ΑΡΧΑΙΑ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΕΛΕΝΗ (ΕΥΡΙΠΙΔΗ) - ΑΝΑΛΥΣΗ

Β΄ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, ΣΚΗΝΗ 4η, ΣΤΙΧΟΙ 942-1139
Το δίλημμα της Θεονόης:

1. Να παραδώσει τον Μενέλαο ή να τον σώσει μαζί με την Ελένη

2. Να συνταχθεί με την Ήρα ή με την Αφροδίτη
3. Να υπερασπιστεί το δίκαιο ή το οικογενειακό συμφέρον
4. Να πάρει το μέρος του αδελφού της ή να συνταχθεί με τους θεούς
και τον πατέρα της;

 Άν μιλήσει και αποκαλύψει την άφιξη του Μενέλαου, ο

Θεοκλύμενος θα τον σκοτώσει και θα παντρευτεί με το ζόρι την
Ελένη, άρα και ο αδελφός της θα είναι ευτυχισμένος και η ίδια θα
είναι ασφαλής και θα έχει εκπληρώσει το ρόλο της ως μάντισσας
 Αλλά η ηθική δικαιοσύνη θα έχει προσβληθεί βαθύτατα,
το ίδιο και ο νεκρός της πατέρας ο οποίος ξεκάθαρα είχε
υποσχεθεί να επιστρέψει την Ελένη και, σύμφωνα με το
οικογενειακό δίκαιο της εποχής, η υποχρέωση αυτή περνάει μετά
το θάνατο του στα παιδιά του
 Και η ίδια, επιπλέον, ως εκπρόσωπος του θείου,
συνυφασμένη με την ηθική και την δικαιοσύνη, θα έχει προδώσει
τον εαυτό της.
 Και, τέλος, θα προσέβαλλε το εθιμικό δίκαιο της
εποχής σύμφωνα με το οποίο ο ξένος ήταν πρόσωπο ιερό και
απαραβίαστο.

Τα επιχειρήματα της Ελένης

Επίκληση στο συναίσθημα της Θεονόης: 990-993,

1017-1019, 1020-1021, 1031-1034.
Προσπαθεί να συγκινήσει τη Θεονόη, να την κάνει να
αναλογιστεί τον πόνο της, μιας γυναίκας που κινδυνεύει να
χάσει τον άντρα της, που τον βρήκε μετά από πολλά χρόνια.
Τονίζει την τραγικότητά της. Υπάρχει ανάγκη να
αποκατασταθεί το όνομά της (και της κόρης της) στην
Ελλάδα που έχει δυσφημιστεί. Θυμίζει πως είναι θύμα του
δόλου και της εξυπηρέτησης των συμφερόντων των θεών.
 Επίκληση στο ήθος της Θεονόης: 993-998, 1012, 1016
επικαλείται την προφητική της ιδιότητα –ντροπή για μία
μάντισσα να μην είναι δίκαιη, αλλά και την ευσέβεια της
Θεονόης –ο θεός μισεί τη βία.

Επίκληση στο ήθος της Ελένης: 1020, 1029-1030

η Ελένη προσπαθεί να τονίσει το δικό της ήθος σε
συνδυασμό με τις συμφορές της.

Επίκληση στη λογική: 1007-1008, 1037:

προσπαθεί να τονίσει τις συνέπειες που θα έχει η απόφαση
της Θεονόης. Αν δεν υπηρετήσει την ευσέβεια και το δίκαιο,
θα υπάρξει τιμωρία από τους θεούς.
Επικαλείται το σεβασμό στον πατέρα της (καθώς βρίσκεται
στο μνήμα του Πρωτέα)και την υποχρέωσή της να
πραγματοποιήσει το χρέος που είχε αναλάβει ο Πρωτέας –
θα ήταν τιμή της να ακολουθήσει το παράδειγμα του δίκαιου
πατέρα της, να του μοιάσει.

Επίκληση στην αυθεντία: 997, 1009, 1013, 1041-1042

–το ήθος του αντιπάλου: επισημαίνει πως ο Θεοκλύμενος
είναι άδικος και βίαιος.

Επιχειρήματα Μενέλαου:

Επίκληση στο ήθος του Μενέλαου: 1046, 1047-1048, 1051-

1052, 1096

Επίκληση στο ήθος της Θεονόης:

1056-1057, 1065-1068, 1087-1089, 1197-1198:

τονίζει πως ό,τι συμβεί θα έχει μεγάλο ηθικό κόστος για τη Θεονόη.
Απευθύνεται στην προφητική της ιδιότητα –απειλή της φήμης του
ονόματός της, της ευσέβειας της μάντισσας, θα τη λένε «κακιά».
Απευθύνεται στην ιδιότητα της κόρης –η αυτοκτονία τους πάνω
στον τάφο του Πρ. θα ντροπιάσει τον ίδιο και θα γίνει αίτιο πόνου
και ατίμωσης για την ίδια.
Επικαλείται τους εξ ορισμού ανωτέρους του –Πρωτέα και
Θεό(Άδη)
Επίκληση στο συναίσθημα: 1077-1080, 1083-1085:
απευθύνεται στην ιδιότητα της αδερφής. Εκφράζει μια διπλή
απειλή με την αποκάλυψη του όρκου που έδωσε στην Ελένη: α) θα
συγκρουστεί με το Θεοκλύμενο και είτε θα τον σκοτώσει είτε θα
σκοτωθεί β) θα σκοτώσει την Ελένη και μετά ο ίδιος θα σκοτωθεί.
Επίκληση στη λογική: 1053-1055:

παρουσιάζει στη Θεονόη το δίκαιο αίτημά του να πάρει τη γυναίκα

του πίσω, παράλληλα μεταθέτει την ευθύνη στη Θ. για την
απόδοση της δικαιοσύνης.
Επίκληση στην αυθεντία: 1063-1064, 1069-1076

Η ρήση της Ελένης διαθέτει δομή ρητορικού λόγου, πειστικότητα,

ευστοχία, ποικιλία, πλούτο και κύρος στα επιχειρήματά της, που
ταυτίζονται με τον ηθικό κώδικα ολόκληρης της αθηναϊκής
κοινωνίας του 5ου αιώνα: το δίκαιο, ο σεβασμός στους θεούς,
προγόνους και συνανθρώπους μας, η τιμή και η υπόληψη.
Και στη σκηνή αυτή η Ελένη υπερέχει πνευματικά, γιατί προβάλλει
για μία ακόμη φορά την εξυπνάδα της, τις αρετές της, την
ικανότητά της να πείθει χρησιμοποιώντας πολλά και εύστοχα
επιχειρήματα και την αφοσίωσή της προς τον άντρα της.
Παράλληλα παρουσιάζει και μια άλλη της πλευρά, αυτή της
στοργικής μητέρας, που νοιάζεται για το μέλλον και την ευτυχία
της κόρης της.

Το βασικό επιχείρημα που χρησιμοποιούν οι δύο

ήρωες είναι το δίκαιο της «απόδοσης» (δάνειο και
απόδοση): την Ελένη την είχε εμπιστευτεί ο Ερμής
στον Πρωτέα για να την επιστρέψει στο σύζυγό της
όταν έφτανε η ώρα. Γι’ αυτό αυτός ο σύζυγος
πρέπει να ζήσει.

Η Θεονόη.
Αυτή αποφασίζει τελικά να βοηθήσει το ζευγάρι και να μην
αποκαλύψει την παρουσία του Μενέλαου στον αδερφό της,
λέγοντας πως από τη φύση της είναι δίκαιη και σκοπεύει να
παραμείνει έτσι.
Ακόμη, επιθυμεί να κρατήσει την ευσέβειά της αλλά και το όνομα
το δικό της και του πατέρα της μακριά από κάθε αδικία. Πιστεύει
ότι ο καθένας οφείλει να επιστρέφει ό,τι του έχουν εμπιστευτεί
προς φύλαξη και ότι όποιος παρανομεί και αδικεί, τιμωρείται είτε
σ’ αυτή τη ζωή είτε στην άλλη.

Γι’ αυτό, δεν θα συμμετέχει στο δόλο του αδερφού της, τον οποίο
ουσιαστικά βοηθά με αυτόν τον τρόπο, γιατί τον αποτρέπει από
μια ασεβή πράξη και τον αναγκάζει να είναι καλός. Ευθυκρισία.
Δικαιοσύνη.

Με τα επιχειρήματά της αυτά η Θεονόη αναδεικνύεται ανώτερη

από τον αδερφό της, το Θεοκλύμενο, γιατί αν και αρχικά είναι
ψυχρή, περήφανη, αγέλαστη, φοβερή και αλαζονική (φαίνεσθαι),
η απόφασή της δείχνει ότι είναι μια γυναίκα με ευαισθησίες, με
ευσέβεια προς τους θεούς και τους προγόνους της και με αίσθημα
δικαίου (είναι). Η ανωτερότητά της φαίνεται από το ότι
παραβλέπει το προσωπικό της συμφέρον και τάσσεται με το
δίκαιο, παρότι γνωρίζει ότι διατρέχει κίνδυνο και η ίδια. Είναι,
επομένως, υπεύθυνη και συνεπής απέναντι στις αρχές της, σε
αντίθεση με τον αδερφό της που βάζει το προσωπικό του
συμφέρον πάνω απ’ όλα αδιαφορώντας για τους θεϊκούς νόμους
και τις ηθικές αξίες.