Zastosowanie wzoru skróconego mnożenia na

sześcian sumy

Wprowadzenie
Przeczytaj
Galeria zdjęć interaktywnych
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Zastosowanie wzoru skróconego mnożenia na sześcian
sumy

Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.

W tym materiale poznamy zastosowania wzoru skróconego mnożenia na sześcian sumy.

Pokażemy wykorzystanie wzoru w obliczeniach arytmetycznych, przekształcaniu wyrażeń
algebraicznych, dowodzeniu twierdzeń, rozkładzie sum algebraicznych na czynniki.

Umiejętność dostrzegania i wykorzystania wzoru skróconego mnożenia na sześcian sumy

ułatwia wykonywanie obliczeń algebraicznych, pozwala na uniknięcie błędów, które mogą
powstać w wyniku redukcji wyrazów podobnych, w przypadku mnożenia odpowiednich
sum algebraicznych.

Twoje cele

Zastosujesz wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy w obliczeniach

arytmetycznych.
Zastosujesz wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy w przekształceniach
algebraicznych.
Przeczytaj

Wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń ma analogiczne

zastosowania, jak wzór skróconego mnożenia na kwadrat sumy. Wyrażenia algebraiczne
będziemy więc przekształcać w podobny sposób, zwracając przy tym uwagę na fakt, że
kwadrat sumy „rozwijał się” w sumę 3 wyrazów, a sześcian sumy „rozwija się” w sumę 4
wyrazów.

Obliczenia arytmetyczne
Wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy dwóch wyrażeń można wykorzystać do
szybkiego obliczenia sześcianów niektórych liczb.

Przykład 1

Aby obliczyć sześciany liczb 14, 31, 102 zapisujemy każdą z nich w postaci sumy pełnych
dziesiątek, setek lub tysięcy oraz liczby jednocyfrowej i korzystamy ze wzoru skróconego
mnożenia.
3
143 = (10 + 4) = 103 + 3 ⋅ 100 ⋅ 4 + 3 ⋅ 10 ⋅ 16 + 43 = 2744

3
313 = (30 + 1) = 303 + 2700 + 90 + 13 = 27000 + 2791 = 29791

3
1023 = (100 + 2) = 1003 + 60000 + 1200 + 23 = 1000000 + 61208 = 1061208

Przykład 2

W podobny sposób jak w powyższym przykładzie, obliczymy sześciany liczb mieszanych

2 1
3
, 1 34 .
3 3 3
(2 13 ) = (2 + 1
3
) = 23 + 4 + 2
3
+( 1
3
) = 12 23 + 1
27
= 12 19
27

3 3 3
(1 43 ) = (1 + 3
4
) = 13 + 9
4
+ 27
16
+( 3
4
) =1+ 9
4
+ 27
16
+ 27
64
= 5 23
64

Przykład 3

Wykażemy, że liczba K = √2021+2020⋅2021⋅2022 jest liczbą całkowitą.

3

Rozwiązanie:

Oznaczmy: m = 2021.
Wtedy:
 m − 1 = 2020
m + 1 = 2022
Stąd:

K = √m+(m−1)m(m+1)
3

Korzystamy ze wzoru skróconego mnożenia i zapisujemy iloczyn ( m − 1)(m + 1) jako

m
różnicę kwadratów: 2 − 1.

Przekształcamy wyrażenie podpierwiastkowe.

K = √m+(m −1)m
3 2

K = √m+m −m 3 3

K = √m = m 3
3

Ponieważ m = 2021, stąd K = √2021 3 3

= 2021.

Liczba 2021 jest liczbą całkowitą, co należało udowodnić.

Przekształcenia algebraiczne
a b 3
Wzór ( + ) zastosujemy teraz do rozkładu na czynniki sumy algebraicznej w równaniu.
Ułatwi to znacznie rozwiązanie równania stopnia trzeciego.

Przykład 4

Rozwiążemy równanie x
3
+ 15 x
2
+ 75 x + 125 = 0.
Rozwiązanie:

Lewą stronę równania zapisujemy w postaci sześcianu dwumianu.

x 3
+ 15 x + 75x + 125 = 0
2

(x + 5) = 0
3

Stąd:

x+5=0
x = −5
Rozwiązaniem równania jest liczba (−5).
 Przykład 5

Rozwiążemy równanie x 3
x
+7 2
+ 16 x + 12 = 0.
Rozwiązanie:

Przekształcamy lewą stronę równania tak, aby otrzymać „rozwinięcie” sześcianu sumy
i kwadratu sumy.

x
x + 16x + 12 = 0
3
+7 2

(x + 6x + 12x + 8) + (x + 4x + 4) = 0
3 2 2

„Zwijamy” sumy w nawiasach odpowiednio w sześcian sumy i kwadrat sumy.

x + 2) + (x + 2) = 0
(
3 2

Wyłączamy wspólny czynnik (czyli (x + 2) ) przed nawias.

2

(x + 2) (x + 2 + 1) = 0
2

(x + 2) (x + 3) = 0
2

Zapisujemy równanie w postaci równoważnej alternatywy.

x + 2 = 0 lub x + 3 = 0
x = −2 lub x = −3
Odpowiedź:

Równanie ma dwa pierwiastki −3 i −2 (pierwiastek podwójny).

a b 3
Wzór ( + ) jest często przydatny w skracaniu wyrażeń wymiernych.

Przykład 6

Zapiszemy w najprostszej postaci wyrażenie M= 8 x +6xy +12x y+y

3 2 2

(2y+4x)(2x+y)
3

Wyłączmy wspólny czynnik w mianowniku wyrażenia.

M= 8x +6xy +12x y+y

3 2

2(y+2x)(2x+y)
2 3

W liczniku sumę algebraiczną zapisujemy w postaci sześcianu dwumianu,

a w mianowniku w postaci kwadratu dwumianu.

M= x y
(2 + )
3

2(2x+y)
2
 Skracamy.

M= 2 + x y
2

Dowodzenie twierdzeń
Aby wykorzystać wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy w dowodzeniu twierdzeń,
trzeba najpierw dokładnie przeanalizować założenie oraz tezę twierdzenia. O zastosowaniu
wzoru najczęściej wnioskujemy na podstawie zapisanych w treści twierdzenia wyrażeń
algebraicznych.

Przykład 7

x y są liczbami rzeczywistymi takimi, że x + y + z = 0 to

Uzasadnimy, że jeśli ,
x + y + z = 3xyz.
3 3 3

Rozwiązanie:

Zauważmy, że jeśli x + y + z = 0 to z = −x − y, czyli x + y = −z.

Stąd:

x +y +z
3 3 3
= x +y3 3
−( x + y) 3
= −3 x y − 3xy
2 2
=3 xy(−x − y) = 3xyz
Przykład 8

Uzasadnimy, ze jeśli liczba a + a jest liczbą całkowitą, to liczba a

1 3
+ 1
a
3 też jest liczbą
całkowitą.

Rozwiązanie:

Oznaczmy: K =a+ a. 1

Podnosimy do sześcianu obie strony zapisanej równości.

K 3
=( + a 1
a)
3

K 3
= a +3⋅a ⋅ a +3⋅a⋅ a
3 2 1 1
2 + 1
a
3

K = a + 3a + a + a
3 3 3 1
3

Grupujemy odpowiednio wyrazy i przekształcamy tak, aby po lewej stronie otrzymać

rozważaną sumę.

K 3
= 3( + a a ) + (a
1 3
+ a
1
3 )

a 3
+ 1
a 3 = K 3
−3 K
 K
Ponieważ jest liczbą całkowitą, zatem i prawa strona równości jest liczbą całkowitą,
a co za tym idzie i lewa strona równości to liczba całkowita, co należało wykazać.

Słownik
wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy

sześcian sumy dwóch wyrażeń jest równy sumie sześcianów tych wyrażeń plus potrojony
kwadrat pierwszego wyrażenia przez drugie, plus potrojony iloczyn drugiego wyrażenia
przez kwadrat pierwszego wyrażenia
Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Zapoznaj się z galerią zdjęć interaktywnych. Spróbuj każdy przykład rozwiązać najpierw
samodzielnie i dopiero porównać z galerią.

Polecenie 2

Wykaż, że 2(a3 + b3 + c3 ) ≥ ab(a + b) + bc(b + c) + ac(a + c).
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

3
Liczba (√
3
2 − 1)(√2 + 1) jest
3

 ułamkiem właściwym

 niewymierna

 naturalna

 całkowita ujemna

Ćwiczenie 2 輸

Uzupełnij obliczenia, przeciągając odpowiednie liczby

233 = ( +3)3 = 8000 + 27+ +540

200 20 360 3600 2 2000 36

Ćwiczenie 3 醙

Dana jest liczba dodatnia a taka, że a + a1 = 4. Zatem

 a3 + a13 = 64

 a3 + a13 = 52

 a3 + a13 = 12

 a3 + a12 = 76
Ćwiczenie 4 醙

Wskaż liczby, które nie są rozwiązaniem równania x(x2 + 21x + 147) + 343 = 0

 √7

 7

 −√7

 −7
Ćwiczenie 5 醙

Rozwiązaniem równania x(x2 + 21x + 147) + 343 = 0 jest liczba

 7

 −7

 −√7

 √7
Ćwiczenie 6 醙

Objętość sześcianu o boku długości 3 + 2√3 3 jest równa

 3(17 + 18√3 3) + 36√3 9

 18(√3 3 + 2√3 9)

 27 + 9(2√3 3 + 4√3 9)

 51
Ćwiczenie 7 醙

3 3
6√25+13+12√5
Po uproszczeniu wyrażenie 3
ma postać
6+3√5

3
 2 + √5

6 + 3√5
3


3 3
4+4√5+√25
 3

3
2+√5
 3

Ćwiczenie 8 難

Wykaż, że wyrażenie (x + 2) − (x + 1) − 3x(x + 3) dla każdej liczby rzeczywistej x

3 3

przyjmuje wartość dodatnią.

Ćwiczenie 9 難

Wiadomo, że xy = 6 i x + y = 5. Wyznacz x3 + y3 wiedząc, że x > 0, y > 0.

Dla nauczyciela

Autor: Justyna Cybulska

Przedmiot: Matematyka

Temat: Zastosowanie wzoru skróconego mnożenia na sześcian sumy

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

II. Wyrażenia algebraiczne.

Uczeń:
2 2 3 3
1) stosuje wzory skróconego mnożenia na: (a + b) , (a − b) , a2 − b2 , (a + b) , (a − b) ,
a3 − b3 , an − bn .

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:

Uczeń:

stosuje wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy w obliczeniach arytmetycznych

stosuje wzór skróconego mnożenia na sześcian sumy w przekształceniach
algebraicznych

Strategie nauczania:

konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów
stoliki zadaniowe
Formy pracy:

praca w grupach
praca całego zespołu klasowego
indywidualna praca uczniów

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu w takiej liczbie, żeby każda grupa miała do

dyspozycji komputer

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Uczniowie metodą burzy mózgów przypominają najważniejsze wiadomości dotyczące

poznanych wzorów skróconego mnożenia, a w szczególności wzoru skróconego
mnożenia na sześcian sumy – w jaki sposób można uzasadnić prawdziwość wzorów,
w jakich sytuacjach są przydatne.
2. Następnie, dla przypomnienia, rozwiązują wspólnie kilka przykładów, podanych przez
nauczyciela, zamiany sześcianu dwumianu na sumę algebraiczną.
3. Nauczyciel podaje temat i cele zajęć, wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie pracują w grupach metodą stolików zadaniowych. Na stolikach znajdują się

przykłady rozwiązanych zadań pokazujących zastosowanie wzoru skróconego
mnożenia na sześcian sumy.
Na pierwszym stoliku zastosowanie wzoru w obliczeniach arytmetycznych, na drugim
do przekształcania wzorów, na trzecim do dowodzenia twierdzeń (materiał taki, jak
w sekcji „Przeczytaj”).
Każda grupa próbuje najpierw samodzielnie wykonać zadanie, a następnie porównuje
z przedstawionym rozwiązaniem.
2. Uczniowie w grupach rozwiązują zaproponowane ćwiczenia interaktywne.

Faza podsumowująca:

1. Liderzy omawiają pracę swoich grup, zwracają uwagą na zadania, które sprawiały
problem. Nauczyciel wyjaśnia wątpliwości, dzieli się swoimi obserwacjami.
2. Grupy oceniają swoją pracę, wskazując swoje mocne i słabe strony.

Praca domowa:

Uczniowie w domu mają za zadanie poszukania jeszcze innych przykładów zastosowania

wzoru na sześcian sumy.
Materiały pomocnicze:

Wzory skróconego mnożenia stopnia trzeciego

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą w parach lub indywidualnie w domu zapoznać się z galerią i wtedy zajęcia
mogą być poprowadzone metodą odwróconej lekcji.