Ἀ. Νικολάου Οἱ κανόνες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ μελωδοῦ στὴν Παρακλητικὴ

∆ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΤΟΜΕΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΩ∆ΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ
ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014
1
2
∆ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΟΜΕΑΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ
ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Κ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΩ∆ΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ
ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ
ΚΟΜΟΤΗΝΗ 2014
3
4
Στη Χρυσή
5
6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η Βυζαντινή Υµνογραφία είναι ο πιο πλούσιο̋ σε δηµιουργία κλάδο̋

τη̋ Βυζαντινή̋ Λογοτεχνία̋. Ο βυζαντινό̋ υµνογράφο̋ Κοσµά̋ ο Μελωδό̋ ή
Ιεροσολυµίτη̋ ή Αγιοπολίτη̋ ή Μοναχό̋ (7ο̋-8ο̋ αι. µ. Χ.) είναι ένα̋ από του̋
δηµιουργού̋ που το υµνογραφικό του έργο κατέχει περίοπτη θέση στα
λειτουργικά βιβλία τη̋ Ορθόδοξη̋ Εκκλησία̋ και εξακολουθεί να ψάλλεται
µέχρι και σήµερα. Οι βυζαντινοί λόγιοι από νωρί̋ ασχολήθηκαν µε τη ζωή και
το έργο του Κοσµά, τόσο µε τη συγγραφή συναξαρίων όσο και σχολίων στο
ποιητικό του έργο. Η τελευταία αυτή ενασχόληση συνεχίστηκε και στην
περίοδο τη̋ Τουρκοκρατία̋, ενώ από τι̋ αρχέ̋ του 19ου αι. αρχίζουν να
πληθαίνουν οι έλληνε̋ και ξένοι µελετητέ̋ που µελετούν τα κείµενά του.
Σταθµό̋ στην έρευνα υπήρξε η µονογραφία του Θ. ∆ετοράκη «Κοσµᾶ̋ ὁ
Μελωδό̋. Βίο̋ καὶ Ἔργο» (1979), στην οποία αξιοποιούνται όλε̋ οι γνωστέ̋
µέχρι τότε πληροφορίε̋ για τη ζωή του και παρουσιάζεται ένα̋ πλήρη̋
κατάλογο̋ των έργων του. Τα τελευταία τριάντα χρόνια επανεξετάσθηκε
κυρίω̋ η ζωή του Κοσµά και το πεζογραφικό του έργο, ενώ απουσιάζουν
σύγχρονε̋ προσπάθειε̋ κριτική̋ έκδοση̋ των κειµένων του.
Το κενό αυτό φιλοδοξεί να καλύψει εν µέρει η παρούσα µελέτη, η οποία
είναι κριτική έκδοση και σχολιασµό̋ είκοσι (20) κανόνων του Κοσµά του
Μελωδού στο λειτουργικό βιβλίο τη̋ Παρακλητική̋. Περιλαµβάνονται όχι
µόνο οι κανόνε̋ που απαντώνται στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋ του βιβλίου αυτού
αλλά και ανέκδοτοι από λειτουργικά χειρόγραφα του Αγίου Όρου̋, τη̋
Βιέννη̋, τη̋ Κρυπτοφέρρη̋, του Σινά και τη̋ Σόφια̋. Επίση̋, εξετάζεται όλη η
νεώτερη βιβλιογραφία για τη ζωή και το έργο του ποιητή, η σχέση του µε τη
διαµόρφωση του βιβλίου τη̋ Παρακλητική̋ και το ποιητικό είδο̋ του κανόνα.
Η εργασία αυτή υποβάλλεται ω̋ διδακτορική διατριβή στο τµήµα Ελληνική̋
Φιλολογία̋ του ∆ηµοκριτείου Πανεπιστηµίου Θράκη̋ (∆ΠΘ).
Θερµά ευχαριστώ τον αναπληρωτή καθηγητή Βυζαντινή̋ Φιλολογία̋
του Τµήµατο̋ Ελληνική̋ Φιλολογία̋ ∆ΠΘ κ. Γρηγόριο Παπαγιάννη για την
υπόδειξη του θέµατο̋ και την ευθύνη που ανέλαβε, την αγόγγυστη υποµονή
του, τι̋ υποδείξει̋ σε θέµατα κριτική̋ κειµένου, βιβλιογραφία̋ και παραχώ-
ρηση̋ µέρου̋ τη̋ σε όλη τη διάρκεια τη̋ εκπόνηση̋ τη̋ εργασία̋.
7
Οφείλω ευχαριστίε̋ στην κ. Μαρία Τζιάτζη-Παπαγιάννη, καθηγήτρια
Βυζαντινή̋ Φιλολογία̋ ∆ΠΘ και στον κ. Raimondo Tocci, επίκουρο καθηγητή
Βυζαντινή̋ Φιλολογία̋, οι οποίοι υπήρξαν τα άλλα δύο µέλη τη̋ τριµελού̋
επιτροπή̋.
Ευχαριστώ τον κ. ∆ηµοσθένη Στρατηγόπουλο, λέκτορα του τµήµατο̋
Ιστορία̋ – Εθνολογία̋ ∆ΠΘ, ο οποίο̋ µου υπέδειξε στην κατάλληλη χρονική
συγκυρία καίρια βιβλιογραφία για τη συνέχιση τη̋ εργασία̋ και µου
προµήθευσε άρθρα και βιβλία.
Επίση̋ θα πρέπει να ευχαριστήσω το προσωπικό του σπουδαστηρίου
Ελληνική̋ Φιλολογία̋ ∆ΠΘ, την κ. Αριλιά Σπάρταλη και τον κ. Πασχάλη
Κατσίκα, καθώ̋ και το προσωπικό των Ιδρυµάτων από τα οποία
προµηθεύτηκα τα χειρόγραφα: από τη Μονή Βλατάδων ιδιαίτερα την κ.
Ιωάννα Ζαΐρη, την κ. Μαρία Λίτινα του Ιστορικού και Παλαιογραφικού
Αρχείου ΜΙΕΤ, το προσωπικό τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋ Ελλάδο̋, την κ.
Elissaveta Moussakova από τη Εθνική Βιβλιοθήκη τη̋ Βουλγαρία̋, την κ.
Vassia Velinova από το Ίδρυµα «Prof. Ivan Dujčev» τη̋ Σόφια̋, τον π.
Βασίλειο, υπεύθυνο τη̋ βιβλιοθήκη̋ τη̋ Κρυπτοφέρρη̋ και το προσωπικό τη̋
Library of Congress τη̋ Ουάσινγκτον.
Eυχαριστώ, επίση̋, του̋ συναδέλφου̋ µου Γιάννη Κάππο και Βασίλη
Ευαγγελίδη για τη βοήθειά του̋ σε τεχνική̋ φύση̋ ζητήµατα.
Η εργασία αυτή δεν θα µπορούσε να είχε επιτευχθεί χωρί̋ την ηθική
συµπαράσταση τη̋ οικογένειά̋ µου, του συζύγου µου Βασίλη και τη̋ κόρη̋
µα̋ Χρυσή̋. Από καρδία̋ του̋ ευχαριστώ.
Η παρούσα διδακτορική διατριβή υποστηρίχθηκε από υποτροφία του
Ιδρύµατο̋ Κρατικών Υποτροφιών για το Β´ κύκλο µεταπτυχιακών σπουδών
κατά τα ακαδηµἀκά έτη 2010-2013.
Νικολάου Αναστασία
Φιλόλογο̋
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Συντοµογραφίε̋ — Βιβλιογραφία 12-24

Εισαγωγή 25-33
Ο βίο̋ του Κοσµά και το υµνογραφικό του έργο 34-46
Κοσµά̋ και κανόνα̋ 47-49
Κοσµά̋ και Παρακλητική 50-51
Το πεζό έργο του Κοσµά 52-53
Περιγραφή Χειρογράφων 54-59
ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΚΑΝΟΝΩΝ

Sigla 62-67
Canon I 69-84
Canon II 85-111
Canon III 112-126
Canon IV 127-146
Canon V 147-159
Canon VI 160-176
Canon VII 177-194
Canon VIII 195-207
Canon IX 208-223
Canon X 224-243
Canon XI 244-275
Canon XII 276-286
Canon XIII 287-302
Canon XIV 303-333
Canon XV 334-345
Canon XVI 346-359
Canon XVII 360-371
Canon XVIII 372-384
Canon XIX 385-416
Επίµετρο — Canon XX 417-429
Γλωσσικέ̋ παρατηρήσει̋ 430-438
10
Συµπεράσµατα 439-442
English Summary 443-446
Πίνακε̋ 447-478
11
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
I. BIBΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
AB = Analecta Bollandiana, Bruxelles 1882 κ. ἑξ.

ΑΓΓΕΛΑΤΟΣ, Κανόνε̋ Ἀνέκδοτοι = Φ. Ἀγγελάτο̋, Κανόνε̋ Ἀνέκδοτοι εἰ̋ τὸν
Ἅγιον ∆ηµήτριον, Βυζαντινά 13 (1985) 1373-1471.
ΑΗG = Ioseph Schirò (et al.), Analecta Hymnica Graeca e codicibus eruta Italiae
Inferioris, vols. I-XII, Roma 1966-1980.
ΑΙΣ = Ἀθ. Παπαδόπουλου-Κεραµέω̋, Ἀνάλεκτα Ἱεροσολυµιτικῆ̋ Σταχυο-
λογία̋, τόµ. Α´-Ε´. Ἐν Πετρουπόλει 1891-1898 (edition anastatique, Bruxelles
1963).
ΑΛΥΓΙΖΑΚΗΣ, Οκταηχία = Η Οκταηχία στην Ελληνική Λειτουργική
Υµνογραφία, εκδ. Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1986.
BBGG = Bollettino della Badia Greca di Grottaferrata, Grottaferrata 1947 κ. ἑξ.
ΒΕCK, Kirche und theologische Literatur = Hans-Georg Beck, Kirche und
theologische Literatur im byzantinischen Reich, Byzantinisches Handbuch II, 1,
München 1959.
ΒΕCK, Ρητορική = Hans-Georg Beck, Ἡ ρητορικὴ τῶν Βυζαντινῶν ὡ̋ ἔκφρασι̋
τοῦ βυζαντινοῦ πνεύµατο̋, ΕΕΦΣΠΘ 9 (1965) 101-112.
ΒΖ = Byzantinische Zeitschrift, Leipzig-München 1892 κ. ἑξ.
ΓΕ∆ΕΩΝ, Ἑορτολόγιον = Βυζαντινὸν Ἑορτολόγιον. Μνῆµαι τῶν ἀπὸ τοῦ ∆´
µέχρι τῶν µέσων τοῦ ΙΕ´ αἰῶνο̋ ἑορταζοµένων ἁγίων ἐν Κωνσταντινουπόλει.
Συνταχθὲν ὑπὸ Μανουὴλ Ἰω. Γεδεών. Ἐν Κωνσταντινουπόλει 1899.
ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ = Ἰ. Γιαννακόπουλο̋, Ἡ Παλαιὰ ∆ιαθήκη κατὰ τοὺ̋ Ο´,
ἔκδ. Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆ̋ Ἀδελφότητο̋ «Λυδία», τόµ. Α´-Θ´, Θεσσαλονίκη
4
1986.
CPC = W. Christ — M. Paranikas, Anthologia Graeca Carminum Christianorum,
Lipsiae 1871.
CRIMI — DEMOEN, Cronologia = C. Crimi — K. Demoen, Sulla cronologia del
Commentario di Cosma di Gerusalemne ai Carmi di Gregorio Nazianzeno,
Byzantion 67 (1997) 360-374.
DACL = Dictionnaire d’ Archéologie Chretienne et de Liturgie, Paris 1907-1953.
12
DELEHAYE, Synaxarium = H. Delehaye, Synaxarium Ecclesiae Constantino-
politane e codice Sirmodiano, adjectis synaxariis «Selectis». Bruxellis 1902 [=
Propylaeum ad AASS Novembris].
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κλασσικαὶ ἀπηχήσει̋ = Θ. ∆ετοράκη, Κλασσικαὶ ἀπηχήσει̋ εἰ̋
τῆν Βυζαντινὴν Ὑµνογραφίαν, ΕΕΒΣ 39-40 (1972-1973) 148-161 (ἀνατύπωση
στο ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 184-197).
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Ἀνέκδοτο̋ Βίο̋ = Θ. Ε. ∆ετοράκη̋, Ἀνέκδοτο̋ Βίο̋ Κοσµᾶ τοῦ
Μἀουµᾶ, ΕΕΒΣ 41 (1974) 259-296.
∆ETOΡAKH, Κοσµᾶ̋ = Θ. ∆ετοράκη, Κοσµᾶ̋ ὁ Μελωδό̋, Βίο̋ καὶ Ἔργο,
Ἀνάλεκτα Βλατάδων 28, Πατριαρχικὸν Ἴδρυµα Πατριαρχικῶν Μελετῶν,
Θεσσαλονίκη 1979.
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Ρωµανικαὶ Ἐπιδράσει̋ = Θ. ∆ετοράκη, Ῥωµανικαὶ ἐπιδράσει̋ εἰ̋
τὴν ποίησιν Κοσµᾶ τοῦ Μελῳδοῦ, ΕΕΒΣ 44 (1979-1980) 223-230 (ἀνατύπωση
στο ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 200-207).
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Προσθῆκαι = Θ. ∆ετοράκη, Προσθῆκαι εἰ̋ τὸ πατερικὸν λεξικὸν
του Lampe ἐκ τῶν ἔργων Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ΕΕΒΣ 45 (1981-1982) 133-
156.
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Νέε̋ Προσθήκε̋ = Θ. ∆ετοράκη, Νέε̋ προσθήκε̋ στο πατερικό
λεξικό του G. W. H. Lampe από τα έργα Γρηγορίου του Ναζιανζηνού,
Κληρονοµία 22 (1990) 9-28.
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία = Θ. ∆ετοράκη, Βυζαντινή Υµνογραφία, Ηράκλειο
2
1997.
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Φιλολογία = Θ. ∆ετοράκη, Βυζαντινὴ Φιλολογία. Τὰ πρόσωπα
καὶ τὰ κείµενα. Τόµ. Β´. Ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανὸ ἕω̋ τὸν Φώτιο (527-900),
Ηράκλειο 2003.
DETORAKES, Vie inedite = Th. Detorakes, Vie inedite de Cosmas le Mélode
ΒΗG 394b, AB 99 (1981), 101-116.
∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΣ = ∆. ∆ηµητράκου, Μέγα Λεξικὸν ὅλη̋ τῆ̋ Ἑλληνικῆ̋
Γλώσση̋, τόµ. 1-12, Ἀθῆναι 1953.
DOP = Dumbarton Oaks Papers, Washington 1941 κ. ἑξ.
DNP = Der Neue Pauly Enzyclopädie der Antike, vols 1-16, Stuttgart-Weimar
1999.
∆ΧΑΕ = ∆ελτίον Χριστιανικῆ̋ Ἀρχαιολογικῆ̋ Ἑταιρεία̋, Ἀθῆναι 1884 κ. ἑξ.
13
ΕΕ = Σ. Εὐστρατιάδου, Εἱρµολόγιον, ἐκδ. Κυριακίδη, Ἀθῆνα 22006.
EEBΣ = Ἐπετηρὶ̋ Ἑταιρεία̋ Βυζαντινῶν Σπουδῶν, Ἀθῆναι 1924 κ. ἑξ.
ΕΕΘΣΠΑ = Ἐπιστηµονικὴ Ἐπετηρὶ̋ τῆ̋ Θεολογικῆ̋ Σχολῆ̋ Πανεπιστηµίου
Ἀθηνῶν, Ἐν Ἀθήναι̋ 1935 κ. ἑξ.
ΕΕΦΣΠΘ = Ἐπιστηµονικὴ Ἐπετηρὶ̋ Φιλοσοφικῆ̋ Σχολῆ̋ Πανεπιστηµίου
Θεσσαλονίκη̋, Θεσσαλονίκη 1953 κ. ἑξ.
ÉMEREAU = C. Émereau, Ηymnographi Byzantini, ΕΟ 22 (1923) 20-22.
EO = Échos d’ Orient. Revue trimestrielle d’ Histoire, de Geographié et de
Liturgie orientales. I-XXXIX (1897/8-1940/2). Constantinople – Bucarest/ Paris.
ΕΤh = Σ. Εὐστρατιάδου, Θεοτοκάριον, τόµ. Αʹ [ Ἁγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη 7-8],
Chennevières-sur- Marne 1932.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Ἰωάννη̋ ὁ ∆αµασκηνό̋ = Σ. Εὐστρατιάδου, Ὁ ἅγιο̋
Ἰωάννη̋ ὁ ∆αµασκηνὸ̋ καὶ τὰ ποιητικὰ αὐτοῦ ἔργα, ΝΣ 26 (1931) 385-401,
497-512, 530-538, 610-617, 666-681, 721-736, 27 (1932) 28-34, 111-123, 165-177,
216-224, 329-353, 415-422, 514-534, 570-585, 644-664, 698-719, 28 (1933) 11-25.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Λεξικόν = Σ. Εὐστρατιάδου, Λεξικὸν τῆ̋ Καινῆ̋ ∆ιαθήκη̋,
Ἀθῆνα 2001.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Συµβολαί = Σ. Εὐστρατιάδου, Συµβολαὶ εἰ̋ τὴν διόρθωσιν
τῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, Ὀρθοδοξία 1 (1926) 145-150.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Κοσµᾶ̋ = Σ. Εὐστρατιάδου, Κοσµᾶ̋ ὁ Ἱεροσολυµίτη̋ ὁ
ποιητή̋, Ἐπίσκοπο̋ Μἀουµᾶ, ΝΣ 28 (1933) 83-99, 143-158, 202-218, 257-272,
330-338, 400-416, 489-505, 530-544.
EΦ = Ἐκκλησιαστικὸ̋ Φάρο̋. Ἐπιστηµονικὸν θεολογικὸν περιοδικὸν
σύγγραµµα τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρεία̋, Ἐν Ἀλεξανδρείᾳ 1908 κ. ἑξ.
FI = H. Follieri, Initia Hymnorum Ecclesiae Graecae. vols I-V/ 1-2, [ Studi et Testi
211-215 bis] Città del Vaticano 1961-1966.
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ = Ι. Μ. Φουντούλη̋, Λειτουργική Α´, Θεσσαλονίκη 21995.
ΦΡΑΝΤΖΟΛΑ, Ἐφραίµ = Κ. Γ. Φραντζολᾶ, Ὁσίου Ἐφραὶµ τοῦ Σύρου, Ἔργα,
τόµ. Α´, ἔκδ. Τὸ Περιβόλι τῆ̋ Παναγία̋, Θεσσαλονίκη 1995.
ΖΕΡΒΟΥ∆ΑΚΗ, Θεοφάνη̋ Γραπτό̋ = Ἀλ. Ζερβουδάκη, Θεοφάνη̋ ὁ Γραπτό̋,
Βίο̋ καὶ Ἔργο, [Ἀνέκδοτη ∆ιδακτορική ∆ιατριβή], Ρέθυµνο 2002.
GdM, Romanos le Mélode = J. Grosdidier de Matons, Romanos le Mélode et les
origins de la poésie religieuse à Byzance, Éditions Beauchesne, Paris 1977.
14
GdM, Kontakion et Canon = J. Grosdidier de Matons, Kontakion et Canon. Piété
populaire et liturgie officiele à Byzance, Augustianum 20 (1980) 191-203.
GdM, Liturgie = J. Grosdidier de Matons, Liturgie et Hymnographie : Kontakion
et Canon, DOP 34-35 (1980-1981) 31-43.
GETOV, Incipitarium = D. Getov, Incipitarium for the apparently unedited
liturgical canons, as contained in the greek manuscripts kept in Bulgarian
libraries, BBGG III s. 1 (2004) 93-114.
GETOV, Library of Congress = D. GETOV, The unedited byzantine liturgical
canons in the Library of Congress microfilms of the greek manuscripts in St.
Catherine’ s Monastery on Mount Sinai, BBGG III s. 6 (2009) 67- 118.
GETOV — YOVCHEVA = D. Getov – M. Yovcheva, The Unedited Oktoechos
Canons for Prophets and Martyrs in the Byzantine and Slavonic Tradition,
Byzantino Slavica, Revue Internationale des Études Byzantines 66 (2008) 1-2,
139-142.
HANNICK = C. Hannick, Das byzantinische Eigengut der neuzeitlichen
slavischen Menäen und seine griechischen Originale, vol. I-III, Verlang F.
Schöningh, 2006.
HANNICK, Exégèse, typologie et rhétorique = C. Hannick, Exégèse, typologie et
rhétorique dans l’ hymnographie byzantine, DOP 53 (1999) 207-218.
HANNICK, Hymnographie = C. Hannick, Hymnographie et hymnographes
Sabaites, in The sabaite Heritage in the Orthodox Church from fifth century to
the present, Orientalia Lovaniensia Analecta, 2001.
HANNICK, Le texte de l’ Oktoechos = C. Hannick, Le texte de l’ Oktoechos,
Dimanche. Office selon les huit tons Ὀκτώηχο̋ (= La prière des Églises de Rite
Byzantin 3), Chevetogne 1972, 37-60.
HC = Ὡρολόγιον… κατὰ τὴν ἔκπαλαι τάξιν οὐ µὴν ἀλλὰ καὶ τυπικὸν τοῦ τῆ̋
Κρυπτοφέρρη̋ µοναστηρίου… Ἐν Ρώµῃ 1677.
HUNGER, On the imitation = H. HUNGER, On the imitation (µίµησι̋) οf the
Antiquity in the Byzantine Literature, DOP 23-24 (1969-1970) 15-38.
ΘΕΜΕΛΗ, Μηναῖα = Τ. Π. Θέµελη̋, Τὰ µηναῖα ἀπὸ του ΙΑ´ µέχρι τοῦ ΙΓ´
αἰῶνο̋, ΕΦ 30 (1931) 287-312, 348-387, 520-566.
ΘΗΕ = Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, τόµ. 1-12, Ἀθῆναι 1961-1967.
15
JEFFREYS — HALDON — CORMACK, Oxford Handbook = E. Jeffreys — J.
Haldon — R. Cormack, The Oxford Handbook of Byzantine Studies, Oxford
University Press 2008.
JHS = Journal of Hellenic Studies. Cambridge 1880 κ. ἑξ.
JÖB = Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik. Wien 1969 κ. ἑξ.
ΚARAVITES, Gregory Nazianzinos = P. Κaravites, Gregory Nazianzinos and
byzantine hymnography, JHS 113 (1993) 81-98.
ΚΑΖHDAN, Literature I = Al. Kazhdan, A history of Byzantine History (650-
850), The National Hellenic Research Foundation, Institute for Byzantine
Research, 2, Aθήνα 1999.
ΚΑΖHDAN — GERO, Kosmas of Jerusalem I = Al. Kazhdan — S. Gero, Kosmas
of Jerusalem: A more critical approach to his biography, BZ 82 (1989) 122-132.
ΚΑΖHDAN, Kosmas of Jerusalem II = Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 2. Can
we speak of his political views?, La Museon 103 (1990) 329-346.
ΚΑΖHDAN, Kosmas of Jerusalem III = Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 3.
The exegesis of Gregory of Nazianzos, Byzantion 61 (1991) 396-412.
ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ = Θ. Λ. Κολλυροπούλου, Ἴδετε, ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι Θεό̋…,
(Συµβολή στη µελέτη των ειρµών τη̋ β´ ωδή̋ των ειρµών), Πάτρα 2010.
KOLOVOU, Vita = F. Kolovou, Vita des Johannes von Damaskus und des Kosmas
Melodos im Codex Atheniensis BN 321 (BHG 884a), Βυζαντινά 23 (2002-2003)
7-46.
ΚΟΜΙΝΗ, Πηγαί = Ἀθ. Κοµίνη, Πηγαὶ τοῦ εἰ̋ τὸν Νιπτῆρα Ὕµνου Ρωµανοῦ
τοῦ Μελῳδοῦ, ΕΕΒΣ 27 (1957) 224-232.
ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία Ι = Ἀλ. Σ. Κορακίδη̋, Βυζαντινή Ὑµνογραφία. Τόµ.
Α´. Ὑµνογραφία καὶ Ρητορική, Ἀθῆνα 2006.
ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία ΙΙ = Ἀλ. Σ. Κορακίδη̋, Βυζαντινή Ὑµνογραφία. Τόµ.
Β´. Λεξικὸ τῶν ὑµνολογικῶν καὶ λειτουργικῶν ὅρων τῆ̋ Ὀρθοδόξου
Ἐκκλησία̋, Ἀθῆνα 2006.
ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία ΙΙΙ = Ἀλ. Σ. Κορακίδη̋, Βυζαντινή Ὑµνογραφία.
Τόµ. Γ´. Ἡ ἐκκλησιαστικὴ ὑµνογραφία καὶ ὑµνωδία, Ἀθῆνα 2006.
KOΥΚΟΥΡΑ, Ὁµιλητική = ∆. Κουκούρα, Ἡ ὁµιλητικὴ διάσταση τῆ̋
ὑµνογραφία̋, Κληρονοµία 32 (2000) 221-244.
16
KUSTAS, Studies = G. L. Kustas, Studies in Byzantine Rhetoric, Ἀνάλεκτα
Βλατάδων 17, Πατριαρχικὸν Ἴδρυµα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1973.
ΚΡΟΥΜΠΑΧΕΡ, Ἱστορία = Κ. Κρουµπάχερ, Ἱστορία τῆ̋ Βυζαντινῆ̋
Λογοτεχνία̋, τόµ. Ι-ΙΙΙ, Ἀθῆναι 1939.
LAMPE = G. W. H. Lampe, A Patristic Greek Lexicon, Oxford 1961-1968.
ΛΑΜΠΡΟΥ, Μεσαιωνικὴ ποίησι̋ = Σπ. Λάµπρου, Περὶ τῆ̋ µεσαιωνικῆ̋
ποιήσεω̋ τῶν Ἑλλήνων, ΝΕ 16 (1922) 85-106.
LBG = Lexicon zur Byzantinischen Gräzität, erstellt von E. Trapp [et al.] I. A-K,
Wien 2001 5. Fasz. (λ-παλιάνθρωπο̋), Wien 2005 6. Fasz. (παλιγγενεσία-
προσπελαγίζω), Wien 2007 7. Fasz. (προσπέλασι̋-ταχιρευτικό̋), Wien 2011.
LOZZA, Commentario = G. Lozza, Cosma di Gerusalemme, Commentario ai
Carmi di Gregorio Nazianzeno, Storie e Testi, M. D’ Auria, Napoli 2000.
LSJ = H. G. Liddell — R. Scott — H. Stuart Jones — R. McKenzie, A Greek –
English Lexicon, Oxford 91940. Revised Supplement, ed. by P. G. W. Glare with
the assistance of A. A. Thomson, Oxford 1996.
ΜΗΤΣΑΚΗ, Ὑµνογραφία = Κ. Μητσάκη̋, Βυζαντινὴ Ὑµνογραφία. Ἀπὸ τὴν
ἐποχὴ τῆ̋ Καινῆ̋ ∆ιαθήκη̋ ὡ̋ τὴν Εἰκονοµαχία, Ἀθῆνα 21986.
ΜITSAKIS, Romanos the Melodist = K. Mitsakis, The Vocabulary of Romanos
the Melodist, Glotta 43 (1965) 171-197.
MR = Μηναῖα τοῦ ὅλου ἐνιαυτοῦ, vol. Ι-VI. Ἐν Ρώµῃ 1888-1901.
MV = Μηναῖα… διορθωθέντα ὑπὸ Βαρθολοµαίου Κουτλουµουσιανοῦ τοῦ
Ἰµβρίου. Ἔκδοσι̋ ∆ευτέρα, Ι-ΧΙΙ. Ἐν Βενετίᾳ. Ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ Τυπογρα-
φείου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, 1852.
ΝΕ = Νέο̋ Ἑλληνοµνήµων. Τριµηνιαῖον περιοδικὸν σύγγραµµα, συντασσό-
µενον καὶ ἐκδιδόµενον ὑπὸ Σπυρ. Π. Λάµπρου, 1-21, Ἀθήνησιν 1904-1930.
NIKIFOROVA, The tropologion = Al. Nikifοrova, The Tropologion Sin. gr. NE/
MΓ 56-5 of the Ninth Century: A new Source for Byzantine Hymnography,
SCRIPTA & e-SCRIPTA 12 (2013) 157-185.
ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον = Νικόδηµο̋ Ἁγιορείτη̋, Ἑορτοδρόµιον ἤτοι
ἑρµηνεία εἰ̋ τοὺ̋ ᾀσµατικοὺ̋ κανόνα̋ τῶν δεσποτικῶν καὶ θεοµητορικῶν
ἑορτῶν, τόµ. Α´-Γ´, ἔκδ. «Ὀρθόδοξο̋ Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 2002.
ΝΤ = K. Nestle — B. Aland, Novum Testamentum Graecae, Deutsche Bibelgesell-
schaft, Stuttgart 271993.
17
ΝΣ = Νέα Σιών. Ἐκκλησιαστικὸν περιοδικὸν σύγγραµµα. Ἐν Ἱεροσολύµοι̋
1904 κ. ἑξ.
ΞΥ∆Η, Κανόνε̋ Κοσµᾶ = Θ. Ξύδη̋, Κανόνε̋ ∆εσποτικῶν ἑορτῶν Κοσµᾶ τοῦ
Μἀουµᾶ, Ἀκτῖνε̋ 88 (1949) 279-285, 328-337, 387-391.
ΟΑ∆ = Ὀκτώηχο̋, Ἔκδοσι̋ τῆ̋ Ἀποστολικῆ̋ ∆ιακονία̋ τῆ̋ Ἑλλάδο̋, Ἀθῆνα
2005.
ODB = A. P. Kahzdan (et al.), The Oxford Dictionary of Byzantium, vols I-III,
Oxford University Press, Oxford 1991.
ΠΑ∆ = Παρακλητική ἤτοι Ὀκτώηχο̋ ἡ µεγάλη, Ἔκδοσι̋ τῆ̋ Ἀποστολικῆ̋
∆ιακονία̋ τῆ̋ Ἑλλάδο̋, Ἀθῆνα 2008.
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ, Λειτουργικὰ βιβλία = Ἐµµ. Παντελάκη̋, Τὰ λειτουργικὰ
βιβλία τῆ̋ ἡµετέρα̋ Ἐκκλησία̋, ΝΣ 26 (1931) 209-223, 274-288.
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ, Τὰ Σινἀτικὰ χειρόγραφα = Παντελάκη̋ Ε. Γ., Τὰ Σινἀτικὰ
χειρόγραφα τῶν λειτουργικῶν βιβλίων τῆ̋ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησία̋, ∆ΧΑΕ 2
(1933) 129-157.
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Ακάθιστο̋ Ύµνο̋ = Γρ. Παπαγιάννη, Ακάθιστο̋ Ύµνο̋,
εκδ. Βάνια̋, Θεσσαλονίκη 2006.
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Παρατηρήσει̋ = Γρ. Παπαγιάννη, Παρατηρήσει̋ στη Vita
Atheniensis του Κοσµά του Μελωδού, Βυζαντινά 24 (2004) 57- 127.
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Κασία = Γρ. Παπαγιάννη̋, Κασία: Μια ιδιότυπη
γυναικεία «φωνή» στο Βυζάντιο, στο «Λόγο̋ Γυναικών, Πρακτικά ∆ιεθνού̋
Συνεδρίου, Κοµοτηνή 26-28 Μαΐου 2006», 383-395, Aθήνα 2008.
PAPAGIANNIS GR., Κύµατι θαλάσση̋ = GR. PAPAGIANNIS, Κύµατι
θαλάσση̋…, ΒΖ 98 (2005) 463-472.
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Κ., Ἑρµηνεία = K. Α. Παπαγιάννη, Ἑρµηνεία τῶν κανόνων
τῆ̋ Μεγάλη̋ Ἑβδοµάδο̋, Θεσσαλονίκη 1975.
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ Α., Λειτουργικοὶ ὄροι = Α. Α. Παπαδόπουλο̋, Λειτουργι-
κοί ὄροι, Ἀθηνᾶ 40 (1928) 60-87.
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα = Ἀ. Παπαδόπουλο̋-
Κεραµεύ̋, Ἀνέκδοτον ᾆσµα τοῦ µελῳδοῦ Κοσµᾶ, ΒΖ 14 (1905) 519-526.
ΠΑΠΑΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Ταµεῖον = Ἐλ. Παπαηλιοπούλου-Φωτοπούλου,
Ταµεῖον ἀνεκδότων ᾀσµατικῶν κανόνων, seu Analecta Hymnica Graeca e
18
codicibus eruta Orientis Christiani, I. Κανόνε̋ Μηναίων, Σύλλογο̋ πρὸ̋
διάδοσιν ὠφελίµων βιβλίων, Ἀθῆναι 1996.
ΠΑΣΧΟΥ, ∆ογµατικά θεοτοκία = Π. Β. Πάσχου, Τὰ δογµατικὰ θεοτοκία τοῦ
Ἀγ. Ἰωάννου τοῦ ∆αµασκηνοῦ, Ἑρµηνευτικὴ προσέγγιση (Α´ τµήµα),
ΕΕΘΣΠΑ 26 (1984) 457-469.
ΠΑΣΧΟΥ, Λόγο̋ καὶ Μέλο̋ = Π. Β. Πάσχου, Λόγο̋ καὶ Μέλο̋, Εἰσαγωγὴ στὴν
βυζαντινὴ - λειτουργική Ὑµνογραφία τῆ̋ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησία̋, Τόµ. Α´,
Ὑµναγιολογικὰ Κείµενα καὶ Μελέτε̋ 6, ἐκδ. Ἁρµό̋, Ἀθῆνα 1999.
PaR = Παρακλητική ἤτοι Ὀκτώηχο̋ ἡ µεγάλη περιέχουσα πᾶσαν τὴν
ἀνήκουσαν αὐτῇ ἀκολουθίαν µετὰ τῶν ἐν τέλει συνήθων προσθηκῶν, Ἐν Ρώµῃ
1885.
Para = Παρακλητικὴ σὺν Θεῷ ἁγίῳ [Romae, curante Ph. Vitali] 1738.
PaV = Παρακλητικὴ ἤτοι Ὀκτώηχο̋ ἡ µεγάλη… ἐξακριβωθεῖσα ὑπὸ Σπυρίδωνο̋
Βελούδων. Ἐνετίησιν, Ἅγιο̋ Γεώργιο̋ 1871.
Pent = Πεντηκοστάριον… ἐν ᾧ προσετέθη ἠ παλαιὰ Ἀκολουθία τῆ̋ ἑβδοµάδο̋
τῆ̋ ∆ιακαινησίµου, σὺν τοῖ̋ Τριῳδίοι̋ µετὰ τὸ Ἀντίπασχα [Romae, curante Ph.
Vitali] 1738.
PeR = Πεντηκοστάριον χαρµόσυνον, Ἐν Ρώµῃ 1883.
PG = J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, series Graeca. Parisiis 1857-1866.
PITRA, Analecta Sacra = J. B. Pitra, Analecta Sacra spicilegio Solesmensi parata.
I-IV. Parisiis - Tusculi – Venetiis 1876-1884.
ΠΛΟΥΜΙ∆ΗΣ, Παρατηρήσει̋ = Γ. Πλουµίδη̋, Παρατηρήσει̋ στα εκκλησια-
στικά βιβλία του 16ου αι., ∆ωδώνη 25 (1996) 103-110.
REB = Revue des Études Byzantines. Bucarest/ Paris 1943 κ. ἑξ.
SC = Sources Chrétiennes, Παρίσι 1942 κ. ἑξ.
Sept. = A. Rahlfs, Septuaginta, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2006.
STEVENSON, Theodori Prodromi Commentarios = H. M. Stevenson Senior,
Theodori Prodromi Commentarios in carmina sacra melodorum Cosmae
Hierosolymitani et Ioannis Damasceni, Ex bibliotheca Vaticana, Romae 1888.
SZÖVÉRFFY, A guide = J. Szövérffy, A guide to Byzantine Hymnography, I- II,
Brookline - Mass. And Leiden (Brill) 1978-1979 [Medieval Classics: Texts and
Studies 11-12].
19
ΤΑRDO, L’ Ottoeco = L. Tardo, L’ Ottoeco nei manoscritti melurgici, BBGG, 1
(1947) 26-38.
TR = Τριῴδιον κατανυκτικὸν περιέχον ἅπασαν τὴν ἀνήκουσαν αὐτῷ
ἀκολουθίαν τῆ̋ Ἁγία̋ καὶ Μεγάλη̋ Τεσσαρακοστῆ̋, Ἐν Pώµῃ, 1879.
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή = Π. Ν. Τρεµπέλα̋, Ἐκλογὴ ἑλληνικῆ̋ ὀρθοδόξου
ὑµνογραφία̋, ἔκδ. «Ὁ Σωτήρ», 42007.
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, ∆ογµατική Ι-ΙΙΙ, = Π. Ν. Τρεµπέλα, ∆ογµατικὴ τῆ̋ Ὀρθοδόξου
Καθολικῆ̋ Ἐκκλησία̋, τόµ. Ι-ΙΙΙ, ἔκδ. «Ὁ Σωτήρ», Ἀθῆναι 21978-1979.
TRYPANIS, FEBC = C. A. Trypanis, Fourteen Early Byzantine Cantica, Wiener
Byzantinische Studien, V, Wien 1968.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Ἰωσήφ = Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Ἰωσὴφ ὁ Ὑµνογράφο̋. Βίο̋
καὶ ἔργον, Ἀθῆνα 1971.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ Κρυπτοφέρρη̋ = Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Κανόνε̋ τῆ̋
Παρακλητικῆ̋, ΕΕΒΣ 39-40 (1972-1973) 253-274 [Λειµών, Τιµητικὴ προσφορὰ
τῷ Ν. Β. Τωµαδάκῃ].
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ Σινᾶ = Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Ἀνέκδοτοι καὶ
ἐλλιπῶ̋ ἐκδεδοµένοι ᾀσµατικοὶ κανόνε̋ τῆ̋ Παρακλητικῆ̋ παραδιδόµενοι ὑπὸ
σινἀτικῶν χειρογράφων, ΕΕΒΣ 53 (2007-2009) 49-102.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., ∆όγµα-Κείµενα Γραφῶν = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Ἡ
ἐκκλησιαστικὴ ἡµῶν ποίησι̋ καὶ ἡ συµφωνία αὐτῆ̋ πρὸ̋ τὸ δόγµα καὶ πρὸ̋ τὰ
κείµενα τῶν Γραφῶν, Ἀθηνᾶ 53 (1949) 94-118.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ρωµανικὰ Μελετήµατα = Ν. Β. Τωµαδάκη, Ρωµανικὰ
Μελετήµατα, ΕΕΒΣ 26 (1956) 3-33.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ὁρολογία = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Ὁρολογία βυζαντινῶν ἐκκλη-
σιαστικῶν βιβλίων, Ἀθηνᾶ 61 (1957) 3-16.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Αἰσθητικὴ διαφοροποίησι̋ = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Αἰσθητικὴ
διαφοροποίησι̋ θρησκευτικῆ̋ καὶ ἐκκλησιαστικῆ̋ ὑµνογραφία̋, ΕΕΒΣ 28
(1958) 65-86.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν. , Ἡ ἐν Ἰταλίᾳ ἔκδοσι̋ = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Ἡ ἐν Ἰταλίᾳ
ἔκδοσι̋ ἑλληνικῶν ἐκκλησιαστικῶν βιβλίων, ΕΕΒΣ 37 (1969-1970) 3-33.
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Τὸ ξύλον τοῦ Σταυροῦ = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Τὸ ξύλον τοῦ
Σταυροῦ ἐν τῇ ὀρθοδόξῳ ἑλληνικῇ ὑµνογραφίᾳ, Ἀθηνᾶ 78 (1980) 3-49.
20
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Κλεί̋ = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Κλεὶ̋ τῆ̋ Βυζαντινῆ̋ Φιλολογία̋
ἤτοι Εἰσαγωγὴ εἰ̋ τὴν Βυζαντινὴν Φιλολογίαν, Τόµ. Ι, ἐκδ. Π. Πουρνάρα,
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ὑµνογραφία = Ν. Β. Τωµαδάκη̋, Ἡ Βυζαντινὴ Ὑµνογραφία
καὶ Ποίησι̋ ἤτοι Εἰσαγωγὴ εἰ̋ τὴν Βυζαντινὴν Φιλολογίαν, Τόµ. ΙΙ, ἐκδ. Π.
Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1993.
WELLESZ, History = E. Wellesz, A history of Byzantine Mysic and Hymno-
graghy, Clarendon Press, Oxford 21961.
WEYH, Ἀκροστιχίδα = W. Weyh, Die Akrostichis in der byzantinischen
Kanonesdichtung, BZ 17 (1908) 1-68 [µτφρ. Μ. Χ. Βακαλοπούλου, Η ακρο-
στιχίδα στη βυζαντινή ποίηση των κανόνων, εκδ. Επέκταση, Κατερίνη 2005].
II. KATAΛΟΓΟΙ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
CLARK = K. W. Clark, Checklist of Manuscripts in St. Catherine’ s Monastery,

Mount Sinai, The Library of Congress, Washington 1952.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ — ΑΡΚΑ∆ΙΟΥ = Σ. Εὐστρατιάδη̋ — Ἀρκάδιο̋ Βατοπε-
δινό̋, Κατάλογο̋ τῶν ἐν τῇ ἱερᾷ µονῇ Βατοπεδίου ἀποκειµένων κωδίκων,
Ἁγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη Ι, Paris 1924.
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ — ΣΠΥΡΙ∆ΩΝΟΣ = Σ. Εὐστρατιάδη̋ — Σπυρίδων Λαυρεώ-
τη̋, Κατάλογο̋ τῶν κωδίκων τῆ̋ Μεγίστη̋ Λαύρα̋ τῆ̋ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει,
Ἁγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη ΙΙ-ΙΙΙ, Ἐν Κανταβριγίᾳ 1925.
GARDTHAUSEN = Gardthausen Viktor, Catalogus Codicum Graecorum
Sinaiticorum, Oxonii 1886.
GETOV, Catalogue = D. Getov, A catalogue of Greek Liturgical Manuscripts in
the “Ivan Dujčev Centre for Slavo-Byzantine Studies”, Roma: Pontificio Instituto
Orientale, 2007 [= Orientalia Christiana Analecta no. 279].
HUNGER — KRESTEN = H. Hunger — Ott. Kresten, Catalog der griechischen
Handschriften der österreichischen Nationalbibliothek, Teil 3/1, Codices
Theologici 1-100, Wien 1976.
KAMIL = M. Kamil, Catalogue of All Manuscripts in the Monastery of St.
Catharine on Mount Sinai, Wiesbaden 1970.
21
ΚΟΥΡΙΛΑΣ = Κουρίλα̋, Κατάλογο̋ τῶν κωδίκων τῆ̋ Ἱερᾶ̋ Σκήτη̋
Καυσοκαλυβίων καὶ τῶν καλυβῶν αὐτῆ̋ [Ἁγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη, V], Paris-
Chennevières- sur- Marne, 1930.
LAMBERZ — LITSAS = E. Lamberz — E. K. Λίτσα̋, Κατάλογο̋ χειρογράφων
τῆ̋ Βατοπεδινῆ̋ Σκήτη̋ Ἁγίου ∆ηµητρίου, Πατριαρχικό Ἴδρυµα Πατερικῶν
Μελετῶν, Θεσσαλονίκη, 1978.
ΛAMΠPΟΥ Ι-ΙΙ = Σπ. Λάµπρο̋, Κατάλογο̋ τῶν ἐν ταῖ̋ βιβλιοθήκαι̋ τοῦ Ἁγίου
Ὄρου̋ ἑλληνικῶν κωδίκων, Tόµ. Ι-ΙΙ, Ἐν Κανταβριγίᾳ 1895, 1900.
ΛΑΠΠΑ — ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ = Ευρ. Λάππα-Ζιζήκα — Ματ. Ρίζου-Κουρουπού,
Κατάλογο̋ Ἑλληνικῶν Χειρογράφων τοῦ Μουσείου Μπενάκη (10ο̋ -16ο̋ αι.),
Ἀθήνα 1991.
ΜΟΣΧΟΝΑ = Θ. ∆. Μοσχονά, Πατριαρχεῖον Ἀλεξανδρεία̋. Κατάλογοι τῆ̋
Πατριαρχικῆ̋ Βιβλιοθήκη̋. Τόµ. Α´. Χειρόγραφα. Ἀλεξάνδρεια 1945.
ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ = Μικραγιαννανίτη̋ Γ., Κατάλογο̋ χειρόγραφων
κωδίκων τῆ̋ βιβλιοθήκη̋ τοῦ Κυριακοῦ τῆ̋ κατὰ τὸ Ἁγιώνυµον Ὄρο̋ τοῦ
Ἄθω Ἱερᾶ̋ καὶ Μεγαλωνύµου Σκήτη̋ τῆ̋ Ἁγία̋ Θεοµήτορο̋ Ἄννη̋, ΕΕΒΣ 29
(1959) 87-192.
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ, IB = Α. Παπαδόπουλου-Κεραµέω̋, Ἱεροσο-
λυµιτικὴ Βιβλιοθήκη, ἤτοι τῶν ἐν ταῖ̋ Βιβλιοθήκαι̋ τοῦ… πατριαρχικοῦ θρόνου
τῶν Ἱεροσολύµων καὶ πάση̋ Παλαιστίνη̋ ἀποκειµένων ἑλληνικῶν κωδίκων….
Ι-V. Ἐν Πετρουπόλει 1891-1915 (φωτοτυπική ἀνατύπωσι̋ Bruxelles 1963).
ΠΟΛΙΤΗΣ — ΜΑΝΟΥΣΑΚΑΣ = Πολίτη̋ Λ. — Μανούσακα̋ Μ., Συµπληρω-
µατικοὶ κατάλογοι χειρογράφων Ἁγίου Ὄρου̋, Ἑλληνικά, Παράρτηµα 24,
ΠΟΛΙΤΗΣ = Λ. Πολίτη̋, Κατάλογο̋ τῶν χειρογράφων τῆ̋ Ἐθνικῆ̋
Βιβλιοθήκη̋ τῆ̋ Ἑλλάδο̋ (ἀρ. 1857-2500) [Πραγµατεῖαι τῆ̋ Ἀκαδηµία̋
Ἀθηνῶν 54], Ἀθῆναι 1991.
ROCCHI = D. Antonii Rocchi, Codices Cryptenses seu Abbatiae Cryptae
Ferratae in Tusculano, Grottaferrata 1883.
ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ, Βιβλιοθήκη = Ἰωάννου Σακελλίωνο̋, Πατµιακὴ Βιβλιοθήκη,
Ἀθῆναι 1890.
ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ = Ἰωάννη̋ καὶ Ἀλκιβιάδη̋ Σακελλίων, Κατάλογο̋ τῶν
χειρογράφων τῆ̋ Ἐθνικῆ̋ Βιβλιοθήκη̋ τῆ̋ Ἑλλάδο̋, Ἀθῆναι 1892.
22
STOJANOV = M. Stojanov, Codices Graeci Manuscripti Bibliothecae Cyrilli et
Methodii Serdiciensis, Nauca Izcustvo 1973.
ΣΩΤΗΡΟΥ∆Η = Π. Σωτηρούδη̋, Ἱερὰ Μονὴ Ἱβήρων: Κατάλογο̋ ἑλληνικῶν
χειρογράφων, Ἅγιον Ὄρο̋ 2007.
ΣΩΤΗΡΟΥ∆Η — ΖΑΧΑΡΙΑ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΗΝΟΥ = Ζαχαρία̋ Ξηροποτα-
µηνό̋ — Π. Σωτηρούδη̋, Συµπληρωµατικὸ̋ κατάλογο̋ ἑλληνικῶν χειρογρά-
φων ἱερᾶ̋ µονῆ̋ Ξηροποτάµου Ἁγίου Ὄρου̋ (426-557), Κέντρο Βυζαντινῶν
Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 2012.
ΙΙΙ. CETERA
ἅγ., ἁγ. = ἅγιο̋, ἁγίου κτλ.

αἰ. = αἰώνα̋, αἰώνα
ἀπολ. = ἀπολυτίκιον
αρ. = αριθµό̋
βλ. = βλέπε
ἔκδ. = ἔκδοσι̋
ἑσπερ. = ἑσπερινὸ̋
ἦχ. = ἦχο̋, ἦχοι
Θεοτ., θεοτ., θ. = Θεοτοκίον
Θεοτοκ. = Θεοτόκο̋, -ου κτλ.
Θεοφ. = Θεοφάνεια
ἰδιόµ. = ἰδιόµελον
κάθ. = κάθισµα
Καν., καν. = κανὼν
Κ∆ = Καινή ∆ιαθήκη
κ. ἑξ. = καὶ ἑξῆ̋
κεφ. = κεφάλαιο
κοντάκ. = κοντάκιον
Kυρ. = Κυριακή
Μεγ. = Μεγάλου-η̋
οἶκ. = οἶκο̋
ό.π. = όπου παραπάνω
23
Π∆ = Παλαιά ∆ιαθήκη
περ. = περίπου
πλ. = πλάγιο̋
πρβ. = παράβαλε
σηµ. = σηµείωση
στ. = στίχο̋, στίχοι
στιχηρ. = στιχηρόν
τόµ. = τόµο̋, τόµοι
Τριαδ., τριαδ., τρ. = Τριαδικόν
τριώδ. = τριώδιο
υποσ. = υποσηµείωση
χφ., χφφ. = χειρόγραφο, χειρόγραφα
24
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ένα πολύ µεγάλο µέρο̋ των κειµένων τη̋ Βυζαντινή̋ Υµνογραφία̋

καθηµερινά αποτελεί αντικείµενο τριβή̋ και µελέτη̋, τόσο επειδή είναι µέρο̋
του τυπικού τη̋ χριστιανική̋ Ορθόδοξη̋ Λατρεία̋, όσο και γιατί ακόµη και
σήµερα εντοπίζεται από του̋ ερευνητέ̋ ανέκδοτο υµνογραφικό υλικό και
δηµοσιεύονται νέε̋ και περισσότερο ολοκληρωµένε̋ µελέτε̋ και για του̋
βυζαντινού̋ και για του̋ νεώτερου̋ υµνογράφου̋.
Τα έντυπα όµω̋ λειτουργικά βιβλία έχουν στηριχθεί σε ένα πολύ µικρό
µέρο̋ τη̋ χειρόγραφη̋ παράδοση̋, παρόλε̋ τι̋ φιλότιµε̋ προσπάθειε̋ των
εκάστοτε επιµελητών1. Για το λόγο αυτό ορισµένα υµνογραφικά κείµενα δεν
είναι γνήσια έργα των υµνογράφων στου̋ οποίου̋ αποδίδονται, παραδίδονται
ανώνυµα, δεν έχουν εκδοθεί ολοκληρωµένα, περιέχουν λάθη, υπάρχουν παραλ-
λαγέ̋ του ίδιου κειµένου σε άλλα χειρόγραφα κτλ2. Η εικόνα αυτή ισχύει και
για πολύ γνωστού̋ υµνογράφου̋ του Βυζαντίου, όπω̋ τον Κοσµά τον Μελωδό,
το όνοµα του οποίου έχει συνδεθεί και µε τη διαµόρφωση των λειτουργικών
βιβλίων τη̋ Οκτωήχου και τη̋ Παρακλητική̋. Από τα δύο αυτά υµνολογικά
βιβλία το µεν πρώτο περιέχει κυρίω̋ τι̋ αναστάσιµε̋ ακολουθίε̋ των Κυρια-
κών σύµφωνα µε του̋ οκτώ ήχου̋, ενώ το δεύτερο είναι διευρυµένο για ολό-
κληρη την εβδοµάδα περιέχοντα̋ και την Οκτώηχο3.
Η παρούσα µελέτη αποτελεί µία συστηµατική επιστηµονική προσπάθεια
—σε καµία όµω̋ περίπτωση εξαντλητική4— να παρουσιάσει σε κριτική έκδοση
και µε σχολιασµό υµνολογικού̋ κανόνε̋ του Κοσµά, όχι µόνο από τα έντυπα
βιβλία τη̋ Παρακλητική̋, τα οποία περιλαµβάνουν ελάχιστο από το έργο του
αλλά και από χειρόγραφα µε το βιβλίο αυτό, τα οποία περιέχουν ανέκδοτο
υλικό. Το εγχείρηµα αυτό από την αρχή είχε να αντιµετωπίσει ορισµένε̋
δυσκολίε̋. Κάποιε̋ από αυτέ̋ εµπίπτουν σε επιστήµε̋ πέρα από την Φιλολογία.
Η χειρόγραφη παράδοση είναι πάρα πολύ πλούσια, τόσο ω̋ προ̋ τα ποιητικά
1
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Κλεί̋ 131-142.
2
Την κατάσταση αυτή κατέδειξε και η διπλωµατική εργασία τη̋ συγγραφέω̋, η οποία
εκπονήθηκε στα πλαίσια του µεταπτυχιακού κύκλου σπουδών στο ∆ΠΘ (2009) µε θέµα
«Χειρόγραφη Παράδοση του Εσπερινού και του Κανόνα τη̋ 18η̋ Οκτωβρίου». Η ενασχόληση
αυτή µε παρακίνησε στην προσπάθεια αποκατάσταση̋ περισσότερων κειµένων.
3
ΦΟΥΝΤΟΥΛΗΣ 83-85. Περισσότερε̋ λεπτοµέρειε̋ στο κεφ. ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ.
4
Οι λόγοι θα αναφερθούν παρακάτω.
25
έργα του Κοσµά όσο και ω̋ προ̋ το κείµενο τη̋ Οκτωήχου και τη̋ Παρα-
κλητική̋. Ακόµη και το όνοµα του Κοσµά (πρόκειται για έναν υµνογράφο ή
για δύο µε το ίδιο όνοµα;), η χρονική περίοδο̋ που έζησε και άκµασε (σε άµεση
σχέση πάντοτε µε τον Ιωάννη ∆αµασκηνό), οι αντιφάσει̋ που προκύπτουν από
τη µελέτη των αγιολογικών πηγών, ο χρόνο̋, ο τόπο̋ και ο τρόπο̋ µε τον
οποίο συνετέθη η Οκτώηχο̋ και κατόπιν η Παρακλητική, µπορεί να λειτουρ-
γήσουν ανασταλτικά στην εκπόνηση τη̋ έρευνα̋. Η µελέτη τη̋ βιβλιογραφία̋
κατέδειξε ότι στα παραπάνω ερωτήµατα δεν υπάρχουν πάντα ξεκάθαρε̋
απαντήσει̋. Είναι βέβαιο όµω̋ ότι µία µελέτη που σχετίζεται µε κείµενα µπορεί
να φωτίσει —έστω και ατελώ̋— κάποια από τα θέµατα αυτά, εφόσον αναδει-
κνύεται το ίδιο το έργο του δηµιουργού.
Ο Κοσµά̋ ο Μελωδό̋ ή Ιεροσολυµίτη̋ ή Αγιοπολίτη̋ ή Μοναχό̋ (∆α-
µασκό̋ περ. 675 - περ. 752 Μἀουµά̋) αποτελεί µία από τι̋ αξιολογότερε̋
µορφέ̋ στο χώρο τη̋ Βυζαντινή̋ Υµνογραφία̋. Σύµφωνα µε τι̋ κρατούσε̋
απόψει̋, υιοθετήθηκε από τον πατέρα του Ιωάννη ∆αµασκηνού, µορφώθηκε
µαζί µε τον Ιωάννη, µόνασε στη Μονή του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη,
εξελέγη επίσκοπο̋ Μἀουµά, µια̋ µικρή̋ πόλη̋ κοντά στη Γάζα, όπου και
εκοιµήθη. Συνέθεσε κυρίω̋ κανόνε̋ για δεσποτικέ̋ και θεοµητορικέ̋ γιορτέ̋,
για τι̋ ηµέρε̋ τη̋ Μεγάλη̋ Εβδοµάδα̋, για ορισµένου̋ αγίου̋ και για το βιβλίο
τη̋ Παρακλητική̋, κυρίω̋ για τον όρθρο τη̋ Κυριακή̋. Τροπάρια ιδιόµελα και
προσόµοια αποδιδόµενα σε αυτόν απαντώνται κυρίω̋ στα Μηναία, στο
Τριώδιο και στο Πεντηκοστάριο. Επίση̋, αποδίδεται σε αυτόν και ένα
κοντάκιο στην Κοίµηση τη̋ Θεοτόκου.
Η ζωή και το έργο του Κοσµά έχει από νωρί̋ απασχολήσει του̋
µελετητέ̋ τη̋ Βυζαντινή̋ Υµνογραφία̋5. Συνοπτικά αναφέρω εδώ ότι µετά
του̋ Αllatius, Fabricius και Migne οι Christ και Paranikas δηµοσιεύουν µία
βιογραφία του Κοσµά και εκδίδουν κανόνε̋ των Μηναίων, του Τριωδίου και
του Πεντηκοσταρίου6. Στην ελληνική βιβλιογραφία ο Σ. Ευστρατιάδη̋ είναι
ουσιαστικά ο πρώτο̋ που προσεγγίζει το σύνολο έργο του Κοσµά µε τη βοή-
θεια χειρογράφων κυρίω̋ από το Άγιο Όρο̋7. Ουσιαστική συµβολή στη µελέτη
5
Βλ. αναλυτικά το κεφ. Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ.
6
CPC XLIX – L 161- 204.
7
Σ. Εὐστρατιάδου, Κοσµᾶ̋ ὁ Ἱεροσολυµίτη̋ ὁ ποιητή̋, Ἐπίσκοπο̋ Μἀουµᾶ, ΝΣ 28 (1933) 83-
99, 143-158, 202-218, 257-272, 330-338, 400-416, 489-505, 530-544.
26
τη̋ ζωή̋ και του έργου του Κοσµά αποτελεί η µονογραφία του Θ. ∆ετοράκη8,
µελέτη που εξακολουθεί και σήµερα να είναι βασική. Στο δεύτερο µέρο̋ τη̋
εργασία̋ αυτή̋ απαριθµούνται τα έργα του Κοσµά και αναφέρονται όλε̋ οι
γνωστέ̋ µέχρι τότε πληροφορίε̋ για το κάθε κείµενο (χειρόγραφα, εκδότε̋,
εκδόσει̋, σχόλια κτλ). Ω̋ προ̋ του̋ κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋ καταγρά-
φονται δεκαεπτά κείµενα. Τέσσερει̋ κανόνε̋ υπάρχουν σε έντυπε̋ Παρα-
κλητικέ̋, έξι έχουν εκδοθεί από τον Ευστρατιάδη, έξι κανόνε̋ αναφέρονται
από τον Ευτ. Τωµαδάκη9 και ένα̋ κανόνα̋ είναι παρακλητικό̋, εκδεδοµένο̋
από τον Σ. Ευστρατιάδη αλλά δεν ανήκει στην Παρακλητική10. Από του̋
δεκαεπτά κανόνε̋ ο ∆ετοράκη̋ θεωρεί νόθου̋ του̋ επτά.
Οι µελετητέ̋ τα τελευταία τριάντα χρόνια επανεξέτασαν κυρίω̋ τη ζωή
του Κοσµά11, τη σχέση του µε την πραγµατικότητα τη̋ εποχή̋ του12 και ανέ-
δειξαν το πρόβληµα τη̋ γνησιότητα̋ ενό̋ πεζού έργου που παραδίδεται µε το
όνοµα του13. Για το υµνογραφικό όµω̋ έργο του Κοσµά εξακολουθούµε να
χρησιµοποιούµε παλαιέ̋ κριτικέ̋ εκδόσει̋, κυρίω̋ αυτέ̋ των Christ—Paranikas
και του Ευστρατιάδη, καθώ̋ δεν υπήρξε µέχρι τώρα κάποια προσπάθεια για
µια σύγχρονη κριτική έκδοση.
Ο κατάλογο̋ των δεκαεπτά κανόνων του Θ. ∆ετοράκη αποτέλεσε τη
βάση τη̋ παρούσα̋ εργασία̋. Προστέθηκαν όµω̋ άλλοι τρει̋ κανόνε̋ : δύο
κανόνε̋ που εντοπίσθηκαν από τον Ευτ. Τωµαδάκη σε σινἀτικά χειρόγραφα14
και ένα̋ που τυχαία «ανακαλύφθηκε» σε χειρόγραφο τη̋ Μονή̋ Ιβήρων κατά
τη διάρκεια τη̋ έρευνα̋. Συνεπώ̋ παρουσιάζονται είκοσι κανόνε̋ (ουσιαστικά
8
Θ. ∆ετοράκη, Κοσµᾶ̋ ὁ Μελωδό̋. Βίο̋ καὶ Ἔργο, Ἀνάλεκτα Βλατάδων 28, Πατριαρχικὸν
Ἴδρυµα Πατριαρχικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1979.
9
Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Κανόνε̋ τῆ̋ Παρακλητικῆ̋, ΕΕΒΣ 39-40 (1972-1973) 253-274 [Λειµών,
Τιµητικὴ προσφορὰ τῷ Ν. Β. Τωµαδάκῃ].
10
Αποτελεί το Επίµετρο τη̋ παρούσα̋ εργασία̋. Παρόλο που δεν ανήκει στην Παρακλητική,
θεώρησα ότι έπρεπε να εξετασθεί και το κείµενο αυτό, για να είναι ολοκληρωµένη η θεώρηση
του καταλόγου του Θ. ∆ετοράκη.
11
Th. Detorakes, Vie inedite de Cosmas le Mélode ΒΗG 394b, AB 99 (1981), 101-116, F. Kolovou,
Vita des Johannes von Damaskus und des Kosmas Melodos im Codex Atheniensis BN 321 (BHG
884a), Βυζαντινά 23 (2002-2003) 7-46.
12
Al. Kazhdan — S. Gero, Kosmas of Jerusalem: A more critical approach to his biography, BZ
82 (1989) 122-132, Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 2. Can we speak of his political views?, La
Museon 103 (1990) 329-346.
13
Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 3. The exegesis of Gregory of Nazianzos, Byzantion 61
(1991) 396-412. Η έκδοση του κειµένου έγινε σχετικά πρόσφατα, βλ. G. Lozza, Cosma di
Gerusalemme, Commentario ai Carmi di Gregorio Nazianzeno, Storie e Testi, M. D’ Auria,
Napoli 2000.
14
Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Ἀνέκδοτοι καὶ ἐλλιπῶ̋ ἐκδεδοµένοι ᾀσµατικοὶ κανόνε̋ τῆ̋
Παρακλητικῆ̋ παραδιδόµενοι ὑπὸ σινἀτικῶν χειρογράφων, ΕΕΒΣ 53 (2007-2009) 49-102.
27
πρόκειται για περισσότερου̋, γιατί κάποιοι από αυτού̋ παρατίθενται σε δύο
εκδοχέ̋).
Εκτό̋ όµω̋ από την κριτική έκδοση των κανόνων, ήταν απαραίτητο να
παρουσιασθεί —έστω και συνοπτικά— η ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλι-
ογραφία όχι µόνο για τη ζωή και το έργο του Κοσµά, αλλά και για τη συµβολή
του στη διαµόρφωση του κανόνα και του βιβλίου τη̋ Παρακλητική̋, για τι̋
επιδράσει̋ που δέχτηκε από παλαιότερου̋ και σύγχρονού̋ του υµνογράφου̋
αλλά και πατέρε̋ τη̋ Εκκλησία̋, ιδιαίτερα το Γρηγόριο Ναζιανζηνό, την αρ-
χαιοµάθειά του, την αισθητική χρήση τη̋ γλώσσα̋, του̋ σχολιαστέ̋ των
κειµένων του. Για κάποια από τα παραπάνω θέµατα παρουσιάζονται
διαφορετικέ̋ απόψει̋ στη βιβλιογραφία, όχι µόνο εξαιτία̋ τη̋ διαφορετική̋
προσέγγιση̋ και ερµηνεία̋ των ίδιων των κειµένων αλλά και ω̋ αποτέλεσµα
του γόνιµου διαλόγου µεταξύ των ερευνητών. Η µελέτη τη̋ βιβλιογραφία̋
αυτή̋ µε βοήθησε στο να εµβαθύνω στα κείµενα και να προχωρήσω στον
σχολιασµό των κανόνων κυρίω̋ από αισθητική πλευρά.
Συνεπώ̋ η κύρια εργασία χωρίζεται στα παρακάτω µέρη: 1. Επισκόπηση
τη̋ βιβλιογραφία̋ για τη ζωή και το έργο του Κοσµά, τη σχέση του µε τον
κανόνα, το βιβλίο τη̋ Παρακλητική̋, τη γνησιότητα του πεζογραφικού του
έργου, 2. Περιγραφή χειρογράφων, 3. Κριτική έκδοση των κανόνων, 4.
Γλωσσικέ̋ παρατηρήσει̋, 5. Συµπεράσµατα και 6. Πίνακε̋.
Αρχικά, µετά από µία πρώτη δειγµατοληπτική έρευνα σε καταλόγου̋
χειρογράφων του Αγίου Όρου̋15, τη̋ Πάτµου16, τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋
Ελλάδο̋17, του Μουσείου Μπενάκη18, των Ιεροσολύµων19, τη̋ Αλεξάνδρεια̋20,
του Βατικανού21, του Σινά22, τη̋ Κρυπτοφέρρη̋23, τη̋ Σόφια̋24 διαπιστώθηκε
15
Από τον κατάλογο του OLIVIER J.-M., Répertoire 324-349 εξετάστηκαν τα παρακάτω έργα:
ΛΑΜΠΡΟΥ Ι-ΙΙ, ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ—ΑΡΚΑ∆ΙΟΥ, ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ—ΣΠΥΡΙ∆ΩΝΟΣ, ΠΟΛΙ-
ΤΗΣ — ΜΑΝΟΥΣΑΚΑΣ, ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ, KOYΡΙΛΑΣ, LAMBERZ — LITSAS. Επι-
πλέον, εξετάσθηκαν οι κατάλογοι του ΣΩΤΗΡΟΥ∆Η και ΣΩΤΗΡΟΥ∆Η — ΖΑΧΑΡΙΑ ΞΗΡΟ-
ΠΟΤΑΜΗΝΟΥ.
16
ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ, Βιβλιοθήκη.
17
ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ, ΠΟΛΙΤΗΣ.
18
ΛΑΠΠΑ—ΚΟΥΡΟΥΠΟΥ.
19
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ, ΙΒ.
20
ΜΟΣΧΟΝΑ.
21
Από τον κατάλογο του Olivier J.-M., Répertoire des Bibliothèques et des cataloques de manu-
scrits grecs de Marchel Richard, Corpus Christianorum. Series Graeca. Brepols, Turnhout 1996,
εξετάσθηκαν οι κατάλογοι χειρογράφων από τι̋ διάφορε̋ συλλογέ̋ του Βατικανού που
υπήρχαν διαθέσιµοι στο σπουδαστήριο Κλασική̋ Φιλολογία̋ Α.Π.Θ.
22
CLARK, GARDTHAUSEN, KAMIL.
28
ότι χειρόγραφα Οκτωήχου και Παρακλητική̋ υπάρχουν κατά δεκάδε̋ σε
διάφορε̋ βιβλιοθήκε̋ του κόσµου. Για το λόγο αυτό έγινε αναγκαστικά µια
επιλογή βιβλιοθηκών και χειρογράφων µε βάση κυρίω̋ τι̋ πρὁποθέσει̋
πρόσβαση̋ στι̋ βιβλιοθήκε̋ αυτέ̋, τι̋ βιβλιογραφικέ̋ αναφορέ̋ σε συγκεκρι-
µένα χειρόγραφα, την παλαιότητα των χειρογράφων, τον τρόπο παραγγελία̋,
τη δυνατότητα αυτοψία̋ των κωδίκων, το χρόνο εκπόνηση̋ τη̋ µελέτη̋ κ.ά.
Η αναζήτηση ξεκίνησε από τα χειρόγραφα του Αγίου Όρου̋. Ο Σ.
Ευστρατιάδη̋ είχε µελετήσει µερικά χειρόγραφα που χρησιµοποίησε για την
έκδοση ορισµένων κανόνων στη δηµοσίευσή του το 1933. Με τη βοήθεια των
καταλόγων για τα χειρόγραφα του Αγίου Όρου̋ και την ανάγνωσή του̋ από
τι̋ µικροταινίε̋ που υπάρχουν στο Ίδρυµα Πατριαρχικών Μελετών (Μονή
Βλατάδων Θεσσαλονίκη̋) εντοπίσθηκαν και άλλα χειρόγραφα µε κανόνε̋ του
Κοσµά στην Παρακλητική.
Τα χειρόγραφα τη̋ Κρυπτοφέρρη̋ µελετήθηκαν σε ψηφιακή µορφή µετά
από παραγγελία. Κατά την επίσκεψή µου στη βιβλιοθήκη τη̋ µονή̋ δεν σταθη-
κε δυνατό να µελετήσω τα ίδια τα χειρόγραφα. Η ανάγνωση των κειµένων
πραγµατοποιήθηκε επιτόπου µε τη βοήθεια του ψηφιακού αρχείου τη̋ βιβλιο-
θήκη̋.
Η ανάγνωση των σινἀτικών χειρογράφων πραγµατοποιήθηκε από µι-
κροταινίε̋ στο αναγνωστήριο τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋ Ελλάδο̋ και του Ιστο-
ρικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύµατο̋ τη̋ Εθνική̋
Τράπεζα̋ τη̋ Ελλάδα̋ (ΜΙΕΤ). Η παραγγελία όµω̋ τη̋ ψηφιακή̋ εκτύπωση̋
των κειµένων στην πλειονότητά του̋ έγινε στη Library of Congress τη̋
Washington των Η.Π.Α. και εν µέρει στο ΜΙΕΤ.
Η Εθνική Βιβλιοθήκη τη̋ Βουλγαρία̋ και το Ίδρυµα «Prof. Ivan
Dujčev» µου παραχώρησαν κείµενα χειρογράφων σε ψηφιακή µορφή, ενώ ένα̋
κανόνα̋ από χειρόγραφο τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋ τη̋ Βιέννη̋ εστάλη σε
µορφή φωτοτυπία̋. Συνολικά για την έκδοση χρησιµοποιήθηκαν τριάντα τρία
χειρόγραφα.
23
ROCCHI.
24
GETOV, STOJANOV.
29
Ω̋ προ̋ τι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋ Οκτωήχου και Παρακλητική̋, εκτό̋ από
τι̋ νεώτερε̋ τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋ τη̋ Εκκλησία̋ τη̋ Ελλάδο̋, χρησιµο-
ποιήθηκαν αυτέ̋ τη̋ Κρυπτοφέρρη̋25, τη̋ Ρώµη̋26 και τη̋ Βενετία̋27.
Από την πρώτη κιόλα̋ ανάγνωση των χειρογράφων διαπιστώθηκε ότι
το εγχείρηµα για την παρουσίαση γνήσιων και ολοκληρωµένων κειµένων θα
αντιµετώπιζε δυσκολίε̋. Σε κανόνε̋ που σε διάφορα χειρόγραφα αποδίδονται
στον Κοσµά και έχουν την ίδια αρχή, πολλέ̋ φορέ̋ τα µετέπειτα τροπάρια των
ωδών είναι διαφορετικά ή σε κάποιου̋ από αυτού̋ του̋ φορεί̋ παράδοση̋
διαφέρει ο αριθµό̋ ή κάποιε̋ ωδέ̋ είναι εντελώ̋ διαφορετικέ̋. Για την
καλύτερη λοιπόν παρουσίαση και αντίληψη του κειµένου και για να µην είναι
κουραστικό το κριτικό υπόµνηµα κάποιοι κανόνε̋ παρουσιάζονται σε δύο
εκδοχέ̋. Σε ορισµένε̋ περιπτώσει̋ µεµονωµένε̋ ωδέ̋ παρατίθενται ακόµη και
σε τρει̋ εκδοχέ̋. Το πρόβληµα αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στα χειρόγραφα
του Σινά, ίσω̋ και λόγω τη̋ παλαιότητα̋ του̋, και είναι αρκετά πιθανό ότι
υπάρχουν και άλλοι, ανέκδοτοι κανόνε̋ του Κοσµά που περιµένουν έναν
πραγµατικά «χαλκέντερο» µελετητή να του̋ ανακαλύψει.
Στην αρχή του κάθε κανόνα υπάρχει µία µικρή εισαγωγή µε
παρατηρήσει̋ για τον ειρµό, την ύπαρξη ή µη ακροστιχίδα̋, τη διάταξη των
τροπαρίων, τη θεµατολογία, σχόλια για τη σχετική βιβλιογραφία κ.ά. Οι ειρµοί
σηµειώνονται µε πλάγια γράµµατα και παρατίθενται ολόκληροι, ακόµη και αν
στα χειρόγραφα αναφέρονται µόνο οι αρχέ̋ του̋, και έχουν δική του̋
στιχαρίθµηση28. Καταγράφηκαν και µελετήθηκαν εκατοντάδε̋ τροπάρια (συ-
νολικά 880). Πάρα πολλά από αυτά είναι ανέκδοτα και κάποια από αυτά είναι
παραλλαγέ̋ εκδεδοµένων τροπαρίων. Για την ταύτιση των τροπαρίων
25
Παρακλητικὴ σὺν Θεῷ ἁγίῳ [Romae, curante Ph. Vitali] 1738.
26
Παρακλητική ἤτοι Ὀκτώηχο̋ ἡ µεγάλη περιέχουσα πᾶσαν τὴν ἀνήκουσαν αὐτῇ ἀκολουθίαν
µετὰ τῶν ἐν τέλει συνήθων προσθηκῶν, Ἐν Ρώµῃ 1885.
27
Παρακλητικὴ ἤτοι Ὀκτώηχο̋ ἡ µεγάλη… ἐξακριβωθεῖσα ὑπὸ Σπυρίδωνο̋ Βελούδων.
Ἐνετίησιν, Ἅγιο̋ Γεώργιο̋ 1871.
28
Η παράθεση ολόκληρων των ειρµών κρίθηκε απαραίτητη για δύο λόγου̋: α) Σε κάποια
χειρόγραφα παραδίδονται ολόκληροι οι ειρµοί και οι διαφορέ̋ στο κείµενο σε σχέση µε το
αντίστοιχο του ΕΕ είναι ουσιαστικέ̋, όχι µόνο ω̋ προ̋ το νόηµα αλλά και ω̋ προ̋ το µέτρο.
Το γεγονό̋ αυτό δείχνει ότι οι υµνογράφοι συνέθεσαν (στην περίπτωση των πρωτότυπων
ειρµών) ή γνώριζαν διαφορετικά αυτά τα κείµενα απ’ ότι εµεί̋ σήµερα, β) Η παράθεση
ολόκληρου του ειρµού βοηθάει τον αναγνώστη να αντιληφθεί γρήγορα τι̋ τυχόν µετρικέ̋
αποκλίσει̋ του κειµένου.
30
χρησιµοποιήθηκαν οι κατάλογοι που υπάρχουν στα έργα των Η. Follieri29, τη̋
σειρά̋ των AHG30, του C. Hannick31 και τη̋ Ελ. Παπαηλιοπούλου-
Φωτοπούλου32.
Για την έκδοση των κειµένων ακολούθησα τι̋ βασικέ̋ αρχέ̋ τη̋
κριτική̋ του κειµένου, όπω̋ αυτέ̋ διατυπώνονται από τον P. Maas33. Στο
στάδιο τη̋ ταξινόµηση̋ των πηγών (recensio) δεν επιχειρήθηκε η διατύπωση
«στέµµατο̋». Συγγένειε̋ και διαφορέ̋ των χειρογράφων αναφέρονται στι̋
επιµέρου̋ εισαγωγέ̋ των κανόνων. Ένα πολύ µεγάλο µέρο̋ χρόνου και κόπου
τη̋ εργασία̋ αναλώθηκε στην εξέταση των ποικίλων γραφών (examinatio).
Ποικίλε̋ γραφέ̋ υπήρχαν και στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋, για τι̋ οποίε̋ δεν
γνωρίζουµε επακριβώ̋ του̋ φορεί̋ παράδοση̋. Η βοήθεια των λεξικών34 υπήρ-
ξε µεγάλη. Για την κατάρτιση του κριτικού υποµνήµατο̋ ακολούθησα σε
γενικέ̋ γραµµέ̋ τι̋ οδηγίε̋ του M. L. West35. Για τα σύµβολα στην έκδοση του
κειµένου και τον πίνακα συντοµογραφιών συµβουλεύτηκα σύγχρονε̋ κριτικέ̋
εκδόσει̋, όπω̋ αυτή του Αp. Spanos36.
Εκτό̋ από το κριτικό υπόµνηµα καταρτίσθηκε και υπόµνηµα πηγών και
παράλληλων χωρίων. Για την εργασία αυτή χρησιµοποιήθηκαν οι κριτικέ̋ εκ-
δόσει̋ τη̋ Παλαιά̋ και τη̋ Καινή̋ ∆ιαθήκη̋37, το λεξικό τη̋ Καινή̋ ∆ιαθήκη̋
του Σ. Ευστρατιάδη38, καθώ̋ και ο σχολιασµό̋ τη̋ Παλαιά̋ ∆ιαθήκη̋ από τον
Ιωήλ Γιαννακόπουλο39. Η ανίχνευση και ο εντοπισµό̋ των παράλληλων
χωρίων πραγµατοποιήθηκε µε τη βοήθεια κυρίω̋ του TLG-9 και οι περισσό-
29
H. Follieri, Initia Hymnorum Ecclesiae Graecae. vols I- V/ 1-2, [ Studi et Testi 211-215 bis]
Città del Vaticano 1961-1966.
30
Ioseph Schirò (et al.), Analecta Hymnica Graeca e codicibus eruta Italiae Inferioris, vols. I-XII,
Roma 1966-1980.
31
C. Hannick, Das byzantinische Eigengut der neuzeitlichen slavischen Menäen und seine
griechischen Originale, vol. I-III, Verlang F. Schöningh, 2006.
32
Ἐλ. Παπαηλιοπούλου- Φωτοπούλου, Ταµεῖον ἀνεκδότων ᾀσµατικῶν κανόνων, seu Analecta
Hymnica Graeca e codicibus eruta Orientis Christiani, I. Κανόνε̋ Μηναίων, Σύλλογο̋ πρὸ̋
διάδοσιν ὠφελίµων βιβλίων, Ἀθῆναι 1996
33
P. Maas, Κριτική των Κειµένων. Μετάφραση-Σχόλια Ν. Χιονίδη, εκδ. Παπαδήµα, Αθήνα 1984, 2-
26.
34
LSJ, LAMPE, LBG, ∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΣ.
35
M. L.West, Κριτική των κειµένων και τεχνική των εκδόσεων. Μετάφραση Γ. Παράσογλου, εκδ.
«∆αίδαλος», Αθήνα 1989, 118- 126.
36
Ap. Spanos, Codex Lesbiacus Leimonos 11, Byzantinisches Archiv, Band 23, De Gruyter, Berlin/
New York, 2010.
37
K. Nestle – B. Aland, Novum Testamentum Graecae, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 27
1993, A. Rahlfs, Septuaginta, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 2006.
38
Σ. Εὐστρατιάδου, Λεξικὸν τῆ̋ Καινῆ̋ ∆ιαθήκη̋, Ἀθῆνα 2001.
39
Ἰ. Γιαννακόπουλο̋, Ἡ Παλαιὰ ∆ιαθήκη κατὰ τοὺ̋ Ο´, ἔκδ. Ὀρθοδόξου Χριστιανικῆ̋
Ἀδελφότητο̋ «Λυδία», τόµ. Α´- Θ´, Θεσσαλονίκη 41986.
31
τερε̋ παραποµπέ̋ γίνονται στην Patrologia Graeca (PG). Από το τελευταίο
υπόµνηµα φαίνεται ότι ο Κοσµά̋ γνώριζε σε βάθο̋ την Αγία Γραφή,
χρησιµοποιώντα̋ πολλέ̋ φορέ̋ ακόµη και αυτούσια χωρία στου̋ κανόνε̋ του,
µε ιδιαίτερη προτίµηση στου̋ Ψαλµού̋. Σε άλλε̋ όµω̋ περιπτώσει̋ τα χωρία
αυτά αποτελούν ιδιαίτερη πηγή προσωπική̋ έµπνευση̋ και δηµιουργία̋. Ο
Κοσµά̋ δανείζεται ειρµού̋ και από άλλου̋ υµνογράφου̋, κυρίω̋ από τον
Ιωάννη ∆αµασκηνό. Από τον τελευταίο δανείζεται και τροπάρια, γεγονό̋ που
επιβεβαιώνει την αµοιβαία αλληλοεπίδρασή του̋. Σε κάποια τροπάρια
αντανακλάται επίδραση από το Γρηγόριο το Θεολόγο, όχι όµω̋ στο βαθµό που
υπάρχει στου̋ κανόνε̋ του Κοσµά στα Μηναία και στο Τριώδιο. Στα θεοτοκία
διακρίνεται επιρροή και από τον Εφραίµ τον Σύρο.
Ακολουθεί το Επίµετρο µε τον εικοστό κανόνα. Εδώ παρουσιάζεται σε
κριτική έκδοση ο 17ο̋ κανόνα̋ του καταλόγου του Θ. ∆ετοράκη, ο οποίο̋ είναι
µεν παρακλητικό̋ «εἰ̋ τὸν Κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν Χριστόν», αλλά δεν ανήκει
στο βιβλίο τη̋ Παρακλητική̋. Βρίσκεται σε κώδικα τη̋ Βιέννη̋ που περιέχει
παρακλητικού̋ κανόνε̋40.
Τα σχόλια για του̋ κανόνε̋ του Κοσµά, που είναι κυρίω̋ γλωσσικά,
παρουσιάζονται στο τρίτο µέρο̋ τη̋ εργασία̋. Το γεγονό̋ ότι ο Κοσµά̋
συνέθεσε κανόνε̋ κυρίω̋ σταυροαναστάσιµου̋ και στου̋ οκτώ ήχου̋ για την
Παρακλητική ήταν αρκετά δεσµευτικό ω̋ προ̋ το περιεχόµενο και την
έκφραση (π.χ. τη θεµατολογία, την επιλογή χωρίων από την Αγία Γραφή, το
λεξιλόγιο). Ταυτόχρονα ο ποιητή̋ έπρεπε να εκφράσει έννοιε̋ µε δογµατικό
περιεχόµενο κυρίω̋ στα τριαδικά τροπάρια και στα θεοτοκία. Οι πρὁπο-
θέσει̋ αυτέ̋ δεν απέβησαν δεσµευτικέ̋ για τον ποιητή. Η γλωσσική ικανότητα
του ποιητή, ο οποίο̋ γράφει σε λόγια γλώσσα, αναδεικνύεται όχι µόνο από τη
χρήση λεξιλογίου επηρεασµένου από την αρχαία επική και δραµατική ποίηση
αλλά και από πλούσια σχήµατα λόγου. Ο Κοσµά̋ δεν δεσµεύεται στενά από το
νόηµα και το λεξιλόγιο του εκάστοτε ειρµού. Σε πολλέ̋ περιπτώσει̋ το κείµενο
φανερώνει υψηλέ̋ στιγµέ̋ έµπνευση̋, γεγονό̋ που δεν έµεινε απαρατήρητο
από του̋ σχολιαστέ̋ του, και του̋ βυζαντινού̋ και του̋ νεώτερου̋ (π.χ.
Θεόδωρο̋ Πρόδροµο̋, Νικόδηµο̋ Αγιορείτη̋).
40
Βλ. το κεφ. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ.
32
Στα ευρετήρια περιλαµβάνονται πίνακα̋ ακροστιχίδων, πίνακα̋ µε τι̋
αρχέ̋ των ειρµών, τι̋ αρχέ̋ όλων των τροπαρίων και των πιο αξιοµνηµό-
νευτων λέξεων.
33
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ
Η ζωή και το έργο του Κοσµά του Μελωδού έχει απασχολήσει κατά
καιρού̋ Έλληνε̋ και ξένου̋ µελετητέ̋, ιδιαίτερα αυτού̋ που έχουν εντρυφήσει
και σε άλλα θέµατα βυζαντινή̋ Υµνογραφία̋. Στη µονογραφία του Θ. ∆ετορά-
κη συγκεντρώνονται και εξετάζονται θεµατικά όλε̋ οι πληροφορίε̋ µέχρι το
1979. Κάποια όµω̋ ερωτήµατα που απασχόλησαν το ∆ετοράκη στη συγγραφή
του έργου του41 εξακολουθούν να είναι επίκαιρα και απασχόλησαν την έρευνα
και µετά το 1979. Για το λόγο αυτό θεωρήσαµε χρήσιµο να γίνει µία σύντοµη
ιστορική αναδροµή στη βασική βιβλιογραφία. Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφο-
νται οι απόψει̋ για τι̋ οποίε̋ υπάρχουν αντικρουόµενε̋ θέσει̋ ή καταδει-
κνύουν την εξέλιξη τη̋ έρευνα̋, µε σκοπό να κατανοήσει καλύτερα ο ανα-
γνώστη̋ τι είχε υπόψη του ο κάθε µελετητή̋, ποια είναι η βιβλιογραφία που
χρησιµοποιεί και ποια είναι η πρόοδο̋ στην έρευνα από τη δεκαετία του 1980
και µετά. Βασικά ερωτήµατα στα οποία καλούνται να απαντήσουν ακόµη και
σήµερα οι επιστήµονε̋ είναι: 1. Αν το υµνογραφικό έργο που παραδίδεται µε
το όνοµα «Κοσµᾶ» στα χειρόγραφα και τι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋ ανήκει σε ένα ή
περισσότερα πρόσωπα, 2. Αν µπορεί να υπάρξει ένα σταθερό βιογραφικό
σχήµα µε βάση τι̋ αγιολογικέ̋ πηγέ̋, 3. Αν ο Κοσµά̋ είναι ο συγγραφέα̋ των
«Σχολίων» στα έπη του Γρηγορίου Ναζιανζηνού και 4. Ποιο̋ ήταν ο ρόλο̋ του
υµνογράφου Κοσµά στη διαµόρφωση του ποιητικού είδου̋ του κανόνα και
των λειτουργικών βιβλίων τη̋ Εκκλησία̋.
Στην Patrologia Graeca42 (1857-1866) o Migne στο κεφάλαιο για τον
Κοσµά µε τίτλο «Κοσµᾶ Ἱεροσολυµίτου Ὕµνοι»43 στηρίζεται βιβλιογραφικά σε
παλαιότερε̋ αναφορέ̋ (Αllatius και Fabricius). Ο ποιητή̋ ονοµάζεται «Αγιο-
πολίτη̋» και «Ιεροσολυµίτη̋». Ο Migne γνωρίζει το βίο του Ιωάννου του Ιερο-
σολυµίτη44. Ο Κοσµά̋ είναι συµµαθητή̋ του Ιωάννη του ∆αµασκηνού και ο
δάσκαλό̋ του̋ ονοµάζεται Κοσµά̋ µοναχό̋. Αναφέρει ο Migne ότι υπάρχει
σύγχυση ανάµεσα στον Κοσµά ∆άσκαλο και Κοσµά Μελωδό. Με το όνοµα
Κοσµά Επισκόπου εκδίδει του̋ κανόνε̋ για τα Χριστούγεννα, τα Θεοφάνεια,
41
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 4.
42
1857-1866.
43
PG 98, 457-509.
44
PG 94, 429-490.
34
την Κυριακή των Βαΐων, τη Μεγάλη̋ Πέµπτη̋, την Πεντηκοστή, τη Μεταµόρ-
φωση, την Ύψωση του Σταυρού, την Υπαπαντή, το τετραώδιο για το Μεγάλο
Σάββατο, τα διώδια και τριώδια για τη Μεγάλη ∆ευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη και
Παρασκευή και τροπάρια για το Μεγάλο Απόδειπνο. Με το όνοµα Κοσµά
Μοναχού εκδίδονται (στήλη 514 κ.εξ.) ο κανόνα̋ για το Σάββατο του
Λαζάρου, ένα στιχηρό ιδιόµελο τη̋ 2α̋ Φεβρουαρίου45 και τα ιδιόµελα του ε-
σπερινού τη̋ 6η̋ Αυγούστου. Η µνήµη του Κοσµά τοποθετείται στι̋ 14 Οκτω-
βρίου.
Οι Christ και Paranikas το 1871 παραθέτουν στην εισαγωγή του έργου
του̋46, χωρί̋ αναφορά σε συγκεκριµένε̋ ηµεροµηνίε̋, ένα σύντοµο βιογραφικό
σηµείωµα του Κοσµά, o oποίο̋ ονοµάζεται «princeps melodorum». Ακµάζει τον
8ο αι., υιοθετήθηκε από τον πατέρα του ∆αµασκηνού, ο δασκαλό̋ του̋
ονοµάζεται Cosmas major και κατάγεται από τη Σικελία. Τα δύο αδέλφια
αναχωρούν για τη µονή του Αγ. Σάββα στα Ιεροσόλυµα. Λόγω τη̋ διαµονή̋
του εκεί ονοµάστηκε «Ιεροσολυµίτη̋» ή «Αγιοπολίτη̋». Χειροτονήθηκε επί-
σκοπο̋ Μἀουµά το 743. Η µνήµη του τιµάται στι̋ 14 Οκτωβρίου. Έγραψε
κανόνε̋, τριώδια και το σχολιασµό στα ποιήµατα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού.
Ο κανόνα̋ για το Σάββατο του Λαζάρου και για τι̋ 26 ∆εκεµβρίου
αποδίδονται σε κάποιον Κοσµά Μοναχό, διαφορετικό πρόσωπο από τον
Μελωδό. Oι εκδότε̋ µε βάση τρει̋ κώδικε̋ του 12ου και 13ου αι. και το Τριώδιο
Βενετία̋47 εκδίδουν του̋ κανόνε̋ του Κοσµά για την Ύψωση του Σταυρού48,
τη Γέννηση του Χριστού49, τα Θεοφάνεια50, την Υπαπαντή του Χριστού51, τη
Μεταµόρφωση52, την Κοίµηση τη̋ Θεοτόκου53, την Κυριακή των Βα˙ων54, την
Μεγάλη Πέµπτη55, το Μεγάλο Σάββατο56, την Πεντηκοστή57, τα τριώδια για τη
45
Κατακόσµησον τὸν νυµφῶνα σου…
46
CPC XLIX- L.
47
CPC CXLIII-CXLIV.
48
CPC 161.
49
CPC 165.
50
CPC 169.
51
CPC 173.
52
CPC 176.
53
CPC 180.
54
CPC 183.
55
CPC 190.
56
CPC 196.
57
CPC 201.
35
Μεγάλη ∆ευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή58 και το διώδιο για τη Μεγάλη Τρίτη59.
Την έκδοση των κειµένων αυτών χρησιµοποιούν ακόµη και σήµερα οι µελε-
τητέ̋. Η γνησιότητα κάποιων από του̋ παραπάνω κανόνε̋ επιβεβαιώνεται και
από Τροπολόγιο του Σινά του 9ου αι60.
Ελάχιστε̋ είναι οι πληροφορίε̋ τη̋ «Ιστορία̋ τη̋ Βυζαντινή̋
Λογοτεχνία̋» του Κ. Krumbacher (1897)61. O Koσµά̋ αναφέρεται µαζί µε τον
Ιωάννη ∆αµασκηνό, «ἀδελφικῶ̋ πρὸ̋ αὐτὸν συνδεδεµένο̋», γιατί είχαν κοινό
δάσκαλο, τον Κοσµά από τη Σικελία. Στα υπόλοιπα βιογραφικά στοιχεία
ακολουθείται το σχήµα τη̋ έκδοση̋ CPC. ∆εν υπάρχει αναφορά ονοµαστικά σε
έργα του Κοσµά, εκτό̋ από την παρατήρηση ότι έγραψε κανόνε̋ και
υποµνήµατα στα ποιήµατα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού.
Στο Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεω̋62 (1902) η µνήµη του Κοσµά
τιµάται στι̋ 15 Ιανουαρίου. Οι βιογραφικέ̋ πληροφορίε̋ απηχούν προφορική
παράδοση. Το παλαιότερο «Βυζαντινὸν Ἑορτολόγιον» του Μ. Γεδεών63 (1899)
δεν κάνει καµία αναφορά στο όνοµα του Κοσµά.
Ο Α. Παπαδόπουλο̋–Κεραµεύ̋ δηµοσιεύει το 1905 κανόνα του Κοσµά
για τον Άγιο Γεώργιο64 µε βάση κώδικα των Ιεροσολύµων. Η έκδοση αυτή
χρησιµοποιείται µέχρι και σήµερα. Τον ίδιο κανόνα εξέδωσε και ο Σ.
Ευστρατιάδη̋ χρησιµοποιώντα̋ κώδικε̋ του Αγίου Όρου̋ και του Παρισίου65.
Το 1908 ο W. Weyh δηµοσιεύει την εργασία «Die Akrostichis in der
byzantinischen kanonesdichtung»66. Ο συγγραφέα̋ αντιλαµβάνεται τη σύγχυση
που υπάρχει στι̋ πληροφορίε̋ των αγιολογικών πηγών και προχωρά σε µία
επαναξιολόγηση ορισµένων από αυτέ̋67, προσγράφει στον Κοσµά 16 κανόνε̋
µε βάση τα λειτουργικά βιβλία (δεν αναφέρει κανέναν από την Παρακλητική
και αµφιβάλλει για τη γνησιότητα του κανόνα για το Σάββατο του Λαζάρου)68.
58
CPC 187, 189, 194.
59
ό.π. 188.
60
ΝIKIFOROVA 178.
61
ΚΡΟΥΜΠΑΧΕΡ ΙΙ, 683-684.
62
DELEHAYE, Synaxarium, στήλε̋ 395-396, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 17-20.
63
ΓΕ∆ΕΩΝ, Ἑορτολόγιον, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 18, σηµ. 8.
64
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα 520-525.
65
ΝΣ 28 (1933) 147-152. Περισσότερα για τον κανόνα στο ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 191- 193.
66
W. Weyh, Die Akrostichis in der byzantinischen Kanonesdichtung, BZ 17 (1908) 1-68. [µτφρ.
Μ. Χ. Βακαλοπούλου, Ἡ ακροστιχίδα στὴ βυζαντινὴ ποίηση τῶν κανόνων, ἔκδ. Ἐπέκταση,
Κατερίνη, 2005]. Οι παραποµπέ̋ αφορούν την ελληνική έκδοση.
67
WEYH, Ἀκροστιχίδα 30-53.
68
ό.π. 53-54.
36
Κάποιε̋ από τι̋ θέσει̋ του Weyh ω̋ προ̋ την ακροστιχίδα στου̋ κανόνε̋ του
Κοσµά δεν ισχύουν σήµερα69.
Ο C. Émereau στη δηµοσίευσή του το 192370 παραθέτει σύντοµε̋ πληρο-
φορίε̋ για το βίο του Κοσµά, επαναλαµβάνοντα̋ αυτέ̋ τη̋ έκδοση̋ CPC.
Γνωρίζει όµω̋ δύο από του̋ βίου̋ του ποιητή, τον του Ιωάννη
Μερκουρόπωλου71 και την Vita Chalcensis72 και αναγνωρίζει ότι υπάρχει σύγ-
χυση µε το δάσκαλο Κοσµά ω̋ προ̋ τα παραδεδοµένα έργα. Στη λίστα µε τα
έργα αναφέρει µε κάποιε̋ παρατηρήσει̋ τι̋ προγενέστερε̋ εκδόσει̋73 και
προσθέτει µε βάση τα λειτουργικά βιβλία κάποια ιδιόµελα και δοξαστικά.
Αναφέρει και την αµφισβήτηση των Christ — Paranikas για τον κανόνα για το
Σάββατο του Λαζάρου και τη̋ 26η̋ ∆εκεµβρίου.
Το 1933 ο Σωφρόνιο̋ Ευστρατιάδη̋ δηµοσιεύει στο περιοδικό Νέα
Σιών σε 8 συνέχειε̋ το άρθρο «Κοσµᾶ̋ Ἱεροσολυµίτη̋ ὁ ποιητή̋, ἐπίσκοπο̋
Μἀουµᾶ». Οι πηγέ̋ και τα βοηθήµατα του Ευστρατιάδη περιλαµβάνουν όλη
την παλαιότερη βιβλιογραφία και ω̋ προ̋ την µέχρι τότε έκδοση κειµένων του
Κοσµά και ω̋ προ̋ το σχολιασµό του̋74. Το άρθρο χωρίζεται σε 2 µέρη. Το
πρώτο περιλαµβάνει έναν σύντοµο βίο του Κοσµά, που βασίζεται κυρίω̋ στο
λεξικό τη̋ Σούδα̋, σε 4 βίου̋ του Κοσµά75 και σε έναν εγκωµιαστικό κανόνα
του Θεοφάνη Γραπτού προ̋ τον ποιητή76. Περιληπτικά για τον βίο: Ο Κοσµά̋
γεννήθηκε στη ∆αµασκό, έµεινε ορφανό̋, υιοθετήθηκε από τον πατέρα του
Ιωάννη ∆αµασκηνού, µορφώθηκαν από το δάσκαλο Κοσµά. Εγκαταστάθηκαν
στη µονή του Αγίου Σάββα στα Ιεροσόλυµα και αγωνίστηκαν εναντίον τη̋ Ει-
κονοµαχία̋. Εκεί ασχολήθηκε και µε τη µουσική τέχνη. Το 743 χειροτονήθηκε
επίσκοπο̋ Μἀουµᾶ. Ετάφη στην ίδια µονή (άλλε̋ ηµεροµηνίε̋ δεν αναφέ-
ρονται.) Στο δεύτερο και εκτενέστερο µέρο̋ ο Σ. Ευστρατιάδη̋ παραθέτει όλα
τα µέχρι τότε γνωστά υµνολογικά έργα του Κοσµά (ειρµού̋, κανόνε̋, τριώδια
69
Βλ. παρακάτω ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΑΣ.
70
C. ÉMEREAU, Ηymnographi Byzantini, ΕΟ 22 (1923) 20-22.
71
ΑΙΣ ∆´ 303-350.
72
ΑΙΣ ∆´ 271-302.
73
PG, CPC, Pitra, ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα.
74
ΝΣ 28 (1933) 83-84. Ενδεικτικά αναφέρω: Pitra, Παπαδόπουλο – Κεραµέα, CPC, C. Émereau
και άλλου̋ παλαιότερου̋.
75
PG 94, 429-490 / ΑΙΣ ∆´, 271-302 / DELEHAYE, Synaxarium 395-396 / AIΣ ∆´, 303-350.
76
ΝΣ 28 (1933) 87-89. Για τον κανόνα αυτόν βλ. ΖΕΡΒΟΥ∆ΑΚΗ, Θεοφάνη̋ Γραπτό̋ 193-194
και ΠΑΠΑΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Ταµεῖον 58, αρ. 107. Υπάρχει ακόµη ένα̋ κανόνα̋ προ̋ τιµήν του
Κοσµά βλ. ΠΑΠΑΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ, Ταµεῖον 280, αρ. 7.
37
κτλ.) και εκεί ο ίδιο̋ εκδίδει για πρώτη φορά (χωρί̋ κριτικό υπόµνηµα), µε
βάση κυρίω̋ κώδικε̋ του Αγίου Όρου̋, κανόνε̋ των Μηναίων77 (για τον Άγ.
Γεώργιο78, Άγ. Αρτεµίδωρο, Άγ. Μηνά…), 5 κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋79, έναν
παρακλητικό κανόνα στον Ιησού Χριστό µε βάση κώδικα τη̋ Βιέννη̋80, κάποια
ιδιόµελα81 και ένα κοντάκιο για την Κοίµηση τη̋ Θεοτόκου82. Επιγραµµατικά
αναφέρονται όσα έργα ήταν ήδη εκδεδοµένα στα λειτουργικά βιβλία. Είναι ο
πρώτο̋ πλήρη̋ κατάλογο̋ των έργων του Κοσµά. Ο Ευστρατιάδη̋ θεωρεί τον
Κοσµά ποιητή και µελωδό µετά τον Ρωµανό και ανώτερο από το ∆αµασκηνό83.
Ο ίδιο̋ µελετητή̋ για το σύντοµο βιογραφικό σχήµα για τον ποιητή
Κοσµά, επίσκοπο Μἀουµά που δίνει στο «Ἁγιολόγιον» (1935)84 στηρίζεται
στο Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεω̋ , σε βατοπεδινό κώδικα του 13ου αι. και
σε παρισινό του 15ου-16ου αι. Αναφέρονται τρει̋ ηµεροµηνίε̋ εορτή̋ του αγίου
(Οκτ. 14, Οκτ. 12, Ιαν. 15). Σε σχέση µε το Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεω̋
προσθέτει το όνοµα του πατέρα του ∆αµασκηνού και ότι ο Κοσµά̋ µαζί µε τον
Ιωάννη αποσύρθηκαν στη µονή του Αγίου Σάββα. Στο Μηναίο τη̋ Αποστο-
λική̋ ∆ιακονία̋ τη̋ Εκκλησία̋ τη̋ Ελλάδο̋ (14 Οκτ.) υπάρχει ο ίδιο̋ περίπου
βίο̋ µε το Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεω̋, αλλά έχει προστεθεί και το όνοµα
του δασκάλου Κοσµά̋.
Στι̋ σύντοµε̋ βιογραφικέ̋ πληροφορίε̋, οι οποίε̋ αναφέρονται στο
λεξικό DACL85 (1948), o A. Chappet κάνει διάκριση ανάµεσα σε τρία πρόσωπα
µε το όνοµα Κοσµά̋ και διαιρεί το έργο του υµνογράφου σε δύο µέρη: στα
ιδιόµελα (αναφέρει την ηµέρα που ψάλλονται και την αρχή του κάθε
τροπαρίου) και του̋ κανόνε̋. Του̋ τελευταίου̋ του̋ καταγράφει ανάλογα µε
τον ήχο, στον οποίο ψάλλονται, σηµειώνοντα̋ και τι̋ αρχέ̋ των ειρµών. ∆εν
αναφέρει κανόνα σε ήχο πλαγ. α´ και αποδίδει τον κανόνα για την 26η ∆εκεµ-
βρίου στον Κοσµά. Αναφέρει τα «Σχόλια» στα έπη του Γρηγορίου
Ναζιανζηνού και γνωρίζει τον παρακλητικό κανόνα του Κοσµά στον Ιησού
77
ΝΣ 28 (1933) 146-217.
78
Ο Ευστρατιάδη̋ δεν αναφέρει την α´ έκδοση του κανόνα από τον Παπαδόπουλο-Κεραµέα.
79
ΝΣ 28 (1933) 217-405.
80
ΝΣ 28 (1933) 406-413. Στην παρούσα έκδοση αποτελεί το Επίµετρο.
81
ό.π. 489-504.
82
ό.π. 530-544.
83
ό.π. 89-90.
84
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Ἁγιολόγιον 257
85
DACL Cosmas de Maiuma, στήλες 2993-2997.
38
Χριστό86 . Αποτιµώντα̋ το σύνολο έργο του Κοσµά ο Α. Chappet αναφέρει ότι
το ύφο̋ και οι ιδέε̋ του ποιητή πηγάζουν άµεσα από την Αγία Γραφή και ότι η
ευσέβειά του είναι δογµατική87.
Το 1949 εκδίδεται η «Ἐκλογὴ Ὀρθοδόξου Ἑλληνικῆ̋ Ὑµνογραφία̋» του
Παναγιώτη Τρεµπέλα. Η βιβλιογραφία τη̋ πρώτη̋ έκδοση̋ φτάνει µέχρι το
1940 περίπου, ενώ στη δεύτερη έκδοση λαµβάνεται υπόψη και η «Βυζαντινὴ
Ὑµνογραφία» του Κ. Μητσάκη (1971). Ο Π. Τρεµπέλα̋ υποστηρίζει88 ότι
υπάρχουν τρει̋ υµνογράφοι µε το όνοµα Κοσµά̋, παραθέτει ελάχιστα
βιογραφικά (συµφωνεί µε τον Ευστρατιάδη), και στην κρίση του για το έργο
του Κοσµά βασίζεται κυρίω̋ στο άρθρο του Α. Chappet στο λεξικό DACL.
Αναφέρεται ονοµαστικά στου̋ κανόνε̋ του Κοσµά και παραθέτει του̋
κανόνε̋ για τα Χριστούγεννα, τα Θεοφάνεια, τη Πεντηκοστή, το τριώδιο για
τη Μεγάλη Παρασκευή, το τετραώδιο για το Μεγάλο Σάββατο και κάποια
ιδιόµελα89. Υποστηρίζει ότι ο κανόνα̋ για το Σάββατο του Λαζάρου είναι του
Κοσµά του Παναρέτου και ότι ο Κοσµά̋ δεν έχει γράψει κανόνα σε ήχο πλ.
α´90.
Τον ίδιο χρόνο δηµοσιεύεται σε τρει̋ συνέχειε̋ από το Θ. Ξύδη το άρθρο
του «Κανόνε̋ τῶν ∆εσποτικῶν ἑορτῶν Κοσµᾶ του Μἀουµᾶ»91. Εκεῖ
εξετάζονται οι επτά κανόνε̋ του Κοσµά στι̋ δεσποτικέ̋ εορτέ̋. Ο συγγραφέα̋
σχολιάζει επιλεκτικά ειρµού̋ και τροπάρια των κειµένων αυτών, επισηµαί-
νοντα̋ τα δάνεια από την Αγία Γραφή και το Γρηγόριο Θεολόγο92. Για την
αξία των κανόνων του Κοσµά ανατρέχει στην παλαιότερη βιβλιογραφία93 και
κατόπιν ο ίδιο̋ προχωρά στη διατύπωση σχολίων για κάποια χωρία των
κανόνων αυτών από άποψη γλώσσα̋, έκφραση̋ και περιεχοµένου94. Ω̋ προ̋ τη
µορφή των κανόνων παρατηρεί τον άνισο αριθµό τροπαρίων στι̋ ωδέ̋ του
86
Στην παρούσα έκδοση ο κανόνας αυτός είναι ο υπ’ αριθµόν 20 και αποτελεί το Επίµετρο.
87
DACL στήλη 2996.
88
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή 310-312.
89
ό.π. 312-317.
90
Η άποψη αυτή δεν ισχύει σήµερα, βλ. παρακάτω Κανόνε̋ σε πλ. α´.
91
Θ. Ξύδη̋, Κανόνε̋ ∆εσποτικῶν ἑορτῶν Κοσµᾶ τοῦ Μἀουµᾶ, Ἀκτῖνε̋ 88 (1949) 279-285, 328-
337, 387-391.
92
ΞΥ∆Η, Κανόνε̋ Κοσµᾶ 279-283.
93
Ενδεικτικά αναφέρω: Suda, Γ. Κεδρηνός, Θ. Πρόδροµος, Βίος Ιωάννη Μερκουρόπωλου, Migne,
Νικόδηµος Αγιορείτης, σύγχρονές του Εκκλησιαστικές Ιστορίες κ.ά.
94
ΞΥ∆Η, Κανόνε̋ Κοσµᾶ 328-337.
39
κάθε κανόνα, την ύπαρξη τη̋ ακροστιχίδα̋ και το γεγονό̋ ότι οι κανόνε̋
αυτοί µοιράζονται σε όλου̋ του̋ ήχου̋ (εκτό̋ πλ. α´).
Οι πολύ συνοπτικέ̋ πληροφορίε̋ που δίνει ο H. G. Βeck για τη ζωή και
το έργο του Κοσµά95 στηρίζονται σε βιβλιογραφία µέχρι το 1951.
Ο Παν. Χρήστου στο άρθρο του για τον Κοσµά στην «Θρησκευτικὴ καὶ
Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία»96 στηρίζεται σε βιβλιογραφία µέχρι το 1949. Ακολου-
θεί σε γενικέ̋ γραµµέ̋ το βιογραφικό σχήµα του Ευστρατιάδη, δέχεται την
άποψη του Τρεµπέλα ότι υπάρχουν τρει̋ υµνογράφοι µε το όνοµα Κοσµά̋ και
ότι δεν υπάρχει κανόνα̋ σε ήχο πλ. α´.
O Νικόλαο̋ Τωµαδάκη̋ το 1965 στο έργο του «Ἡ Βυζαντινὴ
Ὑµνογραφία καὶ Ποίησι̋» αναφέρεται πολύ σύντοµα στη ζωή του Κοσµά και
αυτό στο περιθώριο τη̋ ενασχόλησή̋ του µε τη ζωή του Ιωάννου ∆αµασκηνού,
στηριζόµενο̋ στου̋ βίου̋ του τελευταίου97. Στο επίµετρο παραθέτει τον
κανόνα του Κοσµά στην Υπαπαντή από την έκδοση των CPC98.
To 1973 o Ευτ. Τωµαδάκη̋ δηµοσιεύει το άρθρο του «Κανόνε̋ τῆ̋
Παρακλητικῆ̋»99. Με βάση του̋ αρχαιότερου̋ κώδικε̋ Παρακλητική̋ τη̋
βιβλιοθήκη̋ τη̋ Κρυπτοφέρρη̋ καταγράφει έξι κανόνε̋ του Κοσµά, εκ των
οποίων ο ένα̋100 ήταν (ελλιπώ̋) εκδεδοµένο̋ στην έντυπη Παρακλητική.
Αναφέρονται ο τίτλο̋ του κανόνα, ο ήχο̋, η αρχή του πρώτου ειρµού, η αρχή
τη̋ α´ ωδή̋, ο ποιητή̋, το χειρόγραφο και οι σελίδε̋ του. Το άρθρο αυτό είναι
πολύ σηµαντικό, όχι µόνο για τη µελέτη του υµνογραφικού έργου του Κοσµά,
αλλά και για το γεγονό̋ ότι αρχικά η Οκτώηχο̋ και έπειτα η Παρακλητική
περιελάµβαναν κανόνε̋ που δεν περιλαµβάνονται στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋ και
παραµένουν µέχρι σήµερα άγνωστοι και ανέκδοτοι.
Μία επισκόπηση τη̋ ανάλογη̋ βιβλιογραφία̋ µέχρι το 1979 παρατίθεται
από τον J. Szövérffy101.
Το 1979 δηµοσιεύεται η πρώτη ολοκληρωµένη µονογραφία για τη ζωή
και το υµνογραφικό κυρίω̋ έργο του Κοσµά από το Θεοχάρη ∆ετοράκη102,
95
ΒΕCK, Kirche und theologische Literatur 515-516.
96
ΘΗΕ 7, 884- 887.
97
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ὑµνογραφία 211-212.
98
ό.π. 273-277.
99
Εὐτ. Ι. Τωµαδάκη̋, Κανόνε̋ τῆ̋ Παρακλητικῆ̋, ΕΕΒΣ 39-40 (1972-1973) 253-274 [Λειµών,
Τιµητικὴ προσφορὰ τῷ Ν. Β. Τωµαδάκῃ].
100
Βλ. εισαγωγικά σχόλια Can. XIV.
101
SZÖVÉRFFY, A guide I 14-16.
40
µελέτη που εξακολουθεί να είναι βασική µέχρι σήµερα. Ο συγγραφέα̋ είχε
ασχοληθεί και παλαιότερα µε τον Κοσµά. Είχε προηγηθεί από τον ίδιο η
έκδοση ενό̋ από του̋ βίου̋ του Κοσµά103. Παρατηρήσει̋ στη γλώσσα του
Κοσµά ω̋ προ̋ την επίδραση τη̋ κλασική̋ αρχαιότητα̋ υπάρχουν σε άρθρο
του ίδιου µελετητή το 1973104. Αργότερα δηµοσιεύει νέο άρθρο για την επίδρα-
ση του Ρωµανού του Μελωδού στα κείµενα του Κοσµά105. O συγγραφέα̋ στη
µονογραφία του συγκεντρώνει και διαιρεί τι̋ αγιολογικέ̋ πηγέ̋ σε τρει̋
τύπου̋106 (διαίρεση που ακολουθείται και από του̋ επόµενου̋ µελετητέ̋), τι̋
αναλύει και τι̋ συγκρίνει διεξοδικά107. Καταλήγει σε ένα σχήµα βίου του
Κοσµά που σε αδρέ̋ γραµµέ̋ είναι το εξή̋: Ο Κοσµά̋ κατάγεται από τη
∆αµασκό, γεννήθηκε µεταξύ 674-676, υιοθετήθηκε από τον πατέρα του Ιωάννη
∆αµασκηνού, πιθανόν µορφώθηκε µαζί µε τον Ιωάννη από κάποιον λόγιο
µοναχό, µόνασαν στη µονή του αγίου Σάββα, εξελέγη επίσκοπο̋ Μἀουµά, ίσω̋
το 734-735, και πέθανε πριν το 760108. Ω̋ προ̋ το έργο του ποιητή απαριθ-
µούνται και σχολιάζονται ω̋ προ̋ τη γνησιότητα και τι̋ βιβλιογραφικέ̋ πηγέ̋
173 ειρµοί109, 33 κανόνε̋110, 6 διώδια, τριώδια και τεραώδια111, 83 ιδιόµελα112,
30 στιχηρά προσόµοια113 και ένα ιδιόµελο κοντάκιο για την Κοίµηση τη̋
Θεοτόκου114. Η πατρότητα του τελευταίου αυτού κειµένου αποτελεί
αντικείµενο εκτενού̋ σχολιασµού από τον συγγραφέα. Ο ∆ετοράκη̋ αποδίδει
το κοντάκιο στον Κοσµά, αντικρούοντα̋ κυρίω̋ την άποψη του C. A. Trypanis
και των οπαδών του115. Επιγραµµατικά σχολιάζει ο µελετητή̋ το πεζογραφικό
102
Θ. ∆ετοράκη, Κοσµᾶ̋ ὁ Μελωδό̋, Ἀνάλεκτα Βλατάδων 28, Πατριαρχικὸν Ἴδρυµα
Πατριαρχικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη 1979.
103
Θ. Ε. ∆ετοράκη̋, Ἀνέκδοτο̋ Βίο̋ Κοσµᾶ τοῦ Μἀουµᾶ, ΕΕΒΣ 41 (1974) 259-296.
104
Θ. ∆ετοράκη, Κλασσικαὶ ἀπηχήσει̋ εἰ̋ τὴν Βυζαντινὴν Ὑµνογραφίαν, ΕΕΒΣ 39-40 (1972-
1973) 148-161 (ἀνατύπωση στο ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 184-197).
105
Θ. ∆ετοράκη, Ῥωµανικαὶ ἐπιδράσει̋ εἰ̋ τὴν ποίησιν Κοσµᾶ τοῦ Μελῳδοῦ, ΕΕΒΣ 44 (1979-
1980) 223-230 (ἀνατύπωση στο ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 200-207).
106
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 15. Συνολικά υπάρχουν 8 βιογραφίε̋. Μέχρι το 1979 εκδεδοµένε̋ ήταν
οι 4 και το Συναξάριο Κωνσταντινουπόλεω̋,
107
ό.π. 17-80.
108
ό.π. 84-98 passim.
109
ό.π. 167-178.
110
ό.π. 178-205.
111
ό.π. 205- 212.
112
ό.π. 212-219.
113
ό.π. 219-221.
114
ό.π. 151, 221-226.
115
TRYPANIS, FEBC 115-125, GdM, Romanos le Mélode 57-58, ΜΗΤΣΑΚΗ, Ὑµνογραφία 519-
520.
41
έργο του Κοσµά, τα σχόλιά του στα ποιήµατα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού116.
Στο Επίµετρο αναφέρεται στο θέµα τη̋ πατρότητα̋ του «Ακαθίστου Ύµνου»
εξετάζοντα̋ όλη την µέχρι τότε βιβλιογραφία και προτείνει ω̋ πιθανό
συγγραφέα τον Κοσµά στηριζόµενο̋ κυρίω̋ στα υφολογικά γνωρίσµατα τη̋
ποίηση̋ του117. Το ενδιαφέρον του ∆ετοράκη για τον Κοσµά συνεχίζεται και το
1981. Τότε προχωρά στην έκδοση βίου του Ιωάννη ∆αµασκηνού118, ο οποίο̋
ανήκει στον τύπο Α κατά τη διαίρεση των αγιολογικών πηγών119.
To ίδιο βιογραφικό σχήµα περίπου (µε πιο συγκεκριµένη χρονολογία
θανάτου: 752/754) επαναλαµβάνεται και σε άλλα δύο έργα του ιδίου, στη
«Βυζαντινὴ Υµνογραφία»120 και στη «Βυζαντινὴ Φιλολογία, Τα πρόσωπα και
τα κείµενα»121. Σε αυτό το τελευταίο βιβλίο παρατίθεται και η πιο σύγχρονη
βιβλιογραφία. Οι απόψει̋ του ∆ετοράκη για τον πιθανό συγγραφέα του
«Ακαθίστου Ύµνου» επαναλαµβάνονται και στην Βυζαντινή Υµνογραφία122.
Το 1989 οι Al. Kazdan και S. Gero123 επανεξετάζουν τι̋ πληροφορίε̋ που
παραδίδουν οι πηγέ̋ για το πρόσωπο του Κοσµά (το ίδιο το έργο του Κοσµά,
τα σύγχρονα µε αυτόν κείµενα, του̋ µεταγενέστερου̋ χρονογράφου̋, τα
συναξάρια κ.ά.). Συγκρίνουν τι̋ βιογραφίε̋ —δέχονται του̋ τύπου̋ Α, Β, Γ του
∆ετοράκη— µε τι̋ πληροφορίε̋ κυρίω̋ τη̋ Σούδα̋, σχολιάζουν το ρόλο του
δασκάλου Κοσµά και καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι οι πληροφορίε̋ που
υπάρχουν για τη ζωή του Κοσµά περιέχονται σε κείµενα από το 10ο αι. και
µετά, µε πολύ έντονη την επίδραση τη̋ προφορική̋ παράδοση̋. Οι
παρατηρήσει̋ αυτέ̋ σε συνδυασµό µε το γεγονό̋ ότι έχουµε δύο γιορτέ̋ του
Κοσµά τείνουν προ̋ την υπόθεση ότι µπορεί να µην είναι ένα µόνο πρόσωπο124.
116
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 226-227.
117
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 231-244. Σύντοµη επισκόπηση των επιχειρηµάτων υπάρχει και στο
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Ακάθιστο̋ Ύµνο̋ 182.
118
Th. Detorakes, Vie inedite de Cosmas le Mélode, AB 99 (1981), 101-116.
119
120
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 77-78. Στο δεύτερο µέρο̋ του έργου (σελ 151-162) παρατίθενται
οι κανόνε̋ του Κοσµά στη Γέννηση του Χριστού και του Μεγάλου Σαββάτου (µάλλον από την
έκδοση CPC).
121
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Φιλολογία 345- 367.
122
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Υµνογραφία 56-68.
123
Al. Kazhdan — S. Gero, Kosmas of Jerusalem: A more critical approach to his biography, BZ
82 (1989) 122-132.
124
ΚΑΖHDAN — GERO, Kosmas of Jerusalem I 131-132.
42
Την επόµενη χρονιά (1990) ο Αl. Κazdan125 «ερµηνεύει» τυπικέ̋ βιβλικέ̋
σκηνέ̋ που χρησιµοποιεί ο Κοσµά̋ (το επεισόδιο τη̋ διάβαση̋ τη̋ Ερυθρά̋
Θάλασσα̋ και ο τύπο̋ του Σταυρού, ο Ιωνά̋ και οι τρει̋ παίδε̋ στην κάµινο),
εξετάζει τον τρόπο που τι̋ χρησιµοποιούν άλλοι συγγραφεί̋ (Θεόδωρο̋
Στουδίτη̋, Πατριάρχη̋ Νικηφόρο̋, Ιωάννη̋ ∆αµασκηνό̋) καθώ̋ και κάποιου̋
όρου̋ (εἰκών, εἰκονίζω κ.ά.) και τι̋ συνδέει µε τη σύγχρονη πραγµατικότητα: ο
Κοσµά̋ επιθυµεί τη νίκη κατά των Αράβων και είναι ουδέτερο̋ ω̋ προ̋ την
Εικονοµαχία126.
Σε ένα τρίτο άρθρο διαπραγµατεύεται το θέµα εάν ο Κοσµά̋ είναι ο
συγγραφέα̋ των σχολίων στα ποιήµατα του Γρηγόριου Ναζιανζηνού127.
Το περιεχόµενο των τριών αυτών άρθρων επαναλαµβάνεται
περιληπτικά και στο επίτοµο έργο του Al. Kazdan «A History of Byzantine
Literature (650-850)»128. Επίση̋ τα τρία αυτά άρθρα αποτελούν µέρο̋ τη̋
βασική̋ βιβλιογραφία̋ που παρατίθεται για το έργο του Κοσµά στην «Der
Neue Pauly Enzyklopädie der Antike»129.
Στο «Oxford Dictionary of Byzantium»130 (1991) υπάρχει σύντοµη ανα-
φορά στη ζωή και στο έργο του Κοσµά µε βάση κυρίω̋ τη µονογραφία του Θ.
∆ετοράκη.
Το 2000 ο G. Lozza στην εισαγωγή τη̋ έκδοση̋ «Commentario ai Carmi
di Gregorio Nazianzeno»131 αναφέρεται επιγραµµατικά στα βιογραφικά του
Κοσµά στηριζόµενο̋ σε τρει̋ αγιολογικέ̋ πηγέ̋132, σχολιάζοντα̋ και το
δυσεπίλυτο του προβλήµατο̋, το θέµα τη̋ ύπαρξη̋ ενό̋ δεύτερου Κοσµά, του
δασκάλου του Ιωάννη και του Κοσµά133.
Ο C. Hannick στο άρθρο του «Hymnographie et Hymnographes Sabaites»
εξετάζει µε χρονολογική σειρά του̋ υµνογράφου̋ που έζησαν στη µονή του
125
Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 2. Can we speak of his political views?, La Museon 103
(1990) 329-346.
126
ΚΑΖHDAN, Kosmas of Jerusalem II 346.
127
Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 3. The exegesis of Gregory of Nazianzos, Byzantion LXI
(1991) 396-412. βλ. παρακάτω ΤΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ.
128
Al. Kazhdan, A history of Byzantine History (650-850), The National Hellenic Research
Foundation, Institute for Byzantine Research, 2, Aθήνα 1999.
129
DNP, Kosmas 766-767. Για τις εκδόσεις του έργου του Κοσµά παραπέµπει το άρθρο στην PG και
CPC. ∆εν αναφέρεται η µονογραφία του Θ. ∆ετοράκη.
130
ODB, Kosmas the Hymnographer.
131
LOZZA, Commentario 5-11.
132
ό.π. 5, σηµ. 3 και 4, 6 σηµ. 9.
133
ό.π. 6.
43
Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη. Επισκοπεί σύντοµα του̋ κανόνε̋ του Κοσµά
στι̋ δεσποτικέ̋ εορτέ̋ µε βάση τα σχόλια που έχουν γράψει για αυτού̋ ο
Γρηγόριο̋ Πάρδο̋ και ο Θεόδωρο̋ Πρόδροµο̋, σηµειώνοντα̋ ότι δεν υπάρχει
σύνθεση του Κοσµά σε ήχο πλαγ. α´134.
Στον τόµο του 2002-2003 των Βυζαντινών δηµοσιεύεται εκ νέου βίο̋ του
Κοσµά από την Φ. Κολοβού135. Ο βίο̋ αυτό̋ ανήκει στον τύπο Γ των
αγιολογικών πηγών για τον Κοσµά136. Στην εισαγωγή του άρθρου επανατι-
θενται τα βασικά ερωτήµατα για τη ζωή του Κοσµά137.
Στον επόµενο τόµο του ίδιου περιοδικού δηµοσιεύεται κριτική από τον
Γρ. Παπαγιάννη στην έκδοση του προηγούµενου βίου138. Ο συγγραφέα̋ µετά
τι̋ παρατηρήσει̋ του σχετικά µε την έκδοση του κειµένου139, το υπόµνηµα
πηγών140 και τι̋ σπάνιε̋ λέξει̋141 παραθέτει ένα σχεδιάγραµµα στο οποίο
αποτυπώνεται µε ευκρίνεια η αλληλεξάρτηση µεταξύ τριών βίων του Κοσµά142.
Το 2005 ο Γρ. Παπαγιάννη̋ δηµοσιεύει το άρθρο του «Κύµατι
θαλάσση̋…»143 µε θέµα την πατρότητα των ειρµών των ωδών α´-δ´144 στον
κανόνα για το Μεγάλο Σάββατο. Προβληµατισµό̋ για του̋ πιθανού̋ συγγρα-
φεί̋, την Κασσία ή τον Κοσµά, υπήρχε και σε µελέτε̋ παλαιότερων ερευνητών.
Ενδεικτικά αναφέρω την άποψη του Σ. Ευστρατιάδη ότι οι ειρµοί αυτοί
συνετέθησαν από την Κασία145, ο Νικ. Τωµαδάκη̋ σχολιάζει ερµηνευτικά τον
ειρµό τη̋ α´ ωδή̋ Κύµατι θαλάσση̋ αποδίδοντά̋ τον χωρί̋ σχολιασµό στην
Κασσία146, ενώ ο Θ. ∆ετοράκη̋ υποστηρίζει ότι οι επίµαχοι ειρµοί είναι έργο
134
HANNICK, Hymnographie 221-222.
135
F. Kolovou, Vita des Johannes von Damaskus und des Kosmas Melodos im Codex Atheniensis
BN 321 ( BHG 884a), Βυζαντινά 23 (2002-2003) 7-46.
136
137
KOLOVOU, Vita 7-8.
138
Γρ. Παπαγιάννη, Παρατηρήσει̋ στη Vita Atheniensis του Κοσµά του Μελωδού, Βυζαντινά
24 (2004) 57-127. Οι βίοι που συγκρίνονται σύντοµα στα κύρια σηµεία του̋ είναι οι: Vita
Atheniensis, Vita Chalcensis, Vita Barberiniana.
139
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Παρατηρήσει̋ 58-101.
140
ό.π. 102-115.
141
ό.π. 115-120.
142
ό.π. 121-127.
143
GR. PAPAGIANNIS, Κύµατι θαλάσση̋…, ΒΖ 98 (2005) 463-472.
144
α´ Κύµατι θαλάσση̋… β´ Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων… γ´ Τὴν ἐν Σταυρῷ σου θείαν κένωσιν… δ´
Θεοφανεία̋ σου, Χριστὲ…
145
ΕΕ 217 υποσ. 1. Η ίδια άποψη επαναλαµβάνεται χωρί̋ σχόλια στον ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογὴ
375.
146
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ὑµνογραφία 219.
44
του Κοσµά147. Υπέρµαχο̋ τη̋ τελευταία̋ αυτή̋ άποψη̋ είναι και ο G. Schirò148.
Ο συγγραφέα̋ του άρθρου Γρ. Παπαγιάννη̋ αντικρούει τα επιχειρήµατα των
∆ετοράκη και Schirò, τάσσεται υπέρ τη̋ Κασσία̋ τονίζοντα̋ ιδιαίτερα την
πληρότητα και το µέτρο τη̋ ακροστιχίδα̋ αυτού του κανόνα («Καὶ σεπτὸν
Σάββατον µέλπω µέγα»). Το ίδιο θέµα θίγει ο Παπαγιάννη̋ µε συντοµία και σε
πιο πρόσφατη δηµοσίεση149 (2008). Επίση̋, εκεί ο συγγραφέα̋ µετά από
ανάλυση και σύγκριση δύο τροπαρίων, του ιδιόµελου δοξαστικού των
αποστίχων του εσπερινού τη̋ Πεντηκοστή̋ Γλῶσσαι ποτὲ συνεχύθησαν…150
του Κοσµά και του ιδιόµελου δοξαστικού του εσπερινού των Χριστουγέννων
Αὐγούστου µοναρχήσαντο̋ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋…151 τη̋ Κασία̋, προτείνει ω̋ πιθανό
συγγραφέα του πρώτου τροπαρίου όχι τον Κοσµά αλλά την Κασία.
Το 2006 ο Aλ. Κορακίδη̋ συνοψίζει το πρόβληµα του συγγραφέα του
κοντακίου για την Κοίµηση τη̋ Θεοτόκου152, χωρί̋ ο ίδιο̋ να παίρνει θέση.
Ο Ευτ. Τωµαδάκη̋ συνεχίζοντα̋ την έρευνά του, αυτή τη φορά σε
χειρόγραφα του Σινά, καταγράφει 168 κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋153. Κανένα̋
από αυτού̋ δεν αποδίδεται στον Κοσµά αλλά έξι κανόνε̋ υπάρχουν και σε
άλλα χειρόγραφα (Κρυπτοφέρρη̋, Αγίου Όρου̋) ή στην Παρακλητική τη̋
Κρυπτοφέρρη̋, όπου και αναγράφεται το όνοµα του υµνογράφου Κοσµά.
Το 2013 δηµοσιεύεται το άρθρο τη̋ Αl. Nikiforova «The Tropologion Sin.
gr. NE/ MΓ 56-5 of the Ninth Century: A new Source for Byzantine
Hymnography»154. Στο Τροπολόγιο155 αυτό περιλαµβάνονται και κανόνε̋ του
Κοσµά και µάλιστα µε «παρεµβολή» β´ ωδή̋, συγκεκριµένα στον κανόνα για τη
Γέννηση του Χριστού, για τα Θεοφάνεια και στο διώδιο τη̋ Μεγάλη̋ Τρίτη̋156.
147
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 169-173. Στο νεώτερο έργο του Βυζαντινή Φιλολογία. Τα πρόσωπα
και τα Κείµενα Α´ σελ. 468 υποστηρίζει ότι ο Κοσµά̋ έχει γράψει αυτού̋ του̋ ειρµού̋ και η
Κασσία τα τροπάρια των αντίστοιχων ωδών.
148
PAPAGIANNIS GR, Κύµατι θαλάσσης 465.
149
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ ΓΡ., Κασία 389-390.
150
ΝΣ 28 (1933) 504.
151
MR II 651.
152
ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία ΙΙΙ 251-253.
153
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ Σινᾶ 49.
154
Al. Nikifirova, The Tropologion Sin. gr. NE/ MΓ 56-5 of the Ninth Century: A new Source for
Byzantine Hymnography, SCRIPTA & e-SCRIPTA 12 (2013) 157-185.
155
Για το περιεχόµενο και την εξέλιξη αυτού του λειτουργικού βιβλίου βλ. ενδεικτικά CPC LXX,
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή 31-33, ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία ΙΙ 226-230.
156
NIKIFOROVA, The tropologion 175. Η συγγραφέα̋ χρησιµοποιεί την έκφραση
«interpolation of second ode». Με την παρεµβολή των ωδών αυτών διαταράσσεται η
ακροστιχίδα των τριών αυτών κανόνων.
45
Οι ωδέ̋ η´ και θ´ του κανόνα για τον Ευαγγελισµό τη̋ Θεοτόκου αποδίδονται
στον Κοσµά, πληροφορία που είχε αµφισβητήσει ο ∆ετοράκη̋157, ενώ αναφέ-
ρονται και 6 κανόνε̋ του Κοσµά (για τα Χριστούγεννα, τα Θεοφάνεια, τον
Άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο, την Υπαπαντή, τη Μεγάλη Πέµπτη, τη
Πεντηκοστή). Eπίση̋, στον Κοσµά αποδίδεται και ο κανόνα̋ στον Άγιο Γεώρ-
γιο158.
157
NIKIFOROVA, The tropologion 182, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 118. Στην έκδοση CPC ο πλήρη̋
κανόνα̋ αποδίδεται στον Θεοφάνη (CPC, 240-242) ενώ στο Μηναίο Μαρτίου τη̋ Αποστολική̋
∆ιακονία̋ στον Ιωάννη Μοναχό. O Eυστρατιάδη̋ αποδίδει τι̋ ωδέ̋ στον Ιωάννη ∆αµασκηνό
(ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Ἰωάννη̋ ὁ ∆αµασκηνό̋ (1931) 673-674).
158
NIKIFOROVA, The tropologion 178.
46
ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΑΣ
∆ύο είναι οι απόψει̋ για τη σχέση του Κοσµά µε το ποιητικό είδο̋ του
κανόνα. Η πρώτη είναι ότι ο Κοσµά̋ ήταν ο διαµορφωτή̋ του είδου̋ και η
δεύτερη είναι ότι ο ίδιο̋ έγραψε κανόνε̋, αφού το είδο̋ είχε ήδη διαµορφωθεί
από τον Ανδρέα Κρήτη̋159 ή τον Ιωάννη ∆αµασκηνό160. Ο Θ. ∆ετοράκη̋ πραγ-
µατεύεται το θέµα υιοθετώντα̋ την πρώτη άποψη161, στηριζόµενο̋ κυρίω̋ στι̋
ιστορικέ̋ πηγέ̋ και στο γεγονό̋ ότι σώζεται και ένα κοντάκιο του Κοσµά µε
ακροστιχίδα. Σύµφωνα µε τον συγγραφέα, ο Κοσµά̋ έχει δανεισθεί από το
κοντάκιο την αφήγηση, το διάλογο και το δραµατικό ύφο̋162. Στη «Βυζαντινή
Φιλολογία» όµω̋ ο ∆ετοράκη̋ αναφέρει πιο γενικά ότι «ὁ Κοσµᾶ̋ διακρίθηκε
κυρίω̋ στην ἱερὴ ποίηση τῶν κανόνων, εἴδου̋ τοῦ ὁποίου θεωρεῖται εἰσηγητὴ̋
µαζί µὲ τὸν θετὸ ἀδελφό του Ἰωάννη ∆αµασκηνὸ καὶ τὸν Ἀνδρέα Κρήτη̋»163.
Ο Θ. ∆ετοράκη̋ συνοψίζει τα µορφολογικά στοιχεία που συγκεντρώ-
νουν οι κανόνε̋ του Κοσµά τονίζοντα̋ τη «σχεδόν απαράβατη τήρησή» του̋
στα εξή̋164: α) τη χρήση ακροστιχίδα̋, β) το ανακλώµενο, γ) την απουσία τη̋ β´
ωδή̋, δ) τη σπάνια χρήση του θεοτοκίου και ε) τι̋ ωδέ̋ µε µικρό αριθµό τροπα-
ρίων. Στα συµπεράσµατα αυτά κατέληξε ο συγγραφέα̋ µελετώντα̋ κυρίω̋
του̋ ειρµού̋ και του̋ κανόνε̋ του Κοσµά στα Μηναία, το Τριώδιο και το
Πεντηκοστάριο. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιε̋ παρατηρήσει̋ ω̋ προ̋ τα
χαρακτηριστικά αυτά, που προκύπτουν από τη µελέτη των κανόνων του
Κοσµά στην Παρακλητική.
Από του̋ είκοσι κανόνε̋ που παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία
ακροστιχίδα έχουν οι έξι από αυτού̋165.Ο ∆ετοράκη̋ αναφέρει ότι ο Κοσµά̋
προτιµά να συνθέτει κανόνε̋ χωρί̋ ακροστιχίδα, όταν δανείζεται ξένου̋
159
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Ἰωσήφ 77, ΟDB, ANDREW OF CRETE και KANON, χωρί̋ τεκµη-
ρίωση, ΚΑΖHDAN, Literature I 47, ΚΟΡΑΚΙ∆Η, Ὑµνογραφία ΙΙ 152.
160
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Ἰωάννη̋ ὁ ∆αµασκηνό̋ 501.
161
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 149-151, όπου και η παλαιότερη βιβλιογραφία.
162
ό.π. 151-154, όπου και ανάλογα παραδείγµατα από του̋ κανόνε̋ του.
163
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Φιλολογία 345. Στο ίδιο πνεύµα κινείται και η νεώτερη βιβλιογραφία βλ.
ΠΑΣΧΟΥ, Λόγο̋ καὶ Μέλο̋ 241, JEFFREYS — HALDON — CORMACK, Oxford Handbook
859, 897.
164
165
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 120. Στην παρούσα εργασία βλ. Can. II, III, IV, XIV, XV και Επίµετρο.
Ο Weyh υποστηρίζει ότι ο Κοσµά̋ δεν µεταχειρίστηκε αλφαβητική ακροστιχίδα (σελ 76), ούτε
χρησιµοποιεί τακτικό αριθµό (σελ. 104), απόψει̋ που δεν ισχύουν, γιατί τώρα έχουµε στα χέρια
µα̋ τέτοια παραδείγµατα βλ. Can. II, IV, V, XV.
47
ειρµού̋. Παρόλο αυτά υπάρχει κανόνα̋ τη̋ Παρακλητική̋ σε χειρόγραφα του
Σινά, όπου οι ειρµοί είναι του Κοσµά και παρ’ όλα αυτά δεν σχηµατίζεται
ακροστιχίδα166.
Kαι στου̋ κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋ η χρήση του εφύµνιου είναι στα-
θερή. Αναφέρω ενδεικτικά παραδείγµατα από τον κανόνα IV: od. α´ τῷ θαυµα-
στῷ θεῷ ἡµῶν·/ ὅτι δεδόξασται, od. γ´ τοὺ̋ πίστει ἀνυµνοῦντά̋ σε, od. στ´ καὶ
πρὸ̋ φῶ̋ τὸ σὸν/ δέοµαί σου, καθοδήγησον, od. ζ´ εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν
πατέρων ἡµῶν, od. η´ εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον, od. θ´ ἐν
ὕµνοι̋ τιµῶντέ̋ σε µεγαλύνοµεν.
Το θέµα τη̋ β´ ωδή̋ στου̋ κανόνε̋ έχει απασχολήσει του̋ µελετητέ̋ των
υµνολογικών κειµένων. Χαρακτηριστικό γνώρισµα τη̋ ποίηση̋ του Κοσµά
σύµφωνα µε το Θ. ∆ετοράκη είναι η απουσία δεύτερη̋ ωδή̋ στου̋ κανόνε̋
του167. Ο ίδιο̋ θεωρεί νόθου̋ του̋ ειρµού̋ µε δεύτερε̋ ωδέ̋ στη Γέννηση του
Χριστού και στα Φώτα168. Την ίδια άποψη δέχεται και η Θ. Κολλυροπούλου169.
Σύµφωνα µε τι̋ παρατηρήσει̋ τη̋ Al. Nikiforova σε σινἀτικό Τροπολόγιο170,
τον 7ο -8ο αι. υπήρχαν δύο τύποι σύνθεση̋ κανόνα: ο παλιό̋, µε εννέα ωδέ̋ και
ο καινούριο̋, µε οκτώ ωδέ̋. Ο Κοσµά̋ και ο Ιωάννη̋ έγραψαν κανόνε̋ και των
δύο τύπων και υπήρξαν οι αναµορφωτέ̋ του είδου̋, «µεταµόρφωσαν κανόνε̋
µε εννέα ωδέ̋ σε κανόνε̋ µε οκτώ ωδέ̋». Στο Τροπολόγιο αυτό υπάρχουν 4
κανόνε̋ µε β´ ωδή. Οι τρει̋ από αυτού̋ είναι του Κοσµά, για τη Γέννηση του
Χριστού, τα Θεοφάνεια και τη Μεγάλη Τρίτη.
Στο σηµείο αυτό θα µπορούσαµε να προσθέσουµε και την παρατήρηση
για την παρουσία β´ ωδή̋ στου̋ κανόνε̋ ΧVIII και XIX τη̋ παρούσα̋ εργα-
σία̋. Στο χειρόγραφο που παραδίδεται ο κανόνα̋ XVIII έχουµε δύο ανεξάρ-
τητου̋ κανόνε̋ (Ιωάννη και Κοσµά) που συµπλέκονται στη λειτουργική χρήση.
Εκεί υπάρχει β´ ωδή µε ειρµό του Γερµανού, χωρί̋ να αναφέρεται σε ποιον
166
βλ. Can. XIX, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 121.
167
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 126, όπου και η παλαιότερη βιβλιογραφία. Εδώ αναφέρεται και η
µεσαιωνική µαρτυρία του Ιωάννη Ζωναρά για την παράλειψη τη̋ β´ ωδή̋. Ο Αλ. Κορακίδη̋
υποστηρίζει ότι «η β´ ωδή υπάρχει για όλου̋ του̋ κανόνε̋ που έχουν µελοποιηθεί και δεν
απουσιάζει από κανέναν στα χειρόγραφα και κατά την κριτική έκδοση» βλ. ΚΟΡΑΚΙ∆Η,
Ὑµνογραφία ΙΙ 153.
168
169
ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ 27, 28, 68, 76.
170
NIKIFOROVA, The tropologion 174-175.
48
κανόνα ανήκει171. Το ίδιο συµβαίνει και στον κανόνα ΧΙΧ, όπου έχουµε αυτή
τη φορά τρει̋ κανόνε̋ (Ιωάννη, Κοσµά και Ιωσήφ) και πάλι β´ ωδή µε ειρµό
του Γερµανού. Η εικόνα αυτή ίσω̋ ενισχύει την άποψη τη̋ Al. NIkiforova για
τον διπλό τρόπο σύνθεση̋ του κανόνα.
Ο Κοσµά̋ στου̋ κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋ χρησιµοποιεί πολύ συχνά
θεοτοκία172 και µάλιστα υπάρχουν κανόνε̋ που περιέχουν θεοτοκίο σε κάθε
ωδή. Εκτό̋ από τα παραδείγµατα που αναφέρει ο Θ. ∆ετοράκη̋173 θα
πρόσθετα και τα παραδείγµατα των κανόνων ΙΙ και ΧΙΧ174 τη̋ παρούσα̋
εργασία̋, στου̋ οποίου̋ σε όλε̋ σχεδόν τι̋ ωδέ̋ υπάρχει θεοτοκίο. Κάποιε̋
από αυτέ̋ παρουσιάζονται σε δύο εκδοχέ̋ και συνήθω̋ η δεύτερη εκδοχή
κλείνει µε θεοτοκίο. Σε ορισµένε̋ περιπτώσει̋ ο Κοσµά̋ δανείζεται θεοτοκία
του Ιωάννη ∆αµασκηνού175. Τα τροπάρια αυτά έχουν πολλέ̋ φορέ̋ δογµατικό
περιεχόµενο και εδώ διακρίνεται η συµβολή του Ιωάννη ∆αµασκηνού176.
Στου̋ κανόνε̋ του Κοσµά δεν υπάρχει σταθερό̋ αριθµό̋ τροπαρίων σε
όλε̋ τι̋ ωδέ̋. Ο Παπαδόπουλο̋-Κεραµεύ̋ είχε προβεί στην παρατήρηση ότι «ὁ
Κοσµᾶ̋ δεν ἔχει µέτρον ὡρισµένον ἐν σχέσει πρὸ̋ τὸ ἰσάριθµον τῶν τροπαρίων
ἑκάστη̋ ᾠδῆ̋»177 για να αποφύγει τη µονοτονία. Την άποψη αυτή υποστηρίζει
και ο ∆ετοράκη̋. Από το σχεδιάγραµµα που παραθέτει178 φαίνεται ότι ο
Κοσµά̋ συνέθετε κανόνε̋ από ένα µέχρι 5 τροπάρια ανά ωδή. Στου̋ κανόνε̋
τη̋ Παρακλητική̋ δεν ισχύει αυτή η τελευταία παρατήρηση γιατί υπάρχουν
ωδέ̋ ακόµη και µε 7 τροπάρια179.
171
Βλ. Can. XVIII, XIX.
172
WELLESZ, History 242-243.
173
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 128. Για τη σπανιότητα του θεοτοκίου στον Κοσµά βλ.
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα 525.
174
Βλ. Can. II, XIX.
175
Βλ. Can. II, od. α 15-21.
176
TARDO, L’ Ottoecho 30-33, ODB, JOHN OF DAMASCUS, όπου αναφέρεται ότι
συστηµατοποίησε το Χριστιανικό ∆όγµα, ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή 305, όπου παρατίθενται τα
πιο δογµατικά θεοτοκία του Ιωάννη ∆αµασκηνού, ΠΑΣΧΟΥ, ∆ογµατικά θεοτοκία 465-469,
όπου υπάρχει και απαρίθµηση των θεοτοκίων αυτών (σε κάποια σηµεία ο συγγραφέα̋
ακολουθεί σχεδόν κατά γράµµα το άρθρο του Tardo), ΠΑΣΧΟΥ, Λόγο̋ καὶ Μέλο̋ 195-205,
όπου σχολιάζεται αναλυτικά το δογµατικό θεοτοκίο του α´ ήχου του Ιωάννη ∆αµασκηνού.
177
ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ- ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα 525.
178
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 129. Το σχεδιάγραµµα αυτό προέρχεται από το άρθρο του Θ. Ξύδη
για τον Κοσµά (βλ. ΞΥ∆Η, Κανόνε̋ Κοσµᾶ 387).
179
Βλ. Can. XIX και στα εισαγωγικά σηµειώµατα του κάθε κανόνα.
49
ΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ
Στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει οµόφωνη γνώµη για το ρόλο του Κοσµά
στη διαµόρφωση τη̋ Οκτωήχου180 ή τη̋ Παρακλητική̋. Υπάρχουν µελετητέ̋
που αναγνωρίζουν την ενεργή συµβολή του Κοσµά στη διαµόρφωση τη̋
Οκτωήχου, άλλοι που την απορρίπτουν, ενώ άλλοι δεν αναφέρονται καθόλου
στο ζήτηµα αυτό181. Χαρακτηριστικό είναι ότι ακόµη και στην πρώτη
περίπτωση η συµβολή του Κοσµά συνδέεται άµεσα µε το ερώτηµα εάν ο
Ιωάννη̋ ∆αµασκηνό̋ υπήρξε ο επινοητή̋ ή ο διαµορφωτή̋ τη̋ Οκτωήχου182,
και πάντοτε σε σχέση µε την υµνογραφική παράδοση που διαµορφώθηκε στη
µονή του Αγίου Σάββα στην Παλαιστίνη183.
Στη µελέτη του για τον Κοσµά ο Θ. ∆ετοράκη̋ υποστηρίζει ότι «η
συµβολή του Κοσµά στην οργάνωση τη̋ Οκτωήχου υπήρξε σηµαντική»184,
βασιζόµενο̋ κυρίω̋ σε απόσπασµα του βίου τη̋ Χάλκη̋, σε µία υπόθεση που
διατυπώνει ο Ευστρατιάδη̋ και σε αναφορέ̋ του Τardo για κανόνε̋ του
Κοσµά σε χειρόγραφα τη̋ Κρυπτοφέρρη̋185. Αντίθετα, ο C. Ηannick186, έχοντα̋
εξετάσει σινἀτικά κυρίω̋ χειρόγραφα, υποστηρίζει ότι η συµµετοχή του
Κοσµά στηρίζεται σε ένα «θαυµάσιο µύθο» και ότι δεν έχει αποδειχθεί η
πατρότητα του σταυροαναστάσιµου κανόνα σε ήχο β´ που αποδίδεται στον
Κοσµά.
Α̋ δούµε τα κείµενα τη̋ παρούσα̋ εργασία̋: στην έντυπη Οκτώηχο τη̋
Αποστολική̋ ∆ιακονία̋ απαντώνται δύο κανόνε̋ στον όρθρο τη̋ Κυριακή̋ µε
το όνοµα του Κοσµά: ο σταυροαναστάσιµο̋ σε ήχο α´ και ο σταυροανα-
180
Για τον όρο «Οκτώηχο̋» ενδεικτικά βλ. ΘΗΕ 8, 28.
181
Π. χ. δεν αναφέρεται κάτι σχετικό στον WELLESZ, History ή στη ΘΗΕ 7, 884.
182
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Ὑµνογραφία 215-216, 231, ΘΗΕ 8, 28, ΜΗΤΣΑΚΗ, Ὑµνογραφία 200-201
µε παραποµπέ̋ στη βιβλιογραφία µέχρι τη δεκαετία του 1970, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Ἰωσήφ 78,
ODB, OKTOECHOS, ΚΑΖHDAN, Literature I 87, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ Σινᾶ 50, ΠΑ∆
9. Για ευρύτερη διαπραγµάτευση του θέµατο̋ και κριτική εξέταση των πηγών βλ.
ΑΛΥΓΙΖΑΚΗΣ, Οκταηχία 105-113. Ο συγγραφέα̋ συµπεραίνει ότι ο ∆αµασκηνό̋ «είναι το
πρόσωπο που αναθεωρεί την παράδοση µε την ένταξη και των ήχων και τη̋ Οκτωήχου στο
λειτουργικό πνεύµα τη̋ Ορθοδοξία̋».
183
WELLESZ, History 206, ΘΗΕ 8, 29-30, JEFFREYS — HALDON — CORMACK, Oxford
Handbook 604-605, HANNICK, Hymnographie, όπου εδώ αναφέρονται µε χρονολογική σειρά
όλοι οι υµνογράφοι που έζησαν στη µονή αυτή.
184
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋, 159.
185
ΘΗΕ 8, 30, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋, 157-158.
186
HANNICK, Le texte de l’ Oktoechos 48. Για τον συγκεκριµένο κανόνα βλ. Can. ΙΙΙ,
εισαγωγικό σηµείωµα.
50
στάσιµο̋ σε ήχο βαρύ. Ο αναστάσιµο̋ κανόνα̋ σε ήχο β´, που αποδίδεται στον
Ιωάννη Μοναχό, σε κώδικα τη̋ Κρυπτοφέρρη̋ αποδίδεται στον Κοσµά187. O
σταυροαναστάσιµο̋ κανόνα̋ σε ήχο πλ. α´ είναι ανώνυµο̋, αλλά σε κώδικα
τη̋ Μονή̋ Μεγίστη̋ Λαύρα̋ αποδίδεται στον Κοσµά, ενώ σε κώδικα τη̋
Μονή̋ Ιβήρων στον Ιωάννη188. O κανόνα̋ στη Θεοτόκο σε ήχο α´ αποδίδεται
στον Ιωάννη ∆αµασκηνό και είναι εκδεδοµένο̋ ελλιπώ̋, ενώ σε κώδικα τη̋
Κρυπτοφέρρη̋ αποδίδεται στον Κοσµά189. Στην Παρακλητική τη̋ Κρυπτο-
φέρρη̋ απαντάται σταυροαναστάσιµο̋ κανόνα̋ σε ήχο πλ. δ´ µε το όνοµα του
Κοσµά, ενώ σε χειρόγραφο του Σινά ο ίδιο̋ κανόνα̋ φέρεται µε το όνοµα του
Ιωάννη190. Σε Παρακλητικέ̋ του Αγίου Όρου̋ απαντώνται άλλοι επτά
κανόνε̋, στη̋ Κρυπτοφέρρη̋ άλλοι πέντε ενώ στου Σινά άλλοι δύο.
Παράλληλα κάποιοι από αυτού̋ του̋ κανόνε̋ απαντώνται και σε χειρόγραφα
τη̋ Βουλγαρία̋ ολόκληροι ή µε παραλλαγέ̋. Από αυτή την µικρή απαρίθµηση
εξάγεται το συµπέρασµα ότι ο Κοσµά̋ συνέθεσε κανόνε̋ για την Παρακλητική,
και µάλιστα σε όλου̋ του̋ ήχου̋ και ότι ελάχιστο από το έργο αυτό έχει
συµπεριληφθεί στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋191.
Τα αίτια για το φαινόµενο αυτό έχουν απασχολήσει µελετητέ̋ που
ασχολήθηκαν µε την ιστορία τη̋ διαµόρφωση̋ και των εκδόσεων των
λειτουργικών κειµένων. Η ευθύνη βαρύνει του̋ αντιγραφεί̋ και καλλιγράφου̋
των χειρογράφων, του̋ επιµελητέ̋ των πρώτων εκδόσεων για τι̋ επιλογέ̋ των
χειρογράφων που χρησιµοποίησαν και του̋ τυπογράφου̋ για σφάλµατα από
αµέλεια192. Στην περίπτωση του Κοσµά έχουµε κανόνε̋ σε χειρόγραφα τη̋
Κρυπτοφέρρη̋ και του Σινά που δεν απαντώνται στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋, γιατί
πιθανώ̋ δεν χρησιµοποιήθηκαν καθόλου χειρόγραφα από τι̋ βιβλιοθήκε̋
αυτέ̋193.
187
Βλ. Can III.
188
Βλ. Can. VII.
189
Βλ. Can. XIV.
190
Para υνα´, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 159.
191
Πρώτη έκδοση τη̋ Οκτωήχου ίσω̋ το 1520 στην Ρώµη ενώ τη̋ Παρακλητική̋ το 1522 (βλ.
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ, Λειτουργικὰ βιβλία 209, WELLESZ, History 430, ΘΗΕ 8, 37-38, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ
Ν. , Ἡ ἐν Ἰταλίᾳ ἔκδοσι̋ 14, 15). Σε άλλη εργασία του ο Ν. Τωµαδάκη̋ τοποθετεί την έκδοση
τη̋ Παρακλητική̋ και Οκτωήχου το 1510 στη Ρώµη (βλ. ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Κλεί̋ 68). Η
τελευταία αυτή ηµεροµηνία αναφέρεται και στο ΠΛΟΥΜΙ∆ΗΣ, Παρατηρήσει̋ 104.
192
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ, Λειτουργικὰ βιβλία 211, 217-218, ΘΗΕ 8, 30-31, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ Ν., Κλεί̋ 131.
193
ΠΑΝΤΕΛΑΚΗ, Λειτουργικὰ βιβλία 222-223, ΠΑΝΤΕΛΑΚΗΣ, Τὰ Σινἀτικὰ χειρόγραφα
156-157.
51
ΤΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ
Παρόλο που οι αγιολογικέ̋ πηγέ̋ αναφέρουν ότι ο Κοσµά̋ είχε

προχωρήσει και σε συγγραφή πεζού έργου194 ουσιαστικά έχουµε στα χέρια µα̋
µόνο ένα, µε τίτλο : «Συναγωγὴ καὶ Ἐξήγησι̋ ὧν ἐµνήσθη ἱστοριῶν ὁ θεῖο̋
Γρηγόριο̋ ἐν τοῖ̋ ἐµµέτρω̋ αὐτῷ εἰρηµένοι̋ ἔκ τε τῆ̋ θεοπνεύστου Γραφῆ̋ καὶ
τῶν ἔξωθεν ποιητῶν καὶ συγγραφέων, Κοσµᾶ Ἱεροσολυµίτου πόνηµα
φιλογρηγορίου»195.
Στη µονογραφία του ο Θ. ∆ετοράκη̋196 παραδέχεται τον Κοσµά ω̋
συγγραφέα των «Σχολίων» στα έπη του Γρηγορίου του Θεολόγου, κάνοντα̋
µια απλή αναφορά στι̋ µέχρι τότε εκδόσει̋ του κειµένου197 και παραθέτοντα̋
τη γνώµη του Κ. Κρουµπάχερ για την πηγή των σχολίων του Κοσµά. Αργότερα
τεκµηριώνει καλύτερα τη θέση υπέρ τη̋ πατρότητα̋ του κειµένου198, ασκώντα̋
κριτική στην άποψη του Al. Kazdan, που αναφέρεται παρακάτω.
Το 1991 ο Al. Kazdan δηµοσιεύει το άρθρο «Kosmas of Jerusalem 3. The
exegesis of Gregory of Nazianzos»199. Στο άρθρο αυτό υποστηρίζει ότι ο Κοσµά̋
ο Υµνογράφο̋ δεν µπορεί να είναι ο συγγραφέα̋ αυτού του σχολιασµού µε
βάση τα εξή̋ στοιχεία: α) στο κείµενο απαντώνται οι λέξει̋ προτίµησι̋ και
στρατευόµενο̋, οι οποίε̋ σύµφωνα µε τι̋ βιβλιογραφικέ̋ πηγέ̋ του Kazdan
είναι όροι που το περιεχόµενό του̋ αποκτά «τεχνική» σηµασία το 10ο αι. και β)
ταυτίζει την περιγραφή ενό̋ πολεµικού γεγονότο̋ στην «’Εξήγησι» µε την
επιδροµή των Ρώσων το 941 µ.Χ. εναντίον τη̋ Κωνσταντινούπολη̋.
Στο θέµα επανέρχονται το 1997 οι C. Crimi και K. Demoen όπου σε
άρθρο του̋ για τη χρονολόγηση τη̋ «Εξηγήσεω̋»200 αντικρούουν όλα τα
επιχειρήµατα του Αl. Kazdan και τονίζουν συµπερασµατικά ότι δεν υπάρχει
τίποτα που θα µπορούσε να συνδέσει τον Κοσµά µε τον 10ο αι. και ότι θα
194
KOLOVOU, Vita 43, v. 1047-1049.
195
Αναφορά σε αυτό το έργο µε συνήθω̋ συντετµηµένο τίτλο υπάρχει στην παλαιότερη
βιβλιογραφία. Ενδεικτικά βλ. CPC XLIX-L, ÉMEREAU 21, ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή 311-312,
ΘΗΕ 7, 886.
196
∆ETOΡAKH, Κοσµᾶ̋ 226-227.
197
Α. Μai, Spicilegium Romanum II, 2, 1839 1-306, PG 38, 339-380. O Mai γνωρίζει το βίο των
Ιεροσολύµων και στην εισαγωγή δίνει πληροφορίε̋ για τη ζωή του Κοσµά.
198
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Φιλολογία 346-347.
199
Al. Kazhdan, Kosmas of Jerusalem: 3. The exegesis of Gregory of Nazianzos, Byzantion 61
(1991) 396-412.
200
C. Crimi — K. Demoen, Sulla cronologia del Commentario di Cosma di Gerusalemne ai Carmi
di Gregorio Nazianzeno, Byzantion 67 (1997) 360-374.
52
πρέπει να γίνει λεπτοµερή̋ συγκριτική µελέτη ανάµεσα στην «Ἐξήγησι» από τη
µια και το υπόλοιπο έργο του Κοσµά και άλλου̋ σχολιαστέ̋ του Γρηγορίου
από την άλλη201.
Το 1999 ο Al. Kazdan επαναλαµβάνει το περιεχόµενο του τελευταίου
του άρθρου202 και λαµβάνοντα̋ υπ’ όψη τη νεώτερη βιβλιογραφία διαφορο-
ποιεί τα επιχειρήµατά του. Παραλείπει τη λέξη στρατευόµενο̋ και προτείνει
πιο συγκεκριµένα ω̋ συγγραφέα των «Σχολίων» τον Κοσµά Ιεροσολυµίτη,
πατριάρχη Κωνσταντινούπολη̋ (1075-1081)203. Ένα νέο επιχείρηµα είναι η
χρήση τη̋ λέξη̋ σχεδιάζειν204. Ο Kazdan υποστηρίζει ότι η έννοιά τη̋ δεν είναι
η κλασική, αλλά σχετίζεται µε τη σχέδη του 11ου αι. Εµβαθύνει περισσότερο
στη θεµατολογία του κειµένου, σχολιάζοντα̋ την κλασική παιδεία, την ηθική
και την φιλοσοφία του συγγραφέα.
Σε κριτική έκδοση του κειµένου προχώρησε ο G. Lozza205. Στην εκτενή
εισαγωγή ο συγγραφέα̋ παρουσιάζει ένα σύντοµο βιογραφικό σχήµα του
Κοσµά, σχολιάζει τη σχέση του Κοσµά µε το Γρηγόριο, αναφέρεται στι̋
δυσκολίε̋ που παρουσιάζει το γεγονό̋ τη̋ µοναδικότητα̋ του κώδικα και
κάνει κάποιε̋ παρατηρήσει̋ πάνω στη γλώσσα και στην σύνταξη του κειµένου.
∆εν προτείνει κάτι διαφορετικό ω̋ προ̋ τη χρονολόγηση και την πατρότητα
του κειµένου, αλλά ουσιαστικά συµφωνεί µε τι̋ απόψει̋ των Crimi—Demoen
τονίζοντα̋ την έλλειψη ιστορικών και γλωσσικών αποδείξεων που να
συνηγορούν για την τοποθέτηση χρονολόγηση̋ του έργου µετά το α´ µισό του
8ου αι206.
201
CRIMI — DEMOEN, Cronologia 373, KOLOVOU, Vita 8, σηµ. 4
202
ΚΑΖHDAN, Literature I, 118-124.
203
ό.π. 122-123.
204
PG 38, 344, 1-7.
205
G. Lozza, Cosma di Gerusalemme, Commentario ai Carmi di Gregorio Nazianzeno, Storie e
Testi, M. D’ Auria, Napoli 2000.
206
LOZZA, Commentario 11.
53
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ
Για την έκδοση των κανόνων του Κοσµά στο βιβλίο τη̋ Παρακλητική̋
στην παρούσα εργασία χρησιµοποιήθηκαν τα παρακάτω τριάντα τρία
χειρόγραφα207:
Βατοπεδίου 1157
Περιέχει την Παρακλητική, διάφορα τροπάρια και κανόνε̋ στη Θεοτόκο.

Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 299 φύλλα διαστάσεων 22x15 cm.,
χρονολογείται το 12ο αι.208 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι
γραµµένο σε µία στήλη, σε 35 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ Ι, ΙΙΙ, VII, XIV(b).
∆οχειαρίου 25
Περιέχει την Οκώηχο. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 227 φύλλα

διαστάσεων 19x15 cm., χρονολογείται το 12ο αι.209 Η γραφή είναι µικρο-
γράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 27-28 γραµµέ̋. Περιέχει
του̋ κανόνε̋ ΙΙΙ, VII, XI(a), XI(b), XIV(b).
Ιβήρων 41
Περιέχει την Οκτώηχο, διάφορα τροπάρια, τα 11 εωθινά ευαγγέλια και του̋

τριαδικού̋ κανόνε̋ του µεσονυκτικού τη̋ Κυριακή̋ όλων των ήχων.
Περγαµηνό̋ και χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 191 φύλλα διαστάσεων 20,
5x14,5 cm, χρονολογείται το 14ο αι.210 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το
κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 25-26 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋
Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, VII, IX, XIV(a), XIV(b), XVII.
Ιβήρων 837
Περιέχει την Οκτώηχο, το Ωρολόγιο, το Μηνολόγιο και διάφορα άλλα

υµνολογικά κείµενα. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 431 φύλλα
διαστάσεων 14x18,5 cm., χρονολογείται το 15ο αι.211 Η γραφή είναι µικρο-
γράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 27 γραµµέ̋. Περιέχει
του̋ κανόνε̋ XI(a), XI(b).
Καρακάλλου 115
Περιέχει τη Μικρά Οκτώηχο, το Τριώδιο και το Πεντηκοστάριο. Χαρτώο̋

κώδικα̋, ακέφαλο̋, κολοβό̋ αποτελείται από 423 φύλλα, διαστάσεων 20x29
207
Οι πληροφορίες για το κάθε χειρόγραφο δίνονται επιγραµµατικά. Αναφέρονται οι κανόνες του
Κοσµά της εργασίας που υπάρχουν σε κάθε χειρόγραφο, οι σελίδες όµως των χειρογράφων και
λεπτοµέρειες για αυτές υπάρχουν στις εισαγωγές του κάθε κανόνα.
208
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ — ΑΡΚΑ∆ΙΟΥ 197.
209
ΛΑΜΠΡΟΥ Ι 237.
210
ΛΑΜΠΡΟΥ ΙΙ 5, ΣΩΤΗΡΟΥ∆Η Ι 76.
211
ΛΑΜΠΡΟΥ ΙΙ 229.
54
cm, χρονολογείται το 14ο αι.212 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι
γραµµένο σε δύο στήλε̋, σε 30 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ Ι, ΙΙΙ, VII, XI(a),
XI(b), XIV(b).
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Β 6
Περιέχει διάφορου̋ κανόνε̋ και µεταξύ αυτών του̋ αναστάσιµου̋ κανόνε̋ του
Κοσµά. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 123 φύλλα διαστάσεων 15x12
cm, χρονολογείται το 13ο αι.213 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι
γραµµένο σε µία στήλη, σε 17 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ Ι, ΙΙ, IV, VI, VII,
X, XI(a), XI(b).
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Γ 21
Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 103 φύλλα

διαστάσεων 19x15 cm, ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται το 16ο αι.214 Η
γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 19
γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ ΙΙΙ, VI.
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ ∆ 32
Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 85 φύλλα

διαστάσεων 28x21 cm, ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται το 13ο αι.215. Η
γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη σε 27
γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ XII, XIII.
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ ∆ 45
Περιέχει την Οκτώηχο, τα Μηναία Μαρτίου - Αυγούστου, το Ψαλτήριο, το

Τριώδιο, το Πεντηκοστάριο, εξαποστειλάρια, δοξαστικά εωθινά και τα 11
εωθινά ευαγγέλια. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 364 φύλλα,
διαστάσεων 33x23 cm, χρονολογείται τον 11ο αι.216 Η γραφή είναι µικρογράµ-
µα τη, το κείµενο είναι γραµµένο σε δύο στήλε̋, σε 65-67 γραµµέ̋. Περιέχει
του̋ κανόνε̋ Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, VII.
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Η 70
Περιέχει την Οκτώηχο και τριαδικού̋ κανόνε̋. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται

από 121 φύλλα, διαστάσεων 20x13 cm., ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται
το 14ο αι.217. Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία
στήλη, σε 19 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ Ι, XIV(b).
212
ό.π. Ι 142.
213
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ — ΣΠΥΡΙ∆ΩΝΟΣ 13.
214
ό.π. 33.
215
ό.π. 55.
216
ό.π. 57.
217
ό.π. 113.
55
Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Θ 73
Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 227 φύλλα

διαστάσεων 30x21 cm., ακέφαλο̋, χρονολογείται το 15ο αι.218 Η γραφή είναι
µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε δύο στήλε̋, σε 38 γραµµέ̋. Περιέ-
χει του̋ κανόνε̋ VI, XII, XIII.
Παντελεήµονο̋ 43
Περιέχει κυρίω̋ την Οκτώηχο, την Τετράηχο και τα εωθινά εξαποστειλάρια.

Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 302 φύλλα διαστάσεων 29x20 cm, χρο-
νολογείται το 12ο αι.219. Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµ-
µένο σε µία στήλη, σε 25 γραµµέ̋. Περιέχει τον κανόνα ΙΙΙ.
Vindobonensis Theol. gr. 78
Περιέχει λειτουργικού̋ κανόνε̋ κυρίω̋ του Ιωάννη Μαυρόποδα, του

Νικηφόρου Κάλλιστου, του Ιωάννη ∆αµασκηνού, του Κοσµά Μελωδού, του
Ιωσήφ Υµνογράφου. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 371 φύλλα, διαστά-
σεων 302/305x215/225 mm, χρονολογείται το 14ο αι.220. Η γραφή είναι
µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε δύο στήλε̋, σε 38 γραµµέ̋.
Περιέχει τον κανόνα XX (επίµετρο).
Cryptensis ∆. γ. Ι

διαστάσεων 27x20 cm, ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται τον 11ο αι.221. Η
γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 44
γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ V, VII, VIII, XIV(a), XIV(b).
Cryptensis ∆. γ. V
Περιέχει την Οκτώηχο, αναστάσιµα τροπάρια, εξαποστειλάρια και εωθινά.

Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 150 φύλλα διαστάσεων 27x20 cm.,
χρονολογείται το 14ο αι.222 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι
γραµµένο σε µία στήλη, σε 29 γραµµέ̋. Περιέχει τον κανόνα IX.
Cryptensis ∆. γ. VI
Περιέχει την Οκτώηχο µαζί µε αναστάσιµα τροπάρια. Περγαµηνό̋ κώδικα̋,

αποτελείται από 180 φύλλα διαστάσεων 24x18 cm, χρονολογείται στι̋ αρχέ̋
218
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ — ΣΠΥΡΙ∆ΩΝΟΣ 142.
219
ΛΑΜΠΡΟΥ ΙΙ, 287.
220
HUNGER — CRESTEN 139-147.
221
ROCCHI 367, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 254-255, όπου χρονολογεί τον κώδικα
το 10ο αι.
222
ROCCHI 369.
56
του 11ου αι.223 Η γραφή είναι µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σεµία
στήλη, σε 31 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ ΙΙ, ΙΙΙ.
Cryptensis ∆. γ. Χ
Περιέχει παρακλητικού̋ κανόνε̋. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 175

φύλλα, διαστάσεων 16x13 cm, χρονολογείται το 12ο αι.224 Η γραφή είναι
µικρογράµµατη, το κείµενο είναι γραµµένο σε µία στήλη, σε 17 γραµµέ̋.
Περιέχει του̋ κανόνε̋ XV, XVI.
Sinaiticus gr. 776
Περιέχει την Παρακλητική. Ο κώδικα̋ είναι περγαµηνό̋, αποτελείται από 164

φύλλα διαστάσεων 18,2x12,3 cm µε κεφαλαιογράµµατη γραφή. Ω̋ προ̋ τη
χρονολόγηση οι απόψει̋ δεν ταυτίζονται. Σύµφωνα µε τον Gardthausen χρονο-
λογείται στον 9ο αι., ενώ ο Kamil στον 11ο αι225. Μονόστηλο, µε 28 γραµµέ̋.
Σύµφωνα µε τον Hannick ο κώδικα̋ διασώζει ένα από τα πιο παλιά κείµενα
τη̋ Οκτωήχου226. Περιέχει του̋ κανόνε̋ VII, XIII, XVIII, XIX.
Sinaiticus gr. 778

διαστάσεων 24x17,4 cm, χρονολογείται περίπου στο 10ο–11ο αι.227. Μικρο-
γράµµατη γραφή σε µονή στήλη, µε 27 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ XVIII,
XIX.
Sinaiticus gr. 779

διαστάσεων 24x19 cm, χρονολογείται περίπου στο 10ο αι.228. Μικρογράµµατη
γραφή σε µονή στήλη, µε 25-29 γραµµέ̋. Περιέχει του̋ κανόνε̋ ΙΙΙ, IV, XIV (b).
Sinaiticus gr. 782

διαστάσεων 26x19, 5 cm, ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται περίπου στο
10ο – 11ο αι.229. Μονόστηλο, µε 28 γραµµέ̋. Περιέχει τον κανόνα XI(b).
Sinaiticus gr. 785
223
ό.π. 369.
224
ROCCHI 371.
225
GARDTHAUSEN, 167, KAMIL, 103, CLARK, 10, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Σινᾶ, 53.
226
HANNICK, L’ texte de l’ Oktoechos 48.
227
228
GARDTHAUSEN, 167, KAMIL, 103, CLARK, 10, ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Σινᾶ, 53-54.
229
57
διαστάσεων 24,5x18,3 cm, χρονολογείται το 12ο αι.230 Μικρογράµµατη γραφή
σε µονή στήλη, µε 25 σειρέ̋. Περιέχει τον κανόνα XIV(b).
Sinaiticus gr. 790
Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋ µε κάποια κείµενα στα

αραβικά, αποτελείται από 347 φύλλα διαστάσεων 19,2x15 cm, χρονολογείται
περίπου στον 11ο αι.231, µονόστηλο µε 21 γραµµέ̋. Περιέχει τον κανόνα XI(a).
Sinaiticus gr. 864
Περιέχει το Ωρολόγιο. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, διαστάσεων 14x10 cm., αποτε-

λείται από 116 φύλλα, χρονολογείται περίπου τον 9ο-10ο αι. Κεφαλαιο-
γράµµατη γραφή232, σε µία στήλη, µε 21 γραµµέ̋. Περιέχει τον κανόνα XIX.
Ivan Dujčev gr. 174
Περιέχει κυρίω̋ την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋. Περγαµηνό̋ κώδικα̋,

µε 172 φύλλα διαστάσεων 295x215 mm, σε δύο στήλε̋, µε 47 γραµµέ̋. Χρονο-
λογείται το 13ο αι.233 Περιέχει τον κανόνα ΙΙ.
Περιέχει την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 168

φύλλα διαστάσεων 275x200 mm, σε δύο στήλε̋, µε 30 γραµµέ̋, χρονολογείται
το 15ο αι.234
Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋ µε 105 φύλλα διαστάσεων

250 190 σε δύο στήλε̋, µε 37-42 γραµµέ̋, ακέφαλο̋ και κολοβό̋, χρονολογείται
το 12ο αι.235 Περιέχει του̋ κανόνε̋ IV, VII, XII, XIII.
Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 216 φύλλα διαστάσεων 285x

210mm, ακέφαλο̋. Χρονολογείται το 15ο αι.236 Περιέχει τον κανόνα ΙΙ.
230
231
232
GARDTHAUSEN 187, KAMIL 106, CLARK 10.
233
GETOV 262- 267.
234
ό.π. 297-298.
235
ό.π. 308-310.
236
ό.π. 438-440.
58
Περιέχει την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋ και διάφορα τροπάρια.
Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 291 φύλλα διαστάσεων 285x200 mm, σε δύο στήλε̋, µε
29-32 γραµµέ̋, χρονολογείται το 15ο αι.237 Περιέχει τον κανόνα XII.
Περιέχει το Τριώδιο. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 346 φύλλα διαστάσεων 280x220

mm, σε δύο στήλε̋ µε 30 γραµµέ̋, χρονολογείται το 14ο αι.238 Περιέχει τον
κανόνα X.
Περιέχει την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋, διάφορα τροπάρια και 4

κανόνε̋ στην Αγία Τριάδα. Περγαµηνό̋ κώδικα̋ µε 228 φύλλα διαστάσεων
270x205 mm, σε µία στήλη, µε 34 ή 31 γραµµέ̋, χρονολογείται το 12ο αι.239
περιέχει τον κανόνα VI.
Cyrilli et Methodii Serdiciensis gr. 33
Περιέχει την Οκτώηχο. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 306 φύλλα διαστάσεων 20,5x14

cm, χρονολογείται το 16ο αι.240 Περιέχει του̋ κανόνε̋ XI(a), XI(b).
237
ό.π. 445-448.
238
ό.π. 454-457.
239
ό.π. 503-506.
240
STOJANOV 44-45.
59
ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ
60
61
CONSPECTUS CODICUM ET SIGLORUM
Codices
ΑΘΩΣ V Βατοπεδίου 1157 saec. XII

D ∆οχειαρίου 25 saec. XII
Iv Ιβήρων 41 saec. XIV
Ib Ιβήρων 774 saec. XV
Ic Ιβήρων 837 saec. XV
K Καρακάλλου 115 saec. XIV
Lb Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Β 6 saec. XIII
Lc Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Γ 21 saec. XVI
Ld Μεγίστη̋ Λαύρα̋ ∆ 32 saec. XIII
Le Μεγίστη̋ Λαύρα̋ ∆ 45 saec. XI
Lh Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Η 70 saec. XIV
Lt Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Θ 73 saec. XV
P Παντελεήµονο̋ 43 saec. XII
ΒΙΕΝΝΗ Vb Vindob. Theol. gr. 78 saec. XIV
ΚΡΥΠΤΟΦΕΡΡΗ Cc Cryptensis ∆. γ. I saec. XI

Cr Cryptensis ∆. γ. V saec. XIV
Cs Cryptensis ∆. γ. VI saec. XI
Ct Cryptensis ∆. γ. X saec. XII
ΣΙΝΑ Sβ Sinaiticus gr. 776 saec. IX ή ΧΙ

Sγ Sinaiticus gr. 778 saec. X ή ΧΙ
Sδ Sinaiticus gr. 779 saec. X
Sε Sinaiticus gr. 782 saec. X-XI
Sθ Sinaiticus gr. 785 saec. XII
Sκ Sinaiticus gr. 790 saec. XI
Sµ Sinaiticus gr. 864 saec. IX-X
62
ΣΟΦΙΑ Da Ιvan Dujčev gr. 174 saec. XIII
Db Ιvan Dujčev gr. 191 saec. XV
Dc Ιvan Dujčev gr. 223 saec. XII
De Ιvan Dujčev gr. 331 saec. XV
Df Ιvan Dujčev gr. 341 saec. XV
Dg Ιvan Dujčev gr. 346 saec. XIV
Dh Ιvan Dujčev gr. 360 saec. XII
Sf St. Cyrilli - Methodii gr. 33 saec. XVI
In textu
( ) = ανάπτυξη συντοµογραφία̋
/ = αρχή σελίδα̋ στο χειρόγραφο
< > = προσθήκη που έγινε µε εικασία
{ } = διαγραφή µε εικασία
[ ] = συµπλήρωση λόγω φυσική̋ φθορά̋
….. = γράµµατα µη αναγνώσιµα
υ = συλλαβή
† † = locus desperatus
In apparatu critico
* = αλλαγή στίχου
acr. = acrostichis
add. = addit, addunt
al. = alius- a- ud
app. crit. = apparatus criticus
app. font. = apparatus fontium
can. = canon, canonis
cd., cdd. = codex, codices
cett. = ceteri, cetera, ceterorum
cf. = confer
des. = desinit
63
dub. = dubius
ed. = edidit
ex. err. = ex errore
f., ff. = folium, folia
fort.r. = fortasse recte
heirm. = heirmus
id. =idem
ined. = ineditum
inc. = incipit, incipiunt
in marg. = in margine
lac. = lacuna
m.c. = metri causa
n. = numerus
od. = ode
om. = omittit, omittunt
p., pp. = pagina, paginae
prim. = primus-a-m
quart. = quartus–a-um
quint. = quintus-a-um
sec. = secundus-a-um
sept. = septimus-a-um
s.l. = supra lineam
scr. = scripsit, scripserunt
tert. = tertius-a-um
theot. = theotokion
tit. = titulus
trad. = tradidit, tradition
triad. = triadikon
trop. = troparium, troparia
v., vv. = versus, versus
vid.= vide
64
Ιn apparatu fontium
Ἀκάθ. Ὕµν. = Ἀκάθιστο̋ Ὕµνο̋

Ἀνάληψ. = Ἀνάληψι̋
Γένν. = Γέννησι̋
Cat. = Catena
Comm. = Commmentarii
ep. = epistula
frag. = fragmentum
Homil. = Homilia
Κοίµησ. = Κοίµησι̋
Orat. = Oratio
Πεντηκ. = Πεντηκοστή
Ὑπαπ. = Ὑπαπαντή
Ὕψ. = Ὕψωσι̋
Χριστ. = Χριστό̋, Χριστοῦ
Sigla Sacrae Scripturae
Act. = Acta Apostolorum

Apoc. = Apocalypsis Johannis
Bar. = Baruch
Ca. = Canticum Canticorum
Col. = Epistula ad Colossenses
1Cor. = Epistula ad Corinthios I
2Cor. = Epistula ad Corinthios II
Dan. = Daniel
Eph. = Epistula ad Ephesios
Est. = Esther
Exod. = Exodus
Ez. = Ezechiel
Gal. = Epistula ad Galatas
Gen. = Genesis
65
Hab. = Habacuc
Heb. = Epistula ad Hebraeos
Hos. = Hosea
Joh. = Evangelium Johannis
1Joh. = I Johannis Epistula
Ιοn. = Ionas
Is. = Isaias
Lam. = Lamentationes
Lev. = Leviticus
Luc. = Evangelium Lucae
1-4 Mac. = I-IV Machabaeorum
Mal. = Malachias
Marc. = Evangelium Marci
Matt. = Evangelium Matthaei
ΝΤ = Novum Testamentum
Num. = Numeri
Od. = Odae
1Petr.= 1 Petri Epistula
2Petr. = 2 Petri Epistula
Phil. = Epistula ad Philippenses
Pr. = Proverbia
Ps. = Psalmi
1-4 Regn. = I-IV Regnorum
Rom. = Epistula ad Romanos
Sap. = Sapientia Salomonis
Sept. = Septuaginta
Sir. = Sapientia Sirah
Sus. = Sussana
1Thes. = Epistula ad Thessalonicenses I
2Thes. = Epistula ad Thessalonicenses II
1Tim. = Epistula ad Timotheum I
2Tim. = Epistula ad Timotheum II
Tob. = Tobias
66
Ceteri Autores
Aster. Soph. = Asterius Sophista

Athan. Theol. = Athanasius Theologus
Basil. Scr. = Basilius Scriptor
Cosm. Mel. = Cosmas Melodus
Cyrill. Theol. = Cyrillus Theologus
Didym. Caec. = Didymus Caecus
Ephr. Syr. = Ephraem Syrus
Εpiphan. = Epiphanius
Greg. Naz. = Gregorius Nazianzenus
Greg. Nyss. = Gregorius Nyssenus
Hesych. = Hesychius
Joh. Chrys. = Johannes Chrysostomus
Joh. Damasc. = Johannes Damascenus
Max. Conf. = Maximus Confessor
Orig. Theol. = Origenes Theologus
Rom. Mel. = Romanus Melodus
Theodor. Scr. = Theodoretus Scriptor
67
Στο παρακάτω σχεδιάγραµµα παρουσιάζονται συνοπτικά οι κανόνε̋, ο
ήχο̋ του κάθε κανόνα και οι εκδοχέ̋ τη̋ κάθε ωδή̋:
Κανών Ήχο̋ Ακρ. α΄ β΄ γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄

I α´ - a - a a a a a a a
II β´ + a - a a a/b a/b a/b/c a/b/c a/b/c
III β´ - a a [dub.] a a a a a a a
IV γ´ + a - a/b a/b a/b a a/b a/b a/b
V δ´ + a - a a a a a a a
VI δ´ - a - a a a a a a/b a
VII πλ. α´ - a/b - a a/b a/b a a a/b a
VIII πλ. α´ - a - a a a a a a a
IX πλ. β´ - a - a a a a a a a
X πλ. β΄ - a - a a a a a a a
XI (a) βαρύ̋ - a - a a a a a a a
XI (b) βαρύ̋ - a - a a a a a a a
XII βαρύ̋ - a - a a a a a a a
XIII βαρύ̋ - a a [dub.] a/b a a/b a a a a
XIV (a) α΄ + a - a a a a a a a
XIV (b) α΄ - a - a a a a a a a
XV πλ. β΄ + a - a a a a a a a
XVI πλ. β΄ - a - a a a a a a a
XVII βαρύ̋ - a - a a a a a a a
XVIII γ´ - a a [dub.] a a a a a a a
XIX πλ. δ΄ - a a [dub.] a a a/b a/b a/b a/b a/b
XX πλ. β΄ + a - a a a a a a a
68
CANON I
Οι µαρτυρίε̋ ω̋ προ̋ την πατρότητα του παρόντο̋ κανόνα είναι

αντικρουόµενε̋.
Στι̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ τη̋ Κρυπτοφέρρη̋241 και τη̋ Ρώµη̋242 ο
κανόνα̋ αποδίδεται στον Κοσµά. Στην Παρακλητική των Βελούδων243 ο
κανόνα̋ είναι ανώνυµο̋, ενώ στην Οκτώηχο τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋244
(έκδοση 2005) υπάρχει το όνοµα του Κοσµά. Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ σε µία
περίπτωση αποδίδει τον κανόνα στον Ιωάννη ∆αµασκηνό245 ενώ σε άλλη
περίπτωση στον Κοσµά246. O Θ. ∆ετοράκη̋ κατατάσσει τον κανόνα στα αµφί-
βολα έργα του Κοσµά, παρόλο που παραθέτει ο ίδιο̋ κάποια επιχειρήµατα
υπέρ τη̋ γνησιότητα̋247.
Και στα χειρόγραφα έχουµε διαφορετικέ̋ µαρτυρίε̋. Στα χειρόγραφα Iv
και Lb o κανόνα̋ αποδίδεται στον Κοσµά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονό̋
ότι σε αυτά τα χειρόγραφα 2 ειρµοί δεν βρίσκονται στη θέση ειρµών αλλά σε
θέση απλών τροπαρίων µέσα στι̋ ωδέ̋248. Στα χειρόγραφα V, Le και Lh ο
κανόνα̋ παραδίδεται ανώνυµα, ενώ το χειρόγραφο K είναι ακέφαλο (το
κείµενο αρχίζει από την γ´ ωδή).
Θεωρώ ότι ο κανόνα̋ µπορεί να είναι του Κοσµά. Υπέρ τη̋ θέση̋ αυτή̋
συντελεί και η διαπίστωση ότι το ύφο̋ των κανόνων Ι και ΙΙ έχει πολλά κοινά
στοιχεία (π.χ. κοινέ̋ εικόνε̋), και ο δεύτερο̋ αυτό̋ κανόνα̋ θεωρείται γνήσιο
έργο του Κοσµά. Ο ειρµό̋ σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ στον κανόνα Ι είναι του Κοσµά, και
ιδιαίτερα στι̋ ωδέ̋ α´ και γ´ είναι φανερά επηρεασµένο̋ από τον Γρηγόριο Να-
ζιανζηνό249. To περιεχόµενο του ειρµού, κυρίω̋ των ωδών α´, γ´, δ´ και θ´, είναι
εµπνευσµένο από το γεγονό̋ τη̋ Γέννηση̋ του Χριστού και δηµιουργείται µία
έντονη αντίθεση µε το σταυροαναστάσιµο περιεχόµενο των τροπαρίων. Στο
παρακάτω σχεδιάγραµµα δηλώνεται ο αριθµό̋ των τροπαρίων σε κάθε ωδή
241
Para η΄.
242
PaR 12.
243
PaV 6.
244
OA∆ 28.
245
ΝΣ 26 (1931) 732, σύµφωνα µε τον cod. Paris. gr. 396, f. 96r.
246
ΝΣ 28 (1933) 218, σύµφωνα µε τον Lb., f. 30r.
247
248
Βλ. od. α´, θ´.
249
KARAVITES, Gregory Nazianzinos 83-85.
69
και η ύπαρξη ή µη εφυµνίου. Σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ υπάρχουν από τρία τροπάρια και
το τελευταίο είναι θεοτοκίο εκτό̋ από την ζ´ ωδή. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι
ο στίχο̋ ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ οι στίχοι Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωµεν·* Ὁ
ἀνυψώσα̋ τὸ κέρα̋ ἡµῶν* ἅγιο̋ εἶ, Κύριε, τη̋ δ´ ωδή̋ ο στίχο̋ ∆όξα τῇ
δυνάµει σου, Κύριε, τη̋ ζ´ ωδή̋ Ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ, τη̋ η´
ωδή̋ οι στίχοι Eὐλογείτω ἡ κτίσι̋ πᾶσα τὸν Κύριον* καὶ ὑπερυψούτω* εἰ̋
πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋ θ´ ωδή̋ ο στίχο̋ ὑµνοῦντε̋ µεγαλύνοµεν.
Ωδέ̋ α΄ β΄ γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄
αρ. 2+θε
- 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 3 2+τριαδ. 2+τριαδ.
τροπ. οτ.
εφύµν. + - + + - - + + +
CANON I
V ff. 4r-6v
Iv ff. 4r-9v
K ff. 1r-3v
Lb ff. 30r-34r
Le ff. 345r-346r
Lh ff. 39r-50r
< Τῇ Κυριακῇ πρωΐ >

Κανὼν Σταυροαναστάσιµο̋. Ποίηµα Κοσµᾶ. Ἦχο̋ αʹ.
ᾨδὴ αʹ.
Χριστὸ̋ γεννᾶται, δοξάσατε·

Χριστὸ̋ ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε·
Χριστὸ̋ ἐπὶ γῆ̋ ὑψώθητε·
ᾄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ
καὶ ἐν εὐφροσύνῃ 5
ἀνυµνήσατε λαοί,
ὅτι δεδόξασται.
70
Χριστὸ̋ θεοῖ µε σαρκούµενο̋,
Χριστό̋ µε ἀνυψοῖ ταπεινούµενο̋,
Χριστὸ̋ ἀπαθῆ ἐργάζεται,
πάσχων ὁ Ζωοδότη̋ φύσει σαρκό̋·
ὅθεν ἀναµέλπω 5
χαριστήριον ᾠδήν,
Χριστὸ̋ ὑψοῖ µε σταυρούµενο̋,

Χριστὸ̋ συνανιστᾷ µε νεκρούµενο̋,
Χριστό̋ µοι ζωὴν χαρίζεται· 10
ὅθεν ἐν εὐφροσύνῃ χεῖρα̋ κροτῶν
ᾄδω τῷ Σωτῆρι
ἐπινίκιον ᾠδήν,
Θ(εοτοκίον) Θεόν, Παρθένε, συνέλαβε̋, 15

Χριστὸν ἐν παρθενίᾳ δὲ τέτοκα̋
ἐκ σοῦ σαρκωθέντα, Πάναγνε,
ἕνα τῇ ὑποστάσει µονογενῆ,
ἐν δυσὶν οὐσίαι̋,
γνωριζόµενον Υἱόν, 20
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 Greg. Naz. In theophania PG 36, 312, 48 Χριστὸ̋ γεννᾶται, δοξάσατε·
Χριστὸ̋ ἐξ οὐρανῶν ἀπαντήσατε· Χριστὸ̋ ἐπὶ γῆ̋ ὑψώθητε. ᾌσατε τῷ Κυρίῳ
πᾶσα ἡ γῆ 7 Exod. 15, 1 ᾌσωµεν τῷ κυρίω, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
1 Joh. 1, 14 Καὶ ὁ λόγο̋ σὰρξ ἐγένετο 2 Od. 3, 7, 2 κύριο̋ πτωχίζει καὶ πλουτι-
ζει, ταπεινοῖ καὶ ἀνυψοῖ Sir. 7, 11 ἔστιν γὰρ ὁ ταπεινῶν καὶ ἀνυψῶν cf. Sir
11, 1 σοφία ταπεινοῦ ἀνυψώσει κεφαλὴν αὐτοῦ καὶ ἐν µέσῳ µεγιστάνων
καθίσει 4 1Petr. 4, 1 Χριστοῦ οὖν παθόντο̋ σαρκὶ… ὅτι ὁ παθὼν σαρκὶ
πέπαυται ἁµαρτία̋ 10 cf. Rom. 6, 23 τὸ δὲ χάρισµα τοῦ Θεοῦ ζωὴ αἰώνιο̋ ἐν
71
Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡµῶν 11 ἐν εὐφροσύνῃ cf. heirm. 5 χεῖρα̋ κροτῶν
saepe in Sept. 7.14.21 cf. heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. V Iv Lb Lh ; ἕτερο̋ add. V Iv Lh ; σταυρο- non trad. Lb ; tit. non legitur in Le
; tit., heirm. et prim. od. non traduntur in K
heirm. CPC p. 165-166, EE n. 8, Cosmae Monachi
prim. trop. in Iv Lb Πικρᾶ̋ δουλεία̋ ῥυσθεὶ̋ Ἰσραὴλ ed. EE n. 8, Cosmae
Monachi
1-21 cdd. ed. PaV 6 1 Χριστὸν PaR 2 ἀνορθοῖ V ταπεινούµενο̋ : σταυρούµενο̋
V 5 ἀναπέµπω Iv 13 χαριστήριον Lb Le 15 Χριστόν Lb συνείληφα̋ V Iv Lb
fort.r. 16 Υἱὸν Lb 20 Χριστόν Lb
ᾨδὴ γʹ.
Τῷ πρὸ τῶν αἰώνων

ἐκ Πατρὸ̋ γεννηθέντι ἀρρεύστω̋ Υἱῷ
καὶ ἐπ’ ἐσχάτων ἐκ Παρθένου
σαρκωθέντι ἀσπόρω̋
Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωµεν· 5
Ὁ ἀνυψώσα̋ τὸ κέρα̋ ἡµῶν
ἅγιο̋ εἶ, Κύριε.
Τῷ ἐπὶ τῶν ὤµων

τὸ πλανώµενον πρόβατον ἄραντι
καὶ καθελόντι διὰ ξύλου
τὴν αὐτοῦ ἁµαρτίαν
Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωµεν· 5
Τῷ ἀναγαγόντι
τὸν Ποιµένα τὸν µέγαν ἐξ ᾅδου Χριστὸν
καὶ τῇ αὑτοῦ ἱεραρχίᾳ, 10
72
διὰ τῶν Ἀποστόλων,
σοφῶ̋ τὰ ἔθνη ποιµάναντι
ἐν ἀληθείᾳ τῷ θείῳ, πιστοί,
Πνεύµατι λατρεύσωµεν.
Θ(εοτοκίον) Τῷ ἐκ τῆ̋ Παρθένου 15

σαρκωθέντι ἀσπόρω̋ βουλήσει Υἱῷ
καὶ τὴν τεκοῦσαν µετὰ τόκον
θἐκῇ δυναστείᾳ
ἁγνὴν Παρθένον φυλάξαντι,
τῷ ἐπὶ πάντων βοῶµεν Θεῷ· 20
Ἅγιο̋ εἶ, Κύριε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὑπαπ. CPC 173 Ὁ πρωτότοκο̋ ἐκ τοῦ πατρὸ̋
πρὸ αἰώνων 2 cf. Cosm. Mel. Καν. Θεοφ. CPC 171 Γεννηθεὶ̋ ἀρρεύστω̋ ἐκ θεοῦ
καὶ πατρὸ̋ 6 1Regn. 2, 1 ὑψώθη κέρα̋ µου ἐν θεῷ µου cf. Luc. 1, 69 καὶ ἤγει-
ρεν κέρα̋ σωτηρία̋ ἡµῖν
1-2 Luc. 15, 5 καὶ εὑρὼν ἐπιτίθησιν ἐπὶ τοὺ̋ ὤµου̋ αὐτοῦ χαίρων 1-4 1Petr. 2,
24-25 ὃ̋ τὰ̋ ἁµαρτία̋ ἡµῶν αὐτὸ̋ ἀνήνεγκεν ἐν τῷ σώµατι αὐτοῦ ἐπὶ τὸ
ξύλον… ἦτε γὰρ ὡ̋ πρόβατα πλανώµενοι 6-7 cf. heirm. 6-7 8-9 Rom. 10, 7 τοῦτ’
ἔστιν Χριστὸν ἐκ νεκρῶν ἀναγαγεῖν Heb. 13, 20 ὁ ἀναγαγὼν ἐκ νεκρῶν τὸν
ποιµένα τῶν προβάτων τὸν µέγαν… τὸν κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν 16 cf. heirm. 4
20 cf. heirm. 5 21 cf. heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 166, EE n. 8, Cosmae Monachi
1-21 cdd. ed. PaV 7 1 τὸν ὦµον Lb 2 πρόβατον ἄραντι : ἄραντι πρόβατον V Lb
3 διὰ ξύλου : ἐν τῷ ξύλῳ Para 4 ἁµαρτίαν : µαρτυρίαν Iv 5 βοήσοµεν Lb 12
σαφῶ̋ Lh Para : σεπτῶ̋ V : non trad. Iv Lb Le ποιµάναντα Iv 13 τῷ PaR PaV
: καὶ cdd. Para 14 λατρεύσοµεν Κ 16 : σαρκωθέντι βουλήσει Χριστῷ τῷ Θεῷ Κ
βουλήσει om. Iv ἀσπόρω̋ βουλήσει : βουλήσει ἀσπόρω̋ V Lb Υἱῷ : Χριστῷ
Iv Lb Le 19 ἁγνὴν : σοφῶ̋ Κ : non trad. V Iv Lb Le 20-21 : ἐν ἀληθείᾳ καὶ
θείῳ, πιστοί,* Πνεύµατι λατρεύσωµεν Lb : καὶ ἀνυψώσα̋ τὸ κέρα̋ ἡµῶν* ἅγιο̋
εἶ, Κύριε Iv
73
ᾨδὴ δʹ.
Ῥάβδο̋ ἐκ τῆ̋ ῥίζη̋ Ἰεσσαὶ

καὶ ἄνθο̋ ἐξ αὐτῆ̋, Χριστέ,
ἐκ τῆ̋ Παρθένου ἀνεβλάστησα̋
ἐξ ὄρου̋ ὁ αἰνετὸ̋
κατασκίου δασέο̋· 5
ἦλθε̋ σαρκωθεὶ̋ ἐξ ἀπειράνδρου
ὁ ἄ̔λο̋ καὶ Θεό̋·
∆όξα τῇ δυνάµει σου, Κύριε.
Τί̋ οὗτο̋ ὡραῖο̋ ἐξ Ἐδὼµ

καὶ τούτου τὸ ἐρύθηµα
τῶν ἱµατίων ἐξ ἀµπέλου Βοσόρ;
Ὡραῖο̋ ὅτι Θεό̋,
ὡ̋ βροτὸ̋ δὲ αἵµατι 5
σαρκὸ̋ τὴν στολὴν πεφοινιγµένο̋,
ᾧ µελῳδοῦµεν, πιστοί·
Χριστὸ̋ τῶν µελλόντων ἀγαθῶν

φανεὶ̋ ἀρχιερεὺ̋ ἡµῶν, 10
τὴν ἁµαρτίαν διεσκέδασε·
καὶ δείξα̋ ξένην ὁδὸν
τῷ ἰδίῳ αἵµατι
εἰ̋ κρείττονα καὶ τελειοτέραν
εἰσέδραµε δὲ σκηνήν, 15
πρόδροµο̋ ἡµῶν εἰ̋ τὰ Ἅγια.
Θ (εοτοκίον) Τῆ̋ Εὔα̋ τὴν πάλαι ὀφειλὴν

ἀπέτισα̋, Πανύµνητε,
τῷ δι’ ἡµᾶ̋ φανέντι νέῳ Ἀδάµ·
ἑνώσα̋ γὰρ ἑαυτῷ 20
74
ἐξ ἁγνῆ̋ συλλήψεω̋
σάρκα νοερὰν ἐµψυχωµένην
ἐκ σοῦ προῆλθε Χριστό̋,
εἷ̋ τὸ συναµφότερον Κύριο̋.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 1-2 Is. 11, 1 Καὶ ἐξελεύσεται ῥάβδο̋ ἐκ τῆ̋ ῥίζη̋ Ἰεσσαί, καὶ ἄνθο̋ ἐκ
τῆ̋ ῥίζη̋ ἀναβήσεται 4-5 Hab. 3, 3 καὶ ὁ ἅγιο̋ ἐξ ὄρου̋ κατασκίου δασέο̋ cf.
Cosm. Mel. Καν. Κυρ. Βαΐων ἐξ ὄρου̋ κατασκίου δασέο̋
1-3 Is. 63, 1 Τί̋ οὗτο̋ ὁ παραγινόµενο̋ ἐξ Ἐδώµ, ἐρύθηµα ἱµατίων ἐκ Βοσόρ,
οὕτω̋ ὡραῖο̋ ἐν στολῇ βίᾳ µετὰ ἰσχύο̋; 8 cf. heirm. 8 9-16 Heb. 9, 11-12
Χριστὸ̋ δὲ παραγενόµενο̋ ἀρχιερεὺ̋ τῶν γενοµένων ἀγαθῶν διὰ τῆ̋ µείζονο̋
καὶ τελειοτέρα̋ σκηνῆ̋ οὐ χειροποιήτου… διὰ δὲ τοῦ ἰδίου αἵµατο̋ εἰσῆλθεν
ἐφάπαξ εἰ̋ τὰ ἅγια Heb. 6, 19-20 εἰσερχοµένην εἰ̋ τὸ ἐσώτερον τοῦ καταπετά-
σµατο̋, ὅπου πρόδροµο̋ ὑπὲρ ἡµῶν εἰσῆλθεν Ἰησοῦ̋, κατὰ τὴν τάξιν Μελχι-
σέδεκ ἀρχιερεὺ̋ γενόµενο̋ εἰ̋ τὸν αἰῶνα 12 cf. Is. 40, 14 ἢ ὁδὸν συνέσεω̋
ἔδειξεν αὐτῷ;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 cdd. ed. Pav 7 5 αἵµατο̋ Iv 7 πιστοί : λαοί Lb
sec. trop. in V Iv Lb ined. Ὡ̋ ἔφη̋, τριήµερο̋, Χριστέ,* ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ µνήµα-
το̋,* ἡ ἐνυπόστατο̋ ἀλήθεια·* λυθέντα γὰρ τὸν ναὸν* τοῦ οἰκείου σώµατο̋* ὡ̋
δηµιουργὸ̋ ἀνακαινίσα̋* ὁ ἄφθαρτο̋ ὡ̋ Θεὸ̋* ὤφθη̋ καὶ ὡ̋ ἄνθρωπο̋
τέλειο̋.
9-16 cdd. ed. PaV 7 12 καὶ non trad. Lb Le καὶ δείξα̋ Lh PaR PaV : καὶ
καινίσα̋ cett. : καινίσα̋ K Para
17-24 cdd. ed. PaV 7 ; non trad. Le 18 ἀπέτισα̋ PaR : ἀπέτισε ΟΑ∆ : ἀπῄτησα̋
V Lb Lh Para : ἀπήντησα̋ Iv 19 : ὁ δι’ ἡµᾶ̋ ὀφθεὶ̋ γὰρ νέο̋ Ἀδὰµ Κ : ὁ δι’ ἡµᾶ̋
ἐκ σοῦ φανεὶ̋ νέο̋ Ἀδάµ ΟΑ∆ 20 γὰρ : ἐν Κ ἑαυτὸν V 21 ἁγνῆ̋ : ἀρχῆ̋ V Iv
: αὐτῆ̋ Κ 22 ἐψυχωµένην Κ fort.r. 23 ἐξ οὗ Iv Lb 24 : τῶν συναµφοτέρων ὢν
τέλειο̋ V εἷ̋ Lb Lh PaV : εἰ̋ Iv K Κύριο̋ : τέλειο̋ Iv K
75
ᾨδὴ εʹ.
Θεὸ̋ ὢν εἰρήνη̋,
πατὴρ οἰκτιρµῶν,
τῆ̋ µεγάλη̋ βουλῆ̋ σου τὸν ἄγγελον
εἰρήνην παρεχόµενον ἀπέστειλα̋ ἡµῖν·
ὅθεν θεογνωσία̋ 5
πρὸ̋ φῶ̋ ὁδηγηθέντε̋,
ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζοντε̋
δοξολογοῦµέν σε, φιλάνθρωπε.
Ὢ πλοῦτο̋ καὶ βάθο̋

σοφία̋ Θεοῦ!
τοὺ̋ σοφοὺ̋ ὁ δρασσόµενο̋ Κύριο̋
τῆ̋ τούτων πανουργία̋ ἐλυτρώσατο ἡµᾶ̋·
παθὼν γὰρ ἑκουσίω̋ 5
σαρκὸ̋ ἐξ ἀσθενεία̋,
ἐξ ἰδία̋ ἰσχύο̋
ζωοποιὸ̋ νεκρὸ̋ ἐγήγερται.
Θεὸ̋ ὢν ἑνοῦται
σαρκὶ δι’ ἡµᾶ̋ 10
καὶ σταυροῦται καὶ θνῄσκει καὶ θάπτεται
καὶ αὖθι̋ ἐξανίσταται καὶ ἄνεισι φαιδρῶ̋
σαρκὶ σὺν τῇ ἰδίᾳ
Χριστὸ̋ πρὸ̋ τὸν Πατέρα,
µεθ’ ἧ̋ ἥξει καὶ σώσει 15
τοὺ̋ εὐσεβῶ̋ αὐτῷ λατρεύοντα̋.
Θ(εοτοκίον) Ἁγίων ἁγία,

Παρθένε ἁγνή,
τῶν ἁγίων τὸν Ἅγιον τέτοκα̋,
τὸν πάντα̋ ἁγιάζοντα, Χριστὸν τὸν Λυτρωτήν· 20
76
διό σε Bασιλίδα
καὶ ∆έσποιναν ἁπάντων,
ὡ̋ Μητέρα τοῦ Κτίστου,
τῶν ποιηµάτων καταγγέλλοµεν.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 1 Θεὸ̋… εἰρήνη̋ saepe in ep. Pauli 2 2Cor 1, 3 ὁ πατὴρ τῶν οἰκτιρµῶν
3 Is. 9, 5 καὶ καλεῖται τὸ ὄνοµα αὐτοῦ τῆ̋ Μεγάλη̋ βουλῆ̋ ἄγγελο̋ 5-7 Is. 26, 9
ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρὸ̋ σέ, ὁ θεό̋, διότι φῶ̋ τὰ προσταγµατά
σου ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋
1-2 Rom. 11, 33 Ὢ βάθο̋ πλούτου καὶ σοφία̋ καὶ γνώσεω̋ Θεοῦ cf. Cosm.
Mel. Τριώδ. Μεγ. Παρασκ. CPC 195 Βάθο̋ σοφία̋ θἐκῆ̋ 3 1Cor 3, 19 ὁ δρασ-
σόµενο̋ τοὺ̋ σοφοὺ̋ ἐν τῇ πανουργίᾳ αὐτῶν 8 cf. 1Cor. 15, 20 Νυνὶ δὲ
Χριστὸ̋ ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν 12 Marc. 16, 19 Ὁ µὲν οὖν κύριο̋ Ἰησοῦ̋ µετὰ
τὸ λαλῆσαι αὐτοῖ̋ ἀνελήµφθη εἰ̋ τὸν οὐρανὸν Luc. 24, 50 καὶ ἀνεφέρετο εἰ̋
τὸν οὐρανὸν Act. 1, 9 Καὶ ταῦτα εἰπὼν βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη 14-15 Is. 35,
4 αὐτὸ̋ ἥξει καὶ σώσει
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cdd. ed. PaV 8 1 : Ὦ βάθο̋ καὶ πλούτου V 5 παθῶν Iv Le 7 : τῇ ἰδίῳ ἰσχύι
Le 12 καὶ ἄνεισι φαιδρῶ̋ non trad. Iv 13 ἰδίᾳ : οἰκείᾳ V Iv Le 16 αὐτὸν Le 20
τὸν2 om. Iv 24 µεγαλύνοµεν V
ᾨδὴ στʹ.
Σπλάχνων Ἰωνᾶν
ἔµβρυον ἀπήµεσεν
ἐνάλιο̋ θὴρ οἷον ἐδέξατο·
τῇ Παρθένῳ δὲ
ἐνοικήσα̋ ὁ Λόγο̋ καὶ σάρκα λαβὼν 5
διελήλυθε φυλάξα̋ ἀδιάφθορον·
ἧ̋ γὰρ οὐχ ὑπέστη ῥεύσεω̋
τὴν τεκοῦσαν κατέσχεν ἀπήµαντον.
77
Νοῦ̋ ὢν ἀπαθὴ̋
καὶ ἄ̔λο̋ µίγνυται
Χριστὸ̋ ὁ Θεό̋ τῷ ἀνθρωπίνῳ νο˙
µεσιτεύοντι
θείᾳ φύσει σαρκό̋ τε παχύτητι· 5
καὶ ὅλῳ µοι ἀτρέπτω̋ ὅλο̋ ἥνωται,
ἵνα σωτηρίαν ὅλῳ µοι
τῷ πεσόντι ὀρέξῃ σταυρούµενο̋.
Πίπτει πτερνισθεὶ̋
Ἀδὰµ καὶ συντρίβεται 10
ἐλπίδι ψευσθεὶ̋ πάλαι θεώσεω̋·
ἀλλ’ ἀνίσταται
τῇ ἑνώσει τοῦ Λόγου θεούµενο̋
καὶ πάθει τὴν ἀπάθειαν κοµίζεται,
θρόνῳ ὡ̋ Υἱὸ̋ δοξάζεται 15
συνεδρεύων Πατρί τε καὶ Πνεύµατι.
Θ(εοτοκίον) Κόλπων οὐκ ἐκστὰ̋

ἀνάρχου Γεννήτορο̋
ἐν κόλποι̋ ἁγνῆ̋ Κόρη̋ αὐλίζεται
καὶ καθίσταται 20
ὁ ἀµήτωρ ἀπάτωρ σαρκούµενο̋,
ὁ τῆ̋ δικαιοσύνη̋ βασιλεύων Θεό̋·
τούτου ἀγενεαλόγητο̋
ἡ φρικτὴ γενεὰ καὶ ἀπόρρητο̋.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 1-3 Ion. 2, 11 καὶ προσετάγη τῷ κήτει καὶ ἐξέβαλεν τὸν Ἰωνᾶν ἐπὶ τὴν
ξηρὰν
9-10 cf. Joh. 13, 18 ὁ τρώγων µου τὸν ἄρτον ἐπῆρεν ἐπ’ ἐµὲ τὴν πτέρναν αὐτοῦ
21-23 Heb. 7, 2-3 πρῶτον µὲν ἑρµηνευόµενο̋ βασιλεὺ̋ δικαιοσύνη̋… ἀπάτωρ
ἀµήτωρ ἀγενεαλόγητο̋ 23-24 Is. 53, 8 τὴν γενεὰν αὐτοῦ τι̋ διηγήσεται; Act. 8,
33
78
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cdd. ed. PaV 8 6 ὅλő : ὅλω̋ V K 7 ὅλω̋ Ιv Le 8 ὀρέξει V 16 τε καὶ : καὶ
τῷ K V Iv Le 19 ἐν : ὃν 22 Θεό̋ : Χριστό̋ Κ V Iv Le Para
ᾨδὴ ζʹ.
Οἱ παῖδε̋ εὐσεβείᾳ
συντραφέντε̋, δυσσεβοῦ̋ προστάγµατο̋
καταφρονήσαντε̋,
πυρὸ̋ ἀπειλὴν οὐκ ἐπτοήθησαν,
ἀλλ’ ἐν µέσῳ τῆ̋ φλογὸ̋ ἑστῶτε̋ ἔψαλλον· 5
Ὁ τῶν πατέρων Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
Πάλαι µὲν κατηράθη

τῷ τοῦ Ἄβελ φοινιχθεῖσα αἵµατι
ἀδελφοκτόνῳ γῆ
χειρί· θεορρύτῳ δέ σου αἵµατι
εὐλογεῖται ῥαντισθεῖσα καὶ σκιρτῶσα βοᾷ· 5
Θρηνείτω Ἰουδαίων
ὁ ἀντίθεο̋ λαὸ̋ τὸ τόλµηµα
τῆ̋ ἀναιρέσεω̋
Χριστοῦ· τὰ δὲ ἔθνη εὐφραινέσθωσαν 10
καὶ κροτείτωσαν τὰ̋ χεῖρα̋ καὶ βοάτωσαν·
Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωµεν·
Ἰδοὺ ταῖ̋ Μυροφόροι̋

ἐξαστράπτων ἀνεβόα Ἄγγελο̋·
τῆ̋ ἀναστάσεω̋ 15
79
Χριστοῦ, δεῦτε ἴδετε τὰ σύµβολα,
τὰ̋ σινδόνα̋ καὶ τὸν τάφον καὶ βοήσατε·
…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
heirm. 6 Dan 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
1-3 Gen. 4, 11 καὶ νῦν ἐπικατάρατο̋ σὺ ἀπὸ τῆ̋ γῆ̋, ἣ ἔχανεν τὸ στόµα αὐτῆ̋
δέξασθαι τὸ αἷµα τοῦ ἀδελφοῦ σου ἐκ τῆ̋ χειρό̋ σου Matt. 23, 35 ὅπω̋ ἔλθῃ
ἐφ’ ὑµᾶ̋ πᾶν αἷµα δίκαιον ἐκχυννόµενον ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ ἀπὸ τοῦ αἵµατο̋ Ἅβελ τοῦ
δικαίου ἕω̋ τοῦ αἵµατο̋ Ζαχαρίου 10 Ps. 66, 5 εὐφρανθήτωσαν καὶ ἀγαλλιά-
σθωσαν ἔθνη 10-11 Ps. 46, 2 Πάντα τὰ ἔθνη, κροτήσατε χεῖρα̋, ἀλαλάξατε τῷ
θεῷ ἐν φωνῇ ἀγαλλιάσεω̋ cf. Cosm. Mel. Προεόρτια Φώτων ΜR III die Jan. 3
χεῖρα̋ µυστικῶ̋ νῦν κροτήσατε τὰ ἔθνη 13-16 Matt. 28, 1-6 ἄγγελο̋ γὰρ
κυρίου καταβὰ̋ ἐξ οὐρανοῦ… ἦν δὲ ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋ ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυµα
αὐτοῦ λευκὸν ὡ̋ χιὼν… δεῦτε ἴδετε τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο Marc. 16, 1-6 ἠγό-
ρασαν ἀρώµατα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτὸν… εἶδον νεανίσκον καθήµενον
ἐν τοῖ̋ δεξιοῖ̋ περιβεβληµένον στολὴν λευκὴν… ἴδε ὁ τόπο̋ ὅπου ἔθηκαν αὐτὸν
Luc. 24, 1-4 ἦλθον φέρουσαι ἃ ἠτοίµασαν ἀρώµατα… ἰδοὺ ἄνδρε̋ δύο ἐπέστη-
σαν αὐταῖ̋ ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ cf. Joh. 20, 11-12 6.12.18 cf. heirm. 6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 V Iv Le Lh ed. PaV 9 ; sec. trop. in K 3-4 γῆ / χειρί : χειρὶ/ γῆ V Le 5
εὐλογείτω Para
al. pr. trop. in Lb ined. Ἐν ξύλῳ προσηλώθη̋* ἑκουσίω̋ δι’ ἡµᾶ̋, µακρόθυµε,*
καὶ τοῦ προπάτορο̋* Ἀδὰµ τὸ χειρόγραφον διέρρηξα̋·* διὸ πάντε̋ σὺν αὐτῷ
ἀπαύστω̋ λέγοµεν·* Ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
7-12 cdd. ed. PaV 9 ; prim. trop. in K et tert. in Lb Le ; sec. trop. in Lb ed. HC 51
Ἐν µνήµατι ἐτέθη̋ ὁ σταυρὸν ὑπὲρ ἡµῶν…
13-18 Κ Le Lh ; sec. trop. in Le
al. trop. in V ed. MR I 18 Οἱ δούλοι τῷ ∆εσπότῃ…
al. trop. in Iv ined. Τῆ̋ κρείττονό̋ µοι µοίρα̋* µεταδοὺ̋ ὡ̋ µετασχὼν τῆ̋
χείρονο̋* ὅλον ἐθέωσα̋, Σωτήρ·* τὴν τεκοῦσαν δὲ ἐφύλαξα̋* παρθενίᾳ ὑπὲρ
λόγον ἀναµέλπουσαν·* Ὁ τῶν πατέρων Θεὸ̋ (εὐλογητὸ̋ εἶ).
80
quart. trop. in Lb ined. Τριὰ̋ ἐν µοναρχίᾳ* ὀρθοδόξω̋ τοῖ̋ πιστοῖ̋ λατρεύεται*
ἐξ ἀγεννήτου γὰρ* Θεοῦ γεννητὸ̋ Λόγο̋ ἀνάρχου Πατρὸ̋* καὶ Θεὸ̋ ἐκπορευ-
τὸν Πνεῦµα τὸ ἅγιον·* ὁ τῶν πατέρων Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
quint. trop. ad Lb ined. Χορό̋ σε θεηγόρων* κατοπτεύει ἀληθῶ̋, θεόνυµφε,* τῷ
θείῳ πνεύµατι* φαιδρῶ̋ προµηνύοντε̋ τὸν τόκον σου* καὶ σκιρτῶντε̋ τῷ ἐκ
σοῦ τεχθέντι κράζουσι·* ὁ τῶν πατέρων Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
ᾨδὴ ηʹ.
Θαύµατο̋ ὑπερφυοῦ̋ ἡ δροσοβόλο̋

ἐξεικόνισε κάµινο̋ τύπον·
οὐ γὰρ οὓ̋ ἐδέξατο
φλέγει νέου̋ ὡ̋ οὐδὲ πῦρ
τῆ̋ θεότητο̋ Παρθένου ἣν ὑπέδυ νηδύν· 5
διὸ ἀνυµνοῦντε̋ ἀναµέλψωµεν·
Eὐλογείτω ἡ κτίσι̋ πᾶσα τὸν Κύριον
καὶ ὑπερυψούτω
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
∆εῦτε, λαοί, προσκυνήσωµεν τὸν τόπον,

ἐν ᾧ ἔστησαν ἄχραντοι πόδε̋
καὶ ἐν ξύλῳ θεῖαι Χριστοῦ
παλάµαι ζωοποιοὶ
ἐξετάθησαν εἰ̋ πάντων σωτηρίαν βροτῶν 5
καὶ τάφον ζωῆ̋ κυκλοῦντε̋ µέλψωµεν·
Eὐλογείτω (ἡ κτίσι̋ πᾶσα τὸν Κύριον
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
Ἤλεγκται τῶν θεοκτόνων Ἰουδαίων 10

ἡ παράνοµο̋ συκοφαντία·
ὃν γὰρ πλάνον ἔφησαν,
ἐξηγέρθη ὡ̋ δυνατὸ̋
81
µυκτηρίσα̋ τῶν ἀνόµων τὰ σφραγίσµατα·
διὸ γεγηθότε̋ ἀναµέλψωµεν· 15
Eὐλογείτω (ἡ κτίσι̋ πᾶσα τὸν Κύριον
(Τριαδικόν) Τρισὶν ἐν ἁγιασµοῖ̋ θεολογοῦντε̋

τῆ̋ µιᾶ̋ κυριότητο̋ δόξαν, 20
Σεραφὶµ τὰ ἄχραντα
µετὰ δέου̋ δουλοπρεπῶ̋
τρισυπόστατον δοξάζουσι Θεότητα·
µεθ’ ὧν εὐσεβοῦντε̋ ἀναµέλψωµεν·
Eὐλογείτω (ἡ κτίσι̋ πᾶσα τὸν Κύριον 25
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 7-9 cf. Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου, τὸν κύριον
ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
1-2 Ps. 131, 7 προσκυνήσοµεν εἰ̋ τὸν τόπον, οὗ ἔστησαν οἱ πόδε̋ αὐτοῦ 12-13
Matt. 27, 63 κύριε, ἐµνήσθηµεν ὅτι ἐκεῖνο̋ ὁ πλάνο̋ εἶπεν ἔτι ζῶν· µετὰ τρεῖ̋
ἡµέρα̋ ἐγείροµαι cf. Gal. 6, 7 µὴ πλανᾶσθε, θεὸ̋ οὐ µυκτηρίζεται 19-24 cf.
Greg. Naz. In Theophania PG 36, 320, 28-31 Οὕτω µὲν οὖν τὰ Ἅγια τῶν ἁγίων,
ἃ καὶ τοῖ̋ σεραφὶµ συγκαλύπτεται, καὶ δοξάζεται τρισὶν ἁγιασµοῖ̋͵ εἰ̋ µίαν
συνιοῦσι κυριότητα καὶ θεότητα 7-9.16-18.25-27 cf. heirm. 7-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 168, EE n. 8, Cosmae Monachi 2 τύπον : τρόπον CPC 5
παρθένον ΕΕ νηδύν : ἁγνήν ΕΕ 9 αὐτὸν εἰ̋ CPC
1-18 cdd. ed. PaV 9 1 λαοί : πάντε̋ Lb τόπον : τύπον PaR 4 ζωοποιαὶ V Iv Lb
Lh Para PaV PaV ; non legitur in K καὶ ἐξετάθησαν Iv 6 ψάλλοµεν V Iv Lb 9
αὐτὸν εἰ̋ Iv 12 ἐξανέστη Lb Le 14 ἀφρόνων V Iv Lb σφραγίσµατα : φρυάγ-
µατα Lb 15 ἀναµέλπωµεν Iv Le
19-27 V Iv K Le Lh ed. PaV 9 19 θεολογοῦντα Para PaR 20 τῆ̋ : καὶ V Iv Lh
δόξῃ Para 21 ἄχραντα : ἅγια V µετὰ δέου̋ non trad. Iv 24 καὶ ἡµεῖ̋ add. post
82
ὧν K Lb Lh PaV εὐσεβῶ̋ Iv Κ PaV ἀναµέλπουσιν Iv : συναναµέλψωµεν Lh :
µέλψωµεν PaV ;
al. trop. in Lb ined. Θ(εοτοκίον) ∆όξῃ τῇ θεοπρεπεῖ καταυγασθέντε̋* κυριότητα
σέβοµεν µίαν·* τῷ τρισσῷ προσπλέκοντε̋ ὑπὲρ λόγον* ἁγιασµὸν καὶ τὴν σάρ-
κωσιν* τὴν ἐξ ἀχράντου ἁγνῆ̋* σὺν τοῖ̋ Σεραφὶµ ἐν πίστει µέλψωµεν·* Eὐλογεί-
τω ἡ κτίσι̋ (πᾶσα τὸν Κύριον* καὶ ὑπερυψούτω* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
ᾨδὴ θʹ.
Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον!

οὐρανὸν τὸ σπήλαιον,
θρόνον χερουβικὸν
τὴν Παρθένον, τὴν φάτνην χωρίον,
ἐν ᾧ ἀνεκλίθη ὁ ἀχώρητο̋ 5
Χριστὸ̋ ὁ Θεό̋, ὃν ἀνυµνοῦντε̋ µεγαλύνοµεν.
∆εδόξασται τῇ ἀπορρήτῳ δυνάµει σου

ὁ Σταυρό̋ σου, Κύριε·
σοῦ γὰρ τὸ ἀσθενὲ̋
ὑπὲρ δύναµιν πᾶσιν ἐδείχθη,
δι’ οὗ δυνατοὶ µέν καταβέβληνται 5
εἰ̋ γῆν καὶ πτωχοὶ πρὸ̋ οὐρανὸν ἀνακοµίζονται.
Νενέκρωται ὁ ἀµειδὴ̋ ἡµῶν θάνατο̋·

ἐκ νεκρῶν ἀνάστασιν
σὺ γὰρ ἐπιφανεὶ̋
τοῖ̋ ἐν ᾅδῃ, Χριστέ, ἐδωρήσω· 10
διὸ ὡ̋ ζωήν σε καὶ ἀνάστασιν
καὶ φῶ̋ ἐνυπόστατον ὑµνοῦντε̋ µεγαλύνοµεν.
(Τριαδικόν) Ἡ ἄναρχο̋ φύσι̋ καὶ ἀπεριόριστο̋

ἐν τρισὶ γνωρίζεται
µόναι̋, θεαρχικαῖ̋ 15
83
ὑποστάσεσι· µία Θεότη̋,
Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ θείῳ Πνεύµατι,
ἐφ’ ᾗ ὁ θεόφρων βασιλεὺ̋ πεποιθὼ̋ σώζεται.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 2-3 cf. Cosm. Mel. ΜR III die Febr. 2 Στιχηρ. Ἰδιόµ. αὕτη γὰρ θρόνο̋
χερουβικὸ̋ ἀνεδείχθη
3-4 1Cor. 1, 25 καὶ τὸ ἀσθενὲ̋ τοῦ Θεοῦ ἰσχυρότερον τῶν ἀνθρώπων 5-6 cf.
Luc. 1, 52-53 καθεῖλεν δυνάστα̋ ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσεν ταπεινού̋, πεινῶντα̋
ἐνέπλησεν ἀγαθῶν καὶ πλουτοῦντα̋ ἐξαπέστειλεν κενοὺ̋ 11 Joh. 11, 25 Ἐγώ
εἰµι ἡ ἀνάστασι̋ καὶ ἡ ζωὴ 13 cf. heirm. 6 18 Ps. 32, 16 Οὐ σῴζεται βασιλεὺ̋
διὰ πολλὴν δύναµιν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 168, EE n. 8, Cosmae Monachi al. heirm. in V Ἀπόρρητον τὸ τῆ̋
Παρθένου µυστήριον! ὃν γὰρ οὐκ ἐχώρησεν… ed. EE n. 8
1-6 cdd. ed. PaV 10 ; sec. trop. in Lb 5 δυνατοὶ om. Le 7 : πρὸ̋ οὐράνιον ἀνα-
καινίζονται Ιv
prim. trop. in Lb et tert. in Le Ἀπόρρητον τὸ τῆ̋ Παρθένου µυστήριον! ὃν γὰρ
οὐκ ἐχώρησεν… ed. EE n. 8
7-13 cdd. ed. PaV 10 10 ᾅδου Κ Lb Χριστέ : πιστοῖ̋ PaR 11 σε : τε Iv 12 τὸ
add. post φῶ̋ Lb Le Lh 13 ἀνυµνοῦντε̋ Le
14-18 V Lh ed. PaV 10 17 : PaV : Πατρί, Υἱῷ τε καὶ Πνεύµατι Para PaR : Υἱῷ τε
καὶ Πνεύµατι OA∆ V Lh 18 ὁ θεόφρων : βασιλεὺ̋ PaV
quint. trop. in Lb et tert. in Iv K ed. PaV 28 Ἀπόρρητον τὸ τῆ̋ Παρθένου
µυστήριον· οὐρανὸ̋ γὰρ…
84
CΑΝΟΝ ΙΙ
Το κείµενο του κανόνα αυτού µε την ακροστιχίδα «∆εύτερο̋ Ὕµνο̋

Κοσµᾶ Ἁγιοπολίτου» έχει δηµοσιευτεί από τον Σ. Ευστρατιάδη στο άρθρο του
«Κοσµᾶ̋ Ἱεροσολυµίτη̋ ο ποιητή̋, ἐπίσκοπο̋ Μἀουµᾶ»250 σύµφωνα µε τον
κώδικα Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Β 6 (Lb). Εσφαλµένα στο άρθρο251 αναφέρεται και ο
κώδικα̋ Lc, πληροφορία που ισχύει για τον κανόνα ΙΙΙ.
Την αρχή του κανόνα µαζί µε το όνοµα του υµνογράφου Κοσµά του
χειρογράφου Da αναφέρει ο Getov252, ενώ στο χειρόγραφο De ο κανόνα̋
παραδίδεται ανώνυµα253. Στο χειρόγραφο Cs o τίτλο̋ είναι σβησµένο̋.
Ο κανόνα̋ εντοπίσθηκε κατά τη διάρκεια τη̋ έρευνά̋ µου σε δύο ακόµη
χειρόγραφα του Αγίου Όρου̋ (Iv/Le). Στο χειρόγραφο Iv τα τροπάρια τη̋ ε´
ωδή̋ διαφέρουν. Το αρχικό όµω̋ γράµµα των τροπαρίων είναι ίδιο και έτσι
δεν αλλοιώνεται η ακροστιχίδα.
Τα χειρόγραφα Cs, Da, De, Le διασώζουν διαφορετική παράδοση ω̋
προ̋ το κείµενο, όχι µόνο σε σχέση µε τα χειρόγραφα Lb και Iv αλλά και µετα-
ξύ του̋. Ακολουθούν την ακροστιχίδα µέχρι και την δ´ ωδή. Για το λόγο αυτό
το κείµενο από την ε´ ωδή και µετά εκδίδεται σε τρει̋ εκδοχέ̋. Η πρώτη βασί-
ζεται στα χειρόγραφα Iv και Lb, η δεύτερη στα χειρόγραφα Cs, Da, De, Le. Στα
χειρόγραφα Da και De παραλείπονται τα περισσότερα θεοτοκία. Για τι̋ ωδέ̋
ζ´, η´ και θ´ παρατίθεται και τρίτη εκδοχή του κειµένου µε βάση µόνο το χειρό-
γραφο Cs. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η δοµή του κειµένου αυτού του κώδικα.
Από την α´ µέχρι και την δ´ ωδή ακολουθεί την ακροστιχίδα του Lb. Για τι̋
ωδέ̋ ε´ και στ´ παραδίδει το κείµενο των χειρογράφων Da, De και Le, ενώ για
τι̋ τρει̋ τελευταίε̋ ωδέ̋ παραδίδει µε κάποιε̋ ελλείψει̋ το κείµενο του κανόνα
σε ήχο β´ του όρθρου τη̋ Κυριακή̋ του Ιωάννου του ∆αµασκηνού, γεγονό̋ το
οποίο καταδεικνύει τη σύγχυση που υπάρχει ω̋ προ̋ την πατρότητα µεταξύ
των κειµένων του Ιωάννη και του Κοσµά.
250
ΝΣ 28 (1933) 257-262.
251
ό.π. 257.
252
GETOV 262-267.
253
ό.π. 438.
85
Ο κανόνα̋ αυτό̋ θεωρείται γνήσιο̋ από το Θ. ∆ετοράκη254 και παρου-
σιάζει αρκετά από τα βασικά στοιχεία τη̋ τεχνική̋ και του ύφου̋ του ποιητή.
Αποτελείται από οκτώ ωδέ̋. Η ακροστιχίδα «∆εύτερο̋ ὕµνο̋ Κοσµᾶ
Ἁγιοπολίτου» περιλαµβάνει και του̋ ειρµού̋255. Η α´ ωδή περιλαµβάνει τρία
τροπάρια256, εκ των οποίων το τρίτο είναι θεοτοκίο και περιέχει εφύµνιο (ὅτι
δεδόξασται). Η γ´ ωδή αποτελείται από τρία τροπάρια, έχει εφύµνιο (Οὐκ
ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν* καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋ πλήν σου, Κύριε) και
θεοτοκίο. Ο Θ. ∆ετοράκη̋ στη θέση του ειρµού Ἐν πέτρᾳ µε τῆ̋ πίστεω̋
στερεώσα̋… αναφέρει τον ειρµό Στερέωσον ἡµᾶ̋ ἐν σοί, Κύριε…257. Η δ´ ωδή
περιλαµβάνει τέσσερα τροπάρια χωρί̋ εφύµνιο και το τελευταίο είναι θεοτο-
κίο. Η ε´ ωδή περιέχει τρία τροπάρια χωρί̋ εφύµνιο και το τελευταίο είναι θεο-
τοκίο. Η στ´ ωδή περιέχει δύο τροπάρια χωρί̋ εφύµνιο, το τελευταίο είναι θεο-
τοκίο. Η ζ´ ωδή περιέχει τρία τροπάρια, το τελευταίο είναι τριαδικό και περι-
έχει εφύµνιο (ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν Θεό̋, εὐλογητὸ̋ εἶ). Η η´ ωδή περιέχει δύο
τροπάρια, το δεύτερο είναι θεοτοκίο και σχηµατίζεται εφύµνιο (Ὑµνεῖτε τὰ
ἔργα Κυρίου τὸν Κύριον). Η θ´ ωδή περιέχει δύο τροπάρια µε εφύµνιο (µεγα-
λύνοµεν), χωρί̋ θεοτοκίο.
Η ύπαρξη ακροστιχίδα̋, η απουσία τη̋ β´ ωδή̋, η χρήση εφυµνίου, ο
µικρό̋ και άνισο̋ αριθµό̋ τροπαρίων στι̋ ωδέ̋ θεωρούνται χαρακτηριστικά
στοιχεία τη̋ ποίηση̋ του Κοσµά258. Η ύπαρξη όµω̋ θεοτοκίων, όχι µόνο σε
αυτόν τον κανόνα (σε 5 ωδέ̋ και παραδόξω̋ όχι στην θ´) αλλά και σε αρκετού̋
άλλου̋ του ίδιου συγγραφέα στην Παρακλητική, έρχεται σε αντίθεση µε τη
θέση ότι τα θεοτοκία απουσιάζουν από την ποίηση του Κοσµά259.
254
255
ὅ.π. 121 «τοῦτο σηµαίνει ὅτι η σύνθεση τῆ̋ ἀκροστιχίδα̋ προηγήθηκε καὶ ἀπὸ τὴ σύνθεση
τῶν εἱρµῶν».
256
Στην αρίθµηση δεν περιλαµβάνεται ο ειρµό̋.
257
258
ὅ.π. 119, 122, 126, 128.
259
ὅ.π. 128 , ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΕΡΑΜΕΩΣ, Ἀνέκδοτον ᾆσµα, 525-526.
86
ζ΄(a)/ η΄ (a)/ θ΄(a)/
ε΄(a)/ στ΄(a)/
Ωδέ̋ α΄ β΄ γ΄ δ΄ ζ´(b)/ η´ (b)/ θ´(b)/
ε´ (b) στ´(b)
ζ´ (c) η´(c) θ´(c)
2+τριαδ./ 2 2
αρ. 2+θεοτ. 1+θεοτ.
2+θεοτ. - 2+θεοτ. 3+θεοτ. 2+θεοτ. / 2+θεοτ. 2+θεοτ.
τροπ. 2+θεοτ. 2+θεοτ.
2+ τριαδ. 2+θεοτ. 2+θεοτ.
+ + +
- -
εφύµν. + - + - + + +
+ +
+ + +
CANON II
Cs ff. 7r-10r
Da ff. 23v-26r
De ff. 32v-35r
Iv ff. 18r-24r
Lb ff. 34r-38r
Le ff. 347r–348v
Κανὼν ἀναστάσιµο̋ φέρων ἀκροστιχίδα τήνδε: ∆εύτερο̋ Ὕµνο̋ Κοσµᾶ

Ἁγιοπολίτου. Ἦχο̋ βʹ.
ᾨδὴ αʹ.
∆εῦτε, λαοί,
ᾄσωµεν ᾆσµα Χριστῷ τῷ Θεῷ,
τῷ διελόντι θάλασσαν
καὶ ὁδηγήσαντι
τὸν λαόν, ὃν ἀνῆκε 5
δουλεία̋ Αἰγυπτίων·
Ἐπὶ σταυροῦ
87
ἀναρτηθεὶ̋ ἑκουσίω̋, Χριστέ,
τὸν ὀλετῆρα ὤλεσα̋
καὶ ἐθριάµβευσα̋
τὸν πολύµορφον ὄφιν 5
βροτοὺ̋ ἀνακαινίζων·
Ὑπαγορεύων
Μυροφόροι̋ χαρὰν ὁ Σωτήρ,
τοῖ̋ µαθηταῖ̋ µου, ἔλεγεν, 10
νῦν ἀπαγγείλατε
τῆ̋ ἐµῆ̋ δυναστεία̋
τὰ σύµβολα τῆ̋ νίκη̋·
Θ(εοτοκίον) Τί̋ ἐξειπεῖν 15

σοῦ κατ’ ἀξίαν δυνήσεται
τὴν ὑπὲρ λόγον σύλληψιν;
Θεὸν γὰρ τέτοκα̋
ἐν σαρκί, Παναγία,
ἡµῖν ἐπιφανέντα 20
σωτῆρα πάντων ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2 Exod. 15, 1ᾌσωµεν τῷ κυρίῳ 7 Εxod. 15, 1 ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
1-6 cf. Greg. Naz. In laudem Cypriani PG 35, 1173, 37-41 τοῦ πρώτου µάρτυρο̋
ἐπὶ τὸν σταυρὸν ἀνελθόντο̋, κἀµὲ συναγαγόντο̋, ἵνα προσηλώσῃ τὴν ἐµὴν
ἁµαρτίαν, καὶ τὸν ὄφιν θριαµβεύσῃ, καὶ τὸ ξύλον ἁγιάσῃ, καὶ τὴν ἡδονὴν νική-
σῃ, καὶ τὸν Ἀδὰµ ἀνασώσῃ, καὶ τὴν εἰκόνα πεσοῦσαν ἀνακαλέσηται 8-13
Matt. 28, 9-10 καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦ̋ ὑπήντησεν αὐταῖ̋ λέγων· χαίρετε… ὑπάγετε
ἀπαγγείλατε τοῖ̋ ἀδελφοῖ̋ µου ἵνα ἀπέλθωσιν εἰ̋ Γαλιλαίαν, κἀκεῖ µε ὄψονται
Joh. 20, 17 πορεύου δὲ πρὸ̋ τοὺ̋ ἀδελφού̋ µου καὶ εἰπὲ αὐτοῖ̋· ἀναβαίνω πρὸ̋
τὸν πατέρα µου καὶ πατέρα ὑµῶν καὶ θεόν µου καὶ θεὸν ὑµῶν 18-21 Luc. 2, 11
88
ὅτι ἐτέχθη ὑµῖν σήµερον σωτὴρ 20-21 2Τim. 1, 10 φανερωθεῖσαν δὲ νῦν διὰ τῆ̋
ἐπιφανεία̋ τοῦ σωτῆρο̋ ἡµῶν χριστοῦ Ἰησοῦ 7.14 cf. heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Iv Lb ΝΣ 28 (1933) 257-262 ; tit. non legitur in Le ; ἕτερο̋ trad. Da Iv Lb ;
σταυρο- trad. Da Iv ; acr. non trad. Da Le ; Κο(σµᾶ Μοναχοῦ) Da ; nomen
hymnographi deest in De
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi 6 Αὐγυπτία̋ Da
1-14 cdd. ΝΣ 4 ἐθανάτωσα̋ De 6 ἀνακαινίσα̋ Cs Iv Le 7 ὡ̋ παντοδύναµο̋
De Le δεδόξασαι ΝΣ 8 Πληροφορῶν ταῖ̋ De 9 Μυροφόροι Iv Σωτὴρ ἡµῶν
Iv 10 ἔλεγε̋ Ιv Lb ΝΣ µου ἔλεγεν : προέλεγεν De 11 νῦν non trad. Iv 12
ἐξουσία̋ De
15-21 Cs Da Iv Lb Le ΝΣ ; non trad. De ; id. theot. in MR III 13 die Jan. 1 16
δυνήσηται Cs Iv
ᾨδὴ γʹ.
Ἐν πέτρᾳ µε τῆ̋ πίστεω̋ στερεώσα̋

ἐπλάτυνα̋ τὸ στόµα µου ἐπ’ ἐχθρού̋ µου·
εὐφράνθη γὰρ τὸ πνεῦµά µου ἐν τῷ ψάλλειν·
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν
καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋ πλήν σου, Κύριε. 5
Ῥεῖθρόν µοι ἐπαφῆκα̋ ὁµοῦ καὶ αἷµα

πηγῆ̋ ἐξ ἀθανάτου πλευρᾶ̋ σου θεία̋,
ἐπότισα̋ καὶ εὔφρανά̋ µε καὶ ψάλλω·
Ὅλον µε ἀνωρθώσω τὸν πεπτωκότα

καὶ ἦρά̋ µε ἐπ’ ὤµων τὸν πλανηθέντα,
ἀνέστησα̋ καὶ ὕψωσά̋ µε καὶ ψάλλω·
89
Θ(εοτοκίον) Σὺ µόνη παρὰ πάντα̋ τοὺ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋
µεγάλων ἠξιώθη̋ καὶ ὑπὲρ φύσιν·
Θεὸν γὰρ τὸν ἀχώρητον πάσῃ κτίσει
ἐν µήτρᾳ ἤνεγκα̋ καὶ ἐσωµάτωσα̋·
ὅθεν Θεοτόκον σε πάντε̋ σέβοµεν. 15
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 1-5 1Regn 2, 1-2 Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν Κυρίῳ, ὑψώθη κέρα̋ µου
ἐν θεῷ µου· ἐπλατύνθη ἐπ’ ἐχθρού̋ µου τὸ στόµα µου, εὐφράνθην ἐν σωτηρίῳ
σου. Ὅτι οὐκ ἔστιν ἅγιο̋, ὡ̋ ὁ Κύριο̋, καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋, ὡ̋ ὁ θεὸ̋ ἡµῶν,
καὶ οὐκ ἅγιο̋ πλήν σου.
1-2 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ
ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ cf. 1Joh. 5, 6 οὗτό̋ ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι’ ὕδατο̋ καὶ
αἵµατο̋, Ἰησοῦ̋ Χριστό̋, οὐκ ἐν τῷ ὕδατι καὶ ἐν τῷ αἵµατι 2 cf. od. ζ´, 2 3 cf.
heirm. 3 7 Luc. 15, 5 καὶ εὑρὼν ἐπιτίθησιν ἐπὶ τοὺ̋ ὤµου̋ αὐτοῦ χαίρων cf.
can. I, od. γ´, 1-2 4-5.9-10 cf. heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi 2 µου1 om. Lb 3 γὰρ : µου Iv µου non trad.
Iv
1-10 cdd. ΝΣ 1 Ῥεῖθρον : Ὕδωρ Le µοι non trad. Da : µοῦ De 2 ἐξ : τῆ̋ Le :
ἀπ’ Cs Iv ἀθανάτου : ἀκηράτου Da 3 ηὔφρανά̋ Le µε καὶ : ὅθεν Da Ιv Le 6
ἀνώρθωσα̋ Da 7 ἄρα̋ Da 8 ὕψωσα̋ : ἔσωσα̋ Da : εὔφρανά̋ De µε καὶ Cs De
: ὅθεν cett.
11-15 Cs Da Iv Lb Le ΝΣ : non trad. De 11 αἰώνων Lb ΝΣ 13 Θεοῦ Da γὰρ
non trad. Lb 15 πάντε̋ : πίστει Cs Da Le fort.r. σέβωµεν Cs
ᾨδὴ δʹ.
Ὑµνῶ σε· ἀκοὴν γάρ, Κύριε,

εἰσακήκοα καὶ ἐξέστην·
ἕω̋ ἐµοῦ ἥκει̋ γὰρ
ἐµὲ ζητῶν τὸν πλανηθέντα·
90
διὸ τὴν πολλήν σου συγκατάβασιν 5
τὴν εἰ̋ ἐµὲ δοξάζω, πολυέλεε.
Μονώτατο̋ ὡ̋ ληνόν, Κύριε,

κατεπάτησα̋ τοὺ̋ ἐχθρού̋ σου·
βιαίαν γὰρ βλέπων σε
στολὴν φοροῦντα µετ’ ἰσχύο̋
ἐχθρὸ̋ ὁ πανώλη̋ µὲν κατέπεσεν, 5
ὁ πεπτωκὼ̋ Ἀδὰµ δὲ ἐπανώρθωται.
Νῦν ἥκει, ὁ προπάτωρ ἔφησεν,

ὁ ἐξάγων πεπεδηµένου̋·
ἐκδίκησιν οὗτο̋ γὰρ
ὡ̋ θώρακα νῦν ἠµφιέσθη, 10
ἐµὲ παγγενῆ ὅπω̋ ἐξέληται
τοῦ πανωδύνου ᾅδου τὸν αἰχµάλωτον.
Ὁµοῦ µὲν τοῖ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋, ἔφησα̋,

τῶν δεσµῶν ἐλευθερώθητε·
ἰσχύ̓ γὰρ ἔθλασα 15
βραχίονα τοῦ ἐναντίου·
διὸ τὸν σωτῆρά µε ἐπίγνωτε
θεοπρεπῶ̋ τὸν ᾅδην καταλύσαντα.
Θ(εοτοκίον) Σὺ µόνη, Θεοτόκε, πέφυκα̋

πάση̋ κτίσεω̋ ὑπερτέρα· 20
τὸν κτίστην γὰρ τέτοκα̋
καὶ τοῦτον φέρει̋ σαῖ̋ ἀγκάλαι̋·
διὸ τοὺ̋ τιµῶντά̋ σε περίσωζε,
εὐλογηµένη Mήτηρ, Ἀειπάρθενε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Hab. 3, 2 Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην, κατενόησα
τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην
91
1-2 Apoc. 14, 19-20 καὶ ἔβαλεν εἰ̋ τὴν ληνὸν τοῦ θυµοῦ τοῦ θεοῦ τὸν µέγαν.
Kαὶ ἐπατήθη ἡ ληνὸ̋ ἔξωθεν τῆ̋ πόλεω̋ καὶ ἐξῆλθεν αἷµα ἐκ τῆ̋ ληνοῦ cf. Ioel
4, 13 ἐξαποστείλατε δρέπανα, ὅτι παρέστηκεν τρύγητο̋· εἰσπορεύεσθε πατεῖτε,
διότι πλήρη̋ ἡ ληνὸ̋ 6 vid. οd. γʹ, 6 1-6 Ιs. 63, 1-3 Tί̋ οὗτο̋ ὁ παραγινόµενο̋
ἐξ Ἐδώµ, ἐρύθηµα ἱµατίων ἐκ Βοσόρ, οὕτω̋ ὡραῖο̋ ἐν στολῇ βίᾳ µετὰ ἰσχύο̋; …
διὰ τί σου ἐρυθρὰ τὰ ἱµάτια καὶ τὰ ἐνδύµατά σου ὡ̋ ἀπὸ πατητοῦ ληνοῦ; …καὶ
κατεπάτησα αὐτοὺ̋ ἐν θυµῷ καὶ κατέθλασα αὐτοὺ̋ ὡ̋ γῆν καὶ κατήγαγον τὸ
αἷµα αὐτῶν εἰ̋ γῆν 7-8 Ps. 67, 7 ἐξάγων πεπεδηµένου̋ ἐν ἀνδρείᾳ 9-10 cf. Is.
59, 17 καὶ ἐνεδύσατο δικαιοσύνην ὡ̋ θώρακα… καὶ περιεβάλετο ἱµάτιον δικαι-
οσύνη̋ 11-12 Gal. 1, 4 ὅπω̋ ἐξέληται ἡµᾶ̋ ἐκ τοῦ αἰῶνο̋ τοῦ ἐνεστῶτο̋ πονη-
ροῦ 15-16 Ez. 30, 21-25 τοὺ̋ βραχίονα̋ Φαραὼ βασιλέω̋ Αἰγύπτου συνέτρι-
ψα… καὶ συντρίψω τοὺ̋ βραχίονα̋ αὐτοῦ τοὺ̋ ἰσχυροὺ̋… καὶ γνώσονται ὅτι
ἐγὼ εἰµὶ Κύριο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi 3 ἥκει Da 6 πολυέλεε : ἐπανόρθωσιν Da Iv
1-12 cdd. ΝΣ 3 βλέπον Cs βλέπων σε : βλέποντε̋ De 4 φοροῦντα : φοροῦντα̋
σε De µετ’ Ιv Le : µε τῆ̋ Lb ΝΣ 5 ἐχθρὸ̋ om. ΝΣ µὲν : µε De 6 πεπτωκὸ̋ Cs
Da De δὲ ἐπανώρθωται : διεξανίσταται (sic) De 7 ἔφησεν : ἔλεγεν Lb 8 ὁ non
trad. De 9 γὰρ non trad. De 10 νῦν non trad. De 11 ἐξέληται : λυτρώσηται De
13-18 Cs Iv Lb Le NΣ ; non trad. Da De 14 ἠλευθερώθητε Iv : ἐλευθερωθῆτε Cs
fort.r. 15 ἔθλασα̋ Iv Le 17 ἐπέγνωτε Iv Lb Le
19-24 Cs Iv Lb ΝΣ ; non trad. De Le 19 Θεοτόκε : παρ’ ἁπάντων Iv πέφηνα̋ Lb
20 κτίσεω̋ non trad. Da τιµιωτέρα Iv 22 σαῖ̋ : ἐν Da 24 Mῆτερ Lb
ᾨδὴ εʹ (a).
Κύριε, ὁ Θεό̋ µου,

ἐν θλίψει ἐµνήσθην σου·
κτῆσαί µε εἰ̋ περιποίησιν·
ἐν τῷ ἐκθλίβειν τὸν ἐχθρὸν
σκυθρωπάζων πορεύοµαι· 5
ἐξαπόστειλον τὸ φῶ̋ σου
καὶ ῥῦσαί µε τῇ εὐσπλαχνίᾳ σου
92
καὶ κατάπεµψόν µοι τὰ ἐλέη σου.
Ὅτε τοῦ πρωτοπλάστου

τὸ γένο̋ ηὐδόκησα̋
ῥύσασθαι τοῦ παραπτώµατο̋,
οὐκ ἀπηξίωσα̋, Χριστέ,
τοῦ γενέσθαι σε ἄνθρωπον 5
καὶ παγῆναι ἐπὶ ξύλου
καὶ σῶσαί µε τῇ εὐσπλαγχνίᾳ σου
ἐκ χειρὸ̋ θανάτου τῇ δυνάµει σου.
Σὺ τὸ πεπλανηµένον
ἐπ’ ὤµων ἀράµενο̋ 10
πρόβατον, Χριστέ, διέσωσα̋·
ἀναζητήσα̋ γὰρ αὐτὸ
ἐν τῷ ᾅδῃ κρατούµενον
τῇ ἐκ τάφου σου ἐγέρσει
συνήγειρα̋ τῇ δυναστείᾳ σου 15
καὶ ζωῆ̋ ἀλήκτου κατηξίωσα̋.
Θ(εοτοκίον) Μόνην σε µετὰ τόκον

ἡ κτίσι̋ τεθέαται,
Ἄχραντε, θεογεννήτριαν·
ἀκαταλήπτω̋ γὰρ Θεὸν 20
ἐν γαστρί σου συνέλαβε̋
σαρκωθέντα εὐσπλαγχνίᾳ
καὶ λύσαντα τοῦ ἁµαρτήµατο̋
γυναικείου γένου̋ τὸ κατάκριµα.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 1-2 Is. 26, 16 κύριε, ἐν θλίψει ἐµνήσθην σου 3 Is. 26, 13 κύριε ὁ θεὸ̋
ἡµῶν, κτῆσαι ἡµᾶ̋ 4-6 Ps. 42, 2-3 καὶ ἵνα τι σκυθρωπάζων πορεύοµαι ἐν τῷ
ἐκθλίβειν τὸν ἐχθρόν µου; ἐξαπόστειλον τὸ φῶ̋ σου καὶ τὴν ἀληθείαν σου
93
6 cf. od. α´, 1-2 7-8 Dan. 3, 88 ὅτι ἐξείλετο ἡµᾶ̋ ἐξ ᾅδου καὶ ἔσωσεν ἡµᾶ̋ ἐκ
χειρὸ̋ θανάτου 9-11 cf. od. γʹ, 7-8 12-13 cf. Ps. 48, 15 ὡ̋ πρόβατα ἐν ᾅδῃ
ἔθεντο, θάνατο̋ ποιµαίνει αὐτοὺ̋ Ez. 34, 16 Τὸ ἀπολωλὸ̋ ζητήσω καὶ τὸ
πλανώµενον ἐπιστρέψω 16 cf. Greg. Naz. Carmina quae spectant ad alios PG 37,
1512 καὶ ζωῆ̋ καθαρῆ̋ τε καὶ ἀλήκτοιο τύχοιµι 20-21 Is. 7, 14 ἰδοὺ ἡ παρθένο̋
ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν Matt. 1, 18 εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα ἐκ πνεύµα-
το̋ ἁγίου 23-24 cf. Cosm. Mel. Καν. Θεοφ. CPC 170 λῦσαι τὸ κατάκριµα ἥκει
cf. Greg. Naz. Ep. Theologicae 101, 51 SC ἵνα λύσῃ τὸ κατάκριµα τῆ̋ ἁµαρτία̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi al. heirm. in Iv Κτῆσαι ἡµᾶ̋, Κύριε… ΕΕ n.
51, Cosmae Monachi 4 τὸν : γὰρ Lb 8 τὰ ἐλέη : τὴν εἰρήνην Lb fort. r.
1-24 Lb ΝΣ 2 εὐδόκησα̋ ΝΣ
al. trop. in Iv ined. (a) Ὅπω̋ ἡµᾶ̋, Κύριε,* τοὺ̋ ἐκ τῆ̋ ἁµαρτία̋ νεκρωθέντα̋
ἐγείρει̋,* ὑπέµεινα̋ σταυρὸν* καὶ ἐλογίσθη̋ µετὰ ἀνόµων,* ὁ µόνο̋ λυτρωτὴ̋*
καὶ φωταγωγὸ̋ τῶν ψυχῶν ἡµῶν. (b) Σὲ κατιδών, Κύριε,* ὁ πανώλεθρο̋ ᾅδη̋
θἐκῇ δυναστείᾳ,* ὃν εἶχεν ὡ̋ θνητόν,* ἐξαναστάντα οὕτω̋ (οὗτο̋ cd.) ἔφη·*
ὑπάρχει ὁ Ἀδάµ,* ἐµὸν ὀλετῆρα προήγγειλε. (c) Μήτηρ Θεοῦ ἄφθορε,* Παρθένε
παναγία, ἡ τὸν κτίστην ὡ̋ βρέφο̋* ὠλέναι̋ ἐν ἁγναῖ̋ ἐπηρµένη* σαρκοφόρον
Θεὸν* ὑπὲρ ἡµῶν αὐτὸν* ἐκδυσώπει, πάναγνε.
ᾨδὴ ε´ (b).
Ὁ τοῦ φωτὸ̋ χορηγὸ̋

καὶ τῶν αἰώνων ποιητὴ̋ Κύριο̋
ἐν τῷ φωτὶ σῶν προσταγµάτων
ὁδήγησον ἡµᾶ̋·
Ἐκτό̋ σου γὰρ ἄλλον 5
Θεὸν οὐ γινώσκοµεν.
Σὺ τὴν ἐν σκότει δραχµὴν

ἀναζητήσα̋ καὶ εὑρών, Κύριε,
ἐν τῷ σταυρῷ ἀνάψα̋ τὴν σάρκα
ἀνέτειλα̋ ζωήν·
94
διό σου ὑµνοῦµεν, 5
Χριστέ, τὰ παθήµατα.
Σὺ τῇ ἐγέρσει χαίρων
τοῦ πεπτωκότο̋ συγκαλεῖ̋, Κύριε,
τὰ̋ προσφιλεῖ̋ δυνάµει̋ σου λέγων·
συγχάρητέ µοι νῦν· 10
διό σου ὑµνοῦµεν,
Χριστέ, τὴν ἀνάστασιν.
Σοὶ τῇ τεκούσῃ Χριστόν,

τὸν τοῦ παντὸ̋ δηµιουργὸν κράζοµεν·
Χαῖρε, ἁγνή· Χαῖρε, ἡ τὸ φῶ̋ 15
ἀνατείλασα ἡµῖν·
Χαῖρε, ἡ χωρήσασα
Θεὸν τὸν ἀχώρητον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Is. 26, 9 διότι φῶ̋ τὰ προστάγµατά σου ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ 5-6 Is. 26, 13 κύριε,
ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν
1-2 Luc. 15, 8 …ἐὰν ἀπολέσῃ δραχµὴν µίαν… ζητεῖ ἐπιµελῶ̋ ἕω̋ οὗ εὕρῃ; 10
Luc. 15, 9 συγχάρητέ µοι 11-12 cf. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi
1-12 Cs Da Le ined. 6 τὰ παθήµατα : τὴν ἀνάστασιν Da 8 τοὺ̋ πεπτωκότα̋ Da
9 δυνάµει̋ σου λέγων : καὶ θεία̋ δυνάµει̋ Cs σου λέγων : Οἰκτίρµων Le 10
συγχάρητε λέγων Cs Le
13-18 Cs Da Le ed. MR V 212 die Jun. 1
al. heirm. in De Ὁ φωτισµὸ̋ τῶν ἐν σκότει… ΕΕ n. 46, Johannis Monachi ; al.
trop. in De ined. (a) Ὁ τὴν θνητὴν* καὶ φθαρτήν µου οὐσίαν* ἀνακαινίσα̋* τὴν
πρὶν ἐφθαρµένην τῇ διανοίᾳ* φύσιν, αὐτόπτα* βασιλεῦ (βασιλεὺ̋ cod.) τῶν
ἀπάντων,* ἀγίασον µου τῷ σῷ θελήµατι* ὄµµατα, καρδία̋* καὶ νοῦν ὡ̋
φιλάνθρωπο̋. (b) Ὁ τῷ Πατρὶ* τὸ (τῷ cod.) οἰκεῖον σου Πνεῦµα* κατ’
ἐξουσίαν* τῶν ἀπελπισµένων, Χριστέ Σωτήρ µου,* κατ’ εὐδοκίαν* παραθέ-
95
µενο̋, Λόγε,* εὔφρανόν µε τῇ ἀναστάσει σου·* Ἄλλον γὰρ ἐκτό̋ σου* Θεὸν οὐκ
ἐπίσταµαι.
ᾨδὴ στʹ(a).
Ἄβυσσό̋ µε πολλὴ ἁµαρτηµάτων κυκλοῖ

καὶ βοῶ σοι τὸν προφήτην ἐκµιµούµενο̋·
ἐκ φθορᾶ̋, Κύριε, ἀνάγαγέ µε.
ᾍδη̋ τῇ σῇ κατήργηται δυνάµει, Χριστέ,

γηγενεῖ̋ δὲ τῶν κευθµώνων ἐλυτρώθηµεν·
ἀναστὰ̋ πᾶσι γὰρ ζωὴν παρέσχε̋.
Θ(εοτοκίον) Γόνο̋ ἐκ σοῦ προῆλθε, Θεοτόκε, ὁ σὲ

Πλαστουργήσα̋, τῶν αἰώνων ἀρχαιότερο̋, 5
ὃν ἀεὶ πρέσβευε ὑπὲρ τοῦ κόσµου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 6 ἄβυσσο̋ ἐκυκλωσέν µε ἐσχάτη 3 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ
ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
1-2 cf. Pr. 2, 18 ἔθετο γὰρ παρὰ τῷ θανάτῳ τὸν οἶκον αὐτῆ̋ καὶ παρὰ τῷ ᾅδῃ
µετὰ τῶν γηγενῶν τοὺ̋ ἄξονα̋ αὐτῆ̋ 5 cf. Basil. Scr. Eccl. Sermones lxi PG 85,
445, 34 παιδίον τῶν αἰώνων ἀρχαιότερο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Iv Lb ΝΣ 2 δὲ τῶν κευθµώνων : τῶν τοῦ ᾅδου Iv
ᾨδὴ στ´ (b).
Πρὸ̋ Κύριον ἐκ κήτου̋

ὁ Ἰωνᾶ̋ ἐβόησε·
σύ µε ἀνάγαγε
ἐκ πυθµένο̋ ᾅδου, ∆έσποτα,
ἵνα ὡ̋ λυτρωτῇ 5
96
ἐν φωνῇ αἰνέσεω̋
ἀληθεία̋ τε πνεύµατι θύσω σοι.
Ἐδέξατο παλάµαι̋
τοὺ̋ ἥλου̋ τῆ̋ σταυρώσεω̋
καὶ τὴν τοῦ ὄφεω̋
κεφαλὴν τὴν ὑπερήφανον
Χριστὸ̋ ὡ̋ κραταιὸ̋ 5
τῷ καλάµῳ ἔθλασεν,
Ἰησοῦ̋ ὁ Θεό̋ µου καὶ Κύριο̋.
Ῥανάτωσαν εὐφροσύνην
ὡ̋ ὄρη οἱ ἄγγελοι
καὶ τὴν ἀνάστασιν 10
Χριστοῦ εὐαγγελιζέσθωσαν
τιµίαι̋ γυναιξίν·
καὶ αὐτὸ̋ τό «χαίρετε»
Ἰησοῦ̋ προσφωνείτω ὁ Κύριο̋.
Λιµένα σε, Θεοµῆτορ, 15

καὶ τεῖχο̋ ἀκράδαντον
πάντε̋ ὀρθόδοξοι
καὶ προστάτην ἀνυπέρβλητον
κεκτήµεθα, σεµνή,
τῶν παθῶν λυτρούµενοι 20
τῶν ἐχθρῶν τὸ θράσο̋ πατήσαντε̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Ion. 2, 2 καὶ προσηύξατο Ἰωνᾶ̋ πρὸ̋ κύριον τὸν θεὸν αὐτοῦ ἐκ τῆ̋
κοιλία̋ τοῦ κήτου̋ 6-7 Ιοn. 2, 10 ἐγὼ δὲ µετὰ φωνῆ̋ αἰνέσεω̋ καὶ ἐξοµο-
λογήσεω̋ θύσω σοι
8-9 cf. Πέµπτη Ἀναλήψ. PeR 318 Ῥανάτωσαν ἡµῖν ἄνωθεν νεφέλαι εὐφροσύνην
αἰώνιον Is. 49, 13 ῥηξάτωσαν τὰ ὄρη εὐφροσύνην cf. Cosm. Mel. Καν. Κυρ.
97
Βαΐων CPC 184 Ῥηξάτω εὐφροσύνην… ὄρη καὶ πάντε̋ βουνοὶ 10-12 cf. od. η´,
11-14 13-14 cf. od. α´, 8-13
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 Cs Da De Le ined. 1 Ἐδέξαντο παλάµαι Da Le 5 Χριστὸ̋ ὡ̋ : ὡ̋ µόνο̋ De
8 εὐφροσύνη De 11 εὐαγγελίζεσθε Le : εὐαγγελίζεσθαι De 13 αὐταῖ̋ Da De
14 Ἰησοῦ̋ non trad. Le
15-21 Cs Da Le ed. PaV 54 PaR 109 : non trad. De ; cf. can. III, od. δ´, 15-21 15
Λιµένα σε : Σὲ νεφέλην Le
ᾨδὴ ζʹ(a).
Ἵνα τὸν παράδοξόν σου τόκον, Χριστέ,

τὸν ἐκ Παρθένου προτυπώσῃ̋ ἐµφανῶ̋,
ἀκαταφλέκτου̋ ἐν καµίνῳ
παῖδα̋ διεφύλαξα̋
ἐν ὕµνοι̋ µελῳδοῦντά̋ σοι· 5
Ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν
Θεό̋, εὐλογητὸ̋ εἶ.
Ὅτε προσηλώθη̋ ἐπὶ ξύλου σταυροῦ

καὶ ἐκ τῆ̋ ἀχράντου ἐπαφῆκά̋ σου πλευρᾶ̋
ἀθανασίαν, ὁ µὲν ᾅδη̋
τότε ἐνεκροῦτο, Σωτήρ,
ἐβόων οἱ θανόντε̋ δέ· 5
Πύλα̋ αἰωνίου̋ διαρρήξα̋, Χριστέ,

καὶ τοῦ πρωτοπλάστου διαλύσα̋ τὰ δεσµὰ
σοί λέγω, ἔφη̋ τῷ φθαρέντι, 10
αὖθι̋ καινουργήθητι
ἐµοὶ τῷ πλαστουργῷ βοῶν·
98
Ὁ ἀδιαιρέτω̋ ἐν προσώποι̋ τρισὶ 15

καὶ ὁµοουσίω̋ γνωριζόµενο̋ πιστοῖ̋,
Πάτερ καὶ Λόγε οὐκ ἐν χρόνῳ,
Υἱὲ καὶ Παράκλητε,
τὸ Πνεῦµα τὸ πανάγιον·
Ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν 20
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-7 cf. Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη ἅµα τοῖ̋ περὶ τὸν
Ἀζαρίαν εἰ̋ τὴν κάµινον καὶ ἐξετίναξε τὴν φλόγα τοῦ πυρὸ̋ ἐκ τῆ̋ καµίνου καὶ
ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον, καὶ οὐχ ἥψατο
αὐτῶν καθόλου τὸ πῦρ καὶ οὐκ ἐλύπησε καὶ οὐ παρηνώχλησεν αὐτού̋. Ἀναλα-
βόντε̋ δὲ οἱ τρεῖ̋ ὡ̋ ἐξ ἑνὸ̋ στόµατο̋ ὕµνουν καὶ ἐδόξαζον καὶ εὐλόγουν καὶ
ἐξύψουν τὸν θεὸν ἐν τῇ καµίνῳ λέγοντε̋ Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν
πατέρων ἡµῶν
2 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψ. CPC 162 Πλευρᾶ̋ ἀχράντου λόγχῃ τρωθείση̋ 8 cf.
Ps. 23, 7 καὶ ἐπάρθητε, πύλαι αἰώνιοι 10-11 cf. Eph. 4, 22-23 τὸν παλαιὸν
ἄνθρωπον τὸν φθειρόµενον κατὰ τὰ̋ ἐπιθυµία̋ τῆ̋ ἀπάτη̋ καὶ ἀνανεοῦσθε δὲ
τῷ πνεύµατι τοῦ νοὸ̋ ἡµῶν 6-7.13-14 cf. heirm. 6-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi 1 πανένδοξόν ΝΣ 2 ἐκ : ἐκ τῆ̋ Iv
1-21 cdd. ΝΣ 1 τοῦ σταυροῦ Iv 2 σου non trad. Iv 3 ἀθανασία̋ ΝΣ 3-4 ὁ
µὲν ᾅδη̋ τότε : τότε ᾅδη̋ Iv 9 διαρρήξα̋ τοὺ̋ δεσµοὺ̋ Iv 12 πλαστουργῷ :
πλαστουργῷ σου Iv 16 γνωριζόµενον Lb
15-21 al. trop. in Iv ined. Οἱ ἀδιαιρέτω̋ οὐσίᾳ τῇ µιᾷ* <…> θεολογούµενο̋ <…>
προσώποι̋ τρισὶν* καὶ ἐν ἀσυγχύτῳ σου* ᾧ Πάτερ, Λόγε, Υἱὲ τοῦ Θεοῦ* καὶ
Πνεῦµα τὸ παράκλητον·* Ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν* Θεό̋, εὐλογητὸ̋ εἶ.
99
ᾨδὴ ζ´ (b).
Εἰκόνο̋ χρυσῆ̋
ἐν πεδίῳ ∆εηρᾷ λατρευοµένη̋
οἱ τρεῖ̋ σου παῖδε̋ κατεφρόνησαν
ἀθεωτάτου προστάγµατο̋,
µέσον δὲ πυρὸ̋ ἐµβληθέντε̋ 5
δροσιζόµενοι ἔψαλλον·
Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεό̋,
ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.
Ἐν ξύλῳ σταυροῦ
προσηλώθη̋ ἐν σαρκί, Χριστὲ Σωτὴρ ἡµῶν,
καὶ τοῦ προπάτορο̋ τὸ χειρόγραφον
τῇ σῇ ἐγέρσει διέρρηξα̋·
κόσµον δὲ ἐκ πλάνη̋ ἐρρύσω 5
ἀνυµνοῦντα καὶ λέγοντα·
Εὐλογητὸ̋ (εἶ ὁ Θεό̋,
ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
Θανάτου δεσµὰ
καὶ µοχλοὺ̋ ὡ̋ δυνατὸ̋ συντρίψα̋, Κύριε, 10
ψυχὰ̋ δικαίων συνανέστησα̋
ἐξαναστὰ̋ ἐκ τοῦ µνήµατο̋·
διὸ σὲ Σωτῆρα ἀπαύστω̋
ἀνυµνοῦντε̋ κραυγάζοµεν·
(Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεό̋, 15
ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν)
Σταυρῷ προσπαγεὶ̋
ὁ ἐκ σοῦ σωµατωθεὶ̋, Θεογεννήτρια,
Ἀδὰµ διέρρηξε τὸ χειρόγραφον·
ὃν νῦν, Παρθένε, δυσώπησον 20
100
πάση̋ ἀπειλῆ̋ λυτρωθῆναι
τοῖ̋ τῷ υἱῷ σου κραυγάζουσιν·
Εὐλογητό̋ (εἶ ὁ Θεό̋,
ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Dan. 3, 1 ὁ βασιλεὺ̋ ἐποίησεν εἰκόνα χρυσῆν … καὶ ἔστησεν αὐτὴν ἐν
πεδίῳ ∆εῖρα ἐν χώρᾳ Βαβυλῶνο̋ 3-4 Dan. Σεδράχ, Μισάχ, Ἀβδεναγώ, οἱ ἄν-
θρωποι ἐκεῖνοι οὐκ ἐφοβήθησάν σου τὴν ἐντολὴν 5-8 Dan. 3, 49-52 … καὶ
ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον… Ἀναλαβόντε̋
δὲ οἱ τρεῖ̋… ὕµνουν… Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
9-10 cf. Ps. 106, 14 καὶ ἐξήγαγεν αὐτοὺ̋ ἐκ σκότου̋ καὶ σκιᾷ θανάτου καὶ τοὺ̋
δεσµοὺ̋ αὐτοὺ̋ διέρρηξεν Ps. 106, 16 ὅτι συνέτριψεν πύλα̋ χαλκᾶ̋ καὶ
µοχλοὺ̋ σιδηροῦ̋ συνέκλασεν 17-19 cf. Greg. Naz. Liturgia sancti Gregorii PG
36, 729, 14 καὶ διέρρηξα̋ τὸ καθ’ ἡµῶν χειρόγραφον, διὰ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τῶν
θείων σου παλάµων ἐφάπλωσιν ; cf. 1-4 7-8.15-16.23-24 cf. heirm. 8-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 53, Cosmae Monachi 2 λατρευοµένη Da
1-8 Da ined. ; variatio in Le Ἐν ξύλῳ σαρκὶ* προσηλώθη̋ τῷ σταυρῷ, Χριστὲ
Σωτὴρ ἡµῶν,* καὶ τοῦ προπάτορο̋ τὸ χειρόγραφον* τῆ̋ ἁµαρτία̋ προσή-
λωσα̋·* κόσµον δὲ ἐκ πλάνη̋ ἐρρύσω* ἀνυµνοῦντα καὶ λέγοντα·* Εὐλογητό̋ (εἶ
ὁ Θεό̋, ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
9-16 Da Le ined. 9 δεσµὰ : πύλα̋ Le fort.r. 10 λυτρωτὴ̋ Le fort.r. συνέτριψα̋
Le 11 συνήγειρα̋ Le 13 ἀπαύστω̋ : τοῦ κόσµου Le fort.r.
17-24 Le ed. PaR 168 PaV 82 21 ἀπειλῆ̋ λυτρωθῆναι : πονηρία̋ ῥυσθῆναι PaR
22 τοὺ̋ ἐν πίστει κραυγάζοντα̋ PaR
al. trop. in Da ined. (Τριαδικὸν) Πατέρα ἀρχὴν* καὶ Υἱὸν µονογενῆ καὶ Πνεῦµα
ἅγιον* τρισὶν προσώποι̋ ἀδιάστατον* καὶ ἡνωµένην ἀσύγχυτον* µίαν ἐν
θεότητι φύσιν* ἀνυµνοῦντε̋ κραυγάζοµεν·* Εὐλογητὸ̋ (εἶ ὁ Θεό̋,* ὁ τῶν πατέ-
ρων ἡµῶν).
ᾨδὴ ζ´ (c).
Ῥήτορε̋ ἀνεδείχθησαν παῖδε̋
101
φιλοσοφώτατοι ποτέ·
ἐκ θεολήπτου ψυχῆ̋ γὰρ
θεολογοῦντε̋ χείλεσιν ἔµελπον·
Ὁ ὑπέρθεο̋ 5
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν
Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
Ἔκρινε τὸν προπάτορα πάλαι

ἐν τῇ Ἐδὲµ παρακοή,
ἀλλ’ ἑκουσίω̋ ἐτύθη
τῷ παραβάντι λύων τὸ ἔγκληµα
ὁ ὑπέρθεο̋ 5
(τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν,
Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ).
Σέσωκα̋ τὸν τρωθέντα τῇ γλώττῃ

τῇ ἰοβόλῳ ἐν Ἐδέµ·
τὸ ἐθελούσιον δῆγµα 10
τῷ ἑκουσίῳ πάθει ἰάσω γὰρ
ὁ ὑπέρθεο̋
(τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν,
Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ).
(Τριαδικόν) Βέβηλο̋ ὁ µὴ ἕνα κηρύττων 15

τὸν τῆ̋ παρθένου σὲ Υἱὸν
τῆ̋ πανυµνήτου Τριάδο̋
καὶ ἀδιστάκτῳ γνώµῃ καὶ γλώσσῃ βοῶν
ὁ ὑπέρθεο̋
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν, 20
(Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ).
……………………………………………………………………………………………………………………………………………...
heirm. EE n. 47, Johannis Monachi
102
1-14 Cs De ed. Para οζ´ 3 ἐκρίθη Cs Para 8 Tέτοκα̋ τὸν πτοηθέντα ἐν γλώσσῃ
De 9 τῷ ἰοβόλῳ Cs : τοῦ ἰοβόλου Para 11 ἑκουσίω̋ De ἑκουσίῳ σου codd.
15-21 Cs ; non trad. De ; al. trop. in Para οζ´ Βαίνοντα ἐν σκιᾷ µε θανάτου…
ᾨδὴ ηʹ(a).
Λαµπαδηφόροι τῇ ψυχῇ
λαµπρῶ̋ ὑπὲρ χιόνα
ὑπερλάµποντε̋ οἱ ὅσιοι παῖδε̋
µέσον τῆ̋ φλογὸ̋ οὐκ ἐφλέχθησαν·
πάντα γὰρ ὁµοῦ 5
ὅσα ὑπὸ ποίησιν
ἑαυτοῖ̋ συγκαλούµενοι
πρὸ̋ θεῖον ὕµνον
ἐν ἀγαλλιάσει ἀνέµελπον·
Ὑµνεῖτε τὰ ἔργα Κυρίου τὸν Κύριον. 10
Ἐν τοῖ̋ τοῦ ᾅδου κατελθών,

Σωτήρ, κατ’ ἐξουσίαν
ὡ̋ ἐκ στόµατο̋ ἀπέσπασα̋ θήραν
τοὺ̋ ὑπὸ φθορὰν τοῦ πανώλου̋ θηρό̋·
πάντα̋ γὰρ ὁµοῦ 5
τοὺ̋ ἐν ὁµοιώµατι
τῆ̋ Ἀδὰµ παραβάσεω̋
ἐκπεπτωκότα̋
ἤγειρα̋ ἀσίγητα ψάλλοντα̋·
Ἰδοὺ ἀνέστη ὁ Σωτήρ,

θαρσεῖτε, ἐπεφώνει
ὑψιφοίτη̋ ὑπερέκλαµπρο̋ λέγων
ταῖ̋ περὶ Μαριὰµ ὁσίαι̋ γυναιξίν·
ἄπιτε λοιπόν, 15
103
τῆ̋ ὑπερκοσµίου χαρᾶ̋
εὐαγγέλια φέρουσαι
τοῖ̋ ἀποστόλοι̋,
συνεπαγαλλόµεναι κράξατε·
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
heirm. 3 cf. Cosm. Mel. Καν. Χρισ. Γένν. CPC 168 ἀστέρο̋… ὑπερλάµποντο̋ 4
vid. heirm. od. ζʹ, 4-5 10 cf. Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα κυρίου τὸν
κύριον· ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
2 cf. Marc. 1, 27 διδαχὴ καινὴ κατ’ ἐξουσίαν 3 cf. Luc. 11, 54 ἐνεδρεύοντε̋
αὐτὸν θηρεῦσαί τι ἐκ τοῦ στόµατο̋ αὐτοῦ 5-8 Rom. 5, 14 ἀλλὰ ἐβασίλευσεν ὁ
θάνατο̋ ἀπὸ Ἀδὰµ µέχρι Μὡσέω̋ καὶ ἐπὶ τοὺ̋ µὴ ἁµαρτήσαντα̋ ἐπὶ τῷ
ὁµοιώµατι τῆ̋ παραβάσεω̋ Ἀδὰµ ὅ̋ ἐστιν τύπο̋ τοῦ µέλλοντο̋ 11-19 Matt. 28,
1-10 …ἄγγελο̋ γὰρ κυρίου καταβὰ̋ ἐξ οὐρανοῦ… ἦν δὲ ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋
ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυµα αὐτοῦ λευκὸν ὡ̋ χιών… µὴ φοβεῖσθε ὑµεῖ̋… οὐκ ἔστιν
ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν… καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖ̋ µαθηταῖ̋
αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν… Marc. 16, 1-8 … Καὶ εἰσελθοῦσαι εἰ̋ τὸ
µνηµεῖον εἶδον νεανίσκον καθήµενον ἐν τοῖ̋ δεξιοῖ̋ περιβεβληµένον στολὴν
λευκήν, καὶ ἐξεθαµβήθησαν. ὁ δὲ λέγει αὐταῖ̋· µὴ ἐκθαµβεῖσθε… ἠγέρθη, οὐκ
ἔστιν ὧδε … 10.20 cf. heirm. 10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 51, Cosmae Monachi 1 τὴν ψυχὴν Iv 4 φλογὸ̋ : πυρὸ̋ Iv Lb fort.r.
9 ἔµελπον Iv
1-20 Iv Lb ΝΣ 3 ἐξέσπασα̋ Lb : ἐξαρπάσα̋ Iv 4 πανωλίου Iv 8 καταπε-
πτωκότα̋ Iv 9 κράζοντα̋ Iv 10 ὑµνεῖτε non trad. Iv 13 ὑπέρλαµπρο̋ Iv 14
περὶ : σὺν Iv ἁγίαι̋ Iv 19 συνεπαγαλλόµενοι Lb 20 τὰ ἔργα Κυρίου τὸν
Κύριον : καὶ ὑπερυψοῦτε Iv
ᾨδὴ η´ (b).
Tὸν ἐν καµίνῳ τοῦ πυρὸ̋

τῶν Ἑβραίων τοῖ̋ παισί συγκαταβάντα
καὶ τὴν φλόγα εἰ̋ δρόσον
104
µεταβαλόντα Θεὸν
ὑµνεῖτε τὰ ἔργα ὡ̋ Κύριον 5
καὶ ὑπερυψοῦτε
Tὸν θἐκῶ̋ µὲν τῷ Πατρὶ

συγκαθήµενον Χριστὸν ἐν τοῖ̋ ὑψίστοι̋,
σαρκικῶ̋ δὲ ἐν ξύλῳ
προσηλωµένον σταυρῷ
ὑµνεῖτε τὰ ἔργα τὸν Κύριον 5
(καὶ ὑπερυψοῦτε
εἰ̋ πάντα̋ τοῦ̋ αἰῶνα̋).
Τὸν ἀναστάντα ἐκ νεκρῶν

καὶ ὀφθέντα γυναιξὶ ταῖ̋ µυροφόροι̋
καὶ τὸν κόσµον ἐκ πλάνη̋ 10
ἐλευθεροῦντα Θεὸν
ὑµνεῖτε τὰ ἔργα ὡ̋ Κύριον
(καὶ ὑπερυψοῦτε
εἰ̋ πάντα̋ τοῦ̋ αἰῶνα̋).
Μύρον κενούµενον ἡµῖν, 15

Θεοτόκε, τὸν Χριστὸν κυοφοροῦσα
εὐωδίασα̋ κόσµον
ἐν θεοπνεύστοι̋ ὀδµαῖ̋·
διὸ σοὶ τὸ χαῖρε κραυγάζοµεν
καὶ ὑπερυψοῦµεν 20
(εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-7 Dan. 3, 49-88
8-9 Joh. 20, 14-18 5-7.12-14 cf. heirm. 5-7 20-21 cf. heirm. 6-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
105
1-7 Da Le ined. 2 Χριστὸν : Υἱὸν Da fort.r. 4 καθηλωµένον σταυροῦ Da
8-14 Da Le ined. ; sec. trop. in Le et tert. trop. in Da 11 ἐλευθερώσαντα Da
sec. trop. in Da ined. Ἱερουργήσα̋ ἑαυτὸν* ὁ Υἱὸ̋ ὁ τοῦ Θεοῦ ὑπὲρ ἀνθρώπων*
σωτηρίαν ἠργάσω* τοῖ̋ µελῳδοῦσι, Χριστέ·* Ὑµνεῖτε τὰ (ἔργα τὸν Κύριον* καὶ
ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
15-21 Le ed. MR V 213 die Iun. 1 ; non trad. Da 17 εὐωδίασε Le
ᾨδὴ η´ (c).
Ἰνδάλµατο̋ χρυσοῦ
καταπτύσαντε̋ τρισόλβιοι νεανίαι
τὴν ἀπαράλλακτον καὶ ζῶσαν Θεοῦ εἰκόνα τεθεαµένοι
καὶ µέσον τῆ̋ φλογὸ̋ ἀνέµελπον·
Ἡ οὐσιωθεῖσα, 5
ὑµνεῖτε τὸν Κύριον, πᾶσα κτίσι̋,
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
Ὡράθη̋ ἐν σταυρῷ
καθηλούµενο̋ ὁ πλούσιο̋ ἐν ἐλέει·
ἑκὼν ἐτάφη̋ δέ, τριήµερο̋ ἐξανέστη̋ καὶ ἐλυτρώσω
πάντα̋ τοὺ̋ βροτού̋, φιλάνθρωπε,
πίστει µελῳδοῦντα̋· 5
Ὑµνεῖτε τὸν Κύριον, πᾶσα κτίσι̋,
καὶ ὑπερυψοῦτε (εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
Λυτρῶσαι τῆ̋ φθορᾶ̋

ὑπελθὼν τα καταχθόνια, θεῖε Λόγε,
ὅνπερ διέπλασα̋ δυνάµει, Χριστέ, σοῦ θείᾳ καὶ ἀφθαρτίσα̋ 10
τῆ̋ σῆ̋ ἀ̓δίου µέτοχον*
δόξη̋ ἀπηργάσω*
ὑµνεῖτε κραυγάζοντα πᾶσα κτίσι̋
καὶ ὑπ(ερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
106
Λιµένα σε, ἁγνή 15
Θεοµῆτορ, ἐπιστάµεθα σωτηρία̋·
τὸν σὺν Πατρὶ γὰρ καὶ τῷ Πνεύµατι ἀχωρίστω̋ δεδοξασµένον
Λόγον ὑπὲρ λόγον τέτοκα̋,
ὃν ἀκαταπαύστω̋
ὑµνείτω δοξάζουσα πᾶσα κτίσι̋ 20
καὶ ὑπ(ερυψοῦτε) εἰ̋ πάντα̋ (τοὺ̋ αἰῶνα̋).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 Cs De ed. Para οη´ 1 ἐν σταυρῷ : ἐπὶ γῆ̋ De 3 ταφεὶ̋ Cs καὶ τριήµερο̋ De
9 ἀπελθὼν De 10 ἀφθαρσία̋ Cs 11 τῆ̋ σῆ̋ : δόξη̋ De Para 12 δόξη̋ : τῆ̋ σῆ̋
De Para 13 κράζοντα̋ De
15-21 Cs ; non trad. De Para
ᾨδὴ θʹ (a).
Τί τὸ περὶ σὲ µέγα
καὶ σεβάσµιον µυστήριον,
ἡ τοῦ Ἀδὰµ θυγάτηρ
καὶ τοῦ ὑψίστου µήτηρ,
ἡ µόνη πρὸ̋ Θεὸν 5
ἀπλανὴ̋ τῶν πιστῶν γέφυρα,
σὲ ἀσιγήτοι̋ ὕµνοι̋ οἱ πιστοί,
Θεοτόκε, µεγαλύνοµεν.
Ὅλον µε, Σῶτερ, φέρει̋

παραδόξω̋ κοινωνήσα̋ µοι·
ἐπεὶ γὰρ πάλαι θεία̋
µεταλαβὼν εἰκόνο̋
ἐξέστην ὁ τλήµων, 5
σὺ τοῦ χείρονο̋ µετείληφα̋
καινοποιῶν <καὶ> ἀναπλάττων
τὸν ἀεί σε µεγαλύνοντα.
107
Ὕµνον οἱ πιστοὶ πάντε̋
ἱκετήριον βοήσωµεν· 10
ὁ θἐκῇ δυνάµει
ἐξαναστὰ̋ καὶ κράτο̋
θανάτου καθελὼν
Ἰσµαὴλ δυσµενῆ ὄλεσον
τοῖ̋ σοῖ̋ οἰκέται̋ νίκα̋ χορηγῶν 15
κατ’ ἐχθρῶν τῷ βασιλεῖ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 cf. Greg. Naz. In Pentecosten PG 36, 436, 17 Καὶ τὸ µυστήριον ὅσον!
ὡ̋ µέγα τε καὶ σεβάσµιον
1-8 cf. Gen. 1, 26 Ποιήσωµεν ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡµετέραν καὶ καθ’ ὁµοίωσιν
Gen. 1, 27 καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸ̋ τὸν ἄνθρωπον, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν
αὐτὸν cf. Greg. Naz. In Theophania PG 36, 325, 54-48 Μετέλαβον τῆε εἰκόνο̋
καὶ οὐκ ἐφύλαξα· µεταλαµβάνει τῆ̋ ἐµῆ̋ σαρκὸ̋, ἵνα καὶ τὴν εἰκόνα σώσῃ, καὶ
τὴν σάρκα ἀθανατίσῃ. ∆ευτέραν κοινωνεῖ κοινωνίαν, πολὺ τῆ̋ προτέρα̋
παραδοξοτέραν· ὅσῳ τότε µὲν τοῦ κρείττονο̋ µετέδωκε, νῦν δὲ µεταλαµβάνει
τοῦ χείρονο̋ 12-13 cf. Heb. 2,14 ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ
κράτο̋ ἔχοντα τοῦ θανάτου 12-14 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψ. CPC 161 τὸ κράτο̋
διολέσα̋ Ἀµαλὴκ τοῦ πανώλου̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 σεβάσµιον : παράδοξον Iv 6 πιστῶν : βροτῶν Iv 7 οἱ πιστοί : Θεοτόκε Iv 8
Θεοτόκε : ὁµοφρόνω̋ Lb : οἱ πιστοὶ Iv
1-16 Iv Lb ΝΣ 1 Ὅλον µε φέρει̋, Σωτήρ Iv 7 καὶ : µε Lb ἀναπλάττων Lb ΝΣ :
µε ὅλον Iv 8 : καὶ συµπλάττων ἀεί σε µεγαλύνοντα Iv ; τὸν add. ΝΣ 15 ἱκέται̋
ΝΣ τοῖ̋ σοῖ̋ οἰκέται̋ : τῷ σῷ οἰκέτῃ Iv
ᾨδὴ θ´ (b).
Ἡ τὸν πρὸ ἡλίου φωστῆρα

τὸν Θεὸν ἐξανατείλαντα
108
σωµατικῶ̋ ἡµῖν ἐπιδηµήσαντα
ἐκ λαγόνων παρθενικῶν
ἀφράστω̋ σωµατώσασα, 5
εὐλογηµένη πάναγνε,
σέ, Θεοτόκε, µεγαλύνοµεν.
Τὸν τοῖ̋ ἀπειθοῦσι λαοῖ̋

ἐξ ἀκροτόµου βλύσαντα νάµατα
καὶ ὡ̋ Θεὸν ἡµῶν ὕδωρ πηγάσαντα
ἐκ πλευρᾶ̋ µὲν θεοπρεπῶ̋
πρὸ̋ θεότητο̋ πίστωσιν 5
σὺν θεορρύτῳ αἵµατι
σὲ τὸν σωτῆρα µεγαλύνοµεν.
Σµύρνῃ καὶ σινδόνι, Χριστέ,

σὲ Ἰωσὴφ συγκατεκάλυψε
καὶ ἐν καινῷ µνηµείῳ ἐναπέθετο 10
τῶν ἀνόµων µὴ πτοηθεὶ̋
ἀπάνθρωπον ἀναίδειαν
ἀλλ’ ἐκπλαγεὶ̋ τῷ πάθει σου
λίθον τῷ τάφῳ προσεκύλησεν.
[υυυ] ὁρῶσα, Χριστέ, 15

σὲ ἡ τεκοῦσα προσηλούµενον
τῇ µὲν ψυχῇ ῥοµφαίᾳ διετέτρωτο
καὶ λαγόνων τῶν µητρικῶν
µὴ φέρουσα τὴν πύρωσιν
ὁδυνηρῶ̋ στενάζουσα 20
σὲ τὸν σωτῆρα ἐµεγάλυνεν. (Le)
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-4 cf. Joh. Chrys. In natale domini nostri Jesu Christi PG 61, 763, 68
Χριστὸ̋ ἐκ παρθενικῶν λαγόνων ἀνέτειλε
109
1-2 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψ. CPC Ὡ̋ ἐπαφῆκε ῥαπιζοµένη ὕδωρ ἀκρότοµο̋,
ἀπειθοῦντι λαῷ 2-3 Ps. 113, 8 τοῦ στρέψαντο̋ τὴν πέτραν εἰ̋ λίµνα̋ ὑδάτων
καὶ τὴν ἀκρότοµον εἰ̋ πηγὰ̋ ὑδάτων
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 53, Cosmae Monachi al. heirm. in Da Τὸν ἐκ Θεοῦ Θεὸν Λόγον…
ΕΕ. n. 46, Johannis Monachi
1-14 De Le ined. 1 Τὸν : Ὁ De ἀπειλοῦσι De 2 βλύσα̋ cdd. 3 Θεὸ̋
De πηγάσαντα : κενώσαντα Le fort.r. 11 : παραµένων […..η..̋] Le 12 ἀπάνθρω-
πον : µιαιφόνων Le
15-21 Le ined. ; non trad. De
al. trop. in Da (a) ed. PaR 114 PaV 56 Ἐν µέσῳ τῶν καταδίκων* ὡ̋ ἀµνὸ̋
ἀνηρτήθη̋,* Χριστέ, ἐν τῷ Κρανίῳ τῷ σταυρῷ* λόγχῃ πλευρὰν ἐκκεντούµενο̋*
καὶ ζωὴν ἐδωρήσω* τοῖ̋ χὀκοῖ̋ ὡ̋ µόνο̋ ἀγαθό̋,* ἵνα πάντε̋ σὲ ὕµνοι̋*
ἀπαύστω̋ µεγαλύνωµεν. (b) ined. Τὸν τῶν ἁπάντων δεσπότην* σταυρῷ
προσηλωθέντα* σαρκὶ αἱ τῶν ἀγγέλων στρατιαὶ* ἔφριξαν τρόµῳ θεώµεναι·*
πῶ̋ ὁ θρόνῳ ὑψίστῳ* ἐνδόξω̋ ἐποχούµενο̋ Θεὸ̋* ὑπ’ ἀνδρῶν παρανόµων*
παθεῖν ἐµακροθύµησεν; (c) ed. AHG V 164 Θ(εοτοκίον) Νύµφη καὶ Μήτηρ
Παρθένε,* τὰ ἁγίων (ἀγγέλων AHG) τὰ πλήθη* τὸν σὸν καθικετεύουσιν Υἱὸν*
δέξαι ἡ µόνη ἐλπὶ̋ τῶν πιστῶν* καὶ εἰρήνην τῷ κόσµῳ,* νίκα̋ τῷ φιλοχρίστῳ
βασιλεῖ* καὶ ἡµῖν σωτηρίαν* τοῖ̋ σε ὑµνοῦσιν βράβευσον.
ᾨδὴ θ´ (c).
Ὅλο̋ ὑπάρχει̋ ἔφεσι̋,

ὅλο̋ γλυκασµό̋,
Λόγε Θεοῦ, παρθένου Υἱέ,
Θεέ θεῶν Κύριε,
ἁγίων ὑπεράγιε· 5
διό σε πάντε̋
σὺν τῇ τεκούσῃ µεγαλύνοµεν.
Γόνυ ἐπουρανίων σοι

κάµπτει, Ἰησοῦ,
110
καὶ ἐπιγείων ὡ̋ δηµιουργῷ
τῶν καταχθονίων τε
Θεῷ τῷ σταυρωθέντι σαρκὶ 5
καὶ γλῶσσα ἅπασα
θεολογοῦσα µεγαλύνει σε.
Ὡ̋ ἐκ παλάµη̋ ἤρπασα̋
ᾅδου δυσµενοῦ̋
πεπεδηµένα̋, ∆έσποτα, ψυχὰ̋ 10
καὶ νῦν ἡµᾶ̋ λύτρωσαι
βιαία̋ τυραννούση̋ χειρό̋,
ἵνα σε ἅπαντε̋
ὡ̋ εὐεργέτην µεγαλύνοµεν.
Θ(εοτοκίον) Ἣν ἠρετίσω, ∆έσποτα, 15

δέξαι συµπαθῶ̋
πρέσβυν µητέρα σὴν ὑπὲρ ἡµῶν
καὶ σοῦ τῆ̋ χρηστότητο̋
τὰ σύµπαντα πλησθήσονται,
ἵνα σε ἅπαντε̋ 20
ὡ̋ εὐεργέτην µεγαλύνοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 Ιs. 45, 23 οἱ λόγοι µου οὐκ ἀποστραφήσονται ὅτι ἐµοὶ κάµψει πᾶν γόνυ καὶ
ἐξοµολογήσεται πᾶσα γλῶσσα τῷ Θεῷ Phil. 2, 10-11 ἵνα ἐν τῷ ὀνόµατι Ἰησοῦ
πᾶν γόνυ κάµψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων, καὶ πᾶσα γλῶσσα
ἐξοµολογήσεται ὅτι κύριο̋ Ἰησοῦ̋ Χριστὸ̋ εἰ̋ δόξαν Θεοῦ πατρὸ̋ 18-19 Ps.
103, 28 ἀνοίξαντο̋ δέ σου τὴν χεῖρα τὰ σύµπαντα πλησθήσονται
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 Cs ed. Para οθ´
15-21 Cs ined. ; non trad. Para
111
CANON III
Για την πατρότητα του κανόνα αυτού έχουµε αντικρουόµενε̋

πληροφορίε̋. Στον κώδικα Crypt. ∆. γ. VI του 11ου αι. (Cs) ο κανόνα̋
αποδίδεται στον Κοσµά. O Θ. ∆ετοράκη̋ αναφέρει τον κώδικα αυτόν χωρί̋
όµω̋ παραποµπή σε συγκεκριµένα φύλλα, στηριζόµενο̋ σε άρθρο του L.
Tardo260. Ο κώδικα̋ Sinaiticus gr. 779 του 10ου αι. (Sδ) αποδίδει τον κανόνα
στον Ιωάννη, παραδίδοντα̋ µάλιστα και β´ ωδή261. Το χειρόγραφο αυτό
αναφέρει και ο Eυτ. Τωµαδάκη̋ στην πρόσφατη δηµοσίευσή του για του̋
παρακλητικού̋ κανόνε̋ σε χειρόγραφα του Σινά262. Στα χειρόγραφα του
Αγίου Όρου̋ ο κανόνα̋ παραδίδεται ανώνυµο̋, εκτό̋ από αυτό τη̋ Ιβήρων
(Iv) που αναφέρει τον Ιωάννη.
Στι̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ ο κανόνα̋ αποδίδεται στον Ιωάννη.263
Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ αποδίδει τον κανόνα στον Ιωάννη ∆αµασκηνό264. Ο
Θ. ∆ετοράκη̋ αµφιβάλλει για την πατρότητα του Κοσµά στηριζόµενο̋ στο
ύφο̋ και στην τεχνική του κειµένου265.
Όλε̋ οι ωδέ̋ του κανόνα αποτελούνται από τρία τροπάρια. Το
τελευταίο είναι πάντοτε θεοτοκίο, εκτό̋ από την τελευταία ωδή που περιέχει
τριαδικό. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι ο στίχο̋ ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται, τη̋ ζ´
ὁ ὢν εὐλογηµένο̋ καὶ ὑπερένδοξο̋, τη̋ ωδή̋ η´ εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα τὸν
Κύριον και τη̋ ωδή̋ θ´ η λέξη µεγαλύνοµεν.
260
261
(εἱρµό̋) Ἴδετε ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι ὁ ἐν θαλάσσῃ… ed. EE n. 55, Johannis Monachi
(a) ined. Ἴδετε ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι* ὁ παραστὰ̋ Πιλάτῳ* ἐπὶ τοῦ βήµατο̋ κάτω* ὥσπερ κριτὸ̋ ὁ
κριτὴ̋* καὶ ἐν κόλπῳ ὑπάρχων* ὡ̋ σύνθρονο̋ Πατρὶ* ἐπὶ σταυροῦ τε κρεµασθεὶ̋* τῇ σαρκί,
ἵνα λύσω* τῆ̋ πρὶν ἀρᾶ̋ τὸν Ἀδὰµ* ὡ̋ φύσει φιλάνθρωπο̋.
(b) ined. Ἴδετε ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι* ὁ ἐν σταυρῷ τὰ̋ χεῖρα̋* προσηλωθεὶ̋ ἑκουσίω̋,* ἵνα τὸν
κόσµον φθορᾶ̋* λυτρωσάµενο̋ πᾶσιν* πηγάσω τὴν ζωὴν* καὶ τὸν ἐκ πάλαι τῇ φθορᾷ*
πεπτωκότα φορέσα̋* ἑλκύσω πρὸ̋ ἐµαυτὸν* δι’ ἄφατον ἔλεο̋.
(c) ined. Ἴδετε ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι* ὁ θριαµβεύσα̋ ὄφιν* προσηλωθεὶ̋ ἐν τῷ ξύλῳ* καὶ
θανατώσα̋ αὐτόν,* ἵνα κόσµον ἐκ πλάνη̋* ῥυσάµενο̋ αὐτὸ̋* καὶ τὸν ἐκ πάλαι τῇ φθορᾷ*
πεπτωκότα φορέσα̋* ἑλκύσω πρὸ̋ ἐµαυτὸν* δι’ ἄφατον ἔλεο̋.
(d) ed. AHG VI 302 Θ(εοτοκίον) Τῷ θείῳ τόκῳ σου δέσποινα δέσποινα* τὴν ἐν Ἐδὲµ φυεῖσαν*
ἐκ παραβάσεω̋* ξύλου κατάραν ἔλυσα̋* εὐλογίαν δὲ πᾶσιν* πηγάσασαν βροτοῖ̋* ζωῆ̋
ἀπόλαυσιν ἡµῖν* ἐγκαινίζει̋, παρθένε* καὶ τὴν ἐκεῖ πρὸ̋ Θεὸν* βασιλεία̋ εἰσοδον.
262
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ, Κανόνε̋ Σινᾶ 60.
263
Para οδ´-οθ´, PaR 107-114, PaV 53-56, ΟΑ∆ 63-74.
264
ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ∆ΟΥ, Ἰωάννη̋ ∆αµασκηνὸ̋ ΝΣ 26 (1931) 732.
265
112
Ωδέ̋
α΄ β[dub.] γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄
αρ.
2+θεοτ. 3+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ.
τροπ.
εφύµν. + + - - - - + + +
CANON III
Cs ff. 7r-10r
V ff. 31r- 32v
D ff. 32v-40v
Iv ff. 18r–22v
K ff. 8r-10v
Lc ff. 7r-13r
Le ff. 347v-348v
P ff. 82v-87v
Sδ ff. 79v-81v
Tῇ Κυρ(ιακῇ) κανὼν ἀναστάσιµο̋. Ποίηµα Κοσ(µᾶ). Ἦχο̋ βʹ.
ᾨδὴ αʹ.
Ἐν βυθῷ κατέστρωσέ ποτε

τὴν φαραωνίτιδα
πανστρατιὰν ἡ ὑπέροπλο̋ δύναµι̋,
σαρκωθεὶ̋ ὁ Λόγο̋ δὲ
τὴν παµµόχθηρον ἁµαρτίαν ἐξήλειψεν 5
ὁ δεδοξασµένο̋ Κύριο̋·
ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται.
Ὁ τοῦ κόσµου ἄρχων, Ἀγαθέ,

ᾧ ἐπεγραψάµεθα,
τῇ ἐντολῇ τῇ σῇ µὴ πειθαρχήσαντε̋
τῷ σταυρῷ σου κέκριται·
113
προσβαλὼν γάρ σοι ὡ̋ θνητῷ περιπέπτωκεν 5
τῷ τῆ̋ ἐξουσία̋ κράτει σου
καὶ ἀσθενὴ̋ διήλεγκται.
Λυτρωτὴ̋ τοῦ γένου̋ τῶν βροτῶν

καὶ τῆ̋ ἀκηράτου ζωῆ̋
ἀρχηγὸ̋ εἰ̋ τὸν κόσµον ἐλήλυθα̋· 10
τῇ γὰρ ἀναστάσει σου
διεσπάραξα̋ τοῦ θανάτου τὰ σπάργανα,
ἣν δοξολογοῦµεν ἅπαντε̋·
Θ(εοτοκίον) Ὑπερτέρα πέφηνα̋, Ἁγνή, 15

πάση̋ ἀοράτου τε
καὶ ὁρατῆ̋, ἀειπάρθενε, κτίσεω̋·
τὸν γὰρ Κτίστην τέτοκα̋,
ὡ̋ ηὐδόκησεν σαρκωθῆναι ἐν µήτρᾳ σου,
ᾧ σὺν παρρησίᾳ πρέσβευε 20
σωθῆναι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Exod. 15, 4-5 ἅρµατα Φαραὼ καὶ τὴν δύναµιν αὐτοῦ ἔρριψεν εἰ̋
θάλασσαν, ἐπιλέκτου̋ ἀναβάτα̋ τριστάτα̋ κατεπόντισεν ἐν ἐρυθρᾷ θαλάσσῃ
6 Exod. 15, 11 τι̋ ὅµοιό̋ σοι, δεδοξασµένο̋ ἐν ἀγίοι̋ 7 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ
κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
1 Joh. 12, 31 νῦν ὁ ἄρχων τοῦ κόσµου τούτου ἐκβληθήσεται ἔξω Joh. 14, 30
ἔρχεται γὰρ ὁ τοῦ κόσµου ἄρχων 1-4 Joh. 16, 11 περὶ δὲ κρίσεω̋, ὅτι ὁ ἄρχων
τοῦ κόσµου τούτου κέκριται 5 cf. Luc. 10, 18 ἐθεώρουν τὸν σατανᾶν ὡ̋ ἀστρα-
πὴν ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πεσόντα 9-10 Act. 3, 15 τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆ̋ ζωῆ̋ ἀπεκτεί-
νατε 10 Joh. 12, 46 ἐγὼ φῶ̋ εἰ̋ τὸν κόσµον ἐλήλυθα Joh. 16, 28 ἐξῆλθον παρὰ
τοῦ πατρὸ̋ καὶ ἐλήλυθα εἰ̋ τὸν κόσµον Joh. 18, 37 ἐγὼ εἰ̋ τοῦτο γεγένηµαι καὶ
εἰ̋ τοῦτο ἐλήλυθα εἰ̋ τὸν κόσµον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
114
tit. Cs ; Johannis Monachi Para Ιv Sδ ΟΑ∆ ; Ὁ Κανὼν Κ ; nomen hymnographi
non trad. cett. codd.
1-21 cdd. ed. Para oδ´ PaV 53 2 ὃν V D Lc Le P ἀπεγραψάµεθα Para PaV Cs Iv
K Le cf. Suda, 2025 ἐπιγράφοµαί σε = ὁ τοῦ κόσµου ἄρχων ἀγαθὲ ὃν
ἐπεγραψάµεθα τῇ ἐντολῇ 5 σοι γὰρ Iv Sδ 10 εἰσῆλθεν ὁ θάνατο̋ trad. Iv post
κόσµον 15 πέφυκα̋ Cs fort.r. 19 εὐδόκησε V K Lc P 20 ὃν Cs 21 τὰ̋ ψυχὰ̋
ἡµῶν : τοὺ̋ ὑµνοῦντα̋ σε V Iv Lc
ᾨδὴ γʹ.
Ἐξήνθησεν ἡ ἔρηµο̋
ὡσεὶ κρίνον, Κύριε,
ἡ τῶν ἐθνῶν στειρεύουσα
Ἐκκλησία τῇ παρουσίᾳ σου,
ἐν ᾗ ἐστερεώθη ἡ καρδία µου. 5
Ἡ κτίσι̋ ἐν τῷ πάθει σου

ἠλλοιοῦτο βλέπουσα
ἐν εὐτελεῖ προσχήµατι
ὑπ’ ἀνόµων µυκτηριζόµενον
τὸν ἑδράσαντα πάντα θείῳ νεύµατι. 5
Ἐκ χοὸ̋ κατ’ εἰκόνα µε

τῇ χειρί σου ἔπλασα̋
καὶ συντριβέντα πάλιν,
εἰ̋ χοῦν θανάτου δι’ ἁµαρτίαν, Χριστέ,
συγκαταβὰ̋ εἰ̋ ᾅδην συνανέστησα̋. 10
Θ(εοτοκίον) Τὰ τάγµατα ἐξέστησαν

τῶν ἀγγέλων, Πάναγνε,
καὶ τῶν ἀνθρώπων ἔφριξαν
αἱ καρδίαι ἐπὶ τῷ τόκῳ σου·
115
διό σε Θεοτόκον πίστει σέβοµεν. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Is 35, 1-2 Εὐφράνθητι ἔρηµο̋ διψῶσα, ἀγαλλιάσθω ἔρηµο̋ καὶ
ἀνθείτω ὡ̋ κρίνον, καὶ ἐξανθήσει καὶ ἀγαλλιάσεται τὰ ἔρηµα τοῦ Ἰορδάνου 5
1Regn 2, 1 Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν κυρίῳ
1-2 Matt 27, 45 ἀπὸ δὲ ἕκτη̋ ὥρα̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋
ἐνάτη̋ Marc 15, 33 Καὶ γενοµένη̋ ὥρα̋ ἕκτη̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν
ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ Luc 23, 44-45 Καὶ ἦν ἤδη ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότο̋ ἐγένετο
ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ τοῦ ἡλίου ἐκλιπόντο̋ 4 Ps 21, 8 πάντε̋ οἱ
θεωροῦντέ̋ µε ἐξεµυκτήρισάν µε Luc 23, 35-36 ... ἐξεµυκτήριζον δὲ καὶ οἱ
ἄρχοντε̋ … ἐνέπαιξαν δὲ αὐτῷ καὶ οἱ στρατιῶται προσερχόµενοι … cf. Matt 27,
27-31 …καὶ γονυπετήσαντε̋ ἔµπροσθεν αὐτοῦ ἐνέπαιξαν αὐτῷ … καὶ ὅτε
ἐνέπαιξαν αὐτῷ… cf. Marc 15, 16-20 6 Gen 1, 26 καὶ εἶπεν ὁ θεό̋ Ποιήσωµεν
ἄνθρωπον κατ’ εἰκόνα ἡµετέραν καὶ καθ’ ὁµοίωσιν 6-7 Gen 2, 7 καὶ ἔπλασεν ὁ
θεὸ̋ τὸν ἄνθρωπον χοῦν ἀπὸ τῆ̋ γῆ̋ 9 Ps 21, 16 καὶ εἰ̋ χοῦν θανάτου κατή-
γαγέ̋ µε Gen 3, 19 ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φάγῃ τὸν ἄρτον σου ἕω̋ τοῦ
ἀποστρέψαι σε εἰ̋ τὴν γῆν, ἐξ ἧ̋ ἐλήµφθη̋· ὅτι γῆ εἶ καὶ εἰ̋ γῆν ἀπελεύσῃ 11-12
cf. Cosm. Mel. Καν. Κοίµ. Θεοτ. CPC 183 Ἐξίσταντο ἀγγέλων αἱ δυνάµει̋ cf.
Cosm. Mel. Στιχηρ. Ἰδιόµ. Πέµπτη Ἀναλήψ. PeR 310 ἐξέστησαν οἱ οὐράνιοι
ἄγγελοι
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-15 cdd. ed. Para οε´ PaV 53-54 8 µε post πάλιν add. PaV : δέ ΟΑ∆ 9 ἁµαρτία̋
Cs V Iv Lc Sδ Para 10 ᾅδου Cs D Iv Lc P 15 σέβωµεν Sδ
ᾨδὴ δʹ.
Ἐλήλυθα̋ ἐκ Παρθένου, οὐ πρέσβυ̋ οὐκ ἄγγελο̋

ἀλλ’ αὐτὸ̋ ὁ Κύριο̋
σεσαρκωµένο̋ καὶ ἔσωσα̋
ὅλον µε τὸν ἄνθρωπον·
διὸ κραυγάζω σοι· 5
116
Παρίστασo ὡ̋ κριτὸ̋ Κἀάφα τῷ βήµατι
οὐ κραυγάζων, Κύριε,
κρίσιν ἐξάγων τοῖ̋ ἔθνεσιν,
ἣν διὰ τοῦ πάθου̋ σου
τῇ οἰκουµένῃ 5
εἰργάσω σωτηρίαν, Χριστέ.
Τῷ πάθει σου τοῦ ἐχθροῦ αἱ ῥοµφαῖαι ἐξέλιπον·

τῶν ὑπεναντίων δὲ
ἐν τῇ εἰ̋ ᾅδου καθόδῳ σου
πόλει̋ καθῃρέθησαν 10
καὶ τοῦ τυράννου
τὸ θράσο̋ καταβέβληται.
Θ(εοτοκίον) Σὲ λιµένα σωτηρία̋ καὶ τεῖχο̋ ἀκράδαντον,

Θεοτόκε ∆έσποινα,
πάντε̋ πιστοὶ ἐπιστάµεθα· 15
σὺ γὰρ ταῖ̋ πρεσβείαι̋ σου
ἐκ τῶν κινδύνων
λυτροῦσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Is. 63, 9 οὐ πρέσβυ̋ οὐδὲ ἄγγελο̋, ἀλλ’ αὐτὸ̋ κύριο̋ ἔσωσεν αὐτοὺ̋
διὰ τὸ ἀγαπᾶν αὐτοὺ̋ καὶ φείδεσθαι αὐτῶν
1 Matt. 26, 57 Οἱ δὲ κρατήσαντε̋ τὸν Ἰησοῦν ἀπήγαγον πρὸ̋ Κἀάφαν τὸν
ἀρχιερέα, ὅπου οἱ γραµµατεῖ̋ καὶ οἱ πρεσβύτεροι συνήχθησαν Joh. 18, 24
ἀπέστειλεν οὖν αὐτὸν ὁ Ἅννα̋ δεδεµένον πρὸ̋ Κἀάφαν τὸν ἀρχιερέα 2-3 Is.
42, 1-2 ἔδωκα τὸ πνεῦµα µου ἐπ’ αὐτόν, κρίσιν τοῖ̋ ἔθνεσιν ἐξοίσει. Οὐ
κεκράξεται οὐδὲ ἀνήσει, οὐδὲ ἀκουσθήσεται ἔξω ἡ φωνὴ αὐτοῦ cf. Matt. 12,
18-19 6 cf. Ps. 73, 12 ὁ δὲ βασιλεὺ̋ ἡµῶν πρὸ αἰῶνο̋, εἰργάσατο σωτηρίαν ἐν
µέσῳ τῆ̋ γῆ̋ 7-10 Ps. 9, 7 τοῦ ἐχθροῦ ἐξέλιπον αἱ ῥοµφαῖαι εἰ̋ τέλο̋, καὶ
πόλει̋ καθεῖλε̋ 13-14 cf. can. II, od. στ´ (b), 15-18
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
117
heirm. EE n. 46, Johannis Monachi 6 τῇ δυνάµει σου δόξα Iv
1-12 cdd. ed. Para οε´ PaV 54 1 Παρίστασαι PaR ΟΑ∆ Κἀάφα Cs Para ΟΑ∆ : ὁ
Θεό̋ µου cett. 2 Kύριε : ∆έσποτα Para PaV ΟΑ∆ 3 ἐνάγων PaR 9 ᾅδην Sδ 11
τυράννου : θανάτου V K P 12 κράτο̋ Cs V Iv K Lc Le Sδ fort.r. καταλέλυται
Cs V Iv Sδ fort.r. 13 Λιµένα σε PaR
tert. trop. in Sδ ined. Ἀπώλετο τὸ τοῦ ᾅδου µετ’ ἤχου̋ µνηµόσυνον·* τῇ γὰρ
ἀναστάσει σου,* Σῶτερ, ὁ θάνατο̋ λέλυται·* σὺ δὲ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν* διαµενεῖ̋ εἰ̋
αἰῶνα̋ δοξαζόµενο̋.
ᾨδὴ εʹ.
Μεσίτη̋ Θεοῦ
καὶ ἀνθρώπων γέγονα̋,
Χριστὲ ὁ Θεό̋·
διὰ σοῦ γάρ, ∆έσποτα,
τὴν πρὸ̋ τὸν ἀρχίφωτον πατέρα σου 5
ἐκ νυκτὸ̋ ἀγνωσία̋
προσαγωγὴν ἐσχήκαµεν.
Ὡ̋ κέδρο̋, Χριστέ,
τῶν ἐχθρῶν τὸ φρύαγµα
συνέτριψα̋
ἑκουσίω̋, ∆έσποτα,
ἐν τῇ κυπαρίσσῳ, ὡ̋ εὐδόκησα̋, 5
καὶ τῇ πεύκῃ καὶ κέδρῳ
σαρκὶ συνανυψούµενο̋.
Ἐν λάκκῳ, Χριστέ,
κατωτάτῳ ἔθεντό
σε ἄπνουν νεκρόν· 10
ἀλλ’ οἰκείῳ µώλωπι
ἐπιλελησµένου̋ τραυµατία̋, Σωτήρ,
τοὺ̋ ἐν τάφοι̋ ὑπνοῦντα̋
118
σαυτῷ συνεξανέστησα̋.
Θ(εοτοκίον) ∆υσώπει τὸν σὸν 15

Υἱόν τε καὶ Κύριον,
Παρθένε ἁγνή,
αἰχµαλώτοι̋ λύτρωσιν
τοῖ̋ ἐξ ἐναντία̋ περιστάσεω̋
ἐπὶ σοὶ πεποιθόσιν 20
εἰρηνικὴν δωρήσασθαι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 1Τim. 2, 5 εἷ̋ καὶ µεσίτη̋ θεοῦ καὶ ἀνθρώπων 7 Rom. 5, 2 δι’ οὗ καὶ
τὴν προσαγωγὴν ἐσχήκαµεν [τῇ πίστει] εἰ̋ τὴν χάριν ταύτην cf. Pseudo-Diony-
sius Areopagita De caelesti hierarchia 7, 11 δι’ οὗ τὴν πρὸ̋ τὸν ἀρχίφωτον
πατέρα προσαγωγὴν ἐσχήκαµεν
1-6 Is. 60, 13 καὶ ἡ δόξα τοῦ Λιβάνου πρὸ̋ σὲ ἥξει ἐν κυπαρίσσῳ καὶ πεύκῃ καὶ
κέδρῳ ἅµα, δοξάσαι τὸν τόπον τὸν ἅγιόν µου 8-9 Matt. 27, 60 καὶ ἔθηκεν αὐτὸ
ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ µνηµείῳ Marc. 15, 46 καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνηµείῳ Luc. 23,
53 καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνήµατι λαξευτῷ Joh. 19, 42 ἐκεῖ οὖν διὰ τὴν παρα-
σκευὴν τῶν Ἰουδαίων, ὅτι ἐγγὺ̋ ἦν τὸ µνηµεῖον, ἔθηκαν τὸν Ἰησοῦν 11 Is. 53, 5
τῷ µώλωπι αὐτοῦ ἡµεῖ̋ ἱάθηµεν cf. 1Petr. 2, 24 οὗ τῷ µώλωπι ἰάθητε
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 cdd. ed. Para οστ´ PaV 54 2 ἐθνῶν Κ 5 ηὐδόκησα̋ V D K Le Sδ 7 :ἐν
τούτοι̋ ἀνυψούµενο̋ Iv 12 Σωτήρ Cs P Sδ Para : Χριστέ cett. codd. τραυµατία̋
Σωτήρ : τραυµατίᾳ (sic) δεινῇ PaV 13 τοὺ̋ : καὶ Sδ τάφῳ V D Iv Lc Sδ 14
σεαυτῷ ΟΑ∆
15-21 cdd. ed. Para οστ´ MR II 366 die Dec. 4 16 τε non trad. cdd. Para 19 τῆ̋
MR περιστάσεσι Iv
ᾨδὴ στʹ.
Ἐν ἀβύσσῳ πταισµάτων κυκλούµενο̋

τὴν ἀνεξιχνίαστον τῆ̋ εὐσπλαχνία̋ σου
119
ἐπικαλοῦµαι ἄβυσσον·
ἐκ φθορᾶ̋, ὁ Θεό̋, µὲ ἀνάγαγε.
Ὡ̋ κακοῦργο̋ ὁ ∆ίκαιο̋ κέκριται

καὶ µετὰ ἀνόµων τῷ ξύλῳ προσήλωται
τοῖ̋ ὑπευθύνοι̋ ἄφεσιν
τῷ οἰκείῳ δωρούµενο̋ αἵµατι.
∆ι’ ἑνὸ̋ µὲν ἀνθρώπου τοῦ πρώτου Ἀδὰµ 5

πάλαι εἰ̋ τὸν κόσµον εἰσῆλθεν ὁ θάνατο̋
καὶ δι’ ἑνὸ̋ ἀνάστασι̋
τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ πεφανέρωται.
Θ(εοτοκίον) Ἀπειράνδρω̋, Παρθένε, ἐκύησα̋

καὶ διαιωνίζει̋ παρθένο̋, ἐµφαίνουσα 10
τῆ̋ ἀληθοῦ̋ θεότητο̋
τοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ σου τὰ σύµβολα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 6 ἄβυσσο̋ ἐκύκλωσέν µε ἐσχάτη 4 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ
ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
2 cf. Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋
ἐξ εὐωνύµων cf. Μarc. 15, 27 Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσιν δύο λῃστά̋, ἕνα ἐκ
δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύµων αὐτοῦ cf. Luc. 23, 33 ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ
τοὺ̋ κακούργου̋, ὃν µὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν cf. Joh. 19, 18 ὅπου
αὐτὸν ἐσταύρωσαν, καὶ µετ’ αὐτοῦ ἄλλου̋ δύο ἐντεῦθεν καὶ ἐντεῦθεν, µέσον δὲ
τὸν Ἰησοῦν 5-8 1Cor. 15, 21 ἐπειδὴ γὰρ δι’ ἀνθρώπου θάνατο̋, καὶ δι’
ἀνθρώπου ἀνάστασι̋ νεκρῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 cdd. ed. Para οστ´ PaV 54-55 8 τοῦ2 : καὶ Para 9 ἐκύησα̋ : συνέλαβε̋ Cs
120
ᾨδὴ ζʹ.
Ἀντίθεον πρόσταγµα παρανοµοῦντο̋

τυράννου µετάρσιον
τὴν φλόγα ἀνερρίπισε,
Χριστὸ̋ δὲ ἐφήπλωσε
θεοσεβέσι παισὶ 5
δρόσον τὴν τοῦ Πνεύµατο̋,
ὁ ὢν εὐλογηµένο̋ καὶ ὑπερένδοξο̋.
Οὐκ ἔφερε̋, ∆έσποτα, δι’ εὐσπλαχνίαν

θανάτῳ τὸν ἄνθρωπον
καθορᾶν τυραννούµενον·
ἀλλ’ ἦλθε̋ καὶ ἔσωσα̋
ἰδίῳ αἵµατι 5
ἄνθρωπο̋ γενόµενο̋,
Ἰδόντε̋ σε ἔπτηξαν ἠµφιεσµένον

στολὴν ἐκδικήσεω̋
οἱ πυλωροὶ τοῦ ᾅδου, Χριστέ· 10
ἀγνώµονα τύραννον
οἰκέτην, ∆έσποτα,
ἦλθε̋ γὰρ χειρώσασθαι,
Θ(εοτοκίον) Ἁγίων ἁγίαν σε κατανοοῦµεν 15

ὡ̋ µόνην κυήσασαν
Θεὸν τὸν ἀναλλοίωτον,
Παρθένε ἀµόλυντε,
Μῆτερ ἀνύµφευτε·
πᾶσι γὰρ ἐπήγασα̋ 20
πιστοῖ̋ τὴν ἀφθαρσίαν τῷ θείῳ τόκῳ σου.
121
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-6 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη ἅµα τοῖ̋ περὶ τὸν
Ἀζαρίαν εἰ̋ τὴν κάµινον καὶ ἐξετίναξε τὴν φλόγα τοῦ πυρὸ̋ ἐκ τῆ̋ καµίνου καὶ
ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον
2-3 cf. Cosm. Mel. Καν. Χριστ. Γέννησ. CPC 166 Ἰδὼν ὁ κτίστη̋ ὀλλύµενον τὸν
ἄνθρωπον 4 cf. Joh. 12, 47 οὐ γὰρ ἦλθον ἵνα κρίνω τὸν κόσµον, ἀλλ’ ἵνα σώσω
τὸν κόσµον 6 Phil. 2, 7 ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν µορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁµοι-
ώµατι ἀνθρώπων γενόµενο̋ 8-10 Iob 38, 17 πυλωροὶ δὲ ᾅδου ἰδόντε̋ σε
ἔπτηξαν; cf. Cosm. Mel. Καν. Μεγ. Σαββ. CPC 201 βλέποντε̋ στολὴν ᾑµαγµένην,
µῆτερ, τῆ̋ ἐκδικήσεω̋ 7.14 cf. heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 46, Johannis Monachi 1 παρανοµούντων Iv 2 τυράννων Iv
1-14 cdd. ed. Para ζ´ PaV 55 1 εὐσπλαχνίαν : ἁµαρτίαν V D Iv K Le P : ἁµαρτία̋
Lc 2 θανάτου D Iv Sδ 5 ἰδίῳ : οἰκείῳ Sδ 8 ἔφρυξαν (sic) P ἠµφιεσµένο̋ Iv
tert. trop. in Lc et quart. in Sδ ined. Τριὰ̋ ὁµοούσιο̋ (Μονὰ̋ τρισυπόστατε Sδ)
καὶ παναγία,* µονὰ̋ τρισυπόστατο̋, (τριὰ̋ ὁµοούσιε Sδ)* ἡµῖν τὸ λατρευ-
όµενον,* πηγαία̋ θεότητο̋* βλαστοὶ θεόφυτοι,* τέλειοι, ἀχώριστοι,* Πατήρ,
Υἱὸ̋ καὶ Πνεῦµα συµπροσκυνούµενον (συµπροσκυνοῦµεν Lc).
15-21 V D K Lc Le P ed. Para ζ´ PaV 55 15 Ἁγίαν ἁγίων Cs 17 θεὸν : Χριστὸν
Cs V K P 19 Μήτηρ ἀπείρανδρε Cs
al. trop. in Iv Sδ ined. Εἰ̋ γῆν ἀποστρέφεσθαι κατακριθέντε̋* ἐξ ἧσπερ
ἐλήφθηµεν* οἰκτείρα̋ ὡ̋ φιλάνθρωπο̋* οἰκῆσαι ηὐδόκησα̋* τὰ καταχθόνια*
πᾶσι τὴν ἀνάστασιν* διδοὺ̋ ὡ̋ ἐλεήµων καὶ εὐδιάλλακτο̋ (διδοὺ̋ τῇ σῇ
ἐγέρσει ὁ ὑπερένδοξο̋ Sδ).
al. theot. in Sδ ined. Tὸν ξένον (ξένο̋ cd.) οἰκήσαντα ἐν τῇ γαστρί σου* καὶ ἐκ
τῶν λαγόνων σου* τεχθέντα καθικέτευσον* εἰρήνην δωρήσασθαι* τῷ χριστω-
νύµῳ λαῷ* καὶ τὴν ἀπολύτρωσιν* ἡµῖν τὴν τῶν πταισµάτων, ὦ Μητροπάρθενε.
ᾨδὴ ηʹ.
Κάµινο̋ ποτὲ
πυρὸ̋ ἐν Βαβυλῶνι
τὰ̋ ἐνεργεία̋ διεµέριζε
122
τῷ θείῳ προστάγµατι
τοὺ̋ Χαλδαίου̋ καταφλέγουσα 5
τοὺ̋ δὲ πιστοὺ̋ δροσίζουσα ψάλλοντα̋·
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον.
Αἵµατι, Χριστέ,
τῷ σῷ πεφοινιγµένην
τὴν τῆ̋ σαρκό̋ σου καθορῶντα στολὴν
ἐν τρόµῳ ἐξίσταντο
τὴν πολλὴν µακροθυµίαν σου 5
τὰ τῶν Ἀγγέλων τάγµατα κράζοντα·
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον.
Σύ µου τὸ θνητὸν
ἐνέδυσα̋, οἰκτίρµον,
ἀθανασίαν τῇ ἐγέρσει σου· 10
διὸ ἀγαλλόµενο̋
εὐχαρίστω̋ ἀναµέλπει σοι
ὁ ἐκλεκτὸ̋ λαό̋, Χριστέ, κράζων σοι·
Kατεπόθη ὄντω̋ εἰ̋ νῖκο̋ ὁ θάνατο̋.
Θ(εοτοκίον) Σὺ τὸν τοῦ Πατρὸ̋ 15

ἀχώριστον ἐν µήτρᾳ
θεανδρικῶ̋ πολιτευσάµενον
ἀσπόρω̋ συνέλαβε̋
καὶ ἀφράστω̋ ἀπεκύησα̋,
Θεογεννῆτορ Πάναγνε· ὅθεν σε 20
σωτηρίαν πάντων ἡµῶν ἐπιστάµεθα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 cf. heirm. od. ζʹ 6 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου,
τὸν κύριον
1-3 cf. od. ζ´ 8-10 4-6 cf. Cosm. Mel. Καν. Κοίµ. Θεοτόκ. CPC 183 Ἐξίσταντο
ἀγγέλων αἱ δυνάµει̋ 8-14 1Cor. 15, 53-55 ∆εῖ γὰρ τὸ φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσα-
123
σθαι ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσασθαι ἀθανασίαν. Ὅταν δὲ τὸ
φθαρτὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀφθαρσίαν καὶ τὸ θνητὸν τοῦτο ἐνδύσηται ἀθανα-
σίαν, τότε γενήσεται ὁ λόγο̋ ὁ γεγραµµένο̋· κατεπόθη ὁ θάνατο̋ εἰ̋ νῖκο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 cdd. ed. Para η´ PaV 55 1-2 Χριστέ, τῷ σῷ : τῷ σῷ, Χριστέ Iv καθορῶντε̋
Cs V D Lc Le 11 ἀγαλλόµενοι V 13 λαό̋ σου Iv Sδ
tert. trop. in Cs Lc ined. Ἄτµητόν, πιστοί,* τρισάριθµον µονάδα* θεολογοῦντε̋
προσκυνήσωµεν (καταγγέλλωµεν Lc)* τὴν µίαν θεότητα* ἀπαράλλακτον
ἱσότητα* τριαδικὴν ὑπόστασιν κράζοντε̋ (ψάλλοντε̋ Lc)·* εὐλογεῖτε, (πάντα
τὰ ἔργα, τὸν Κύριον.)
15-21 V D Iv K Le P ed. Para η´ PaV 55 19 ἐξ ἁγίου δὲ ἐκύησα̋ Cs V P Sδ Para
20 Παρθενοµῆτορ Iv : Θεοκυήτωρ Sδ Πάναγνε : Πνεύµατο̋ Cs V P Sδ Para
ᾨδὴ θʹ.
Ἀνάρχου γεννήτορο̋ Υἱὸ̋ Θεὸ̋ καὶ Κύριο̋

σαρκωθεὶ̋ ἐκ Παρθένου
ἡµῖν ἐπέφανε
τὰ ἐσκοτισµένα φωτίσαι
συναγαγεῖν τὰ ἐσκορπισµένα· 5
διὸ τὴν πανύµνητον
Θεοτόκον µεγαλύνοµεν.
Ὡ̋ ἐν Παραδείσῳ φυτευθὲν ἐν τῷ Κρανίῳ, Σωτήρ,

τὸ τρισόλβιον ξύλον
τοῦ σοῦ ἀχράντου Σταυροῦ
αἵµατι καὶ ὕδατι θείῳ
ὡ̋ ἐκ πηγῆ̋ τῆ̋ θεία̋ πλευρᾶ̋ σου, 5
Χριστέ, ἀρδευόµενον
τὴν ζωὴν ἡµῖν ἐξήνθησεν.
Καθεῖλε̋ δυνάστα̋ σταυρωθεὶ̋ ὁ Παντοδύναµο̋
124
καὶ τὴν κάτω κειµένην
ἐν τῇ τοῦ ᾅδου φρουρᾷ 10
φύσιν τῶν ἀνθρώπων ὑψώσα̋
τῷ πατρικῷ ἐνίδρυσα̋ θρόνῳ·
µεθ’ ἧ̋ σε ἐρχόµενον
προσκυνοῦντε̋ µεγαλύνοµεν.
(Τριαδικόν) Μονάδα τρισάριθµον, Τριάδα ὁµοούσιον, 15

ὀρθοδόξω̋ ὑµνοῦντε̋,
πιστοί, δοξάσωµεν,
ἄτµητον, ὑπέρθεον φύσιν,
τρισσοφεγγῆ, ἀνέσπερον αἴγλην,
τὴν µόνην ἀκήρατον 20
τὴν τὸ φῶ̋ ἡµῖν ἐκλάµπουσαν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5 cf. Joh. 11, 52 ἀλλ’ ἵνα καὶ τὰ τέκνα τοῦ θεοῦ τὰ διεσκορπισµένα
συναγάγῃ εἰ̋ ἕν
1 Gen. 2, 9 καὶ ἐξανέτειλεν ὁ θεὸ̋… καὶ τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ ἐν µέσῳ τῷ παρα-
δείσῳ Matt. 27, 33 Καὶ ἐλθόντε̋ εἰ̋ τόπον λεγόµενον Γολγοθᾶ, ὅ ἐστιν
Κρανίου Τόπο̋ λεγόµενο̋ Marc. 15, 22 καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν Γολγοθᾶν
τόπον, ὅ ἐστιν µεθερµηνευόµενον Κρανίου Τόπο̋ Luc. 23, 33 Καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ
τὸν τόπον τὸν καλούµενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺ̋
κακούργου̋ Joh. 19, 17 καὶ βαστάζων ἑαυτῷ τὸν σταυρὸν ἐξῆλθεν εἰ̋ τὸν
λεγόµενον Κρανίου Τόπον, ὃ λέγεται Ἑβρἀστὶ Γολγοθᾶ 4-5 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἷ̋
τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ
ὕδωρ 8 Luc. 1, 52 καθεῖλεν δυνάστα̋ ἀπὸ θρόνων
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cdd. ed. Para οθ´ PaV 56 1 Σωτήρ : Χριστέ Lc P 1-2 : ἐν τῷ Κρανίῳ τὸ
τρισόλβιον ξύλον, Σωτήρ Iv 4 ὕδατι καὶ αἵµατι Cs Lc P Sδ 6 ἀρδευόµενο̋ V 7
ἐβλάστησεν Lc Sδ 8 ὡ̋ Cs Sδ fort.r. 11 ὑψώσα̋ : ἐγείρα̋ Cs 14 µεγαλύνωµεν
Lc Sδ 17 βοήσωµεν Iv 19 τρισσοφαῆ Lc 21 ἐκλάµψασαν Lc Le Sδ
125
quart. trop. in Lc ed. MR II 404 die Dec. 6 Σοφίαν καὶ δύναµιν* καὶ Λόγον
ἐνυπόστατον* τοῦ Πατρό̋, Θεοµῆτορ* Ἁγνή, συνέλαβε̋ (γεγέννηκα̋ MR)* ἐκ
τῶν σῶν ἀχράντων αἱµάτων* τὸν ἑαυτῆ̋ ναὸν προσλαβοῦσαν* καὶ τοῦτον
(τούτων cod.) καθ’ ἕνωσιν* ἑνωθεῖσαν ἀδιάρρηκτον.
quart. trop. in Sδ ined. Μὴ παύσῃ πρεσβεύουσα* τὸν σὸν Υἰὸν καὶ Κύριον* τὴν
εἰρήνην τῷ κόσµῳ* παντὶ καὶ ἄφεσιν* τοῖ̋ πιστῶ̋ αἰτοῦσι, Παρθένε,* τὴν τῶν
δεινῶν τε παραπτωµάτων* καὶ θραῦσιν, πανάµωµε,* ἐναντίων τοῦ δωρήσα-
σθαι.
126
CANON IV
Ο παρών κανόνα̋ (στην α´ εκδοχή) έχει δηµοσιευτεί από τον Σ. Ευστρα-

τιάδη266 σύµφωνα µε τον κώδικα Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Β 6 (Lb). Ο κανόνα̋ έχει
την ακροστιχίδα «Τρίτο̋ Ὕµνο̋ Κοσµᾶ Ἱεροσολυµίτου», στην οποία
περιλαµβάνεται και ο ειρµό̋, έργο και αυτό του Κοσµά.
Ο Θ. ∆ετοράκη̋ περιλαµβάνει τον κανόνα στο corpus των έργων του
Κοσµά αναφέροντα̋ µόνο τη δηµοσίευση του Ευστρατιάδη, χωρί̋ κάποιο άλλο
σχόλιο267.
Ο Ευτ. Τωµαδάκη̋ δηµοσιεύει µε βάση τον κώδικα Sinait. gr. 779 ff.
113v-115r (Sδ) την αρχή του ειρµού και του πρώτου τροπαρίου του κανόνα,
χωρί̋ να υπάρχει κάποια παραποµπή στη δηµοσίευση του Ευστρατιάδη268. Ο
κανόνα̋ στο χειρόγραφο αυτό παραδίδεται χωρί̋ το όνοµα του υµνογράφου,
δεν σχηµατίζεται ακροστιχίδα και µόνο στι̋ ωδέ̋ α´, στ´ και η´ συµφωνεί µε το
χειρόγραφο Lb. Στι̋ ωδέ̋ γ´, δ´ και ε´ παραδίδει νέο, ανέκδοτο κείµενο µε
άλλον ειρµό του Κοσµά, ενώ για τι̋ ωδέ̋ ζ´ και θ´ παραδίδει το κείµενο από
τον πρώτο αναστάσιµο κανόνα του όρθρου τη̋ Κυριακή̋ του γ´ ήχου που
αποδίδεται στον Ιωάννη. Για την καλύτερη κατανόηση τη̋ χειρόγραφη̋
παράδοση̋ του κείµενου, κάποιε̋ ωδέ̋ του κανόνα παρατίθενται σε δύο
εκδοχέ̋.
Ο ειρµό̋ τη̋ α´ ωδή̋ και η αρχή του κανόνα δηµοσιεύονται και στον
κατάλογο χειρογράφων του Ιδρύµατο̋ «Ivan Dujčev» που έχει συντάξει ο D.
Getov269. O κώδικα̋ Dc (12oυ αι.) παραδίδει τον κανόνα ανώνυµα και
συµφωνεί µε το κείµενο του Lb µόνο στην πρώτη και τελευταία ωδή. Στι̋
υπόλοιπε̋ ωδέ̋ παραδίδει το κείµενο του σταυροαναστάσιµου κανόνα του
όρθρου τη̋ Κυριακή̋ του γ´ ήχου που αποδίδεται στον Ιωάννη µε ακροστιχίδα
Ἄγω τρίτον µέλισµά σοι, Θεοῦ Λόγε270. O συµφυρµό̋ του κειµένου έχει και σαν
αποτέλεσµα κάποια από τα αρχικά γράµµατα των ειρµών και των τροπαρίων
να είναι µέρη και από τι̋ δύο ακροστιχίδε̋ των δύο κανόνων. Σε χειρόγραφο
266
ΝΣ 28 (1933) 263-267, χωρί̋ κριτικό υπόµνηµα.
267
268
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ, Κανόνε̋ Σινᾶ 65.
269
GETOV, Cataloque 308-310.
270
PaR 194-199. Εφόσον το κείµενο που αποδίδεται στον Ιωάννη είναι εκδεδοµένο, στην παρούσα
έκδοση θα παρατεθεί µόνο στο κριτικό υπόµνηµα.
127
του Αγίου Όρου̋271 o παραπάνω κανόνα̋ που στην Παρακλητική τη̋ Ρώµη̋
αποδίδεται στον Ιωάννη, εκεί αποδίδεται στον Κοσµά. Συνοπτικά οι εκδοχέ̋
των ωδών µε τον αριθµό των τροπαρίων και την ύπαρξη ή µη εφυµνίου
παρατίθενται στο παρακάτω σχεδιάγραµµα:
γ΄(a)/ δ΄(a)/ ε΄(a)/ ζ΄(a)/ θ΄(a)/

Ωδέ̋ α΄ β΄ στ΄ η΄
γ´(b) δ´(b) ε´(b) ζ´(b) θ´(b)
αρ. 2+θεοτ./ 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ. 2
2+θεοτ. - 2 2+τριαδ.
τροπ. 3+θεοτ. 3 2+θεοτ. 2+τριαδ.+θεοτ. 2+θεοτ.
+ + - + +
εφύµν. + - + +
- - + + +
Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι οι στίχοι τῷ θαυµαστῷ Θεῷ ἡµῶν ὅτι δεδόξασται,
τη̋ γ´(a) τοὺ̋ πίστει ἀνυµνοῦντά̋ σε, τη̋ στ´ καὶ πρὸ̋ τὸ φῶ̋ τὸ σὸν δέοµαί
σου, καθοδήγησον, τη̋ ζ´(a) εὐλογητὸ̋ ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´
εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον και τη̋ θ´(a) ἐν ὕµνοι̋ τιµῶντέ̋
σε µεγαλύνοµεν.
CANON IV
Dc ff. 11r-14v
Lb ff. 41v-45v
Sδ ff. 113v-115r
Ἕτερο̋ κανὼν ἀναστάσιµο̋ φέρων ἀκροστιχ(ίδα) τήνδε: Τρίτο̋ Ὕµνο̋ Κοσµᾶ

Ἱεροσολυµίτου. Ἦχο̋ γʹ.
ᾨδὴ αʹ.
Τεµνοµένην θάλασσαν ῥάβδῳ πάλαι

ὁ Ἰσραὴλ διῆλθεν ὡ̋ ἐν ἐρήµῳ
καὶ γὰρ σταυροῦ τύπο̋ ἐµφανῶ̋
προωδοποίει τρίβον ·
271
Ιβήρων 41, ff 30v-36v.
128
διὰ τοῦτο ᾄσωµεν ἐν αἰνέσει 5
τῷ θαυµαστῷ Θεῷ ἡµῶν·
Ῥαπισµόν, φιλάνθρωπε, κατεδέξω

ἐλευθερίαν γράφων τοῖ̋ ὑπευθύνοι̋·
καὶ γὰρ βροτοὶ πάντε̋ τῆ̋ φθορᾶ̋
ἠλευθερώθηµεν·
διὰ τοῦτο ᾄσωµεν σοὶ βοῶντε̋ 5
Ἱνατὶ τὸν ζῶντα ὡ̋ τεθνεῶτα

ἐν τῷ µνηµείῳ, ἄγγελο̋ ἀνεβόα
ταῖ̋ γυναιξίν, ἤλθετε ζητεῖν; 10
ἰδοὺ ἀνέστη Χριστό̋·
διὰ τοῦτο ᾄσατε ἐν αἰνέσει
Θ(εοτοκίον) Τὴν ἁγνὴν καὶ ἄφθαρτον µετὰ τόκον, 15

τὴν κυοφόρον ἄνανδρον καὶ παρθένον
θεοπρεπῶ̋ ᾄσµασι, πιστοί,
ὕµνοι̋ τιµήσωµεν,
Θεοτόκε, λέγοντε̋, σὲ αἰτοῦµεν·
ὑπὲρ ἡµῶν δυσώπησον 20
τῶν ἀνυµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Exod. 14, 16 καὶ σὺ ἔπαρον τῇ ῥάβδῳ σου καὶ ἔκτεινον τὴν χεῖρά σου
ἐπὶ τὴν θάλασσαν καὶ ῥῆξον αὐτήν, καὶ εἰσελθάτωσαν (sic) οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ εἰ̋
µέσον τῆ̋ θαλάσση̋ κατὰ τὸ ξηρὸν 5-7 Εxod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδό-
ξω̋ γὰρ δεδόξασται
129
1 Marc. 14, 65 καὶ οἱ ὑπηρέται ῥαπίσµασιν αὐτὸν ἔλαβον Joh. 18, 22 εἷ̋
παρεστηκὼ̋ τῶν ὑπηρετῶν ἔδωκεν ῥάπισµα τῷ Ἰησοῦ 3-4 cf. Rom. 8, 21 ὅτι
καὶ αὐτὴ ἡ κτίσι̋ ἐλευθερωθήσεται ἀπὸ τῆ̋ δουλεία̋ τῆ̋ φθορᾶ̋ 5-7 cf. heirm.
5-7 8-11 Matt. 28, 5 ἀποκριθεὶ̋ δὲ ὁ ἄγγελο̋ εἶπεν ταῖ̋ γυναιξίν· µὴ φοβεῖσθε
ὑµεῖ̋, οἶδα γὰρ ὅτι Ἰησοῦν τὸν ἐσταυρωµένον ζητεῖτε· οὐκ ἔστιν ὦδε, ἠγέρθη
γὰρ καθὼ̋ εἶπεν Marc. 16, 5 ὁ δὲ λέγει αὐταῖ̋· µὴ ἐκθαµβεῖσθε· Ἰησοῦν ζητεῖτε
τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωµένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὦδε Luc. 24, 5-6 τί
ζητεῖτε τὸν ζῶντα µετὰ τῶν νεκρῶν; οὐκ ἔστιν ὦδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 12-14 cf.
heirm. 5-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Lb ; Κανὼν ἀναστάσιµο̋, οὗ ἡ ἀκροστιχί̋ «Τρίτο̋ ὕµνο̋ Κοσµᾶ
Ἱεροσολυµίτου» ΝΣ ; Ἕτερο̋ καν(ὼν) σταυροαναστάσιµ(ο̋) Dc ; Τῇ αὐτῇ
ἡµέρᾳ κανὼν ἀναστάσιµο̋ Sδ
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 2 ὁ οm. EE 3 καὶ γὰρ Dc Lb : ὅτι ΕΕ 5 ἐν
non trad. Dc
1-14 cdd. ΝΣ ed. NΣ 28 (1933) 263-264 5 ᾄσωµεν : ᾄδοντε̋ Sδ : ᾄσοµεν ΝΣ
σοὶ βοῶντε̋ : σὺ βοῶµεν Sδ 8 Ἱνατὶ : Ἵνα Dc 11 ἰδοὺ : ὅτι Lb
15-21 Lb Sδ ΝΣ ; non trad. Dc 15 ἄφθορον ΝΣ 17 πιστοῖ̋ Sδ 18 τιµήσοµεν
Lb 21 ἀνυµνούντων : εὐσεβῶ̋ ὑµνούντων Sδ
ᾨδὴ γʹ (a).
Ὁ τὴν γῆν θεµελιῶν

ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆ̋
καὶ οὐρανοὺ̋ ἐν συνέσει στερεώσα̋
στερέωσον καὶ ἡµᾶ̋
τοὺ̋ πίστει ἀνυµνοῦντά̋ σε. 5
Σταυρωθεὶ̋ ὑπὲρ ἡµῶν

καὶ τριηµερεύσα̋ ἐν θνητοῖ̋
καὶ ἀναστὰ̋ ὡ̋ δυνάστη̋ ἐν ἰσχύ̓
πάντα̋ ἐρρύσω, Χριστέ,
τοὺ̋ πίστει ἀνυµνοῦντά̋ σε. 5
130
Ὑπ’ ἀγγέλων καὶ βροτῶν
ἡ τῆ̋ ἀναστάσεω̋, Χριστέ,
δοξολογεῖται ἡµέρα ἐπαξίω̋·
ἀµφότερα γὰρ ἑνοῖ̋,
τὴν γῆν καὶ τὰ οὐράνια. 10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ps. 101, 26 κατ’ ἀρχὰ̋ σύ, κύριε, τὴν γῆν ἐθεµελίωσα̋ cf. Heb. 1, 10
1-2 Ps. 103, 5 ἐθεµελίωσεν τὴν γῆν ἐπὶ τὴν ἀσφάλειαν αὐτῆ̋ 3 Ps. 135, 5 τῷ
ποιήσαντι τοὺ̋ οὐρανοὺ̋ ἐν συνέσει
1-3 cf. Matt. 20, 19 καὶ σταυρῶσαι, καὶ τῇ τρίτῃ ἡµέρᾳ ἐγερθήσεται Luc. 24, 7
καὶ σταυρωθῆναι καὶ τῇ τρίτῃ ἡµέρᾳ ἀναστῆναι 5 cf. heirm. 5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 3 στερεώσα̋ ἐν συνέσει Lb
1-10 Lb ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 264 7 Χριστοῦ ΝΣ 8 ἰσαξίω̋ ΝΣ 9 ἐν οἷ̋ Lb :
ἑνοῖ ΝΣ
al. heirm. in Dc Τόξον ἔθραυσα̋ ἐχθροῦ… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in Dc ed. Para ρλστ´ PaR 194 (a) Ῥύψι̋ (ῥίψα̋ cod.) ἄχραντε σταυρέ…
(b) Ἵνα πάντε̋ οἱ πιστοὶ…
ᾨδὴ γʹ (b).
Tὸ στερέωµα
τῶν ἐπὶ σοὶ πεποιθότων
στερέωσον, Κύριε, τὴν ἐκκλησίαν,
ἣν ἐκτήσω τῷ τιµίῳ σου αἵµατι.
Σὺ τὴν ἔκπτωσιν
τὴν διὰ ξύλου ἐν ξύλῳ
κατάρα γεγονώ̋, Χριστέ, ἐπανορθώσω
εὐλογίαν τὴν ἀρὰν ἐργασάµενο̋.
Σὺ τὸν κείµενον 5
131
ἐν κατωτάτοι̋ τοῦ ᾅδου
πρωτόπλαστον ἤγειρα̋, µόνε Σωτήρ µου,
πρὸ̋ ζωὴν δὲ ἀτελεύτητον ἥλκυσα̋.
Σὺ τῷ πάθει σου
τοῦ ἀρχεκάκου τὸ θράσο̋ 10
συνέθλασα̋, ∆έσποτα, καὶ τῇ ταφῇ σου
καταθάψα̋ ὡ̋ Θεὸ̋ ἡµᾶ̋ ἔσωσα̋.
Θ(εοτοκίον) Σὲ τὴν ἄσπιλον,

τοῦ ποιητοῦ σου µητέρα
Θεόνυµφε, ᾄσµασι δοξολογοῦµεν· 15
σαρκοφόρον σοι Θεὸν ἀποτέτοκα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 cf. can. XVIII od.γ´, 1-8 16 cf. Athan. Theol. Sermo in annuntiationem
deiparae PG 28, 940 ὅτι ἐξ ἡµῶν σύ τε καὶ ὁ ἐκ σοῦ τεχθεὶ̋ σαρκοφόρο̋ Θεὸ̋
ἡµῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-16 Sδ ined. 1 Σοὶ cd.
ᾨδὴ δʹ (a).
Μυστικῶ̋ σου προθεωρῶν

ὁ Ἀββακοὺµ τὴν ἔµφρικτον οἰκονοµίαν,
Κύριε, φησί,
δύναµι̋ καὶ ἰσχύ̋ µου
εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου 5
καὶ κατανοήσα̋
τὰ θαυµάσιά σου δοξάζω σε.
Νεκρωθέντα τὸν ἀπ’ ἀρχῆ̋

τῇ διὰ ξύλου βρώσει φθορᾷ ληφθέντα,
132
Κύριε, αὐτὸ̋
σαρκὸ̋ ἐν ἁµαρτία̋
ὁµοιώµατι, τὴν ἁµαρτίαν 5
ἐλθὼν ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋
κατεδίκασα̋ ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ὁ σταυρὸν τὸν ὑπὲρ ἡµῶν

καὶ τὴν θνητοῖ̋ συνοίκησιν δι’ εὐσπλαγχνίαν,
Κύριε Σωτήρ, 10
θελήσει ὑποµείνα̋
καὶ ἀνάστασιν τῇ σῇ ἐγέρσει
τῷ κόσµῳ παρέχων
ὡ̋ Θεό̋, σὲ ὕµνοι̋ δοξάζωµεν.
Θ(εοτοκίον) Στηριγµόν σε καὶ ἱλασµόν, 15

Θεογεννῆτορ, ἔχοµεν οἱ σέβοντέ̋ σε
ἄχραντον, ἁγνὴν
Παρθένον µετὰ τόκον,
καὶ δεόµεθά σου, Παναγία,
ταῖ̋ σαῖ̋ ἱκεσίαι̋ 20
ἱλασµὸν τῷ κόσµῳ κατάπεµψον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-7 Hab. 3, 1 κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην· κύριε,
κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην
3-5 Rom. 8, 3 ὁ θεὸ̋ τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν πέµψα̋ ἐν ὁµοιώµατι σαρκὸ̋ ἁµαρτία̋
καὶ περὶ ἁµαρτία̋ κατέκρινεν τὴν ἁµαρτίαν ἐν τῇ σαρκί
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 Lb NΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 264-265 4 ἁµαρτίαι̋ Lb 13 καὶ τῷ κόσµῳ Lb 14
δοξάζοµεν ΝΣ 16 Θεογεννήτωρ Lb
al. heirm. in Dc Τὸ ξένον καὶ ἀπόρρητον… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in Dc ed. Para ρλζ´ PaR 195 (a) Ὁ πλάσα̋ κατ’ εἰκόνα σου… (b)
Nεκροὺ̋ µὲν…
133
ᾨδὴ δʹ (b).
Ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετή σου, Χριστέ,

τῆ̋ κιβωτοῦ γὰρ προελθὼν
τοῦ ἁγιάσµατό̋ σου
τῆ̋ ἀφθόρου µητρὸ̋
ἐν τῷ ναῷ τῆ̋ δόξη̋ σου ὤφθη̋ 5
ὡ̋ βρέφο̋ ἀγκαλοφορούµενον
καὶ ἐπληρώθη τὰ πάντα
τῆ̋ σῆ̋ αἰνέσεω̋.
Ἐπήγασα̋ τῷ σῷ πάθει ἀφθαρσίαν, Χριστέ·

τὰ̋ ἁµαρτία̋ γὰρ ἡµῶν
ἐπὶ τοῦ ξύλου ἦρα̋
ἀπαλλάξα̋, Χριστέ,
τῆ̋ πάλαι καταδίκη̋ ὁ ῥύστη̋ 5
καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋ ὡ̋ εὔσπλαχνο̋
θανατωθέντα̋ τῷ πάθει
τῆ̋ παραβάσεω̋.
Ἀντίλυτρον τοῦ θανάτου †θάνατο̋

ὑπὲρ θνητῶν ἀνταλλάξα̋
τῆ̋ τυραννούση̋ πάλαι 10
τὴν βροτείαν φύσιν†
ἐφείσατο ὁ φύσει οἰκτίρµων·
διὸ <ἡµεῖ̋> καταπλουτήσαντε̋
{τῆ̋} ἀθανασία̋ τὸν πλοῦτον
ὕµνον βοήσωµεν. 15
∆ιέσωσα̋ τοὺ̋ βροτοὺ̋ καταφθαρέντα̋, Χριστέ,

τῇ παντουργῷ σου δυνάµει,
ἐκ τῶν τοῦ ᾅδου βρόχων
ἐξαρπάσα̋ αὐτοὺ̋ 20
134
καὶ ἀφθαρσία̋ ἔµπλησα̋ δόξη̋
ὡ̋ ἄνθρωπο̋ τεθεὶ̋ ἐν µνήµατι,
ὡ̋ δὲ Θεὸ̋ ἐξανέστη̋
καὶ παντοδύναµο̋.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Hab. 3, 3 Ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ 2-3 Ps. 131, 8 σὺ καὶ ἡ
κιβωτὸ̋ τοῦ ἀγιάσµατό̋ σου 7-8 Hab. 3, 3 καὶ αἰνέσεω̋ αὐτοῦ πλήρη̋ ἡ γῆ 9
cf. Joh. Chrys. In ep. ad Heb. PG 63, 129 ὅτι ἑνὸ̋ θανάτου ἀντίλυτρον ἐγένετο
19-20 cf. Cyrill. Theol. Comm. in Luc. PG 72, 637 ὅτι καὶ τῶν τοῦ θανάτου
βρόχων ἐξαρπάσει Χριστὸ̋ τὸ θυγάτριον αὐτοῦ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 Sδ ined. 13 ἡµεῖ̋ addidi 14 τῆ̋ delevi m.c.
ᾨδὴ εʹ (a).
Κράζω σοι, Χριστέ,

ὕµνον ἀσιγήτω̋·
Ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου·
σὺ γὰρ τὸ φῶ̋, τὸ ἀληθινὸν καὶ ἄδυτον,
τὸ φωτίζον πάντα ἄνθρωπον 5
εἰ̋ τὸν κόσµον ἐρχόµενον.
Ὅλον µε, Χριστέ,

οἴκτῳ ἐνεδύσω
καὶ φθορᾶ̋ θανάτου διέσωσα̋
ὁ ἀπαθῶ̋, τὸ ὑπὲρ ἡµῶν δεξάµενο̋
ἑκουσίω̋ πάθο̋, βλύζων µοι 5
τοῦ θανάτου τὴν νέκρωσιν.
Σῴζοι̋ µε, Χριστέ,

ᾅδου καὶ θανάτου
ὡ̋ νεκρὸ̋ ὑπνώσα̋ τριήµερο̋·
135
σὺ γὰρ ζωὴν πᾶσι τοῖ̋ νεκροῖ̋ ἐπήγασα̋ 10
καὶ θανάτου κράτο̋ ἔλυσα̋
καὶ ἀνέστη̋ τριήµερο̋.
Θ(εοτοκίον) Μόνη σύ, Ἁγνή,

Mήτηρ ἀνεδείχθη̋
ἀληθῶ̋ παρθένο̋ γεννήσασα 15
δίχα φθορᾶ̋ τὸν δηµιουργὸν καὶ Κύριον
σαρκοφόρον· τοῦτον πρέσβευε
ὑπὲρ τῶν ἀνυµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Is. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρό̋ σε 4-6 Joh. 1, 9 Ἦν τὸ
φῶ̋ τὸ ἀληθινὸν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον, ἐρχόµενον εἰ̋ τὸν κόσµον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 5 φωτίζων Lb
1-18 Lb ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 265 7 Σώζῃ̋ Lb
al. heirm. in Dc Ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ ὁ ἀόρατο̋… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in Dc (a) ined. Ἀναλαβὼν* τὰ ἡµῶν ἐπὶ ὤµων* καὶ τὸν σταυρὸν* συν…
ξεν* ὁ ἀκατάγνωστο̋* Λόγο̋ ἐθριάµβευσεν* τὸ σαρκι… ἁµάρτηµα. (b) ed. Para
ρλη´ PaR 196 Ἵσο̋ Πατρὶ…
ᾨδὴ εʹ (b).
Ὡ̋ εἶδεν Ἡσα˙α̋ συµβολικῶ̋

ἐν θρόνῳ ἐπηρµένῳ Θεὸν
ὑπ’ ἀγγέλων δόξη̋ δορυφορούµενον
ὦ τάλα̋, ἐβόα, ἐγώ!
πρὸ γὰρ εἶδον σωµατούµενον Θεὸν 5
φωτὸ̋ ἀνεσπέρου
καὶ εἰρήνη̋ δεσπόζοντα.
Ἐν µέσῳ καταδίκων ὥσπερ κριτὸ̋

ἐν ξύλῳ ἐσταυρώθη̋, Χριστέ,
136
ἑκουσίω̋, Λόγε, ἐκ παρανόµων χειρῶν·
σὺ ὥσπερ ποιµὴν ἀγαθὸ̋
ἑαυτὸν ὑπὲρ ἡµῶν προσήξα̋ {Λόγε τοῦ Θεοῦ} 5
καὶ εἰρήνη̋ δεσπόζοντο̋.
Ὡ̋ εἶδεν ἐπὶ ξύλου ἀνηρτηµένον

γνώµῃ ὁ λῃστὴ̋ Ἰησοῦν
εὐγνωµόνω̋ οὗτο̋ πιστῶ̋ ἐκραύγαζεν· 10
Ὦ ἄναξ Χριστὲ ὁ Θεό̋,
ὅταν ἔλθῃ̋ ἐν τῇ δόξῃ τοῦ Πατρό̋,
µνήσθητί µου, Λόγε,
παρορῶν µου τὰ πταίσµατα.
Ἀπείρανδρε Μαρία, ἡ µετὰ τόκον 15

µείνασα Παρθένο̋ ἁγνή,
τὸν ἐκ σοῦ τεχθέντα Θεὸν δυσώπησον
ἐκ πλάνη̋ λυτρώσασθαι ἡµᾶ̋
καὶ ἐκ ζάλη̋ τοῦ ἀλλοτρίου ἐχθροῦ,
ὡ̋ Μήτηρ τοῦ κτίστου 20
καὶ εἰρήνην παρέχουσα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 Is. 6, 1-5 …εἶδον τὸν κύριον καθήµενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ
ἐπηρµένου… καὶ σεραφὶν εἱστήκεισαν κύκλῳ αὐτοῦ… Ὦ τάλα̋ ἐγὼ
1-2 Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋
ἐξ εὐωνύµων cf. Marc. 15, 27 Luc. 23, 33 6-7 cf. heirm. 6-7 8-14 Luc. 23, 42 καὶ
ἔλεγεν· Ἰησοῦ, µνήσθητί µου ὅταν ἔλθῃ̋ εἰ̋ τὴν βασιλείαν σου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 Sδ ined. 5 Λόγε τοῦ Θεοῦ delevi ; cf. can. XVIII, od. ε´, 5
137
ᾨδὴ στʹ.
Ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ µε, Κύριε ὁ Θεό̋ µου,

ὁ Ἰωνᾶ̋ ἐβόα κἀγὼ βοῶ σοι·
Ἐκ τοῦ βυθοῦ ῥῦσαί µε, Σωτήρ,
τῶν πολλῶν µου δεινῶν
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τὸ σόν, 5
δέοµαί σου, καθοδήγησον.
Ἱλάσθητι ὁ σταυρὸν καὶ θάνατον ὑποµείνα̋

καὶ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ ἐκ τοῦ τάφου·
κατακαµφθεὶ̋ πλήθει γὰρ κακῶν,
ὡ̋ ὁ Τελώνη̋ βοῶ,
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τὸ σόν, 5
Ἐξέγειρον τὸν παραπεσόντα µε ὁ Θεό̋ µου,

ὁ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ ἐκ τοῦ τάφου,
τῷ ληστρικῷ βίῳ τῶν παθῶν
πληγωθέντα δεινῶ̋ 10
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τὸ σὸν
εὔθυνον καὶ ἐποδήγησον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
1-4 Luc. 18, 13 ὁ δὲ τελώνη̋ µακρόθεν ἑστὼ̋… ὁ θεό̋, ἱλάσθητί µοι τῷ
ἁµαρτωλῷ 5-6 cf. heirm. 5-6 8 cf. v. 2 11-12 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 6 εὔθυνον καὶ ἐποδήγησον Lb
1-12 cdd. ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 265-266 3 πλήθη Lb 5 πρὸ̋ τὸ φῶ̋ ΝΣ 7 µε
om. Lb ΝΣ 10 πληγέντα ΝΣ 11 πρὸ̋ τὸ φῶ̋ ΝΣ
tert. trop. in Sδ ined. Θ(εοτοκίον) Ἐλπὶ̋ ἡµῶν ἀγαθὴ καὶ στήριγµα ὀρθοδόξων*
καὶ τῶν κτισµάτων, ∆έσποινα Θεοτόκε,* τοὺ̋ εὐσεβῶ̋ ὕµνοι̋ ἱεροῖ̋* ὑπερ-
τιµῶντά̋ σε* πρὸ̋ ζωῆ̋ ὁδὸν* εὔθυνον καὶ ἐποδήγησον.
138
al. heirm. in Dc Σκηνώσεω̋ Ἰωνᾶ̋… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in Dc ed. Para ρλη´ PaR 196 (a) Μωλώπων σὺ (σου cod.) ῥαπισθεὶ̋
(πειραθεὶ̋ Para)… (b) Ἀνοίγονταί σοι (σου cod.), Χριστέ…
ᾨδὴ ζʹ(a).
Ῥάβδο̋ καὶ πῦρ

ὑπὲρ φύσιν τόκον προεξεικόνιζον·
ἐκ ξηρᾶ̋ γὰρ ῥάβδου καρπό̋,
ἐκ καµίνου δὲ δρόσο̋ προήρχετο
τοῖ̋ πίστει βοῶσιν· 5
Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.
Ὅλην ἐν σοὶ
τοῦ Ἀδὰµ τὴν φύσιν ἐπανορθούµενο̋
ἐπὶ ξύλου ὥσπερ ἀµνὸ̋
ἐπειγόµενο̋ ἤχθη̋ τυθῆναι, Χριστέ,
ὑπὲρ τῶν βοώντων· 5
Εὐλογητὸ̋ (ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν).
Σὺ ἐν νεκροῖ̋
λογισθεὶ̋ καὶ µνήµατι καλυπτόµενο̋
τοὺ̋ ἐν ᾅδῃ ἐξαναστὰ̋
θνητοὺ̋ συνεξανέστησα̋, ∆έσποτα, 10
ἐν ὕµνοι̋ βοῶντα̋·
Εὐλογητὸ̋ ὁ Θεὸ̋ (ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
Ὅσοι πιστοὶ
ἐν τρισὶν προσώποι̋ µίαν θεότητα,
ἀδιαίρετον, τὴν αὐτὴν
ὁµοούσιον σέβειν µεµαθηκότε̋ 15
ἐν ὕµνοι̋ βοῶµεν·
Εὐλογητὸ̋ ὁ Θεὸ̋ (ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
139
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1.3 cf. Num. 17, 23 καὶ ἐγένετο τῇ ἐπαύριον καὶ εἰσῆλθεν Μωυσῆ̋ καὶ
Ἀαρὼν εἰ̋ τὴν σκηνὴν τοῦ µαρτυρίου, καὶ ἰδοὺ ἐβλάστησεν ἡ ῥάβδο̋ Ἀαρὼν
εἰ̋ οἶκον Λευὶ καὶ ἐξήνεγκεν βλαστὸν καὶ ἐξήνθησεν ἄνθη καὶ ἐβλάστησεν
κάρυα 1 cf. Exod. 3, 2 ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελο̋ κυρίου ἐν φλογὶ πυρὸ̋ ἐκ τοῦ
βάτου, καὶ ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτο̋ καίεται πυρί, ὁ δὲ βάτο̋ οὐ κατεκαίετο 4 Dan. 3, 50
καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον 6 Dan. 3, 52
Eὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
4 cf. 1Cor. 5, 7 καὶ γὰρ τὸ πάσχα ἡµῶν ἐτύθη Χριστὸ̋ 5-7.11-12.16-17 cf. heirm.
5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 3 ἐξ ΕΕ καρπὸν Lb
1-12 Lb NΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 266
13-17 Lb ined. ; om. ΝΣ
al. heirm. in Dc Σοβαρὸ̋ ὁ τύραννο̋… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in. Dc ed. Para ρλθ´ PaR 198 (a) Οὐ ψιλὸν (Ὑψηλὸν cod.) ὁ ἥλιο̋… (b)
Ἰσχυρὸν θεότητι…
ᾨδὴ ζʹ(b)
Ὡ̋ πάλαι τοὺ̋ εὐσεβεῖ̋

τρεῖ̋ παῖδα̋ ἐδρόσισα̋
ἐν τῇ φλογὶ τῇ χαλδἀκῇ
τῷ φωτιστικῷ τῆ̋ θεότητο̋ πυρὶ
καὶ ἡµᾶ̋ καταύγασον· 5
Eὐλογητὸ̋ εἶ κράζοντα̋
ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.
Ἐρράγη τὸ τοῦ ναοῦ

φαιδρὸν καταπέτασµα
ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ ∆ηµιουργοῦ
τὴν νενεκρωµένην τῷ γράµµατι δηλοῦν
τοῖ̋ πιστοῖ̋ ἀλήθειαν 5
140
εὐλογητὸ̋ εἶ κράζοντα̋
Νυγείση̋ σου τῆ̋ πλευρᾶ̋

ῥανίδε̋ θεόρρυτοι
ζωοποιοῦ αἵµατο̋, Χριστέ, 10
οἰκονοµικῶ̋ ἀποστάζουσαι εἰ̋ γῆν
τοὺ̋ ἐκ γῆ̋ ἀνέπλασαν
(ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
(Τριαδικόν) Τὸ Πνεῦµα τὸ ἀγαθὸν 15

Πατρὶ συνδοξάσωµεν
καὶ τῷ Υἱῷ τῷ µονογενεῖ
µίαν ἐν τρισὶν ἀρχὴν σέβοντε̋, πιστοί,
καὶ µίαν θεότητα
εὐλογητὸ̋ εἶ κράζοντα̋ 20
(ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν).
Θ(εοτοκίον) Ἐν µήτρᾳ παρθενικῇ

οἰκῆσαι ηὐδόκησεν
ὁ πλαστουργὸ̋ καὶ δηµιουργὸ̋
καὶ σωµατωθεὶ̋ καθ’ ὑπόστασιν σαρκὸ̋ 25
ὅλον µε ἐθέωσα̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Heirm. 1-4 Dan. 3, 50 καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου
διασυρίζον 7 Dan. 3, 52 Eὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
1-2 Matt. 27, 51 Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋
κάτω εἰ̋ δύο Μαrc. 15, 28 Luc. 23, 45 4-5 cf. Rom. 7, 6 ὥστε δουλεύειν ἡµᾶ̋ ἐν
καινότητι πνεύµατο̋ καὶ οὐ παλαιότητι γράµµατο̋ 8-10 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἷ̋
τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ
141
ὕδωρ cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψωσ. CPC 162 Πλευρᾶ̋ ἀχράντου λόγχῃ τρωθείση̋
ὕδωρ σὺν αἵµατι ἐξεβλύσθη
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 Sδ ed. PaR 197 PaV 97 4 νενεκρωµένην : ἐγκεκρυµµένην PaR PaV 6 εἶ
κράζοντα̋ : Kύριε cd. 12 ἀνέπλασα̋ cd. 16 συνδοξάζωµεν cd. 18 ἀρχὴν
σέβοντε̋, πιστοί : πιστοί, σέβοντε̋ ἀρχὴν PaR PaV
22-28 Sδ ined.
ᾨδὴ ηʹ.
Λατρεύειν ζῶντι Θεῷ

οἱ ἐν Βαβυλῶνι παῖδε̋ καρτερήσαντε̋
µουσικῶν ὀργάνων κατεφρόνησαν
καὶ φλογὸ̋ µέσον ἑστῶτε̋
θεοτερπῆ ὕµνον ἀναµέλποντε̋ ἔλεγον· 5
Εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον .
Ὑψώθη̋ ἐν τῷ σταυρῷ
καὶ ὑπὸ ἀνόµων λόγχῃ διεπάρη̋ πλευράν,
ἧ̋ πηγὴν ἀφθαρσία̋ ἀνεβλύστανε̋
καὶ ζωῆ̋ µέτοχοι ἡµεῖ̋
οἱ ἀρυσάµενοι γεγονότε̋ κραυγάζοµεν· 5
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα, (Κυρίου τὸν Κύριον).
Μυρίσαι σὲ ὡ̋ θνητὸν
αἱ περὶ Μαρίαν ἦλθον ἐπορθρίσασαι
καὶ κλαυθµὸν ἀντὶ µύρου προσεκόµιζον·
ἀλλ’ αὐτό̋, «χαίρετε» εἰπών, 10
τοῖ̋ µαθηταῖ̋ χαίρειν καὶ βοᾶν σοι προσέταττε̋·
Εὐλογεῖτε, (πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον).
142
Ἱλάσθητι ὁ Θεό̋,
τοῖ̋ ἐν ὀρθοδόξῳ πίστει σε δοξάζουσιν
εὐσεβῶ̋ ἀκατάληπτον γεννήτορα 15
συµφυᾶ τε Λόγον καὶ Πνεῦµα
καὶ ἐν τρισὶ µίαν βασιλείαν καὶ δύναµιν
καὶ βοῶσι· πάντα τὰ ἔργα (Κυρίου ὑµνεῖτε τὸν Κύριον).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Heb. 9, 14 καθαριεῖ τὴν συνείδησιν ἡµῶν ἀπὸ νεκρῶν ἔργων εἰ̋ τὸ
λατρεύειν θεῷ ζῶντι 3 cf. Dan. 3, 5 ὅταν ἀκούσητε τῆ̋ φωνῆ̋ τῆ̋ σάλπιγγο̋,
σύριγγο̋ καὶ κιθάρα̋, σαµβύκη̋ καὶ ψαλτηρίου, συµφωνία̋ καὶ παντὸ̋ γένου̋
µουσικῶν, πεσόντε̋ προσκυνήσατε τῇ εἰκόνι τῇ χρυσῇ, ἣν ἔστησε Ναβουχοδο-
νόσορ βασιλεὺ̋ 5 Dan. 3, 51 Ἀναλαβόντε̋ δὲ οἱ τρεῖ̋ ὡ̋ ἐξ ἑνὸ̋ στόµατο̋
ὕµνουν καὶ ἐδόξαζον καὶ εὐλόγουν καὶ ἐξύψουν τὸν θεὸν ἐν τῇ καµίνῳ
λέγοντε̋ 6 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου, τὸν κύριον
2 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἱ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ
ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψωσ. CPC 162 Πλευρᾶ̋
ἀχράντου λόγχῃ τρωθείση̋ ὕδωρ σὺν αἵµατι ἐξεβλύσθη 7-11 Joh. 11-17 Μαρία
δὲ εἱστήκει πρὸ̋ τῷ µνηµείῳ ἔξω κλαίουσα… πορεύου δὲ πρὸ̋ τοὺ̋ ἀδελφού̋
µου καὶ εἰπὲ αὐτοῖ̋· ἀναβαίνω πρὸ̋ τὸν πατέρα µου καὶ πατέρα ὑµῶν καὶ θεόν
µου καὶ θεὸν ὑµῶν 13 Luc. 18, 13 ὁ θεό̋, ἱλάσθητί µοι 6.12.18 cf. heirm. 6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 3 καὶ ὀργάνων Lb 5 ἔλεγον : ἔψαλλον Lb
1-12 cdd. ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 266-267 1 ἐπὶ σταυροῦ Lb 2 διεσπάρη̋ Lb τὴν
πλευρὰν Lb ΝΣ 3 πηγὴ Sδ ἀνεβλύστανε Sδ : ἀνεβλάστανε̋ ΝΣ 5 γεγονότε̋
κραυγάζοµεν : µέλποντε̋ ψάλλοµεν Sδ 10 χαίρεται Lb
13-18 Lb ΝΣ ; non trad. Sδ 14 ἐν om. ΝΣ 16 καὶ om. NΣ
al. trop. in Sδ ined. Θ(εοτοκίον) Ἰδοὺ Παρθένο̋ ἁγνὴ* καὶ ἡ ἐν γαστρί
προέφησεν σηµαίνων σαφῶ̋* ὁ φαιδρὸ̋ Ἡσα˙α̋, ἀειπάρθενε,* καὶ Υἱὸν τέξεται
Θεοῦ,* ᾧ λειτουργεῖ πᾶσα κτίσι̋ κραυγάζουσα·* Εὐλογοῦµεν, εὐλογηµένη
παρθένε, τὸν τόκον σου* καὶ ὑπερυψοῦµεν εἰ̋ πάντα̋ (τοὺ̋ αἰῶνα̋).
al. heirm. in Dc Ἐνύλου φλόγα πυρὸ̋… ΕΕ n. 96, Johannis Monachi
al. trop. in Dc ed. Para ρµ´ PaR 199 (a) Ὁ Λόγο̋ οὐ παθητὸ̋… (b) Ὑπνώσα̋ µὲν
ὡ̋ θνητὸ̋…
143
ᾨδὴ θʹ (a).
Τὴν ἐν βάτῳ καὶ πυρὶ

προγραφεῖσαν ἐν Σινᾷ
τῷ νοµοθέτῃ Μωσῇ
καὶ τὸ θεῖον ἐν γαστρὶ
ἀφλέκτω̋ συλλαβοῦσαν πῦρ, 5
τὴν ὁλόφωτον καὶ ἄσβεστον λαµπάδα,
τὴν ὄντω̋ Θεοτόκον,
ἐν ὕµνοι̋ τιµῶντέ̋ σε µεγαλύνοµεν.
Ὁ τῷ πάθει σου, Χριστέ,

ἀφθαρσίαν καὶ ζωὴν
παρέχων πᾶσι πιστοῖ̋
καὶ τῇ σῇ ζωοποιῷ
ἐγέρσει συνεγείρα̋ νῦν 5
τὸ ἡµέτερον καὶ ἄνω συγκαθίσα̋
χορείαι̋, γηθοσύνω̋
ἐν ὕµνοι̋ τιµῶντέ̋ σε µεγαλύνοµεν.
Ὑψηλὸ̋ καὶ φοβερὸ̋

ἐν Σιὼν ὁ Βασιλεὺ̋ 10
καὶ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν
ὁ Σωτὴρ ἡµῶν Χριστό̋!
αὐτὸ̋ γὰρ τοῖ̋ ἐν σκότει φῶ̋
ἐξανέτειλεν τὸ ἄδυτον καὶ θεῖον
καὶ δίδωσι τὸ κράτο̋ 15
καὶ νίκα̋ βεβαία̋ τῷ βασιλεῖ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 cf. Exod. 3, 2 ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελο̋ κυρίου ἐν φλογὶ πυρὸ̋ ἐκ τοῦ
βάτου, καὶ ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτο̋ καίεται πυρί, ὁ δὲ βάτο̋ οὐ κατεκαίετο
144
2 2Tim. 1, 10 φωτίσαντο̋ δὲ ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν διὰ τοῦ εὐαγγελίου 9-11 Ps.
46, 3 ὅτι κύριο̋ ὕψιστο̋ φοβερό̋, βασιλεὺ̋ µέγα̋ ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν 13-14 Ps.
111, 4 ἐξανέτειλεν ἐν σκότει φῶ̋ τοῖ̋ εὐθέσιν Is. 58, 10 τότε ἀνατελεῖ ἐν τῷ
σκότει τὸ φῶ̋ σου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 100, Cosmae Monachi 8 τιµῶντε̋ : ἀπαύστω̋ Dc
1-16 Dc Lb ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 267 1 πάθη Dc 3 πᾶσι πιστοῖ̋ παρασχὼν Dc
5 νῦν : τὸ γένο̋ Lb ΝΣ 7 χορεία̋ Dc 12 Χριστέ Dc
ᾨδὴ θʹ (b).
Καινὸν τὸ θαῦµα καὶ θεοπρεπέ̋·

τῆ̋ Παρθένου γὰρ τὴν κεκλεισµένην πύλην
σαφῶ̋ διοδεύει Κύριο̋ γυµνὸ̋ ἐν εἰσόδῳ
καὶ σαρκοφόρο̋ ὤφθη ἐν ἐξόδῳ Θεὸ̋
καὶ µένει ἡ πύλη κεκλεισµένη· 5
ταύτην ἀφράστω̋
ὡ̋ Θεοµήτορα µεγαλύνοµεν.
Φρικτὸν ἰδέσθαι σὲ τὸν ποιητὴν

ἐπὶ ξύλου µὲν ἀναρτηθέντα, Λόγε Θεοῦ,
σαρκικῶ̋ δὲ πάσχοντα Θεὸν ὑπὲρ δούλων
καὶ ἐν µνηµείῳ ἄπνουν κατακείµενον,
νεκροὺ̋ δὲ τοῦ ᾅδου λελυκότα· 5
ὅθεν, Χριστέ, σε
ὡ̋ παντοδύναµον µεγ(αλύνοµεν).
Φθορᾶ̋ θανάτου ἔσωσα̋, Χριστέ,

τοὺ̋ προπάτορα̋ κατατεθεὶ̋ ἐν τάφῳ
νεκρὸ̋ καὶ ζωὴν ἐξήνθησα̋ νεκροῖ̋ ἀναστήσα̋, 10
χειραγωγήσα̋ φύσιν τὴν βροτείαν πρὸ̋ φῶ̋
καὶ θείαν ἐνδύσα̋ ἀφθαρσίαν·
ὅθεν πηγήν σε
145
φωτὸ̋ ἀειζώου µεγ(αλύνοµεν).
Θ(εοτοκίον) Σὺν τόκῳ ὤφθη̋ ἄφθορο̋, ἁγνή· 15

βασιλέα γὰρ τῶν βασιλέων τέτοκα̋,
Θεοτόκε ἄχραντε, Θεὸν καὶ ∆εσπότην
καὶ βασιλεύει̋ πάντων ποιηµάτων σαφῶ̋·
διὸ σοὶ τὸ «χαῖρε» ἐπαξίω̋
πίστει προσάγωµεν 20
καὶ µεγαλύνωµέν σε, πανάµωµε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
7.14.21 cf. heirm. 7 11 cf. od. δ´(b), 11
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. ΕΕ n. 97, Johannis Monachi
1-14 Sδ ed. Para ρµ´ PaR 199 PaV 98 2 µὲν om. Para 3 σαρκικὸ̋ cd. 5 λελυ-
κότο̋ cd. 10 ἀναστήσα̋ : ἀνατείλα̋ cod. 14 ἀείζωον cd.
15-21 Sδ ed. ETh 285
146
CANON V
O τίτλο̋, η ακροστιχίδα, ο ήχο̋, η αρχή του ειρµού τη̋ α´ ωδή̋, η αρχή

του πρώτου τροπαρίου, το όνοµα του υµνογράφου και το χειρόγραφο του
παρόντο̋ κανόνα αναφέρονται από τον Ευτ. Τωµαδάκη272. Ο Σ. Ευστρατιάδη̋
γνωρίζει µόνο την ακροστιχίδα και του̋ ειρµού̋ του κανόνα273 αλλά όχι το
κείµενο του κανόνα274. Η α´, γ´, δ´, ε´, ζ´ και η´ ωδή περιέχουν από τρία
τροπάρια. Το τελευταίο είναι θεοτοκίο. Η ωδή στ´ έχει δύο τροπάρια και το
δεύτερο είναι θεοτοκίο, ενώ η θ´ ωδή έχει τρία τροπάρια. Το εφύµνιο τη̋ α´
ωδή̋ είναι το δίστιχο ᾄσωµεν τῷ Κυρίῳ,* ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ ἐν τῇ
ἀγάπῃ τῇ σῇ στερέωσόν µε, τη̋ δ´ ωδή̋ καὶ διὰ τοῦτό σου δοξάζω τὴν δύναµιν,
τη̋ στ´ ωδή̋ καὶ πρὸ̋ ζωῆ̋ φῶ̋, τη̋ ζ´ ωδή̋ ὑπερύµνητε Κύριε,* ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν
πατέρων,* εὐλογητὸ̋ εἶ, τη̋ η´ ωδή̋ Tὰ ἔργα Κυρίου,* τὸν Κύριον ὑµνεῖτε* καὶ
ὑπερυψοῦτε* αὐτὸν εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋ θ´ ωδή̋ οι λέξει̋ σε
µεγαλύνοµεν.
αρ.
2+θεοτ. - 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 1+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 3
τροπ.
εφύµν. + - + + - + + + +
CANON V
Cc ff. 12v-15v
Κανὼν σταυροαναστάσιµο̋. Ἡ ἀκροστ(ιχίδα): Ὕµνο̋ Κο(σµᾶ) τέταρτο̋· ∆όξα

τῷ Θεῷ· Ἀµήν. Ἦχο̋ δ´.
ᾨδὴ αʹ.
Ὑπὸ νεφέλη̋ φωτεινῆ̋
272
TΩΜΑ∆ΑΚΗ, Κανόνες Κρυπτοφέρρης 256.
273
ΕΕ n. 143, όπου αναφέρεται η ακροστιχίδα στην υποσηµείωση.
274
ΝΣ 28 (1933) 268.
147
καὶ στύλῳ πυρὸ̋ καθοδηγούµενο̋
καὶ διελθὼν θάλασσαν δίκην ξηρᾶ̋
καὶ πόντον πεζοπορῶν ὡ̋ ἐν ἐρήµῳ
ὁ ἐκλεκτό̋ σου Ἰσραήλ, 5
Χριστέ, ἐπινίκιον ὕµνον ἔµελπεν·
ᾌσωµεν τῷ Κυρίῳ,
ὅτι δεδόξαστ(αι).
Μεγαλωσύνην καὶ ἰσχὺν

καὶ κράτο̋, Χριστέ, ἐν τῷ ἀχράντῳ σταυρῷ
τοῖ̋ χὀκοῖ̋ δέδωκα̋· ὡ̋ ἀληθῶ̋
ἐν τούτῳ γὰρ ἐθριάµβευσα̋ τὸν ὄφιν
καὶ τοῖ̋ πιστοῖ̋ ᾄδειν ἡµῖν 5
ᾠδὴν ἐπινίκιον ἐδωρήσω, Σωτήρ·
ᾌσωµεν τῷ Κυρίῳ,
Νῦν ἀναστήσοµαι, Σωτήρ,

αὐτὸ̋ τοῖ̋ σταυροῦσιν Ἰουδαίοι̋ εἰπών· 10
τὸν γὰρ ναὸν λύσατέ µου τῆ̋ σαρκὸ̋
καὶ τοῦτον ἐν τρισὶν ἡµέραι̋ ἀναστήσω·
συνεξέγειρον τὸν Ἀδὰµ ζωὴν
χαριζόµενο̋ τοῖ̋ κραυγάζουσιν·
ᾌσωµεν τῷ Κυρίῳ, 15
Θ(εοτοκίον) Ὁ ἐνοικήσα̋ ἐν ἡµῖν

σώµατι ὡ̋ ἐν παραπετάσµατι,
ὃ ἐξ ἡµῶν εἴληφα̋, ἐπιφανεὶ̋
γαστέρα παρθενικήν τε καὶ ἁγνείαν 20
τετιµηµένην ὑποδύ̋,
τῆ̋ σῆ̋ θεοµήτορο̋ ταῖ̋ δεήσεσι
δώρησαι τὴν εἰρήνην, {Χριστέ,}
148
ταῖ̋ ἐκκλησίαι̋ σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Exod. 13, 21 ὁ δὲ θεὸ̋ ἡγεῖτο αὐτῶν, ἡµέρα̋ µὲν ἐν στύλῳ νεφέλη̋
δεῖξαι αὐτοῖ̋ τὴν ὁδόν, τὴν δὲ νύκτα ἐν στύλῳ πυρὸ̋ cf. Exod. 14, 19/ 14, 24
3-4 Exod. 14, 21-22 καὶ ἐποίησεν τὴν θάλασσαν ξηρὰν… καὶ εἰσῆλθον οἱ υἱοὶ
Ἰσραὴλ εἰ̋ µέσον τῆ̋ θαλάσση̋ κατὰ τὸ ξηρὸν 5-8 Exod. 15, 1 Τότε ᾖσεν
Μωυσῆ̋ καὶ υἱοὶ Ἰσραὴλ τὴν ᾠδὴν ταύτην τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντε̋· Ἄισωµεν
τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
1 cf. TobV A 13, 8 καὶ δεικνύω τὴν ἰσχὺν καὶ τὴν µεγαλωσύνην αὐτοῦ 4 cf.
can. II, od. α´, 4-5 11-12 Joh. 2, 19-21 λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον καὶ ἐν τρισὶν
ἡµέραι̋ ἐγερῶ αὐτὸν… ἐκεῖνο̋ δὲ ἔλεγεν περὶ τοῦ ναοῦ τοῦ σώµατο̋ αὐτοῦ 17
cf. Rom. 8, 11 εἰ δὲ τὸ πνεῦµα τοῦ ἐγείραντο̋ τὸν Ἰησοῦν ἐκ νεκρῶν οἰκεῖ ἐν
ὑµῖν 19-20 cf. Rom. Mel. Cantica 18, 1 Τὴν παρθενίαν τιµήσα̋ Θεὸ̋ γαστέρα
ᾤκησε παρθενικήν 7-8.15-16 cf. heirm. 8-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cd. ; Σηµείωσαι/ Σηµειωτέον in marg.
heirm. EE n. 143, Cosmae Monachi 2 στύλου ΕΕ 3 δίκην cd. : διὰ ΕΕ 6 ἔλεγεν
ΕΕ
1-24 cd. ined. 9 Σῶτερ cd. 10 εἶπα̋ cd. 14 κράζουσιν cd. 19 ᾧ cd. 23 ἁγνεία
cd. 24 Χριστὲ delevi m.c.
ᾨδὴ γʹ.
Στήριγµα πιστῶν καὶ καύχηµα

καὶ ἀφθαρσία̋ πηγὴ καὶ τῶν ἀγαθῶν
αἰτήσεων δότα, Χριστέ,
ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ σῇ στερέωσόν µε.
Κύριε Σωτήρ, ὁ πλάσα̋ µε

καὶ τῇ πτωχείᾳ µου συγκοινωνήσα̋
καὶ πλουτίσα̋ µε χάριτι
ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ σῇ στερέωσόν <µε>.
149
Ὅσοι τῷ σταυρῷ καυχόµεθα 5
καὶ τῇ ἐγέρσει σου εὐφραινόµεθα,
σέ, Χριστέ, ἱκετεύοµεν
τῆ̋ βασιλεία̋ τῆ̋ σῆ̋ ἀξιωθῆναι.
Θ(εοτοκίον) Σὺ εἶ τῶν πιστῶν τὸ καύχηµα,

σὺ {εἶ} ἡ ἐλπὶ̋ ἡµῶν καὶ ἀντίληψι̋, 10
Θεοτόκε πανύµνητε,
καὶ ταῖ̋ πρεσβείαι̋ ταῖ̋ σαῖ̋ διασωθῶµεν.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
2-3 cf. Phil. 4, 14 πλὴν καλῶ̋ ἐποιήσατε συγκοινωνήσαντέ̋ µου τῇ θλίψει 4 cf.
heirm. 4 5 Gal. 6, 14 Ἐµοὶ δὲ µὴ γένοιτο καυχᾶσθαι εἰ µὴ ἐν τῷ σταυρῷ τοῦ
κυρίου ἠµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 8 2Thes. 1, 5 εἰ̋ τὸ καταξιωθῆναι ὑµᾶ̋ τῆ̋ βασι-
λεία̋ τοῦ θεοῦ 9 cf. heirm. 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 cd. ed. AHG I 237 1 Σῶτερ cd. 4 µε addidi m.c. 12 διασωθῶµεν :
φυλαττόµεθα AHG
ᾨδὴ δʹ.
Μέγα καὶ θεοπρεπέ̋,

Σῶτερ, εἰσακήκοα
ὅτι ἀθάνατο̋ ὢν Θεό̋,
ὡµοιώθη̋ θνητοῖ̋ ἀνθρώποι̋,
καὶ ἔµεινα̋ ὃ ᾖ̋, 5
καὶ διὰ τοῦτό σου δοξάζω τὴν δύναµιν.
ᾍδη̋ καὶ ὁ δυσµενὴ̋

κατήργηται θάνατο̋·
σὺ γάρ, Χριστέ, ἐν σταυρῷ παλάµα̋
ἐκτείνα̋, ἐµοῦ τὸ χειρόγραφον
διέρρηξα̋ 5
150
Τάφο̋ µέν σε ὡ̋ θνητὸν

κατέσχεν οἰκήτορα,
οὗ µετ’ ὀλίγον κενὸ̋ ἐδείχθη·
Θεὸ̋ γὰρ αὐτὸ̋ ὑπάρχων 10
ἀνέστη̋, Ἰησοῦ,
Θ(εοτοκίον) Ἐκ σοῦ ὁ δηµιουργό̋,

Παρθένε, σεσάρκωται
καὶ Θεοτόκον σε ἐπιστάµεθα 15
πάντε̋, σάρκα δανείσασαν
τῷ ἀπροσδεεῖ
καὶ διὰ τοῦτό σε ὑµνοῦντε̋ δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2 cf. Hab. 3, 2 Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου
3-5 Col. 2, 14 ἐξαλείψα̋ τὸ καθ’ ἡµῶν χειρόγραφον τοῖ̋ δόγµασιν ὃ ἦν ὑπε-
ναντίον ἡµῖν, καὶ αὐτὸ ἦρκεν ἐκ τοῦ µέσου προσηλώσα̋ αὐτὸ τῷ σταυρῷ cf.
Greg. Naz. Liturgia Sancti Gregorii PG 36, 729, 14 καὶ διέρρηξα̋ τὸ καθ’ ἡµῶν
χειρόγραφον, διὰ τὴν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τῶν θείων σου παλαµῶν ἐφάπλωσιν 4-5
cf. can. II, od. ζ´ (b), 3-4 9-11 Matt. 28, 6 οὐκ ἔστιν ὦδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν
Marc. 16, 8 ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὦδε Luc. 24, 6 οὐκ ἔστιν ὦδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 6.11
cf. heirm. 6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 cd. ined. 9 ἐδείχθη̋ cd.
13-18 cd. ed. ΝΣ 28 (1933) 156
ᾨδὴ εʹ.
Τὸν φωτισµόν σου, Κύριε,

κατάπεµψον ἡµῖν
151
καὶ τῆ̋ ἀχλύο̋ ἡµᾶ̋ τῶν πταισµάτων
λῦσον, ἀγαθέ,
τὴν σὴν εἰρήνην οὐρανόθεν δωρούµενο̋. 5
Ἀνακαινίζου, ἔφησα̋,
τῷ γένει µου, Σωτήρ,
καὶ τῆ̋ κατάρα̋ ἀπόθου τὸ ἄλγο̋·
ἥκω γὰρ ἐγὼ
τῆ̋ καταδίκη̋ ἀποδώσων τὸ ὄφληµα. 5
Ῥηγνύσθω ᾅδου ἄλυτα

δεσµὰ εἶπα̋, Χριστέ·
τοῖ̋ ἐν δεσµοῖ̋ δέ, ἐξέλθετε, ἔφη̋·
λύτρον γὰρ ἐγὼ
βροτείου γένου̋ τὴν ψυχὴν ἀποδίδωµι. 10
Θ(εοτοκίον) Τί̋ ἐξειπεῖν δυνήσεται

τοῦ τόκου σου, ἁγνή,
τὸν ὑπὲρ λόγον παράδοξον τρόπον;
φύσει γὰρ Θεὸν
σεσαρκωµένον ὑπὲρ φύσιν ἐκύησα̋. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5 Is. 26, 12 κύριε ὁ θεὸ̋ ἡµῶν, εἰρήνην δὸ̋ ἡµῖν
8 Is. 49, 9 λέγοντα τοῖ̋ ἐν δεσµοῖ̋· Ἐξέλθατε 9-10 Matt. 20, 28 ὥσπερ ὁ υἱὸ̋
τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν
ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον ἀντὶ πολλῶν Marc. 10, 40 καὶ γὰρ ὁ υἱὸ̋ τοῦ ἀνθρώπου
οὐκ ἦλθεν διακονηθῆναι ἀλλὰ διακονῆσαι καὶ δοῦναι τὴν ψυχὴν αὐτοῦ λύτρον
ἀντὶ πολλῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-10 cd. ined.
11-15 cd. ed. AHG II 355 15 φύσιν : λόγον AHG
152
ᾨδὴ στʹ.
Ὁ τῆ̋ σῆ̋ ἐν Ἰωνᾷ

ταφῆ̋ τὸν τύπον
προδιαγράψα̋ σαφῶ̋
καὶ τοῦτον ἀλώβητον ἑλκύσα̋ τοῦ θηρὸ̋
κἀµέ, σωτήρ, τῆ̋ ἁµαρτία̋ 5
τοῦ βυθοῦ ἀνάγαγε
καὶ πρὸ̋ ζωῆ̋ φῶ̋,
Σὺ τὸ κράτο̋ καθελὼν
διὰ σταυροῦ σου
τοῦ ὀλεθρίου ἐχθροῦ
καὶ τοῦτον ὡ̋ δράκοντα ἑλκύσα̋ ἀγκίστρῳ,
τῆ̋ σῆ̋, Σωτήρ, θεία̋ ἰσχύο̋ 5
ἔσωσα̋ τὸν ἄνθρωπον
καὶ πρὸ̋ ζωῆ̋ φῶ̋
δόξῃ καὶ τιµῇ ἀνήγαγε̋.
∆ιὰ σοῦ ὁ λυτρωτή̋,

Παρθένε Μήτηρ, 10
κόσµῳ ἐγνώσθη σαφῶ̋·
τοῦτον γὰρ ἀσώµατον Θεὸν ὄντα τὸ πρὶν
ἐκύησα̋, ἀπειρόγαµε,
ὃ οὐκ ἦν γενόµενον
καὶ µὴ ἐκστάντα 15
ὅπερ ἦν, ἡµᾶ̋ δὲ σώσαντα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6 cf. Joh. 8, 12 ἀλλ’ ἕξει τὸ φῶ̋ τῆ̋ ζωῆ̋
4 Iob 40, 25 ἄξει̋ δὲ δράκοντα ἐν ἀγκίστρῳ 7 cf. heirm. 5 8 Heb. 2, 9 βλέποµεν
Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ τιµῇ ἐστεφανωµένον
153
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-16 cd. ined. 16 δὲ σώσαντα : διασώσαντα cd.
ᾨδὴ ζʹ.
Ὁ διασώσα̋ ἐν πυρὶ
τοὺ̋ Ἀβραµιαίου̋ σου παῖδα̋
καὶ τοὺ̋ Χαλδαίου̋ ἀνελὼν
οἷ̋ ἀδίκω̋ δικαίου̋ ἐνήδρευσαν,
ὑπερύµνητε Κύριε, 5
ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων,
εὐλογητὸ̋ εἶ.
Ξενοφανῆ σου τὴν µορφὴν

ὁ κατακριθεὶ̋ τὰ ἐν ᾅδου
ἐπιφοιτήσασαν ἰδὼν
τοῖ̋ ἐκεῖσε Ἀδὰµ ἀνεβόησεν·
Ὑπερύµνητε Κύριε, 5
(ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων,
εὐλογητὸ̋ εἶ).
Ἀνακαλούµενο̋ βροτοὺ̋
ἐκ τῆ̋ τοῦ ἐχθροῦ δυναστεία̋
ἀπηθανάτωσα̋, Σωτήρ· 10
συναγείρα̋ ἡµᾶ̋ τοὺ̋ κραυγάζοντα̋·
(Ὑπερύµνητε Κύριε,
ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν πατέρων,
εὐλογητὸ̋ εἶ).
Θ(εοτοκίον) Τὴν ἀλοχεύτω̋ ἐν γαστρὶ 15

καὶ ὑπερφυῶ̋ δεξαµένην
τὸν ἀναλλοίωτον Θεὸν
154
εὐσπλαχνίᾳ βροτοῖ̋ ἐνδηµήσαντα
εὐσεβῶ̋ ἀνυµνήσωµεν,
ὡ̋ Μητέρα τοῦ Θεοῦ 20
εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6-7 Dan. 3, 52 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
18 cf. 2Cor. 5, 6 ἐνδηµοῦντε̋ ἐν τῷ σώµατι 5-7.12-14 cf. heirm. 5-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 cd. ined. 11 συνέγειρα̋ cd. κράζοντα̋ cd.
15-21 cd. ed. MR III 420 19-21 ὑπερύµνητον ∆έσποιναν* ἐπαξίω̋ εὐφηµοῦµεν*
ὡ̋ Θεοτόκον.
ᾨδὴ ηʹ.
Ὢ τοῦ παραδόξου θαύµατο̋!

τὴν τρισάριθµον τῶν ὁσίων
ὁµήγυριν παίδων
τὸ πῦρ ᾐδέσθη ἐν Βαβυλῶνι·
οὗτοι γὰρ εὐσεβεία̋ λογισµῷ 5
λατρεῦσαι κτίσει οὐχ εἵλοντο
παρὰ σὲ τὸν κτίστην Θεόν·
ἀλλ’ ἐβόων· Tὰ ἔργα Κυρίου,
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε
καὶ ὑπερυψοῦτε 10
{αὐτὸν} εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
Θάµβο̋ ἦν ἰδεῖν σταυρούµενον

τὸν ἰθύνοντα τῶν ἀγγέλων
τὰ̋ τάξει̋ σοφίᾳ
καὶ ἐξουσίᾳ πάντων κρατοῦντα·
αὐτὸ̋ γὰρ εὐσπλαχνίᾳ θἐκῇ 5
ἐνεδύσατο δούλου σχῆµα,
155
ἵνα σώσῃ πάντα̋ ἡµᾶ̋
τοὺ̋ βοῶντα̋· Tὰ ἔργα Κυρίου,
καὶ ὑπερυψοῦτε 10
Ἔθεντο ἐν τάφῳ σε παράνοµοι,

τὸν ἀκάτοχον καὶ τὰ πάντα
πληροῦντα ἐν πᾶσιν
καὶ ἐλογίσθη̋ ἐν τεθνεῶσιν· 15
αὐτὸ̋ δὲ ἐν δυνάµει θἐκῇ
ἀνέστη̋ πᾶσι δωρούµενο̋
τοῖ̋ πιστοῖ̋ ἀνάστασιν
τοῦ βοᾶν σοι· Tὰ ἔργα Κυρίου,
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε 20
Θ(εοτοκίον) Ὢ τῆ̋ ὑπὲρ νοῦν λοχεία̋ σου,

ὑπερένδοξε Θεοτόκε,
παρθένε Μαρία! 25
οὐ φέρει γὰρ γλῶσσα σου τὸ θαῦµα·
βάτο̋ γὰρ καὶ λυχνία καὶ χρυσῆ
τοῦ µάννα στάµνο̋ καὶ ῥάβδο̋ σε
µυστικῶ̋ εἰκόνιζον,
ὅτι φύσεω̋ νόµοι̋ τεκοῦσα 30
οὐχ ὑπέκυψα̋·
ὅθεν [σὲ] ὑµνοῦµεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 9-11 Dan. 3, 88 τὸν κύριον ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ πάντα̋
τοὺ̋ αἰῶνα̋
156
1 cf. Rom. Mel. Cantica dubia 75, 14 Θάµβο̋ ἦν ἰδεῖν 6 Phil. 2, 7 ἀλλὰ ἑαυτὸν
ἐκένωσεν µορφὴν δούλου λαβών 14 cf. Eph. 1, 23 τὸ πλήρωµα τοῦ τὰ πάντα ἐν
πᾶσιν πληρουµένου 15 cf. can. IV, od. ζ´ (a), 7-8 27 Exod. 3, 2 ὤφθη δὲ αὐτῷ
ἄγγελο̋ κυρίου ἐν φλογὶ πυρὸ̋ ἐκ τοῦ βάτου, καὶ ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτο̋ καίεται πυρί,
ὁ δὲ βάτο̋ οὐ κατεκαίετο Exod. 25, 31 Καὶ ποιήσει̋ λυχνίαν ἐκ χρυσίου
καθαροῦ, τορευτὴν ποιήσει̋ τὴν λυχνίαν 27-28 Exod. 16, 33 Λαβὲ στάµνον
χρυσοῦν ἕνα καὶ ἔµβαλε εἰ̋ αὐτὸν πλῆρε̋ τὸ γοµὸρ τοῦ µὰν Num. 17, 23 καὶ
ἰδοὺ ἐβλάστησεν ἡ ῥάβδο̋ Ἀαρὼν εἰ̋ οἶκον Λευὶ καὶ ἐξήνεγκεν βλαστὸν καὶ
ἐξήνθησεν ἄνθη καὶ ἐβλάστησεν κάρυα Heb. 9, 4 ἐν ᾗ στάµνο̋ χρυσῆ ἔχουσα
τὸ µάννα καὶ ἡ ῥάβδο̋ Ἀαρὼν ἡ βλαστήσασα καὶ αἱ πλάκε̋ τῆ̋ διαθήκη̋ 28
cf. Cosm. Mel. Καν. Κοίµ. Θεοτόκ. CPC 182 στάµνον ῥάβδον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 143, Cosmae Monachi 6 λατρεύειν cd. εἵλαντο cd. 11 αὐτὸν non
trad. cd.
1-33 cd. ined.
ᾨδὴ θʹ.
Ἀνωτέρα τῶν ὑπερκοσµίων νόων

καὶ τῶν πολυµόρφων χερουβὶµ
ὑψηλοτέρα, ἄχραντε Μῆτερ Θεοῦ,
τὸν κτίστην συνέλαβε̋·
αὕτη γὰρ τῶν ἐν κτίσει δεσπόζει̋ ἁπάντων· 5
ὅθεν ἐν ὕµνοι̋,
Θεοτόκε, οἱ πιστοί, σὲ µεγαλύνοµεν.
Μυροφόροι ὄρθρου ἀνατείλαντο̋

ἦλθον ἐν τῷ µνήµατι, Σωτήρ,
ζητοῦσαι σὲ τὸν ἥλιον· ὅθεν φαιδρὸ̋
ἄγγελο̋ ἀνεβόα·
Τὸ ἄσκιον φέγγο̋ ἔδυ µὲν τριήµερον· 5
ἀλλὰ προῆλθε
καὶ τὸ φῶ̋ τοῖ̋ ἐν σκιᾷ πᾶσιν ἀνέτειλεν.
157
Ἡ φαιδρότη̋ κόσµῳ ἐξανέτειλεν,
ἡ τῆ̋ ἀναστάσεω̋ χαρὰ
πᾶσι πιστοῖ̋ δεδώρηται καὶ <ἡ> ζωὴ 10
ὤφθη τοῖ̋ ἐπ’ ἐλπίδι
τῶν ὄντων βιοῦσιν συνδιαιωνίζουσα·
ὅθεν ἐν ὕµνοι̋,
ζωοδότα Ἰησοῦ, σὲ (µεγαλύνοµεν).
Νικητήν, Σωτήρ, καὶ τροπαιοῦχον δεῖξον 15

ὃν αὐτὸ̋ ἡµῶν τῶν ἐπὶ γῆ̋
προέκρινα̋ <……>· βασιλικῷ
κράτει γὰρ σῇ παλάµῃ
τιµῇ τε καὶ δόξῃ τοῦτον ἐστεφάνωσα̋·
ὅθεν ἐν τάχει 20
Ἰσµαὴλ τὸν δυσµενῆ τούτῳ ὑπόταξον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 Matt. 28, 1-6 Ὀψὲ τῶν σαββάτων, τῇ ἐπιφωσκούσῃ εἰ̋ µίαν σαββάτων ἦλθεν
Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον… ἄγγελο̋ γὰρ
κυρίου καταβὰ̋ ἐξ οὐρανοῦ… ἦν δὲ ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋ ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυµα
αὐτοῦ λευκὸν ὡ̋ χιὼν… οἶδα γὰρ ὅτι Ἰησοῦν τὸν ἐσταυρωµένον ζητεῖτε· οὐκ
ἔστιν ὦδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν Marc. 16, 1-6 Καὶ διαγενοµένου τοῦ
σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώµη
ἠγόρασαν ἀρώµατα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψωσιν αὐτόν. Καὶ λίαν πρωῒ τῇ µιᾷ τῶν
σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ µνηµεῖον ἀνατείλαντο̋ τοῦ µνηµείου… εἶδον
νεανίσκον καθήµενον ἐν τοῖ̋ δεξιοῖ̋ περιβεβληµένον στολὴν λευκήν… Ἰησοῦν
ζητεῖτε τὸν Ναζαρηνὸν τὸν ἐσταυρωµένον· ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὦδε Luc. 24, 1-4
Τῇ δὲ µιᾷ των σαββάτων ὄρθρου βαθέο̋ ἐπὶ τὸ µνῆµα ἦλθον φέρουσαι ἃ
ἠτοίµασαν ἀρώµατα… ἰδοὺ ἄνδρε̋ δύο ἐπέστησαν αὐταῖ̋ ἐν ἐσθῆτι
ἀστραπτούσῃ… τὶ ζητεῖτε τὸν ζῶντα µετὰ τῶν νεκρῶν; οὐκ ἔστιν ὦδε, ἀλλὰ
ἠγέρθη Joh. 20, 1 Τῇ δὲ µιᾷ τῶν σαββάτων Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἔρχεται πρωῒ
σκοτία̋ ἔτι οὔση̋ εἰ̋ τὸ µνηµεῖον 6 Matt. 4, 16 καὶ τοῖ̋ καθηµένοι̋ ἐν χώρᾳ
καὶ σκιᾷ θανάτου φῶ̋ ἀνέτειλεν αὐτοῖ̋ cf. Cosm. Mel. Στιχηρ. Ἰδιόµ. MR ΙΙ
158
659 die Dec. 25 ἐξανέτειλε γὰρ φῶ̋ τοῖ̋ ἐσκοτισµένοι̋ 16-17 Heb. 2, 9 βλέποµεν
Ἰησοῦν διὰ τὸ πάθηµα τοῦ θανάτου δόξῃ καὶ τιµῇ ἐστεφανωµένον cf. od. στ´ 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 143, Cosmae Monachi 1 νοῶν cd.
1-21cd. ined. 2 Σῶτερ cd. 10 ἡ addidi m.c. 16 ὧν cd. 15 Σῶτερ cd.
159
CANON VI
Ο παρών κανόνα̋ έχει εκδοθεί από τον Σ. Ευστρατιάδη275. Ο

Ευστρατιάδη̋ για την έκδοση του κανόνα στηρίχθηκε στα χειρόγραφα Lb, Lc
και Lt, τα οποία φέρουν τον κανόνα ανώνυµα και από το ύφο̋ εικάζει ο
συγγραφέα̋ ότι είναι του Κοσµά. Ο Θ. ∆ετοράκη̋ συγκαταλέγει τον κανόνα
στα αµφίβολα έργα του Κοσµά276. Στη διάρκεια τη̋ έρευνα̋ ο κανόνα̋
εντοπίσθηκε και σε άλλα τρία χειρόγραφα (Iv, Dh, Sγ). Στο χειρόγραφο Iv ο
κανόνα̋ αποδίδεται στον Ιωάννη ενώ στο Dh ανώνυµα. Στον κώδικα Sγ (10ο̋ ή
11ο̋ αι.) αναφέρεται το όνοµα του Κοσµά όχι µόνο στον τίτλο αλλά και δίπλα
σε κάθε ωδή. Σε κανένα από τα παραπάνω χειρόγραφα δεν σχηµατίζεται
ακροστιχίδα. Η ωδή στ´ παραδίδεται µόνο από το χειρόγραφο Lb. Tα
υπόλοιπα παραδίδουν το κείµενο277 τη̋ αντίστοιχη̋ ωδή̋ από τον
σταυροαναστάσιµο κανόνα του Ιωάννη ∆αµασκηνού του Όρθρου τη̋
Κυριακή̋ σε ήχο δ´ µε ακροστιχίδα Αἶνον Ἰωάννη̋ µεληδέα τέταρτον ᾄδει.
Επίση̋ το τελευταίο τροπάριο τη̋ θ´ ωδή̋ στα χειρόγραφα Iv και Lt ανήκει
στον κανόνα τη̋ Θεοτόκου που ακολουθεί στον κώδικα. Από τον κώδικα Lc
δεν έχουµε τη θ´ ωδή, γιατί το χειρόγραφο είναι κολοβό και σταµατά στην η´
ωδή.
Oι ωδέ̋ α´, γ´, δ´, ε´, στ´ και ζ´ αποτελούνται από τρία τροπάρια, από τα
οποία το τελευταίο είναι θεοτοκίο. Η η´(a) ωδή περιλαµβάνει 3 τροπάρια και
ένα τριαδικό ενώ η θ´ ένα τροπάριο, ένα τριαδικό και ένα θεοτοκίο. Το
εφύµνιο τη̋ δ´ ωδή̋ είναι ο στίχο̋ ∆όξα, Χριστέ, τῇ δυνάµει σου, τη̋ ζ´ ωδή̋
Εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,* ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´(a)/(b) ωδή̋ Πάντα τὰ
ἔργα,* εὐλογεῖτε, ὑµνεῖτε τὸν Κύριον και τη̋ θ´ ωδή̋ οι λέξει̋ µεγαλύνειν σε.
275
276
277
Παρατίθεται στο κριτικό υπόµνηµα της στ´ ωδής.
160
η΄(a)/
Ωδέ̋ α΄ β γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ θ΄
η´(b)
αρ. 3+τριαδ./
2+θ. - 2+θεοτ. 2+2θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 1+τριαδ.+θεοτ.
τροπ 2+θεοτ.
+
εφύµ - - - + - - + +
+
CANON VI
Dh 88r-91r
Iv 45v-52r
Lb 48v-52r
Lc 99v-103v
Lt 95v-97r
Sγ 175r-178r
Ἕτερο̋ κανὼν σταυροαναστάσιµο̋. Ἦχο̋ δ´.
ᾨδὴ αʹ.
Τριστάτα̋ κραταιοὺ̋
ὁ τεχθεὶ̋ ἐκ Παρθένου
ἀπαθεία̋ ἐν βυθῷ
ψυχῆ̋ τὸ τριµερὲ̋
καταπόντισον, δέοµαι, 5
ὅπω̋ σοι ὡ̋ ἐν τυµπάνῳ
τῇ νεκρώσει τοῦ σώµατο̋
ἐπινίκιον ᾄσω µελῴδηµα.
Ἐµφράττεται δεινῶν
παρανόµων τὸ στόµα
ἐπὶ ξύλου τοῦ σταυροῦ
κρεµάµενον σαρκὶ
161
βλασφηµούντων σε, Κύριε· 5
ἔθνη οἷ̋ οὐκ ἀνηγγέλη
σὺν ληστῇ δὲ θεόφρονι
ἐπικέκληται πίστει δοξάζειν σε.
Ἀνήγαγε̋, Χριστέ,
ἐκ µυχῶν τοῦ θανάτου 10
παγκλήρω̋ σου τῶν χειρῶν
πλαστούργηµα τὸ σὸν
ἀσθενείᾳ ῥωννύµενον·
µέλει γὰρ τῷ ποιητῇ σοι
ἐµπεσὸντα εἰ̋ βάραθρον 15
ἐπὶ ὤµων µε ἆραι τὸ κτῆνό̋ σου.
Θ(εοτοκίον) Ἡ πόλι̋ τοῦ Θεοῦ,

τὸ τοῦ παµβασιλέω̋
θεοδόχον εὐαγὲ̋
κειµήλιον σεπτόν, 20
Θεοτόκε πανύµνητε,
φρούρησον σὴν κληρουχίαν
τὴν ἀεὶ εὐφηµοῦσάν σε
καὶ γεραίρουσαν πίστει τὸν τόκον σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-5 Exod. 15, 4 ἐπιλέκτου̋ ἀναβάτα̋ τριστάτα̋ κατεπόντισεν ἐν ἐρυθρᾷ
θαλάσσῃ 6-7 Ps. 150, 4 αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τυµπάνῳ καὶ χορῷ cf. Orig. Theol.
Frag. in Ps. 1-150 [dub.] 80, 3 ἵν’ αἰνῶ τὸν Θεὸν, ὡ̋ ἐν τυµπάνῳ, τῇ νεκρώσει τοῦ
σώµατο̋
1-5 Matt. 27, 39 Οἱ δὲ παραπορεύοµενοι ἐβλασφήµουν αὐτὸν κινοῦντε̋ τὰ̋
κεφαλὰ̋ αὐτῶν Marc. 15, 29 Καὶ οἱ παραπορευόµενοι ἐβλασφήµουν αὐτὸν
κινοῦντε̋ τὰ̋ κεφαλὰ̋ αὐτῶν 6 Ιs. 52, 15 ὅτι οἷ̋ οὐκ ἀνηγγέλη περὶ αὐτοῦ,
ὄψονται, καὶ οἳ οὐκ άκηκόασιν, συνήσουσιν Act. 15, 17 καὶ πάντα τὰ ἔθνη ἐφ’
οὓ̋ ἐπικέκληται τὸ ὄνοµά µου ἐπ’ αὐτοὺ̋ 16 cf. can. I, od. γ´, 1-2
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
162
tit. Lb Lc Lt NΣ ; Ποί(ηµα) Ἰω(άννου) add. Iv ; Κανόνε̋ ἀναστάσιµοι δίειρµοι·
ποίηµα Ἰωάννου καὶ Κοσµᾶ Μοναχοῦ trad. Sγ
1- 24 cdd. ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 268-269
4 κρεµάµενο̋ Sγ 6 ἃ οὐκ ἀναγγέλλει cdd. NΣ 7 δὲ : τῷ Iv : σοὶ Sγ 8
ἐπικέκλησαι Iv Lc δοξάζειν σε : δοξάζοντε̋ Ιv Lt : δοξάζωµεν Lc 10 πυλῶν Lc
11 παγκλήρων Dh Lc Sγ 12 τὸ πλαστούργηµα ΝΣ : πλαστούργηµα τῇ σῇ Iv Lb
: τὸ ποίηµα τὸ σὸν Lc 13 ἀσθενῆ µε ῥωννύµενο̋ Dh Sγ ἀσθενείᾳ : ἀσθενεῖ (sic)
µε Lt 14 µέλλει Iv Lc Lt σοι : non trad. Iv : σου Lb : σὺ Lt 15 ἐµπεσόντι Lb :
ἐµπεσὸν εἰ̋ τὸ βάραθρον ΝΣ 16 ἐπὶ ὤµων µε : ὑποκύψαντι Lb : ἐπικύψαντι Iv
Lc Sγ : om. NΣ 20 σεπτόν : σεµνή Sγ 21 πανύµνητε : πανάµωµε Dh Iv Lt
ᾨδὴ γʹ.
Ἀφ’ ὕψου̋ κατῆλθε̋ βουλήσει ἐπὶ γῆ̋

ὁ ὑπεράνω πάση̋ ἀρχῆ̋
καὶ ταπεινὴν ἀνύψωσα̋
ἐξ ᾅδου κατωτάτου
φύσιν βροτείαν· 5
οὐ γὰρ ἔστιν ἅγιο̋
πλήν σου, φιλάνθρωπε.
Οὐ φέρει τὰ̋ τρώσει̋ δαιµόνων ἡ ἰσχὺ̋

καὶ ἀερίων πᾶσα πληθὺ̋
ἐκ τοῦ ἀχράντου σώµατο̋,
σπινθήρων βαλλοµένων
σοῦ σταυρουµένου, 5
Χριστὲ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν,
καὶ ἀπελήλαται.
Τὸ κράτο̋ σου λέλυται, ᾅδη, πανσθενῶ̋

ὡ̋ ἐν ὀνείρῳ καὶ ἐν σκιᾷ·
τοῦ γὰρ φωτὸ̋ αὐγάσαντο̋ 10
163
τὸ σκότο̋ διερράγη
καὶ διαµένει
Χριστὸ̋ ἡ ἀλήθεια,
πάντων ἡ σύστασι̋.
Θ(εοτοκίον) ∆οξάζεται πίστει καὶ πόθῳ ὑφ’ ἡµῶν 15

ἡ ἀπειράνδρω̋ φύσει Θεὸν
µετὰ σαρκὸ̋ κυήσασα
ὡ̋ ὄντω̋ Θεοτόκο̋,
ᾗ καὶ βοῶµεν·
ἐλπὶ̋ καὶ ἀντίληψι̋ 20
σὺ τῶν ὑµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2 Eph. 1, 21 ὑπεράνω πάση̋ ἀρχῆ̋ 3 cf. 1Regn. 2, 7 ταπεινοῖ καὶ ἀνυψοῖ
4 Ps. 85, 13 καὶ ἐρρύσσω τὴν ψυχήν µου ἐξ ᾅδου κατωτάτου 6-7 1Regn. 2, 2
οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ πλήν σου
2-7 cf. Joh. Chrys. In Cat. sancti Petr. [sp.] 37, 18 Ταύτα̋ καὶ ἡ τῶν ἀερίων
πληθὺ̋ δεδοικυῖα καὶ τρέµουσα ταῖ̋ ἐξ αὐτῶν θαυµατουργοῖ̋ βολίσι βαλλο-
µένη, µακρὰν ἀπελήλαται 8-11 cf. Joh. Chrys. In Joannem PG 59, 57, 33-34
λέλυται τοῦ θανάτου τὸ κράτο̋, καὶ τοῦ φωτὸ̋ λάµψαντο̋ ἡµῖν, οὐκ ἔτι τὸ
σκότο̋ ἐστὶν 13 Joh. 14, 6 ἐγώ εἰµι ἡ ὁδὸ̋ καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή 20 cf. can.
V, od. γ´, 9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 cdd. ΝΣ ed. NΣ 28 (1933) 269-270
1 τρήσει̋ Iv 2 πληθὺ̋ : ποµπὴ Dh Iv Lc Lt Sγ 4 σπινθῆρσι Iv βαλλοµένη Iv Lt
7 ἀπελαύνεται Lc Sγ : ἀπελήλατο Dh 8 Τῷ κράτει Lc ᾅδη̋ Lc 9 ἐν2 σκιᾷ : non
trad. Iv Lc 10 γὰρ non trad. Lc
15-21 Dh Iv Lb Lc Sγ ΝΣ 15-16 : ∆οξάζεται ἐν ἀληθείᾳ ὑφ’ ἡµῶν* ἡ ἀποίµαντο̋
φύσι̋ (φύσει Iv) Iv Lc 21 ἀνυµνούντων ΝΣ σὺ εἶ Lc
164
ᾨδὴ δʹ.
Ὁ καθήµενο̋ ἐν δόξῃ
ἐπὶ θρόνου θεότητο̋
ἐν νεφέλῃ κούφῃ
ἦλθεν Ἰησοῦ̋ ὁ ὐπέρθεο̋
τῇ ἀκηράτῳ Παρθένῳ 5
καὶ διέσωσε
τοὺ̋ κραυγάζοντα̋·
∆όξα, Χριστέ, τῇ δυνάµει σου.
Ὁ Ποιµὴν ἡµῶν ὁ µέγα̋

τὸν ἀµνὸν ὠµισάµενο̋
ἐν σταυρῷ ἐπαίρει
ὄρει Γολγοθᾷ ἐπειγόµενο̋,
τοῖ̋ τῶν κακῶν ἐφευρέται̋ 5
ἀνεπίβουλον,
ᾧ κραυγάζοµεν·
∆όξα, Χριστέ, τῇ δυνάµει σου.
Τήν πτωχήν µου ἀδοξίαν

σὺ πτωχεύσα̋ ἐδόξασα̋ 10
ἀναστήσα̋ ταύτην
ἐκ τῆ̋ ὑπὸ γῆν καταπτώσεω̋·
ἀλλὰ ἐν πᾶσι, Σωτήρ µου,
εὐφηµείσθω σου
τὸ παράδοξον 15
τῆ̋ ἀρετῆ̋ καὶ δυνάµεω̋.
Θ(εοτοκίον)Ὑπεδέξατο ἐν ὕλῃ
ἡ Παρθένο̋ τὸν ἄ̔λον
ἐν µεθέξει ὕλη̋
βρέφο̋ ἐξ αὐτῆ̋ χρηµατίσαντα· 20
165
ὅθεν ἐν δύο οὐσίαι̋
νῦν γνωρίζεται
σαρκοφόρο̋ Θεὸ̋
καὶ βροτὸ̋ <ὁ> ὑπερούσιο̋.
Θ(εοτοκίον) Ἡ ἁγία Θεοτόκο̋, 25

ἣν οἰκῆσαι εὐδόκησεν
ὡ̋ εὐώδη οἶκον,
Λόγο̋ τοῦ Πατρὸ̋ καὶ ἰσόθεο̋,
οὐ διεφθάρη ἁγνείᾳ,
οὐκ ὠδίνησε· 30
καὶ γὰρ τέτοκεν
Ἐµµανουὴλ τόν Θεάνθρωπον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Is. 19, 1 Ἰδοὺ κύριο̋ κάθηται ἐπὶ νεφέλη̋ κούφη̋ cf. Cosm. Mel. Καν.
Κοίµησ. Θεοτ. CPC 181 τῇ νεφέλῃ τῇ κούφῃ
1-2 Luc. 15, 5 καὶ εὑρὼν ἐπιτίθησιν ἐπὶ τοὺ̋ ὤµου̋ αὐτοῦ χαίρων 2 cf. od. α´,
16 3-4 Joh. 19-17 καὶ βαστάζων ἑαυτῷ τὸν σταυρὸν ἐξῆλθεν εἰ̋ τὸ λεγόµενον
Κρανίου Τόπον, ὃ λέγεται Ἑβρἀστὶ Γολγοθᾶ 5 Rom. 1, 30 ἐφευρέτα̋ κακῶν
8 cf. heirm. 8 26 cf. Col. 1, 19 ὅτι ἐν αὐτῷ εὐδόκησεν πᾶν τὸ πλήρωµα κατοι-
κῆσαι 31-32 cf. Rom. Mel. Cantica 13, 10 Ἰδοὺ τέτοκεν Ἐµµανουὴλ ἡ παρθένο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 Lb Lc Lt ΝΣ ; non trad. Iv Sγ 1 : Ὁ ποιµὴν ὁ µέγα̋ µέλλει Lc 2 ὠµωσάµενο̋
cdd. ΝΣ 3-4 non trad. Lc 5 κακῶν : παθῶν Lb Lt
9-16 cdd. NΣ 10 συµπτωχεύσα̋ Lt 12 καταστρώσεω̋ Iv Lc 14 ἀνυµνείσθω Iv
17-24 Lb Lt ΝΣ ; non trad. Lc Iv Sγ 24 ὁ addidi m.c.
25-32 Iv Lc ΝΣ ; non trad. cett.
tert. trop. in Lt ed. PaV 138 Συνανεστράφη ἀνθρώποι̋* ὁραθεὶ̋ ὁ ἀόρατο̋* ἐν
µορφῇ ὑπάρχων* τῆ̋ ἀκαταλήπτου θεότητο̋* καὶ µορφωθεὶ̋ ἐκ σοῦ, (ἐκ
166
παρθένου cd.) Κόρη,* τὸ ἀλλότριον* τοὺ̋ εἰδότα̋ σε* σῴζει (σῴζει̋ cd.) ἁγνὴν
(ἁγνὴ cd.) Θεοµήτορα278.
ᾨδὴ εʹ.
Νῦν ἀναστήσοµαι,
προφητικῶ̋ ἔφη ὁ Θεό̋,
νῦν δοξασθήσοµαι,
νῦν ὑψωθήσοµαι
τὸν πεσόντα προσλαβὼν 5
ἐκ τῆ̋ Παρθένου
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τὸ θαυµαστὸν
ἀνυψῶν τῆ̋ ἐµῆ̋ θεότητο̋.
Σὺ ὁ κρεµάµενο̋
ἐπὶ σταυροῦ, πάντων ἡ ζωή,
σοῦ ἀκουσόµεθα,
σοὶ καὶ πιστεύσοµεν
τῷ ἐκ σκότου̋ πρὸ̋ τὸ φῶ̋ 5
τῆ̋ ἀληθεία̋
µεταστήσαντι ἡµᾶ̋
καὶ ἐκ χάου̋ πρὸ̋ τὸν παράδεισον.
Σὺ ἀνεξίκακο̋
ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ ὤφθη̋, Ἰησοῦ, 10
τοὺ̋ τὴν ἑκούσιον
καὶ ἀνιάτρευτον
ἀλγηδόνα τοῦ Ἀδὰµ
νενοσηκότα̋
εὐεκτῶν, ζωοποιῶν, 15
συνετίζων καὶ ἀνορθούµενο̋.
278
Στο χειρόγραφο Iv τα τροπάρια στ. 25-32 και Συνανεστράφη ἀνθρώποι̋… ανήκουν στον
επόµενο κανόνα του Όρθρου, αυτόν τη̋ Θεοτόκου .
167
Θ(εοτοκίον) Σοῦ, ὑπερένδοξε,
ὁ ἐν ἀρχῇ ὢν σὺν τῷ Πατρί,
Λόγο̋ ἀ˙διο̋
καὶ ἐνυπόστατο̋ 20
ὡ̋ Υἱὸ̋ µονογενὴ̋
καὶ ἐπ’ ἐσχάτων
ἐκ Παρθένου ὁ αὐτὸ̋
ἐξ ἁγίου σαρκοῦται Πνεύµατο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 Is. 33, 10 νῦν ἀναστήσοµαι, λέγει κύριο̋, νῦν δοξασθήσοµαι, νῦν
ὑψωθήσοµαι 7 1Petr. 2, 9 εἰ̋ τὸ θαυµαστὸν αὐτοῦ φῶ̋
5-8 cf. Col. 1, 13 ὃ̋ ἐρρύσατο ἡµᾶ̋ ἐκ τῆ̋ ἐξουσία̋ τοῦ σκότου̋ καὶ µετέστησεν
εἰ̋ τὴν βασιλείαν τοῦ υἱοῦ τῆ̋ ἀγάπη̋ αὐτοῦ 22-24 cf. can. I, heirm. od. γ´, 3-4
23-24 cf. Matt. 1, 20 τὸ γὰρ ἐν αὐτῇ γεννηθὲν ἐκ πνεύµατό̋ ἐστιν ἁγίου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4 νῦν ὑψωθήσοµαι Lb 5 νῦν δοξασθήσοµαι Lb
1-16 cdd. ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 271 3 ἀκουσώµεθα Iv Lc 4 πιστεύσωµεν Lc Lt :
πιστεύοµεν Iv ΝΣ 5 τῷ : τὸν Lc 7 µεταστήσαντα Lc : µεσιτεύσαντι Lt 8 πρὸ̋ :
εἰ̋ Iv Lc Lt 16 καὶ ἀνορθούµενο̋ : ζωοποιούµενο̋ Lt
17-24 Iv Lb Lc ΝΣ 17 ὑπερενδόξου NΣ 20 ἀδιάστατο̋ Iv Lc 21 ὡ̋ non trad.
Iv Lb 23 ἐκ : τῆ̋ Iv Lc 24 σαρκοῦτε Lb Lc
ᾨδὴ στʹ.
Ἐβόησε
προτυπῶν τὴν ταφὴν τὴν τριήµερον
ὁ προφήτη̋ Ἰωνᾶ̋
ἐν τῷ κήτει δεόµενο̋·
Ἐκ φθορᾶ̋ µε ῥῦσαι, 5
Ἰησοῦ, βασιλεῦ τῶν δυνάµεων .
168
Βοήσωµεν
ποῦ σου, ᾅδη, τὸ κέντρον καί, θάνατε,
ποῦ τὸ νῖκο̋;
κατεπόθη τὸ κράτο̋ σου, ἄθλιε·
σταυρὸ̋ γὰρ ἐπάγη 5
καὶ δαιµόνων ἰσχὺ̋ φυγαδεύεται.
Νῦν λέλυται
καταδίκη̋ ἀρχαία̋ ἀπόφασι̋·
δι’ ἡµᾶ̋ γὰρ
ἐν σταυρῷ προσηλώθη ὁ Κύριο̋· 10
διὸ πάντε̋ πίστει
προσκυνοῦµεν αὐτοῦ τὰ παθήµατα.
Θ(εοτοκίον) ∆εόµεθα
ὑπὲρ τῶν οἰκετῶν σου, ἀλόχευτε
Θεοτόκε, 15
τὸν ἐκ σοῦ σαρκωθέντα δυσώπησον,
ὅτι σὲ καὶ µόνην
προστασίαν ἡµῶν ἐπιστάµεθα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 Ion. 2, 1-7 καὶ ἦν Ἰωνᾶ̋ ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτου̋ τρεῖ̋ ἡµέρα̋ καὶ
τρεῖ̋ νύκτα̋. Καὶ προσηύξατο Ἰωνᾶ̋ πρὸ̋ κύριον τὸν θεὸν αὐτοῦ… Ἐβόησα…
καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
2-4 1Cor. 15, 54-55 κατεπόθη ὁ θάνατο̋ εἰ̋ νῖκο̋. Ποῦ σου, θάνατε, τὸ νῖκο̋;
ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; 6 cf. od. γ´, 1
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 172, Εἰ̋ τὴν προσκύνησιν τοῦ τιµίου Σταυροῦ
1-18 Lb ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 272
al . heirm. in Iv Lc Lt Sγ Ἦλθον εἰ̋ τὰ βάθη τῆ̋ θαλάσση̋… EE n. 135, Johannis
Monachi
169
al. trop. in Iv Lc Lt Sγ ; non trad. theot. Lt (a) ed. PaR 283 PaV 139 ∆ιήνοιξε
φάρυγγα ὁ ᾅδη̋… (b) ed. PaR 283 Pav 139 Ἑάλω ὁ θάνατο̋ θανάτῳ… (c) ed.
PaR 284 Pav 139 Ἀστέκτου θεότητο̋ χωρίον…
ᾨδὴ ζʹ.
Νέοι τρεῖ̋ ἐν Βαβυλῶνι

πρόσταγµα τυραννικὸν
εἰ̋ φλήναφον θέµενοι
ἐν µέσῳ πυρὸ̋ ἀνεβόων·
Εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε, 5
ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν.
Παλάµα̋ ἐν τῷ Κρανίῳ
ἥπλωσα̋ ἐν τῷ σταυρῷ,
Χριστὲ ἀναµάρτητε,
καὶ πάντα̋ ἐκ πλάνη̋ ἐρρύσω·
εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε, 5
Ἀνέστη̋, Χριστέ, ἐκ τάφου

τριήµερο̋ ἀληθῶ̋
ἡµᾶ̋ λυτρωσάµενο̋
ἐκ σκότου̋, σκιᾶ̋ τε θανάτου· 10
εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,
Θ(εοτοκίον) Παρθένε εὐλογηµένη,

πρέσβευε ὑπὲρ ἡµῶν
τῶν ἱκετευόντων σε· 15
εἰ̋ σὲ γὰρ ἐλπίζοµεν πάντε̋
καὶ σοὶ βοῶµεν, ∆έσποινα,
µὴ παρίδῃ̋ τοὺ̋ δούλου̋ σου.
170
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9 Τit. 2, 14 ἵνα λυτρώσηται ἡµᾶ̋ 10 Ps. 106, 14 καὶ ἐξήγαγεν αὐτοὺ̋ ἐκ
σκότου̋ καὶ σκιᾶ̋ θανάτου cf. Matt. 4, 16 Luc. 1, 79 5-6.11-12 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4 πυρὸ̋ φλογὸ̋ Ιv
1-12 cdd. ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 330 1 Παλάµα̋ σου Iv 7 ἐκ τοῦ τάφου Iv
Χριστέ, ἐκ τάφου : ἐκ τῶν νεκρῶν δὲ Lc : ἐκ τῶν νεκρῶν Lt 8 ὡ̋ ἀληθῶ̋ Iv Lt
10 : σκότου̋ καὶ σκιᾶ̋ θανάτου Iv : σκότου̋ τοῦ θανάτου καὶ σκιᾶ̋ Lt
13-18 Iv Lb Lc ΝΣ ; non trad. cett. 16 ἐλπίζωµεν Lc
ᾨδὴ ηʹ(a)279.
Λυτρωτὰ τοῦ παντὸ̋ παντοδύναµε,

τοὺ̋ ἐν µέσῳ φλογὸ̋ εὐσεβήσαντα̋
συγκαταβὰ̋ ἐδρόσισα̋
καὶ ἐδίδαξα̋ ψάλλειν·
Πάντα τὰ ἔργα, 5
εὐλογεῖτε, ὑµνεῖτε τὸν Κύριον.
Σταυρωθεὶ̋ καὶ ταφεί̋, ἀνεξίκακε,

διασώζει̋ ἡµᾶ̋, δι’ οὓ̋ πέπονθα̋,
τοὺ̋ ἐν σταυρῷ ὁρῶντά̋ σε
καὶ Θεὸν προσκυνοῦντα̋
καὶ εὐλογοῦντα̋ 5
ὡ̋ δεσπότην ἁπάση̋ τῆ̋ κτίσεω̋.
Ἐν σταυρῷ ἐκτενῶ̋ τῷ Γεννήτορι
279
Οι στίχοι 1-24 παραδίδονται στο χειρόγραφο Lb. Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ στην έκδοση του
κανόνα (βλ. ΝΣ 28 (1933) 268) προσθέτει µε συνεχή αρίθµηση και άλλα 3 τροπάρια, τα οποία
δεν υπάρχουν στο Lb, αλλά παραδίδονται στα χειρόγραφα Iv Lc Lt Dh Sγ χωρί̋ να παραθέτει
καµία διευκρίνιση για την πρόσθεση αυτή. Παρουσιάζει δηλαδή ενιαίο κείµενο επτά
τροπαρίων. Θεώρησα ότι θα ήταν καλύτερο να παρουσιαστούν τα τροπάρια αυτών των
χειρογράφων σε µία δεύτερη εκδοχή αυτή̋ τη̋ ωδή̋.
171
δυσωπῶν παρελθεῖν τὸ ποτήριον
τὸ κατ’ οὐσίαν ἔδειξα̋
θεληµάτων τῶν δύο 10
τὰ̋ ἐνεργεία̋·
εὐλογοῦµεν τὸ κράτο̋ τῆ̋ δόξη̋ σου.
Ὁ ἐν θρόνῳ Πατρὶ συγκαθήµενο̋

ἐν νεκροῖ̋ ὡ̋ νεκρὸ̋ κατατίθεται,
ἀλλ’ ἀναστὰ̋ συνήγειρε 15
καὶ ἐδίδαξε µέλπειν·
Πάντα τὰ ἔργα,
Τρισηλίῳ φωτὶ αὐγαζόµενοι

τῆ̋ ἀκτίστου µιᾶ̋ τε θεότητο̋ 20
ἐν ἀσιγήτοι̋ χείλεσιν
ὀρθοδόξω̋ βοῶµεν·
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη… καὶ ἐποίησεν τὸ µέσον
τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον 5-6 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα
τὰ ἔργα τοῦ κυρίου, τὸν κύριον
6 3Μac. 2, 2 δέσποτα πάση̋ κτίσεω̋ 8 Matt. 26, 39 … ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον
αὐτοῦ προσευχόµενο̋ καὶ λέγων… παρελθάτω ἀπ’ ἐµοῦ τὸ ποτήριον τοῦτο
Marc. 14, 36 παρένεγκε τὸ ποτήριον τοῦτο ἀπ’ ἐµοῦ Luc. 22, 42 παρένεγκε
τοῦτο τὸ ποτήριον ἀπ’ ἐµοῦ 17-18 cf. heirm. 5-6 19 cf. Greg. Nyss. In
annuntiationem 89 φωτὶ τρισηλίῳ καταυγαζόµεθα
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Lb Sγ ΝΣ ed. NΣ 28 (1933) 330-331 2 διασώζῃ̋ Lb Sγ
7- 17 Lb ΝΣ
18-24 Lb Dh ΝΣ 20 τε : τῆ̋ Dh
172
ᾨδὴ ηʹ(b).
Λυτρωτὰ τοῦ παντό̋ παντοδύναµε,

τοὺ̋ ἐν µέσῳ φλογὸ̋ εὐσεβήσαντα̋
συγκαταβὰ̋ ἐδρόσισα̋
καὶ ἐδίδαξα̋ ψάλλειν·
Ἐπὶ ξύλου σταυροῦ προσηλώθη̋, Χριστέ,

διὰ φύσιν βροτῶν, ἀνεξίκακε,
καὶ τῆ̋ φθορᾶ̋ ἐξήρπασα̋
τοὺ̋ πιστῶ̋ µελῳδοῦντα̋·
Τοὺ̋ ἐν τάφῳ νεκροὺ̋ συνανέστησα̋

τῇ ταφῇ σου, Χριστέ, καὶ ἐδόξασα̋
τῇ σῇ ἐγέρσει, Κύριε,
τοὺ̋ πιστῶ̋ µελῳδοῦντα̋· 10
Θ(εοτοκίον) Παρθενεύει̋ γαστρὶ καὶ τεκοῦσα υἱὸν

εἰ καὶ δίχα σπορᾶ̋ συλλαβοῦσα σαρκὶ
Θεὸν τὸν ἀπερίγραπτον 15
ἐν Πατρὶ συνανάρχῳ
Λόγoν καὶ Πνεῦµα·
ἀνυµνοῦµεν τὰ ἔργα τὸν Κύριον.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………….I
173
heirm. 3 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη… καὶ ἐποίησεν τὸ µέσον
τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον 5-6 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα
τὰ ἔργα τοῦ κυρίου, τὸν κύριον
5-6.11-12 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Iv Lc Lt Dh NΣ ed. NΣ 28 (1933) 331 ; sec. trop. in Sγ 1 Χριστέ : σαρκὶ Lt
Dh Sγ 2 ἀνεξίκακε : ὡ̋ ηὐδόκησα̋ Sγ 3 καὶ non trad. Dh τῆ̋ γὰρ Dh
7-12 Iv Lc Lt Dh ΝΣ ; non trad. Sγ 7 ἐξανέστησα̋ Lt 9 Κύριε : ∆έσποτα Iv Lt
13-18 Ιv Lc Sγ ΝΣ ; non trad. Lt Dh 13 Παρθενεύει γαστὴρ Iv Sγ 14 σαρκὶ :
Χριστὸν Iv 16 : ὃν ὑµνοῦντε̋ βοῶµεν Iv fort.r. 17 πάντα τὰ ἔργα Iv fort.r.
Λόγῳ Lc 18 (εὐλογεῖτε, ὑµνεῖτε τὸν Κύριον Iv) ὃν ὑµνοῦµεν Sγ
ᾨδὴ θʹ.
Κρυπτὸν θεῖον ἄχραντον

ἐν σοὶ τελεῖται
ἐµφανὲ̋ µυστήριον,
Παρθένε ἄχραντε·
καὶ γὰρ Θεὸ̋ 5
ἐκ σοῦ σεσωµάτωται
δι’ εὐσπλαχνίαν·
διὸ σὲ ὡ̋ Θεοτόκον µεγαλύνοµεν.
Τοῖ̋ βρόχοι̋ δεσµούµενον

τοῦ ἀλλοτρίου
σύ, Σῶτερ, οὐκ ἔφερε̋
ὁρᾶν τὸν ἄνθρωπον·
ἀλλ’ ἀνελθὼν 5
τὸν τύραννον ὤλεσα̋
ἐν τῷ σταυρῷ σου,
Χριστέ, καὶ ἀπελυτρώσω µεγαλύνειν σε.
174
Φωτὶ τοῦ προσώπου σου
καταλαµφθέντε̋ 10
προσκυνοῦµεν, ∆έσποτα,
τὴν σὴν ἀνάστασιν·
σὺ γὰρ Θεὸ̋
ὑπάρχων ἀνείκαστο̋
ἐν τοῖ̋ τοῦ ᾅδου 15
γεγονὼ̋ ἡµᾶ̋ ἐρρύσω µεγαλύνειν σε.
Μονάδα τρισάριθµον
καὶ παναγίαν,
ἑνουµένην, ἄτµητον,
πιστοί, δοξάσωµεν, 20
θεουργικῶ̋
ἡµᾶ̋ καταυγάζουσαν
καὶ φρυκτωρίαι̋
ἀπλέτου φωτὸ̋ πληροῦσαν τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
Θ(εοτοκίον) Ὁρῶµεν ὡ̋ κρίνον σε 25

τῇ ἁλουργίδι
βεβαµµένην, ἄχραντε,
τοῦ θείου Πνεύµατο̋
τῶν ἀκανθῶν
ἐν µέσῳ ἐκλάµπουσαν 30
καὶ εὐωδία̋
πληροῦσαν τοὺ̋ σὲ γνησίω̋ µεγαλύνοντα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9 cf. Ps. 88, 16 κύριε, ἐν τῷ φωτὶ τοῦ προσώπου σου πορεύσονται 25-30 Ca. 2,
2 Ὡ̋ κρίνον ἐν µέσῳ ἀκανθῶν 8.16 cf. heirm. 8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-16 Iv Lb Lt Dh Sγ ΝΣ ed. ΝΣ 28 (1933) 332 1 δεσµούµενο̋ Sγ 3 ὁ Σωτὴρ οὐκ
ἔφερεν Sγ 5 ἐλθὼν Sγ 6 ἔδησα̋ Sγ 7 ἐν non trad. Lt 8 µεγαλύνειν σε : τὰ̋
175
ψυχὰ̋ ἡµῶν Iv 10 καταυγασθέντε̋ Lt Dh fort.r. 16 : συνήγειρα̋ ἡµᾶ̋
ῥυσάµενο̋ Sγ µεγαλύνοµεν Iv Lt : µεγαλύνοντα̋ Dh
17-24 Iv Lb Dh ΝΣ 24 ἀπλέτου om. ΝΣ
25-32 Lb Dh ΝΣ
al. theot. in Iv ed. PaR 299 Νυµφῶνα σαρκώσεω̋* τῆ̋ ἀπορρήτου…
al. theot. in Sγ ed. PaR 141 Ἡ πάντων δεσπόζουσα* τῶν ποιηµάτων…
176
CANON VII
O κανόνα̋ παραδίδεται στην έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ ανώνυµα280. Ο Σ.

Ευστρατιάδη̋ τον συγκαταλέγει στου̋ κανόνε̋ του Κοσµά του Μελωδού,
αναφέροντα̋ µόνο τον ήχο, τον ειρµό τη̋ α´ ωδή̋ και του̋ δύο πρώτου̋
στίχου̋ του πρώτου τροπαρίου281. Ο Θ. ∆ετοράκη̋ διατηρεί αµφιβολίε̋ για τη
γνησιότητα του κανόνα, προβάλλοντα̋ το επιχείρηµα ότι ο Κοσµά̋ δεν
συµπαθούσε τον πλ. α´282. Μόνο ο κώδικα̋ Lb παραδίδει το όνοµα του Κοσµά,
ενώ το χειρόγραφο Iv αναφέρει το όνοµα του Ιωάννη Μοναχού. ∆ιαφορετικέ̋
πληροφορίε̋ αντλούµε από τον κώδικα Cc283. O κανόνα̋ αποδίδεται στον
υµνογράφο ∆αµιανό, παραδίδεται και η ακροστιχίδα Του Ταπεινοῦ ∆αµιανοῦ
καὶ Ἐλαχίστου Τροπάρια. Τα τροπάρια του κανόνα αυτού ταυτίζονται µε
αυτά των υπολοίπων χειρογράφων του προ̋ εξέταση κανόνα µόνο στην α´, γ´
και δ´ ωδή. Σε όλε̋ τι̋ υπόλοιπε̋ το κείµενο είναι διαφορετικό και συµφωνεί µε
την ακροστιχίδα. Μία πληροφορία που µα̋ δίνει το ίδιο το κείµενο του
παρόντο̋ κανόνα είναι ότι τα τροπάρια τη̋ η´ ωδή̋ είναι ίδια µε αυτά τη̋ η´
ωδή̋ του κανόνα VIII, ο οποίο̋ αποδίδεται στον Κοσµά284. Αλλά και στου̋
υπόλοιπου̋ κώδικε̋ το κείµενο δεν ταυτίζεται σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋. Για το λόγο
αυτό οι ωδέ̋ α´, δ´, ε´ και η´ παρουσιάζονται σε δύο εκδοχέ̋. Χαρακτηριστικό
τη̋ διαφορετική̋ παράδοση̋ αποτελεί το κείµενο που παραδίδει ο κώδικα̋ Sβ
(9ο̋ ή 11ο̋ αι.)285 περιέχοντα̋ τροπάρια και από τι̋ δύο εκδοχέ̋ και άλλα
διαφορετικά.
Σε όλε̋ σχεδόν τι̋ ωδέ̋ έχουµε τρία τροπάρια και το τελευταίο είναι
συνήθω̋ θεοτοκίο (το χειρόγραφο Dc δεν παραδίδει κανένα θεοτοκίο). Το
εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι ο στίχο̋ ὅτι δεδόξασται, τη̋ δ´(a) ∆όξα τῇ δυνάµει
σου, Κύριε, τη̋ στ´ ἔσωσέ µε ἡ δεξιά σου, Κύριε, τη̋ ζ´ εὐλογητὸ̋ ὁ Θεό̋, ὁ τῶν
πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´ ἱερεῖ̋ ὑµνεῖτε, λαὸ̋ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
και τη̋ θ´ ο στίχο̋ οἱ πιστοὶ ὁµοφρόνω̋ µεγαλύνοµεν.
280
Para σξγ´-σξθ´, ΠΑ∆ 490.
281
ΝΣ 28 (1933) 333.
282
Για στοιχεία που µπορεί να στηρίζουν αντίθετη άποψη βλ. Εισαγωγή.
283
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 257.
284
Βλ. can. VIII, od. η´.
285
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Σινᾶ 76.
177
α΄(a)/ δ΄(a)/ ε΄(a)/ η΄(a)/
Ωδέ̋ β΄ γ΄ στ΄ ζ΄ θ΄
α´(b) δ´(b) ε´(b) η´ (b)
αρ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ.
- 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ.
τροπ. 3 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2
+ + - +
εφύµν. - - + + +
+ - - +
CANON VII
Cc ff. 16r-19v
V ff. 104v-106v
D
Dc ff. 53v-57v
Iv ff. 63r-70r
K ff. 30r-32r
Lb ff. 56r-59r
Le ff. 354v-355r
Sβ ff. 18-31
Ἕτερο̋ κανὼν σταυροαναστάσιµο̋. Ἦχο̋ πλ. α´.
ᾨδὴ αʹ(a).
Τῷ σωτῆρι Θεῷ,
τῷ ἐν θαλάσσῃ λαὸν
ποσὶν ἀβρόχοι̋ ὁδηγήσαντι
καὶ Φαραὼ πανστρατιᾷ καταποντίσαντι
αὐτῷ µόνῳ ᾄσωµεν· 5
Τῷ βουλήσει Σταυρῷ
προσηλωθέντι σαρκὶ
178
καὶ τῆ̋ ἀρχαία̋ ἀποφάσεω̋
τὸν διὰ ξύλου πεσόντα ἐλευθερώσαντι
Τῷ ἐκ τάφου νεκρῷ
ἐξαναστάντι Χριστῷ
καὶ τὸν πεσόντα συνεγείραντι
καὶ συνεδρίᾳ Πατρικῇ κατακοσµήσαντι 10
αὐτῷ µόνῳ ᾄσωµεν·
Θ(εοτοκίον) Ἄχραντε Μήτηρ Θεοῦ,

τὸν σαρκωθέντα ἐκ σοῦ
καὶ ἐκ τῶν κόλπων τοῦ Γεννήτορο̋ 15
µὴ ἐκφοιτήσαντα Θεὸν ἀπαύστω̋ πρέσβευε
πάση̋ περιστάσεω̋
σῶσαι οὕ̋ ἔπλασε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-6 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
5-6.11-12 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cdd. Para ΠΑ∆ ; Ποίηµα Κοσµᾶ trad. Lb ; Ἰωάννου (Μοναχοῦ) trad. Iv ;
nomen hymnographi deest in cett. codd.
heirm. CPC p. 226, EE n. 183, Johannis Monachi
1-6 cdd. ed. PaV 181 ; non trad. Sβ 2 προσοµιλήσαντι Iv Lb 4 ἐλευθερώσαντα V
5 αὐτῷ µόνῳ : πιστοὶ πάντε̋ D K
7-12 D Iv K Lb Le ed. PaV 181 ; in marg. V 7 : Τὸν ἐκ τάφου νεκρὸν V νεκρῶν
D K Lb : ἐκ νεκρῶν Iv 8 : ἐξαναστάντα Χριστὸν Lb ἀναστάντι Iv 9 τῷ Lb
συνεγείραντα V 10 : non trad. D κατακοσµήσαντα V
13-18 Cc D Iv K Le Sβ ed. PaV 181 13 Μῆτερ D 14 τῷ σαρκωθέντι D Iv K 16
ἐκφοιτήσαν (sic) D Θεῷ D Iv K 17 ἐκ πάση̋ D K Sβ 18 : σωθῆναι τὰ̋ ψυχὰ̋
179
ἡµῶν Cc : ῥυσθῆναι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν Sβ : σῶζε τοὺ̋ δούλου̋ σου οὓ̋ ἔπλασεν Iv
σῶσαι : ῥῦσαι D K
tert. trop. in Cc Lb ined. Τῷ τοῦ θανάτου σκυλευτῇ* καὶ ζωοδότῃ Χριστῷ,* τῷ
ἐκ τάφου ἀνατείλαντι* καὶ ἀφθαρσίαν καὶ ζωὴν (ἀφθαρσία̋ ζωὴν Lb) πᾶσι
πηγάσαντι* αὐτῷ µόνῳ ᾄσωµεν·* ὅτι (δεδόξασται).
ᾨδὴ αʹ(b).
Τῷ σωτῆρι Θεῷ,
τῷ ἐν θαλάσσῃ λαὸν
ποσὶν ἀβρόχοι̋ ὁδηγήσαντι
καὶ Φαραὼ πανστρατιᾷ καταποντίσαντι,
Τῷ βουλήσει Σταυρῷ
προσηλωθέντι σαρκί
καὶ τῆ̋ ἀρχαία̋ ἀποφάσεω̋
τὸν διὰ ξύλου πεσόντα ἐλευθερώσαντι
Ἑκουσίω̋ σαρκὶ
προσηλωθεὶ̋ ἐν σταυρῷ
καὶ λύσα̋ κράτο̋ τοῦ θανάτου
καὶ ἐν τῷ ᾅδῃ κατελθὼν καὶ ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν, 10
φιλάνθρωπε Κύριε,
εἰρήνευσον τὸν κόσµον σου.
Ὕµνοι̋ δοξάσωµεν
τὸν ἀναστάντα Χριστὸν
καὶ τoὺ̋ ἐν ᾅδῃ συνεγείραντα 15
καὶ µυροφόροι̋ γυναιξὶν ἐµφανισθέντα Θεὸν
180
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-6 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
5-6.17-18 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 vid. οd. α´, 1-6
7-12 Cc Dc V Sβ ined. ; prim. trop. in Sβ 7 Ὁ ἑκουσίω̋ Cc : Ὁ βουλήσει Sβ 10
τῷ ᾅδῃ : µνηµείῳ 11 : Χριστὲ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν Cc Dc
13-18 Cc Dc V Sβ ined. ; sec. trop. in Sβ 13 δοξάζωµεν V : δοξάζοντε̋ Dc 14
Χριστὸν : ἐκ νεκρῶν Cc Sβ 16 Χριστὸν Dc Sβ
ᾨδὴ γʹ.
∆υνάµει τοῦ Σταυροῦ σου, Χριστέ,

στερέωσόν µου τὴν διάνοιαν
εἰ̋ τὸ ὑµνεῖν καὶ δοξάζειν σου
τὴν τριήµερον ἀνάστασιν.
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου, Χριστέ,

φθορᾶ̋ θανάτου λυτρωσάµενο̋
τοὺ̋ ἀνυµνοῦντα̋, Ζωοδότα,
τὴν ἑκούσιόν σου σταύρωσιν.
Μυρίσαι σου τὸ σῶµα, Χριστέ, 5

αἱ Μυροφόροι κατεπείγοντο
καὶ µὴ εὑροῦσαι ὑπέστρεφον
ἀνυµνοῦσαί σου τὴν ἔγερσιν.
Θ(εοτοκίον) Ἱκέτευε ἀπαύστω̋, ἁγνή,

τὸν προελθόντα ἐκ λαγόνων σου 10
ῥυσθῆναι πλάνη̋ διαβόλου
181
τοὺ̋ ὑµνοῦντα̋ σε, Μητέρα Θεοῦ.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5-8 Matt. 28, 1-8 … ἦλθεν Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία … Καὶ
ἀπελθοῦσαι ταχὺ ἀπὸ τοῦ µνηµείου µετὰ φόβου καὶ χαρᾶ̋ µεγάλη̋ ἔδραµον
ἀπαγγεῖλαι τοῖ̋ µαθηταῖ̋ αὐτοῦ Marc. 16, 1-8 Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ
Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώµη ἠγόρασαν ἀρώµατα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλεί-
ψωσιν αὐτὸν… Καὶ ἐξελθοῦσαι ἔφυγον ἀπὸ τοῦ µνηµείου, εἶχεν γὰρ αὐτὰ̋
τρόµο̋ καὶ ἔκστασι̋… Luc. 24, 1-9 …ἐπὶ τὸ µνῆµα ἦλθον φέρουσαι ἃ ἡτοίµασαν
ἀρώµατα… Καὶ ὑποστρέψασαι ἀπὸ τοῦ µνηµείου ἀπήγγειλαν ταῦτα πάντα τοῖ̋
ἔνδεκα καὶ πᾶσιν τοῖ̋ λοιποῖ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 226, EE n. 183, Johannis Monachi ; al. heirm. in V Lb Sβ Στερέ-
ωσον ἡµᾶ̋ ὁ Θεὸ̋… ΕΕ n. 183, Johannis Monachi
4 τριήµερον ἀνάστασιν ΕΕ Iv : σωτήριον ἀνάληψιν CPC : τῆ̋ θεότητο̋ τὴν
δύναµιν Cc
1-4 Cc D Dc Iv K Lb Le Sβ ed. PaV 182 ; sec. trop. in Sβ 4 : τὴν τριήµερόν σου
ἔγερσιν Cc D Dc Iv K Lb Sβ PaV fort. r. : τὴν σωτήριόν σου ἔγερσιν Le
prim. trop. in V Sβ ∆υνάµει τοῦ σταυροῦ σου, Χριστέ… ΕΕ n. 183
5-8 cdd. ed. PaV 182 ; non. trad. Sβ
sec. trop. in Lb ined. Φθαρέντε̋ ἐν τῷ πρώτῳ Ἀδάµ* ἐν τῷ δευτέρῳ
ἀνεπλάσθηµεν* φθορὰ (sic) τιθέντι τῷ φθείραντι* καὶ φθορᾶ̋ ἡµᾶ̋ ῥυσάµενον
(sic).
9-12 Cc D Iv K Lb Le Sβ ed. PaV 182 10 προελθόντα : σαρκωθέντα Para 12 :
τοὺ̋ ἀνυµνοῦντα̋ σε, Θεόνυµφε Iv Παρθένε ἁγνή ΠΑ∆ : Παρθένον ἁγνὴ Para :
Θεόνυµφε Sβ
tert. trop. in V ined. Τρισάριθµον µονάδα σεπτὴν* δοξολογοῦντε̋ οἱ θεόφρο-
νε̋,* σὺν ἀσωµάτοι̋ ὑµνήσωµεν* τὴν ὑπέρλαµπρον θεότητα.
ᾨδὴ δʹ(a).
Εἰσακήκοα
τὴν ἀκοὴν τῆ̋ δυναστεία̋
τοῦ σταυροῦ σου· ὡ̋ παράδεισο̋
182
ἠνοίγη δι’ αὐτοῦ καὶ ἐβόησα·
∆όξα τῇ δυνάµει σου, Κύριε. 5
Ὡ̋ ἐπάγη ἐπὶ γῆ̋

ἐν τῷ Κρανίῳ ὁ Σταυρό̋,
συνετρίβησαν µοχλοί
καὶ πυλωροὶ αἰώνιοι καὶ ἐβόησαν·
Ὡ̋ κατῆλθεν ὁ Σωτὴρ
πρὸ̋ τοὺ̋ δεσµίου̋ ὡ̋ θνητό̋,
συνανέστησαν αὐτῷ
οἱ ἀπ’ αἰῶνο̋ θανόντε̋ καὶ ἐβόησαν·
Θ(εοτοκίον) Ἡ Παρθένο̋ ἔτεκε

καὶ τὰ µητέρων οὐκ ἔγνω·
ἀλλὰ µήτηρ µὲν ἐστί,
παρθένο̋ δὲ διέµεινεν· ἣν ἀνυµνοῦντε̋,
χαῖρε, Θεοτόκε, κραυγάζοµεν. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Hab. 3, 1 Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην
3 Jer. 28, 30 συνετρίβησαν οἱ µοχλοὶ αὐτῆ̋ cf. Ion. 2, 7 ἧ̋ οἱ µοχλοὶ αὐτῆ̋
κάτοχοι αἰώνιοι 5.10 cf. heirm. 5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 183 CPC p. 226, EE n. 183 Johannis Monachi ; al. heirm. in V
Ἀκήκοα, Κύριε, τὴν … fort. EE n. 188
1 : CPC : Εἰσακήκοα, Κύριε, την ἀκοήν σου Ιv : Κύριε non trad. D K Lb Le EE
1-5 D Dc Iv K Lb Sβ ed. PaV 182
prim. trop. in Lb ined. Ὡ̋ ἐπάγη ὁ σταυρὸ̋* τοῦ Ζωοδότου ἐπὶ γῆ̋*
συνετρίβησαν θανάτου οἱ µοχλοὶ* καὶ ἐβόησαν·* ∆όξα τῇ δυ(νάµει σου, Κύριε).
6-10 D Dc Iv K Lb Le ed. PaV 182 6 κατῆλθε̋ Iv 8-9 συνανέστησα̋ σαυτῷ (σὺν
αὐτῷ cd.) τοὺ̋ … θανέντα̋ Iv fort.r. 9 θανέντε̋ Dc Para fort.r.
183
sec. trop. in Sβ (sic) Σταυρὸν ἑκὼν ὑπέµεινα̋ καὶ τὸν θάνατον κατήργησα̋,
Χριστὲ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν τῇ ἀναστάσει σου.
11-15 D Iv K Lb Lb Le ed. PaR 372 ; non trad. Dc 13 µὲν ἐστί : ἐγνώσθη Lb 14
παρθένο̋ : Θεοτόκο̋ Lb
ᾨδὴ δʹ(b).
Ἀκήκοα, Κύριε, τὴν πρὸ̋ ἡµᾶ̋ σου συµπάθειαν

καὶ ἐδόξασά σου
τὴν ἀήττητον δύναµιν.
Σταυρῷ προσπαγῆναί σε οἱ Ἰουδαῖοι ἐκραύγαζον·

ἀλλ’ ἡµεῖ̋ ὡ̋ Θεὸν
ἀκαταπαύστω̋ δοξάζoµεν.
Ὁ ᾅδη̋, Χριστέ, τῇ σῇ ἐγέρσει κατήργηται

καὶ ἐκ φθορᾶ̋ θανάτου 5
ἀνεκαλέσω οὓ̋ ἔπλασα̋.
Κυρίω̋ δοξάζoµέν σε, Θεοτόκε ἀνύµφευτε,

καὶ τῷ σῷ λιµένι
οἱ πιστοὶ καταφεύγoµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1 Matt. 27, 22-23 λέγουσιν πάντε̋· σταυρωθήτω… οἱ δὲ περισσῶ̋ ἔκραζον
λέγοντε̋· σταυρωθήτω Marc. 15, 13-14 Luc. 23, 18-23 Joh. 19, 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 188, Andreae
1-6 Cc V ined. 3 δοξάζωµεν V 5 ἐκ non trad. Cc 7 δοξάζωµεν V
7-9 Cc V ed. MR IV 26 9 καταφεύγωµεν V
ᾨδὴ εʹ(a).
Ὀρθρίζοντε̋ βοῶµέν σοι, Κύριε·
184
Σῶσον ἡµᾶ̋·
σὺ γὰρ εἶ Θεὸ̋ ἡµῶν·
ἐκτό̋ σου ἄλλον οὐκ οἴδαµεν.
Ἐξέτεινα̋ τὰ̋ χεῖρα̋, Σωτὴρ ἡµῶν,

ἐπὶ ξύλου
πάντα̋ προσκαλούµενο̋
πρὸ̋ ἑαυτὸν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ἐσκύλευσα̋ τὸν ᾅδην, Σωτὴρ ἡµῶν, 5

τῇ ταφῇ σου
καὶ τῇ ἀναστάσει σου
χαρᾶ̋ τὰ πάντα ἐπλήρωσα̋.
Θ(εοτοκίον) Παρθένε, µετὰ τόκον ὑµνοῦµεν σέ,

Θεοτόκε· 10
σὺ γὰρ τὸν Θεὸν Λόγον
σαρκί τῷ κόσµῳ ἐκύησα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Is. 26, 13 Kύριε, ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν, τὸ ὄνοµά σου
ὀνοµάζοµεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 D Iv K Lb Le Sβ ed. PaV 183 1 τὰ̋ χεῖρα̋ : παλάµα̋ D Iv K χεῖρα̋ σου Le
2 τοῦ ξύλου Para PaV
5-8 Iv Le Sβ ed. PaV 183 ; tert. trop. in Lb
sec. trop. in Dc Lb ined. Ὑµνοῦµέν σου τὴν ἔνδοξον ἔγερσιν,* ζωοδότα,* δι’ ἧ̋
τὸ ἀνθρώπινον* ἐκ τοῦ ἐχθροῦ ἠλευθέρωσα̋.
9-12 Lb Le ed. PaV 183
tert. trop. in Sβ ined. Χριστὸν τὸν ἀναστάντα τριήµερον* ἐκ τοῦ τάφου* πάντε̋
ἀνυµνήσωµεν* ὡ̋ ζωοδότην καὶ Κύριον.
al. theot. in D Iv K Sβ ed. MR VI 81 Μὴ παύσῃ δυσωποῦσα ὃν ἔτεκε̋,* Θεοτό-
κε,* σῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν* τῶν εὐσεβῶ̋ (ἐκτενῶ̋ MR) ἀνυµνούντων σε.
185
ᾨδὴ εʹ(b).
Ὀρθρίζοντε̋ βοῶµέν σοι, Κύριε·

Σῶσον ἡµᾶ̋·
σὺ γὰρ εἶ Θεὸ̋ ἡµῶν·
ἐκτό̋ σου ἄλλον οὐκ οἴδαµεν.
Σταυρῷ προσηλωθῆναι ηὐδόκησα̋,

ἐλεῆµον,
δι’ οὗ ᾐχµαλώτευσα̋
τὸ τοῦ θανάτου βασίλειον.
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου τριήµερο̋, 5

ζωοδότα,
καὶ πᾶσιν ἐπήγασα̋
ἀθανασίαν, φιλάνθρωπε.
Ἐλπίδα σὲ κεκτήµεθα, πάναγνε

Θεοτόκε· 10
διὸ ταῖ̋ πρεσβείαι̋ σου
τὸν ἱλασµὸν ἡµῖν αἴτησαι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Is. 26, 13 Kύριε, ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν, τὸ ὄνοµά σου
ὀνοµάζοµεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 V ined. 3 Ἐλεήµων cd.
5-8 D Dc K V ed. TR 358 8 : τὴν ἀφθαρσίαν ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋ Dc φιλάνθρωπε :
ἀνώλεθρον D K
9-12 V ined. 9 κεκτηµένοι σε cd.
186
ᾨδὴ στʹ.
Ἐκύκλωσέ µε ἄβυσσο̋,
ταφή µοι τὸ κῆτο̋ ἐγένετο·
ἐγὼ δὲ ἐβόησα
πρὸ̋ σὲ τὸν φιλάνθρωπον
καὶ ἔσωσέ µε
ἡ δεξιά σου, Κύριε.
Ἐξέτεινα̋ παλάµα̋ σου

συνάγων µακρὰν διεστῶτα σου
ἐθνῶν τὰ συστήµατα,
Χριστὲ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν,
τῷ ζωηφόρῳ 5
Σταυρῷ σου, ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ἐσκύλευσα̋ τὸν θάνατον

καὶ πύλα̋ τοῦ ᾅδου συνέτριψα̋·
Ἀδὰµ δὲ ὁ δέσµιο̋
λυθεὶ̋ ἀνεβόα σοι· 10
∆ιέσωσέ µε
ἡ δεξιά σου, Κύριε.
Θ(εοτοκίον) Βάτον σε ἀκατάφλεκτον

καὶ ὄρο̋ καὶ κλίµακα ἔµψυχον
καὶ πύλην οὐράνιον 15
ἀξίω̋ δοξάζοµεν,
Μαρία ἔνδοξε,
<τῶν> ὀρθοδόξων καύχηµα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 6 ἄβυσσο̋ ἐκύκλωσέν µε ἐσχάτη 5-6 Ps. 137, 7 καὶ ἔσωσέν µε ἡ
δεξιά σου
187
1-2 cf. Cosm. Mel. Καν. Μεγάλ. Σαββ. CPC 197 Ἥπλωσα̋ τὰ̋ παλάµα̋ καὶ
ἥνωσα̋ τὰ τὸ πρὶν διεστῶτα 2 cf. Bas. Theol. Homil. super Ps. PG 29, 464, 48
ὅπω̋ τὰ διεστῶτα συνάγει, τὰ µακρὰν συγκαλεῖ 8 cf. Rom. Mel. Cantica 40, 20,
8-9 Ἐγήγερται ὁ Κύριο̋, ἔτριψε τὰ̋ χαλκᾶ̋ πύλα̋ τοῦ ᾅδου 9-10 cf. Rom. Mel.
Cantica 44. pro. 2 Ἀδὰµ ἀνεβόα σοι 11-12 cf. heirm. 5-6 13 Exod. 2, 2 καὶ ὁρᾷ
ὅτι ὁ βάτο̋ καίεται πυρί, ὁ δὲ βάτο̋ οὐ κατεκαίετο 14 Gen. 28, 12 καὶ ἰδοὺ
κλίµαξ ἐστηριγµένη ἐν τῇ γῇ, ἧ̋ ἡ κεφαλὴ ἀφικνεῖτο εἰ̋ τὸν οὐρανὸν cf. Joh.
Damasc. Orat. de imaginibus tres 3, 34, 30 Ὄρο̋ ἅγιον ἔµψυχον Θεοῦ ἡ ἁγία
Θεοτόκο̋ 15 Gen. 28, 17 οὐκ ἔστιν τοῦτο ἀλλ’ ἢ οἶκο̋ θεοῦ, καὶ αὕτη ἡ πύλη
τοῦ οὐρανοῦ cf. Ephr. Syr. Praecationes e sacris scripturis collectae, quarum
plaeraequae 8, 351, 4 Θεοτόκε Παρθένε, Μήτηρ Θεοῦ, ἡ οὐράνιο̋ πύλη καὶ
κιβωτό̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 cdd. ed. PaV 183 ; non trad. theot. Dc 2 µακρὰν διεστῶτά σου : τὰ διε-
σκορπισµένα V D K Lb Le Sβ fort.r. : τὰ ἐσκορπισµένα Iv (cf. Joh. 11, 52 ἵνα τὰ
τέκνα τοῦ θεοῦ τὰ διεσκορπισµένα συναγάγῃ εἰ̋ ἓν) 3 τὰ : σου cdd. 10 ἀνεβόα
σοι : ἀνεβόησε D Iv K Le : ἀνεβόησεν Dc V Sβ 11 : καὶ ἔσωσέ µε Dc V 18 τὸ
καύχηµα Iv <τῶν> addidi m.c.
ᾨδὴ ζʹ.
Ὁ ἐν καµίνῳ πυρὸ̋
τοὺ̋ ὑµνολόγου̋ σώσα̋ παῖδα̋,
εὐλογητὸ̋ ὁ Θεὸ̋
Ὁ διὰ ξύλου Σταυροῦ

τὴν τῶν εἰδώλων λύσα̋ πλάνην,
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν 5
188
καὶ τοὺ̋ ἐν ᾅδῃ συνεγείρα̋,
Θ(εοτοκίον) Ὁ ἐκ Παρθένου τεχθεί̋,

ἣν Θεοτόκον ἀπειργάσω, 10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-4 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
3-4, 7-8, 11-12 cf. heirm. 3-4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 cdd. ed. PaV 183 2 λύσα̋ πλάνην : πλάνην λύσα̋ V D Dc
5-8 V D Dc K Lb Le Sβ ed. PaV 183 ; tert. trop. in Le
sec. trop. in Iv Le et tert. trop. in V D K ined. Τῷ σῷ θανάτῳ, Χριστέ,* τὸ τοῦ
θανάτου λύσα̋ κράτο̋* εὐλογητὸ̋ ὁ Θεό̋, ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.
tert. trop. in Lb ined. Ὁ ἐν προσώποι̋ τρισὶ* µοναδικῶ̋ δοξαζόµενο̋*
εὐλογητὸ̋ ὁ Θεό̋, ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.
9-12 D Iv K Lb ed. PaV 184 ; non trad. theot. Dc 10 : καὶ Θεοτόκον ταύτην
δείξα̋ Para PaV fort.r.
ᾨδὴ ηʹ(a).
Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων

γεννηθέντα Υἱὸν καὶ Θεὸν
καὶ ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων
σαρκωθέντα ἐκ Παρθένου µητρό̋,
ἱερεῖ̋, ὑµνεῖτε, 5
λαό̋, ὑπερυψοῦτε
Τὸν ἐν Σταυρῷ ἑκουσίω̋
189
τὰ̋ παλάµα̋ ἐκπετάσαντα
καὶ τὰ δεσµὰ τοῦ θανάτου
διαρρήξαντα Χριστὸν τὸν Θεόν,
Τὸν ὡ̋ νυµφίον ἐκ τάφου

ἀνατείλαντα Χριστὸν τὸν Θεὸν
καὶ Μυροφόροι̋ ὀφθέντα 10
καὶ χαρὰν αὐταῖ̋ φθεγξάµενον
ἱερεῖ̋, ὑµνεῖτε,
Θ(εοτοκίον) Τῶν Χερουβὶµ ὑπερτέρα 15

ἀνεδείχθη̋, Θεοτόκε ἁγνή,
ἐν τῇ γαστρί σου τὸν τούτοι̋
ἐποχούµενον βαστάσασα·
ὃν σὺν Ἀσωµάτοι̋
βροτοὶ δοξολογοῦµεν 20
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 cf. Ephr. Syr. Ad Ioannem monachum, ut abstineat a Nestorii insania
et blas 177, 10-11 ἡµεῖ̋ δὲ ὁµολογοῦµεν ὅτι ὁ πρὸ αἰώνων γεννηθεὶ̋ ἀφράστω̋
ἐκ τοῦ Πατρό̋, Θεὸ̋ ἐκ Θεοῦ, ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων εὐδόκησε σαρκωθῆναι
ἐκ Πνεύµατο̋ Ἁγίου καὶ ἐκ τῆ̋ ἁγία̋ Παρθένου 5-7 Dan. 3, 57 ὑµνεῖτε καὶ ὑπε-
ρυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
3-4 cf. Cat. in ep. ad Hebr. 136, 12 ὅτε διαρρήξα̋ τὰ τοῦ θανάτου δεσµὰ 8-9 cf.
Rom. Mel. Cantica 40, 12 ὁ νυµφίο̋ ἠγέρθη τοῦ τάφου 10-11 Jon. 20, 18 ἔρχεται
Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ ἀγγέλουσα τοῖ̋ µαθηταῖ̋ ὅτι ἑώρακα τὸν κύριον, καὶ
ταῦτα εἶπεν αὐτῇ 5-7.12-14 cf. heirm. 5-7 21 cf. heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
190
1-7 D Dc Iv Lb Le ed. PaV 184 1 ἑκουσίῳ 2 ἐκπετάσαντα : ὑφαπλώσαντα D Le
3 : καὶ τοῦ θανάτου τὸ κράτο̋ D Le θανάτου : ᾅδου Iv
8-14 D Dc Lb ed. PaV 184 11 αὐτοῖ̋ Dc
sec. trop. in Iv Le ined. Τὸν κατελθόντα ἐν τάφῳ* καὶ δεσµεύσαντα τὸν ᾅδην
Χριστὸν* καὶ ἀναστάντα ἐν δόξῃ* καὶ θνητοὺ̋ συναναστήσαντα,* ἱερεῖ̋,
ὑµνεῖτε,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
tert. trop. in Lb ined. Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ γεννηθέντα* ἀ̓δίω̋ Υἱὸν καὶ Θεὸν* καὶ τὸ
παράκλητον Πνεῦµα* ἐν αὐτῷ ἀναπαυόµενον* ἱερεῖ̋, ὑµνεῖτε,* λαό̋, ὑπερυ-
ψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
15-21 D Iv Lb Le ed. PaV 184 ; non trad. theot. Dc 16 Θεοτὸκε ἁγνὴ : ὑπερέν-
δοξε Lb Le 17 : Θεογεννῆτορ Μαρία Lb Le 18 : ἐν γαστρί σου γὰρ ἐνοίκησεν
Lb : καὶ νεκροὺ̋ ἐξαναστήσαντα (sic) Le 19 : ὃν βροτοὶ ὑµνοῦµεν Iv : ἱερεῖ̋,
ὑµνεῖτε Le 20 λαοί, ὑπερυψοῦµεν Iv : λαό̋, ὑπερυψοῦτε Le δοξολογοῦσιν Lb
ᾨδὴ ηʹ(b).
Τὸν διαδροσίσαντα τὴν κάµινον

καὶ παῖδε̋ φυλάξαντα
ἐν µέσῳ καιοµένη̋ φλογό̋
παῖδε̋, θεολογεῖτε,
ἱερεῖ̋, ὑµνολογεῖτε, 5
λαό̋, ὑπερυψοῦτε αὐτὸν
Ὃν ἐν ξύλῳ δήσαντε̋ προσέπηξαν

σαρκὶ οἱ παράνοµοι
Χριστὸν ἐν µέσῳ δύο λῃστῶν,
παῖδε̋, δοξολογεῖτε,
ἱερεῖ̋, θεολογεῖτε, 5
λαό̋, ὑπερ(υψοῦτε
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
191
Ἄγγελοι δοξάζουσιν τὴν ἔνδοξον
Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡµῶν
ἀνάστασιν κραυγάζοντε̋· 10
Παῖδε̋, δοξολογεῖτε,
ἱερεῖ̋, θεολογεῖτε,
λα(ό̋, ὑπερυψοῦτε
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6-7 Dan. 3, 57 ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
1-3 Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋
ἐξ εὐωνύµων cf. Marc. 15, 27 Luc. 23, 33 4-7.11-14 cf. heirm. 4-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. ΕΕ n. 196, Sinaiticus
1-7 Cc V Sβ ined. 1 Οἱ Cc V 4 θεολογεῖτε Cc Sβ 5 ὑµνεῖτε Cc
8-14 V ined. ; tert. trop. in Cc 8 Χριστοῦ om. V 11 θεολογεῖτε Cc 12 ὑµνεῖτε Cc
sec. trop. in Cc Sβ ined. Πάντε̋, ζωοδότα, τῇ ἐγέρσει σου* φθορᾶ̋
ἐλυτρώθηµεν·* διὸ συµφώνω̋ κράζοµεν· Παῖδε̋, θεολογεῖτε, (ἱερεῖ̋, ὑµνο-
λογεῖτε,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε αὐτὸν* εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
tert. trop. in Sβ ined. Ἄκτιστον θεότητα ἀµέριστον,* Τριάδα ἀσύγχυτον*
θεολογοῦντε̋ µέλπωµεν·* Παῖδε̋, θεολ(ογεῖτε,* ἱερεῖ̋, ὑµνολογεῖτε,* λαό̋,
ὑπερυψοῦτε αὐτὸν* εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
ᾨδὴ θʹ.
Σὲ τὴν ὑπὲρ νοῦν

καὶ λόγον µητέρα Θεοῦ,
τὴν ἐν χρόνῳ τὸν ἄχρονον
ἀφράστω̋ κυήσασαν,
οἱ πιστοὶ ὁµοφρόνω̋ µεγαλύνοµεν. 5
Σὲ τὸν ἐν Σταυρῷ
τὰ πάθη δεξάµενον
καὶ θανάτῳ συντρίψαντα
192
τοῦ ᾅδου τὴν δύναµιν,
οἱ πιστοὶ ὀρθοδόξω̋ µεγαλύνοµεν. 5
Σὲ τὸν ἀναστάντα
ἐκ τάφου τριήµερον
καὶ τὸν ᾅδην σκυλεύσαντα
καὶ τὸν κόσµον φωτίσαντα,
οἱ πιστοί ὁµοφρόνω̋ µεγαλύνοµεν. 10
Θ(εοτοκίον) Χαῖρε Θεοτόκε,

Μήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ·
ὃν ἐκύησα̋ αἴτησαι
πταισµάτων τὴν ἄφεσιν
δωρηθῆναι τοῖ̋ πίστει ἀνυµνοῦσί σε. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 cf. Ign. Scr. Eccl. Ep. interpolatae et ep. suppositiciae 8, 3, 2 Προσδόκα
Χριστὸν τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν ἄχρονον ἐν χρόνῳ 4 Rom. Mel. Cantica 13, 24
Εὐλογηµένη ἡ Θεὸν ἀφράστω̋ κυήσασα
5,10 cf. heirm. 5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 228, EE n. 183, Johannis Monachi 3 τὸν ἄχρονον non trad. Sβ 5
ὁµοφρόνω̋ : καταχρέω̋ Iv : Θεοτόκε ἀξίω̋ Sβ
1-5 ΟΑ∆ ed. PaR 377
al. prim. trop. in D Dc V Lb ined. ; sec. trop. in Sβ ined. Σὲ τὸν ἀπαθῶ̋ (σαρκὶ
V/σταυρῷ Lb)* τὰ πάθη (τὸ πάθο̋ D Dc) δεξάµενον (δεξάµενο̋ Dc)* καὶ τὸν
κόσµον ῥυσάµενον* ἐκ πλάνη̋, φιλάνθρωπε,* οἱ πιστοὶ ὁµοφρόνω̋ µεγαλύ-
νoµεν (ἀσιγήτοι̋ ἐν ὕµνοι̋ µεγαλύνοµεν Dc Sβ).
al. prim. trop. in Iv Le Sβ ined. Σὲ τὸν ἐν σταυρῷ* ἀχράντῳ τυθέντα ἀµνὸν* καὶ
τὸν κόσµον ῥυσάµενον (καὶ θανάτῳ τὸν θάνατον Le Lb Sβ)* ἐκ πλάνη̋,
φιλάνθρωπε, (Χριστέ, καταλύσαντα Le Lb Sβ)* οἱ πιστοὶ ὁµοφρόνω̋ µεγαλύ-
νοµεν.
193
6-10 V Iv Lb Le Sβ ed. PaV 184 7 τριήµερον : Χριστὸν D : Χριστὸν τὸν Θεὸν Le
10 : ἀσιγήτοι̋ ἐν ὕµνοι̋ µεγαλύνοµεν Iv : σὺν ἀγγέλοι̋ ἀπαύστω̋ µεγαλύνοµεν
Le ὁµοφρόνω̋ : καταχρέω̋ V
11-15 D V Iv Lb Sβ ed. PaV 184 ; non trad. theot. Le 12 Μῆτερ D 15 : οἱ πιστοὶ
ὁµοφρόνω̋ µεγαλύνοµεν D πίστει cdd. Para : πόθῳ PaV
194
CANON VIII
Ο παρών κανόνα̋, χωρί̋ ακροστιχίδα, παραδίδεται από τον κώδικα

Cryptensis ∆. γ. Ι ff. 16r-19v (Cc). To όνοµα του Κοσµά παραδίδεται και στον
τίτλο και στο περιθώριο τη̋ κάθε ωδή̋. Οι ειρµοί σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ είναι του
Ιωάννη Μοναχού. Τον κανόνα εντόπισε στο συγκεκριµένο χειρόγραφο ο Ευτ.
Τωµαδάκη̋286, καταγράφοντα̋ τον ήχο, την αρχή του ειρµού, την αρχή του α´
τροπαρίου τη̋ ωδή̋ και το όνοµα του ποιητή Κοσµά. Ο Θ. ∆ετοράκη̋287
διατηρεί επιφυλάξει̋ για την πατρότητα του κανόνα.
Οι ωδέ̋ του κανόνα περιέχουν τρία ή τέσσερα τροπάρια, όπου συνήθω̋
το τελευταίο είναι θεοτοκίο εκτό̋ από την γ´ ωδή, ενώ στην θ´ ωδή το
τελευταίο είναι τριαδικό. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι ο τελευταίο̋ στίχο̋ του
ειρµού ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ οι τρει̋ τελευταίοι στίχοι του
ειρµού οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ* καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋* πλήν σου, Κύριε, τη̋ δ´
ωδή̋ παραλλαγέ̋ του δίστιχου του ειρµού καὶ ἐδόξασά σου τὴν ἀκατάληπτον
δύναµιν, τη̋ ε´ ωδή̋ παραλλαγή των λέξεων φωτοδότην Θεὸν, τη̋ ζ´ ωδή̋ το
τελευταίο δίστιχο του ειρµού ὑπερένδοξε, εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,* ὁ Θεὸ̋ τῶν
πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´ ωδή̋ οι τρει̋ τελευταίοι στίχοι του ειρµού ἱερεῖ̋
ὑµνεῖτε,* λαὸ̋ ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋ θ´ ωδή̋ το εφύµνιο
είναι ο τελευταίο̋ στίχο̋ του πρώτου τροπαρίου διὸ δοξάζοµέν σου που
επαναλαµβάνεται και στο τέλο̋ του δευτέρου τροπαρίου.
αρ.
2+θεοτ. - 3 3+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ.+θεοτ. 3+θεοτ. 2+τριαδ.
τροπ.
εφύµν. + - + + + - + + +
CANON VIII
Cc ff. 16r-19v
Κανὼν ἀναστάσιµο̋. Κοσµᾶ (Μοναχοῦ). Ἦχο̋ πλ. α´.

286
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 256.
287
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋, 197.
195
ᾨδὴ αʹ.
Πεζοπορῶν ὁ Ἰσραὴλ
ἀνεπίβατον τρίβον
προστάγµατι δεσποτικῷ
χαίρων ὑπέψαλλε·
Τῷ Κυρίῳ ᾄσωµεν· 5
Τῇ ἁµαρτίᾳ µε, Χριστέ,

δουλωθέντα ἐρρύσω
τῷ θείῳ πάθει σου, Σωτήρ·
ὅθεν κραυγάζω σοι·
Τῷ Κυρίῳ ᾄσωµεν· 5
(ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται).
Τοῦ ἀρχεκάκου τὴν ἰσχὺν

τῇ ταφῇ σου συντρίψα̋,
Χριστέ, ἀνέστη̋ ἐκ νεκρῶν
ᾅδου ῥυσάµενο̋ 10
τοὺ̋ ὑµνοῦντα̋, εὔσπλαχνε,
τὴν ἔνδοξόν σου ἔγερσιν.
Θ(εοτοκίον) Ῥίζη̋, ἁγνή, ἐξ Ἰεσσαὶ

ἐκφανθεῖσα, Παρθένε,
τοῦ Κτίστου µήτηρ καὶ δούλη 15
σῴζει̋ τοὺ̋ ψάλλοντα̋·
Τῷ Κυρίῳ ᾄσωµεν·
(ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται).
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-6 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ Κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
9 cf. Act. 13, 34 ὅτι ἀνέστησεν αὐτὸν ἐκ νεκρῶν 13 Is. 11, 10 Καὶ ἔσται ἐν τῇ
ἡµέρᾳ ἐκείνῃ ἡ ῥίζα τοῦ Ἰεσσαὶ 5-6.17-18 cf. heirm. 5-6
196
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Cc ; Κοσµᾶ in marg.
heirm. EE n. 184, Johannis Monachi 4 ὑπέψαλλε ΕΕ
1-18 Cc ined.
ᾨδὴ γʹ.
Ἐν πέτρᾳ τῆ̋ πίστεω̋, Χριστέ,

τοὺ̋ πόδα̋ µου στερέωσον,
ἵνα ψάλλω σοι τὸν ὕµνον·
Oὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ
καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋ 5
πλήν σου, Κύριε.
Σταυρῷ προσηλώθη̋ ἐν σαρκὶ

ὁ µόνο̋ ἀναµάρτητο̋·
ὅθεν πάντε̋ σοι βοῶµεν·
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ
καὶ οὐκ ἔστι δί(καιο̋ 5
πλήν σου, Κύριε).
Ὑψώθη̋ ἐν µέσῳ τῶν λῃστῶν

καὶ ἔσωσα̋ τὸ γένο̋ ἡµῶν·
διὸ πίστει σοι βοῶµεν·
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ 10
καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋
Ἀνέστη̋ ἐκ {τοῦ} τάφου ὡ̋ Θεὸ̋

καὶ πάντα̋ συνανέστησα̋
τοὺ̋ ἐν ᾅδῃ σοι βοῶντα̋· 15
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ
καὶ οὐκ ἔστι δίκαιο̋
197
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-6 1Regn. 2, 2 ὅτι οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ κύριο̋, καὶ οὐκ ἔστιν δίκαιο̋ ὡ̋ ὁ
θεὸ̋ ἡµῶν· οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ πλὴν σοῦ
1 cf. Athan. Theol. Sermo in ramos palmarum 2, 6, 1 ἑκουσίω̋ γὰρ δι’ ἡµᾶ̋ ἐν
σταυρῷ προσηλώθη σαρκὶ 7 Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦνται σὺν αὐτῷ δύο
λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋ ἐξ εὐωνύµων Marc. 15, 27 Καὶ σὺν αὐτῷ
σταυροῦσιν δύο λῃστά̋, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύµων αὐτοῦ Luc. 23, 33
ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺ̋ κακούργου̋, ὃν µὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ
ἀριστερῶν cf. Is. 12, 6 ὅτι ὑψώθη ὁ ἅγιο̋ τοῦ Ἰσραὴλ ἐν µέσῳ αὐτῆ̋ 4-4.10-12.
16-18 cf. heirm. 4-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 Cc ined. 9 πιστοὶ cd. 13 τοῦ delevi m.c.
ᾨδὴ δʹ.
Ἐλήλυθα̋ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋

διὰ βροτῶν σωτηρίαν,
παντοδύναµε Σωτήρ,
κἀγὼ κατανοήσα̋ ἔφριξα
καὶ ἐδόξασά σου 5
τὴν ἀκατάληπτον δύναµιν.
Προσέπηξάν σε τῷ σταυρῷ,
τὸν λυτρωτὴν τῶν ἁπάντων,
ὁ παράνοµο̋ λαό̋·
ὁρῶσα δὲ ἡ κτίσι̋ ἔφριξε
καὶ ἐδόξασέ σου 5
τὴν εὐσπλαχνίαν, µακρόθυµε.
∆ιέκοψα̋ διὰ σταυροῦ

τὰ̋ κεφαλὰ̋ τῶν δυναστῶν
198
ὁ παθὼν ὑπὲρ ἡµῶν·
ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν, ∆έσποτα, 10
τοῖ̋ πιστοῖ̋ παρέσχε̋
τῇ ἀηττήτῳ δυνάµει σου.
Συνέτριψα̋ τοὺ̋ πυλωροὺ̋

τῇ ἐγέρσει σου, Χριστέ· 15
βροτοὺ̋ δὲ τῶν ὠδίνων ἔλυσα̋
τὴν ἀνάστασίν σου
δοξολογοῦντα̋, φιλάνθρωπε.
Θ(εοτοκίον) Ἐχώρησα̋ ὑπερφυῶ̋

τὸν ἐκ Θεοῦ Θεὸν Λόγον, 20
ἀπειρόγαµε σεµνή,
καὶ τοῦτον ὑπὲρ λόγον τέτοκα̋·
διὸ πίστει σε πάντε̋
ὡ̋ Θεοτόκον δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Hab. 3, 13 ἐξῆλθε̋ εἰ̋ σωτηρίαν λαοῦ σου
1-3 Act. 2, 23 διὰ χειρὸ̋ ἀνόµων προσπήξαντε̋ 5 cf. heirm. 5 7-8 Hab. 3, 14
διέκοψα̋ ἐν ἐκστάσει κεφαλὰ̋ δυναστῶν 10 cf. 2Tim. 1, 10 φωτίσαντο̋ δὲ
ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν 13-14 cf. Lev. 26, 13 ἐγώ εἰµι κύριο̋ ὁ θεὸ̋ ἡµῶν… καὶ
συνέτριψα τὸν δεσµὸν τοῦ ζυγοῦ ὑµῶν 16 Act. 2, 24 ὃν ὁ θεὸ̋ ἀνέστησεν
λύσα̋ τὰ̋ ὠδίνα̋ τοῦ θανάτου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 184, Johannis Monachi 3 Σωτήρ : Χριστέ cd. fort.r.
1-24 Cc ined. 1 an προσέπηξέ scribendum? 11 παρασχὼν cd. 23 πιστοὶ cd.
ᾨδὴ εʹ.
Τὸ φῶ̋ τὸ ἀπρόσιτον, Χριστέ,

τὴν ζωήν <σε> τὴν αἰώνιον,
199
ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζοντε̋ ὑµνοῦµέν σε,
τὸν µόνον φωτοδότην Θεόν.
Ἐξέτεινα̋ χεῖρα̋ ἐν σταυρῷ

ἑκουσίω̋, ἀναµάρτητε·
ἐκ πλευρᾶ̋ σου θεία̋ δὲ ἐξέβλυσα̋
ζωήν µοι ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Συνέτριψα̋ ᾅδου τοὺ̋ µοχλοὺ̋ 5

τῇ ταφῇ σου, παντοδύναµε·
ἀναστὰ̋ δὲ πάντα̋ ἀνεκαίνισα̋
βροτοὺ̋ ὡ̋ ζωοδότη̋ Θεό̋.
Θ(εοτοκίον) Ἐκύησα̋, πάνσεµνε ἁγνή,

τὸν πρὸ ἑωσφόρου λάµψαντα, 10
ἐκ Πατρὸ̋ καὶ τούτου δὲ ἀχώριστον
ὑπάρχοντα Σωτῆρα Χριστόν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 cf. Tim. 6, 16 φῶ̋ οἰκῶν ἀπρόσιτον 2 1Joh. 5, 20 οὗτό̋ ἐστιν ὁ
ἀληθινὸ̋ Θεὸ̋ καὶ ζωὴ αἰώνιο̋ 3 Is. 26, 9 Ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου
πρὸ̋ σὲ
3-4 cf. Ephr. Syr. Praecationes e sacris scripturis collectae, quarum plaeraeque 3,
306, 6 ὁ ἐκ τῆ̋ ζωηρρύτου σου πλευρᾶ̋ βλύσα̋ ἡµῖν τὴν ζωὴν 5 cf. od. δ´, 12-13
9-10 Ps. 109, 3 ἐκ γαστρὸ̋ πρὸ ἑωσφόρου ἐξεγέννησά σε 11 ἐκ Πατρὸ̋…
ἀχώριστον saepe apud Patres
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 Cc ined. 10 ἐκλάµψαντα cd.
ᾨδὴ στʹ.
Κήτου̋ γαστέρα ὑποδὺ̋

ὁ Ἰωνᾶ̋ οὐκ ἐφθάρη, ∆έσποτα,
200
τῷ σῷ προστάγµατι·
ἀλλὰ προτύπωσι̋ γέγονε
τῆ̋ τριηµέρου ταφῆ̋ σου· 5
διό σοι ἐκραύγαζεν·
Ἀναβήτω ἐκ φθορᾶ̋
ἡ ζωή µου πρό̋ σέ, Κύριε.
Κόλπου̋ πατρῴου̋ µὴ λιπὼν

ὁ ἀπαθὴ̋ ἐπὶ γῆ̋ νῦν κέκριται
σαρκὶ σφαττόµενο̋,
ἵνα τὸν πάλαι πτωχεύσαντα
Ἀδὰµ τῇ ἁµαρτίᾳ 5
τῷ πάθει ῥυσάµενο̋
ἀναδείξῃ τρυφητὴν
τῆ̋ ἀρχαία̋ ἀπολαύσεω̋.
Ἔπτηξαν ᾅδου πυλωροὶ

καὶ τὰ δεσµὰ τοῦ θανάτου, ∆έσποτα, 10
σῷ φόβῳ λέλυνται·
σὺ γὰρ στολὴν ἐκδικήσεω̋
φρικτὴν ἠµφιεσµένο̋
τὸν τύραννον ὤλεσα̋
καὶ συνήγειρα̋ νεκροὺ̋ 15
προσκυνοῦντά̋ σου τὴν ἔγερσιν.
Θ(εοτοκίον) Χρόνῳ τὸν ἄχρονον, σεµνή,

ὑπερφυῶ̋ συλλαβοῦσα τέτοκα̋
βροτοῖ̋, πανύµνητε·
καὶ µετὰ τόκον δὲ ἔµεινα̋ 20
παρθένο̋ ὡ̋ πρὸ τόκου,
Χριστὸν ἱκετεύουσα
λυτρωθῆναι ἐξ ἐχθρῶν
τοὺ̋ πιστῶ̋ σε µακαρίζοντα̋.
201
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-5 cf. Greg. Naz. Apologetica PG 35, 505, 11 ἀλλὰ κατελήφθη πελάγει,
καὶ κλήρῳ, καὶ γαστρὶ κήτου̋, καὶ τριηµέρῳ ταφῇ, τύπον ἐχούσῃ µυστηρίου
µείζονο̋ 7-8 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
9-10 cf. od. δ´, 13-14 9-13 cf. Cosm. Mel. Καν. Μεγ. Σαββ. CPC 201 ἀλλὰ
φρίττουσιν ᾅδου οἱ πυλωροί, ἠµφιεσµένον βλέποντε̋ στολὴν ᾑµαγµένην, µῆτερ,
τῆ̋ ἐκδικήσεω̋ 20-21 cf. Cyrill. Theol. De sancta trinitate PG 77, 1152, 11
Μεµένηκε γὰρ αὕτη παρθένο̋ καὶ µετὰ τόκον, ὥσπερ ἦν καὶ πρὸ τόκου καὶ πρὸ
συλλήψεω̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 184, Johannis Monachi 5 : ταφῆ̋ σου τριηµέρου fort. legebat poeta
7 ἐκ non trad. cd.
1-24 Cc ined.
ᾨδὴ ζʹ.
Κατ’ εἰκόνα θἐκὴν γεγενηµένοι

οὐ χρυσῇ ἐλάτρευσαν
πλάνη̋ εἰκόνι οἱ παῖδε̋ ∆αυίδ·
ἀλλ’ ἐβόων τῷ Κτίσαντι·
Ὑπερένδοξε, εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε, 5
Ἑκουσίω̋ ἐν σταυρῷ χεῖρα̋ ἐκτείνα̋

πατρικαῖ̋ ἀπέθετο
πνεῦµα παλάµαι̋ Χριστὸ̋ ὁ Θεό̋·
ὃν ὑµνοῦντε̋ βοήσωµεν·
Ὑπερένδοξε, εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε, 5
ὁ Θεὸ̋ (τῶν πατέρων ἡµῶν).
Τί τὸν ζῶντα ἐν νεκροῖ̋ ἐπιζητεῖτε;

ἡ ζωὴ οὐ πέφυκε
µένειν ἐν τάφῳ· ἀνέστη Χριστό̋·
202
µυροφόροι, κηρύξατε 10
καὶ βοήσατε· Εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,
T(ριαδικόν) Εἰ τρεπτὸν καὶ παθητὸν φύσει τὸ θεῖον,

οἱ ληροῦντε̋ σύνθετον
µίαν οὐσίαν ἐν δύο Χριστὸν 15
ταῖ̋ οὐσίαι̋ κηρύξατε
καὶ βοήσατε· Εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,
Θ(εοτοκίον) Ἐπεσκίασεν ἐν σοί, ὦ Θεοµῆτορ,

τοῦ Ἁγίου Πνεύµατο̋ 20
ἡ θεία χάρι̋, δι’ ᾗ̋ οἱ πιστοὶ
ἐλλαµπόµενοι µέλποµεν·
Ἀπειρόγαµε, εὐλογηµένο̋, πάναγνε,
ὁ καρπὸ̋ τῆ̋ κοιλία̋ σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-3 Dan. 3, 12 τῷ εἰδώλῳ σου οὐκ ἐλάτρευσαν καὶ τῇ εἰκόνι σου τῇ
χρυσῇ, ᾗ ἔστησα̋, οὐ προσεκύνησαν 5-6 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ θεὸ̋
τῶν πατέρων ἡµῶν
2-3 cf. Max. Conf. Quaestiones et dubia 118, 11 ἀποθνῄσκων ὁ Κύριο̋ µόνο̋ καὶ
πρῶτο̋ ταῖ̋ πατρικαῖ̋ παλάµαι̋ τὴν αὐτοῦ ψυχὴν ἐναπέθετο 7 Luc. 24, 5 τί
ζητεῖτε τὸν ζῶντα µετὰ τῶν νεκρῶν; 9-10 Matt. 28, 7 καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι
εἴπατε τοῖ̋ µαθηταῖ̋ αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν 19-20 cf. Pseudo-
Macarius Sermones 64 18, 1, 4 ἐν µέρει τινι τῆ̋ ψυχῆ̋ τόπων ἡ θεία χάρι̋
ἐπεσκίασεν 19-21 Luc. 1, 34 πνεῦµα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναµι̋
ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι 20-21 Πνεύµατο̋ … χάρι̋ saepe apud Patres 23-24 Luc.
1, 42 καὶ εὐλογηµένο̋ ὁ καρπὸ̋ τῆ̋ κοιλία̋ σου 5-6.11-12.17-18 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 184, Johannis Monachi 3 εἰκόνι : εἰκόνα cd.
1-24 Cc ined.
203
ᾨδὴ ηʹ.
Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων

γεννηθέντα Υἱὸν καὶ Θεὸν
καὶ ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων
σαρκωθέντα ἐκ Παρθένου µητρό̋,
λαό̋, ὑπερυψοῦτε,
Τὸν ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋

τὰ̋ παλάµα̋ ἐκπετάσαντα
διαρρήξαντα Χριστὸν τὸν Θεόν,
Τὸν ὡ̋ νυµφίον ἐκ τάφου

ἀνατείλαντα Χριστὸν τὸν Θεὸν
καὶ µυροφόροι̋ ὀφθέντα 10
καὶ χαρὰν αὐταῖ̋ φθεγξάµενον,
Τὸν κατελθόντα ἐν τάφῳ 15

καὶ δεσµεύσαντα τὸν ᾅδην Χριστὸν
καὶ ἀναστάντα ἐν δόξῃ
καὶ θνητοὺ̋ συναναστήσαντα,
λαό̋, ὑπερυψοῦτε, 20
204
Θ(εοτοκίον) Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ γεννηθέντα

ἀ̓δίω̋ Υἱὸν καὶ Θεὸν
καὶ τὸ παράκλητον Πνεῦµα
ἐν αὐτῷ ἀναπαυόµενον, 25
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 cf. Ephr. Syr. Ad Ioannem monachum, ut abstineat a Nestorii insania
et blas 177, 10-11 ἡµεῖ̋ δὲ ὁµολογοῦµεν ὅτι ὁ πρὸ αἰώνων γεννηθεὶ̋ ἀφράστω̋
ἐκ τοῦ Πατρό̋, Θεὸ̋ ἐκ Θεοῦ, ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων εὐδόκησε σαρκωθῆναι
ἐκ Πνεύµατο̋ Ἁγίου καὶ ἐκ τῆ̋ ἁγία̋ Παρθένου 5-7 Dan. 3, 57 ὑµνεῖτε καὶ ὑπε-
ρυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
3-4 cf. Cat. in ep. ad Hebr. 136, 12 ὅτε διαρρήξα̋ τὰ τοῦ θανάτου δεσµὰ 10-11
Jon. 20, 18 ἔρχεται Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ ἀγγέλουσα τοῖ̋ µαθηταῖ̋ ὅτι ἑώρακα
τὸν κύριον, καὶ ταῦτα εἶπεν αὐτῇ 22-23 cf. heirm. 1-2 23-24 cf. 1Pet. 4, 14 καὶ
τὸ τοῦ θεοῦ πνεῦµα ἐφ’ ὑµᾶ̋ ἀναπαύεται 5-7.12-14.19-21.26-28 cf. heirm. 5-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 Cc ed. PaV 184 ; cf. can. VII, od. η´
15-28 Cc ined.
ᾨδὴ θʹ.
Τὸ Παρθένον ὑµνεῖσθαι,
τὸ Θεοτόκον γνωρίζεσθαι
ἄξιον, ἀλλ’ ὑπέρογκον·
ὅσον γὰρ τὴν προσηγορίαν
τοσοῦτον καὶ τῶν ὕµνων ὑπέρκειται· 5
εἰ δὲ καὶ πρὸ̋ ἀξίαν ἀδύνατον,
ἀλλὰ πρὸ̋ δύναµίν <σε> µεγαλύνοµεν.
205
Τὴν φλογίνην ῥοµφαίαν
τὰ χερουβὶµ τοῦ φυλάττειν
ἄβατον τὸν παράδεισον
ἔπαυσα̋ ἐν τῷ σταυροῦσθαι
ληστῇ τῷ καταδίκῳ ἐκ πίστεω̋, 5
«µνήσθητί µου, Κύριε», φωνήσαντι·
διὸ δοξάζοµέν σου τὰ παθήµατα.
{Τῇ} τριηµέρῳ ταφῇ σου

τῆ̋ ἀρχεγόνου νεκρώσεω̋
ἅπαντα̋ ἠλευθέρωσα̋· 10
µοχλοὺ̋ γὰρ πύλα̋ τε συντρίψα̋,
ἀναστὰ̋ τῶν ἐν ᾅδου πρωτότοκο̋
ὅλον συνανέστησα̋ τὸν ἄνθρωπον·
διὸ δοξάζοµεν σου τὴν ἀνάστασιν.
T(ριαδικόν) Τὴν τρισάριθµον φύσιν 15

τρισὶν προσώποι̋ ἐκλάµψασαν
ἄτµητον, ὁµοούσιον
συµφώνω̋ πάντε̋ προσκυνοῦντε̋
δοξάσωµεν· Τριάδα, Πατέρα τε
Λόγον, Πνεῦµα ἅγιον καὶ ἄναρχον 20
ἀνυµνήσωµεν σὺν ἀσωµάτοι̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-3 Gen. 3, 24 ἔταξεν τὰ χερουβὶµ καὶ τὴν φλογίνην ῥοµφαίαν τὴν στρεφοµένην
φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆ̋ ζωῆ̋ 5-6 Luc. 23, 42 καὶ ἔλεγεν· Ἰησοῦ,
µνήσθητί µου ὅταν ἔλθῃ̋ εἰ̋ τὴν βασιλείαν σου
206
11 Ps. 106, 16 ὅτι συνέτριψεν πύλα̋ χαλκᾶ̋ καὶ µοχλοὺ̋ σιδηροῦ̋ συνέκλασεν
12 Col. 1, 18 πρωτότοκο̋ ἐκ τῶν νεκρῶν 15-17 cf. can. III, od. θ´, 15-19
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 184, Johannis Monachi 3 ὑπὲρ ὕµνον ΕΕ
1-21 Cc ined. 13 τὸ ἀνθρώπινον cd. 16 τρισὶν correxi : τρισσοφεγγέ̋ cd. 19 τε :
Λόγον cd. 20 Λόγον : τε καὶ cd.
207
CANON IX
Το κείµενο του κανόνα παραδίδεται από τον Cod. Cryptensis ∆. γ. V ff.

82v-90v (Cr) και αναφέρεται από τον Ευτ. Τωµαδάκη288. Εκεί σηµειώνονται ο
ήχο̋, ο ειρµό̋ τη̋ α´ ωδή̋, η αρχή του πρώτου τροπαρίου, το όνοµα του ποιητή
και τα στοιχεία του χειρογράφου. Τι̋ ίδιε̋ πληροφορίε̋ παραθέτει και ο Θ.
∆ετοράκη̋289, προσγράφοντα̋ τον κανόνα στον Κοσµά και λόγω του ειρµού290.
Τον ίδιο κανόνα εντόπισα και στο χειρόγραφο Ιβήρων 41 (Ιv) κατά την έρευνα
των χειρογράφων του Αγίου Όρου̋. Στον κώδικα αυτόν παραδίδεται
ολόκληρο̋ ο ειρµό̋ στην κάθε ωδή. Για τον έκτο στίχο του ειρµού τη̋ α´ ωδή̋
παραδίδεται η γραφή ἀλλ’ ἡµεῖ̋ αἱ νεάνιδε̋. Αν η γραφή είναι σωστή, τότε ενι-
σχύονται τα επιχειρήµατα των µελετητών που αποδίδουν του̋ ειρµού̋ των
ωδών α´-δ´ στην Κασσία.
Όλε̋ οι ωδέ̋ περιέχουν από τρία τροπάρια, το τελευταίο είναι θεοτοκίο
εκτό̋ από τι̋ ωδέ̋ ζ´ και η´, οι οπoίε̋ περιέχουν τριαδικό. Tα θεοτοκία όµω̋
τη̋ γ´, δ´ και ε´ ωδή̋ δεν είναι του Κοσµά. Αυτά τα θεοτοκία ανήκουν σε µια
ευρύτερη ακροστιχίδα που σχηµατίζει το όνοµα Κλήµεντο̋ και παραδίδεται σε
κανόνα τη̋ 18η̋ ∆εκεµβρίου291. Aυτό σηµαίνει ότι αυτά τουλάχιστον τα θεο-
τοκία προστέθηκαν αργότερα στον κανόνα292. Εφύµνιο υπάρχει στην γ´, ζ´ και
η´ ωδή. Στην γ´ ωδή το εφύµνιο είναι µία παραλλαγή του τελευταίου στίχου του
ειρµού πλήν σου, Κύριε, στην ζ´ ωδή οι τρει̋ τελευταίοι στίχοι του ειρµού εἰ̋
σωτηρίαν ἡµῶν τῶν µελωδούντων·* Λυτρωτά, ὁ Θεὸ̋* εὐλογητὸ̋ εἶ και στην η´
ωδή ὃν παῖδε̋ εὐλογεῖτε,* ἱερεῖ̋,* ἀνυµνεῖτε, λαό̋, ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋
τοὺ̋ αἰῶνα̋.
αρ.
2+θεοτ. - 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ. 2+τριαδ. 2+θεοτ.
τροπ.
εφύµν. - - + - - - + + -
288
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 257-248.
289
290
Για το θέµα του υµνογράφου του ειρµού των ωδών α´- δ´ βλ. το κεφ. Ο βίος του Κοσµά και το
υµνογραφικό του έργο.
291
MR II 527-536.
292
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογὴ 345.
208
CANON IX
Cr 82v-90v
Iv 81r-89r
Ἕτε(ρο̋) κα(νὼν) σταυροαναστά(σιµο̋). Ποί(ηµα) Κοσµᾶ. Ἦχο̋ πλ. β´.
ᾨδὴ α´.
Κύµατι θαλάσση̋293
τὸν κρύψαντα πάλαι
διώκτην τύραννον
ὑπὸ γῆν ἔκρυψαν
τῶν σεσωσµένων οἱ παῖδε̋· 5
ἀλλ’ ἡµεῖ̋ ὡ̋ αἱ νεάνιδε̋
τῷ Κυρίῳ ᾄσωµεν·
Ἐν τῷ παραδείσῳ
φυτεύεται ξύλον
καὶ εἰ̋ κατάκριµα
ἡµῖν γεγένηται·
ἀλλ’ ἐν Kρανίῳ τὸ ξύλον 5
φυτευθὲν τὸ σταυρικὸν τοῦ Χριστοῦ
κοσµικὴν ἀνάκλησιν
εἰργάσατο σωτήριον.
Σῶτερ, Υἱὲ Λόγε,

θεότητο̋ φύσει 10
Πατρὸ̋ καὶ Πνεύµατο̋
οὐκ ἀπελείφθη̋ ποτέ·
293
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Β´ 208-209 και
ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ Κ., Ἑρµηνεία 121-124.
209
τῇ ἀνθρωπίνῃ δὲ φύσει
ἐν σταυροῦ ξύλῳ ἐκρέµασο·
γεγονὼ̋ γὰρ ἄνθρωπο̋ 15
φθορᾶ̋ ἡµᾶ̋ διέσωσα̋.
Σύ, σκηνὴ ἁγία

Θεοῦ καινισθεῖσα,
τὴν πρὶν τυπώσασάν σε
σὺ πεπαλαίωκα̋· 20
οὐ γὰρ ἀγγέλου̋ εἰσδέχῃ
ἀλλ’ ἁγίων ὑπεράγιον,
Θεοτόκε ∆έσποινα·
διό σε νῦν δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6 cf. 1Regn. 18, 6-7 Καὶ ἐξῆλθον αἱ χορεύουσαι… καὶ ἐξῆρχον αἱ γυναῖκε̋
καὶ ἔλεγον cf. Ps. 67, 26 προέφθασαν ἄρχοντε̋ ἐχόµενοι ψαλλόντων ἐν µέσῳ
νεανίδων τυµπανιστριῶν 7-8 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δε-
δόξασται
1-2 Gen. 2, 9 καὶ ἐξανέτειλεν ὁ θεό̋… καὶ τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ ἐν µέσῳ τῷ
παραδείσῳ καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ 5-6 Luc. 23,
33 Καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούµενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν
αὐτὸν 17-20 cf. Gen. 18, 1-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 196, Cosmae, EE n. 231, Kassiae 6 ὡ̋ non trad. Iv
tit. Cr Iv ; nomen hymnographi non legitur in Iv
1-24 Cr Iv ined. ; ante theot. ∆όξα καὶ νῦν Cr 11 Πνεύµατο̋ : Πατρὸ̋ Iv 15 γὰρ
: ὡ̋ Iv 19 σε non trad. Ιv 20 σὺ non trad. Cr 24 διό σε νῦν : ἀπαύστω̋ σὲ Iv
ᾨδὴ γʹ.
Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων294
294
210
κρεµάσαντα πᾶσαν τὴν γῆν ἀσχέτω̋
ἡ κτίσι̋ κατιδοῦσα
ἐν τῷ Kρανίῳ κρεµάµενον
θάµβει πολλῷ συνείχετο· 5
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋
πλήν σου, Κύριε, κραυγάζουσα.
Σὲ τὸν ὕδωρ ἐκ πέτρα̋

πηγάσαντα λαῷ πάλαι ἀνόµῳ,
Ἰουδαῖοι σταυρώσαντε̋
χολὴν σὺν ὄξει ἐπότισαν
τὸν τῆ̋ ζωῆ̋ χειµάρρουν, Χριστέ· 5
ἡµεῖ̋ δὲ κράζοµεν·
Πλήν σου Κύριον οὐκ οἴδαµεν.
Τάφῳ τριηµερεύσα̋
ἀνέστησα̋ ζωηφόρῳ ἐγέρσει
θανόντα̋ τοὺ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋ 10
καὶ καταδίκη̋ λυόµενοι
χαρµονικῶ̋ ἠγάλλοντο·
ἰδοὺ ἡ λύτρωσι̋,
ἦλθεν Κύριο̋, κραυγάζοντε̋.
Ἡ σύλληψι̋ ἄνευ πάθου̋, 15

ἡ πρόσληψι̋ ὑπὲρ λόγον προῆλθε
τοῦ τόκου σου, Παρθένε·
τὸ γὰρ προφήται̋ θρυλούµενον
ὑπερφυῶ̋ µυστήριον
ἡµῖν ἐπέφανε, 20
Λόγο̋ τοῦ Θεοῦ ὑπάρχων Θεό̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
211
heirm. 1-2 Ps. 135, 6 τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων Ps. 23, 2 αὐτὸ̋ ἐπὶ
θαλασσῶν ἐθεµελίωσεν αὐτὴν καὶ ἐπὶ ποταµῶν ἡτοίµασεν αὐτὴν 2 Iob 26, 7
κρεµάζων γῆν ἐπὶ οὐδενὸ̋ 6-7 1Regn. 2, 2 οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ πλὴν σοῦ
1-2 Εxod. 17, 6 καὶ πατάξει̋ τὴν πέτραν, καὶ ἐξελεύσεται ἐξ αὐτῆ̋ ὕδωρ, καὶ
πίεται ὁ λαό̋ µου 4 Matt. 27, 34 ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν οἶνον µετὰ χολῆ̋ µεµι-
γµένον Marc. 15, 36 δραµὼν δέ τι̋ καὶ γεµίσα̋ σπόγγον ὄξου̋ περιθεὶ̋ καλάµῳ
ἐπότισεν αὐτῷ Luc. 23, 36 ἐνέπαιξαν δὲ αὐτῷ καὶ οἱ στρατιῶται
προσερχόµενοι, ὄξο̋ προσφέροντε̋ αὐτῷ Joh. 19, 29 σκεῦο̋ ἔκειτο ὄξου̋
µεστόν· σπόγγον οὖν µεστὸν τοῦ ὄξου̋ ὑσσώπῳ περιθέντε̋ προσήνεγκαν αὐτοῦ
τῷ στόµατι 7 Is. 26, 13 κύριε, ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 196, Cosmae, EE n. 231, Kassiae
2 ἑδράσαντα cdd. 3 καθορῶσα Iv 4 κρεµάµενο̋ Iv 5 θαµβητικῶ̋ CPC cdd.
1-7 Cc Iv ined. 2 λαὸν Iv ἀνόµων Iv 3 σταυρώσαντε̋ Ἰουδαῖοι Iv
8-21 Cr Iv ed. MR II 528-529 die Dec. 18 ; ante theot. ∆όξα καὶ νῦν Cr 10
αἰώνων Iv 13 ἰδοὺ ἡ ἀνάκλησι̋ καὶ ἡ λύτρωσι̋ Iv 14 ἦλθε̋, Κύριε MR 16
προῆλθε : καὶ φύσιν MR 17 παρθένε : Θεοτόκε Iv : προῆλθε MR 19 ὑπερφυὲ̋
Iv 21 ὑπάρχων Θεό̋ : Κύριο̋ MR
ᾨδὴ δʹ.
Τὴν ἐν σταυρῷ σου θείαν κένωσιν295

προορῶν Ἀββακοὺµ
ἐξεστηκὼ̋ ἐβόα ·
Σὺ δυναστῶν διέκοψα̋
κράτο̋296, ἀγαθέ, 5
ὁµιλῶν τοῖ̋ ἐν ᾅδῃ
ὡ̋ παντοδύναµο̋.
Θεοπρεπῶ̋ ὡ̋ προορώµενο̋
ὁ ∆αυίδ, Ἰησοῦ,
295
296
Για την πιθανή γραφή κράτα̋ βλ. PAPAGIANNIS GR., Κύµατι θαλάσση̋… 472.
212
τὴν ἔγερσίν σου κράζει·
Κτισθήσονταί σοι πνεύµατι
πάντα τὰ ἔθνη 5
καὶ τὸ πρόσωπον πάση̋
καινοποιήσει̋ τῆ̋ γῆ̋.
Προδιαγράφων σου τὴν κάθοδον

ὁ προφήτη̋, Χριστέ,
Ἱερεµία̋ πάλαι 10
σηµεῖον τῆ̋ ἐλεύσεω̋
εἶναι σου βοᾷ,
ὅτε πάντα τὰ ἔθνη
ξύλον σταυροῦ προσκυνεῖ.
Μεγαλοφώνω̋ προκηρύττεται 15
προσδοκία ἐθνῶν
καὶ σωτηρία κόσµου
ὁ ὑπὲρ φύσιν τόκο̋ σου,
ἄχραντε ἁγνή,
ὃν ὑµνοῦσι συµφώνω̋ 20
οἱ πεποιθότε̋ ἐν σοί.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-5 Hab. 3, 14 διέκοψα̋ ἐν ἐκστάσει κεφαλὰ̋ δυναστῶν
4-7 Ps. 103, 30 ἐξαποστελεῖ̋ τὸ πνεῦµά σου, καὶ κτισθήσονται, καὶ ἀνακαινιεῖ̋
τὸ πρόσωπον τῆ̋ γῆ̋ 16 Gen. 49, 10 καὶ αὐτὸ̋ προσδοκία ἐθνῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Ἀµβακοὺµ Cr 6 ᾅδου ΕΕ
1-14 Cr Iv ined. 1 θεοπρεπῶ̋ σε βασιλεῦ Cr 3 κραυγάζει Iv
15-21 Cr Iv ed. MR II 530 die Dec. 18 ; ante theot. ∆όξα καὶ νῦν Cr 19 ἁγνή :
σεµνή MR 20 ὃν ὑµνεῖ πατέρων MR ὑµνοῦµεν Iv 21 ὅµιλο̋ σήµερον MR
213
ᾨδὴ εʹ.
Θεοφανεία̋ σου, Χριστέ,297

τῆ̋ πρὸ̋ ἡµᾶ̋ συµπαθῶ̋ γενοµένη̋
Ἡσαΐα̋ φῶ̋ ἰδὼν ἀνέσπερον
ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίσα̋ ἐκραύγαζεν·
Ἀναστήσονται οἱ νεκροὶ 5
καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋
καὶ πάντε̋ οἱ ἐν τῇ γῇ ἀγαλλιάσονται.
Ἐκ τοῦ σταυροῦ σε καθελὼν

ὁ Ἰωσὴφ βουλευτὴ̋ ὁ εὐσχήµων
ἐν σινδόνι καθαρᾷ καὶ σµύρνῃ σου
εὐλαβῶ̋ τὸ σῶµα ἐκήδευσε
καὶ ἐν µνήµατι τῷ καινῷ 5
θήσα̋ ὠδύρετο προσκυλίσα̋ λίθον·
αὐτὸ̋ δὲ σκυλεύσα̋ ᾅδην ἐξανέστη̋, Χριστέ.
Τὸ ἐξαστράπτον τῆ̋ χαρᾶ̋

ὑποτυπῶν ἐµφανῶ̋ ὁ ἄγγελο̋
ἐν τῷ τάφῳ λαµπροφόρο̋ δείκνυται 10
γυναιξὶ κηρύττων τὴν ἔγερσιν·
καὶ ἀφέµεναι τῶν κλαυθµῶν
ἠγαλιάσαντο Χριστοῦ ἀναστάντο̋,
ἐξ οὗ καὶ τὸ «χαίρετε» ἐδιδάσκοντο.
Ἐν θείῳ Πνεύµατι δηλῶν 15

τὴν ἐξ ἡµῶν ἀπαθῶ̋ σου πρόσληψιν
Ἡσαΐα̋ ἀνεβόα, Κύριε,
γρηγορῶν τῷ νόµῳ τῆ̋ χάριτο̋·
τὸν ἐκ γένου̋ µὲν Ἀβραάµ,
297
214
ἐκ τῆ̋ Ἰούδα δὲ φυλῆ̋ κατὰ σάρκα 20
παρθένο̋ ἄνευ σπορᾶ̋ ἔρχεται τέξουσα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Is. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρὸ̋ σε 5-8 Is. 26, 19
ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋, καὶ εὐφρανθή-
σονται οἱ ἐν τῇ γῇ
1-6 Matt. 27, 57-60 … τοὔνοµα Ἰωσήφ… καὶ λαβὼν τὸ σῶµα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν
αὐτὸ ἐν σινδόνι καθαρᾷ καὶ ἔθηκαν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ µνηµείῳ… καὶ
προσκυλίσα̋ λίθον µέγαν τῇ θύρᾳ τοῦ µνηµείου ἀπῆλθεν Luc. 23, 50-53 καὶ
ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόµατι Ἰωσὴφ βουλευτὴ̋ ὑπάρχων καὶ ἀνὴρ ἀγαθὸ̋ καὶ δίκαιο̋…
καὶ καθελὼν ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνήµατι λαξευτῷ· οὗ
οὐκ ἦν οὐδεὶ̋ οὔπω κείµενο̋ Marc. 15, 43-46 ἐλθὼν Ἰωσὴφ… εὐσχήµων
βουλευτὴ̋… καὶ ἀγοράσα̋ σινδόνα καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησεν τῇ σινδόνι καὶ
ἔθηκαν αὐτὸν ἐν µνηµείῳ… καὶ προσεκύλισεν λίθον ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ µνηµείου
Joh. 19, 38-42 Ἰωσήφ… ἦλθεν οὖν καὶ ἦρεν τὸ σῶµα αὐτοῦ. Ἦλθεν καὶ
Νικόδηµο̋… φέρων µίγµα σµύρνη̋… ἔλαβον οὖν τὸ σῶµα τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἔδησαν
αὐτὸ ὀθονίοι̋ µετὰ τῶν ἀρωµάτων, καθὼ̋ ἔθο̋ ἐστὶν τοῖ̋ Ἰουδαίοι̋
ἐνταφιάζειν… καὶ ἐν τῷ κήπῳ µνηµεῖον καινὸν ἐν ᾧ οὐδέπω οὐδεὶ̋ ἦν
τεθειµένο̋· ἐκεῖ… ἔθηκαν τὸν Ἰησοῦν 9-16 Matt. 28, 1-9 ἦλθεν Μαριὰµ ἡ Μαγ-
δαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον… ἄγγελο̋ γὰρ κυρίου…
ἐκάθητο ἐπάνω αὐτοῦ. Ἦν ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋ ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυµα αὐτοῦ
λευκὸν ὡ̋ χιών… οὐκ ἔστιν ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν… καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦ̋
ὑπήντησεν αὐταῖ̋ λέγων· χαίρετε Marc. 16, 1-8 Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ
Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώµη… εἶδον νεανίσκον… περιβεβληµένον στολὴν
λευκήν… ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε Luc. 24, 1-6 ἦλθον φέρουσαι ἃ ἡτοίµασαν
ἀρώµατα… ἰδοὺ ἄνδρε̋ δύο ἐπέστησαν αὐταῖ̋ ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ… οὐκ
ἔστιν ὧδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 17 cf. Is. 48, 16 καὶ νῦν κύριο̋ ἀπέσταλκέν µε καὶ τὸ
πνεῦµα αὐτοῦ cf. Is. 61, 1 Πνεῦµα κυρίου ἐπ’ ἐµέ 22-23 Is. 7, 14 ἰδοὺ ἡ
παρθένο̋ ἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱὸν cf. Rom. Mel. Cantica dubia 69, 33, 4
τεχθεὶ̋ ἐκ τῆ̋ παρθένου ἄνευ σπορᾶ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 198, Cosmae, EE n. 231, Kassiae 1 σου om. Iv
215
1-7 Cr Iv ed. Para τκθ´ 2 ὁ εὐσχήµων βουλευτὴ̋ Para 3 σε Ιv καὶ σµύρνῃ :
εἰλήσα̋ Para 4 εὐσεβῶ̋ Para 7 ἀλλ’ αὐτὸ̋ δὲ ἐσκύλευσα̋ ᾅδην καὶ cdd.
8-21 Cr Iv ed. MR II 530-531 die Dec. 18 ; ante theot. ∆όξα καὶ νῦν Cr 12 τὴν
ἔγερσιν : τὴν ἀνάστασιν 13 τοῦ κλαυθµοῦ MR fort.r. : τὸν κλαυθµὸν Iv 15 τὸ
Χαίρετε Ἀποστόλοι̋ MR χαῖρε Iv 16 ἀνεδήσαντο Iv ; διαγγέλλουσαι MR 18
σου : σοι Iv τίκτουσα cdd. MR
ᾨδὴ στʹ.
Συνεσχέθη298
ἀλλ’ οὐ κατεσχέθη
στέρνοι̋ κητῴοι̋ Ἰωνᾶ̋·
σοῦ γὰρ τὸν τύπον φέρων
τοῦ παθόντο̋ καὶ ταφῇ δοθέντο̋ 5
ὡ̋ ἐκ θαλάµου τοῦ θηρὸ̋ ἀνέθορε,
προσεφώνει δὲ τῇ κουστωδίᾳ·
Οἱ φυλασσόµενοι µάταια καὶ ψευδῆ,
ἔλεον αὐτῶν ἐγκατελίπετε.
Νοµοφθόρο̋
ἀλλ’ οὐ νοµοφύλαξ
ἔφυ Ἑβραίων ὁ λαό̋·
εἰ γὰρ καὶ ἄνθρωπο̋ ἦ̋
καὶ Θεὸ̋ ὡ̋ ἐπεφώνουν τότε, 5
ἀλλὰ Πιλάτῳ, Σωτήρ µου, παρίστασο·
φθόνο̋ δὲ σοὶ ὢν ἐκ τῶν ἀπίστων
γέγονε πρόδηλο̋ σὲ τὸν ὄντα Θεὸν
κρίναντε̋ θνητὸν ὥσπερ ὑπεύθυνον.
Θριαµβεύσα̋, 10
Σῶτερ, τὸν κρατοῦντα
298
216
ζῶντα πηγνύει̋ ἐν σταυρῷ·
συγκαθελὼν δὲ πᾶσαν
µιαιφόνων παµπληθῆ λατρείαν
τῶν ἐν τῷ ᾅδῃ χάριν παρεισέδυ̋ ψυχῶν· 15
τοὺ̋ θανέντα̋ δὲ ἐλευθερώσα̋
τοῦ κοσµοκράτορο̋, Ἰησοῦ ὁ Θεό̋,
πάντα̋ σεαυτῷ συνεξανέστησα̋.
Φωτοτόκο̋
οἷα Θεοτόκο̋, 20
ἄµφω ἐδείχθη̋ ἀληθῶ̋,
Μήτηρ ἁγνὴ παρθένε·
παρθενεύει̋ γὰρ ὁµοῦ καὶ τίκτει̋
ὡ̋ ὁ Υἱό̋ σου καὶ Θεὸ̋ καὶ ἄνθρωπο̋
καταγγέλεται ταῖ̋ ἐνεργείαι̋ 25
ἐν δύο φύσεσιν εἷ̋ ὑπάρχων αὐτὸ̋
ἐν τῇ ὑποστάσει τῆ̋ θεότητο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 8-9 Ion. 2, 9 φυλασσόµενοι µάταια καὶ ψευδῆ ἔλεο̋ αὐτῶν ἐγκατέλιπον
2 cf. 4Mac. 15, 32 οὕτω̋ σὺ ἡ νοµοφύλαξ πανταχόθεν 4-5 cf. Matt. 21, 9 οἱ δὲ
ὄχλοι οἱ προάγοντε̋ αὐτὸν καὶ οἱ ἀκολουθοῦντε̋ ἔκραζον λέγοντε̋· ὡσαννὰ
τῷ υἱῷ ∆αυίδ· εὐλογηµένο̋ ὁ ἐρχόµενο̋ ἐν ὀνόµατι κυρίου· ὡσαννὰ ἐν τοῖ̋
ὑψίστοι̋ id. in Marc. 11, 9, Luc. 19, 38, Joh. 12, 13 6 cf. Matt. 27, 11 Ὁ δὲ
Ἰησοῦ̋ ἐστάθη ἔµπροσθεν τοῦ ἡγεµόνο̋ 6-7 Matt. 27, 18 ᾔδει γὰρ ὅτι διὰ
φθόνον παρέδωκαν αὐτόν Marc. 15, 10 ἐγίνωσκεν γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παραδε-
δώκεισαν αὐτὸν οἱ ἀρχιερεῖ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9 αὐτοῖ̋ ΕΕ : αὐτὸν cdd. : αὑτοῖ̋ CPC ἐγκατελίπατε ΕΕ
1-9 Cr Iv ined. 6 Σῶτερ cdd. παρίστατο Cr 7 ὢν vix legitur 8 προδηλῶν cdd. 9
κρίναντε̋ nominativus alsolutus θνητὸν : Θεὸν Iv
10-18 Cr ined.; non trad. Iv 14 παµπληθεῖ cd.
19-27 Cr Iv ined. 24 ὁ non trad. Cr
217
ᾨδὴ ζʹ.
Ἄφραστον θαῦµα!299
ὁ ἐν καµίνῳ ῥυσάµενο̋
τοὺ̋ ὁσίου̋ παῖδα̋ ἐκ φλογὸ̋
ἐν τάφῳ νεκρὸ̋
ἄπνου̋ κατατίθεται 5
εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν τῶν µελῳδούντων·
Λυτρωτά,
ὁ Θεό̋, εὐλογητὸ̋ εἶ.
Σὲ τὸν Σωτῆρα
ἐν τῷ Κρανίῳ ἐσταύρωσαν
παρανόµων παῖδε̋ ἀσεβεῖ̋,
τὸν πύλα̋ χαλκᾶ̋
καὶ µοχλοὺ̋ συντρίψαντα 5
Λυτρωτά,
Σὺ τοῦ θανάτου
συνέτριψα̋ τὸ βασίλειον 10
καὶ ἀνέστη̋ ἔγερσιν διδοὺ̋
τοῖ̋ σὲ ἀληθῶ̋
Κύριον δοξάζουσι
καὶ ὀρθοδόξω̋ ἐν πίστει µελῳδοῦσι·
Λυτρωτά, 15
Σὲ προσκυνοῦµεν
τὴν φωτοφόρον καὶ ἄτµητον,
299
218
τὴν τῶν πάντων δηµιουργικὴν
Τριάδα, σεπτήν, 20
ἄναρχον, ὑπέρθεον
καὶ σὺν ἀγγέλοι̋ τὸν ὕµνον σοι βοῶµεν·
Λυτρωτά,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-3 cf. Dan. 3, 17 ἔστιν γὰρ θεό̋, ᾧ ἡµεῖ̋ λατρεύοµεν, δυνατὸ̋ ἐξελέσθαι
ἡµᾶ̋ ἐκ τῆ̋ καµίνου τοῦ πυρὸ̋ τῆ̋ καιοµένη̋, καὶ ἐκ τῶν χειρῶν σου, βασιλεῦ,
ῥύσεται ἡµᾶ̋ 8 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε
1-2 Luc. 23, 33 Καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούµενον Κρανίον, ἐκεῖ
ἐσταύρωσαν αὐτὸν cf. od. α´, 5-6 4-5 Ps. 106, 16 ὅτι συνέτριψεν πύλα̋ χαλκᾶ̋
καὶ µοχλοὺ̋ σιδηροῦ̋ συνέκλασεν 18 cf. Theod. Scr. Eccl. Interpretatio in Ps.
80, 1332 Ἰδοὺ πάλιν ὁ προφητικὸ̋ νοῦ̋ τῆ̋ ἀδιαιρέτου καὶ φωτοφόρου καὶ ἀεὶ
οὔση̋ Τριάδο̋ 21 cf. Didym. Caec. De trinitate 16, 7 γραφῆ̋ µὲν οὔτε διορι-
ζούση̋ τῇ φύσει τὴν ἁγίαν καὶ ἄναρχον µίαν καὶ ἀµέριστον τριάδα 7-8.15-16.
23-24 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 Cr Iv ed. Para τλα´ PaR 463 ; cf. can. X, od ζ´, 1-24 5 συνθλάσαντα PaR 9
τοῦ non trad. Iv 10 : τὸ βασίλειον ἔλυσα̋ cdd. 14 µελῳδοῦσι : σὲ ὑµνοῦσι καὶ
βοῶσι Iv 19 ἁπάντων Iv
ᾨδὴ ηʹ.
Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανέ,300

καὶ σαλευθήτωσαν
τὰ θεµέλια τῆ̋ γῆ̋·
ἰδοὺ γὰρ ἐν νεκροῖ̋ λογίζεται
ὁ ἐν ὑψίστοι̋ οἰκῶν 5
καὶ τάφῳ σµικρῷ ξενοδοχεῖται·
300
219
Ὃν παῖδε̋, εὐλογεῖτε,
ἱερεῖ̋, ἀνυµνεῖτε,
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋. 10
Ἔφριξε πᾶσα ἀκοὴ

ὅπω̋ ὁ Ὕψιστο̋
ἑκὼν ἦλθεν ἐπὶ γῆ̋
τοῦ ᾅδου τὴν ἰσχὺν χειρώσασθαι
διὰ σταυροῦ καὶ ταφῆ̋ 5
καὶ πάντα̋ διήγειρε κραυγάζειν·
Ὢ τῆ̋ ἀφάτου σου, Χριστέ,

φιλανθρωπότητο̋
καὶ ἀρρήτων ἀγαθῶν!
ἐµὲ γὰρ καθορῶν ὀλλύµενον
ἐν τῇ τοῦ ᾅδου φρουρᾷ 15
τὰ πάθη ὑποµείνα̋ ἐρρύσω·
∆εῦτε, πιστοί, χερουβικῶ̋

τὸν προαιώνιον
ἀνυµνήσωµεν Θεόν,
Πατέρα σὺν Υἱῷ καὶ Πνεύµατι
ἐν ἀπροσίτῳ φωτὶ 25
ἐκλάµπουσαν Τριάδα βοῶντε̋·
220
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-3 Ps. 81, 5 σαλευθήσονται πάντα τὰ θεµέλια τῆ̋ γῆ̋ 4 cf. Epiphan.
Hom. in divini corporis sepulturam PG 43, 452, 19 Πῶ̋ δὲ ἐν νεκροῖ̋ λογίζεται
ὁ ἐν νεκροῖ̋ ἐλεύθερο̋; cf. can. IV, od. ζ´ (a), 7-8 / can. V, od. η´, 15 5 Ps. Sal. 18,
10 µέγα̋ ἡµῶν ὁ θεὸ̋ καὶ ἔνδοξο̋ ἐν ὑψίστοι̋ κατοικῶν 8-10 Dan. 3, 57 ὑµνεῖτε
καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
14 cf. Cosm. Mel. Καν. Χριστ. Γέννησ. CPC 166 Ἰδὼν ὁ κτίστη̋ ὀλλύµενον τὸν
ἄνθρωπον 15 cf. Joh. Chrys. In sanctum pascha 24 Ὡ̋ γὰρ ἐθεάσαντο εἰ̋ τὴν
τοῦ ᾅδου φρουρᾷ παραγενόµενον τὸν βασιλέα 23-26 cf. Joh. Damasc. Vita
Barlaam et Joasaph 594, 14 τῷ φωτὶ καταλαµπόµενοι τῷ ἀπροσίτῳ καὶ τῆ̋ ἐλ-
λάµψεω̋ καταξιούµενοι τῆ̋ µακαρία̋ ὄντω̋ καὶ ζωαρχικῆ̋ Τριάδο̋ 25 cf. 1
Tim. 6, 16 φῶ̋ οἰκῶν ἀπρόσιτον 7-10.17-20.27-30 cf. heirm. 7-10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 200, ΕΕ n. 231, Cosmae Monachi
4 γὰρ non trad. Iv 6 µικρῷ CPC Iv 7 οἱ Iv εὐλογεῖται Iv
1-10 Cr Iv ed. Para τλβ´ 6 διεγεῖραι Para 7 οἱ Ιv Para
11-20 Cr Iv ed. PaR 463 16 τὰ non trad. Iv 17 : διό σε εὐλογοῦµεν PaR 18 : τὸν
τῶν ὅλων ∆εσπότην PaR 19 : καὶ ὑπερυψοῦµεν PaR
21-30 Cr Iv ed. Para τλβ´ ; ante triad. ∆όξα καὶ νῦν Cr 27 οἱ cdd. Para
ᾨδὴ θʹ.
Μὴ ἐποδύρου µε, Μῆτερ,301

καθορῶσα ἐν τάφῳ
ὃν ἐν γαστρὶ ἄνευ σπορᾶ̋
συνέλαβε̋ υἱόν·
ἀναστήσοµαι γὰρ καὶ δοξασθήσοµαι 5
301
221
καὶ ὑψώσω ἐν δόξῃ
ἀπαύστω̋ ὡ̋ Θεὸ̋
τοὺ̋ ἐν πίστει καὶ πόθῳ
σὲ µεγαλύνοντα̋.
Ῥύστη̋ Θεὸ̋ καὶ ∆εσπότη̋

διὰ σπλάχνα ἐλέου̋
µὴ παριδὼν ἔργα χειρῶν
καὶ πλάσµα ἑαυτοῦ
πρὸ̋ βραχὺ κενοῦται δόξη̋ θεότητο̋ 5
ἀδοξία̋ ἐν εἴδει
καὶ πήγνυται σταυρῷ
ὅπερ ἦν Θεὸ̋ µείνα̋
ὅπω̋ δοξάσῃ µε.
Βασιλευόντων ὑπάρχει̋ 10
Βασιλεὺ̋ καὶ ∆εσπότη̋,
ὁ σὺν Πατρὶ καὶ Πνεύµατι
ὑµνούµενο̋ Υἱό̋·
ἐξουσίᾳ καὶ γὰρ κρατῶν τῆ̋ κτίσεω̋
τὸ ἀνθρώπινον ἅπαν 15
ἐρρύσω ὡ̋ Θεὸ̋
ἐκ δεσµῶν τοῦ θανάτου
τῇ ἀναστάσει σου.
Εἰ καὶ οἰκήσα̋ ἐν µήτρᾳ

τῆ̋ Παρθένου προῆλθε̋ 20
ἄνευ σπορᾶ̋ ὁ συναΐδιο̋
ἀνάρχω̋ τῷ Πατρί·
ἀλλὰ ταύτην αὖθι̋ ἁγνὴν ἐτήρησα̋
µετὰ τόκον· Θεὸ̋ γὰρ
ὑπάρχει̋ ἀληθῶ̋, 25
ὁ βροτὸ̋ χρηµατίσα̋
222
Λόγο̋ ὢν ἄκτιστο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Luc. 23, 27 Θυγατέρε̋ Ἱερουσαλὴµ, µὴ κλαίετε ἐπ’ ἐµὲ 5 Joh. 13, 1 Νῦν
ἐδοξάσθη ὁ υἱὸ̋ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ θεὸ̋ ἐδοξάσθη ἐν αυτῷ 9 Luc. 1, 46 Με
γαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
2 Luc. 1, 78 διὰ σπλάχνα ἐλέου̋ θεοῦ ἡµῶν 3 Ps. 137, 8 τὰ ἔργα τῶν χειρῶν
σου µὴ παρῇ̋ Job 14, 15 τὰ ἔργα τῶν χειρῶν σου µὴ ἀποποιοῦ 4 cf. Greg. Naz.
In sanctum baptisma PG 36, 365, 34 oὐκ ᾤετο δεῖν ἀβοήθητον τὸ ἑαυτοῦ
πλάσµα καταλιπεῖν ὁ ∆εσπότη̋ 8 cf. acrost. Καν. Χριστ. Γέννησ. CPC 165 17
cf. Ps. 106, 14 καὶ ἐξήγαγεν αὐτοὺ̋ ἐκ σκότου̋ καὶ σκιᾶ̋ θανάτου καὶ τοὺ̋
δεσµοὺ̋ αὐτῶν διέρρηξεν 19-24 cf. Rom. Mel. Cantica 13, 21 οἰκήσα̋ γὰρ ἐν
µήτρᾳ παρθενίαν οὐκ ἔλυσεν 21 cf. heirm. 3 26 cf. Joh. Damasc. Orat. de his qui
in fide dormierunt PG 95, 265, 41 καὶ ἐκ Παρθένου ἀδιαφθόρω̋ σεσάρκωται,
καὶ βροτὸ̋ ἐχρηµάτισε
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 201, ΕΕ n. 231, Cosmae Monachi
1 µε cdd. : µοι CPC : µου ΕΕ 4 συνείληφα̋ Ιv 7 ἀπαύστω̋ : τὸ κέρα̋ cdd. fort.
r. 8 τῶν cdd. fort.r. 9 : µεγαλυνόντων σε cdd. fort.r.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-27 Cr Iv ined. ; ante theot. ∆όξα καὶ νῦν 7 σταυρὸ̋ cdd. 8 µένων Iv 19 καὶ ὁ
Iv
223
CANON X
Πρώτη αναφορά στον κανόνα αυτόν γίνεται από τον Σ. Ευστρατιάδη302.

Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ δεν θεωρεί έγκυρη τη µαρτυρία του χειρογράφου Lb ότι ο
κανόνα̋ είναι του Κοσµά, γιατί ο ίδιο̋ αποδίδει τον ειρµό στην Κασσιανή. Ο
Θ. ∆ετοράκη̋ αναφέρει την άποψη του Ευστρατιάδη, αλλά θεωρεί τον κανόνα
πιθανό έργο του Κοσµά303, εφόσον ο ίδιο̋ πιστεύει ότι και οι τέσσερει̋ πρώτε̋
ωδέ̋ του ειρµού Κύµατι θαλάσση̋… είναι έργο του Κοσµά304.
Η έκδοση του παρακάτω κανόνα βασίζεται στον κώδικα Lb. Tο θεοτο-
κίο τη̋ θ´ ωδή̋ είναι το τελευταίο τροπάριο τη̋ ακροστιχίδα̋ Κλήµεντο̋ που
σχηµατίζουν τα θεοτοκία του κανόνα των Πατέρων στον όρθρο τη̋ 18η̋
∆εκεµβρίου305.
Ο κώδικα̋ Dg περιέχει το Τριώδιο και παραδίδει τον κανόνα για την
Κυριακή του Ασώτου στι̋ σελίδε̋ 15r-21v306. Στο χειρόγραφο δεν αναφέρεται
όνοµα υµνογράφου και για κάθε ωδή παραδίδονται µόνο δύο τροπάρια χωρί̋
θεοτοκία. Τα ίδια αυτά τροπάρια υπάρχουν και στο χειρόγραφο Lb, µαζί όµω̋
µε θεοτοκία. Το χειρόγραφο Dg διαφέρει στην γ´ ωδή από το Lb. Στην γ´ αυτή
ωδή περιλαµβάνονται δύο τροπάρια που απαντώνται στην Παρακλητική τη̋
Κρυπτοφέρρη̋.
Από τι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋ µόνο αυτή τη̋ Κρυπτοφέρρη̋ αναφέρει το
όνοµα του Κοσµά. Μέχρι και την ε´ ωδή παραδίδει κείµενο διαφορετικό από τα
χειρόγραφα Dg και Lb. Για τι̋ ωδέ̋ στ´-θ´, το κείµενο είναι, σε γενικέ̋ γραµµέ̋,
ίδιο µε διαφορέ̋ κυρίω̋ στη σειρά των τροπαρίων.
Οι εκδόσει̋ τη̋ Παρακλητική̋ τη̋ Ρώµη̋ και των Βελούδων (την
τελευταία ακολουθεί και η έκδοση τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋) δεν
αναφέρουν όνοµα υµνογράφου και παραδίδουν κείµενο µε ακόµη µεγαλύτερη
απόκλιση. Για τι̋ ωδέ̋ α´, ε´, στ´ το κείµενο είναι διαφορετικό και από τα χει-
ρόγραφα και από την Παρακλητική Κρυπτοφέρρη̋. Στι̋ ωδέ̋ γ´, δ´ και ζ´ υ-
πάρχει µόνο ένα κοινό τροπάριο είτε µε την Παρακλητική τη̋ Κρυπτοφέρρη̋
302
ΝΣ 28 (1933) 333-334 υποσ. 1.
303
304
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 172. Για το θέµα τη̋ πατρότητα̋ των ωδών α´-δ´ του ειρµού Κύµατι
θαλάσση̋ βλ. κεφ. Ο βίο̋ του Κοσµά και το υµνογραφικό του έργο.
305
MR II, 527-536. Aντίστοιχο φαινόµενο παρατηρείται και στον καν. ΙΧ, βλ. εισαγωγικό σηµείωµα.
306
GETOV 454, όπου δεν υπάρχει σηµείωση για έκδοση.
224
είτε µε κάποιο από τα χειρόγραφα, ενώ το κείµενο των ωδών η´ και θ´ είναι
ίδιο µε αυτό των Dg και Lb αλλά µε διαφορετική σειρά τροπαρίων.
Στο παρακάτω σχεδιάγραµµα αναφέρεται θεοτοκίο στο τέλο̋ κάθε
ωδή̋, γιατί θεωρείται ω̋ βάση του κείµενο του Lb. Μπορεί όµω̋ ο ποιητή̋ να
µην έγραψε καθόλου θεοτοκία στον κανόνα αυτόν, αλλά κάποιο̋ άλλο̋ να τα
πρόσθεσε αργότερα307. Το εφύµνιο τη̋ γ´ ωδή̋ είναι το τελευταίο δίστιχο του
ειρµού οὐκ ἔστιν ἅγιο̋* πλήν σου, Κύριε, τη̋ δ´ ωδή̋ το ὡ̋ παντοδύναµο̋, τη̋
ζ´ Λυτρωτά, ὁ Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ, τη̋ η´ Oἱ παῖδε̋, εὐλογεῖτε,* ἱερεῖ̋,
ἀνυµνεῖτε,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋ θ´ ωδή̋ το
δίστιχο τοὺ̋ ἐν πίστει καὶ πόθῳ* σὲ µεγαλύνοντα̋.
αρ.
3+θεοτ. - 3+θεοτ. 3+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ.+θεοτ. 3+θεοτ. 3+θ.
τροπ.
εφύµν. - - + + - - + + +
CANON X
Dg ff. 15r-21v
Lb ff. 59r-63v
Ἕτερο̋ κα(νὼν) σταυροαναστ(άσιµο̋). Κοσµᾶ. Ἦχο̋ πλ. β´.
ᾨδὴ αʹ.
Κύµατι θαλάσση̋308
τὸν κρύψαντα πάλαι
διώκτην τύραννον
ὑπὸ γῆν ἔκρυψαν
τῶν σεσωσµένων οἱ παῖδε̋· 5
ἀλλ’ ἡµεῖ̋ ὡ̋ αἱ νεάνιδε̋
307
Βλ. εισαγωγικό σηµείωµα καν. ΙΧ.
308
225
τῷ Κυρίῳ ᾄσωµεν·
Ὅτε σε τοῖ̋ ἥλοι̋

ἀνόµων ὁ δῆµο̋,
Σῶτερ, προσέπηξε,
τὴν τῶν ἁπάντων ζωήν,
τῶν ἀσωµάτων αἱ τάξει̋ 5
κατεπλάγησαν ὁρῶσαι σὲ
σὺν ἀνόµοι̋, ∆έσποτα
φιλάνθρωπε, σταυρούµενον.
Φόβῳ σοι θανάτου

ἀνοίγονται πύλαι 10
καὶ διαρρήσσονται
µοχλοὶ αἰώνιοι·
τῇ γὰρ σεπτῇ σου καθόδῳ
ἐξανέστησαν οἱ πάλαι νεκροὶ
εὐφροσύνῃ ᾄδοντε̋, 15
Χριστέ, τὴν σὴν ἀνάστασιν.
Ὄρθριαι γυναῖκε̋
τῷ τάφῳ ἐλθοῦσαι
µύρα κοµίζουσαι
µετὰ δακρύων, Σωτήρ, 20
λευχειµονοῦντα κατεῖδον
ἐξαστράπτοντα τὸν ἄγγελον
πρὸ̋ αὐτὰ̋ κραυγάζοντα·
Ἀνέστη ἐκ νεκρῶν ἡ ζωή.
Θ(εοτοκίον) Χαῖρε, φωτοφόρε 25

σκηνὴ καὶ λυχνία,
ναὲ καὶ τράπεζα
226
καὶ ὄρο̋ ἅγιον·
Χαῖρε, παλάτιον δόξη̋
καὶ καθέδρα τοῦ Θεοῦ ἡµῶν· 30
Χαῖρε, τεῖχο̋ ἄρρηκτον
ἡµῶν τῶν ἀνυµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6 cf. 1Regn. 18, 6-7 Καὶ ἐξῆλθον αἱ χορεύουσαι… καὶ ἐξῆρχον αἱ γυναῖκε̋
καὶ ἔλεγον cf. Ps. 67, 26 προέφθασαν ἄρχοντε̋ ἐχόµενοι ψαλλόντων ἐν µέσῳ
νεανίδων τυµπανιστριῶν 7-8 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δε-
δόξασται
5-6 cf. Joh. Chrys. In adorationem venerandae crucis PG 62, 747, 71 Ἔφριξαν
τάξει̋ ἀγγέλων ἀσωµάτων 9-12 Ps. 106, 16 ὅτι συνέτριψεν πύλα̋ χαλκᾶ̋ καὶ
µοχλοὺ̋ σιδηροῦ̋ συνέκλασεν 17-24 Matt. 28, 1-9 ἦλθεν Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ
καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον… ἄγγελο̋ γὰρ κυρίου… ἐκάθητο ἐπάνω
αὐτοῦ. Ἦν ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋ ἀστραπὴ καὶ τὸ ἔνδυµα αὐτοῦ λευκὸν ὡ̋ χιών…
οὐκ ἔστιν ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν Marc. 16, 1-8 Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ
Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώµη ἠγόρασαν ἀρώµατα ἵνα ἐλθοῦσαι
ἀλείψωσιν αὐτόν. Καὶ λίαν πρωῒ τῇ µιᾷ τῶν σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ
µνηµεῖον ἀνατείλαντο̋ τοῦ ἡλίου… εἶδον νεανίσκον… περιβεβληµένον στολὴν
λευκὴν… ἠγέρθη, οὐκ ἔστιν ὧδε Luc. 24, 1-6 Τῇ δὲ µιᾷ τῶν σαββάτων ὄρθρου
βαθέω̋ ἐπὶ τὸ µνῆµα ἦλθον φέρουσαι ἃ ἡτοίµασαν ἀρώµατα… ἰδοὺ ἄνδρε̋ δύο
ἐπέστησαν αὐταῖ̋ ἐν ἐσθῆτι ἀστραπτούσῃ… οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 26
Gen. 26, 1 Καὶ τὴν σκηνὴν ποιήσει̋… Gen. 25, 31 Καὶ ποιήσει̋ λυχνίαν ἐκ
χρυσίου καθαροῦ… 27 Gen. 25, 23 Καὶ ποιήσει̋ τράπεζαν χρυσίου καθαροῦ…
28 Gen. 19, 3 καὶ Μωυσῆ̋ ἀνέβη εἰ̋ τὸ ὄρο̋ τοῦ θεοῦ cf. Cosm. Mel. Καν.
Κοίµησ. Θεοτόκ. CPC 181 ὄρο̋ τὸ ἅγιον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Lb Κοσµᾶ in marg. ; Ἄλλο̋ Dg ; Ἕτερο̋ Κανὼν σταυροαναστ(άσιµο̋).
Ποίηµα Κυρίου Κοσµᾶ. Ἦχο̋ ὁ αὐτὸ̋ Para
1-8 prim. trop. in Lb et sec. in Para τκστ´
prim. trop. in Para τκστ´ Σὺ ὁ πλαστουργό̋ µου…
227
9-16 prim. trop. in Dg et sec. in Lb ed. MR II 527 die Dec. 18 15 εὐφροσύνην Lb
: ἐν εὐφροσύνῃ MR ψάλλοντε̋ MR
sec. trop. in Dg ined. Λάκκῳ κατετέθη̋,* Χριστέ, κατωτάτῳ* νεκρὸ̋ γενόµενο̋*
καὶ ἀπενέκρωσα̋* τὸν νεκρωτὴν καὶ δεσµώτην,* τοὺ̋ ἐν ᾅδου ἠλευθέρωσα̋*
τὴν σεπτήν σου, ∆έσποτα,* δοξάζοντα̋ ἀνάστασιν.
17-24 Lb ; quart. in Para τκστ´ ; non trad Dg 24 ἡ ζωή : ὁ Σωτήρ Para
tert. trop. in Para τκστ´ Ἑκὼν ἐσταυρώθη̋ καὶ ἑκὼν ἐτάφη̋…
25-32 Lb ; quant. trop. in Para τκστ´ ; non trad. Dg
ᾨδὴ γʹ.
Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων309

κρεµάσαντα πᾶσαν τὴν γῆν ἀσχέτω̋
ἡ κτίσι̋ κατιδοῦσα
ἐν τῷ Kρανίῳ κρεµάµενον
θάµβει πολλῷ συνείχετο· 5
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋
πλήν σου, Κύριε, κραυγάζουσα.
Σὲ τὸν πρὸ τῶν αἰώνων

ἐκλάµψαντα Λόγον Πατρὸ̋ ἀνάρχου
ὁ ἥλιο̋ ὡ̋ εἶδεν
ἐν τῷ ἰκρίῳ σταυρούµενον,
τὴν λαµπηδόνα ἔκρυψεν 5
καὶ συνεσκότασε
φόβῳ, Κύριε, τοῦ πάθου̋ σου.
Σὲ τὸν ζωῆ̋ ταµίαν

ἐν µνήµατι σαρκὶ νεκρὸν ὁρῶσα
ἡ ἄµεµπτο̋ παρθένο̋ 10
ὁδυνηρῶ̋ κατετρύχετο
309
228
καὶ µητρικῶ̋ ἐβόα σοι·
Ποῦ εἶ, τὸ ἄδυτον
φάω̋, ἥλιε τῆ̋ δόξη̋ Χριστέ;
Σὺ τὸν ᾅδην σκυλεύσα̋ 15

τριήµερο̋ ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου·
γυναῖκε̋ µυροφόροι
εὐαγγελίστριαι γέγοναν
τοῖ̋ ἀποστόλοι̋ κράζουσαι·
Χριστὸ̋ ἐγήγερται, 20
πάντα̋ ἐκ φθορᾶ̋ ῥυσάµενο̋.
Θ(εοτοκίον) Σὲ τὴν ἀπειρογάµω̋

ἐκ µήτρα̋ σου Θεὸν σεσαρκωµένον
τεκοῦσαν, Θεοτόκε,
οἱ γηγενεῖ̋ µακαρίζοµεν 25
καὶ γεγηθότε̋ κράζοµεν·
Oὐκ ἔστιν, ∆έσποινα,
πλήν σου ἄλλη σωτηρία ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Ps. 135, 6 τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων Ps. 23, 2 αὐτὸ̋ ἐπὶ
θαλασσῶν ἐθεµελίωσεν αὐτὴν καὶ ἐπὶ ποταµῶν ἡτοίµασεν αὐτὴν 2 Iob 26, 7
κρεµάζων γῆν ἐπὶ οὐδενὸ̋ 6-7 1Regn. 2, 2 οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ πλὴν σοῦ
1-2 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὑπαπ. CPC 173 ἐκ τοῦ πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων 3-7 Matt.
27, 45 Ἀπὸ δὲ ἕκτη̋ ὥρα̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋
Marc. 15, 33 Καὶ γενοµένη̋ ὥρα̋ ἕκτη̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋
ὥρα̋ ἐνάτη̋ Luc. 23, 44-45 Καὶ ἤδη ὠσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην
τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ τοῦ ἡλίου ἐκλιπόντο̋ 8 cf. Greg. Nyss. In Canticum
Canticorum 6, 13, 18 εἰ δὲ παράσχοι καὶ ζωῆ̋ χρόνον ὁ τῆ̋ ζωῆ̋ ἡµῶν ταµία̋
θεό̋ 14 cf. Joh. Damasc. Orat. de his qui in fide dormierunt [sp.] PG 95, 260, 31
οὔτε λάµψαντο̋ τοῦ τῆ̋ δόξη̋ ἡλίου 15 cf. Rom. Mel. Cantica 41, 1 τῷ ᾅδῃ τὸν
ᾅδην σκυλεύσαντα 20 1Cor. 15, 2 Νυνὶ δὲ Χριστὸ̋ ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν 27-28
cf. heirm. 6-7
229
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 Lb ined. 8 ταµείαν Lb fort.r. (cf. Greg. Nyss. In annuntiationem 70 τῆ̋
ἀληθοῦ̋ εἰρήνη̋ ταµεία̋)
22-28 tert. trop. in Lb ; quint. trop. in Para 26 γεγηθότε̋ : τῷ τεχθέντι Para 27
∆έσποινα : ἅγιο̋ Para 28 ἄλλη σωτηρία ἡµῶν : Κύριε, φιλάνθρωπε Para
prim. trop. in Para τκζ´ Σὲ τὸν ἐν µέσῳ δύο κρεµάµενον…
prim. trop. in Dg et sec. trop. in Para τκζ´ Σὲ τὸν ἐξαναστάντα τριήµερον…
tert. trop. in Para τκζ´ Σὲ τὸν προσηλωθέντα βουλήµατι…
sec. trop. in Dg et quart. trop. in Para τκζ´ ∆όξα τῇ σῇ ἐγέρσει…
ᾨδὴ δʹ.
Τὴν ἐν σταυρῷ σου θείαν κένωσιν310

προορῶν Ἀββακοὺµ
ἐξεστηκὼ̋ ἐβόα ·
Σὺ δυναστῶν διέκοψα̋
κράτο̋311, ἀγαθέ, 5
ὁµιλῶν τοῖ̋ ἐν ᾅδῃ
Ὁ ἐν ὑψίστοι̋ τῷ Γεννήτορι
θεικῶ̋ συµπαρὼν
σωµατικῶ̋ ἐν ξύλῳ
ὑπὲρ ἡµῶν προσήλωται,
λύων τὴν ἀρὰν 5
τὴν ἐν τῷ παραδείσῳ
Ταῖ̋ µυροφόροι̋ ὁ Σωτὴρ ἡµῶν

ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν
310
311
Για την πιθανή γραφή κράτα̋ βλ. PAPAGIANNIS GR., Κύµατι θαλάσση̋… 472.
230
ἐπιφωνεῖ τὸ «χαῖρε» 10
καὶ πρὸ̋ αὐτὰ̋ ἐβόησεν·
Ἄπιτε λοιπὸν
τοῖ̋ σοφοῖ̋ ἀποστόλοι̋
εὐαγγελίσασθαι.
Οὐ διεφθάρη ἐν τῷ µνήµατι 15
ἡ πανάχραντο̋ σάρξ
τοῦ Λυτρωτοῦ κειµένη·
ἀλλ’ ὡ̋ δυνάστη̋ ἔθλασεν
ᾅδου τοὺ̋ µοχλοὺ̋
καὶ ἀνέστη ἐν δόξῃ 20
Χριστὸ̋ τριήµερο̋.
Θ(εοτοκίον) Σὺ παρθενεύει̋ µετὰ κύησιν,

Θεοτόκε ἁγνή,
ἀσπόρω̋ συλλαβοῦσα·
ὁ γὰρ Πατρὶ συνάναρχο̋ 25
Λόγο̋ σαρκωθεὶ̋
διὰ Πνεύµατο̋ θείου
ἐκ σοῦ γεγένηται.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-5 Hab. 3, 14 διέκοψα̋ ἐν ἐκστάσει κεφαλὰ̋ δυναστῶν
5 cf. Joh. Chrys. In Matt. PG 57, 203, 45 καὶ γὰρ ἦλθον λῦσαι τὴν ἀρὰν 8-14
Matt. 28, 9-10 καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦ̋ ὑπήντησεν αὐταῖ̋ λέγων· χαίρετε… τότε λέγει
αὐταῖ̋ ὁ Ἰησοῦ̋· µὴ φοβεῖσθε· ὑπάγετε ἀπαγγείλατε τοῖ̋ ἀδελφοῖ̋ µου ἵνα
ἀπέλθωσιν εἰ̋ τὴν Γαλιλαίαν, κἀκεῖ µε ὄψονται 15-17 cf. Rom. Mel. Cantica 40,
1 ὑπαλείψωµεν… σάρκα ἀνιστῶσαν τὸν παραπεσόντα Ἀδὰµ κειµένην ἐν τῷ
µνήµατι 18-19 cf. od. α´, 11-12 24-28 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 2, 21
εὐδοκίᾳ τοῦ πατρὸ̋ καὶ τοῦ ἁγίου πνεύµατο̋ ἀσπόρω̋ συλληφθεὶ̋ ἀφθόρω̋ ἐκ
τῆ̋ ἁγία̋ παρθένου καὶ Θεοτόκου Μαρία̋ γεγένηται
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 231, Kassiae, CPC p. 197, Cosmae 6 ᾅδου ΕΕ
231
1-7 Dg Lb ined.
8-14 Lb ined. ; non trad. Dg
15-21 Dg Lb ed. HANNICK 342 21 : ὡ̋ παντοδύναµο̋ Dg
22-28 Lb ined. ; non trad. Dg
al. trop. in Para τκη´ (a) Tὸν τίµιόν σου σταυρὸν σέβοµεν… (b) Τὴν ἔγερσίν σου,
Σῶτερ, ἅπαντε̋… (c) Aἱ µυροφόροι µύρα φέρουσαι… (d) Ἡ Θεοτόκο̋ ὡ̋ ἑώρα
σε…
ᾨδὴ εʹ.
Θεοφανεία̋ σου, Χριστέ,312

τῆ̋ πρὸ̋ ἡµᾶ̋ συµπαθῶ̋ γενοµένη̋
Ἡσαΐα̋ φῶ̋ ἰδὼν ἀνέσπερον
ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίσα̋ ἐκραύγαζεν·
Ἀναστήσονται οἱ νεκροὶ 5
καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋
καὶ πάντε̋ οἱ ἐν τῇ γῇ ἀγαλλιάσονται.
∆ι’ εὐσπλαχνίαν, ἀγαθέ,

τὴν ἐξ ἡµῶν προσλαβόµενο̋ µορφὴν
ἑκουσίω̋ τῷ σταυρῷ προσήλωσαι
δι’ ἐµὲ τὸν πρὶν ἀθετήσαντα
τὴν ἁγίαν σου ἐντολὴν 5
διὰ τῆ̋ βρώσεω̋ τῆ̋ ἐν παραδείσῳ
καὶ θνῄσκει̋ βροτοπρεπῶ̋ ζωὴν παρέχων µοι.
Σὲ τὸν ἐν θρόνῳ πατρικῷ

καὶ ἐν νεκροῖ̋ ὡ̋ θνητὸν λογισθέντα
καθορῶν ᾅδη̋, Χριστέ, ἀπήµεσεν, 10
οὓ̋ κατεῖχε πρώην ὁ δείλαιο̋·
καὶ τριήµερο̋ ἀναστὰ̋
312
232
συνεξανέστησα̋ τὴν ἔκπτωτον φύσιν·
αὐτὸ̋ δὲ κόσµον ἐφώτισα̋, φιλάνθρωπε.
Θ(εοτοκίον) Οὐ διεφθάρη̋ τὴν νηδὺν 15

παρθενικὸν τόκον ὑποµείνασα·
ἀλλὰ πάλιν ὡ̋ τὸ πρὶν µεµένηκα̋,
Θεοτόκε Μῆτερ ἀπείρανδρε·
διὸ πρέσβευε ἐκτενῶ̋
ὑπὲρ τῆ̋ ποίµνη̋ σου Χριστὸν δυσωποῦσα 20
ῥυσθῆναι ἐκ πειρασµῶν τοὺ̋ ἀνυµνοῦντά̋ σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Is. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρὸ̋ σε 5-7 Is. 26, 19
ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋, καὶ εὐφρανθή-
σονται οἱ ἐν τῇ γῇ
2 cf. Florilegium Cyrillianum 107, 8 τὴν ἐξ ἡµῶν ληφθεῖσαν αὐτῷ τοῦ δούλου
µορφὴν 4-6 Gen. 2, 16-17 καὶ ἐνετείλατο κύριο̋ ὁ θεὸ̋ τῷ Ἀδὰµ λέγων· Ἀπὸ
παντὸ̋ ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φάγῃ, ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ
γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν, οὐ φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ· ᾗ δ’ ἂν ἡµέρᾳ φάγητε ἀπ’
αὐτοῦ, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε Gen. 3, 17 τῷ δὲ Ἀδὰµ εἶπεν· Ὅτι ἤκουσα̋ τῆ̋
φωνῆ̋ τῆ̋ γυναικό̋ σου καὶ ἔφαγε̋ ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάµην σοι τούτου
µόνου µὴ φαγεῖν ἀπ’ αὐτοῦ, ἐπικατάρατο̋ ἡ γῆ ἐν τοῖ̋ ἔργοι̋ σου… cf. Cyrill.
De adoratione et cultu in spiritu et veritate PG 68, 289, 13 Ἀδάµ, ὃ̋ τὴν θείαν ἐν
ἀρχαῖ̋ ἠθέτησεν ἐντολὴν, ἀκήκοε δὲ οὕτω: «Γῆ εἶ, καὶ εἰ̋ γῆν ἀπελεύσῃ» 9 cf.
can. IV, od. ζ´ (a), 7-8 / can. V, od. η´, 15 / can. IX, heirm. od. η´, 4 13 cf. Ephr.
Syr. Praecationes 6, 3 ἵνα σώσῃ̋ τὴν ἔκπτωτον φύσιν ἡµῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 Dg Lb ed. HANNICK 342 2 ἐξ’ ἡµῶν : καθ’ ἡµᾶ̋ Dg 6 τῆ̋ ἐν : ἐν τῷ Dg
8-14 Dg Lb ined. 9 λογισθέντα ὡ̋ θνητὸν Dg 10 : καθορῶν ὁ ᾅδη̋ ἐναπήµεσεν
Dg fort.r. 12 ἀναστὰ̋ : δυνατὲ Dg 14 φιλάνθρωπε : ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋ Dg
15-21 Lb ; non trad. Dg ; tert. trop. in Para τκθ´ 18 Μήτηρ cd. 21 εὐφηµοῦντά̋
Para
233
al. trop. in Para τκθ´ (a) Τὴν παρουσίαν σου, Χριστέ, … (b) Ἐκ τοῦ σταυροῦ σου
καθελὼν… (c) Tαῖ̋ µυροφόροι̋ γυναιξὶ…
ᾨδὴ στʹ.
Συνεσχέθη313
ἀλλ’ οὐ κατεσχέθη
στέρνοι̋ κητῴοι̋ Ἰωνᾶ̋·
σοῦ γὰρ τὸν τύπον φέρων
τοῦ παθόντο̋ καὶ ταφῇ δοθέντο̋ 5
ὡ̋ ἐκ θαλάµου τοῦ θηρὸ̋ ἀνέθορε,
προσεφώνει δὲ τῇ κουστωδίᾳ·
Oἱ φυλασσόµενοι
µάταια καὶ ψευδῆ,
ἔλεον αὐτοῖ̋ ἐγκατελίπετε. 10
Πῶ̋ ἠνέσχου
µάστιγα̋ καὶ ὕβρει̋,
Λόγε, καὶ ῥαπίσµατα;
σὺ γὰρ σαρκὶ τὸ πάθο̋
ἑκουσίω̋ ὡ̋ βροτὸ̋ ὑπέστη̋· 5
ἀλλὰ Θεὸ̋ ὢν ἀπαθὴ̋ διέµεινα̋
ἀναρτώµενο̋ ἐπὶ τοῦ ξύλου
ἐν µέσῳ δύο ληστῶν
ἔσωσα̋ τῆ̋ φθορᾶ̋
φύσιν τὴν ἐµὴν ὡ̋ παντοδύναµο̋. 10
Σὺ ἐν τάφῳ
θέλων κατετέθη̋,
Σῶτερ, δι’ ἐµὲ ὡ̋ θνητὸ̋
καὶ φῶ̋ ἐξανατείλα̋
313
234
τοῖ̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου 15
κατακειµένοι̋ ἔλαµψα̋ τριήµερο̋
καὶ ὑπήντησα̋ ταῖ̋ µυροφόροι̋
ἀναφωνῶν αὐταῖ̋
«χαίρετε» ἀληθῶ̋,
εἴπατε λοιπὸν τοῖ̋ ἀποστόλοι̋ µου. 20
Θ(εοτοκίον) Ὦ παρθένε
κεχαριτωµένη,
µήτηρ καὶ θεόνυµφε,
σὺ τὸν πρὸ τῶν αἰώνων
γεννηθέντα ἐκ Πατρὸ̋ ἀνάρχου 25
ἀπειρογάµω̋ εἴληφα̋ ἐν µήτρᾳ σου
καὶ ἐκύησα̋ σεσαρκωµένον·
αὐτὸν ἱκέτευε
ὑπὲρ πάντων ἡµῶν
πλῆθο̋ οἰκτιρµῶν καταπεµφθῆναι ἡµῖν. 30
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 8-9 Ion. 2, 9 φυλασσόµενοι µάταια καὶ ψευδῆ ἔλεο̋ αὐτῶν ἐγκατέλιπον
1-3 Matt. 26, 67 Τότε ἐνέπτυσαν εἰ̋ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ καὶ ἐκολάφισαν
αὐτόν, οἱ δὲ ἐρράπισαν Marc. 14, 65 Καὶ ἤρξαντό τινε̋ ἐµπτύειν αὐτῷ καὶ
περικαλύπτειν αὐτοῦ τὸ πρόσωπον καὶ κολαφίζειν αὐτὸν… καὶ οἱ ὑπηρέται
ῥαπίσµασιν αὐτὸν ἔλαβον Luc. 22, 63 Καὶ οἱ ἄνδρε̋ οἱ συνέχοντε̋ αὐτὸν
ἐνέπαιζον αὐτῷ δέροντε̋… καὶ ἕτερα πολλὰ βλασφηµοῦντε̋ ἔλεγον εἰ̋ αὐτὸν
Joh. 18, 22 εἷ̋ παρεστηκὼ̋ τῶν ὑπηρετῶν ἔδωκεν ῥάπισµα τῷ Ἰησοῦ Joh. 19, 1-
3 Τότε οὖν ἔλαβεν ὁ Πιλᾶτο̋ τὸν Ἰησοῦν καὶ ἐµαστίγωσεν… καὶ ἐδίδοσαν αὐτῷ
ῥαπίσµατα 4-6 cf. Greg. Naz. Liturgia PG 36, 732, 43 καὶ παθὼν ἑκουσίω̋
σαρκί, καὶ µείνα̋ ἀπαθή̋, ὡ̋ Θεὸ̋ 7-8 Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦνται σὺν
αὐτῷ δὺο λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋ ἐξ εὐωνύµων Marc. 15, 27 Καὶ σὺν αὐτῷ
σταυροῦσιν δύο λῃστά̋, ἕνα ἐκ δεξιῶν καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύµων αὐτοῦ Luc. 23, 33
ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺ̋ κακούργου̋, ὃν µὲν ἐκ δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀρι-
στερῶν 9-10 cf. Theodor. Eranistes 251, 17 Τὴν ἡµετέραν φύσιν ἦλθε σῶσαι, οὐ
τὴν ἑαυτοῦ ἀπολέσαι 11-12 cf. Rom. Mel. Cantica 36, 2 ἐτέθη̋ ἐν τάφῳ 15-16
235
Ps. 106, 10 καθηµένου̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου Is. 9, 1 οἱ κατοικοῦντε̋ ἐν
χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου, φῶ̋ λάµψει ἐφ’ ἡµᾶ̋ 17-20 cf. od. δ´ 8-14 22 Luc. 1,
28 χαῖρε, κεχαριτωµένη 24-25 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 8, 35 τὸν ἐκ
πατρὸ̋ γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων 27 cf. Joh. Damasc. Contra
Jacobitas 84, 3 οὕτω Θεοτόκο̋ ἀληθὴ̋ ἡ Θεὸν ἐξ αὐτῆ̋ σεσαρκωµένον κυήσασα
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 198, EE n. 231, Cosmae Monachi 10 αὐτὸν Lb : αὑτοῖ̋ CPC
ἐγκατελίπατε ΕΕ
prim. trop. in Para τλ´ Τριµερὴ̋ µὲν ἀλλ’ οὐρανοµήκη̋…
1-10 Dg Lb ; sec. trop. in Para τλ´ 1 ὑπέσχου Dg 6 ὡ̋ Θεὸ̋ Para 9 τῆ̋ : ἐκ Dg
ἀρᾶ̋ Para
11-20 Dg Lb ; tert. trop. in Para τλ´ 16 κατεχοµένοι̋ Dg
21-30 Lb ined. ; non trad. Dg ; al. theot. in Para τλ´ Ῥεῖθρον ἔφυ̋ ἀλλ’ ἀθανα-
σία̋…
ᾨδὴ ζʹ.
Ἄφραστον θαῦµα!314
ὁ ἐν καµίνῳ ῥυσάµενο̋
τοὺ̋ ὁσίου̋ παῖδα̋ ἐκ φλογὸ̋
ἐν τάφῳ νεκρὸ̋
ἄπνου̋ κατατίθεται 5
Λυτρωτά,
Σὲ τὸν Σωτῆρα
ἐν τῷ Κρανίῳ ἐσταύρωσαν
παρανόµων παῖδε̋ ἀσεβεῖ̋,
τὸν πύλα̋ χαλκᾶ̋
καὶ µοχλοὺ̋ συντρίψαντα 5
314
236
Λυτρωτά,
Σὺ τοῦ θανάτου
τὴν βασιλείαν συνέτριψα̋ 10
καὶ ἀνέστη̋ ἔγερσιν διδοὺ̋
τοῖ̋ σὲ ἀληθῶ̋
κύριον δοξάζουσι
καὶ ὀρθοδόξω̋ ἐν πίστει µελῳδοῦσι·
Λυτρωτά, 15
(Τριαδικόν) Σὲ προσκυνοῦµεν
τὴν φωτοφόρον καὶ ἄτµητον,
τὴν τῶν πάντων δηµιουργικὴν
Τριάδα σεπτήν, 20
ἄναρχον, ὑπέρθεον
καὶ σὺν ἀγγέλοι̋ τὸν ὕµνον σοι βοῶµεν·
Λυτρωτά,
Θ(εοτοκίον) Χαῖρε, ἡ µόνη 25

τὸν πλαστουργόν σου κυήσασα·
Χαῖρε, µήτηρ ἄφθορε, σεµνή,
τὸν µόνον Θεὸν
ἔνσαρκον θηλάσασα
εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν τῶν µελῳδούντων· 30
Λυτρωτά,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
237
heirm. 2-3 cf. Dan. 3, 17 ἔστιν γὰρ θεό̋, ᾧ ἡµεῖ̋ λατρεύοµεν, δυνατὸ̋ ἐξελέσθαι
ἡµᾶ̋ ἐκ τῆ̋ καµίνου τοῦ πυρὸ̋ τῆ̋ καιοµένη̋, καὶ ἐκ τῶν χειρῶν σου, βασιλεῦ,
ῥύσεται ἡµᾶ̋ 8 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε
1-2 Luc. 23, 33 Καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν καλούµενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐ-
σταύρωσαν αὐτὸν 4-5 Ps. 106, 16 ὅτι συνέτριψεν πύλα̋ χαλκᾶ̋ καὶ µοχλοὺ̋
σιδηροῦ̋ συνέκλασεν 18 cf. Theodor. Interpretatio in Ps. 80, 1332 Ἰδοὺ πάλιν ὁ
προφητικὸ̋ νοῦ̋ τῆ̋ ἀδιαιρέτου καὶ φωτοφόρου καὶ ἀεὶ οὔση̋ Τριάδο̋ 21 cf.
Didym. Caec. De trinitate 16, 7 γραφῆ̋ µὲν οὔτε διοριζούση̋ τῇ φύσει τὴν ἁγί-
αν καὶ ἄναρχον µίαν καὶ ἀµέριστον τριάδα 7-8.15-16.23-24 cf. heirm. 7-8 30-
32 cf. heirm. 6-8
....................................................................................................................................................................
heirm. CPC p. 199, EE n. 231, Cosmae
1-24 vid. can. IX, od. ζ´ 1-24
1-8 Dg Lb ed. Para τλα´ PaR 463 5 συνθλάσαντα PaR
9-16 Dg Lb ed. Para τλα´ 10 : τὸ κραταιὸν διεσπάραξα̋ Dg : συνέτριψα̋ τὸ
βασίλειον Para 14 µελῳδοῦσι : σοὶ βοῶσι Dg Para
17-24 Lb ed. Para τλα´; non trad. Dg
25-32 Lb ed. Para τλα´; non trad. Dg 27 σεµνή : ἁγνή Para
ᾨδὴ ηʹ.
Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανέ,315

καὶ σαλευθήτωσαν
τὰ θεµέλια τῆ̋ γῆ̋·
ἰδοὺ γὰρ ἐν νεκροῖ̋ λογίζεται
ὁ ἐν ὑψίστοι̋ οἰκῶν 5
καὶ τάφῳ σµικρῷ ξενοδοχεῖται·
315
238
Ἔφριξε πᾶσα ἀκοὴ
ὅπω̋ ὁ Ὕψιστο̋
ἑκὼν ἦλθεν ἐπὶ γῆ̋
τοῦ ᾅδου τὴν ἰσχὺν χειρώσασθαι
διά σταυροῦ καὶ ταφῆ̋ 5
καὶ πάντα̋ συνήγειρε κραυγάζειν·
Oἱ παῖδε̋, εὐλογεῖτε,
Ὢ τῆ̋ ἀφάτου σου, Χριστέ,

φιλανθρωπότητο̋
καὶ ἀρρήτων ἀγαθῶν!
ἐµὲ γὰρ καθορῶν ὀλλύµενον
ἐν τῇ ᾅδου φθορᾷ 15
τὰ πάθη ὑποµείνα̋ ἐρρύσω·
διό σε εὐλογοῦµεν
τὸν τῶν ὅλων ∆εσπότην
καὶ ὑπερυψοῦµεν
Πέπαυται ᾅδου τυραννὶ̋

καὶ τὸ βασίλειον
ἐξουδένωται λοιπόν·
σταυρῷ γὰρ ἐπὶ γῆ̋ πηγνύµενο̋
σαρκὶ ὁ πάντων Θεὸ̋ 25
τὰ̋ τούτου δυναστεία̋ συντρίβει·
Οἱ παῖδε̋, εὐ(λογεῖτε,
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋). 30
239
Θ(εοτοκίον) Χαῖρε, ἡ πύλη τοῦ Θεοῦ,
χαῖρε, ἀνύµφευτε,
χαῖρε, τεῖχο̋ τῶν πιστῶν,
Μαρία, χαῖρε, Μήτηρ ἄχραντε,
χαῖρε, ἡ µόνη Θεὸν 35
τεκοῦσα τοῖ̋ πιστοῖ̋ ᾧ βοῶµεν·
Οἱ παῖδε̋, εὐλογεῖτε,
ἱερεῖ̋, (ἀνυµνεῖτε,
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋). 40
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2-3 Ps. 81, 5 σαλευθήσονται πάντα τὰ θεµέλια τῆ̋ γῆ̋ 4 cf. Epiphan.
Homil. in divini corporis sepulturam PG 43, 452, 19 Πῶ̋ δὲ ἐν νεκροῖ̋ λογίζεται
ὁ ἐν νεκροῖ̋ ἐλεύθερο̋; 5 Ps. Sal. 18, 10 µέγα̋ ἡµῶν ὁ θεὸ̋ καὶ ἔνδοξο̋ ἐν
ὑψίστοι̋ κατοικῶν 8-10 Dan. 3, 57 ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋
αἰῶνα̋
1-20 vid. can. IX od. η´, 1-20 11-13 cf. Cosm. Mel. Καν. Mέγ. Σάββ. CPC 200 Ὢ
τῶν θαυµάτων τῶν καινῶν! ὢ ἀγαθότητο̋! ὢ ἀφράστου ἀνοχῆ̋! 19-20 cf.
heirm. 9-10 32 saepe in Rom. Mel. Cantica 9 33 cf. Ephr. Syr. Praecationes ad
dei matrem 9, 404, 9 Χαῖρε, τὸ τεῖχο̋ τῶν πιστῶν 7-10.27-30.37-40 cf. heirm. 7-
10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 200, EE n. 231, Cosmae Monachi 6 µικρῷ CPC
1-10 Dg Lb ed. Para τλβ´ PaR 464 6 συνεγεῖραι Dg : διεγεῖραι Para PaR
11-20 Dg Lb ; tert. trop. in PaR 464 11 Ὦ Lb ἀφράστου PaR fort.r. 15 φρουρᾷ
Dg PaR PaV
21-30 Lb ; non trad. Dg ; sec. trop. in Para τλβ´ PaR 464 25 : ὁ ἐπὶ πάντων Θεὸ̋
PaR 26 : τὴν τούτου δυναστείαν καθεῖλεν PaR 27 ὃν PaR
tert. trop. in Para τλβ´ ∆εῦτε πιστοὶ χερουβικῶ̋…
31-40 Lb ; non trad. Dg PaR ; quart. trop. in Para τλβ´ 36 βροτοῖ̋ Para
240
ᾨδὴ θʹ.
Μὴ ἐποδύρου µου, Μῆτερ,316

καθορῶσα ἐν τάφῳ
ὃν ἐν γαστρὶ ἄνευ σπορᾶ̋
συνέλαβε̋ Yἱόν·
Ἀναστήσοµαι γὰρ καὶ δοξασθήσοµαι 5
καὶ ὑψώσω ἐν δόξῃ
ἀπαύστω̋ ὡ̋ Θεὸ̋
τοὺ̋ ἐν πίστει καὶ πόθῳ
σὲ µεγαλύνοντα̋.
Σὺ ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋
σαρκικῶ̋, εὐεργέτα,
Θεὸ̋ ὑπάρχων ἀπαθὴ̋
καὶ Λόγο̋ τοῦ Πατρὸ̋
ὑπὲρ γένου̋ βροτῶν ὁ ἀναµάρτητο̋ 5
διὰ σπλάχνα ἐλέου̋
ἐν τόπῳ Γολγοθᾶ·
διὸ πάντε̋ ἐν πίστει
σὲ µεγαλύνοµεν.
Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθε̋ 10

ὡ̋ θνητό̋, ζωοδότα,
ἀλλὰ τοῦ ᾅδου τὴν ἰσχὺν
διέρρηξα̋, Χριστέ,
συνεγείρα̋ νεκρού̋, οὕσπερ κατέπιεν,
καὶ ἀνάστασιν πᾶσιν 15
παρέσχε̋ ὡ̋ Θεὸ̋
τοῖ̋ ἐν πίστει καὶ πόθῳ
σὲ µεγαλύνουσι.
316
241
Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσι̋
καὶ ἀνθείτω ὡ̋ κρίνον· 20
ὁ γὰρ Χριστὸ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν
ἠγέρθη ὡ̋ Θεό̋·
Ποῦ σοῦ, θάνατε, νῦν τὸ κέντρον; κράζοµεν·
Ποῦ σοῦ, ᾅδη, τὸ νῖκο̋;
καθεῖλεν σὲ εἰ̋ γῆν 25
ὁ ὑψώσα̋ τὸ κέρα̋
ἡµῶν ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋.
Συγχαίρει πᾶσα ἡ κτίσι̋

σοῦ τῷ τόκῳ, Παρθένε·
τὴν γὰρ Ἐδὲµ ἡ Βηθλεὲµ 30
διήνοιξεν ἡµῖν·
καὶ ἰδοὺ τῆ̋ ζωῆ̋ τὸ ξύλον ἅπαντε̋
ἀπολάβοντε̋ πίστει
βοῶµεν ἐκτενῶ̋·
Tὰ̋ ἡµῶν ἱκεσία̋, 35
∆έσποινα, πλήρωσον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Luc. 23, 27 Θυγατέρε̋ Ἱερουσαλὴµ, µὴ κλαίετε ἐπ’ ἐµὲ 5 Joh. 13, 1 Νῦν
ἐδοξάσθη ὁ υἱὸ̋ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁ θεὸ̋ ἐδοξάσθη ἐν αυτῷ 9 Luc. 1, 46 Με-
γαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
6 Luc. 1, 78 διὰ σπλάχνα ἐλέου̋ θεοῦ ἡµῶν 7 Matt. 27, 33 Καὶ ἐλθόντε̋ εἰ̋
τόπον λεγόµενον Γολγοθᾶ Marc. 15, 22 Καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν Γολγοθᾶν
Joh. 19, 17-18 ὃ λέγεται Ἑβρἀστὶ Γολγοθᾶ, ὅπου αὐτὸν ἐσταύρωσαν 8-9 cf.
heirm. 8-9 10-13 cf. Rom. Mel. Cantica 40 pro. 1, 2 Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθε̋,
ἀθάνατε, ἀλλὰ τοῦ ᾅδου καθεῖλε̋ τὴν δύναµιν 17-18 cf. heirm. 8-9 19 cf.
Cosm. Mel. Καν. Μέγ. Σάββ. CPC p. 201 Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσι̋ 19-20 Is. 35, 1
ἀγαλλιάσθω ἔρηµο̋ καὶ ἀνθείτω ὡ̋ κρίνον 23-24 1Cor. 15, 55 ποῦ σου, θάνατε,
τὸ νῖκο̋; ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; cf. Joh. Chrys. In sanctum Pascha PG 52,
766, 25-26 Ποῦ σου, θάνατε, τὸ κέντρον; ποῦ σου, ᾅδη, τὸ νῖκο̋; cf. can. VI, od.
242
στ´, 2-3 26 cf. heirm. 6 30-31 cf. Rom. Mel. Cantica 10, 1 Τὴν Ἐδὲµ Βηθλεὲµ
ἤνοιξε, δεῦτε ἴδωµεν 32 Gen. 2, 9 καὶ τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ ἐν µέσῳ τῷ παραδείσῳ
33 cf. heirm. 8
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
1-9 Lb ; prim. trop. in Para τλγ´ 8 πίστει : ὕµνοι̋ Para
10-18 Lb ; prim. trop. in Dg PaR 465 ; sec. trop. in Para τλγ´ PaR 13 διέλυσα̋
PaR 14 οὓ̋ πρὶν Dg Para οὓ̋ καὶ συγκατέπιε PaV 17 τοὺ̋ Lb 18 µεγαλύνο-
ντα̋ Lb
sec. trop. in Dg ined. Λευχειµονείτω ἡ κτίσι̋,* εὐφραινέσθωσαν πάντε̋* οἱ
γηγενεῖ̋· ὁ γὰρ ἐχθρὸ̋* ἐσκύλευται ᾅδη̋·* ἐξανέστη Χριστὸ̋ καὶ ὁ πρωτό-
πλαστο̋* συνανέστη ἐν δόξῃ* ῥυσθεὶ̋ ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋* γυναιξὶ µυροφόροι̋*
κράζει ὁ ἄγγελο̋.
19-27 Lb ; sec. trop. in PaR 465 ; non trad. Dg Para
28-36 Lb ed. MR II 536 die Dec. 18; non trad. Dg Para 29 τῷ σῷ MR
al. theot. in Para τλγ´ Χαῖρε, ἁγία ἁγίων…
243
CANON XI
Οι πληροφορίε̋ που υπάρχουν για τον κανόνα µπορούν να διαιρεθούν

σε τρει̋ κατηγορίε̋ : (α) των µελετητών, (β) των έντυπων Παρακλητικών και
(γ) των χειρογράφων.
(α) Ο Σ. Ευστρατιάδη̋317 αναφέρει µόνο την αρχή του κανόνα, ότι στα έντυπα
ο κανόνα̋ παραδίδεται ανώνυµα και ότι στο χειρόγραφο Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Β6
(Lb) αναγράφεται το όνοµα του Κοσµά. Ο συγκεκριµένο̋ κώδικα̋ έχει πολλέ̋
διαφορέ̋ στο κείµενο µε τον αντίστοιχο κανόνα τη̋ έντυπη̋ Παρακλητική̋318
και από την αρχή προέκυψε η ανάγκη ο κανόνα̋ να παρουσιασθεί σε δύο
εκδοχέ̋, ενέργεια απαραίτητη για λόγου̋ που θα εκτεθούν παρακάτω. Ο Θ.
∆ετοράκη̋319 επαναλαµβάνει τι̋ πληροφορίε̋ του Σ. Ευστρατιάδη, παραπέ-
µποντα̋ στην έκδοση τη̋ Παρακλητική̋ τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋, η οποία
αποδίδει τον κανόνα στον Κοσµά, και βασιζόµενο̋ στην πατρότητα του
ειρµού, το ύφο̋, τη γλώσσα και την τεχνική θεωρεί τον συγκεκριµένο κανόνα
γνήσιο έργο του Κοσµά.
(β) ∆ιαφορετικέ̋ πληροφορίε̋ παρέχουν οι έντυπε̋ Παρακλητικέ̋. Η
Παρακλητική τη̋ Κρυπτοφέρρη̋320 αποδίδει τον κανόνα στον Κοσµά, για τι̋
ωδέ̋ α´, δ´, ζ´ και θ´ συµφωνεί µε το κείµενο του Lb321, στην γ´ ωδή συµφωνεί εν
µέρει µε το αντίστοιχο κείµενο των χειρογράφων ∆οχειαρίου 25 (D) και
Καρακάλλου 115 (Κ), ενώ για τι̋ ωδέ̋ ε´, στ´, η´ και θ´ το κείµενο είναι τελείω̋
διαφορετικό και από τι̋ υπόλοιπε̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ και από τα
χειρόγραφα. Στην Παρακλητική τη̋ Ρώµη̋322 και στη σύγχρονη τη̋
Αποστολική̋ ∆ιακονία̋ αποδίδεται ο κανόνα̋ στον Κοσµά, ενώ στην
Παρακλητική των Βελούδων323 δεν αναφέρεται όνοµα υµνογράφου. Το κείµενο
των Παρακλητικών αυτών συµφωνεί µε την α´ εκδοχή έκδοση̋ του παρόντο̋
κανόνα.
317
ΝΣ 28 (1933) 334.
318
ΠΑ∆ 718-727.
319
320
Para τπη´-τ$δ´.
321
Βλ. β´ εκδοχή έκδοση̋ του παρόντο̋ κανόνα.
322
PaR 541-549, ελλιπής έκδοση.
323
PaV 266-270.
244
(γ) Από τα χειρόγραφα µόνο αυτό τη̋ Μεγίστη̋ Λαύρα̋ (Lb) αναφέρει το
όνοµα του Κοσµά. Tα υπόλοιπα χειρόγραφα, τα οποία παραδίδουν τον
κανόνα ανώνυµα, άλλοτε συµφωνούν µε το κείµενο τη̋ Παρακλητική̋, άλλοτε
µε αυτό του Lb και άλλοτε έχουν διαφορετικά τροπάρια. Οι πιο παλιοί κώδικε̋
συµφωνούν περισσότερο µε το κείµενο του Lb, παρουσιάζοντα̋ όµω̋ και
µεταξύ του̋ σοβαρέ̋ αποκλίσει̋. Ενδεικτικά αναφέρω:
1. Ο κώδικα̋ Sinaiticus gr. 782 (Sε)324 για τι̋ ωδέ̋ α´, γ´, δ´, ζ´, η´, θ´ συµφωνεί
σε γενικέ̋ γραµµέ̋ µε την εκδοχή β´, στην ε´ ωδή παραδίδει διαφορετικό ειρµό
και τροπάρια και από τι̋ δύο εκδοχέ̋, ενώ στη στ´ ωδή το κείµενο κατά το
ήµισυ συµφωνεί µε α´ εκδοχή ενώ το υπόλοιπο µε τη β´ εκδοχή!
2. Ο κώδικα̋ Sinaiticus gr. 790 (Sκ) συµφωνεί µε την α´ εκδοχή στι̋ ωδέ̋ α´, στ´,
και ζ´, στην γ´ ωδή παραδίδει κείµενο ίδιο µε αυτό του χειρογράφου τη̋ Ιβήρων
837 (Ic), ενώ για όλε̋ τι̋ υπόλοιπε̋ το κείµενο είναι διαφορετικό και από τι̋
δύο εκδοχέ̋.
3. Ο κώδικα̋ Sf τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋ τη̋ Βουλγαρία̋325 παρουσιάζει τη
µεγαλύτερη ποικιλία. Ταυτίζεται µε την α´ εκδοχή στην ωδή γ´, µε τη β´ στι̋
ωδέ̋ α´, δ´, ζ´, η´, µε την εκδοχή των χειρογράφων D και Κ στην ωδή στ´, ενώ
στι̋ ωδέ̋ ε´ και θ´ παραδίδει ειρµό και τροπάρια εντελώ̋ διαφορετικά από τι̋
παραπάνω εκδοχέ̋.
Από την παραπάνω περιγραφή αντιλαµβάνεται κανεί̋ ότι ο κανόνα̋ θα
µπορούσε να παρουσιαστεί σε τόσε̋ εκδοχέ̋ όσοι και οι φορεί̋ τη̋ παράδοση̋.
Η λύση των δύο εκδοχών εξυπηρετεί την ανάγκη του αναγνώστη να µελετήσει
σύντοµα τον κανόνα. Η πρώτη εκδοχή στηρίζεται κυρίω̋ στο κείµενο των
έντυπων Παρακλητικών και η δεύτερη σε αυτό των χειρογράφων.
Το παρακάτω σχεδιάγραµµα αποτυπώνει τη µορφή του κανόνα
(αριθµό̋ τροπαρίων ανά ωδή, ύπαρξη ή µη εφυµνίου) τη̋ α´ εκδοχή̋. Τα
τροπάρια είναι συνήθω̋ τρία και το τελευταίο είναι θεοτοκίο. Εφύµνιο
υπάρχει στην α´ ωδή (ᾄσωµεν αὐτῷ·* ὅτι δεδόξασται), στην γ´ ωδή (στερέωσόν
µου τὸν νοῦν* εἰ̋ τὸ θεληµά σου,* µόνε φιλάνθρωπε), στην δ´ ωδή (ὅτι πάντα̋
τοῦ σῶσαι* τοὺ̋ χριστού̋ σου ἐλήλυθα̋), στην ζ´ ωδή (εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,* ὁ
324
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Σινᾶ 86.
325
GETOV, Incipitarium 102.
245
Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν), στην η´ ωδή (ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε* εἰ̋
πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋) και στην θ´ ωδή (µεγαλύνοµεν).
αρ.
2+θεοτ. - 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ.
τροπ.
εφύµν. + - + + - - + + +
CANON XI(a)
D.
Ic ff. 252r-257r
K ff. 46r-49r
Lb ff. 63v-67v
Sκ ff. 285r-288r
Sf ff. 239v-245v
Ἕτερο̋ κανὼν σταυροαναστάσιµο̋. Κοσµᾶ. Ἦχο̋ βαρύ̋.
ᾨδὴ αʹ.
Πόντῳ326
ἐκάλυψε Φαραὼ σὺν ἅρµασιν
ὁ συντρίβων πολέµου̋
ἐν ὑψηλῷ βραχίονι
ᾄσωµεν αὐτῷ, 5
∆ύο
πηγὰ̋ ἡµῖν ἐν σταυρῷ ἀνέβλυσεν
ὁ Σωτὴρ ζωηφόρου̋
326
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Γ´ 123-126.
246
ἐκ τῆ̋ αὐτοῦ νυγείση̋ πλευρᾶ̋
ὕδατο̋ ὁµοῦ 5
καὶ θείου αἵµατο̋.
Τάφον
οἰκήσα̋ καὶ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋
ἀφθαρσία̋ παρέσχεν
ἀπεκδοχὴν Χριστὸ̋ τοῖ̋ θνητοῖ̋· 10
ᾄσωµεν αὐτῷ,
Θ(εοτοκίον) Μόνη
Παρθένο̋ καὶ µετὰ τόκον ἔµεινα̋·
τὸν γὰρ Κτίστην τοῦ κόσµου 15
σεσαρκωµένον τέτοκα̋·
«Χαῖρέ σοι» διὸ
πάντε̋ κραυγάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Exod. 15, 5 πόντῳ ἐκάλυψεν αὐτοὺ̋ Exod. 15, 4 ἅρµατα Φαραὼ καὶ
τὴν δύναµιν αὐτοῦ ἔρριψεν εἰ̋ θάλασσαν 3 Exod. 15, 3 κύριο̋ συντρίβων
πολέµου̋ 4 Exod. 6, 1 ἐν βραχίονι ὑψηλῷ ἐκβαλεῖ αὐτοὺ̋ ἐκ τῆ̋ γῆ̋ αὐτοῦ 5-6
Exod. 15, 1 ᾌσωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ cf. can. IV, od. ζ´ (b), 8-10 8 cf. Joh. Damasc. Vita
Barlaam et Joasaph 116, 28 ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ καὶ τῶν νεκρῶν πρωτότοκο̋
γενόµενο̋ 11-12 cf. heirm. 5-6 17 cf. Rom. Mel. Cantica 13, 8 «Χαῖρέ σοι»
βοήσω τῇ ἀµνάδι
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cdd. ; Ποίηµα Κοσµᾶ Μοναχοῦ PaR Para ; Ἕτερο̋ σταυροαναστάσιµο̋ PaV
; nomen hymnographi deest in D Ic K Sκ Sf
prim. trop. in Ic et sec. in Lb Ξύλῳ παλάµα̋ προσηλωθεὶ̋ ἑκουσίω̋… vid. can.
XI (b), od. α´, 7-12
247
1-6 cdd. ed. PaR 541 PaV 266 3 Χριστὸ̋ D Lb Sκ 4 τρωθείση̋ D Lb Sκ 5-6 :
ᾄσωµεν αὐτῷ* ὅτι δεδόξασται Κ Sκ Para PaR PaV
Variatio in Ic ∆ύο* πηγαὶ ἡµῖν ἐν σταυρῷ ἀνέβλυσαν* ἐκ πλευρᾶ̋ ζωηφόρου*
ἐκκεντηθείση̋ λόγχῃ Χριστοῦ* αἵµατο̋ ὁµοῦ* θείου καὶ ὕδατο̋.
7-12 D K Lb ed. PaR 541 PaV 266 8 κατῴκησεν D καὶ non trad. D 9
ἀφθαρσίαν D PaV ΟΑ∆
13-18 D K ed. Para τπη´ PaR 541-542 PaV 266 14 πανάµωµο̋ D ἔµεινα̋ :
ἐδείχθη̋ Κ ΠΑ∆ 16 σεσαρκωµένον ἡµῖν D 17-18 ᾄσωµεν αὐτῷ* ὅτι δεδόξα-
σται D
al. theot. in Ic Lb Χαῖρε,* ἡ ὄντω̋ Μήτηρ… vid. can. XI (b), od. α´, 19-24
al. theot. in Sκ ed. PaV 100 Χαῖρε,* Μαρία, Μήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ,* ἡ τεκοῦ-
σα τὸν Λόγον* ἀνερµηνεύτω̋ σαρκί,* πρέσβευε ἀεὶ* ὑπὲρ τῶν δούλων σου.
ᾨδὴ γʹ.
Ὁ οὐρανοὺ̋ τῷ λόγῳ στερεώσα̋

καὶ τὸν τῆ̋ γῆ̋ θεµέλιον ἑδράσα̋
ἐπὶ ὑδάτων πολλῶν,
στερέωσόν µου τὸν νοῦν
εἰ̋ τὸ θέληµά σου, 5
µόνε φιλάνθρωπε.
Ὁ ἐν σταυρῷ τὰ πάθη ὑποµείνα̋

καὶ τῷ λῃστῇ Παράδεισον ἀνοίξα̋
ὡ̋ εὐεργέτη̋ Θεό̋,
στερέωσόν µου τὸν νοῦν
εἰ̋ τὸ θέληµά σου, 5
Ὁ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ ἐκ τάφου

καὶ τὴν ζωὴν τῷ κόσµῳ ἀνατείλα̋
ὡ̋ ζωοδότη̋ Θεό̋,
στερέωσόν µου τὸν νοῦν 10
248
εἰ̋ τὸ θέληµά σου,
Θ(εοτοκίον) Ἡ τὸν Θεὸν ἀσπόρω̋ συλλαβοῦσα

καὶ τῆ̋ ἀρᾶ̋ τὴν Εὔαν ῥυσαµένη,
Παρθενοµῆτορ Μαριάµ, 15
δυσώπησον τὸν ἐκ σοῦ
σαρκωθέντα Θεὸν
σῶσαι τὴν ποίµνην σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Hos. 13, 4 ἐγὼ δὲ κύριο̋ ὁ θεό̋ σου στερεῶν οὐρανὸν καὶ κτίζων γῆν
2-3 Ps. 135, 6 τῷ στερεώσαντι τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων
2 Luc. 23, 43 καὶ εἶπεν αὐτῷ· ἀµήν σοι λέγω, σήµερον µετ’ ἐµοῦ ἔσῃ ἐν τῷ παρα-
δείσῳ 4-6.10-12 cf. heirm. 4-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 287, Germani
1-18 Sf ed. PaR 542-543 PaV 266 2 τὸν παράδεισον PaV 3 Sf : καὶ Θεὸ̋ cett. 9
Sf : καὶ Θεὸ̋ cett.
al. heirm. et al. trop. in D K Lb vid. can. XI (b), od. γ´, 1-28
al. heirm. in Ic Sκ Ἐστερεώθη τῇ πίστει… ΕΕ n. 281, Damasceni Monachi
eadem trop. in Ic Sκ ut can. XII, od. γ´ (a) Ὁ ἐν Κρανίῳ βουλήσει… (b) Ὁ ἐν
µνηµείῳ οἰκήσα̋… (c) Tὴν µετὰ τόκον Παρθένον…
ᾨδὴ δʹ.
Κατανοῶν ὁ προφήτη̋327
τὴν ἐπ’ ἐσχάτων σου, Χριστέ,
ἔλευσιν ἀνεβόα·
Tὴν σὴν εἰσακήκοα, Κύριε, δυναστείαν,
ὅτι πάντα̋ τοῦ σῶσαι 5
τοὺ̋ χριστού̋ σου ἐλήλυθα̋.
327
249
Ὁ µὴ εἰδὼ̋ ἁµαρτίαν
καὶ διὰ ταύτην γεγονώ̋,
Κύριε, ὃ οὐκ ἦσθα,
µορφοῦσαι λαβὼν τὸ ἀλλότριον, ἵνα δέξῃ
παροινίαν καὶ κτείνῃ̋ 5
δελεάσα̋ τὸν τύραννον.
Ἐπὶ σταυροῦ ἀνηρτήθη̋

καὶ τοῦ προπάτορο̋ Ἀδὰµ
λύσα̋ τὴν ἁµαρτίαν
χαρᾶ̋ τὴν προµήτορα, Κύριε, ἐνεπλήσω· 10
ὅτι πάντα̋ τοῦ σῶσαι
τοὺ̋ χριστοὺ̋ σου ἐλήλυθα̋.
Θ(εοτοκίον) Σὺ γεννηθεὶ̋ ἐκ Παρθένου

θνῄσκει̋· ζωοῖ̋ δὲ τὸν Ἀδὰµ
γνώµῃ τὸν πλανηθέντα· 15
καὶ γὰρ κατέπτηξε θάνατο̋ τὴν ἰσχύν σου,
ὅτι πάντα̋ τοῦ σῶσαι
τοὺ̋ φθαρέντα̋ ἐλήλυθα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ηab. 3, 2 κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην 5-6 Hab. 3, 13 ἐξῆλθε̋
εἰ̋ σωτηρίαν τοῦ λαοῦ σου τοῦ σῶσαι τοὺ̋ χριστού̋ σου
1-4 cf. Cat. in ep. i ad Cor. 298, 7 Tαύτῃ γέγονεν ἄνθρωπο̋ οὐκ εἰδὼ̋ ἁµαρτίαν,
ὁ µονογενὴ̋ τοῦ Θεοῦ Λόγο̋ 6 cf. Joh. Damasc. Homil. in transfigurationem
domini PG 96, 561, 38 Οὐ µὴν ἀλλὰ καὶ δελεάζων τὸν τύραννον ἐπιµελῶ̋
τηροῦντα, εἰ Θεὸ̋ εἴη 11-12.17-18 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 202, EE n. 286, Cosmae Μonachi
1-6 cdd. ed. PaR 543 Pav 267 3 ὃ : ἣν D ἦσθα : ἔγνω̋ Lb 4 δείξῃ̋ Lb 5 παροι-
νοῦντα Lb κτείνει̋ Ic 4-5 ἵνα δέξῃ παροινίαν : ἵνα σώσῃ̋ τὸν κόσµον PaV 6
τύραννο̋ Ic
7-12 Κ ed. PaR 543 PaV 267 10 προφήτορα PaR
250
13-18 ed. PaR 543-544 PaV 267 17 ὅτε ΠA∆
al. sec. et tert. trop. in D Ic K Lb vid. can. XI (b), od. δ´, 7-18
al. theot. in cdd. vid. can. XI (b), od. δ´, 19-24
al. heirm. trad. Sκ ex. err. Τὴν ἐξ ὕψου̋ δύναµιν
al. trop. in Sκ ined. (a) Ὁ Χριστὸ̋ ἐγήγερται* καὶ ἑαυτῷ συναγείρα̋* τοὺ̋
βροτοὺ̋ ὡ̋ δυνατὸ̋* Σωτὴρ καὶ κραταιὸ̋* καὶ δυνάστη̋ [τοὺ̋] πάντα̋* πρὸ̋
οὐράνιον διαγωγὴν µετέβαλε. (b) Ἡ ζωὴ ἀνέκειτο* ὥσπερ νεκρὸ̋ ἐν [µνήµατι]*
καὶ νεκροὶ ἠγείροντο* καὶ ᾅδη̋ ἐγυµνοῦτο·* <……………..>* δόξα, Κύριε, τῇ
δυνάµει σου. (c) ∆ιὰ παντὸ̋ ἱκέτευε* τὸν ἐκ σοῦ, πανάµωµε,* σαρκωθέντα Θεὸν
ἡµῶν* σῶσαι πλάνη̋ ἅπαντα̋* τοὺ̋ βοῶντα̋ αὐτῷ·* ∆όξα, Κύριε, τῇ δ(υνάµει
σου).
ᾨδὴ εʹ.
Κύριε ὁ Θεό̋ µου,

ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίσα̋ σὲ ἱκετεύω·
Παράσχου µοι ἄφεσιν
τῶν πληµµεληµάτων µου
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τῶν σῶν προσταγµάτων 5
τὰ̋ ὁδού̋ µου εὔθυνον, δέοµαι.
Ὅτε ἐν τοῖ̋ ἀνόµοι̋

λογισθεὶ̋ ὑψώθη̋ ἐν τῷ Κρανίῳ,
φωστῆρε̋ ἐκρύπτοντο
καὶ διεκλονεῖτο ἡ γῆ
καὶ ναοῦ φαιδρότη̋ ἐρράγη 5
Ἑβραίων δηλοῦσα τὴν ἔκπτωσιν.
Σὲ τὸν ἐξανελόντα
τοῦ τυράννου πᾶσαν τὴν δυναστείαν
ἰσχύι θεότητο̋
τῆ̋ ἀκαταλήπτου σου 10
καὶ νεκροὺ̋ τῇ σῇ ἀναστάσει
251
ἐγείραντα ὕµνοι̋ δοξάζοµεν.
Θ(εοτοκίον) Μῆτερ τοῦ Βασιλέω̋

καὶ Θεοῦ πανύµνητε Θεοτόκε,
τοῖ̋ πίστει καὶ πόθῳ σε 15
ὕµνοι̋ εὐφηµοῦσιν ἀεὶ
ἱλασµὸν ταῖ̋ σαῖ̋ ἱκεσίαι̋
τῶν παραπτωµάτων κατάπεµψον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Is. 26, 12 κύριε, ὁ θεὸ̋ ἡµῶν 2 Ιs. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά
µου πρὸ̋ σε 5 Is. 26, 9 διότι φῶ̋ τὰ προστάγµατά σου ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋
2 Matt. 27, 33 Καὶ ἐλθόντε̋ εἰ̋ τόπον λεγόµενον Γολγοθᾶ, ὅ ἐστιν Κρανίου
Τόπο̋ λεγόµενο̋ Marc. 15, 22 καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν Γολγοθᾶν τόπον, ὅ
ἐστιν µεθερµηνευόµενον Κρανίου Τόπο̋ 3 Matt. 27, 45 Ἀπὸ δὲ ἕκτη̋ ὥρα̋
σκότο̋ ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ Marc. 15, 33 Καὶ γενοµένη̋
ὥρα̋ ἕκτη̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ Luc. 23, 44 καὶ
ἦν ἤδη ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ τοῦ
ἡλίου ἐκλιπόντο̋ 4-5 Matt. 27, 51 καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη
ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋ κάτω εἰ̋ δύο καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν Marc.
15, 32 καὶ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰ̋ δύο ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋ κάτω
Luc. 23, 45 ἐσχίσθη δὲ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ µέσον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 D Ic K Lb ed. PaR 544-545 PaV 267 1 Ὅταν cdd. 4 διεδονεῖτο D K fort.r.
ἡ om. ΠΑ∆ 8 θανάτου D Ic 11 τῇ σῇ νεκροὺ̋ D Ic 13 Μήτηρ Lb PaV ΠΑ∆ 15
τοὺ̋ Lb 17 ταῖ̋ om. PaR
al. heirm. in Sκ ed. EE n. 289, Germani Οἱ ὀρθρίζοντε̋, Λόγε, εἰ̋ δόξαν…
al. trop. in Sκ ined. (a) Πύλα̋ ᾅδου καὶ κλεῖθρα* συντρίψα̋, ζωοδότα,* καὶ
θανάτου τὸ κέντρον* θανάτῳ κατεάξα̋* ἐπήγασα̋ ζωὴν* τῷ κόσµῳ, Σωτήρ,
<υυ>. (b) Ὁ τὸν λίθον κυλίσα̋* ἀρχάγγελο̋ ἐβόα·* Ἐν νεκροῖ̋ τί ζητεῖτε* τὸν
ζῶντα, ὦ γυναῖκε̋;* βοήσατε πιστῶ̋·* Ἀνέστη ὁ Κύριο̋. (c) Πέτρο̋ καὶ
Ἰωάννη̋* δραµόντε̋ ἐν τῷ τάφῳ* τὰ ὀθόνια µόνα* εὑρόντε̋ τοῦ Σωτῆρο̋*
ἀπῆλθον ἐν χαρᾷ* λέγοντε̋· Ἀνέστη Χριστό̋. (d) Θ(εοτοκίον) Παναγία
252
Παρθένε,* ἡ Κεχαριτωµένη,* ἡ τεκοῦσα ἐν χρόνῳ* τὸ Λόγον ὑπὲρ λόγον,*
δυσώπησον αὐτὸν* σῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν. ; vid. can. XII, od. ε´.
ᾨδὴ στʹ.
Ὁ Ἰωνᾶ̋ ἐκ κοιλία̋ ᾅδου ἐβόα·

Ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ τὴν ζωήν µου·
ἡµεῖ̋ δὲ σοὶ βοῶµεν·
Παντοδύναµε Σωτήρ, ἐλέησον ἡµᾶ̋.
Ἐν τῷ σταυρῷ ὑψωθεί̋, Σωτήρ, ἑκουσίω̋

τὸ τοῦ ἐχθροῦ ᾐχµαλώτευσα̋ κράτο̋
ἐν τούτῳ προσηλώσα̋
τῆ̋ ἁµαρτία̋, Ἀγαθέ, τὸ χειρόγραφον.
Ἐκ τῶν νεκρῶν ἀναστά̋, Σωτήρ, ἐξουσίᾳ 5

συνήγειρα̋ τῶν ἀνθρώπων τὸ γένο̋
ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν
δωρησάµενο̋ ἡµῖν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Θ(εοτοκίον) Ὃν ἔτεκε̋, Θεοτόκε, ἀνερµηνεύτω̋

Θεὸν ἡµῶν δυσωποῦσα µὴ παύσῃ 10
ῥυσθῆναι ἐκ κινδύνων
τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε, ἁγνὴ Ἀειπάρθενε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 3 ἐκ κοιλία̋ ᾅδου κραυγῆ̋ µου ἤκουσα̋ φωνῆ̋ µου 2 Ιοn. 2, 7
καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου
1-2 Ps. 67, 19 ἀνέβη̋ εἰ̋ ὕψο̋, ᾐχµαλώτευσα̋ αἰχµαλωσίαν 2 cf. can. VII, od. ε´
(b), 3-4 3-4 cf. Cyrill. Theol. Orat. in ascensionem domini 126, 22 προσηλώσα̋
τε τὸ καθ’ ἡµῶν τῆ̋ ἁµαρτία̋ χειρόγραφον τῷ σταυρῷ 7 cf. 1Tim. 1, 10
φωτίσαντο̋ δὲ ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 284, Johannis Damasceni 4 σῶτερ ΕΕ
253
1-4 ed. PaR 545 PaV 268
prim. trop. in Ic ined. Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθών, Σωτήρ, ἑκουσίω̋* κατήργησα̋
διαβόλου τὸ κράτο̋* καὶ κατελθὼν εἰ̋ ᾅδου* συνανέστησα̋ ἡµᾶ̋ ὡ̋ φιλάν-
θρωπο̋.
5-8 Ic ed. PaR 545 PaV 268; prim. trop. in Sκ 5 Σωτήρ non trad. Sκ ἐξουσίᾳ :
Ἐλεήµων Ic Sκ 6 τὸ ἀνθρώπινον γένο̋ Ic Sκ fort. r.
sec. trop. in Sκ ined. Ταῖ̋ γυναιξὶν ἐκβοήσα̋ τὸ «χαῖρε»* κατήργησα̋ τὴν ἀπό-
φασιν Εὔα̋·* διό σε προσκυνοῦµεν* ὡ̋ λυτρωτὴν {ἡµῶν} Θεὸν καὶ ποιητὴν τοῦ
παντό̋.
9-12 Sκ ed. PaR 545 PaV 268
al. theot. in Ic ined. Τὴν τεκοῦσαν τὸν πληροῦντα <υυ> ἐν πᾶσι* θεόνυµφον
ἀνυµνήσωµεν πάντε̋* ὡ̋ δούλην καὶ µητέρα* τοῦ τῶν ὅλων ποιητοῦ καὶ Θεοῦ
ἡµῶν.
al. heirm. in D K Sf Ἐβόησα, Κύριε, ἐν τῷ θλίβεσθαί µε καὶ ἐσώθην… ΕΕ n. 280
al. trop. in D K Sf ined. (a) Συνέσεισεν ἅπασαν σταυρωθεὶ̋ ὁ ∆εσπότη̋ τὴν γῆν*
καὶ ἰάσατο (ἄσατο Sf) ὡ̋ ἀγαθὸ̋* τὰ δεινὰ αὐτῆ̋ συντρίµµατα. (b) Ὁ θάνατο̋
λέλυται καὶ ἐσκύλευται ᾅδη̋·* Χριστὸ̋ γὰρ ἐγήγερται (ἐξανέστη γὰρ Sf) ὁδο-
ποιῶν* τοῖ̋ ἀνθρώποι̋ τὴν ἀνάστασιν. (c) ed. AHG X, 58 Ἡ πάναγνο̋ ∆έσποι-
να, ἡ ἐλπὶ̋ ἡ βεβαία,* τοὺ̋ πόθῳ (πόθῳ non trad. Sf) ὑµνοῦντά̋ σε ὡ̋ ἀληθῶ̋
(ἀληθῆ Sf)* Θεοτόκον διαφύλαξον.
ᾨδὴ ζʹ.
Οἱ ἐν καµίνῳ τοῦ πυρὸ̋328

ἐµβληθέντε̋ ὅσιοι παῖδε̋
τὸ πῦρ εἰ̋ δρόσον µετέβαλον
διὰ τῆ̋ ὑµνῳδία̋ οὕτω βοῶντε̋·
Eὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε, 5
Ὁ ἐν τῷ ξύλῳ τοῦ σταυροῦ

ἁµαρτία̋ κέντρον ἀµβλύνα̋
328
254
καὶ τῆ̋ Ἀδὰµ παραβάσεω̋
τὸ χειρόγραφον σχίσα̋ λόγχῃ πλευρᾶ̋ σου,
Ὁ τὴν πλευρὰν διανυγεὶ̋

καὶ ῥανίσιν αἵµατο̋ θείου
τὴν γῆν καθάρα̋ τοῖ̋ αἵµασι
τῆ̋ εἰδωλοµανία̋ καταχρανθεῖσαν, 10
Θ(εοτοκίον) Τὸν πρὸ ἡλίου φωτισµὸν

ἀνατέλλει̋, Θεοκυῆτορ,
Χριστόν, τοῦ σκότου̋ ῥυσάµενον 15
καὶ φωτίζοντα πάντα̋ θεογνωσίᾳ,
εὐλογητὸ̋ εἶ, κράζοντα̋,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Dan. 3, 20-21 Σεδράχ, Μισάχ, Ἀβδεναγὼ ἐµβαλεῖν εἰ̋ τὴν κάµινον
τοῦ πυρὸ̋ τὴν καιοµένην. Τότε οἱ ἄνδρε̋ ἐκεῖνοι… ἐβλήθησαν εἰ̋ τὴν κάµινον
3 Dan. 3, 50 καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον
5-6 Dan. 3, 52 εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
1-2 cf. Joh. Chrys. De negatione Petri PG 59, 615, 5 ὅτι ὁ σταυρὸ̋ τὸ κέντρον τῆ̋
ἁµαρτία̋ ἀµβλυνεῖ 4 Ἀκάθ. Ὕµν. 22, 5 καὶ σχίσα̋ τὸ χειρόγραφον 7-8 Joh. 19,
34 ἀλλ’ εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν εὐ-
θὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ 7-9 cf. can. IV, od. ζ´ (b), 8-10 5-6.11-12.17-18 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 cdd. ed. PaR 546 PaV 268 ; sec. trop. in D 4 ῥήξα̋ Lb πλευρᾷ ΠΑ∆
7-12 cdd. ed. PaR 546-547 Pav 268 ; prim. trop. in D 8 ῥαντίσιν (sic) Ic 11
Κύριε : κράζοντα D
tert. trop. in Sκ Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν… vid. can. XI(b), od. ζ´, 13-18
255
13-18 ed. PaR 547 PaV 268
al. theot. in D fort. variatio ined. Τὸν πρὸ ἡλίου Φωστῆρα* ἐκφυοῦσα κόσµον,
Παρθένε,* Χριστόν, τὸν σκότου̋ ῥυσάµενον* καὶ φωτίζοντα γνῶσιν τῆ̋ εὐσε-
βεία̋,* εὐλογητὸ̋ εἶ, κράζοµεν,* ὁ καρπὸ̋ τῆ̋ κοιλία̋ σου.
variatio in Ic ined. Τὸν πρὸ ἡλίου Φωστῆρα* ἀνατείλασα κόσµον, Παρθένε,*
Χριστὸν τοῦ σκότου̋ ῥυόµενον* καὶ φωτίζοντα γνώσει τῆ̋ εὐσεβεία̋* εὐλογη-
µένο̋, πάναγνε,* ὁ καρπὸ̋ τῆ̋ κοιλία̋ σου.
tert. trop. in K ed. PeR 401, CPC 203 Cosm Mel. Καν. Πεντηκ. ; cf. can. XI (b), od.
ζ´, 19-24 Τὴν ἀδιαίρετον φύσιν* ὀρθοδόξω̋ θεολογοῦµεν* Θεὸν Πατέρα τὸν
ἄναρχον* τῆ̋ αὐτῆ̋ ἐξουσία̋ Λόγον καὶ Πνεῦµα· * εὐλογητὸ̋ εἶ, κράζοντε̋,* ἡ
Τριὰ̋ ἡ ὁµοούσιο̋ (ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν CPC).
ᾨδὴ ηʹ.
Τὸν µόνον ἄναρχον

Βασιλέα τῆ̋ δόξη̋,
ὃν εὐλογοῦσιν οὐρανῶν αἱ δυνάµει̋
καὶ φρίττουσι τῶν ἀγγέλων αἱ τάξει̋,
ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋, 5
Τὸν ὑποµείναντα
ἑκουσίω̋ τὰ πάθη
καὶ ἐν σταυρῷ προσηλωθέντα βουλήσει
καὶ λύσαντα τὰ̋ τοῦ ᾅδου δυνάµει̋
Τὸν καταργήσαντα
τοῦ θανάτου τὸ κράτο̋
καὶ ἀναστάντα ἐκ τοῦ τάφου ἐν δόξῃ 10
256
καὶ σώσαντα τῶν ἀνθρώπων τὸ γένο̋
ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,
λαό̋ ὑπερυψοῦτε,
Θ(εοτοκίον) Τὸν µόνον εὔσπλαχνον, 15

προαιώνιον Λόγον,
τὸν ἐπ’ ἐσχάτων ἐκ Παρθένου τεχθέντα
καὶ λύσαντα τὴν ἀρχαίαν κατάραν
λαό̋, ὑπερυψοῦτε, 20
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Dan. 3, 58 εὐλογεῖτε , ἄγγελοι κυρίου, τὸν κύριον 5-7 Dan. 3, 84
εὐλογεῖτε, ἱερεῖ̋, τὸν κύριον· ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
17 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 56, 43 ἐπ’ ἐσχάτων τῶν χρόνων ἐκ τῆ̋ παρ-
θένου τεχθεὶ̋ cf. can. I, heirm. od. γ´, 3-4 18 cf. Greg. Nyss. In annuntiationem
79 λέλυταί µου ἡ ἀρχαία κατάρα ; cf. can. X, od. δ´, 5 5-8.12-14.19-21 cf. heirm.
5-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 K ΠΑ∆ ed. PaR 547-548 PaV 269 4 τοῦ om. PaR 16 καὶ προαιώνιον PaR
PaV 18 : καὶ σώσαντα τῶν ἀνθρώπων τὸ γένο̋ Κ
al. heirm. et al. trop. in D Ic Lb vid. can. XI (b), od. η´, 1-22
id. heirm. sed al. trop. in Sκ (a) ined. Τὸν θανατώσαντα* τὸν ἀρχέκακον ὄφιν*
καὶ καταλύσαντα θανάτου τὰ̋ πύλα̋* καὶ λάµψαντα ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν*
ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋. (b) ined. Τὸν ἐκ τοῦ
µνήµατο̋* ἀναστάντα ἐν δόξῃ* καὶ τοὺ̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ καθηµένου̋*
φωτίσαντα τῇ αὐτοῦ ἀναστάσει* ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε,* εἰ̋
πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋. (c) ed. TR 400 Τὸν πλαστουργήσαντα* τὸν Ἀδὰµ κατ’
εἰκόνα* καὶ ἐκ φυράµατο̋ αὐτοῦ προελθόντα* καὶ λύσαντα τὴν ἀρχαίαν κατά-
ραν* ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε,* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
257
ᾨδὴ θʹ.
Μήτηρ Θεοῦ καὶ Παρθένο̋ τίκτουσα

καὶ παρθενεύουσα πάλιν
οὐχὶ φύσεω̋ ἔργον
ἀλλὰ Θεοῦ συγκαταβάσεω̋·
ὅθεν ὡ̋ µόνην τῶν θείων θαυµάτων 5
καταξιωθεῖσάν σε ἀεὶ µεγαλύνοµεν.
Φῶ̋ ἐκ φωτὸ̋ Πατρικῆ̋ ἀπαύγασµα

δόξη̋ ἀχρόνω̋ ἐκλάµψαν
ὡ̋ ἐν σκότει τῷ βίῳ
τῷ ἀνθρωπίνῳ Χριστὸ̋ ἔλαµψε
καὶ τὸ διῶκον ἀπήλασε σκότο̋· 5
ὃν ἀκαταπαύστω̋ οἱ πιστοὶ µεγαλύνοµεν.
Πάθη σαρκὸ̋ καὶ ἰσχὺν θεότητο̋

ἐν τῷ Χριστῷ καθορῶντε̋
οἱ φρονοῦντε̋ τὴν µίαν
σύνθετον φύσιν αἰσχυνέσθωσαν· 10
ὁ γὰρ αὐτὸ̋ ὡ̋ µὲν ἄνθρωπο̋ θνῄσκει,
ὡ̋ δὲ τοῦ παντὸ̋ ∆ηµιουργὸ̋ ἐξανίσταται.
Θ(εοτοκίον) Πλήν σου Θεὸν οὐ γινώσκω ἕτερον,

ἡ Ἐκκλησίᾳ βοᾷ σοι,
ἐξ ἐθνῶν µε ἀπίστων 15
οἰκείαν νύµφην ἐκλεξάµενον·
δίδου οὖν, Λόγε, πιστοῖ̋ σωτηρίαν
τῆ̋ σὲ κυησάση̋ <ταῖ̋> πρεσβείαι̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
1 Consilium universale Ephesenum anno 431 1, 1, 7.65.31 φῶ̋ ἐκ φωτὸ̋ 1-2 Heb.
1, 3 ὃ̋ ὢν ἀπαύγασµα τῆ̋ δόξη̋ cf. Cosm. Mel. Καν. Θεοφάν. CPC 170 ἀπαύγα-
258
σµα τῆ̋ δόξη̋, πατρὸ̋ χαρακτὴρ ἀ̓δίου 5 cf. Joh. Damasc. Homil. in sabbatum
sanctum PG 96, 621, 11 καὶ τὸ σκότο̋ τὸ πρὶν διῶκον ἐλαύνεται 13 cf.
Πασχάλιο̋ Προσευχή PeR 17 ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν 14-16 cf. Didym.
Caec. Comm. in Zaccariam 5, 143 καὶ πρὸ̋ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν γενοµένην
αὐτοῦ νύµφην βοᾷ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 282, Johannis Damasceni
1-6 D K Lb ed. PaR 549 PaV 269 ; prim. trop. in Lb ΟΑ∆, sec. trop. in K et tert.
trop. in D
7-12 D K Lb ed. PaR 549 PaV 270 ; sec. trop. in Lb ΠΑ∆ et prim. trop. in D K 8
τῷ om. PaV
13-18 ed. PaR 549 PaV 270 ; variatio in K Lb vid. can. XI (b), od. θ´, 19-24 18 σὲ
τῆ̋ PaR
al. heirm. in Ic et al. trop. Πανύµνητε, τῶν οὐρανῶν… ΕΕ n. 281, Johannis
Monachi (a) ined. Τὸν Κύριον καὶ βασιλέα τῶν ἁπάντων* τὸν ἑκουσίω̋ ἐλ-
θόντα* σταυρῷ προσηλωθῆναι* καὶ ἀνακαλέσασθαι* τὸν γνώµῃ πεπτωκότα*
σὺν ἀγγέλοι̋ οἱ πιστοὶ µεγαλύνοµεν. (b) ined. Kατελθὼν εἰ̋ ᾅδου ὁ τοῦ
θανάτου καταλύτη̋* καὶ ψυχὰ̋ τῶν ἐκεῖσε* δικαίων συνεγείρα̋* ἀνέτειλα̋
τριήµερο̋* ζωὴν τῷ κόσµῳ πηγάσα̋·* διὸ πάντε̋ σε ἀεὶ µεγαλύνοµεν. (c) ed.
PID ρµδ´ Μὴ παύσῃ πρεσβεύουσα ὑπὲρ τοῦ κόσµου, Παναγία,* τῷ ἐκ σοῦ
σαρκωθέντι* Θεῷ καὶ ∆εσπότῃ* ῥύσασθαι τοὺ̋ δούλου̋ σου* πυρὸ̋ τοῦ
αἰωνίου,* ἵνα πάντε̋ σε, ἁγνὴ, µεγαλύνοµεν.
al. heirm. in Sκ ed. EE n. 287, Germani Τὴν ὑπὲρ φύσιν παρθένον* καὶ κατὰ
φύσιν µητέρα* τοῦ παντοκράτορο̋* τὴν µόνην ἐν γυναιξὶν εὐλογηµένην*
ᾄσµασι µυστικοῖ̋ οἱ πιστοὶ µεγαλύνοµεν.
al. trop. in Sκ ined. (a) Tὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα… vid. can. XII. οd. θ´ (b) Tὸν
ἀναστάντα ἐν δόξῃ* καὶ µυροφόροι̋ ὀφθέντα* καὶ εὐωδία̋* χαρὰν τῇ
οἰκουµένῃ ἐµπνεύσαντα,* δι’ αὐτῶν <υυυ>* οἱ πιστοὶ µεγαλύνοµεν. (c)
Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσι̋* τὰ̋ µυροφόρου̋ ὁρῶσα* ποδῶν ἀχράντων* Χριστοῦ
ἐφαψαµένα̋ <υυυυ>·* ἡ λύπη γὰρ παρευθὺ̋ (πορευθὺ sic in cd.)* κατεστάλη τῆ̋
προµήτορο̋. (d) (Τριαδικόν) Τριὰ̋ µονὰ̋ παναγία,* Πάτερ, Υἱὲ καὶ τὸ
Πνεῦµα,* προσώποι̋ διαιρετή,* ἀδιαιρέτω̋ οὐσίᾳ δὲ συµφυὴ̋* σῷζε <υυυυ>*
πάντα̋ τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε.
259
CANON XI (b)
Οι ωδέ̋ στη δεύτερη αυτή εκδοχή περιέχουν περισσότερα τροπάρια από

αυτέ̋ τη̋ πρώτη̋ εκδοχή̋. Εκτό̋ από την ε´ ωδή που περιλαµβάνει τρία τροπά-
ρια, οι υπόλοιπε̋ περιέχουν τέσσερα και το τελευταίο είναι θεοτοκίο. Οι ωδέ̋
στ´ και η´ ωδή και τριαδικό. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι το τελευταίο δίστιχο
του ειρµού ᾄσωµεν αὐτῷ·* ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ παραλλαγέ̋ του στίχου
ἐν ᾧ στερεωθήσεσθε, τη̋ δ´ ωδή̋ οι στίχοι ὅτι πάντα̋ τοῦ σῶσαι* τοὺ̋
χριστού̋ σου ἐλήλυθα̋, τη̋ στ´ ωδή̋ καὶ σῶσον µε, τη̋ ζ´ ωδή̋ το δίστιχο
εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,* ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´ ωδή̋ παραλλαγέ̋ των
στίχων ὅθεν σε ὑµνοῦµεν* καὶ δοξολογοῦµεν* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋
θ´ ωδή̋ η λέξη µεγαλύνοµεν.
Ωδέ̋ α΄ β γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄
αρ.
3+θεοτ. - 3+θεοτ. 3+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ.+θεοτ. 3+τριαδ. 2+τριαδ.+θεοτ. 3+θεοτ.
τροπ.
εφύµν. + - + + - + + + +
D ff.
Ic ff. 252r-257r
K ff. 46r-49r
Lb ff. 63v-67v
Sε ff. 104r-106
Sf ff. 239v-245v
Ἕτερο̋ καν(ὼν) σταυροαναστά(σιµο̋). Koσµᾶ. Ἦχο̋ βαρύ̋.
ᾨδὴ αʹ.
260
Πόντῳ329
ἐκάλυψε Φαραὼ σὺν ἅρµασιν
ὁ συντρίβων πολέµου̋
ἐν ὑψηλῷ βραχίονι·
ᾄσωµεν αὐτῷ, 5
∆ύο
πηγὰ̋ ἡµῖν ἐν σταυρῷ ἀνέβλυσεν
ὁ Σωτὴρ ζωηφόρου̋
ἐκ τῆ̋ αὐτοῦ νυγείση̋ πλευρᾶ̋
ὕδατο̋ ὁµοῦ 5
καὶ θείου αἵµατο̋.
Ξύλῳ
παλάµα̋ προσηλωθεὶ̋ ἑκουσίω̋
ὁ ∆εσπότη̋ τὸν κόσµον
ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋ ἐρρύσατο· 10
Τάφον
οἰκήσα̋ καὶ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋
ἀφθαρσία̋ παρέσχεν 15
ἀπεκδοχὴν Χριστὸ̋ τοῖ̋ θνητοῖ̋·
Θ(εοτοκίον) Χαῖρε,
ἡ ὄντω̋ Μήτηρ Θεοῦ, Θεοτόκε· 20
διὰ σοῦ γὰρ τῷ κόσµῳ
δέδοται ἡ φωσφόρο̋ χαρά·
329
261
ὅθεν σὲ ἀεὶ
ὕµνοι̋ δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1.1-2.3.4.5-6 vid. can. XI (a) heirm.
ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ 14 cf. Joh. Damasc. Vita Barlaam et Joasaph 116,
28 ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ καὶ τῶν νεκρῶν πρωτότοκο̋ γενόµενο̋ 11-12.17-18 cf.
heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Lb ; nomen hymnographi deest in cett. codd. ; Κα(νὼν) ἀναστάσιµο̋ Sε ;
Ἕτερ(ο̋) καν(ὼν) σταυροαναστάσιµο̋ Sf ; Ποίηµα Κοσµᾶ Μοναχοῦ Para PaR
1-6 ed. Para τπη´ ; sec. trop. in Sf inc. ∆ύο πηγαὶ ἡµῖν ἀνέβλυσαν… vid. can. XI
(a), od. α´, 1-6 app. crit.
7-12 Ic Lb Sε ined. ; prim. trop. in Ic Sε Sf et sec. trop. in Lb ; non trad. Para
sec. trop. in Sε ined. Πάντα̋* τοὺ̋ πάλαι τῇ ἁµαρτίᾳ θανέντα̋* ἀναστὰ̋ ἐκ τοῦ
τάφου* ὡ̋ ζωοδότη̋ ἤγειρα̋·* ᾄσωµεν αὐτῷ,* ὅτι δεδόξασται.
13-18 ed. Para τπη´ ; non trad. Sf ; vid. can. XI (a), od. α´, 7-12
19-22 Ic Lb ined. ; tert. trop. in Sf 19 Χαίροι̋ Lb 22 δεδώρηται Ic : δέδυται Lb
al. theot. in Para Μόνη Παρθένο̋ καὶ µετὰ τόκον… vid. can. XI (a), od. α´, 13-18
ᾨδὴ γʹ.
Τὴν ἐξ ὕψου̋ δύναµιν330

τοῖ̋ µαθηταῖ̋, Χριστέ,
ἕω̋ ἂν ἐνδύσησθε, ἔφη̋,
καθίσατε ἐν Ἱερουσαλήµ·
ἐγὼ δὲ ὡ̋ ἐµὲ παράκλητον ἄλλον 5
Πνεῦµα τὸ ἐµόν τε καὶ Πατρὸ̋ ἀποστελῶ
ἐν ᾧ στερεωθήσεσθε.
Ἡ ὑφεστῶσα δύναµι̋
330
262
Θεοῦ Πατρό̋, Χριστέ,
ῥῦσαί µε ἐκ χειρὸ̋ στερεωτέρων,
Βελίαρ µε τιτρώσκοντο̋ ἀεί,
τῶν λίαν ἐκ παντὸ̋ εὐολίσθων παθῶν 5
†µένων† ὑπὸ σοῦ στερεωθεὶ̋ ἀσάλευτο̋
ὑµνῶ σε ὡ̋ φιλά(νθρωπον).
Τὴν ἰσχύν σου ἔδειξα̋

ἐν τῷ σταυρῷ, Χριστέ,
ὅτι τὸν ἐχθρὸν καυχώµενον 10
ἐν νίκῃ τῇ κατὰ τοῦ χὀκοῦ
ἐτρέψω ἐν σαρκὶ θνητῇ καὶ παθητῇ·
ὅθεν καὶ ἡµεῖ̋ κατ’ ἐκείνου ὁπλισθέντε̋
ἐν σοὶ ἐστερεώθηµεν.
Οἱ τὰ̋ δύο φύσει̋ σου 15

µὴ εὐσεβῶ̋, Χριστέ,
σέβοντε̋ αἰδείσθωσαν τὸν τάφον,
ἐν ᾧ περιεγράφη̋ τῇ σαρκὶ
καὶ τούτου ἀπεφοίτησα̋ φρουρουµένου
πάντα τῇ θεότητι πληρῶν ἀοράτω̋, 20
ἐν ᾗ ἐστερεώθηµεν.
Θ(εοτοκίον) Τὸν ἐν ὕψει ἄνακτα

τοῖ̋ ἐπὶ γῆ̋, ἁγνή,
ἔφερε̋ ἀγκάλαι̋ σου θείαι̋
ὡ̋ βρέφο̋ νηπιάσαντα σαρκί, 25
δεικνύσα τὸν αὐτὸν Θεόν τε καὶ βροτόν,
ὅλω̋ µὴ φθαρεῖσα τὴν νηδύν, ὃν ὑµνοῦντε̋
ἀεί σε µακαρίζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 Luc. 24, 49 καὶ [ἰδοὺ] ἐγὼ ἀποστέλλω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρὸ̋
µου ἐφ’ ὑµᾶ̋· ὑµεῖ̋ δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει ἕω̋ οὗ ἐνδύσησθε ἐξ ὕψου̋ δύναµιν
263
Joh. 14, 16 κἀγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑµῖν, ἵνα
µεθ’ ὑµῶν εἰ̋ τὸν αἰῶνα ᾖ
3 Ps. 34, 10 ῥυόµενο̋ πτωχὸν ἐκ χειρὸ̋ στερεωτέρων αὐτοῦ 12 cf. Pseudo-
Macarius Sermones 64 50, 2, 5 διὰ γὰρ τῆ̋ παθητῆ̋ καὶ θνητῆ̋ σαρκὸ̋ δελεάσα̋
αὐτὸν 25 cf. Rom. Mel. Cantica dubia 79, 3 Νηπιάζων σαρκί, πάτερ θεοµα-
κάριστε, ὁ ἐν φάτνῃ σαρκὶ νηπιάσα̋ θεὸ̋ ἡµῶν 27 cf. can. X, od. ε´, 17
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 202, EE n. 286, Cosmae Monachi 6 an ἀποστέλλω vel ἀποστείλω?
(cf. metrum)
1-7 Lb ined. 5 ἐκ παντὸ̋ : an ἵνα vel ὅπω̋ scribendum? 6 an ἀσαλεύτω̋
scribendum?
al. prim. trop. in Sε ined. Τὴν φλογίνην ἔσβεσα̋* τῆ̋ σῆ̋ πλευρᾶ̋, Χριστέ,*
αἵµατι ἐκβλύσαντι θείῳ* ῥοµφαίαν (ῥοµφαία cd.) καὶ φρικτὸν τὸ χερουβίµ·*
κελεύει̋ τῆ̋ Ἐδὲµ ἐνδοῦναι τὰ̋ πύλα̋,* τῷ σταυρωθέντι σοι ληστῇ ἐπιγνόντι*
Θεόν σε ἀκατάκριτον.
8-14 Lb ined.
15-21 Lb ined. ; sec. trop. in Sε 18 ᾧ περιεγράφη̋ : ᾧπερ ἐτάφη̋ Sε 19 φρου-
ρούµενον Lb 20 ἀορίστω̋ Sε
22-28 Lb ined.
id. heirm. in D K Para ; al. trop. in D et K (a) ined. Τὴν φλογίνην αἵµατι*
ῥοµφαίαν ἔσβεσα̋* τῷ ἐκ τῆ̋ πλευρᾶ̋ σου ῥεύσαντι* δι’ οὗ λῃστὴ̋ παράδεισον
εὗρεν·* ἐγὼ δὲ τοῦ σταυροῦ ἐλπίδι καυχῶµαι* ἄφεσιν πταισµάτων δι’ αὐτοῦ
ὅπω̋ λάβω,* Χριστέ, καὶ ἀνυµνήσω σε. (b) ed. Para τπθ´ Ἀναστὰ̋ ἐκ τάφου
σου* ταῖ̋ γυναιξί, Χριστέ,* πρώται̋ ἑαυτὸν ἐµφανίσα̋ (ἐνεφάνισα̋ σαυτὸν Κ)*
καὶ ἔλυσα̋ ὠδῖνα̋ τῆ̋ Εὔα̋·* Ἀδὰµ δὲ τὸν παραπεσόντα τῇ φθορᾷ* συνήγειρα̋
ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋ Θεό̋ (ἤγειρα̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋, Σωτήρ Κ)· διὸ πάντε̋*
ὑµνοῦµεν σου τὴν ἔγερσιν (διὸ ἅπαντε̋ σὲ δοξάζοµεν Κ) (c) ined. Ὃν ἐδέξω
Κύριον* παρθενικῇ γαστρὶ* σεσωµατωµένον ἀχράντω̋ (τοῦτον δὲ ἐν σώµατι,
ἄχραντε, Κ)* τεκοῦσα εὐδιάλλακτον ἡµῖν* λιταῖ̋ σου µητρικαῖ̋ τοῖ̋ δούλοι̋
σου δίδου (χάριζε Κ),* ὅτι σὲ καὶ µόνην, παρθένε, (παρθένον D/πρὸ̋ Θεὸν Κ)
εὐσπλαχνία̋* λιµένα ἐπιστάµεθα.
al. trop. in Para τπη´-τπθ´ (a) Τὴν φλογίνην, Κύριε, ῥοµφαίαν ἔσβεσα̋… (b)
Ἀναστὰ̋ ἐκ τάφου σου… (c) Ἱλασµόν µοι αἴτησαι…
264
al. heirm. in Sf ed. EE n. 287, Germani ; vid. can. XI (a), od. γ´, heirm. ; id. prim.
et sec. trop. in Sf ut can. XI (a), od. γ´, 1-12 ; al. theot. in Sf ined. Σὺ τὴν χαρὰν τῷ
κόσµῳ ἐδωρήσω* καὶ τὴν ἀρὰν ἐξέτεµε̋, παρθένε,* τῆ̋ παραβάσεω̋·* διὸ σὲ
Θεοτόκον,* ἄχραντε, κυρίω̋ ἅπαντε̋ σέβοµεν.
ᾨδὴ δʹ.
Κατανοῶν ὁ Προφήτη̋331
τὴν ἐπ’ ἐσχάτων σου, Χριστέ,
ἔλευσιν ἀνεβόα·
Tὴν σὴν εἰσακήκοα, Κύριε, δυναστείαν,
ὅτι πάντα̋ 5
τοῦ σῶσαι τοὺ̋ χριστού̋ σου ἐλήλυθα̋.
Ὁ µὴ εἰδὼ̋ ἁµαρτίαν
καὶ διὰ ταύτην γεγονώ̋,
Κύριε, ὃ οὐκ ᾖσθα
µορφοῦσαι λαβὼν τὸ ἀλλότριον ἵνα δέξῃ
παροινίαν 5
καὶ κτείνῃ̋ δελεάσα̋ τὸν τύραννον.
Τῆ̋ Ἀβραὰµ δουλωθείση̋

ἐπιλαβόµενο̋ σπορᾶ̋,
θανάτου τὸ κράτο̋ τὸν ἔχοντα τῷ θανάτῳ 10
καταργήσα̋,
δουλεία̋ τοὺ̋ βροτοὺ̋ ἠλευθέρωσα̋.
Τὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα

καὶ συνεγείραντα Ἀδὰµ
γνώµῃ τὸν πλανηθέντα 15
ὑµνοῦµέν σε, Κύριε, ἅπαντε̋ εὐγνωµόνω̋,
331
265
ὅτι πάντα̋
τοῦ σῶσαι τοὺ̋ χριστού̋ σου ἐλήλυθα̋.
Θ(εοτοκίον) Ἐκ κατασκίου δασέο̋

ὄρου̋ παρθένου προελθὼν 20
δούλοι̋ ἐναπεγράφη̋,
δουλεία̋ λυτρούµενο̋ ἅπαντα̋ ὁ δεσπόζων
τῶν αἰώνων·
διό σε τὴν τεκοῦσαν δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ηab. 3, 2 κατενόησα τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην 5-6 Hab. 3, 13 ἐξῆλθε̋
εἰ̋ σωτηρίαν τοῦ λαοῦ σου τοῦ σῶσαι τοὺ̋ χριστού̋ σου
1-4 cf. Cat. in ep. i ad Cor. 298, 7 Tαύτῃ γέγονεν ἄνθρωπο̋ οὐκ εἰδὼ̋ ἁµαρτίαν,
ὁ µονογενὴ̋ τοῦ Θεοῦ Λόγο̋ 6 cf. Joh. Damasc. Homil. in transfigurationem
domini PG 96, 561, 38 Οὐ µὴν ἀλλὰ καὶ δελεάζων τὸν τύραννον ἐπιµελῶ̋ τη-
ροῦντα, εἰ Θεὸ̋ εἴη 10-11 Heb. 2, 14 ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ
κράτο̋ ἔχοντα τοῦ θανάτου 13-14 Athan. Theol. Homil. de passione et cruce
domini PG 28, 208, 21 Ἀνάγκη γάρ, ἐγειροµένου τοῦ Σωτῆρο̋ συνεγείρεσθαι
τούτῳ καὶ τὸν Ἀδὰµ 17-18 cf. heirm. 5-6 19-20 Hab. 3, 3, 2 καὶ ὁ ἅγιο̋ ἐξ
ὄρου̋ κατασκίου δασέο̋ cf. Cosm. Mel. Καν. Κυριακ. Βαΐων CPC 184 ἐξ ὄρου̋
κατασκίου δασέο̋ κόρη̋ τικτούση̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 cdd. ed. Para τπθ´ Pav 267 ; vid. can. XI (a), od. δ´, 1-6 3 : Κύριο̋ ἣν οὐκ
ἔγνω̋ Sf : ἣν οὐκ ἔγνω̋ Para 4 δείξῃ̋ Sε Sf 4-5 ἵνα σώσῃ̋ τὸν κόσµον Para 5
παροµοίαν Sε : τὴν σὴν δόξαν Sf
7-12 Ic Lb Sε ed. Para τπθ´ ; non trad. Sf 10 : θανάτῳ τὸν ἔχοντα τοῦ θανάτου
τὸ κράτο̋ Ic 10 τῷ θανάτῳ : τοῦ θανάτου Sε : τῷ σταυρῷ σου Para 12
δουλεία̋ : ἐκ πλάνη̋ Para
13-18 Lb ined. ; sec. trop. in D Sf ; variatio in Para τπθ´- τ ̧´ 15 τῶν Sf πεπτω-
κότα D 16 : τὴν σὴν εἰσακήκοα, Κύριε, δυναστείαν D Sf 17 om. Sf
266
19-24 D Ic K Lb Sf ed. Para τ̧´ 20 παρθένου non trad. Lb προελθόντα Sf 21
ἐναπεγράφη Sf 22 : λυτρούµενο̋ ἅπαντα̋ ἐκ δουλεία̋, Σωτήρ µου Ic ὡ̋ Sf
Para 24 : διὸ σὺν τῇ τεκούσῃ ὑµνοῦµέν σε Para δοξάζωµεν Sf
ᾨδὴ εʹ.

ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίσα̋ σὲ ἱκετεύω·
παράσχου µοι ἄφεσιν
τῶν πληµµεληµάτων µου
καὶ πρὸ̋ φῶ̋ τῶν σῶν προσταγµάτων 5
τὰ̋ ὁδού̋ µου εὔθυνον, δέοµαι.
Ὅτε ἐν τοῖ̋ ἀνόµοι̋

λογισθεὶ̋ ὑψώθη̋ ἐν τῷ Κρανίῳ,
φωστῆρε̋ ἐκρύπτοντο
καὶ διεκλονεῖτο ἡ γῆ
καὶ ναοῦ φαιδρότη̋ ἐρράγη 5
Ἑβραίων δηλοῦσα τὴν ἔκπτωσιν.
Σὲ τὸν ἐξανελόντα
τοῦ τυράννου πᾶσαν τὴν δυναστείαν
ἰσχύι θεότητο̋
τῆ̋ ἀκαταλήπτου σου 10
καὶ νεκροὺ̋ τῇ σῇ ἀναστάσει
ἐγείραντα ὕµνοι̋ δοξάζοµεν.
Θ(εοτοκίον) Μῆτερ τοῦ Βασιλέω̋

καὶ Θεοῦ, πανύµνητε Θεοτόκε,
τοῖ̋ πίστει καὶ πόθῳ σε 15
ὕµνοι̋ εὐφηµοῦσιν ἀεὶ
ἱλασµὸν ταῖ̋ σαῖ̋ ἱκεσίαι̋
τῶν παραπτωµάτων κατάπεµψον.
267
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 D Ic K Lb ; vid. can. XI (a), od. ε´, 1-18
al. heirm. in Sε Para ed. EE n. 286, Cosmae Monachi Tὸ διὰ τὸν φόβον σου
ληφθὲν…
al. trop. in Sε ined. (a) Ἐν σταυρῷ ἐφήπλωσα̋, Σωτήρ, χεῖρά̋ σου* καὶ νυγεί̋
σου τὴν πλευρὰν* ὑπὲρ ἡµῶν, ἀγαθέ,* πάντα̋ τοὺ̋ τῇ πλάνῃ* καὶ ἐν φθορᾷ τοῦ
ἐχθροῦ ἠλευθέρωσα̋·* σὺ γὰρ τῶν πιστῶν ζωὴ καὶ ἀνάστασι̋,* φῶ̋ τε καὶ εἰ-
ρήνη* ὑπάρχει̋ καὶ ἀγαλλίαµα. (b) Ἐν σπουδῇ κατέλαβον τῷ σῷ µνήµατι* αἱ
γυναῖκε̋, ἀγαθέ,* καὶ ὡ̋ θνητόν σε, Χριστέ,* ἄπνουν ἐπεζήτουν·* ἀλλ’ ἄγγελο̋
ἐβόα φαιδρῶ̋ πρὸ̋ αὐτά̋·* Ὁ Σωτὴρ Χριστὸ̋ θνητοὺ̋ λυτρωσάµενο̋* ᾅδου
ἐξανέστη* παρέχων πᾶσι τὴν ἔγερσιν.
al. trop. in Para τ$´ (a) Ἥνπερ ὁ Ἡσα˙α̋ πλησθεὶ̋… (b) Οἱ τῆ̋ ἐπουρανίου ζωῆ̋
δαίµονε̋… (c) Kέκριται ὁ δίκαιο̋… (d) Θεὸν κυήσασα Χριστὸν Κύριον…
al. heirm. in Sf ed. EE n. 289, Germani Οἱ ὀρθρίζοντε̋, Λόγε… et al. trop. in Sf
ined. (a) Ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋,* Χριστέ, ὡ̋ ἠβουλήθη̋,* ἐν νεκροῖ̋ ἐλογί-
σθη̋* δι’ ἄκραν εὐσπλαγχνίαν (εὐσπλαγχνία̋ cd.)* καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋·* ∆όξα τῇ
σταυρώσει σου. (b) Ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋* τὰ̋ χεῖρά̋ σου ἔκτεινα̋,* ἐν αὐτῷ
τὴν τοῦ ξύλου* ἀπέκτεινα̋ κατάραν* καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋·* ∆όξα τῇ σταυρώσει
σου. (c) Ἐκ νεκρῶν, καθὼ̋ εἶπεν,* ὁ Κύριο̋ ἀνέστη* καὶ ζωὴν τοῖ̋ ἀνθρώποι̋*
παρέσχεν ὡ̋ οἰκτίρµων* ῥυσάµενο̋ ἡµᾶ̋* ἐκ φθορᾶ̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋.
ᾨδὴ στʹ.
Βυθῷ ἁµαρτηµάτων
περιπεσών, ἀγαθέ,
ὡ̋ Ἰωνᾶ̋ ἐκ τοῦ κήτου̋ βοῶ σοι·
Ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ τὴν ζωήν µου
καὶ σῶσον µε, φιλάνθρωπε. 5
Σταυρῷ λῃστὴ̋ ἰδών σε

πάσχοντα, Λόγε Θεοῦ,
τρόµῳ πολλῷ συσχεθεὶ̋ ἀνεβόα·
268
Φιλάνθρωπε {βασιλεῦ}, ὅταν ἔλθῃ̋ ἐν δόξῃ,
µνήσθητι καὶ σῶσον µε. 5
Θνητὸ̋ καθάπερ τάφῳ

ἀναπαυόµενο̋,
θνητοῖ̋ ζωὴν τριηµέρῳ ἐγέρσει
παρέσχηκα̋, Ἰησοῦ, τὰ τοῦ ᾅδου
συντρίψα̋ βασίλεια. 10
(Tριαδικόν) Τριάδα προσκυνοῦµεν,

τὴν ἐν Πατρὶ καὶ Υἱῷ
καὶ τὸ πανάγιον Πνεῦµα βοῶντε̋·
Ἀθάνατε, ἰσχυρέ, {ὁ Θεό̋}, σῶσον ἡµᾶ̋,
Τριὰ̋ ἡ ὁµοούσιο̋. 15
Θ(εοτοκίον) Φωτὸ̋ δοχεῖον οὖσα

καὶ ἀφθαρσία̋ πηγὴ
καὶ τῆ̋ ζωῆ̋ ἀνεκλάλητον ἄνθο̋,
ἐκύησα̋ τὴν ζωὴν τῶν ἁπάντων
ὃν αἴτησαι σωθῆναι ἡµᾶ̋. 20
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
1-5 Luc. 23, 40-42 ἀποκριθεὶ̋ δὲ ὁ ἕτερο̋… καὶ ἔλεγεν· Ἰησοῦ, µνήσθητί µου
ὅταν ἔλθῃ̋ εἰ̋ τὴν βασιλείαν σου 8-10 cf. Basilius Scr. Eccl. Homil. in sanctum
pascha PG 28, 1076, 54 νυκτοτριηµέρῳ ταφῇ τὰ πολυχρόνια τοῦ ᾅδου κατά-
στρέψα̋ βασίλεια 16 cf. Ephr. Syr. <Praecationes ad dei matrem> 4, 363, 2 <τὸ
δοχεῖον> τοῦ φωτὸ̋ τοῦ ἀληθινοῦ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 290, Andreae Cretae 5 καὶ σῶσον µε : µόνε Lb
1-20 Lb ined. 4 βασιλεῦ delevi m.c. 14 ὁ Θεό̋ delevi m.c.
al. heirm. in Sε ed. EE n. 284, Johannis Monachi Ὁ Ἰωνᾶ̋ ἐκ κοιλία̋…
269
al. trop. in Sε ined. (a) Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθὼν ἑκουσίω̋* κατήργησα̋ διαβόλου
τὴν τυραννίδα·* ἀναστὰ̋ δὲ ἐκ τάφου* ἀνεκαίνισα̋ ἡµᾶ̋ ὡ̋ φιλάνθρωπο̋. (b)
Ἐκ τῶν νεκρῶν ἀναστά̋… vid. can. XI (a), od. στ´, 5-8
al. heirm. et al. trop. in Sf vid. can. XI (a), od. στ´ app. crit.
al. heirm. in Para ed. EE n. 285, Johannis Monachi Ὡ̋ τὸν προφήτην… et al. trop.
in Para τ$α´ (a) Tῆ̋ παναγία̋ σου σαρκό̋… (b) Τῆ̋ τριηµέρου σου ταφῆ̋… (c)
Πύλα̋ θανάτου καὶ µοχλού̋… (d) Χαῖρε, Μαρία ἡ σεµνή…
ᾨδὴ ζʹ.
Οἱ ἐν καµίνῳ τοῦ πυρὸ̋332

ἐµβληθέντε̋ ὅσιοι παῖδε̋
τὸ πῦρ εἰ̋ δρόσον µετέβαλον
διὰ τῆ̋ ὑµνῳδία̋ οὕτω βοῶντε̋·
Ὁ ἐν τῷ ξύλῳ τοῦ Σταυροῦ

ἁµαρτία̋ κέντρον ἀµβλύνα̋
καὶ τῆ̋ Ἀδὰµ παραβάσεω̋
τὸ χειρόγραφον σχίσα̋ λόγχῃ πλευρᾶ̋ σου,
Ὁ τὴν πλευρὰν διανυγεὶ̋

καὶ ῥανίσι αἵµατο̋ θείου
τὴν γῆν καθάρα̋ τοῖ̋ αἵµασι
τῆ̋ εἰδωλοµανία̋ καταχρανθεῖσαν, 10
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν
332
270
καὶ θανόντα̋ συναναστήσα̋,
αὐτὸ̋ σκυλεύσα̋ τὸν θάνατον 15
καὶ ὡ̋ ἄπορον ᾅδην γέλωτα δείξα̋,
εὐλογητὸ̋ εἶ, (Κύριε,
ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν).
(Tριαδικόν) Τὴν ἀδιαίρετον φύσιν

ὀρθοδόξω̋ θεολογοῦµεν, 20
Θεὸν Πατέρα τὸν ἄναρχον
τῆ̋ αὐτῆ̋ ἐξουσία̋ Λόγον καὶ Πνεῦµα,
εὐλογητὸ̋ εἶ, κράζοντε̋,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Dan. 3, 20-21 Σεδράχ, Μισάχ, Ἀβδεναγὼ ἐµβαλεῖν εἰ̋ τὴν κάµινον
τοῦ πυρὸ̋ τὴν καιοµένην. Τότε οἱ ἄνδρε̋ ἐκεῖνοι… ἐβλήθησαν εἰ̋ τὴν κάµινον
3 Dan. 3, 50 καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον
5-6 Dan. 3, 52 εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
1-2 cf. Joh. Chrys. De negatione Petri PG 59, 615, 5 ὅτι ὁ σταυρὸ̋ τὸ κέντρον τῆ̋
ἁµαρτία̋ ἀµβλυνεῖ 4 Ἀκάθ. Ὕµν. 22, 5 καὶ σχίσα̋ τὸ χειρόγραφον 7-8 Joh. 19,
34 ἀλλ’ εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ ἐξῆλθεν
εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ 5-6.11-12.17-18.23-24 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 cdd. ; vid. can. XI (a), od. ζ´, 1-12 1 Ὁ : Τὸ Sf 4 λύσα̋ Sf πλευρὰν Sf 10
καταχρανθεῖσαν : αὐτὸ̋ βοῶ σε Sf
13-18 Lb Sf ed. Para τ̧β´ 13 Ὁ non trad. Sf 14 θανέντα̋ Sf Para 17 γέλωτα̋ Sf
19-24 Lb Sε Sf ed. PeR 401, CPC 203 ; vid. can. XI (a), od. ζ´ app. crit. 23 κράζο-
ντε̋ : Κύριε Sf
quart. trop. theot. in Sε ined. Ὥσπερ ἐφύλαξεν πάλαι ἐν καµίνῳ* σῴου̋ τοὺ̋
παῖδα̋,* Χριστὸ̋ ὡσαύτω̋, πανάµωµε,* τὴν καθαράν σου µήτραν τεχθεί̋, παρ-
θένε,* ὃν ὑπὲρ πάντων ἱκέτευε* τῶν {ἀν}υµνούντων αὐτὸν ὡ̋ Θεόν.
quint. trop. theot. in Para τ$γ´ Τὸν πρὸ ἡλίου φωτισµὸν…
271
ᾨδὴ ηʹ.
Τὸν ὄντω̋ ὄντα Θεὸν

καὶ τῆ̋ τῶν πάντων οὐσία̋ αἴτιον,
Χριστὸν ὑπερυψοῦµεν
καὶ δοξολογοῦµεν
Καὶ πέπονθα̋ ὡ̋ θνητὸ̋

καὶ ἀπαθὴ̋ ὡ̋ Θεὸ̋ διέµεινα̋
ἀµφότερα ὑπάρχων·
ὅθεν σὲ ὑµνοῦµεν
{καὶ δοξολογοῦµεν} 5
Καὶ τέθηκα̋ τὴν ψυχὴν

κατ’ ἐξουσίαν ὡ̋ πάντων Κύριο̋
καὶ πάλιν ἀνεβίω̋·
ὅθεν σὲ ὑµνοῦµεν 10
{καὶ δοξολογοῦµεν}
(Τριαδικόν) Ἀσύνθετον ἐν τρισὶ

ταῖ̋ ὑποστάσεσι µίαν σέβοµεν
θεότητο̋ οὐσίαν, 15
ἣν δοξολογοῦµεν
Θ(εοτοκίον) Τὴν µόνην ἐν γυναιξὶν

εὐλογηµένην Παρθένον ὑµνήσωµεν·
λυτροῦται γὰρ κινδύνων 20
τοὺ̋ δοξολογοῦντα̋
αὐτὴν ὡ̋ Θεοτόκον.
272
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 cf. Greg. Naz. Liturgia Sancti Gregorii PG 36, 732, 42 καὶ µείνα̋ ἀπαθή̋, ὡ̋
Θεὸ̋ 7-9 Joh. 10, 17-18 ∆ιὰ τοῦτό µε ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ ὅτι ἐγὼ τίθηµι τὴν ψυχὴν
µου, ἵνα πάλιν λάβω αὐτὴν… ἀλλ’ ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἀπ’ ἐµαυτοῦ. Ἐξουσίαν ἔχω
θεῖναι αὐτήν, καὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαβεῖν αὐτήν 18-19 Luc. 1, 42 εὐλογη-
µένη σὺ ἐν γυναιξὶν 5-6.11-12.16-17 cf. heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 D Ic Lb Sε Sf ined. ; praeter καὶ δοξολογοῦµεν D Ic Sε Sf 5 : delevi 6 εἰ̋
πάντα̋ : Χριστέ D : Σωτήρ Ic Sε
7-12 D Ic Lb ined. ; non trad. Sε 7 τέθεικα̋ D Ic 9 ἀνεβίω Sf 11 : delevi 12 εἰ̋
πάντα̋ : Χριστέ D : Σωτήρ Ic
13-17 D Lb Sf ined. ; sec. trop. in Sε 14 µίαν non trad. Lb 15-16 om. Sf 16 ἣν :
καὶ Sε 17 εἰ̋ πάντα̋ : Σωτήρ, εἰ̋ Sf
18-22 Ic Lb ined. ; non trad. Sε Sf 20-22 : Χριστὸν ὑπερυψοῦµεν* καὶ δοξο-
λογοῦµεν* αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ Ic
al. theot. in D ined. Παρθένε, χαῖρε, σεµνή,* ἡ τὸν Σωτῆρα ἀσπόρω̋ κυήσασα*
ὃν πίστει προσκυνοῦµεν* καὶ δοξολογοῦµεν* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
al. heirm. in Para ed. EE n. 281, Jonannis Monachi Κάµινον πάλαι… et al. trop. in
Para τ$γ´-τ$δ´ (a) Σὲ τὸν Σωτῆρα… (b) Πᾶσαν πληρώσα̋… (c) Σὲ κατεπόθη… (d)
Σὲ τὴν Τριάδα… (e) Ἄφλεκτο̋ βάτο̋…
ᾨδὴ θʹ.

καὶ παρθενεύουσα πάλιν,
Φῶ̋ ἐκ φωτό̋, Πατρικῆ̋ ἀπαύγασµα
273
δόξη̋ ἀχρόνω̋ ἐκλάµψαν,
τῷ ἀνθρωπίνῳ Χριστὸ̋ ἔλαµψε
καὶ τὸ διῶκον ἀπήλασε σκότο̋· 5

ὡ̋ δὲ τοῦ παντὸ̋ ∆ηµιουργὸ̋ ἐξανίσταται.
Μύρα νεκροῖ̋, τῷ δὲ ζῶντι ᾄσµατα,

δάκρυα τοῖ̋ τεθνεῶσι,
τῇ ζωῇ δὲ τῶν ὅλων 15
ὕµνον, γυναῖκε̋, προσενέγκατε·
ὁ τῆ̋ ἐγέρσεω̋ κήρυξ ἐβόα
εὐαγγελιζόµενο̋ Χριστοῦ τὴν ἀνάστασιν.
Θ(εοτοκίον) Πλήν σου Θεὸν ἄλλον οὐ γινώσκοµεν,

ἡ Ἐκκλησίᾳ βοᾷ σοι, 20
ἐξ ἐθνῶν µε ἀπίστων
οἰκείαν νύµφην ἐκλεξάµενον·
καὶ σὲ τεκοῦσα ὡ̋ µήτηρ πρεσβεύει
καταξιωθῆναί σου, Χριστέ, τῆ̋ γλυκύτητο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1, 3 ὃ̋ ὢν ἀπαύγασµα τῆ̋ δόξη̋ 5 cf. Joh. Damasc. Homil. in sabbatum sanctum
PG 96, 621, 11 καὶ τὸ σκότο̋ τὸ πρὶν διῶκον ἐλαύνεται 16-18 Matt. 28, 7 καὶ
ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖ̋ µαθηταῖ̋ αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν 19
cf. Πασχάλιο̋ Προσευχή PeR 17 ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν 20-22 cf. Didym.
274
Caec. Comm. in Zaccariam 5, 143 καὶ πρὸ̋ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν γενοµένην
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 cdd. ed. Para τ$δ´-τ$ε´ 2 ἐκλάµψα̋ Para 8 τῷ om. Para ; vid. can. XI (a), od.
θ´, 1-12
13-18 D Lb Sε ed. ΝΣ 28 (1933) 405 Para τ$ε´ 15 τῇ ζωῇ δὲ : τῷ ζωηφόρῳ D 16
προσαγάγεται Lb
19-24 K Lb ed. ΝΣ 28 (1933) 405 Para τ$ε´; non trad. Sε ; cf. can. XI (a) od. θ´ 13-
18 19 ἄλλον οὐ γινώσκοµεν : οὐ γινώσκω ἕτερον Κ Para 22 νύµφην οἰκείαν Κ
ἐκλεξάµενο̋ Para ΝΣ 23 : δίδου οὖν, Λόγε, πιστοῖ̋ σωτηρίαν Para σὲ : ἡ Κ
πρεσβεύῃ Lb 24 : σὲ τῆ̋ κυησάση̋ πρεσβείαι̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋ Para γλυκύτη-
το̋ : κυριότητο̋ Κ
al. heirm. in Sf ed. EE n. 280, Johannis Monachi Σεσαρκωµένον τὸν Λόγον… et
al. trop. in Sf ined. (a) Ἠµφιεσµένο̋ στολὴν ἐκδικήσεω̋* τὸν δυσµενῆ θάνατον
(θανάτῳ cd.)* τῷ σθένει ἐτροπώσω,* Χριστέ, τῆ̋ θεότητο̋. (b) Βασιλικῶ̋
ἐφρουρήθη̋ (ἐφρορίσθη̋ sic cd.) ἐν µνήµατι* ὡ̋ ἀτιµῶν Κύριο̋* καὶ πάντα̋
ἀναστὰ̋* τοὺ̋ ἐχθρού̋ σου ἐπάταξα̋. (c) Χερουβικῶ̋ σὺν ἀγγέλλοι̋ ἀπαύ-
στω̋, πιστοί,* τὴν πανσθενῆ ἄκτιστον* Τριάδα ὀρθοδόξω̋* ὑµνοῦντε̋ δοξά-
ζοµεν.
275
CANON XII
Ο κανόνα̋ παραδίδεται στον κώδικα Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Θ 73 (Lt), ff.

176v-178v και µε βάση αυτό το χειρόγραφο δηµοσιεύει πρώτο̋ το κείµενο ο Σ.
Ευστρατιάδη̋333. Ο κανόνα̋ παραδίδεται ανώνυµο̋, χωρί̋ ακροστιχίδα, οι
ειρµοί ανήκουν στου̋ υµνογράφου̋ Ιωάννη Μοναχό και Γερµανό. Ο Σ. Ευ-
στρατιάδη̋ τον θεωρεί γνήσιο έργο του Κοσµά βασιζόµενο̋ στο ύφο̋.
Αντίθετη άποψη έχει ο ∆ετοράκη̋334, ο οποίο̋ υποστηρίζει ότι ο κανόνα̋
προέρχεται από «γραφίδα κωνσταντινουπολίτικη» εξαιτία̋ του θεοτοκίου τη̋
ζ´ ωδή̋335, το οποίο, κατά τη γνώµη του, παραπέµπει στην Κωνσταντινούπολη.
Το ίδιο τροπάριο όµω̋ υπάρχει και στον κανόνα ΧΙΙΙ, ο οποίο̋ απαντάται σε
δύο χειρόγραφα (Ld, Lt). Στον κώδικα Ld παραδίδεται η γραφή ποίµνην αντί
πόλιν, η οποία µπορεί να είναι εξίσου σωστή. Ανώνυµα παραδίδεται ο παρών
κανόνα̋ και από τον κώδικα Ivan Dujčev gr. 341 (Df)336.
Ο κανόνα̋ αυτό̋ έχει κοινά τροπάρια µε τον κανόνα ΧΙΙΙ. Συγκεκρι-
µένα, κοινή είναι η γ´ ωδή και κάποια τροπάρια τη̋ στ´ και ζ´ ωδή̋. Για αυτά
τα τροπάρια χρησιµοποιήθηκε στην έκδοση και ο κώδικα̋ Ld, o οποίο̋
παραδίδει τον κανόνα ΧΙΙΙ.
Σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ ο παρακάτω κανόνα̋ περιέχει τρία τροπάρια, από τα
οποία το τελευταίο είναι θεοτοκίο εκτό̋ από την η´ ωδή. Το εφύµνιο τη̋ α´
ωδή̋ είναι το δίστιχο αὐτῷ µόνῳ ᾄσωµεν·* ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ οι
στίχοι ἅγιο̋ εἶ, Κύριε,* ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν, τη̋ δ´ ωδή̋ οι στίχοι διὸ
βοῶµεν·* ∆όξα τῇ δυνάµει σου, τη̋ ζ´ ωδή̋ το δίστιχο εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,* ὁ
Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´ ωδή̋ ο στίχο̋ εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα
Κυρίου, τὸν Κύριον και τη̋ θ´ ωδή̋ παραλλαγέ̋ των στίχων ᾄσµασι µυστικοῖ̋*
οἱ πιστοί σε µεγαλύνοµεν.
333
ΝΣ 28 (1933) 334-337, 400-401, χωρίς κριτικό υπόµνηµα.
334
335
Περίσωζε τὴν πόλιν σου,* πανάχραντε Παρθένε,* ἐκ πάση̋ περιστάσεω̋* ὡ̋ µόνη
προστασία* τοῦ γένου̋ ἡµῶν, εὐλογηµένη* Θεοτόκε πανύµνητε.
336
GETOV, Catalogue 445-448, GETOV, Incipitarium 109.
276
αρ.
2+θεοτ. - 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 3 2+θεοτ.
τροπ.
εφύµν. + - + + - - + + +
CANON XII
Df ff. 207v-211r
Ld ff. 27r-32v
Lt ff. 176v-178v
Ἕτερ(ο̋) κα(νὼν) σταυροαναστάσιµο̋. Ἦχο̋ βαρύ̋.
ᾨδὴ αʹ.
Τῷ συνεργήσαντι Θεῷ
Μωυσῇ ἐν Αἰγύπτῳ
ἐξαγαγεῖν τὸν Ἰσραήλ,
ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται. 5
Τῷ ὑψωθέντι ἐν σταυρῷ
καὶ φθορᾶ̋ τοὺ̋ ἀνθρώπου̋
ἐλευθερώσαντι,
Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡµῶν
<τὸν> ὕµνον ἀναπέµψωµεν. 5
Τῷ ἀναστάντι ἐκ νεκρῶν
καὶ Ἀδὰµ τὸν πεσόντα
συναναστήσαντι,
αὐτῷ µόνῳ ᾄσωµεν,
ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται. 10
Θ(εοτοκίον) Ἡ διὰ λόγου ἐν σαρκὶ
277
ὑπὲρ λόγον τεκοῦσα
τὸν ἀρχηγὸν τῆ̋ ζωῆ̋,
ἀπαύστω̋ ἱκέτευε
σωθῆναι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-5 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ Κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
3-5.9-10 cf. heirm. 4-5 13 cf. Act. 3, 15 τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆ̋ ζωῆ̋ ἀπεκτείνατε
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Df Lt
heirm. EE n. 287, Germani 1 συντρίψαντι Lt.
1-15 Df Lt ed. NΣ 28 (1933) 334-335 3 ᾄσωµεν add. ΝΣ 5 : ὅτι δεδόξασται ΝΣ
τὸν m.c. addidi 6 Τὸν ἀναστάντα cdd. 8 συναναστήσαντα cdd. 10 ἐνδόξω̋
γὰρ : ὅτι cdd. ΝΣ
ᾨδὴ γʹ.
Ἐστερεώθη τῇ πίστει
Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία·
καὶ γὰρ ἀπαύστω̋ ἐν ὕµνοι̋
βοᾷ καυχωµένη·
Ἅγιο̋ εἶ, Κύριε, 5
καὶ σὲ ὑµνεῖ τὸ πνεῦµά µου.
Ὁ ἐν Κρανίῳ βουλήσει
σταυρὸν ὑποµείνα̋
καὶ τῶν ἀνθρώπων τὸ γένο̋
ῥυσάµενο̋ πλάνη̋,
ἅγιο̋ εἶ, Κύριε, 5
ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
Ὁ ἐν µνηµείῳ τεθεὶ̋
καὶ σκυλεύσα̋ τὸν ᾅδην,
ἐξαναστὰ̋ δὲ καὶ κόσµῳ
278
ζωὴν ἀνατείλα̋, 10
ἅγιο̋ εἶ, Κύριε,
Θ(εοτοκίον) Τὴν µετὰ τόκον Παρθένον

καὶ ἄφθορον νύµφην,
τὴν ὑπὲρ λόγον τεκοῦσαν 15
Θεὸν σεσαρκωµένον,
ὕµνοι̋ µακαρίσωµεν
Μαρίαν τὴν ἀµόλυντον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 cf. 1Regn. 2, 1 Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν κυρίῳ 5 cf. 1Regn. 2, 2 ὅτι
οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ κύριο̋
15 cf. od. α´, 12
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 Df Ld Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 335-336 3 : Ld Lt : καὶ τὸν ἄνθρωπον, σῶτερ ΝΣ
τὸν ἄνθρωπον Df 7 : Ὁ τεθεὶ̋ ἐν µνηµείῳ NΣ µνήµατι Ld 14 ἀδιάφθορον Lt
ΝΣ
ᾨδὴ δʹ.
Ἀκήκοα τὴν ἀκοήν σου, Κύριε,

ὅτι ὤφθη̋ ἐπὶ γῆ̋
διὰ τὸ σῶσαι ἡµᾶ̋·
διὸ βοῶµεν·
∆όξα τῇ δυνάµει σου. 5
∆ιέκοψα̋ διὰ σταυροῦ σου, Κύριε,

δυναστῶν τὰ̋ κεφαλὰ̋
κράτο̋ θανάτου λύσα̋·
279
Κατήργησα̋ τῇ σῇ ἐγέρσει, Κύριε,
τὴν ἀπάτην τοῦ ἐχθροῦ
φωταγωγήσα̋ ἡµᾶ̋·
Θ(εοτοκίον) Πανύµνητε καὶ Θεοµῆτορ ἄχραντε,

ἡ τεκοῦσα τὸν Θεὸν
ἀνερµηνεύτω̋ σαρκί,
σὲ δυσωποῦµεν·
Πρέσβευε σωθῆναι ἡµᾶ̋. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Hab. 3, 1 κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου
1-2 Hab. 3, 14 διέκοψα̋ ἐν ἐκστάσει κεφαλὰ̋ δυναστῶν 4-5.9-10 cf. heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-15 Df Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 336 11-15 ed. etiam PaV 273 Τῇ ∆ευτέρᾳ πρω˙, καν.
Τῶν Ἀσωµάτων, od. δ´
ᾨδὴ εʹ.
Οἱ ὀρθρίζοντε̋, Λόγε,
εἰ̋ δόξαν σὴν καὶ αἶνον
ἀνυµνοῦµεν ἀπαύστω̋
τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ σου,
ὃν ἔδωκα̋ ἡµῖν 5
ὅπλον εἰ̋ βοήθειαν.
Ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋,
<………………………………..>
ἐν νεκροῖ̋ ἐλογίσθη̋
δι’ ἄκραν εὐσπλαγχνίαν
280
καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋· 5
∆όξα τῇ ἐγέρσει σου.
Τὸν σταυρόν σου, ∆έσποτα,

ἐν πίστει προσκυνοῦµεν,
τὴν ταφήν, ζωοδότα,
δοξάζοµεν ἀπαύστω̋· 10
ὑµνοῦµεν δέ, Σωτήρ,
καὶ τὴν σὴν ἀνάστασιν.
Θ(εοτοκίον) Παναγία Παρθένε,

ἡ κεχαριτωµένη,
ἡ τεκοῦσα ἐν χρόνῳ 15
τὸν Λόγον ὑπὲρ λόγον,
δυσώπησον αὐτὸν
σῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 Cyrill. Theol. Comm. in Joannem 3, 105, 21 Ἐλογίσθη̋ µὲν ἐν νεκροῖ̋ ; cf. can.
IV od. ζ´ (a), 7-8/ can. V, od. η´, 15/ can. IX, heirm. od. η´ 4/ can. X, od. ε´, 10 6-11
cf. Πασχάλιο̋ Προσευχή ed. PeR 17 Τὸν σταυρόν σου, Χριστέ, προσκυνοῦµεν,
καὶ τὴν ἁγίαν σου ἀνάστασιν ὑµνοῦµεν καὶ δοξάζοµεν 14-15 cf. od. α´ 12 / od.
γ´ 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 Df Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 336-337 1 τῷ σταυρῷ Lt Df 2 deest in cdd. ΝΣ
ᾨδὴ στʹ.

Ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ τὴν ζωήν µου·
281
Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθὼν ἑκουσίω̋
τὸ τοῦ ἐχθροῦ ᾐχµαλώτευσα̋ κράτο̋,
τῆ̋ ἁµαρτία̋, ἀγαθέ, τὸ χειρόγραφον.
Ἐκ τῶν νεκρῶν ἀναστά̋, ἐλεῆµον, 5

συνήγειρα̋ τὸ ἀνθρώπινον γένο̋,
ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν
δωρησάµενο̋ ἡµῖν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.

τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε, ἁγνὴ ἀειπάρθενε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 3 ἐκ κοιλία̋ ᾅδου κραυγῆ̋ µου ἤκουσα̋ φωνῆ̋ µου 2 Ιοn. 2, 7
καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου
1-2 Ps. 67, 19 ἀνέβη̋ εἰ̋ ὕψο̋, ᾐχµαλώτευσα̋ αἰχµαλωσίαν 3-4 cf. Cyrill. Theol.
Orat. in ascensionem domini 126, 22 προσηλώσα̋ τε τὸ καθ’ ἡµῶν τῆ̋ ἁµαρτία̋
χειρόγραφον τῷ σταυρῷ 7 cf. 1Tim. 1, 10 φωτίσαντο̋ δὲ ζωὴν καὶ ἀφθαρσίαν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 Df Ld Lt ed. NΣ 28 (1933) 337 PaV 268 ; vid. can. ΧΙ (a), od. στ´/ XIII od. στ´
4 ἀγαθέ, τὸ χειρόγραφον : τὴν ἰσχὺν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋ Df
5-8 Df Lt ed. ΑHG IV 434 ; vid. can. XI (a), od. στ´ 5 ἐλεῆµον : Σωτήρ, ἐξουσίᾳ
PaV
9-12 Df Ld Lt ed. NΣ 28 (1933) 337 PaV 268 ; vid. can. XI (a), od. στ´/ XIII od.
στ´ 9 : Ld PaV Θεοτόκε : Θεὸν Df Lt ΝΣ 10 Θεὸν ἡµῶν δυσωποῦσα Ld PaV :
δυσωποῦσα, Θεοτόκε Df Lt ΝΣ
ᾨδὴ ζʹ.
Κάµινον καιοµένην
282
ἐδρόσισα̋, Σωτήρ ·
παῖδα̋ περιέσωσα̋
ὑµνοῦντα̋ καὶ λέγοντα̋·
Σταυρούµενο̋, Σωτὴρ ἡµῶν,

ἐσάλευσα̋ τὴν κτίσιν·
ἀσάλευτον δὲ ἔδειξα̋
τὴν πίστιν τῶν βοώντων·
Τὸν θάνατον ἐνέκρωσα̋,

Σωτήρ, ἐν τῇ ταφῇ σου·
πάντα̋ δὲ ἀνέστησα̋
ἐξ ᾅδου σοι κραυγάζοντα̋· 10
Εὐλογητὸ̋ εἶ, Κύριε,
Θ(εοτοκίον) Περίσωζε τὴν πόλιν σου,

πανάχραντε Παρθένε,
ἐκ πάση̋ περιστάσεω̋ 15
ὡ̋ µόνη προστασία
τοῦ γένου̋ ἡµῶν, εὐλογηµένη
Θεοτόκε πανύµνητε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 Dan. 3, 49-52 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου… ἐξετίναξε τὴν φλόγα τοῦ πυρὸ̋ ἐκ
τῆ̋ καµίνου καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυ-
ρίζον, καὶ οὐχ ἥψατο αὐτῶν καθόλου τὸ πῦρ καὶ οὐκ ἐλύπησε καὶ οὐ παρηνώ-
χλησεν αὐτού̋. Ἀναλαβόντε̋ δὲ οἱ τρεῖ̋ ὡ̋ ἐξ ἑνὸ̋ στόµατο̋ ὕµνουν καὶ ἐδόξα-
ζον καὶ εὐλόγουν καὶ ἐξύψουν τὸν θεὸν ἐν τῇ καµίνῳ λέγοντε̋· Εὐλογητὸ̋ εἶ,
κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
283
1-2 cf. Matt. 27, 51 Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋
κάτω εἰ̋ δύο καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν Marc. 15, 38 Καὶ τὸ
καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰ̋ δύο ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋ κάτω Luc. 23, 45
ἐσχίσθη δὲ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ µέσον 5-6.11-12 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 Df Ld Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 337-338 4 : τὸν πίστει σοι βοῶντα ΝΣ τῇ πίστει
Df 13 ποίµνην Ld fort.r. τὴν om. ΝΣ
ᾨδὴ ηʹ.
Τοὺ̋ ἐν καµίνῳ παῖδα̋ µιµούµενοι

οἱ τοῦ Πνεύµατο̋ τὴν δρόσον δεξάµενοι
ἐν πίστει κραυγάζοµεν·
Εὐλογεῖτε, <πάντα> τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον.
Τὸν ἐν σταυρῷ σαρκὶ ὑποµείναντα,

ἀπαθῆ δὲ <τῇ> θεότητι µείναντα
ὑµνήσωµεν λέγοντε̋·
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον.
Τὸν ἐν σταυρῷ παγέντα δοξάζωµεν, 5

ὅτι τοῦ θανάτου κατήργησε
τὸ κράτο̋ καὶ ἔσωσε
τῶν ἀνθρώπων τὸ γένο̋ τῇ ἐγέρσει αὐτοῦ.
Ἀγγελικὴν φωνὴν ἐκβοήσωµεν

«ἐκ νεκρῶν ἀνέστη ὁ Κύριο̋» 10
φωτίζων τοὺ̋ ψάλλοντα̋·
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα Κυρίου, τὸν Κύριον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου, τὸν κύριον
284
1-2 cf. Greg. Naz. Liturgia Sancti Gregorii PG 36, 732, 41 ὁ σαρκωθεί̋, ἐναν-
θρωπήσα̋, καὶ σταυρωθεὶ̋ δι’ ἡµᾶ̋, καὶ παθὼν ἑκουσίω̋ σαρκί, καὶ µείνα̋
ἀπαθὴ̋ ὡ̋ θεό̋ 2 cf. Cosm. Mel. Καν. Μέγ. Σάββ. CPC 199 ἀλλ’ ἡ θεότη̋ ἀπαθὴ̋
διέµεινε 6 Heb. 2, 14 ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ κράτο̋ ἔχοντα
τοῦ θανάτου 9-10 Matt. 28, 6 ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν Marc. 16, 6 ἠγέρθη, οὐκ
ἔστιν ὧδε Luc. 24, 6 οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 4.12 cf. heirm. 4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-12 Df Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 400 1 σαρκὶ : τὰ πάθη σαρκὶ Lt : τὰ πάθη ΝΣ 5
δοξάζοµεν Df ΝΣ
ᾨδὴ θʹ.
Τὴν ὑπὲρ φύσιν µητέρα

καὶ κατὰ φύσιν Παρθένον,
τὴν µόνην ἐν γυναιξὶν εὐλογηµένην
ᾄσµασι µυστικοῖ̋
οἱ πιστοὶ <σὲ> µεγαλύνοµεν. 5
Τὸν ἐν τῷ ξύλῳ θανέντα

καὶ τὴν τοῦ ξύλου πικρίαν
µεταβαλόντα ἡµῖν εἰ̋ ἀφθαρσία̋
γλυκύτητα µυστικήν,
οἱ πιστοὶ <σὲ> µεγαλύνοµεν. 5
Τὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα

καὶ τὴν φθορὰν καθελόντα
καὶ ἀφθαρσίαν ἡµῖν δωρησάµενον,
ᾄσµασιν οἱ πιστοὶ
ἐπαξίω̋ <σε> µεγαλύνοµεν. 10
Θ(εοτοκίον) Ἡ ἐν γαστρὶ συλλαβοῦσα

τὸν ἀπερίληπτον Λόγον
285
καὶ τοῦτον ἄνευ σπορᾶ̋ σαρκὶ τεκοῦσα,
ἱκέτευε ἐκτενῶ̋
τοῦ σωθῆναι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Luc. 1, 42 εὐλογηµένη σὺ ἐν γυναιξὶν 5 Luc. 1, 46 Mεγαλύνει ἡ ψυχή
µου τὸν κύριον
2-4 cf. Ephr. Syr. <Praecationes ad dei matrem> 4, 365, 12 ἐξ ἧ̋ ὁ γλυκασµὸ̋
ἀπορρέων τὴν παλαιὰν τοῦ ξύλου πικρίαν ἐγλύκανεν 5 cf. heirm. 5 9-10 cf.
heirm. 9-10 13 cf. Rom. Mel. Dubia 69, 33, 4 τεχθεὶ̋ ἐκ τῆ̋ παρθένου ἄνευ
σπορᾶ̋ τῆ̋ κυρίω̋ Θεοτόκου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 287, Germani 5 σὲ m.c. addidi
1-15 Df Lt ed. ΝΣ 28 (1933) 400-401 1 θανόντα ΝΣ 3 ἀφθαρσίαν Lt 5.10 σὲ m.
c. addidi 12 ἀπερίγραπτον ΝΣ fort.r. cf. Ἀκάθ. Ὕµν. 15, 2 ὁ ἀπερίγραπτο̋
Λόγο̋ 13 τεκοῦσα σαρκὶ Df σαρκὶ om. ΝΣ
286
CANON XIII
Ο κανόνα̋ έχει εκδοθεί από τον Σ. Εὐστρατιάδη337 σύµφωνα µε το

χειρόγραφο Μεγίστη̋ Λαύρα̋ ∆ 32 (Ld). Για τι̋ ωδέ̋ γ´ και στ´ παραπέµπει η
έκδοση αυτή στι̋ αντίστοιχε̋ ωδέ̋ του κανόνα ΧΙΙ, χωρί̋ να αναφέρει τι̋
τυχόν διαφορέ̋. Ο Θ. ∆ετοράκη̋ αµφισβητεί την πατρότητα, γιατί ο κανόνα̋
παραδίδεται ανώνυµα και ο ειρµό̋ είναι του Ιωάννου ∆αµασκηνού338. Ο Ευτ.
Τωµαδάκη̋ σηµειώνει τον ήχο, την αρχή του ειρµού και την αρχή του πρώτου
τροπαρίου από τον κώδικα Sinaiticus gr. 776 (Sβ)339, ο οποίο̋ παραδίδει και β´
ωδή340. Το κείµενο του χειρογράφου αυτού, το οποίο δεν αναφέρει όνοµα
υµνογράφου, σε άλλε̋ ωδέ̋ ακολουθεί ειρµό του Ιωάννη ∆αµασκηνού και σε
άλλε̋ ειρµό του Γερµανού. Ο D. Getov στον κατάλογό του επισηµαίνει την
αρχή του κανόνα στο χειρόγραφο Ivan Dujčev gr. 223 (Dc)341. To κείµενο αυτό
άλλοτε συµφωνεί µε το χειρόγραφο τη̋ Μεγίστη̋ Λαύρα̋, άλλοτε µε αυτό του
Σινά και άλλοτε παραδίδει εντελώ̋ διαφορετικό κείµενο. Στι̋ ωδέ̋ του κανόνα
αυτού του χειρογράφου περιλαµβάνονται εκτό̋ των ειρµών µόνο ένα ή δύο
τροπάρια. Για την καλύτερη κατανόηση του παρακάτω κανόνα κάποιε̋ ωδέ̋
(γ´ και ε´) παρουσιάζονται σε δύο εκδοχέ̋.
Όλε̋ οι ωδέ̋ περιέχουν —τουλάχιστον αυτέ̋ των χειρογράφων Ld και
Sβ— συνήθω̋ τρία ή τέσσερα τροπάρια και το τελευταίο είναι θεοτοκίο (εκτό̋
από την η´ ωδή). Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι το δίστιχο του ειρµού ἐπινίκιον
ᾠδὴν ᾄσωµεν·* ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´(a) ωδή̋ οι δύο στίχοι ἅγιο̋ εἶ, Κύριε,* ὁ
σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν, τη̋ γ´(b) ωδή̋ ο στίχο̋ καὶ τὸν κόσµον ἀνεκαίνισα̋,
Κύριε, τη̋ δ´ ωδή̋ παραλλαγή του στίχου φιλάνθρωπε Σωτὴρ ἡµῶν, τη̋ ε´(a)
337
338
339
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ Σινᾱ 85. Η ανάγνωση του κανόνα από το συγκεκριµένο
χειρόγραφο έγινε από µικροφίλµ στην Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδο̋. Το κείµενο ήταν σε αρκετά
σηµεία δυσανάγνωστο και λόγω τη̋ παλαιότητα̋ του κώδικα. Για το λόγο αυτό υπάρχουν
αρκετά κενά στην απόδοση του κειµένου.
340
ᾨδὴ β´ (heirm.) Πρόσεχε, οὐρανέ, καὶ λαλήσω… EE n. 289, Germani
(a) ined. ∆ώσωµεν µεγαλωσύνην και …..* ………..* ἑκουσίω̋ ……* σταυρὸν ὑποµείναντα.
(b) ined. Πρόσεχε, οὐρανέ, καὶ λαλήσω* καὶ ἀνυµνήσω Χριστὸν* τὸν ἐν σταυρῷ ὑψωθέντα* καὶ
κόσµον φωτίσαντα.
(c) … βασιλεῦ τῶν αἰώνων* ὅτι … φθορᾶ̋* ἐν τῇ σῇ ἀναστάσει* ἐρρύσω τὰ̋…
(d) ined. ∆ώσωµεν µεγαλωσύνην Κυρίῳ* τὸν ἐκ τοῦ µνήµατο̋* ἀναστάντα ἐν δόξῃ* καὶ κόσµον
φωτίσαντα.
341
GETOV, Cataloque 308-310.
287
ωδή̋ παραλλαγέ̋ του στίχου τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν σῴζων, τη̋ ζ´ ωδή̋ οι στίχοι
εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋, Κύριε,* ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν, τη̋ η´ ωδή̋
ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋,* λαό̋, ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και τη̋ θ´ ωδή̋ η
λέξη µεγαλύνοµεν.
Ωδέ̋ α΄ β΄[dub.] γ΄(a)/(b) δ΄ ε΄(a)/(b) στ΄ ζ΄ η΄ θ΄

αρ.
3+θεοτ. 4 2+θεοτ./4 3+θεοτ. 2+θεοτ./2 2+θεοτ. 3+θεοτ. 4 3+θεοτ.
τροπ.
εφύµν. + + +/+ + -/- - + + +
CANON XIII
Dc ff. 99v-103v
Ld ff. 27r-32v
Lt ff. 176v-178v
Sβ ff. 46v-59v
Ἕτερο̋ κανὼν σταυροαναστάσιµο̋. Ἦχο̋ βαρύ̋.
ᾨδὴ αʹ.
Τῷ ἐκτινάξαντι Θεῷ
τὸν Φαραὼ ἐν θαλάσσῃ Ἐρυθρᾷ
ἐπινίκιον ᾠδὴν ᾄσωµεν,
Τῷ ὀλέσαντι Θεῷ
τὸν νοητὸν Φαραὼ ἐν τῷ σταυρῷ
Τῷ συνεγείραντι Χριστῷ 5
ἐκ τῶν νεκρῶν τὸν προπάτορα Ἀδὰµ
288
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν

καὶ Μυροφόροι̋ τὸ «χαίρετε» εἰπών, 10
παντοδύναµε Σωτήρ, φώτισον
τοὺ̋ ἀνυµνοῦντά̋ σε.
Θ(εοτοκίον) Ἡ χωρήσασα γαστρὶ

τὸν προαιώνιον Λόγον καὶ Θεὸν
καὶ τεκοῦσα ἐν σαρκὶ πρέσβευε 15
ὑπὲρ τῶν δούλων σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-4 Exod. 15, 1 ᾌσωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
2 cf. Ἀκάθ. Ὕµν. 11, 10 χαῖρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοητὸν 3-4.7-8
cf. heirm. 3-4 9-10 Matt. 28, 9 καὶ ἰδοὺ Ἰησοῦ̋ ὑπήντησεν αὐταῖ̋ λέγων· χαί-
ρετε 13-14 cf. Joh. Chrys. De siccitate PG 61, 724, 71 ἡ τὸν Θεὸν Λόγον ἐν
γαστρὶ σου χωρήσασα
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Dc Ld ; Κανὼν ἀναστάσιµο̋ Sβ
1-4 Dc Ld Sβ ΝΣ
5-8 Ld ΝΣ
sec. trop. in Dc Sβ ined. Ὁ σταυρωθεὶ̋ µετὰ λῃστῶν* καὶ ἀναστὰ̋ ἐκ τοῦ τάφου,
ἀγαθέ,* ἐπινίκιον ᾠδὴν ᾄσωµεν, (παντοδύναµε, Σωτήρ, ἐλέησον Dc)* ὅτι
δεδόξασται (τοὺ̋ ἀνυµνοῦντά̋ σε Dc).
9-12 Ld Sβ ΝΣ 401; non trad. Dc 10 χαίρεται cdd. 12 ὑµνοῦντα̋ ΝΣ
13-16 Ld ΝΣ ; non trad. Dc
quart. trop. in Sβ ined. Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν* καὶ συνεγείρα̋ τὸν κόσµον
ἐν αὐτῷ* ἐπινίκιον (ᾠδὴν ᾄσωµεν,* ὅτι δεδόξασται).
289
ᾨδὴ γʹ(a).
Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία ·
Ὁ ἐν Kρανίῳ βουλήσει
ῥυσάµενο̋ πλάνη̋
Ὁ τεθεὶ̋ ἐν µνηµείῳ
ζωὴν ἀνατείλα̋ 10
(ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.)
Θ(εοτοκίον) Τὴν µετὰ τόκον Παρθένον

Θεὸν σαρκωθέντα,
ὕµνοι̋ µακαρίσωµεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
290
1-18 Ld Lt ΝΣ ; cf. can. XII od. γ´ 3 : καὶ τὸν ἄνθρωπον, Σῶτερ ΝΣ 7 : Ὁ ἐν
µνήµατι τεθεὶ̋ ΝΣ 5.11 cf. heirm. 5 14 ἀδιάφθορον Lt 16 σεσαρκωµένον Lt
ᾨδὴ γʹ(b).
Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν Κυρίῳ,

ὑψώθη κέρα̋ µου ἐν Θεῷ µου
καὶ ἐπλατύνθη ἐπ’ ἐχθρού̋ µου τὸ στόµα µου.
Ὑψώθη̋ ἑκουσίω̋ ἐν τῷ σταυρῷ σου

καὶ ἀναστὰ̋ ἐκ τῆ̋ πλάνη̋ ἠλευθέρωσα̋·
διὰ τοῦτο προσκυνοῦµέν σε, Κύριε.
Σὺ ξύλῳ προσηλώθη̋ ὡ̋ ἠβουλήθη̋,

ἐν τάφῳ κατετέθη̋ ὡ̋ ηὐδόκησα̋ 5
καὶ τὸν κόσµον ἀνεκαίνισα̋, Κύριε.
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου ὡ̋ ἠβουλήθη̋,

ἐφώτισα̋ τοὺ̋ ἐν σκότει, παντοδύναµε,
ὅτι οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ πλήν σου, Κύριε.
Ἀνέστη̋, παντοδύναµε ζωοδότα, 10

ἐφάνη̋ τοῖ̋ ἁγίοι̋ ἀποστόλοι̋ σου
καὶ τὸν κόσµον ἀνεκαίνισα̋, Κύριε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 1Regn. 2, 1
8 cf. Cosm. Mel. Καν. Θεοφάν. CPC 169 τοὺ̋ ἐν τῷ σκότει φωτίζει Κύριο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 285, Johannis Monachi et EE 289, Germani
1-3 Sβ ined. 1 Ὑψωθεὶ̋ cd.
prim. trop. in Dc ined. Ἐν ξύλῳ προσηλώθη̋ δι’ εὐσπλαχνίαν,* ἐν τάφῳ κατετέ-
θη̋ ὡ̋ ηὐδόκησα̋* καὶ ἀνέστη̋ τριήµερο̋ ὁ ἐν Τριάδι ὑµνούµενο̋.
291
4-6 Sβ ined.
10-12 Dc Sβ ined. ; sec. trop. in Dc 11 τοῖ̋ ἁγίοι̋ σου ἀποστόλοι̋ Dc : τοῖ̋
ἀποστόλοι̋ σου Sβ
ᾨδὴ δʹ.
Ἐκάλυψεν οὐρανού̋, Χριστὲ ὁ Θεό̋,

ἐν τῇ σῇ οἰκονοµίᾳ
ἡ ἀρετή τῆ̋ ἀφράστου
σοφία̋ σου, φιλάνθρωπε.
Ἐνέκρωσα̋ τὸν ἐχθρόν, Χριστὲ ὁ Θεό̋,

ἐν τῷ ξύλῳ προσηλώσα̋
τὰ̋ σὰ̋ ἀχράντου̋ παλάµα̋
καὶ ἔσωσα̋ τὸ γένο̋ ἡµῶν.
Θανάτῳ σου τὴν φθορὰν κατήργησα̋ 5

καὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων
ἀθανασίαν παρέσχε̋,
φιλάνθρωπε Σωτὴρ ἡµῶν.
Ἀστράπτων ὁ ἄγγελο̋ ἐκραύγαζε

Μυροφόροι̋· Tί ζητεῖτε; 10
ἐκ τῶν νεκρῶν, καθὼ̋ εἶπεν,
ἀνέστη ὁ Σωτὴρ ἡµῶν.
Ὡ̋ µόνην ἐν γυναιξὶ Παρθένον ἁγνὴν

µετὰ τόκον φυλαχθεῖσαν,
Θεοκυῆτορ Μαρία, 15
ἀπαύστω̋ σε δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Hab. 3, 3 ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ
292
6-7 cf. Greg. Nyss. Contra Eunomium 2, 1, 591 ἥ φησι µόνον αὐτὸν ἔχειν ἀθα-
νασίαν καὶ τοῖ̋ ἄλλοι̋ παρέχειν 9-12 Matt. 28, 2-6 ἄγγελο̋ γὰρ κυρίου… ἦν δὲ
ἡ εἰδέα αὐτοῦ ὡ̋ ἀστραπὴ… ἀποκριθεὶ̋ δὲ ὁ ἄγγελο̋ εἶπεν ταῖ̋ γυναιξὶν… οὐκ
ἔστιν ὦδε, ἠγέρθη καθὼ̋ εἶπεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-4 Dc Ld ΝΣ 2 τῷ non trad. Dc
5-16 Ld ΝΣ 5 καταργήσα̋ ΝΣ 6 γένη cd. 16 δοξάζωµεν cd.
al. sec. trop. in Dc ed. AHG III 177 Ἐκύησα̋ ἐν σαρκί, παρθένε ἁγνή,* τὸν πρὸ
<σοῦ> ἄναρχον Λόγον* καὶ µετὰ σὲ (σοῦ cd.) ὑπὲρ λόγον* ἐκ σοῦ ἐνανθρω-
πήσαντα.
al. heirm. in Sβ ed. EE n. 287, Germani Εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου… et al. trop.
ined. (a) Ἐβασίλευσα̋ διὰ σταυροῦ σου ἐπὶ τὰ ἔθνη* καὶ τὸν κόσµον κατε-
φώτισα̋* τῇ ἐγέρσει σου, Κύριε. (b) Ξύλου βρώσεω̋ Ἀδὰµ … τοῦ παραδείσου*
… τῆ̋ δι’ ἐπιγνώσεω̋* ὡ̋ ξύλον (ξύλῳ cd.) τοῦτο πορίζεται.
ᾨδὴ εʹ(a).
Πρὸ̋ σὲ ὀρθρίζω
καὶ σοὶ κραυγάζω,
εὔσπλαχνε Κύριε·
τὴν ἐσκοτισµένην ἁµαρτίαι̋ µου ψυχὴν
τῷ φωτὶ καταυγάσα̋ 5
τῶν ἐντολῶν σου καθοδήγησον.
Τὴν σὴν εἰρήνην

ἡµῖν παράσχου,
εὔσπλαγχνε Κύριε,
διὰ τοῦ τιµίου καὶ ἀχράντου σου σταυροῦ,
τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν σῴζων 5
τῶν σὲ ὑµνούντων ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ὁ ἀνατείλα̋
293
ζωὴν τῷ κόσµῳ
τῇ ἀναστάσει σου
καὶ τὸν πεπτωκότα τῇ ἀπάτῃ τοῦ ἐχθροῦ 10
ἀναστήσα̋, οἰκτίρµον
Κύριε, σῶσον τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
Θ(εοτοκίον) Ἡ συλλαβοῦσα
τὸν ὄντω̋ ὄντα
Θεὸν καὶ Κύριον 15
καὶ ἀνερµηνεύτω̋ σαρκωθέντα ἐκ σοῦ,
Θεοτόκε Μαρία,
πρέσβευε σῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Is. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρὸ̋ σε 4 cf. Joh. Chrys. De
resurrectione mortuorum PG 50, 432, 16 οὔκ ἐστιν ἴσον ὄµµα πεπηρωµένον
διορθῶσαι καὶ ψυχὴν ἐσκοτισµένην καταλάµψαι
1-2 cf. Rom. Mel. Cantica genuina 35, 11, 3 αὐτὸ̋ ὡ̋ µόνο̋ φιλάνθρωπο̋ τὴν
σὴν εἰρήνην σῷ λαῷ ὡ̋ οἰκτίρµων παράσχου 10 cf. Greg. Naz. Liturgia Sancti
Gregorii PG 36, 704, 52 Ἀπάτῃ δὲ τοῦ ἐχθροῦ καὶ παρακοῇ τῆ̋ σῆ̋ ἐντολῆ̋
παραπεσόντα 16 cf. Rom. Mel. Cantica 13, 21 ὁ Λόγο̋ σαρκωθεὶ̋ ἀνερµη-
νεύτω̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. ΕΕ n. 282, Johannis Damasceni
1-18 Ld NΣ 2 παράσχου ἡµῖν cd. 11 οἰκτίρµων cd.
ᾨδὴ εʹ (b).
Οἱ ὀρθρίζοντε̋, Λόγε,
εἰ̋ δόξαν σὴν καὶ αἶνον
ἀνυµνοῦµεν ἀπαύστω̋
τὸν τύπον τοῦ σταυροῦ σου,
ὃν ἔδωκα̋ ἡµῖν 5
ὅπλον εἰ̋ βοήθειαν.
294
Ἑκουσίω̋, oἰκτῖρµον,
τὰ πάθη ὑποµείνα̋
καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθε̋
τὸν θάνατον νεκρώσα̋
καὶ ἔδωκα̋ ζωὴν 5
πᾶσιν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋
τὰ̋ χεῖρά̋ σου ἐκτείνα̋
ἐν αὐτῷ τὴν τοῦ ξύλου
διέτεµε̋ κατάραν 10
καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋·
∆όξα τῇ ἐγέρσει σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Dc Sβ ined. 1 οἰκτίρµον : τὸ πάθο̋ Dc 2 ὑπέµεινα̋, οἰκτίρµον Dc 3 ἐκ
τάφου ἀνέστη̋ Dc
7-12 Sβ ined. 12 vox ∆όξα vix legitur
al. sec. trop. in Dc ined. Ἐκ νεκρῶν, καθὼ̋ εἶπεν,* ὁ Κύριο̋ ἀνέστη* καὶ ζωὴν
τοῖ̋ ἀνθρώποι̋* παρέσχεν ὡ̋ οἰκτίρµων* ῥυσάµενο̋ ἡµᾶ̋* ἐκ φθορᾶ̋ ὡ̋
εὔσπλαχνο̋.
ᾨδὴ στʹ 342.

ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ τὴν ζωήν µου·
Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθὼν ἑκουσίω̋

τὸ τοῦ ἐχθροῦ ᾐχµαλώτευσα̋ κράτο̋
342
Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ για την ωδή αυτή παραπέµπει στην αντίστοιχη του κανόνα ΧΙΙ (ΝΣ 28
(1933) 403. Η αντιστοιχία όµω̋ αυτή δεν είναι απόλυτη, γιατί το δεύτερο τροπάριο είναι
διαφορετικό.
295
τῆ̋ ἁµαρτία̋, ἀγαθέ, τὸ χειρόγραφον.
Ἐν µνήµατι ὡ̋ Θεὸ̋ κατετέθη̋, 5

σκυλεύσα̋ δὲ τὰ ταµεῖα τοῦ ᾅδου
τοὺ̋ προπάτορα̋ ἡµῶν
ὡ̋ φιλάνθρωπο̋ Θεὸ̋ ἐξανέστησα̋.

τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε, ἁγνὴ Ἀειπάρθενε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ιοn. 2, 3 ἐκ κοιλία̋ ᾅδου κραυγῆ̋ ἤκουσα̋ φωνῆ̋ µου 2 Ιοn. 2, 7 καὶ
ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
1-2 Ps. 67, 19 ἀνέβη̋ εἰ̋ ὕψο̋, ᾐχµαλώτευσα̋ αἰχµαλωσίαν 3-4 cf. Cyrill. Theol.
Orat. in ascensionem domini 126, 22 προσηλώσα̋ τε τὸ καθ’ ἡµῶν τῆ̋ ἁµαρτία̋
χειρόγραφον τῷ σταυρῷ 6 Aster. Soph. Scr. Eccl. Comm. in Ps. 2, 19, 6 Κἄν ἐν
µνηµείῳ ἐθάπτετο, ἀλλὰ τοῦ ᾅδου τὰ ταµεῖα ἐκένωσε
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 284, Johannis Damasceni 4 σῶτερ ΕΕ
1-4 Dc Ld Lt Sβ ed. ΝΣ 28 (1933) 337 1 ἑκουσίω̋ : Ἐλεήµων Dc Sβ 3 προσή-
λωσα̋ Dc 4 τῆ̋ ἁµαρτία̋ τὴν ἰσχὺν ὡ̋ φιλάνθρωπο̋ Ld
5-8 Ld ed. PaR 551
al. sec. trop. in Dc ined. Ἀπείρανδρε ὑπεράχραντε Θεοτόκε,* ὑµνοῦµέν σε (σου
in cd.) ὡ̋ Θεοῦ (Θεὸ̋ cd.) πρὸ̋ ἀνθρώπου̋* εὐειδῆ (αιευδὴ sic in cod.)
σωτηρίαν* δι’ ἧ̋ σέσωσται Ἀδὰµ τῶν τοῦ ᾅδου δεσµῶν.
al. sec. trop. in Sβ ined. Τὸν ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋ κταθέντα* ὑµνήσωµεν ὡ̋ Θεὸν
καὶ ∆εσπότην* καὶ κτίστην τῶν ἁπάντων* τὸν θάνατον ……
9-12 Ld Lt ed. PaV 268 9 Θεοτόκε : Θεὸν Lt 10 δυσωποῦσα, Θεοτόκε, µὴ παύσῃ
Lt
296
ᾨδὴ ζʹ343.
Κάµινον καιοµένην
ἐδρόσισα̋, Σωτήρ ·
παῖδα̋ περιέσωσα̋
ὑµνοῦντα̋ καὶ λέγοντα̋·
Eὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋, Κύριε, 5
Σταυρούµενο̋, Σωτὴρ ἡµῶν,

ἐσάλευσα̋ τὴν κτίσιν,
ἀσάλευτον δὲ ἔδειξα̋
τὴν πίστιν τῶν βοώντων·
Εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋, Κύριε, 5
Ὁ θάνατό̋ σου ἤνθησε,

Σωτήρ, ἀθανασίαν,
ὁ τάφο̋ δὲ ἀνέβλυσεν
τῷ κόσµῳ ἀφθαρσίαν· 10
Εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋, Κύριε,
Ἐτέθη̋ ἐν τῷ µνήµατι,
Σωτήρ, ὡ̋ ἠβουλήθη̋
καὶ ᾅδην ᾐχµαλώτευσα̋ 15
νεκροὺ̋ ἐξαναστήσα̋
σὲ ἀνυµνοῦντα̋ καὶ προσκυνοῦντα̋,
Περίσωζε τὴν ποίµνην σου,
343
Στην έκδοση τη̋ ΝΣ παραλείπονται το α´ και το δ´ τροπάριο τη̋ ωδή̋ παρόλο που ο
εκδότη̋ χρησιµοποιεί το ίδιο χειρόγραφο (Lt).
297
πανάχραντε Παρθένε, 20
ἐκ πάση̋ περιστάσεω̋
ὡ̋ µόνη προστασία
τοῦ γένου̋ ἡµῶν, εὐλογηµένη
Θεοτόκε πανύµνητε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 Dan. 3, 49-52 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου… ἐξετίναξε τὴν φλόγα τοῦ πυρὸ̋ ἐκ
τῆ̋ καµίνου καὶ ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυ-
ρίζον, καὶ οὐχ ἥψατο αὐτῶν καθόλου τὸ πῦρ καὶ οὐκ ἐλύπησε καὶ οὐ παρη-
νώχλησεν αὐτού̋. Ἀναλαβόντε̋ δὲ οἱ τρεῖ̋ ὡ̋ ἐξ ἑνὸ̋ στόµατο̋ ὕµνουν καὶ ἐδό-
ξαζον καὶ εὐλόγουν καὶ ἐξύψουν τὸν θεὸν ἐν τῇ καµίνῳ λέγοντε̋· Εὐλογητὸ̋ εἶ,
κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν
7-8 cf. Aster. Soph. Scr. Eccl. Comm. in Ps. 20, 12, 2 Ἐπεὶ οὖν µόνη ἡ ἐν τῇ ὀγδόῃ
ἀνάστασι̋ τὴν ἀθανασίαν τῷ κόσµῳ ἤνθησεν 9 cf. Rom. Mel. Cantica dubia 76,
16, 1 τὸν τάφον σαφῶ̋ γνωρίσασα τὸν ἐκβλύζοντα χάριν ἰάσεω̋ τοῖ̋ ἀνθρώ-
ποι̋ 15 cf. Athan. Theol. Quaestiones in scripturam sacram 28, 745, 27 Τοῦτο
λέγει, ὅτι ἀναβὰ̋ ὁ Χριστὸ̋ ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὸν ᾅδην ἐσκύλευσε καὶ ᾐχµα-
λώτευσε 5-6.11-12.17 cf. heirm. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 cdd. ΝΣ ; cf. can. XII, od. ζ´, 1-6
7-18 Ld ΝΣ 8 σῶτερ ΝΣ 10 διὸ βοῶµεν post ἀφθαρσίαν trad. Ld
19-24 Ld ΝΣ 19 ποίµνην : πόλιν Lt ; cf. can. XII, od. ζ´, 13-18
al. heirm. in Dc Οἱ ἐν καµίνῳ τοῦ πυρό̋… ; vid. can. XI (b), od. ζ´ ; al. trop. in Dc
vid. can. XI (b), od. ζ´, 1-12 (a) Ὁ ἐν τῷ ξύλῳ τοῦ σταυροῦ… (b) Ὁ τὴν πλευρὰν
διανυγεὶ̋…
al. heirm. in Sβ ed. EE n. 287, Germani Ὁ τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν Θεὸ̋… et al.
trop. in Sβ ined. (a) Tὸν σταυρωθέντα ὑπὲρ τοῦ κόσµου* Χριστὸν ὑµνοῦµεν τὸν
ζωοδότην. (b) Τὸν σταυρωθέντα καὶ ἀναστάντα* Χριστὸν ὑµνοῦµεν εἰ̋ τοὺ̋
αἰῶνα̋.
298
ᾨδὴ ηʹ.
Τὸν µόνον ἄναρχον

βασιλέα τῆ̋ δόξη̋
ὃν εὐλογοῦσιν οὐρανῶν αἱ δυνάµει̋
καὶ φρίττουσι τῶν ἀγγέλων αἱ τάξει̋
Τὸν ἐκπετάσαντα
ἐν σταυρῷ τὰ̋ παλάµα̋
καὶ ἐν τῇ λόγχῃ τὴν πλευρὰν κεντηθέντα
καὶ βλύσαντα τοῖ̋ πιστοῖ̋ ἀφθαρσίαν
λαό̋, ὑπερ(υψοῦτε,
Τὸν συσταυρώσαντα
τὴν ἐµὴν ἁµαρτίαν
καὶ ἐν τῷ τάφῳ κατελθόντα Σωτῆρα 10
καὶ δείξαντα τὴν ἀνάστασιν πᾶσιν
ὑµνεῖτε, ἱερεῖ̋ ,
(εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
Τὸν ἐκ τοῦ µνήµατο̋ 15

ἀναστάντα ἐν δόξῃ
καὶ τοὺ̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ καθηµένου̋
φωτίσαντα τῇ αὐτοῦ ἀναστάσει
λαό̋, ὑπερ(υψοῦτε, 20
299
Τὸν ἐνδυσάµενον
ἐκ Παρθένου τὴν σάρκα
καὶ παρθενία̋ µὴ ἀνοίξαντα µήτραν
καὶ ἄρρητον καινουργήσαντα τρίβον 25
(λαό̋, ὑπερυψοῦτε,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-7 Dan. 3, 58-59 εὐλογεῖτε ἄγγελοι κυρίου, τὸν κύριον· ὑµνεῖτε καὶ
ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋. Εὐλογεῖτε, οὐρανοί, τὸν κύριον· ὑµνεῖτε καὶ
ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
3 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν, καὶ
ἐξῆλθεν εὐθὺ̋ αἷµα καὶ ὕδωρ 3-4 cf. Cosm. Mel. Καν. Ὕψωσ. CPC 162 Πλευρᾶ̋
ἀχράντου λόγχῃ τρωθείση̋ ὕδωρ σὺν αἵµατι ἐξεβλύσθη 8-9 cf. Greg. Naz. In
theophania 36, 329, 36 καὶ συσταυροῦντα τὴν ἐµὴν ἁµαρτίαν 17 Ps. 106, 10
καθηµένου̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου 5-7.12-14.19-21.26-28 cf. heirm. 5-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-28 Ld ΝΣ 19 ἱερεῖ̋ ὑµνεῖτε ΝΣ
id. heirm. in Dc sed al. trop. in Dc ; vid. can. XI (a), od. η´, 1-7 et app. crit. (a)
Tὸν ὑποµείναντα τὰ πάθη… (b) Τὸν πλαστουργήσαντα τὸν Ἀδὰµ…
al. heirm. in Sβ Τοὺ̋ ἐν καµίνῳ παῖδα̋ heirm. ineptus et al. trop. in Sβ ined. (a)
Tὸν ἐν σαρκὶ σταυρὸν ὑποµείναντα* ….. θεότητι …ναντα* ὑµνεῖτε… (b) Tὸν ἐν
σταυρῷ παγέντα δοξάσωµεν* ὅτι τῆ̋ φθορᾶ̋ ἡµᾶ̋ ἔσωσεν* εὐλογεῖτε τὰ ἔργα
Κυρίου τὸν Κύριον.
ᾨδὴ θʹ.

καὶ παρθενεύουσα πάλιν
300
Φῶ̋ ἐκ φωτὸ̋ πατρικῆ̋ ἀπαύγασµα

δόξη̋ ἀχρόνω̋ ἐκλάµψαν,
τῷ ἀνθρωπίνῳ Χριστὸ̋ ἔλαµψεν
καὶ τὸ διῶκον ἀπήλασε σκότο̋ 5

ὡ̋ δὲ τοῦ παντὸ̋ δηµιουργὸ̋ ἐξανίσταται.
Μύρα νεκροῖ̋, τῷ δὲ ζῶντι ᾄσµατα,

δάκρυα τοῖ̋ τεθνεῶσι,
τῇ δὲ ζωῇ τῶν ὅλων 15
ὕµνον, γυναῖκε̋, προσενέγκατε·
ὁ τῆ̋ ἐγέρσεω̋ κήρυξ ἐβόα
εὐαγγελιζόµενο̋ Χριστοῦ τὴν ἀνάστασιν.
Πλήν σου Θεὸν ἄλλον οὐ γινώσκοµεν,

ἡ ἐκκλησία βοᾷ σοι, 20
ἐξ ἐθνῶν µε ἀπίστων
οἰκείαν νύµφην ἐκλεξάµενο̋
καὶ σὲ τεκοῦσα ὡ̋ µήτηρ πρεσβεύει
καταξιωθῆναί σου, Χριστέ, τῆ̋ γλυκύτητο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 6 Luc. 1, 46 Mεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
301
1, 3 ὃ̋ ὢν ἀπαύγασµα τῆ̋ δόξη̋ 5 cf. Joh. Damasc. Homil. in sabbatum sanctum
PG 96, 621, 11 καὶ τὸ σκότο̋ τὸ πρὶν διῶκον ἐλαύνεται 13 cf. Πασχάλιο̋
Προσευχή ed. PeR 17 ἐκτὸ̋ σοῦ ἄλλον οὐκ οἴδαµεν 14-16 cf. Didym. Caec.
Commentarii in Zaccariam 5, 143 καὶ πρὸ̋ τὴν ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίαν γενοµένην
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
1-6 Ld ed. PaV 269 ; cf. can. XI (a), od. η´, 1-12 6 µεγαλύνωµεν Ld
7-12 Dc Ld ed. PaV 269 ; cf. can. XI (a), od. η´, 1-12 7 καὶ ἰσχὺν : ἰσχύι Dc 8
Χριστῷ : σταυρῷ Dc 11 αὐτὸ̋ : Θεὸ̋ Dc
13-18 Ld ΝΣ
19-24 Ld ed. PaV 269 ; cf. can. XI (a), od. η´, 13-18
al. heirm. in Sβ ed. EE n. 287, Germani Τὴν ὑπὲρ φύσιν µητέρα… et al. trop. in Sβ
(a) ed. ΝΣ 28 (1933) 400 ; vid. can. XII, od. θ´, 1-5 Τὸν ἐν τῷ ξύλῳ παγέντα καὶ
τὴν τοῦ ξύλου πικρίαν… (b) ined. Μετὰ λῃστῶν ἐσταυρώθη̋* ὁ πᾶσαν κτίσιν
συνέχων* σωµατικῶ̋, ἀγαθέ, ἐπὶ τοῦ ξύλου* καὶ ἔλυσα̋ τὸν Ἀδὰµ* τῆ̋ τοῦ
ξύλου κατακρίσεω̋.
302
CANON XIV
Oι πληροφορίε̋ που παρέχουν για τον κανόνα αυτόν προ̋ τη Θεοτόκο

οι έντυπε̋ εκδόσει̋ τη̋ Παρακλητική̋, οι µελετητέ̋ και τα χειρόγραφα
ποικίλλουν.
Στην έκδοση τη̋ Παρακλητική̋ τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋344 ο
κανόνα̋ αποδίδεται στον Ιωάννη ∆αµασκηνό, δεν αναφέρεται ακροστιχίδα
και περιλαµβάνει 24 τροπάρια (χωρί̋ αυτά των ειρµών). Στι̋ Παρακλητικέ̋
Κρυπτοφέρρη̋345, Ρώµη̋346 και Βελούδων347 παρατίθεται ο κανόνα̋ χωρί̋
διαφορέ̋ στη σειρά τροπαρίων, δεν αναφέρεται ακροστιχίδα και όνοµα ποιητή
σε καµία από αυτέ̋.
Ο Σ. Ευστρατιάδη̋ στο Θεοτοκάριό του348 εκδίδει τον ίδιο κανόνα µε
βάση τον κώδικα 354 φ. 1 τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋ των Παρισίων. Χωρί̋ να
αναφέρει αν στο χειρόγραφο υπάρχει το όνοµα του ποιητή, βάζει τίτλο στο
κείµενο Ποίηµα Ἰωάννου Μοναχοῦ τοῦ ∆αµασκηνοῦ.
Ο Ευτ. Τωµαδάκη̋349 εντοπίζει ολόκληρο τον κανόνα στον κώδικα
Cryptensis ∆. γ. Ι (Cc). Εκεί αποδίδεται στον Κοσµά Μοναχό και αναφέρεται η
ακροστιχίδα Πάντε̋ σὲ ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε. Στη δηµοσίευση αναφέρεται
επίση̋ ο ήχο̋, ο ειρµό̋ και η αρχή του πρώτου τροπαρίου τη̋ α´ ωδή̋. Τι̋ ίδιε̋
πληροφορίε̋ µε τον Ευτ. Τωµαδάκη επαναλαµβάνει και ο Θ. ∆ετοράκη̋350. O
ίδιο̋ τοποθετείται µάλλον θετικά ω̋ προ̋ την πατρότητα του κανόνα υπέρ του
Κοσµά, γιατί αναφέρει ω̋ επιχείρηµα τον κανόνα αυτόν, όταν αναπτύσσει τι̋
απόψει̋ του για τι̋ αµοιβαίε̋ επιδράσει̋ ανάµεσα στον Κοσµά και τον Ιωάννη
∆αµασκηνό351.
Το κείµενο στον κώδικα Cryptensis ∆. γ. Ι (Cc) του 11ου αι. αναφέρει ότι
ο κανόνα̋ ψάλλεται την Τρίτη, το όνοµα του ποιητή είναι Κοσµά̋ και η
344
ΠΑ∆, 28-38. Σε όλε̋ τι̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ ο παρών κανόνα̋ ψάλλεται στον όρθρο τη̋
Κυριακή̋.
345
Para η´-ιε´.
346
PaR 12-20.
347
PaV 6.
348
ΕTh 53-55.
349
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνε̋ τῆ̋ Παρακλητικῆ̋ 267.
350
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 199. Εκ παραδροµή̋ ο συγγραφέα̋ αναφέρει ότι ο κανόνα̋ στην PaR
είναι «ποίηµα Κοσµᾶ», πληροφορία που δεν ισχύει, αφού εκεί (PaR 12) ο κανόνα̋ εκδίδεται
χωρί̋ αναφορά σε όνοµα συγγραφέα.
351
Βλ. ∆ετοράκη, ό.π., 155-156.
303
ακροστιχίδα Πάντε̋ σε ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε. Τα 27 τροπάρια που
περιλαµβάνει ο κανόνα̋ αντιστοιχούν στο µεγαλύτερο µέρο̋ τη̋ ακροστιχίδα̋
(χωρί̋ τα αρχικά γράµµατα των ειρµών) : Πάντε̋ σε ὑµνοῦ<µ>εν πό{σ}θῳ,
Θεοτ<ό>κε.
Το κείµενο του κώδικα Ιβήρων 41 (Iv) του 14ου αι. έχει τι̋ περισσότερε̋
οµοιότητε̋ µε αυτό του Cc σε σχέση µε τα υπόλοιπα χειρόγραφα (V, D, K, Lh).
Περιέχει 23 τροπάρια, παραδίδει το όνοµα του Ιωάννη και την ακροστιχίδα
Πάντε̋ σὲ ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε. Η α´ και γ´ ωδή είναι ακριβώ̋ ίδιε̋ µε
αυτέ̋ του Cc, κάποιε̋ διαφοροποιήσει̋ υπάρχουν στην δ´, ε´, στ´, ζ´ και η´ ωδή,
ενώ η ωδή θ´ είναι ίδια µε αυτή τη̋ Παρακλητική̋ τη̋ Αποστολική̋ ∆ιακονία̋.
Τα χειρόγραφα V, D, K, Lh και Sδ δεν παραδίδουν το όνοµα του ποιητή
ή ακροστιχίδα και συµφωνούν περισσότερο µε το κείµενο τη̋ ΠΑ∆ µε κάποιε̋
διαφοροποιήσει̋. Ο κώδικα̋ Καρακάλλου 115 (Κ) είναι ακέφαλο̋ και
παραδίδει το κείµενο µετά την γ´ ωδή. Από τον κώδικα Μεγίστη̋ Λαύρα̋ Η 70
έχει εκπέσει το φύλλο που περιείχε την ε´ ωδή. Tα χειρόγραφα Sinaiticus gr.
779 (Sδ) και Sinaiticus gr. 785 (Sθ) αναφέρoνται από τον Ευτ. Τωµαδάκη352. To
χειρόγραφο Sδ παραδίδει και β´ ωδή, χωρί̋ όµω̋ να διακρίνεται σε ποιον από
του̋ δύο κανόνε̋, των οποίων η α´ ωδή έχει προηγηθεί, ανήκει, και επιπλέον τα
τροπάρια τη̋ ωδή̋ αυτή̋ αποτελούν αυτούσια τη β´ ωδή σε κανόνα για την
Κυριακή του Πάσχα µε το όνοµα του Ανδρέου Μοναχού353. Eπίση̋, στο
χειρόγραφο αυτό το δεύτερο τροπάριο τη̋ δ´ και ζ´ ωδή̋ περιλαµβάνεται στον
κανόνα που προηγείται στο χειρόγραφο, ο οποίο̋ έχει τον ίδιο ειρµό354. Στο
χειρόγραφο Sinaiticus gr. 785 (Sθ) σώζονται µόνο οι ωδέ̋ α´ και γ´, καθώ̋ τα
υπόλοιπα φύλλα του κανόνα έχουν εκπέσει. Στον τίτλο του κανόνα
σηµειώνεται ότι ο κανόνα̋ ψάλλεται την Τρίτη. Στα υπόλοιπα χειρόγραφα ο
κανόνα̋ εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια τη̋ προσωπική̋ µα̋ έρευνα̋.
352
ΤΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Kανόνε̋ Σινᾶ 56. O Ευτ. Τωµαδάκη̋ αναφέρει ότι ο κανόνα̋ ψάλλεται
την Κυριακή, ενώ οι κώδικε̋ που παραδίδουν πλήρη τίτλο τον κατατάσσουν στην Τρίτη.
353
Pent τι´-τιστ´. Η β´ αυτή ωδή και στο Sδ ff. 47r-47v ed. Pent. τια´ heirm. Ἴδ(ετε) ἴδ(ετε) ὅτι
ἐγώ εἰµι ὁ δουλωθέ(ντα)… ΕΕ n. 17, Andreae Cretae
(a) Ἴδ(ετε) ἴδ(ετε)* ὅτι Θεὸ̋ ἐγώ εἰµι,* ὁ µετὰ νέκρωσιν…
(b) Λίθον ἐκύλισα̋,* θύρα̋…
(c) ∆εῦτε καὶ ἴδετε* τὸν τόπον ὅπου ἔκειτο…
(d) Θ(εοτοκίον) Μύρα κοµίζουσαι* γυναῖκε̋ ἦλθον….
354
Αναστάσιµο̋ κανόνα̋ του Ιωάννη ∆αµασκηνού, µε τον ίδιο ειρµό, inc. od. α´ Ὁ χερσὶν
ἀχράντοι̋ ἐκ χοὸ̋… ed. ΠΑ∆ 27-38 (στο Sδ ανώνυµα).
304
Ο κανόνα̋ στην παρούσα έκδοση παρουσιάζεται σε δύο εκδοχέ̋. H
πρώτη εκδοχή στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα χειρόγραφα Cc και Iv, ενώ
η δεύτερη στο σύνολο των χειρογράφων και στι̋ έντυπε̋ εκδόσει̋. Κατά τη
γνώµη µου η πληρέστερη µορφή είναι η πρώτη. Υπάρχει ακροστιχίδα, η οποία
στο µεγαλύτερο µέρο̋ τη̋ παρακολουθείται και από το κείµενο του Iv. Επίση̋,
ο κανόνα̋ συγκεντρώνει αρκετά από τα τυπικά γνωρίσµατα τη̋ ποίηση̋ του
Κοσµά, όπω̋ τη χρήση ειρµού του ∆αµασκηνού, άνισο αριθµό τροπαρίων στι̋
ωδέ̋, ύπαρξη εφυµνίου.
Στην πρώτη εκδοχή εφύµνιο υπάρχει σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ εκτό̋ από την γ´.
Στην α´ ωδή το τελευταίο δίστιχο του πρώτου τροπαρίου Χαῖρε, Θεοτόκε*
παρθένε, Μήτηρ ανύµφευτε επαναλαµβάνεται και στα άλλα δύο, στην δ´ ωδή ο
τελευταίο̋ στίχο̋ του ειρµού εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν τῶν ὑµνούντων σε
επαναλαµβάνεται στο πρώτο και µε µια παραλλαγή στο τέταρτο τροπάριο,
στην ε´ ωδή το εφύµνιο είναι παραλλαγή του στίχου τῶν ὀρθοδόξω̋ ὑµνού-
ντων σε, στην στ´ ωδή ο στίχο̋ στο δεύτερο και τρίτο τροπάριο σὺ γὰρ ἁγνὴ
βασίζεται στον αντίστοιχο στίχο του ειρµού σὺ γὰρ ἰσχύ̋, στην ζ´ ωδή υπάρχει
επανάληψη του δίστιχου ὁ αἰνετὸ̋ τῶν πατέρων* Θεὸ̋ καὶ ὑπερένδοξο̋, στην
η´ ωδή το τετράστιχο πάντα τὰ ἔργα,* τὸν Κύριον ὑµνεῖτε* καὶ ὑπερυψοῦτε,*
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και στην θ´ ωδή ο στίχο̋ ἀκαταπαύστω̋ µεγαλύνωµεν.
Ωδέ̋ α΄ β΄[dub.] γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄

αρ.
3 4 3 5 3 3 3 3 3
τροπ.
εφύµν. + - - + + + + + +
CANON XIV (a)
Iv 4r-10v
Cc 138v-139v
Τῇ Γ´ κανὼν ἐγκωµιαστικὸ̋ εἰ̋ τὴν παναγίαν Θεοτόκον φέ(ρων) ἀκρο-

στ(ιχίδαν) τήνδε: Πάντε̋ σὲ ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε. Πο(ίηµα) Κο(σµᾶ)
Μο(ναχοῦ). Ἦχο̋ α´.
305
ᾨδὴ αʹ.
Σοῦ ἡ τροπαιοῦχο̋ δεξιὰ

θεοπρεπῶ̋ ἐν ἰσχύι δεδόξασται·
αὕτη γάρ, ἀθάνατε,
ὡ̋ πανσθενὴ̋ ὑπεναντίου̋ ἔθραυσε
τοῖ̋ Ἰσραηλίται̋ 5
ὁδὸν βυθοῦ καινουργήσασα.
Ποίαν σοι ἐπάξιον ᾠδὴν

ἡ ἡµετέρα προσοίσει ἀσθένεια
εἰ µὴ τὴν χαρµόσυνον,
ἣν Γαβριὴλ ἡµᾶ̋ ἐµυσταγώγησε;
Χαῖρε, Θεοτόκε, 5
Παρθένε, Μήτηρ ἀνύµφευτε.
Ἄπειρο̋ ἡ ἄβυσσο̋ τῆ̋ σῆ̋

ἀκαταλήπτου κυήσεω̋, πάναγνε·
πίστει ἀδιστάκτῳ οὖν
εἰλικρινῶ̋ προστρέχοντέ̋ σοι λέγοµεν· 10
Χαῖρε, Θεοτόκε,
Νῦν τῇ Θεοτόκῳ καὶ Μητρὶ

τοῦ βασιλέω̋ τῶν ἄνω ∆υνάµεων
ἐκ καθαρωτάτη̋ καρδία̋, 15
πιστοί, πνευµατικῶ̋ βοήσωµεν·
Παρθένε Μήτηρ ἀνύµφευτε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
306
heirm. 1-6 Exod. 15, 6 ἡ δεξιά σου, κύριε, δεδόξασται ἐν ἰσχύι· ἡ δεξιά σου χείρ,
κύριε, ἔθραυσεν ἐχθρού̋. Καὶ τῷ πλήθει τῆ̋ δόξη̋ σου συνέτριψα̋ τοὺ̋ ὑπενα-
ντίου̋
3-4 cf. Luc. 1, 30-33 7 cf. Euseb. Scr. Eccl. Comm. in Ps. PG 23, 320, 16 Ὡ̋ γὰρ ἡ
καλουµένη ἄβυσσο̋ ἄπειρό̋ ἐστιν ἀνθρώποι̋ καὶ ἀκατάληπτο̋ 11-12.17-18
cf. 5-6
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Cc ; Ὁ κανὼν τῆ̋ Θεοτόκου. Ποί(ηµα) Ἰω(άννου) (Μον)αχ(οῦ) φέρων
ἀκροστ(ιχίδαν) τήνδε : Πάντε̋ σὲ ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε Iv
1-6 Cc Iv ed. PaV 6 ETh 53 1 σε PaV 6 Μῆτερ ΠΑ∆ : νύµφη EΤh
7-12 Cc Iv ed. PaV 6 ETh 53 ; tert. trop. in PaV EΤh 10 προσπίπτοµέν σοι
λέγοντε̋ Iv fort.r. : προσφέροµέν σοι λέγοντε̋ Para ΠΑ∆ : προστρέχοµέν σοι
λέγοντε̋ EΤh 12 Παρθένε non trad. Iv Μῆτερ ΠΑ∆ ΕΤh
13-18 Cc Iv ed. PaV 6 EΤh 53 ; sec. trop. in PaV EΤh 13 Σὺν Ιv Τῇ Ἀειπαρθένῳ
καὶ Μητρὶ PaV EΤh 18 Μῆτερ ΠΑ∆ ETh
ᾨδὴ γʹ.
Ὁ µόνο̋ εἰδὼ̋ τῆ̋ τῶν βροτῶν

οὐσία̋ τὴν ἀσθένειαν
καὶ συµπαθῶ̋ αὐτὴν µορφωσάµενο̋
περίζωσόν µε ἐξ ὕψου̋ δύναµιν
τοῦ βοᾶν σοι· Ἅγιο̋ 5
ὁ ναὸ̋ ὁ ἔµψυχο̋
τῆ̋ ἀφράστου σου δόξη̋, φιλάνθρωπε.
Τολµῶντε̋ ἀεὶ µελωδικῶ̋,

συµφώνω̋, πανυπέροχε,
ἐνθέοι̋ ᾄσµασιν εὐφηµοῦµέν σε
αἰτοῦντε̋ πίστει τῇ µεσιτείᾳ σου
κατ’ ἐχθρῶν βοήθειαν 5
καὶ ἰσχὺν σωτήριον
307
δωρηθῆναι ἡµῖν τοῖ̋ ὑµνοῦσί σε.
Ἐν ὕµνοι̋, λαοί, εἰλικρινεῖ

καρδίᾳ τε καὶ χείλεσιν
κεκαθαρµένοι̋ νῦν εὐφηµήσωµεν 10
τὴν Θεοτόκον καὶ ἱκετεύσωµεν
καταπέµψαι πλούσια
ἰαµάτων νάµατα
ἐπὶ πάντα τὸν κόσµον καὶ ἔλεο̋.
Σὲ ἐσφραγισµένην ἀληθῶ̋ 15
χορὸ̋ προφητικὸ̋ πηγὴν
καὶ κεκλεισµένην πύλην ὠνόµασεν,
τῆ̋ παρθενία̋ τῆ̋ σῆ̋, πανύµνητε,
τηλαυγῶ̋ τὰ σύµβολα
ἡµῖν διαγράφοντε̋ 20
ἣν ἐφύλαξα̋ καὶ µετὰ γέννησιν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 cf. Ps. 17, 33 ὁ θεὸ̋ ὁ περιζωννύων µε δύναµιν 5-6 cf. Ἀκάθ. Ὕµν. 23, 2
εὐφηµοῦµέν σε πάντε̋ ὡ̋ ἔµψυχον ναόν, Θεοτόκε
8-10 cf. Joh. Chrys. De adoratione pretiosae crucis PG 52, 835, 37 καὶ τοὺ̋
προσκυνοῦντα̋ αὐτὸν εἰλικρινεῖ καρδίᾳ καὶ ἁγνοῖ̋ χείλεσιν 9-10 cf. Euseb.
Scr. Eccl. Comm. in Ps. PG 23, 160, 46 οὐ κεκαθαρµένοι̋ τοῖ̋ χείλεσιν 15-16 Ca.
4, 12 κῆπο̋ κεκλεισµένο̋, πηγὴ ἐσφραγισµένη 17 Εz. 44, 2 ἡ πύλη αὕτη κεκλει-
σµένη ἔσται, οὐκ ἀνοιχθήσεται, καὶ οὐδεὶ̋ µὴ διέλθῃ δι’ αὐτῆ̋, καὶ ἔσται κε-
κλεισµένη cf. Rom. Mel. Cantica 14, 9 ὅτι ἡ πύλη ἡ κεκλεισµένη ὑπάρχει̋,
Θεοτόκε
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-14 Cc Iv ined. 3 ὑµνοῦµεν Cc 10 νῦν non trad. Cc
15-21 Cc Iv ed. PaV 7 ETh 54 ; sec. trop. in PaV EΤh 17 πύλην κεκλεισµένην
ΠΑ∆ 20 διαγράφων ΠΑ∆ : διαγράφοντα PaV : διαγράφουσαν EΤh 21 ἐφύλαξε
Cc
308
ᾨδὴ δʹ.
Ὄρο̋ σε τῇ χάριτι τῇ θείᾳ κατάσκιον

προβλεπτικοῖ̋ ὁ Ἀββακοὺµ
κατανοήσα̋ ὀφθαλµοῖ̋
ἐκ σοῦ ἐξελεύσεσθαι
τοῦ Ἰσραὴλ προανεφώνει τὸν ἅγιον 5
εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν τῶν ὑµνούντων σε.
Σέ, Παρθένε, τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ ὀνοµάζοµεν·

οὐ γὰρ τῆ̋ γνώσεω̋ καρπὸ̋
θανατηφόρο̋ τοῖ̋ βροτοῖ̋
ἐκ σοῦ ἀνεβλάστησεν,
ἀλλὰ ζωῆ̋ τῆ̋ ἀ̓δίου ἀπόλαυσι̋ 5
Ἐν ὕµνοι̋, Παρθένε Θεοτόκε, γεραίροµεν

καὶ δυσωποῦµεν ἐκτενῶ̋·
ταῖ̋ ἱκεσίαι̋ σου ἡµᾶ̋
ἀτρώτου̋ συντήρησον 10
ἐκ πειρασµῶν, κινδύνων πάση̋ τε θλίψεω̋,
τοὺ̋ ἐπὶ σοὶ πεποιθότα̋, πανύµνητε.
Ὑµνοῦµεν τὸ µέγα καὶ φρικτόν σου µυστήριον·

ὑπερκοσµίου̋ γὰρ λαθὼν
ταξιαρχία̋ ἐπὶ σὲ 15
ὁ Ὢν καταβέβηκεν,
ὡ̋ ὑετό̋ ὁ ἐπὶ πόκον, πανύµνητε,
καὶ πεπτωκότα̋ ἡµᾶ̋ συνανέστησεν.
Μόνη σὺ ὑπάρχει̋ τῶν κτισµάτων ἀνώτερον,

ἡ ἀνωτέρα ἀληθῶ̋ 20
309
καὶ ὑπερένδοξο̋ ὁµοῦ,
ἁγνή, ὡ̋ γεννήσασα
ὑπερφυῶ̋ σαρκὶ τὸν ὄντω̋ Θεὸν ἡµῶν
εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν καὶ ἀνάπλασιν.
Νέµει̋ σύ, Παρθένε, τὰ ἐλέη σου πλούσια 25

τοῖ̋ Θεοτόκον ἀληθῶ̋
ὁµολογοῦσί σε, ἁγνή,
καὶ σῴζει̋ ὡ̋ ∆έσποινα
πάντα̋ φθορᾶ̋ τῇ ἐκτενεῖ µεσιτείᾳ σου
ἐν σωτηρίᾳ πολλῇ περιέπουσα. 30
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Hab. 3, 3 καὶ ὁ ἅγιο̋ ἐξ ὄρου̋ κατασκίου δασέο̋
1-2 Gen. 2, 9 καὶ τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ ἐν µέσῳ τῷ παραδείσῳ καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰ-
δεναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ 2 cf. Ephr. Syr. De latrine in crucem 76, 3
Τῷ Ἀδὰµ ἐν ξύλῳ ἐκρέµατο ὁ καρπὸ̋ τῆ̋ γνώσεω̋ 10-11 cf. Rom. Mel. Cantica
dubia 68, 4, 2 αὐτό̋ σε, πάτερ, ἐτήρησεν ἄτρωτον ἐκ τῶν ὑπεναντίων 14-15 cf.
Cosm. Mel. Kαν. Χριστ. Γέννησ. CPC 166 Χριστὸ̋ ὁ Θεὸ̋ δυνάµει̋ λαθών, ὅσα̋
ὑπερκοσµίου̋, ὅσα̋ ἐν γῇ 16-17 Ps. 71, 6 καὶ καταβήσεται ὡ̋ ὑετὸ̋ ἐπὶ πόκον
17 cf. Cosm. Mel. Καν. Χριστ. Γένν. CPC 167 Ὡ̋ πόκῳ γαστρὶ παρθενικῇ
κατέβη̋ ὑετό̋, Χριστὲ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 233, EE n. 1, Johannis Monachi 6 τῶν ὑµνούντων σε ΕΕ : καὶ
ἀνάπλασιν CPC fort.r.
1-6 Cc ined.
7-11 Cc Iv ined. 7 : Ὕµνοι̋ σε, Παρθένε, γεραίροµεν Iv γεραίρωµεν Cc 9 ἡµᾶ̋
: ἁγνή Iv 11 πάση̋ τε θλίψεω̋ : καὶ περιστάσεων Iv fort.r. 12 : καὶ ἐν εἰρήνῃ
σῷζε πρεσβείαι̋ σου Iv
13-18 Cc ed. PaV 7 ETh 54 ; sec. trop. in Para PaV EΤh 18 : εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν
τῶν ὑµνούντων σε Para
19-24 Cc Iv ined. 19 ὑπάρχει̋ : ἁπάντων Iv ἀνώτερον : πανύµνητε Iv 21 ὁµοῦ
non trad. Iv 23 ὄντα Cc
310
25-30 Cc Iv ined. 25 Νέµη̋ (sic) Cc : Nέµοι̋ Ιv 26 ἀληθεῖ Cc 28 σῴζοι̋ Cc 29
πάντα̋ φθορᾶ̋ : κόσµον ἀεὶ Ιv ἐκτενῆ Cc
ᾨδὴ εʹ.
Ὁ φωτίσα̋
τῇ ἐλλάµψει τῆ̋ σῆ̋ παρουσία̋, Χριστέ,
καὶ φαιδρύνα̋
τῷ σταυρῷ σου τοῦ κόσµου τὰ πέρατα,
τὰ̋ καρδία̋ φώτισον φωτὶ 5
τῆ̋ σῆ̋ θεογνωσία̋
τῶν ὀρθοδόξω̋ ὑµνούντων σε.
Οὐκ ἰσχύει
πᾶσα γλῶσσα βροτεία καὶ ἔννοια
πρὸ̋ ἔπαινον
τοῦ βροτῶν ἀληθῶ̋ καλλωπίσµατο̋·
ἡ Παρθένο̋ πάρεστι σαφῶ̋ 5
δοξάζουσα τοὺ̋ πίστει
ταύτη̋ ὑµνοῦντα̋ τὰ θαύµατα.
Ὑπερτέρα
τῶν κτισµάτων ἁπάντων ἐγνώρισαι,
τὸν ∆εσπότην, 10
Θεοτόκε, τεκοῦσα τῆ̋ κτίσεω̋·
διὸ ἐξαιτοῦµέν σε πιστῶ̋,
ὦ παναγία κόρη·
Σῶσον ἡµᾶ̋ τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε.
<M…………………………………………………> 15-21
Εὐφραίνονται
οὐρανῶν αἱ ∆υνάµει̋ ὁρῶσαί σε·
311
ἀγάλλονται
σὺν αὐταῖ̋ τῶν βροτῶν τὰ συστήµατα· 25
τῷ γὰρ τόκῳ ἥνωνται τῷ σῷ,
Παρθένε Θεοτόκε·
ὃν ἐπαξίω̋ δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-2 cf. can. V, od. η´, 26 2 cf. Joh. Damasc. Vita Barlaam et Joasaph 102, 17 αὕτη
δὲ γλώσσῃ βροτείᾳ τὸ παράπαν ὑπάρχει ἀνέκφραστο̋ 8-9 cf. Ephr. Syr. <Prae-
cationes ad dei matrem> 5, 375, 12 χαίροι̋, ἁπάντων κτισµάτων ὑπερτέρα cf.
can. III, od. α´, 15-17
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 Cc Iv ; variatio in Para ed. PaV 8 ETh 54 Kινείσθωσαν πᾶσαι γλῶσσαι
βροτεῖαι καὶ ἔννοιαι… ; sec. trop. in Para
8-14 Cc Iv ined. 9 ἐγνώρισε Cc 12 καὶ αἰτοῦµεν Iv fort.r. 13 Παρθένε Θεοτόκε
Iv fort.r. 14 σῶσαι Iv ἡµᾶ̋ non trad. Iv
22-28 Cc ed. PaV 8 ETh 54 ; prim. trop. in Para 23 οὐρανίων Cc 25 αὐτοῖ̋ cd.
tert. trop. in Iv ined. Μετὰ τόκον* σέ, Παρθένε, παρθένον ἐφύλαξεν* ὁ οἰκή-
σα̋* καὶ τεχθεὶ̋ ἐπ’ ἐσχάτων ἀφράστω̋ ἐκ σοῦ,* Χριστὸ̋ ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν,* ὃν καὶ
δυσώπει ἀενάω̋* σῶσαι ἡµᾶ̋ τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε.
ᾨδὴ στʹ.
Ἐκύκλωσεν ἡµᾶ̋ ἐσχάτη ἄβυσσο̋,

οὐκ ἔστιν ὁ ῥυόµενο̋,
ἐλογίσθηµεν ὡ̋ πρόβατα σφαγῆ̋,
σῶσον τὸν λαόν σου ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν·
σὺ γὰρ ἰσχὺ̋ 5
τῶν ἀσθενούντων καὶ ἐπανόρθωσι̋.
Νενέκρωνται ἀθέων τὰ βουλεύµατα,

τῶν µὴ ὁµολογούντων σε
ὡ̋ κυήσασαν Χριστὸν τὸν λυτρωτὴν
312
καὶ µεµηνότων κατὰ τῶν δούλων σου
τῶν ἀληθῶ̋ 5
ὁµολογούντων σε Θεοµήτορα.
Παρίστανται δουλοπρεπῶ̋ τῷ τόκῳ σου

αἱ τάξει̋ αἱ οὐράνιαι
ἐκπληττόµεναι ἀξίω̋ τὸ τῆ̋ σῆ̋
ἄσπορον λοχεία̋, Ἀειπάρθενε· 10
σὺ γὰρ ἁγνὴ
καὶ πρὸ τοῦ τόκου καὶ µετὰ γέννησιν.
Οἰκτείρησον ἡµᾶ̋ ἐν θείᾳ χάριτι,

δεόµεθά σου, ∆έσποινα,
καὶ διάσωσον ἐκ πάση̋ συµφορᾶ̋ 15
καὶ ἐξ ἐναντία̋ περιστάσεω̋·
σὺ γάρ, ἁγνή,
πέλει̋ τὸ κλέο̋ τῶν ἀνυµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 6 ἄβυσσο̋ ἐκύκλωσέν µε ἐσχάτη 2 Ps. 70, 11 καταδιώξατε καὶ
καταλάβετε αὐτόν, ὅτι οὐκ ἔστιν ὁ ῥυόµενο̋ 3 Ps. 43, 23 ἐλογίσθηµεν ὡ̋
πρόβατα σφαγῆ̋ 4 Ps. 27, 9 σῶσον τὸν λαόν σου
7-8 cf. Luc. 2, 13 καὶ ἐξαίφνη̋ ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθο̋ στρατιᾶ̋ οὐρανί-
ου αἰνούντων τὸν θεὸν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Cc Iv ined. ; sec. trop. in Iv 1 Νενέκρωται Iv 5 ἀληθῆ Iv
prim. trop. in Iv V ed. PaR 16 Εὐφραίνονται (Ἐµφαίνονται Iv) ἐν σοί, Παρθένε
ἄχραντε,* τοῦ γένου̋ οἱ προπάτορε̋* τὴν Ἐδὲµ ἀπολάβοντε̋ διὰ σοῦ* ἣν ἐκ
παραβάσεω̋ ἀπώλεσαν·* σὺ γὰρ ἁγνὴ* καὶ πρὸ τοῦ τόκου καὶ µετὰ γέννησιν.
7-12 Cc ed. PaV 8 ETh 54 ; prim. trop. in PaV EΤh 10 ἀσπόρου PaV EΤh
13-18 Cc ined. ; variatio in Iv Συντήρησον ἡµᾶ̋ ἐν θείᾳ χάριτι* δεόµεθά σου,
∆έσποινα,* καὶ διάσωσον ἐκ πάση̋ συµφορᾶ̋* ἀτρώτου̋ ἀεὶ ταῖ̋ ἱκεσίαι̋ σου·*
σὲ γάρ, ἁγνή,* ἔχοµεν σκέπην τε καὶ ἀντίληψην.
313
ᾨδὴ ζʹ.
Σὲ νοητήν,
Θεοτόκε, κάµινον
κατανοοῦµεν οἱ πιστοί·
ὡ̋ γὰρ παῖδα̋ ἔσωσε τρεῖ̋,
ὁ ὑπερυψούµενο̋ 5
κόσµον ἀνεκαίνισεν
ἐν τῇ γαστρί σου ὁλόκληρον,
ὁ αἰνετὸ̋ τῶν πατέρων
Θεὸ̋ καὶ ὑπερένδοξο̋.
Σὲ Ἰακώβ,
Θεοτόκε, κλίµακα
προφητικῶ̋ κατανοεῖ·
διὰ σοῦ γὰρ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋
ὤφθη τοῖ̋ ἀνθρώποι̋ τε
συνανεστράφη ὡ̋ ηὐδόκησεν,
Θεοπρεπῶ̋ 10
οὐρανίων τάγµατα
καὶ ἐπιγείων, ἀγαθή,
ὑπερέβη̋ ὡ̋ ἀληθῶ̋
ἐν σαρκὶ κυήσασα
ὑπὲρ πᾶσαν ἔννοιαν 15
τῶν πάντων κτίστην καὶ κύριον,
τὸν αἰνετὸν τῶν πατέρων
Θεὸν τὸν ὑπερένδοξον.
314
Ὡ̋ ἀληθῆ
Θεοτόκον πάντε̋ σε 20
δοξολογοῦµεν εὐσεβῶ̋,
ὀρθοδόξω̋ ὡ̋ ἀληθῶ̋,
πάναγνε, Μητρόθεε
κόρη, καὶ δεόµεθα
σὲ ἐξαιτοῦντε̋ πρεσβείαι̋ σου· 25
Σῶσον ἡµᾶ̋ τοὺ̋ ὑµνοῦντα̋
ἁγνήν σέ ἀειπάρθενον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-3 Gen. 28, 12 καὶ ἐνυπνιάσθη, καὶ ἰδοὺ κλίµαξ ἐστηριγµένη ἐν τῇ γῇ, ἧ̋ ἡ
κεφαλὴ ἀφικνεῖτο εἰ̋ τὸν οὐρανόν, καὶ οἱ ἄγγελοι τοῦ θεοῦ ἀνέβαινον καὶ κα-
τέβαινον ἐπ’ αὐτῆ̋ 5 cf. heirm. 5 6-7 Bar. 3, 38 µετὰ τοῦτο ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ ὤφθη
καὶ ἐν τοῖ̋ ἀνθρώποι̋ συνανεστράφη cf. Cosm. Mel. Καν. Κυριακ. Βαΐων CPC
186 µετὰ δὲ ταῦτα ἀνθρώποι̋ συνανεστράφη ὀφθεὶ̋ 11-12 cf. Athan. Theol.
Frag. varia PG 26, 1256, 23 Τριῶν δὲ ὄντων ταγµάτων, ἐπουρανίων, ἐπιγείων
καὶ καταχθονίων 16 cf. Rom. Mel. Cantica 10, 22, 4 τὸν πάντων τούτων κτί-
στην καὶ κύριον ἱκέτευε λέγουσα 8-9.17-18 cf. heirm. 8-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-9 Cc ed. PaV 9 ETh 54-55
prim. trop. in Iv ed. MR V 91 die Maj. 12 Ἐν σοί, ἁγνὴ* Θεοτόκε, τίθηµι* πᾶσαν
ἐλπίδα καὶ (µου Iv) πρό̋ σε* καταφεύγω διαπαντό̋.* Σῶσόν µε πρεσβείαι̋
σου,* ῥῦσαί µε, πανάµωµε,* τῆ̋ κατεχούση̋ συγχύσεω̋* καὶ ταραχῆ̋ τῶν δει-
νῶν µου* παθῶν καὶ παραπτώσεων.
10-18 Cc Iv ined. ; tert. trop. in Iv 12 ἀγαθή : δὲ ὁµοῦ Iv 13 ὑπερβαίνει̋ Ιv 18
καὶ Iv
19-27 Cc Iv ined. ; sec. trop. in Iv ; variatio in Iv Ὡ̋ ἀληθῆ* Θεοτόκον ἅπαντε̋*
δοξολογοῦµεν εὐσεβῶ̋,* ὀρθοδόξω̋ τε καὶ πιστῶ̋ σε,* ὦ πανυπέροχε κόρη,*
καὶ προσπίπτοµεν* καὶ ἐξαιτοῦµεν πρεσβείαι̋ σου· *Σῶσον ἡµᾶ̋ ἐν εἰρήνῃ* ἀεὶ
τοὺ̋ <ἀν>υµνοῦντά̋ σε.
315
ᾨδὴ ηʹ.
Ἐν καµίνῳ παῖδε̋ Ἰσραήλ,

ὡ̋ ἐν χωνευτηρίῳ,
τῷ κάλλει τῆ̋ εὐσεβεία̋
καθαρώτερον χρυσοῦ
ἀπέστιλβον λέγοντε̋· 5
Εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα,
τὸν Κύριον, ὑµνεῖτε
καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν
Θεοτόκε, πάντων γηγενῶν

βοήθεια και σκέπη,
ἡµᾶ̋ τοὺ̋ σὲ ἀνυµνοῦντα̋
διαφύλαττε ἀεὶ
καὶ σῷζε πρεσβείαι̋ σου 5
τοὺ̋ βοῶντα̋· Πάντα τὰ ἔργα,
Ἐλλαµφθῆναι ἅπαντα̋ ἡµᾶ̋, 10

Παρθένε Θεοτόκε,
τοὺ̋ σὲ ἐν ἀγαλλιάσει
ἀναµέλποντα̋ πιστῶ̋
πρέσβευε καὶ σῴζεσθαι
καὶ βοᾶν σοι· Πάντα τὰ ἔργα, 15
316
Οἰκουµένη̋ σκέπη κραταιά,
ὑπερδεδοξασµένη 20
ὑπάρχει̋ καὶ σωτηρία,
Θεοτόκε, ἀσφαλὴ̋
ἡµῶν τῶν ὑµνούντων σε
καὶ βοώντων· Πάντα τὰ ἔργα,
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε 25
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2.4 Sap. ὡ̋ χρυσὸν ἐν χωνευτηρίῳ ἐδοκίµασεν αὐτοὺ̋ 6-9 Dan. 3, 57
εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου τὸν κύριον· ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν
εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
2 cf. Est. 4, 14 βοήθεια καὶ σκέπη ἔσται τοῖ̋ Ἰουδαίοι̋ cf. Rom. Mel. Cantica
dubia 81, 30, 4 γενοῦ τῇ ποίµνῃ τῇ σὲ ὑµνούσῃ βοήθεια καὶ σκέπη 19 cf. Rom.
Mel. Cantica 10, 23 ἐµὲ γὰρ ἔχει ἡ οἰκουµένη σου σκέπην κραταιάν, τεῖχο̋ καὶ
στήριγµα 6-9.15-18.24-27 cf. heirm. 6-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 235, EE n. 1, Johannis Monachi 5 ψάλλοντε̋ CPC 6 ἔργα Κυρίου
EE
1-9 Cc ined.
10-18 Cc Iv ined. ; prim. trop. in Iv 11 Θεοτόκε : καταξίωσον Iv 12 σὲ : τὴν σὴν
Iv 14 πανήγυριν, ἄχραντε Iv 15 βοῶντά̋ Iv
19-27 Cc Iv ined. ; sec. trop. in Iv 22 ἀσφαλὴ̋ : τῶν πιστῶν Iv
tert. trop. in Iv ed. MR II 339 die Nov. 30 Τὴν ἀσπόρω̋ καὶ ὑπερφυῶ̋,* ἐξ
ἀστραπῆ̋ τῆ̋ θεία̋* τεκοῦσαν τὸν µαργαρίτην,* τὸν πολύτιµον Χριστόν,*
ὑµνήσωµεν ἅπαντε̋* ἐκβοῶντε̋· Πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον ὑµνεῖτε* καὶ ὑπε-
ρυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
ᾨδὴ θʹ.
Τύπον τῆ̋ ἁγνῆ̋ λοχεία̋ σου

πυρπολουµένη βάτο̋ ἔδειξεν ἄφλεκτο̋·
317
καὶ νῦν καθ’ ἡµῶν
τῶν πειρασµῶν ἀγριαίνουσαν
κατασβέσαι αἰτοῦµεν τὴν κάµινον, 5
ἵνα σε, Θεοτόκε,
ἀκαταπαύστω̋ µεγαλύνωµεν.
Τοῦτον, ὦ ἁγνή, δεόµεθα,

ἡµῶν τὸν ὕµνον δέχου δῶρον εὐπρόσδεκτον
καὶ τοὺ̋ καθ’ ἡµῶν
σὺ πειρασµοὺ̋ κατευνάσασα
σωτηρίαν µεγίστην ἀντάµειψαι, 5
<O………………………………………………………..> 8-14
Κόσµο̋ ἅπα̋ σέ, πανύµνητε 15

δεδοξασµένη, ἔχει σκέπην, σωτηρίαν·
ταῖ̋ σαῖ̋ γὰρ λιταῖ̋
ἀεὶ σῳζόµεθα, ἄχραντε,
ἐκ ποικίλων ἀεὶ περιστάσεων
καὶ σὲ ὡ̋ Θεοτόκον 20
Ἔργοι̋ ἀποροῦµεν ἅπαντε̋

καὶ λόγοι̋ θείοι̋ µέλψαι ὄντω̋ σε, ὑπερένδοξε·
πίστει δὲ ἀεὶ
σὲ ἀνυµνοῦντε̋ δεόµεθα· 25
εὐµενῶ̋ ἡµῶν δέχου τὴν αἴνεσιν
καὶ αἴτει τὸν Υἱόν σου
τοῦ διασῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
318
heirm. 2 Exod. 3, 2 ὤφθη δὲ αὐτῷ ἄγγελο̋ κυρίου ἐν φλογὶ πυρὸ̋ ἐκ τοῦ βάτου,
καὶ ὁρᾷ ὅτι ὁ βάτο̋ καίεται πυρί, ὁ δὲ βάτο̋ οὐ κατεκαίετο 7 Luc. 1, 46 Μεγα-
λύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
3-4 cf. heirm. 3-4 8-9 cf. od. η´, 19-21 6-7.20-21 cf. heirm. 6-7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7.15-28 Cc ined.
319
CANON XIV (b)
Σε αυτή τη δεύτερη εκδοχή όλε̋ οι ωδέ̋ περιλαµβάνουν από τρία

τροπάρια. Στην α´ ωδή εφύµνιο είναι το τελευταίο δίστιχο του πρώτου τροπα-
ρίου Χαῖρε, Θεοτόκε,* παρθένε, Μήτηρ ανύµφευτε που επαναλαµβάνεται και
στα άλλα δύο, στην δ´ ωδή ο στίχο̋ εἰ̋ σωτηρίαν ἡµῶν καὶ ἀνάπλασιν, στην ε´
ωδή ο τελευταίο̋ στίχο̋ του πρώτου και τρίτου τροπαρίου ἣν ἐπαξίω̋
δοξάζοµεν, στην ζ´ ωδή υπάρχει επανάληψη του δίστιχου ὁ αἰνετὸ̋ τῶν
πατέρων* Θεὸ̋ καὶ ὑπερένδοξο̋, στην η´ ωδή το τετράστιχο πάντα τὰ ἔργα,*
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε* καὶ ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και στην θ´ ωδή
παραλλαγέ̋ του στίχου ἀκαταπαύστω̋ µεγαλύνωµεν.
αρ.
3 - 3 3 3 3 3 3 3
τροπ.
εφύµν. + - - + + - + + +
CANON XIV (b)
Cc 138v-139v
V 15v-18v
D
Iv 4r-10v
K 1r-3v
Lh 39v-50v
Sδ 47r-50r
Sθ 78r
Ἕτερο̋ κανὼν τῆ̋ ὑπεραγία̋ Θεοτόκου. Ἦχο̋ α´.
ᾨδὴ αʹ.
Σοῦ ἡ τροπαιοῦχο̋ δεξιὰ
320
θεοπρεπῶ̋ ἐν ἰσχύ̓ δεδόξασται·
αὕτη γάρ, ἀθάνατε,
ὡ̋ πανσθενὴ̋ ὑπεναντίου̋ ἔθραυσε
τοῖ̋ Ἰσραηλίται̋ 5
ὁδὸν βυθοῦ καινουργήσασα.
Ποίαν σοι ἐπάξιον ᾠδὴν

ἡ ἡµετέρα προσοίσει ἀσθένεια
εἰ µὴ τὴν χαρµόσυνον,
ἣν Γαβριὴλ ἡµᾶ̋ ἐµυσταγώγησε;
Χαῖρε, Θεοτόκε, 5
Νῦν τῇ Θεοτόκῳ καὶ Μητρὶ

τοῦ βασιλέω̋ τῶν ἄνω ∆υνάµεων
ἐκ καθαρωτάτη̋ καρδία̋,
πιστοί, πνευµατικῶ̋ βοήσωµεν· 10
Ἄπειρο̋ ἡ ἄβυσσο̋ τῆ̋ σῆ̋

ἀκαταλήπτου κυήσεω̋, πάναγνε·
πίστει ἀδιστάκτῳ οὖν 15
εἰλικρινῶ̋ προστρέχοντε̋ σοι λέγοµεν·
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm 1-6 vid. app. font. can. XIV (a), od. α´, heirm. 1-6
1-18 vid. app. font. can. XIV (a), od. α´, 1-18
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cdd. ; τῆ̋ ὑπεραγία̋ Θεοτόκου V : θεοτοκίο̋ D : ὁ κανὼν τῆ̋ Θεοτόκου Iv ;
Τῆ̋ Θεοτόκου Sγ ; Κανὼν ἐγκωµιαστικὸ̋ ψαλλό(µενο̋) τῇ Γ´ φέρων ἀκρο-
321
στιχίδαν Πάντε̋ σε ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε. Ποίηµα Ἰω(άννου) Μοναχοῦ. Sθ ;
vid. app. crit. can. XIV (a) tit.
heirm. CPC p. 232, EE n. 1, Johannis Monachi 4 ἔθραυσα̋ Lh
1-12 cdd. ed. PaV 6 ETh 53 ; vid. app. crit. can. XIV (a) od. α´ 1-12
6 Μῆτερ ΟΑ∆ 7 Νῦν τῇ Θεοτόκῳ Iv Cc Sθ : Τῇ Ἀειπαρθένῳ V Lh Sδ ΠΑ∆ : Τῇ
ἀπειρογάµῳ D Sγ 12 Μῆτερ ΠΑ∆ ETh
13-18 cdd. ; non trad. D ed. PaV 6 ETh 53 16 προστρέχοντε̋ σοι λέγοµεν Cc :
προστρέχωµέν σοι λέγοντε̋ V Sγ Sδ Sθ : προσπίπτοµέν σοι λέγοντε̋ Iv : προ-
σφέροµέν σοι λέγοντε̋ Lh Para ΠΑ∆ : προστρέχοµέν σοι λέγοντε̋ EΤh 18
Mῆτερ ΠΑ∆ ΕTh
ᾨδὴ γʹ.
Ὁ µόνο̋ εἰδὼ̋ τῆ̋ τῶν βροτῶν

οὐσία̋ τὴν ἀσθένειαν
καὶ συµπαθῶ̋ αὐτὴν µορφωσάµενο̋
περίζωσόν µε ἐξ ὕψου̋ δύναµιν
τοῦ βοᾶν σοι· Ἅγιο̋ 5
ὁ ναὸ̋ ὁ ἔµψυχο̋
τῆ̋ ἀφράστου σου δόξη̋, φιλάνθρωπε.
Νεφέλην σε κούφην ἀψευδῶ̋,

Παρθένε, ὀνοµάζοµεν
προφητικαῖ̋ ἑπόµενοι ῥήσεσιν·
ἐλήλυθε γὰρ ἐπὶ σοὶ Κύριο̋
καθελεῖν αἰγύπτια 5
πλάνη̋ χειροποίητα
καὶ φωτίσαι τοὺ̋ ταῦτα λατρεύοντα̋.
Σὲ ἐσφραγισµένην ἀληθῶ̋
χορὸ̋ προφητικὸ̋ πηγὴν
καὶ κεκλεισµένην πύλην ὠνόµασεν 10
τῆ̋ παρθενία̋ τῆ̋ σῆ̋, πανύµνητε,
322
τηλαυγῶ̋ τὰ σύµβολα
ἡµῖν διαγράφοντε̋,
ἣν ἐφύλαξα̋ καὶ µετὰ γέννησιν.
Νοῦν τὸν ὑπερούσιον ἰδεῖν, 15

ὡ̋ θέµι̋, ἀξιούµενο̋
ὁ Γαβριήλ, Παρθένε πανάµωµε,
περιχαρῆ σοι φωνὴν ἐκόµισε,
τὴν τοῦ Λόγου σύλληψιν
ἐµφανῶ̋ µηνύουσαν 20
καὶ τὸν ἄφραστον τόκον κηρύττουσαν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 vid. app. font. can. XIV (a), od. γ´, heirm. 4
1 cf. Cosm. Mel. Καν. Κοίµησ. Θεοτόκ. CPC 181 τῇ νεφέλῃ τῇ κούφῃ 1-6 Is. 19, 1
Ἰδοὺ κύριο̋ κάθηται ἐπὶ νεφέλη̋ κούφη̋ καὶ ἥξει εἰ̋ Αἴγυπτον, καὶ σεισθή-
σεται τὰ χειροποίητα Αἰγύπτου ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ 8-14 vid. app. font. can.
XIV (a), od. γ´, 15-21 17-21 cf. Luc. 1, 30-31 καὶ εἶπεν ὁ ἄγγελο̋ αὐτῇ… καὶ ἰδοὺ
συλλήµψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱὸν cf. Joh. Damasc. Vita Barlaam et Joasaph 90,
26-29 καθὼ̋ καὶ πρὸ τῆ̋ συλλήψεω̋ εἷ̋ τῶν ἀρχαγγέλων ἀπεστάλη µηνύων τῇ
Παρθένῳ τὴν ξένην σύλληψιν ἐκείνην καὶ τὸν ἄφραστον τόκον
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 V D K Lh ed. PaV 7 ETh 53 ; sec. trop. in V D K Sγ Sδ 2 ὀνοµάζωµεν Sγ Sδ 7
ταύτην D : ταύτη Sγ
8-14 cdd. ed. PaV 7 ETh 54 ; prim. trop. in V D K Sγ Sδ ; vid. app. crit. can. XIV
(a) od. γ´ 10 πύλην κεκλεισµένην ΠΑ∆ 13 διαγράφοντα Lh ; vid. can. XIV (a),
od. γ´ app. crit.
15-21 Lh ed. PaV 7 ETh 54 ; non trad. cett. codd.
al. trop. in Sθ (a) Τολµῶντε̋… (b) Ἐν ὕµνοι̋… vid. can. XIV (a), od. γ´
ᾨδὴ δʹ.
Ὄρο̋ σε τῇ χάριτι τῇ θείᾳ κατάσκιον

προβλεπτικοῖ̋ ὁ Ἀββακοὺµ
323
κατανοήσα̋ ὀφθαλµοῖ̋
ἐκ σοῦ ἐξελεύσεσθαι
τοῦ Ἰσραὴλ προανεφώνει τὸν ἅγιον 5
Ἄκουε θαυµάτων, οὐρανέ, ἐνωτίζου δὲ γῆ,

ὅτι θυγάτηρ χὀκοῦ
τοῦ πεπτωκότο̋ τε Ἀδάµ,
Θεοῦ ἐχρηµάτισε
τοῦ ἑαυτῆ̋ ∆ηµιουργοῦ τε λοχεύτρια 5
Ὑµνοῦµεν τὸ µέγα καὶ φρικτόν σου µυστήριον·355

ὑπερκοσµίου̋ γὰρ λαθὼν
ταξιαρχία̋ ἐπὶ σὲ
ὁ Ὢν καταβέβηκεν, 10
ὡ̋ ὑετὸ̋ ὁ ἐπὶ πόκον, πανύµνητε,
Ἁγίων Ἁγία, Θεοτόκε πανύµνητε,

ἡ προσδοκία τῶν ἐθνῶν
καὶ σωτηρία τῶν πιστῶν, 15
ἐκ σοῦ ἀνατέταλκεν
ὁ λυτρωτὴ̋ καὶ ζωοδότη̋ καὶ Κύριο̋,
ὃν ἐκδυσώπει σωθῆναι τοὺ̋ δούλου̋ σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm 1 v. app. font. can. XIV (a), od. δ´, heirm. 1
1 Is. 1, 2 Ἄκουε, οὐρανέ, καὶ ἐνωτίζου, γῆ, ὅτι κύριο̋ ἐλάλησεν 7-12 vid. app.
font. can. XIV (a), od. δ´, 13-18 14 Gen. 49, 10 καὶ αὐτὸ̋ προσδοκία ἐθνῶν 15
cf. Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 5, 375, 8 Χαίροι̋, ἀσφαλὴ̋ τῶν
πιστῶν σωτηρία
355
Στον κώδικα Sδ το τροπάριο αυτό ανήκει στον κανόνα που προηγείται στο χειρόγραφο (βλ. εισαγω-
γή καν. XIV).
324
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 V D K Lh Sδ ed. PaV 7 ETh 54 1 δὲ ἡ γῆ Para 3 τε : µὲν D K ΠΑ∆
7-12 Cc D Iv K Lh ed. PaV 7 ETh 54 ; vid. can. XIV (a), od. δ´ app. crit. 12 : καὶ
ἀνάπλασιν τῶν ὑµνούντων σε V Para
al. sec. trop. in Sδ ed. CPC 233, Johannis Ξύλον σε, παρθένε, τῆ̋ ζωῆ̋ ἐπι-
στάµεθα…
13-18 Lh ed. PaR 14 ETh 54 ; non trad. cett. codd.
al. tert. trop. in Sδ ined. Ἄχραντε παρθένε, Θεοτόκε πανύµνητε,* ἡ τὸν δεσπότην
τοῦ παντὸ̋* ἐν σῇ χωρήσασα γαστρὶ* δυσώπησον, πάναγνε,* ὑπὲρ ἡµῶν τῶν σὲ
ὑµνούντων ἐν πόθῳ στοργῆ̋* ἐκ τῆ̋ µελλούση̋ ῥυσθῆναι κολάσεω̋.
ᾨδὴ εʹ.
Ὁ φωτίσα̋
τῇ ἐλλάµψει τῆ̋ σῆ̋ παρουσία̋, Χριστέ,
καὶ φαιδρύνα̋
τῷ σταυρῷ σου τοῦ κόσµου τὰ πέρατα,
τὰ̋ καρδία̋ φώτισον 5
φωτὶ τῆ̋ σῆ̋ θεογνωσία̋
τῶν ὀρθοδόξω̋ ὑµνούντων σε.
Εὐφραίνονται
οὐρανῶν αἱ ∆υνάµει̋ ὁρῶσαί σε,
ἀγάλλονται
σὺν αὐταῖ̋ τῶν βροτῶν τὰ συστήµατα·
τῷ γὰρ τόκῳ ἥνωνται τῷ σῷ, 5
ὃν ἐπαξίω̋ δοξάζοµεν.
Κινείσθωσαν
πᾶσαι γλῶσσαι βροτεῖαι καὶ ἔννοιαι
πρὸ̋ ἔπαινον 10
τοῦ βροτῶν ἀληθῶ̋ καλλωπίσµατο̋·
325
ἡ Παρθένο̋ πάρεστι
σαφῶ̋ δοξάζουσα τοὺ̋ πίστει
ταύτη̋ ὑµνοῦντα̋ τὰ θαύµατα.
∆οξάζεται 15
ὕµνο̋ ἅπα̋ σοφῶν καὶ ἐγκώµιον
τῇ Παρθένῳ
καὶ Μητρὶ τοῦ Θεοῦ προσφερόµενο̋·
τῆ̋ γὰρ δόξη̋ γέγονεν
αὕτη ναὸ̋ τῆ̋ ὑπερθέου, 20
ἣν ἐπαξίω̋ δοξάζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9-14 vid. app. font. can. XIV (a), od. ε´, 1-7 9-10 cf. Joh. Chrys. In resurrectionem
domini 19 Μικρὰ πᾶσα γλῶσσα πρὸ̋ ἔπαινον τῆ̋ παρούση̋ ἑορτῆ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 Cc D Sδ ed. PaV 8 ETh 54 ; non trad. V Iv ; non legitur in K ; vid. app. crit.
can. XIV (a), od. ε´, 1-7 2 οὐρανίων Cc ὁρῶσαί σε : τῷ τόκῳ σου Sδ 4 αὐτοῖ̋
Cc Sδ : αὐτοῖ̋ καὶ D 7 δοξάζωµεν Sδ
8-14 cdd. ed. PaV 8 ETh 54 9 πᾶσα γλῶσσα βροτεία καὶ ἔννοια Sδ ; vid. app.
crit. can. XIV (a), od. ε´, 1-7
14-21 V K Sδ ed. PaV 8 ETh 54 ; non trad. cett. codd. 16 σαφῶ̋ V 21 δοξάζωµεν
Sδ
ᾨδὴ στʹ.
Ἐκύκλωσεν ἡµᾶ̋ ἐσχάτη ἄβυσσο̋,

οὐκ ἔστιν ὁ ῥυόµενο̋,
ἐλογίσθηµεν ὡ̋ πρόβατα σφαγῆ̋,
σῶσον τὸν λαόν σου ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν·
σὺ γὰρ ἰσχὺ̋ 5
τῶν ἀσθενούντων καὶ ἐπανόρθωσι̋.
Παρίστανται δουλοπρεπῶ̋ τῷ τόκῳ σου
326
αἱ τάξει̋ αἱ οὐράνιαι
ἐκπληττόµεναι ἀξίω̋ τὸ τῆ̋ σῆ̋
ἄσπορον λοχεία̋, Ἀειπάρθενε·
σὺ γὰρ ἁγνὴ 5
καὶ πρὸ τοῦ τόκου καὶ µετὰ γέννησιν.
Σεσάρκωται ὁ πρὶν ὑπάρχων ἄσαρκο̋,

ὁ Λόγο̋ ἐκ σοῦ, πάναγνε,
ὁ τὰ σύµπαντα βουλήµατι ποιῶν,
ὁ τῶν Ἀσωµάτων τὰ στρατεύµατα 10
παραγαγών,
ἐκ τοῦ µὴ ὄντο̋ ὡ̋ παντοδύναµο̋.
Νενέκρωται ἐχθρὸ̋ τῷ ζωηφόρῳ σου

καρπῷ, Θεοχαρίτωτε,
καὶ πεπάτηται ὁ ᾅδη̋ προφανῶ̋ 15
καὶ οἱ ἐν δεσµοῖ̋ ἠλευθερώθηµεν·
διὸ βοῶ·
Τὰ πάθη λῦσον τὰ τῆ̋ καρδία̋ µου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-6 vid. app. font. can. XIV (a), od. στ´, heirm. 1-6
1-2 vid. app. font. can. XIV (a), od. στ´, 7-8 9 Εphr. Syr. Sermo de paenitentia 11
καὶ πάλιν τῷ θελήµατι αὐτοῦ τὰ σύµπαντα στηρίζει τῷ ἰδίῳ λόγῳ 13-14 Rom.
Mel. Cantica genuina 35, 1, 3 καὶ εἰ̋ ὦτα κυρίου ἐλήλυθεν καὶ ἐβλάστησε καρ-
πὸν ζωηφόρον τῷ κόσµῳ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 Cc V D K Lh Sδ ed. PaV 8 ETh 54 ; sec. trop. in V ; vid. app. crit. can. XIV (a),
od. στ´, 7-12 4 ἀσπόρου V D K Lh Para PaV ETh 6 : λιµὴν ὑπάρχει̋ τῶν
προστρεχόντων σοι Sδ
prim. trop. in V Εὐφραίνονται ἐν σοὶ…. vid. app. crit. can. XIV (a), od. στ´
7-12 D K Lh ed. PaV 8 ETh 54 ; non trad. V 9 θελήµατι D K
327
sec. trop. in Sδ Ἐδούλωσεν ἡµᾶ̋ ἡ ἁµαρτία, ∆έσποινα·* ἀλλ’ ἔχοµέν (ἔχωµεν cd.)
σε, πάναγνε,* λυτρωτὴν καὶ προστασίαν ἀσφαλῆ (ἀσφαλεῖ cod.)* πρὸ̋ τὸν
πανοικτίρµονα Θεὸν ἡµῶν* οἱ ἀκραιφνῶ̋* σε ἀνυµνοῦντε̋ καὶ µεγαλύνοντε̋.
13-18 Lh ed. PaV 8 ETh 54 ; non trad. cett. codd.
ᾨδὴ ζʹ.
Σὲ νοητήν,
Θεοτόκε, κάµινον
κατανοοῦµεν οἱ πιστοί·
ὡ̋ γὰρ παῖδα̋ ἔσωσε τρεῖ̋,
κόσµον ἀνεκαίνισεν
ἐν τῇ γαστρί σου ὁλόκληρον,
Σὲ Ἰακώβ,
Θεοτόκε, κλίµακα
προφητικῶ̋ κατανοεῖ·
διὰ σοῦ γὰρ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋
ὤφθη τοῖ̋ ἀνθρώποι̋ τε
συνανεστράφη ὡ̋ ηὐδόκησεν,
Χαῖρε, σεµνή·356 10
τοῦ Ἀδὰµ τὸ κῴδιον
ἐκ σοῦ προῆλθεν ὁ Ποιµὴν
ἐνδυσάµενο̋ ἀληθῶ̋,
356
Στον κώδικα Sδ το τροπάριο αυτό ανήκει στον κανόνα που προηγείται στο χειρόγραφο (βλ. εισαγω-
γή καν. XIV).
328
ὁ ὑπερυψούµενο̋,
ὅλον µε τὸν ἄνθρωπον 15
δι’ εὐσπλαχνίαν ἀκατάληπτον,
Θεό̋ καὶ ὑπερένδοξο̋.
Νέο̋ Ἀδὰµ
ἐξ ἁγνῶν αἱµάτων σου, 20
ὁ προαιώνιο̋ Θεό̋,
ἐχρηµάτισεν ἀληθῶ̋·
ὃνπερ νῦν ἱκέτευε
τὸν παλαιωθέντα µε
ἀνακαινίσαι κραυγάζοντα· 25
Ὁ αἰνετὸ̋ τῶν πατέρων
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-9 vid. app. font. can. XIV (a), od. ζ´, 1-9 13-15 cf. Eph. 4, 24 καὶ ἐνδύσασθαι
τὸν καινὸν ἄνθρωπον 20 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 46, 28 ἐν τῇ ἑαυτοῦ
ὑποστάσει ἐκ τῶν ἁγνῶν τῆ̋ παρθένου αἱµάτων 21-22 cf. Cyrill. Theol. Solu-
tiones 560, 21 Ὁ δέ γε Κύριο̋ ἡµῶν Ἰησοῦ̋ Χριστὸ̋ χρηµατίσα̋ δεύτερο̋ Ἀδὰµ
24-25 cf. Joh. Damasc. Vita Barlaam et Joasaph 92, 22 καὶ πανταχόθεν ἀνακαι-
νίζων τὴν παλαιωθεῖσαν ἡµῶν φύσιν 8-9.17-18.26-27 cf. heirm. 8-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 234, EE n. 1, Johannis Monachi 6 : ὅλον µε τὸν ἄνθρωπον Lh
1-9 Cc V K Lh Sδ ΠΑ∆ ed. PaV 9 ETh 54-55 ; non trad. D ; sec. trop. in K ; vid.
app. crit. can. XIV (a), od. ζ´
10-18 D Lh ed. PaV 9 ETh 55
al. sec. trop. in V D ed. PaV 9 Χαῖρε, πηγὴ* ἀειζώου νάµατο̋·* Χαῖρε, παράδεισε
τρυφῆ̋·* Χαῖρε, τεῖχο̋ τὸ τῶν πιστῶν·* Χαῖρε, ἀπειρόγαµε·* Χαῖρε, ἡ παγκό-
σµιο̋ χαρὰ* δι’ ἧ̋ ἡµῖν ἐξανέτειλεν* ὁ αἰνετὸ̋ τῶν πατέρων* Θεὸ̋ καὶ ὑπε-
ρένδοξο̋.
al. sec. trop. in Sδ ined. Σὲ ἀληθῶ̋* προστασίαν ἔχοµεν (ἔχωµεν cd.)* µόνην τὴν
πάνσεπτον ἁγνὴν* ὡ̋ πρεσβέουσαν ἐκτενῶ̋* ὑπὲρ τῶν ὑµνούντων σε·* σὲ γὰρ
329
ἐπιστάµεθα* τὴν ῥυοµένην πάντα̋ τῶν θλίψεων·* διὸ πιστῶ̋ σοὶ βοῶµεν,* ἁγνή,
τὸ «χαῖρε», ∆έσποινα.
19-26 K Lh ed. PaV 9 EΤh 55 ; prim. trop. in K ; non trad. cett. codd. 21 ὁ non
trad. Lh
ᾨδὴ ηʹ.
Ἐν καµίνῳ παῖδε̋ Ἰσραήλ,

ὡ̋ ἐν χωνευτηρίῳ,
τῷ κάλλει τῆ̋ εὐσεβεία̋
καθαρώτερον χρυσοῦ
ἀπέστιλβον λέγοντε̋· 5
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα,
τὸν Κύριον, ὑµνεῖτε
καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν
Τὴν παστάδα τὴν φωτοειδῆ,

ἐξ ἧ̋ ὁ τῶν ἁπάντων
∆εσπότη̋ ὥσπερ νυµφίο̋
προελήλυθεν Χριστό̋,
ὑµνήσωµεν ἅπαντε̋ 5
ἐκβοῶντε̋· Πάντα τὰ ἔργα,
Χαῖρε, θρόνε ἔνδοξε Θεοῦ· 10

πιστῶν, χαῖρε, τὸ τεῖχο̋,
δι’ ἧ̋ φῶ̋ τοῖ̋ ἐν σκότει
ἐξανέτειλε Χριστὸ̋
τοῖ̋ σὲ µακαρίζουσι
καὶ βοῶσι· Πάντα τὰ ἔργα, 15
330
Σωτηρία̋ αἴτιον ἡµῖν

τὸν Κύριον τεκοῦσα 20
ἱκέτευε ὑπὲρ πάντων
τῶν βοώντων ἐκτενῶ̋,
Παρθένε πανύµνητε·
Εὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα,
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε, 25
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-9 vid. app. font. can. XIV (a), od. η´, heirm. 1-9
1-4 cf. Ps. 18, 6 καὶ αὐτὸ̋ ὡ̋ νυµφίο̋ ἐκπορευόµενο̋ ἐκ παστοῦ αὐτοῦ 10 cf.
Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 9, 404 Χαῖρε, τὸ τεῖχο̋ τῶν πιστῶν 12-
13 Ps. 111, 4 ἐξανέτειλεν ἐν σκότει φῶ̋ τοῖ̋ εὐθέσιν 6-9.15-18.24-27 cf. heirm.
5-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 235, EE n. 1, Johannis Monachi 6 ἔργα : ἔργα Κυρίου Lh EE
1-18 V D K Lh Sδ ΠΑ∆ ed. PaV 9-10 ETh 55 5 ἅπαντε̋ : λέγοντε̋ V D Sδ 6
ἐκβοῶντε̋ non trad. V D : εὐλογεῖτε Sδ ἔργα Κυρίου Lh 10 ἔνδοξε : ἔµψυχε Κ
13 ἀνατέταλκε V Sδ 14 ᾧ σε µακαρίζοντε̋ D 15 καὶ βοῶσι : ἐκβοῶµεν D ἔργα
Κυρίου Lh
19-27 Lh ed. PaV 10 EΤh ; non trad. cett. codd. 24 ἔργα Κυρίου Lh
ᾨδὴ θʹ.
Τύπον τῆ̋ ἁγνῆ̋ λοχεία̋ σου

πυρπολουµένη βάτο̋ ἔδειξεν ἄφλεκτο̋·
καὶ νῦν καθ’ ἡµῶν
τῶν πειρασµῶν ἀγριαίνουσαν
331
κατασβέσαι αἰτοῦµεν τὴν κάµινον, 5
Ῥίζη̋ ἐκ ∆αυῒδ ἐβλάστησα̋

προφητικῆ̋, Παρθένε, καὶ θεοπάτορο̋·
ἀλλὰ καὶ ∆αυῒδ
ὡ̋ ἀληθῶ̋ σὺ ἐδόξασα̋,
ὡ̋ τεκοῦσα τὸν προφητευόµενον, 5
τὸν Κύριον τῆ̋ δόξη̋,
ὃν ἐπαξίω̋ µεγαλύνοµεν.
Ἅπα̋ ἐγκωµίων, πάναγνε,

νόµο̋ ἡττᾶται τῷ µεγέθει τῆ̋ δόξη̋ σου·
ἀλλά, ∆έσποινα, 10
παρ’ οἰκετῶν ἀναξίων σου
ἐξ εὐνοία̋ δέ σοι προσφερόµενον
προσδέχου, Θεοτόκε,
µετ’ εὐµενεία̋ τὸ ἐφύµνιον.
Ὢ τῶν ὑπὲρ νοῦν θαυµάτων σου! 15

Σὺ γάρ, Παρθένε, µόνη ὑπὲρ τὸν ἥλιον
πᾶσι δέδωκα̋
κατανοεῖν τὸ καινότατον
θαῦµα, πάναγνε, τῆ̋ σῆ̋ γεννήσεω̋
τὸ τῆ̋ ἀκαταλήπτου· 20
διό σε πάντε̋ µεγαλύνοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2, 7 vid. app. font. can. XIV (a), od. θ´, heirm. 2, 7
1-2 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 87, 9 Αὕτη (Μαρία)… ἐκ ∆αὐδικῆ̋ ῥίζη̋
ἐβλάστησε 8-9 cf. Rom. Mel. Ἀκάθ. Ὕµν. 21, 1 Ὕµνο̋ ἅπα̋ ἡττᾶται 7.21 cf.
heirm. 7
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
332
1-14 V D K Iv Lh Sδ ed. PaV 10 ETh 55 2 προφητικῶ̋ PaV ETh καὶ : τοῦ Sδ
PaV ETh 7 µεγαλύνωµεν V Sδ fort.r. 11 ἱκετῶν PaV EΤh σου : µὲν ΠΑ∆ EΤh
12 προσφερόµενο̋ Ιv
15-21 Iv Lh ed. PaV 10 ETh 55 ; non trad. cett. codd. 20 ἀνεξιχνιάστου Iv 21 διὸ
: δι’ ἧ̋ Iv
al. tert. trop. in Sδ ined. Σὺ τῶν ὀρθοδόξων καύχηµα,* σὺν ἀποστόλοι̋ καὶ προ-
φήται̋ καὶ µάρτυσιν* τῷ πτωχεύσαντι* ὑπὲρ ἡµῶν ἑκουσίω̋ Χριστῷ,* ἐκτενῶ̋
τὰ̋ δεήσει̋ προσάγουσα* ῥυσθῆναι τῶν κινδύνων* τοὺ̋ Θεοτόκον σε δοξά-
ζοντα̋.
333
CANON XV
Το κείµενο του κανόνα αυτού προ̋ τη Θεοτόκο παραδίδεται από τον

κώδικα Cryptensis ∆. γ. Χ ff. 127r-130v (Ct) και αναφέρεται από τον Ευτ. Τω-
µαδάκη357. Στο άρθρο αυτό αναφέρονται ο ήχο̋, ο ειρµό̋ τη̋ α´ ωδή̋, η αρχή
του πρώτου τροπαρίου, το όνοµα του ποιητή, τα στοιχεία του χειρογράφου και
ότι η ακροστιχίδα είναι κατ’ αλφάβητον. ∆εν γνωρίζουµε άλλον κανόνα του
Κοσµά µε αλφαβητική ακροστιχίδα358. Χρησιµοποιείται όµω̋ αυτή σε κανόνε̋
αφιερωµένου̋ στη Θεοτόκο359. Τι̋ ίδιε̋ πληροφορίε̋ µε τον Ευτ. Τωµαδάκη
παραθέτει και ο Θ. ∆ετοράκη̋360.
Σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋ υπάρχουν από τρία τροπάρια. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋
είναι ο στίχο̋ ἀλλὰ βοήθει µοι στο τέλο̋ του δευτέρου και τρίτου τροπαρίου
και στην ζ´ ωδή το ηµιστίχιο Μήτηρ Θεοῦ στο τελευταίο δίστιχο των
τροπαρίων.
αρ.
3 - 3 3 3 3 3 3 3
τροπ.
εφύµν. + - - - - - + - -
CANON XV
Ct ff. 127r-130v
Κανὼν παρακλητ(ικὸ̋) τῆ̋ Ὑπ(εραγία̋) Θεοτόκου. Κοσµᾶ Μοναχοῦ. 127r
Ἦχο̋ πλ. βʹ.
357
TΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 270-271.
358
WEYH, Akrostichis 42. Εδώ ο W. Weyh υποστηρίζει ότι ο Κοσµάς δεν έγραψε κανόνα µε
αλφαβητική ακροστιχίδα.
359
WEYH, Akrostichis 43.
360
334
ᾨδὴ αʹ.
Ὡ̋ ἐν ἠπείρῳ πεζεύσα̋ ὁ Ἰσραὴλ

ἐν ἀβύσσῳ ἴχνεσι
τὸν διώκτην Φαραὼ
καθορῶν ποντούµενον, Θεῷ
ἐπινίκιον ᾠδήν, 5
ἐβόα, ᾄσωµεν.
Ἄναρχε Λόγε καὶ κτίστα δηµιουργέ,

τῶν ἁπάντων πρύτανι,
ταῖ̋ πρεσβείαι̋, ὁ Θεό̋,
τῆ̋ ἁγνῆ̋ τεκούση̋ σε Μητρὸ̋
µὴ παρίδῃ̋ µε, Χριστέ, 5
ἀλλ’ ἀνακάλεσαι.
Βαβαί! πῶ̋ µέλλω, Παρθένε, τοῦ σοῦ Υἱοῦ

βήµατι παρίστασθαι
ὑπὸ ἔργων µου δεινῶν,
λόγων ἐξετάζεσθαι; διὸ 10
ἀπορῶ καὶ δειλιῶ·
ἀλλὰ βοήθει µοι.
Γόµου τὸ βάρο̋ µε τήκει ἁµαρτιῶν

καὶ πτοῇ µε, ∆έσποινα,
τὸ κριτήριον τοῦ σοῦ 15
Υἱοῦ καὶ Θεοῦ ἡµῶν ἐν ᾧ
ἐξετάζεσθαι µέλλω·
ἀλλὰ βοήθει µοι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1 cf. Τριαδ. Καν. od. α´ 1 Para υµδ´ Τῷ τρισηλίῳ βασιλεῖ καὶ πρύτανι καὶ
προµηθεῖ τοῦ παντὸ̋ 1-2 cf. Joh. Chrys. In Ps. 101-107 PG 55, 645, 5 ὁ Κύριο̋
ἐφορᾷ δὲ καὶ πρυτανεύει τὴν κτίσιν, ἅτε δὴ πάντων ὢν δηµιουργὸ̋ καὶ
335
βασιλεὺ̋ καὶ ∆εσπότη̋ 6 cf. Ephr. Syr. <Precationes> 2, 16 Ἀνακάλεσαί µε,
∆έσποτα 7-10.15-17 2Cor. 5, 10 τοὺ̋ γὰρ πάντα̋ ἡµᾶ̋ φανερωθῆναι δεῖ
ἔµπροσθεν τοῦ βήµατο̋ τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κοµίσηται ἕκαστο̋ τὰ ἀγαθὰ διὰ τοῦ
σώµατο̋ πρὸ̋ ἃ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθὸν εἴτε φαῦλον cf. Joh. Chrys. In ep. ii ad
Thess. PG 62, 479, 19 Εἰπέ µοι, ἄνθρωπε, µέλλων παρίστασθαι τῷ βήµατι τοῦ
Χριστοῦ 13 cf. Ephr. Syr. De paenitentia 10, 5 δότε µοι τὸ βάρο̋ τῶν ἁµαρτιῶν
18 cf. v. 12
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cd. ; Κοσµᾶ Μοναχοῦ in marg.
1-18 cd. ined. 14 πτωῆναι (sic) cd.
ᾨδὴ γʹ.
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σύ,

τῶν πιστῶν σου, ἀγαθέ,
καὶ στερεώσα̋ ἡµᾶ̋ 5
ἐν τῇ πέτρᾳ
τῆ̋ ὁµολογία̋ σου.
/∆αιµόνων πλάνῃ σκελισθεὶ̋ 127ν

ἐπαρέβην ἀφρόνω̋
ἐντολήν, Θεοτόκε,
τοῦ Υἱοῦ σου καὶ Θεοῦ·
ἀλλ’ ὡ̋ φύσει ἀγαθῇ 5
µετανοία̋
τρίβου̋ µοι κατεύθυνον.
Ἐλπὶ̋ τοῦ κόσµου, ἀγαθὴ

Θεοτόκε Παρθένε,
ἐµὲ τὸν παραβάντα 10
336
ἐντολὴν τοῦ σοῦ Υἱοῦ
καὶ ὑπαχθέντα κακοῖ̋
σαῖ̋ πρεσβείαι̋
ἐπίστρεψον, σῶσόν µε.
Ζήσα̋ ἀσώτω̋ ὥσπερ πρὶν 15

ἄλλω̋ ἐν ἀφροσύνῃ,
δαπανήσα̋ µου κακῶ̋
τὸν βίον µετὰ πορνῶν
ἐπίστρεψον, ἀγαθὴ
Θεοτόκε, 21
ὅλω̋ πρὸ̋ µετάνοιαν.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 1Regn. 2, 2 ὅτι οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ κύριο̋ 3-4 1Regn. 2, 10 καὶ ὑψώ-
σει κέρα̋ χριστοῦ αὐτοῦ
6-7 cf. Rom. Mel. Cantica 15, 18 καὶ µετανοία̋ εὑρεῖν τὴν τρίβον 10-11 cf. v. 1-3
15-18 Luc. 15, 13-14 ὁ νεώτερο̋ υἱὸ̋… διεσκόρπισεν τὴν οὐσίαν αὐτοῦ ζῶν
ἀσώτω̋. ∆απανήσαντο̋ δὲ αὐτοῦ πάντα… 20-21 cf. v. 8-9
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-22 cd. ined. 1 σκελλισθῆ̋ (sic) cd. 4 scripsi m.c. (: τοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ σου cd.)
ᾨδὴ δʹ.
Χριστό̋ µου δύναµι̋,

Θεὸ̋ καὶ Κύριο̋,
ἡ σεπτὴ ἐκκλησία,
θεοπρεπῶ̋
µέλπει ἀνακράζουσα 5
ἐκ διανοία̋ καθαρᾶ̋
ἐν Κυρίῳ ἑορτάζουσα.
Ἡ µόνη γέφυρα
337
βροτοὺ̋ µετάγουσα
πρὸ̋ οὐράνιον τρίβον,
ἡ πρὸ̋ Θεὸν
τῆ̋ ἐλπίδο̋ ἄγκυρα, 5
ἡ Θεοτόκο̋, τῶν πιστῶν
προστασία, νῦν δοξάζεται.
/Θεοῦ παλάτιον 128r

εὐρυχωρότατον,
Θεοτόκε Παρθένε, 10
λῃστῶν µε πρὶν
σπήλαιον γενόµενον,
ὡ̋ ἀγαθὴ Μήτηρ Θεοῦ,
οἶκον πνεύµατό̋ µε ποίησον.
Ἴδε µε, ∆έσποινα, 15

ἰλέῳ βλέµµατι,
ὅτε µέλλω τῷ βήµατι
τοῦ σοῦ Υἱοῦ,
ἄχραντε, παρίστασθαι
καὶ τὰ̋ εὐθύνα̋ τῶν κακῶν 20
ἐξετάζεσθαι ὁ ἄθλιο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Hab. 3, 19 κύριο̋ ὁ θεὸ̋ δύναµί̋ µου
1-3 cf. Rom. Mel. Ἀκάθ. Ὕµν. 3, 11 χαῖρε, γέφυρα µετάγουσα τοὺ̋ ἐκ γῆ̋ πρὸ̋
οὐρανὸν 5 cf. Heb. 6, 18 ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωµεν οἱ καταφυγόντε̋ κρατῆ-
σαι τῆ̋ προκειµένη̋ ἐλπίδο̋· ἣν ὡ̋ ἄγκυραν ἔχοµεν τῆ̋ ψυχῆ̋ 11-14 Jer. µὴ
σπήλαιον λῃστῶν ὁ οἶκό̋ µου cf. Matt. 21, 13 Marc. 11, 17 Luc. 19, 46 16-19
cf. od. α´, 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 cd. ined. 17 τὸ βῆµα cd.
338
ᾨδὴ εʹ.
Τῷ θείῳ φέγγει σου, ἀγαθέ,

τὰ̋ τῶν ὀρθριζόντων σοι ψυχὰ̋
πόθῳ καταύγασον, δέοµαι,
σὲ εἰδέναι, Λόγε Θεοῦ,
τὸν ὄντω̋ Θεὸν 5
ἐκ ζόφου τῶν πταισµάτων
ἀνακαλούµενον.
Κακοπραγήσα̋ ὁ πρὶν ποτὲ

καὶ ἀγνωµονήσα̋ Ἰσραὴλ
κατὰ Θεοῦ κατακέκριται·
οἴµοι δὲ τί πράξω,
ἁγία ∆έσποινα, 5
ἑκὼν καταφρονήσα̋
τὴν πατρικὴν ἐντολήν;
Λύτρον αἰτῶ σοι ἁµαρτιῶν,

∆έσποινα / Παρθένε, ὡ̋ ἡ πρὶν 128v
ἁµαρτωλὸ̋ πόρνη ἔλαβεν 10
µῦρον ἐκκενοῦσα τοῦ σοῦ
Υἱοῦ κεφαλῇ·
ἐγὼ δὲ τῆ̋ µορφῆ̋ σου
θέαν ἀσπάζοµαι.
Μακρόθεν ἤδη τῷ σῷ Υἱῷ, 15

∆έσποινα, κραυγάζω ὡ̋ ὁ πρὶν
τυφλὸ̋ αἰτῶν τοῦ φωτίσαι
τὰ τῆ̋ διανοία̋
νοητὰ ὄµµατα,
τρίβον ὅπω̋ ὁδεύσω 20
εὐθείαν, ἄχραντε.
339
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2-3 cf. Cyrill. Theol. Comm. in xii prophetas minores 2, 85, 23 κατακέκριται
τοίνυν ὁ Ἰσραὴλ ὡ̋ ἠδικηκὼ̋ 8 cf. Basil. Theol. Adversus Eunomium PG 29,
697, 20 τοῦ δόντο̋ ἑαυτὸν λύτρον ὑπὲρ τῶν ἁµαρτιῶν ἡµῶν 9-12 Matt. 26, 7
προσῆλθεν αὐτῷ γυνὴ ἔχουσα ἀλάβαστρον µύρου βαρυτίµου καὶ κατέχεεν ἐπὶ
τῆ̋ κεφαλῆ̋ αὐτοῦ ἀνακειµένου Μarc. 14, 3 Joh. 7, 37-38 καὶ ἰδοὺ γυνὴ ἥτι̋ ἦν
ἐν τῇ πόλει ἁµαρτωλὸ̋… κοµίσασα ἀλάβαστρον µύρου 10-12 cf. Cosm. Mel.
Τριῴδ. Mεγ. Τετάρτ. CPC 189 Ἀποκενοῦσα γυνὴ µύρον ἔντιµον δεσποτικῇ καὶ
θείᾳ φρικτῇ κορυφῇ, Χριστὲ 16-19 Matt. 20, 30 καὶ ἰδοὺ δύο τυφλοὶ… ἔκραξαν
λέγοντε̋· ἐλέησον ἡµᾶ̋, κύριε, υἱὸ̋ ∆αυὶδ… καὶ στὰ̋ ὁ Ἰησοῦ̋ ἐφώνησεν
αὐτοὺ̋ καὶ εἶπεν· τί θέλετε ποιήσω ὑµῖν; λέγουσιν αὐτῷ· κύριε, ἵνα ἀνοιγῶσιν οἱ
ὀφθαλµοὶ ἡµῶν Μarc. 10, 46-52 Luc. 18, 35-43 20-21 Ps. 26, 11 καὶ ὁδήγησόν
µε ἐν τρίβῳ εὐθείᾳ ἕνεκα τῶν ἐχθρῶν µου cf. Matt. 3, 3 εὐθεία̋ ποιεῖτε τὰ̋
τρίβου̋ αὐτοῦ Marc. 1, 3 Luc. 3, 4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 cd. ined.
ᾨδὴ στʹ.
Τοῦ βίου τὴν θάλασσαν

ὑψουµένην καθορῶν
τῶν πειρασµῶν τῷ κλύδωνι,
τῷ εὐδίῳ λιµένι σου προσδραµὼν
βοῶ σοι· Ἀνάγαγε 5
ἐκ φθορᾶ̋ τὴν ζωήν µου, πολυέλεε.
Νινευΐτα̋ ἥλκυσεν
πρὸ̋ µετάνοιαν τὸ πρὶν
τὸ τοῦ προφήτου κήρυγµα·
σὺ δὲ ψυχὴ ἀθλία καὶ ταπεινή,
µένῃ̋ ἀδιόρθωτο̋· 5
ἀλλ’ ἱκέτευσον τάχο̋ τὴν Μητέρα Θεοῦ.
340
Ξενίζει µε, ἄχραντε,
καὶ ἐκστᾷ / τὸν λογισµὸν 129r
τὸ θαῦµα τῆ̋ λοχεία̋ σου·
ὑπὲρ γὰρ φύσιν πᾶσαν ἄτερ φθορᾶ̋ 10
ἐκύησα̋, ∆έσποινα,
τὸν Θεόν, ὃν δυσώπει τοῦ σωθῆναι ἡµᾶ̋.
Οὐ φέρω, πανάµωµε,
τῶν κακῶν µου τὴν πληθὺν
ἐξειπεῖν ὁ ταλαίπωρο̋· 15
ἰλιγγιῶ δέ, φρίττω καὶ ἀπορῶ·
διό σε πρὸ̋ δέησιν
προσκαλοῦµαι, Παρθένε, σοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-6 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω φθορὰ ζωῆ̋ µου, κύριε ὁ θεό̋ µου
1-3 Ιοn. 3, 4-5 καὶ ἤρξατο Ἰωνᾶ̋ τοῦ εἰσελθεῖν εἰ̋ τὴν πόλιν… καὶ ἐκήρυξεν καὶ
εἶπεν· Ἔτι τρεῖ̋ ἡµέραι καὶ Νινευὴ καταστραφήσεται. Καὶ ἐπίστευσαν ἄνδρε̋
Νινευὴ τῷ θεῷ…
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 cd. ined. 8 ἐκστὰ (sic) cd. 9 λογχία̋ cd.
ᾨδὴ ζʹ.
∆ροσοβόλον µὲν τὴν κάµινον εἰργάσατο

ἄγγελο̋ τοῖ̋ ὁσίοι̋ παισί,
τοὺ̋ Χαλδαίου̋ δὲ καταφλέγον πρόσταγµα Θεοῦ·
τὸν τύραννον ἔπεισε βοᾷν·
Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεὸ̋ 5
Πολυπλόκοι̋ µου σειραῖ̋ ἀεὶ σφιγγόµενο̋
341
ἁµαρτιῶν ὁ ἄθλιο̋
καὶ βαδίζειν µε οὐκ ἐῶσιν πρὸ̋ τρίβον τοῦ Θεοῦ·
ἀλλ’ ὡ̋ πάντων ἄνασσα ἁγνή,
Μήτηρ Θεοῦ, λῦσον κἀµοῦ 5
ἁ/µαρτιῶν τὸν δεσµόν. 129v
Ῥιπιζόµενο̋ ταῖ̋ αὔραι̋ ὁ πανάθλιο̋

τῶν πονηρῶν πνευµάτων δεινῶ̋
τῇ τοῦ βίου µε ἁλµυρᾷ θαλάσσῃ, ἀγαθὴ
ὡ̋ Μήτηρ ὑπάρχουσα Θεοῦ, 10
πρὸ̋ τὸν λιµένα τῆ̋ ζωῆ̋
ἕλκυσον, ∆έσποινα.
Σῶσον, ἄχραντε, βυθοῦ τῆ̋ ἀπογνώσεω̋

ἐξ ἀκαθάρτων ἔργων µου
περιπίπτοντα καὶ δεινῶ̋ ποντούµενον ἀεί· 15
ἐλπίδο̋ ἡ ἄγκυρα πρὸ̋ σέ,
Μήτηρ Θεοῦ, καταφεύγω·
σπεῦσον, βοήθει µοι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου… ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ
πνεῦµα δρόσου διασυρίζον 6-7 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν
1-2 cf. Joh. Chrys. In adorationem venerandae crucis PG 62, 753, 41 φεύγοντε̋
τὰ̋ πολυπλόκου̋ σειρὰ̋ τοῦ διαβόλου cf. Cosm. Mel. Καν. Χριστ. Γένν. CPC
167 λύει δὲ πολυπλόκου̋ σειρὰ̋ παραπτώσεων 8-9 cf. Greg. Naz. Ep. 221, 2
κἄν ταῖ̋ αὔραι̋ τοῦ πονηροῦ ῥιπίζηται 10-11 cf. Aster. Soph. Scr. Ecc. Comm.
in Ps. 5, 1, 10 ἡ ἐπὶ τὸ αὐτὸ σκάφο̋ τῆ̋ ἐκκλησία̋ συνεκπλέουσα ἡµῖν τὴν
ἁλµυρὰν καὶ πικρὰν τοῦ βίου θάλασσαν 19 cf. Heb. 6, 18 ἰσχυρὰν παράκλησιν
ἔχωµεν οἱ καταφυγόντε̋ κρατῆσαι τῆ̋ προκειµένη̋ ἐλπίδο̋· ἣν ὡ̋ ἄγκυραν
ἔχοµεν τῆ̋ ψυχῆ̋ cf. od. δ´, 5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
342
1-21 cd. ined. 4 ὡ̋ correxi (ὃ cd.)
ᾨδὴ ηʹ.
Ἐκ φλογὸ̋ τοῖ̋ ὁσίοι̋

δρόσον ἐπήγασα̋
καὶ δικαίου θυσίαν
ὕδατι ἔφλεξα̋·
ἅπαντα γὰρ δρᾷ̋, 5
Χριστέ, µόνῳ τῷ βούλεσθαι·
σὲ ὑπερυψοῦµεν
Τοῖ̋ πρὸ νόµου ψυχή µου

καὶ κατὰ νόµον κακῶ̋
ὡµοιώθη ἀφρό/νω̋ 130r
Θεὸν λυπήσασι,
δράσασα κακὰ 5
καὶ δεῖν ἐκ νεότητο̋·
σπεῦσον κἄν ἐν γήρει
πρὸ τέλου̋ µεταγνῶναι.
Ὑπὲρ ψάµµον θαλάσση̋,

ἄχραντε ∆έσποινα, 10
Μανασσῆ ὥσπερ πάλαι
αἱ ἀνοµίαι µου
ὑπὸ κεφαλῆ̋
φορτίον ἐβαρύνθησαν·
∆έσποινα Παρθένε, 15
πρεσβείαι̋ σου µε σῶσον.
Φανερά µοι ἐν γνώσει,

ἄχραντε ∆έσποινα,
343
καὶ ἀγνοίᾳ ὑπάρχει
τὰ παραπτώµατα· 20
πάντα τὰ δεινά
ἃ κακῶ̋ ἐπληµµέλησα,
σοὶ προανεθέµην·
βοήθησόν µοι τάχο̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 7-8 Dan. 52, 57 ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
9 Od. 12, 9 διότι ἥµαρτον ὑπὲρ ἀριθµὸν ψάµµου θαλάσση̋ cf. Rom. Mel. Canti-
ca 31, pro. 6 ἡµάρτοµεν ὑπὲρ ψάµµον θαλάσση̋ 11 cf. 4Regn. 21, 1-18 17-22 cf.
Rom. Mel. Cantica 15, 18, 8 πολλὰ γὰρ ἐπληµµέλησα ἐν γνώσει καὶ ἀγνοίᾳ µου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cd. ined. 1 Τοὺ̋ cd. 4 λυπήσαντα̋ cd. 7 πεῦσον κἀνεγείρει cd.
ᾨδὴ θʹ.
Θεὸν ἀνθρώποι̋ ἰδεῖν ἀδύνατον,

ᾧ οὐ τολµᾷ ἀγγέλλων ἀτενίσαι τὰ τάγµατα·
διὰ σοῦ δέ, πάναγνε, ὡράθη βροτοῖ̋
Λόγο̋ σεσαρκωµένο̋·
ὃν µεγαλύνοντε̋ 5
σὺν ταῖ̋ οὐρανίαι̋ στρατιαῖ̋
σὲ µακαρίζοµεν.
Χαρᾶ̋ αἰτία τοῦ κόσµου γέγονα̋,

χαροποιὸν κατάπεµψον µοι πένθο̋, πανάµωµε,
ψυχικῶν µολυσµῶν ἀποπλῦναι µου·
Μήτηρ Θεοῦ Παρθένε,
ἔχει̋ τὸ δύνασθαι 5
µόνη τῇ θελήσει πρὸ̋ Θεὸν
ταῖ̋ µητρικαῖ̋ σου λιταῖ̋.
344
Ψαλµοῖ̋ καὶ ὕµνοι̋ νῦν ἀλαλάξοµεν
χρεωστικῶ̋ τὴν πάντων προστασίαν καὶ ∆έσποιναν,
τὴν µεσίτριαν κόσµου καὶ στήριγµα 10
ἡµῶν τῶν ἐν ἀνάγκαι̋·
πάντε̋ ἐθέµεθα
εἰ̋ σὲ τὰ̋ ἐλπίδα̋ τοῦ σκοποῦ,
µὴ ἀποτύχωµεν.
ᾨδὴν ἀχρείαν σοι προσενήνοχα, 15

Μήτηρ Θεοῦ, ῥυπαρῶν ἐκ χειλέων καὶ στόµατο̋
ἀναξίου ὁ τάλα̋, πανύµνητε·
δέξαι µου, Θεοτόκε,
ὡ̋ πάντων ἄνασσα·
λόγου τὸ ἀλάβαστρον, αἰτῶ, 20
λύτρον γενέσθω µοι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν Κύριον
18 cf. Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 7, 387, 4 ἀλλὰ προφθάνουσα τὴν
ἐκ ῥυπαρῶν χειλέων µου φεροµένην σοι πρόσδεξαι δέησιν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 224, Johannis Monachi 2 ᾧ : ὃν ΕΕ
1-21 cd. ined. 2 πένθο̋ µοι κατάπεµψον cd. 5 δύνασθαι vix legitur 14
ἐπιτύχωµεν cd.
345
CANON XVI
Το κείµενο του παρακλητικού αυτού κανόνα προ̋ τον Ιησού Χριστό

και τη Θεοτόκο παραδίδεται από τον κώδικα Cryptensis ∆. γ. Χ ff. 64r-69v (Ct).
O Ευτ. Tωµαδάκη̋ που έχει επισηµάνει τον κανόνα361 αναφέρει τον τίτλο, τον
ήχο, τον ειρµό τη̋ α´ ωδή̋, την αρχή του πρώτου τροπαρίου, το όνοµα του
ποιητή και τα στοιχεία του χειρογράφου. Στον τίτλο του κανόνα δεν υπάρχει
καµία αναφορά για την ηµέρα που ψάλλεται ο κανόνα̋ αυτό̋. Τι̋ ίδιε̋
πληροφορίε̋ παραθέτει και ο Θ. ∆ετοράκη̋362.
Οι περισσότερε̋ ωδέ̋ περιέχουν τέσσερα τροπάρια εκτό̋ από την ζ´ ωδή
που περιέχει τρία. Εφύµνιο στην α´ ωδή είναι ο στίχο̋ ὡ̋ πολυέλεο̋. Στην γ´
ωδή το τελευταίο δίστιχο του πρώτου τροπαρίου λυτρουµένη πάση̋ περιστά-
σεω̋ επαναλαµβάνεται και στο τέλο̋ του δευτέρου τροπαρίου. Στην ε´ ωδή το
τελευταίο δίστιχο του δεύτερου τροπαρίου ἐλπὶ̋ ἀπελπισµένων* καὶ ἡ
ἀντίληψι̋ υπάρχει σε παραλλαγή και στο τέλο̋ του τέταρτου τροπαρίου. Στη
στ´ ωδή ο τελευταίο̋ στίχο̋ του τρίτου τροπαρίου προστασία τοῦ κόσµου ἀκα-
ταίσχυντε υπάρχει και στο τέλο̋ του τέταρτου τροπαρίου.
αρ.
4 - 4 4 4 4 3 4 4
τροπ.
εφυµν. + - + - + + - - -
CANON XVI
Ct ff. 64r-69v
Ἕτερο̋ κανὼν παρακλητ(ικὸ̋) εἰ̋ τὸν Κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν 64r

Χριστὸν καὶ εἰ̋ τὴν Ὑπ(εραγίαν) Θεοτόκον. Κοσµᾶ Μοναχοῦ.
361
TΩΜΑ∆ΑΚΗ ΕΥΤ., Κανόνες Κρυπτοφέρρης 264.
362
346
Ἦχο̋ πλ. βʹ.
ᾨδὴ αʹ.

καθορῶν ποντούµενον,
Θεῷ ἐπινίκιον ᾠδήν, 5
Ὁ ἀπορρήτῳ προνοίᾳ, Λόγε Θεοῦ,

ἐπὶ γῆ̋ γενόµενο̋
ἐκ Παρθένου δι’ ἡµᾶ̋
ταῖ̋ αὐτῆ̋ ἐντεύξεσι
καὶ νῦν τὰ̋ δεήσει̋ εὐµενῶ̋ 5
δέξαι τῶν δούλων σου.
Εἰ καὶ µηδεὶ̋ ὡ̋ ἐγώ σε ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋,

Κύριε, παρώργισεν
µὴ ἐλέγξῃ̋ µε θυµῷ,
µὴ ὀργῇ παιδεύσῃ̋ µε 10
τῇ σῇ εὐσπλαχνίᾳ, ἀγαθέ,
ὡ̋ πολυέλεο̋.
Ὁ ἐχθρὸ̋ εἶπεν διώξα̋ καταλαβεῖν

ἀνελεῖν µε, Κύριε·
πειρασµῶν ἐπαγωγῆ̋ 15
ἐξελοῦ καὶ ῥῦσαί µε
λιταῖ̋ τῆ̋ ἀχράντου σου µητρὸ̋
/Καὶ τῇ ψυχῇ καὶ τὸ σῶµα ζῶν ἀµελῶ̋ 64v
347
ἀκαθάρτοι̋ πράξεσιν 20
κατερρύπωσα δεινῶ̋·
ὡ̋ τὴν πόρνην πρόσδεξαι
κἀµὲ καὶ οἰκτείρησον, ἁγνή,
ταῖ̋ ἱκεσίαι̋ σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-6 Exod. 14, 1 Tότε ᾖσεν Μωυσῆ̋ καὶ οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ τὴν ᾠδὴν ταύτην
τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντε̋. Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ
1 cf. Joh. Chrys. In Matt. PG 57, 179, 16 εἰ̋ τὴν ἀπόρρητον αὐτοῦ πρόνοιαν
ἀφορῶν 7-8 cf. od. θ´ 1 9-10 Ps. 6, 2 Kύριε, µὴ τῷ θυµῷ σου ἐλέγξῃ̋ µε µηδὲ τῇ
ὀργῇ σου παιδεύσῃ̋ µε 13 Exod. 15, 9 εἶπεν ὁ ἐχθρό̋· ∆ιώξα̋ καταλήµψοµαι
15 cf. Joh. Chrys. In Gen. PG 53, 372, 47 διὰ τῆ̋ τῶν πειρασµῶν ἐπαγωγῆ̋ εἰ̋
αἴσθησιν ἐλθεῖν τῆ̋ βλάβη̋ 18 cf. v. 12
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cd. ; Κοσµᾶ Μοναχοῦ in marg.
1-24 cd. ined. 7 σοι cd.
ᾨδὴ γʹ.

ἐν τῇ πέτρα
Οὐκ ἔστιν ἄλλο̋ πρὸ̋ Θεὸν

βοηθὸ̋ καὶ προστάτη̋
ὡ̋ εἶ σύ, Θεοτόκε,
ἁµαρτωλῶν βοηθὸ̋
καὶ σκέπη χριστιανῶν 5
348
λυτρουµένη
πάση̋ περιστάσεω̋.
Τῶν ἀµετρήτων µου παθῶν

καὶ πταισµάτων τὰ πλήθη
πειρασµοὺ̋ πολυτρόπου̋ 10
προεξένησάν µοι νῦν·
σῶσον µε, Μήτηρ Θεοῦ,
λυτρουµένη
πάση̋ περιστάσεω̋.
/ Τί̋ µοι δοθείη βοηθὸ̋ 15 65r

καὶ τί̋ µοι προστεθείη
ἐκλυτρούµενο̋ γλώσση̋
δολία̋ τῆ̋ κατ’ ἐµοῦ
ἐκ τῶν ἀδίκων ἐχθρῶν
κινουµένη̋ 20
εἰ µὴ σύ, πανάµωµε;
Ἡ προστασία τῶν πιστῶν,

ἡ βοήθεια πάντων,
ἡ τῶν ἁµαρτανόντων
πρὸ̋ Θεὸν καταλλαγή, 25
τῶν συνεχόντων κακῶν
καὶ κινδύνων
ῥῦσαι µε, πανάµωµε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4 cf. Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 9, 399, 8 Σὺ βοηθὸ̋ ἁµαρτωλῶν καὶ
τῶν ἀβοηθήτων 13-14 cf. v. 6-7 17-19 Ps. 108, 2 ὅτι στόµα ἁµαρτωλοῦ καὶ
στόµα δολίου ἐπ’ ἐµὲ ἠνοίχθη, ἐλάλησαν κατ’ ἐµοῦ γλώσσῃ δολίᾳ 25 cf. 2Cor. 5,
20 δεόµεθα ὑπὲρ Χριστοῦ, καταλλάγητε τῷ Θεῷ
349
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-28 cd. ined. 12 προσεξένησαν (sic) cd.
ᾨδὴ δʹ.

ἡ σεπτὴ ἐκκλησία
θεοπρεπῶ̋
Ἀπὸ νεότητο̋
καὶ µέχρι γήρω̋ µου
παροργίζων σε, Λόγε,
Υἱὲ Θεοῦ,
εἰ̋ χεῖρα̋ θλιβόντων µε 5
παραδοθεί̋, ἐκδυσωπῶ,
ἐλευθέρωσόν µε, Κύριε.
Σοὶ µόνῳ ἥµαρτον,

Κύριε Κύριε,
καθ’ ἑ/κάστην ἀφρόνω̋ 10 65v
τὸ πονηρόν,
Σῶτερ, ἐργαζόµενο̋·
µὴ ἀποστρέψῃ̋ ἀπ’ ἐµοῦ
τὰ ἐλέη σου ὡ̋ εὔσπλαχνο̋.
Αἱ ἀνοµίαι µου 15
ὡσεὶ φορτίον νῦν
ἐπ’ ἐµὲ βαρυνθεῖσαι
350
τῶν πειρασµῶν
εἰ̋ βυθὸν καθέλκουσι·
βοήθησόν µοι, ἀγαθή, 20
ἀπολέσθαι κινδυνεύοντι.
Λιµένα εὔδιον
οἱ θαλαττεύοντε̋
ἐν τῇ ζάλῃ τοῦ βίου
καὶ πειρασµῶν 25
θλίψεσιν ποντούµενοι,
σὲ ἐπιστάµενοι, πρὸ̋ σέ,
Θεοτόκε, καταφεύγοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5-6 Ps. 26, 12 µὴ παραδῷ̋ µε εἰ̋ ψυχὰ̋ θλιβόντων µε 8-12 Ps. 50, 6 σοὶ µόνῳ
ἥµαρτον καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν σου ἐποίησα 13 Ps. 26, 9 Ps. 101, 3 Ps. 142, 7
µὴ ἀποστρέψῃ̋ τὸ πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐµοῦ 15-18 Ps. 37, 5 ὅτι αἱ ἀνοµίαι µου
ὑπερῆραν τὴν κεφαλήν µου, ὡσεὶ φορτίον βαρὺ ἐβαρύνθησαν ἐπ’ ἐµὲ 22 Λιµέ-
να εὔδιον saepe apud Patres
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-28 cd. ined. 3 παροργίζον cd. 8 Σὺ cd. 13 ἀποστρέψει̋ cd. 20 µε cd.
ᾨδὴ εʹ.

σὲ εἰδέναι, Λόγε Θεοῦ,τὸν ὄντω̋ Θεὸν
ἐκ ζόφου τῶν πταισµάτων 5
Τί̋ ὑποστήσεται γηγενῶν,
351
ἐὰν ἀνοµία̋ τὰ̋ ἡµῶν
παρατηρήσῃ̋, φιλάνθρωπε;
σὺ ὑπάρχει̋, Σῶτερ, ὁ ἱ/λασµό̋, ὁ ἀµνό̋, 66r
ὁ αἴρων ἁµαρτία̋ 5
τοῦ κόσµου, Κύριε.
Τῶν συνεχόντων µε δυσχερῶν

καὶ τῶν πολυτρόπων πειρασµῶν
ἐκλυτρουµένη µε, ∆έσποινα,
δεῖξον ὅτι σὺ εἶ ἁµαρτωλῶν βοηθό̋, 10
ἐλπὶ̋ ἀπελπισµένων
καὶ ἡ ἀντίληψι̋.
Νυκτοµαχοῦσαν µου τὴν ψυχὴν

σκότει τῶν παθῶν καὶ πειρασµῶν
φώτισον, πύλη τοῦ θείου φωτό̋, 15
καὶ πρὸ̋ µετανοία̋ καὶ σωτηρία̋ µε
ὁδὸν χειραγωγοῦσα
σῶσον, πανάµωµε.
Πάντε̋ ἐξέλιπον ἀπ’ ἐµοῦ,

πάντε̋ ἐγκατέλιπόν µε νῦν 20
καὶ οἱ πλησίον καὶ φίλοι µου·
ἀλλὰ σύ, Παρθένε, µὴ ὑπερίδῃ̋ µε,
ἡ τῶν / ἀπελπισµένων 66v
µόνη ἀντίληψι̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-3 Ps. 129, 3 ἐὰν ἀνοµία̋ παρατηρήσῃ, κύριε, κύριε, τί̋ ὑποστήσεται; 4-5 Joh.
1, 29 Ἴδε ὁ ἀµνὸ̋ τοῦ θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἁµαρτίαν τοῦ κόσµου Od. 14, 17-19 ὁ
ἀµνὸ̋ τοῦ θεοῦ… ὁ αἴρων ἁµαρτία̋ τοῦ κόσµου 8 cf. od. γ´ 10 16-17 cf. Ephr.
Syr. <Precationes ad dei matrem> 7, 388 διέγειρον τὸν λογισµόν µου πρὸ̋
µετάνοιαν, καὶ χειραγώγησόν µε πρὸ̋ σωτήριον ὁδὸν 19-21 Ps. 37, 12 οἱ φίλοι
µου καὶ οἱ πλησίον µου ἐξ ἐναντία̋ µου ἤγγισαν καὶ ἔστησαν 20 2Tim. 4, 16
352
πάντε̋ µε ἐγκατέλιπον 22 cf. Ps. Sal. 8, 30 µὴ ὑπερίδῃ̋ ἡµᾶ̋, ὁ θεὸ̋ ἡµῶν 23-24
cf. v. 13-14
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cd. ined.
ᾨδὴ στʹ.

ὑψουµένην καθορῶν
τῷ εὐδίῳ λιµένι σου προσδραµὼν
Εἰσάκουσον, Κύριε,
τῆ̋ δεήσεω̋ ἡµῶν
ὡ̋ ἀγαθὸ̋ καὶ εὔσπλαγχνο̋
ἀπὸ φόβου λυτρούµενο̋ τῶν ἐχθρῶν·
πρεσβείαι̋, δεόµεθα, 5
τῆ̋ ἀχράντου µητρό̋ σου, πολυέλεε.
Ἐξελοῦ µε, Κύριε,

ἐξ ἀνθρώπων πονηρῶν,
ὁ ποιητὴ̋ καὶ κτίστη̋ µου,
δυσωπούµενο̋ δέησιν µητρικήν, 10
ἀγγέλων στρατεύµατα,
ἀλγηδόνα̋ ἁγίων, πολυέλεε.
Τα χείλη τὰ δόλια
τὰ λαλοῦντα κατ’ ἐµοῦ
γενηθήτωσαν ἄλαλα· 15
ἐκ ταραχῆ̋ ἀνθρώπων κακοποιῶν
353
σκέπασόν µε, ∆έσποινα,
προστασία τοῦ κόσµου ἀκαταίσχυντε.
/ Ὕµνου̋ τῶν χειλέων µου 67r

καὶ καρδία̋ στεναγµοὺ̋ 20
ὀδυνωµένου̋ πρόσδεξαι
καὶ παράσχου µοι λύσιν τῶν δυσχερῶν·
πρὸ̋ σὲ γὰρ κατέφυγον,
προστασία τοῦ κόσµου ἀκαταίσχυντε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-2 Ps. 60, 2 Εἰσάκουσον, ὁ θεό̋, τῆ̋ δεήσεω̋ µου 5-6 cf. od. α´, 17-18 7-8 Ps.
139, 2 Ἐξελοῦ µε, κύριε, ἐξ ἀνθρώπου πονηροῦ 10-12 Ἀπολυτ. Ἁγ. Σαράντα
Μαρτύρων MR IV 50 die Mar. 9 Τὰ̋ ἁλγηδόνα̋ τῶν Ἁγίων ἃ̋ ὑπὲρ σοῦ ἔπαθον
δυσωπήθητι, Κύριε 13-15 Ps. 30, 19 ἄλαλα γενηθήτω τὰ χείλη τὰ δόλια τὰ
λαλοῦντα κατὰ τοῦ δικαίου ἀνοµίαν 16-17 cf. Ps. 30, 21-22 κατακρύψει̋
αὐτοὺ̋ ἐν ἀποκρύφῳ τοῦ προσώπου σου ἀπὸ ταραχῆ̋ ἀνθρώπων, σκεπάσει̋
αὐτοὺ̋ ἐν σκηνῇ ἀπό ἀντιλογία̋ γλωσσῶν 24 cf. v. 18
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-24 cd. ined.
ᾨδὴ ζʹ.
∆ροσοβόλον µὲν τὴν κάµινον εἰργάσατο

ἄγγελο̋ τοῖ̋ ὁσίοι̋ παισί,
τοὺ̋ Χαλδαίου̋ δὲ καταφλέγον πρόσταγµα Θεοῦ
τὸν τύραννον ἔπεισε βοᾷν·
Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεὸ̋ 5
Ὁ γινώσκων τῆ̋ καρδία̋ µου τὰ κρύφια

πταίσµατα, πολυέλεε,
354
µὴ στηλιτεύσῃ̋, µὴ ἐλέγξῃ̋ µε ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋,
µὴ δῴη̋ εἰ̋ χεῖρα̋ τῶν ἐχθρῶν
ἐπιζητούντων ὡ̋ ἀεὶ 5
τοῦ ἀπολέσαι µε.
Ἠνοµήσαµεν, ἡµάρτοµέν σοι, ∆έσποτα,

ἀλλὰ σοῦ οὐκ ἀπέστηµεν·
µὴ ἀποστήσῃ̋ ἀφ’ ἡµῶν τὸ ἔλεο̋ τὸ σὸν
λιταῖ̋ τῆ̋ ἀχράντου/ σου µητρὸ̋ 10 67v
ἐκδυσωπούµενο̋, Χριστέ,
Ταχὺ πρόφθασον, εἰσάκουσόν µου, ∆έσποινα,

ἐξέλιπε τὸ πνεῦµά µου·
µὴ ἀποστρέψῃ̋ ἀπ’ ἐµοῦ τὸ πρόσωπον τὸ σόν· 15
οἰκτείρησον, λύτρωσαι, ἁγνή,
τῶν συνεχόντων πειρασµῶν
καὶ περιστάσεων.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου… ἐποίησε τὸ µέσον τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ
πνεῦµα δρόσου διασυρίζον 5-6 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ Θεὸ̋ ὁ τῶν
1 Ps. 43, 22 αὐτὸ̋ γὰρ γινώσκει τὰ κρύφια τῆ̋ καρδία̋ 3 Ps. 37, 2 Κύριε, µὴ τῷ
θυµῷ σου ἐλέγξῃ̋ µε et passim 4 Ps. 40, 3 καὶ µὴ παραδῴη αὐτὸν εἰ̋ χεῖρα̋
ἐχθροῦ αὐτοῦ 5-6 Marc. 11, 18 καὶ ἐζήτουν πῶ̋ αὐτὸν ἀπολέσωσιν Luc. 19, 47
καὶ οἱ γραµµατεῖ̋ ἐζήτουν αὐτὸν ἀπολέσαι καὶ οἱ πρῶτοι τοῦ λαοῦ 7 Dan. 3,
29 ὅτι ἡµάρτοµεν ἐν πᾶσι καὶ ἠνοµήσαµεν ἀποστῆναι ἀπὸ σοῦ Dan. 9, 8-9 ὅτι
ἡµάρτοµέν σοι. Τῷ κυρίῳ ἡ δικαιοσύνη καὶ τὸ ἔλεο̋, ὅτι ἀπέστηµεν ἀπὸ σοῦ 9
Dan. 3, 35 καὶ µὴ ἀποστήσῃ̋ τὸ ἔλεό̋ σου ἀφ’ ἡµῶν 10 cf. od. α´, 16-17 13-15
Ps. 142, 7 ταχὺ εἰσάκουσόν µου, κύριε, ἐξέλιπεν τὸ πνεῦµά µου· µὴ ἀποστρέψῃ̋
τὸ πρόσωπόν σου ἀπ’ ἐµοῦ 16-18 cf. od. ε´, 8-10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
355
1-21 cd. ined. 3 στηλιτεύσει̋ cd. 5 ἐπιζητοῦντο̋ cd.
ᾨδὴ ηʹ.
Ἐκ φλογὸ̋ τοῖ̋ ὁσίοι̋

δρόσον ἐπήγασα̋
καὶ δικαίου θυσίαν
ὕδατι ἔφλεξα̋·
ἅπαντα γὰρ δρᾷ̋, 5
Χριστέ, µόνῳ τῷ βούλεσθαι·
σὲ ὑπερυψοῦµεν
Ὁ Θεὸ̋ ὁ Θεό̋ µου,

πρόσχε̋ τῷ δούλῳ σου
ἐξ ὀδύνη̋ καρδία̋
ἀναβοῶντί σοι·
Παῦσον τὴν ὀργὴν 5
τὴν δικαίαν σου, εὔσπλαχνε,
τὴν ἐπενεχθεῖσαν
ἡµῖν δι’ ἁµαρτία̋.
Ἐκ πολλῶν συµφορῶν µε
καὶ περιστάσεων 10
καὶ κινδύνων θαλάσση̋
καὶ περιστάσεω̋,
Μήτηρ τοῦ Θεοῦ,
ὡ̋ ἀεί µε / διέσωσα̋, 68r
ῥῦσαι τῆ̋ παρούση̋ 15
ὀδύνη̋ καὶ ἀνάγκη̋.
Ἐπὶ σὲ ἐπερρίφην
ἐκ µήτρα̋, ἄχραντε·
356
ἐκ κοιλία̋ µητρό̋ µου
σκέπην σὲ κέκτηµαι· 20
πᾶσαν ἐπὶ σοὶ
τὴν ἐλπίδα µου θέµενο̋,
∆έσποινα, βοῶ σοι·
Γενοῦ µοι προστασία.
Ὡ̋ ἐρρύσω Σωσάνναν 25
ἀδίκου κρίσεω̋,
∆ανιὴλ ἐκ στοµάτων
λεόντων, Κύριε,
ῥῦσαι νῦν κἀµὲ
ἐξ ἐχθρῶν τῶν θλιβόντων µε, 30
ὅπω̋ εὐχαρίστω̋
ὑµνῶ σε εἰ̋ αἰῶνα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 7-8 Dan. 52, 57 ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
1-2 Ps. 21, 2 Ὁ θεὸ̋ ὁ θεό̋ µου, πρόσχε̋ µοι 3-4 cf. Ephr. Syr. <Precationes> 2, 9
Ἄκουσον, Κύριε, καρδία̋ ἐν ὀδύνῃ βοώση̋ πρὸ̋ σὲ 17-19 Ps. 21, 10 ἐπὶ σὲ
ἐπερρίφην ἐκ µήτρα̋, ἐκ κοιλία̋ µητρό̋ µου θεό̋ µου εἶ σὺ 25-26 Sus. 36-63
27-28 Dan. 6, 19 τότε ὁ θεὸ̋ τοῦ ∆ανιὴλ πρόνοιαν ποιούµενο̋ αὐτοῦ ἀπέκλεισε
τὰ στόµατα τῶν λεόντων, καὶ οὐ παρηνώχλησαν τῷ ∆ανιὴλ
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
1-32 cd. ined.
ᾨδὴ θʹ.
Θεὸν ἀνθρώποι̋ ἰδεῖν ἀδύνατον

ᾧ οὐ τολµᾷ ἀγγέλων ἀτενίσαι τὰ τάγµατα·
διὰ σοῦ δέ, πάναγνε, ὡράθη βροτοῖ̋
Λόγο̋ σεσαρκωµένο̋·
ὃν µεγαλύνοντε̋ 5
357
σὺν ταῖ̋ οὐρανίαι̋ στρατιαῖ̋
σὲ µακαρίζοµεν.
Θεὸν οὐδεὶ̋ ἀνθρώπων ποτὲ παρώργισεν,

ὥσπερ ἐγὼ καὶ σῶµα καὶ ψυχὴν καὶ διάνοιαν
ἀκαθάρτοι̋ πάθεσι µολύνα̋ ἀεί·
νῦν δὲ πρό̋ σε, Παρθένε,
/ πίστει κατέφυγον· 5 68v
σῶσόν µε, ἡ µόνη πρὸ̋ Θεὸν
καταλλαγὴ τῶν πιστῶν.
Ἐν σοὶ ῥυσθήσοµαι τῶν θλιβόντων µε

καὶ συµφορῶν καὶ τῶν πειρατηρίων, θεόνυµφε,
καὶ ἐν σοὶ πεποιθὼ̋ ὑπερβήσοµαι 10
τεῖχο̋ καὶ µεγαλύνω
σὲ τὴν πανύµνητον
χαίρων καὶ δοξάζω καὶ ὑµνῶ
τὰ µεγαλεῖά σου.
Πολλοὶ ἐξ ὕψου̋ οἱ πολεµοῦντέ̋ µε, 15

Μῆτερ Θεοῦ, ἀδίκω̋ θανατῶσαι βουλόµενοι·
τὰ̋ αὐτῶν νῦν βουλὰ̋ διασκέδασον·
µάθωσι πῶ̋ ἰσχύει
σοῦ ἡ ἀντίληψι̋,
ὅπω̋ εὐχαρίστω̋ ἀνυµνῶ 20
καὶ µεγαλύνω σε.
Ἰδοὺ ἐξέλιπεν ἡ καρδία µου

καὶ ἰσχὺ̋ καὶ πᾶσα ἡ ἐλπί̋ µου ἠσθέ/νησε, 69r
ἡ ζωή µου τῷ ᾅδῃ προσήγγισεν
ἐκ τῶν περικυκλούντων 25
πειρατηρίων µε·
τάχυνον, βοήθησον ἡµῖν,
358
ἁγία ∆έσποινα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
5 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν Κύριον
1 cf. od. α´ 7-8 6-7 cf. od. γ´, 24-25 8-11 Ps. 17, 30 ὅτι ἐν σοὶ ῥυσθήσοµαι ἀπὸ
πειρατηρίου καὶ ἐν τῷ θεῷ µου ὑπερβήσοµαι τεῖχο̋ 15 Ps. 55, 3 ὅτι πολλοὶ οἱ
πολεµοῦντέ̋ µε ἀπὸ ὕψου̋ 16-17 cf. Is. Καὶ ἣν ἄν βουλεύσησθε βουλήν,
διασκεδάσει κύριο̋ 17 Ps. 32, 10 κύριο̋ διασκεδάζει βουλὰ̋ ἐθνῶν 20 cf. od. η´
31-32 22 Ps. 72, 26 ἐξέλιπεν ἡ καρδία µου καὶ ἡ σάρξ µου 22-23 Jer. 15, 10 ἡ
ἰσχύ̋ µου ἐξέλιπεν ἐν τοῖ̋ καταρωµένοι̋ µε 24 Ps. 87, 4 ὅτι ἐπλήσθη κακῶν ἡ
ψυχή µου, καὶ ἡ ζωή µου τῷ ᾅδῃ ἤγγισεν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 224, Johannis Monachi 2 ᾧ : ὃν cd.
1-28 cd. ined.
359
CANON XVII
Ο κανόνα̋ αυτό̋ εντοπίσθηκε κατά τη διάρκεια τη̋ προσωπική̋ µα̋

έρευνα̋ στο χειρόγραφο Ιβήρων 41 (Iv) ff. 97r-103v , δεν έχει ακροστιχίδα και
ανήκει στο βαρύ ήχο363. Στον τίτλο του κανόνα Ἕτερο̋ κανὼν σταυροανα-
στάσιµο̋ αναφέρεται το όνοµα του ποιητή: Κοσµᾶ Μοναχοῦ. Ο κανόνα̋ αυτό̋
δεν περιλαµβάνεται στο corpus των δεκαεπτά κανόνων τη̋ Παρακλητική̋ που
καταγράφει ο Θ. ∆ετοράκη̋364. Ο κανόνα̋ αυτό̋ περιέχει 24 τροπάρια. Τα 14
από αυτά απαντώνται και σε άλλου̋ σταυροαναστάσιµου̋ κανόνε̋ σε ήχο
βαρύ του Κοσµά. Συγκεκριµένα οι ωδέ̋ γ´ και η δ´ είναι ίδιε̋ µε την γ´ και δ´
του κανόνα ΧΙΙ, η ε´ µε την ε´ του κανόνα ΧΙΙΙ, η στ´ είναι ίδια µε µία
παραλλαγή τη̋ αντίστοιχη̋ ωδή̋ του κανόνα ΧΙ (a) και η η´ είναι ίδια µε την
η´ του κανόνα XI (b). Oι ωδέ̋ α´, ζ´ και θ´ περιέχουν τροπάρια στην πλειονό-
τητά του̋ άγνωστα από αλλού. Ω̋ προ̋ του̋ ειρµού̋ υπάρχει µία ποικιλία. Οι
έξι είναι του Ιωάννη ∆αµασκηνού, ο ένα̋ του Κοσµά και ένα̋ του Γεωργίου
Ανατολικού365. Στι̋ ωδέ̋ α´, γ´, δ´, ζ´ και η´ υπάρχει εφύµνιο.
Σύµφωνα µε τα παραπάνω φαίνεται ότι υπάρχουν σοβαρέ̋ ενδείξει̋ για
να θεωρηθεί ο κανόνα̋ αυτό̋ έργο του Κοσµά: Έχουµε και σε άλλου̋ κανόνε̋
του Κοσµά χρήση ειρµών από δύο και τρει̋ συγγραφεί̋ (βλ. καν. VI). Oι κοινέ̋
ωδέ̋ ανάµεσα στου̋ 4 κανόνε̋ του βαρέο̋ ήχου, πέρα από τη χρήση του ίδιου
ύφου̋, ίσω̋ είναι και ένα στοιχείο γνησιότητα̋ του κειµένου. Οι ωδέ̋ που
περιλαµβάνουν νέα τροπάρια (α´, ζ´, θ´) διαπραγµατεύονται θέµατα γνωστά
στον Κοσµά και µε το ίδιο ύφο̋. Υπάρχει όµω̋ και η περίπτωση να είναι ένα
«συµπίληµα», αποτέλεσµα συρραφή̋ των ωδών από κανόνε̋ του ίδιου ήχου.
Όλε̋ οι ωδέ̋ του κανόνα περιέχουν από τρία τροπάρια, από τα οποία
το τελευταίο είναι θεοτοκίο366. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋ είναι το δίστιχο του
ειρµού ἐπινίκιον ᾠδὴν ᾄσωµεν·* ὅτι δεδόξασται, τη̋ γ´ ωδή̋ το δίστιχο ἅγιο̋
363
Η αναφορά στον βαρύ ήχο υπάρχει στην προηγούµενη σελίδα του χειρογράφου (Iv f. 96v),
στον τίτλο του αναστάσιµου κανόνα µε ειρµό Νεύσει σου πρὸ̋ γεώδη, µε την ένδειξη Ποίηµα
Ἰωάννου Μοναχοῦ (ΠΑ∆, 717). Πριν από του̋ κανόνε̋ παρατίθεται το εξή̋ κείµενο: Τὸ πᾶσα
πνοή· τὸ ἑωθινὸν εὐα(γγέλιον)· εἶτα ὁ ν´· µετὰ τὸν πεντηκοστὸν τὸ πεντηκοστάριον τοῦ ἤχου·
ἦχο̋ βαρὺ̋· ∆όξα· Τὴν ταφήν σου δοξάζω καὶ τὴν ἀνάστασίν σου µεγαλύνω, ζωοδότα Κύριε,
ἐλέησόν µε· Καὶ νῦν· Ὁ τριηµέρῳ ταφῇ σου σκυλεύσα̋ τὸν ᾅδην καὶ τῇ ἐγέρσει σου σώσα̋ τὸν
ἄνθρωπον, ἐλέησόν µε.
364
365
ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογὴ 334-338.
366
Στο χειρόγραφο δεν υπάρχει λέξη ή συντοµογραφία για το θεοτοκίο.
360
εἶ, Κύριε,* ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν, τη̋ δ´ ωδή̋ οι στίχοι διὸ βοῶµεν σοι·*
∆όξα τῇ δυνάµει σου, τη̋ ε´ ωδή̋ παραλλαγή του στίχου σῶσον τὰ̋ ψυχὰ̋
ἡµῶν, τη̋ ζ´ ωδή̋ οι στίχοι εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋* ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων
ἡµῶν, τη̋ η´ ωδή̋ το δίστιχο ὅθεν σὲ ὑµνοῦµεν,* Χριστέ, εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και
τη̋ θ´ ωδή̋ οι λέξει̋ σὲ µεγαλύνοµεν.
αρ.
τροπ.
εφύµν. + - + + + - + + +
CANON XVII
Iv ff. 97r-103v
Ἕτερο̋ κανὼν σταυροαναστ(άσιµο̋). Κοσµᾶ Μοναχοῦ. Ἦχο̋ βαρύ̋.
ᾨδὴ α´.
Τῷ ἐκτινάξαντι Θεῷ
τὸν Φαραὼ ἐν θαλάσσῃ ἐρυθρᾷ
ἐπινίκιον ᾠδὴν
ᾄσωµεν, ὅτι δεδόξασται.
Τῷ ἑκουσίω̋ δι’ ἡµᾶ̋

ἐν τῷ σταυρῷ προσπαγέντι ἐν σαρκὶ
ᾄσωµεν, ὅτι δεδόξασται.
Τῷ ἀναστάντι ἐκ νεκρῶν 5
καὶ τῆ̋ φθορᾶ̋ ἀπαλλάξαντι ἡµᾶ̋
ᾄσωµεν, ὅτι δεδό(ξασται).
361
Σὲ τὴν Μητέρα τοῦ Θεοῦ
τὴν ἐν γαστρὶ συλλαβοῦσαν τὸν Θεὸν 10
καὶ τεκοῦσαν οἱ πιστοὶ
ὕµνοι̋ <ἀεὶ> µακαρίζοµεν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-4 Exοd. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
1-2 cf. Athan. Theol. Sermo in ramos palmarum 2, 6, 1 ἑκουσίω̋ δι’ ἡµᾶ̋ ἐν
σταυρῷ προσηλώθη σαρκὶ 2 cf. Theodor. Scr. Haereticarum fabularum
compendium PG 83, 437, 11 καὶ τῷ σταυρῷ προσηλωθῆναι καὶ προσπαγῆναι
3-4.7-8 cf. heirm. 3-4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. ΕΕ n. 285, Johannis Monachi
1-12 cd. ined. 12 ἀεὶ addidi m.c.
ᾨδὴ γʹ.
Χριστοῦ ἡ ἐκκλησία ·
Ὁ ἐν Kρανίῳ βουλήσει
ῥυσάµενο̋ πλάνη̋
ὁ σῴζων (τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν).
Ὁ ἐν τῷ µνήµατι τεθεὶ̋
362
ζωὴν ἀνατείλα̋ 10
(ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν).
Τὴν µετὰ τόκον Παρθένον

Θεὸν σαρκωθέντα,
ὕµνοι̋ µακαρίσωµεν,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4 καυχωµένη : µελωδοῦσα cd. 6 : ὁ σῴζων τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν cd. fort.r.
1-18 cd. ed. ΝΣ 28 (1933) 335-336 ; cf. can. XII, od. γ´ / can. XIIΙ, od. γ´ 3 : καὶ
τὸν ἄνθρωπον, Σῶτερ ΝΣ 7 τῷ om. ΝΣ 5.11 cf. heirm. 5 14 ἀδιάφθορον ΝΣ
16 σεσαρκωµένον ΝΣ
ᾨδὴ δʹ.
Ἀκήκοα τὴν ἀκοήν σου, Κύριε, 98v

ὅτι ὤφθη̋ ἐπὶ γῆ̋
διὰ τὸ σῶσαι ἡµᾶ̋·
διὸ βοῶµέν σοι·
∆ιέκοψα̋ διὰ σταυροῦ σου, Κύριε,

δυναστῶν τὰ̋ κεφαλὰ̋
κράτο̋ θανάτου λύσα̋·
363
Ἀνέστησα̋ τοὺ̋ πεπτωκότα̋, Κύριε, 99v

δωρησάµενο̋ αὐτοῖ̋
ἀθανασία̋ πηγήν·
Πανύµνητε καὶ Θεοµῆτορ ἄχραντε,

ἡ τεκοῦσα τὸν Θεὸν
ἀνερµηνεύτω̋ σαρκὶ
σὲ δυσωποῦµεν·
Σῶσον τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Hab. 3, 1 κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου
1-2 Hab. 3, 14 διέκοψα̋ ἐν ἐκστάσει κεφαλὰ̋ δυναστῶν 4-5.9-10 cf. heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 281, Johannis Monachi 1 τὴν ἀκοήν σου, Κύριε : Kύριε, τὴν ἀκοήν
σου cd. 4 σοι om. EE
1-5 cd. ed. ΝΣ 28 (1933) 336 ; cf. can. XII, od. δ´, 1-5
6-10 cd. ined.
11-15 cd. ed. ΝΣ 28 (1933) 336 ; cf. can. XII, od. δ´, 11-15 15 : πρέσβευε σωθῆναι
ἡµᾶ̋ ΝΣ
ᾨδὴ εʹ. 99v
Πρὸ̋ σὲ ὀρθρίζω
καὶ σοὶ κραυγάζω,
εὔσπλαχνε Κύριε·
τὴν ἐσκοτισµένην ἁµαρτίαι̋ µου ψυχὴν
τῷ φωτὶ καταυγάσα̋ 5
τῶν ἐντολῶν σου καθοδήγησον.
364
Τὴν σὴν εἰρήνην
ἡµῖν παράσχου,
εὔσπλαγχνε Κύριε,
διὰ τοῦ τιµίου καὶ ἀχράντου σου σταυροῦ
τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν σῴζων 5
τῶν σε ὑµνούντων ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
Ὁ ἀνατείλα̋
ζωὴν τῷ κόσµῳ
τῇ ἀναστάσει σου
καὶ τὸν πεπτωκότα τῇ ἀπάτῃ τοῦ ἐχθροῦ 10
ἀναστήσα̋, οἰκτίρµον
Κύριε, σῶσον τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
Ἡ συλλαβοῦσα
τὸν ὄντω̋ ὄντα
Θεὸν καὶ Κύριον 15
καὶ ἀνερµηνεύτω̋ σαρκωθέντα τεκοῦσα,
Θεοτόκε Μαρία,
πρέσβευε σῶσαι τὰ̋ ψυχὰ̋ ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Is. 26, 9 ἐκ νυκτὸ̋ ὀρθρίζει τὸ πνεῦµά µου πρό̋ σε 4 cf. Joh. Chrys. De
resurrectione mortuorum PG 50, 432, 16 οὔκ ἐστιν ἴσον ὄµµα πεπηρωµένον
διορθῶσαι καὶ ψυχὴν ἐσκοτισµένην καταλάµψαι
1-2 cf. Rom. Mel. Cantica genuina 35, 11, 3 αὐτὸ̋ ὡ̋ µόνο̋ φιλάνθρωπο̋ τὴν
σὴν εἰρήνην σῷ λαῷ ὡ̋ οἰκτίρµων παράσχου 10 cf. Greg. Naz. Liturgia Sancti
Gregorii PG 36, 704, 52 Ἀπάτῃ δὲ τοῦ ἐχθροῦ καὶ παρακοῇ τῆ̋ σῆ̋ ἐντολῆ̋
παραπεσόντα 16 cf. Rom. Mel. Cantica 13, 21 ὁ Λόγο̋ σαρκωθεὶ̋ ἀνερµη-
νεύτω̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. ΕΕ n. 282, Johannis Damasceni 4 µου ψυχὴν : ψυχήν µου cd. 5 τῷ om.
cd.
365
1-18 cd. ed. NΣ 28 (1933) 402-403 ; cf. can. XIII, od. ε´, 1-18 2 : παράσχου ἡµῖν
cd. 12 καὶ σῶσον cd. 15 : Λόγον Θεοῦ καὶ Θεὸν ἡµῶν cd. 16 τεκοῦσα : ἐκ σοῦ
ΝΣ
ᾨδὴ στ´.
Ἐβόησα, Κύριε, ἐν τῷ θλίβεσθαί µε πρὸ̋ σὲ 99v

καὶ ἀνήγαγε̋ ἐκ <τῆ̋> φθορᾶ̋
τὴν ζωήν µου, πολυέλεε.
Συνέσεισεν ἅπασαν τὴν γῆν σταυρωθεὶ̋ ὁ ∆εσπότη̋

καὶ ἰάσατο ὡ̋ ἀγαθὸ̋
τὰ δεινὰ αὐτῆ̋ συντρίµµατα.
Ὁ θάνατο̋ λέλυται καὶ ἐσκύλευται ᾅδη̋·

Χριστὸ̋ γὰρ ἐγήγερται ὁδοποιῶν 5
τοῖ̋ ἀνθρώποι̋ τὴν ἀνάστασιν.
Ἡ πάναγνο̋ ∆έσποινα, ἡ ἐλπὶ̋ ἡ βεβαία,

τοὺ̋ ὑµνοῦντά̋ σε ὡ̋ ἀληθῆ
Θεοτόκον διαφύλαξον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ion. 2, 3 Ἐβόησα ἐν θλίψει µου πρὸ̋ κύριον 2 Ion. 2, 7 καὶ ἀναβήτω
φθορὰ ζωῆ̋ µου
1-3 Ps. 59, 4 συνέσεισα̋ τὴν γῆν καὶ συνετάραξα̋ αὐτήν· ἴασαι τὰ συντρίµµατα
αὐτῆ̋ ὅτι ἐσαλεύθη 4 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 84, 24 ἡ τοῦ προπάτορο̋
ἁµαρτία λέλυται, ὁ ᾅδη̋ ἐσκύλευται cf. Cosm. Mel. Καν. Μέγ. Σάββ. CPC 201 ὁ
γὰρ ἐχθρὸ̋ ἐσκύλευται ᾅδη̋ 5-6 cf. Joh. Damasc. Expositio fidei 73, 9 αὖθι̋ ἐκ
νεκρῶν ἀνεφοίτησεν ὁδοποιήσα̋ ἡµῖν τὴν ἀνάστασιν 7 cf. 2Cor. 1, 7 καὶ ἡ ἐ-
λπὶ̋ ἡµῶν βεβαία
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 280, Johannis Monachi 2 τῆ̋ addidi m.c. 3 πολυέλεε : ὡ̋ φιλάν-
θρωπο̋ cd. fort.r.
366
1-9 cd. ined. ; cf. can. XI (a), od. στ´ app. crit.
ᾨδὴ ζ´
Τῶν χερουβὶµ ἡνίοχε 101v

καὶ κτίστα τῶν ἁπάντων,
ὁ τοὺ̋ παῖδα̋ ἐν καµίνῳ διασώσα̋,
εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋,
ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν. 5
Πηλίνῃ χειρί, ∆έσποτα,

τυφθῆναι κατεδέξω,
ὁ ἁπάντων τῶν περάτων κυριεύων,
εὐλογητὸ̋ εἶ εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋,
ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν. 5
Τὸν θάνατον ὑπέµεινα̋

ἑκουσίω̋, οἰκτίρµον,
καὶ τοὺ̋ πάντα̋ συνανέστησα̋ ὑµνοῦντα̋·
Εὐλογητὸ̋ εἶ (εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋,
ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν). 10
Παρθένε ἀπειρόγαµε,
ἀεὶ εὐλογηµένη,
τὸν Υἱόν σου καὶ σωτῆρα <τῶν> ἁπάντων
δυσώπει σῶσαι τοὺ̋ σοὺ̋ ἱκέτα̋,
ὅπω̋ πίστει τιµῶµέν σε. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1 Ez. 10, 18 καὶ ἐξῆλθε δόξα κυρίου ἀπὸ τοῦ οἴκου καὶ ἐπέβη ἀπὸ τὰ χε-
ρουβὶν cf. Hesych. Scr. Eccl. In sanctos Petrum et Paulum 3, 19 ἐµὲ τῶν χερουβὶµ
ἡνίοχον Ἰεζεκιὴλ ὁ µέγα̋ ἐθεάσατο 2 cf. Sir. 24, 8 ἐνετείλατό µοι ὁ κτίστη̋ ἁ-
πάντων 4-5 Dan. 3, 26 εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν.
367
1-2 cf. Matt. 26, 67 οἱ δὲ ἐρράπισαν Μarc. 14, 65 καὶ οἱ ὑπηρέται ῥαπίσµασιν
αὐτὸν ἔλαβον Luc. 22, 63 καὶ οἱ ἄνδρε̋ οἱ συνέχοντε̋ αὐτὸν ἐνέπαιζον αὐτῷ
δέροντε̋ cf. Ephr. Syr. Sermo asceticus 140, 10 χεὶρ πηλίνη… ῥάπισµα δέδωκε
τῷ δηµιουργήσαντι τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν 3 cf Ps. 64, 6 ἡ ἐλπὶ̋ πάντων τῶν
περάτων τῆ̋ γῆ̋ Ps. 71, 8 καὶ κατακυριεύσει ἀπὸ θαλάσση̋ ἕω̋ θαλάσση̋ καὶ
ἀπὸ ποταµοῦ ἕω̋ περάτων τῆ̋ οἰκουµένη̋ 4-5.9-10 cf. heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 296, Georgii Anatolici
1-15 cd. ined. 13 τῶν addidi m.c.
ᾨδὴ ηʹ.
Τὸν ὄντω̋ ὄντα Θεὸν 102v

καὶ τῆ̋ τῶν πάντων οὐσία̋ αἴτιον,
Χριστὸν ὑπερυψοῦµεν
Καὶ πέπονθα̋ ὡ̋ θνητὸ̋

καὶ ἀπαθὴ̋ ὡ̋ Θεὸ̋ διέµεινα̋
ἀµφότερα ὑπάρχων·
ὅθεν σὲ ὑµνοῦµεν,
Χριστέ, εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋. 5
Κατέθηκα̋ <τὴν ψυχὴν>

κατ’ ἐξουσίαν ὡ̋ πάντων Κύριο̋
καὶ πάλιν ἀνεβίω̋·
ὅθεν σὲ ὑµνοῦµεν
εἰ̋ πάντα̋ (τοὺ̋ αἰῶνα̋). 10
Παρθένε, χαῖρε, σεµνή,

ἡ τὸν Θεόν σου ἀσπόρω̋ κυήσασα
ὃν πίστει προσκυνοῦµεν
368
εἰ̋ πάντα̋ (τοὺ̋ αἰῶνα̋). 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 cf. Greg. Naz. Liturgia Sancti Gregorii PG 36, 732, 42 καὶ µείνα̋ ἀπαθή̋, ὡ̋
Θεὸ̋ 6-7 Joh. 10, 17-18 ∆ιὰ τοῦτό µε ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ ὅτι ἐγὼ τίθηµι τὴν ψυχὴν
µου, ἵνα πάλιν λάβω αὐτὴν… ἀλλ’ ἐγὼ τίθηµι αὐτὴν ἀπ’ ἐµαυτοῦ. Ἐξουσίαν ἔχω
θεῖναι αὐτήν, καὶ ἐξουσίαν ἔχω πάλιν λαβεῖν αὐτήν 5-10 cf. heirm. 5 14-15 cf.
heirm. 4-5
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-10 cd. ined. ; cf. can. XI (b), od. η´, 1-12
11-15 cd. ined. ; can. XI (b), od. η´ app. crit. 12 κυήσασα : an τέξασα
scribendum?
ᾨδὴ θʹ.
Μὴ τῆ̋ φθορᾶ̋ διαπείρᾳ κυοφορήσασα367 103r

καὶ παντεχνήµονι Λόγῳ σάρκα δανείσασα,
Mῆτερ ἀπείρανδρε,
δοχεῖον τοῦ ἀστέκτου, 5
χωρίον τοῦ ἀπείρου
πλαστουργοῦ σου σὲ µεγαλύνοµεν.
Ὥσπερ θνητὸν σὲ ἐν τάφῳ ἔθεντο ἄνοµοι,

ὡ̋ δὲ Θεό̋, Χριστέ, ᾅδου κράτο̋ ἐσκύλευσα̋·
ὅθεν ἀνέστησα̋
<νεκροὺ̋> τοὺ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋
τῆ̋ σῆ̋ ἐγέρσεω̋ πάντα̋ 5
κραυγάζοντα̋ καὶ ὕµνοι̋
/ τὸν σωτῆρα σὲ µεγαλύνοντα̋. 103v
367
369
Οἱ τῇ θεότητι πάθηµα προσαρµόζοντε̋,
ἐπιστοµίζεσθε πάντε̋, ἀλλοτριόφρονε̋·
Κύριον δόξη̋ γὰρ 10
σαρκὶ ἐσταυρωµένον,
ἀσταύρωτον δὲ τῇ φύσει
τῇ θείᾳ ὡ̋ ἐν δύο
ἕνα φύσεσι µεγαλύνοµεν.
Χαῖρε, ἀνύµφευτε Mῆτερ καὶ ἀπειρόγαµε· 15

Xαῖρε, κατάσκιον ὄρο̋ καὶ ἀλατόµητον·
Xαῖρε, ἡ τράπεζα,
λυχνία καὶ ἡ ῥάβδο̋
καὶ στάµνο̋ ἡ τοῦ µάννα,
σκηνὴ ἡ παναγία· 20
Xαῖρε, κόρη, Mήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5 cf. Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 4, 362, 2 δοχεῖον τῆ̋
ἀστέκτου θεότητο̋ 7 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν Κύριον
2 cf. od. στ´, 4 cf. Heb. 2, 14 ἵνα διὰ τοῦ θανάτου καταργήσῃ τὸν τὸ κράτο̋ ἔχο-
ντα τοῦ θανάτου 3-4 cf. Joh. Chrys. Precatio PG 64, 1065, 28 καὶ οἱ ἀπ’ αἰῶνο̋
θανόντε̋ ἀνέστησαν 7.14 cf. heirm. 7 10-11 cf. 1Cor. 2, 8 οὐκ ἂν τὸν Κύριον
τῆ̋ δόξη̋ ἐσταύρωσαν 16 Hab. 3, 3 καὶ ὁ ἅγιο̋ ἐξ ὄρου̋ κατασκίου δασέο̋
Dan. 2, 34 ἑώρακα̋ ἕω̋ ὅτου ἐτµήθη λίθο̋ ἐξ ὄρου̋ ἄνευ χειρῶν cf. Ephr. Syr.
<Precationes ad dei matrem> 4, 366 ὄρο̋ ἀρεταῖ̋ κατάσκιον, ὃ προεῖδεν Ἀββα-
κούµ· ὄρο̋ ἀλατόµητον τοῦ ∆ανιὴλ 17 Exod. 25, 23 Καὶ ποιήσει̋ τράπεζαν
χρυσίου καθαροῦ 18 Exod. 25, 31 Καὶ ποιήσει̋ λυχνίαν ἐκ χρυσίου καθαροῦ
Is. 11, 1 Καὶ ἐξελεύσεται ῥάβδο̋ ἐκ τῆ̋ ῥίζη̋ Ἰεσσαὶ 19 Exod. 16, 33 Λαβὲ στα-
µνον χρυσοῦν ἕνα καὶ ἔµβαλε εἰ̋ αὐτὸν πλῆρε̋ τὸ γοµὸρ τοῦ µὰν 17-19 cf.
Cosm. Mel. Καν. Κοίµ. Θεοτ. CPC 182 ὡ̋ φαεινὴν λυχνίαν… στάµνον ῥάβδον…
τράπεζαν 20 Exod. 26, 1 Καὶ τὴν σκηνὴν ποιήσει̋ …
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 286, Cosmae Monachi 1 διαπείραν cd. 7 σου om. cd.
370
1-7 cd. ined. 7 µεγαλύνοµεν cd.
8-14 cd. ed. PaV 269 9 πάντε̋ non trad. cd.
15-21 cd. ined.
371
CANON ΧVIII
Η αρχή του παρακάτω κανόνα, ο ήχο̋, η ηµέρα και η αρχή του ειρµού
έχουν δηµοσιευτεί από τον D. Getov368. Στον κώδικα Sinaiticus gr. 776 (Sγ)
αναφέρεται στον τίτλο καθαρά το όνοµα του Κοσµά. Στο χειρόγραφο παρα-
δίδονται δύο κανόνε̋ αναστάσιµοι. Ο πρώτο̋ είναι του Ιωάννη και ο δεύτερο̋
του Κοσµά. Μετά τὸ τέλο̋ τη̋ α´ ωδή̋ από τον κανόνα του Κοσµά,
παραδίδεται µία ωδή β´ µε πέντε τροπάρια και ειρµό του Γερµανού369, χωρί̋ να
δηλώνεται σε ποιον κανόνα ανήκει370. O ειρµό̋ του κανόνα Χέρσον
ἀβυσσότοκον πέδον ἥλιο̋… είναι του Κοσµά και ο ίδιο̋ έχει χρησιµοποιηθεί
για πρώτη φορά στον κανόνα τη̋ Υπαπαντή̋.
Ο κανόνα̋ δεν σχηµατίζει ακροστιχίδα, έχει τρία ή τέσσερα τροπάρια
σε κάθε ωδή και το τελευταίο τροπάριο είναι θεοτοκίο. Το εφύµνιο τη̋ α´ ωδή̋
είναι το δίστιχο ᾄσωµεν τῷ Κυρίῳ·* ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται, τη̋ ε´ ωδή̋ η
λέξη φωτὸ̋, τη̋ ζ´ ωδή̋ οι στίχοι ὑµνοῦµεν* εὐσεβῶ̋ µελῳδοῦντε̋·* Εὐλογητὸ̋
εἶ ὁ Θεὸ̋* ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν και τη̋ η´ ωδή̋ οι στίχοι Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ
ἔργα, τὸν Κύριον* καὶ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
β´
Ωδέ̋ α΄ γ΄ δ΄ ε΄ στ΄ ζ΄ η΄ θ΄
[dub.]
αρ.
2+θεοτ. 4+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 2+τριαδ.+θεοτ. 2+θεοτ. 3+θεοτ.
τροπ.
eφύµν. + - - - + - + + -
368
GETOV, Library of Congress 96. Άγνωστο κείµενο και στον Σ. Ευστρατιάδη και στον Θ.
∆ετοράκη.
369
ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ 69, 123.
370
ᾨδὴ β´. heirm. Πρόσεχε, γῆ καὶ οὐρανέ,καὶ ἐνωτίζου… ed. EE n. 112, Germani
(a) ined. Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν* καὶ λύσα̋ κράτο̋ θανάτου,* ζωῆ̋ σε ὡ̋
θησαυρὸν(θησαυρῶν cd.)* προσκυνοῦµεν, Χριστέ.
(b) ined. Ἐξαναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν* ταῖ̋ µυροφόροι̋ ἐφάνη̋ πρώται̋* τὸ «χαίρετε» (χαίρεται
cd.) πρὸ̋ αὐτὰ̋* ἐκβοήσα̋, Σωτήρ.
(c) ined. Ὁ µυροφόροι̋ γυναιξὶν* χαρὰν µηνύσα̋ ἀντὶ τῆ̋ λύπη̋,* δόξα σοι, Χριστέ,* ὁ
ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν.
(d) ined. Τοῖ̋ οἰκείοι̋ µαθηταῖ̋* φανεὶ̋ ἐκ τάφου ἐγηγερµένο̋* παρέσχε̋ ὡ̋ Θεὸ̋* τὴν εἰρήνην
σου.
(e) ined. Θ(εοτοκίον) Θεοτόκε, ἡ ἐλπὶ̋* καὶ προστασία τῶν σε ὑµνούντων* λύτρωσαι ἡµᾶ̋* ἐκ
τῶν ἐχθρῶν ἡµῶν.
372
CANON XVIII
Sγ ff. 132r-136r
<Τῇ Κυριακῇ>
Κανόνε̋ ἀναστάσιµ(οι) δίειρµ(οι). Ποίηµα Ἰω(άννου) καὶ Κοσµᾶ (Μον)αχ(οῦ).
Εἰρµὸ̋ ἄλλο̋. Ποίηµα Κοσµᾶ (Μον)αχ(οῦ). Ἦχο̋ γ´. 132r
ᾨδὴ α´.
Χέρσον ἀβυσσότοκον πέδον ἥλιο̋371

ἐπεπόλευσε ποτέ·
ὡσεὶ τεῖχο̋ γὰρ ἐπάγη
ἑκατέρωθεν ὕδωρ
λαῷ πεζοποντοποροῦντι 5
καὶ θεαρέστω̋ µέλποντι·
ᾌσωµεν τῷ Κυρίῳ·
Σταυρῷ σὲ προσήλωσεν φθόνῳ ὁ ἄνοµο̋

Ἰουδαίων ὁ λαὸ̋
καὶ τῇ λόγχῃ τὴν πλευράν σου
ἐξεκέντησεν, Σῶτερ·
ἡµεῖ̋ δὲ ὡ̋ Θεὸν καὶ ἄνθρωπον 5
συνευσεβοῦντε̋ ψάλλωµεν·
ᾌσωµεν (τῷ Κυρίῳ·
ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται.)
Ἐν τάφῳ κατέθετο ἄπνουν, Σῶτέρ, σε

Ἰωσὴφ ἐν τῷ καινῷ 10
371
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της ωδής α´ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 333-334
και THEODORI PRODROMI, Commentarios 119. Η έκδοση του υποµνήµατο̋ του Θεοδώρου
Προδρόµου είναι ηµιτελή̋ και σταµατάει στην α´ ωδή.
373
καὶ ἐν σµύρνῃ καὶ σινδόνι
καθαρᾷ µετὰ φόβου·
αὐτὸ̋ δὲ ἀναστὰ̋ συνήγειρα̋
ψυχὰ̋ δικαίων κράζουσα̋·
ᾌσωµ(εν τῷ Κυρίῳ· 15
ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται.)
Θ(εοτοκίον) Σὲ τὴν ἀπειρόγαµον νύµφην ἅπαντε̋

ὁµοφρόνω̋ οἱ πιστοὶ
ἀσιγήτω̋, Θεοτόκε,
σοὶ τὸ «χαῖρε» βοῶµεν· 20
Θεὸν γὰρ ἐν γαστρὶ συνέλαβε̋
καὶ ἀνεκφράστω̋ ἔτεκε̋·
τοῦτον δὲ δυσωποῦσα
µὴ παύσῃ τοῦ σωθῆναι ἡµᾶ̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3-5 Exod. 14, 29 οἱ δὲ υἱοὶ Ἰσραὴλ ἐπορεύθησαν διὰ ξηρᾶ̋ ἐν µέσῳ τῆ̋
θαλάσση̋, τὸ δὲ ὕδωρ αὐτοῖ̋ τεῖχο̋ ἐκ δεξιῶν καὶ τεῖχο̋ ἐξ εὐωνύµων Exod.
15, 8 ἐπάγη ὡσεὶ τεῖχο̋ τὰ ὕδατα 7-8 Exod. 15, 1 Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋
γὰρ δεδόξασται
1 Matt. 27, 18 ᾔδει γὰρ ὅτι διὰ φθόνον παρέδωκαν αὐτὸν 3-4 Joh. 19, 34 ἀλλ’
εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν 9-12 Matt. 27, 59-60 καὶ
λαβὼν τὸ σῶµα ὁ Ἰωσὴφ ἐνετύλιξεν αὐτὸ ἐν σινδόνι καθαρᾷ καὶ ἔθηκεν αὐτὸ
ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ µνηµείῳ Luc. 23, 53 καὶ καθελὼν ἐνετύλιξεν αὐτὸ σινδόνι
καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνήµατι Joh. 19, 40-42 ἔλαβον οὖν τὸ σῶµα τοῦ Ἰησοῦ καὶ
ἔδησαν αὐτὸ ὀθονίοι̋ µετὰ τῶν ἀρωµάτων… καὶ ἐν τῷ κήπῳ µνηµεῖον καινὸν…
ἐκεῖ… ἔθηκαν τὸν Ἰησοῦν 7-8.15-16 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 173, EE n. 101, Cosmae Monachi 1 ἀβυσσότοκον cd. CPC : ἀβυσσο-
τόκον ΕΕ
1-24 cd. ined. 9 κατέθεντο cd. 24 παύσει cd.
374
ᾨδὴ γ´.
Τὸ στερέωµα372 132v
τῶν ἐπὶ σοὶ πεποιθότων
στερέωσον, Κύριε, τὴν ἐκκλησίαν,
ἣν ἐκτήσω τῷ τιµίῳ σου αἵµατι.
Σὺ τὴν νέκρωσιν
τὴν διὰ ξύλου ἐν ξύλῳ
σταυρούµενο̋, Κύριε, ἐπανωρθώσω
εὐλογίαν τὴν ἀρὰν ἐργασάµενο̋.
Σὺ τὸν κείµενον 5
ἐν κατωτάτοι̋ τοῦ ᾅδου
πρωτόπλαστον, Κύριε, συνεξεγείρα̋
πρὸ̋ ζωὴν τὴν ἀτελεύτητον εἵλκυσα̋.
/ Θ(εοτοκίον) Τὸν ἐκλάµψαντα 133r

ἐκ τοῦ Πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων 10
ἐν µήτρᾳ σου, ∆έσποινα Θεογεννῆτορ,
σαρκωθέντα Θεὸν Λόγον ἐκύησα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 1Regn. 2, 1 Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν κυρίῳ
10 Cosm. Mel. Καν. Ὑπαπ. CPC 173 ἐκ τοῦ πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 173, EE n. 101, Cosmae Monachi
1-8 cd. ined. ; cf. can. IV, od. γ´ (b), 1-8
9-12 cd. ined.
ᾨδὴ δʹ .
Ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετή σου, Χριστέ·373
372
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της γ´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 339.
375
τῆ̋ κιβωτοῦ γὰρ προελθὼν
τοῦ ἁγιάσµατό̋ σου, τῆ̋ ἀφθόρου µητρό̋,
ἐν τῷ ναῷ τῆ̋ δόξη̋ σου ὤφθη̋,
ὡ̋ βρέφο̋ ἀγκαλοφορούµενον 5
καὶ ἐπληρώθη τὰ πάντα
τῆ̋ σῆ̋ αἰνέσεω̋.
Ἐπήγασα̋ ἀφθαρσίαν τῷ σῷ πάθει, Χριστέ·

τὰ̋ ἁµαρτία̋ γὰρ ἡµῶν
ἐπὶ τοῦ ξύλου ἦρα̋ ἀπαλλάξα̋ ἡµᾶ̋
τῆ̋ πάλαι καταδίκη̋ ὁ ῥύστη̋
καὶ ἔσωσα̋ ἡµᾶ̋ ὡ̋ εὔσπλαχνο̋. 5
θανατωθέντα̋ τῷ πάθει
τῆ̋ παραβάσεω̋.
Ἐξέστησαν στρατιαὶ τῶν ἀσωµάτων χορῶν

ἐν τῷ ἰκρίῳ τοῦ σταυροῦ,
ὅτε τὰ̋ θεία̋ χεῖρά̋ σου ἐφήπλου̋ ἑκὼν 10
καὶ τὴν πολλὴν πτωχείαν σου, Σῶτερ,
ἐν τρόµῳ ἐκπλαγεῖσαι ἔφριττον·
διὰ γὰρ σπλάχνα ἐλέου̋ σου
παθεῖν ηὐδόκησα̋.
/ Θ(εοτοκίον) Ἐχώρησα̋ ὑπὲρ λόγον τὸν ἀχώρητον, 15 133v

τὸν ἐκ Πατρὸ̋ Θεὸν Λόγον
καὶ ἀνωδύνω̋ τοῦτον ἀπεκύησα̋
µετὰ σαρκό̋, παρθένε Μαρία·
αὐτὸν ὑπὲρ ἡµῶν ἱκέτευε
ὡ̋ παρρησίαν ἔχουσα 20
τῶν ἀνυµνούντων σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
373
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της δ´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 343-344.
376
heirm. 1 Hab. 3, 3 ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετὴ αὐτοῦ 2-3 Ps. 131, 8 ἀνάστηθι,
κύριε, εἰ̋ τὴν ἀνάπαυσίν σου, σὺ καὶ ἡ κιβωτὸ̋ τοῦ ἁγιάσµατό̋ σου 5 Dan. 3,
53 εὐλογηµένο̋ εἶ ἐν τῷ ναῷ τῆ̋ ἁγία̋ σου δόξη̋ 7-8 Hab. 3, 3 καὶ αἰνέσεω̋
αὐτοῦ πλήρη̋ ἡ γῆ
14 Od. 9, 78 διὰ σπλάγχνα ἐλέου̋ Θεοῦ ἡµῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 174, EE n. 101, Cosmae Monachi 6 ἐπλήσθη CPC
1-7 cd. ined. ; vid. can. IV, od. δ´ (b) 1-7 1 πάθη cd. 6-7 om. cd.
8-21 cd. ined. 10 ἐφύπλοι̋ (sic) cd. 17 τούτων cd.
ᾨδὴ εʹ.
Ὡ̋ εἶδεν Ἡσα˙α̋374
συµβολικῶ̋ ἐν θρόνῳ ἐπηρµένῳ Θεὸν
ὑπ’ ἀγγέλων δόξη̋ δορυφορούµενον
ὦ τάλα̋, ἐβόα, ἐγώ!
πρὸ γὰρ εἶδον σωµατούµενον Θεὸν 5
καὶ εἰρήνη̋ δεσπόζοντα.
Ἐν µέσῳ καταδίκων
ὥσπερ κριτὸ̋ ἐν ξύλῳ ἐσταυρώθη̋, Χριστέ,
ἑκουσίω̋, Λόγε, ὑπὸ παρανόµων ἀνδρῶν·
σὺ ὥσπερ ποιµὴν ἀγαθὸ̋
σεαυτὸν ὑπὲρ ἡµῶν δὲ ἐτίθει̋· 5
φωτὸ̋ γὰρ ὑπάρχει̋
καὶ ζωῆ̋ ποιητὴ̋ καὶ Θεό̋.
Ὑψώθη̋ ἐπὶ ξύλου

ἐν τῷ Κρανίῳ µέσον καταδίκων, Χριστέ,
καὶ τοῖ̋ ἐν τῷ ᾅδῃ φῶ̋ ἐξα/νέτειλα̋, 10 134r
ᾧ χαίρει χορὸ̋ προφητῶν
374
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της ε´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 349-352.
377
καὶ Ἀδάµ τε καὶ ἡ Εὔα σὺν αὐτοῖ̋·
ἐκ τάφου γὰρ τούτου̋
συνεξανέστησα̋.
Θ(εοτοκίον) Παρθένο̋ µετὰ τόκον 15

ὑπερφυῶ̋ ἐδείχθη̋, ἀπειρόγαµε·
Θεὸν γὰρ τεκοῦσα πάντων δεσπόζοντα,
ᾧ χαίροι̋, βοῶµεν, σεµνή,
τῶν δεινῶν ἡµῶν τὴν λύσιν κατ’ ἐχθρῶν
ταῖ̋ σαῖ̋ ἱκεσίαι̋ 20
παράσχου, µητροπάρθενε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Is. 6, 1-2 εἶδον τὸν κύριον καθήµενον ἐπὶ θρόνου ὑψηλοῦ καὶ
ἐπηρµένου, καὶ πλήρη̋ ὁ οἶκο̋ τῆ̋ δόξη̋ αὐτοῦ. Καὶ σεραφὶµ εἰστήκεισαν
κύκλῳ αὐτοῦ… 4 Is. 6, 5 καὶ εἶπα Ὦ τάλα̋ ἐγὼ 6 cf. Is. 26, 9 διότι φῶ̋ τὰ
προστάγµατά σου 7 cf. Is. 26, 12 εἰρήνην δὸ̋ ἡµῖν
1-2 Matt. 27, 38 Τότε σταυροῦται σὺν αὐτῷ δύο λῃσταί, εἷ̋ ἐκ δεξιῶν καὶ εἷ̋ ἐξ
εὐωνύµων Marc. 15, 27 Καὶ σὺν αὐτῷ σταυροῦσιν δύο λῃστά̋, ἕνα ἐκ δεξιῶν
καὶ ἕνα ἐξ εὐωνύµων αὐτοῦ Luc. 23, 33 Καὶ ὅτε ἦλθον ἐπὶ τὸν τόπον τὸν
καλούµενον Κρανίον, ἐκεῖ ἐσταύρωσαν αὐτὸν καὶ τοὺ̋ κακούργου̋, ὃν µὲν ἐκ
δεξιῶν ὃν δὲ ἐξ ἀριστερῶν 4-5 Joh. 10, 11 Ἐγώ εἰµι ὁ ποιµὴν ὁ καλὸ̋. Ὁ ποιµὴν
ὁ καλὸ̋ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ τίθησιν ὑπὲρ τῶν προβάτων 8-9 cf. v. 1-2 10 Ιs. 58,
10 Matt. 4, 16 καὶ τοῖ̋ καθηµένοι̋ ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶ̋ ἀνέτειλεν
αὐτοὺ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-7 cd. ined. ; vid. can. IV, od. ε´(b) 1-7 2 ἐστρώθει̋ (sic) cd. 5 ἑαυτῶν cd. ἐτύθη̋
cd.
8-22 cd. ined. 9 µέσων cd.
ᾨδὴ στ´.
378
Ἐβόησέ σοι375
ἰδὼν ὁ πρέσβυ̋
τοῖ̋ ὀφθαλµοῖ̋ τὸ σωτήριον·
Ὃ λαοῖ̋ ἀπέστη
ἐκ Θεοῦ, Χριστέ, σὺ Θεό̋ µου. 5
Μνησθεί̋, oἰκτίρµον,
σταυροῦ καὶ λόγχη̋,
παθῶν, ταφῆ̋ ὡ̋ ἠξίωσα̋
ὑπὲρ τῶν ἀνθρώπων,
διαλλάγηθι τῷ λαῷ σου. 5
∆οξάζoµέν σου,
Χριστέ, τὰ πάθη
<καὶ τὴν ταφὴν> καὶ τὴν ἔγερσιν
τῶν βροτῶν τὸ γένο̋·
ἐκ φθορᾶ̋ γὰρ ἡµᾶ̋ ἐρρύσω. 10
Θ(εοτοκίον) Ἁγνὴ παρθένε,

ἡ τὸν δεσπότην
καὶ πλαστουργόν σου κυήσασα
ὑπὲρ νοῦν καὶ λόγον,
τῇ πρεσβείᾳ σου σῶσον ἡµᾶ̋. 15
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 3 Luc. 2, 30 ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλµοί µου τὸ σωτήριόν σου
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-15 cd. ined. 6 δοξάζωµέν cd. 7 καὶ τὴν ταφὴν om. cd.
ᾨδὴ ζ´.
Σὲ τὸν ἐν πυρὶ δροσίσαντα376
375
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της στ´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 354-355.
379
παῖδα̋ θεολογήσαντα̋
καὶ Παρθένῳ ἀκηράτῳ ἐνοικήσαντα
Θεὸν Λόγον ὑµνοῦµεν
εὐσεβῶ̋ µελῳδοῦντε̋· 5
Εὐλογητὸ̋ εἶ ὁ Θεὸ̋
Σὲ τὸν ἐν νεκροῖ̋ ἐλεύθερον,

µόνον καὶ ἀδιάφθορον
καὶ ζωῆ̋ <τῆ̋> ἀ̓δίου ὄντα αἴτιον
εὐσεβῶ̋ µελῳδοῦντε̋· 5
Σὲ τὸν δι’ ἡµᾶ̋ πτωχεύσαντα

πλούσιον ἐν ἐλέει πολλῷ
καὶ παθόντα, ἀπαθῆ δὲ διαµείναντα, 10
εὐσεβῶ̋ µελῳδοῦντε̋·
(ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.)
/ (Τριαδικόν) Σὲ τὸ ἐν ἁγίοι̋ ἅγιον 15 135r

σθένο̋ ἀναπαυόµενον
τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ συµπροσκυνούµενον
ὑπεράγαθον Πνεῦµα,
ἀνυµνοῦντε̋ βοῶµεν·
Εὐλογητὸ̋ (εἶ ὁ Θεὸ̋ 20
ὁ τῶν πατέρων ἡµῶν.)
Θ(εοτοκίον) Σὲ τὴν ἀπειρόγαµον νύµφην
376
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της ζ´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 358-359.
380
πάντε̋ ἀεὶ δοξάζοµεν·
τὸν σωτῆρα γὰρ ἡµῶν συναπεκύησα̋,
ὃν ἀπαύστω̋ δυσώπει 25
τοῦ σωθῆναι κινδύνων
τοὺ̋ Θεοτόκον ἀληθῆ
σὲ καταγγέλοντα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9 Eph. 2, 4 ὁ δὲ θεὸ̋ πλούσιο̋ ὢν ἐν ἐλέει
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-28 cd. ined. 3 τῆ̋ addidi 5 µελωδοῦµεν cd. 9 ἐλέη cd. 15 τῶν cd. ἁγίων cd.
16 σθ- vix legitur 23 δοξάζωµεν cd.
ᾨδὴ η´.
Ἀστέκτῳ πυρὶ ἑνωθέντε̋377

οἱ θεοσεβεία̋ προεστῶτε̋ νεανίαι,
τῇ φλογὶ δὲ µὴ λωβηθέντε̋
θεῖον ὕµνον ἔµελπον·
Eὐλογεῖτε, πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον 5
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
Ἐρράγη ναοῦ ἡ φαιδρότη̋,

ὅτε ὁ σταυρό̋ σου κατεπάγη ἐν Κρανίῳ
καὶ ἡ κτίσι̋ συνεκλονεῖτο
φόβῳ ἀναµέλπουσα·
Eὐλογεῖτε, (πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον 5
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
Πιλάτῳ λαὸ̋ σταυρωθῆναι
377
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της η´ ωδής βλ. στο ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 362-
364.
381
σὲ, Χριστέ, ἐβόα τὸν κτίστην ὁ ἄνοµο̋,
ὃν ἡ κτίσι̋ ἐτρόµαξεν
κράζουσα καὶ λέγουσα· 10
Eὐλογεῖτε, (πάντα τὰ ἔργα, τὸν Κύριον
καὶ ὑπερυψοῦτε εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.)
Θ(εοτοκίον) Ναὸ̋ τοῦ Θεοῦ ἀνεδείχθη̋,

ἔµψυχον χωρίον κιβωτό̋ τε· τὸν ποιητὴν
τοῖ̋ βροτοῖ̋ δέ, Θεογεννῆτορ 15
ἄχραντε, κατήλλαξα̋
καὶ ἀξίω̋ πάντα τὰ ἔργα ὑµνοῦµεν σε
καὶ δοξολογοῦµεν εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-3 Matt. 27, 51 Καὶ ἰδοὺ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋
κάτω εἰ̋ δύο καὶ ἡ γῆ ἐσείσθη καὶ αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν Marc. 15, 38 Καὶ τὸ
καταπέτασµα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη εἰ̋ δύο ἀπ’ ἄνωθεν ἕω̋ κάτω Luc. 23, 45
ἐσχίσθη δὲ τὸ καταπέτασµα τοῦ ναοῦ µέσον cf. can. XI (a), οd. ε´, 4-5 7-8 Matt.
27, 22-23 λέγουσιν πάντε̋· σταυρωθήτω… οἱ δὲ περισσῶ̋ ἔκραζον λέγοντε̋·
σταυρωθήτω Marc. 15, 13-14 οἱ δὲ πάλιν ἔκραξαν· σταύρωσον αὐτὸν… οἱ δὲ
περισσῶ̋ ἔκραξαν· σταύρωσον αὐτὸν Luc. 23, 18- 23 Ἀνέκραγον δὲ παµπληθεῖ
λέγοντε̋· αἶρε τοῦτον… οἱ δὲ ἐπεφώνουν λέγοντε̋· σταύρου σταύρου αὐτὸν… οἱ
δὲ ἐπέκειντο φωναῖ̋ µεγάλαι̋ αἰτούµενοι αὐτὸν σταυρωθῆναι Joh. 19, 15
ἐκραύγασαν οὖν ἐκεῖνοι· ἆρον ἆρον, σταύρωσον αὐτὸν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-6 cd. ed. PaR 198 2 ἐπάγη cd.
7-12 cd. ined.
13-18 cd. ed. PaR 198 14 χωρίων cd. τε : δε cd. 15 δέ : γὰρ PaR θεογεννήτωρ
cd. 18 ὑπερυψοῦµεν PaR
ᾨδὴ θ´.
382
Ἐν νόµου σκιᾷ καὶ γράµµατι378 135v
τύπον κατίδωµεν οἱ πιστοί·
πᾶν ἄρσεν τὸ τὴν µήτραν
διανοῖγον ἅγιον Θεῷ·
διὸ πρωτότοκον Λόγον, 5
Πατρὸ̋ ἀνάρχου Υἱόν,
πρωτοτοκούµενον µητρὶ
ἀπειράνδρῳ µεγαλύνωµεν.
Ὑψώθη̋ ἑκὼν τὴν ἔκπτωσιν

βροτῶν ἐν τῷ ἀχράντῳ σταυρῷ
τὴν πρῴην γεναµένην
διορθῶσαι θέλων ὡ̋ Θεὸ̋
καὶ τοῦ ἀλάστορο̋ ἅπαν 5
συντρίψα̋ κράτο̋ ἐχθροῦ,
πρὸ̋ τὴν ἀµείνονα ζωὴν
ἀφθαρτίσα̋ µε εἰσήγαγε̋.
Προκύψασα ἐν τῷ τάφῳ σου

πόθῳ ἡ µυροφόρο̋ γυνὴ 10
δυάδα λευχειµόνων
εἰσεώρα ἄσαρκον, Χριστέ·
τὴν φωτοφόρον ἡµέραν
τῆ̋ ἀναστάσεω̋
τῆ̋ βασιλεία̋ καὶ πρώτη 15
µαθηταῖ̋ εὐηγγελίζετο.
Μυρίσαι, Χριστέ, τὸ σῶµά σου

λίαν αἱ µυροφόροι πρωῒ
κατέλαβον τὸν τάφον
καὶ ἀγγέλου ἤκουον φωνήν· 20
Tί ὡ̋ νεκρὸν ἐκζητεῖτε
378
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της θ´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον Α´ 368-370.
383
/ τὸν ζωοδότην Θεόν; 136r
καθὼ̋ γὰρ εἶπεν ἀνέστη
τὴν ζωὴν πᾶσιν δωρούµενο̋.
Θ(εοτοκίον) Ὡραίαν ψυχὴν, ὡραίαν 25

λογισµὸν, ὡραίαν σώµατι
εὑρών σε ὁ ὡραῖο̋
ἐκ λαγόνων σου παρθενικῶν
ἐσωµατώθη, ὡ̋ οἶδεν,
τὴν ἀµορφίαν ἡµῶν 30
καθωρα˙ζων, παρθένε,
ὃν ἱκέτευε σωθῆναι ἡµᾶ̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-4 Luc. 2, 23 καθὼ̋ γέγραπται ἐν νόµῳ κυρίου ὅτι πᾶν ἄρσεν διανοῖγον
µήτραν ἅγιον τῷ κυρίῳ κληθήσεται 8 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν
κύριον
9-16 Joh. 20, 11-12 Μαρία… παρέκυψεν εἰ̋ τὸ µνηµεῖον καὶ θεωρεῖ δύο ἀγγέλου̋
ἐν λευκοῖ̋ καθεζοµένου̋ Joh. 20, 18 ἔρχεται Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ ἀγγέλλου-
σα τοῖ̋ µαθηταῖ̋ ὅτι ἑώρακα τὸν κύριον 13 cf. Rom. Mel. Cantica Dubia 79,
pro. 1, 1 τῶν λαµπρῶν ἀγώνων σου ἡ φωτοφόρο̋ ἡµέρα 17-24 Matt. 28, 1-6 …
ἦλθεν Μαριὰµ ἡ Μαγδαληνὴ καὶ ἡ ἄλλη Μαρία θεωρῆσαι τὸν τάφον… ἀποκρι-
θεὶ̋ δὲ ὁ ἄγγελο̋ εἶπεν ταῖ̋ γυναιξὶν… οὐκ ἔστιν ὧδε, ἠγέρθη γὰρ καθὼ̋ εἶπεν
18-19 cf. Cosm. Mel. ἑσπερ. Κυρ. Μυροφόρων PeR 85 Αἱ Μυροφόροι γυναῖκε̋
τὸν τάφον σου καταλαβοῦσαι 28 cf. can. II, od. θ´ (b), heirm. 4
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 176, EE n. 101, Cosmae Monachi 1 νόµῳ ΕΕ
1-24 cd. ined.
25-32 cd. ed. PID νε´ 26 λογισµῶν cd.
384
CANON XIX
Η αρχή του κανόνα, o τίτλο̋, ο ήχο̋ και η αρχή του ειρµού

δηµοσιεύονται από τον D. Getov379. Tο κείµενο αυτό παραδίδουν οι κώδικε̋
Sinaiticus gr. 778 (Sγ) και Sinaiticus gr. 864 (Sµ). Το όνοµα του Κοσµά υπάρχει
µόνο στον πρώτο χειρόγραφο.
Το χειρόγραφο Sγ (337v) παραθέτει τρει̋ κανόνε̋ µε τον τίτλο Κανὼν
ἀναστ(άσιµο̋) τρίειρµο̋ Ποίηµα Ἰω(άννου) καὶ Κο(σµᾶ). Ἦχο̋ πλ. δ´380.
∆ίπλα στον τίτλο, στο αριστερό περιθώριο υπάρχει και το όνοµα του Ιωσήφ.
Παρόλο που το όνοµα του Ιωάννη και του Κοσµά παραδίδονται ευδιάκριτα σε
κάθε ωδή στο αριστερό περιθώριο, το όνοµα του Ιωσήφ δεν διακρίνεται πουθε-
νά, εκτό̋ από τον τίτλο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ύπαρξη τη̋ δεύτερη̋
ωδή̋. Παρόλο που οι κανόνε̋ είναι τρει̋, η ωδή αυτή είναι µία, ανώνυµη381 και
µε ειρµό του Γερµανού382.
To δεύτερο χειρόγραφο (Sµ) παρουσιάζει πολλέ̋ διαφορέ̋ σε σχέση µε
το πρώτο (Sγ). Στον τίτλο δεν διακρίνεται όνοµα υµνογράφου, δεν υπάρχει
δεύτερη ωδή και ο κανόνα̋ περιέχει πολύ περισσότερα τροπάρια σε σχέση µε
379
GETOV, Library of Congress 107. Ο κανόνα̋ αυτό̋ δεν περιλαµβάνεται στο corpus που είχε
καταρτίσει ο Θ. ∆ετοράκη̋ (∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 195-200.)
380
Kανόνα̋ α´: heirm. Ἁρµατηλὰτην Φαραὼ… inc. Tὴν παντοδύναµον Χριστοῦ θεότητα…
Κανόνα̋ β´ : heirm. Ὑγρὰν διοδεύσα̋ ὡσεὶ ξηρὰν… inc. Ἐπήρθησαν πύλαι ὀδυνηραὶ…
Ἰω(άννου) in marg. Κανόνα̋ γ´ : heirm. Σταυρὸν χαράξα̋ Μωσῆ̋… inc. Ὑψώθη̋
σταυρούµενο̋… Κο(σµᾶ) in marg.
381
ᾨδὴ β´. Ἴδετε ἴδετε* ὅτι ἐγώ εἰµι ὁ Θεὸ̋ ὑµῶν, * ὁ πρὸ τῶν αἰώνων… ΕΕ n. 323
(a) ined. Οἴδαµεν ἔγνωµεν* ὅτι Θεὸ̋ ἡµῶν σὺ εἶ, Κύριε,* ὁ βουλῇ ἁγίᾳ ἀνελθὼν ἐν τῷ σταυρῷ*
καὶ ἐκ τῆ̋ κατάρα̋ τὸν Ἀδὰµ λυτρωσάµενο̋* καὶ πάντε̋ σε ἀνυµνοῦµεν* ὡ̋ σωτῆρα καὶ Θεὸν
καὶ βασιλέα ἡµῶν.
(b) ined. ∆όξα σοι δόξα σοι,* Σωτὴρ ἡµῶν πολυέλεε,* ὁ ἐσφραγισµένου τοῦ µνηµείου ἀναστὰ̋*
καὶ ταῖ̋ µυροφόροι̋ γυναιξὶν ἐντειλάµενο̋* κηρύξαι τοῖ̋ µαθηταῖ̋ σου* ὅτι ἀνέστη̋ ἐκ νεκρῶν
ὡ̋ φιλάνθρωπο̋.
(c) ined. Ἅγιε Κύριε,* Θεὲ σωτὴρ ἡµῶν πολυέλεε,* ὁ τοῖ̋ µαθηταῖ̋ σου τὴν εἰρήνην παρασχὼν*
τὴν αὐτὴν εἰρήνην τοῖ̋ ὑµνοῦσίν σε δώρησαι·* δοξάζουσι καὶ ὑµνοῦσι (δοξάζοντα̋ καὶ
ὑµνοῦντα̋ cod.)* τὴν ταφὴν σου, ἀγαθέ,* καὶ τὴν ἀνάστασιν.
(d) ined. Ἔγνωµεν ἔγνωµεν* ὅτι Θεὸ̋ ἡµῶν σὺ εἶ, Κύριε,* ὁ τῷ ἀποστόλῳ ὑποδείξα̋ ἑαυτὸν*
µετὰ τὴν τριήµερόν σου ἔγερσιν, δέσποτα,* καὶ εἶδεν τὰ̋ ἐκ τῶν ἥλων* καὶ τῆ̋ λόγχη̋ ὠτειλὰ̋
καὶ ἐπιστώθη Θωµᾶ̋.
(e) ed. AHG X 103 Θ(εοτοκίον) Μόνη εἰσήγαγε̋* τῇ ἀνθρωπότητι ξένην γέννησιν,* µόνη οὐ
προείλου (προηλω sic in cod.) τὴν ἐκ φύσεω̋ φθοράν,* ἄσπορον ἀφθόρω̋ (ἄφθορον, ἄσπορον
cd.) τοκετὸν ὑποµείνασα·* διό σε ὡ̋ Θεοτόκον* αἱ φυλαὶ πᾶσαι τῆ̋ γῆ̋ (ἐπαξίω̋ οἱ πιστοὶ
AHG)* µακαριοῦµεν, ἁγνή.
382
ΚΟΛΛΥΡΟΠΟΥΛΟΥ 58.
385
το κείµενο του χειρογράφου Sγ (στι̋ ωδέ̋ ζ´ και η´ φτάνουν τα επτά)383. Για την
καλύτερη προσέγγιση του κειµένου, από την πέµπτη ωδή και µετά ο κανόνα̋
παρατίθεται σε δύο εκδοχέ̋.
Ο ειρµό̋ του κανόνα Σταυρὸν χαράξα̋ Μωσῆ̋ είναι του Κοσµά. Τον
χρησιµοποήσε και στον κανόνα του για την Ύψωση του Tιµίου Σταυρού. Ο
ειρµό̋ έχει σχολιασθεί και από τον Θεόδωρο Πρόδροµο και από τον Νικόδηµο
Αγιορείτη384.
Ο αριθµὸ̋ των τροπαρίων στι̋ ωδέ̋ κυµαίνεται από τρία έω̋ επτά. Το
τελευταίο τροπάριο είναι συνήθω̋ θεοτοκίο. Εφύµνιο υπάρχει σε όλε̋ τι̋ ωδέ̋.
Στην α´ ωδή το τελευταίο δίστιχο του ειρµού διὸ Χριστῷ ᾄσωµεν* τῷ Θεῷ
ἡµῶν, ὅτι δεδόξασται επαναλαµβάνεται στο τέλο̋ του πρώτου τροπαρίου τη̋
ωδή̋, στη β´ ωδή επαναλαµβάνεται ο στίχο̋ ὡ̋ φιλάνθρωπο̋, στην γ´ ωδή ο
στίχο̋ του ειρµού ξύλον σταυροῦ υπάρχει σε παραλλαγή στο πρώτο τροπάριο
τη̋ ωδή̋, στην δ´ ωδή ο στίχο̋ καὶ ἐδόξασά σου τὴν θεότητα υπάρχει στο τέλο̋
του πρώτου και δευτέρου τροπαρίου. Στι̋ δύο εκδοχέ̋ τη̋ ε´ ωδή̋ εφύµνιο
είναι το δίστιχο καὶ παρέχοντι* τὴν εἰρήνην ταῖ̋ ψυχαῖ̋ ἡµῶν, στην στ´ ωδή ο
στίχο̋ καὶ τριηµέρῳ ἐγέρσει, στην ζ´ ωδή οι στίχοι Ὁ ὑπερύµνητο̋* τῶν
πατέρων καὶ ἡµῶν* Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ, στην η´ ωδή οι στίχοι παρέχον* Πνεῦµα
πανάγιον* εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋ και στην θ´ ωδή παραλλαγέ̋ των στίχων πᾶσαι αἱ
δυνάµει̋ τῶν οὐρανῶν µεγαλύνουσιν.
β΄
Ωδέ̋ α΄ γ΄ δ΄ ε΄(a)/(b) στ΄(a)/(b) ζ΄(a)/(b) η΄(a)/(b) θ΄(a)/(b)
dub.
αρ. 2+θεοτ./5+ 3/5+τριαδ.+ 2+θεοτ./5+τριαδ.+ 2+θεοτ./4+

2+θεοτ. 4+θεοτ. 2+θεοτ. 2+θεοτ. 3/5+θεοτ.
τροπ. θεοτ. θεοτ. θεοτ. τριαδ.+θεοτ.
εφύµ
+ + + + +/+ +/+ +/+ +/+ +
ν.
CANON XΙX
Sγ ff. 338r-344r
Sµ ff. 96r-103r
383
βλ. ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 128-130. Υποστηρίζει ότι ο Κοσµά̋ συνέθετε ωδέ̋ µε µικρό αριθµό
τροπαρίων.
384
βλ. υποσηµειώσεις στις ωδές.
386
< Τῇ Κυριακῇ>
Κανὼν ἀναστάσιµο̋ τρίειρµο̋. Ποίηµα Ἰω(άννου) καὶ Κο(σµᾶ). Ἦχο̋ πλ. δ´.
Εἰρµὸ̋ ἄλλο̋· Κοσµᾶ.
ᾨδὴ α´.
Σταυρὸν χαράξα̋ Μωσῆ̋385

ἐπ’ εὐθεία̋ ῥάβδῳ
τὴν Ἐρυθρὰν διέτεµεν
τῷ Ἰσραὴλ πεζεύσαντι·
τὴν δὲ ἐπιστρεπτικῶ̋ 5
Φαραὼ τοῖ̋ ἅρµασι
κροτήσα̋ ἥνωσεν
ἐπ’ εὔρου̋ διαγράψα̋
τὸ ἀήττητον ὅπλον·
διὸ Χριστῷ ᾄσωµεν, 10
τῷ Θεῷ ἡµῶν, ὅτι δεδόξασται.
Ὑψώθη̋ ἐν τῷ σταυρῷ,
ἐκεντήθη̋ λόγχῃ
πλευρὰν ὑπὸ ἀνόµων ἑκὼν
διὰ τὸν πλανηθέντα Ἀδάµ,
ἵνα ἐχθροῦ δυσµενοῦ̋ 5
ἐξαρπάσῃ̋ τοῦτον, Σωτήρ,
καὶ σώσῃ̋ τῇ ἐγέρσει σου
τὸ πλάσµα τῶν χειρῶν σου
τῆ̋ ἀρχαία̋ κατάρα̋·
διὸ Χριστῷ ᾄσωµεν, 10
τῷ Θεῷ ἡµῶν, ὅτι δεδόξασται.
385
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό της α´ ωδής βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 43-48 και
THEODORI PRODROMI, Commentarios 3-5.
387
Ἀγγέλων ὤφθη δυὰ̋
ἐν τῷ τάφῳ, Σῶτερ,
ταῖ̋ γυναιξὶ µηνύουσα
τὴν ἐκ νεκρῶν σου ἔγερσιν 15
καὶ ταύτα̋ πρὸ̋ τὴν Σιὼν
µαθηταῖ̋ ἀπέστειλεν
κηρῦξαι ἔγερσιν
τὴν θείαν καὶ φαιδράν σου
καὶ λαµπρῶ̋ ἀνεβόα· 20
Ὁ σταυρωθεὶ̋ Κύριο̋
ἐξεγήγερται τάφου τριήµερο̋.
Θ(εοτοκίον) Παρθένε, χαῖρε σεµνή,

Θεοτόκε δέσποινα·
µὴ παύσῃ ἱκετεύουσα 25
Θεόν, ὃν ἐσωµάτωσα̋,
τοῦ σῶσαι ὡ̋ δυνατὸ̋
ἐκ δουλεία̋ ἅπαντα̋
τοὺ̋ πίστει ὑµνοῦντα̋
τὸν ἄχραντόν σου τόκον, 30
θεονύµφευτε µήτηρ,
ἵνα σαφῶ̋ ὕµνοι̋ σε
εὐφηµήσωµεν ὡ̋ θεοµήτορα.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Exod. 14, 21 ἐξέτεινεν δὲ Μωυσῆ̋ τὴν χεῖρα ἐπὶ τὴν θάλασσαν… καὶ
ἐσχίσθη τὸ ὕδωρ 4 Exod. 14, 22 καὶ εἰσῆλθον οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ εἰ̋ µέσον τῆ̋
θαλάσση̋ κατὰ τὸ ξηρὸν 5 Exod. 14, 27 ἐξέτεινεν δὲ Μωυσῆ̋ τὴν χεῖρα ἐπὶ τὴν
θάλασσαν, καὶ ἀπεκατέστη τὸ ὕδωρ πρὸ̋ ἡµέραν ἐπὶ χώρα̋ 10-11 Exod. 15, 1
Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ, ἐνδόξω̋ γὰρ δεδόξασται
2-3 Joh. 19, 34 ἀλλ’ εἷ̋ τῶν στρατιωτῶν λόγχῃ αὐτοῦ τὴν πλευρὰν ἔνυξεν 10-11
cf. heirm. 10-11 12-13 Luc. 24, 4 ἰδοὺ δύο ἄνδρε̋ ἐπέστησαν αὐταῖ̋ ἐν ἐσθῆτι
388
ἀστραπτούσῃ 14-15 Luc. 24, 6 οὐκ ἔστιν ὧδε, ἀλλὰ ἠγέρθη 16-22 Matt. 28, 7
καὶ ταχὺ πορευθεῖσαι εἴπατε τοῖ̋ µαθηταῖ̋ αὐτοῦ ὅτι ἠγέρθη ἀπὸ τῶν νεκρῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. Sγ ; Κοσµᾶ in marg. ; Κανὼν σταυροαναστάσιµο̋ Sµ ; nomen hymnographi
deest in Sµ
heirm. CPC 161, EE n. 322, Cosmae Monachi 4 πεζεύσoντι CPC : πεζεύοντι Sµ
1-11 cdd. ined. 1 ἐν τῷ σταυρῷ : σταυρούµενο̋ Sγ fort.r. 3 ἑκὼν : σαρκὶ Sµ 9
εὐσεβῶ̋ ἀνυµνοῦντα Sβ
sec. trop. in Sµ ined. Ἀνέστη̋ ἐκ τῶν νεκρῶν* καὶ τὸν κόσµον ἔσωσα̋* φθορᾶ̋
ὡ̋ παντοδύναµο̋* τῇ θἐκῇ δυνάµει σου* καὶ µυροφόροι̋ ὤφθη̋,* εὐεργέτα
Κύριε,* τὸ «χαίρετε» (χαίρεται cd.) ἐφώνησα̋* τὴν ἔγερσιν τὴν θείαν*
ἀποστόλοι̋ πᾶσι ……………….
12-22 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et tert. trop. in Sµ 14 µηνύουσαι Sµ 20
λαµπρὸ̋ cdd. ἀναβοώσα̋ Sµ 22 ἐξηγέρθητη (sic) Sµ
23-33 cdd. ined. ; tert. trop. in Sγ et quart. trop. in Sµ 30 ἄχραντόν σου :
πανάχραντον Sγ 32-33 : σὺ γὰρ ἡµῶν καύχηµα* πέλῃ̋, ἄχραντε, καὶ περιτεί-
χισµα Sµ
ᾨδὴ γ´.
Ῥάβδο̋ εἰ̋ τύπον386

τοῦ µυστηρίου παραλαµβάνεται·
τῷ βλαστῷ γὰρ προκρίνει τὸν ἱερέα·
τῇ στειρευούσῃ δὲ πρῴην
ἐκκλησίᾳ νῦν ἐξήνθησε 5
ξύλον σταυροῦ
εἰ̋ κράτο̋ καὶ στερέωµα.
Χεῖρα̋ ἐκτείνα̋
ἐν παραδείσῳ ξύλου ἐγεύσατο
ὁ Ἀδὰµ τοῦ τῆ̋ γνώσεω̋ καὶ ἐξώσθη·
386
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ γ´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 59-62
και THEODORI PRODROMI, Commentarios 8-9.
389
ὥσπερ κατάκριτο̋ σὺ δὲ
ἐφαπλώσα̋ τὰ̋ παλάµα̋ σου 5
ξύλῳ σταυροῦ
ἐρρύσω αὐτόν, ∆έσποτα.
Ἐν τῷ µνηµείῳ
τριηµερεύσα̋, µόνε ἀνέστη̋ Σωτήρ,
τοὺ̋ ἐν ᾅδῃ {συν}εγείρα̋ ὡ̋ εὐεργέτη̋ 10
καὶ καταδίκη̋ ἐξάρα̋
τῆ̋ ἐκ πρῴην τῆ̋ τοῦ ὄφεω̋·
σὺ γὰρ ζωὴ
ὑπάρχει̋ καὶ ἀνάστασι̋.
Θ(εοτοκίον) Τὴν Θεοτόκον 15

καὶ µετὰ τόκον µείνασαν ἄφθορον
προσκυνήσωµεν οἱ πάντε̋ καταχρέω̋,
ὅτι τὸν κτίστην τῶν ὅλων
ἀπειράνδρω̋ σαρκὶ τέτοκεν,
τὸν λυτρωτὴν 20
τοῦ κόσµου καὶ Θεὸν ἡµῶν.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Num. 17, 23 καὶ ἰδοὺ ἐβλάστησεν ἡ ῥάβδο̋ Ἀαρὼν εἰ̋ οἶκον Λευὶ καὶ
ἐξήνεγκεν βλαστὸν 7 1Regn. 2, 1 Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν κυρίῳ
1-3 Gen. 3, 6 καὶ λαβοῦσα τοῦ καρποῦ αὐτοῦ ἔφαγεν· καὶ ἔδωκεν καὶ τῷ ἀνδρὶ
αὐτῆ̋ µετ’ αὐτῆ̋, καὶ ἔφαγον Gen. 3, 24 καὶ ἐξέβαλεν τὸν Ἀδὰµ
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 162, EE n. 322, Cosmae Monachi 6 ξύλῳ Sµ
1-7 cdd. ined. 2 ξύλῳ Sγ 10 σύν- delevi m.c.
sec. trop. in Sµ ined. Λόγχῃ πλευρὰν (πλευρᾷ cod.) σου* οἱ τῶν Ἑβραίων παῖδε̋
ἐλόγχευσαν* καὶ τῇ δίψῃ ὄξο̋ ἐσµυρνισµένον* πρoσενηνόχασιν, βρῶσιν* τὴν
χολήν σοι προσεκόµιζον·* σὺ δέ, Χριστέ,* ἑκὼν ὑποµεµένηκα̋.
390
8-14 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et tert. trop. in Sµ 8 : Ἐκ τοῦ µνηµείου Sµ 9
µόνő Sµ 11 καὶ καταδίκου λύτρωσι̋ Sγ 13-14 : ἐξαναστὰ̋* τοῦ τάφου
ἠλευθέρωσα̋ Sγ
quart. trop. in Sµ ined. Χεῖρα̋ κροτεῖτε* πάντα τὰ ἔθνη τῷ ἀναστάντι Χριστῷ·*
βασιλεὺ̋ γὰρ ὁ θεὸ̋ εἰ̋ τὸν αἰῶνα* τὴν δυναστείαν συντρίψα̋* τοῦ θανάτου
καὶ ῥυσάµενο̋* πάντα̋ ἡµᾶ̋* τῆ̋ τούτου κατακρίσεω̋.
15-21 cdd. ined. ; tert. trop. in Sγ et quant. trop. in Sµ
ᾨδὴ δ´.
Εἰσακήκοα, Κύριε,387
τῆ̋ οἰκονοµία̋ σου τὸ µυστήριον,
κατενόησα τὰ ἔργα σου
καὶ ἐδόξασά σου τὴν θεότητα.
Τῷ σταυρῷ σὲ προσήλωσαν
οἱ τῶν παρανόµων παῖδε̋, Χριστέ ὁ Θεό̋,
δι’ οὗ ἔσωσα̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋
τοὺ̋ δοξάζοντά̋ σου τὰ παθήµατα.
Ἀναστὰ̋ ἐκ τοῦ µνήµατο̋ 5

πάντα̋ συνανέστησα̋ τοὺ̋ ἐν ᾅδῃ νεκροὺ̋
καὶ ἐφώτισα̋ ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋
τοὺ̋ δοξάζοντά̋ σου τὴν ἀνάστασιν.
Θ(εοτοκίον) Ἱλασµὸν ἡµῖν δώρησαι

τῶν ἀγνοηµάτων ὡ̋ ὑπερένδοξο̋ 10
καὶ εἰρήνευσον τὸν κόσµον σου,
ὁ Θεό̋, πρεσβείαι̋ τῆ̋ τεκούση̋ σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
387
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ δ´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 69-71
391
heirm. 1-3 Hab. 3, 2 Κύριε, εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου καὶ ἐφοβήθην, κατενόησα
τὰ ἔργα σου καὶ ἐξέστην
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC 162, EE. n. 322, Cosmae Monachi
1-4 cdd. ed. PaR 627 Cosmae Monachi
sec. trop. in Sµ ined. ∆ιὰ βρώσεω̋ ξύλου (ξύλον cd.) µε* πάλαι ὁ ἐχθρὸ̋ τῆ̋
Ἐδὲµ ἐξώρισεν·* διὰ ξύλου δὲ σταυροῦ, ἀγαθέ,* πρὸ̋ τὴν πρὶν ἑστίαν ἀνακέ-
κληµαι.
5-8 cdd. ed. PaR 627 ; sec. trop. in Sγ et quart. trop. in Sµ
tert. trop. in Sµ ined. Τῷ θανάτῳ σου θάνατο̋ (θάνατον cd.),* ∆έσποτα, ἑάλω
καὶ τεθανάτωται·* ὡ̋ ζωὴ (ζωῆ̋ cd.) γὰρ ἐνυπόστατο̋* τὴν ζωὴν παρέσχε̋ τοῖ̋
ἐν µνήµασιν.
9-12 Sγ ed. PaR 627
quint. trop. in Sµ ed. PaR 627 Θ(εοτοκίον) Τὸν Θεὸν ὃν ἐκύησα̋,* ἄχραντε
Μαρία, τοῦτον δυσώπησον* τοῖ̋ οἰκέται̋ (ἱκέται̋ PaR) σου δωρήσασθαι* τῶν
πληµµεληµάτων τὴν συγχώρησιν.
ᾨδὴ ε´ (a).
Ὦ τρισµακάριστον ξύλον,388
ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστό̋,
ὁ βασιλεὺ̋ καὶ Κύριο̋·
δι’ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσα̋
τῷ ἐν σοὶ δελεασθεὶ̋ 5
Θεῷ τῷ προσπαγέντι σαρκὶ
καὶ παρέχοντι
τὴν εἰρήνην ταῖ̋ ψυχαῖ̋ ἡµῶν.
Ἐν τῷ σταυρῷ σε ὡ̋ εἶδεν
ἀναρτηθέντα, Χριστέ,
ὁ Ἡσα˙α̋ ἔλεγεν·
388
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ ε´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 79-83
392
ἑωράκαµεν τὸ εἶδο̋ τῆ̋ µορφῆ̋ σου
παρὰ πάντα̋ τοὺ̋ βροτοὺ̋ 5
ἐκλεῖπον καὶ οὐκ ἔχον χροιάν·
ἐν γὰρ δόξῃ σε
πρὸ τοῦ πάθου̋ ἐθεάσατο.
Ἀνεκαλέσω τὸ γένο̋
τοῦ πρωτοπλάστου, Χριστέ, 10
διὰ τῆ̋ σῆ̋ σταυρώσεω̋·
σὺ γὰρ ἄφθαρτο̋ ὑπάρχων κατ’ οὐσίαν
δι’ ἡµᾶ̋ ὁ ἀπαθὴ̋
ἐπτώχευσα̋ ἑκών, Ἰησοῦ,
καὶ προσλήµµατι 15
τὰ παθήµατα ὑπέµεινα̋.
Θ(εοτοκίον) Ὁ τῶν ἀνάκτων παντάναξ

δι’ οὗ τὰ στέφη, Χριστέ,
οἱ βασιλεῖ̋ ἐνδύονται
καὶ τροποῦνται τὰ φῦλα τῶν βαρβάρων 20
ἱκετεύοµεν, Σωτήρ,
βραβεῦσαι τὴν ἰσχὺν βασιλεῖ
τῷ ποθοῦντί σε
καὶ εἰρήνην τοῖ̋ ὑµνοῦσίν σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 7-8 Is. 26, 12 κύριε ὁ θεὸ̋ ἡµῶν, εἰρήνην δὸ̋ ἡµῖν
1-6 Is. 52, 14 ὃν τρόπον ἐκστήσονται ἐπὶ σὲ πολλοί —οὕτω̋ ἀδοξήσει ἀπὸ
ἀνθρώπων τὸ εἶδό̋ σου καὶ ἡ δόξα σου ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων Is. 53, 2 καὶ εἴδο-
µεν αὐτόν, καὶ οὐκ εἶχεν εἶδο̋ οὐδὲ κάλλο̋ 7-8 Is. 52, 13 Ἰδοὺ συνήσει ὁ παῖ̋
µου καὶ ὑψωθήσεται καὶ δοξασθήσεται σφόδρα 15-16 cf. Joh. Damasc. Vita
Barlaam et Joasaph 276, 28-29 oὐδὲν γὰρ ὅλω̋ τῶν παθῶν τῇ ἀπαθεῖ προσάπτο-
µεν φύσει· ἀλλὰ τῷ προσλήµµατι γινώσκοµεν αὐτὸν παθόντα καὶ ταφέντα 23-
24 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
393
1-8 Sγ ined. 1 Ἐν : Ὁ ἐν cd. 6 ἐκλείπων cd. ἔχων cd.
9-16 cdd. ined. 10 : Ἀδὰµ τοῦ πρωτοπλάστου Sµ 12 ἀφράστω̋ Sγ κατ’ οὐσίαν
: τω (sic) κατ’ οὐσίαν Sµ
17-24 Sγ ined.
ᾨδὴ ε´ (b).
Ὦ τρισµακάριστον ξύλον,
ἐν ᾧ ἐτάθη Χριστό̋,
ὁ βασιλεὺ̋ καὶ Κύριο̋·
δι’ οὗ πέπτωκεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσα̋
τῷ ἐν σοὶ δελεασθεὶ̋ 5
Θεῷ τῷ προσπαγέντι σαρκὶ
καὶ παρέχοντι
Τὸ τρισµακάριστον ξύλον,
ἐν ᾧ ἐπάγη σαρκὶ
ὁ λυτρωτὴ̋ καὶ Κύριο̋,
δι’ οὗ ὄλωλεν ὁ ξύλῳ ἀπατήσα̋
τὸν Ἀδὰµ παρακοῇ· 5
ἀλλὰ τοῦτον ἐξήγειρεν
καὶ ἐπήγασεν
ἀφθαρσίαν ταῖ̋ ψυχαῖ̋ ἡµῶν.
Ἀνεκαλέσω τὸ γένο̋
τοῦ πρωτοπλάστου, Χριστέ, 10
διὰ τῆ̋ σῆ̋ σταυρώσεω̋·
σὺ γὰρ ἄφθαρτο̋ ὑπάρχων κατ’ οὐσίαν
δι’ ἡµᾶ̋ ὁ ἀπαθὴ̋
ἐπτώχευσα̋ ἑκών, Ἰησοῦ,
καὶ προσλήµµατι 15
394
τὰ παθήµατα ὑπέµεινα̋.
Σὲ ὁ παράνοµο̋ {ὁ} λαὸ̋

σταυρῷ ἐπάρα̋, Χριστέ,
τὸ πάθο̋ ἐπωνείδιζεν·
ἀλλ’ ὤφθη µυκτηρισµὸ̋ καὶ χλεύη πᾶσιν 20
λυτρωθεῖσι διὰ σοῦ·
πιστῶν γὰρ ἡ ἀνάστασι̋,
{τῶν} ἀπιστούντων δὲ
σὺ εἶ πτῶσι̋, ὑπεράγαθε.
Σὺ ἀλουργίδα τοῦ κράτου̋, 25

τῆ̋ κατὰ πάντων ἀρχῆ̋
τῷ αἵµατί σου ἔβαψα̋
οὐρανίων, {καὶ} ἐπιγείων καὶ {κατά}χθονίων
τῷ σταυρῷ ἀνυψωθεί̋,
ὃν καὶ ἐπ’ ὦµον ἔφερε̋, 30
ἀναβλύζων µοι
διὰ πάθου̋ τὴν ἀνάστασιν.
Τὴν τῆ̋ θεότητο̋ φύσιν

ἐκ τῶν νεκρῶν δυνατὸ̋
καὶ κραταιὸ̋ ἐγήγερσαι, 35
τὸ βασίλειον ὀλέσα̋ τοῦ θανάτου
εἰ καὶ τάφον ὡ̋ θνητὸ̋
κατῴκησα̋, φιλάνθρωπε·
ἀλλ’ ἐξήγαγε̋
παγγενῆ φθορᾶ̋ τὸν ἄνθρωπον. 40
Τὴν ἀπειρόγαµον, πιστοί,

καὶ Θεοτόκον ἁγνὴν
ἐν ὕµνοι̋ µακαρίσωµεν·
αὐτὴ γὰρ τέτοκεν τῶν πάντων δεσπότην
395
ἐξαιρούµενον ἡµᾶ̋ 45
ἀρχαία̋ κατακρίσεω̋,
τὸν παρέχοντα
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 7-8 Is. 26, 12 κύριε ὁ θεὸ̋ ἡµῶν, εἰρήνην δὸ̋ ἡµῖν
1-4 cf. heirm. 1-4 15-16 cf. Joh. Damasc. Vita Barlaam et Joasaph 276, 28-29
oὐδὲν γὰρ ὅλω̋ τῶν παθῶν τῇ ἀπαθεῖ προσάπτοµεν φύσει· ἀλλὰ τῷ προσλήµ-
µατι γινώσκοµεν αὐτὸν παθόντα καὶ ταφέντα 19-20 Ps. 78, 4 ἐγενήθηµεν
ὄνειδο̋ τοῖ̋ γείτοσιν ἡµῶν, µυκτηρισµὸ̋ καὶ χλευασµὸ̋ τοῖ̋ κύκλῳ ἡµῶν 25-27
cf. can. VI, od. θ´, 26-27 28 Phil. 2, 10 πᾶν γόνυ κάµψῃ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων
καὶ καταχθονίων 30 Joh. 19, 17 καὶ βαστάζων ἑαυτῷ τὸν σταυρὸν 34-35 cf. Ps.
23, 8 κύριο̋ κραταιὸ̋ καὶ δυνατὸ̋ 47-48 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 Sµ ined.
9-16 cdd. ined. 10 Ἀδὰµ τοῦ πρωτοπλάστου Sµ 12 ἀφράστω̋ Sγ κατ’ οὐσίαν :
τω (sic) κατ’ οὐσίαν Sµ
17-48 Sµ ined. 17 ὁ m.c. delevi 20 ὤφθη : fort. ὀφθῇ scribendum 21
λυτρωθησην (sic) 23 τῶν delevi m.c. 28 καὶ, κατά- delevi m.c. 31 ἀναβλῦζον
cd. 36 ὤλεσα̋ cd.
ᾨδὴ στ´(a).
Νοτίου θηρὸ̋ ἐν σπλάγχνοι̋389

παλάµα̋ Ἰωνᾶ̋ σταυροειδῶ̋ διεκπετάσα̋
τὸ σωτήριον πάθο̋
προδιετύπου σαφῶ̋·
ὅθεν τριήµερο̋ ἐκδὺ̋ 5
τὴν ὑπερκόσµιον ἀνάστασιν
ὑπεζωγράφησε
389
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ στ´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 91-94
396
τοῦ σαρκὶ προσπαγέντο̋ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ
καὶ τριηµέρῳ ἐγέρσει
τὸν κόσµον φωτίσαντο̋. 10
Τὰ̋ χεῖρα̋ σταυρῷ ἐκτείνα̋

βροτείᾳ τῇ ἐξ ἡµῶν οὐ µὴν τῇ θείᾳ, <Κύριε>,
καὶ ἀΰλῳ σου φύσει
προσεκαλέσω Ἀδάµ,
Σῶτερ, τὸν πρῶτον παγέντα, 5
τὸν διὰ ξύλου ὀλισθήσαντα,
καὶ συνανέστησα̋
ἐκ τοῦ τάφου αὐτὸν τῆ̋ φθορᾶ̋, ἀγαθέ,
τῇ τῆ̋ θεότητο̋ φύσει
ὡ̋ κτίστη̋ πανάριστο̋. 10
Ὑπνώσα̋, Σωτήρ, ἐν τάφῳ

τῇ φύσει, Ἰησοῦ, τῇ χὀκῇ ἤτοι βροτεία
ἐξεγήγερσαι αὖθι̋
τῇ θἐκῇ σου µορφῇ·
σὺ γὰρ ηὐδόκησα̋, Χριστέ, 15
διὰ σταυρώσεω̋ λυτρώσασθαι
τὴν ὀλισθήσασαν
τοῦ Ἀδὰµ τοῦ βροτείου µορφὴν τῆ̋ φθορᾶ̋
καὶ τῇ ἐγέρσει τῇ θείᾳ
ὀλέσαι τὸν τύραννον. 20
Ὦ λόγε Πατρὸ̋ καὶ σθένο̋,

σοφία καὶ βραχίων δι’ οὗ πάντα γέγονεν ἐν πρώτοι̋
<ἀν>υµνοῦµεν σε <ὕµνοι̋>
καὶ αἰτοῦµεν, Χριστέ,
τοῦτον τὸν ἄνακτα ἡµῶν 25
τροπαιοφόρησον τοῖ̋ τεύχεσιν
καὶ καθυπόταξον
397
τοὺ̋ ἐχθροὺ̋ τοὺ̋ τῆ̋ Ἄγαρ αὐτῷ ὡ̋ Θεό̋·
τοῦ γὰρ σταυροῦ σου τὸ ὅπλῳ
ἀπαύστω̋ ἀγάλλεται. 30
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Ion. 2, 1-2 καὶ ἦν Ἰωνᾶ̋ ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτου̋ τρεῖ̋ ἡµέρα̋ καὶ
τρεῖ̋ νύκτα̋. Καὶ προσηύξατο Ἰωνᾶ̋ πρὸ̋ κύριον τὸν θεὸν αὐτοῦ ἐκ τῆ̋ κοι-
λία̋ τοῦ κήτου̋ 6 Ion. 2, 11 καὶ προσετάγη τῷ κήτει, καὶ ἐξέβαλεν τὸν Ἰωνᾶν
ἐπὶ τὴν ξηρὰν
21-22 cf. Joh. Damasc. Disputatio Christiani et Saraceni 5, 3 ἐπεὶ καὶ λόγο̋
λέγεται παρὰ τῇ γραφῇ καὶ σοφία καὶ βραχίων καὶ δύναµι̋ θεοῦ cf. Cosm. Mel.
Καν. Μεταµόρφ. Χριστ. CPC 180 λόγε, σοφία καὶ βραχίων, δεξιὰ ὑψίστου,
σθένο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-10 Sγ ined. 10 πανάριστον cd.
11-20 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et quart. trop. in Sµ 11 Σωτήρ : ἑκὼν Sµ 13
ἐξηγόρασα̋ Sµ 16-17 : διὰ ταφῆ̋ καὶ (ἤ cd.) ἀναστάσεω̋ ἀνακαλέσασθαι Sµ
18 τοῦ βροτείου : τὴν φθαρεῖσαν Sµ τῆ̋ : ἐκ Sµ 19 : καὶ τοῦ θανάτου τὸ κράτο̋
Sµ 20 : δυνάµει σου ὤλεσα̋ Sµ 23 ἀν-, ὕµνοι̋ addidi
21-30 Sγ ined. 29 ὅπλον cd.
ᾨδὴ στ´ (b).
Νοτίου θηρὸ̋ ἐν σπλάγχνοι̋

παλάµα̋ Ἰωνᾶ̋ σταυροειδῶ̋ διεκπετάσα̋
τὸ σωτήριον πάθο̋
προδιετύπου σαφῶ̋·
ὅθεν τριήµερο̋ ἐκδὺ̋ 5
τὴν ὑπερκόσµιον ἀνάστασιν
ὑπεζωγράφησε
τοῦ σαρκὶ προσπαγέντο̋ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ
καὶ τριηµέρῳ ἐγέρσει
τὸν κόσµον φωτίσαντο̋. 10
398
Ὁ φύσει Υἱὸ̋ καὶ Λόγο̋
δι’ οἶκτον τὴν µορφὴν τῶν γηγενῶν τὴν ἐκπεσοῦσαν
ἑαυτῷ οὐσιώσα̋
φέρει̋ τὰ̋ δύο µορφά̋,
τὴν τῆ̋ θεότητο̋, φηµί, 5
ὡ̋ ὁµοούσιοs γεννήτορι
καὶ ἀνθρωπότητο̋,
ὁ αὐτὸ̋ ὡ̋ ὑπάρχων βροτὸ̋ ἀψευδή̋·
διὸ τὰ πάθη βροτείᾳ
τῇ φύσει ὑπέµεινα̋. 10
Ἰκρίῳ σταυροῦ ἰδών σε

ταθέντα ὁ λῃστὴ̋ ἐκ ψυχικῶν αἰσθητηρίων
ἀνεφώνει σοι·<υυ>·
ὡ̋ παντουργὸ̋ τοῦ παντό̋,
ὁ ἀνεπίδεκτο̋ παθῶν, 15
τῷ συλληφθέντι <µοι> ἐν πταίσµασιν
διαλλαττόµενο̋,
ὡ̋ κριτὴ̋ ὅταν ἔλθῃ̋ ἐν δόξῃ, Χριστέ,
ὦ ἀνεξίκακε Σῶτερ,
µνήσθητι καὶ σῶσον µε. 20
Ζωοῦνται νεκροὶ καὶ τάφῳ

ἀθρόοι ἀναδίδονται, Χριστέ, σοῦ σταυρουµένου·
ἐδεδοίκει γὰρ ᾅδη̋
προσοµιλῆσαί σοι
ἐλπιζοµένη̋ τῆ̋ ζωῆ̋, 25
δι’ ἧ̋ αἰχµάλωτο̋ καὶ ἄπορο̋
ἐγκαταλέλειπται·
ἀλλ’ εἰ̋ τέλο̋ αὐτῶν λογισθεὶ̋ ἐν νεκροῖ̋
τοὺ̋ κενεῶνα̋ σκυλεύσα̋
ἀνέστη̋ τριήµερο̋. 30
399
Ὑπνώσα̋, Σωτήρ, ἐν τάφῳ
τῇ φύσει, Ἰησοῦ, τῇ χὀκῇ ἤτοι βροτείᾳ
ἐξεγήγερσαι αὖθι̋
τῇ θἐκῇ σου µορφῇ·
σὺ γὰρ ηὐδόκησα̋, Χριστέ, 35
διὰ σταυρώσεω̋ λυτρώσασθαι
τὴν ὀλισθήσασαν
τοῦ Ἀδὰµ τοῦ βροτείου µορφὴν τῆ̋ φθορᾶ̋
καὶ τῇ ἐγέρσει τῇ θείᾳ
ὀλέσαι τὸν τύραννον. 40
Ἀγγέλου µορφὴν ἰδοῦσαι

πυρφόρον συνετρόµασαν φρικτῶ̋ αἱ µυροφόροι
τὸν πανγέραστον τάφον
καταλαβοῦσαί ποτε,
ὅθεν ἀκήκουον φωνῆ̋· 45
Τὴν ὑπερκόσµιον ἀνάστασιν
ἐπαγαλλόµεναι
τοῖ̋ σοφοῖ̋ ἀποστόλοι̋ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ,
ἀποβαλοῦσαι τὸ πένθο̋
κηρύξατε, ἄπιτε. 50
Ἀνέβη βλαστὸ̋ ἐκ ῥίζη̋,

Παρθένε, Ἰακὼβ ὁ βασιλεύ̋ µου ἐκ γαστρό̋ σου
προελθὼν ἀλοχεύτω̋
καὶ διὰ πάθου̋ σταυροῦ
ἀναπεσὼν ἐν τοῖ̋ νεκροῖ̋ 55
οἷάπερ λέων ἀναπέπαυται
βασιλικῶ̋ ὁ Χριστό̋·
ἀλλ’ ἐξανέστη̋ πατρῴῳ βουλήµατι
πρὸ̋ ἑαυτὸν ἐπανάγων
τοὺ̋ σὲ µακαρίζοντα̋. 60
400
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3.6 vid. od. στ´ (a) heirm.
11-20 Luc. 23, 40-42 ἀποκριθεὶ̋ δὲ ὁ ἕτερο̋ ἐπιτιµῶν αὐτῷ ἔφη… καὶ ἡµεῖ̋ µὲν
δικαίω̋, ἄξια γὰρ ὧν ἐπράξαµεν ἀπολαµβάνοµεν· οὗτο̋ δὲ οὐδὲν ἄτοπον ἔπρα-
ξεν. Καὶ ἔλεγεν· Ἰησοῦ, µνήσθητί µου ὅταν ἔλθῃ̋ εἰ̋ τὴν βασιλείαν σου 21-22
Matt. 27, 52 καὶ τὰ µνηµεῖα ἀνεῴχθησαν καὶ πολλά σώµατα τῶν κεκοιµηµένων
ἁγίων ἠγέρθησαν 27 cf. can. IV, od. ζ´ (a), 7-8 / V, od. η´, 15 et passim 46 cf.
heirm. 6 51-55 Gen. 49, 9 ἐκ βλαστοῦ, υἱέ µου, ἀνέβη̋· ἀναπεσὼν ἐκοιµήθη̋ ὡ̋
λέων καὶ ὡ̋ σκύµνο̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-30 Sµ ined. 6 ὁµοούσιον cd. 7 ὑπάρχον cd. ἀψευδεῖ̋ cd. 11 ἰδόν cd. 13
ἀνεβωνή (sic) cd. 14 παντουργοῦ cd. 23 ἐδεδύει (sic) cd. 24 σου cd. 29
σκενεώνα̋ (sic) cd.
31-40 cdd. ined. ; vid. od. στ´ (a), 10-18 et. app. crit.
41-60 Sµ ined. 47 ἐπαγγελλόµεναι cd. 55 ἀναπεσὸν cd. 57 πατρῴου cd. 59
ἐπανάγον cd.
ᾨδὴ ζ´ (a).
Ἔκνοον πρόσταγµα τυράννου δυσσεβοῦ̋390

λαοὺ̋ ἐκλόνισεν
πνέον ἀπειλῆ̋
καὶ δυσφηµία̋ θεοστυγοῦ̋·
ὅµω̋ τρεῖ̋ παῖδα̋ οὐκ ἐδειµάτωσε 5
θυµὸ̋ θηριώδη̋,
οὐ πῦρ βρόµιον·
ἀλλ’ ἀντηχοῦντι
δροσοβόλῳ Πνεύµατι
πυρὶ συνόντε̋ ἔψαλλον· 10
Ὁ ὑπερύµνητο̋
390
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ ζ´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 100-
102 και THEODORI PRODROMI, Commentarios 20-21.
401
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
Φέρῃ̋ ῥαπίσµατα τῇ φύσει τῆ̋ σαρκό̋,

Χριστέ, ὡ̋ ἄνθρωπο̋,
ἵνα τὸν Ἀδὰµ
ἐλευθερώσῃ̋ ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋·
σὺ γὰρ τὴν φύσιν αὐτοῦ προσείληφα̋ 5
ἐκτὸ̋ συναφεία̋,
Σωτήρ, ταύτην δὲ
ἐν τῷ ἰκρίῳ
προσηλώσα̋ ἔσωσα̋·
διὸ ἀπαύστω̋ ψάλλoµεν· 10
τῶν πατέρων (καὶ ἡµῶν Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.)
Τάφοι ἠνοίγοντο ἐγέρσει σου, Σωτήρ,

ψυχαὶ δικαίων τε
ᾅδου δυσµενοῦ̋ 15
ἐλευθερούµεναι τῆ̋ φθορᾶ̋
ἐν εὐφροσύνῃ τὴν σὴν ἀνάστασιν,
Χριστέ, ἀνευφήµουν·
σὺ γὰρ, ∆έσποτα,
τῇ ἀνθρωπίνῃ 20
ἐνουσίᾳ πέπονθα̋,
τῇ θἐκῇ σου φύσει δὲ
ᾅδην ἐνέκρωσα̋
ὡ̋ παντοδύναµο̋ βροτοῦ φθορᾶ̋ ἐλευθερώσα̋.
Τεύχεσιν εὔφρανον καὶ νίκαι̋ τὸν πιστόν, 25

Χριστέ, σοι ἄνακτα,
πάντα̋ τοὺ̋ ἐχθροὺ̋
τοὺ̋ ἐκ τῆ̋ Ἄγαρ καὶ δυσµενεῖ̋
ὅπλῳ σταυροῦ τε καὶ τῇ δυνάµει σου
402
αὐτῷ ὑποτάσσων, 30
Σωτὴρ δέσποτα,
ὡ̋ Κωνσταντίνῳ
τῷ πιστοτάτῳ πρύτανι,
βαρβάρου̋ καθυπέταξα̋,
ὁ ὑπερύµνητο̋ 35
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν Θεὸ̋ εὐλογητὸ̋ εἶ.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3 Dan. 3, 5-6… καὶ πᾶ̋, ὃ̋ ἂν µὴ πεσὼν προσκυνήσῃ, ἐµβαλοῦσιν
αὐτὸν εἰ̋ τὴν κάµινον τοῦ πυρὸ̋ τὴν καιοµένην 4 Dan. 3, 15… καὶ ποῖο̋ θεὸ̋
ἐξελεῖται ὑµᾶ̋ ἐκ τῶν χειρῶν µου; 6 Dan. 3, 19 τότε Ναβουχοδονόσορ ἐπλήσθη
θυµοῦ, καὶ ἡ µορφὴ τοῦ προσώπου αὐτοῦ ἠλλοιώθη 10-13 Dan. 3, 51-52 Ἀνα-
λαβόντε̋ δὲ οἱ τρεῖ̋ ὡ̋ ἐξ ἑνὸ̋ στόµατο̋ ὕµνουν καὶ ἐδόξαζον καὶ εὐλόγουν
καὶ ἐξύψουν τὸν θεὸν ἐν τῇ καµίνῳ λέγοντε̋· Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε ὁ θεὸ̋ τῶν
1 Matt. 26, 67 οἱ δὲ ἐρράπισαν Marc. 14, 65 καὶ οἱ ὑπηρέται ῥαπίσµασιν αὐτὸν
ἔλαβον Luc. 22, 63 Καὶ οἱ ἄνδρε̋ οἱ συνέχοντε̋ αὐτῷ δέροντε̋ Joh. 19, 3 καὶ
ἐδίδοσαν αὐτῷ ῥαπίσµατα 14 cf. Is. 26, 19 ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ ἐγερ-
θήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋ 22 ἐνουσίᾳ vid. LBG ἐνουσία 11-13.37-39 cf.
heirm. 11-13
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2 ἐκλόνισεν Sµ : ἐκλόνισε ΕΕ : ἐκλόνησε CPC 7 βρόµεον CPC
1-12 cdd. ined. 10 ψάλλωµεν cdd.
13-24 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et quint. in Sµ 16 ἐκ Sµ 20 σου add. Sµ 21
οὐσίᾳ τέθνηκα̋ Sµ 24 καὶ ἀνέστη̋ ὥσπερ Θεὸ̋ τριηµερεύσα̋ Sγ
25-36 Sγ ined. 26 σου cd. 28 δυσµενὴ̋ cd.
ᾨδὴ ζ´(b).
Ἔκνοον πρόσταγµα τυράννου δυσσεβοῦ̋

λαοὺ̋ ἐκλόνισε
πνέον ἀπειλῆ̋
403
καὶ δυσφηµία̋ θεοστυγοῦ̋·
ὅµω̋ τρεῖ̋ παῖδα̋ οὐκ ἐδειµάτωσε 5
θυµὸ̋ θηριώδη̋,
οὐ πῦρ βρόµιον·
ἀλλ’ ἀντηχοῦντι
δροσοβόλῳ Πνεύµατι
πυρὶ συνόντε̋ ἔψαλλον· 10
Φέρῃ̋ ῥαπίσµατα τῇ φύσει τῆ̋ σαρκό̋,

Χριστέ, ὡ̋ ἄνθρωπο̋,
ἵνα τὸν Ἀδὰµ
ἐλευθερώσῃ̋ ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋·
σὺ γὰρ τὴν φύσιν αὐτοῦ προσείληφα̋ 5
ἐκτὸ̋ συναφεία̋,
Σωτήρ, ταύτην δὲ
ἐν τῷ ἰκρίῳ
προσηλώσα̋ ἔσωσα̋·
διὸ ἀπαύστω̋ ψάλλοµεν· 10
Φύλακα̋ ἔθου µοι τοῦ ξύλου τῆ̋ ζωῆ̋,

τὰ Χερουβὶµ φυλάττειν, 15
ξύλου τῆ̋ φθορᾶ̋
µεταλαβόντι ἐν τῇ Ἐδέµ·
ἀλλὰ τὸ ξύλον, ἐν ᾧ τὰ̋ χεῖρά̋ σου
ἐξέτεινα̋ θεία̋,
ὁδοὺ̋ πάλιν µοι 20
ἀναπετάσει
404
πρὸ̋ ζωῆ̋ ἀπόλαυσιν
φερούσα̋ τὴν ἀθάνατον·
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν 25
Σκότο̋ ὁ ἥλιο̋ ἠµφίεστο, Χριστέ,

τὸν ὄντω̋ ἥλιον
ᾅδου τοὺ̋ µοχλοὺ̋
ἐνδεδυκότα σε καθορῶν, 30
ὅθεν εἰ̋ σκότο̋ τὸ φῶ̋ ὑπόγειον
τὸ τῆ̋ ἀληθεία̋
ἐλθόν, ἅπασιν
τοῖ̋ ἐν τῷ σκότει
καθηµένοι̋ ἔλαµψεν 35
ἡµέραν τὴν ἀνέσπερον·
Εἴργεται φρύαγµα θανάτου καὶ [σκευὴ] 40

ᾅδου σκυλεύεται·
λέλυται Ἀδὰµ
τῆ̋ δυσκαθέκτου διαφθορᾶ̋,
πνεῦµα ζωῆ̋ πᾶσιν ἐγκαινίζεται
Χριστοῦ τῇ ἐγέρσει 45
καὶ φῶ̋ ἄληκτον·
ταῖ̋ µυροφόροι̋
< ἡ> δὲ χαρὰ εἴρηται
πιστοῖ̋ τοῖ̋ πόθῳ ψάλλουσιν·
Ὁ ὑπερύµνητο̋ 50
405
Τάφοι ἠνοίγοντο ἐγέρσει σου, Σωτήρ,
ψυχαὶ δικαίων τε
ᾅδου δυσµενοῦ̋ 55
ἐλευθερούµεναι τῆ̋ φθορᾶ̋
ἐν εὐφροσύνῃ τὴν σὴν ἀνάστασιν,
Χριστέ, ἀνευφήµουν·
Σὺ γὰρ, ∆έσποτα,
τῇ ἀνθρωπίνῃ 60
ἐνουσίᾳ πέπονθα̋,
τῇ θἐκῇ σου φύσει δὲ
ᾅδην ἐνέκρωσα̋
ὡ̋ παντοδύναµο̋
βροτοῦ φθορᾶ̋ ἐλευθερώσα̋. 65
(Τριαδικόν) ∆ύο τὰ̋ φύσει̋ σου τελείω̋ οἱ πιστοὶ

ἐκτὸ̋ συγχύσεω̋,
ὅλω̋ συµφυρµοῦ
καὶ διατµήξεω̋ τῆ̋ µιᾶ̋
σοι ὑποστάσεω̋ καταγγέλλοµεν, 70
Χριστέ, τὰ̋ θελήσει̋
δισσᾶ̋ λέγοντε̋
καὶ ἐνεργεία̋
ὡ̋ Θεὸν καὶ ἄνθρωπον
καὶ εὐσεβῶ̋ σοι µέλποµεν· 75
Ὄρο̋ σε ἅγιον, Παρθένε, ἀληθῶ̋

πάντε̋ γινώσκοµεν· 80
λίθο̋ γὰρ ἐκ σοῦ,
Χριστό̋, ἐτµήθη ἄνευ χειρό̋·
406
πάντα δὲ κόσµον σαρκὸ̋ ἐπλήρωσεν
ἐν παρουσίᾳ
θεοῦ γνώσεω̋, 85
ὃν προσκυνοῦµεν
ἐν δυσὶ θελήσεσιν
καὶ φύσεσιν κραυγάζοντε̋·
τῶν πατέρων καὶ ἡµῶν 90
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-3.4.6.10-13 vid. heirm. od. ζ´(a), app. crit.
1 vid. od. ζ´(a), 1 11-13.24-26.37-39.50-52.76-78.89-91 cf. heirm. 11-13 14-17
Gen. 3, 24 καὶ ἐξέβαλεν τὸν Ἀδὰµ καὶ κατῴκισεν αὐτὸν ἀπέναντι τοῦ παραδεί-
σου τῆ̋ τρυφῆ̋ καὶ ἔταξεν τὰ χερουβὶµ καὶ τὴν φλογίνην ῥοµφαίαν τὴν στρε-
φοµένην φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆ̋ ζωῆ̋ 27 Matt. 27, 45 Ἀπὸ δὲ ἕκτη̋
ὥρα̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ Marc. 15, 33 Καὶ
γενοµένη̋ ὥρα̋ ἕκτη̋ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋ ὥρα̋ ἐνάτη̋ Luc.
23, 44-45 Καὶ ἦν ἤδη ὡσεὶ ὥρα ἕκτη καὶ σκότο̋ ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν ἕω̋
ὥρα̋ ἐνάτη̋ τοῦ ἡλίου ἐκλιπόντο̋ 34-35 Ps. 106, 10 ἐπιφᾶναι τοῖ̋ ἐν σκότει
καὶ σκιᾷ θανάτου καθηµένοι̋ 53 cf. Is. 26, 19 ἀναστήσονται οἱ νεκροί, καὶ
ἐγερθήσονται οἱ ἐν τοῖ̋ µνηµείοι̋ 79 cf. Cosm. Mel. Καν. Κοίµησ. Θεοτόκ. CPC
181 τὸ ὄρο̋ γὰρ τὸ ἅγιον 79-82 Dan. 2, 34 ἑώρακα̋ ἕω̋ ὅτου ἐτµήθη λίθο̋ ἐξ
ὄρου̋ ἄνευ χειρῶν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. EE n. 322, CPC p. 163, Cosmae Monachi
2.7 vid. heirm. ζ´ od. (a), app. crit.
1-13 cdd. ined. 10 ψάλλωµεν cdd.
14-52 Sµ ined. 15 φυλάττεσθαι cd. 21 ἀναπετάσῃ̋ cd. 33 ἐλθὼν cd.
53-65 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et quint. trop. in Sµ ; vid. od. ζ´ (a), 14-26 app.
crit.
66-91 Sµ ined. 70 σου cd. καταγγέλλωµεν cd. 75 µέλπωµεν cd. 80 γινώσκωµεν
cd. 83 σαρκὸ̋ ἐπλήρωσεν cd.
407
ᾨδὴ η´(a).
Εὐλογεῖτε παῖδε̋391
τῆ̋ Τριάδο̋ ἱσάριθµοι
δηµιουργὸν πατέρα Θεὸν·
ὑµνεῖτε τὸν συγκαταβάντα Λόγον
καὶ τὸ πῦρ εἰ̋ δρόσον µεταποιήσαντα 5
τὸ πᾶσι ζωὴν παρέχον
Πνεῦµα πανάγιον
Ἐν ἰκρίῳ, Σῶτερ,
ἡ Παρθένο̋ ὡ̋ εἶδέν σε
ἀνθρωπίνῃ οὐσίᾳ, Χριστέ,
παθόντα δάκρυσιν ἐβόα οὕτω̋·
Τῆ̋ µητρὸ̋ καὶ δούλη̋ µὴ σβέσῃ̋ καύχηµα, 5
ὁ ἐνανθρωπήσα̋
ἐκ µήτρα̋ ἐµῆ̋ ἀσπόρω̋,
Λόγε, τοῦ ῥύσασθαι
φθορᾶ̋ τὸν κόσµον.
Μυροφόροι ὄρθρῳ 10
ἐπεζήτουν ἀρώµασιν
ὥσπερ θνητόν, Χριστέ, µυρίσαι
ἐν τάφῳ τὸ ζωοποιόν σου σῶµα·
ἀλλ’ αὐτὸ̋ ἐπέστη̋ ζῶν καὶ φθεγγόµενο̋,
ᾅδου τοῦ παµφάγου 15
γαστέρα ἔργῳ χειρώσα̋
πάντα̋ ἀνέστησα̋
391
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ η´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 113-
116 και THEODORI PRODROMI, Commentarios 23-24.
408
ὡ̋ παντοκράτωρ.
Θ(εοτοκίον) Τῶν ἀγγέλων ὤφθη̋
ὑπερτέρα, θεόνυµφε, 20
ὡ̋ τὸν Θεὸν τεκοῦσα σαρκὶ
ἀφράστω̋ Λόγον καὶ σωτῆρα πάντων·
ἀλλὰ µὴ παρίδῃ̋ τοὺ̋ σοὺ̋ οἰκέτα̋, ἁγνή,
σῴζουσα κινδύνων
παντοίων ἡµᾶ̋ τοὺ̋ πίστει 25
σὲ µακαρίζοντα̋
……………………………………………………………………………………………………………………………………………...
heirm. 4-5 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη… καὶ ἐποίησε τὸ µέσον
τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον
10-13 Marc. 16, 1-2 Καὶ διαγενοµένου τοῦ σαββάτου Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ καὶ
Μαρία ἡ τοῦ Ἰακώβου καὶ Σαλώµη ἠγόρασαν ἀρώµατα ἵνα ἐλθοῦσαι ἀλείψω-
σιν αὐτόν. Καὶ λίαν πρωῒ τῇ µιᾷ τῶν σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ µνηµεῖον ἀνα-
τείλαντο̋ τοῦ ἡλίου Luc. 24, 1 Tῇ δὲ µιᾷ τῶν σαββάτων ὄρθρου βαθέω̋ ἐπὶ τὸ
µνῆµα ἦλθον φέρουσαι ἃ ἠτοίµασαν ἀρώµατα 15-16 cf. Greg. Naz. Christus
Patiens [dub.] 1922 οὔτ’ οὖν καθέξει ψυχὰν ᾅδη̋ παµφάγο̋ cf. Ephr. Syr. Sermo
de communi resurrectione 54, 9 Χριστὸ̋ ὁ Σωτὴρ ἡµῶν διέρρηξε τὴν παµφάγον
τοῦ ᾅδου γαστέρα
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-9 cdd. ined. 3 Χριστέ, οὐσίᾳ Sµ 7 µητρὸ̋ Sγ
10-18 cdd. ined. ; sec. trop. in Sβ et quart. trop. in Sµ 10 ὄρθρου Sµ 15-18 : ᾅδην
τὸν παµφάγον* θαρσεῖτε, ἐγὼ χειρώσα̋* πάντα̋ ἀνέστησα οὕσπερ κατεῖχεν Sµ
fort.r.
19-27 cdd. ined. ; tert. trop. in Sγ et septim. trop. in Sµ
ᾨδὴ η´(b).
Εὐλογεῖτε παῖδε̋
τῆ̋ Τριάδο̋ ἱσάριθµοι
409
δηµιουργὸν πατέρα Θεὸν·
ὑµνεῖτε τὸν συγκαταβάντα Λόγον
καὶ τὸ πῦρ εἰ̋ δρόσον µεταποιήσαντα 5
τὸ πᾶσι ζωὴν παρέχον
Tὴν ἐµὴν πτωχείαν

ἐνδυσάµενο̋, Κύριε,
µέχρι σταυροῦ καὶ πάθου̋ ἑκὼν
κατῆλθε̋, ἵνα µοι τὴν ἀφθαρσίαν
τῆ̋ ζωῆ̋ χαρίσῃ καὶ ἀναπλάσῃ̋ µε 5
αἵµατι <ἀχράντῳ>
τῆ̋ θεία̋ πλευρᾶ̋ σου νέµων
σοῦ τὴν ἀπάθειαν
τῷ πεπονθότι.
Ἐν ἰκρίῳ, Σῶτερ, 10
ἡ Παρθένο̋ ὡ̋ εἶδέν σε
ἀνθρωπίνῃ οὐσίᾳ, Χριστέ,
παθόντα δάκρυσιν ἐβόα οὕτω̋·
Τῆ̋ µητρὸ̋ καὶ δούλη̋ µὴ σβέσῃ̋ καύχηµα,
ὁ ἐνανθρωπήσα̋ 15
ἐκ µήτρα̋ ἐµῆ̋ ἀσπόρω̋,
Λόγε, τοῦ ῥύσασθαι
φθορᾶ̋ τὸν κόσµον.
Ὁ νεκρὸ̋ ἀνέστη
καὶ νεκροῖ̋ τὴν ἀνάστασιν 20
συναναστὰ̋ παρέχει Χριστό̋·
θαρσεῖτε ἅπαντα λοιπὸν τὰ ἔθνη·
ἐβασίλευσεν γὰρ πάση̋ τῆ̋ γῆ̋ ἀληθῶ̋,
410
οὗ τῆ̋ βασιλεία̋
τὸ κράτο̋ καὶ ἐξουσία̋ 25
ἦν τε καὶ ἔσται νῦν
εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶ(να̋).
Μυροφόροι ὄρθρῳ
ἐπεζήτουν ἀρώµασιν
ὥσπερ θνητόν, Χριστέ, µυρίσαι 30
ἐν τάφῳ τὸ ζωοποιόν σου σῶµα·
ἀλλ’ αὐτὸ̋ ἐπέστη̋ ζῶν καὶ φθεγγόµενο̋,
ᾅδου τοῦ παµφάγου
γαστέρα ἔργῳ χειρώσα̋
πάντα̋ ἀνέστησα̋ 35
ὡ̋ παντοκράτωρ.
Ὁ λῃστὴ̋ γεραίρει,
Ἰωσὴφ ἐπαγάλλεται
σὺν γυναιξὶν ἁγίαι̋ Θεὸν
ὑµνοῦντε̋ τὸν ἐξαναστάντα Λόγον 40
καὶ Θωµᾶν εἰ̋ πίστιν καθοδηγήσαντα
καὶ τοῖ̋ ἀποστόλοι̋
αὐτοῦ παρασχόντα
εἰ̋ (τοὺ̋ αἰῶνα̋.) 45
(Τριαδικόν) Ἐν µιᾷ οὐσίᾳ

καὶ τρισὶν ὑποστάσεσιν
ὁµοφυῶ̋, πιστοί, ὑµνοῦµεν
τὴν θείαν καὶ ὑπερφερῆ Τριάδα
σὺν Πατρὶ τὸν Λόγον καὶ τὸ παράκλητον 50
Πνεῦµα τὸ λαλῆσαν
ἐν νόµῳ αὐτῇ βοῶντε̋
ὕµνον τρισάγιον
411
Θ(εοτοκίον) Τῶν ἀγγέλων ὤφθη̋ 55

ὑπερτέρα, θεόνυµφε,
ὡ̋ τὸν Θεὸν τεκοῦσα σαρκὶ
ἀφράστω̋ Λόγον καὶ σωτῆρα πάντων·
ἀλλὰ µὴ παρίδῃ̋ τοὺ̋ σοὺ̋ οἰκέτα̋, ἁγνή,
σῴζουσα κινδύνων 60
παντοίων ἡµᾶ̋ τοὺ̋ πίστει
σὲ µακαρίζοντα̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-5 Dan. 3, 49-50 ἄγγελο̋ δὲ κυρίου συγκατέβη… καὶ ἐποίησε τὸ µέσον
τῆ̋ καµίνου ὡσεὶ πνεῦµα δρόσου διασυρίζον
1-2 cf. Cosm. Mel. ΜR III 4 Jan. ἦλθον ἐπὶ γῆ̋ ἐνδυσάµενο̋ πτωχείαν 22-23 Ps.
46, 8-9 ὅτι βασιλεὺ̋ πάση̋ τῆ̋ γῆ̋ ὁ θεό̋, ψάλατε συνετῶ̋· ἐβασίλευσεν ὁ θεὸ̋
ἐπὶ τὰ ἔθνη 24-25 cf. Basil. Scr. Eccles. De vita et miraculis sanctae Theclae libri
ii 1, 13 ἀφ’ οὗπερ καὶ µάλιστα εὐηγγελίσθην τῆ̋ ἡµετέρα̋ βασιλεία̋ τὸ κράτο̋
28-31 vid. od. η´ (a), 10-13 app. crit.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-9 Sµ ined. 6 ἀχράντῳ addidi 7 νέµον cd. 9 τὸ cd.
10-18 cdd. ined. ; sec. trop. in Sµ et prim. trop. in Sγ ; vid. od. η´ (a), 1-9
19-27 Sµ ined.
28-36 cdd. ined. ; quart. trop. in Sµ et sec. trop. in Sγ ; vid. od. η´(a), 10-18
37-54 Sµ ined.
55-63 cdd. ined. ; tert. trop. in Sµ et septim. trop. in Sγ
ᾨδὴ θ´(a).
Ὁ διὰ βρώσεω̋ τοῦ ξύλου392
392
Για ερµηνευτικά σχόλια στον ειρµό τη̋ θ´ ωδή̋ βλ. ΝΙΚΟ∆ΗΜΟΥ, Ἑορτοδρόµιον, Α´ 130-
136 και THEODORI PRODROMI, Commentarios 27.
412
τῷ γένει προσγενόµενο̋ θάνατο̋
διὰ σταυροῦ κατήργηται σήµερον·
τῆ̋ γὰρ προµήτορο̋ ἡ παγγενὴ̋
κατάρα διαλέλυται 5
τῷ βλαστῷ τῆ̋ ἁγνῆ̋ Θεοµήτορο̋,
ἣν πᾶσαι αἱ δυνάµει̋
τῶν οὐρανῶν µεγαλύνουσιν.
Τῇ ἀνθρωπίνῃ οὐσίᾳ
τὰ πάθη ὥσπερ ἄνθρωπο̋ ἔφερε̋,
οὐ θἐκῇ τῇ φύσει σου, Κύριε·
τῇ γὰρ θεότητί σου ἀπαθὴ̋
ὑπάρχων τῷ προσλήµµατι 5
τὰ παθήµατα πάντα ὑπέµεινα̋·
διό σε ἐν οὐσίαι̋
δυσί, Σωτήρ, µεγαλύνοµεν.
Ἐν τῷ µνηµείῳ κατετέθη̋
ὡ̋ ἄπνου̋ οὐ θεότητι, ∆έσποτα, 10
ἀνθρωπίνῃ τῇ φύσει, ὡ̋ γέγραπται,
καὶ συνανέστησα̋ ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋
τοῦ ᾅδου τὸν πρωτόπλαστον
παγγενῆ τῇ σεπτῇ ἀναστάσει σου·
διό σε σὺν ἀγγέλοι̋ 15
µελωδικῶ̋ µεγαλύνοµεν.
Τὸν πρὸ αἰώνων γεννηθέντα

ἀρρεύστω̋ ἐκ Πατρό̋, ἁγνή, ἔµπαλιν
ἐν σῇ γαστρὶ συνέλαβε̋, ἄφθορε,
καὶ σαρκοφόρον τέτοκα̋ ἡµῖν 20
δυνάµει θείου Πνεύµατο̋,
Θεοτόκε παρθένε θεόνυµφε·
413
διό σε αἱ δυνάµει̋
τῶν οὐρανῶν µεγαλύνουσι.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2 Cen. 2, 17 ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρὸν, οὐ
φάγεσθε ἀπ’ αὐτοῦ· ᾗ δ’ ἂν ἡµέρᾳ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ, θανάτῳ ἀποθανεῖσθε 5
Gen. 3, 19 ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φάγῃ τὸν ἄρτον σου ἕω̋ τοῦ ἀπο-
στρέψαι σε εἰ̋ τὴν γῆν, ἐξ ἧ̋ ἐλήµφθη̋· ὅτι γῆ εἶ καὶ εἰ̋ γῆν ἀπελεύσῃ 8 Luc. 1,
46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν κύριον
9 Matt. 27, 60 καὶ ἔθηκεν αὐτὸ ἐν τῷ καινῷ αὐτοῦ µνηµείῳ Marc. 15, 46 καὶ
ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνηµείῳ Luc. 23, 53 καὶ ἔθηκεν αὐτὸν ἐν µνήµατι Joh. 19, 42
ἐκεῖ… ἔθηκαν τὸν Ἰησοῦν 17-18 Consilium universale Ephesenum anno 431 1, 1,
7.65.30 τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸ̋ γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων cf. Cosm. Mel.
Καν. Θεοφάν. CPC 171 γεννηθεὶ̋ ἀρρεύστω̋ 19 cf. od. στ´ (b) 20 21 Luc. 1, 34
πνεῦµα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναµι̋ ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι 8.16.23-
24 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 cdd. ined. 3 σου, Κύριε : γένοιτο Sγ 4 ἀπαθεῖ̋ cdd. 6 : ἡµῶν τὰ πάθη
ὑπέµεινα̋ Sγ
9-16 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et quart. trop. in Sµ 10 ἄπνου̋ σαρκὶ Sµ 11 : καὶ
ἐν νεκροῖ̋ ἐλεύθερο̋ γέγονα̋ Sµ 14 τῇ σεπτῇ : Χριστέ, τῇ Sγ 16 µελωδικῶ̋ :
µόνε σωτήρ Sµ
17-24 Sγ ined.
ᾨδὴ θ´(b).
Ὁ διὰ βρώσεω̋ τοῦ ξύλου

τῷ γένει προσγενόµενο̋ θάνατο̋
διὰ σταυροῦ κατήργηται σήµερον·
τῆ̋ γὰρ προµήτορο̋ ἡ παγγενὴ̋
κατάρα διαλέλυται 5
τῷ βλαστῷ τῆ̋ ἁγνῆ̋ Θεοµήτορο̋,
ἣν πᾶσαι αἱ δυνάµει̋
414
Τῇ ἀνθρωπίνῃ οὐσίᾳ
τὰ πάθη ὥσπερ ἄνθρωπο̋ ἔφερε̋
οὐ θἐκῇ τῇ φύσει σου, Κύριε·
τῇ γὰρ θεότητί σου ἀπαθὴ̋
ὑπάρχων, τῷ προσλήµµατι 5
τὰ παθήµατα πάντα ὑπέµεινα̋·
διό σε ἐν οὐσίαι̋
δυσί, Σωτήρ, µεγαλύνοµεν.
Ὑπὲρ ἐλέου̋ ὁ ∆εσπότη̋

κενοῦται µοι καὶ τὸ πάθηµα δέχεται 10
τὸ τῆ̋ σαρκὸ̋ πληρῶν µου τὴν κένωσιν
καὶ τὴν ἀπάθειάν µου ἐκ παθῶν
βλυστάνει τῇ θεότητι
καὶ τιµῇ στεφανοῖ µου τὸ ἄτιµον,
ὃν πᾶσαι αἱ δυνάµει̋ 15
Τῇ θἐκῇ σου καταβάσει

ὁ ᾅδη̋ ᾐχµαλώτευται, Κύριε,
καὶ οἱ νεκροὶ τῷ τάφῳ ἀνέθορον·
σὺ γὰρ ὑπάρχει̋ ἀληθῶ̋ 20
θανάτου τὰ βασίλεια
καὶ τοῦ ᾅδου ἰσχὺ̋ διαλύουσα,
ὃν πᾶσαι αἱ δυνάµει̋
Ἐν τῷ µνηµείῳ κατετέθη̋ 25
ὡ̋ ἄπνου̋ οὐ θεότητι, ∆έσποτα,
ἀνθρωπίνῃ τῇ φύσει, ὡ̋ γέγραπται,
καὶ συνανέστησα̋ ἐκ τῆ̋ φθορᾶ̋
415
τοῦ ᾅδου τὸν πρωτόπλαστον
παγγενῆ τῇ σεπτῇ ἀναστάσει σου· 30
διό σε σὺν ἀγγέλοι̋
µελωδικῶ̋ µεγαλύνοµεν.
(Τριαδικόν) Σοῦ τοῦ Γεννήτορο̋ ἐξέφυ

ἀρρεύστω̋ ὁ συνάναρχο̋ Λόγο̋,
οὗ µὴ χωρισθεὶ̋ ποτὲ σοῦ τοῦ φύσαντο̋ 35
καὶ ὁ Παράκλητο̋ ὁµοφυῶ̋
ἐκ σοῦ µὲν ἐκπορεύεται,
ἐν Υἱῷ δέ σου ἐπαναπαύεται·
διό σε τὴν Τριάδα
θεοπρεπῶ̋ µεγαλύνοµεν. 40
Θ(εοτοκίον) Σὲ τὴν τεκοῦσαν παναγίαν,

τὸν Λόγον, τὸν ἀΐδιον ἄνθρωπον
ὑπερφυῶ̋ ἐκ σοῦ χρηµατίσαντα,
τὸν τῷ τιµίῳ αἵµατι αὐτὸν
τὸν κόσµον ἀναπλάσαντα 45
καὶ σταυροῦ ὑψουµένου φωτίζοντα,
νῦν πᾶσαι αἱ δυνάµει̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 1-2.5.8 vid. heirm. od. θ´(a) app. crit.
4-5 cf. Joh. Damasc. Orationes de imaginibus tres 1, 21.62 καὶ θεὸ̋ ὁ ἀπαθὴ̋ ὢν
τῇ θεότητι τῷ προσλήµµατι πέπονθε 44 1Pet. 1, 19 ἀλλὰ τιµίῳ αἵµατι ὡ̋ ἀµνοῦ
ἀµώµου 8. 15-16.23-24.32.40.47-48 cf. heirm. 7-8
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-8 cdd. ined. ; vid. od. θ´(a), 1-8
9-24 Sµ ined. 11 καίνωσιν cd. 20 ὑπέστη̋ ἀληθεῖ̋ cd. 22 ἰσχὺν cd.
25-32 cdd. ined. ; sec. trop. in Sγ et quart. trop. in Sµ ; vid. od. θ´(a), 9-16
33-48 Sµ ined. 46 σταυρῷ cd.
416
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
CANON XΧ
Ο παρακλητικό̋ αυτό̋ κανόνα̋ προ̋ τον Ιησού Χριστό έχει εκδοθεί

από τον Σ. Ευστρατιάδη393. Ο κώδικα̋ Theol. gr. 78 τη̋ Εθνική̋ Βιβλιοθήκη̋
τη̋ Βιέννη̋ περιλαµβάνει παρακλητικού̋ κανόνε̋ διαφόρων ποιητών, κυρίω̋
του Ιωάννη Μαυρόποδα394. Για να είναι όµω̋ ολοκληρωµένη η εξέταση του
καταλόγου που έχει καταρτίσει ο Θ. ∆ετοράκη̋ για του̋ κανόνε̋ τη̋
Παρακλητική̋, θεώρησα σωστό να συµπεριληφθεί και αυτό̋ ο κανόνα̋ στην
παρούσα εργασία. Το κείµενο αυτό γνώριζε και ο Weyh395, γιατί αναφέρει την
ακροστιχίδα του παρόντο̋ κανόνα Πένθο̋ Κοσµᾶ Μοναχοῦ ἐπὶ νοὸ̋ στα
παραδείγµατα τη̋ πεζών ακροστιχίδων. Στην ακροστιχίδα δεν περιλαµ-
βάνονται τα αρχικά γράµµατα των ειρµών. Ένα ιδιαίτερο φαινόµενο στον κα-
νόνα αυτόν είναι το γεγονό̋ ότι στην θ´ ωδή ο ήχο̋ αλλάζει και από πλάγ. β´
τρέπεται σε ήχο β´, χωρί̋ να υπάρχει κάποια ένδειξη ή σηµείωση στο
χειρόγραφο για την αλλαγή αυτή.
Όλε̋ οι ωδέ̋ περιλαµβάνουν από τρία τροπάρια. Το τελευταίο είναι θε-
οτοκίο, εκτό̋ από την θ´ ωδή που έχει τέσσερα τροπάρια και το τελευταίο είναι
θεοτοκίο. Εφύµνιο απαντάται στην ζ´ ωδή (ὁ Θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν) και
στην η´ ωδή (τὸν κύριον ὑµνεῖτε τὰ ἔργα* καὶ ὑπερυψοῦτε* εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋
αἰῶνα̋).
αρ.
τροπ.
εφύµν. - - - - - - + + -
393
ΝΣ 28 (1933) 406-413, χωρί̋ κριτικό υπόµνηµα. O Σ. Ευστρατιάδη̋ αναφέρει τον κώδικα
Theol. gr. 299 και όχι τον κώδικα Theol. gr. 79, o οποίο̋ παραδίδει τον κανόνα. Μπορεί να είναι
τυπογραφικό λάθο̋ ή να υπήρχε παλαιότερο̋ κατάλογο̋ µε διαφορετική αρίθµηση ή να είχαν
στείλει στον ίδιο λάθο̋ αριθµό, εφόσον και ο ίδιο̋ εξέδωσε τον κανόνα µε τη βοήθεια
φωτογραφιών που του είχαν αποσταλεί (βλ. ΝΣ 406).
394
HUNGER — KRESTEN 139-147.
395
WEYH, Akrostichis 44. Κατά τα γραφοµενά του «Über Verfasser Kosmas weiß ich nichts
anzugeben» µάλλον δεν αποδίδει τον κανόνα στον Κοσµά τον Μελωδό.
417
CANON XX
Vb ff. 366v-367v
Κα(νὼν) παρακλητικὸ̋ εἰ̋ τὸν Κύριον ἡµῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ψαλλόµενο̋ ἐπὶ
τῇ ἐπιθέσει ῥυπαρῶν καὶ ἀκαθάρτων λογισµῶν οὗ ἡ ἀκροστιχί̋: Πένθο̋ Κοσµᾶ
Μοναχοῦ ἐπὶ νοό̋. / Ἦχο̋ πλ. β´. 367r
ᾨδὴ αʹ.

καθορῶν ποντούµενον, Θεῷ
ἐπινίκιον ᾠδήν, 5
Πένθο̋ µοι δώρησαι, Λόγε, καθαρτικὸν

καὶ φωτί σου λάµπρυνον
τὴν ζοφώδη µου ψυχὴν
καὶ τὸν νοῦν µου αὔγασον τὴν σὴν
ἐνοπτρίζεσθαι φρικτὴν 5
καὶ θείαν ἔλευσιν.
Ἐκ τῆ̋ ἐµῆ̋ ῥαθυµία̋ περιπεσὼν

λογισµοῖ̋ καὶ πράξεσι
τετραυµάτισµαι τὸν νοῦν
ὡ̋ ὁ πρὶν λῃσταῖ̋ περιπεσών· 10
ἀλλ’ ἐπίχεε κἀµοὶ
τὴν εὐσπλαγχνίαν σου.
Θ(εοτοκίον) Νῦν ἐξελοῦ µε, Παρθένε, τῶν πειρασµῶν
418
τῶν περικυκλούντων µε
καὶ ὁδήγησον πρὸ̋ φῶ̋ 15
µετανοία̋, ὅπω̋ σε ὑµνῶ
καὶ δοξάζω εὐσεβῶ̋
τὴν πολυύµνητον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 4-6 Exod. 14, 1 Tότε ᾖσεν Μωυσῆ̋ καὶ οἱ υἱοὶ Ἰσραὴλ τὴν ᾠδὴν ταύτην
τῷ θεῷ καὶ εἶπαν λέγοντε̋. Ἄισωµεν τῷ κυρίῳ
1 cf. Ephr. Syr. Quod non oporteat ridere et extolli, sed plangere potius 200, 4 καὶ
δώρησαί µοι πένθο̋ καὶ κλαυθµὸν 4 cf. Basil. Scr. Eccl. Sermones xli 429, 28
καταύγασόν µου τὸν νοῦν 9 cf. Rom. Mel. Cantica dubia 80, 14, 7 κατετραυ-
µάτισα̋ αὐτῶν τὸν νοῦν 10-11 Luc. 10, 30-37 … ἄνθρωπό̋ τι̋ κατέβαινεν…
λῃσταῖ̋ περιέπεσεν… Σαµαρίτη̋ δέ τι̋… ἐσπλαγχνίσθη… ἐπιχέων οἶνον… 13-14
cf. can. XVI, od. θ´, 25-26 15-16 cf. Ephr. Syr. <Precationes ad dei matrem> 5,
372, 1 ∆ό̋ µοι φῶ̋ µετανοία̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
tit. cd. ; Κανὼν εἰ̋ Χριστόν, οὗ ἡ ἀκροστιχί̋ «Πένθο̋ Κοσµᾶ µοναχοῦ ἐπὶ
νοό̋» ΝΣ 28 (1933) 406
1-18 cd. ΝΣ 4 µου om. ΝΣ 10 ὁ om. ΝΣ
ᾨδὴ γʹ.

ἐν τῇ πέτρᾳ
Θεραπευθῆναί µου, Σωτήρ,

τὰ ἀνίατα πάθη
419
τῆ̋ ψυχῆ̋ δυσωπῶ σε
καὶ τοῦ νοὸ̋ τὰ̋ ὁρµὰ̋
εὐθύναι πρὸ̋ τὰ̋ σεπτὰ̋ 5
ἐντολά̋ σου,
δέοµαι τοῦ κράτου̋ σου.
Ὁ ἐν ἐρήµῳ ποταµοὺ̋
τῷ λαῷ σου πηγάσα̋
καὶ διψῶντα κορέσα̋ 10
ἀξίωσον καὶ τανῦν
τοὺ̋ ὀφθαλµού̋ µου, Χριστέ,
µετανοία̋
δάκρυα προσάξαι σοι.
Θ(εοτοκίον) Σοὶ τὸν προσφεύγοντα θερµῶ̋ 15

καὶ πιστῶ̋ δυσωποῦντα
<……………………….>
µὴ παρίδῃ̋, ἀγαθή·
ἀλλὰ νῦν ὡ̋ ἀεὶ
ἀπὸ πάση̋ 20
ῥῦσαι περιστάσεω̋.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-3 cf. Euseb. Scr. Comm. in Ps. PG 23, 452, 48 ἢ διὰ µόνου τοῦ Σωτῆρο̋
θεραπεία̋ τυχεῖν, τοῦ καὶ τὰ ἀνίατα τῆ̋ ψυχῆ̋ πάθη ἰάσασθαι δυναµένου 8-
10 Ιs. 43, 20 ὅτι ἔδωκα ἐν τῇ ἐρήµῳ ὕδωρ καὶ ποταµοὺ̋ ἐν τῇ ἀνύδρῳ ποτίσαι
τὸ γένο̋ µου τὸ ἐκλεκτὸν cf. Ex. 15, 22-26 …καὶ ἐγλυκάνθη τὸ ὕδωρ… cf. Ex. 17,
1-7 …καὶ πατάξει̋ τὴν πέτραν, καὶ ἐξελεύσεται ἐξ αὐτῆ̋ ὕδωρ, καὶ πίεται ὁ
λαό̋ µου. cf. Ps. 106, 33 ἔθετο ποταµοὺ̋ εἰ̋ ἔρηµον καὶ διεξόδου̋ ὑδάτων εἰ̋
δίψαν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
420
1-21 cd. ΝΣ 5 εὐθύνα̋ cd. ΝΣ 10 κεράσα̋ ΝΣ 11 τάνυν (sic) cd. 17 deest in cd.
ΝΣ
ᾨδὴ δʹ.

ἡ σεπτὴ ἐκκλησία
θεοπρεπῶ̋
Καιρὸ̋ εὐπρόσδεκτο̋,
ἡµέρα εὔσηµο̋,
ὁ ∆εσπότη̋ οἰκτίρµων·
τί ἀµελεῖ̋,
ὦ ψυχὴ ταλαίπωρε; 5
Ἰδού, τὸ τέλο̋ ἐπέστη·
τί καθεύδει̋ ἀδιόρθωτο̋;
Ὁ πάντων ἔφορο̋,
ὁ τὰ ἀπόρρητα
τῆ̋ καρδία̋ γινώσκων 10
καὶ τοὺ̋ νεφροὺ̋
µόνο̋ ἐπιστάµενο̋,
τοὺ̋ πυρακτώδει̋ λογισµοὺ̋
τῆ̋ καρδία̋ µου κατάσβεσον.
Θ(εοτοκίον) Σωθῆναι πρέσβευε 15

τὸν πρὸ̋ τὴν σκέπην σου,
Θεοτόκε Παρθένε,
διαπαντὸ̋
421
πίστει καταφεύγοντα,
ἡ προστασία τῶν πιστῶν 20
καὶ λιµὴν καὶ καταφύγιον.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1 2Cor. 6, 2 νῦν καιρὸ̋ εὐπρόσδεκτο̋, νῦν ἡµέρα σωτηρία̋ 2 Ps. 80, 4 ἐν εὐσή-
µῳ ἡµέρα ἑορτῆ̋ ἡµῶν 3 saepe apud Patres 5-7 cf. Rom. Mel. Cantica 37, 1
Ψυχή µου, ψυχή µου ἀνάστα, τί καθεύδει̋; 8 cf. Iob 34, 23 ὁ γὰρ κύριο̋ πάντα̋
ἐφορᾷ 9-10 Ps. 43, 22 αὐτὸ̋ γινώσκει τὰ κρύφια τῆ̋ καρδία̋ 10-12 Ps. 7, 10
ἐτάζων καρδία̋ καὶ νεφροὺ̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 cd. ΝΣ 18 διὰ παντὸ̋ ΝΣ
ᾨδὴ εʹ.

σὲ εἰδέναι, Λόγε
Θεοῦ, τὸν ὄντω̋ Θεὸν 5
ἐκ ζόφου τῶν πταισµάτων
Μόνο̋ τὸν βίον µου δαπανῶ

εἰ̋ ἐπιθυµία̋ ἀτόπου̋,
µόνο̋ τὸν νοῦν ἀπηµαύρωσα,
µόνο̋ παρωσάµην
Θεοῦ τὸ πρόσταγµα 5
καὶ ταῖ̋ φιληδονίαι̋
καταδεδούλωµαι.
Ἀπατηθέντα µε δολερῶ̋
422
ἀπὸ τῆ̋ εὐθεία̋ ὁδοῦ
εἰ̋ ἀνοµία̋ καὶ βάραθρα 10
σοῦ ἀπεµακρύνθην·
ἀλλὰ προφθάσα̋, Χριστέ,
ἐπίστρεψον πρὸ̋ τρίβου̋
τῆ̋ µετανοία̋ µε.
Θ(εοτοκίον) Μέγα τὸ θαῦµα καὶ ὑπὲρ νοῦν 15

τὸ τῆ̋ σῆ̋ συλλήψεω̋, ἁγνή·
Yἱὸν Θεοῦ τὸν συνάναρχον
ἔτεκε̋ ἐν χρόνῳ
Θεὸν καὶ ἄνθρωπον,
ὃν αἴτησαι σωθῆναι 20
τοὺ̋ ἀνυµνοῦντά̋ σε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3 cf. Rom. Mel. Cantica 37, 3, 6 ἠµαυρώθη ὁ νοῦ̋ 9-11 cf. Pr. 2, 16 τοῦ µακράν
σε ποιῆσαι ἀπὸ ὁδοῦ εὐθεία̋ 13 cf. Ps. 22, 3 ὡδήγησέν µε ἐπὶ τρίβου̋ δικαι-
οσύνη̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-21 cd. ΝΣ 13 τρίβον NΣ
ᾨδὴ στʹ.

ὑψουµένην καθορῶν,
τῷ εὐδίῳ λιµένι σου προσδραµών,
Ὁ νοῦ̋ ὑποσύρεται
εἰ̋ µαταίου̋ λογισµού̋·
423
ἡ δὲ ψυχὴ συντίθεται,
τὸ δὲ σῶµα κλονεῖται, Χριστὲ Σωτήρ·
διὸ ἱκετεύω σε, 5
ἐν τῷ θείῳ σου φόβῳ µε στερέωσον.
Νοσοῦσαν ἀνέστησα̋
τὴν οὐσίαν τῶν βροτῶν
διὰ τῆ̋ παρουσία̋ σου·
ἐµὲ δὲ νεκρωθέντα ὑπὸ παθῶν 10
καὶ ἄπνουν γενόµενον
τῇ προστάξει σου, Λόγε, ζωοποίησον.
Θ(εοτοκίον) Ἀρρήτω̋ κυήσασα

τὸν ἐν κόλποι̋ τοῦ Πατρὸ̋
ἐν οὐρανοῖ̋ καθήµενον, 15
αὐτὸν δυσώπει πάντοτε ἐκτενῶ̋
ἐν ὥρᾳ τῆ̋ κρίσεω̋
µετὰ τῶν σῳζοµένων ἀριθµῆσαί µε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-2 cf. Didym. Caec. Comm. in Ps. 35-39 289, 16 οὐκέτι ἐµὸ̋ νοῦ̋ ἐστιν ὑπο-
συρεὶ̋ εἰ̋ ἁµαρτίαν
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1-18 cd. ΝΣ
ᾨδὴ ζʹ.
Οἱ παῖδε̋ ἐν Βαβυλῶνι
καµίνου φλόγα οὐκ ἔπτηξαν·
ἀλλ’ ἐν µέσῳ φλογὸ̋ ἐµβληθέντε̋
δροσιζόµενοι ἔψαλλον·
424
Χοροὶ ἁγίων ἀγγέλων,

πατριαρχῶν ἡ πανήγυρι̋,
ἀθλοφόρων δῆµοι καὶ ὁσίων
καὶ δικαίων τὰ τάγµατα,
ὑπὲρ ἐµοῦ πρεσβεύσατε 5
τοῦ λυτρωθῆναι κολάσεω̋.
/ Ὁ περὶ τὴν ἐνδεκάτην 367v

µετανοοῦντα̋ δεχόµενο̋,
ὁ τελώνην σώσα̋ µεταγνόντα
καὶ λῃστὴν καὶ τὸν ἄσωτον, 10
σὺν τούτοι̋ µε κατάταξον,
Θ(εοτοκίον) Ὑπεραγία Παρθένε,

τὸν λυτρωτὴν ἐκδυσώπησον,
τὸν ἀφράστω̋ ἐκ σοῦ σαρκωθέντα 15
καὶ βροτοῖ̋ ὁµιλήσαντα,
ἐκ πάση̋ περιστάσεω̋
λυτρωθῆναι τοὺ̋ δούλου̋ σου.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 5-6 Dan. 3, 26 Εὐλογητὸ̋ εἶ, κύριε, ὁ θεὸ̋ τῶν πατέρων ἡµῶν 8-10 Dan.
3, 57 εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου τὸν κύριον· ὑµνεῖτε καὶ ὑπερυψοῦτε
αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
1 saepe apud Patres 4 cf. Rom. Mel. Cantica 40, 19, 9 βλέπω γὰρ ὄπισθεν τοῦ µὲ
καλοῦντο̋ ἁγίων σώµατα, δικαίων τάγµατα 7-8 Matt. 20, 1-16 9 Luc. 18, 9-14
10 Luc. 23, 39-43 Luc. 15, 11-32
…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
heirm. CPC 192-193, EE n. 229, Cosmae Monachi
1-18 cd.ΝΣ
425
ᾨδὴ ηʹ.
Νόµων πατρῴων οἱ µακαριστοὶ

ἐν Βαβυλῶνι νέοι προκινδυνεύοντε̋
βασιλεύοντο̋ κατέπτυσαν
προσταγῆ̋ ἀλογίστου,
καὶ συνηµµένοι ᾧ οὐκ ἐχωνεύθησαν πυρί, 5
τοῦ κρατοῦντο̋ ἐπάξιον
ἀνέµελπον τὸν ὕµνον·
Τὸν Κύριον ὑµνεῖτε, τὰ ἔργα,
Ἐπὶ τὴν πέτραν τὴν ἀσάλευτον,

τὴν ἀρραγῆ καὶ θείαν τὸν νοῦν µου στήριξον
καὶ κατεύθυνον, φιλάνθρωπε,
τὰ διαβήµατά µου
καὶ τὴν καρδίαν αὔγασον <υυυ> τηλαυγῶ̋ 5
εἰ̋ τὴν δευτέραν σου ἔλευσιν
καὶ φόβῳ ἀναµέλπειν·
Τὸν Κύριον ὑµνεῖτε, τὰ (ἔργα,
εἰ̋ πάντα̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋.) 10
Παρατραπέντα καὶ πλανώµενον

ἐν ἐρηµίᾳ, Λόγε, τὸν νοῦν µου, δέοµαι,
ἐπανάγαγε ὡ̋ εὔσπλαγχνο̋
εἰ̋ τὸν θεῖον σου φόβον,
ἀπερίτρεπτον καὶ ἀπερικλόνητον <υυ>, 15
φρουρῶν τὴν ἄφατον
ἰσχύν σου καὶ δοξάζειν·
τὸν Κύριον ὑµνεῖτε, (τὰ ἔργα,
426
Θ(εοτοκίον) Ἱερωτέρα ἐχρηµάτισα̋

ἁπάντων τῶν κτισµάτων, Θεοχαρίτωτε,
ἡ τεκοῦσα τὸν δεσπόζοντα
ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων
καὶ διὰ τοῦτο πᾶσαι γενεαί, ὡ̋ προέφη̋, 25
σὲ πιστῶ̋ µακαρίζοντε̋
τῷ Υἱῷ σου βοῶµεν·
Τὸν Κύριον ὑµνεῖτε, τὰ (ἔργα,
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 8-10 Dan. 3, 57 εὐλογεῖτε πάντα τὰ ἔργα τοῦ κυρίου τὸν κύριον· ὑµνεῖτε
καὶ ὑπερυψοῦτε αὐτὸν εἰ̋ τοὺ̋ αἰῶνα̋
1-4 Ps. 39, 3 καὶ ἔστησεν ἐπὶ πέτραν τοὺ̋ πόδα̋ µου καὶ κατηύθυνεν τὰ
διαβήµατά µου 5 cf. Ps. 18, 9 τὰ δικαιώµατα κυρίου εὐθεῖα, εὐφραίνοντα καρ-
δίαν, ἡ ἐντολὴ κυρίου τηλαυγή̋ cf. Marc. 8, 25 καὶ ἐνέβλεπεν τηλαυγῶ̋ ἅπα-
ντα 7-10 cf. heirm. 7-10 11-12 Heb. 11, 38 ἐπὶ ἐρηµίαι̋ πλανώµενοι καὶ ὄρεσιν
12-13 cf. Basil. Theol. Constitutiones asceticae PG 31, 1333, 30 τὸν νοῦν πρὸ̋
αὐτὸν ἔχων, καὶ ἐπισυνάγων αὐτὸν πρὸ̋ ἑαυτόν 15 cf. Joh. Chrys. Frag. in Job
PG 64, 545, 15 ἀπερίτρεπτον φανῆναι καὶ ἄσειστον τὴν διάνοιαν 23-24 cf. Joh.
Chrys. Orat. de hypapante 76, 2 Aὕτη τοίνυν ἐστίν ἡ µήτηρ τοῦ δεσπότου τῶν
ἀγγέλων καὶ τῶν ἀνθρώπων 25-26 Luc. 1, 48 ἰδοὺ γὰρ ἀπὸ τοῦ νῦν µακαρι-
οῦσίν µε πᾶσαι αἱ γενεαί 18-20.28-30 cf. heirm. 8-10
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p. 192-193, EE n. 229, Cosmae Monachi
1-30 cd. ΝΣ 13 ἐπισυνάγαγε cd. ΝΣ 14 σου om. ΝΣ
ᾨδὴ θʹ.
Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα εὐφηµεῖν προ̋ ἀξίαν·

ἰλιγγιᾷ δὲ νοῦ̋ καὶ ὑπερκόσµιο̋
427
ὑµνεῖν σε, Θεοτόκε·
ὅµω̋ ἀγαθὴ ὑπάρχουσα
τὴν πίστιν δέχου· 5
καὶ γὰρ τὸν πόθον οἶδα̋
τὸν ἔνθεον ἠµῶν·
Σὺ γὰρ χριστιανῶν εἶ
προστάτι̋, σὲ µεγαλύνοµεν.
Νῦν ὡ̋ στρουθίον ἐκ τῶν θηρευτῶν τῆ̋ παγίδο̋

ἐξάρπασόν µε καὶ πρὸ̋ τὰ̋ ὁδού̋ σου
βαίνειν τὰ̋ εὐθεία̋
εὔθυνόν µε, µόνε φιλάνθρωπε·
ἐν κατανύξει 5
τὴν ταπεινὴν ψυχήν µου
φυλάττων, ἀγαθέ,
πίστει τοῖ̋ οἰκτιρµοῖ̋ σου
προσπίπτω· µὴ καταισχύνῃ̋ µε.
Οὐκ ἔστιν ὅλω̋ ἔργον ἐν ἐµοὶ σωτηρία̋, 10

οἷά περ τάφο̋ ἔνδον περιφέροµαι
τὸν νοῦν καὶ τὰ̋ αἰσθήσει̋
νενεκρωµένα̋ τοῖ̋ πάθεσιν·
ὁ ἀναστήσα̋
τὸν τεταρταῖον λόγῳ, 15
δυνάµει θἐκῇ,
Λόγε, ζωοποιήσα̋
µε, σῶσον ὡ̋ παντοδύναµο̋.
Ὁ θέλων, Σῶτερ, τὴν ἐπιστροφὴν τῶν ἀνθρώπων,

ὁ τοὺ̋ ἐν σκότει πλάνη̋ καὶ σκιᾷ 20
θανάτου καθηµένου̋
φῶ̋ αὐγάσα̋ ἄδυτον,
καταύγασόν µου
428
τοὺ̋ ὀφθαλµοὺ̋ φωτί σου,
Χριστέ, τῷ νοερῷ· 25
σὺ γὰρ κατερραγµένων
ὑπάρχει̋ ἡ ἐπανόρθωσι̋.
Θ(εοτοκίον) Σὲ προστασίαν καὶ καταφυγὴν καὶ λιµένα

καὶ µέγα τεῖχο̋ εὗρόν σε, πανύµνητε
Παρθένε Θεοτόκε, 30
πάντων τῶν δεινῶν λυτροῦσάν µε,
πάση̋ ἀνάγκη̋,
ἀπὸ παντοία̋ βλάβη̋
καὶ λύµη̋ τοῦ ἐχθροῦ·
νῦν τε καὶ µετὰ τέλο̋ 35
τοῦ βίου πρόστηθι, σῶσόν µε.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. 2 cf. Greg. Nyss. Apologia in hexaemeron 117, 13 πρὸ̋ ἃ βλέπων ὁ νοῦ̋
ἰλγγιᾷ 9 Luc. 1, 46 Μεγαλύνει ἡ ψυχή µου τὸν Κύριον
1 Ps. 123, 7 ἡ ψυχὴ ἡµῶν ὡ̋ στρουθίον ἐρρύσθη ἐκ τῆ̋ παγίδο̋ τῶν θηρευόντων
cf. Lam. 3, 52 θηρεύοντε̋ ἐθήρευσάν µε ὡ̋ στρουθίον οἱ ἐχθροί µου 2-4 cf. Ps.
26, 11 νοµοθέτησόν µε, κύριε, τῇ ὁδῷ σου καὶ ὁδήγησόν µε ἐν τρίβῳ εὐθείᾳ
ἕνεκα τῶν ἐχθρῶν µου 5-6 cf. Joh. Chrys. In Gen. PG 53, 282, 12 Εἶδε̋ ψυχὴν ἐν
διηνεκεῖ κατανύξει τυγχάνουσαν; 9 Ps. 118, 116 καὶ µὴ καταισχύνῃ̋ µε ἀπὸ τῆ̋
προσδοκία̋ µου Od. 7, 41 Dan. 3, 41 µὴ καταισχύνῃ̋ ἡµᾶ̋ 14-15 Joh. 11, 1-44
… τεταρταῖο̋ γάρ ἐστι… φωνῇ µεγάλῃ ἐκραύγασε· Λάζαρε, δεῦρο ἔξω 19-20 Ps.
87, 7 Ps. 106, 10 Od. 9, 79 ἐπιφᾶναι τοῖ̋ ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθη-
µένοι̋ 22-24 cf. Euseb. Scr. Eccl. Comm. in Ps. PG 23, 1081, 51 καὶ τοὺ̋ τῆ̋ ψυ-
χῆ̋ ὀφθαλµοὺ̋ φωτὶ νοερῷ καταυγασθεὶ̋ 26-27 Ps. 144, 14 καὶ ἀνορθοῖ πά-
ντα̋ τοὺ̋ κατερραγµένου̋ Ps. 145, 8 κύριο̋ ἀνορθοῖ κατερραγµένου̋
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
heirm. CPC p.172, EE n. 49, Cosmae Monachi
1-36 cd. ΝΣ 15 πάθεσι ΝΣ
429
ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Το ύφο̋, η γλώσσα και η έκφραση του Κοσµά Μελωδού έχουν

σχολιασθεί εκτενώ̋ από προηγούµενου̋ µελετητέ̋396. Χαρακτηριστικό στοιχείο
στη γλώσσα που χρησιµοποιεί και στου̋ κανόνε̋ τη̋ Παρακλητική̋ είναι η
προτίµησή του σε σπάνιε̋ και σύνθετε̋ λέξει̋. Παρακάτω σχολιάζονται
επιγραµµατικά λέξει̋ από του̋ κανόνε̋ αυτού̋:
ἀβυσσότοκο̋ ή ἀβυσσοτόκο̋ (can. XIX, heirm. α´, 1) : Σπάνια λέξη. Πρώτο̋ τη

χρησιµοποιεί ο Κοσµά̋397.
ἀγκαλοφορούµενο̋ (can. IV, heirm. δ´ (b), 6) : Σπάνια λέξη398.
ἀθλοφόρο̋ (can. XVII, od. ζ´, 3) : Στου̋ προχριστιανικού̋ χρόνου̋ χρησιµο-
ποιείται από τον Όµηρο και τον Πίνδαρο µε τη σηµασία «νικηφόρο̋». Με την
ίδια έννοια απαντάται το λήµµα και στον Lampe399. Συχνή λέξη για του̋
Μάρτυρε̋.
ἀκατάφλεκτο̋ (can. VII, od. στ´, 13) : Η λέξη στο Μεσαίωνα χρησιµοποιείται
ελάχιστε̋ φορέ̋, κυρίω̋ για να δηλώσει µεταφορικά τη φλεγόµενη βάτο, την
Παναγία.
ἀκάτοχο̋ (can. V, od. η´, 13) : Τα λεξικά LSJ, Lampe, LGB και ∆ηµητράκου δεν
περιλαµβάνουν τη λέξη. Πιθανώ̋ είναι άπαξ.
ἀκήκουον (can. XIX, od. στ´ (b), 45) : αµάρτυρο̋ τύπο̋.
ἀλάστωρ, ὁ (can. XIX, od. θ´, 5) : Λέξη των τραγικών ποιητών (π.χ. Αἰσχ.
Πέρσαι 354 φανεὶ̋ ἀλάστωρ ἢ κακὸ̋ δαίµων ποθέν).
ἀλλοτριόφρων (can. XVIII, od. θ´, 9) : Σπάνια λέξη. Κάποιε̋ φορέ̋ χρησιµοποι-
είται σε υµνογραφικά κείµενα (π.χ. MR II 106 τῆ̋ παλαιᾶ̋ ἀνοµία̋ προσα-
φιστῶν τοὺ̋ ἀλλοτριόφρονα̋).
ἀναβλυστάνω (can. IV, od. η´, 3) : Μεταγενέστερο̋ τύπο̋ του ἀναβλύζω.
396
397
LAMPE ἀβυσσότοκο̋, LGB ἀβυσσότοκο̋, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 137.
398
LGB ἀγκαλοφορέω, ∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Κοσµᾶ̋ 138.
399
LAMPE ἀθλοφόρο̋.
430
400
ἀναθρῴσκω (can. XΙX, od. θ´ (b), 19) : Λέξη οµηρική (Ἰλ. 13, 140 ὕψι δ’
ἀναθρῴσκων πέτεται). Ο β´ αόριστο̋ ἀναθορεῖν για πρώτη φορά στον
Ξενοφώντα (Λακ. 2, 3 καὶ ἀναθορεῖν καὶ δραµεῖν).
ἀνεκφράστω̋ (can. XVIII, od. α´, 22) : Η λέξη χρησιµοποιείται για πρώτη φορά
από του̋ Πατέρε̋ του 4ου αι. και συνολικά ελάχιστε̋ φορέ̋.
ἀπαµαυρόω (can. XVI, od. ε´, 3) : Σπάνια λέξη401. Έχει δύο σηµασίε̋ α) αφαιρώ
το σκοτάδι και β) καθιστώ κάτι σκοτεινό. Στο χωρίο του κανόνα «µόνο̋ τὸν
νοῦν ἀπηµαύρωσα» η λέξη χρησιµοποιείται µε τη δεύτερη σηµασία.
ἀπείρανδρο̋ (can. VI, od. γ´, 16) : Πρώτο̋ χρησιµοποιεί τη λέξη ο Σωφρόνιο̋
Ιεροσολύµων (PG 87, 3236D) και την αναφέρουν τα µεσαιωνικά λεξικά.
Σταθερό επίθετο τη̋ Θεοτόκου, το οποίο χρησιµοποιεί και ο Ρωµανό̋ ο
Μελωδό̋402. Η λέξη στον Κοσµά απαντάται στον κανόνα στη Γέννηση του
Χριστού403 και στον κανόνα για τη Μεγάλη Πέµπτη404.
ἀπειράνδρω̋ (can. III, od. στ´, 8 /can. VI, od. γ´, 16) : Η λέξη απαντάται στο
LΒG. Χρησιµοποιείται από του̋ υµνογράφου̋ του 8ου-9ου αι. Από τον Κοσµά
χρησιµοποιείται και στον κανόνα στην Κυριακή των Βαΐων (CPC 184 κόρη̋
τικτούση̋ ἀπειράνδρω̋).
ἀπεκδοχή, ἡ (can. XI (a), οd. α´, 10) : Λέξη µεταγενέστερη και σπάνια. Πρώτο̋
τη χρησιµοποιεί ο Κλήµη̋ από την Αλεξάνδρεια (Στρωµ. 7, 13, 82, 6 πίστιν
ἐλπίδι κεράσα̋ πρὸ̋ τὴν τοῦ µέλλοντο̋ ἀπεκδοχὴν).
ἀπερικλόνητο̋ (can. XΧ, od. η´, 15) : Σπάνια λέξη. Απαντάται σε τυπικά µονών
και στο ελληνορωµἀκό δίκαιο405. Ίσω̋ ο Κοσµά̋ να είναι ο πρώτο̋ που τη
χρησιµοποιεί σε υµνογραφικό κείµενο.
ἀποθανατόω (can. V, od. ζ´, 10) : Το λήµµα απαντάται µόνο στο LΒG. Πολύ
σπάνια λέξη. Χρησιµοποιείται από τον Στέφανο Αλεξανδρεία̋, τον Κοσµά και
το Θεόδωρο Στουδίτη406.
400
401
Τύπο̋ τη̋ παθητική̋ φωνή̋ στην Π∆ (Is. 44, 18 ὅτι ἀπηµαυρώθησαν τοῦ βλέπειν τοῖ̋
ὀφθαλµοῖ̋ αὐτῶν).
402
ΜΗΤΣΑΚΗ, Romanos the Melodist 181.
403
CPC 166.
404
CPC 190.
405
LΒG, ἀπερικλόνητο̋.
406
LBG, ἀποθανατόω.
431
ἀρχίφωτο̋ (can III, heirm. od. ε´, 5) : Σπάνια λέξη407. Πρώτη φορά απαντάται
στην ελληνική µετάφραση του Εφραίµ του Σύρου (Praecationes ad dei matrem
7, 389, 7 τῆ̋ µιᾶ̋ καὶ ἀρχιφώτου καὶ ὁµοουσίου Τριάδο̋).
ἄστεκτο̋ (can. XVII, heirm. od. θ´, 5) : Σπάνια λέξη. Απαντάται στο λεξικό του
Ησυχίου. Στο LSJ η λέξη έχει τη σηµασία του «αφόρητο̋». ∆ιαφορετική είναι η
σηµασία στον Ρωµανό Μελωδό (Cantica genuina 58, 1, 1 τῷ ἐν θρόνῳ ἀστέκτῳ
ἐποχουµένῳ) και στον Κοσµά (CPC 175 Ἀστέκτῳ πυρὶ ἑνωθέντε̋). Στα χωρία
αυτά σηµαίνει «απλησίαστο̋»408.
ἀτελεύτητο̋ (can. XVIII, od. γ´, 8) : Οµηρική λέξη, πολύ συχνή στου̋ Πατέρε̋
τη̋ Εκκλησία̋.
ἄτερ (can. XV, od. στ´, 10) : Πρόθεση που χρησιµοποιεί ο Όµηρο̋ και οι
τραγικοί.
ἀχλύ̋, ἡ (can. V, heirm. od. ε´, 3) : Οµηρική λέξη. Με τη µεταφορική σηµασία
χρησιµοποιείται από του̋ αρχαίου̋ τραγικού̋ ποιητέ̋.
βροτοπρεπῶ̋ (can. X, od. ε´, 7) : Πολύ σπάνια λέξη409. Στην υµνογραφία
απαντάται σε ειρµό του ∆αµιανού για την Κοίµηση τη̋ Θεοτόκου410.
γηθοσύνω̋ (can. IV, od. θ´ (a), 7) : Σπάνια λέξη411. Πρώτο̋ τη χρησιµοποιεί ο
Ιπποκράτη̋ (Epistulae 17, 311 φράζειν γηθοσύνω̋ πάνυ). Την αναφέρουν τα
λεξικά τη̋ Σούδα̋ και του Ψευδο-Ζωναρά.
δείλαιο̋ (can. X, od. ε´, 12) : Λέξη τη̋ τραγική̋ ποίηση̋.
δειµατόω (can. XΙX, heirm. od. ζ´, 5) : Λέξη τη̋ κλασική̋ γραµµατεία̋412.
διακλονέω (can. XI (a), od. ε´, 4) : Σπάνια λέξη. Πρώτο̋ τη χρησιµοποιεί ο
Γρηγόριο̋ Νύσση̋ (De virginitate 3, 6, 31 καὶ µόνον ψόφο̋ πρὸ τῶν θυρῶν …
ἐξαίφνη̋ τὴν ψυχὴν διεκλόνησε) και µετά ο Κοσµά̋.
εἰδωλοµανία (can. 11 (a), od. ζ´, 10) : Μεταγενέστερη λέξη, συχνή στου̋
Πατέρε̋ τη̋ Εκκλησία̋ και στου̋ υµνογράφου̋413.
ἐκστᾷ (can. ΧV, od. στ´, 8) : αµάρτυρο̋ τύπο̋.
407
LAMPE, ἀρχίφωτο̋.
408
LBG, ἄστεκτο̋.
409
LBG, βροτοπρεπῶ̋.
410
ΕΕ n. 76 ὑψίστου ἑνωθέντο̋ µοι βροτοπρεπῶ̋
411
LSJ, γηθοσύνω̋.
412
413
π.χ. MR IV 39 πολύθεον τυραννίδα τῆ̋ εἰδωλοµανία̋
432
ἔµφρικτο̋ (can. IV, heirm. od. δ´ (a) 2). Σπάνια λέξη. Πρώτη φορά στον Ιωάννη
Χρυσόστοµο414 και µετά στον Κοσµά.
ἐναπεµέω (can. X, od. ε´ app. crit.) : Μεταγενέστερη και σπάνια λέξη415.
ἐπαγάλλοµαι (can. XΙX, od. η´ (b), 38) : Οµηρική λέξη (Ἰλ. 16, 91 µηδ’ ἐπαγαλ-
λόµενο̋ πολέµῳ καὶ δἠοτῆτι).
ἐπιπολεύω (can. XIX, heirm. od. α´, 2) : Σπάνια λέξη416. Από του̋ υµνογράφου̋
τη χρησιµοποιεί ο Ρωµανό̋ ο Μελωδό̋417 µε την έννοια του «ξεχειλίζω»
(Cantica 19, 20, 7 τὸ ὕδωρ ἐπεπόλευσε) και ο Κοσµά̋418 µε τη σηµασία του
«κυριαρχώ/επιθεωρώ».
ἐπορθρίζω (can. IV, od. η´, 8) : Σπάνια λέξη, κυρίω̋ σε υµνογραφικά κείµενα.
Πρώτο̋ τη χρησιµοποιεί ο Γρηγόριο̋ Νύσση̋ (In Christi resurrectionem oratio I
9, 289 αἱ δὲ γυναῖκε̋ µικρὸν ἐπορθρίσασαι).
ζωηφόρο̋ (can. XI (a), od. α´, 3) : Λέξη µεσαιωνική. Απαντά σε υµνογραφικά
κείµενα (π.χ. PaR 284 Ὡ̋ ζωηφόρο̋ ὡ̋ παραδείσου ὡραιότερο̋).
θαµβητικῶ̋ (can. IX, heirm. od. γ´ app. crit.) : Σπάνια λέξη419. Απαντάται σε
υµνογραφικά κείµενα (π.χ. ΜR I 116 καὶ θαµβητικῶ̋ ἀναβοῶσαι, PeR 370 καὶ
θαµβητικῶ̋ τὸν ἀόρατον ὁρᾶτε;). Στην περίπτωσεη του ειρµού του Κοσµά τη
λέξη θαµβητικῶ̋ την παραδίδουν τα χειρόγραφα και η έκδοση CPC. Στο
ειρµολόγιο του Ευστρατιάδη απαντάται η γραφή θάµβει πολλῷ.
θεοστυγή̋ (can. XΙX, heirm. od. ζ´ (a)/(b), 4) : Λέξη των αρχαίων τραγικών
ποιητών, συχνή στα πατερικά κείµενα. Με την έννοια του «θεοµίσητου»
χρησιµοποιείται από τον Ευριπίδη (Τρωάδ. 1213-1214 νῦν δέ σ’ ἡ θεοστυγὴ̋
ἀφείλεθ’ Ἑλένη). Τη λέξη σχολιάζει και ο ∆ετοράκη̋420.
θέτω (can. IX, od. ε´, 6) : Νεώτερη λέξη421, αντί του τίθηµι.
ἰθύνω (can V, od. η´, 2) : Λέξη οµηρική. Με την έννοια του «κατευθύνω/οδηγώ»
χρησιµοποιείται και στην Ακολουθία τη̋ Α´ Ώρα̋ ἴθυνον τὴν ζωὴν ἡµῶν πρὸ̋
τὰ̋ ἐντολά̋ σου.
ἵλεω̋ (can. XV, od. δ´, 16) : Αττικό̋ τύπο̋ του ἵλαο̋.
414
In Christi natalem diem [sp.] PG 61, 738, 8 Οὐκ οἶδα τὶ λογίσωµαι τὴν ἔµφρικτον ὀπτασίαν
415
LΒG, ἐναπεµέω.
416
LBG, ἐπιπολεύω.
417
ΜΗΤΣΑΚΗ, Romanos the Melodist 185
418
419
LGB, θαµβητικῶ̋.
420
421
LBG, θέτω.
433
κατακοσµέω (can. VII, od. α´, 10) : Λέξη οµηρική (Ἰλ. 118 αἶψα δ’ ἐπὶ νευρῇ
κατεκόσµει πικρὸν ὀ̓στὸν, Ὀδ. 22, 440 αὐτὰρ ἐπὴν δὴ πάντα δόµον
κατακοσµήσησθε). Απαντάται και σε στιχηρό ιδιόµελο τη̋ Υπαπαντή̋, το
οποίο αποδίδεται στον Κοσµά (Κατακόσµησον τὸν νυµφῶνα σου…).
κατατρύχω (can. X, od. γ´, 11) : Λέξη οµηρική (Ἰλ. 27, 225 τὰ φρονέων δώροισι
κατατρύχω καὶ ἐδωδῇ). Στη µέση φωνή απαντάται στον Ευριπίδη (Μήδ. 1099-
1100 µελέτῃ κατατρυχοµένου̋ τὸν ἅπαντα χρόνον). Υπάρχει και ο τύπο̋
κατατρυχόω422.
καταχρέω̋ (can. VII, od. θ´ app. crit./ can. ΧΙΧ, od. γ´, 17) : Κατάχρεω̋
απαντάται στο LSJ, καταχρέω̋ στο LBG.
κευθµών, ὁ (can. II, od. στ´ (a), 2). Οµηρική λέξη και στου̋ τραγικού̋423.
Αρχικά η λέξη σηµαίνει «κρύπτη/σπήλαιο» (βλ. Ὀδ. 13, 367 µαιοµένη
κευθµῶνα̋ ἀνὰ σπέο̋). Συνεκδοχικά µε την έννοια του «υποχθόνιου/του άδη»
χρησιµοποιείται από τον Ησίοδο (Θ 158 γαίη̋ ἐν κευθµῶνι) και τον Αισχύλο
(Προµ. ∆εσµ. 220 κευθµὼν καλύπτει τὸν παλαιγενῆ Κρόνον), στο χωρίο του
Κοσµά γηγενεῖ̋ δὲ τῶν κευθµώνων ἐλυτρώθηµεν µε την έννοια του θανάτου.
κῴδιον, τὸ (can. XIV (b), od. ζ´, 11). Πρώτο̋ χρησιµοποιεί τη λέξη ο
Αριστοφάνη̋ (Βάτρ. 1478 τὸ πνεῖν δὲ δειπνεῖν, τὸ δὲ καθεύδειν κῴδιον;).
λαµπροφόρο̋ (can. IX, od. ε´, 10) : Λέξη νεώτερη, απαντάται στον Lampe. Το
επίρρηµα λαµπροφόρω̋ στο LBG.
λευχείµων (can. X, od. α´, 21 / can. XVIII, od. θ´, 11). Στα περισσότερα
χειρόγραφα των κανόνων τη̋ Παρακλητική̋ του Κοσµά η λέξη έχει την
ορθογραφία λευχήµων424.
ληρέω (can. VIII, od. ζ´, 14) : Λέξη των τραγικών (π.χ. Σοφ. Τραχ. 435 τὸ γὰρ
νοσοῦντι ληρεῖν ἀνδρὸ̋ οὐχὶ σώφρονο̋). Απαντάται και στο LBG.
µητροπάρθενο̋ (can. XVIII, od. ε´, 21) : Λέξη νεώτερη και πάντα επίθετο τη̋
Θεοτόκου, συχνή σε υµνογραφικά κείµενα425 (π.χ. CPC 128 καὶ θεὸν ἐγέννησα̋,
µητροπάρθενε).
µιαιφόνο̋ (can. IX, od. στ´, 14) : Λέξη οµηρική (στην Ιλιάδα πάντα επίθετο του
Άρη) και των τραγικών. Στο χωρίο του Κοσµά συγκαθελὼν δὲ πᾶσαν
422
LGB, κατατρυχόω.
423
∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΣ, κευθµών.
424
Με αυτή την ορθογραφία και στο LBG.
425
LAMPE, LBG µητροπάρθενο̋.
434
µιαιφόνων παµπληθῆ λατρείαν χρησιµοποιείται ω̋ ουσιαστικό (πρβλ.
Ευριπίδη Μήδ. 1346 ἔρρ’ αἰσχροποιὲ καὶ τέκνων µιαιφόνε).
νοµοφθόρο̋ (can. IX, od. στ´, 1) : Άπαξ426.
νότιο̋ (can. XΙX, heirm. od. στ´ (a), 1). H λέξη µε τη σηµασία «θαλάσσιο̋»
σχολιάζεται από τον ∆ετοράκη427. Στα λεξικό του Lampe και του ∆ηµητράκου
στο αντίστοιχο λήµµα δεν αναφέρεται η συγκεκριµένη αυτή σηµασία.
νυκτοµαχέω (can. XVI, od. ε´, 15) : Σπάνιο ρήµα. Πρώτο̋ το χρησιµοποιεί ο
Πλούταρχο̋. Το ουσιαστικό νυκτοµαχία σχολιάζεται από τον ∆ετοράκη µε
αφορµή την απουσία του από το λεξικό του Lampe428.
ξένο̋ (can. I, heirm. od. θ´, 1) : Λέξη οµηρική και συχνή στου̋ τραγικού̋. Με
την έννοια του «παράξενου/ασυνήθιστου» στον Αισχύλο (Προµ. ∆εσµ. 687-688
οὔποθ’ ὧδ’ οὔποτ’ ηὔχουν ξένου̋* µολεῖσθαι λόγου̋ ἐ̋ ἀκοὰν ἐµὰν).
ξενοφανή̋ (can. V, od. ζ´, 1) : Σπάνια λέξη µε την έννοια «ο καινοφανή̋, ο
παράξενο̋». Με την ίδια σηµασία απαντάται και στον Ιωάννη ∆αµασκηνό (PG
95, 365, 42 τέρα̋ ξενοφανὲ̋ εἰσέδυ εἰ̋ τὴν πανευδαίµονα πόλιν).
ὀδµή, ἡ (can. II, od. η´ (b), 18) : Παλαιότερο̋ επικό̋ τύπο̋ τη̋ λέξη̋ ὀσµή.
ὀλετήρ, ὁ (can. II, od. α´, 2) : Επική λέξη (Ἰλ. 18, 114 νῦν δ’ εἶµ’, ὄφρα φίλη̋
κεφαλῆ̋ ὀλετῆρα κιχείω, Ἕκτορα).
παγκλήρω̋ (can. VI, od. α´, 11) : Σπάνια λέξη429. Χρησιµοποιείται, επίση̋, από
τον Κοσµά στον κανόνα για την Ύψωση του Σταυρού (CPC 165 παγκλήρω̋
ἡµᾶ̋ πάλιν ἀνώρθωσε) και απαντάται και σε κανόνα του Κλήµεντα (ΜR I 54
ὤφθη κατελθὼν εἰ̋ ᾊδου παγκλήρω̋ ζῶν).
πανάµωµο̋ (can. 14 (a), od. ζ´ app. crit. / can. XV, od. στ´, 13). Πρώτο̋ χρησιµο-
ποιεί τη λέξη ο λυρικό̋ ποιητή̋ Σιµωνίδη̋ (Frag. 37, 1, 24 πανάµωµον
ἄνθρωπον). Στο λεξικό του Ησυχίου έχει την έννοια «αρεστό̋». Είναι συχνό
προσωνύµιο τη̋ Θεοτόκου.
πανάχραντο̋ (can. X, od. δ´, 16) : Λέξη µεταγενέστερη430.
πανγέραστο̋ (can. XΙX, od. στ´ (b), 39) : Άπαξ.
426
LBG, νοµοφθόρο̋.
427
428
∆ΕΤΟΡΑΚΗ, Προσθῆκαι 149.
429
LBG, παγκλήρω̋.
430
LAMPE, πανάχραντο̋.
435
παντάναξ (can. XΙX, od. ε´ (a), 17) : Mεταγενέστερη λέξη που συνοδεύει το
όνοµα του Χριστού (βλ. Εγκώµια Μεγ. Παρασκευή̋, Στάση γ´ Υἱὲ Θεοῦ
παντάναξ).
παντεχνήµων (can. ΧVII, heirm. od. θ´, 2) : Σπάνια λέξη. Είναι γνωστή από τον
συγκεκριµένο ειρµό τη̋ θ´ ωδή̋ του κανόνα του Κοσµά για την Πεντηκοστή.
πανύµνητο̋ (can. XIV (a), od. γ´, 18) : Λέξη µεταγενέστερη και πολύ συχνή
στου̋ εκκλησιαστικού̋ συγγραφεί̋. Τι̋ περισσότερε̋ φορέ̋ είναι επίθετο τη̋
Θεοτόκου και τη̋ Αγία̋ Τριάδο̋.
πανυπέροχο̋ (can. XIV (a), od. γ´, 2) : Σπάνια λέξη, µόνο στο LBG.
πανώδυνο̋ (can. II, od. δ´, 12) : Για πρώτη φορά τον 1ο αι. Με την έννοια του
«υπερβολικά λυπηρού/οδυνηρού» χρησιµοποιείται κυρίω̋ σε υµνογραφικά
κείµενα431. Απουσιάζει από το λεξικό Lampe.
πανώλη̋ (can. II, od. δ´, 5/ od. η´ (α), 4) : Λέξη των τραγικών. H λέξη απαντάται
και στον κανόνα του Κοσµά για την Ύψωση του Σταυρού (CPC 161 Ἀµαλὴκ
τοῦ πανώλου̋).
πανώλιο̋ (can. II, od. η´ (a) app. crit.) : Σπάνια λέξη, µόνο στο LBG. Aπαντάται
και σε ειρµό του ∆αµιανού (ΕΕ n. 77 νίκην ἐπιφέρων µοι πρὸ̋ ἀοράτου̋,*
ἄναρχε Θεέ, δυνάµει̋ πανωλίου).
πεδάω (can. II, od. δ´, 8) : Λέξη οµηρική. Ο τύπο̋ πεπεδηµένου̋ πολύ συχνό̋
στην Παλαιά ∆ιαθήκη. Απαντάται και στον κανόνα του Κοσµά για το Μεγ.
Σάββατο (CPC 197 καὶ µνήµατι πεπεδηµένου̋ ἔλυσα̋).
προοδοποιέω (can. IV, heirm. od. α´, 4) : H λέξη για πρώτη φορά στον
Αριστοτέλη. Στο LBG απαντάται το ρήµα στη µέση φωνή.
πτερνίζω (can. I, od. στ´, 9) : Η λέξη χρησιµοιείται µε τη σηµασία του «απατώ»
(πρβλ. Cen. 27, 36 ἐπτέρνικεν γάρ µε ἤδη δεύτερον τοῦτο).
πυρακτώδη̋ (can. XΧ, od. δ´, 13) : Άπαξ.
σαρκοφόρο̋ (can., od. δ´ 23/can. XIX, od. θ´ (b), 20 κ.α.) : Η λέξη µεταγενέ-
στερη432, απαντάται κυρίω̋ στου̋ πατέρε̋ του 4ου αι.
συγκλονέω (can. VIII, od. η´, 3) : Λέξη οµηρική (Ιl. 13, 722 συνεκλόνεον γὰρ
ὀ̓στοὶ).
431
ΑΓΓΕΛΑΤΟΣ 1386.
432
LAMPE, σαρκοφόρο̋.
436
συνανυψόω (can. III, od. ε´, 7) : Η λέξη χρησιµοποιείται για πρώτη φορά από το
Γρηγόριο Ναζιανζηνό ( Ιn theophania PG 35, 328, 29 ὅτι διὰ τὴν συγκύπτουσαν
χαµαὶ ψυχὴν ταπεινοῦται, ἵνα καὶ συνανυψώσῃ τὸ κάτω νεῦον ὑπὸ τῆ̋
ἁµαρτία̋;) και κατόπιν από το Ρωµανό Μελωδό (Cantica 48, 9 ἀλλ’ ὅµω̋ καὶ
τούτου τοῦ ὁρατοῦ ὑψουµένου συνανυψοῦται τὸ ἀφανέ̋ µου).
συναποκύω (can. XVIII, od. ζ´, 24) : Σπάνια λέξη433. Στο λεξικό του Lampe
σηµειώνεται µόνο το µέσο ρήµα (βλ. Γρηγ. Νύσση̋ Contra Eunomium 2, 1, 286,
3 ἐπειληµµένο̋ πτερνιστὴ̋ ἐκ τοῦ σχήµατο̋ ᾧ συναπεκυήθη, προσηγορεύθη).
συνδιαιωνίζω (can. V, od. θ´, 11) : Η λέξη είναι µεταγενέστερη και
χρησιµοποιείται για πρώτη φορά τον 1ο αι. π.Χ. Περισσότερο τη
χρησιµοποιούν οι Πατέρε̋ του 4ου αι. Η σηµασία του «συνδιάγειν εἰ̋ τοὺ̋
αἰῶνα̋» απαντάται στο λεξικό του Ησυχίου434.
συνεπαγάλλοµαι (can. II, od. η (a), 19) : Η λέξη απαντάται στο LBG.
Μαρτυρείται σε βιογραφίε̋ αγίων και υµνογραφικά κείµενα.
τεῦχο̋, τὸ (can. XΙX, od. ζ´ (a), 27) : Με τη σηµασία του «όπλου» η λέξη
χρησιµοποιείται συχνά στον Όµηρο (Ἰλ. 14, 381 οἰχόµενοι δ’ ἐπὶ πάντα̋ ἀρή̓α
τεύχε’ ἄµειβον κ.α.) και στου̋ τραγικού̋ (Σοφ. Αἴα̋ 572 καὶ τἀµὰ τεύχη).
ὑπεράχραντο̋ (can. XIII, od. στ´ app. crit.) : Σπάνια λέξη435. Πάντοτε συνοδεύει
το όνοµα τη̋ Θεοτόκου.
ὑπερδοξάζω (can. 14 (a), od. η, 20) : Το ρήµα απαντάται πρώτη φορά τον 1o αι.
µ.Χ. από τον εκκλησιαστικό συγγραφέα Ιγνάτιο (Epistulae vii genuinae 7, 1, 1,
2 ἡδρασµένην ὡ̋ ἐπὶ πέτραν ἀκίνητον, ὑπερδοξάζω). Ο τύπο̋ ὑπερδεδοξα-
σµένο̋-η είναι σπάνιο̋ και χρησιµοποιείται από τον Κοσµά και κατόπιν από
τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκη̋.
ὑπερέκλαµπρο̋ (can. II, od. η´ (a), 13) : Σπάνια λέξη436. Ενώ υπάρχει το ρήµα
ὑπερεκλάµπω437 το ὑπερέκλαµπρο̋ απαντάται µόνο µια φορά, στο λεξικό του
Ησυχίου.
ὑπερκόσµιο̋ (can. II, od. η´ (a), 16 / can. V, heirm. od. θ´, 1 κ.α.) : Η λέξη είναι
µεταγενέστερη438. Παρόλο που χρησιµοποιείται πολύ συχνά από του̋ Πατέρε̋
απουσιάζει από το λεξικό του Lampe.
433
LGB, συναποκύω.
434
∆ΗΜΗΤΡΑΚΟΣ, συνδιαιωνίζω.
435
LAMPE, ὑπεράχραντο̋.
436
LAMPE, ὑπερέκλαµπρο̋.
437
LSJ, ὑπερεκλάµπω.
437
ὑπερλάµπω (can. II, heirm. od. η´ (a), 3) : Πρώτη φορά στο λεξικό του
Πολυδεύκη. Ο Κοσµά̋ χρησιµοποιεί τη λέξη αυτή και στον κανόνα στη
Γέννηση του Χριστού (CPC 168 νέου ἀστέρο̋ ἀρτιφανοῦ̋ οὐρανίου
ὑπερλάµποντο̋).
ὑπερφυή̋ (can. I, heirm. od. θ´, 1) : H λέξη χρησιµοποιείται από τον Ηρόδοτο
και τον Αριστοφάνη. Στου̋ Πατέρε̋ τη̋ Εκκλησία̋ έχει την έννοια
«υπερφυσικό̋».
ὑπέχω (can. X, od. στ´ app. crit.) : Λέξη των τραγικών, µε πολλέ̋ σηµασίε̋. Με
τη σηµασία του «υφίσταµαι κάτι/υπόκειµαι σε κάτι» απαντάται και στον
Σοφοκλή (Tr. 1273-1274 χαλεπώτατα δ’ οὖν ἀνδρῶν πάντων* τῷ τήνδε ἄτην
ὑπέχοντι).
ὑψιφοίτη̋, ὁ (can. II, od. η´ (a), 13) : Απαντάται στα λεξικά του Ησυχίου και
του Φωτίου µε τη σηµασία «ο υψηλοπόρο̋» ή «υψηλόφρων».
φιλανθρωπότη̋, ἡ (can. IX, od. η´, 12) : Πολύ σπάνια λέξη. ∆εν απαντάται στα
λεξικά LSJ, Lampe και ∆ηµητράκου.
φωσφόρο̋ (can. XI (b), od. α´, 22) : Με την έννοια του «φέρνω ή δίνω φω̋»
απαντά στου̋ τραγικού̋. Ο συνδυασµό̋ στο χωρίο του Κοσµά φωσφόρο̋ χαρὰ
είναι µοναδικό̋.
φωτοτόκο̋ (can. IX, od. στ, 19) : Σπάνια και µεταγενέστερη λέξη439.
φωτοφόρο̋ (can. IΧ, od. ζ´, 18 / can. ΧVIII, od. θ´, 13) : Στα µεσαιωνικά
λεξικά440 σχολιάζεται ω̋ «γλῶσσα» τη̋ λέξη̋ φαεσφόρο̋. Η λέξη συχνή στον
Ρωµανό Μελωδό441.
χρεωστικῶ̋ (can. XVI, od. θ´, 9) : Σπάνια λέξη442.
ὠµίζοµαι (can. VI, od. δ´, 2) : Σπάνια λέξη. Στο λεξικό του Σουίδα443 απαντά η
γραφή ὠµησάµενο̋. Σύµφωνα µε τον Αίλιο Ηρωδιανό444 υπάρχει και ρήµα
ὠµίζω µε τη σηµασία «βαστάζω».
438
LSJ, ὑπερκόσµιο̋.
439
LAMPE, φωτοτόκο̋.
440
Lexic. Phot. Φ, 636, 10 / Suda Φ, 19, 1.
441
ΜΗΤΣΑΚΗ, Romanos the Melodist 197.
442
LAMPE, χρεωστικῶ̋.
443
Suda, Ω, 88, 1.
444
Ἐπιµερισµοὶ 100, 10.
438
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η παρούσα διδακτορική διατριβή είχε στόχο να παρουσιάσει σε κριτική

έκδοση του̋ κανόνε̋ του βυζαντινού υµνογράφου Κοσµά του Μελωδού στο
λειτουργικό βιβλίο τη̋ Παρακλητική̋. Η µελέτη αυτή δεν περιέλαβε µόνο του̋
κανόνε̋ του ποιητή, οι οποίοι βρίσκονται στι̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ (Κρυπτο-
φέρρη̋, Ρώµη̋ και Βελούδων) αλλά και ανέκδοτου̋, οι οποίοι παραδίδονται σε
χειρόγραφα του Αγίου Όρου̋, τη̋ Κρυπτοφέρρη̋, του Σινά, τη̋ Σόφια̋ και τη̋
Βιέννη̋.
∆ύο ήταν οι λόγοι που µα̋ παρότρυναν να ασχοληθούµε µε το
εγχείρηµα αυτό: α) το γεγονό̋ ότι δεν υπήρχε έω̋ τώρα µία σύγχρονη κριτική
έκδοση του συνολικού υµνογραφικού έργου του Κοσµά στην Παρακλητική και
β) ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια στη βιβλιογραφία έχουν επανεξετασθεί
βασικά ζητήµατα, τα οποία αφορούν στη ζωή του Κοσµά, στο υµνογραφικό
και πεζογραφικό του έργο, στη σχέση του µε τη διαµόρφωση του ποιητικού
είδου̋ του κανόνα και στη συµβολή του στην εξέλιξη τη̋ Οκτωήχου και τη̋
Παρακλητική̋.
Στο πρώτο µέρο̋ τη̋ εργασία̋ αυτή̋ παρουσιάστηκε µε χρονολογική
σειρά η σηµαντικότερη ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία που έχει σχέση
µε τον Κοσµά και η άποψη των ερευνητών για ζητήµατα όπω̋ εάν ο
υµνογράφο̋ Κοσµά̋ είναι ένα ή περισσότερα πρόσωπα, ποιοι είναι οι βασικοί
σταθµοί στη ζωή του και η σχέση του µε τον Ιωάννη ∆αµασκηνό, ποιο είναι το
υµνογραφικό του έργο και εάν είναι όντω̋ ο συγγραφέα̋ ενό̋ πεζογραφικού
έργου, το οποίο σχολιάζει τα ποιήµατα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού.
Ω̋ προ̋ τη ζωή του Κοσµά η σύγχρονη έρευνα αποδέχεται το
βιογραφικό σχήµα, στο οποίο κατέληξε µετά από λεπτοµερή ανάλυση των
αγιολογικών πηγών ο Θ. ∆ετοράκη̋. Οι κανόνε̋ του ποιητή που
περιλαµβάνονται στην παρούσα έκδοση δεν αναφέρουν ιδιαίτερε̋ πληροφο-
ρίε̋ για τη ζωή του ή τη σύγχρονη πραγµατικότητα, πέρα από κάποιε̋
επικλήσει̋ προ̋ το Χριστό να χαρίζει νίκε̋ στον αυτοκράτορα ή να
προστατεύει του̋ χριστιανού̋ από τι̋ επιδροµέ̋ των Αράβων.
Για το υµνογραφικό έργο του Κοσµά, το οποίο περιλαµβάνεται στα Μηναία,
το Τριώδιο, το Πεντηκοστάριο και το Ωρολόγιο, απουσιάζει µία σύγχρονη
439
κριτική έκδοση. Για το λόγο αυτό ακόµη και σήµερα χρησιµοποιούνται οι
εκδόσει̋ των Christ—Paranikas και του Σ. Ευστρατιάδη.
Ω̋ προ̋ το θέµα τη̋ πατρότητα̋ των «Σχολίων» στα ποιήµατα του
Γρηγορίου Ναζιανζηνού, ο τελευταίο̋ εκδότη̋ του κειµένου αυτού G. Lozza
αποφαίνεται ότι δεν υπάρχει λόγο̋ να µην αποδεχτούµε τον Κοσµά ω̋
συγγραφέα του κειµένου αυτού, αντικρούοντα̋ τα επιχειρήµατα κυρίω̋ του
Al. Kazdan, ο οποίο̋ είχε υποστηρίξει σε µία σειρά από δηµοσιεύσει̋ ότι τα
«Σχόλια» είναι έργο µεταγενέστερο του Κοσµά.
Στο δεύτερο µέρο̋ τη̋ εργασία̋ αυτή̋ παρουσιάστηκαν σε κριτική
έκδοση είκοσι κανόνε̋, οι οποίοι παραδίδονται µε το όνοµα του Κοσµά στι̋
έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ και σε χειρόγραφα που περιέχουν την Οκτώηχο και την
Παρακλητική. Στι̋ έντυπε̋ Παρακλητικέ̋ απαντώνται έξι κανόνε̋ µε το όνοµα
του Κοσµά, οι οποίοι επανεξετάσθηκαν µε τη βοήθεια πολλών χειρογράφων.
Για µια ακόµη φορά αναδείχθηκε το πρόβληµα των µεγάλων διαφορών που
υπάρχουν ανάµεσα στο κείµενο των χειρογράφων και σε αυτό που υπάρχει
στην έκδοση. Το φαινόµενο αυτό έχει τι̋ ρίζε̋ του στον τρόπο µε τον οποίο
συντάχθηκαν οι πρώτε̋ εκδόσει̋ των λειτουργικών βιβλίων τη̋ Ορθόδοξη̋
Εκκλησία̋ στα τυπογραφικά κέντρα τη̋ Ιταλία̋. Οι πρώτοι τυπογράφοι
έλαβαν υπόψη του̋ ελάχιστο µέρο̋ τη̋ χειρόγραφη̋ παράδοση̋, ενώ σε πολλέ̋
περιπτώσει̋ είναι υπεύθυνοι για σφάλµατα από αµέλεια. Άλλοι έξι κανόνε̋, οι
οποίοι είχαν δηµοσιευτεί από τον Σ. Ευστρατιάδη το 1933 χωρί̋ κριτικό
υπόµνηµα και µε βάση χειρόγραφα κυρίω̋ τη̋ Μεγίστη̋ Λαύρα̋, επανε-
ξετάσθηκαν κριτικά µε τη βοήθεια επιπλέον χειρογράφων από το Σινά και τη
Σόφια. Εκδόθηκαν, επίση̋, για πρώτη φορά τέσσερει̋ κανόνε̋ από χειρόγραφα
τη̋ Κρυπτοφέρρη̋, που του̋ είχε εντοπίσει ο Ευτ. Τωµαδάκη̋ και είχε
δηµοσιεύσει τι̋ αρχέ̋ του̋ το 1973. Ακόµη δύο κανόνε̋ που εντοπίσθηκαν από
τον ίδιο ερευνητή σε χειρόγραφα του Σινά εκδόθηκαν εδώ, αναδεικνύοντα̋
ταυτόχρονα και το ζήτηµα τη̋ διαφορετική̋ και πλούσια̋ παράδοση̋ που
διασώζεται ιδιαίτερα στου̋ κώδικε̋ του Σινά. Ένα̋ ακόµη ανέκδοτο̋ κανόνα̋
περιλαµβάνεται στην παρούσα έκδοση, ο οποίο̋ εντοπίσθηκε τυχαία στη
διάρκεια τη̋ προσωπική̋ µα̋ έρευνα̋ σε χειρόγραφο τη̋ µονή̋ Ιβήρων. Ο
εικοστό̋ κανόνα̋, ο οποίο̋ αποτελεί το επίµετρο, είναι ένα̋ παρακλητικό̋
κανόνα̋ του Κοσµά προ̋ τον Ιησού Χριστό σε χειρόγραφο τη̋ Βιέννη̋ και δεν
440
ανήκει στην Παρακλητική. Είχε εκδοθεί από τον Σ. Ευστρατιάδη και
θεωρήσαµε σωστό να συµπεριληφθεί και αυτό το κείµενο, για να είναι
ολοκληρωµένη η εξέταση όλων των κανόνων που είχε δηµοσιεύσει ο
Ευστρατιάδη̋ το 1933. ∆ύο από του̋ είκοσι αυτού̋ κανόνε̋ (καν. ΧΙ και καν.
XIV) παρουσιάστηκαν σε δύο εκδοχέ̋, εξαιτία̋ τη̋ µεγάλη̋ διαφορά̋ που
υπήρχε στο περιεχόµενο των χειρογράφων, που παρέδιδαν του̋ κανόνε̋
αυτού̋. Σε πολλού̋ κανόνε̋ κάποιε̋ ωδέ̋ παρουσιάστηκαν µέχρι και σε τρει̋
εκδοχέ̋, εξαιτία̋ του ίδιου φαινοµένου. Συνολικά εκδόθηκαν 880 τροπάρια,
από τα οποία τα 370 για πρώτη φορά. Επιπλέον δύο από του̋ κανόνε̋ τη̋
παρούσα̋ έκδοση̋ (καν. VII και καν. VIII) είναι σε ήχο πλαγ. α´ και
παραδίδονται σε κάποια χειρόγραφα µε το όνοµα του Κοσµά. Εάν τα κείµενα
αυτά είναι γνήσια, τότε ανατρέπεται το επιχείρηµα των παλαιότερων
µελετητών ότι ο Κοσµά̋ δεν συνέθεσε κανόνε̋ στον ήχο αυτό.
Η µελέτη του νέου αυτού υλικού ανέδειξε και το πρόβληµα τη̋
γνησιότητα̋ των κειµένων. Μόνο σε τέσσερει̋ κανόνε̋ από του̋ κανόνε̋
παραδίδεται ακροστιχίδα που περιλαµβάνει το όνοµα του Κοσµά. Ένα̋
κανόνα̋ σχηµατίζει ακροστιχίδα κατ’ αλφάβητον. Ο εικοστό̋ κανόνα̋
σχηµατίζει ακροστιχίδα χωρί̋ να περιλαµβάνονται τα αρχικά γράµµατα των
ειρµών. Η εικόνα αυτή ανατρέπει επιχειρήµατα παλαιότερων ερευνητών, οι
οποίο υποστήριζαν ότι ο Κοσµά̋ δεν είχε συνθέσει κανόνα µε αλφαβητική
ακροστιχίδα και ότι πάντοτε περιελάµβανε σε αυτή του̋ ειρµού̋. Σύγχυση
υπάρχει ακόµη και για κανόνε̋ που σε άλλα χειρόγραφα αποδίδονται στον
Κοσµά, ενώ σε άλλα αποδίδονται στον Ιωάννη Μοναχό. Σε αρκετέ̋
περιπτώσει̋ ο φερόµενο̋ ω̋ ποιητή̋ του κανόνα Κοσµά̋ χρησιµοποιεί
θεοτοκία του Ιωάννη. Εάν υπήρχε σύγχρονη κριτική έκδοση του συνολικού
υµνογραφικού έργου των δύο ποιητών, ίσω̋ θα µπορούσε να διατυπώσει
κάποιο̋ περισσότερο βέβαια συµπεράσµατα για τη γνησιότητα των κειµένων.
Η εξέταση µόνο του ύφου̋ δεν είναι πάντα ασφαλή̋ οδηγό̋, για να αποφανθεί
ο µελετητή̋ σε ποιόν συγγραφέα ανήκει ένα κείµενο.
Στην εισαγωγή που υπάρχει πριν από κάθε κανόνα καταγράφηκαν όλε̋
οι πληροφορίε̋ που είχαν σχέση µε το κείµενο αυτό, όπω̋ λεπτοµέρειε̋ για τη
χειρόγραφη παράδοση, του̋ προηγούµενου̋ εκδότε̋ και εκδόσει̋ κτλ. Η
κριτική έκδοση περιλαµβάνει και πλούσιο υπόµνηµα πηγών και παράλληλων
441
χωρίων, το οποίο µπορεί να φωτίσει το ζήτηµα τη̋ αλληλεπίδραση̋ µεταξύ του
Κοσµά και του Ιωάννη. Επίση̋, η Αγία Γραφή, ο Εφραίµ ο Σύρο̋ και ο
Γρηγόριο̋ ο Θεολόγο̋ φαίνεται ότι άσκησαν επίδραση και στην έµπνευση και
στην έκφραση του Κοσµά.
Οι περισσότεροι κανόνε̋ τη̋ µελέτη̋ αυτή̋ είναι σταυροαναστάσιµοι,
και οπωσδήποτε αυτό̋ είναι ένα̋ παράγοντα̋ που περιόρισε το περιεχόµενο
των κανόνων. Σε πολλά τροπάρια το ύφο̋ είναι υψηλό και τα νοήµατα µεστά,
όµω̋ σε γενικέ̋ γραµµέ̋ δεν µπορούν να φτάσουν το ύφο̋ και τη δύναµη του
λόγου που υπάρχει στου̋ κανόνε̋ του Κοσµά στι̋ δεσποτικέ̋ και θεοµητορικέ̋
γιορτέ̋.
Το λόγιο ύφο̋ του Κοσµά φαίνεται και από την προτίµηση που είχε για
σπάνιε̋ και σύνθετε̋ λέξει̋, οι οποίε̋ άλλοτε προέρχονται από την αρχαία
ελληνική γραµµατεία και άλλοτε είναι δική̋ του σύνθεση̋. Το λεξιλόγιο αυτό
σχολιάστηκε σε ιδιαίτερο κεφάλαιο µετά την έκδοση των κανόνων.
Από τη συνολική εξέταση του υµνογραφικού έργου του Κοσµά
διαφαίνεται ότι ο ποιητή̋ µε του̋ σταυροαναστάσιµου̋ και παρακλητικού̋
προ̋ τον Χριστό και Θεοτόκο κανόνε̋ του συνέβαλε στη συµπλήρωση τη̋
Παρακλητική̋. Η πλήρη̋ καταγραφή τη̋ χειρόγραφη̋ παράδοση̋, ιδιαίτερα
των κωδίκων του Σινά, θα φώτιζε περισσότερο τη συµβολή αυτή. Η προσπά-
θεια αυτή σε συνδυασµό µε µία σύγχρονη κριτική έκδοση του υπόλοιπου
ποιητικού έργου του Κοσµά αλλά και του έργου του Ιωάννη ∆αµασκηνού θα
βοηθήσει στην συνολική αποτίµηση του γνήσιου έργου του Κοσµά και στην
ανάδειξη των ποιητικών αρετών του.
442
ENGLISH SUMMARY
The current PhD study aims to present a new research approach to the
kanones of the Byzantine hymnographer Kosmas Melodos in the book of
Parakletike. The study has included not only the already known kanones from the
published editions of Parakletike (of Cryptoferra Rome, Beloudon,) but also
unpublished ones that can be found in manuscripts in M. Athos, Cryptoferra,
Sina, Sofia and Vienna.
Two were the basic reasons that motivated us to deal with the above
described task: a) the lack of an up-to-date edition of the complete hymnographic
work of Kosmas in Parakletike and b) the fact that during the last 30 years new
evidence has been added regarding the life of Kosmas, his hymnographic and
literary record, his contribution to the formation of the poetic genre of kanones
and the development of Oktoechos and Parakletike. .
In the first part of the study is presented in a chronological order the most
important Greek and non Greek bibliography about the life and work of Kosmas.
Problems concerning his identity, important aspects of his life, his relationship
with Ioannis Damaskenos, his hymnographic work or whether he was (or not) the
author of a text commented in the poems of Gregorios Nazianzenos are some of
the issues discussed in this section.
The study –based mostly on agiological sources- made by Th. Detorakis
still provides the best evidence for the life of Kosmas. Besides some supplications
to Christ for protection from the Arabic raids, the kanones, which are included
in the current study, don’t provide biographical evidence for the life of Kosmas
or other aspects of his contemporary reality.
Unfortunately a recent study for the hymnographic work of Kosmas as
presented in Menaia, Triodion, Pentikostarion and Orologion is missing. This is
basically the main reason why the Christ—Paranikas and S. Eustratiadis editions
are still in use.
Concerning the issue of the authorship of ‘Scholia’ in the poems of G.
Nazianzenos the most recent editor of the text, G. Lozza believes that there are no
serious reasons so as to reject Kosmas as the possible author of the text, a view
443
which is largely opposing the argument of Al. Kazdan that “Scholia” date later
than the work of Kosmas.
In the second part of the study are presented twenty kanones which
appear under the name of Kosmas in the published edition of Parakletike but also
in manuscripts which contain Oktoechos and Parakletike
In the published editions there are six kanones under the name of Kosmas
which have been re-examined with the help of manuscripts. Once more the
problem of the great differences between the text of the manuscripts and that of
the published editions emerges. The phenomenon is due to the way that the first
liturgical books of the Orthodox Church were edited in the printing houses in
Italy. The typographers quite often didn’t take into account the evidence from the
manuscript and consequently in many cases were responsible for faults and
mistakes.
A group of six kanones (manuscripts from the Megiste Laura monastery)
which had been originally published by S. Eustratiades in 1933 without any
analytical commendation have now been re-examined with additional evidence
from manuscripts from Sina and Sofia.
For the first time also appear four kanones from the manuscripts of
Cryptoferra which were originally discovered and published by E. Tomadakis in
1973.
Other two kanones found in manuscripts in Sina by Tomadakis have also
been added, so as to highlight the rich tradition that is still preserved in the
codexes of Sina. An unpublished kanonas which was found out of sheer luck
during a personal research on a manuscript held in the Iviron Monastery has also
been added in the group.
The twentieth kanonas, which is the appendix, is a supplicatory kanonas
by Kosmas towards Jesus Christ in the Vienna Codex and does not belong in
Parakletike. It was published by S. Eustratiadis and it is included in this text so
as to provide a comprehensive examination of all the kanones published by
Eustratiadis in 1933. Two out of the twenty kanones (XI and XIV) are presented
in two versions, due to the large difference in the content of the manuscripts. Due
to the same variation, in some odes have as many as three versions. Totally they
were presented 880 troparia, 370 of which for the first time. In addition, two of
444
the kanones of this research (VII and VIII) are in the tone Plagal of the First. If
these documents are genuine, then the argument of some earlier scholars that
Kosmas has not composed kanones in this sound is cancelled.
The study of this new material has highlighted the problem of the
authenticity of the text. Only four kanones contain the akrostichida with the
name of Kosmas. One kanon forms akrostichida in an alphabetical order. The
twentieth kanon forms an acrostichida without including the initial letters of
heirmos. These finds subverts arguments of earlier scholars, who claimed that
Kosmas had not synthesized a kanon using an alphabetical acrostichida.
The situation remains still blurry about specific kanones which in some
manuscripts are attributed to Kosmas, while in others are attributed to Ioannis
Monachos. In several cases the alleged poet Kosmas uses the Theotokia which is
normally found in Ioannis. If there was a up-to-date reviewed edition of the
overall work of the two poets, perhaps we could have drawn more certain
conclusions about the authenticity of the text. The stylistic approach though is
not always a safe guide so as to attribute the authorship of a text. .
Each individual kanon has a brief introduction where is recorded all the
relevant information, as details of the manuscript tradition, previous versions,
publishers etc. This new reviewed edition includes extensive statement of sources
and parallel passages, which can illuminate the issue of the interaction between
Kosmas and Ioannis. The Bible, Ephraim the Syrian and Gregorios the Theologist
seems that they have also influenced and inspired Kosmas.
Most of the kanones included in the current study are stavroanastasimoi
which certainly limits the thematic. In many chants the writing style is high and
ripe of meanings, but generally cannot match the style and the linguistic power
that are so evident in the other kanones of Kosmas, those dedicated to the festives
of Christ and Virgin Mary.
The scholarly style of Kosmas seems to have a preference for rare and
complex words, which sometimes derive from ancient Greek literature or are his
own composition. This vocabulary is discussed in a separate section after the
presentation of the kanones.
The overall examination of the hymnographic work of Kosmas suggests
that the poet with his kanones referred to Crucification ana Resurrection to the
445
Virgin Mary and Christ contributed to the completion of Parakletike. The full
record of the manuscript tradition, particularly the codexes of Sina, will further
illustrate this contribution. The current study in combination with a modern
revised edition of the rest of the poetry of Kosmas and the work of Ioannis
Damascenos would help the overall evaluation of the original work of Kosmas
and the emergence of its poetic virtues.
446
ΠΙΝΑΚΕΣ
INDEX ACROSTICHIDAE
Αλφαβητική XV
∆εύτερο̋ Ὕµνο̋ Κοσµᾶ Ἁγιοπολίτου ΙΙ
Τρίτο̋ Ὕµνο̋ Κοσµᾶ Ἁγιοπολίτου ΙV
Πάντε̋ σε ὑµνοῦµεν πόθῳ, Θεοτόκε XIV (a)
Πένθο̋ Κοσµᾶ Μοναχοῦ ἐπὶ νοὸ̋ ΧΧ (επίµετρο)
Ὕµνο̋ Κοσµᾶ Τέταρτο̋· ∆όξα τῷ Θεῷ· Ἀµὴν V
INDEX HΕIRMORUM445
Ἄβυσσό̋ µε πολλὴ ἁµαρτηµάτων κυκλοῖ ΙΙ, στ´(a)

Ἀκήκοα τὴν ἀκοήν σου, Κύριε ΧΙΙ/XVII, δ´
Ἀνάγαγε ἐκ φθορᾶ̋ µε, Κύριε ὁ Θεό̋ µου IV, στ´
Ἀνάρχου γεννήτορο̋ ΙΙΙ, θ´
Ἀντίθεον πρόσταγµα παρανοµοῦντο̋ ΙΙΙ, ζ´
Ανωτέρα τῶν ὑπερκοσµίων νόων V, θ´
Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα XΧ, θ´
Ἀπόρρητον τὸ τῆ̋ Παρθένου µυστήριον Ι, θ´ app. crit.
Ἀστέκτῳ πυρὶ ἑνωθέντε̋ XVIII, η´
Ἄφραστον θαῦµα! ΙΧ, ζ/ Χ, ζ´
Ἀφ’ ὕψου̋ κατῆλθε̋ VI, γ´
Βυθῷ ἁµαρτηµάτων ΧΙ(b), στ´
∆εῦτε, λαοί, ᾄσωµεν ΙΙ, α´

∆ροσοβόλον µὲν τὴν κάµινον εἰργάσατο XV/XVI, ζ´
∆υνάµει τοῦ σταυροῦ σου, Χριστὲ VII, γ´ app. crit.
Ἐβόησα, Κύριε, ἐν τῷ θλίβεσθαί µε ΧΙ (α), στ´ app. crit./ XVII, στ´
445
Ο λατινικό̋ αριθµό̋ παραπέµπει στον κανόνα, ο ελληνικό̋ στην ωδή.
447
Ἐβόησε προτυπῶν VI, στ´
Ἐβόησέ σοι ίδὼν XVIII, στ´
Εἰκόνο̋ χρυσῆ̋ ΙΙ, ζ´ (b)
Εἰσακήκοα, Κύριε, ἀκοὴν VII, δ´
Εἰσακήκοα τὴν ἀκοήν σου ΧΙΙΙ, δ´ (b) app. crit.
Εἰσακήκοα, Κύριε, τῆ̋ οἰκονοµία̋ ΧΙΧ, δ´
Ἐκάλυψεν οὐρανοὺ̋ ἡ ἀρετή σου IV, δ´(b)
Ἐκάλυψεν οὐρανού̋, Χριστὲ ὁ Θεὸ̋ ΧΙΙΙ, δ´/ XVIII, δ´
Ἔκνοον πρόσταγµα τυράννου ΧΙΧ, ζ´ (a)/ (b)
Ἔκστηθι φρίττων, οὐρανὲ ΙΧ, η/ Χ, η´
Ἐκύκλωσέ µε ἄβυσσο̋ VII, στ´
Ἐκύκλωσεν ἡµᾶ̋ ἐσχάτη ἄβυσσο̋ XIV(α)/XIV(b), στ´
Ἐκ φλογὸ̋ τοῖ̋ ὁσίοι̋ ΧV/XVI, η´
Ἐλήλυθα̋ ἐκ Παρθένου ΙΙΙ, δ´
Ἐλήλυθα̋ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ VIII, δ´
Ἐν ἀβύσσῳ πταισµάτων κυκλούµενο̋ ΙΙΙ, στ´
Ἐν βυθῷ κατέστρωσέ ποτε ΙΙΙ, α´
Ἐν καµίνῳ παῖδε̋ Ἰσραὴλ XIV(a)/XIV(b), η´
Ἐν νόµῳ σκιᾷ καὶ γράµµατι XVIII, θ´
Ἐν πέτρᾳ µε τῆ̋ πίστεω̋ στερεώσα̋ ΙΙ, γ´
Ἐν πέτρᾳ τῆ̋ πίστεω̋, Χριστὲ VIII, γ´
Ἐνύλου φλόγα πυρὸ̋ IV, η´ app. crit.
Ἐξήνθησεν ἡ ἔρηµο̋ ΙΙΙ, γ´
Ἐστερεώθη ἡ καρδία µου ἐν Κυρίῳ ΧΙΙΙ, γ´
Ἐστερεώθη τῇ πίστει ΧΙΙ/ΧΙΙΙ γ´ (a) /XVII, γ´
Eὐλογεῖτε παῖδε̋ τῆ̋ Τριάδο̋ ΧΙΧ, η´ (a)/ (b)
Θαύµατο̋ ὑπερφυοῦ̋ ἡ δροσοβόλο̋ Ι, η´

Θεὸν ἀνθρώποι̋ ἰδεῖν ἀδύνατον XV/XVI, θ´
Θεὸ̋ ὢν εἰρήνη̋ Ι, ε´
Θεοφανεία̋ σου, Χριστὲ IX/ Χ, ε´
Ἡ τὸν πρὸ ἠλίου φωστῆρα ΙΙ, θ´ (b)
448
Ἴδετε ἴδετε ὅτι ἐγώ εἰµι ὁ ἐν θαλάσσῃ ΙΙΙ, β´, υποσ.
Ἴδετε ἴδετα ὅτι ἐγώ εἰµι ὁ Θεὸ̋ ἡµῶν ΧΙΧ, β´, υποσ.
Ἵνα τὸν παράδοξόν σου τόκον, Χριστὲ ΙΙ, ζ´
Ἰνδάλµατο̋ χρυσοῦ ΙΙ, η´(c)
Καινὸν τὸ θαῦµα καὶ θεοτερπὲ̋ IV, θ´ (b)

Κάµινό̋ ποτε ΙΙΙ, η´
Κάµινον καιοµένην ΧΙΙ/ΧΙΙΙ, ζ´
Κατ’ εἰκόνα θἐκὴν γεγενηµένοι VIII, ζ´
Κατανοῶν ὁ προφήτη̋ ΧΙ (a), δ´ /ΧΙ (b), δ´
Κήτου̋ γαστέρα ὑποδὺ̋ ὁ Ἰωνᾶ̋ VIII, στ´
Κράζω σοι, Χριστὲ IV, ε´(a)
Κρυπτὸν θεῖον ἄχραντον VI, θ´
Kτῆσαι ἡµᾶ̋, Κύριε ΙΙ, ε´ (a) app. crit.
Κύµατι θαλάσση̋ ΙΧ/ Χ, α´
Κύριε, ὁ Θεό̋ µου, ἐν θλίψει II, ε´
Κύριε ὁ Θεό̋ µου, ἐκ νυκτὸ̋ ΧΙ (a), / XI(b), ε´
Λαµπαδηφόροι τῇ ψυχῇ ΙΙ, η´(a)

Λατρεύειν ζῶντι Θεῷ IV, η´
Λυτρωτὰ τοῦ παντὸ̋ VI, η´ (a)/ η´(b)
Μέγα καὶ θεοπρεπὲ̋ V, δ´

Μεσίτη̋ Θεοῦ ΙΙΙ, ε´
Μὴ ἐποδύρου µου, Μῆτερ ΙΧ/ Χ, θ´
Μήτηρ Θεοῦ καὶ Παρθένο̋ τίκτουσα ΧΙ(a)/ ΧΙ (b)/ΧΙΙΙ, θ´
Mὴ τῆ̋ φθορᾶ̋ διαπείρᾳ κυοφορήσασα XVII, θ´
Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον Ι, θ´
Μυστικῶ̋ σου προθεωρῶν IV, δ´
Νέοι τρεῖ̋ ἐν Βαβυλῶνι VI, ζ´

Νόµων πατρῴων οἰ µακαριστοὶ XΧ, η´
449
Νοτίου θηρὸ̋ ΧΙΧ, στ´ (a)/ (b)
Νῦν ἀναστήσοµαι VI, ε´
Ὁ διὰ βρώσεω̋ τοῦ ξύλου ΧΙΧ, θ´ (a)/ (b)

Ὁ διασώσα̋ ἐν πυρὶ V, ζ´
Ὁ ἐν καµίνῳ πυρὸ̋ VII, ζ´
Oἱ ἐν καµίνῳ τοῦ πυρὸ̋ ΧΙ(a), ζ´/ ΧΙ(b), ζ´/ XIII ζ´ app. crit.
Οἱ ὀρθρίζοντε̋, Λόγε ΧΙΙ, ε´/ XIII, ε´(b)
Οἱ παῖδε̋ εὐσεβείᾳ Ι, ζ´
Οἱ παῖδε̋ ἐν Βαβυλῶνι ΧΧ, ζ´
Ὁ Ἰωνᾶ̋ ἐκ κοιλία̋ ᾅδου ἐβόα ΧΙ(a)/ ΧΙΙ/ ΧΙΙΙ, στ´
Ὁ καθήµενο̋ ἐν δόξῃ VI, δ´
Ὅλο̋ ὑπάρχει̋ ἔφεσι̋ ΙΙ, θ´ (c )
Ὁ µόνο̋ εἰδὼ̋ XIV(α)/ XIV(b), γ´
Ὁ οὐρανοὺ̋ τῷ λόγῳ στερεώσα̋ ΧΙ(a), γ´
Ὀρθρίζοντε̋ βοῶµέν σοι, Κύριε VII, ε´(a)/ (b)
Ὄρο̋ σε τῇ χάριτι τῇ θείᾳ κατάσκιον XIV(α)/ XIV(b), δ´
Ὁ τὴν γῆν θεµελιῶν ΙV, γ´
Ὁ τῆ̋ σῆ̋ ἐν Ἰωνᾷ V, στ´
Ὁ τοῦ φωτὸ̋ χορηγὸ̋ ΙΙ, ε´ (b)
Ὁ τῶν πατέρων καὶ Θεὸ̋ ἡµῶν ΧΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Οὐκ ἔστιν ἅγιο̋ ὡ̋ σὺ XV/ XVI/ XΧ, γ´
Ὁ φωτίσα̋ τῇ ἐλλάµψει XIV(a)/ XIV(b), ε´
Ὁ φωτισµὸ̋ τῶν ἐν σκότει ΙΙ, ε´ (b) app. crit.
Πανύµνητε τῶν οὐρανῶν ΧΙ(a), θ´ app. crit.

Πεζοπορῶν ὁ Ἰσραὴλ VIII, α´
Πόντῳ ἐκάλυψε ΧΙ(a)/ XI(b), α´
Πρόσεχε, οὐρανέ, καὶ λαλήσω καὶ ἀνυµνήσω ΧΙΙΙ, β´
Πρὸ̋ Κύριον ἐκ κήτου̋ ΙΙ, στ´ (b)
Πρὸ̋ σὲ ὀρθρίζω ΧΙΙΙ(a)/XVII, ε´
Ῥάβδο̋ εἰ̋ τύπον ΧΙΧ, γ´
450
Ῥάβδο̋ ἐκ τῆ̋ ῥίζη̋ Ἰεσσαὶ Ι, δ´
Ῥάβδο̋ καὶ πῦρ IV, ζ´
Ῥήτορε̋ ἀνεδείχθησαν παῖδε̋ ΙΙ, ζ´ (c)
Σὲ νοητήν, Θεοτόκε, κάµινον XIV(a)/ XIV(b), ζ´

Σὲ τὴν ὑπὲρ νοῦν VII, θ´
Σὲ τὸν ἐν πυρὶ δροσίσαντα XVIII, ζ´
Σὲ τὸν ἐπὶ ὑδάτων IX, α´ / Χ, γ´
Σκηνώσεω̋ Ἰωνᾶ̋ ΙV, στ´ app. crit.
Σοῦ ἡ τροπαιοῦχο̋ δεξιὰ XIV(a)/ XIV(b), α´
Σπλάχνων Ἰωνᾶν Ι, στ´
Σταυρὸν χαράξα̋ Μωσῆ̋ ΧΙΧ, α´
Στήριγµα πιστῶν καὶ καύχηµα V, γ´
Συνεσχέθη ἀλλ’ οὐ κατεσχέθη IX/ Χ, στ´
Τεµνοµένην θάλασσαν ῥάβδῳ ΙV, α´

Τὴν ἐν βάτῳ καὶ πυρὶ IV, θ´(a)
Τὴν ἐν σταυρῷ σου θείαν κένωσιν ΙΧ/ Χ, δ´
Τὴν ἐξ ὕψου̋ δύναµιν ΧΙ(b), γ´
Τὴν ὑπὲρ φύσιν µητέρα ΧΙΙ, θ´
Tὴν ὑπὲρ φύσιν Παρθένον XI (a), θ´ app. crit.
Τί τὸ περὶ σὲ µέγα καὶ σεβάσµιον µυστήριον ΙΙ, θ´
Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ πρὸ αἰώνων VII η´ (a)/ (b) /VIII, η´
Tὸν ἐν καµίνῳ τοῦ πυρὸ̋ ΙΙ, η´ (b)
Tὸν µόνον ἄναρχον ΧΙ (a)/ ΧΙΙΙ, η´
Tὸν ὄντω̋ ὄντα Θεὸν ΧΙ (b) /ΧVII, η´
Τὸν φωτισµόν σου, Κύριε V, ε´
Τὸ Παρθένον ὑµνεῖσθαι VIII, od. θ´
Tὸ στερέωµα τῶν ἐπί σοι IV, γ´(b) / XVIII, γ´
Τοὺ̋ ἐν καµίνῳ παῖδα̋ µιµούµενοι ΧΙΙ, η´
Τὸ φῶ̋ τὸ ἀπρόσιτον, Χριστὲ VIII, ε´
Τοῦ βίου τὴν θάλασσαν XV/ XVI/ XΧ, στ´
Τοὺ̋ ἐν καµίνῳ παῖδα̋ µιµούµενοι ΧΙΙΙ, η´ app. crit.
451
Τριστάτα̋ κραταιοὺ̋ VI, α´
Τύπον τῆ̋ ἁγνῆ̋ λοχεία̋ σου XIV (a)/ XIV(b), θ´
Τῷ ἐκτινάξαντι Θεῷ ΧΙΙΙ/ ΧVII, α´
Τῷ θείῳ φέγγει σου, ἀγαθὲ XV/ XVI/ XΧ, ε´
Τῶν χερουβὶµ ἡνίοχε XVII, ζ´
Tῷ πρὸ τῶν αἰώνων ἐκ πατρὸ̋ Ι, γ´
Tῷ συνεργήσαντι Θεῷ ΧΙΙ, α´
Τῷ σωτῆρι Θεῷ VII (a)/ (b), α´
Ὑµνῶ σε· ἀκοὴν γάρ, Κύριε ΙΙ, δ´

Ὑπὸ νεφέλη̋ φωτεινῆ̋ V, α´
Χέρσον ἀβυσσότοκον XVIII, α´

Χριστὸ̋ γεννᾶται, δοξάσατε Ι, α´
Χριστό̋ µου δύναµι̋ XV/ XVI/ XΧ, δ´
Ὡ̋ εἶδεν Ἡσαΐα̋ συµβολικῶ̋ IV, ε´ (b)/ XVIII, ε´

Ὡ̋ ἐν ἠπείρῳ πεζεύσα̋ ὁ Ἰσραὴλ XV/ ΧVI/ XΧ, α´
Ὡ̋ πάλαι τοὺ̋ εὐσεβεῖ̋ IV, ζ´ (b)
Ὢ τοῦ παραδόξου θαύµατο̋ V, η´
Ὦ τρισµακάριστον ξύλον ΧΙΧ, ε´ (a)/ ε´ (b)
452
INITIA TROPARIORUM CANONUM446
Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσι̋ Χ, η´, 2

Ἀγαλλιάσθω ἡ κτίσι̋ τὰ̋ µυροφόρου̋ ΧΙ (a), θ´ app. crit.
Ἀγγελικὴν φωνὴν ἐκβοήσωµεν ΧΙΙ, η´, 3
Ἄγγελοι δοξάζουσι τὴν ἔνδοξον VII, η´ (b)
Ἀγγέλου µορφὴν ἰδοῦσαι ΧΙΧ, στ´ (b), 5
Ἀγγέλων ὤφθη δυὰ̋ ΧΙΧ, α´, 2
Ἅγιε Κύριε Θεέ, Σωτὴρ ἡµῶν ΧΙΧ, β´, υποσ.
Ἁγίων ἁγία Θεοτόκε πανύµνητε XIV (b), δ´, 3
Ἁγίων ἁγία Παρθένε ἁγνή Ι, ε´, 3
Ἁγίων ἁγίαν σὲ κατανοοῦµεν ΙΙΙ, ζ´, 3
Ἀγνὴ Παρθένε, ἡ τὸν δεσπότην XVIII, στ´, 3
ᾍδη̋ καὶ ὁ δυσµενὴ̋ κατήργηται θάνατο̋ V, δ´, 1
ᾍδη̋ τῇ σῇ κατήργηται δυνάµει, Χριστέ ΙΙ, στ´ (a), 1
Αἱ ἀνοµίαι µου ὡσεὶ φορτίον νῦν ἐπ’ ἐµὲ XVI, δ´, 3
Αἵµατι, Χριστέ, τῷ σῷ πεφοινιγµένην ΙΙΙ, η´, 1
Ἄκουε θαυµάτων, οὐρανέ XIV(b), δ´, 1
Ἄκτιστον θεότητα ἀµέριστον VII, η´ (b) app.crit.
Ἀνακαινίζου, ἔφησα̋, τῷ γένει µου V, ε´, 1
Ἀνακαλούµενο̋ βροτοὺ̋ V, ζ´, 2
Ἀναλαβὼν τὰ ἡµῶν ΙV, ε´ (a) app. crit.
Ἄναρχε Λόγε καὶ κτίστα δηµιουργέ XV, α´, 1
Ἀναστὰ̋ ἐκ τάφου σου ταῖ̋ γυναιξί ΧΙ(b), γ´ app. crit.
Ἀναστὰ̋ ἐκ τοῦ µνήµατο̋ ΧΙΧ, δ´, 2
Ἀνέβη βλαστὸ̋ ἐκ ῥίζη̋ ΧΙΧ, στ´ (b), 6
Ἀνεκαλέσω τὸ γένο̋ ΧΙΧ, ε´ (a)/ (b), 2
Ἀνέστησα̋ τοὺ̋ πεπτωκότα̋, Κύριε XVII, δ´, 2
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου τριήµερο̋ VII, ε´ (b), 2
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου, Χριστέ VII, γ´, 1
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου ὡ̋ ἠβουλήθη̋ ΧΙΙΙ, γ´, 3
446
Ο λατινικό̋ αριθµό̋ παραπέµπει στον κανόνα, ο λατινικό̋ στην ωδή και ο αραβικό̋ στη
σειρά του τροπαρίου στην ωδή.
453
Ἀνέστη̋ ἐκ τοῦ τάφου ὡ̋ Θεὸ̋ VIII, γ´, 3
Ἀνέστη̋ ἐκτῶν νεκρῶν καὶ τὸν κόσµον ΧΙΧ, α´ app. crit.
Ἀνέστη̋, παντοδύναµε ζωοδότα ΧΙΙΙ, γ´ (b), 4
Ἀνέστη̋, Χριστέ, ἐκ τάφου τριήµερο̋ VI, ζ´, 2
Ἀνήγαγε̋, Χριστέ, ἐκ µυχῶν VI, α´, 2
Ἀνοίγονταί σοι, Χριστὲ IV, στ´, app. crit.
Ἀντίλυτρον τοῦ θανάτου θάνατο̋ IV, δ´ (b), 2
Ἅπα̋ ἐγκωµίων, πάναγνε, νόµο̋ XIV (b), θ´, 2
Ἀπατηθέντα µὲ δολερῶ̋ XΧ, ε´, 1
Ἀπείρανδρε Μαρία, ἡ µετὰ τόκον IV, ε´ (b), 3
Ἀπείρανδρε, ὑπεράχραντε Θεοτόκε ΧΙΙΙ, στ´ app. crit.
Ἀπειράνδρω̋, Παρθένε, ἐκύησα̋ ΙΙΙ, στ´, 3
Ἄπειρο̋ ἡ ἄβυσσο̋ ΧΙV (a), α´, 2/ ΧΙV (b), α´, 3
Ἀπὸ νεότητο̋ καὶ µέχρι γήρω̋ µου XVI, δ´, 1
Ἀπόρρητον τὸ τῆ̋ Παρθένου µυστήριον· οὐρανὸ̋ Ι, θ´ app. crit.
Ἀπώλετο τὸ τοῦ ᾅδου ΙΙΙ, δ´ app. crit.
Ἀρρήτω̋ κυήσασα τὸν ἐν κόλποι̋ XΧ, στ´, 3
Ἀστέκτου θεότητο̋ χωρίον VI, στ´ app. crit.
Ἀστράπτων ὁ ἄγγελο̋ ἐκραύγαζε ΧΙΙΙ, δ´, 3
Ἀσύνθετον ἐν τρισὶ ταῖ̋ ὑποστάσεσι ΧΙ (b), η´, 13-17
Ἄτµητον, πιστοί, τρισάριθµον µονάδα ΙΙΙ, η´ app. crit.
Ἄχραντε Μήτηρ Θεοῦ, τὸν σαρκωθέντα VII, α´, 3
Βαβαί! Πῶ̋ µέλλω, παρθένε XV, α´, 2

Βασιλευόντων ὑπάρχει̋ βασιλεὺ̋ IX, θ´, 2
Bασιλικῶ̋ ἐφρουρήθη̋ ΧΙ (b), θ´ app. crit.
Βάτον σε ἀκατάφλεκτον VII, στ´, 3
Bέβηλο̋ ὁ µὴ ἕνα κηρύττων ΙΙ, ζ´ (c), 3
Boήσωµεν ποῦ σου, ᾅδη VI, στ´, 1
Γόµου τὸ βάρο̋ µε τήκει ἁµαρτιῶν XV, α´, 3

Γόνο̋ ἐκ σοῦ προῆλθε, Θεοτόκε ΙΙ, στ´ (a) , 2
Γόνυ ἐπουρανίων σοι ΙΙ, θ´ (c), 1
454
∆αιµόνων πλάνῃ σκελισθῇ̋ XV, γ´, 1
∆εδόξασται τῇ ἀπορρήτῳ δυνάµει Ι, θ´, 1
∆εόµεθα ὑπὲρ τῶν οἰκετῶν σου VI, στ´, 3
∆εῦτε, λαοί, προσκυνήσωµεν Ι, η´, 1
∆εῦτε, πιστοί, χερουβικῶ̋ ΙΧ, η´, 3
∆ιὰ βρώσεω̋ ξύλου µε ΧΙΧ, δ´ app, crit.
∆ιὰ παντὸ̋ ἱκέτευε ΧΙ (a), δ´ app. crit.
∆ιά σοῦ ο λυτρωτή̋, Παρθένε V, στ´, 2
∆ιέκοψα̋ διὰ σταυροῦ σου, Κύριε ΧΙΙ, δ´, 1
∆ιέκοψα̋ διὰ σταυροῦ τὰ̋ κεφαλὰ̋ VII, δ´, 1
∆ι’ ἑνὸ̋ µὲν ἀνθρώπου ΙΙΙ, στ´, 2
∆ιέσωσα̋ τοὺ̋ βροτοὺ̋ IV, δ´ (b), 3
∆ι’ εὐσπλαχνίαν, ἀγαθέ Χ, ε´, 1
∆ιήνοιξε φάρυγγα ὁ ᾅδη̋ VI, στ´ app. crit.
∆οξάζεται πίστει καὶ πόθῳ VI, γ´, 3
∆οξάζεται ὕµνο̋ ἅπα̋ σοφῶν XIV (b), ε´, 3
∆οξάζοµέν σου, Χριστὲ XVIII, στ´, 2
∆όξα σοι δόξα σοι, Σωτὴρ ἡµῶν ΧΙΧ, β´, υποσ.
∆όξῃ τῇ θεοπρεπεῖ καταυγασθέντε̋ Ι, η´ app. crit.
∆ύο πηγὰ̋ ἡµῖν ἐν σταυρῷ XI (a), α´, 1/ ΧΙ (b), α´, 1-6
∆ύο πηγαὶ ἡµῖν ἐν σταυρῷ XI(a), α´ app. crit.
∆ύο τὰ̋ φύσει̋ σου τελείω̋ ΧΙΧ, ζ´ (b), 6
∆υσώπει τὸν σὸν Υἱὸν ΙΙΙ, ε´, 3
∆ώσωµεν µεγαλωσύνην ΧΙΙΙ, β´
∆ώσωµεν µεγαλωσύνην Kυρίῳ ΧΙΙΙ, β´
Ἑάλω ὁ θάνατο̋ θανάτῳ VI, στ´ app. crit.

Ἐβασίλευσα̋ διὰ σταυροῦ σου ΧΙΙΙ, δ´, app. crit.
Ἔγνωµεν ἔγνωµεν, ὅτι Θεὸ̋ ἡµῶν ΧΙΧ, β´ υποσ.
Ἐδέξατο παλάµαι τοὺ̋ ἥλου̋ ΙΙ, στ´ (a), 1
Ἔθεντο ἐν τάφῳ σε παράνοµοι V, η´, 2
Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθε̋ Χ, η´, 2
Εἰ καὶ µηδεὶ̋ ὡ̋ ἐγώ σε ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ XVI, α´, 2
455
Εἴργεται φρύαγµα θανάτου ΧΙΧ, ζ´ (b), 4
Εἰ καὶ οἰκήσα̋ ἐν µήτρᾳ IX, θ´, 3
Εἰσάκουσον, Κύριε, τῆ̋ δεήσεω̋ XVI, στ´, 1
Εἰ̋ γῆν ἀποστρέφεσθαι κατακριθέντε̋ ΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Εἰ τρεπτὸν καὶ παθητὸν φύσει VIII, ζ´, 3
Ἐκ κατασκίου δασέο̋ ὄρου̋ ΧΙ (b), δ´, 19-24
Ἐκ νεκρῶν καθὼ̋ εἶπεν ΧΙ(b), ε´ app. crit./ XIII, ε´ (b) app. crit.
Ἑκουσίω̋ ἐν σταυρῷ χεῖρα̋ VIII, ζ´, 1
Ἑκουσίω̋, οἰκτίρµον, τὰ πάθη ΧΙΙΙ, ε´ (a), 1
Ἑκουσίω̋ (Ὁ βουλήσει variat.) σαρκὶ προσηλωθεὶ̋ VII, α´ (b) app. crit.
Ἐκ πολλῶν συµφορῶν µε XVI, η´, 2
Ἔκρινε τὸν προπάτορα πάλαι ΙΙ, ζ´ (c), 1
Ἐκ σοῦ ὁ ∆ηµιουργὸ̋ V, δ´, 3
Ἐκ τῆ̋ ἐµῆ̋ ῥαθυµία̋ περιπεσὼν XΧ, α´, 2
Ἐκ τοῦ σταυροῦ σου/σε καθελὼν IX, ε´, 1
Ἐκ τῶν νεκρῶν ἀναστά̋, ἐλεῆµον ΧΙΙ, στ´, 2
Ἐκ τῶν νεκρῶν ἀναστά̋, Σωτήρ ΧΙ (a), στ´, 2
Ἐκύησα̋ ἐν σαρκί, παρθένε ἁγνὴ ΧΙΙΙ, δ´ app. crit.
Ἐκύησα̋, πάνσεµνε ἁγνή, τὸν πρὸ ἑωσφόρου VIII, ε´, 3
Ἐκ χοὸ̋ κατ’ εἰκόνα µε ΙΙΙ, γ´, 2
Ἐλλαµφθῆναι ἅπαντα̋ ἡµᾶ̋, Παρθένε XIV (a), η´, 2
Ἐλπίδα κεκτηµένοι/ κεκτήµεθα σε, πάναγνε VII, ε´ (b), 3
Ἐλπὶ̋ ἡµῶν ἀγαθὴ καὶ στήριγµα IV, στ´ app. crit.
Ἐλπὶ̋ τοῦ κόσµου, ἀγαθὴ Θεοτόκε XV, γ´, 2
Ἐµφράττεται δεινῶν παρανόµων VI, α´, 1
Ἐνέκρωσα̋ τὸν ἐχθρόν, Χριστέ XIII, δ´, 1
Ἐν θείῳ πνεύµατι δηλῶν IX, ε´, 3
Ἐν ἰκρίῳ, Σῶτερ, ἡ παρθένο̋ ΧΙΧ, η´ (a), 1/ η´ (b), 2
Ἐν λάκκῳ, Χριστέ, κατωτάτῳ ΙΙΙ, ε´, 2
Ἐν µέσῳ καταδίκων ὥσπερ κριτὸ̋ IV, ε´ (b), 1/ XVIII, ε´, 1
Ἐν µέσῳ τῶν καταδίκων ΙΙ, θ´ (b) app. crit.
Ἐν µήτρᾳ παρθενικῇ οἰκῆσαι IV, ζ´ (b), 4
Ἐν µιᾷ οὐσίᾳ καὶ τρισὶν ὑποστάσεσιν ΧΙΧ, η´ (b), 6
456
Ἐν µνήµατι ἐτέθη̋ ὁ σταυρὸν Ι, ζ´ app. crit.
Ἐν µνήµατι ὡ̋ θνητὸ̋/ Θεὸ̋ κατετέθη̋ XIII, στ´, 2
Ἐν ξύλῳ προσηλώθη̋ δι’ εὐσπλαχνίαν ΧΙΙΙ, γ´ app. crit.
Ἐν ξύλῳ προσηλώθη̋ ἑκουσίω̋ Ι, ζ´ (b) app. crit.
Ἐν ξύλῳ σαρκὶ προσηλώθη̋ ΙΙ, ζ´ app. crit.
Ἐν ξύλῳ σταυροῦ προσηλώθη̋ ΙΙ, ζ´ (b), 1
Ἐν σοί, ἁγνὴ Θεοτόκε, τίθηµι XIV(a), ζ´ app. crit.
Ἐν σοὶ ῥυσθήσοµαι τῶν θλιβόντων XVI, θ´, 2
Ἐν σταυρῷ ἐκτενῶ̋ τῷ γεννήτορι VI, η´, 2
Ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋ τὰ̋ χεῖρα̋ ΧΙΙΙ, ε´ (b), 2
Ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋, ἐν νεκροῖ̋ XII, ε´, 1
Ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋, Χριστὲ ΧΙ (b), ε´ app. crit.
Ἐν τάφῳ κατέθεντο ἄπνουν, Σῶτερ XVIII, α´, 1
Ἐν τοῖ̋ τοῦ ᾅδου κατελθών, Σωτήρ ΙΙ, η´ (a), 1
Ἐν τῷ µνηµείῳ κατετέθη̋ ΧΙΧ, θ´ (a), 2/ θ´ (b), 4
Ἐν τῷ µνηµείῳ τριηµερεύσα̋ ΧΙΧ, γ´, 2
Ἐν τῷ παραδείσῳ φυτεύεται ξύλον IX, α´, 1
Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθὼν ἑκουσίω̋ ΧΙΙ, στ´, 1/ ΧΙΙΙ, στ´, 1
Ἐν τῷ σταυρῷ ἀνελθών, Σωτήρ, ἑκουσίω̋ ΧΙ (a), στ´ app. crit.
Ἐν τῷ σταυρῷ σε ὡ̋ εἶδεν ΧΙΧ, ε´ (a), 1
Ἐν τῷ σταυρῷ ὑψωθεί̋, Σωτήρ, ἑκουσίω̋ ΧΙ (a), στ´, 1
Ἐν ὕµνοι̋, λαοί, εἰλικρινεῖ καρδίᾳ XIV (a), γ´, 3
Ἐν ὕµνοι̋, Παρθένε Θεοτόκε XIV (a), δ´, 2
Ἐξέγειρον τὸν παραπεσόντα IV, στ´, 2
Ἐξελοῦµαι, Κύριε, ἐξ ἀνθρώπων XVI, στ´, 2
Ἐξέστησαν στρατιαὶ τῶν ἀσωµάτων XVIII, δ´, 2
Ἐξέτεινα̋ παλάµα̋ σου συνάγων VII, στ´, 1
Ἐξέτεινα̋ τὰ̋ χεῖρα̋, Σωτὴρ ἡµῶν VII, ε´, 1
Ἐξέτεινα̋ χεῖρα̋ ἐν σταυρῷ VIII, ε´, 1
Ἐπεσκίασεν ἐν σοί, ὦ Θεοµῆτορ VIII, ζ´, 4
Ἐπήγασα̋ ἀφθαρσίαν XVIII, δ´, 1
Ἐπήγασα̋ τῷ σῷ πάθει IV, δ´ (b), 1
Ἐπὶ ξύλου σταυροῦ προσηλώθη̋ VI, η´ (b), 1
457
Ἐπί σε ἐπερρίφην ἐκ µήτρα̋ XVI, η´, 3
Ἐπὶ σταυροῦ ἀναρτηθεί̋ ἑκουσίω̋ ΙΙ, α´, 1
Ἐπὶ σταυροῦ ἀνηρτήθη̋ ΧΙ (a), δ´, 2
Ἐπὶ τὴν πέτραν τὴν ἀσάλευτον XΧ, η´, 1
Ἔπτηξαν ᾅδου πυλωροὶ VIII, στ´, 2
Ἐρράγη ναοῦ ἡ φαιδρότη̋ XVIII, η´, 1
Ἐρράγη τὸ τοῦ ναοῦ IV, ζ´ (b), 1
Ἔργοι̋ ἀποροῦµεν ἅπαντε̋ καὶ λόγοι̋ XIV (a), θ´, 3
Ἐσκύλευσα̋ τὸν ᾅδην, Σωτὴρ ἡµῶν VII, ε´, 2
Ἐσκύλευσα̋ τὸν ᾅδην τῇ ἐγέρσει VII, δ´ (a) app. crit.
Ἐσκύλευσα̋ τὸν θάνατον VII, στ´, 2
Ἐτέθη̋ ἐν τῷ µνήµατι, Σωτήρ XIII, ζ´, 3
Eὐφραίνονται ἐν σοί, Παρθένε XIV (a), στ´ app. crit.
Eὐφραίνονται οὐρανῶν(ιων) αἱ δυνάµει̋ XIV (a), ε´, 3/ XIV (b), ε´, 1
Ἔφριξε πᾶσα ἀκοὴ IX, η´, 1/ X, η´, 1
Ἐχώρησα̋ ὑπὲρ λόγον XVIII, δ´, 3
Ἐχώρησα̋ ὑπερφυῶ̋ VIII, δ´, 4
Ζήσα̋ ἀσώτω̋ ὥσπερ πρὶν XV, γ´, 3

Ζωοῦνται νεκροὶ καὶ τάφῳ ἀναδίδονται ΧΙΧ, στ´(b), 3
Ἡ ἁγία Θεοτόκο̋ ἣν οἰκῆσαι VI, δ´, 3

Ἡ ἄναρχο̋ φύσι̋ καὶ ἀπεριόριστο̋ Ι, θ´, 3
Ἡ διὰ λόγου ἐν σαρκὶ XII, α´, 3
Ἡ ἐν γαστρὶ συλλαβοῦσα ΧΙΙ, θ´, 3
Ἡ ζωὴ ἀνέκειτο ΧΙ (a), δ´ app. crit.
Ἡ κτίσι̋ ἐν τῷ πάθει σου ΙΙΙ, γ´, 1
Ἤλεγκται τῶν θεοκτόνων Ἰουδαίων Ι, η´, 2
Ἡ µόνη γέφυρα βροτοὺ̋ µετάγουσα XV, δ´, 1
Ἠµφιεσµένο̋ στολὴν ἐκδικήσεω̋ ΧΙ (b), θ´ app. crit.
Ἣν ἠρετίσω, δέσποτα, δέξαι συµπαθῶ̋ ΙΙ, θ´ (c), 3
Ἠνοµήσαµεν, ἡµάρτοµεν σοι XVI, ζ´, 2
Ἡ πάναγνο̋ ∆έσποινα, ἡ ἐλπὶ̋ ΧΙ (a), οd. στ´ app. crit./ ΧVII, στ´, 3
458
Ἡ πάντων δεσπόζουσα VI, θ´ app. crit.
Ἡ παρθένο̋ ἔτεκε καὶ τὰ µητέρων VII, δ´, 3
Ἡ πόλι̋ τοῦ Θεοῦ, τὸ τοῦ παµβασιλέω̋ VI, α´, 3
Ἡ προστασία τῶν πιστῶν, ἡ βοήθεια XVI, γ´, 4
Ἡ συλλαβοῦσα τὸν ὄντω̋ ὄντα Θεὸν ΧΙΙ, ε´, 3
Ἡ σύλληψι̋ ἄνευ πάθου̋ IX, γ´, 3
Ἡ τὸν Θεὸν ἀσπόρω̋ συλλαβοῦσα ΧΙ (a), γ´, 3
Ἡ ὑφεστῶσα δύναµι̋ Θεοῦ Πατρό̋, Χριστὲ ΧΙ (b), α´, 1
Ἡ φαιδρότη̋ κόσµῳ ἐξανέτειλεν V, θ´, 2
Ἡ χωρήσασα γαστρὶ τὸν προαιώνιον ΧΙΙΙ, α´, 4
Θάµβο̋ ἦν ἰδεῖν σταυρούµενον V, η´, 1

Θανάτου δεσµὰ καὶ µοχλοὺ̋ ΙΙ, ζ´ (b), 2
Θανάτου πύλα̋ καὶ µοχλοὺ̋ ΙΙ, ζ´ app. crit.
Θανάτῳ σου τὴν φθορὰν κατήργησα̋ ΧΙΙΙ, δ´, 2
Θεὸν οὐδεὶ̋ ἀνθρώπων ποτὲ παρώργισεν XVI, θ´, 1
Θεόν, Παρθένε, συνέλαβε̋ Ι, α´, 3
Θεοπρεπῶ̋ οὐρανίων τάγµατα XIV (a), ζ´, 2
Θεοπρεπῶ̋ σε,( βασιλεῦ) IX, δ´, 1
Θεὸ̋ ὢν ἑνοῦται σαρκὶ δι’ ἡµᾶ̋ Ι, ε´, 2
Θεοτόκε, πάντων γηγενῶν βοήθεια XIV (a), η´, 1
Θεοῦ παλάτιον εὐρυχωρότατον XV, δ´, 2
Θεραπευθῆναί µου, Σωτὴρ XΧ, γ´, 1
Θνητὸ̋ καθάπερ τάφῳ ἀναπαυόµενο̋ ΧΙ (b), στ´, 2
Θρηνείτω Ἰουδαίων ὁ ἀντίθεο̋ λαὸ̋ Ι, ζ´, 2
Θριαµβεύσα̋, Σῶτερ, τὸν κρατοῦντα IX, στ´, 2
Ἴδε µε, ∆έσποινα, ἰλέῳ βλέµµατι XV, δ´, 3

Ἰδόντε̋ σε ἔπτηξαν ἠµφιεσµένον ΙΙΙ, ζ´, 2
Ἰδοὺ ἀνέστη ὁ Σωτήρ, θαρσεῖτε ΙΙ, η´ (a), 2
Ἰδοὺ ἐξέλιπεν ἡ καρδία µου XVI, θ´, 4
Ἰδοὺ Παρθένο̋ ἁγνὴ IV, η´ app. crit.
Ἰδοὺ ταῖ̋ Μυροφόροι̋ ἐξαστράπτων Ι, ζ´, 3
459
Ἱερουργήσα̋ ἑαυτὸν ΙΙ, η´ (b) app. crit.
Ἱερωτέρα ἐχρηµάτισα̋ ἁπάντων XΧ, η´, 3
Ἱκέτευε ἀπαύστω̋, ἁγνὴ VII, γ´, 2
Ἱκρίῳ σταυροῦ ἰδών σε ταθέντα ΧΙΧ, στ´ (b), 2
Ἱλάσθητι ὁ Θεὸ̋ τοῖ̋ ἐν ὀρθοδόξῳ πίστει IV, η´, 3
Ἱλάσθητι ὁ σταυρὸν καὶ θάνατον IV, στ´, 1
Ἱλασµὸν ἡµῖν δώρησαι ΧΙΧ, δ´, 3
Ἱνατὶ τὸν ζῶντα ὡ̋ τεθνεῶτα ΙV, α´, 2
Ἰσχυρὸν θεότητι IV, ζ´ (a) app. crit.
Καθεῖλε̋ δυνάστα̋ σταυρωθεὶ̋ ΙΙΙ, θ´, 2

Καὶ πέπονθα̋ ὡ̋ θνητὸ̋ XI (b), η´, 1/ XVII, η´, 1
Καιρὸ̋ εὐπρόσδεκτο̋ XΧ, δ´, 1
Καὶ τέθηκα̋ (Κατέθηκα̋) τὴν ψυχὴν ΧΙ (b), η´, 2/ ΧΙΙ, η´, 2
Καὶ τῇ ψυχῇ καὶ τὸ σῶµα ζῶν ἀµελῶ̋ XVI, α´, 4
Κακοπραγήσα̋ ὁ πρὶν ποτὲ XV, ε´, 1
Κατελθὼν εἰ̋ ᾅδου ὁ τοῦ θανάτου καταλύτη̋ ΧΙ (a), θ´ app. crit.
Κατήργησα̋ τῇ σῇ ἐγέρσει, Κύριε ΧΙΙ, δ´, 2
Κινείσθωσαν πᾶσαι γλῶσσαι βροτεῖαι XIV (b), ε´, 2
Κόλπου̋ πατρῴου̋ µὴ λιπὼν VIII, στ´, 1
Κόλπων οὐκ ἐκστὰ̋ Ι, στ´, 3
Κόσµο̋ ἅπα̋ σε, πανύµνητε ΧΙV (a), θ´, 2
Κύριε Σῶτερ, ὁ πλάσα̋ µε V, γ´, 1
Κυρίω̋ δοξάζοµέν σε, Θεοτόκε VII, δ´ (b), 3
Λάκκῳ κατετέθη̋, Χριστὲ Χ, α´ app. crit.

Λευχειµονείτω ἡ κτίσι̋ Χ, θ´ app. crit.
Λιµένα εὔδιον οἱ θαλαττεύοντε̋ XVI, δ´, 4
Λιµένα σε, ἀγνή, ἐπιστάµεθα ΙΙ, η´ (c), 3
Λιµένα σε, ἁγνὴ Θεοµῆτορ ΙΙ, η´ (c), 3
Λιµένα σε, Θεοµῆτορ ΙΙ, στ´ (b), 3
Λόγχῃ πλευρᾷ σου ΧΙΧ, γ´ app.crit.
Λύτρον αἰτῶ σοι ἁµαρτιῶν XV, ε´, 2
460
Λυτρῶσαι τῆ̋ φθορᾶ̋ ΙΙ, η´ (c), 2
Λυτρωτὴ̋ τοῦ γένου̋ τῶν βροτῶν ΙΙΙ, α´, 2
Μακρόθεν ἤδη τῷ σῷ Υἱῷ, ∆έσποινα XV, ε´, 3

Mεγαλοφώνω̋ προκηρύττεται προσδοκία IX, δ´, 3
Μεγαλωσύνην καὶ ἰσχὺν V, α´, 1
Μέγα τὸ θαῦµα καὶ ὑπερ νοῦν XΧ, ε´, 3
Μετὰ τόκον σε, Παρθένε, Παρθένον XIV (a), ε´ app. crit.
Μὴ παύσῃ δυσωποῦσα ὃν ἔτεκε̋ VII, ε´ (a) app. crit.
Μὴ παύσῃ πρεσβεύουσα ὑπὲρ τοῦ κόσµου XI (a), θ´ app. crit.
Μὴ παύσῃ πρεσβεύουσα τὸν σὸν Υἱὸν ΙΙΙ, θ´ app. crit.
Μῆτερ τοῦ βασιλέω̋ καὶ Θεοῦ ΧΙ (a), ε´, 3 /ΧΙ (b), ε´, 3
Μήτηρ Θεοῦ, ἄφθορε Παρθένε ΙΙ, ε´ (a) app. crit.
Μνησθεί̋, Οἰκτίρµον, σταυροῦ XVIII, στ´, 1
Μονάδα τρισάριθµον καὶ παναγίαν VI, θ´, 3
Μονάδα τρισάριθµον, Tριάδα ὁµοούσιον ΙΙΙ, θ´, 3
Μόνη εἰσήγαγε̋ τῇ ἀνθρωπότητι ΧΙΧ, β´, υποσ.
Μόνην σε µετὰ τόκον ἡ κτίσι̋ ΙΙ, ε´, 3
Μόνη Παρθένο̋ καὶ µετὰ τόκον ΧΙ (a), α´, 3
Μόνη σύ, ἁγνή, Μήτηρ ἀνεδείχθη̋ IV, ε´ (a), 3
Μόνη σὺ ἁπάντων τῶν κτισµάτων XIV (a), δ´, 4
Μόνη σὺ ὑπάρχει̋ τῶν κτισµάτων XIV (a), δ´, 4
Μόνο̋ τὸν βίον µου δαπανῶ XΧ, ε´, 1
Μονώτατο̋ ὡ̋ ληνόν, Κύριε ΙΙ, δ´, 1
Μύρα νεκροῖ̋, τῷ δὲ ζῶντι XI (b), θ´, 3/ ΧΙΙΙ, θ´, 3
Μυρίσαι σε ὡ̋ θνητὸν IV, η´, 2
Μυρίσαι σου τὸ σῶµα VII, γ´, 2
Μυρίσαι, Χριστέ, τὸ σῶµα σου XVIII, θ´, 1
Μύρον κενούµενον ἡµῖν II, η´ (b), 3.
Μυροφόροι ὄρθρου ἀνατείλαντο̋ V, θ´, 1
Μυροφόροι ὄρθρῳ ἐπεζήτουν ΧΙΧ, η´ (a), 2/ η´ (b), 4
Μωλώπων σὺ πειραθεὶ̋ IV, στ´ app. crit.
461
Ναὸ̋ τοῦ Θεοῦ ἀνεδείχθη̋ XVIII, η´, 3
Νεκροὺ̋ µὲν οὓ̋ κατέπιεν IV, δ´ (a) app. crit.
Νεκρωθέντα τὸν ἀπ’ ἀρχῆ̋ IV, δ´ (a), 1
Νέµει̋ (-οι̋) σύ, Παρθένε, τὰ ἐλέη σου XIV (a), δ´, 5
Νενέκρωται(-νται) ἀθέων τὰ βουλεύµατα XIV (a), στ´, 1
Νενέκρωται ἐχθρὸ̋ τῷ ζωηφόρῳ XIV (b), στ´, 3
Nενέκρωται ὁ ἀµειδὴ̋ ἡµῶν θάνατο̋ Ι, η´, 2
Νέο̋ Ἀδὰµ ἐξ ἁγνῶν αἰµάτων XIV (b), ζ´, 3
Nεφέλην σε κούφην XIV (b), γ´, 1
Νικητήν, Σῶτερ, καὶ τροπαιοῦχον V, θ´, 3
Νινευ˙τα̋ ἥλκυσεν πρὸ̋ µετάνοιαν XV, στ´, 1
Νοµοφθόρο̋ ἀλλ’ οὐ νοµοφύλαξ IX, στ´, 1
Νοσοῦσαν ἀνέστησα̋ τὴν οὐσίαν XΧ, στ´, 2
Νοῦν τὸν ὑπερούσιον ἰδεῖν XIV (b), γ´, 3
Νοῦ̋ ὢν ἀπαθὴ̋ καὶ ἄ̔λο̋ Ι, στ´, 1
Νυγείση̋ σου τῆ̋ πλευρᾶ̋ IV, ζ´ (b), 2
Νυκτοµαχοῦσαν µου τὴν ψυχὴν XVI, ε´, 3
Νῦµφη καὶ Μήτηρ παρθένε ΙΙ, θ´ (b) app. crit.
Νυµφῶνα σαρκώσεω̋ VI, θ´ app. crit.
Νῦν ἀναστήσοµαι, Σωτὴρ V, α´, 2
Νῦν ἐξελοῦ µε, Παρθένε XΧ, α´, 3
Νῦν ἥκει, ὁ προπάτωρ ἔλεγεν ΙΙ, δ´, 2
Νῦν λέλυται καταδίκη̋ ἀρχαία̋ VI, στ´, 2
Νῦν τῇ Θεοτόκῳ καὶ Μητρὶ XIV (a), α´, 3/ XIV(b), α´, 1
Nῦν ὡ̋ στρουθίον XΧ, θ´, 1
Ξενίζει µε, ἄχραντε XV, στ´, 2

Ξενοφανῆ σου τὴν µορφὴν V, ζ´, 1
Ξύλον σε, παρθένε XIV (b), δ´ app. crit.
Ξύλου βρώσεω̋ Ἀδὰµ ΧΙΙΙ, δ´ app. crit.
Ξύλῳ παλάµα̋ προσηλωθεὶ̋ ΧΙ (b), α´, 1
Ὁ ἀδιαιρέτω̋ ἐν προσώποι̋ ΙΙ, ζ´ (a), 3
462
Ὁ ᾅδη̋, Χριστέ, τῇ σῇ ἐγέρσει VII, δ´ (b), 2
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ νεκρῶν VII, ζ´, 2
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν καὶ θανέντα̋ ΧΙ (b), ζ´, 3
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν καὶ µυροφόροι̋ ΧΙΙΙ, α´, 3
Ὁ ἀναστὰ̋ ἐκ τῶν νεκρῶν καὶ συνεγείρα̋ ΧΙΙΙ, α´ app. crit.
Ὁ ἀναστὰ̋ τριήµερο̋ ἐκ τάφου ΧΙ (a), γ´, 2
Ὁ ἀνατείλα̋ ζωὴν τῷ κόσµῳ ΧΙΙ, ε´, 2
Ὁ ἀπορρήτῳ προνοίᾳ, Λόγε Θεοῦ XVI, α´, 1
Ὁ γινώσκων τῆ̋ καρδία̋ µου XVI, ζ´, 1
Ὁ διὰ ξύλου σταυροῦ VII, ζ´, 1
Ὁ ἐκ Παρθένου τεχθεὶ̋ VII, ζ´, 3
Ὁ ἐν ἐρήµῳ ποταµοὺ̋ XΧ, γ´, 2
Ὁ ἐν θρόνῳ Πατρὶ συγκαθήµενο̋ VI, η´, 2
Ὁ ἐν Κρανίῳ βουλήσει σταυρὸν ΧΙ (a), γ´ app. crit./ XII, γ´, 1/ ΧΙΙ, γ´, 1
Ὁ ἐν µνηµείῳ οἰκήσα̋ ΧΙ (a), γ´ app. crit.
Ὁ ἐν µνηµείῳ τεθεὶ̋ XII, γ´, 2
Ὁ ἐνοικήσα̋ ἐν ἡµῖν σώµατι V, α´, 3
Ὁ ἐν προσώποι̋ τρισὶ µοναδικῶ̋ VII, ζ´ app. crit.
Ὁ ἐν σταυρῷ τὰ πάθη ὑποµείνα̋ ΧΙ (a), γ´, 1
Ὁ ἐν τῷ µνήµατι τεθεὶ̋ ΧΙΙ, γ´, 2
Ὁ ἐν τῷ ξύλῳ τοῦ σταυροῦ ἁµαρτία̋ ΧΙ (a), ζ´, 1
Ὁ ἐν ὑψίστοι̋ τῷ γεννήτορι Χ, δ´, 1
Ὁ ἐχθρὸ̋ εἶπεν διώξα̋ καταλαβεῖν XVI, α´, 3
Ὁ θάνατο̋ λέλυται καὶ ἐσκύλευται ᾅδη̋ ΧΙ (a), στ´ app. crit. / XVII, στ´, 2
Ὁ θάνατό̋ σου ἤνθησε, Σωτὴρ ΧΙΙΙ, ζ´, 2
Ὁ θέλων, Σῶτερ, τὴν ἐπιστροφὴν XΧ, θ´, 3
Ὁ Θεὸ̋ ὁ Θεό̋ µου πρόσχε̋ τῷ δούλῳ XVI, η´, 1
Οἱ ἀδιαιρέτω̋ οὐσίᾳ τῇ µιᾷ ΙΙ, ζ´ (a) app. crit.
Οἴδαµεν ἔγνωµεν, ὅτι Θεὸ̋ ΧΙΧ, β´, υποσ.
Οἱ δοῦλοι τῷ ∆εσπότῃ Ι, ζ´ app. crit.
Οἱ ἐν ξύλῳ δήσαντε̋ προσέπηξαν σαρκὶ VII, η´ (b), 1
Οἰκουµένη̋ σκέπη κραταιὰ XIV (a), η´, 3
Οἰκτείρησον ἡµᾶ̋ ἐν θείᾳ χάριτι XIV (a), στ´, 3
463
Oἱ τὰ̋ δύο φύσει̋ σου µὴ εὐσεβῶ̋ ΧΙ (b), γ´, 15-21
Οἱ τῇ θεότητι πάθηµα προσαρµόζοντε̋ XVII, θ´, 2
Ὅλην ἐν σοὶ τοῦ Ἀδὰµ τὴν φύσιν IV, ζ´ (a), 1
Ὁ λῃστὴ̋ γεραίρει ΧΙΧ, η´ (b), 5
Ὁ Λόγο̋ οὐ παθητὸ̋ IV, η´, app. crit.
Ὅλον µε ἀνωρθώσω τὸν πεπτωκότα ΙΙ, γ´, 2
Ὅλον µε, Σῶτερ, φέρει̋ ΙΙ, θ´ (a), 1
Ὅλον µε, Χριστέ, οἴκτῳ ἐνεδύσω IV, ε´ (a), 1
Ὁ µὴ εἰδὼ̋ ἁµαρτίαν ΧΙ(a), δ´, 1/ ΧΙ (b), δ´, 1
Ὁµοῦ µὲν τοῖ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋ ἔφησα̋ ΙΙ, δ´, 3
Ὃν ἐδέξω Κύριον παρθενικῇ γαστρὶ XI (b), γ´ app. crit.
Ὁ νεκρὸ̋ ἀνέστη καὶ νεκροῖ̋ ΧΙΧ, η ´ (b), 3
Ὃν ἔτεκε̋ Θεὸν ἀνερµηνεύτω̋ ΧΙΙ, στ´, 3
Ὃν ἔτεκε̋, Θεοτόκε, ἀνερµηνεύτω̋ ΧΙ (a), στ´, 3/ ΧΙΙ, στ´, 3/ ΧΙΙΙ, στ´, 3
Ὁ νοῦ̋ ὑποσύρεται ΧΧ, στ´, 1
Ὁ πάντων ἔφορο̋ XΧ, δ´, 2
Ὁ περὶ τὴν ἐνδεκάτην µετανοοῦντα̋ XΧ, ζ´, 2
Ὁ πλάσα̋ κατ’ εἰκόνα σου IV, δ´ (a) app. crit.
Ὁ ποιµὴν ἡµῶν ὁ µέγα̋ τὸν ἀµνὸν VI, δ´, 1
Ὅπω̋ ἡµᾶ̋, Κύριε, τοὺ̋ ἐκ τῆ̋ ἁµαρτία̋ ΙΙ, ε´ (a) app. crit.
Ὄρθριαι γυναῖκε̋ Χ, α´, 3
Ὄρο̋ σε ἅγιον, Παρθένε ΧΙΧ, ζ´ (b), 7
Ὁρῶµεν ὡ̋ κρίνον σε VI, θ´, 4
Ὅσοι πιστοὶ ἐν τρισὶν προσώποι̋ IV, ζ´ (a), 3
Ὅσοι τῷ σταυρῷ καυχώµεθα V, γ´, 2
Ὁ σταυρὸν τὸν ὑπὲρ ἡµῶν IV, δ´, 2
Ὁ σταυρωθεὶ̋ µετὰ λῃστῶν ΧΙΙΙ, α´ app. crit.
Ὅτε ἐν τοῖ̋ ἀνόµοι̋ λογισθεὶ̋ ὑψώθη̋ ΧΙ (a), α´, 1/ ΧΙ (b), ε´, 1-6
Ὁ τεθεὶ̋ ἐν µνηµείῳ καὶ σκυλεύσα̋ ΧΙΙ, γ´, 2/ ΧΙΙΙ, γ´, 2
Ὅτε προσηλώθη̋ ἐπὶ ξύλου ΙΙ, ζ´ (a), 1
Ὅτε σὲ τοῖ̋ ἥλοι̋ Χ, α´, 1
Ὅτε τοῦ πρωτοπλάστου τὸ γένο̋ ΙΙ, ε´, 1
Ὁ τὴν θνητὴν καὶ φθαρτὴν ΙΙ, ε´ (b) app. crit.
464
Ὁ τὴν πλευρὰν διανυγεὶ̋ ΧΙ (a), ζ´, 2
Ὁ τὸν λίθον κυλίσα̋ ΧΙ (a), ε´ app. crit.
Ὁ τοῦ κόσµου ἄρχων, ἀγαθὲ ΙΙΙ, α´, 1
Ὁ τῶν ἀνάκτων παντάναξ ΧΙΧ, ε´ (a), 3
Ὁ τῷ πάθει σου, Χριστέ, ἀφθαρσίαν IV, θ´(a), 1
Ὁ τῷ Πατρὶ τὸ οἰκεῖον σου ΙΙ, ε´ (b) app. crit.
Οὐ διεφθάρη ἐν τῷ µνήµατι Χ, δ´, 3
Οὐ διεφθάρη̋ τὴν νηδὺν Χ, ε´, 3
Οὐκ ἔστιν ἄλλο̋ πρὸ Θεὸν βοηθὸ̋ XVI, γ´, 1
Oὐκ ἔστιν ὅλω̋ ἔργον ἐν ἐµοὶ XΧ, θ´, 2
Oὐκ ἔφερε̋, ∆έσποτα, δι’ εὐσπλαχνίαν ΙΙΙ, ζ´, 1
Οὐκ ἰσχύει πᾶσα γλῶσσα βροτεῖα XIV (a), ε´, 1
Οὐ φέρει τὰ̋ τρώσει̋ δαιµόνων VI, γ´, 1
Oὐ φέρω, πανάµωµε, τῶν κακῶν µου τὴν πληθὺν XV, στ´, 3
Οὐ ψιλὸν ὁ ἥλιο̋ IV, ζ´ (a), app. crit.
Ὁ φύσει Υἱὸ̋ καὶ Λόγο̋ ΧΙΧ, στ´ (b), 1
Ὁ Χριστὸ̋ ἐγήγερται ΧΙ (a), δ´ app. crit.
Πάθη σαρκὸ̋ καὶ ἰσχὺν θεότητο̋ ΧΙ (a), θ´, 2/ XI (b), θ´, 2/ ΧΙΙΙ, θ´, 2
Πάλαι µὲν κατηράθη Ι, ζ´, 1
Παλάµα̋ ἐν τῷ Κρανίῳ ἥπλωσα̋ VI, ζ´, 1
Παναγία Παρθένε, ἡ κεχαριτωµένη ΧΙΙ, ε´, 3
Πάντα̋ τοὺ̋ πάλαι τῇ ἁµαρτίᾳ ΧΙ (b), α´ app. crit.
Πάντε̋ ἐξέλιπον ἀπ’ ἐµοῦ XVI, ε´, 4
Πάντε̋, ζωοδότα, τῇ ἐγέρσει VII, η´ (b) app. crit.
Πανύµνητε καὶ Θεοµῆτορ ἄχραντε ΧΙΙ, δ´, 3
Παρατραπέντα καὶ πλανώµενον XΧ, η´, 2
Παρθένε ἀπειρόγαµε, ἀεὶ εὐλογηµένη XVII, ζ´, 3
Παρθένε εὐλογηµένη πρέσβευε VI, ζ´, 3
Παρθένε, µετὰ τόκον ὑµνοῦµεν VII, ε´ (a), 3
Παρθενεύει̋ γαστρὶ καὶ τεκοῦσα VI, η´ (b), 3
Παρθένε χαῖρε σεµνή, ἡ τὸν σωτῆρα ΧΙ (b), η´ app. crit.
Παρθένε, χαῖρε σεµνή, Θεοτόκε ΧΙX, α´, 3
465
Παρθένον µετὰ τόκον ὑµνοῦµεν VII, ε (a), 3
Παρθένο̋ µετὰ τόκον ὑπερφυῶ̋ XVIII, ε´, 3
Παρίστανται δουλοπρεπῶ̋ XIV (a), στ´, 2/ XIV (b), στ´, 1
Παρίστασαι/ Παρίστασο ὡ̋ κριτὸ̋ ΙΙΙ, δ´, 1
Πατέρα ἀρχὴν καὶ Υἱὸν ΙΙ, ζ´ (b) app. crit.
Πένθο̋ µοι δώρησαι, Λόγε XΧ, α´, 1
Πέπαυται ᾅδου τυραννὶ̋ Χ, η´, 3
Περίσωζε τὴν ποίµνην/ πόλιν σου ΧΙΙ, ζ´, 3/ ΧΙΙΙ, ζ´, 4
Πέτρο̋ καὶ Ἰωάννη̋ δραµόντε̋ ΧΙ (a), ε´ app. crit.
Πηλίνῃ χειρί, ∆έσποτα, τυφθῆναι XVII, ζ´, 1
Πιλάτῳ λαὸ̋ σταυρωθῆναι XVIII, η´, 2
Πίπτει πτερνισθεὶ̋ Ἀδὰµ Ι, στ´, 2
Πλήν σου Θεὸν οὐ γινώσκω ΧΙ (a), θ´, 3
Πλήν σου Θεὸν ἄλλον οὐ γινώσκοµεν ΧΙ (b), θ´, 4/ΧΙΙΙ, θ´, 4
Ποίαν σοι ἐπάξιον ᾠδὴν XIV (a), α´, 1/ XIV (b), α´, 1
Πολλοὶ ἐξ ὕψου̋ οἱ πολεµοῦντε̋ µε XVI, θ´, 3
Πολυπλόκοι̋ µου σειραῖ̋ ἀεὶ σφιγγόµενο̋ XV, ζ´, 1
Προδιαγράφων σου τὴν κάθοδον ὁ προφήτη̋ IX, δ´, 2
Προκύψασα ἐν τῷ τάφῳ σου XVIII, θ´, 2
Προσέπηξάν σε τῷ σταυρῷ τὸν λυτρωτὴν VIII, δ´, 1
Πρόσεχε, οὐρανέ, καὶ λαλήσω ΧΙΙΙ, β´
Πύλα̋ ᾅδου καὶ κλεῖθρα ΧΙ (a), ε´ app. crit.
Πύλα̋ αἰωνίου̋ διαρρήξα̋, Χριστὲ ΙΙ, ζ´ (a), 2
Πῶ̋ ἠνέσχου µάστιγα̋ καὶ ὕβρει̋ Χ, στ´, 1
Ῥανάτωσαν εὐφροσύνην ὡ̋ ὄρη ΙΙ, στ´ (b), 2

Ῥαπισµόν, φιλάνθρωπε, κατεδέξω IV, α´, 1
Ῥεῖθρον µοι ἐπαφῆκα̋ ΙΙ, γ´, 1
Ῥηγνύσθω ᾅδου ἄλυτα δεσµὰ V, ε´, 2
Ῥίζη̋, ἁγνή, ἐξ Ἰεσσαὶ ἐκφανθεῖσα VIII, α´, 3
Ῥίζη̋ ἐκ ∆αυὶδ ἐβλάστησα̋ XIV (b), θ´, 1
Ῥιπιζόµενο̋ ταῖ̋ αὔραι̋ ὁ πανάθλιο̋ ΧV, ζ´, 2
Ῥύστη̋ Θεὸ̋ καὶ ∆εσπότη̋ IX, θ´, 1
466
Ῥύψι̋ ἄχραντε σταυρὲ IV, γ´ (a) app. crit.
Σὲ ἐσφραγισµένην ἀληθῶ̋ XIV (a), γ´, 3/ XIV (b), γ´, 3

Σὲ Ἰακώβ, Θεοτόκε, κλίµακα XIV (a), ζ´, 1/ XIV (b), ζ´, 1
Σὲ κατιδών, Κύριε, ὁ πανώλεθρο̋ ᾅδη̋ ΙΙ, ε´ (a) app. crit.
Σὲ λιµένα σωτηρία̋ καὶ τεῖχο̋ ΙΙΙ, δ´, 3
Σὲ νεφέλην, Θεοµῆτορ, καὶ τεῖχο̋ ΙΙ, στ´ app. crit.
Σὲ ὁ παράνοµο̋ ὁ λαὸ̋ ΧΙΧ, ε´ (b), 3
Σε, Παρθένε, τὸ ξύλον τῆ̋ ζωῆ̋ XIV (a), δ´, 1
Σὲ προσκυνοῦµεν τὴν φωτοφόρον ΙΧ, ζ´, 3/ Χ, ζ´, 3
Σὲ προστασίαν καὶ καταφυγὴν XΧ, θ´, 4
Σεσάρκωται ὁ πρὶν ὑπάρχων ἄσαρκο̋ XIV (b), στ´, 2
Σέσωκα̋ τὸν τρωθέντα τῇ γλώττῃ ΙΙ, ζ´ (c), 2
Σὲ τὴν ἀπειρόγαµον νύµφην ἅπαντε̋ XVIII, α´, 3
Σὲ τὴν ἀπειρόγαµον νύµφην πάντε̋ XVIII, ζ´, 3
Σὲ τὴν ἀπειρογάµω̋ ἐκ µήτρα̋ Χ, γ´, 4
Σὲ τὴν ἄσπιλον τοῦ ποιητοῦ IV, γ´ (b), 3
Σὲ τὴν Μητέρα τοῦ Θεοῦ τὴν ἐν γαστρὶ XVII, α´, 3
Σὲ τὴν τεκοῦσαν παναγίαν ΧΙΧ, θ´ (b), 6
Σὲ τὸν ἀναστάντα ἐκ τάφου VII, θ´, 2
Σὲ τὸν ἀπαθῶ̋ τὰ πάθη δεξάµενον VII, θ´ app. crit.
Σὲ τὸν δι’ ἡµᾶ̋ πτωχεύσαντα XVIII, ζ´, 2
Σὲ τὸν ἐν ἁγίοι̋ ἁγίων XVIII, ζ´, 3
Σὲ τὸν ἐν θρόνῳ πατρικῷ Χ, ε´, 2
Σὲ τὸν ἐν νεκροῖ̋ ἐλεύθερον XVIII, ζ´, 1
Σὲ τὸν ἐν σταυρῷ ἀχράντῳ VII, θ´ app. crit.(2 trop. Με ίδια αρχή)
Σὲ τὸν ἐν σταυρῷ τὰ πάθη δεξάµενον VII, θ´, 1
Σὲ τὸν ἐξανελόντα τοῦ τυράννου ΧΙ (a), ε´, 2/ ΧΙ (b), ε´, 2
Σὲ τὸν ζωῆ̋ ταµείαν Χ, γ´, 2
Σὲ τὸν πρὸ τῶν αἰώνων ἐκλάµψαντα Χ, γ´, 1
Σὲ τὸν ὕδωρ ἐκ πέτρα̋ πηγάσαντα IX, γ´, 1
Σὲ τὸν Σωτῆρα ἐν τῷ Κρανίῳ ἐσταύρωσαν ΙΧ, ζ´, 1/Χ, ζ´, 1
Σὲ τὸ πεπλανηµένον ἐπ’ ὤµων ΙΙ, ε´ (a), 2
467
Σκότο̋ ὁ ἥλιο̋ ἠµφίεστο ΧΙΧ, ζ´ (b), 3
Σµύρνῃ καὶ σινδόνι, Χριστὲ ΙΙ, θ´ (b), 2
Σοὶ µόνῳ ἥµαρτον, Κύριε XVI, δ´, 2
Σοὶ τῇ τεκούσῃ Χριστὸν ΙΙ, ε´ (b), 3
Σοὶ τὸν προσφεύγοντα θερµῶ̋ ΧΧ, γ´, 3
Σοῦ τοῦ γεννήτορο̋ ἐξέφυ ΧΙΧ, θ´ (b), 5
Σοῦ ὑπερένδοξε ὁ ἐν ἀρχῇ ὢν VI, ε´, 3
Σοφίαν καὶ δύναµιν καὶ Λόγον ΙΙΙ, θ´ app. crit.
Σταυρούµενο̋, Σωτὴρ ἡµῶν, ἐσάλευσα̋ ΧΙΙ, ζ´, 1/ΧΙΙΙ, ζ´, 1
Σταυρωθεὶ̋ καὶ ταφεί̋, ἀνεξίκακε VI, η´, 1
Σταυρωθεὶ̋ ὑπὲρ ἡµῶν καὶ τριηµερεύσα̋ IV, α´, 1
Σταυρῷ λῃστὴ̋ ἰδών σε πάσχοντα ΧΙ(b), στ´, 1
Σταυρῷ προσηλωθῆναι ηὐδόκησα̋ VII, ε´ (b), 1
Σταυρῷ προσηλώθη̋ ἐν σαρκὶ VIII, α´, 1
Σταυρῷ προσπαγεὶ̋ ὁ ἐκ σοῦ σωµατωθεὶ̋ ΙΙ, ζ´ (b), 3
Σταυρῷ προσπαγῆναί σε VII, δ´ (a) app. crit.
Σταυρῷ σὲ προσήλωσεν φόβῳ XVIII, α´, 1
Στηριγµόν σε καὶ ἱλασµὸν IV, δ´, 3
Σὺ ἀλουργίδα τοῦ κράτου̋ ΧΙΧ, ε´ (b), 4
Σὺ ἀνεξίκακο̋ ἐπὶ τῆ̋ γῆ̋ VI, ε´, 2
Σὺ γεννηθεὶ̋ ἐκ Παρθένου ΧΙ(a), δ´, 3
Συγχαίρει πᾶσα ἡ κτίσι̋ Χ, η´, 4
Σὺ εἶ τῶν πιστῶν τὸ καύχηµα V, γ´, 3
Σὺ ἐν νεκροῖ̋ λογισθεὶ̋ IV, ζ´ (a), 2
Σὺ ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋ Χ, η´, 1
Σὺ ἐν τάφῳ θέλων κατετέθη̋ Χ, στ´, 2
Σὺ µόνη, Θεοτόκε, πέφηνα̋/ πέφυκα̋ ΙΙ, δ´, 4
Σὺ µόνη παρὰ πάντα̋ τοὺ̋ ἀπ’ αἰῶνο̋ ΙΙ, γ´, 3
Σύ µου τὸ θνητὸν ἐνέδυσα̋ ΙΙΙ, η´, 2
Συνανεστράφη ἀνθρώποι̋ ὁραθεὶ̋ VI, δ´ app. crit.
Σὺ ἐν σταυρῷ προσηλώθη̋ Χ, θ´, 1
Σὺ ἐν τάφῳ θέλων κατετέθη̋ Χ, στ´, 2
Συνέσεισεν ἅπασαν τὴν γῆν ΧΙ (a), στ´ app. crit./ XVII, στ´, 1
468
Συνέτριψα̋ ᾃδου τοὺ̋ µοχλοὺ̋ VIII, ε´, 2
Συνέτριψα̋ τοὺ̋ πυλωροὺ̋ VIII, δ´, 3
Συντήρησον ἡµᾶ̋ ἐν θείᾳ χάριτι XIV (a), στ´ app. crit.
Σὺν τόκῳ ὤφθη̋ ἄφθορο̋ IV, θ´ (b), 3
Σὺ ξύλῳ προσηλώθη̋ ὡ̋ ἠβουλήθη̋ ΧΙΙΙ, γ´ (b), 2
Σὺ ὁ κρεµάµενο̋ ἐπὶ σταυροῦ VI, ε´, 1
Σὺ παρθενεύει̋ µετὰ κύησιν, Θεοτόκε Χ, δ´, 4
Σὺ σκηνὴ ἁγία Θεοῦ καινισθεῖσα IX, α´, 3
Σὺ τῇ ἐγέρσει χαίρων τοῦ πεπτωκότο̋ ΙΙ, ε´ (b), 2
Σὺ τὴν ἔκπτωσιν IV, γ´ (b), 1
Σὺ τὴν ἐν σκότει δραχµὴν ἀναζητήσα̋ ΙΙ, ε´ (b), 1
Σὺ τὴν νέκρωσιν τὴν διὰ ξύλου XVIII, γ´, 1
Σὺ τὴν χαρὰν τῷ κόσµῳ ΧΙ (b), γ´ app. crit.
Σὺ τὸ κράτο̋ καθελὼν διὰ σταυροῦ V, στ´, 1
Σὺ τὸν ᾅδην σκυλεύσα̋ τριήµερο̋ Χ, γ´, 3
Σὺ τὸν κείµενον ἐν κατωτάτοι̋ XVIII, γ´, 2
Σὺ τὸν τοῦ Πατρὸ̋ ἀχώριστον ΙΙΙ, η´, 3
Σὺ τὸ πεπλανηµένον ἐπ’ ὤµων ΙΙ, ε´, 2
Σὺ τοῦ θανάτου τὴν βασιλείαν Χ, ζ´, 2
Σὺ τοῦ θανάτου τὸ βασίλειον ἔλυσα̋ ΙΧ, ζ´, 2
Σὺ τῷ πάθει σου IV, γ´ (b), 2
Σῴζοι̋ µε, Χριστέ, ᾅδου IV, ε´ (a), 2
Σωθῆναι πρέσβευε τὸν πρὸ̋ τὴν σκέπην XΧ, δ´, 3
Σῶσον, ἄχραντε, βυθοῦ τῆ̋ ἀπογνώσεω̋ XV, ζ´, 3
Σῶτερ, Υἱὲ Λόγε, θεότητο̋ φύσει IX, α´, 2
Σωτηρία̋ αἴτιον ἡµῖν XIV(b), η´, 3
Ταῖ̋ γυναιξὶν ἐκβοήσα̋ ΧΙ, στ´ app. crit.

Ταῖ̋ µυροφόροι̋ ὁ Σωτὴρ ἡµῶν Χ, δ´, 2
Τὰ̋ χεῖρα̋ σταυρῷ ἐκτείνα̋ ΧΙΧ, στ´ (a), 1
Τὰ τάγµατα ἐξέστησαν ΙΙΙ, γ´, 3
Τάφοι ἠνοίγοντο ἐγέρσει σου ΧΙΧ, ζ ´(a), 2/ ζ´ (b), 5
Τάφον οἰκήσα̋ καὶ ἀναστὰ̋ ΧΙ (a), α´, 2/ ΧΙ (b), α´, 3
469
Τάφο̋ µέν σε ὡ̋ θνητὸν κατέσχεν V, δ´, 2
Τάφῳ τριηµερεύσα̋ IX, γ´, 2
Tὰ χείλη τὰ δόλια τὰ λαλοῦντα XVI, στ´, 3
Tαχὺ πρόφθασον, εἰσάκουσον XVI, ζ´, 3
Τεύχεσιν εὔφρανον ΧΙΧ, ζ´ (a), 3
Tῇ Ἀειπαρθένῳ καὶ Μητρὶ XIV (a), α´, 3
Τῇ ἁµαρτίᾳ µε, Χριστέ, δουλωθέντα VIII, α´, 1
Τῇ ἀνθρωπίνῃ οὐσίᾳ τὰ πάθη ΧΙΧ, θ´ (a)/ (b), 1
Tῇ θἐκῇ σου καταβάσει ΧΙΧ, θ´ (b), 3
Tὴν ἁγνὴν καὶ ἄφθορον/ ἄφθαρτον IV, α´, 2
Tὴν ἀδιαίρετον φύσιν ὀρθοδόξω̋ ΧΙ (a), ζ´ app. crit./ ΧΙ (b), στ´, 3
Tὴν ἀλοχεύτω̋ ἐν γαστρὶ V, ζ´, 3
Τὴν ἀπειρόγαµον, πιστοί, καὶ Θεοτόκον ΧΙΧ, ε´ (b), 6
Τὴν ἀσπόρω̋ καὶ ὑπερφυῶ̋ XIV (a), η´ app. crit.
Τὴν ἐµὴν πτωχείαν ἐνδυσάµενο̋ ΧΙΧ, η´ (b), 1
Τὴν Θεοτόκον καὶ µετά τόκον ΧΙΧ, γ´, 3
Τὴν ἰσχύν σου ἔδειξα̋ ἐν τῷ σταυρῷ ΧΙ (b), γ´, 2
Τὴν µετὰ τόκον Παρθένον XI (a), γ´ app. crit./ ΧΙΙ, γ´, 3
Τὴν µόνην ἐν γυναιξὶν ΧΙ (b), η´, 4
Τὴν παστάδα τὴν φωτοειδῆ XIV (b), η´, 1
Τὴν πτωχήν µου ἀδοξίαν VI, δ´, 2
Τὴν σὴν εἰρήνην ἡµῖν παράσχου ΧΙΙ, ε´, 1
Τὴν τεκοῦσαν τὸν πληροῦντα ΧΙ (a), στ´ app. crit.
Τὴν τῆ̋ θεότητο̋ φύσιν ΧΙΧ, ε´ (b), 5
Τὴν τρισάριθµον φύσιν τρισσοφεγγὲ̋ VIII, θ´, 3
Τὴν φλογίνην αἵµατι ῥοµφαίαν ΧΙ (b), γ´ app. crit.
Tὴν φλογίνην ῥοµφαίαν τὰ χερουβὶµ VIII, θ´, 1
Τῆ̋ Ἀβραὰµ δουλωθείση̋ ἐπιλαβόµενο̋ ΧΙ (b), δ´, 2
Τῆ̋ Εὔα̋ τὴν πάλαι ὀφειλὴν Ι, δ´, 3
Τῆ̋ κρείττονο̋ µοι µοίρα̋ µεταδοὺ̋ Ι, ζ´ app. crit.
Τῇ τριηµέρῳ ταφῇ σου VIII, θ´, 2
Τί̋ ἐξειπεῖν δυνήσεται τοῦ τόκου σου V, ε´, 3
Τί̋ ἐξειπεῖν σοῦ κατ’ ἀξίαν ΙΙ, α´, 3
470
Τί̋ µοι δοθείη βοηθὸ̋ XVI, γ´, 3
Τί̋ οὗτο̋ ὡραῖο̋ ἐξ Ἐδὼµ Ι, δ´, 1
Τί̋ ὑποστήσεαι γηγενῶν XVI, ε´, 1
Tί τὸν ζῶντα ἐν νεκροῖ̋ ἐπιζητεῖτε VIII, ζ´, 2
Τὸ ἐξαστράπτον τῆ̋ χαρᾶ̋ IX, ε´, 2
Τοῖ̋ βρόχοι̋ δεσµούµενον VI, θ´, 1
Tὸ κράτο̋ σου λέλυται, ᾃδη VI, γ´, 2
Τολµῶντε̋ ἀεὶ µελωδικῶ̋ XIV, γ´, 1
Τὸν ἀναστάντα ἐκ νεκρῶν καὶ ὀφθέντα ΙΙ, η´ (b), 2
Τὸν ἀναστάντα ἐν δόξῃ ΧΙ (a), θ´ app. crit.
Τὸν ἐκλάµψαντα ἐκ τοῦ Πατρὸ̋ XVIII, γ´, 3
Τὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα καὶ συνεγείραντα ΧΙ (b), δ´, 3
Τὸν ἐκ νεκρῶν ἀναστάντα καὶ τὴν φθορὰν ΧΙΙ, η´, 2
Τὸν ἐκ Πατρὸ̋ γεννηθέντα ἀ̓δίω̋ VII, η´ (a) app. crit./ VIII, η´, 4
Τὸν ἐκπετάσαντα ἐν σταυρῷ ΧΙΙΙ, η´, 1
Τὸν ἐκ τοῦ µνήµατο̋ ἀναστάντα ΧΙ (a), η´ app. crit./ ΧΙΙΙ, η´, 3
Τὸν ἐνδυσάµενον ἐκ Παρθένου ΧΙΙΙ, η´, 4
Tὸν ἐν σαρκὶ σταυρὸν ὑποµείναντα ΧΙΙΙ, η´ app. crit.
Τὸν ἐν σταυρῷ ἑκουσίω̋ τὰ̋ παλάµα̋ VII, η´ (a), 1/ VIII, η´, 1
Τὸν ἐν σταυρῷ παγέντα ΧΙΙ, η´, 2
Τὸν ἐν σταυρῷ παγέντα δοξάσωµεν ΧΙΙΙ, η´ app. crit.
Τὸν ἐν σταυρῷ σαρκὶ/ τὰ πάθη ὑποµείναντα ΧΙΙ, η´, 1
Τὸν ἐν τῷ ξύλῳ θανόντα/ θανέντα ΧΙΙ, θ´, 1
Τὸν ἐν ὕψει ἄνακτα τοῖ̋ ἐπὶ γῆ̋ ΧΙ (b), γ´, 4
Τὸν θάνατον ἐνέκρωσα̋ ΧΙΙ, ζ´, 2
Τὸν θάνατον ὑπέµεινα̋ ἑκουσίω̋ XVII, ζ´, 2
Τὸν θανατώσαντα τὸν ἀρχέκακον ΧΙ (a), η´ app. crit.
Τὸν θἐκῶ̋ µὲν τῷ πατρὶ συγκαθήµενον ΙΙ, η´ (b), 1
Τὸν Θεὸν ὃν ἐκύησα̋ ΧΙΧ, δ´ app. crit.
Τὸν καταργήσαντα τοῦ θανάτου ΧΙ (a), η´, 2
Τὸν κατελθόντα ἐν τάφῳ καὶ δεσµεύσαντα VII, η´ (a) app. crit./ VIII, η´, 3
Τὸν Κύριον καὶ βασιλέα τῶν ἁπάντων ΧΙ (a), θ´ app. crit.
Τὸν µόνον εὔσπλαγχνον ΧΙ (a), η´, 3
471
Τὸν ξένον οἰκήσαντα ἐν τῇ γαστρί σου ΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Tὸν πλαστουργήσαντα τὸν .Αδὰµ ΧΙ (a), η´ app. crit.
Τὸν πρὸ αἰώνων γεννηθέντα ΧΙΧ, θ´ (a), 3
Τὸν πρὸ ἡλίου φωστῆρα ἐκφυοῦσα ΧΙ (a), ζ´ app. crit.
Τὸν πρὸ ἡλίου φωτισµὸν ΧΙ (a), ζ´, 3
Τὸν πρὸ ἡλίου φωστῆρα ΧΙ (a), ζ´ app. crit.
Τὸν σταυρόν σου, ∆έσποτα ΧΙΙ, ε´, 2
Τὸν σταυρωθέντα καὶ ἀναστάντα ΧΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Τὸν σταυρωθέντα ὑπὲρ τοῦ κόσµου ΧΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Τὸν συσταυρώσαντα τὴν ἐµὴν ἀµαρτίαν ΧΙΙΙ, η´, 2
Τὸν τοῖ̋ ἀπειθοῦσι λαοῖ̋ ΙΙ, θ´ (b), 1
Τὸν τῶν ἁπάντων δεσπότην ΙΙ, θ´ (b) app. crit.
Τὸν ὑποµείναντα ἑκουσίω̋ τὰ πάθη ΧΙ (a), η´, 1
Τὸν ὡ̋ νυµφίον ἐκ τάφου ἀνατείλαντα VII, η´ (b), 2/ VIII, η´, 2
Τὸ Πνεῦµα τὸ ἀγαθὸν IV, ζ´ (b), 3
Τὸ τρισµακάριστον ξύλον ἐν ᾧ ἐπάγη ΧΙΧ, ε´ (b), 1
Tοῦ ἀρχεκάκου τὴν ἰσχὺν τῇ ταφῇ VIII, α´, 2
Tοὺ̋ ἐν τάφῳ νεκροὺ̋ συνανέστησα̋ VI, η´ (b), 2
Τοὺ̋ πρὸ νόµου ψυχή µου XV, η´, 1
Τοῦτον, ὦ ἁγνή, δεόµεθα XIV (a), θ´, 1
Τρισηλίῳ φωτὶ αὐγαζόµενοι VI, η´ (a), 4
Τριάδα προσκυνοῦµεν τὴν ἐν Πατρὶ ΧΙ (b), στ´, 3
Τριὰ̋ ἐν µοναρχίᾳ ὀρθοδόξω̋ Ι, ζ´ app. crit.
Τριὰ̋ µονὰ̋ παναγία ΧΙ (a), θ´ app. crit.
Τριὰ̋ ὁµοούσιο̋ καὶ παναγία ΙΙΙ, ζ´ app. crit.
Τρισάριθµον µονάδα σεπτὴν δοξολογοῦντε̋ VII, γ´ app. crit.
Τρισηλίῳ φωτὶ αὐγαζόµενοι VI, η´, 3
Τρισὶν ἐν ἁγιασµοῖ̋ θεολογοῦντε̋ Ι, η´, 3
Τῷ ἀναγαγόντι τὸν Ποιµένα Ι, γ´, 2
Τῷ ἀναστάντι ἐκ νεκρῶν καὶ Ἀδὰµ ΧΙΙ, α´, 2
Τῷ ἀναστάντι ἐκ νεκρῶν καὶ τῆ̋ φθορᾶ̋ XVII, α´, 2
Τῷ βουλήσει σταυρῷ προσηλωθέντι VII, α´, 1
Τῷ ἑκουσίω̋ δι’ ἡµᾶ̋ ἐν τῷ σταυρῷ XVII, α´, 1
472
Tῷ ἐκ τάφου νεκρῷ ἐξαναστάντι VII, α´, 2
Tῷ ἐκ τῆ̋ Παρθένου σαρκωθέντι Ι, γ´, 3
Τῷ ἐπὶ τῶν ὤµων τὸ πλανώµενον Ι, γ´, 1
Τῷ θανάτῳ σου θάνατο̋ ΧΙΧ, δ´ app. crit.
Τῷ θείῳ τόκῳ σου, ∆έσποινα ΙΙΙ, β´, υποσ.
Τῶν ἀγγέλων ὤφθη̋ ὑπερτέρα ΧΙΧ, η´ (a), 3/ η´ (b), 7
Τῶν ἀµετρήτων µου παθῶν XVI, γ´, 2
Tῶν συνεχόντων µε δυσχερῶν XVI, ε´, 2
Tῶν Χερουβὶµ ὑπερτέρα VII, η´ (b), 3
Tῷ ὀλέσαντι Θεῷ XIII, α´, 1
Tῷ πάθει σου τοῦ ἐχθροῦ ΙΙΙ, δ´, 2
Τῷ σταυρῷ σε προσήλωσαν, ΧΙΧ, δ´, 1
Τῷ συνεγείραντι Χριστῷ ΧΙΙΙ, α´, 2
Τῷ σῷ θανάτῳ, Χριστὲ VII, ζ´ app. crit.
Tῷ τοῦ θανάτου σκυλευτῇ VII, α´ app. crit.
Tῷ ὑψωθέντι ἐν σταυρῷ ΧΙΙ, α´, 1
Ὕµνοι̋ δοξάζωµεν τὸν ἀναστάντα VII, α´ (b) app. crit.

Ὕµνον οἱ πιστοὶ πάντε̋ ἱκετήριον ΙΙ, θ´ (a), 2
Ὑµνοῦµεν σου τὴν ἔνδοξον ἔγερσιν VII, ε´ (a) app. crit.
Ὑµνοῦµεν τὸ µέγα καὶ φρικτὸν XIV (a), δ´, 3/ XIV (b), δ´, 2
Ὕµνου̋ τῶν χειλέων µου XVI, στ´, 4
Ὑπ’ ἀγγέλων καὶ βροτῶν ΙV, α´, 2
Ὑπαγορεύων Μυροφόροι̋ ΙΙ, α´, 2
Ὑπεδέξατο ἐν ὕλῃ VI, δ´, 3
Ὑπεραγία Παρθένε, τὸν λυτρωτὴν XΧ, ζ´, 3
Ὑπὲρ ἐλέου̋ ὁ ∆εσπότη̋ ΧΙΧ, θ´ (b), 2
Ὑπερτέρα πέφηνα̋, ἁγνὴ ΙΙΙ, α´, 3
Ὑπερτέρα τῶν κτισµάτων XIV (a), ε´, 2
Ὑπὲρ ψάµµον θαλάσση̋, ἄχραντε XV, η´, 2
Ὑπνώσα̋ µὲν ὡ̋ θνητὸ̋ IV, η´ app. crit.
Ὑπνώσα̋, Σωτήρ, ἐν τάφῳ ΧΙΧ, στ´ (a), 2/ στ´ (b), 4
Ὑψηλὸ̋ καὶ φοβερὸ̋ ἐν Σιὼν IV, θ´ (a), 2
473
Ὑψωθεὶ̋ ἑκουσίω̋ ἐν τῷ σταυρῷ σου ΧΙΙΙ, γ´ (b), 1
Ὑψώθη̋ ἑκὼν τὴν ἔκπτωσιν XVIII, θ´, 1
Ὑψώθη̋ ἐν µέσῳ τῶν ληστῶν VIII, γ´, 2
Ὑψώθη̋ ἐν τῷ σταυρῷ καὶ ὑπὸ ἀνόµων IV, η´, 1
Ὑψώθη̋ ἐν τῷ σταυρῷ, ἐκεντήθη̋ ΧΙΧ, α´, 1
Ὑψώθη̋ ἐπὶ ξύλου ἐν τῷ Κρανίῳ XVIII, ε´, 2
Ὑψώθη̋ ἐπὶ σταυροῦ IV, η´, 1
Φανερά µοι ἐν γνώσει XV, η´, 3

Φέρῃ̋ ῥαπίσµατα τῇ φύσει ΧΙΧ, ζ´ (a)/ (b), 1
Φθαρέντε̋ ἐν τῷ πρώτῳ Ἀδὰµ VII, γ´ app. crit.
Φθορᾶ̋ θανάτου ἔσωσα̋, Χριστὲ IV, θ´ (b), 2
Φόβῳ σοι θανάτου Χ, α´, 2
Φρικτὸν ἰδέσθαι σε τὸν ποιητὴν IV, θ´ (b), 1
Φύλακα̋ ἔθου µοι τοῦ ξύλου ΧΙΧ, ζ´ (b), 2
Φῶ̋ ἐκ φωτὸ̋ πατρικῆ̋ ἀπαύγασµα ΧΙ (a), θ´, 1/ ΧΙ (b), θ´, 1/ ΧΙΙΙ, θ´, 1
Φωτὶ τοῦ προσώπου σου VI, θ´, 2
Φωτὸ̋ δοχεῖον οὖσα ΧΙ (b), στ´, 4
Φωτοτόκο̋ οἵα Θεοτόκο̋ IX, στ´, 3
Χαῖρε, ἀνύµφευτε Μῆτερ καὶ ἀπειρόγαµε XVII, θ´, 3

Χαῖρε, ἡ µόνη τὸν πλαστουργὸν Χ, ζ´, 4
Xαῖρε, ἡ ὄντω̋ Μήτηρ Θεοῦ, Θεοτόκε ΧΙ (b), α´, 4
Χαῖρε, ἡ πύλη τοῦ Θεοῦ Χ, η´, 4
Χαῖρε, Θεοτόκε, Μήτηρ Χριστοῦ VII, θ´, 3
Xαῖρε, θρόνε ἔνδοξε Θεοῦ XIV (b), η´, 2
Χαῖρε, Μαρία Μήτηρ ΧΙ (a), α´ app. crit.
Xαῖρε πηγὴ ἀειζώου νάµατο̋ XIV (b), ζ´ app. crit.
Χαῖρε σεµνή, τοῦ Ἀδὰµ τὸ κώδιον XIV (b), ζ´, 2
Χαῖρε, φωτοφόρε σκηνὴ Χ, α´, 3
Xαρᾶ̋ αἰτία τοῦ κόσµου γέγονα̋ XV, θ´, 1
Χεῖρα̋ ἐκτείνα̋ ἐν παραδείσῳ ΧΙΧ, γ´, 1
Xεῖρα̋ κροτεῖτε ΧΙΧ, γ´, app. crit.
474
Χερουβικῶ̋ σὺν ἀγγέλοι̋ ΧΙ (b), θ´ app. crit.
Χοροὶ ἁγίων ἀγγέλων XΧ, ζ´, 1
Xoρό̋ σε θεηγόρων κατοπτεύει Ι, ζ´ app. crit.
Χριστὸ̋ θεοῖ µε σαρκούµενο̋ Ι, α´, 1
Χριστὸ̋ τῶν µελλόντων ἀγαθῶν Ι, δ´, 2
Χριστὸ̋ ὑψοῖ µε σταυρούµενο̋ Ι, α´, 2
Χρόνῳ τὸν ἄχρονον, σεµνὴ VIII, στ´, 3
Ψαλµοῖ̋ καὶ ὕµνοι̋ νῦν ἀλαλάξοµεν XV, θ´, 2
ᾨδὴν ἀχρείαν σοι προσενήνοχα XV, θ´, 3

Ὦ λόγε Πατρὸ̋ καὶ σθένο̋ ΧΙΧ, στ´ (a), 3
Ὦ Παρθένε κεχαριτωµένη, Μήτηρ Χ, στ´, 3
Ὢ πλοῦτο̋ καὶ βάθο̋ Ι, ε´, 1
Ὡράθη̋ ἐν σταυρῷ ΙΙ, η´ (c) , 1
Ὡραίαν ψυχῇ XVIII, θ´, 4
Ὡ̋ ἀληθῆ Θεοτόκον ἅπαντε̋ XIV (a), ζ´, 3
Ὡ̋ ἀληθῆ Θεοτόκον πάντε̋ σε XIV (a), ζ´, 3
Ὡ̋ εἶδεν ἐπὶ ξύλου ἀνηρτηµένον IV, ε´ (b), 2
Ὡ̋ ἐκ παλάµη̋ ἤρπασα̋ ΙΙ, θ´ (c), 2
Ὡ̋ ἐν παραδείσῳ φυτευθὲν ΙΙΙ, θ´, 1
Ὡ̋ ἐπάγη ἐπὶ γῆ̋ VII, δ´ (a), 1
Ὡ̋ ἐπάγη ὁ σταυρὸ̋ VII, δ´ (a) app. crit.
Ὡ̋ ἐρρύσω Σωσάνναν ἀδίκου κρίσεω̋ XVI, η´, 4
Ὡ̋ ἔφη̋, τριήµερο̋, Χριστέ, ἀνέστη̋ Ι, δ´ app.crit.
Ὡ̋ κακοῦργο̋ ὁ ∆ίκαιο̋ ΙΙΙ, στ´, 1
Ὡ̋ κατῆλθεν ὁ Σωτὴρ VII, δ´, 2
Ὡ̋ κέδρο̋, Χριστὲ ΙΙΙ, ε´, 1
Ὡ̋ µόνην ἐν γυναιξὶ ΧΙΙΙ, δ´, 4
Ὥσπερ θνητὸν σὺ ἐν τάφῳ XVII, θ´, 1
Ὢ τῆ̋ ἀφάτου σου, Χριστὲ IX, η´, 2/ X, η´, 2
Ὢ τῆ̋ ὑπὲρ νοῦν λοχεία̋ σου V, η´, 3
Ὢ τῶν ὑπὲρ νοῦν θαυµάτων σου XIV (b), θ´, 3
475
INDEX VERBORUM MEMORABILIORUM447
ἀβυσσότοκο̋
ἀγκαλοφορούµενο̋
ἀθλοφόρο̋
ἀκατάφλεκτο̋
ἀκάτοχο̋
ἀκήκουον
ἀλάστωρ
ἀλλοτριόφρων
ἀναβλυστάνω
ἀναθρῴσκω
ἀνεκφράστω̋
ἀπαµαυρόω
ἀπείρανδρο̋
ἀπειράνδρω̋
ἀπεκδοχή
ἀπερικλόνητο̋
ἀποθανατόω
ἀρχίφωτο̋
ἄστεκτο̋
ἀτελεύτητο̋
ἄτερ
ἀχλύ̋
βροτοπρεπῶ̋
γηθοσύνω̋
δειµατόω
διακλονέω
εἰδωλοµανία
ἐκστᾷ
ἔµφρικτο̋
447
Όλες οι παρακάτω λέξεις σχολιάζονται µε την ίδια σειρά στο κεφ. Γλωσσικές Παρατηρήσεις. Εκεί,
δίπλα σε κάθε λέξη υπάρχει και η παραποµπή στον κανόνα που απαντάται.
476
ἐναπεµέω
ἐπαγάλλοµαι
ἐπιπολεύω
ἐπορθρίζω
ζωηφόρο̋
θαµβητικῶ̋
θεοστυγή̋
θέτω
ἰθύνω
ἵλεω̋
κατακοσµέω
κατατρύχω
καταχρέω̋
κευθµών
κῴδιον
λαµπροφόρο̋
λευχεί(η)µων
ληρέω
µητροπάρθενο̋
νοµοφθόρο̋
νότιο̋
νυκτοµαχέω
ξένο̋
ξενοφανή̋
ὀδµή
ὀλετήρ
παγκλήρω̋
πανάµωµο̋
πανάχραντο̋
πανγέραστο̋
παντάναξ
παντεχνήµων
πανύµνητο̋
477
πανυπέροχο̋
πανώδυνο̋
πανώλιο̋
πεδάω
προοδοποιέω
πτερνίζω
πυρακτώδη̋
σαρκοφόρο̋
συγκλονέω
συνανυψόω
συναποκύω
συνδιαιωνίζω
συνεπαγάλλοµαι
ὑπεράχραντο̋
ὑπερδοξάζω
ὑπερέκλαµπρο̋
ὑπερκόσµιο̋
ὑπερλάµπω
ὑπερφυή̋
ὑπέχω
ὑψιφοίτη̋
φιλανθρωπότη̋
φωσφόρο̋
φωτοτόκο̋
φωτοφόρο̋
χρεωστικῶ̋
ὠµίζοµαι
478

Ἀ. Νικολάου Οἱ κανόνες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ μελωδοῦ στὴν Παρακλητικὴ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ἀ. Νικολάου Οἱ κανόνες τοῦ Κοσμᾶ τοῦ μελωδοῦ στὴν Παρακλητικὴ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

∆ΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΤΜΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΩ∆ΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ

ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΜΕΛΩ∆ΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ

ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ

Η Βυζαντινή Υµνογραφία είναι ο πιο πλούσιο̋ σε δηµιουργία κλάδο̋

Συντοµογραφίε̋ — Βιβλιογραφία 12-24

ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΚ∆ΟΣΗ ΚΑΝΟΝΩΝ

AB = Analecta Bollandiana, Bruxelles 1882 κ. ἑξ.

II. KATAΛΟΓΟΙ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ

CLARK = K. W. Clark, Checklist of Manuscripts in St. Catherine’ s Monastery,

ἅγ., ἁγ. = ἅγιο̋, ἁγίου κτλ.

Ένα πολύ µεγάλο µέρο̋ των κειµένων τη̋ Βυζαντινή̋ Υµνογραφία̋

Παρόλο που οι αγιολογικέ̋ πηγέ̋ αναφέρουν ότι ο Κοσµά̋ είχε

Περιέχει την Παρακλητική, διάφορα τροπάρια και κανόνε̋ στη Θεοτόκο.

Περιέχει την Οκώηχο. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 227 φύλλα

Περιέχει την Οκτώηχο, διάφορα τροπάρια, τα 11 εωθινά ευαγγέλια και του̋

Περιέχει την Οκτώηχο, το Ωρολόγιο, το Μηνολόγιο και διάφορα άλλα

Περιέχει τη Μικρά Οκτώηχο, το Τριώδιο και το Πεντηκοστάριο. Χαρτώο̋

Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 103 φύλλα

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 85 φύλλα

Περιέχει την Οκτώηχο, τα Μηναία Μαρτίου - Αυγούστου, το Ψαλτήριο, το

Περιέχει την Οκτώηχο και τριαδικού̋ κανόνε̋. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται

Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋, αποτελείται από 227 φύλλα

Περιέχει κυρίω̋ την Οκτώηχο, την Τετράηχο και τα εωθινά εξαποστειλάρια.

Vindobonensis Theol. gr. 78

Περιέχει λειτουργικού̋ κανόνε̋ κυρίω̋ του Ιωάννη Μαυρόποδα, του

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 176 φύλλα

Περιέχει την Οκτώηχο, αναστάσιµα τροπάρια, εξαποστειλάρια και εωθινά.

Περιέχει την Οκτώηχο µαζί µε αναστάσιµα τροπάρια. Περγαµηνό̋ κώδικα̋,

Περιέχει παρακλητικού̋ κανόνε̋. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 175

Sinaiticus gr. 776

Περιέχει την Παρακλητική. Ο κώδικα̋ είναι περγαµηνό̋, αποτελείται από 164

Sinaiticus gr. 778

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 390 φύλλα

Sinaiticus gr. 779

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 294 φύλλα

Sinaiticus gr. 782

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, αποτελείται από 253 φύλλα

Sinaiticus gr. 785

Sinaiticus gr. 790

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋ µε κάποια κείµενα στα

Sinaiticus gr. 864

Περιέχει το Ωρολόγιο. Περγαµηνό̋ κώδικα̋, διαστάσεων 14x10 cm., αποτε-

Ivan Dujčev gr. 174

Περιέχει κυρίω̋ την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋. Περγαµηνό̋ κώδικα̋,

Ivan Dujčev gr. 191

Περιέχει την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 168

Ivan Dujčev gr. 223

Περιέχει την Παρακλητική. Περγαµηνό̋ κώδικα̋ µε 105 φύλλα διαστάσεων

Ivan Dujčev gr. 331

Περιέχει την Παρακλητική. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 216 φύλλα διαστάσεων 285x

Ivan Dujčev gr. 341

Ivan Dujčev gr. 346

Περιέχει το Τριώδιο. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 346 φύλλα διαστάσεων 280x220

Ivan Dujčev gr. 360

Περιέχει την Παρακλητική σε όλου̋ του̋ ήχου̋, διάφορα τροπάρια και 4

Cyrilli et Methodii Serdiciensis gr. 33

Περιέχει την Οκτώηχο. Χαρτώο̋ κώδικα̋ µε 306 φύλλα διαστάσεων 20,5x14

ΑΘΩΣ V Βατοπεδίου 1157 saec. XII

ΒΙΕΝΝΗ Vb Vindob. Theol. gr. 78 saec. XIV

ΚΡΥΠΤΟΦΕΡΡΗ Cc Cryptensis ∆. γ. I saec. XI

ΣΙΝΑ Sβ Sinaiticus gr. 776 saec. IX ή ΧΙ