11 GÜNDE

TYT
KİMYA
ÜCRETSİZ
YOUTUBE VİDEO DERS NOTLARI

Sinan İHTİYAROĞLU
İçindekiler
1.Gün: Kimya Bilimi……………………………….…. 3

2.Gün: Atom Modelleri……………………………….. 11

3.Gün: Periyodik Sistem………………………….….. 15

4.Gün: Kimyasal Türler Arası Etkileşimler……….…. 19

5.Gün: Maddenin Halleri……………………………... 28

6.Gün: Doğa ve Kimya……………………………….. 35

7.Gün: Kimyanın Temel Kanunları………………….. 39

8.Gün: Mol Kavramı………………………………..… 43

9.Gün: Karışımlar…………………………………...… 49

10.Gün: Asitler, Bazlar ve Tuzlar……………………. 53

11.Gün: Kimya Her Yerde……………………………. 60

1
2
 SİMYADAN KİMYAYA
❖ Eski çağ insanlarının deneme yanılma yoluyla yaptığı çalışmalara simya
(alşimi) denir. Bu işle uğraşanlara simyacı (alşimist) denir.
❖ Simya, deneme yanılmaya dayalı olduğu, teorik temelleri olmadığı ve sistematik
bilgi birikimi sağlamadığı için bilim değildir.
❖ Simya döneminde ki en önemli iki uğraş;
• Değersiz madenleri altına çevirmek,
• Ölümsüzlük iksirini bulmaktır.

/kimyadersleri

SİMYA İLE KİMYA BİLİMİ ARASINDAKİ TEMEL FARKLAR

Simya
• Bir bilim dalı değildir.
• Deneme ve yanılmaya dayalı
çalışmalar içerir.
• Çalışmalar teorik temellere
dayanmaz.
• Sistematik bilgi birikim oluşmamıştır.
Kimya
• Bir bilim dalıdır.
• Deneysel çalışmalar yapar.
• Sistematik ve bilimsel yöntemler
kullanılarak çalışmalar yapar.
• Sistematik bilgi birikimi oluşmuştur.

3
 KİMYA BİLİMİNE KATKI SAĞLAYAN BİLİM İNSANLARI

Empedokles Demokritos
• Bütün nesnelerin ateş, su, hava ve • Atom fikrini ortaya atan ilk
toprak olmak üzere dört temel simyacıdır.
maddeden oluştuğunu ileri • Maddelerin bölünemeyen en küçük
sürmüştür. parçacığına Yunanca bölünemeyen
• Sevgi ile maddelerin birbirini anlamına gelen atomos (atom)
çektiğine , nefret ile ittiğine adını vermiştir.
inanmıştır.

/kimyadersleri
Aristo (Aristoteles)
• Aristo’ya göre evren dört temel
Ateş
elementten oluşur. Bu elementler ateş,
Kuru Sıcak
su, hava ve topraktır.
• Aristo bu elementlerin farklı oranda
birleşmeleriyle farklı özellikte maddelerin Toprak Hava

meydana geldiğini ileri sürer.

• Bu elementlerin sıcak, soğuk,
Soğuk Islak
kuru ve ıslak olmak üzere
Su
dört özelliği vardır.

4
 Cabir Bin Hayyan Ebû Bekir er-Râzî
• İslam dünyasında kimya biliminin • Kroze, fırın gibi laboratuvar araç
temelini atan Câbir bin Hayyan gereçlerini geliştirmiştir.
atomun parçalanabileceğini • Kostik sodayı, gliserini keşfetmiş,
söylemiştir. alkolü antiseptik olarak tıpta
• Sitrik asit, asetik asit, tartarik asit, kullanmış, karıncalardan damıtma
arsenik tozunu keşfettiği düşünülen yolu ile formik asidi elde etmiştir.
Câbir bin Hayyan nitrik asit, hidrojen
klorür, sülfürik asit, kral suyunu elde
etmiştir.
• Damıtmada kullanılan imbiği
geliştirmiştir.
• İlk kimya laboratuvarını kurmuştur.

/kimyadersleri

Robert Boyle Antoine Lavoisier

• Boyle; havanın fiziksel özellikleri ile • Modern kimyanın öncüsü olan
ilgilenmiş, havanın sıkıştırılabilir bir Antoine Lavoisier 18. yüzyılda
nesne olduğunu ve yanma yaşayan Fransız bilim insanıdır.
olayındaki rolünü belirtmiştir. • Deneylerinde teraziyi kullanarak
• Bir gazın hacmi ve basıncı Kütlenin Korunumu Kanunu’nu
arasındaki ilişkinin belirlenmesine bulmuştur.
katkıda bulunmuştur. Bu ilişki Boyle • Lavoisier, oksijenin havada bulunan
Yasası olarak bilinir. ve yanmaya neden olan bir gaz
• Boyle elementi, kendinden daha olduğunu ve yanan madde ile
basit maddelere ayrılamayan saf birleşerek oksitleri oluşturduğunu
madde olarak tanımlamıştır. bulmuştur.

5
 KİMYANIN ALT DİSİPLİNLERİ
Organik Kimya Anorganik Kimya
• Temel olarak karbon atomunun • Organik olmayan bileşiklerin
oluşturduğu, karbon (C) atomuyla yapılarını, özelliklerini ve
hidrojen, oksijen, azot gibi atomları tepkimelerini inceleyen alt disiplindir.
da içeren bileşiklerin fiziksel ve • Organik bileşikler dışındaki tüm
kimyasal özelliklerini inceleyen alt bileşikleri inceler.
disiplindir.

Analitik Kimya Biyokimya

• Maddelerin kimyasal bileşiminin nitel • Canlıların yapısında gerçekleşen
ve nicel olarak inceleyen alt kimyasal olayları inceleyen alt
disiplindir. disiplindir.
• Nicel analiz : Miktar ölçme
• Nitel analiz : Bileşenleri bulma

/kimyadersleri
Fizikokimya Endüstriyel Kimya
• Kimyasal sistemlerde fiziksel • Kimyasal bileşik ve olayları
özellikleri ve enerji-iş dönüşümlerini kullanarak toplu üretimlerde ürünün
inceleyen alt disiplindir. verimini, kalitesini artırmak,

Polimer Kimyası maliyetini düşürmek için yapılan

• Polimerlerin oluşumunu, kullanım çalışmaları kapsayan alt disiplindir.

alanlarını özelliklerini inceleyen alt

disiplindir.
• Çok sayıda küçük birimin
(monomer) birleşmesiyle oluşan
büyük moleküllere polimer denir.
Doğal ve yapay olabilir.
• Protein, karbonhidrat … doğal
polimer.
• PVC, teflon, plastik… yapay polimer.

6
 Başlıca Kimya Endüstrileri Kimya Alanı ile İlgili Başlıca
• İlaç Endüstrisi Meslekler

• Petrokimya • Kimya Mühendisliği

• Gübre Endüstrisi • Metalürji Mühendisliği
• Boya Endüstrisi • Kimyager
• Tekstil Endüstrisi • Kimya Öğretmenliği
• Arıtım • Eczacı

/kimyadersleri
KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ

ELEMENTLER
• Aynı proton sayısına sahip tek tür
atomlar topluluğuna element denir. He,
Ar, N2, O2, Cl2, O3, S8
• Saf maddelerdir.
• Homojendirler. (Hal değişimi hariç)
• Belirle erime noktası, kaynama noktası
gibi ayırt edici özellikleri vardır.
• Fiziksel ve kimyasal yöntemlerle
ayrıştırılamazlar.
• Temel olarak metal, ametal, yarı metal
ve soygaz olarak sınıflandırılabilir.
• Sembollerle gösterilirler.
BİLEŞİKLER
• En az iki farklı tür atomun bir araya
gelmesiyle oluşan maddelere bileşik
denir. H2O, HCl, H2SO4, CaCO3
• Saf maddelerdir.
• Homojendirler. (Hal değişimi hariç)
• Belirle erime noktası, kaynama noktası
gibi ayırt edici özellikleri vardır.
• Fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamazlar ,
kimyasal yöntemlerle ayrıştırılabilirler.
• Bileşiği oluşturan elementler arasında
belirli bir oran vardır.
• Formüllerle gösterilirler.

7
Elementlerin Sembollerle Gösterimi – İlk 20 Element

Element Sembol Element Sembol

Hidrojen H Sodyum Na
Helyum He Magnezyum Mg
Lityum Li Alüminyum Al
Berilyum Be Silisyum Si
Bor B Fosfor P
Karbon C Kükürt S
Azot N Klor Cl
Oksijen O Argon Ar
Flor F Potasyum K
Neon Ne Kalsiyum Ca

/kimyadersleri

Günlük Hayatta Sık Kullanılan Elementlerin Sembolleri

Element Sembol Element Sembol

Krom Cr Gümüş Ag
Mangan Mn Kalay Sn
Demir Fe İyot I
Kobalt Co Baryum Ba
Nikel Ni Altın Au
Bakır Cu Civa Hg
Çinko Zn Kurşun Pb
Brom Br

8
Sık kullanılan bazı bileşiklerin yaygın adları

Bileşik Yaygın Adı Bileşik Yaygın Adı

H2O Su NaOH Sud kostik
HCl Tuz Ruhu KOH Potas kostik
H2SO4 Zaç Yağı NH3 amonyak
HNO3 Kezzap CaCO3 Kireç taşı
CH3COOH Sirke asidi CaO Sönmemiş kireç
NaHCO3 Yemek Sodası Ca(OH)2 Sönmüş kireç
NaCl Yemek Tuzu

/kimyadersleri

Güvenlik ve Sağlık için Temel Uyarı İşaretleri

Yanıcı Yakıcı Aşındırıcı Tahriş Edici

Radyoaktif
Patlayıcı Zehirli Çevreye
(Toksik) Zararlı

9
Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığına ve Çevreye Etkileri

Faydalı Maddeler Zararlı Maddeler

Na Ca Hg NO2
(Sodyum) (Kalsiyum) (Civa) (Azot dioksit)

K Mg Pb SO3
(Potasyum) (Magnezyum) (Kurşun) (Kükürt trioksit)

Fe H 2O Cl2
CO
(Demir) (Su) (Klor)
(Karbon
monoksit)
CO2
(Karbon dioksit)

/kimyadersleri

Kimya Laboratuvarında Kullanılan Temel Malzemeler

Beherglas Erlenmayer Dereceli silindir (mezür) Pipet

Balon joje Cam balon Büret Ayırma hunisi

10
Atom Modellerinin Tarihsel Gelişimi

Dalton Atom Modeli

❖ Tüm maddeler atom adı verilen bölünemez, parçalanamaz taneciklerden

oluşmuştur. (Günümüzde geçersizdir, nükleer tepkimelerle atom parçalanabilir)
❖ Atomlar içi dolu kürelerdir. (Günümüzde geçersizdir, atomun büyük bir kısmı
boşluktur)
❖ Bir elementin tüm atomları özdeştir. (Günümüzde geçersizdir, izotop atomlar
özdeş değildir)
❖ Farklı element atomları farklıdır.
❖ Elementler bileşik oluştururken
atomlar tam sayılarla ifade edilebilen,
sabit bir oranla birleşirler.

/kimyadersleri

Thomson Atom Modeli

❖ Atom çapı yaklaşık 10-10 metre (10-8 cm) dir.

❖ Negatif yüklerin pozitif yüklerin içinde homojen olarak dağıldığı nötr kürelerdir.
(Günümüzde geçersizdir)
❖ Atom nötrdür. Negatif (-) yük sayısı pozitif (+) yük sayısın eşittir.
❖ Elektronların kütlesi ihmal edilebilecek kadar küçük olduğu için
atomun kütlesinin tamamına yakın kısmını
artı yüklü tanecikler oluşturur. (Günümüzde geçersizdir)

11
Rutherford Atom Modeli

❖ Atomda pozitif yükler çekirdek denilen çok küçük bir hacimde toplanmıştır.
❖ Atomun yapısı çoğunlukla boşluktan oluşur.
❖ Atomun kütlesinin yaklaşık yarısını artı yükler (proton) oluşturur.
❖ Çekirdekteki pozitif yük kadar etrafında eksi yükler bulunur.

Rutherford atomda yüksüz parçacıkların da (nötron)

olabileceğini öngörmüş ancak bununla ilgili net bilgiler ortaya
koyamamıştır. Atomdaki nötronlar sonraları Chadwick tarafından
keşfedilmiştir.

/kimyadersleri

Bohr Atom Modeli

❖ Her elektronun bir enerjisi vardır. Elektronlar bu

enerjilerine göre çekirdekten belirli uzaklıklardaki
yörüngelerde bulunur.
❖ Bu yörüngelere temel enerji düzeyi (seviyesi),
katman veya kabuk gibi isimler verilir.
❖ Çekirdeğe en yakın enerji düzeyi 1 olmak üzere
n=1, 2, 3, 4... sayı veya K, L, M, N... gibi
harflerle ifade edilir. Çekirdeğe en yakın katman
minimum, en uzaktaki katman maksimum
enerjiye sahiptir.
n=1
2
K 3
L 4
M
N

12
 Absorbsiyon

Emisyon
Hidrojen atomunun temel hali Hidrojen atomunun absorbsiyon ve emisyon hali

❖ Elektronun çekirdeğe en yakın en düşük enerjili hâline atomun temel hâli denir.
Temel hâlde atom kararlıdır ve ışın yaymaz.
❖ Elektronun dışarıdan enerji alarak daha yüksek enerji düzeyine geçmesine
(absorbsiyon) atomun uyarılmış hâli denir. Atom uyarılmış hâlde kararsızdır.
❖ Kararsız haldeki atom kararlı olmak için aldığı enerjiyi ısı ve ışık olarak yayarak
(emisyon) temel hale geri döner.

/kimyadersleri

Atomun Yapısı
Atomun Temel Tanecikleri

❖ Bir elementin tüm özelliklerini taşıyan en küçük

taneciğine atom denir.
❖ Atomu oluşturan temel tanecikler proton, nötron ve
elektronlardır.

• Proton (p+): atom çekirdeğinde bulunan pozitif Atomun hemen hemen

tüm kütlesi çekirdeğinde
yüklü taneciktir. Kütlesi 1,673x10-24 gramdır. toplanmıştır.
• Nötron (n): atom çekirdeğinde bulunan kütlesi Elektronların kütlesi çok
küçük olduğundan
1,675x10-24 gram olan yüksüz taneciktir. atomun toplam kütlesi
• Elektron (e-): çekirdeğin etrafında bulunan kütlesi yanında ihmal edilebilir

9,109x10-28 gram olan negatif yüklü taneciktir.

Atom Modelleri
13
 A-Kütle Numarası İyon Yükü
Proton ve nötron Bir atom elektron

X
_
sayısının toplamıdır. A aldığında (-) yük,
+ elektron verdiğinde ise
Z-Atom Numarası n (+) yükle yüklenir. Bu
Atomun çekirdeğinde şekildeki taneciklere
bulunan proton iyon denir.
Z e- (-) yüklü iyonlara anyon
sayısıdır. Çekirdek
yükü de denir. (+) yüklü iyonlara katyon
denir.

Atom numarası = Proton sayısı = Çekirdek yükü

Kütle numarası = Nükleon sayısı
Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı
Proton sayısı = Elektron sayısı + İyon yükü

/kimyadersleri

❖ Proton sayısı atomların kimlik özelliğidir.

❖ Her elementin atom numarası farklıdır.
❖ Aynı proton sayısına sahip ikinci bir element yoktur.
❖ Nötr (yüksüz) bir atomda proton sayısı elektron sayısına her zaman eşittir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler Nelere Bağlıdır?

Fiziksel Özellikler; proton, nötron ve elektron sayısına bağlıdır. İki tanecikte
bunlardan biri bile farklı olursa bu iki taneciğin fiziksel özellikleri farklı olur.
Kimyasal özellikler; proton ve elektron sayısına bağlıdır. İki tanecikte bunlardan
biri bile farklı olursa bu iki taneciğin kimyasal özellikleri farklı olur.

14
 İzotop İzoton İzobar İzoelektronik
Proton sayıları Nötron sayıları aynı, Kütle numaraları Elektron sayıları
aynı, nötron proton sayıları farklı aynı, proton sayıları ve dağılımları
sayıları farklı atomlara izoton farklı atomlara aynı,
atomlara izotop atomlar denir. izobar atomlar denir. proton sayıları
atomlar denir. farklı atomlara
Aynı elementin izoelektronik
farklı kütleli atomlar denir.
atomlarıdır.

Kimyasal ve
Kimyasal ve fiziksel Kimyasal ve fiziksel
Kimyasal
özellikleri aynı, fiziksel özellikleri
özellikleri farklıdır. özellikleri farklıdır.
fiziksel özellikleri farklıdır.
farklıdır.

/kimyadersleri
Periyodik Cetvelin Tarihçesi

Mendeleyev
❖ Mendeleyev bilinen 63 tane elementi
artan atom kütlelerine göre
sıralamıştır.
❖ Elementlerin fiziksel ve kimyasal
özelliklerinin de periyodik olarak
tekrarlandığını bulmuştur.
❖ Elementleri sekiz grup ve on iki sıra
olarak düzenlemiştir.
❖ Keşfedilmemiş olan bazı elementlerin
özelliklerini tahmin ederek tabloda
yerlerini boş bırakmıştır.
❖ Yeni elementlerin bulunabileceğini
öngörmüştür.
Moseley
❖ Moseley X ışınları ile yaptığı
deneylerde 13Al ile 79Au arasındaki 38
elementin atom numarasını bulmuştur.
❖ Elementlerin fiziksel ve kimyasal
özelliklerinin atom numarasına (proton
sayısına) bağlı olduğunu kanıtlamıştır.
❖ Periyodik sistemi artan atom
numarasına göre düzenlemiştir.

15
 Periyodik Sistem
1A Ametal 8A
H 2 3A 4A 5A 6A 7A
A
Toprak Alkali Metallar

B Grupları

Toprak Metallari
Alkali Metallar

Halojenler
Soygazlar
Geçiş Metalleri

İç Geçiş Metalleri

/kimyadersleri

Periyot ve Grup Bulma

❖ Periyot = Katman sayısı
❖ Grup = Son katmandaki elektron sayısı (değerlik e- sayısı)

• İlk 20 elementin katman-elektron dizilimi ile periyodik cetveldeki yerini bulalım.

1H : 6C : 11Na : 16S :

2He : 7N : 12Mg : 17Cl :

3Li : 8O : 13Al : 18Ar :

4Be : 9F : 14Si : 19K :

5B : 10Ne : 15P : 20Ca :

16
Elementlerin Sınıflandırılması
Metaller Ametaller Yarı metaller Soygazlar
Periyodik tabloda H,C,N,O,F,Cl,Br,I,P, B,Si,Ge,As,Sb,Te,P 8A grubu
elementlerin çoğu S,Se elementleri o,At elementleri yarı elmentleridir.
metaldir. ametaldir. metaldir. He,Ne,Ar,Kr,Xe,
Isı ve elektriği iyi Elektrik akımını Elektrik iletkenlikleri Rn.
iletirler. iletmezler (Grafit metallerden az, Kararlı
Tel ve levha hariç) ametallerden çoktur. yapıdadırlar.
haline Kırılgandırlar. Tel ve levha haline Tepkimeye
getirilebilirler. Mattırlar. getirilebilirler. girmezler.
Parlaktırlar. Oda sıcaklığında Parlak veya mat Özel koşullarda Kr
Oda sıcaklığında katı,sıvı veya gaz olabilirler. ve Xe’nun
civa hariç tüm halde bulunabilirler. Oda sıcaklığında bileşikleri
metaller katıdır. Genellikle moleküler tamamı katıdır. sentezlenmiştir.
Genellikle halde bulunurlar. Renksiz ve
bileşikleri halinde Fiziksel özellikleri kokusuzdurlar.
bulunurlar. metallere, kimyasal Oda sıcaklığında
özellikleri ametallere tamamı gazdır.
benzer. Tek atomlu
(atomik) halde
bulunurlar.

/kimyadersleri

Periyodik Özelliklerin Değişimi

1- Atom Yarıçapı 2- Metalik – Ametalik Özellik

❖ Aynı grupta yukarıdan aşağı doğru ❖ Maddelerin kimyasal tepkimelere

inildikçe atom yarıçapı artar. girme eğilimlerine aktiflik denir.
❖ Bir periyot soldan sağa gidildikçe Metaller elektron verme, ametaller
atom yarıçapı azalır. ise elektron alma eğilimi fazla olan
elementlerdir.
❖ Aynı periyotta soldan sağa gidildikçe
metalik aktiflik (özellik) azalır,
ametalik aktiflik (özellik) artar.
❖ Aynı grupta yukarıdan aşağıya
gidildikçe metalik aktiflik artarken,
ametalik aktiflik azalır (8A grubu
hariç).

17
3- İyonlaşma Enerjisi (İE) ❖ İyonlaşma enerjisi ile atom yarıçapı
❖ Gaz halindeki nötr bir atomdan bir genellikle ters orantılıdır.
❖ Aynı grupta yukarıdan aşağıya
elektron koparmak için gereken doğru gidildikçe atom yarıçapı
enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. artarken, 1. iyonlaşma enerjisi
azalır.
❖ Aynı periyotta soldan sağa doğru
X(g) + İE1 X1+(g) + e-
gidildikçe atom yarıçapı azalırken,
X1+(g) + İE2 X2+(g) + e- 1. iyonlaşma enerjisi genellikle artar.
X2+(g) + İE3 X3+(g) + e-
1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
İE1 < İE2 < İE3 < İE4 < ….. <İEn

/kimyadersleri

4- Elektron İlgisi (Eİ) 5- Elektronegatiflik

❖ Gaz halindeki nötr bir atomun bir
elektron alması sırasında oluşan ısı
değişimine elektron ilgisi denir.
Genellikle ekzotermik (ısı veren) bir
olaydır.
X(g) + e- X-(g) + E.İ.
• Soy gazlar kararlı olduklarından
elektron ilgileri çok düşüktür.
• Aynı periyotta soldan sağa doğru
gidildikçe elektron ilgisi genellikle artar.
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya inildikçe
elektron ilgisi genellikle azalır.
• 7A grubunda bulunan florun elektron
ilgisinin daha büyük olması beklenirken
elektron ilgisi en büyük olan klordur
(Cl).
❖ Kimyasal bağ oluşturmuş bir atomun
bağ elektronlarını kendine çekme
yeteneğinin ölçüsüdür.
• Aynı periyotta soldan sağa doğru
gidildikçe elektronegatiflik artar.
• Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru
inildikçe elektronegatiflik azalır.
• Soy gazların bağ yapma eğilimleri
olmadığı için elektronegatiflik
değerinden bahsedilmez.
• Elektronegatifliği en yüksek olan
element 7A grubundaki flor (F)
elementidir.

18
 3Li, 7N ve 9F elementleriyle ilgili 12Mg ve 20Ca elementleriyle ilgili;

aşağıdaki ifadelerden hangisi I. Mg’nin 1.iyonlaşma enerjisi Ca’ın

doğrudur? 1.iyonlaşma enerjisinden daha küçüktür.

A) N elementi metal olarak sınıflandırılır. II. Ca’nın atom yarıçapı Mg’un

B) Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük yarıçapından daha büyüktür.

olan element F’dir. III. Mg’nin metalik özelliği Ca’nın metalik

C) Atom yarıçapı en büyük olan element özelliğinden daha fazladır.

Li’dir. yargılarından hangileri doğrudur?

D) N’nin değerlik elektron sayısı F’den A)Yalnız II B)Yalnız III C)I

büyüktür. ve II

E) Li’nin elektronegatifliği, F’nin D)I ve III E) II ve III

elektronegatifliğinden büyüktür.

/kimyadersleri
Kimyasal Tür

1- Atom 2- Molekül 3- İyon

• Bir elementin tüm • En az iki atomun bir Pozitif veya negatif yüklü
özelliklerini taşıyan en araya gelerek atom veya atom
küçük yapı taşına oluşturdukları nötr atom gruplarına iyon denir.
atom denir. gruplarına molekül denir.
He, Ne, Ar, Hg, Au, Aynı atomlarsa Pozitif yüklü iyonlar
Cu.... element molekülü katyon
H2, O2, N2.. Na+, Ca2+, Al3+, NH4+
Farklı atomlarsa Negatif yüklü iyonlar
bileşik molekülü anyon
CO2, NH3, HCl… O , F-, SO42-, OH-
2-

19
 Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması
Bağlanan Türlere Göre Bağın Sağlamlığına Göre
1. Atomlar Arası Bağlar: Aynı veya 1. Güçlü Etkileşimler: Kimyasal türler
farklı tür atomlar arasındaki bağlar. birbirine yaklaştığında elektron bulutları ve
çekirdekler arasında elektrostatik itme ve
çekme kuvvetleri meydana gelir.
H Cl Cl Cl O Çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden
büyükse güçlü etkileşimler yani
H H
kimyasal bağ oluşur.
Cu Cu He He
2. Zayıf Etkileşimler: Çekme-itme
2. Moleküller Arası Bağlar: Aynı veya kuvvetlerinin birbirine yakın olduğu
farklı tür moleküller arasındaki bağlar. durumlarda ise zayıf etkileşimler yani
fiziksel bağ oluşur.
H Cl
çekirdek elektron
+ -
O çekirdek çekirdek elektron
Cl Cl elektron
H H + + - -
Cl Cl

/kimyadersleri

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

Güçlü Etkileşimler (Kimyasal Bağlar) Zayıf Etkileşimler (Fiziksel Bağlar)

1. İyonik 2. Kovalent 3 .Metalik 1. Van der Waals 2. Hidrojen Bağları

Bağ Bağ Bağ
a. Dipol – dipol etkileşim
b. İyon-dipol etkileşim
c. İndüklenmiş dipol etkileşimleri
I. Dipol-indüklenmiş dipol II. İyon-indüklenmiş dipol

III. İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol

(London Kuvvetleri)

20
Lewis Yapısı
1. Elementin katman elektron dizilimi yazılır.
2. Son katmandaki elektron sayısı bulunur.
3. Element sembolününün çevresine değerlik elektron sayısı kadar nokta konur.
4. Noktalar sembolün dört tarafına teker teker yerleştirilir. Dörtten fazlaysa ikili
olur.

5B : 12Mg : 12Mg
2+
:

6C : 13Al : 13Al
3+ :
3-
7N : 7N :
2-
8O : 8O :
-
2He : 9F :

/kimyadersleri

İyonik Bağ

❖ Metal ile ametal atomları arasında elektron alış-verişi ile oluşurken katyon ve
anyonlar arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri ile oluşan kimyasal bağa
iyonik bağ denir.

• 11Na metali ile 17Cl ametali arasında oluşan • 11Na metali ile 16S ametali arasında oluşan
NaCl iyonik bağlı bileşiğinin Lewis gösterimi Na2S bileşiğinin Lewis gösterimi

-
Na + Cl Na +
[Cl]

21
❖ İyonik bileşiklerde zıt yüklü iyonlar itme ve çekme kuvvetlerini dengeleyecek
şekilde bir araya gelerek düzenli bir kristal örgü yapı oluşturur. Bu yapıya iyonik
kristal denir.
❖ İyonik kristalde tekrarlayan yapısal birimlere birim hücre denir.

İyonik bileşiklerde en küçük birim İyonik Bağlı Bileşiklerin Özellikleri

• Oda koşullarında katı hâlde
molekül değil, birim hücredir
bulunurlar.
• Erime ve kaynama noktaları
yüksektir.
• Katı hâlde elektriği iletmezler fakat
sulu çözeltilerinde ve erimiş hâlde
iyonlarına ayrıştıklarından iletirler.
• Sert ve kırılgandırlar.
• Kimyasal yöntemlerle (elektroliz)
ayrıştırılabilirler.

/kimyadersleri

İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması

1. Önce pozitif yüklü iyon (katyon), sonra negatif yüklü iyon (anyon) yazılır.
2. İyon yüklerinin mutlak değerleri sembollerinin sağ alt köşelerine çapraz olarak
yazılır.
3. Varsa sadeleştirme yapılır.
4. Kök varsa paranteze alınır çaprazdan gelen sayı sağ alt köşeye yazılır.

İyonlar Formül İyonlar Formül

Al3+ S2- Cr3+ SO42-

Ca2+ O2- Pb4+ S2-

Sn4+ O2- Fe3+ OH-

22
 İyonik Bileşiklerin Adlandırması
❖ İyonik bileşikler adlandırılırken önce katyon (metal veya kök) adı sonra anyon
(ametal veya kök) adı yazılır ve okunur.
❖ Değişken değerlikli metal varsa metalin adının yanına, o bileşikte aldığı iyon yükü
parantez içinde roma rakamıyla belirtilir.

Katyon Adı Anyon Adı

Li+ Lityum F- Florür
Na+ Sodyum O2- Oksit
K+ Potasyum N3- Nitrür

Mg2+ Magnezyum Cl- Klorür

Ca2+ Kalsiyum S2- Sülfür

Al3+ Alüminyum P3- Fosfür

/kimyadersleri

Bileşik Adı
Kökler
Değişken Değerlikli FeSO4
NH4+ Amonyum
Metaller Fe2(SO4)3
OH- Hidroksit
Cu +1 +2 Mg3N2
NO3- Nitrat
Hg +1 +2 Mg3(PO4)2
SO42- Sülfat
Fe +2 +3 NaBr
CO32- Karbonat
Sn +2 +4 Li2S
PO43- Fosfat
Pb +2 +4 CuCl
CN- Siyanür
CuCl2
CH3COO- Asetat
Amonyum nitrat
Potasyum sülfat

23
 Kovalent Bağ
❖ Ametal-ametal atomları arasında iki veya daha fazla elektronunun ortaklaşa
kullanılması ile kovalent bağ oluşur.
❖ Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çiftlerine bağlayıcı elektron çifti
(ortaklanmış elektron çifti) , bağ oluşumuna katılmayan elektron çiftlerine ise
ortaklanmamış elektron çifti denir. Ortak kullanılan bir çift elektron, bir kovalent
bağ yapar ve (––) çizgi ile gösterilir.

H + H H H H + Cl H Cl
Bağlayıcı elektron çifti
Bağlayıcı elektron çifti H H H Cl

/kimyadersleri

Kovalent Bağ Polar Kovalent Apolar

Bağ Kovalent Bağ
Elektronegatifliği Aynı tür atomların
Apolar
daha fazla olan elektronegatiflik
Polar
(Kutupsuz) atom tarafı kalıcı değerleri aynı
(Kutuplu)
Kovalent Bağ Kovalent Bağ kısmi negatif (-δ) olduğundan ortak
yükle yüklenirken kullanılan
Farklı tür ametal Aynı tür ametal diğer atom kalıcı elektronlar her iki
atomları atomları kısmi pozitif (+δ) atom tarafından
arasındaki arasındaki yükle yüklenir. eşit çekilir
kovalent bağdır. kovalent bağdır.
HCl, H2O, BH3, H2, N2, O2, Cl2 H Cl H H
NH3, CH4, CO2 …

24
 Moleküllerin Lewis Yapısı, Polarlık ve Apolarlık
POLAR APOLAR
Simetrik değilse molekül polardır. Simetrikse molekül apolardır.

/kimyadersleri

Kovalent Bileşiklerin Adlandırması

1.Ametalin 1.Ametalin 2.Ametalin 2.Ametalin
+ + + Bileşik adı
Latince sayısı adı Latince sayısı anyon adı

Bileşik Adı Bileşik Adı

H2O Dihidrojen monoksit PF3
HCl Hidrojen klorür SO2
H2SO4 Sülfürik asit Cl2O5
HNO3 Nitrik asit CCl4
NH3 Trihidrojen mononitrür Diazot pentaoksit
Kükürt trioksit
Latince sayılar
1 Mono 4 Tetra 7 Hepta Kükürt
2 Di 5 Penta 8 Okta hekzaflorür
3 Tri 6 Hekza 9 Nona Diazot trioksit

25
 Metalik Bağ
❖ Metal atomları bir araya geldiğinde değerlik elektronunu vermiş gibi davranan
metal katyonu ve ortamda serbest dolaşan değerlik elektronları bulunur.
❖ Serbest dolaşan elektronlar adeta bir elektron denizi
oluşturur. Elektronların oluşturduğu elektron denizi ile pozitif
metal iyonları arasındaki elektrostatik çekime
metalik bağ denir.

Metallerin özellikleri
• Isı ve elektriği iletirler.
• Yüzeyleri parlaktır.
• Tel ve levha hâline getirilebilirler.
• Esnektirler, dövülebilir ve
şekillendirilebilirler.

/kimyadersleri

Bağ Enerjisine Göre Etkileşimler

❖ Bağ oluşurken açığa çıkan veya bu bağı kırmak için verilmesi gereken enerjiye
bağ enerjisi denir.

❖ Bağ enerjisi yaklaşık olarak 40

MgO(k) + 3850 kj/mol Mg2+(g) + O2-(g)
kj/mol’den yüksek ise güçlü etkileşim
(kimyasal bağ) oluştuğu kabul edilir. CH3OH(g) CH3OH(s) + 35,3 kj/mol

❖ 40 kj/mol’den daha az ise zayıf

CaO(k) + 3414 kj/mol Ca2+(g) + O2-(g)
etkileşim (fiziksel bağ) oluştuğu kabul
edilir. H2O(s) + 43,9 kj/mol H2O(g)

Kimyasal Türler Arası Etkileşimler

26
 Zayıf Etkileşimler

polar dipol Zayıf Etkileşimler (Fiziksel Bağlar)

apolar ind. dipol

iyon iyon 1. Van der Waals 2. Hidrojen Bağları

FON
a. Dipol – dipol etkileşim
b. İyon-dipol etkileşim
c. İndüklenmiş dipol etkileşimleri
I. Dipol-indüklenmiş dipol II. İyon-indüklenmiş dipol
III. İndüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol
(London Kuvvetleri)

Etkin etkileşim türü?

H2O - CH3CI ………………….. BH3 - CCI4 ………………… H2O - H2O ……………………
Na+ - H2S …………………….. HF - H2O ………………… NH3 - H2O …………………..
HCl - CO2 ……………………… N2 - Cl- …………………. NaCl - H2O ………………….

/kimyadersleri

Hidrojen Bağının Kaynama Noktasına Etkisi

❖ Katı bir maddeyi sıvı hâle getirmek veya bir sıvıyı buharlaştırmak için moleküller
arası (zayıf etkileşim) çekim kuvvetini yenmek gerekir. Moleküller arası çekim kuvveti
ne kadar büyük olursa verilmesi gereken enerji de o kadar fazla olur.
Kaynama Noktası(0C)
• H2O, NH3 ve HF’nin kaynama noktasının
yüksek olmasının nedeni molekülleri
arasındaki hidrojen bağıdır.
• Moleküller arası etkileşimler içinde dipol-dipol
ve London kuvvetlerine göre en güçlü olan bağ
hidrojen bağıdır.

27
 Fiziksel ve Kimyasal Değişimler
Fiziksel Değişim: Maddenin kimlik Kimyasal Değişim: Maddenin kimlik
özelliği değişmeden boyutu, şekli, fiziksel özelliğinin değişmesidir. Kimyasal değişim
hâli (katı, sıvı, gaz) ve fiziksel özelliklerinin maddenin iç yapısının değişmesidir. Bu
değişmesidir. Fiziksel değişimde olaylar sırasında hem kimyasal hem de
maddenin kimyasal yapısı değişmediği fiziksel özellikler değiştiği için maddenin
için formülü de değişmez. kimyasal formülü de değişir.

• Yanma
• Parçalanma, kırılma, yırtılma olayları • Asit-baz tepkimeleri
• İyonların elektriği iletmesi
• Hâl değişim olayları (erime, donma…)
• Mayalanma olayları
• Tuzun, şekerin suda çözünmesi • Elektroliz
• Küflenme, çürüme, besinlerin
• Metallerin elektriği iletmesi
ekşimesi besinlerin pişirilmesi
• Gökkuşağı oluşumu • Fotosentez , sindirim
• Betonun donması (sertleşmesi)
• Sütten yağ eldesi
• Yağlı boyanın kuruması

/kimyadersleri

MADDENİN HALLERİ
Maddeler katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört halde bulunurlar.

KATI SIVI GAZ

❖ Maddenin en düzenli ve
en düşük enerjili halidir.
❖ Yalnızca titreşim
hareketi yapar.
❖ Belirli şekli ve hacimleri
vardır.
❖ Sıkıştırılamazlar.
❖ Tanecikleri arasındaki
boşluk çok azdır.
❖ Maddenin en yoğun
halidir.
❖ Katıya göre daha düzensiz
ve daha yüksek enerjilidir.
❖ Titreşim, dönme ve öteleme
hareketi yapar.
❖ Belirli şekli yoktur, belirli
hacimleri vardır.
❖ Sıkıştırılamayan akışkandır.
❖ Tanecikleri arasındaki
boşluk katıdan fazla,
gazdan azdır.
❖ Genellikle yoğunlukları
katıdan az gazdan fazladır.
❖ Maddenin en düzensiz
ve en yüksek enerjili
halidir.
❖ Titreşim, dönme ve
öteleme hareketi yapar.
❖ Belirli şekli ve hacimleri
yoktur.
❖ Sıkıştırılabilen
akışkandırlar.
❖ Tanecikleri arasındaki
boşluk çok fazladır.
❖ Yoğunluğu en düşük
haldir.

28
 Su Döngüsü
❖ Deniz ve göllerdeki sular sıcaklık yükseldiğinde
buharlaşarak atmosferde su buharını ve
bulutları oluşturur.
❖ Bulutlardaki su damlacıkları sıcaklığa göre
yağmur, kar ve dolu olarak yeryüzüne iner.
❖ Suyun hâl değiştirerek yeryüzü ve atmosfer
arasındaki çevrimine su döngüsü denir.

❖ Suyun katı hâlinin yoğunluğu sıvı hâlden küçük olduğu için donma olayı
yüzeyden başlayarak gerçekleşir ve buz suda yüzer. Bu durum göl ve deniz
canlıları için buz tabakanın altında kalan suyun fazla soğumasını önleyerek
doğal bir yalıtım sağlar.

/kimyadersleri

Endüstride Hal Değişim Olayları

LPG (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) İtici Gazlar
• Ham petrolün damıtılması ile elde edilir.
• Deodorant veya spreylerde kullanılan
• Propan ve bütan gazlarından oluşur.
• Yanıcı ve parlayıcıdır. basınçla sıvılaştırılmış gazlardır.
• Isınma, ısıtma, pişirme gibi işlemlerde ve
• Propan, n-bütan, izobütan örnek
araçlarda yakıt olarak kullanılır.
• Gaz haldeki karışım sıvılaştırıldığında çok verilebilir.
az yer kaplar ve kolaylıkla taşınır.

LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) Soğutucu Akışkanlar

• Doğal gazın sıvılaştırılmasıyla elde edilir. • Buzdolabı, klima derin dondurucu gibi
• %90’ı metan olmak üzere etan, propan, cihazlarda kullanılan ortam sıcaklığını
bütan gibi hidrokarbonları içeren yüksek düşüren gazlara soğutucu akışkan
verimli bir yakıttır. denir.
• LNG’nin hacmi doğal gaza göre 600 kat
• Freon, puron gibi gazlar örnek
daha küçüktür.
verilebilir.
Maddenin Halleri

29
 Havadan Azot ve Oksijen Gazı Eldesi
• Kuru hava hacimsel olarak yaklaşık %78 azot, %21 oksijen, %1 diğer gazları (argon,
karbon dioksit, su buharı vb) içerir.
• Havadan azot ve oksijenin elde edilmesi ayrımsal damıtma yöntemiyle gerçekleştirilir.

1. Hava, normal atmosfer basıncının yaklaşık

40 katı kadar yüksek bir basınçla
sıkıştırılır.
2. Sıkıştırılan hava sıvı azot ünitesinde
yaklaşık -200 oC’a kadar soğutularak sıvı
hâle getirilir. Sıvı hâldeki karışımın içinde
bulunan karbon dioksit ve su -200 oC’ta
katı hâlde olacağı için karışımdan ilk
olarak karbondioksit ve su ayrılır. Sıvı
karışımda ise azot ve oksijen kalır.
3. Sıkıştırılmış havanın genleşmesine izin
verilir.

4. Kolona gelen sıvı karışımındaki azot, kaynama noktası daha düşük (-196 oC) olduğu için
kolonun üstünden gaz olarak çıkar. Azotun gaz olarak bulunduğu sıcaklıkta (-183 oC)
oksijen hâlâ sıvıdır. Sıvı olan oksijen kolonun alt kısmından ayrılır.
Yapılan işlem sonucunda havadan azot ve oksijen elde edilir.

/kimyadersleri

Katılar

Amorf Katılar Kristal Katılar (istiflenmiş katılardır. )

Tanecikleri düzenli

Tanecikleri gelişigüzel
istiflenmiş belirli
İyonik Moleküler Kovalent Metalik
geometrik şekilleri Kristaller Kristaller Kristaller Kristaller
olmayan katılardır.
İyonik bağlı Molekülleri arasında Kovalent Metalik bağ
Sert ve sıkıştırılamazlar.
bileşiklerden oluşan zayıf Hidrojen bağı, bağlarla ağ ile birbirine
Cam, lastik, plastik,
katılardır. dipol-dipol etkileşim, yapısı oluşan bağlanmış
tereyağ..
Tuzlar iyonik London kuvveti katılardır. katılardır.
kristallerdir. bulunan katılardır. Elmas,Grafit, Çinko (Zn),
NaCl, CsCl, ZnS, I2(iyot), H2O(buz), Kuvars(SiO2), Ag, Cu, K,
MgO, CaF2 .. P4, S8, CO2, SiC, Si3N4 .. Na ..
C6H12O6 ..

30
 Sıvılar
Viskozite
Sıvıların akmaya karşı gösterdiği dirence viskozite adı verilir. Viskozitenin tersi
akıcılıktır.
Sıvı Viskozite(Pa.
Viskoziteyi etkileyen faktörler s)
Su 0,894
Zeytinyağı 81
Moleküller Arası Çekim
Sıcaklık
Kuvveti Gliserin 1200

Sıvı molekülleri Sıcaklık arttırıldığında

arasındaki çekim
kuvveti ne kadar
kuvvetli ise sıvının
viskozitesi de o kadar
büyüktür. Akışkanlığı
ise o kadar düşük olur.
tanecikleri arasındaki
çekim kuvvetleri azalır.
Bu nedenle sıvının
viskozitesi de azalır ve
akıcılığı artar.

/kimyadersleri

Buharlaşma – Yoğuşma
❖ Sıvının enerji alarak sıvı yüzeyindeki taneciklerin sıvı yüzeyinden ayrılmasına
buharlaşma denir.
❖ Sıvılar her sıcaklıkta buharlaşır.
❖ Maddenin gaz veya buhar fazından ısı vererek (ekzotermik) sıvı fazına geçmesi
olayına yoğuşma denir. Yağmur, çiğ oluşumu, soğuk havalarda camlarda oluşan
buğu yoğuşmaya örnektir.

Birim zamanda buharlaşan

molekül sayısına
buharlaşma hızı denir.
• Tanecikler arası çekim kuvveti
arttıkça azalır.
• Sıcaklık arttıkça artar.
• Yüzey alanı arttıkça artar.
• Rüzgarda artar.
• Havadaki nem arttıkça azalır.

31
Denge Buhar Basıncı
Buharlaşma hızının yoğuşma hızına eşit olduğu durumda sıvı, buharıyla dengededir.
Sıvısıyla dengede olan buharın oluşturduğu basınca denge buhar basıncı denir.

Denge buhar basıncı

• Sıvının cinsine
• Saflık derecesine
• Sıcaklığa bağlıdır.
Sıcaklık arttıkça artar.
buharlaşma
H2O(s) yoğuşma
H2O(g)

Denge buhar basıncı;

Kabın hacmine,şekline,yüzey alanına,sıvı miktarına, dış basınca bağlı değildir.

/kimyadersleri
Kaynama ve Dış Basınç
Sıvının yüzeyinde oluşan buhar basıncının dış basıncına eşit olduğu sıcaklık noktasına
kaynama noktası denir.

Kaynama Noktası
• Dış basınç azaldıkça azalır. 255 mm Hg
K.N: 710C
• Sıvının cinsine bağlıdır.
• Sıvının saflığına bağlıdır.

Buharlaşma Kaynama
760 mm Hg
Her sıcaklıkta Belirli tek bir sıcaklıkta
K.N: 1000C gerçekleşir. gerçekleşir.
Sıvı yüzeyinde Sıvının her yerinde
gerçekleşir. gerçekleşir.
Yavaştır Hızlıdır
Kabarcıklar oluşmaz. Kabarcıklar oluşur.
Kaynama noktası;
ısıtıcının gücüne, sıvının miktarına ve kabın şekline bağlı değildir.

32
 Atmosferdeki Su Buharı

❖ Havanın temel bileşenleri azot, oksijen, argon ve karbondioksit gazlarıdır.

❖ Su buharı bulunmayan havaya kuru hava denir. Havada yeryüzündeki suların
buharlaşmasından kaynaklı su buharı da bulunur.
❖ Havadaki su buharına nem adı verilir.

Gerçek ve Hissedilen sıcaklık

❖ Meteorolojik amaçlı ölçümlerde termometrenin

gösterdiği hava sıcaklığına gerçek sıcaklık denir.
❖ Hissedilen sıcaklık ise termometrenin ölçtüğü
hava sıcaklığından farklı olarak insan vücudunun
hissettiği, algıladığı sıcaklıktır.

/kimyadersleri

Gazlar
Basınç (P) Hacim (V) Sıcaklık (T) Miktar (n)
Atmosferin Hacim maddenin Sıcaklık termometre ile Atom ve
yeryüzüne boşlukta kapladığı ölçülür. moleküller çok
uyguladığı basınca alandır. Gazın Kelvin cinsinden küçük
atmosfer basıncı hacmi bulunduğu sıcaklığa mutlak taneciklerdir.
denir. Atmosfer kabın hacmine sıcaklık denir ve T ile
1 mol = 6,02.1023
basıncı barometre eşittir. gösterilir.
tane
ile ölçülür. Celsius (oC) cinsinden
N.K’da
sıcaklık ise t ile 1 mol atom ya da
1 atm = 760 mmHg 1 mol gaz = 22,4L
(litre) yer kaplar. gösterilir molekül içeren
bir gazın toplam
o
Kelvin (K) = Celcius ( C) + 273 kütlesi, mol
T (K) = t (oC) + 273 kütlesini (MA)
ifade eder.

33
 Hal Değişim Grafikleri
Sıcaklık (oC) I, III ve V. Bölgelerde
• Sıcaklık artar.
buharlaşma GAZ • Kinetik enerji artar.
Kaynama
noktası • Potansiyel enerji
yoğuşma
erime değişmez.
Erime
noktası
SIVI
• Madde homojen
KATI donma
görünümlüdür.

Zaman
I.Bölge II.Bölge III.Bölge IV. Bölge
V.Bölge
II ve IV. Bölgelerde
• Sıcaklık sabittir.
• Kinetik enerji değişmez.
• Potansiyel enerji artar.
• Madde heterojen
görünümlüdür.

/kimyadersleri

Plazma
❖ Evrendeki en yaygın fiziksel hâl olan plazma maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri
dışındaki 4. hâlidir.
❖ Güneş sistemindeki en büyük plazma örneği güneştir.
❖ Gaz hâlde bulunan maddeye enerji verilirse bir kısım atomdan elektron koparak,
serbest elektronlar ve iyonlar oluşur. Bu durumda aynı ortamda
✓ Serbest elektronlar Özellikleri
✓ İyonlar • Belirli şekil ve hacimleri yoktur
• Yoğunlukları katı ve sıvılardan daha azdır.
✓ Atomlar • Elektriği iyi iletmesine rağmen nötral
yapıdadır.
✓ Moleküller bulunur, • Pozitif yük sayısı negatif yük sayısına
eşittir.
❖ Nötr atom, molekül, (+) ve (–) yüklü
• Yüksek sıcaklık ve basınçta oluşabilir.
taneciklerin ve serbest elektronların bir arada • Büyük bir enerji yoğunluğuna sahiptir.
• Gazlardan farklı olarak ısıyı iyi iletir, elektrik
bulunduğu fiziksel hâle plazma veya ve manyetik alandan etkilenir.
• Şimşek, yıldırım, mum, kibrit alevi, kutup
iyonize gaz denir. ışıkları, volkan lavları, Güneş ve yıldızlar,
floresan lamba, neon ışıkları, plazma topu,
plazma televizyon örnektir.

34
/kimyadersleri

35
/kimyadersleri

36
/kimyadersleri

37
/kimyadersleri

38
 /kimyadersleri

Kimyanın Temel Kanunları

Kütlenin Korunumu Sabit Oranlar Katlı Oranlar
Kanunu Kanunu Kanunu
Kimyasal tepkimelerde, Bir bileşiği oluşturan İki element birden fazla
tepkimeye giren elementlerin kütleleri arasında bileşik oluşturuyorsa
maddelerin kütleleri her zaman sabit ve oluşan bu bileşiklerdeki
toplamı, tepkime değişmeyen bir oran vardır. elementlerden birinin
sonucunda oluşan Bileşiğin miktarı değişse de sabit miktarıyla diğerinin
maddelerin kütleleri bileşiği oluşturan elementlerin değişen miktarı
toplamına eşittir. kütlece birleşme oranı hiçbir arasında tam sayılarla

zaman değişmez. ifade edilen katlı bir

Antoine Lavoisier oran vardır.
Joseph Proust
John Dalton

39
 ş ğ
ş ğ
ş ş
Buna göre, oluşan suyun kütlesi kaç
gramdır?
A)1,8 B)3 C)3,6 D)7,2 E)14,4
Buna göre C3H4’ün kütlesi x kaçtır?
A)3,6 B)4 C)4,4 D)4,8 E)40

/kimyadersleri

Kütlenin Korunumu Kanunuʼnu ispatlamak isteyen bir öğrenci,

reaksiyonlarından hangisini ya da hangilerini gerçekleştirmelidir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

40
 şğ
𝑚𝐶
ş ( )
𝑚𝑂
ş şğ
ş
𝑚𝐶
( )
𝑚𝐻

/kimyadersleri

şğ şğ ş
ş

ğ hangi elementten kaç

gram artar?

7.GÜN Kimyanın Temel Kanunları

41
 Katlı oranları bulurken dikkat ş ğ ş
edilmesi gereken noktalar.
1. Bileşikler iki elementten oluşmalıdır.
2. Bileşikler aynı iki elementten
oluşmalıdır.
3. Bileşiklerin basit formülleri farklı
olmalıdır. Başka bir ifadeyle katlı oran 1
olamaz.
Bu şartlar yerine geldiğinde
elementlerden birinin miktarı eşitken
diğer elementin kütleleri arasındaki
oran katlı orandır.

/kimyadersleri

ş
ş
ş
ş
ş
ş
ş ş
ş ş
ş ğ
A) XY, XY2
şğ
B) X2Y, X2Y3
şğ
C) X2Y3, X3Y4
A)XY B)XY2 C)XY3 D)X4Y6 E)XY6
D) X2Y, XY2
E) X2Y, XY3

42
MOL KAVRAMI
❖ Mol: Atom, molekül gibi çok küçük türlerle ilgili hesaplamalar için geliştirilmiş
kavramdır.

2 tane = 1 çift
10 tane = 1 deste
12 tane = 1 düzine
6,02×1023 tane = 1 mol

❖ 6,02×1023 sayısına Avogadro sayısı denir ve NA ile gösterilir.

❖ Uluslararası birim sistemine (SI) göre 12 g karbon-12 izotopunun içerdiği atom
sayısı kadar tanecik (atom, molekül, iyon veya diğer tanecikler) içeren madde
miktarına mol denir.
❖ 1 mol (6,02×1023 tane) maddenin gram cinsinden kütlesine mol kütlesi veya
mol ağırlığı (ma) denir. Birimi g/mol’dür.

/kimyadersleri

❖ 6,02×1023 tane C atomu = 1 mol C atomu

❖ 6,02×1023 tane H2O molekülü = 1 mol H2O molekülü
❖ 6,02×1023 tane Na+ iyonu = 1 mol Na+ iyonu
❖ 6,02×1023 tane kalem = 1 mol kalem

2 mol H3PO4 bileşiğinde; 6,02×1022 tane SO2 molekülünde

• 2×6,02×1023 tane H3PO4 bileşiği • Kaç mol SO2 ?

• 2.NA tane H3PO4 bileşiği • Kaç mol S atomu?
• 2x3= 6 mol H atomu • Kaç tane S atomu?

• 2x1= 2 mol P atomu • Kaç mol O atomu?

• 2x4= 8 mol O atomu • Kaç tane O atomu

• 2x8= 16 mol atom içerir. • Kaç mol atom içerir?

43
Bağıl atom kütlesi
❖ Atomların kütleleri çok küçük olduğu için atom kütlesinin doğrudan ölçülmesi de
mümkün değildir.
❖ Bir atom kütlesinin karbon kütlesine kıyaslanması ile bulunan sayıya bağıl atom kütlesi
(ağırlığı) denir. Bağıl atom kütlesi kıyaslama sonucunda bulunan bir oran olduğu için
birimi yoktur.
❖ Günümüzde bütün atomların kütleleri standart kabul edilen karbon-12 izotopunun
kütlesine göre belirlenir.

Bir tane karbon-12 atomunun kütlesinin on ikide birine 1 atomik kütle birimi (akb)
denir.

1 1
1akb = gram 1akb = gram
6,02×1023 NA

• Bir elementin 1 tane atomunun gram cinsinden kütlesine gerçek atom kütlesi, bir
bileşiğin 1 tane molekülünün gram cinsinden kütlesine gerçek molekül kütlesi denir.

/kimyadersleri

İzotop atomlar ve Ortalama Atom Kütlesi

❖ Proton sayısı aynı nötron sayısı farklı atomlara izotop atomlar denir.
❖ Bir elementin izotoplarının kütlelerinin ağırlıklı ortalamasına ortalama atom
kütlesi denir. Ortalama atom kütlesinin birimi akbʼdir

(1.izotopun kütlesi x yüzdesi) + (2.izotopun kütlesi x yüzdesi) + …

Ortalama atom kütlesi =
100

Galyumun izotoplarından 69Ga doğada %60 oranında, 71Ga ise doğada %40
oranında bulunur. Galyumun ortalama atom kütlesi kaçtır?
A) 41,4 B) 28,4 C) 69,8 D) 70,4 E) 71,4

44
 Mol Hesaplamaları
Mol-kütle Mol-hacim Mol-tanecik

kütle hacim Tanecik sayısı

mol sayısı = mol sayısı = mol sayısı =
mol kütlesi 22,4 Avogadro sayısı
m V N
n= n= n=
ma 22,4 NA

0,4 mol H2O kaç gramdır? Normal şartlar altında 6,02×1024 tane gümüş (Ag)
(H=1g/mol, O=16g/mol) 5,6 litre N2 gazı kaç atomu kaç moldür?

moldür?

/kimyadersleri

şğ

45
 Tepkime Denkleştirme
• Eşitleme yapılırken katsayılar tam sayı veya kesirli sayı olabilir. Ancak Fe, Na, K, Mg
gibi tek atomlu elementlerin ve bileşiklerin önüne kesirli sayı yazılamaz. Moleküler
hâldeki elementlerin önüne kesirli sayılar yazılabilir (1/2O2, 3/2H2, 5/2Cl2 gibi).

NH3 + O2 N2 + H2O Al + O2 Al2O3

C3H8+ O2 CO2 + H2O Fe2O3(k) + 2Al(k) X + 2Fe(s)

/kimyadersleri
Kimyasal Tepkime Türleri
Yanma Analiz (Ayrışma) Asit-Baz
Yanıcı maddenin Bir bileşiğin daha küçük Asit ile bazın tepkimeye girerek tuz ve su
kimyasal türlere oluşturmasına nötralleşme tepkimesi denir.
oksijenle tepkimeye ayrışmasına analiz
(ayrışma) tepkimesi Asit + Baz Tuz + Su
girmesine yanma
denir
tepkimesi denir. H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) Na2SO4(suda) + 2H2O(s)
MgCO3 MgO + CO2
4Fe + 3O2(g) 2Fe2O3 3HCl(suda)+ Al(OH)3(suda) AlCI3(suda) + 3H2O(s)
2KClO3 2KCl + 3O2
CH4 + 2O2(g) CO2 + 2H2O 2NH3 N2 + 3H2 Amonyağın asitlerle tepkimesi su oluşturmadığından
nötralleşme tepkimesi değildir, asit-baz tepkimesidir.
H2 + 1/2O2(g) H2O Sentez (Oluşum) NH3(g) + HCl(g) NH4Cl(k)
İki veya daha fazla türün Çözünme-Çökelme
Yanma olayı için; tepkimeye girerek bileşik
• yanıcı madde, oluşturmasına sentez İyonik maddeler suda iyonlarına ayrılır. Bu
(oluşum) tepkimesi denir. iyonların birbiri ile tepkimelerinden suda
• hava (oksijen),
çözünmeyen katı oluşturabilir. Bu tür tepkimelere
• tutuşma sıcaklığı
2K + Cl2 2KCl çözünme-çökelme tepkimeleri denir.
gerekir.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3 NaCl(suda) + AgNO3(suda) AgCl(k) + NaNO3(suda)

CaO +CO2 CaCO3 Oluşan katının denklemine net iyon denklemi denir.

Ag+ + Cl- AgCl(k)

46
Sınırlayıcı Bileşen Hesapları
❖ Artan maddesi olan tepkimeler giren maddelerden birisi bitinceye kadar devam eder.
Tepkimede tamamen biten maddeye sınırlayıcı bileşen denir.

/kimyadersleri

ş ş

47
Yüzde Verim Hesaplamaları
Teorik (kuramsal) verim: Kimyasal tepkimede denkleştirilmiş tepkimeye göre
hesaplanan, sınırlayıcı bileşenin tamamen kullanılmasıyla oluşabilen ürün miktarıdır.
Gerçek verim: Gerçekleşen tepkime sonunda oluşan ürün miktarıdır.

gerçek verim
% verim = x 100
teorik verim

ʼ ş
ş ş

/kimyadersleri

Ş ş ğ

48
 Karışımlar

İki ya da daha fazla saf maddenin, kimyasal özelliklerini kaybetmeden rastgele

miktarlarda bir araya gelerek oluşturdukları madde topluluğuna karışım denir.
Karışımı oluşturan saf maddelere bileşen denir.
• Homojen ya da heterojen olabilirler.
• Saf değildirler.
• Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur.
• Farklı tür tanecikler (atom, iyon, molekül) içerirler.
• Bileşenlerine fiziksel yöntemlerle ayrıştırılırlar.
• Belirli bir sembol ya da formülleri yoktur.
• Karışımı oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybetmez.

/kimyadersleri

Karışımlar

Homojen Karışımlar Heterojen Karışımlar

(Çözelti)
Tek bir madde gibi görünen,
her yerinde aynı özelliği Süspansiyon Emülsiyon Aerosol Adi Karışım Kolloid

gösteren tek fazlı

katı-sıvı sıvı-sıvı katı-gaz veya katı-katı duman, sis,
karşımlardır.
Örnek: Örnek: sıvı-gaz Örnek: köpük, kan
Örnek: Tuzlu su, şekerli su,
Türk kahvesi Su-zeytinyağı Örnek: kum-çakıl süt, krema
yağmur suyu, sirke, hava,
naftalin-su mazot-su spreyler salata renkli cam
süzülmüş çay, kolonya,
nişasta-su benzin-su (deodorant) Karışık boya
hava, alaşımlar…
ayran, çorba CCl4-su sis, duman kuruyemiş jöle
çamurlu su mayonez tozlu hava
köpük, bulut

49
 Tanecik Boyutuna Göre Karışımlar

Çözelti Kolloid Süspansiyon

Dağılan parçacıkların
boyutu 1nm (10-9m)
den küçüktür.
• Homojendir.
• Parçacıklar çıplak gözle
görülmez.
• Bekletilince çökmez.
• Işığı saçmaz.
Dağılan parçacıkların
boyutu 1nm (10-9m) ile
1000nm (10-6m)
arasındadır.
• Heterojendir.
• Çıplak gözle homojen
görünür. Parçacıklar ancak
mikroskopla görülür.
• Bekletilince çökmez.
• Işığı saçar.
Dağılan parçacıkların
boyutu 1000nm (10-6m)
den büyüktür.
• Heterojendir.
• Parçacıklar çıplak gözle
görülebilir.
• Bekletilince çöker.
• Işığı saçar ve absorbe
eder.

/kimyadersleri

Çözünme Süreci
Bir maddenin başka bir madde içinde dağılarak homojen karışım oluşturmasına
çözünme denir. Oluşan karışıma ise çözelti denir.
Çözünme işlemi gerçekleşirken;
1) Çözücü maddenin tanecikleri birbirinden uzaklaşır.
2) Çözünen maddenin tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflar.
3) Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkileşimler oluşur.

1 2 Çözünen taneciklerinin
su tarafından
çözücü çözünen sarılmasına
3
hidratasyon, çözünen
taneciklerinin su dışında
başka bir çözücü ile
çözelti
sarılmasına
solvatasyon denir.

50
 ❖ Bu ilkeye göre, polar ve iyonik bağlı maddeler

Benzer polar çözücülerde, apolar maddeler ise apolar

çözücülerde daha iyi çözünürler.
❖ Apolar moleküller arasındaki çekim kuvvetleri
benzeri London kuvvetleridir (indüklenmiş dipol-

çözer
indüklenmiş dipol).
❖ Bazı polar moleküller arasında dipol-dipol
etkileşimleri yanında hidrojen bağları da
bulunabilir.
❖ Apolar ve polar moleküller genellikle birbirleriyle
karışmaz.

NaCl(k) Na+(suda) + Cl-(suda) İyonik çözünme elektriği iletir.

CH3COOH(s) CH3COO-(suda) + H+(suda) Kısmen iyonlarına ayrışmış elektriği az iletir.

C12H22O11(k) C12H22O11(suda) Moleküler çözünme elektriği iletmez.

/kimyadersleri
Derişim Birimleri
Kütlece yüzde derişim Hacimce yüzde derişim
100g çözeltide çözünen maddenin 100ml çözeltide çözünen maddenin
kütlesine denir. hacmine denir.
çözünen kütlesi çözünen hacmi
Kütlece yüzde derişim = x 100 Hacimce yüzde derişim = x 100
çözelti kütlesi çözelti hacmi

%40ʼlık 300 gram tuz çözeltisinde kaç 25 mL etil alkole hacmi 250 mL
gram tuz çözünmüştür? oluncaya kadar su ekleniyor. Oluşan
çözeltinin hacimce yüzde derişimini
kaçtır?

51
 Derişim Birimleri
ppm (milyonda birlik kısım) seyreltik / derişik

❖ Çözeltinin milyonda bir çözünen ❖ Aynı miktar çözücüde çözünen miktarı

miktarını ifade eder. fazla olan derişik az olan seyreltiktir.
❖ Derişimi 1 ppm olan bir çözeltide, ❖ Bir çözeltinin seyreltik veya derişik
çözeltinin her 1 milyon (106 ) gramında olduğuna karşılaştırarak karar
1 g çözünen madde olduğunu belirtir. verilebilir.
❖ 1 ppm = 1 mg/kgʼdır.
❖ Örneğin havuz suyunda maksimum 3
ppm Cl- iyonu, 1 kg çözeltide (veya
suda) 3 mg Cl- iyonu bulunur

seyreltik derişik

Koligatif Özellikler
Kaynama Noktası Yükselmesi
❖ Saf su 100oC de kaynar.
❖ Saf suya tuz, şeker gibi maddeler
atılırsa derişim arttıkça
noktası yükselir.
/kimyadersleri
Donma Noktası Alçalması
❖ Saf su 0oC de donar.
❖ Saf suya tuz, şeker gibi maddeler
kaynama atılırsa derişim arttıkça donma noktası
düşer.

%20’lik %30’luk
1 mol 1 mol 1 mol NaCl NaCl
KCl sakkaroz CaCl2
Donma noktaları; T1 > T2
Sakkaroz moleküler çözünür KCl ve CaCl2
iyonik çözünür. KCl de 2 iyon CaCl2 de 3
❖ Kışın yollara tuz dökülmesi, arabalara
iyon vardır. Dolayısıyla kaynama noktaları;
antifriz konulması… donma noktasını
T3 > T1 > T2
düşürmek içindir.

52
Karışım Ayırma Teknikleri
Tanecik Boyutu Yoğunluk Farkı Kaynama Noktası Çözünürlük Farkı Mıknatıs İle
Farkı Farkı
Özütleme Mıknatıs
Eleme ile Ayırma Ayırma Hunisi ile
Basit Damıtma (Ekstraksiyon) Fe, Ni ve Co
Katı-katı heterojen Ayırma
(Destilasyon) Herhangi bir karışım metallerini
Kum – çakıl Sıvı-sıvı heterojen
Katı - sıvı homojen Çayın demlenmesi çeker.
Buğday – un Zeytinyağı-su
Tuzlu su Tuzlu peynirin su ile Demir - altın
mazot-su
tuzunun giderilmesi
Süzme ile Ayırma
Yüzdürme Ayrımsal
Katı–sıvı ve katı–
(Flotasyon) Damıtma Kristallendirme
gaz heterojen Erime
Katı - katı veya katı- Sıvı–sıvı Katı–sıvı homojen
Tebeşir tozu-su, Noktası
sıvı heterojen homojen Şekerli su Farkı
naftalin-su
Kum - talaş Etil alkol - su
Alaşımlar
Ayrımsal
talaş-su
Diyaliz ile Ayırma Kristallendirme
sülfür, bakır, kurşun
Katı - sıvı kolloid Katı-katı
ve çinko
Kan Tuz-şeker
cevherlerinin
ayrılmasında

/kimyadersleri

Asitler ve Bazlar
Asitlerin Genel Özellikleri Bazların Genel Özellikleri
❖ Suda çözündüklerinde H+ iyonu ❖ Suda çözündüklerinde OH- iyonu
oluştururlar. oluştururlar.
❖ Tatları ekşidir. ❖ Tatları acıdır.
❖ Sulu çözeltileri elektriği iletir.
❖ Sulu çözeltileri elektriği iletir.
❖ Mavi turnusol kağıdının rengini
❖ Kırmızı turnusol kağıdının rengini
kırmızıya çevirirler.
maviye çevirirler.
❖ Ciltle temas ettiklerinde yakıcı etki
❖ Cilde kayganlık hissi verirler.
gösterir.
❖ Tahriş edici ve korozif (aşındırıcı)
❖ Tahriş edici korozif (aşındırıcı)
özelliğe sahiptir. özellik gösterirler.

53
 İndikatörler
❖ Bir maddenin asit ya da baz olduğunu belirlemek için kullanılan maddelere
indikatör (belirteç) denir. İndikatörler doğal ve yapay (sentetik) olmak üzere
ikiye ayrılır.

Bazı doğal indikatörler Bazı yapay indikatörler

• Kırmızı lahana suyu • Turnusol kağıdı
• Demlenmiş çay • Metil oranj
• Üzüm suyu • Fenolftalein

❖ Kırmızı lahana suyunun ❖ Asitler mavi turnusol kağıdının

rengi asit çözeltisinde rengini kırmızı yapar.
mordan kırmızıya, bazik ❖ Bazlar kırmızı turnusol kağıdının
çözeltide ise mordan yeşile rengini mavi yapar.
döner.

/kimyadersleri
pH Kavramı
❖ Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini ifade eden ölçü birimine pH (power
of hydrogen - hidrojenin gücü) denir.
❖ Bir H+ iyonunun bir su molekülü ile tepkimesinden oluşan iyona hidronyum
iyonu (H3O+) denir.
❖ pH ölçeğindeki değerler 0 -14 arasında değişir. pH < 7 Asit
pH = 7 Nötr
0-7 arası çözeltinin asit olduğunu gösterir.
pH > 7 Baz
7 nötr olduğunu, 7-14 arası ise baz olduğunu gösterir.

0 7 14

asitlik artar bazlık artar

nötr

54
 Moleküler Düzeyde Asitlik ve Bazlık
❖ Suya atıldığında H+ (H3O+ hidronyum) iyonu oluşturan maddeler asit.
❖ Suya atıldığında OH- (hidroksit) iyonu oluşturan maddeler ise bazdır.

Asit Adı Baz Adı

HCl Hidroklorik asit NaOH Sodyum hidroksit
H2SO4 Sülfürik asit KOH Potasyum hidroksit
HNO3 Nitrik asit Ba(OH)2 Baryum hidroksit
CH3COOH Asetik asit Mg(OH)2 Magnezyum hidroksit
H2CO3 Karbonik asit Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit
H3PO4 Fosforik asit NH3 Amonyak

/kimyadersleri

Asitler Bazlar
+ - + -
HCl(s) H (suda) + Cl (suda) NaOH(k) Suda
Na (suda) + OH (suda)

+ - Suda 2+ -
HCl(s) + H2O(s) H3O (suda) + Cl (suda) Mg(OH)2(k) Mg (suda) + 2OH (suda)

Suda + 2- Suda + -
H2SO4(s) 2H (suda) + SO4 (suda) NH3(g) NH4 (suda) + OH (suda)
Suda - +
CH3COOH(s) CH3COO (aq) + H (aq)
❑ CH3OH, C2H5OH, CH4, C2H6,
C2H2, C2H4, C6H12O6 gibi
maddeler nötr dür.

Asitler, Bazlar ve Tuzlar

55
 Oksitler
❖ Metallerin veya ametallerin oksijen ile oluşturdukları bileşiklere oksit denir.

Ametal Metal
Oksitler Oksitler

Asidik Oksitler Bazik Oksitler

Metal + oksijen
Oksijen sayısı > ametal sayısı
K2O, MgO, Fe2O3
CO2, SO2, SO3, N2O5 …

Nötr Oksitler Amfoter Oksitler

Al, Sn, Be, Pb, Zn, Cr amfoter metallerdir.
Oksijen sayısı ≤ ametal sayısı
Amfoter metal + oksijen
CO, NO, N2O, H2O …
Al2O3, ZnO, Cr2O3, SnO, PbO, BeO
Asit karşısında baz, baz karşısında asit
gibi davranırlar.

/kimyadersleri

Asit – Baz Tepkimeleri

❖ Bir asit ve baz çözeltisi karıştırıldığında asitteki H+ iyonları ile bazdaki OH-
iyonları tepkimeye girerek su oluştururlar. Diğer iyonlarda birleşerek tuz
oluşturlar.
Asit + Baz Tuz + Su

• Asit çözeltileri ile baz çözeltilerinin bu tepkimesine nötrleşme (nötralleşme,

nötürleşme) tepkimeleri denir.

• Susuz ortamda gerçekleşen asit-baz tepkimelerine nötrleşme tepkimesi

denilmez.

• NH3 ile asitler arasında gerçekleşen tepkimeler nötrleşme tepkimesi değildir

çünkü su oluşmaz.

NH3(g) + HCl(g) NH4Cl(k)

(Nötürleşme tepkimesi değildir ancak asit-baz tepkimesidir.)

56
 ASİT-BAZ TEPKİMELERİ

HCl(suda) + NaOH(suda) NaCl(k) + H2O(s)

+ - + -
H Cl Na OH

H2SO4(suda) + 2NaOH(suda) Na2SO4(k) + 2H2O(s)

+ 2- + -
2H SO4 Na OH
İyonik bağlı bileşik formülleri yazılırken
yükler çaprazlanarak en sade halleri
yazılır.
Genellikle önce katyon sonra anyon
yazılır.

/kimyadersleri

Nötralleşme ve Mol Sayısı

❖ Asit ve baz çözeltileri H+ iyonlarının mol sayısı, OH- iyonlarının mol sayısına
eşit olacak şekilde karıştırılırsa tam nötrleşme gerçekleşir.

nH+ = nOH-

HCl(suda) + KOH(suda) KCl(k) + H2O(s)

1 mol HCl ile 1 mol KOH tepkimeye girerse tam nötralleşme olur.

2HNO3(suda) + Ca(OH)2(suda) Ca(NO3)2(k) + 2H2O(s)

2 mol HNO3 ile 1 mol Ca(OH)2 tepkimeye girerse tam nötralleşme olur.

H3PO4(suda) + 3NaOH(suda) Na3PO4(k) + 3H2O(s)

1 mol H3PO4 ile 4 mol NaOH tepkimeye girerse kısmen nötralleşme olur.

57
 Nötralleşme ve Mol Sayısı
❖ Asit ve baz çözeltileri H+ iyonlarının mol sayısı, OH- iyonlarının mol sayısına eşit
olacak şekilde karıştırılırsa tam nötrleşme gerçekleşir.
nH+ = nOH-

Tam nötrleşme için 1 mol aside

Asit Baz Tuz Su karşılık gereken baz mol sayısı

…HNO3 …Ca(OH)2 …H2O

…H2SO4 …KOH …H2O
…H3PO4 …Mg(OH)2 …H2O
…H2CO3 …Mg(OH)2 …H2O
…HCl …NaOH …H2O
…H2CrO4 …Fe(OH)3 …H2O
…CH3COOH …NaOH …H2O

/kimyadersleri

Asit ve Bazların Metallerle Etkileşimi

❖ Metallerin çoğu asitlerle, bir kısmı ise bazlarla tepkimeye girerek tuz ve gaz
açığa çıkarırlar.
METALLER

Aktif Metaller Soy Metaller

Li, Na, K, Mg, Ca, Al, Zn, Fe …
Aktif metaller asitlerle etkileşerek H2
Yarı Soy Tam Soy
gazı çıkarır. Metaller Metaller

Cu, Hg, Ag metalleri Au, Pt

Amfoter Metaller hiçbir asitle tepkime
yalnızca HNO3 ve vermez.
Al, Sn, Be, Pb, Zn, Cr aktif metal
H2SO4 ile tepkime Ancak kral suyu
olmalarının yanı sıra aynı zamanda (HCl ve HNO3
verir. karışımı)
amfoter metaldirler.
NOx / SO2 gazları ile tepkime verir.
Hem asitlerle hem de kuvvetli
açığa çıkar.
bazlarla tepkime vererek H2 gazı
açığa çıkarırlar.
58
 Asitlerin Aktif Metaller ile Asitlerin Yarı Soy Metaller ile Tepkimeleri
Tepkimeleri
Yarı soy metal + HNO3 / H2SO4 Tuz + NOx / SO2 + Su
Aktif metal + Asit Tuz + H2 gazı
Cu(k) + 4HNO3(seyreltik) Cu(NO3)2(suda) + 2NO(g) + 2H2O(s)
Na(k) + 2HCl(suda) NaCl(suda) + H2(g)
3Cu(k) + 8HNO3(derişik) 3Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 4H2O(s)
2Al(k) + 3H2SO4(suda) Al2(SO4)3(suda)+ 3H2(g)
2Ag(k) + 2H2SO4(derişik) Ag2SO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s)
K(k) + HCOOH(suda) HCOOK(suda)+1/2H2(g)

Cu(k) + HCl(suda) Tepkime vermez.

Hg(k) + HBr(suda) Tepkime vermez.

Ag(k) + CH3COOH(suda) Tepkime vermez.

Tam soy metaller (Au,Pt) asitlerle tepkime vermez.

Au(k) +HCl(suda) Tepkime gerçekleşmez.
Pt(k) +HNO3(suda) Tepkime gerçekleşmez.

/kimyadersleri
Bazların Metaller ile Tepkimeleri

Amfoter metal + Baz Tuz + H2 gazı Metal Madde Oluşan gaz

Na HNO3
Al(k) + 3KOH(suda) K3AlO3(suda) + 3/2H2(g)
K H2O

Al KOH
Zn(k) + 2NaOH(aq) Na2ZnO2(aq) + H2(g)
Ag H2SO4

Na(k) + NaOH(aq) Tepkime gerçekleşmez. Zn CH3COOH

Pb NH3

Cr(k) + NH3(aq) Tepkime gerçekleşmez. Au H2SO4

Hg HNO3

59
 Tuzlar

Sodyum Karbonat Sodyum Bikarbonat Kalsiyum Karbonat

Na2CO3 NaHCO3 CaCO3

Çamaşır sodası Yemek sodası Kireç taşı

Bazik Bazik Bazik

Temizlik malzemesi Gıdalarda Kabartma tozu İnşaat endüstrisinde

Sodyum Klorür Amonyum Klorür

NaCl NH4Cl

Yemek tuzu Nişadır

Nötr Asidik

Gıdaları tatlandırmada Pil hücrelerinde

/kimyadersleri
Temizlik Maddeleri
Sabun Deterjan
C17H35COONa : Sodyum stearat (Beyaz sabun) Sodyum lauril benzen sülfonat
C17H35COOK : Potasyum stearat (Arap Sabunu)

COO-Na+ SO3- Na+

Temizleme mekanizması sabunla aynıdır.

Apolar Polar
Suyu sevmeyen Suyu seven Apolar kısım kir ile etkileşir. Polar kısım su
Kiri seven Kiri sevmeyen ile etkileşir.
Hidrofob kısım Hidrofil kısım
Kuyruk Baş

• Sabun eldesinde bitkisel ya da Deterjan eldesinde petrol türevleri

hayvansal yağlar kullanılır. kullanılır.
• Doğada kolaylıkla parçalanır. Doğada kolaylıkla parçalanmaz.
• İnsan vücuduna zararlı etkileri yoktur. İnsan vücüduna zararlı etkileri vardır.
• Toprak ve su kirliliğine neden olmaz. Toprak ve su kirliliğine neden olur.

Çamaşır Suyu: NaOCl

Kireç Kaymağı: Ca(OCl)2

60
Polimerler

H H H H
mer
n C=C C C
H Cl H Cl
n
monomer polimer

❖ Kauçuk: Ameliyat eldiveni ..

❖ Polietilen (PE) : Naylon poşetler ..
❖ Polietilen teraftalat (PET) : İçecek şişeleri ..
❖ Kevlar: Kurşun geçirmez yelek
❖ Polivinil klorür (PVC) : Kapı, pencere ..
❖ Politetraflor eten (TEFLON) : Yapışmaz tava, tencere ..
❖ Polistirenin (PS) : Tek kullanımlık tabak, çatal, kaşık ..

/kimyadersleri

Kozmetik Malzemeler İlaçlar

• Kozmetik ürünler insan sağlığına zararlı
koku vericiler, koruyucular, İlaçlar
antioksidanlar, ultraviyole emici,
nemlendiriciler, yumuşatıcılar,
emülgatörler, renk vericiler gibi birçok Katı Yarı Katı Sıvı
kimyasal içerirler.
Hap Merhem Şurup
. .
. . İğne
.
.

JÖLE

61
 Hazır Gıdalar Yağlar

Koruyucular: Bakteri, küf ve maya Katı Yağlar Sıvı Yağlar

bozulmasına karşı gıdayı korumak, raf
Zeytinyağı
ömrünü uzatmak, doğal renk ve aromayı Tereyağı
Ayçiçek yağı
korumak .. Margarin
Mısır özü yağı
Emülgatörler: Homojen görüntü
kazandırmak faz farkını gidermek için Fındık yağı

kullanılır.
Renklendiriciler, tatlandırıcılar … Endüstriyel
Pastörizasyon: besinlerdeki mikrobik Yağlar
büyümeyi yavaşlatır fakat patojen
Sızma
mikroorganizmaları tamamen yok etmez.
Rafine
UHT işleminde ise sütün yapısındaki bütün
mikroorganizmalar öldürülür. Ürünün raf ömrü Riviera

artarken besin değeri kaybolur. Vinterize

/kimyadersleri

62