‫درس چهارم‪:‬دنباله های حسابی و هندسی‬

‫تمرین‬

‫‪ 1‬از بین موارد زیر‪ ،‬دنباله های هندسی را مشخص کنید و قدر نسبت آنها را بنویسید‪.‬‬
‫… ‪( 7 , 28, 112, 448 ,‬الف‬ ‫‪( 2‬ب‬ ‫‪5 , 4 5 , 6 5 , 8 5 ,‬‬
‫‪−1 1 −1‬‬
‫‪( 1,‬پ‬ ‫…‪, , ,‬‬ ‫… ‪( 5, 5, 5, 5,‬ت‬
‫‪2 4 8‬‬
‫‪4‬‬
‫می توان ساخت؟ دو مورد را بنویسید‪.‬‬ ‫دنباله هندسی با قدر نسبت‬
‫‪ 2‬چند ٔ‬
‫‪5‬‬
‫‪ 3‬درستی یا نادرستی جمالت زیر را بررسی کنید‪ .‬در صورت درست بودن توضیح دهید و در صورت نادرست بودن مثال نقض ارائه کنید‪.‬‬
‫الف) هر دنباله‪ ،‬یا حسابی است یا هندسی‪.‬‬
‫ب) دنباله ای وجود ندارد که هم حسابی باشد و هم هندسی‪.‬‬

‫دوچرخه دست دوم‪ ،‬در هر سال ‪ 20‬درصد نسبت به سال‬

‫ٔ‬ ‫‪ 4‬علی دوچرخه ای را به قیمت ‪ 500‬هزار تومان خرید‪ .‬فرض کنید قیمت‬
‫قبل از خودش کاهش یابد‪.‬‬
‫الف) اگر او بعد از ‪ 3‬سال قصد فروش دوچرخه اش را داشته باشد‪ ،‬به چه قیمتی می تواند آن را بفروشد؟‬
‫ب) قیمت دوچرخه بعد از گذشت ‪ n‬سال از چه رابطه ای به دست می آید؟‬

‫…… ‪2, 4, 8,‬‬ ‫دنباله هندسی مقابل را محاسبه کنید‪.‬‬ ‫‪ 5‬حاصل ضرب بیست ٔ‬
‫جمله اول ٔ‬
‫دنباله هندسی به ترتیب ‪ 12‬و ‪ 96‬می باشند‪ .‬دنباله را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪ 6‬جمالت سوم و ششم یک ٔ‬
‫‪ 7‬بنابر آمار منتشر شده از جانب پزشکی قانونی کشور‪ ،‬آمار تلفات جاده ای از عدد ‪ 27759‬نفر در سال ‪ 1384‬به عدد ‪ 16778‬نفر در‬
‫دهنده حدود ‪ 3‬درصد کاهش ساالنه در این دهه است‪ .‬اگر آمار حوادث رانندگی در کشور با همین‬
‫سال ‪ 1400‬کاهش یافته است که نشان ٔ‬
‫سرعت کاهش یابد‪،‬‬
‫الف) پیش بینی می شود در هر یک از سال های منتهی به سال ‪ 1405‬چند نفر از هم وطن های ما جان خود را در حوادث رانندگی از دست‬
‫بدهند؟ نتایج را در جدول زیر ثبت کنید‪.‬‬

‫سال‬ ‫‪1400‬‬ ‫‪1401‬‬ ‫‪1402‬‬ ‫‪1403‬‬ ‫‪1404‬‬ ‫‪1405‬‬

‫تعداد تلفات مورد انتظار‬

‫ب) اعداد حاصل‪ ،‬چه نوع دنباله ای تشکیل می دهند؟‬

‫‪27‬‬
 ‫‪2‬‬
‫فصل ‪ : 2‬مثلثات‬

‫فصل‬
‫مثلثات‬
‫(الرحمن‪)5 :‬‬
‫ٰ‬ ‫الشَّ ْم ُس َوا ْل َق َم ُر بِ ُح ْس َب ٍان‏‬
‫‏ خورشيد و ماه برابر حساب ( منظمی در چرخش و گردش ) هستند‪.‬‬

‫‪23/44 °‬‬
‫‪6/68‬‬ ‫فصل یا موسم یکی از تقسیمات سال بر اساس تغییرات آب‬
‫و هوایی کره زمین است‪ .‬به علت مایل بودن محور گردش‬
‫زمین به دور خورشید نسبت به صفحۀ استوا و در نتیجه‬
‫تغییر طول روز و شدت تابش و دما‪ ،‬فصل ها پدید می آیند‪.‬‬
‫‪5/14°‬‬

‫نسبت های مثلثاتی‬ ‫درس اول‬

‫ء‬
‫دایره مثلثاتی‬ ‫درس دوم‬

‫روابط بین نسبت های مثلثاتی‬ ‫درس سوم‬

‫‪28‬‬
 ‫درس اول‪ :‬نسبت های مثلثاتی‬

‫درس اول‪ :‬نسبت های مثلثاتی‬

‫برای اینکه اتومبیل ها در پیچ جاده ها بتوانند‬

‫بدون خطر انحراف‪ ،‬حرکت کنند‪ ،‬در جاده‬ ‫مثلثات شاخه ای از ریاضیات است که به بررسی روابط بین زوایا و اضالع یک مثلث‬
‫شیب عرضی ایجاد می کنند‪ ،‬یعنی آن را‬
‫می پردازد‪ .‬یکی از اهداف این علم‪ ،‬اندازه گیری فاصله ها به صورت غیرمستقیم است‪ .‬مثلثات‬
‫طوری می سازند که قسمت بیرونی جاده‬
‫در علوم مهندسی‪ ،‬فیزیک‪ ،‬نقشه برداری‪ ،‬دریانوردی‪ ،‬نجوم و غیره کاربرد دارد‪.‬‬
‫نسبت به قسمت درونی‪ ،‬مرتفع تر باشد‪.‬‬
‫به عنوان مثال‪ ،‬فرض کنید یک هواپیما در ارتفاع ‪ 2‬کیلومتری از سطح زمین در حال فرود آمدن است‪.‬‬

‫‪13o‬‬

‫‪2km‬‬
‫محل فرود‬ ‫‪A‬‬

‫زاویه هواپیما با افق ‪ 13°‬باشد‪ ،‬می خواهیم محل دقیق فرود هواپیما را بدانیم‪ .‬این مسئله‬ ‫اگر ٔ‬
‫در صفحات گرافن‪ ،‬هر اتم کربن با سه اتم‬
‫و مسائلی نظیر این با استفاده از روابط مثلثاتی حل می شوند‪.‬‬
‫کربن دیگر پیوند دارد که زوایای بین این‬ ‫پایه نهم با این مفهوم آشنا شدید و دیدید‬
‫برای معرفی مفهوم مثلثات‪ ،‬به مفهوم تشابه نیاز داریم‪ .‬در ٔ‬
‫پیوندها ‪ 120‬درجه است‪ .‬در آینده ای‬ ‫که دو مثلث با هم متشابه اند‪ ،‬هرگاه زوایای نظیر در آنها برابر و نسبت اضالع متناظر نیز با هم برابر‬
‫∆‬ ‫∆‬
‫نه چندان دور‪ ،‬بهترین میکروفن های جهان‬ ‫‪A′‬‬
‫باشند‪ .‬یعنی اگر ‪ ، ABC ∼ A′B′C′‬آنگاه‬
‫با استفاده از گرافن ساخته می شوند‪ .‬این‬ ‫‪A‬‬
‫و‬ ‫‪AB‬‬
‫= =‬
‫‪BC‬‬ ‫‪AC‬‬
‫داریم‪:‬‬
‫میکروفن ها‪ ،‬قابلیت ردیابی امواج صوتی‬ ‫‪A′B′ B′C′ A′C′‬‬
‫∧‬ ‫∧ ∧‬ ‫∧ ∧‬ ‫∧‬
‫دامنه شدت شنوایی انسان را‬ ‫ٔ‬ ‫فراتر از‬ ‫=‪.A A‬‬
‫=‬ ‫=‪′, C C‬‬
‫‪′ , B B′‬‬
‫دارند‪.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C B′‬‬ ‫‪C′‬‬ ‫در هندسه ثابت می شود‪:‬‬

‫هرگاه دو زاویه از مثلثی‪ ،‬با دو زاویه از مثلثی دیگر برابر باشند‪ ،‬آن دو مثلث‪ ،‬متشابه اند‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪A′‬‬ ‫به عنوان یک نتیجه از مطلب باال می توان دید‪:‬‬

‫‪B‬‬
‫‪B′‬‬
‫∧‬ ‫∧‬ ‫∆‬ ‫∆‬
‫اگر ‪ ABC‬و ‪ A′B′C′‬در شکل مقابل قائم الزاویه باشند و داشته باشیم ‪ ، C = C′‬آنگاه‬
‫∆‬ ‫∆‬
‫‪C‬‬ ‫‪ABC ∼ A′B′C′‬‬
‫‪C′‬‬

‫‪29‬‬
 ‫فصل ‪ : 2‬مثلثات‬

‫کار در کالس‬
‫∧‬ ‫∧‬
‫'‪C‬‬
‫الزاویه ‪ ABC‬و '‪ . A = A′ ،A'B'C‬جاهای خالی را کامل کنید‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫‪ 1‬در مثلث های قائم‬
‫∆‬ ‫∆‬ ‫‪AC‬‬ ‫‪AB‬‬ ‫‪ΒC‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪ABC‬‬ ‫=⇒ ‪A′B′C′‬‬ ‫=‬
‫‪A′C′‬‬
‫'‪B‬‬
‫‪AB A′B′‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬
‫(چرا؟)‪ .‬با توجه به این‬ ‫=‬ ‫‪ ، AC = AB‬می توان نتیجه گرفت‬ ‫‪ 2‬از تساوی‬
‫‪AC A′C′‬‬ ‫‪A′C′ A′B′‬‬ ‫'‪A‬‬
‫نکته‪ ،‬جاهای خالی را کامل کنید‪:‬‬

‫و‬
‫‪AB‬‬ ‫‪BC‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪BC‬‬ ‫‪AC‬‬

‫زاویه ‪ A‬از مثلث قائم الزاویه ‪ ABC‬با زاویه '‪ A‬از مثلث قائم الزاویه '‪A'B'C‬‬
‫ٔ‬ ‫نتیجه‪ :‬اگر‬
‫(مطابق شکل باال) برابر باشد‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪BC B′ C′ AB A′B′ AB A′B′‬‬
‫=‬ ‫و‬ ‫=‬ ‫و‬ ‫=‬
‫‪AC A ′C′ BC B′C′ AC A′C′‬‬

‫فعالیت‬

‫را بررسی کنید‪.‬‬ ‫‪BC EF‬‬

‫=‬ ‫‪ 1‬در شکل سمت راست‪ ،‬درستی تساوی‬ ‫‪M‬‬
‫‪AB AE‬‬
‫‪F‬‬
‫‪C‬‬
‫نقطه دیگری مثل ‪ M‬را در امتداد ‪ AC‬درنظر بگیرید و از آن نقطه‪ ،‬عمودی بر ضلع ِ‬
‫دیگر‬ ‫ٔ‬ ‫‪2‬‬
‫‪A‬‬
‫زاویه ‪ A‬رسم کنید و پای عمود را ‪ N‬بنامید‪ .‬اکنون جاهای خالی را کامل کنید‪:‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪E‬‬

‫‪BC‬‬ ‫‪MN‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪AB‬‬ ‫‪AE‬‬

‫زاویه معین و‬
‫الزاویه ‪ ABC‬برای ٔ‬‫ٔ‬ ‫همان طور که در «کار در کالس» باال دیدیم‪ ،‬در مثلث قائم‬
‫زاویه ‪ ،A‬به طول ضلع مجاور آن همواره مقداری ثابت است‪.‬‬ ‫حاده ‪ ،A‬نسبت طول ضلع مقابل ٔ‬ ‫‪C‬‬
‫زاویه ‪ A‬می نامیم و آن را با ‪ tanA‬نشان می دهیم‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬در‬ ‫این نسبت را تانژانت ٔ‬
‫الزاویه دلخواه ‪ ،ABC‬داریم‪:‬‬
‫ٔ‬ ‫مثلث قائم‬
‫طول ضلع مقابل به زاویه ‪A‬‬
‫‪ = BC‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ =‪tanA‬‬
‫‪ AB‬طول ضلع مجاور به زاویه ‪A‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬

‫عکس تانژانت زاویه ‪ A‬را کتانژانت می نامیم و آن را با ‪ cotA‬نشان می دهیم‪ .‬به عبارت دیگر‪،‬‬
‫در مثلث قائم الزاویه ‪ ABC‬داریم‪:‬‬
‫طول ضلع مجاور به زاویه ‪A‬‬
‫‪ = AB‬ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ =‪cotA‬‬
‫‪ BC‬طول ضلع مقابل به زاویه ‪A‬‬

‫‪30‬‬