Β’ Επεισόδιο, στ.

576- 1219
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης

 Εργασίες σχολικού βιβλίου σε όλο το Β’ Επεισόδιο (σελ. 84- 85).

Ερωτήσεις 1ης σκηνής, στ. 588- 658, σελ. 84

1. Στην πρώτη σκηνή, ο Μενέλαος αρνείται να δεχτεί ότι έχει απέναντί
του τη σύζυγό του, την Ελένη. Πέρα από το είδωλο που έχει κρύψει
σε σπηλιά, τι πιστεύετε ότι τον εμποδίζει να την αναγνωρίσει;
Ο Μενέλαος βρίσκεται μπροστά σε μια γυναίκα η οποία μοιάζει εκπληκτικά
στη σύζυγό του Ελένη. Αν και έχει όλα τα στοιχεία για να κατανοήσει πως
πρόκειται όντως για τη γυναίκα του, επιμένει να είναι προσκολλημένος στα
φαινόμενα. Η άρνηση του είναι ως ένα σημείο δικαιολογημένη, αφού τόσα
χρόνια πίστευε πως η Ελένη βρισκόταν στην Τροία και πως ο ίδιος
πολεμούσε για να την πάρει πίσω. Η αδυναμία του να αντιληφθεί
το σχέδιο των θεών και η προσπάθειά του να τα εξηγήσει όλα με τη λογική
είναι απολύτως φυσιολογική. Επιπλέον ο ήρωας φοβάται μια τέτοια
παραδοχή, ότι δηλαδή η Ελένη βρισκόταν όλα τα χρόνια της εκστρατείας
στην Αίγυπτο, θα ακύρωνε τους κόπους τόσων χρόνων και τους θανάτους
τόσων σπουδαίων ανδρών.
Ωστόσο η επιμονή του μοιάζει αφελής από ένα σημείο και μετά, καθώς
οι πληροφορίες που έλαβε από τη Γερόντισσα, τα ίδια του τα μάτια και
η επιβεβαίωση από την ίδια την Ελένη για την ταυτότητά της, είναι στοιχεία
αρκετά για να οδηγηθεί στην αλήθεια

2. Τι εξυπηρετεί στη δραματική οικονομία η παράλειψη της Ελένης

να ρωτήσει τη Θεονόη για την τύχη του Μενέλαου στο μέλλον;
Η παράλειψη της Ελένης να ρωτήσει τη Θεονόη για την τύχη του
Μενελάου στο μέλλον, είναι σκόπιμη. Η ηρωίδα επιστρέφει από το παλάτι
και δηλώνει ότι πληροφορήθηκε από τη μάντισσα πως ο Μενέλαος θα
φτάσει στην Αίγυπτο, αλλά πάνω στη μεγάλη της χαρά ξέχασε να ρωτήσει
τη Θεονόη αν ο ήρωας θα σωθεί. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται αμείωτη
η αγωνία των θεατών και δημιουργείται μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την
εξέλιξη της πλοκής του μύθου. Αν η ήρωιδα δήλωνε ότι ο σύζυγός της θα
σωθεί, τότε θα αποκάλυπτε το τέλος της ιστορίας και το έργο θα έχανε
τη δραματική του ένταση.

3. Η συνάντηση της Ελένης με το Μενέλαο μας θυμίζει πολύ έντονα

την ανάλογη σκηνή με τον Τεύκρο, στον Πρόλογο. Να συγκρίνετε τον
τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν την Ελένη οι δύο άντρες.
Η Ελένη στον Πρόλογο συναντά τον ήρωα Τεύκρο, ο οποίος την
ενημερώνει πως ο σύζυγός της πέθανε και της δίνει πληροφορίες
για την Τροία και την οικογένειά της. Η στάση των δύο ηρώων απέναντι
στην Ελένη είναι παρόμοια, καθώς και ο Τεύκρος και ο Μενέλαος δεν την
αναγνωρίζουν και επισημαίνουν απλά την ομοιότητά της με τη βασίλισσα
της Σπάρτης, εκφράζοντας την έκπληξή και τη σύγχυσή τους και μένοντας
προσκολλημένοι στο «φαίνεσθαι». Ο Τεύκρος από τη μία πλευρά αντιδρά
βίαια και με μεγάλη οργή και κινείται απειλητικά εναντίον της ηρωίδας,

ksefteri.edu.gr Σελίδα 1
 ενώ από την άλλη ο Μενέλαος δεν είναι επιθετικός, αλλά την τρομάζει
με την επιμονή του να μην την αναγνωρίζει.

4. Mε βάση το περιεχόμενο των στίχων 588- 600, φανταστείτε και

γράψτε το διάλογο που διαμείφθηκε ανάμεσα στην Ελένη και τη
Θεονόη.
ΕΛ: Σεβαστή Θεονόη, σε όλο το παλάτι σε γύρευα.
ΘΕ: Τι θέλεις Ελένη; Τι ζητάς;
ΕΛ: Με βασανίζουν πολλά, μα κάτι περισσότερο.
ΘΕ: Μα πες μου για να μάθω.
ΕΛ: Ήρθα σε σέ, μαντεία να μου δώσεις.
ΘΕ: Τι ρωτάς; Τι θες να μάθεις; Για σενα ή των δικών σου τη μοίρα;
ΕΛ: Για τον Μενέλαο τον άντρα μου. Έμαθα πως χάθηκε. Αλήθεια είναι
ή μήπως ψέματα μου είπανε;
ΘΕ: Αυτό που έχω Ελένη να σου πω, στον βασιλιά τον αδερφό
μου καθόλου δεν θα αρέσει.
ΕΛ: Για να μην αρέσει στο βασιλιά, καλή για μένα η είδηση θα είναι.
Πες μου όμως, με αγωνία τα λόγια σου περιμένουμε να ακούσουμε.
ΘΕ: Ο άντρας σου είναι ζωντανός, μα στην πατρίδα του να επιστρέψει
δεν μπορεί.
ΕΛ: Αλήθεια λες; Δεν χάθηκε στο άγριο κύμα της θαλάσσης;
ΘΕ: Κοντά στη χώρα μας βρίσκεται με λιγοστούς συντρόφους.
ΕΛ: Υπάρχει ελπίδα να τον δω, να τον σφίξω στην αγκαλιά μου;
ΘΕ: Μπροστά σου θα τον δεις μόλις τελειώσουν τα βάσανά του.
ΕΛ: Τι ευτυχία είναι αυτή που πλημμυρίζει την καρδιά μου!

Ερωτήσεις 2ης σκηνής, στ. 659- 840, σελ. 84

1. Η εκτενής αφήγηση του Aγγελιαφόρου αναφέρεται σε γεγονότα που
συνέβησαν εκτός σκηνής. Πώς θα μπορούσε να αποδοθεί σκηνικά
η αγγελική αυτή ρήση;
Ο Αγγελιαφόρος εισέρχεται από τη δεξιά προς τον θεατή πάροδο, καθώς
έρχεται από την πόλη. Αυτός ίσως μας παραξενεύει, καθώς γνωρίζουμε
πως οι σύντροφοι του Μενελάου ήταν ναυαγοί και βρίσκονταν κρυμμένοι
σε κάποια σπηλιά κοντά στη θάλασσα. Ο Αγγελιαφόρος όμως σπεύδει
να ενημερώσει τον βασιλιά Μενέλαο πως τον γύρευε παντού και έτσι είναι
πολύ πιθανό να τον αναζήτησε και μέσα στην πόλη.
Δεδομένου ότι ο δούλος ψάχνει τον Ατρείδη για να τον ενημερώσει
για κάποιο σπουδαίο και επείγον περιστατικό, εισέρχεται στη σκηνή
με γρήγορο βηματισμό και δείχνει ανήσυχος και ταραγμένος. Στο κείμενο
δεν υπάρχουν σκηνοθετικές πληροφορίες για το κοστούμι του
Αγγελιαφόρου, αλλά εφόσον πρόκειται για έναν από τους συντρόφους
του Μενελάου που ναυάγησαν μαζί του στην Αίγυπτο, η ενδυμασία του
δεν θα πρέπει να διαφέρει και πολύ από του Ατρείδη. Είναι δηλαδή
ντυμένος με κουρέλια και κομμάτια από καραβόπανο.
Ο Αγγελιαφόρος εισέρχεται στη σκηνή για να κάνει μια πολύ σημαντική
ανακοίνωση στο Μενέλαο. Θέλει να του αναγγείλει πως η Ελένη που
φυλούσαν στη σπηλιά χάθηκε στους ουρανούς και πως πριν χαθεί
είπε λόγια τα οποία ο ίδιος θα μετάφερει στον Ατρείδη. Το είδωλο είναι ένα
εξωπραγματικό πλάσμα και κάνει πολύ σημαντικές αποκαλύψεις.
Είναι λοιπόν πολύ λογικό ο Αγγελιαφόρος να μιμηθεί το ύφος του. Σίγουρα

ksefteri.edu.gr Σελίδα 2
 μιλάει αργά και σταθερά, τονίζοντας μία μία τις λέξεις, το ύφος του είναι
σοβαρό και επιβλητικό και κάνει χειρονομίες μετρημένες και σοβαρές.

2. Χωρίστε σε ενότητες τις ρήσεις του Aγγελιαφόρου, στους στ. 786-

810 και στ. 822- 837. Ποιες ομοιότητες παρουσιάζουν στον τρόπο
ανάπτυξής τους;
Η ρήση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 786- 810 χωρίζεται στις εξής
περιόδους:
• στ. 786- 791: Η αστάθεια του θεού και της φύσης (θεωρητική θέση).
• στ. 791- 803: Η Ελένη και ο Μενέλαος αποτελούν χαρακτηριστικά
παραδείγματα των μεταβολών της τύχης (τεκμηρίωση).
• στ. 803- 810: Τα χαρακτηριστικά του σωστού και αφοσιωμένου
δούλου.
Η ρήση του Αγγελιαφόρου στους στίχους 822- 837 χωρίζεται στις εξής
ενότητες:
• στ. 822- 827: Η άποψη του Αγγελιαφόρου και η απόρριψη της
μαντικής τέχνης (θεωρητική θέση).
• στ. 827- 832: Ο μάντης Κάλχας αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα ανεπάρκειας της μαντικής (τεκμηρίωση).
• στ. 832- 837: Η ευβουλία είναι ο μόνος σωστός μάντης.
Οι δύο ρήσεις παρουσιάζουν την ίδια δομή και κάθε μία από αυτές
χωρίζεται σε τρεις ενότητες:
• η πρώτη ενότητα αποτελεί μια θεωρητική θέση του Αγγελιαφόρου,
• η δεύτερη ενότητα αποτελείται από ένα παράδειγμα που
τεκμηριώνει την πρότερη θεωρητική θέση,
• η τρίτη ενότητα αποτελεί μια γενική ρήση η οποία συνδέεται άμεσα
ή έμμεσα με την πρώτη θεωρητική θέση.

3. Η αναγνώριση των δύο συζύγων ολοκληρώνεται σε δύο φάσεις. Πώς

εξελίσσεται η κάθε φάση;
Η αναγνώριση των δύο συζύγων γίνεται σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση
η Ελένη αναγνωρίζει τον Μενέλαο λόγω της ομοιότητας του ξένου με το
σύζυγό της και λόγω του ότι ο ίδιος της αποκαλύπτει την ταυτότητά του.
Στη δεύτερη αναγνώριση ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη και ανήκει
σε εκείνες που ο Αριστοτέλης θεωρεί «πεποιημένες» από τον ποιητή,
καθώς δεν προέρχονται από τη φυσική εξέλιξη των γεγονότων και είναι
κατασκευασμένες.
Στην αναγνώριση αυτή συνέβαλαν τα εξής στοιχεία:
• η μαρτυρία της Γερόντισσας ότι η Ελένη από τη Σπάρτη, κόρη
του Τυνδάρεω και η οποία σχετίζεται με την Τροία, βρίσκεται στην
Αίγυπτο,
• ο ισχυρισμός της ίδιας της Ελένης ότι αυτή που βλέπει μπροστά
του ο Μενέλαος είναι η σύζυγός του,
• η μαρτυρία του Αγγελιαφόρου ότι η Ελένη που βρισκόταν
στη σπηλιά αναλήφθηκε στους ουρανούς.

4. Yποθέστε ότι η αναγνώριση στη δεύτερη φάση της έγινε με σημάδια

και προσπαθήστε να γράψετε το κείμενο με βάση αυτή την εκδοχή.
Τι θα άλλαζε στο έργο;

ksefteri.edu.gr Σελίδα 3
 ΕΛ: Σεβαστέ μου σύζυγε εγώ είμαι, η ομόκλινή σου, η Ελένη.
ΜΕΝ: Της μοιάζεις όντως, μα πώς γίνεται; Εγώ την Ελένη, τη σύζυγό
μου, την έφερα από την Τροία και την έχω αφήσει στη σπηλιά.
Πες μου σημάδια που μόνο εγώ γνωρίζω αν θες να σε πιστέψω.
ΕΛ: Είμαι εγώ η κόρη του Τυνδάρεω, βασιλιά της Σπάρτης και της
Λήδας, που κάποιοι λένε πως μαζί της πλάγιασε ο Δίας και
γέννησε εμένα. Κι αν αυτό ακόμα δεν σε πείθει, θυμήσου
τους μνηστήρες μου, που στο σπιτικό μου ήρθαν, να με ζητήσουν
για γυναίκα τους.
ΜΕΝ: Μα στην αλήθεια κοντά νομίζω βρίσκομαι. Μίλα, πες κι άλλα...
ΕΛ: Θυμήσου τους υπέρλαμπρους γάμους μας. Θυμήσου τα αδέρφια
μου που, πάνω στα άσπρα τους άλογα, βαστούσαν τους
γαμήλιους πυρσούς και με οδηγούσαν νύφη στο σπιτικό σου.
ΜΕΝ: Μα ακόμα δεν έχω πειστεί. Αυτή είναι μια ανάμνηση παλιά που
σιγουρα πολλοί γνωρίζουν.
ΕΛ: Τότε σκέψου την κόρη μας την πολυαγαπημένη, την Ερμιόνη,
που στη Σπάρτη κλαίει για τους γονείς της και περιμένει του
γυρισμού μας την ώρα για να μπορέσει να παντρευτεί.
ΜΕΝ: Είσαι στα αλήθεια εσύ, η αγαπημένη μου συμβία. Η Ελένη μου,
που ήταν πιστή σε εμένα και μάταια για χάρη της ξεσήκωσα
τον πόλεμο.

Μια τέτοια σκηνή στο έργο, θα του στερούσε τη δραματική ένταση και
φυσικά τη σκηνή με τον Αγγελιαφόρο, στην οποία ο ποιητής διά στόματος
ενός λαϊκού προσώπου, εκφράζει τις απόψεις του για το θεό, τη μαντική,
τον πόλεμο και τη δουλεία.

5. Ο Aγγελιαφόρος, με βάση όσα είδε ή άκουσε, διηγείται

επιστρέφοντας στην πατρίδα του σε κάποιο συμπατριώτη του
την ιστορία του ειδώλου: πώς δημιουργήθηκε αλλά και πώς
εξαφανίστηκε, τις συνέπειες της παρουσίας του, καθώς επίσης
και της εξαφάνισής του.
Κάποτε η Θέτιδα παντρεύτηκε το βασιλιά Πηλέα και μετά τους γάμους τους
έκαναν ένα μεγάλο τραπέζι στο οποίο προσκάλεσαν όλους τους θεούς.
Όλους, εκτός από την Έριδα, που ήταν η θεά της φιλονικίας και κανένας
δεν την ήθελε. Η Έριδα λοιπόν για να τους εκδικηθεί έριξε ανάμεσα στις
θεές Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη, ένα κατακόκκινο μήλο το οποίο επάνω
έγραφε «στην ομορφότερη». Κι επειδή οι θεές τσακώθηκαν μεταξύ τους
για το ποια έπρεπε να πάρει το μήλο, ο Δίας έβαλε κριτή τον Πάρη,
πρίγκιπα της Τροίας. Κάθε μία του έταξε ένα δώρο για να την προτιμήσει
και εκείνος επέλεξε την Αφροδίτη που του χάρισε την ομορφότερη γυναίκα
της Ελλάδας, την Ελένη, βασίλισσα της Σπάρτης και σύζυγο του βασιλιά
Μενελάου. Η Ήρα όμως θύμωσε με τον πρίγκιπα και αποφάσισε
να εκδικηθεί. Έτσι έφτιαξε ένα είδωλο της Ελένης και το έστειλε μαζί με τον
Πάρη στην Τροία και την πραγματική Ελένη την έστειλε στην Αίγυπτο
με τον Ερμή.
Ο Μενέλαος ξεσήκωσε όλους τους συμπατριώτες του και έκανε μεγάλη
εκστρατεία εναντίον της Τροίας για να πάρει πίσω τη σύζυγό του. Την
πολιουρκούσαμε για χρόνια και τελικά κατορθώσαμε να την κυριεύσουμε
και να πάρουμε πίσω τη βασίλισσα. Καθώς όμως επιστρέφαμε στην

ksefteri.edu.gr Σελίδα 4
 πατρίδα, πέσαμε σε κακοκαιρία και μετά από πολλές περιπέτειες
και βάσανα, ναυαγήσαμε στην Αίγυπτο. Ο βασιλιάς άφησε την Ελένη
και εμάς σε μια σπηλιά να την φυλάμε και βγήκε προς αναζήτηση τροφής.
Όμως τότε συνέβη συνέβη κάτι περίεργο. Η Ελένη που είχαμε στη σπηλιά
μας αποκάλυψε πως δεν είναι η πραγματική, αλλά το είδωλό της, και αφού
τόνισε την πίστη της πραγματικής βασίλισσας προς το σύζυγό της και
εξέφρασε τη συμπάθειά της για τους ήρωες, Έλληνες και Τρώες, που
έπεσαν στον πόλεμο άδικα, πέταξε στον ουρανό. Έτρεξα τότε να βρω
το Μενέλαο, ώστε να του εξιστορίσω τι συνέβη. Τον βρήκα να μιλά με μια
γυναίκα ίδια η Ελένη και η ιστορία που του αφηγήθηκα με το είδωλο,
τον βοήθησε να καταλάβει πως η γυναίκα που είχε μπροστά του ήταν
η πολυαγαπημένη του σύζυγος.

6. Σε ένα σύντομο κείμενο καταγράφετε τα θέματα, στα οποία

αναφέρεται ο Aγγελιαφόρος μετά την αναγνώριση της Ελένης, και τις
απόψεις που διατυπώνει για κάθε θέμα.
Μετά την αναγνώριση της Ελένης, ο Αγγελιαφόρος αναφέρεται σε διάφορα
θέματα και εκφράζει κάποιες απόψεις πάνω σε αυτά:
• Τόσος μόχθος κι αγώνας για έναν ίσκιο; (στ. 782): στη σκηνή αυτή
τονίζεται ιδιαίτερα η ιδέα του ειδώλου. Ο Αγγελιαφόρος αναφέρει
πως η Ελένη- είδωλο αναλήφθηκε στους ουρανούς και πριν χαθεί είπε
όλη την αλήθεια για την πραγματική Ελένη, ότι δηλαδή δεν ήταν αυτή
η αιτία του πολέμου και πως οι Αχαιοί πολεμούσαν στην Τροία για έναν
ίσκιο. Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής τονίζει τη ματαιότητα των πολέμων,
δικαιώνει την ηρωίδα του και παρουσιάζει τη ζωή των ανθρώπων
εξαρτημένη από τις διαθέσεις των θεών.
• Δυσκολονόητος ο θεός... η τύχη σιγουριά (στ. 786- 791): οι αρχαίοι
Έλληνες είχαν προσωποποιήσει την Τύχη η οποία πολύ συχνά
απεικονιζόταν κρατώντας στα χέρια της είτε τον Πλούτο, είτε το κέρας
της Αμάλθειας σύμβολο της αφθονίας. Υπάρχουν επίσης απεικονίσεις
της θεάς ως νεαρής τυφλής κοπέλας που στηρίζεται πάνω σε μια
σφαίρα έτοιμη να κυλήσει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Ο ποιητής
δια στόματος του Αγγελιαφόρου παρουσιάζει εδώ τη δυσνόητη, για
τους ανθρώπους, συμπεριφορά των θεών και το ευμετάβλητο
της τύχης τα οποία και ταυτίζει καταλήγωντας στο ότι η μοίρα των
ανθρώπων καθορίζεται από ανώτερες δυνάμεις.
• λεύτερος κι αν δεν είμαι... δούλο να με λένε (στ. 808- 810): ο θεσμός
της δουλείας ήταν χαρακτηριστικό της ζωής των αρχαίων Ελλήνων.
Εδώ ο αγγελιαφόρος δίνει τα χαρακτηριστικά ενός καλού και κακού
δούλου. Καλός δούλος θεωρείται εκείνος που συμμετέχει στις χαρές
του αφεντικού του και σκέφτεται ελεύθερα ακόμα κι αν είναι
σκλαβωμένος. Αντιθέτως ένας κακός δούλος δε συμπάσχει με τα δεινά
του κυρίου του ούτε συμμετέχει στις χαρές του. Ο Αγγελιαφόρος
αποδέχεται τη δουλεία, αλλά εκτιμά πως είναι καλύτερα, αν πρόκειται
βέβαια να είναι κανείς δούλος να είναι καλός, παρά να είναι και δούλος
και κακός. Ο ποιητής είναι βαθιά επηρεασμένος από τη σοφιστική
αντίληψη σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνθρωποι είναι όμοιοι και πως
οι σωματικές ατέλειες και η έλλειψη ελευθερίας, αντισταθμίζονται
από την ελευθερία του πνεύματος. Βέβαια αποδέχεται το θεσμό της

ksefteri.edu.gr Σελίδα 5
 δουλείας χωρίς όμως να αμφισβητεί την ύπαρξη της πνευματικής
ελευθερίας.
• μα βλέπω κούφια τη μαντική, ψευτιές γεμάτη... να σοφός μάντης
(στ. 822- 837): ο ποιητής αμφισβητεί έντονα και επικρίνει τη μαντική.
Το θέμα καταδίκης της μαντικής είναι εξαιρετικά επίκαιρο την εποχή
που γράφεται το έργο, καθώς όπως μας παραδίδει ο Θουκυδίδης μετά
την ήττα στη Σικελική εκστρατεία οι Αθηναίοι ξεσηκώθηκαν εναντίον
των μάντεων οι οποίοι είχαν προβλέψει το αίσιο τέλος της εκστρατείας.
Μάλιστα διά στόματος του Αγγελιαφόρου, ο ποιητής φέρνει ως
παράδειγμα το μάντη Κάλχαντα, ο οποίος δεν αποκάλυψε στους
Αχαιούς ότι αγωνίζονταν για μια ψεύτικη Ελένη, για έναν ίσκιο. Βέβαια
στο επιχείρημα αυτό θα μπορούσε κανείς να απαντήσει πως οι μάντεις
αποκαλύπτουν μόνο ό,τι θέλουν οι θεοί να αποκαλύψουν. Και ο ίδιος
απαντά πως οι θεοί θα βρουν τρόπο να αποκαλύψουν αυτό που
εκείνοι θέλουν, αρκεί οι άνθρωποι να αφήσουν τις μαντείες και να είναι
καλοί πιστοί κάνοντας θυσίες.
• σωστό μυαλό και νους, να σοφός μάντης (στ. 837): ο Αγγελιαφόρος
κλείνει το λόγο του για την καταδίκη της μαντικής λέγοντας πως
ο σοφός μάντης είναι το μυαλό και ο νους μας. Κανείς δεν πλούτισε με
τις μαντείες και τις προφητείες κι αυτό γιατί χρειάζεται πίστη και θυσίες
στους θεούς αλλα και εργασία και σωστές επιλογές. Για να αποκτήσει
ο άνθρωπος ευτυχία στη ζωή του χρειάζεται να έχει γνώμη και
ευβουλία, δηλαδή ορθολογική σκέψη που θα τον οδηγήσει στη λήψη
σωστών αποφάσεων.

7. Γράφετε ένα κείμενο για το σκεπτικισμό του Ευριπίδη, για την τάση
του δηλαδή να αμφισβητεί τις παραδοσιακές αντιλήψεις. Ποια
στοιχεία θα αντλούσατε από τις συγκεκριμένες σκηνές;
Ο σκεπτικισμός του Ευριπίδη και η αμφισβήτηση παραδοσιακών
αντιλήψεων αποτελούν χαρακτηριστικά του έργου του. Ο ποιητής είναι
βαθύτατα επηρεασμένος από τη συναναστροφή του με τους σοφιστές
και προβληματίζεται έντονα για τα δρώμενα της εποχής του.
Ήδη από την αρχή της «Ελένης», ο ποιητής έκανε φανερή τη διάθεσή του
να αμφισβητήσει σταθερές αξίες και αντιλήψεις της εποχής του, όπως
την προέλευση των πλημμυρών του Νείλου και το γεγονός ότι η Ελένη
είναι κόρη του Δία. Στη συγκεκριμένη σκηνή ο Ευριπίδης εκφράζει
το σκεπτικισμό του για την αξία της μαντικής τέχνης και την αλήθεια των
μαντικών προβλέψεων, καθώς και για την ύπαρξη θείας δικαιοσύνης.
Επίσης προβληματίζεται σχετικά με την αστάθεια της τύχης και το ρόλο
της στη ζωή των ανθρώπων. Μέσω του Αγγελιαφόρου αναφέρεται στη
δουλεία και στα χαρακτηριστικά του καλού δούλου και εκφράζει την άποψη
πως ο δούλος αν και δεν είναι ελεύθερος, ωστόσο έχει ελεύθερη ψυχή και
φρόνημα. Εδώ διακρίνεται η επίδραση των σοφιστών που δίδασκαν
περί ισότητας των ανθρώπων. Ο ποιητής τέλος, τονίζει τη δύναμη του
ανθρώπινου πνεύματος και της λογικής.

8. Στα λόγια του Aγγελιαφόρου η τιμή της Ελένης αποκαθίσταται

για μία ακόμα φορά στη συγκεκριμένη τραγωδία. Ποια είναι τα άλλα
πρόσωπα που αποκαθιστούν την τιμή της ηρωίδας και τι
εκπροσωπεί ο καθένας;

ksefteri.edu.gr Σελίδα 6
 Η τιμή της Ελένης αποκαθίσταται σταδιακά από όλους τους ήρωες του
έργου. Αρχικά η ίδια επιχειρεί με κάθε τρόπο να αποδείξει τη συζυγική
της πίστη και αφοσίωση, την εντιμότητα και την αθωότητά της. Η αποδοχή
και αποκατάσταση της τιμής της έρχεται και μέσα από τη στάση που τηρεί
ο Χορός, ο οποίος εκπροσωπεί την κοινή γνώμη και τη συλλογική
συνείδηση. Ιδιαίτερα σημαντική όμως για την Ελένη είναι η απόδειξη
της αθωότητάς της και η αποκαταστασή της από το σύζυγό της Μενέλαο.
Για την ηρωίδα η ξεκάθαρη παραδοχή της τιμιότητας και της συζυγικής της
πίστης, από εκείνον, έχουν τη μεγαλύτερη σημασία. Ξεκάθαρη είναι
και η αποκατάστασή της από τον Αγγελιαφόρο, αλλά και από το είδωλο, το
οποίο πριν πετάξει στον ουρανό τονίζει την αθωότητα και την εντιμότητα
της ηρωίδας. Τελευταία αποκαθιστά την Ελένη η μάντισσα Θεονόη.

9. 412 π.X. Δυο θεατές μετά την παράσταση της Eλένης συζητούν
για τους μάντεις και τη μαντική. O ένας υπερασπίζεται τις θέσεις του
Eυριπίδη, ενώ ο άλλος διαφωνεί. Γράψτε το διάλογό τους.
Για αυτό τον διάλογο ανάμεσα σε δύο θεατές της «Ελένης», θα πρέπει
να λάβουμε υπόψη μας πως οι απόψεις των Αθηναίων του 412 π.Χ.,
χρόνος κατά τον οποίο διδάσκεται το έργο, θα διέφεραν πολύ μεταξύ τους.
Θα υπήρχαν οι παραδοσιακοί πολίτες, που θα στήριζαν τους μάντεις και
τη μαντική τέχνη, υποστηρίζοντας για παράδειγμα το μαντείο των Δελφών
που βοήθησε τους Έλληνες στη διάρκεια των Περσικών πολέμων.
Ως επιπλέον παραδείγματα θα μπορούσαν να αναφέρουν τη μαντεία του
Κάλχαντα για τον απόπλου του ελληνικού στόλου από την Αυλίδα,
τη μαντεία του για το λοιμό που είχε πέσει στο Αχαϊκό στρατόπεδο κατά τη
διάρκεια του Τρωικού πολέμου. Αντίθετα οι πιο προοδευτικοί Αθηναίοι, οι
οποίοι επηρεασμένοι από τη διδασκαλία των σοφιστών θα αμφισβητούσαν
έντονα τη μαντική και τους μάντεις, θα έφερναν ως παράδειγμα τον
αρνητικό ρόλο που έπαιξαν αυτοί στη Σικελική Εκστρατεία που κατέληξε
στην καταστροφή των Αθηναίων, το ότι οι μάντεις άφησαν να μαίνεται ένας
πόλεμος για ένα είδωλο, καθώς και το ότι το αίνιγμα της Σφίγγας το έλυσε
ο Οιδίποδας και όχι κάποιος μάντης.
Οι αμφισβητίες της μαντικής θα έκλειναν το λόγο τους λέγοντας πως το
θέμα είναι να μπορέσεις να εξασφαλίσεις την εύνοια των θεών, οι οποίοι
μαζί με τη λογική του ανθρώπου θα τον κατευθύνουν να πάρει τις σωστές
επιλογές.

Ερωτήσεις 3ης σκηνής, στ. 841- 941, σελ. 84

1. Σε όλη τη σκηνή κυριαρχεί ο φόβος για ένα επικείμενο κακό.
Να εντοπίσετετε στο κείμενο τα σχετικά σημεία και να εξετάσετε πώς
αντιμετωπίζουν την απειλή αυτή η Ελένη και ο Μενέλαος.
Σε όλη τη σκηνή κυριαρχεί ο φόβος για ένα επικείμενο κακό, ο οποίος
γίνεται φανερός σε πολλά σημεία του κειμένου. Η Ελένη βλέποντας τη
Θεονόη να βγαίνει από το παλάτι, φοβάται για την τύχη του συζύγου
της, αφού, αν μάθει ο βασιλιάς ότι βρίσκεται εκεί, μπορεί να συλληφθεί
και να θανατωθεί (στ. 860- 861). Έτσι, με αυταπάρνηση του ζητά επίμονα
να την αφήσει και να φύγει από τη χώρα, προκειμένου να σωθεί (στ. 863-
864). Η Ελένη αντιμετωπίζει το φόβο με επινοητικότητα και δεν αφήνεται
να την παρασύρει. Επιστρατεύει τη λογική της και καταστρώνει ένα σχέδιο

ksefteri.edu.gr Σελίδα 7
 απόδρασης. Σε περίπτωση αποτυχίας του είναι αποφασισμένη να πεθάνει
παρά να κάνει κάτι χωρίς να το θέλει.
Ο Μενέλαος όταν συνειδητοποιεί τον κίνδυνο, ξαφνιάζεται. Δεν μπορεί να
αντιληφθεί το λόγο που ο Θεοκλύμενος θέλει να αφανίσει όποιον Έλληνα
πατήσει το πόδι του στην Αίγυπτο. Όταν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει,
δείχνει διατεθειμένος να έρθει σε σύγκρουση μαζί του και να τον σκοτώσει
ή να σκοτωθεί. Αισθάνεται φόβο (στ. 887, 907), αλλά είναι αποφασισμένος
να αντιμετωπίσει την απειλή και να πεθάνει ένδοξα. Πρέπει να σημειωθεί
βέβαια, πως ο Ατρείδης δεν κινείται με λογική και σύνεση, καθώς είναι
εξαιρετικά παρορμητικός.
Οι δύο σύζυγοι δεν αντιμετωπίζουν το φόβο με τον ίδιο τρόπο, στο τέλος
όμως συμφωνούν στον τρόπο αντιμετώπισής του και δίνουν αμοιβαίο
όρκο να πολεμήσουν για την ελευθερία τους και να μείνουν πιστοί ο ένας
στον άλλο.

2. Σημαντικό στοιχείο στη σκηνή αυτή αποτελεί η αμφιβολία και

η επιβεβαίωση της συζυγικής πίστης. Αναζητήστε τα σχετικά σημεία
και παρακολουθήστε, με βάση αυτά, πώς σκιαγραφείται το ήθος των
ηρώων.
Σημαντικό στοιχείο στην τρίτη σκηνή είναι η αμφιβολία και η επιβεβαιώση
της συζυγικής πίστης. Η Ελένη από την αρχή του έργου μας εξηγεί
πως κατάφερε να μείνει πιστή και αφοσιωμένη στο σύζυγό της, καθώς δεν
πλάγιασε ποτέ με τον Πάρη και δεν ενέδωσε στην επιμονή του βασιλιά
Θεοκλύμενου να την κάνει δική του. Στους στ. 863- 864 η ηρωίδα,
με αυταπάρνηση, διώχνει από κοντά της τον αγαπημένο της σύζυγο,
καθώς ενδιαφέρεται για τη δική του σωτηρία. Στη συνέχεια στους στ. 888
και 890 γίνεται φανερή η αφοσίωσή της στον Ατρείδη καθώς αναφέρεται
ξανά στο πόσο σημαντικό είναι να εγκαταλείψει εκείνος τη χώρα. Στο στ.
878 τονίζει πως κρατά ανέγγιχτη την τιμή της, αλλά εκεί έρχεται
αντιμέτωπη με τη δυσπιστία του Μενελάου, ο οποίος μάλιστα στο στ. 917
αναρωτιέται αν η συμβία του είναι διατεθειμένη να τον προδώσει υπό την
πίεση που της ασκεί ο βασιλιάς. Τελικά και οι δύο σφραγίζουν την πίστη
και την αφοσίωσή τους ο ένας στον άλλο με αμοιβαίο όρκο.
Οι δύο σύζυγοι είναι αφοσιωμένοι και πιστοί και αντιμετωπίζουν με θάρρος
και γενναιότητα τον κίνδυνο που τους απειλεί.

3. Ξαναγράφοντας τη σκηνή... Η Ελένη απευθύνεται στο Μενέλαο

και του εκθέτει σε συνεχή λόγο τις σκέψεις της μπροστά στον
κίνδυνο που τους απειλεί.
Μενέλαε, ας αφήσουμε πίσω μας το παρελθόν. Το μέλλον είναι μπροστά
μας και με τη βοήθεια των θεών και του νου θα καταφέρουμε
να βγούμε νικητές από αυτές τις νέες περιπέτειες. Τόσα χρόνια μακριά σου
και πάνω που σε βρήκα, κινδυνεύω να σε χάσω ξανά. Ο βασιλιάς αυτής
της χώρας, θέλει με τη βία να με κάνει γυναίκα του και δεν θα διστάσει
να σκοτώσει όποιον Έλληνα φτάσει εδώ, από φόβο μήπως με χάσει.
Για αυτό προσέφυγα ικέτισσα σε τούτο εδώ το μνήμα, για να αποφύγω
το γάμο μαζί του. Όμως τώρα κινδυνεύεις. Φύγε γρήγορα από τη βάρβαρη
αυτή χώρα. Να σκοτώσεις το βασιλιά δεν θα μπορέσεις. Ίσως ο δόλος
μας βοηθήσει. Πρέπει σίγουρα να κερδίσουμε τη σιωπή της Θεονόης. Αν
την ικετεύσω, αν πέσω στα πόδια της, ίσως και να δεχτεί να μας ενισχύσει

ksefteri.edu.gr Σελίδα 8
 με τη βοήθειά της. Αν όμως δεν λυγίσει από τα βάσανά μας, τότε η μόνη
λύση είναι ο θάνατος. Ας ορκιστούμε λοιπόν πως θα παλέψουμε
μαζί για να βγούμε νικητές, κι αν δεν τα καταφέρουμε, θα πεθάνουμε μαζί
δοξασμένα.

Ερωτήσεις 4ης σκηνής, στ. 942- 1139, σελ. 85

1. Ποια ατμόσφαιρα δημιουργείται στη σκηνή με την εμφάνιση της
Θεονόης; Ποιες εικόνες από την καθημερινή μας ζωή φέρνει στο νου;
Η εμφάνιση της μάντισσας Θεονόης δημιουργεί μια ατμόσφαιρα δέους
και ιεροπρέπειας. Είναι κατάλληλα ντυμένη πιθανώς με κάποια επιβλητική
στολή και συνοδεύεται από δύο θεραπαινίδες της που προπορεύονται.
Η μία κρατά θυμιατήρι και το υψώνει προς τον ουρανό και η δεύτερη κρατά
δάδα την οποία κατεβάζει προς το έδαφος προκειμένου να το καθάρει,
για να περπατήσει η μάντισσα. Η σκηνή θυμίζει λιτανεία ή κάποια άλλη
θρησκευτική εκδήλωση. Άλλωστε το θυμίαμα χρησιμοποιείται κατά
τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας, καθώς και για την απομάκρυνση των
κακών πνευμάτων.

2. Ποια είναι τα κίνητρα της δράσης των θεών, σύμφωνα με τα λόγια

της Θεονόης; Να συγκρίνετε την εικόνα αυτή των θεών με τη
χριστιανική αντίληψη για το θείο.
Η δράση των θεών καθορίζεται από προσωπικά κίνητρα, αντιζηλείες,
αντεκδικήσεις και μικροπρέπειες. Κατά συνέπεια τα κίνητρά τους δεν είναι
σταθερά, αφού επηρεάζονται από ιδιοτελή κίνητρα και δεν σχετίζονται
με το δίκαιο. Η Ήρα και η Αφροδίτη αποφασίζουν για τις ζωές της Ελένης
και του Μενελάου με γνώμονα το φθόνο και τη δική τους τιμή και
αξιοπρέπεια. Η Ήρα εκδικείται την Αφροδίτη επειδή την εξαπάτησε
και από την άλλη η Αφροδίτη δρα συνεπαρμένη από το θυμό της.
Ο χριστιανικός Θεός είναι πολύ διαφορετικός. Είναι αλάνθαστος, δίκαιος
και φιλεύσπλαχνος και δεν δρα σύμφωνα με ιδιοτελή κίνητρα. Σε αντίθεση
με τους αρχαίους θεούς που πλάστηκαν κατ’ εικόνα και ομοίωση του
ανθρώπου, στη χριστιανική αντίληψη ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο
κατ’ εικόνα και ομοίωσή του.

3. Η ρήση της Ελένης, ανάμεσα στα άλλα, περιλαμβάνει: α) το αίτημά

της, β) τα επιχειρήματά της, γ) αναφορά στα προσωπικά της πάθη.
Να εντοπίσετε στο κείμενο τα παραπάνω στοιχεία και να
αναφερθείτε στη λειτουργία τους.
Η Ελένη ακούει τη Θεονόη να λέει πως θα αποκαλύψει στο Θεοκλύμενο
την παρουσία του Μενελάου στη χώρα και απελπίζεται βαθιά. Πέφτει στα
πόδια της μάντισσας και με την εξυπνάδα και τη γνώση της γυναικείας
ψυχολογίας προσπαθεί να τη συγκινήσει και να την πείσει, με λογικά
επιχειρήματα, να τους ενισχύσει με τη βοήθειά της.
Βασικός άξονας της ικεσίας της είναι το αίσθημα δικαίου που θα πρέπει
να διακατέχει μια σεβάσμια και ιερή μορφή όπως είναι η μάντισσα.
Η ηρωίδα χρησιμοποιεί την πειθώ και άφθονο συναίσθημα προκειμένου
να αγγίξει τη γυναικεία ψυχή της Θεονόης.
Τα επιχειρήματα της Ελένης:
• Επίκληση στο συναίσθημα της Θεονόης (στ. 990- 993, 1017- 1019,
1020- 1021, 1031- 1034): η Ελένη προσπαθεί να συγκινήσει

ksefteri.edu.gr Σελίδα 9
 τη Θεονόη κάνοντάς την να αναλογιστεί τον πόνο μια γυναίκας
που ξαναβρέθηκε με τον άντρα της μετά από πολλά χρόνια και τώρα
κινδυνεύει να τον χάσει για πάντα. Επιπλέον της θυμίζει πως είναι
θύμα του δόλου των θεών και πως πρέπει να επιστρέψει στην πατρίδα
της για να αποκατασταθεί τόσο το όνομα το δικό της όσο και της κόρης
της.
• Επίκληση στο ήθος της Θεονόης (στ. 993- 998, 1012, 1016):
επικαλείται τη μαντική της ικανότητα και το γεγονός ότι ως μάντισσα
οφείλει να είναι δίκαιη και ευσεβής, αφού ο θεός μισεί τη βία.
• Επίθεση στο ήθος του Θεοκλύμενου (στ. 997, 1009, 1013, 1041-
1042): η ηρωίδα επισημαίνει πως ο Θεοκλύμενος είναι άδικος
και βίαιος.
• Επίκληση στη λογική (στ. 1007- 1008, 1037): η Ελένη προσπαθεί
να τονίσει τις αρνητικές συνέπειες που θα έχει η απόφαση της
Θεονόης. Αν δεν υπηρετήσει την ευσέβεια και το δίκαιο, θα υπάρξει
τιμωρία από τους θεούς. Επικαλείται το σεβασμό στον πατέρα της και
την υποχρέωσή της να πραγματοποιήσει το χρέος που είχε αναλάβει
εκείνος.
• Επίκληση στο ήθος της Ελένης (στ. 1020, 1029- 1030): η Ελένη
προσπαθεί να τονίσει το δικό της ήθος σε συνδυασμό με τις συμφορές
της.

4. Με βάση την παρουσία και τα λόγια του Μενέλαου σε όλη την 4η

σκηνή, πώς θα τον χαρακτηρίζατε:
• γενναίο άνδρα;
• καυχησιάρη στρατηγό;
• δειλό άνθρωπο;
• κάτι άλλο;
Πιστεύετε ότι είναι τραγικό πρόσωπο;
Ο ήρωας διατηρεί όλα τα χαρακτηριστικά του ομηρικού ήρωα.
Παρουσιάζεται ατρόμητος και ιδιαίτερα αποφασιστικός. Δεν πέφτει στα
γόνατα να ικετεύσει τη Θεονόη, καθώς δεν σκοπεύει να ντροπιάσει, όπως
λέει, τα κατορθώματά του στην Τροία δείχνοντας δειλία και πεθαίνοντας
άτιμα. Κινείται έξυπνα και απευθύνεται στο νεκρό βασιλιά Πρωτέα για να
ευαισθητοποιήσει τη μάντισσα. Περιφρονεί το θάνατο και θέλει να σωθεί
επειδή πρέπει και όχι επειδή προκάλεσε τη λύπηση της Θεονόης. Ο λόγος
του βέβαια είναι γεμάτος με άχρηστους πλεονασμούς για τη γενναιότητά
και τη δόξα του. Τέλος πρέπει να σημειωθεί η έλλειψη σεβασμού προς τη
μάντισσα, καθώς οι απειλές που εκτοξεύει στο πρόσωπό της δεν
αρμόζουν στην ιερότητά της. Κάτι τέτοιο όμως παραβλέπεται από το δίκαιο
του αιτήματός του.
Ο Μενέλαος είναι τραγικό πρόσωπο, καθώς διαπιστώνει ότι αυτός έπεσε
θύμα της απάτης των θεών και πως μετά από τόσους αγώνες, βάσανα και
ηρωικές στιγμές στην Τροία, κατέληξε ξανά στην αρχή να φοβάται για τη
ζωή τη δική του και της συζύγου του. Ζει με το φόβο ενός επικείμενου
θανάτου και πιστεύει πως η σωτηρία του εξαρτάται από τους άλλους. Όλα
αυτά κάνουν τους θεατές να αισθάνονται έλεος και φόβο για το πρόσωπό
του.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 10
5. Να σκιαγραφήσετε το ήθος της Θεονόης, όπως διαγράφεται από
τα δικά της λόγια και από τα λόγια των άλλων γι’ αυτήν.
Η μάντισσα εισέρχεται μέσα σε ένα κλίμα ιεροπρέπειας και σεβασμού,
που εντείνει τη δραματικότητα της σκηνής. Είναι ψύχραιμη και εχει
εμπιστοσύνη στη μαντική της ικανότητα. Γίνεται σαρκαστική με την Ελένη
και δείχνει να υπολογίζει και να ενδιαφέρεται για τον αδερφό της.
Ταυτόχρονα παρουσιάζεται και λίγο αλαζονική, αφού τονίζει πως τελικά
η σωτηρία των δύο ηρώων εξαρτάται από την ίδια. Είναι ευσεβής προς
τους θεούς και προς το νεκρό πατέρα της για αυτό και δεν θα μπορέσει να
γίνει συνεργός στην αδικία που σκοπεύει να διαπράξει ο Θεοκλύμενος.
Ενώ λοιπόν αρχικά δεν δείχνει να συμπάσχει με τον πόνο και την αγωνία
των δύο ηρώων, παρατηρούμε μια μεταστροφή στην ψυχολογία της αφού
τα λογικά επιχειρήματα και οι απειλές τους την πείθουν να πράξει το δίκαιο
και ηθικά σωστό. Οι ηθικές αρχές και αξίες της, καθώς και η αίσθηση
δικαίου που την διακατέχει, ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και την τελική της
απόφαση.

6. Είστε ένας από τους θεατές της παράστασης της Ελένης εκείνο το
πρωινό του 412 π.X. Ανήκετε στην παράταξη που είχε υποστηρίξει
τη Σικελική εκστρατεία. Πώς αισθάνεσθε ακούγοντας τα λόγια της
Θεονόης; Ποιες σκέψεις σάς γεννούν;
Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η «Ελένη» συνδέεται με τα πολιτικά
γεγονότα της εποχής κατά την οποία συγγράφεται και πως αποτελεί μια
πολιτική αλληγορία σε σχέση με τον Αλκιβιάδη.
Λένε μάλιστα ότι στην πραγματικότητα πρωταγωνιστής του έργου είναι
ο Αλκιβιάδης που κρύβεται πίσω από το όνομα της Ελένης. Οι δυστυχίες
της ηρωίδας αντιστοιχούν στις περιπέτειες του στρατηγού μετά τη φυγή
από την Αθήνα και τη Σικελική Εκστρατεία. Η απιστία της Ελένης
αντιστοιχεί στην προδοσία του στρατηγού και η παραμονή της ηρωίδας
στην Τροία αντιστοιχεί με την παραμονή του Αλκιβιάδη στα ανάκτορα
της Περσίας. Η βεβαιότητα ότι η ηρωίδα θα επιστρέψει στην πατρίδα της
εκφράζει τη βεβαιότητα ότι ανάλογη τύχη περιμένει και τον στρατηγό
και προβλέπεται η ανάκλησή του από τους Αθηναίους, η επιστροφή και
η αποκατάστασή του.

Ερωτήσεις 5ης σκηνής, στ. 1140- 1219, σελ. 85

1. Ποιο σχέδιο προτείνει η Ελένη; Προσπαθήστε να το αποδώσετε
σε συνεχή λόγο σε 10 περίπου γραμμές.
Μετά την αποχώρηση της Θεονόης και αφού η Ελένη ανακουφίζεται από
την απόφασή της να μην αποκαλύψει τίποτα στον αδερφό της, ξεκινά να
σχεδιάζει τη διαφυγή της ίδιας και του συζύγου της. Ο ήρωας προτείνει
να το σκάσουν από την ξηρά κλέβοντας μια άμαξα ή να σκοτώσουν το
Θεοκλύμενο. Η Ελένη όμως απορρίπτει τα σχέδια του Μενελάου, καθώς
πιστεύει πως αυτά δεν είναι εφικτό να πραγματοποιηθούν. Τότε προτείνει
να προσποιηθούν πως ο Μενέλαος πνίγηκε και η ίδια να ζητήσει από τον
βασιλιά ένα καράβι, προκειμένου να του προσφέρει τις απαραίτητες
νεκρικές τιμές στη θάλασσα, πείθοντάς τον ότι έτσι είναι το εθιμοτυπικό
στην Ελλάδα. Ο Μενέλαος με τη σειρά του θα παρουσιαστεί σαν ναυαγός
που φέρνει την είδηση του θανάτου του Ατρείδη και στη συνέχεια
θα επιβιβαστεί κρυφά στο πλοίο μαζί με τους συντρόφους του και όλοι

ksefteri.edu.gr Σελίδα 11
 μαζί θα διαφύγουν. Ο ήρωας αποδέχεται το σχέδιο της γυναίκας του και,
με υπόδειξή της, κάθεται πάνω στον τάφο του Πρωτέα.

2. Να συγκρίνετε την προσευχή της Ελένης με την προσευχή του

Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα, στην Α ραψωδία της Ιλιάδας (στ. 35- 40,
μτφρ. N. Kαζαντζάκης- I. Θ. Kακριδής, OEΔB, 1999). Ποια κοινά
στοιχεία εντοπίζετε;
Επάκουσέ μου, ασημοδόξαρε, που κυβερνάς τη Χρύσα
και την τρισάγια Κίλλα, κι άσφαλτα την Τένεδο αφεντεύεις,
Ποντικοδαίμονα, αν σου στέγασα ναό χαριτωμένο
κάποτε ως τώρα εγώ, γιά αν σου ’καψα παχιά μεριά ποτέ μου,
γιδίσια γιά ταυρίσια, επάκουσε και δώσε να πλερώσουν
οι Δαναοί με τις σαγίτες σου τα δάκρυα που ’χω χύσει!

Η προσευχή της Ελένης μοιάζει πολύ με την προσευχή του Χρύση στην
Α ραψωδία της Ιλιάδας. Και οι δύο αρχίζουν με αναφορά στις ιδιότητες
του θεού, ώστε να τον κολακέψουν και να τον πάρουν με το μέρος τους.
Επίσης περιέχουν παράκληση στο θεό να τους ενισχύσει με τη βοήθειά
του για να λυτρωθούν από τα βάσανά τους και να αποκατασταθεί η αδικία
που έχει διαπραχθεί σε βάρος τους. Και οι δύο προσευχές κλείνουν με την
έννοια της ανταπόδοσης: η μεν Ελένη θυμίζει στην Αφροδίτη ότι εξαιτίας
της κέρδισε το βραβείο της ομορφότερης, ο δε Χρύσης θυμίζει στον
Απόλλωνα τις θυσίες και τις προσφορές που του έχει κάνει.

3. Kάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι στη σκηνή αυτή αναδεικνύεται

η επινοητικότητα της Eλένης και γενικότερα η ικανότητα του
ανθρώπου να αντισταθεί με το μυαλό του στη δύναμη της εξουσίας.
Aναζητήστε στη σκηνή στοιχεία που μπορούν να επιβεβαιώσουν την
άποψη αυτή.
Στη σκηνή αυτή ο Ευριπίδης προβάλλει τη διανοητική υπεροχή της Ελένης
και την ικανότητα του ανθρώπου να αντισταθεί στην εξουσία με τη δύναμη
του μυαλού του. Η ηρωίδα απορρίπτει μία μία τις προτάσεις του συζύγου
της με λογικά επιχειρήματα, χωρίς όμως να μένει μόνο στην κριτική αυτών,
αλλά προτείνει το δικό της σχέδο απόδρασης, το οποίο είναι ανώτερο και
πιο αποτελεσματικό από όσα είχε ο Μενέλαος στο μυαλό του. Το αναλύει
με σαφήνεια και ακρίβεια και η υπεροχή του σχεδίου της δεν αφήνει στο
Μενέλαο κανένα περιθώριο αμφισβήτησης, οπότε και το αποδέχεται
πλήρως.
Γενικά η Ελένη δεν αφήνει τίποτα στην τύχη και προβλέπει όλες τις
δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν κατά την εφαρμογή του σχεδίου της.

4. Ένα μέλος του Xορού, ακούγοντας την απόφαση της Θεονόης

και το σχέδιο της απόδρασης, αναπολεί και συλλογίζεται.
Ο Χορός ακούγοντας την απόφαση της Θεονόης σίγουρα αναλογίζεται
το παρελθόν του και σκέφτεται το μέλλον, το δικό του αλλά και του
ζευγαριού. Οι γυναίκες του Χορού μπορεί να σκέφτονται το παρελθόν
τους στην Ελλάδα, το πώς βρέθηκαν στη χώρα του Πρωτέα, αλλά και τις
περιπέτειες της Ελένης.
Ακούγοντας το σχέδιο της Ελένης σίγουρα θα συλλογίζονται την
πιθανότητα επιτυχίας του σχεδίου, την επιστροφή του ζεύγους στη Σπάρτη

ksefteri.edu.gr Σελίδα 12
 και την αποκατάσταση της αλήθειας. Δεν μπορεί φυσικά να μην
αναλογίζονται τη δική τους σωτηρία και την επιστροφή στην πατρίδα.
Επιπλέον αν και υποστηρίζουν την ηρωίδα και το Μενέλαο, δεν μπορούν
να μη σκεφτούν τις επιπτώσεις που θα έχει στις ίδιες η απόδρασή τους
και να αισθάνονται φόβο για την οργή του Θεοκλύμενου.

ksefteri.edu.gr Σελίδα 13