æ

Matematyka 1.

Cia, gi liczbowe .

Definicja.

Cia,giem liczbowym o wartościach w przestrzeni X nazywamy dowolna, funkcje, ,

dzialaja,ca, ze zbioru N lub jego podzbioru w przestrzeń X :

f : A → X, , A ⊂ N.
Cia,g może być skończony lub nieskończony w zależności od zbioru A.
Przyjmujemy oznaczenie :

f (n) = an , n ∈ A.

Be, dziemy dodatkowo zakladać, że X jest przestrzenia, R lub Rn .

Definicja.

Cia,g (an ) nazywamy cia,giem zbieżnym , jeżeli istnieje liczba a ∈ A taka, że
spelniony jest warunek :

(∗∗) ∀ > 0 ∃K ∈ N ∀n > K d(an , a) < .

1
 To znaczy, że w dowolnej kuli o środku a leża, prawie wszystkie wyrazy cia,gu
(an ), to znaczy wszystkie poza skończona, ilościa,.

Piszemy wtedy :
lim an = a.
a punkt a nazywamy granica, cia,gu (an ).
Napis
lim an = a.
oznacza, że cia,g (an ) jest zbieżny i ma granice, a.
cia,g , który nie ma granicy nazywamy rozbieżnym.
Przyklad.
Pokazać , że w zbiorze liczb rzeczywistych z naturalna, metryka ; lim 2n+3
n+2 = 2.
Wźmy dowolne  > 0. i rozważmy nierówność :
2n + 3 2n + 3 − 2n − 4 1 1
| − 2| = | |=| | <  ⇔ n > − 2.
n+2 n+2 n+2 
1
Jeżeli weźmiemy K >  −2, K ∈ N , to dla tego K spelniony be, dzie warunek
zbieżności cia,gu, zatem
2n + 3
lim = 2.
n+2
Przyklad .
1
lim p = 0 p > 0.
n
3n + 1 1
lim( , 5 + ) = (3, 5).
n+4 n
Jeżeli dany jest cia,g (an ) i cia,g liczb naturalnych k1 < k2 < k3 < .......,
to cia,g (aki ) nazywamy podcia,giem cia,gu (an ). Granice podcia,gów nazywamy
punktami skupienia.
Przyklad .
Znaleźć punkty skupienia cia,gu : a. (−1)n . b. sin nπ 4 .

Stwierdzenie. Cia,g zbieżny ma jeden punkt skupienia : granice, cia,gu.

Stwierdzenie. Jeżeli cia,g jest zbieżny, to kaźdy jego podcia,g zbiega do jego
granicy.

Stwierdzenie. Jeżeli cia,g ma dwa lub wie, cej punktów skupienia, to jest roz-
bieżny.

2
 Twierdzenie. Cia,g zbieżny jest ograniczony.

Rozważamy teraz cia,gi liczbowe, (an ) ∈ R.

Twierdzenie.

Jeżeli lim an = a oraz lim bn = b, to :

lim(an + bn ) = a + b.

lim(an − bn ) = a − b.
lim(an · bn ) = a · b.
an a
lim( ) = .
bn b
W tej równości zakladamy, że ∀ n ∈ N bn 6= 0 i b 6= 0.
√ √
lim( an ) = a.
Uwaga. Twierdzenie odwrotne nie jest prawdziwe. Kontrprzyklady.

Przyklad.
Korzystaja,c z powyższego twierdzenia udowodnij :

4n2 + 5n + 7 4
lim 2
= .
3n + 2n − 1 3
Inne przyklady.

Definicja.

Cia,g (an ) nazywamy cia,giem rozbieżnym do +∞ , piszemy lim an = +∞ ,

jeżeli spelniony jest warunek :

(∗ ∗ ∗) ∀M > 0 ∃K ∈ N ∀n > K an > M.

√
Przyklady : n3 , 4n , log n, n.

Cia,g (an ) nazywamy cia,giem rozbieżnym do −∞ , jeżeli :

lim(−an ) = +∞.

3
piszemy lim an = −∞ Stwierdzenie .
1. jeżeli lim an = +∞, to lim a1n = 0.
2. jeżeli lim an = a, a > 0 , lim bn = +∞, to lim abn = +∞.
3. . jeżeli lim an = a, , lim bn = +∞, to lim a + bn = +∞.

Niech teraz lim an = +∞ oraz lim bn = +∞.

Jeżeli an = n, bn = n2 , to lim abnn = 0.
Jeżeli an = n3 , bn = n2 , to lim abnn = +∞.
Jeżeli an = 10n, bn = 2n, to lim abnn = 5.

Widzimy zatem, że granica lim abnn może przybierać różne wartości w konkret-
nych sytuacjach, nie ma ogólnego twierdzenia o tym typie granicy.
Takie granice nazywamy symbolem nieoznaczonym. Przyklady takich sytuacji
to :
0 +∞
[0 · +∞]t, [ ], [ ], [+∞ − +∞], [1+∞ ], [∞0 ].
0 +∞
Nie znaczy to, że granice te sa, zawsze trudne do policzenia, ale każdy
przyklad musi być oddzielnie liczony.
Przyklad.
p p
lim( n2 + 3n + 7 − n2 + 5).
Twierdzenie o zachowaniu nierówności w granicy)..
Jeżeli ∀n ∈ N an ≤ bn , to lim an ≤ lim bn .

Uwaga. Ostra nierówność nie przenosi sie, .

Twierdzenie o 3 cia,gach.
Niech lim an = g oraz lim bn = g i niech ∀n ∈ N an ≤ cn ≤ bn . Wtedy
lim cn = g.

Przyklad.

lim 2n .

lim q n .

2n
lim .
n!

4
 qn
lim .
n!
2n
lim .
n
√
n
lim a, a > 0.

√
n
lim a, a > 0.
Uwaga.W (x) wielomian i W (n) > 0 ∀ n ∈ N , to
p
lim n W (n), a > 0.
Przyklad.
√
n
lim 4n + 3n + 5n .
Cia,gi monotoniczne.
Cia,g an nazywamy :
a. rosna,cym, jeżeli : ∀n ∈ N an < an+1 .
b. niemaleja,cym, jeżeli : ∀n ∈ N an ≤ an+1 .
c. nierosna,cym , jeżeli : ∀n ∈ N an geqan+1 .
d. maleja,cym, jeżeli : ∀n ∈ N an > an+1 .

przysprawdzaniu monotoniczności moźna sprawdzić znak an − an+1 lub dla

cia,gu o wyrazach dodatnich, czy aan+1
n
jest wie, kszy od 1.

Przyklady rachunkowe.

Twierdzenie.
Cia,g monotoniczny jest zbieżny wtedy i tylko wtedy, gdy jest ograniczony.

Przyklad.
1 1
an = 1 + + ... + n .
2+1 2 +1
Twierdzenie.
Cia,g
1. an = (1 + n1 )n jest rosna,cy i graniczony.

5
 2. bn = (1 + n1 )n+1 jest maleja,cy i graniczony.
Wniosek.
Cia,gi powyższe sa, zbieżne. Pobnieważ limn→+∞ (an − bn ) = 0, tp cia,gi te maja,
te, sama, granice, . Oznaczamy ja, litera, e.

1 n
limn→+∞ (1 + ) = e.
n
1 n+1
limn→+∞ (1 + ) = e.
n
Twierdzenie .
Jeżeli limn→+∞ pn = +∞, to
a pn
limn→+∞ (1 + ) = ea .
pn
Przyklady.

Funkcje..

Definicja.

Funkcja, ze zbioru A w zbiór B , oznaczamy f : A → B, nazywamy przyporza,dkowanie

b = f (a) elementom zbioru a ∈ A elementy zbioru b ∈ B tak, że :

a. ∀a ∈ A ∃b ∈ B f (a) = b.

b. ∀a ∈ A ∀b, c ∈ B (b = f (a) ∧ c = f (a) ⇒ b = c).

Zbiór A nazywamy dziedzina, funkcji, zbiór B przeciwdziedzina,.

W przypadku funkcji piszemy f (a) = b. a nazywamy argumenetem funkcji

, b wartosci funkcji w punkcie a.
Jeżeli A = R, B = R, f nazywamy funkcja, rzeczywista,. Wtedy dziedzina, f
jest zbiór x ∈ R dla których f ma sens, o ile nie ma dodatkwych ograniczeń.

6
 Zbiorem wartości funkcji f nazywamy zbiór :

f (A) = {b ∈ B : ∃a ∈ A b = f (a).}

Przyklady.

Jeżeli f (A) = B, to funkcje, f nazywamy suriekcja, lub mówimy, że f jest na

B.
Przyklady.

Jeżeli funkcja spelnia warunek :

∀a, a0 ∈ A (a 6= a0 ⇒ f (a) 6= f (a0 ))

lub
∀a, a0 ∈ A (f (a) = f (a0 ) ⇒ a = a0 )
funkcje, nazywamy różnowartościowa,.

Przyklady.
f (x) = x3 + x + 1.

Funkcje, różnowartościowa, i na nazywamy bijekcja,.

Zlożeniem funkcji f : A → B i g : B → C nazywamy funkcje, g ◦ f : A → C

taka,, że :
gf (a) = g(f (a)).
Przyklady.

Funkcja, odwrotna, do funkcji f : A → B nazywamy funkcje, f −1 : B → A

taka,, że :
∀a ∈ A f −1 (f (a)) = a ∧ ∀b ∈ B f (f −1 (b)) = b.
Twierdzenie.
Funkcja i f : A → B ma funkcje, odwrotna, wtedy i tylko wtedy, gdy jest bijekcja,.
Przyklady.

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy parzysta,, jeżeli :

∀x ∈ Df − x ∈ Df .
∀x ∈ Df f (−x) = f (x).

7
 Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy nieparzysta,, jeżeli :

∀x ∈ Df − x ∈ Df .
∀x ∈ Df f (−x) = −f (x).
Przyklady.
Uwaga. Każda, funkcje, mżna przedstawić jako sume, funkcji parzystej i nieparzys-
tej.

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy okresowa,, jeżeli istnieje T > 0 takie,
że :

∀k ∈ Z∀x ∈ Df x + kT ∈ Df .
∀x ∈ Df f (x + kT ) = −f (x).
(Z- zbiór liczb calkowitych.)
Najmniejsze takie T 6= 0 , jeżeli istnieje, nazywamy okresem podstawwym.
Przyklady.
Uwaga .
sin ax jest funkcja, okresowa, wtedy i tylko wtedy, gdy a jest liczba, wymierna,.

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy rosna,ca, , jeżeli :

∀x, y ∈ Df x < y ⇒ f (x) < f (y).

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy maleja,ca, , jeżeli :

∀x, y ∈ Df x < y ⇒ f (x) > f (y).

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy nierosna,ca, , jeżeli :

∀x, y ∈ Df x < y ⇒ f (x) ≤ f (y).

Definicja.
Funkcja f : A → B, A, B ⊂ R nazywamy niemaleja,ca, , jeżeli :

∀x, y ∈ Df x < y ⇒ f (x) ≥ f (y).

8
 Takie funkcje nazywamy monotonicznymi.
Przyklady.

Funkcje elementarne rzeczywiste.

1. Funkcje arcsinx, arccosx, arctgx, arcctgx, definicje, wykresy, wlasności.

2. Funkcje wykladnicze definicje, wykresy, wlasności .
3. Funkcje logarytmiczne definicje, wykresy, wlasności .
4. Funkcje hiperboliczne definicje, wykresy, wlasności .

Granica odwzorowania .

Poznaliśmy wcześniej definicje, kuli, sfery. Kilka nowych definicji :

Definicja.
1. Punkt x0 ∈ A jest punktem wewne, trznym zbioru A, jeżeli istnieje kula
K(x0 , r) zawarta w A.
2. Wne, trzem A nazywamy zbiór jego punktów wewne, trznych i oznaczamy intA
.
3. Zbiór A nazywamy otwartym, jeżeli wszystkie jego punkty sa, jego punktami
wewne, trznymi.
4. Zbiór A nazywamydomknie, tym, jeżeli jego dopelnienie jest zbiorem ot-
wartym.
5. Punkt x0 ∈ A jest punktem brzegowym zbioru A, jeżeli w każdej kuli K(x0 , r)
istnieja, punkty zbioru A i punkty spoza zbioru A.
6. Zbiór punktów brzegowych nazywamy brzegiem A i oznaczamy δA lub BrA.

Przyklady.

Twierdzenie.
1. Jeeli A jest domknie, ty i an ∈ A i lim an = x0 , to x0 ∈ A.
2. Suma zbiorów otwartych jest zbiorem otwartym.
3. Przecie, cie skończonej liczby zbiorów otwartych jest zbiorem otwartym.
4. Przecie, cie nieskończonej liczby zbiorów domknie, tych jest zbiorem domknie, tym.

9
5. Suma skończonej liczby zbiorów domknie, tych jest zbiorem domknie, tym.

Definicja. (Heine) Granica funkcji w punkcie.

Niech f : A → B , A - zbiór otwarty.
Mówimy, że granica, funkcji f w punkcie x0 ∈ A jest liczba g,
piszemy limx→x0 f (x) = g,
jeżeli dla każdego cia,gu xn ∈ A, xn 6= x0 zachodzi

lim xn = x0 ⇒ lim f (xn ) = g

. Przyklady.
Definicja. (Cauchy) Granica funkcji w punkcie.

Niech f : A → B , A - zbiór otwarty.

Mówimy, że granica, funkcji f w punkcie x0 ∈ A jest liczba g,
piszemy limx→x0 = g,
jeżeli :
∀ > 0 ∃δ ∀ x ∈ K(xo , δ) f (x) ∈ K(g, ).
Twierdzenie.
Definicje Heinego i Cauchy’ego sa, równoważne.
Ponieważ granice, funkcji definiujemy za pomoca, granicy cia,gu, to przenosza sie,
twierdzenia o sumie, różnicy, iloczynie i.t.p. granic.

Przyklady.
Twierdzenie.
1. Jeżeli f : A → R i g : A → R maja, granice, w punkcie x0 oraz w pewnej kuli
K(x0 , r) zachodzi f (x) ≤ g(x), to limx→x0 f (x) ≤ limx→x0 g(x).
2. Jeżeli f : A → R, h : A → R i g : A → R maja, granice, w punkcie x0
oraz w pewnej kuli K(x0 , r) zachodzi f (x) ≤ h(x) ≤ g(x) oraz limx→x0 f (x) =
limx→x0 g(x) = g, to limx→x0 h(x) = g.

3. Jeżeli f : A → R i g : A → R oraz w pewnej kuli K(x0 , r) funkcja f (x)

jest ogra niczona oraz limx→x0 g(x) = 0, to limx→x0 f (x)g(x) = 0.
Uwaga .
sinx
lim = 1.
x→0 x

Dowód.

1
lim sin .
x→0 x

10
 1
lim xsin .
x→0 x
Definicja. (Heine) Granica niewlaściwa funkcji w punkcie.
Niech f : A → B , A - zbiór otwarty.
Mówimy, że granica, funkcji f w punkcie x0 ∈ A jest +∞,
piszemy limx→x0 f (x) = +∞,
jeżeli dla każdego cia,gu an ∈ A, an 6= x0 zachodzi

lim an = x0 ⇒ lim f (an ) = +∞

. Analogicznie granica limx→x0 f (x) = −∞,

Przyklady.
a x
lim (1 + ) = ea .
x→+∞ x
Definicja. (Heine) Granica funkcji w nieskończoności.
Niech f : A → B , A ⊂ R .
Mówimy, że granica, funkcji f w plus nieskończoności jest g,
piszemy limx→+∞ f (x) = g,
jeżeli dla każdego cia,gu an ∈ A, an 6= x0 zachodzi :

lim an = +∞ ⇒ lim f (an ) = g

. Analogicznie granica w −∞.

Przyklady.

Odwzorowania cia, gle.

Definicja.

Niech f : A → B , A - zbiór otwarty.

Mówimy, że funkcja f jest cia,gla w punkcie x0 ∈ A, jeżeli limx→x0 f (x) = f (x0 ),

11
 Funkcja jest cia,gla w zbiorze A , jeżeli jest cia,gla w każdym punkcie wewne, trznym
zbioru A.
Zbiór funkcji cia,glych na zbiorze A oznaczamy C(A).

Twierdzenie.wlasności funkcji cia,glych

1. Suma , iloczyn, różnica, iloraz (tam, gdzie jest określony), zlożenie funkcji
cia,glych jest funkcja, cia,gla,.

Przykady.

Rozważamy teraz funkcje f : A → R , gdzie A ⊂ R.

Teraz K(x0 , r) = (x0 − r, x0 + r). Możemy zdefiniować granice jednostronne.

Definicja .
1. Mwmimy, że f (x) ma granice, lewostrona, w punkcie a równa, g ,oznaczamy
limx→a− = g, jeżeli dla każdego cia,gu xn , xn < a zachodzi :

lim xn = a ⇒ lim f (xn ) = g.

2. Mwmimy, że f (x) ma granice, prwawostrona, w punkcie a równa, g ,oznaczamy
limx→a+ = g, jeżeli dla każdego cia,gu xn , xn > a zachodzi :

lim xn = a ⇒ lim f (xn ) = g.

3. f (x) t jest lewostronnie cia,gla w punkcie a , jeżeli limx→a− = f (a).

4. f (x) jest prawowostronnie cia,gla w punkcie a , jeżeli limx→a+ = f (a).

Przyklady.

Stwierdzenie.
f (x) ma granice, w punkcie a ⇔

lim f (x) = lim− f (x).

x→a+ x→a

Przyklad.

Stwierdzenie.
f (x) jest cia,gla w punkcie a ⇔

lim f (x) = lim− f (x) = f (a).

x→a+ x→a

12
Przyklad.

13