Profilaktyka nowotworowa

To, czy zachorujemy na raka zależy od naszych genów, wieku i trybu życia. Jednak wbrew
rozpowszechnionej opinii, tylko niewielka część spośród chorób nowotworowych rozwija się
w wyniku dziedziczenia określonych predyspozycji. Olbrzymia większość nowotworów jest
efektem długotrwałego gromadzenia się uszkodzeń DNA. Te akumulujące się w ciągu całego
życia drobne zmiany sprawiają, że w końcu komórki zaczynają się dzielić i rosnąć w
nieograniczony sposób. Zdrowy tryb życia może redukować ilość tych uszkodzeń.

Z badań na dużych grupach osób wynika, że ekspozycja na czynniki ryzyka rozwoju

nowotworów odpowiada za większość przypadków zachorowania na raka- czynniki
genetyczne wiąże się z około 5% zachorowań.
Według oszacowania dwóch znanych epidemiologów brytyjskich (R. Doll i R Peto)
 palenie papierosów odpowiada za 1/3 zachorowań na raka;
 dieta – 30%;
 nadwaga i otyłość - 5,5 proc.;
 alkohol 2-4 proc.; p
 raca zawodowa – 2-8 proc.; o
 palanie się - 3 proc.;
 infekcje – do 10%;
 promieniowanie jonizujące 1-2 proc.

PROFJAK ZMNIEJSZYĆ RYZYKO ZACHOROWANIA NA RAKA

PALENIE TYTONIU

Palenie tytoniu jest głównym zabójcą w krajach rozwiniętych, a ryzyko zachorowania na

nowotwór złośliwy płuc koreluje z liczbą wypalanych papierosów oraz czasem trwania
nałogu. Szacuje się, że z powodu palenia w Polsce umiera rocznie blisko 85 tyś. osób, a
przeciętnie każdy palacz żyje 13-15 lat krócej niż osoby niepalące. Ryzyko nie zależy od
sposobu inhalowania tytoniu – równie niebezpieczne w kontekście profilaktyki raka są
papierosy, cygara czy fajki.

DYM TYTONIOWY
Dym tytoniowy zawiera około 4000 różnych substancji, w tym ponad 40 znanych
karcynogenów. Dowiedziono, że palenie ma związek z rozwojem raka płuca, raka jamy
ustnej, gardła, krtani i przełyku, raka pęcherza moczowego oraz raka trzustki. Dlatego
profilaktyka raka płuc jest bardzo ważna. W pierwotnej profilaktyce raka warto skupić się na
działaniach edukacyjnych nakierowanych na osoby niepełnoletnie. Pozytywny wpływ na
walkę z nałogiem mają również kampanie edukacyjne, zaprzestanie emisji reklam wyrobów
tytoniowych, stosowne ostrzeżenia na opakowaniach czy podnoszenie cen wyrobów
tytoniowych.

DIETA

Duże znaczenie w profilaktyce zachorowań na raka ma dieta i sposobu odżywiania.

Udowodniono, że spożywanie 3-5 porcji dziennie warzyw i owoców wykazuje silny efekt
ochronny w stosunku do nowotworów jamy ustnej, gardła i przełyku, raka żołądka, raka
trzustki, pęcherza moczowego, płuca i jelita grubego.
SPOŻYWANIE TŁUSZCZÓW

Zalecenie dietetyczne w profilaktyce wspomnianych chorób nowotworowych obejmują

ograniczenie spożywania tłuszczów (przede wszystkim tłuszczów nasyconych), ograniczenie
spożywania czerwonego mięsa oraz zwiększenie ilości przyjmowanego błonnika
pochodzącego ze zbóż i pełnoziarnistych produktów zbożowych, który wpływa na obniżenie
ryzyka zachorowania na raka jelita grubego.
Podczas kongresu Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (ASCO) w Chicago
(2019 rok) przedstawiono wyniki badania oceniającego wpływ modyfikacji diety na ryzyko
zgonu z powodu raka piersi. Analizie poddano 50 tysięcy zdrowych kobiet w wieku 50-70 lat.
W trakcie ponad dziewiętnastoletniej obserwacji rozpoznano 3300 nowotworów piersi.
Kobiety przestrzegające zbilansowanej, niskotłuszczowej (do 20% źródła energii) diety
zawierającej codziennie porcje owoców, warzyw i ziaren miały o 21% mniejsze ryzyko zgonu
z powodu raka piersi. Zysk ze zdrowego odżywiania odnotowano również wśród chorych na
raka piersi, u których ryzyko zgonu z dowolnej przyczyny było niższe o 15%.

OTYŁOŚĆ, NADWAGA I AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Osoby otyłe oraz z nadwagą mają zwiększone ryzyko zachorowania na niektóre typy
nowotworów, np.: raka pęcherzyka żółciowego, raka endometrium, raka jelita grubego czy
raka piersi. Profilaktyka raka opiera się w tym kontekście na redukcji masy ciała u osób
otyłych i z nadwagą poprzez ograniczenie ilości spożywanych tłuszczów i węglowodanów na
rzecz warzyw i owoców. Szacuje się, że 300 minut umiarkowanej aktywności fizycznej i
ruchu na tydzień powinno zapobiec tyciu oraz pomóc utrzymać spadek masy ciała u osób
otyłych. Mechanizm obniżenia ryzyka zachorowania poprzez ruch i aktywność fizyczną
wiąże się prawdopodobnie z obniżeniem w organizmie stężenia cytokin oraz innych białek
związanych z zapaleniem. Zdaniem ekspertów duża aktywność fizyczna w ciągu życia wiąże
się ze zmniejszeniem zapadalności na niektóre nowotwory o blisko 25% w porównaniu z
osobami mało aktywnymi.

PREWENCJA CHIRURGICZNA

Istnieją uzasadnione wskazania do profilaktycznego usunięcia narządu lub narządów w

leczeniu osób, które na podstawie wykonanych badań genetycznych zostały wskazane jako
nosiciele odpowiednich mutacji skutkujących zwiększonym ryzykiem zachorowania na
nowotwory dziedziczne. Przykład profilaktyki raka opartej na prewencji chirurgicznej może
stanowić zespół dziedzicznego raka piersi. U takich pacjentek można rozważać wykonanie
zabiegu profilaktycznej mastektomii. Zabieg profilaktycznej mastektomii jest od niedawna
refundowany również w Polsce.

PROFILAKTYKA NOWOTWORÓW SKÓRY – PROMIENIOWANIE UV

Ze względu na wzrastającą częstość zachorowań na nowotwory skóry wywołane ekspozycją

na promieniowanie ultrafioletowe zaleca się unikanie nadmiernego narażenie na światło
słoneczne oraz rezygnację z solarium. Należy używać odpowiednich kosmetyków i filtrów
ochronnych, które blokują promieniowanie z zakresu UVB i UVA.

ZNACZENIE WIRUSÓW W PROFILAKTYCE RAKA

Istnieje związek pomiędzy występowaniem niektórych nowotworów a rakotwórczym

działaniem wirusów. Kluczowe znaczenie w profilaktyce raka mają szczepienia przeciwko
wirusowemu zapalaniu wątroby typu B oraz przeciw agresywnym typom wirusa brodawczaka
ludzkiego (HPV). Onkogenny wirus HPV jest przenoszony drogą płciową i odpowiada za
blisko 100% zachorowań na raka szyjki macicy, 90% zachorowań na raka odbytu, 60%
nowotworów złośliwych raka jamy ustno-gardłowej oraz 40% raków pochwy sromu. W
Polsce dostępna są dwa rodzaje szczepionek, które są rekomendowane dla dziewcząt w wieku
11-12 lat.

SKRINING ONKOLOGICZNY

Warto pamiętać o możliwości badania osób bez objawów choroby – w celu wczesnego
wykrycia nowotworu. Głównym celem badań skriningowych jest zmniejszenie umieralności z
powodu danego nowotworu w odpowiednio dobranej populacji. W Polsce wykonuje się
bezpłatne badania przesiewowe w kierunku raka piersi, raka jelita grubego oraz raka szyjki
macicy.