Mansions, Al. Mondstationen) olarak adlandırılırlar. τsmanlı
Türkçesinde menazil-i Kamer1, Sanskritçede Nakshatra2 “Ay evi” adı verilen bu yıldızlar veya
takımyıldızlar astrolojik incelemelerde ve günlük yaşamda oldukça önemli bir yere sahiptir3.
Turfan Texte VII’de yayımlanan Uygurca metin τsmanlı Türkçesi döneminde yazılan
melheme ve yıldıznamelere benzer bir içeriğe sahiptir. Bu nedenle bolca gök bilimi terimi içerir.
Yirmi sekiz Ay menzili ve on iki burcun tamamı bu metinde geçmektedir. Ancak bu terimler dönemin
dil özellikleri dolayısıyla metinde Sanskritçe olarak yer alır. εetinde liste halinde sırasıyla verilerek
1 Araplar tarafından tespit edilen Ay menzilleri sırasıyla şunlardırμ ŞeratÀn/Şarteyn/Şerateyn/Serateyn, Butayn/Batîn,

Süreyya, Deberân, Hekèa, Henèa, Zirâè, Nesre, Tarfe/Tarfa, Cebhe, Zübre, Sarfe, èAvvâ, Simâk, Gafr, Zubânâ, İklīl, Kalb,
Şevle, Neèâyim, Belde, SaèdüĶz-zâbih/Saèd-ı zâbih, Saèd-ı Bula‘/Belè, SaèdüĶs-suèûd, SaèdüĶl-ahbiye, Ferg-i evvel/FerèüĶl-
mukaddem, Ferg-i sânî /Fer‘üĶl-muèahhar, Rişâ/Risâ. Bu menzillerle ilgili bilgi için bkz. Şeref Boyraz, Fal Kitabı
εelhemeler ve Türk Halk Kültürü, Kitabevi, β00θ, s. 17λ-18β. Arapların gözlemlerine dayanan Ay menzilleri ile
Hintlilerin kullandıkları Nakshatra birebir örtüşmese de sistem olarak benzerdir. Bu ikisi arasında, menzillerin başlangıç
ve bitiş yerleri ile menzili oluşturan yıldızlarda bazı farklılıklar vardır. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesinde 1λ Hk
γ014 arşiv numarasıyla kayıtlı olan εüneccimbaşı εehmet Çelebi tarafından yazılmış Uãÿl-i AókÀm-ı SÀl-i è lem (UASA)
adlı eserde Arap menzillerinin bulunduğu dereceler belirtilmiştir.
2 Ay’ın Güneş günüyle kâh β7 gün kâh β8 güne karşılık gelen aylık dönüşü sırasında ardı ardına geçtiği evler (IFRAH
2003: 113).
3 İstanbul Araştırmaları Enstitüsü ŞR γγ7/θ numarada kayıtlı olan Şerh-i MenâzilüĶl-Kamer adlı τsmanlıca el yazması
risalede Ay menzillerinin önemi şu şekilde açıklanmıştırμ
Her ne kadar kim hükemâ gelmişlerdir, menâzil-i KamerĶden ayrılmadılar ve her ne amel (2) ederlerse KamerĶe nazar
edip menâzil hükmünce amel etmişlerdir (3) ve biñ kerre tecrübe edip murâd ve maksûdlarına vâsıl (4) olmuşlardır,
zîrâ menâziliñ sa‘dı ve nahsı bulunur. Kamer (5) ayda on iki burcu devr eder, her burcda iki buçuk gün durur, (6)
elbette yigirmi sekiz menziliñ birinde bulunur. Andan soñra nazar (7) edip göresin ol menzil sa‘d mıdır yohsa nahs
mıdır, (8) şerhinde ne amel münâsib ise aña göre amel edesin. (YILMAZ 2014: 139-140).
Turkish Studies
Volume 12/22
hangi burçlarda bulundukları belirtilmiştir. Turfan Texte VII’nin dizininde de bu terimler sternb. (Al.
sternbild “takımyıldız”) kısaltması ile verilmiştir.
Ahmet Caferoğlu’nun Uygurca söz varlığını toplayan Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü adlı eseri
1λθ8 yılında yayımlanmıştır. Bu tarihten sonra günümüze kadar incelenen ve yayımlanan Uygurca
metinlerde geçen sözcükler de Caferoğlu’nun çalışmasına eklenerek İsmail Doğan ve Zerrin Usta
tarafından β014 yılında Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı adıyla bir sözlük daha yayımlanmıştır.
Fuzuli Bayat ve εinara Esen Aliyeva tarafından β008 yılında yayımlanmış olan Eski Türkçe Sözlük
ise Uygurcanın yanı sıra Köktürkçe söz varlığını da içermektedir. Konuyla ilgili başka bir çalışma
da τsman Kabadayı tarafından β007 yılında tamamlanmış olan Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi)
Terimleri adlı Yüksek δisans tezidir.
Caferoğlu’nun sözlüğünde, Ay menzillerini karşılayan terimlerden yalnızca “Şatabiç”
(<Skr. Şatabhişa) sözcüğü için “Ay’ın bir menzili” açıklaması bulunmaktadır. Rivadi (<Skr. RevÀti)
sözcüğü için ise “yıldız kümesi” açıklaması yapılmıştır. τn iki burçtan ise yalnızca Miş (<Skr. Mesa)
“Koç burcu” sözlükte yer almaktadır. Bunların dışındaki diğer sözcükler için ise gerekli açıklama
yapılmaksızın “bir yıldız adıdır” notu düşülmüştür.
Turfan Texte VII’de geçen Ay menzilleri ve burç adlarından Caferoğlu’nun sözlüğünde
“yıldız adı” açıklamasıyla verilmiş olan terimler şunlardırμ
Abiçi (<Skr. Abhijit) “bir yıldız adı”

Anurad/Ánurd (<Skr. AnurÀdhÀ) “bir yıldızın adıdır”
Aşlis (<Skr. A lesÀ) “bir yıldızdır”
Aşvini/Aşbini (<Skr. Asini) “bir yıldızdır”
Barani (<Skr. Baharanī) “yıldız adıdır”
Çaitir/Çaidir (<Skr. CitrÀ) “bir yıldızın adıdır”
Çişt (<Skr. Iyestha) “bir yıldızın adıdır”
Daniş/Taniş (<Skr. Dhanistha) “bir yıldız adı”
Eriwadi (<Skr. Revatì) “bir yıldızın adıdır”
Òast (<Skr. Hasta) “yıldız adı”
Úanya (<Skr. ÚanyÀ) “bir yıldız adı”
Maidun (<Skr. Mithuna) “bir yıldız adı”
Maúara (<Skr. Maúara) “bir yıldız adı”
Mina (<Skr. Mī ) “bir yıldız adı”
Purva pulgani4 “bir yıldız adı”
Puş (<Skr.)5 “bir yıldız adı”
Satabiş / Stabiş6 “bir yıldız adı”
4 EUTS’de Sanskritçesi verilmemiştir. EUTSV’ye de düzeltme yapılmadan aynen aktarılmıştır.

5 EUTS’de kökeninin Sanskritçe olduğu belirtilmiş, ancak hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir. EUTSV ve ETS’de
“<Skr. Pusya” şeklinde düzeltilmiştir.
6 EUTS’de kökeni belirtilmemiş, EUTSV ve ETS’ye de aynen geçirilmiştir.
Turkish Studies
Volume 12/22
100 śyfer śYTśÇ
Urugini (<Skr. Rohini) “bir yıldız adı”

Utrapalguni (<Skr. Uttarabhalguni) “yıldız adı”
Utraşadi (<Skr. Uttarasadha) “yıldız adı”
Utarabatiravat (<Skr. Uttarabhadrapada) “bir yıldızın adıdır”
Vişaú (<Skr. Visâkha) “bir yıldız adı”
Vrçik’(<Skr. Vrsçika) “bir yıldız adı”
Vriş (<Skr. Vrsabhsa) “bir yıldız adı”
Bunlardan bazıları Ay menzillerini bazıları ise Güneş’in yörüngesindeki on iki burcun
adlarını karşılayan terimlerdir. Kirêik, Mag, Mrigaşir, Mul, Punarvasu, Purvabadra, Purvaşat,
Şiravan, Şuvaêir gibi bazı sözcükler ise sözlüğe alınmamıştır. Caferoğlu’nun sözlüğünden sonra
yapılan çalışmalarda da bu terimler bütün olarak tespit edilip düzeltilememiştir.
Bu sözcüklerden Abiçi, Aşvini/Aşbini, Barani, Çaitir/Çaidir, Çişt, Daniş, Eriwadi, Òast,
Úanya, Maidun, Maúara, Mina, Puş, Satabiş/Stabiş, Urugini, Utarabatiravat, Utrapalguni,
Utraşadi, Vişak, Vriş Caferoğlu’nun eserinden Doğan ve Usta’nın Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı
(EUTSV) adlı çalışmalarına aynen aktarılmıştır. Ancak bunlardan beş tanesi muhtemelen baskı dizim
hatası nedeniyle başka madde başlarının alt maddesi gibi görünmektedirμ Utraşadi, Utrapalguni ve
Utrabadra7 “utpal” maddesi altında; Vişak, “virutaki” maddesi altında; Vriş ise “vròar” maddesi
altındadır. Vrçik sözcüğü ise her iki sözlüğe de yanlışlıkla vròar olarak girmiştir8. Bu sözcük Turfan
Texte VII’nin sözlüğünde “Vrçik ’(<Skr. Vrsçika) şeklindedir.
Bazıları ise EUTSV’de farklı okuyuşlarla yeni bir madde gibi iki kez eklenmiştir9. Gerekli
göndermeler yapılmadığından ayrı maddeler olarak görülmektedir:
Ardır (<Skr. ÁrdrÀ) “bir yıldız adı”; Adır (<Skr. ArdrÀ) “ArdrÀ yıldızı”; Ardir (<Skr.
Ardra) “Ay ın’menzillerinden’biri,’bir’yıldız’adı”
Anurad (<Skr. AnurÀdhÀ) “bir’takımyıldızı’adı”; Anurat (<Skr. AnurÀdhÀ) “bir’yıldız’
adı”
Çaitir/Çaidir (<Skr. CitrÀ)’ bir’yıldızın’adıdır ; Çaytir (<Skr. Citra) “bir’yıldız’adı”
Erivadi (<Skr. Revatì)’ bir’yıldızın’adıdır ;’Eriwadi (<Skr. Revatì)’ bir’yıldızın’adı ;’
İrivadi bir’yıldız’adı ;’İravadi Bir’yıldız’adı ;’Rivadi (<Skr. Revatì)’ Yıldız’kümesi
Purva pulgani10 “bir yıldız adı”; Purwapalġuni (<Skr. Pÿrvaphalguni) “bir yıldız adı”
Satabiş/Stabiş11 “bir yıldız adı”; Şatabiç/ Şatabiş (<Skr. Şatabhişa) “Ay’ın bir
menzili”
7
Caferoğlu’nun sözlüğünde bu sözcüğün Sanskritçe Uttarabhadra sözcüğünden geldiği belirtilmiş, ancak açıklama
yapılmamıştır. EUTSV’ye de aynı şekilde açıklamasız olarak alınmıştır.
8 Bu sözcük ETS’de de vhar (Skr. < vrsçi
úa) şeklinde açıklanmıştır.
9 Bunlardan Satabiş/Stabiş, Şatabiç ile Utarabatiravat, Utrabadra gibi bazı sözcükler EUTS’de de ayrı maddeler olarak
görülmektedir.
10 EUTS’de sözcüğün kökeni gösterilmemiştir. EUTSV’ye aynen geçirilmiştir. Aynı sözcük Purwapalġuni şeklinde
Gabain’in Eski Türkçenin Grameri adlı eserinden farklı bir madde olarak yeniden eklenmiştir.
11 EUTS’de Sanskritçesi verilmemiş olan bu sözcük “ayın bir menzili” olarak açıklanmış olan Şatabiç ile aynı sözcük
olmalıdır. Her iki sözlükte de maddeler arası gönderme yapılmamıştır.
Turkish Studies
Volume 12/22
Utarabatiravat (<Skr. Uttarabhadrapada) “bir yıldızın adıdır”; Utrabadra (<Skr.

Uttarabhadra)
Utraşadi (<Skr. Uttarasadha) “yıldız adı”; Utarşad (<Skr. UttarÀãÀêhÀ) “bir
takımyıldızı adı”
Caferoğlu’nun sözlüğünden farklı olarak EUTSV’de bazı sözcüklerin açıklamaları “bir

yıldız adı” yerine “bir takımyıldızı adı” şeklinde değiştirilmiştirμ
Aşlış/Aşliş (<Skr. A lesÀ) “bir takımyıldızı adı”

Anurad (<Skr. AnurÀdhÀ) “bir’takımyıldızı’adı”
Utarşad (<Skr. UttarÀãÀêhÀ) “bir takımyıldızı adı”
Bu sözcükler Elmira Kaljanova’nın β00η yılında hazırlamış olduğu “Uygurca Dışastvustık

(Giriş – Metin – Çeviri – Dizin ve Tıpkıbasım)” adlı doktora tezinden alınarak “takımyıldızı adı”
olarak düzeltilmiştir. Kaynakçada bulunmamasından anlaşıldığına göre söz konusu olan tüm
terimleri içeren Türkische Turfan Texte VII’ye bakılmamıştır12.
EUTSV’de “Ay’ın menzillerinden biri” olarak düzeltilen tek terim Gabain’in Eski Türkçenin
Grameri adlı eserinden alınan Ardir olmuştur. Hâlbuki Gabain’in eserine de bu sözcük Turfan Texte
VII’den alınan örnek metin parçası dolayısıyla girmiştir (GABAİσ β00γμ βγ4-βγη). Gabain’in alıntı
yaptığı bölümde Ardir dışında Udarabatiravat, Şatabiş, Erivadi, Barani, Uruguni, Puş,
Purvapalguni, Çaytir, Òast, Anurad, Aşliş, Daniş terimleri de geçmektedir. Bu terimlerin tamamı
eserin sözlük bölümünde “Ay’ın menzillerinden biri” şeklinde açıklanmış olmasına rağmen gözden
kaçırılmıştır. Ayrıca EUTSV’de bu sözcüklerden Barani, Çaytir, Daniş, Eriwadi, Òast ve
Purvapalġuni için kaynak olarak Alt. Gr. kısaltmasıyla Gabain’in eseri gösterilse de açıklamalar
Caferoğlu’nun eserinden alınmıştırμ
EUTS EUTSV
Barani (<Skr. Baharanì)’ yıldız’adıdır ’ Barani (<Skr. Baharani) “yıldız adıdır”
Daniş/Taniş (<Skr. Dhanistha) “bir yıldız adı” Daniş (<Skr. Dhanistha)’ bir’yıldız’adı
Erivadi (<Skr. Revatì) “bir yıldızın adıdır” Erivadi (<Skr. Revati)’ bir’yıldız’adıdır
Òast (<Skr. Hasta)’ yıldız’adı Òast (<Skr. Hasta) “yıldız adı”
Purwapalġuni (<Skr. Pÿrvaphalguni)’ bir’
yıldız’adı
Çaytir13 (<Skr. Citra)’ bir’yıldız’adı
Fuzuli Bayat ve Minara Esen Aliyeva tarafından hazırlanmış olan Eski Türkçe Sözlük’te
(ETS) ise “yıldız adı” şeklinde açıklanan sözcükler şunlardırμ Abiçi, Adır, Aşbini/Aşvini, Çaitir
/Çaidir, kritik, Punarvasu, Purvabadirabat, purva pulgari, Puş, Revadi,
Utarabatıvarat/Udarabadiravat, Utraşadi, Utrapalguni14, Vişaú. Bunların dışında Ay
menzillerinden Mrigaşir, Suvadi/Şuvaêir sözlüğe alınmamış; Purvaşat maddesine ise açıklama
12 EUTSV’nin kaynakçasında yalnızca Türkische Turfan Texte VI bulunmaktadır.

13 Bu sözcük Caferoğlu’nun eserinde Çaitir/Çaidir olarak geçer. Yukarıda belirttiğimiz gibi EUTSV’ye farklı sözcükler
gibi iki ayrı madde olarak eklenmiştir.
14 Utraşadi ve Utrapalguni için sadece (<Skr.) yazılmış, kökeninin hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir.
Turkish Studies
Volume 12/22
102 śyfer śYTśÇ
yapılmamıştır. Farklı okuyuşlarla ayrı madde başı gibi eklenen ve aralarında gönderme yapılmayan
bazı sözcüklerde ise madde başlarının biri “kamerin menzillerinden biri” şeklinde açıklanırken diğeri
“bir yıldız adı” şeklinde açıklanmıştırμ
Adır (<Skr. ArdrÀ) “bir yıldız adı, kozmogoni”; Ardır/Ardir (<Skr. ArdrÀ) “bir yıldız
adı, kamerin menzillerinden biri”
Çaitir/Çaidir (<Skr. ÇitrÀ) “bir yıldızın adıdır”; Çaytir (<Skr. ÇitrÀ) “yıldız adı,
kamerin menzillerinden biri”
Erivadi/İravadi/İrivadi (<Skr. Revatī) “bir yıldız adıdır, kamerin menzillerinden biri”;
Rivadi (<Skr. Revatī) “bir yıldız adı”
Purvapalguni “kamerin menzillerinden biri”; Purva pulgari15 “bir yıldız adı”
Satabiş / Stabiş “bir yıldız adı”; Şatabiç (<Skr. Sataphişa) ayın bir menzili
Uruġuni (<Skr. Rohin) “kamerin menzillerinden biri”; Uruġıni (<Skr. Rohini) “bir
yıldız adı”
Utarabatıvarat “bir yıldızın adı”; Utrabadra16 (<Skr. uttarabhadra)
ETS’de Ay menzillerinden iki tanesi ise yanlış olarak “bir burç adı” şeklinde açıklanmıştırμ
Şiravan (<Skr. Sravana) “bir burç adı”; Şiraban17 “burçlardan biri”
Mul (<Skr. MulÀ) “bir burç adı”; Mula(<Skr.)18 “temel, kök”
Eksikliklerine rağmen ETS’de “bir yıldız adı, Kamer’in menzillerinden biri” şeklinde
açıklanarak tespit edilebilen Ay menzilleri şunlardır: Anurat/Anurd, Aşliş, Barani, Çişt, Danişta,
Erivadi /İravadi /irivadi, Òast, Mag, Purvapalguni, Uruġuni, Adır /Ardır, Şatabiç, Çaytir.
Kabadayı’nın çalışmasında ise Ay ile ilgili bölümde yalnızca Ardır, Purnavasu (<Skr.
Punarvasu) ve Şatabiş sözcüklerinin Ay’ın menzillerinden biri olduğu belirtilmiştir. Bunlardan Ardır
ve Şatabiş için Gabain kaynak gösterilmesine rağmen Eski Türkçenin GrameriĶnde geçen diğer
sözcükleri Doğan ve Usta gibi Kabadayı da gözden kaçırmıştır. Bu nedenle diğer sözcüklerin tümü
“Yıldızlar” bölümünde ele alınmış ve Caferoğlu’nun sözlüğü kaynak gösterilerek “bir yıldız adı”
açıklaması yapılmıştır. Purnavasu sözcüğü ise Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi19 kaynak
gösterilerek “Ayın 28 menzilinden (nakşatra) birinin adı, İkizler burcu” şeklinde açıklansa da sözcük
“ikizler burcu” anlamında değildir (KABADAYI β007μ 14γ).
Türkiye’de yapılan bu çalışmalarda çoğunlukla Caferoğlu’nun çalışmasının temel kaynak
olarak kullanıldığı görülmektedir. Ancak onun çalışmasından sonra, 1λθλ yılında yayımlanmış olan
Drevnetyurskiy Slovar’da Ay menzillerini karşılayan terimlerin büyük çoğunluğu “Burçlar Kuşağı’nı
oluşturan yirmi sekiz takımyıldızdan biri” şeklinde açıklanmıştırμ Mrigaşir, Adır/Ardir, Purnavasu,
Aşliş, Mag, Çişt, Mul, Danişta, Satabiş, İravadi/Revadi, Aşvini, Barani, Puş, Purvapalguni,
Çaydir/Çaytir, Anurad/Anurd, Purvaşad/Purvaşat, Abiçi, Şiravan/Şıravan, Purvabadra. Ancak bu
15 Purvapalguni için (<Skr.) yazılmış, hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir. Purva pulgari maddesinde ise sözcüğün
kökeni hakkında bilgi verilmemiştir.
16 Utarabatıvarat maddesinde (<Skr.) yazılmış, kökeninin hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir. Utrabadra
maddesinde ise açıklama yapılmamıştır.

17 Köken bilgisi yoktur.
18 Hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir.
19 Semih Tezcan (1975). Eski Uygurca Hsüan Tsang Biyografisi X. Bölüm, Ankara.
Turkish Studies
Volume 12/22
çalışmada da Ay menzili olduğu belirtilen terimlerin hangi takımyıldızın hangi yıldızlarını karşıladığı
tespit edilememiştir. Tespit edilerek ayrıntılı açıklananlar şunlardırμ Puş, Purvapalguni,
Çaydir/Çaytir, Anurad/Anurd, Purvaşad/Purvaşat, Abiçi, Şiravan/Şıravan, Purvabadra. Geriye
kalan Ay menzillerinden Kirêik, Urugini, Utraşadi/Utarşad,
Utarabatiravat/Udarabatiravat/Utrabadra, Utrapalguni, Òast20 “bir takımyıldız, bir yıldız adı”
şeklinde açıklanmıştır. Şuvaêir ve Vişaú/Suşak terimleri’ise’sözlükte’bulunmamaktadır.
Turfan Texte VII’de geçen ve Güneş’in yörüngesindeki on iki burcu karşılayan terimler de
çalışmalarda eksik ve hatalı açıklanmıştır. Caferoğlu ile Doğan ve Usta’nın sözlüklerinde bunlardan
yalnızca Miş (<Skr. Mesa) “Koç burcu” olarak tespit edilebilmiştir. Bu iki sözlükte Úanya, Maidun,
Maúara, Mina, Vriş ve Vrçik “yıldız adı” olarak açıklanmış; geriye kalan dört burcu karşılayan
terimler (Tanu, Karkaê,’ Sinòa, Tulya) ise’her’iki’çalışmaya’da’alınmamıştır. Bayat ve Aliyeva’nın
sözlüğünde ise Mina,’Miş21,’Sinóa,’Tanu olmak üzere dört terim doğru tespit edilebilmiştir. Bunların’
dışında’ Kanya22, Maúara, Maidun23, Vrçik, Vriş sözcükleri “yıldız adı” olarak açıklanmış; Karkaê
ve Tulya sözlüğe’alınmamıştır. Kova burcunu karşılayan Úumba (<Skr. Kumbha) sözcüğü ise söz
konusu üç çalışmaya da “su perisi, su adamı” açıklamasıyla alınmıştır (CAFERτĞδU 1λλγμ 1βγ;
DτĞAσ – USTA 2014: 208; BAYAT – AδİYEVA β008μ 1β4).
Kabadayı’nın çalışmasında ise “Burçlar” bölümünde bir tanesi hariç (Sinòa) on bir burç
Turfan Texte VII kaynak gösterilerek tespit edilmesine rağmen Caferoğlu’nun sözlüğündeki “yıldız
adı” açıklamaları nedeniyle bunların aynı sözcük oldukları fark edilmeden Úanya, Maidun, Maúara,
Mina, Vrçik, Vriş terimleri “Yıldızlar” bölümüne de alınmıştır (KABADAYI β007μ 1θγ, 1θ4, 1θη,
1θ7). Hâlbuki Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü’nde bu terimlerin kaynağı da Turfan Texte VII metnidir.
Ayrıca Caferoğlu’nun Vrçik maddesinde yaptığı hata da diğer çalışmalarda olduğu gibi aynen
aktarılmış ve madde başı sözcük vròar olarak alınmıştır. Drevnetyurskiy Slovar’da ise sözlükte yer
almayan Maúara (<Skr. Maúara) dışındaki on bir burç doğru açıklanmıştır.
Böylece söz konusu çalışmalarda yirmi sekiz menzilin ve burç adlarının tamamının tespit
edilerek açıklanamadığı, hepsinde çeşitli eksiklik ve hataların bulunduğu görülmektedir. Aşağıda
Turfan Texte VII’de geçen Ay menzilleri ve burç adları iki ayrı başlıkta ele alınarak açıklanmıştır.
1. Ay Menzilleri
Hintli gök bilimcilere göre Burçlar Kuşağı’nda Ay’ın üzerinden geçtiği ve her biri 1γ°β0’
derece olan yirmi yedi menzil (Nakshatra) bulunmaktadır (IFRAH β00γμ 11γ). Ay’ın menzillerinin
sayısı bazı kaynaklarda yirmi yedi, bazılarında ise yirmi sekiz olarak geçer 24. Kaynaklarda
gösterilmeyen yirmi sekizinci menzil Abhijit’tir. Turfan Texte VII’de bu menzil de Abiçi olarak
geçmektedir. Diğer Uygur metinlerinde de yirmi sekiz menzilden söz edilmektedir (RACHεETI
1937: 4):
sekiz otuz yultuzlar úuvraġı (Uigurica II, 58)
sekiz otuz bay begleri (T. I D. 93, Z. 3)
20 Hangi takımyıldız olduğu belirtilse de bu takımyıldızın hangi yıldızlarından oluştuğu açıklanmamıştırμ “Karga
takımyıldızında’bir’yıldız’adı”.
21 Kökeni için sadece (<Skr.) yazılmış hangi sözcükten geldiği belirtilmemiştir.
22 Yanlışlıkla Sanskritçe KaynÀ sözcüğünden geldiği belirtilmiştir. Doğrusu KanyÀ olmalıdır.
23 Ma
úara ve Maidun sözcüklerinde (<Skr.) yazılmış hangi sözcükten geldiği belirtilmemiştir.
24 Hangi kaynaklarda gösterildiği hakkında bilgi için bkz. Arthur Antony MACDONEL – Arthur Berriedale KEITH (1912).
Vedic Index of Names and Subjects, s. 409-413.
Turkish Studies
Volume 12/22
104 śyfer śYTśÇ
εenziller Koç burcundan Kirêik ile başlayıp Barani ile kapanarak Burçlar Kuşağı’nı
tamamlar. Aslında Koç burcunun sıfır derecesinden Aşvini menzili başlar. Ancak bunların
sıralanmasında Türk kültüründe de önemli bir yere sahip olan Kirêik (Pleiades) birinci menzil
sayılmıştır. Sanskritçe kaynaklarda da menziller Kirêik ile başlamaktadır (MACDONEL – KEITH
1912: 420).
Güneş burçlarında olduğu gibi Ay menzillerinin her birinin de bir yönetici gezegeni vardır25:
İt yılqı ordu. Ol yıl yultuzı Uêarabaùiravat, graxı Saniçar ol. Qutı suv ordusı altı TT VII 4/1-η. Aynı
zamanda bunlardan bazıları iyi/olumlu bazıları ise kötü/olumsuz kabul edilir ve başlanacak veya
yapılacak işlerin uygun olup olmadığına buna göre karar verilir26.
Ay’ın menzillerde ne kadar süre konakladığı TT VII metninde “bir kün bir tün turur”, “bir
kün bir tün yana bir kün turur”, “bir tün turur” vb. şeklinde belirtilmiştir.
Buna göre her burca denk gelen Ay menzilleri sırasıyla aşağıdaki şekildedirμ
Kirêik/ Kirtik/ Kriêik [ Tauri (Pleiades)]: (<Skr. KrittikÀó) Ay’ın birinci menzilidir. Koç
βθ°40’ ile Boğa burcu 10°00’ arasındadır. Yöneticisi Güneş’tir. Kirêik, Pleiades yani
Ülker (Ar. Süreyya, Far. Pervin) takımyıldızıdır27. Ülker takımyıldızı yedi yıldız olarak
bilinse de aslında 1β0 kadar yıldızı olan bir açık yıldız kümesidir (KIZIδIRεAK 1λθλμ
10β). Turfan Texte VII’de ise altı yıldız olduğu belirtilmiştirμ Kirêik yultuzlar alêı yultuz
(TT VII 3/1)28.
Kirêik yultuzlar alêı’yultuz bir kün bir tün turur (TT VII 3/1)
Urugini [α, υ, , , Tauri]: (<Skr. Rohini) Ay’ın ikinci menzilidir. Araplardaki Deberân29
(α Tauri) menziline denk gelir (MACDONEL – KEITH 1912: 415). Kırmızı rengiyle
bilinir. Boğa burcu 10°00’ ile βγ°β0’ arasında yer alır. Yöneticisi Ay’dır.
bir tün (?) bir kün turur yana bir kün (turur) (TT VII 3/2)
25 Burçların yönetici gezegenleri aşağıdaki gibidirμ

1. Koç (εars) 7. Terazi (Venüs)
β. Boğa (Venüs) 8. Akrep (Mars)
γ. İkizler (εerkür) 9. Yay (Jüpiter)
4. Yengeç (Ay) 10. τğlak (Satürn)
η. Aslan (Güneş) 11. Kova (Satürn)
θ. Başak (εerkür) 1β. Balık (Jüpiter)
26 Şerh-i MenâzilüĶl-KamerĶde iyi/kötü menzillerde yapılacak işlerin durumuyla ilgili şu bilgiler verilmektedirμ
Ve kaçan sa‘d menzilinde bir esvâbı geyersen, ol esvâbı râhat (10) üzre geyersin, ammâ nahs menzilinde geyerseñ
sıhhat ve râhat (11) üzre geymezsin, ve hem tîz paralanır, bu vechile fâĶidesin (12) göremezsin. Ve ehl-i magrib bu
menâzil-i KamerĶe ziyâdesiyle i‘tibâr (13) ederler. Zîrâ yedi kevâkib sa‘dın ve nahsın ve şerefin ve terbî‘in ve (14)
tesdîsin ve müsellesin ve kırânın bulup istihrâc etmek pek güçdür. (15) Ammâ menâzil-i Kamer elbette yigirmi sekiz
menziliñ günde biri hükm eder, biñ (16) kerre tecrübe olunmuşdur. Bir kimse bir avrata sa‘d menzilinde nikâh eylese
(17) birbirine öyle muhabbet ederler ki ölünce birbirlerinden muhabbetleri zâĶil (18) olmaya ve mâbeyninde dirlikleri
eyü ola. (Yılmaz β014μ 140).
27 Süreyya ile Kir
êik bulundukları dereceler açısından farklılık gösterir. Süreyya menzilinin Koç burcu βθ° ile Boğa burcu
β0° arasında olduğu kabul edilirμ “(óamelüŋ) yigirmi altısından t åevrüŋ yigirminci derecesine varınca åüreyy
menzilidür” (UASA 2a/10-11).
28 Arap gök biliminde de Süreyya menzilinin altı yıldızdan oluştuğu kabul edilirμ RakîbüĶl Süreyya (Capella, α Aurigae),
‘ÂtîküĶl-Süreyya (o Persei), MirfaküĶl-Süreyya (εirfak, α Persei), MisamüĶl-Süreyya (γ Persei), MenkibüĶl Süreyya (ξ

Persei) ve VasatüĶl-Süreyya ( Persei) (UσAT β000μ θ87). Ancak Sanskritçe kaynaklarda Kirêik menzilinin yedi yıldızdan
oluştuğu belirtilirμ AmbÀ, DulÀ, Nitatnī, Abhrayantī, Meghayantī, Varãyantī,’ CupunīkÀ (MACDONEL – KEITH 1912:
414).
29 “
åevrüŋ sekizinci derecesinden yigirmi birinci derecesine varınca deber n menzilidür” (UASA 2a/20-21).
Turkish Studies
Volume 12/22
Mrigaşir [ , φ1, φβ Orionis]: (<Skr. Mrigasiras) Ay’ın üçüncü menzilidir. Bazı Sanskritçe
kaynaklarda adı İnvaka/İnvagÀ olarak da geçer (εACDτσEδ – KEITH 1912: 415).
Boğa burcu βγ°β0’ ile İkizler 0θ°40’ arasındadır. Yöneticisi εars’tır. Arap gök
biliminde Hekèa menziline denk gelir30.
bir tün bir kün turur (TT VII 3/3)
Adır /Ardır /Ardir [α τrionis]: (<Skr. ÁrdrÀ) Ay’ın dördüncü menzilidir. Oriyon (Ar.
Cebbâr, Elcebbâr) takımyıldızının α yıldızıdır. τldukça parlak bir yıldızdır. İkizler burcu
θ°40’ ile β0°00’ arasında yer alır. Yöneticisi Rahu’dur31. Arap gök biliminde bulunduğu
dereceler açısından yaklaşık olarak Henèa menziline denk gelir32.
bir tün turur (TT VII 3/4)
Punarbasu / Purnavasu [α, Geminorum (Pollux)]: (<Skr. Punarvasu) Ay’ın beşinci
menzilidir. İkizler β0°00’ ile Yengeç burcu 0γ°β0’ arasındadır. Yöneticisi Jüpiter’dir.
Arap gök biliminde yaklaşık olarak Zir è’ menziline denk gelir33.
bir kün bir tün yana bir kün turur (TT VII 3/5)
Puş’[υ, , Cancri]: (<Skr. Puãya) Ay’ın altıncı menzilidir. Bazı Sanskritçe kaynaklarda bu
menzilin adı Tiãya olarak da geçer (MACDONEL – KEITH 1λ1βμ 41θ). Yengeç burcu
0γ°β0’ ile 1θ°40’ arasındadır. Yöneticisi Satürn’dür. Arap gök biliminde sıralamaya
30 Hekèa da τriyon’un , φ1 ve φβ yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θη8). Ancak, Hekèa menzili Boğa burcu β1° ile
İkizler burcu 4° arasında kabul edilirμ “(åevrüŋ) yigirmi birinci derecesinden cevz nuŋ dört derecesine varınca hekèa
31 Turfan Texte VII’de sırasıyla Güneş (Aditya), Ay (Soma), Mars (Angarak), Merkür (Bud), Jüpiter (Braxsvaêi), Venüs
(Şükür) ve Satürn (Şaniçar) olmak üzere yedi gezegenin adı geçmektedirμ Aditya, Soma, Angarak, Bud, Braxsvaêi, Şükür,
Şaniçar yiti graxlar (TT VII 10/1-γ). Bunların dışında bir de grax (gezegen) sözcüğü ile birlikte geçtiği için gezegen olduğu
sanılan Rahu ve Kitu terimleri yer alırμ bu’işik’yavız’ol’kitu’grax’ilenür’ol’toquz’işik’tükedi (TT VII 13/46-48); bu’yavız’ol’
raxu’grax’ilÊnür. (TT VII 13/8).
Rağu, “Güneş ve Ay’a hücum ile hasıl olan Güneş ve Ay tutulmasının müsebbibi sayılır” şeklinde açıklanmıştır
(Caferoğlu 1λλγμ 1βθ). EUTSV’de Ay menzilleri ve burç adları konusunda yapılan hatalar bu sözcükte de tekrarlanarak
Ragu “Rağu, Ay ve Güneş tutulmasının nedeni” ve Rahu “seyyare, bir gezegen adı” şeklinde iki ayrı madde olarak sözlüğe
alınmıştır (DτĞAσ – USTA β014μ βθ7). ETS’de de Ragu “Ay ve Güneş tutulması”, Rahu ise “seyyare, bir gezegen adı”
şeklinde açıklanmıştır.
Kabadayı ise Rahu ve Kitu terimlerini gezegen, grax sözcüklerinin eş anlamlısı kabul etmiştir (KABADAYI 2007:
90-91). Ancak Ragu/Rahu ve Kitu “gezegen” anlamında olmadığı gibi bir gezegen adı da değildir. Astrolojik
değerlendirmelerde gezegenler kadar etkili oldukları düşünüldüğü için grax (gezegen) sözcüğü ile birlikte kullanılmışlardır.
Rahu ve Ketu düğüm (İng. node) noktalarıdır. Düğüm, Ay’ın yörüngesinin tutulumu deldiği iki noktadan her biri
olarak açıklanmaktadır (KIZIδIRεAK 1λθλμ βθ). Bu düğümlerin kuzey ucuna (north lunar node) Rahu, güney ucuna
(south lunar node) ise Ketu denir. Bu iki nokta arasında her zaman 180 derece vardır. Dolayısıyla karşı karşıyadırlar. Hint
mitolojisinde Rahu, “gök cisimlerinin kralı, güneybatı yönünün koruyucusudur. Güneş ve Ay’ı yutan bir Daitya’dır. Dört
kollu, kuyruklu bir yaratık olarak düşünülür. Tanrıların ölümsüzlük suyundan gizlice içtiği için Tanrı Vishnu ona kızmış
ve onun başını uçurup iki kolunu kesmiştir. Ancak ölümsüz olduğu için boşlukta parça parça yaşamını sürdürmüştür. Üst
tarafı ejderha başı Rahu, kuruğu Ketu olarak süregelmiştir” (KAYA β00γμ 1ηη).
32 Hen
èa menzili İkizler burcu 4° ile 17° arasında kabul edilirμ “cevz nuŋ dördünci derecesinden on yėdinci derecesine
varınca hanèa menzilidür” (UASA 3b/1-β). Yıldızlarda da farklılık vardır. Henèa İkizler’in ξ ve γ yıldızlarından oluşur
(UNAT 2000: 658).
33 Zir è menzili de İkizler’in (Castor) ve α (Pollux) yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θλθ). Derecelerde ise farklılık
vardır. Zir è İkizler 17° ile γ0° arasındadırμ “(cevz nuŋ) on yėdiden otuzına varınca zir è menzilidür” (UASA 3b/3-4).
Zir è menzilinden sonra Yengeç burcu 0° ile γ° arasında Neåre menzili vardırμ “sereù nuŋ evvelinden üç derecesine varınca
neåre menzilidür” (UASA 4a/6-7).
Turkish Studies
Volume 12/22
106 śyfer śYTśÇ
göre Tarfa menziline denk gelse de hem bulundukları dereceler hem de menzilleri
oluşturan yıldızlar farklıdır34.
bir kün bir tün turur (TT VII 3/6)
Aşliş [ , , , , ρ Hydrae]: (<Skr. ÁsléãÀs’/’ÁsréãÀs) Ay’ın yedinci menzilidir. Suyılanı (İng.
Hydrae, Ar. ŞücâĶ) takımyıldızındadır. Yengeç burcu 1θ°40’ ile Aslan burcu 00°00’
arasındadır. Yöneticisi εerkür gezegenidir.
bir kün turur (TT VII 3/7)
Mag [α, , γ, ξ, , δeonis]: (<Skr. MaghÀ) Ay’ın sekizinci menzilidir. Sanskritçe
kaynaklarda diğer adı AnaghÀ’dır (MACDONEL – KEITH 1λ1βμ 41θ). Aslan 00°00’ ile
1γ°β0’ arasında yer alır. Yöneticisi Ketu’dur.
Purvapalguni / Purva pulgani [ , Leonis]: (<Skr. Pÿrvaphalgunī) Ay’ın dokuzuncu
menzilidir. Aslan burcunda 1γ°β0’ ile βθ°40’ arasında yer alır35. Yöneticisi Venüs
gezegenidir. Bu menzil yaklaşık olarak Arapların Õübre menziline denk gelir 36.
Utrapalguni / Udarapalguni [ , 93 Leonis]: (<Skr. Uttaraphalgunī) Ay’ın onuncu
menzilidir. Aslan burcu βθ°40’ ile Başak burcu 10°00’ arasındadır. Yöneticisi Güneş’tir.
Òast’[ , , , α, Corvi37]: (<Skr. Hasta) “El” anlamındadır.’Elleri’ve’ellerle’ilgili’şeyleri’
temsil eder. Ay’ın on birinci menzilidir. Karga (İng. Corvus, Corvi) takımyıldızındadır.
Başak burcunda 10°00’ ile βγ°β0’ arasında yer alır38. Yöneticisi Ay’dır.
Çaiêir’/’Çaitir’/’Çaytir’[α Virginis]μ (<Skr. CitrÀ) Ay’ın on ikinci menzilidir. Başak burcu
βγ°β0’ ile Terazi 0θ°40’ arasındadır. Yöneticisi εars’tır.
bir [kü]n bir tün turur (TT VII 3/12)
Şuvaêir / Suvadi [α Bootis]: (<Skr. SvÀtī) Ay’ın on üçüncü menzilidir. Sanskritçe
kaynaklarda diğer adı NiãùyÀ’dır (εACDτσEδ – KEITH 1912: 417). Çoban
takımyıldızının α yıldızı olan Arktürüs (İng. Arcturus, Bootisś Ar. Semâk-ı Râmih)
34 Unat, Tarfa menzilinin Araplar tarafından AslanĶın iki gözü adlandırıldığını ve Aslan’ın ve υ yıldızlarından oluştuğunu
belirtir (UσAT β000μ θλθ). Yengeç burcunda γ° ile βθ° arasındadırμ “sereù nuŋ evvelinden üç derecesine varınca neåre
menzilidür ve yigirmi altı derecesine varınca ùarfa menzilidür” (UASA 4a/6-7). Bundan sonra Yengeç βθ° ile Aslan 8°
arasındaki Cebhe menzili gelir: “yigirmi altısından esedüŋ sekizine varınca cebhe menzilidür” (UASA 4a/7-8).
35 Arap gök biliminde Aslan β1° ile Başak 4° arasında
äarfe menzili bulunurŚ “yigirmi birinden sünbülenüŋ dördine varınca
ãarfe menzilidür” (UASA 4b/15). Ancak, äarfe menzilinin Aslan’ın yıldızı olduğu belirtilir (UσAT β000μ θ84). Aslan’ın
yıldızı Hint sisteminde Utrapalguni menziline dâhildir.
36
Õübre, Aslan burcunda 0λ° ile β1° arasındadırμ “esedüŋ ùo uzuncı derecesinden yigirmi birine varınca õübre menzilidür”
(UASA 4b/13-14). Aslan’ın ve yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θλθ).
37 TT VII’de Corvi takımyıldızının sadece yıldızından oluştuğu belirtilmiştir (RACHMETI 1937: 13).
38 Araplara göre Başak 4° ile 17° arası èAvvÀ menzilidirμ “sünbülenüŋ dördünci derecesinden on yėdisine varınca èavv
menzilidür” (UASA ηa/βγ-β4). 17°-γ0° arasında ise Sim k menzili bulunurμ “on yėdisinden otuzına varınca sim k
Turkish Studies
Volume 12/22
yıldızıdır’(KIZILIRMAk’1969:’5).’Terazi burcunda 0θ°40’ ile β0°00’ arasında yer alır39.

Yöneticisi Rahu’dur.
bir tün (turur) (TT VII 3/13)
Vişaú’/’Suşak’[α, δibrae40]: (<Skr. ViśÀkhÀ) Ay’ın on dördüncü menzilidir. Terazi β0°00’
ile Akrep burcu 0γ°β0’ arasındadır. Yöneticisi Jüpiter’dir. Dereceler örtüşmese de
içerdikleri yıldızların aynı olması nedeniyle Arap gök biliminde Zub n menziline denk
gelir41.
bir kün bir tün yana bir kün turur (TT VII 3/14)
Anurad / Anurat / Ánurd [ , , π, Scorpionis]: (<Skr. AnÿrÀdhÀs’/’ AnurÀdhÀ)’ Ay’ın on
beşinci menzilidir. Akrep burcunda 0γ°β0’ ile 1θ°40’ arasındadır. Yöneticisi Satürn’dür.
Dereceleri örtüşmese de Arap gök bilimindeki İklìl menzili ile aynı yıldızlardan oluşur42.
Çişt’[α, , Scorpionis]: (<Skr. JyeãùhÀ) “En’yaşlı,’kıdemli” anlamındadır.’Ay’ın on altıncı
menzilidir. Akrep burcu 1θ°40’ ile Yay burcu 00°00’ arasındadır. Yöneticisi εerkür
gezegenidir43.
bir tün turur (TT VII 3/16)
Mul / Mula [ Scorpionis]: (<Skr. MÿlÀ) Ay’ın on yedinci menzilidir. Sözcük’anlamı’“kök,’
temel”dir44.’ Sanskritçe’ kaynaklarda’ diğer’ adı’ Vicrtau’dur (MACDONEL – KEITH
1912: 418). Yay burcunda 00°00’ ile 1γ°β0’ arasında yer alır. Yöneticisi Ketu’dur.
[bir kün bir t]ün [turur] (TT VII 3/17)
Purvaşad / Purvaşat [ Sagittarii]45: (<Skr. PÿrvÀãhÀêrÀ) Ay’ın on sekizinci menzilidir.
Yay burcunda 1γ°β0’ ile βθ°40’ arasında yer alır. Yöneticisi Venüs’tür.
39Arap menzillerine göre Terazi 0° ile 1γ° arası Ġafr menzilidir: “mįz nuŋ evvelinden on üç derecesine varınca ġafr
menzilidür” (UASA 6a/2). Unat, Ġafr menzilinin Başak burcunun , к ve menzillerinden oluştuğunu belirtmiştir (UNAT
2000: 652).
40TT VII’de ι, Librae olarak belirtilmiştir (RACHεETI 1λγ7μ 1γ).
41Ġafr dan’sonra’Terazi 1γ° ile βθ° arası Zub n menzilidir: “on üçinden yigirmi altısına varınca zub n menzilidür”
(UASA 6a/3). Zub n Terazi’nin α ve yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θλθ).
42 Terazi βθ° ile Akrep 8,η° arası İkl
ìl menzilidir: “yigirmi altısından èa rebüŋ sekiz buçu derecesine varınca iklìl
menzilidür” (UASA 6a/3-4). İklìl de Akrep’in , , π yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θθ1).
43 Akrep 8,η° ile β1° arası alb menzilidir: “èa rebüŋ sekiz buçu derecesinden yigirmi bir derecesine varınca alb
menzilidür” (UASA 6b/7-9). alb menzili, Akrep’in α (Antares) yıldızıdır (UσAT β000μ θθη).
Akrep β1° ile Yay 4° arası Şevle menzilidir: “yigirmi birinden avsuŋ dört derecesine varınca şevle menzilidür”
(UASA 6b/9-10). Şevle, Akrep’in ve υ yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ88).
Yay 4° ile 17° arası Neè yìm menzilidir: “ avsuŋ dördinden on yėdisine varınca neè yìm menzilidür” (UASA 7a/13-
14). Neè yìm, Yay’ın γ, , , , φ, ve ξ yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ78).
Yay 17° ile γ0° arası Belde menzilidir: “( avsuŋ) on yėdisinden otuzına varınca belde menzilidür” (UASA 7a/13-14).
Belde, gökte yıldızları olmayan küçük bir boşluktur (UσAT β000μ θ4β).
44 EUTS’ye m
ÿla madde başı “temel, kök” anlamıyla TT. VIII kaynak gösterilerek alınmıştır (CAFERτĞδU 1λλγμ 8λ).
Ancak aynı sözcüğün TT. VII’deki Ay’ın bir menzili anlamında kullanımı belirtilmemiştir. EUTSV’de de mula maddesine
“zaman, kök” anlamı yazılarak Caferoğlu kaynak gösterilmiştir (DτĞAσ – USTA 2014: 231).
45 τn sekizinci ve on dokuzuncu menzillerin hangi yıldızlardan oluştuğu konusunda farklı bilgiler bulunmaktadır. Bkz.
Arthur Antony MACDONEL – Arthur Berriedale KEITH (1912). Vedic Index of Names and Subjects, s. 418.
Turkish Studies
Volume 12/22
108 śyfer śYTśÇ
[bir k]ün bir tün turur (TT VII 3/18)

Utraşadi’/’Utaraşadi’/’Uêraşat’/’Udaraşat’/’Utarşad’[ρ Sagittarii]: (<Skr. UttarÀãaêhÀ) Ay’ın
on dokuzuncu menzilidir. Yay βθ°40’ ile τğlak burcu 10°00’ arasındadır. Yöneticisi
Güneş’tir.
Abiçi [α, , ξ δyrae]: (<Skr. Abhijit) Ay menzillerini yirmi sekiz adet kabul eden kaynaklara
göre Utraşadi ve Şiravan menzilleri arasında yer alan yirminci menzildir. Çalgı (İng.
Lyra, Lyr, Lyrae, Lyre) takımyıldızının α, ve ξ yıldızlarından oluşur. εetinde sadece
adı verilmiş Ay’ın burada ne kadar kaldığı belirtilmemiştir (TT VII 3/20).
Şiravan / Şıravan / Şravan [α, , Aquilae]: (<Skr. ravana / ronÀ ) Ay’ın yirminci
menzilidir. Kartal (İng. Aquila, Aquilae) takımyıldızının α, ve γ yıldızlarından oluşur.
τğlak burcunda 10°00’ ile βγ°β0’ arasındadır46. Yönetici gezegeni Ay’dır.
bir [kün bir tün] turur (TT VII 3/21)
Daniş / Taniş / Danişta [ , α, , Delphini]: (<Skr. DhaniãùhÀ) Ay’ın yirmi birinci
menzilidir. Yunus (İng. Delphinus, Delphini) takımyıldızının , α, ve yıldızlarından
oluşur. Sanskritçe kaynaklarda diğer adı raviãùhÀs olarak geçer (MACDONEL –
KEITH 1912: 419). τğlak burcu βγ°β0’ ile Kova burcu 0θ°40’ arasındadır. Yöneticisi
εars’tır. Bulunduğu dereceler açısından Arap gök biliminde yaklaşık olarak Suèūd
menziline denk gelir47.
bir tün bir tün turup biçin öd[inde]… (TT VII 3/22)
Satabiş / Stabiş / Şatabiç / Şatabiş [ Aquarii]: (<Skr. atabhiãaj / atabhiãa) Ay’ın yirmi
ikinci menzilidir. 100 sayısı ile ilişkilendirilir (MACDONEL – KEITH 1912: 419). Kova
burcunda 0θ°40’ ile β0°00’ arasındadır. Yöneticisi Rahu’dur.
bir tün bir kün tur[ur] (TT VII 3/23)
Purvabadra / Purvapadra / Purvabadirabat [α, Pegasi]: (<Skr. PÿrvabhadrapadÀ)
Ay’ın yirmi üçüncü menzilidir. Kanatlıat (İng. Pegasi, Pegasus) takımyıldızının α,
yıldızlarından oluşur. Kova burcu β0°00’ ile Balık burcu 0γ°β0’ arasındadır. Yönetici
gezegeni Jüpiter’dir. Arap gök biliminde FerèüĶl-mukaddem menziline denk gelir48.
Utarabadra /Utrabadra /Utarabatiravat /Udarabatiravat /Udarabadiravat
/Utarabadrabat /Udrabatrabat /Utarabatıvarat [ Pegasi, α Andromedae]: (<Skr.
UttarabhadrapadÀ) Ay’ın yirmi dördüncü menzilidir. Kanatlıat (İng. Pegasi, Pegasus)
46 τğlak 0° ile 1γ° arası Zâbih menzilidir: “cedìnüŋ evvelinden on üç derecesine varınca z bih menzilidür” (UASA 7b/15-
1θ). τğlak burcunun α ve yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ84).

τğlak 1γ° ile βθ° arası Bulaè menzilidir: “yigirmi altısına varınca bulaè menzilidür” (UASA 7b/17). Kova’nın ve
υ yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ8γ).
47 τğlak βθ° ile Kova 8,η° arası Su
èūd menzilidir: “yigirmi altısından delv burcınuŋ sekiz buçu ına varınca suèūd
menzilidür” (UASA 7b/17-18). Kova’nın ve ξ yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ84).
Kova 8,η° ile β0° arası Aòbiye menzilidir: “delv burcından sekiz buçu derecesinden yigirmi derecesine varınca
aòbiye menzilidür” (UASA 8a/22-βγ). Kova’nın , ξ, π, yıldızlarıdır (UNAT 2000: 683).
48 Kova β0° ile Balık 4° arası Mu addem menzilidir: “yigirmi derecesinden
òūtuŋ dört derecesine varınca mu addem
menzilidür” (UASA 8a/24-25). Kanatlıat (Pegasus) takımyıldızının α ve yıldızlarıdır (UσAT β000μ θηβ).
Turkish Studies
Volume 12/22
takımyıldızının yıldızı ve Andromeda (Ar. Elgavil, ZatüĶl-kürsi) takımyıldızının α

yıldızından oluşur. Balık burcunda 0γ°β0’ ile 1θ°40’ arasındadır. Yöneticisi Satürn
gezegenidir. Arap gök biliminde Fer‘üĶl-muèahhar menziline denk gelir49.
bir tün bir kün turur (TT VII 3/25)
İravadi’/’İrivadi / Erivadi / Revati / Revadi [ξ Piscium]: (<’Skr.’RevÀti) Ay’ın yirmi beşinci
menzilidir. Balıklar (İng. Pisces, Psc (Pscium)) takımyıldızının ξ (zeta) yıldızıdır. Balık
burcu 1θ°40’ ile Koç burcu 00°00’ arasındadır. Yönetici gezegeni εerkür’dür. Derece
olarak Arap gök bilimindeki RişÀ menziline denk gelir50.
bir’tün’bir’kün’turur’(TT VII 3/26)
Aşvini /Aşbini [ , Arietis]: (< Skr. A vinī) Ay’ın yirmi altıncı menzilidir. Koç (İng. Aries,
Aari (Arietis) Ram) takımyıldızının , yıldızlarından oluşur. Koç burcunda 00°00’ ile
1γ°β0’ arasında yer alır. Yöneticisi Ketu’dur. Arap gök bilimindeki SeratÀn51 menziline
denk gelir.
Barani [35, 39, 41 Arietis]: (<’Skr.’Bharanī) Ay’ın yirmi yedinci menzilidir. Koç burcunda
1γ°β0’ ile βθ°40’ arasında yer alır. Yönetici gezegeni Venüs’tür. Arap gök bilimindeki
Butayn menziline denk gelir52.
2. Burç Adları
Turfan Texte VII metninde Burçlar Kuşağı’nı oluşturan on iki burcu karşılayan terimler
sırasıyla aşağıdaki şekildedirμ
Miş: (<Skr. Mesa, İng. Aries) “Koç burcu”.
aşvini, barani = miş (TT VII 2/1-2)
Vriş: (<Skr. Vrãabha, İng. Taurus) “Boğa burcu”.
kirêik,’uruguni = vriş (TT VII 2/3-4)
Maidun: (<Skr. Mithuna, İng. Gemini) “İkizler burcu”.
mrig(a)şir, ardir = maidun (TT VII 2/5-6)
Karkaê: (<Skr. Karkaùa, İng. Cancer) “Yengeç burcu”
punarbasu, puş, aşliş = karkaê (TT VII 2/7-9)
49
Balık 4° ile 17° arası Mūèaòòar menzilidir: “òūtuŋ dört derecesinden on yėdi derecesine varınca 9) mū èaòòar
menzilidür” (UASA 9a/8-9). Kanatlıat (Pegasus) takımyıldızının ve Andromeda’nın α yıldızıdır (UσAT β000μ θηβ).
50 Balık 17° ile γ0° arası Riş menzilidir: “on yėdisinden otuzına varınca riş menzilidür” (UASA λa/λ). Yıldızlarda
farklılık vardır (UσAT β000μ θ81).

51 Unat, Şeratan menzilinin Koç’un (Aries, Ariestis, Ram) (εesarthim) ve yıldızları olduğunu belirtmiştir (UσAT β000μ
θ88). Ayrıca 17. yüzyıl metinlerinden Uãÿl-i AókÀm-ı SÀl-i è lem’de bu menzilin Koç burcunun başlangıcı ile on üçüncü
derecesi arasında olduğu bilgisi verilmektedirμ óamelüŋ evvelinden on üç derecesine varınca şereùayn menzilidür (UASA
2a/9).
52 Butayn, Koç’un , ve π yıldızlarından oluşur (UσAT β000μ θ4γ). εenzili oluşturan yıldızlarda farklılık olsa da derece
olarak bulundukları yer aynıdırμ “…on üçden yigirmi altısına varınca baùìn menzilidür” (UASA 2a/10).
Turkish Studies
Volume 12/22
110 śyfer śYTśÇ
Sinòa: (<Skr. Simha, İng. δeo) “Aslan burcu”

mag, purvapalguni = sinòa (TT VII 2/10-11)
Úanya: (<Skr. Úanyā, İng. Virgo) “Başak burcu”
uêrapalguni,’xast’=’kanya (TT VII 2/12-13)
Tulya: (<Skr. Tulā, İng. δibra) “Terazi burcu”
çaiêir,’şuvaêir = tulya (TT VII 2/14-15)
Vrçik: (<Skr. Vrścika,’İng. Scorpio) “Akrep burcu”
suşak,’anurat’=’vrçik (TT VII 2/16-17)
Tanu: (<Skr. Dhanus, İng. Sagittarius) “Yay burcu”
çişt, mul, purvaşat = tanu (TT VII 2/18-20)
Maúara: (<Skr. Maúara, İng. Capricorn) “τğlak burcu”
uêraşat, şiravan = makara (TT VII 2/21-22)
Úumba: (<Skr. Kumbha, İng. Aquarius) “Kova burcu”
daniş, satabiş = kumba (TT VII 2/23-24)
Mina: (<Skr. Mìna, İng. Pisces) “Balık burcu”
purvabadra, utrabadra, irivadi = mina (TT VII 2/25-27)
Sonuç
Ahmet Caferoğlu’nun Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü yayımlandıktan sonra Eski Türkçe
üzerine birçok çalışmaya kaynak olmuş önemli bir eserdir. Ancak Ay menzillerini ve burçları
karşılayan terimler konusunda bu eserde bulunan eksiklikler daha sonraki çalışmalarda da tam olarak
giderilememiştir. Uygurca metinlerin, özellikle de bu sözcüklerin toplu olarak geçtiği Türkische
Turfan Texte VII’deki metnin doğru anlaşılabilmesi için sözcüklerin açıklamalarının düzeltilmesi
gerekmektedir.
Caferoğlu’nun sözlüğünde “bir yıldız adı” şeklinde açıklanan yirmi dört sözcük
bulunmaktadır. Bunlardan altı tanesi Burçlar Kuşağı’nı oluşturan burçların adlarıdırμ Úanya,
Maidun, Maúara, Mina, Vriş, Vrçik. Geriye kalan on sekiz sözcük ise Ay’ın menzilleridirμ Abiçi,
Anurat/Anurad/Ánurd, Aşlis, Aşvini/Aşbini, Barani, Çaitir/Çaidir, Çişt, Daniş/Taniş,
Erivadi/Rivadi, Òast, Purva pulgani, Puş, Satabiş / Stabiş, Urugini, Utraşadi, Utrapalguni,
Utarabatiravat, Vişaú. Bunların dışında Turfan Texte VII’de geçmesine rağmen sözlükte
gösterilmemiş olan dokuz tane daha Ay menzili bulunmaktadırμ Kirêik, Mag, Mrigaşir, Mul,
Punarvasu, Purvabadra, Purvaşat, Şiravan, Şuvaêir.
Doğan ve Usta’nın sözlüğünde “Ay’ın menzillerinden biri” olarak düzeltilen tek terim
Gabain’in Eski Türkçenin Grameri adlı eserinden alınan Ardir olmuştur. Kabadayı’nın çalışmasında
ise Ay ile ilgili bölümde yalnızca Ardır, Purnavasu ve Şatabiş sözcüklerinin Ay’ın menzillerinden
biri olduğu belirtilmiştir. Bayat ve Aliyeva’nın çalışmasında ise şu terimler “Kamer’in
menzillerinden biri” şeklinde açıklanmıştır: Anurat/Anurd, Aşliş, Barani, Çişt, Danişta, Erivadi
/İravadi /irivadi, Òast, Mag, Purvapalguni, Uruġuni, Adır /Ardır, Şatabiç, Çaytir.
Caferoğlu’nun çalışmasından sonra, 1λθλ yılında yayımlanmış olan Drevnetyurskiy
Slovar’da tespit edilebilen Ay menzilleri ise şunlardırμ Mrigaşir, Adır/Ardir, Purnavasu, Aşliş, Mag,
Turkish Studies
Volume 12/22
Çişt, Mul, Danişta, Satabiş, İravadi/Revadi, Aşvini, Barani, Puş, Purvapalguni, Çaydir/Çaytir,
Anurad/Anurd, Purvaşad/Purvaşat, Abiçi, Şiravan/Şıravan, Purvabadra. Bunlardan ancak sekiz
tanesinin hangi takımyıldızın hangi yıldızlarını karşıladığı tespit edilerek ayrıntılı açıklanabilmiştir:
Puş, Purvapalguni, Çaydir/Çaytir, Anurad/Anurd, Purvaşad/Purvaşat, Abiçi, Şiravan/Şıravan,
Purvabadra.
Turfan Texte VII’de geçen ve Güneş’in yörüngesinde bulunan on iki burcu karşılayan
terimler de çalışmalarda eksik ve hatalı açıklanmıştır. Böylece söz konusu çalışmalarda yirmi sekiz
menzilin ve burç adlarının tamamının tespit edilerek açıklanamadığı, hepsinde çeşitli eksiklik ve
hataların bulunduğu görülmektedir.
Sonuç olarak Miş (Koç), Vriş (Boğa), Maidun (İkizler), Karkaê’ (Yengeç), Sinòa (Aslan),
Úanya (Başak), Tulya (Terazi), Vrçik (Akrep), Tanu (Yay), Maúara (τğlak), Úumba (Kova), Mina
(Balık) terimleri sırasıyla Güneş’in yörüngesinde bulunan on iki burcu karşılar.
Şu sözcükler ise sırasıyla Ay’ın yirmi sekiz menzilini karşılamaktadırμ Kirêik /Kirtik /Kriêik,
Urugini, Mrigaşir, Adır/Ardır/Ardir, Punarbasu/Purnavasu, Puş, Aşliş, Mag, Purvapalguni,
Utrapalguni, Òast, Çaitir, Şuvaêir, Vişaú/Suşak, Anurad/Anurat/Ánurd, Çişt, Mul /Mula,
Purvaşad/Purvaşat, Utraşadi /Uêraşad /Utarşad, Abiçi, Şiravan/Şıravan, Daniş/Taniş,
Satabiş/Stabiş/Şatabiç/Şatabiş, Purvabadra, Utarabatiravat /Udarabatiravat /Utarabativarat
/Udrabatrabat /Utrabadra, İravadi/İrivadi/Erivadi/Revati, Aşvini/Aşvini, Barani.
Kısaltmalar
EUTS: Ahmet Caferoğlu, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü

EUTSV: İsmail Doğan – Zerrin Usta, Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı
ETS: Fuzuli Bayat – Minara Esen Aliyeva, Eski Türkçe Sözlük
TT VII: Türkische Turfan Texte VII
UASA: εüneccimbaşı εehmet Çelebi, Uãÿl-i AókÀm-ı SÀl-i è lem
KAYNAKÇA
Bayat, Fuzuli – Minara Esen Aliyeva (2008). Eski Türkçe Sözlük, Yalın Yayıncılık, İstanbul.
Boyraz, Şeref (β00θ). Fal Kitabı Melhemeler ve Türk Halk Kültürü, Kitabevi, İstanbul.
Caferoğlu, Ahmet (1λλγ). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, γ. Baskı, İstanbul, Enderun Kitabevi.
Doğan, İsmail – Zerrin USTA (2014). Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı (Sözlük – Gramatical Dizin),
Altınpost Yayıncılık.
Gabain, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri, Çev. εehmet Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları,
Ankara.
Ifrah, George (2003). Hint Uygarlığının Sayısal Simgeler Sözlüğü Rakamların Evrensel Tarihi IV,
Çevμ Kurtuluş Dinçer, η. Basım, Tübitak, Ankara.
Kabadayı, τsman (β007). Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi) Terimleri, Kırıkkale,
(Yayımlanmamış Yüksek δisans Tezi).
Kaya, Korhan (2003). Hint Mitolojisi Sözlüğü, İmge Kitabevi, β. Baskı, Ankara.
Kızılırmak, Abdullah. (1λθλ). Gökbilim Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
Turkish Studies
Volume 12/22
112 śyfer śYTśÇ
Macdonel, Arthur Antony – Arthur Berriedale KEITH (1912). Vedic Index of Names and Subjects,
Indian Texts Series, Vol. I, London.
εüneccimbaşı εehmet Çelebi, Uãÿl-i AókÀm-ı SÀl-i è lem, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi,
19 Hk 3014.
Nadelyayev, V. M. – D. ε. σasilov, E. R. Tenişev, A. ε. Şçerbak (1λθλ). Drevnetyurskiy SlovarĶ,
Leningrad.
Petrı, Winfried (1λθθ). “Uigur and Tibetian δists of the Indian δunar εansions”, Institut fur
Geschichte der Naturwisseenschafen der Universität München, Germany, s. 83 – 90.
Rachmetı, G. R. - W. Eberhard (1937). Türkische Turfan-Texte VII, Berlin.
Unat, Yavuz (β000). “Eski Astronomi εetinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir
Sözlük Denemesi”, OTAM, 11, Ankara, 2000: 633-697.
Yılmaz, Fatma Büyükkarcı (β014). “Kamer, Burçlar ve εenzillerle İlişkisi Hakkında İki Risale”,
Turkish Studies – International Periodical for the Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic Volume 9/9, Summer 2014, p. 131-143, ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6970,
ANKARA-TURKEY.
Turkish Studies
Volume 12/22

Turfan Texte Viide Gecen Ay Menzilleri V

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turfan Texte Viide Gecen Ay Menzilleri V

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies

 Referees/Hakemler: Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ – Doç. Dr. Serdar

This article was checked by iThenticate.

TURFAN TEXTE VII’DE GEÇEN AY MENZİLLERİ VE BURÇ

THE LUNAR MANSIONS AND THE ZODIAC SIGNS

mansions” is Ardir. In the study of Kabadayı, only Ardir, Purnavasu and

Mrigaşir [ , φ1, φβ Orionis]: (<Skr. Mrigasiras) It’s the third mansion

Keywords: Old Turkish, Turfan Texte VII, Astronomy Terms, Lunar

1 Araplar tarafından tespit edilen Ay menzilleri sırasıyla şunlardırμ ŞeratÀn/Şarteyn/Şerateyn/Serateyn, Butayn/Batîn,

Abiçi (<Skr. Abhijit) “bir yıldız adı”

4 EUTS’de Sanskritçesi verilmemiştir. EUTSV’ye de düzeltme yapılmadan aynen aktarılmıştır.

Urugini (<Skr. Rohini) “bir yıldız adı”

olmalıdır. Her iki sözlükte de maddeler arası gönderme yapılmamıştır.

Utarabatiravat (<Skr. Uttarabhadrapada) “bir yıldızın adıdır”; Utrabadra (<Skr.

Caferoğlu’nun sözlüğünden farklı olarak EUTSV’de bazı sözcüklerin açıklamaları “bir

Aşlış/Aşliş (<Skr. A lesÀ) “bir takımyıldızı adı”

Bu sözcükler Elmira Kaljanova’nın β00η yılında hazırlamış olduğu “Uygurca Dışastvustık

12 EUTSV’nin kaynakçasında yalnızca Türkische Turfan Texte VI bulunmaktadır.

maddesinde ise açıklama yapılmamıştır.

18 Hangi sözcükten geldiği gösterilmemiştir.

Vedic Index of Names and Subjects, s. 409-413.

25 Burçların yönetici gezegenleri aşağıdaki gibidirμ

‘ÂtîküĶl-Süreyya (o Persei), MirfaküĶl-Süreyya (εirfak, α Persei), MisamüĶl-Süreyya (γ Persei), MenkibüĶl Süreyya (ξ

yıldızıdır’(KIZILIRMAk’1969:’5).’Terazi burcunda 0θ°40’ ile β0°00’ arasında yer alır39.

[bir k]ün bir tün turur (TT VII 3/18)

1θ). τğlak burcunun α ve yıldızlarıdır (UσAT β000μ θ84).

takımyıldızının yıldızı ve Andromeda (Ar. Elgavil, ZatüĶl-kürsi) takımyıldızının α

farklılık vardır (UσAT β000μ θ81).

Sinòa: (<Skr. Simha, İng. δeo) “Aslan burcu”

EUTS: Ahmet Caferoğlu, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü

You might also like