Zdrowie publiczne

Plan:
1. Pojęcie zdrowia
2. Definicja zdrowia wg WHO
3. Holistyczny model zdrowia
4. Czynniki warunkujące zdrowie
5. Promocja i profilaktyka zdrowia
6. Definicje promocji i profilaktyki
7. Obszary promocji zdrowia
8. Poziomy działalności profilaktycznej
9. Programy profilaktyczne
10. Potrzeby zdrowotne
11. Mierniki zdrowia (pozytywne, negatywne)
12. Pomiar masy ciała(wskaźnik BMI, wskaźnik WHR)
13. Zdrowie publiczne(definicje, funkcje)
CZYM DLA MNIE JEST ZDROWIE?
• DLACZEGO LUDZIE NIE DBAJĄ O
SWOJE ZDROWIE?
3 typy myślenia o
własnym zdrowiu wg C.
Herzlich:

typ powierzchniowy

traktowanie zdrowia jako

rodzaju zasobów

traktowanie zdrowia jako

odniesienia do pewnej
normy
1. Typ powierzchniowy

ZDROWIE STAJE SIĘ PRZEDMIOTEM JEDNOSTKA ZAJMUJE SIĘ SWOIM

UWAGI OKAZJONALNIE, ZDROWIEM DOPIERO, GDY POJAWIA SIĘ
CHOROBA, DYSFUNKCJA
2. Traktowanie
zdrowia jako rodzaju
zasobów

• zdrowie jest ważnym i stałym

aspektem w życiu,
• człowiek dokonuje jego oceny,
samoobserwacji,
• Człowiek traktuje zdrowie jako własny
kapitał
3. Traktowanie zdrowia jako odniesienia do
pewnej normy

uznanie, że człowiek
dowodem dąży do
1 zdrowia
jest bycie
2 tego co
sam uznaje
w normie. za normę
 2 negatywne postawy wobec zdrowia:

Bierność Healthism*

* nadmierna koncentracja na zdrowiu

Definicje zdrowia
• według Hipokratesa – ojca
medycyny europejskiej:

• zdrowie - dobre samopoczucie

• choroba - złe samopoczucie
Definicja zdrowia
wg Światowej • Zdrowie to stan całkowitego fizycznego, psychicznego i
społecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub kalectwa.
Organizacji (Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia 1948)
Zdrowia (WHO)
Co może wpływać na stan
zdrowia?
w jakim stopniu?
 Czynniki warunkujące zdrowie:

W 1974 roku Marc LaLonde w „Nowe

perspektywy dla zdrowia Kanadyjczyków”
nazwano je polami LaLonda
przedstawił co wpływa i w jakim stopniu
(%) na stan zdrowia jednostki
Pola Lalonda

Czynniki
Styl życia 51% genetyczne
19%

Czynniki
Opieka
środowiskowe
zdrowia 10%
21%
Czynniki ryzyka chorób:

• MODYFIKOWALNE
1

• NIEMODYFIKOWALNE
2
 Czynniki ryzyka chorób:

MODYFIKOWALNE NIEMODYFIKOWALNE
PALENIE PAPIEROSÓW WIEK
PICIE ALKOHOLU PŁEĆ
NADWAGA/OTYŁOŚĆ CZYNNIKI GENETYCZNE
BARK AKTYWNOŚCI
FIZYCZNEJ
TRIADA ŚMIERCI
Ch. Układu krążenia
70%
Nowotwory

Wypadki, Urazy,
zatrucia, samobójstwa
 dieta

Palenie papierosów

Czynniki seksualne i prokreacyjne

Czynniki ryzyka
czynniki zawodowe
chorób
nowotworowych:
Czynniki geograficzne

alkohol

Dodatki do żywności

Leki i działania medyczne

 CZYNNIKI RYZYKA
FIZYCZNE CHEMICZNE BIOLOGICZNE
Promieniowanie Wielopierścieniowe Wirus ludzkich
JONIZUJĄCE węglowodory brodawczaków (HPV) 
(sztuczne –RTG) aromatyczne (WWA) rak szyjki macicy
Promieniowanie Arsen i jego związki, H. pyroli  rak żołądka
nadfioletowe kadm
Formaldehyd, benzen
Azbest, polichlorowane Hepatitis B  rak
bifenyle wątroby
leki
 płuca, przełyku, krtani, gardła, jamy ustnej
(język, wargi)
pęcherz moczowy

nerki
Palenie
tytoniu  trzustki
nowotwory
żołądka
złośliwe:
szyjki macicy

białaczki
 • jamy ustnej i gardła

Alkohol  • Przełyku

nowotwory • Krtani

złośliwe: • wątroby
 estrogeny (rak trzonu
macicy i sutka u K)
Leki i
działania
medyczne  leki immunosupresyjne
mogą (przy przeszczepach,
zwiększać obniżają odporność)
ryzyko
nowotworów promieniowanie
jonizujące (białaczki)
Promocja to „proces umożliwiający ludziom:

zdrowia • kontrolę nad własnym zdrowiem,

• jego poprawę przez:

(Karta • podejmowanie wyborów i decyzji

sprzyjających zdrowiu,
• kształtowanie potrzeb i kompetencji do

Ottawska rozwiązywania problemów zdrowotnych

oraz
• zwiększanie potencjału zdrowia”.

1986r.)
 Poziomy działalności profilaktycznej wg Kleczkowskiego

Profilaktyka pierwotna Profilaktyka wtórna Profilaktyka III-go stopnia

Zapobieganie powstawaniu Polega na powstrzymywaniu Zapobieganie możliwości

chorób poprzez zmiany możliwości powstawania i nawrotu choroby, minimalizacji
środowiska w jakim człowiek rozwoju choroby poprzez powikłań i niepełnosprawności,
przebywa oraz zmianę wczesne wykrywanie i jakie mogą powstać w wyniku
zachowań z niszczących na diagnozowanie oraz choroby poprzez wczesną i
wspierające natychmiastowe i skuteczne wystarczająco długą
leczenie rehabilitację oraz poprzez
dbałość o zapewnienie
właściwej jakości życia.
Elementy składowe promocji zdrowia:

LOKALNA
ZAPOBIEGANIE EDUKACJA POLITYKA
CHOROBOM ZDROWOTNA ZDROWOTNA
 PROMOCJA ZDROWIA PROFILAKTYKA
CHOROBY

PUNKT WYJŚCIA zdrowie choroba

CEL zwiększenie potencjału uniknięcie choroby

zdrowia

GRUPA cała populacja grupa szczególnego

ODDZIAŁYWAŃ ryzyka

OPARTE NA międzysektorowych medycznych

DZIAŁANIACH

ROLA ZAWODÓW niemedycznych medycznych

Przykładowe programy
profilaktyczne
 Dlaczego profilaktyka raka piersi?

Populacyjny Rak piersi to najczęściej występujący

program nowotwór złośliwy u kobiet, stanowi
wczesnego około 20% wszystkich zachorowań
na nowotwory złośliwe u Polek.
wykrywania
raka piersi
Rak piersi występuje częściej po
menopauzie, a ryzyko zachorowania
wzrasta po 50 roku życia.
 • Najlepszym sposobem wczesnego wykrycia
nieprawidłowych zmian w piersi jest
Populacyjny mammografia - badanie bezpieczne i
bezbolesne.
program
• Każda kobieta powinna się poddać
wczesnego mammografii co dwa lata, jeśli lekarz nie
wykrywania zaleci inaczej.
• Rak piersi wcześnie wykryty jest niemal w
raka piersi 100% uleczalny.
 W ramach etapu podstawowego programu
wykonywana jest mammografia, a w przypadku
wystąpienia niepokojących zmian, pacjentka
Populacyjny kierowana jest na dalszą diagnostykę do etapu
pogłębionej diagnostyki programu.

program W ramach porady lekarskiej w etapie pogłębionej

wczesnego diagnostyki programu lekarz w zależności od
wskazań medycznych decyduje, czy pacjentce

wykrywania należy wykonać mammografię uzupełniającą i/lub

USG piersi, biopsję cienkoigłową bądź
gruboigłową.
raka piersi
Kobiety, u których rozpoznano raka piersi lub inne
schorzenia wymagające leczenia specjalistycznego
zostają skierowane do dalszej diagnostyki poza
programem.
 Program profilaktyczny
skierowany jest do grupy
kobiet najbardziej
Populacyjny zagrożonych rakiem piersi - w
wieku od 50 do 69 lat (należy
program wziąć pod uwagę rok
wczesnego urodzenia):
wykrywania • które przez ostatnie dwa lata nie
miały wykonywanej mammografii;
raka piersi? • otrzymały w ramach realizacji
programu pisemne wskazanie do
wykonania ponownego badania
mammograficznego po upływie 12
miesięcy.
 Bezpłatne badania mammograficzne w ramach programu
można wykonać w podmiotach, które podpisały z NFZ
umowę na realizację programu.
Populacyjny
program Wystarczy zgłosić się osobiście lub umówić na wizytę
telefonicznie. Skierowanie nie jest potrzebne.

wczesnego Z badań mogą korzystać wszystkie ubezpieczone w NFZ

wykrywania kobiety, które mieszczą się w grupie wiekowej i nie
wykonywały mammografii w ciągu ostatnich dwóch lat.

raka piersi? Jeśli kobieta nie mieści się w grupie wiekowej również
może skorzystać z bezpłatnej mammografii w ramach
ubezpieczenia w NFZ. W tym celu powinna zgłosić się do
lekarza specjalisty, który na badania wyda skierowanie.
 Dlaczego profilaktyka gruźlicy
• Gruźlica jest chorobą zakaźną, w przypadku której
chory podczas kaszlu, kichania, odksztuszania,
głośnego śmiechu, mówienia wydala prątki gruźlicy i
zaraża osoby znajdujące się w jego otoczeniu.
• Jeden nie leczony chory zakaża w ciągu roku średnio
od 10 do 15 osób.
Program • Występowanie gruźlicy związane jest z warunkami
bytowania: życia (mieszkanie, odżywianie), pracy i
profilaktyki wypoczynku.

gruźlicy • Przyczyną rozwoju choroby u zakażonego jest

osłabienie sił organizmu, które bardzo często
spowodowane jest niedożywieniem i złymi
warunkami mieszkaniowymi.
• Czynnikami sprzyjającymi zachorowaniu są również
m. In.: cukrzyca, zakażenie HIV, choroby krwi,
choroby nowotworowe, pylica płuc, schyłkowa
niewydolność nerek. Wczesne wykrycie choroby i
natychmiastowe, prawidłowo prowadzone leczenie
chorego, sprawia, że już po miesiącu pacjent nie
zaraża otoczenia.
 Jakie • W ramach programu wykonywane są
badania w wywiad w kierunku gruźlicy oraz edukacja
zdrowotna pacjenta. W przypadku wykrycia
ramach nieprawidłowości pacjent kierowany jest na
dalszą diagnostykę i leczenie.
programu
Dla kogo program?
• Program skierowany jest do
osób dorosłych znajdujących się
na liście pielęgniarki poz, nie
posiadających w
dotychczasowym wywiadzie
rozpoznanej gruźlicy, w
szczególności do osób, które
miały kontakt z chorym, lub
osób które maja trudne warunki
życiowe mogące znacząco
wpłynąć na wystąpienie
choroby.
• Jeżeli na podstawie badania
świadczeniobiorca nie
zakwalifikował się do dalszej
diagnostyki lub nie została
rozpoznana u
świadczeniobiorcy gruźlica
ponowne badanie w
kierunku gruźlicy w ramach
programu wykonuje się po
upływie 24 miesięcy od daty
ostatniego badania.
Program profilaktyki chorób układu krążenia

• Dlaczego taki program?

• Dla jakiej grupy (płeć/wiek/ miejsce
zamieszkania/ czynniki ryzyka)?
• Cel programu (co chcemy osiągnąć?)
• Co w ramach programu (jakie badania)?
• Termin realizacji programu
• Sposób finansowania
Żywienie w • Normalizacja masy ciała
• Różnorodność posiłków
profilaktyce chorób • Warzywa i owoce

układu krążenia • Ograniczenie spożywania soli

• Ograniczenie spożywania cukru i
słodyczy
• Unikanie alkoholu
Badanie • Badania
profilaktyczne – u
• Badania
profilaktyczne i
profilaktyczne osób zdrowych bez badania przesiewowe
i badanie objawowych
• Badania
przesiewowe przesiewowe –
wykonywane do
rozpoznawania
konkretnych chorób
i musi ta choroba
mieć fazę wczesną
Badania przesiewowe i profilaktyczne

• Badanie przesiewowe –np. kolonoskopia, mammografia, cytologia

ginekologiczna
• Badania profilaktyczne – morfologia krwi, RTG, samobadanie piersi, USG piersi
np. RTG kl piersiowej – nie spowoduje zmniejszenia śmiertelności raka płuc TK
mózgu nie jest bad. przesiewowym w kierunku glejaka móżgu bo nie jest to
istotny problem społeczny i wczesne wykrycie glejaka nie zmniejsza
śmiertelności, gastrospkopia nie zmniejsza odsetka śmiertelności z powodu
raka żołądka
Badania przesiewowe
(skrining)
• postępowanie polegające na wykryciu
nierozpoznanych chorób lub stanów patologicznych za
pomocą zastosowanych masowo, prostych testów
Czułość i swoistość

• Czułość 100% w przypadku testu

medycznego oznaczałaby, że wszystkie
osoby chore lub ogólnie z konkretnymi
poszukiwanymi zaburzeniami zostaną
rozpoznane
• Swoistość 100% oznaczałaby, że wszyscy
ludzie zdrowi w wykonanym teście
diagnostycznym zostaną oznaczeni jako
zdrowi
Jakie cechy
powinny mieć
badania
przesiewowe?
Kryteria do wdrożenia programu
skriningowego wg Wilsona i Jungnera
(1968)

Stanowi znaczny problem

Częste występowanie stadiów
CHOROBA przedklinicznych
Długi okres między pierwszymi
objawami a jej pełnym obrazem
Czuły i swoisty
TEST Prosty i tani
Bezpieczny i akceptowalny
DIAGNOSTYCZNY wiarygodny
Łatwa i dokładna
DIAGNOSTYKA I Dostępny jest skuteczny, akceptowalny
i bezpieczny sposób leczenia
LECZENIE
 Morfologia krwi 1x rok

Glukoza nadczo 1 x rok

USG ginekologiczne 1-2 x rok

Wizyta u ginekologa 1 raz na rok

Samobadanie piersi 1x na miesiąc

Badania EKG 1x2-3 lata

profilaktyczne USG jamy brzusznej 1x 2-3 lata

Od 40rż badanie densytometryczne kości

Lipidogram 1 x 3lata

Wizyta u dentysty co pół roku

Badanie okulistyczne i słuchu 1 x rok

RTG kl piersiowej 1 x 2lata

Potrzeby zdrowotne
Wg piramidy Maslow’a:

niezaspokojenie podstawowych
potrzeb  chorobę

zaspokojenie potrzeb podstawowych

 zapobiega chorobie
 Potrzeby zdrowotne

to takie odchylenia w stanie zdrowia

pacjenta lub jego środowiska, kiedy trzeba
podjąć niezbędne kroki aby nie dopuścić do
negatywnych skutków zdrowia.
 Potrzeby zdrowotne

NIEWYRAŻONE WYRAŻONE (20%)

(80%)

te, z którymi pacjent

UŚWIADOMIONE NIEUŚWIADOMIONE
się zgłasza
Skąd wiadomo jaki
jest stan zdrowia
populacji?
Mierniki
zdrowia
 BEZPOŚREDNIE POŚREDNIE
POZYTYWNE NEGATYWNE
Przeciętne Śmiertelność Liczba lekarzy na 1 mieszkańca
dalsze trwanie
życia
płodność Umieralność Liczba porad stomatologicznych na 1
mieszkańca
Ilość urodzonych Zachorowalność
dzieci

Siła fizyczna chorobowość

jednostki
CHOROBOWOŚĆ
• Liczba chorych ogółem z określoną chorobą w grupie
ludności narażonej na zachorowanie, stwierdzona w
danym przedziale czasu:

• Lb choroby/lb osób narażonych na ryzyko

zachorowania * K
UMIERALNOŚĆ
• Liczba zgonów ogółem w danym czasie/ lb ludności
narażonej na ryzyko zgonu *k

• Liczba zgonów w stosunku do ogólnej liczby ludności

na określonym terenie stwierdzona w określonym
czasie
UMIERALNOŚĆ LB ZGONÓW DZIECI DO 1RŻ/ LB
NIEMOWLĄT ŻYWYCH UR. W CIĄGU ROKU*K
ŚMIERTELNOŚĆ
LB ZGONÓW Z POWODU DANEJ CHOROBY/LB
STWIERDZONYCH PRZYPADKÓW DANEJ CHOROBY*K
Pomiar masy
ciała
Wskaźnik masy ciała Queteleta BMI (ang.
body mass index)

Masa [kg]
BMI =
Wzrost [m2]
 >20  niedowaga

20- 24,9  prawidłowa masa

ciała

Wyniki: 25-29,9  nadwaga

30 -39,9  otyłość

<40  otyłość olbrzymia

 Wskaźnik
WHR
(waist-hip
Obwód tali [cm]
ratio)

Obwód bioder
WHR = [cm]
 otyłość brzuszna 
WHR =>0,8 u K lub
WHR =>1 u M

Wyniki:
otyłość pośladkowo
– udowa WHR
niższy niż 0,8 u K i
niższy niż 1 u M
Zdrowie publiczne
Zdrowie publiczne wg
C.E. Winslow’a z 1920r.
• „nauka i sztuka zapobiegania chorobom,
przedłużania życia i promocji zdrowia poprzez
wysiłek społeczności(…) zapewniając każdemu
warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia”
 -Z N AC ZENIE SYSTEM ÓW ORG A N IZAC YJ NYCH W OPI EC E Z D ROWOTNEJ
TER R I S -WSPÓŁOD POW I EDZIAL NOŚĆ ZA U TR ZYM ANIE Z D ROW IA M A JĄ TEŻ
C Z YNNI KI SPOŁEC Z N E I R EG U LUJĄCE J E M EC H A N I ZM Y

Dafoe -walka z nałogami

Komisja Zdrowie publiczne jako zorganizowany wysiłek społeczeństwa

Fundacji
Milbank

WHO -problemy dotyczące zdrowia populacji

-stan zdrowia zbiorowości
-ogólne usługi zdrowotne
- administracyjna opieka zdrowotna
 Funkcje zdrowia publicznego:
monitorowanie stanu zdrowia oraz
określanie potrzeb zdrowotnych

identyfikacja i zwalczanie
czynników ryzyka zdrowotnego

zapobieganie wypadkom i urazom

 Funkcje zdrowia publicznego

zapewnienie nadzoru
epidemiologicznego

zapewnienie jednolitych,
kompleksowych regulacji prawnych
dotyczących systemu ochrony zdrowia
 Funkcje zdrowia publicznego

ocena sytuacji kraju na tle

międzynarodowym

kształcenie personelu medycznego

zgodnie z wymogami współczesnej
wiedzy
Opłata od środków
spożywczych – podatek
„cukrowy”
Wprowadzanie na rynek krajowy napojów z
dodatkiem
• cukrów będących monosacharydami lub
disacharydami oraz środków
• kofeiny lub tauryny
 • 96,5% przychód Narodowego Funduszu
Opłata oraz Zdrowia;

dodatkowa opłata • 3,5% dochód budżetu państwa, w części,

której dysponentem jest minister
stanowi właściwy do spraw finansów
publicznych.
 Narodowy Fundusz Zdrowia
przeznacza środki, na
działania:
Na co są • o charakterze edukacyjnym i
profilaktycznym oraz
przeznaczane te • na świadczenia opieki zdrowotnej
środki? związane z utrzymaniem i poprawą
stanu zdrowia świadczeniobiorców
z chorobami rozwiniętymi na tle
niewłaściwych wyborów i
zachowań zdrowotnych, w
szczególności z nadwagą i otyłością
 0,50 zł za zawartość cukrów w ilości równej
lub mniejszej niż 5 g w 100 ml napoju, lub
za zawartość w jakiejkolwiek ilości co
najmniej jednej substancji słodzącej,
Na
wysokość 0,05 zł za każdy gram cukrów powyżej 5 g w
100 ml napoju – w przeliczeniu na litr
opłaty napoju
składają się
następujące
części: Napoje zawierające dodatek kofeiny lub
tauryny są objęte opłatą w wysokości 0,10
zł w przeliczeniu na litr napoju
Maksymalna wysokość
opłaty

WYNOSI 1,2 ZŁ W PRZELICZENIU

NA 1 LITR NAPOJU.
Bibliografia

• J. Karski: Praktyka i teoria promocji zdrowia.

Wyd. CeDeWu.pl Warszawa 2003
• B. Wojnarowska: Edukacja zdrowotna,
Warszawa 2007
• Lewalski: Zdrowie publiczne Lublin 2002
• W. Jędrychowski: Podstawy epidemiologii
• H. Ciborowska, A. Rudnicka: Dietetyka.
Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wyd.
PZWL 2012
• Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zdrowiu
publicznym Dz. U. z 2019 r. poz. 2365, z 2020 r.
poz. 322, 1492.