You are on page 1of 9

Sanskram & Ayurveda Itihasa

माहे वरसू ा ण
अइउण ्
ऋलक
ृ ्
एओ
ऐऔच ्
हयवर
लण ्
ञमङणनम ्
झभञ ्
घढधष ्
जबगडदश ्
खफछठथचटतव ्
कपय ्
शषसर्
हल ्
सं0ा - स4
ू म्
1. 78वद9एघ:ल<ु तसं0ा- ‘ ऊकाकोऽAB8वद9घC:ल<ु तः।
2. उदा<तसं0ा- उGचैIदा<तः
3. अनद
ु ा<तसं0ा- नीचैरनद
ु ा<तः
4. 8वMरतसं0ा- समाहार 8वMरतः
5. .अनन
ु ाOसकसं0ा- मख
ु नाOसकावचनोऽनन
ु ाOसकः
6. सवणCस0
ं ा- तQ
ु या8यRय<नं सवणCम ्
7. Tटसं0ा- अचोऽU<याTद Tट
8. गण
ु सं0ा- अदे गण
ु ः
9. वYृ Zसं0ा- वYृ Zरादै च ्
10. 1)इत ् सं0ा-- उपदे शज
े नन
ु ाOसक इत ् 2) इत ् - हलU<यम ्
11. R<याहारसं0ा- आTदरU<येन सहे ता
12. लोपसं0ा- अदशCनं लोपः
13. संयोगसं0ा- हQप ्ऽUUतरा संयोगः
14. संTहतासं0ा- परः सिUनकषCः संTहता
15. धातस
ु 0
ं ा- भव
ू ादयो धातवः
16. उपसगCस0
ं ा- उपसगाCः _`यायोगे
17. aनपात ् सं0ा- चादयो<स<वे
18. पदसं0ा- सिु :तङUतं पदम ्
19. Rगb
ृ यसं0ा- ईदद
ु े dYववचनं Rगb
ृ यम ्
20. RाaतपTदकसं0ा- अथCवदधातरु R<यय RाaतपTदकम ्, कृ<तYZ<तसमासाfच।

सिUध- स4
ू म्
8वरसिUधः
1. यण ् सिUधः इको यणgच
2. अयाTद (याUतवाUतादे श) सिUधः एचोऽयवायावः
3. गण
ु सिUधः अदे गण
ु ः, आd गण
ु ः
4. वYृ Z सिUधः वYृ Zरादै च ्, वYृ Zरे gच
5. परiप सिUधः एjङ परiपम ्, ओमाङोfच
6. सवणCद9घC‘सिUधः अकः सवणk द9घCः
7. पव
ू i
C प सिUधः एङः पदाUतादaत
8. Rगb
ृ य सिUधः ईदद
ु े dYववचनं Rगb
ृ यम ्, अदसो मात ्
lयंजनसिUधः
1. fच<ु व सिUधः 8तोः fचन
ु ा fचःु
2. mटु<व सिUधः mटुना mटुः
3. जf<व सिUधः झलां जशोऽUते
4. अनन
ु ाOसक सिUधः यरोऽनन
ु ाOसकेऽनन
ु ाOसको वा
5. परसवणC सिUधः तोOलC, अन8
ु वार8य यaय परसवणCः
6. पव
ू स
C वणC उदः 8था8तnभोः पव
ू 8
C य
7. च<वC (चरादे श) सिUधः खMर च
8. छ<व सिUधः शfछोऽTट
9. अन8
ु वार सिUधः मोऽन8
ु वारः नfचापदाUत8य झOल
10. धड
ु ादम ् सिUधः नfच
11. ङमड
ु ागम सिUधः ङमो 78वादgच ङमण
ु ् aन<यम ्
12. तग
ु ागम ् सिUधः छे च
YवसगCसिUधः
1. YवसगC सिUधः खरवसानयोYवCसजCनीयः
2. सकारादे श YवसजCनीय8य सः, वा शMर
3. I<वादे श ‘ स ् सजुषो Iः
4. उ<वादे श अतो रोर:लत
ु ाद:लत
ु ,े हOश च.
5. रे फ आदे श रोऽसYु प
6. रे फलोपः रो Mर
7. द9घC oलोपे पव
ू 8
C य द9घpऽणः
उपसगः
R, Rरा, अप, सम ्, अन,ु अव, aनस ्, aनर्, दस
ु ्, दरु ,् Yव, आ , aन, अgध, अYप, अaत, स,ु उत ्, अOभ, Raत,
पMर, उप

धात
ु पकरणाम ्
ल लकार (वतमानकाल)
परमैपद आ#मनेपद
Oम वः मः उ<तम प.ु इ वहे महे
Oस थः थ मqयम प.ु से इथे qवे
aत तः अिUत Rथम ् प.ु ते इते अnते

ल
ृ %कार (भ'व(यकाल)
परमैपद आ#मनेपद
mयाOम mयावः mयामः उ<तम प.ु mये mयावहे mयामहे
mयOस mयथः mयथ मqयम प.ु mयसे mयेथे mयqवे
mयaत mयतः mयिUत Rथम ् प.ु mयते mयेते mयnते

ल* लकार ( भत
ू काल)
परमैपद आ#मनेपद
अम ् व म उ<तम प.ु इ वTह मTह
स ् (:) तम ् त मqयम प.ु थाः इथाम ् qवम ्
त् ताम ् अन ् Rथम ् प.ु त इताम ् अUत

लो लकार ( आ,ाथ)


परमैपद आ#मनेपद
आaन आव आम उ<तम प.ु ऐ आवहै आमहै
-(अ) तम ् त मqयम प.ु 8व इथाम ् qवम ्
तु ताम ् अUतु Rथम ् प.ु ताम ् इताम ् अUताम ्

'व.ध/ल*ग ( 'व0यथ)
परमैपद आ#मनेपद
ईयम ् ईव ईम उ<तम प.ु ईय ईवTह ईमTह
ईः ईतम ् ईत मqयम प.ु ईथाः ईयाथाम ् ईqवम ्
ईत ् ईताम ् ईयःु Rथम ् प.ु ईत ईयाताम ् ईरन ्
श2दपा ण

अकारा4त पिु %ल*ग वात श2दः


Rथमा वातः वातौ वाताः
dYवतीया वातम ् वातौ वातान ्
तत
ृ ीया वातेन वाताtयाम ् वातैः
चतथ
ु u वाताय वाताtयाम ् वातेtयः
पंचमी वातात ् वाताtयाम ् वातेtयः
षmठv वात8य वातयोः वातानाम ्
स:तमी वाते वातयोः वातेषु
संबोधनम ् हे वात ! हे वातौ ! हे वाता !
आकारा4त ि ि%ल*ग बला श2दः
Rथमा बला बले बलाः
dYवतीया बलाम ् बले बलाः
तत
ृ ीया बलया बलाtयाम ् बलाOभः
चतथ
ु u बलायै बलाtयाम ् बलाtयः
पंचमी बलायाः बलाtयाम ् बलाtयः
षmठv बलायाः बलयोः बलानाम ्
स:तमी बलायाम ् बलयोः बलासु
संबोधनम ् हे बले ! हे बले ! हे +बलाः!
अ (म ्) कारा4त नपस
ुं क/ल*ग 'प#त श2दः
Rथमा Yप<तम ् Yप<ते Yप<ताaन
dYवतीया Yप<तम ् Yप<ते Yप<ताaन
तत
ृ ीया Yप<तेन Yप<ताtयाम ् Yप<तैः
चतथ
ु u Yप<ताय Yप<ताtयाम ् Yप<तेtयः
पंचमी Yप<तात ् Yप<ताtयाम ् Yप<तेtयः
षmठv Yप<त8य Yप<तयोः Yप<तानाम ्
स:तमी Yप<ते Yप<तयोः Yप<तेषु
संबोधनम ् हे Yप<त ! हे Yप<ते ! हे Yप<ताaन !
इकारा4त पिु %ल*ग अि9न श2दः
Rथमा अिyनः अyनी अyनयः
dYवतीया अिyनम ् अyनी अyनीन ्
तत
ृ ीया अिyनना अिyनtयाम ् अिyनOभः
चतथ
ु u अyनये अिyनtयाम ् अिyनtयः
पंचमी अyनेः अिyनtयाम ् अिyनtयः
षmठv अyनेः अyUयोः अyनीनाम ्
स:तमी अyनौ अyUयोः अिyनषु
संबोधनम ् हे अyने ! हे अyनी ! हे अyनयः !
ईकारा4त ि ि%ल*ग धमनी श2दः
Rथमा धमनी धमUयौ धमUयः
dYवतीया धमनीम ् धमUयौ धमनीः
तत
ृ ीया धमUया धमनीtयाम ् धमनीOभः
चतथ
ु u धमUयै धमनीtयाम ् धमनीtयः
पंचमी धमUयाः धमनीtयाम ् धमनीtयः
षmठv धमUयाः धमUयोः धमनीनाम ्
स:तमी धमUयाम ् धमUयोः धमनीषु
संबोधनम ् हे धमनी ! हे धमUयौ ! z धमUयः !
अम0 श2दः
Rथमा अहम ् आवाम ् वयम ्
dYवतीया माम ् आवाम ् अ8मान ्
तत
ृ ीया मया आवाtयाम ् अ8माOभः
चतथ
ु u मbयम ् आवाtयाम ् अ8मtयम ्
पंचमी मत ् आवाtयाम ् अ8मत ्
षmठv मम आवयोः अ8माकम ्
स:तमी मaय आवयोः अ8मासु
य(ु म0 श2दः
Rथमा <वम ् यव
ु ाम ् यय
ू म्
dYवतीया <वाम ् यव
ु ाम ् यmु मान ्
तत
ृ ीया <वया यव
ु ाtयाम ् यmु माOभः
चतथ
ु u तt
ु यम ् यव
ु ाtयाम ् यmु मtयम ्
पंचमी <वत ् यव
ु ाtयाम ् यmु मत ्
षmठv तव यव
ु योः यmु माकम ्
स:तमी <वaय यव
ु योः यmु माषु
सवनाम श2दः – पिु %ल*गः
Rथमा सः तौ ते
dYवतीया तम ् तौ तान ्
तत
ृ ीया तेन ताtयाम ् तैः
चतथ
ु u त8मै ताtयाम ् तेtयः
पंचमी त8मात ् ताtयाम ् तेtयः
षmठv त8य तयोः तेषाम ्
स:तमी ति8मन ् तयोः तेषु
सवनाम श2दः – ि ि%ल*गः
Rथमा सा ते ताः
dYवतीया ताम ् ते तान ्
तत
ृ ीया तया ताtयाम ् ताOभः
चतथ
ु u त8यै ताtयाम ् ताtयः
पंचमी त8याः ताtयाम ् ताtयः
षmठv त8याः तयोः तासाम ्
स:तमी त8याम ् तयोः तासु
सवनाम श2दः – नपस
ु क/ल*गः
Rथमा तत ् ते ताaन
dYवतीया तत ् ते ताaन
तत
ृ ीया तेन ताtयाम ् तैः
चतथ
ु u त8मै ताtयाम ् तेtयः
पंचमी त8मात ् ताtयाम ् तेtयः
षmठv त8य तयोः तेषाम ्
स:तमी ति8मन ् तयोः तेषु

उकाराUत पिु Qल ग ऋतु श{दः


Rथमा ऋतःु ऋतू ऋतवः
dYवतीया ऋतम
ु ् ऋतू ऋतन
ू ्
तत
ृ ीया ऋतन
ु ा ऋतt
ु याम ् ऋतOु भः
चतथ
ु u ऋतवे ऋतt
ु याम ् ऋतt
ु यः
पंचमी ऋतोः ऋतt
ु याम ् ऋतt
ु यः
षmठv ऋतोः ऋ<वोः ऋतन
ू ाम ्
स:तमी ऋतौ ऋ<वोः ऋतष
ु ु
संबोधनम ् हे ऋतो हे ऋतू हे ऋतवः
उकाराUत 84ीलो ग रAजु श{दः
Rथमा रAजःु रAजू रAजवः
dYवतीया रAजम
ु ् रAजू रAजःू
तत
ृ ीया रAAवा रAजt
ु याम ् रAजुOभः
चतथ
ु u रAAवैः रAजt
ु याम ् रAजt
ु यः
पंचमी रAजोः रAजt
ु याम ् रAजt
ु यः
षmठv रAजोः रAAवोः रAजन
ू ाम ्
स:तमी रAAवाम ् रAAवोः रAजष
ु ु
संबोधनम ् हे रAजो हे रAजू हे रAजवः

उकाराUत नपस
ुं कOल ग मधु श{दः
Rथमा मधु मधन
ु ी मधaू न
dYवतीया मधु मधन
ु ी मधaू न
तत
ृ ीया मधन
ु ा मधt
ु याम ् मधुOभः
चतथ
ु u मधन
ु े मधt
ु याम ् मधt
ु यः
पंचमी मधन
ु ः मधt
ु याम ् मधt
ु यः
षmठv मधन
ु ः मधन
ु ोः मधन
ू ाम ्
स:तमी मधुaन मधन
ु ोः मधुषु
संबोधनम ् हे मधो हे मधन
ु ी हे मधूaन

उकाराUत नपस
ुं कOल ग मधु श{दः
Rथमा
dYवतीया
तत
ृ ीया
चतथ
ु u
पंचमी
षmठv
स:तमी
संबोधनम ्
धातु प

ल लकार – वतमानकाल
पर मैपद आ मनेपद
एकवचन ववचन बहुवचन एकवचन ववचन बहुवचन
त तः अि त थम पु. ते इते अ ते
स थः थ म यम प.ु से इथे वे
म वः मः उ तम पु. इ वहे महे

ल लकार – भत
ू काल
पर मैपद आ मनेपद
एकवचन ववचन बहुवचन एकवचन ववचन बहुवचन
त् आताम ् अन ् थम पु. त इताम ् अ त
स ् ( वसग) तम ् त म यम प.ु थाः इथाम ् वम ्
अम ् व म उ तम पु. इ वह मह

लृ लकार – भ व यकाल
पर मैपद आ मनेपद
एकवचन ववचन बहुवचन एकवचन ववचन बहुवचन
यत यतः यि त थम प.ु यते येताम ् य ताम ्
यस यथः यि त म यम प.ु यथाः येथाम ् य वम ्
या म यावः यामः उ तम प.ु ये याव ह याम ह

लोट लकार – आ ाथ
पर मैपद आ मनेपद
एकवचन ववचन बहुवचन एकवचन ववचन बहुवचन
तु ताम ् अ तु थम पु. ताम ् इताम ् अ ताम ्
- (अ) तम ् त म यम पु. व इथाम ् वम ्
आन आव आम उ तम पु. ऐ आवहै आमहै
व व ध लग – व यथ
पर मैपद आ मनेपद
एकवचन ववचन बहुवचन एकवचन ववचन बहुवचन
ईत ् ईताम ् ईयुः थम पु. ईत ईयाताम ् ईरन ्
ईः ईतम ् ईत म यम प.ु ईथाः ईयाथाम ् ई वम ्
ईयम ् ईव ईम उ तम पु. ईय ईव ह ईम ह

1. Sutras of Sqangya.

2. Sutras of Karaka.

3. Sutras of Sandhi.

You might also like