Professional Documents
Culture Documents
Skrypt A Dziadzio
Skrypt A Dziadzio
Pierwotnie pisałem go pod siebie, więc niestety nie zawiera żadnych żartów, wulgaryzmów ani innych
wstawek , które dałyby mi dużo radości, a was zażenowały;’<.
1
Źródła prawa średniowiecza
Państwa barbarzyńskie
1) Wizygoci
Kodeks Euryka II poł V w.
Cechy prawa:
-ustawodawstwo antyżydowskie
Brewiarz Alaryka V w.
2) Burgundowie
Cechy prawa:
2
-zwyczaj małżeństwa przez kupno lub porwanie
3) Longobardowie
Edykt Rotara VII w.
Cechy prawa:
-zasada terytorialności
4) Ostrogoci
Edykt Teodoryka VI w.
3
-dotyczył całej ludności
Cechy prawa:
Bizancjum
Corpus Iuris Civilis VI w.
Ekloga VIII w.
Bazyliki/Heksabiblos IX w.
Cechy prawa:
Monarchia Karolińska
Prawo salickie pocz. VI w.
4
-bardzo drobiazgowa kazuistyka
Uchwały synodalne
Kapitularze
5
-rozejm boży – zakaz prowadzenia wojny w pewne dni (najczęściej
szczególnie uroczyste)
Cechy prawa:
-wyeliminowano ordalia
Rzesza Niemiecka
Zwierciadło saskie 1235 r.
-dwie części:
6
-prawo ziemskie (landrecht) regulujące stosunku między wolną
ludnością w dziedzinie prawa cywilnego, karnego i postępowania
sądowego
Landfrydy
7
Państwa słowiańskie
Polska
Księga elbląska XIII w.
-dużo o ordaliach
-obowiązywały do rozbiorów
-obszerny zbiór praw , który stał się podstawą programu politycznego ruchu
egzekucyjnego
-dwie części:
-w XVI w. wydano także formuły procesowe, korekturę praw (odrzucona przez sejm
całościowa kodyfikacja prawa sądowego) i trzy statuty litewskie
8
-prawnicze dzieła Bartłomieja Groickiego dot. prawa niemieckiego były źródłem
prawa dla miast do rozbiorów
Czechy
Maiestas Carolina XIV w.
Węgry
Kodeks Werboczego (Tripartitum) XVI w.
Ruś
Ruska Prawda XI-XII w.
-dopuszczała wróżdę
9
-kary pieniężne na rzecz poszkodowanego i wira na rzecz księcia
-uregulowanie testowania
Sudiebniki XV i XVI w.
Stogław XVI w.
Cechy prawa:
10
Renesans prawa rzymskiego w Europie Zachodniej
Glosatorzy
-najważniejsi:
-Irnerius
Komentatorzy (konsyliatorzy)
-zamiast glos pisali traktaty luźno powiązane z tekstem kodyfikacji, analizując przede
wszystkim sens zawartego tam prawa
-najważniejsi:
-Baldus de Ubaldis
11
Humanizm prawniczy XVI w.
12
Źródła prawa kanonicznego
-Pismo Święte
-kanony soborowe
-dekretały papieskie
-odtąd prawo kościelne oparte na ius antiquum (soborowe kanony) i ius novum
(dekretały)
-Clementinae XIV w.
- Extravagantes XVI w.
13
Źródła prawa nowożytności
Rzesza Niemiecka
Constitutio Criminalis Carolina 1532 r.
14
-ograniczyła formę kar śmierci i ich stosowanie, ale zachowała ich
anachroniczne powody tj. bluźnierstwo, homoseksualizm, czary
Francja
Ustawodawstwo królewskie – ordonansy
1) o postępowaniu cywilnym
3) o handlu
Francja rewolucyjna
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789 r.
-ateistyczny wydźwięk
-nietykalność osobista
-domniemanie niewinności
15
Doktryna prawa natury
Kompilacja justyniańska – nienaruszalne prawa człowieka: małżeństwo i posiadanie dzieci
Św. Tomasz z Akwinu XIII w. – prawo naturalne jest tym, co rozum ludzki wyprowadza z
prawa boskiego; prawo ludzkie powinno być zgodne z prawem naturalnym
Hugo Grocjusz XVII w. – sekularyzacja prawa natury; pierwotne ich źródło – Bóg, ale przez
stworzenie człowieka jako istotny społecznej; celem kary jest ochrona społeczeństwa przed
przestępczością
Szkoła humanitarna
-kierunek w prawoznawstwie europejskim oświecenia
-postulaty:
-zniesienie tortur
-domniemanie niewinności
16
Kodyfikacje karne
Leopoldina 1786 r.
-różnego rodzaju kary pozbawienia wolności z podanym ich min. i max. Wymiarem
-pominięto przedawnienie
-procedura inkwizycyjna
17
Ustawa karna zachodniogalicyjska 1796 r.
-przywrócenie przedawnienia
Kodyfikacje cywilne
Bawarski kodeks cywilny 1756 r.
-przyjmował ogólne idee prawa natury, jednak w praktyce nie zawierał ich w
przepisach
Ehepatent 1783 r.
18
Landrecht pruski 1794 r.
Prawo karne
-zniesiono tortury
19
Źródła prawa anglosaskiego
Organizacja sądownictwa w Anglii
Sądy centralne-westminsterskie:
Sąd Kanclerski od XV w.
-strony korzystały z niego, gdy pozostałe środki prawne nie zaspokajały ich
żądania
Cechy prawa:
-ława przysięgłych orzekająca o winie – przed nią odbywała się jawna i ustna
rozprawa sądowa oraz postępowanie dowodowe (od XV w.)
20
Sąd Izby Gwiaździstej XV-XVII w.
-elementy inkwizycyjne
Źródła prawa:
Common law
-jednolite i powszechne
Equity
-zbiory orzeczeń:
21
-traktaty prawne wybitnych prawników, na których podstawie sądy często orzekały
nawet wbrew statutom
USA
Deklaracja niepodległości z 1776 r.
Prawo sądowe:
Organizacja sądownictwa
Źródła prawa
22
Ustawodawstwo napoleońskie
Code civil 1804 r.
-systematyka romanistyczna:
-„o osobach”
-wolności umów
-laickie małżeństwo
-swoboda testowania
Kodeks handlowy
23
Kodeks procedury karnej
24
Pozytywizm prawniczy
-badania nad prawem ograniczone do tekstu ustawy
Socjalizacja prawa
-krytyka pozytywizmu prawniczego i nacisk na społeczną funkcję prawa
Jurysprudencja interesów
-prekursor – Rudolf Ihering
25
-sędzia może dokonywać wykładni prawa w sposób dowolny, przy związaniu
wyłącznie zasadami interpretacji określonymi przez teorię prawa
-przymus państwa tylko wobec tych, którzy naruszali prawa i wolności innych
-legalizm represji karnej – formalna definicja przestępstwa, Nulla poena sine lege
-ustawa karna ma być sama w sobie prewencją ogólną, nie sposób wykonania kary
Szkoła antropologiczna
--założyciel - Cesare Lombroso
Szkoła socjologiczna
-założyciel – Franciszek Liszt
26
Kodeksy prawa cywilnego
Austriacki kodeks cywilny (ABGB) 1811 r.
-prawnonaturalny charakter
-trzy nowele (1914, 1915, 1916) – poprawiały pozycję kobiet i dzieci nieślubnych
-systematyka romanistyczna
-o prawie osobowym
-o prawie rzeczowym
27
Niemiecki kodeks cywilny (BGB) 1896 r.
-wszedł w życie 1900 r.
-tendencja liberalno-indywidualistyczna
-ale niektóre przepisy ograniczały autonomię stron przy zawieraniu umów, chroniąc
poszkodowanych niesprawiedliwymi umowami wg zasad słuszności
-systematyka pandektowa:
-część ogólna
-prawo zobowiązań
-prawo rzeczowe
-prawo rodzinne
-prawo spadkowe
-prawo osobowe
-prawo rodzinne
-prawo spadkowe
-prawo rzeczowe
-recypowany w Turcji
28
Królestwo Polskie
Kodeks cywilny Królestwa Polskiego 1825 r.
-nieznaczna nowelizacja przepisów Code civil, które nie znalazły akceptacji społecznej
w polskich realiach – prawo hipoteczne i małżeńskie
-uprzywilejowanie prawosławia
Kodeksy karne
Austriacki kodeks karny 1852 r.
-unowocześniona forma Franciscany
-trójpodział przestępstw
29
-złagodzono wymiar kary pozbawienia wolności
-mimo sankcji carskiej nie wszedł praktycznie w życie poza częścią przepisów
Ustawodawstwo karne
30
-dekret z 1917 r. zniósł wszyststkie organy sądowe i na ich miejsce powołał
robotnicze i chłopskie trybunały rewolucyjne, ich członkowie byli wybierani
przez rady delegatów i mogli być odwoływani
III Rzesza
Ustawodawstwo cywilne
Ustawodawstwo karne
Komisja kodyfikacyjna II RP
-odzyskanie niepodległości – trzy systemy pozaborcze, regulacje polsko-francuskie
prawa cywilnego, prawo węgierskie na Spiszu i Orawie
31
-kodeks postępowania karnego z 1928 r. – wersja bardziej liberalna procesu
mieszanego państw zaborczych
-kodeks prawa cywilnego nie zdążył być opracowany, ale zaawansowane prace nad
nim posłużyły po wojnie
-kodeks zobowiązań z 1933 r., chroniący poszkodowanych przez umowę tj. BGB
-kodeks handlowy
Po wojnie
RFN
Ustawodawstwo cywilne
32
Ustawodawstwo karne
Francja
Ustawodawstwo cywilne
-konkubinat
Ustawodawstwo karne
ZSRR
Ustawodawstwo cywilne
33
-prawo umów się nie rozwijało – wszystko dokonywano aktami
administracyjnymi
Ustawodawstwo karne
PRL
Unifikacja prawa cywilnego
-kodeks rodzinny z 1950 r.; wspólny dla Czechosłowacji; rozwód przy trwałym
rozpadzie związku małżeńskiego; niedopuszczalny, gdy chodziło o dobro
dzieci; wspólność majątku dorobkowego; usunął zróżnicowanie na dzieci
ślubne i nieślubne
Prawo karne
34
Czasy stalinowskie
-stosowanie tortur
-apelacja
35
Prawo osobowe
Nabycie zdolności prawnej
-w epoce feudalnej dziecko musiało być przyjęte do rodziny i urodzić się żywe –
przejawiać oznaki życia i posiadać ludzką postać (niezdeformowane)
Nasciturus (płód)
-gdy bez ograniczeń korzystał ze zdolności prawnej swojego stanu lub grupy
społecznej mogło nastąpić ograniczenie na skutek:
1) niewolnictwa
2) zdrowia
3) przynależności państwowej
36
-pierwotnie cudzoziemcy nie mieli zdolności prawnej
4) przynależności do rodziny
5) utrata czci
-zależna od wieku:
Pełnoletniość
37
-potem sztywne granice 12, 14; później 18 lat
38
Dzieci nieślubne
-Code civil wyróżniał dzieci nieślubne naturalne, które mogły być uznane, ale i
tak dziedziczyły tylko po rodzicach (bez krewnych) i na gorszych prawach niż
ślubne oraz dzieci nieślubne ze związków kazirodczych i cudzołożnych, które
nie mogły być uznane
Żydzi
Osoby prawne
-rzymskie pojęcie osoby prawnej przetrwało dzięki prawu kościelnemu, które stworzyło
teorię osoby moralnej m.in. biskupstwa, fundacje religijne
39
-pojęcie osoby prawnej jako osoby fikcyjnej zdefiniowali komentatorzy w XIV w.
1) Umowa kupna
40
-dwa akty – zaręczyny i przekazanie dziewczyny narzeczonemu
2) porwanie
Rozwiązanie małżeństwa:
wg prawa germańskiego:
-żona nie mogła opuścić męża pod karą śmierci, chyba że nastawał na
jej życie lub miał konkubinę
-mąż mógł zabić żonę, gdy cudzołożyła lub nastawała na jego życie
wg prawa kanonicznego:
-konsensualna natura
-sakramentalny charakter
-zasada nierozerwalności
41
Przeszkody zrywające małżeństwo:
-bigamia
-powinowactwo
-niepełnoletność
-Luter uznał małżeństwo za umowę cywilną, ale zmienił potem zdanie i uznał za
instytucję boską
-możliwość rozwodu
42
-kościelny rejestr chrztów, ślubów i zgonów
W krajach katolickich:
-dominował do XIX w.
System mieszany
43
-osoby określonego wyznania podlegały własnym przepisom religijnym
System laicki
-upowszechniony w XX w.
Majątek małżeński:
-wyprawa (gerada)
-posag (dos)
44
-stanowił należną część spadkową z majątku rodziców
-po śmierci żony przechodził do dzieci a w razie ich braku wracał do jej
rodziny
-wiano (contrados)
Ustroje majątkowe:
1) Wspólność majątkowa – majątek wniesiony i nabyty to jedna całość, którą
rozporządzał mąż, niekiedy potrzebując zgody żony
2) Rozdzielność majątkowa – oba majątki rozdzielone i każdy mógł własnym
dysponować, ale majątkiem żony zarządzał mąż; w prawie niemieckim
3) System posagowy – posag żony był własnością męża, ale nie mógł się go pozbyć
ani obciążyć długami i posag wracał po śmierci męża do żony
4) System rządu posagowego – posag był własnością żony, ale mąż nim zarządzał;
żona mogła mieć swój odrębny majątek, którym sama zarządzała – mąż mógł być
tylko pełnomocnikiem; w polskim prawie ziemskim
-w Code civil nie można było zmieniać ustroju majątkowego po małżeństwie ani
przekazywać zarządu żonie
-BGB system zarządu i pobierania korzyści w rękach męża; nie obejmował majątku
zastrzeżonego żony (własną pracą); obowiązek utrzymywania męża
45
-w Polsce dekretem z 1946 r. system podziału dorobku; każdy małżonek miał
indywidualny majątek zarówno odrębny jak i dorobkowy, a po ustaniu małżeństwa
majątek dorobkowy dzielono na 2; w razie śmierci małżonka połowa majątku dla
spadkobierców innych niż małżonek
-w Polsce ustawą z 1921 r. polepszenie praw majątkowych żony, która miała własne tzw.
dobra wolne
Prawo rzeczowe
-reguluje zakres władztwa człowieka nad rzeczą i inne formy korzystania z niej
-zasada zamkniętej listy praw rzeczowych (numerus clausus) – tylko takie prawa rzeczowe
jakie dopuszcza system prawny
Własność
-prawo na mocy którego właściciel ma władztwo nad rzeczą
W epoce feudalnej:
46
Posiadacz bezpośredni – własność podległa – dominium utile
z prawem do korzystania z rzeczy
- Landrecht pruski i ABGB uznały własność podzieloną, ale Code civil nie –
konieczność uwłaszczenia
W państwie liberalnym:
-prawo pierwokupu
47
-prawo odkupu (retraktu) – od nabywcy
2) prawo sąsiedzkie
-najstarsze
3) ordynacje i fideikomisy
4) wywłaszczenie
Nabycie własności
1) Pierwotne – gdy nie ma poprzednika prawnego
a) Zawłaszczenie – objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej
b) Połączenie – np. powiększenie brzegu rzeki
c) Zasiedzenie – wg prawa rzymskiego 5 przesłanek:
-słuszny tytuł
-dobra wiara
-posiadanie
48
2) pochodne – przejście prawa własności z dotychczasowego właściciela na inną
osobę np. kupno, spadek
Posiadanie
Ochrona posiadania:
Proces posesoryjny
-polskie prawo ziemskie mocno rozwinęło prawo hipoteczne już w XVI w.;
(hipoteka staropolska) zasady:
49
-jawność formalna (każdy zainteresowany mógł sprawdzić obciążenie
nieruchomości
Prawo zobowiązań
W prawie rzymskim
1) ex contractu – z umowy
2) literalne – pisemne
W prawie germańskim
50
-kontrakty ściśle formalistyczne (ustne i realne) i przy zachowaniu rytuałów;
Longobardowie zaczęli również pisemne – do podważenia pisma był wymagany sąd
boży
W prawie kanonicznym
-złamanie każdej umowy jest grzechem – pacta sunt servanda (wcześniej tj. w prawie
rzymskim – umowy zaskarżalne i niezaskarżalne)
Wykonanie zobowiązań
Gwarancje wypełnienia umów:
51
-kara umowna – w razie niewykonania umowy dłużnik zobowiązywał się
wypłacić pewną kwotę
-zastaw i hipoteka
Egzekucja zobowiązań
Zobowiązanie wygasało:
- systemy zaborcze miały zasadę nominalizmu – taka kwota do jakiej dłużnik się
zobowiązał, bez względu na inflację
-odpowiedzialność z tytułu:
52
a) nienależytego wykonania umowy (ex contractu)
-w ABGB trzy stopnie winy (zły zamiar, rażące niedbalstwo, niedbalstwo (tutaj
możliwość żądania tylko rzeczywistej szkody)); względy słuszności podstawą
odpowiedzialności cywilnej
-polski kodeks handlowy z 1934 r. przyjmował kryterium podmiotowe, które za podstawę stosunków
handlowych uznaje normy prawne odnoszące Siudo osób zawodowo trudniących się czynnościami
handlowymi
Prawo spadkowe
-w prawie rzymskim przeważało dziedziczenie testamentowe; występowała zasada równości
dziedziczenia kobiet i mężczyzn
-w prawie germańskim majątek musiał pozostać w rodzie, więc w grę wchodziło tylko
dziedziczenie beztestamentowe
Dziedziczenie beztestamentowe
-od wczesnego średniowiecza wyłącznie dziedziczenie beztestamentowe
53
-wg księgi elbląskiej, gdy nie było synów, majątek przechodził na władcę a
córki otrzymywały tylko uposażenie
Porządek dziedziczenia
-I parantela – zstępni
-w I kolejności – zstępni
54
-w II kolejności – rodzeństwo (dobra ojczyste w ¼ siostrom, w
¾ braciom; dobra macierzyste po równo)
Dziedziczenie testamentowe
-na terenach Italii i płd. Francji przetrwało
-Germanie mogli przysposobić dziedzica przez afiliację (adopcję), ale tylko bezdzietni
-Kościół wymuszał testament dla zbawienia duszy (część majątku na cele społeczne),
traktując go jako sakrament spowiedzi; dziedzicem mógł być Chrystus, święci, biedni,
więźniowie
Zdolność testowania:
Nie mieli:
-chorzy umysłowo
-heretycy
-dzieci nieślubne
-zakonnicy
55
Wykonawca praw spadkowych
Code civil
ABGB
BGB
56
-osoby niegodne dziedziczenia – krzywdzące spadkodawcę lub jego bliskich;
BGB znał instytucję przebaczenia przez spadkodawcę
Dziedziczenie testamentowe
Ograniczenia testowania
-ABGB
-duchowni
-małoletni
-Code civil
-opiekunowie od małoletniego
-duchowni
2) zachowek (Landrecht pruski, ABGB, BGB, polski kodeks cywilny z 1964 r.)
57
-BGB do dziedziców koniecznych zaliczał też małżonka
Kierunek zmian w XX w.
58
Prawo karne średniowiecza
Wczesne średniowiecze
-system kar kompozycyjnych – opłaty na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodu i opłata
na rzecz władcy; charakter subsydiarny – forma wykupienia od kary na życiu lub ciele
-niektóre kary miały charakter publiczny bez możliwości wykupienia – tj. ciężkie
przestępstwa, przestępstwa przeciw religii; były ścigane z urzędu
-kara środkiem pojednania sprawcy przestępstwa z Bogiem; gdyby sprawa nie poniósł
kary publicznej, gniew Boga mógł dosięgnąć całą społeczność
-do kwalifikacji prawnej przestępstwa liczył się tylko wywołany nim skutek
59
Przyczyny bezkarności
Obrona konieczna
Nieletniość
-wg prawa rzymskiego <7 lat byli bezkarni, a 7-14 lat zależnie od stopnia ich
rozwoju umysłowego
-w prawie salickim <12 lat nie ponosili winy, ale opiekun musiał wynagrodzić
szkodę
-w średniowieczu nieletni (głównie <12 lat) nie mogli być skazani na karę
śmierci lub karę okaleczającą
Niepoczytalność
60
-pierwsze elementy ogólnego ujęcia usiłowania pojawiły się w XIV w. w statutach
miast włoskich
Podżeganie i pomocnictwo
Katalog przestępstw
Przestępstwa przeciw władzy i religii
61
-w średniowieczu za bluźnierstwo typowa kara – obcięcie języka; w nowożytności
kara śmierci (w polskich miastach w praktyce dużo częstsza chłosta)
-kodeksy prawa karnego epoki oświecenia zdepenalizowały kary przeciw religii, ale
Franciscana już powróciła do surowości
-możliwości zaostrzenia kary, gdy mordu dokonano na osobie wyższej w hierarchii lub
bliskim przyjacielu
62
Przestępstwa przeciw dobrym obyczajom
Cudzołóstwo
-w prawie rzymskim odpowiadała tylko kobieta – mąż musiał się rozwieść i mógł zabić
in flagranti; pod koniec cesarstwa nawet kara śmierci; prawo justyniańskie
przewidywało też kary dla cudzołożących mężczyzn, kobiety najczęściej umieszczano
w klasztorach
-statuty komun włoskich, pod wpływem recepcji prawa rzymskiego, wróciły do kary
śmierci za cudzołóstwo
-Code penal podobnie jak Jóżefina (bez chłosty), ale mężczyzna odpowiadał
pieniężnie tylko za wprowadzenie kochanki do domu
Homoseksualizm
63
Podstawy odpowiedzialności karnej
-Carolina wyróżniała winę umyślną, nieumyślną i przypadek
-winę umyślną pośrednią (dolus indirectus) zastąpiła w II poł. XIX w. konstrukcja winy
umyślnej ewentualnej (dolus eventualis)
-ogólne ujęcie winy nieumyślnej jako niedbalstwa znalazło się w Landrechcie pruskim
Przyczyny bezkarności
Obrona konieczna
64
Niepoczytalność
Nieletniość
-Code penal
-bezwzględna poczytalność
65
-model opiekuńczy zakładający posługiwanie się środkami opiekuńczo-
wychowawczymi i poprawczymi
Błąd
-karalność usiłowania nieudolnego dopiero w XIX w.; np. w polskim KK, ale
wyłączając działanie przez zabobon lub ciemnotę
Podżeganie i pomocnictwo
Kara
Funkcja i wymiar kary
66
-do Józefiny panowała materialna definicja przestępstwa i sędziowie mogli
wymierzać nawet karę z podejrzenia
Katalog kar
Kara śmierci
-Carolina często przewidywała karę śmierci przy alternatywnej nieoznaczonej karze
cielesnej
-Carolina w szerokim zakresie posługiwała się karą śmierci, ale nawiązywała do idei
kary sprawiedliwej
-do poł XIX w. karę śmierci wykonywano publicznie (prewencja ogólna); we Francji do
XX w.
-wiele krajów w II poł. XIX w. zniosło karę śmierci, a pozostałe rzadko ją stosowały
67
-prawo kanoniczne posługiwało się karą pozbawienia wolności (od XIX w. papież
uznaje karny charakter więzienia)
-w polskim prawie ziemskim od XV w. była kara więzy (a’ la więzienia); nie miała
charakteru hańbiącego; skazany sam płacił za swoje utrzymanie, a w razie braku
środków czynił to powód przegranego sporu; rozróżniano na karę górnej wieży
(lepsze warunki) i dolnej
-na szeroką skalę znalazła zastosowanie w Józefinie, ale była rozmaicie obostrzana
-Landrecht pruski wyraził normę, że nie może być wykonywana tak, by narazić
skazańca na niebezpieczeństwo utraty życia/zdrowia
Kary cielesne
-kary mutylacyjne były znane wszystkim systemom prawnym Europy do XVIII w.;
najczęściej były karami odzwierciedlającymi
-kary „na skórze i włosach” były najczęściej hańbiące tj. pręgierz, chłosta; chłosta
utrzymała się do II poł. XIX w. i była najbardziej powszechną karą na ciele
Kary majątkowe
-kary kompozycyjne przetrwały w nowożytności w Europie Środkowej i Wschodniej
-Polski kodeks karny nie przewidywał nawet częściowej utraty mienia poza
pochodzącym z kradzieży
68
Środki zabezpieczające
-w prawie karnym XIX i XX w. często można było orzec środki zabezpieczające obok
kary lub zamiast niej
69
Proces karny
Średniowieczny proces skargowy
-w państwach plemiennych najważniejszą instytucją sądowniczą był wiec, skupiający
wszystkich mężczyzn zdolnych do noszenia broni
-we wczesnym średniowieczu nie było rozróżnienia na proces karny i cywilny, co stopniowo
się różnicowało dopiero od XIII w. w sądownictwie kościelnym i nastąpiło w czasach
nowożytnych
-zasada jawności – na forum publicznym tj. wiec, posiedzenie ławników pod przewodnictwem
królewskiego urzędnika; z udziałem miejscowych odbywało się również przeprowadzenie
środków dowodowych tj ordalia
-zasada formalizmu – niezachowanie przez stronę wymaganych symboli, gestów lub formuł
skutkowało przegraniem procesu; pojawiła się przez to instytucja rzeczników stron za to
odpowiedzialnych
-nie przeprowadzano bada podstaw wniesionej skargi ani faktycznych okoliczności sprawy
70
-bliższość do dowodu – pozwany mógł złożyć przysięgę oczyszczającą, ale tę
możliwość dawano z reguły, gdy cieszył się dobra opinią – powód mógł
odpowiedzieć świadkami lub pojedynkiem
Przysięga
-najczęstszy środek dowodowy; stosowany aż do XIX w.
Ordalia
-występowały w prawie zwyczajowym germańskim, ale ich rangę podniósł
Karol Wielki
71
Środki odwoławcze
-nadzwyczajną pomoc prawną mógł zapewnić król
Proces inkwizycyjny
-procedurę inkwizycyjną prowadził Innocenty III w XIII w.
W praktyce sądowej polskich miast, które przyjęły model procesu inkwizycyjnego, od XVI do
XVIII w. podstawowym sposobem wszczynania procesu karnego była dalej skarga
72
-wyrok był ogłaszany przed ławnikami, którzy mogli zakwestionować niektóre ustalenia
sędziego-inkwirenta na podstawie protokołów
-zasada tajności – śledztwo było tajne wobec osób postronnych a czynności procesowe
podejmowano poza wiedzą oskarżonego
-na podstawie niepełnego dowodu można było przeprowadzić tortury lub orzec karę
nadzwyczajną, z reguły łagodniejszą (poena suspicionis)
-od końca XVIII w. w ustawach karnych występuje negatywna legalna teoria dowodowa –
sedzia nie mógł orzec wyroku skazującego bez określonych w ustawie jakości środków
dowodowych
-wg Caroliny sędzia powinien nakłaniać oskarżonego do przyznania się do winy, nawet jak
miał ku niej dowody
-przyznanie się do winy było konieczną przesłanką pokuty i zbawienia duszy, dlatego
utrzymała się tak długo żywotność tortur do niej prowadzących
-jeśli oskarżony nie przyznawał się do winy, sędzia mógł zastosować tortury
-kodeksy z początku XIX w. zakazały wymuszania przyznania się do winy, ale nie przyznawały
prawa do odmowy zeznań
Tortury
-nieodłączny element procedury sądowej od procesu inkwizycyjnego
-wg Caroliny mogły być stosowane tylko przy oskarżeniu dotyczącym ciężkiej zbrodni i
przestępstw skierowanych przeciw władzy i religii; były dopuszczalne gdy sędzia dysponował
niebudzącymi wątpliwości poszlakami lub połowicznym dowodem
-nie wolno było ich stosować wobec: dzieci, starców, kobiet w ciąży, uczonych, szlachty,
urzedników
73
-Carolina przewidywała dla sędziego karę (również śmierci), gdy torturowany zmarł
-tortur nie stosowano w prawie ziemskim Polski i Anglii poza wyjątkami np. obrazy majestatu
(skrutynium)
-prawo angielskie znało torturę – karę mocną (peine forte et dure), którą stosowano wobec
tych, co nie chcieli poddać się osądowi sądu, czego wymagał formalizm
-tortury jako środek wymuszania winy przetrwały do poł. XVIII w. (w niektórych państwach do
poł XIX w.)
Świadkowie
-Carolina wymagała zeznań 2-3 świadków do wydania wyroku
-gdy zeznania były sprzeczne, a ich waga za skazaniem i niewinnością rozkładała się
równomiernie, sędzia miał dać wiarę dowodom na korzyść oskarżonego
Kara za nieposłuszeństwo
-gdy tortury zostały zniesione, była stosowana kara chłosty i postu dla oskarżonego, który nie
chciał złożyć zeznań lub składał je sprzecznie
Pozycja oskarżonego
-oskarżony mógł przedstawić dowody poświadczające niewinność, do uwolnienia wystarczyła
połowa dowodu
74
-od Franciscany zakaz reformationis in peius
Proces o czary
-osoba podejrzana o czary, gdy istniały wyraźne poszlaki, była poddawana torturom
-procesy o czary zaczęły zanikać w połowie XVII w., będąc całkowicie zlikwidowanymi do
końca XVIII w.
Przebieg procesu
-rozdzielenie funkcji ścigania i śledztwa od sądzenia
Postępowanie przygotowawcze
-wszczynane z urzędu
-śledztwo – wyjaśnienie okoliczności sprawy i zebranie dowodów; z reguły tylko przy ciężkich
przestępstwach; prowadzone przez organ procesowy pod nadzorem prokuratora lub samego
75
prokuratora; po jego zakończeniu prokurator decydował o umorzeniu albo wniesieniu aktu
oskarżenia
-środki zapobiegawcze – m.in. areszt, poręczenie majątkowe i osobiste, dozór policyjny, zakaz
opuszczania stałego miejsca pobytu
Rozprawa
-zasada jawności u ustności – publiczny charakter; może być wyłączony przez sąd tylko w
wyjątkowych przypadkach
-zasada kontradyktoryjności – skargą jest akt oskarżenia; równość stron; prawo do riposty –
ostatni głos oskarżonego
-zasada prawdy materialnej – wnioski dowodowe przedkładają strony, ale sąd może z własnej
inicjatywy dopuścić każdy dowód; wyrok musi się opierać na ustaleniach zgodnych ze stanem
rzeczy
-swobodna ocena dowodów – sędziowie swobodnie oceniają dowody, posługując się wiedzą
prawniczą, doświadczeniem życiowym i wewnętrznym przekonaniem
Gwarancje procesowe
-oskarżony może wybrać obrońcę lub wziąć z urzędu; w niektórych przypadkach obrońca jest
obligatoryjny (np. oskarżony jest niemową, głuchy)
-domniemanie niewinności
Środki odwoławcze
-zwyczajne – zażalenie, apelacja; nadzwyczajne – kasacja, wznowienie postępowania
76
-zakaz reformationis in peius
Proces cywilny
Proces rzymsko-kanoniczny i nowożytny
-proces rzymsko-kanoniczny interpretacją procesu kognicyjnego
Cechy procesu
Zasada skargowości
77
-w pierwszym stadium powód wnosił pisemną skargę, gdy odpowiadała
wymaganiom formalnym, sędzia wydawał pozew i urzędowo wzywano
pozwanego przed sąd
Zasada pisemności
Zasada dyspozycyjności
Apelacja
78
-wyrok na dowód (vide: bliższość do dowodu) – sąd ustalał, co ma być
przedmiotem dowodu, kto miał go przeprowadzić i kiedy, co decydowało o
wygraniu procesu
Procedura austriacka
-sędzia nie mógł ingerować z urzędu w przebieg procesu, strony miały pełną
autonomię w dysponowaniu przedmiotem sporu
Procedura pruska
Zasady procesowe
Zasada jawności i ustności
Zasada kontradyktoryjności
79
Zasada dyspozycyjności
-dyspozycyjność materialna – sąd nie może orzec nic ponad żądanie stron
Zasada instrukcyjności
-sąd może odrzucić środki dowodowe, gdy uzna, że służą tylko przedłużaniu
procesu
Zasady orzekania
Zasada bezpośredniości
-wyrok mogą wydawać tylko ci sędziowie, którzy cały czas biorą udział w
procesie
Środki odwoławcze
-apelacja, kasacja
80
-opozycję trzeciego – środek prawny przysługujący osobie trzeciej, której
wyrok naruszył prawa
81
Uzupełnienie z wykładu prof. Borkowskiej-Bagieńskiej
1) prawo publiczne
2) prawo prywatne
1) prawo wewnętrzne
2) prawo międzynarodowe
1) prawo materialne
2) prawo procesowe
1) prawo wyznaniowe
2) prawo świeckie
1) prawo jednorodne
Zbiór:
82
-brak systematyki
Kodeks
-spis praw zawierających jeden dział prawa [wyjątek-austriacki (prawo materialne i procesowe)]
-przepisy uporządkowane
-brak kazuistyki
-systematyka dla kodeksów karnych – część ogólna i część szczegółowa (katalog kar)
-personae
-res
-actiones
-część ogólna
-prawo rzeczowe
-zobowiązania
-prawo spadkowe
-prawo rodzinne
Teoretyczna
83
-przekonanie władców, że prawo rzymskie zlikwiduje partykularyzm terytorialny
Praktyczna
-przywileje właścicieli
-wilkierze wiejskie
-księgi sądowe
Małżeństwo w średniowieczu:
Ad. Prawo bliższości – regalia – monopole państwa np. na wydobycie soli, polowanie
Dwa poglądy:
84
-utrzymanie dawnego prawa przy kryterium postępowości i zmienianie go aktami
prawnymi
Cechy:
-zanik/mocne ograniczenie takich działów prawa jak: prawo wekslowe, czekowe, handlowe,
upadłościowe
85
1) Zbiór praw sądowych Andrzeja Zamoyskiego
-systematyka rzymska
-odrzucony przez sejm z uwagi na sprzeciw Kościoła (zwiększenie roli państwa wobec
Kościoła) i szlachty (zwiększenie praw chłopów)
Komisja kodyfikacyjna II RP
-proces mieszany
-trójpodział przestępstw
86
-dzielił kupców na rejestrowych i nierejestrowych (mniejsi, bez wymagania wpisu)
-w duchu indywidualistyczno-liberalnym
87