PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

KRZYSZTOF URBAÑSKI

G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER

Koordynator regionu dolnoœl¹skiego — E. SZTROMWASSER

1 : 50 000

Arkusz Zielona Góra (575)

(z 1 tab. i 2 tabl.)

WARSZAWA 2003
 SFINANSOWANO ZE ŒRODKÓW NARODOWEGO FUNDUSZU
OCHRONY ŒRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ
OPRACOWANIE WYKONANO NA ZAMÓWIENIE MINISTRA ŒRODOWISKA

Autor: Krzysztof URBAÑSKI

Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, Al. Jaworowa 19, 53–122 Wroc³aw

Redakcja merytoryczna: El¿bieta NAUWALDT

Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa

Akceptowa³ do udostêpniania
Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego
prof. dr hab. Leszek MARKS

ISBN 83-7372-596-2

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiska

and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K

2
 SPIS TREŒCI

I. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

III. Budowa geologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

A. Stratygrafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1. Karbon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

a. Karbon dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

b. Karbon górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2. Perm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

a. Perm dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Czerwony sp¹gowiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

b. Perm górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Cechsztyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

3. Trias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

a. Trias dolny i œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Piaskowiec pstry. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

b. Trias œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Wapieñ muszlowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

c. Trias œrodkowy i górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Kajper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

4. Trzeciorzêd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

a. Paleogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Oligocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

b. Neogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Miocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Miocen dolny – miocen œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Miocen œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

3
 Miocen œrodkowy – miocen górny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Pliocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

5. Czwartorzêd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

a. Plejstocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Zlodowacenia po³udniowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Zlodowacenie Nidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Zlodowacenie Sanu 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Interglacja³ wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Zlodowacenia œrodkowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Zlodowacenie Odry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Zlodowacenie Warty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Zlodowacenia pó³nocnopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Zlodowacenie Wis³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

b. Czwartorzêd nierozdzielony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

c. Holocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

C. Rozwój budowy geologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

IV. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

L i t e r a t u r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4
 I. WSTÊP

Arkusz Zielona Góra ograniczaj¹ wspó³rzêdne: 15°30’–15°45’ d³ugoœci geograficznej wschod-

niej i 51°50’–52°00’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Po³udniowa czêœæ obszaru arkusza le¿y
w obrêbie pradoliny barucko-g³ogowskiej. Œrodkow¹, wy¿ynn¹ czêœæ obszaru stanowi Wa³ Zielonogór-
ski. Natomiast pó³nocna jego czêœæ znajduje siê w Kotlinie Kargowskiej. Obszar arkusza le¿y w obrêbie
województwa lubuskiego i obejmuje gminy: Otyñ, Trzebiechów, Zielona Góra, Bojad³a i Zabór.
Mapê geologiczn¹ wykonano w latach 1995–1998 na podstawie „Projektu prac geologicz-
no-zdjêciowych dla tematów Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 dla arkusza
Nowa Sól (612) i Zielona Góra (575)”, zatwierdzonego decyzj¹ KOK/9/95 przez Ministra Ochrony
Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa.
Opracowanie wykonano na podstawie 668 sond WH i obserwacji w 98 ods³oniêciach. W ramach
prac kartograficznych odwiercono ponadto trzy otwory badawcze — otwór Z-1 Zatonie (otw. 83) o g³êbo-
koœci 88 m, Z-2 Zawada (otw. 8) o g³êbokoœci 133,7 m i Z-3 Niedoradz (otw. 90) o g³êbokoœci 110 m.
Z otworów tych pobrano próbki i wykonano standardowe badania litopetrograficzne (Urbañski, 1998).
Dodatkowo wykonano badania utworów mu³kowo-py³owatych pobranych z ods³oniêæ (Dobosz, Skawiñ-
ska-Dobosz, 1998). W ramach tematu skonstruowano 3 ci¹gi geofizyczne (M¿yk, 1998). Z otworu Z-3
Niedoradz (otw. 90) pobrano ponadto próbki do badañ palinologicznych. (Sadowska, Kuszel, 1998).
W rejonie Zielonej Góry wykonano szczególnie du¿o prac w celu rozpoznania geologicznego
utworów pod³o¿a podkenozoicznego. Wi¹¿e siê to z wystêpowaniem z³ó¿ gazu ziemnego i soli potaso-
wych na tym terenie. Budow¹ geologiczn¹ pod³o¿a podpermskiego monokliny przedsudeckiej zajmo-
wali siê: K³apciñski, Lorenc (1984); Speczik (1985) i Wierzchowska-Kicu³owa (1984). Utwory
permskie badali: K³apciñski i in. (1988); K³apciñski (1971); Pieceluk, Wojtkowiak (1978); Tomasik
(1988); Nemec (1975). Badania nad cechsztynem prowadzili: Oszczepalski (1980); Podemski (1973);
Klimek ( 1978). Utwory triasu bada³a Gajewska (1978). Tektonik¹ pod³o¿a podkenozoicznego zajmo-
wa³ siê: Oberc (1978); Soko³owski (1967); Grocholski (1972). Rozpoznaniem utworów kenozoicznych

5
zajmowali siê: Fries (1933); Berg (1936); Ciuk (1970); Dyjor, Oberc, Oberc-Dziedzic (1967); Dyjor, Sa-
dowska (1977); Dyjor (1987); Dyjor, Wróbel (1978); Gi¿a (1993). Z innych prac dotycz¹cych czwar-
torzêdu nale¿y wymieniæ opracowania: Krygowskiego (1967); Bartkowskiego (1960, 1967); Stanis³aw-
czyka (1970); Kostrzewskiego (1967); Wróbla, Stanis³awczyka (1978); ¯yndy (1967).
Glacitektonik¹ Wa³u Zielonogórskiego zajmowali siê: Fries (1933); Ciuk (1955); Bartkowski
(1957); Wróbel, Wróbel (1977); Dyjor (1978); Bubieñ, Kotowski (1980); Kotowski (1978).

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Powierzchnia terenu charakteryzuje siê du¿ymi ró¿nicami wysokoœci wzglêdnych. Najwy¿szy

punkt w obrêbie Wa³u Zielonogórskiego le¿y na wysokoœci 195 m n.p.m., najni¿szy w dolinie Odry na
wysokoœci 53 m n.p.m. WyraŸnie zaznaczaj¹cy siê w morfologii Wa³ Zielonogórski przebiega w kie-
runku ENE–WSW i jest lekko wygiêty w ³uk. Najwy¿sza jego czêœæ znajduje siê w centrum Zielonej
Góry. W kierunku wschodnim forma ta systematycznie obni¿a siê i w rejonie Zaboru nie zaznacza siê
ju¿ w morfologii.
Powierzchnia Wa³u Zielonogórskiego jest bardzo urozmaicona. W jego obrêbie zaznaczaj¹ siê
pod³u¿ne kulminacje terenu rozci¹gaj¹ce siê w kierunku SW–NE. Kierunek tych form zgodny jest
z przebiegiem stwierdzonych na podstawie otworów wiertniczych struktur fa³dowych (Fries, 1933;
Bartkowski, 1957). W najwy¿szych czêœciach wystêpuj¹ osady lodowcowe. Utwory trzeciorzêdowe
ods³aniaj¹ siê z regu³y w obni¿eniach terenu.
Wa³ Zielonogórski porozcinany jest dolinami erozyjnymi. Po okresie spiêtrzenia by³ on silnie de-
nudowany (Kostrzewski, 1967). Po pó³nocnej stronie Wa³u Zielonogórskiego wystêpuje szeroki taras
kemowy. Na linii Zawada–Przytok–£azy wystêpuj¹ moreny akumulacyjne z etapu recesyjnego fazy
leszczyñskiej zlodowacenia Wis³y. Przylegaj¹ one do formy kemowej. W czêœci pó³nocnej badanego
obszaru znajduje siê Pradolina Warszawsko-Berliñska. Na obszarze arkusza w stosunku do terenów
s¹siednich jest ona znacznie poszerzona. Dno tej formy le¿y na wysokoœci 53 m n.p.m. W obrêbie prado-
liny wydzielono dwa tarasy rzeczne: taras zalewowy holoceñski o wysokoœci 0,5–1,5 m i taras nadzale-
wowy z fazy pomorskiej zlodowacenia Wis³y o wysokoœci 2,0–5,0 m. Tarasy o wysokoœci 8,0–12,0 m
identyfikuje autor z pradolin¹ funkcjonuj¹c¹ w fazie poznañskiej zlodowacenia Wis³y (tabl. I).
W rejonie Chynowa wystêpuje wklês³e obni¿enie ograniczone od zachodu po³udnikowo prze-
biegaj¹cym wa³em kemowym, którego wysokoœæ wzglêdna dochodzi do 40 m. Forma ta powsta³a
prawdopodobnie jako zag³êbienie po bryle martwego lodu, które zosta³o wype³nione utworami flu-
wioglacjalnymi.
Miêdzy Zawad¹ a Czarn¹ wystêpuj¹ formy morenowe z etapu maksymalnego zasiêgu fazy lesz-
czyñskiej. S¹ to pod³u¿ne wzniesienia rozci¹gaj¹ce siê w formie ³uków, miêdzy którymi wystêpuj¹

6
obni¿enia. Najwy¿sze wniesienie w tym rejonie stanowi morena koñcowa na po³udnie od Czarnej,
o wysokoœci 35 m. W rejonie Zaboru natomiast wystêpuj¹ szerokie nieckowate obni¿enia, które s¹
pozosta³oœci¹ po bry³ach martwego lodu.
W strefie marginalnej miêdzy morenami, widoczne s¹ rynny, których wylot pokrywa siê z bram¹
lodow¹ 2,5 km na po³udnie od Droszkowa.
Na po³udnie od strefy morenowej fazy leszczyñskiej wystêpuj¹ trzy poziomy sandrowe. Poziom
I zwi¹zany jest z wy¿ej opisan¹ bram¹ lodowcow¹ na po³udnie od Droszkowa. Utwory klastyczne
tego sto¿ka sypane by³y w kierunku zbli¿onym do po³udnikowego. Poziomy II i III by³y sypane w kie-
runku po³udniowo-zachodnim na co wskazuje relief jego powierzchni. Sto¿ki te od wschodu obciête
zosta³y m³odsz¹ dolin¹ Odry.
W rejonie Otynia ponad poziomem sandrowym stwierdzono wyd³u¿one w kierunku
ENE–WSW strome wa³y, w obrêbie, których ods³aniaj¹ siê utwory trzeciorzêdowe. Wa³y te wed³ug
autora s¹ silnie przekszta³conymi starszymi morenami. Kierunek tych form jest zgodny z orientacj¹
struktur fa³dowych w obrêbie Wa³u Zielonogórskiego. Od po³udnia do Wa³u Zielonogórskiego przy-
lega Obni¿enie Nowosolskie. Charakteryzuje siê ono p³ask¹ wyrównan¹ powierzchni¹ le¿¹c¹ na wy-
sokoœci 65 m n.p.m. Szerokoœæ jej w rejonie Nowej Soli dochodzi do 10 km. W obrêbie tej formy
morfologicznej wyró¿niono rzeczny poziom tarasowy, który stanowi dno tego obni¿enia. Ponad dnem
Obni¿enia Nowosolskiego, oko³o 2 m nad poziomem Œl¹skiej Ochli, wystêpuje poziom rzeczno-wod-
nolodowcowy. Powierzchnia tego tarasu nachylona jest w kierunku wschodnim. Zdaniem autora po-
ziom ten utworzy³ siê w wyniku przep³ywu wód rzecznych z zachodu, przy dostawie wód
roztopowych z pó³nocy, w czasie recesji l¹dolodu zlodowacenia Wis³y (faza leszczyñska). Wydzielo-
no ponadto w³aœciwe tarasy pradoliny barucko-g³ogowskiej le¿¹ce na wysokoœci 2,5–5,0 m ponad po-
ziom rzeki oraz poziom zastoiskowy z etapu poprzedzaj¹cego powstanie pradoliny.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

1. Karbon

a. Karbon dolny

Najstarszymi utworami na badanym obszarze s¹ nawiercone w otworze £ugowo-2 (otw. 76) na

g³êbokoœci 2846–2874 m, g r a n i t y (Speczik, 1985). Wchodz¹ one w sk³ad krystalicznego pod³o¿a
monokliny przedsudeckiej.

7
 b. Karbon górny

W otworze £ugowo-2 (otw. 76) na g³êbokoœci 2776–2846 m nawiercono p i a s k o w c e ,

m u ³ o w c e i i ³ ow ce. Na podstawie badañ palinologicznych zaliczono je do stefanu (Wierz-
chowska-Kicu³owa, 1984).

2. Perm

a. Perm dolny
Czerwony sp¹gowiec

Maksymalna mi¹¿szoœæ utworów czerwonego sp¹gowca na badanym obszarze dochodzi do

219 m. W otworze Jany-1 (otw. 15) stwierdzono p o r f i r y kwarcowe nale¿¹ce do drugiego, wulka-
nicznego cyklu diastroficzno-sedymentacyjnego (Milewicz, 1985). W pozosta³ych otworach: £ugo-
wo-1 (otw. 77), £ugowo-3 (otw. 76), Sucha-1 (otw. 86), Zatonie- 5 (otw. 96), Otyñ-2 (otw. 104),
Nowa Sól-12 (otw. 102) nawiercono osady trzeciego cyklu diastroficzno-sedymentacyjnego. S¹ to
p i a s k o w c e i m u ³ o w c e delt i sto¿ków nap³ywowych, tworz¹ce siê w saksonie.

b. Perm górny
Cechsztyn

I ³ o w c e , a n h y d r y t y , d o l o m i t y , s o l e k a m i e n n e i ³ u p k i i l a s t e . Mi¹¿szoœæ
utworów cechsztynu waha siê od 200 do 640 m. Na badanym obszarze stwierdzono cyklotemy Werra,
Strassfurt, Leine i Aller. Z dolomitem g³ównym wystêpuj¹cym w cyklotemie Strassfurt zwi¹zane s¹
z³o¿a gazu ziemnego i ropy naftowej. Ponadto w rejonie Nowej Soli w cyklotemach Strassfurt i Leine
stwierdzono wystêpowanie z³ó¿ soli potasowych (Podemski, 1973). Osady cechsztynu na badanym
obszarze reprezentuj¹ facjê przejœciow¹ miêdzy facj¹ p³ytkowodn¹ a g³êbokowodn¹ basenu ewapora-
cyjnego (Oszczepalski, 1980).

3. Trias

Mi¹¿szoœæ utworów triasu na badanym obszarze waha siê od 600 do 1000 m.

a. Trias dolny i œrodkowy

Piaskowiec pstry

Piaskowiec pstry reprezentuje monotonny kompleks prze³awicaj¹cych siê i ³ o w c ó w ,

m u ³ o w c ó w , p i a s k o w c ó w i w a p i e n i . Mi¹¿szoœæ utworów przekracza 700 m, co stwier-
dzono w otworach: Jany-1 (otw. 15), £ugowo-2 (otw. 76) i £ugowo-3 (otw. 74).

8
 b. Trias œrodkowy
Wapieñ muszlowy

I ³ o w c e , w a p i e n i e , d o l o m i t y i a n h y d r y t y. Na badanym obszarze utwory wapienia

muszlowego wykszta³cone s¹ g³ównie jako wapienie i dolomity z warstwami anhydrytów i i³owców.
Mi¹¿szoœæ tych osadów dochodzi do 260 m.

c. Trias œrodkowy i górny

Kajper

Piêtro te reprezentuj¹ p i a s k o w c e , m u ³ o w c e i i ³ o w c e z licznymi szcz¹tkami orga-

nicznymi. Sedymentacjê koñcz¹ osady retyku wykszta³cone w facji ilastej. Na badanym obszarze
stwierdzono zró¿nicowan¹ mi¹¿szoœæ kajpru. Maksymalnie dochodzi ona do 320 m (otw. 15).

4. Trzeciorzêd

a. Paleogen
Oligocen

M u ³ k i i w ê g i e l b r u n a t n y — s e r i a l u b u s k a . W dolnym i œrodkowym paleogenie

na obszarze Ziemi Lubuskiej zaznaczy³ siê okres erozji zwi¹zany z ruchami tektonicznymi fazy lara-
mijskiej (Dyjor, Wróbel, 1978). Najstarsze utwory trzeciorzêdowe zachowane na obszarze arkusza
nale¿¹ do serii lubuskiej (Dyjor, 1970, 1974). Zosta³y one stwierdzone na podstawie badañ palinolo-
gicznych w otworze Zawada-1T (otw. 9) (Sadowska i in., 1973). Równie¿ w wielu otworach wiertni-
czych na omawianym obszarze, na pod³o¿u podkenozoicznym, le¿¹ utwory, które na podstawie cech
makroskopowych mo¿na zaliczyæ do tej serii. S¹ to mu³ki ilasto-piaszczyste, zielonkawo-brunat-
ne z przerostami piasków py³owatych, szarych i piasków glaukonitowych zielonych o mi¹¿szoœci na
ogó³ nie przekraczaj¹cej 30 m. Seria ta w otworze (otw. 9) koñczy siê warstwami wêgla brunatnego,
które prawdopodobnie mo¿na korelowaæ z pok³adem g³ogowskim.
Utwory te zwi¹zane s¹ z transgresj¹ morsk¹, która rozpoczê³a siê w rupelu. Obszar wzd³u¿ de-
presji pó³nocnoniemiecko-polskiej w tym okresie ulega³ tektonicznym ruchom obni¿aj¹cym, które za-
znaczy³y siê tak¿e w miocenie i starszym czwartorzêdzie (Ludwig, Schwab, 1998).

b. Neogen
Miocen

W czêœci pó³nocnej regionu lubuskiego, prawdopodobnie równie¿ na obszarze arkusza na

pocz¹tku miocenu, zaznaczy³y siê procesy erozyjne i wystêpuje luka stratygraficzna.

9
 Miocen dolny – miocen œrodkowy

Piaski, i³y, mu³ki, gliny kaolinowe i wêgiel brunatny — seria

œ l ¹ s k o - ³ u ¿ y c k i e j , m i e j s c a m i w z a b u r z e n i a c h g l a c i t e k t o n i c z n y c h . W otwo-
rze Jany-1 (otw. 9) zosta³y udokumentowane palinologicznie utwory serii œl¹sko-³u¿yckiej (Sadowska
i in., 1973), a w Zielonej Górze, w obrêbie wa³u zaburzonego glacitektonicznie udokumentowano 2
³u¿ycki pok³ad wêgla brunatnego ( Dyjor, Sadowska, 1971; Sadowska, 1977).
Ponadto utwory te zosta³y nawiercone w licznych otworach poszukiwawczych za wêglem bru-
natnym w rejonie Zielonej Góry (Sadowska i in., 1974).
Seria œl¹sko-³u¿ycka na obszarze arkusza wykszta³cona jest w facji piaszczysto-mu³kowej. S¹ to
g³ównie piaski ciemnoszare i szare zawêglone, py³owate, miejscami z wk³adkami drobnych ¿wirów
i i³ów szarych. Sporadycznie wystêpuj¹ cienkie warstwy glin kaolinowych. W górnej czêœci serii
zmniejsza siê wielkoœæ frakcji, wiêkszy jest udzia³ mu³ków ciemnobrunatnych i szarych i³ów. Wystê-
puje kilka cienkich pok³adów wêgla brunatnego i przewa¿nie jeden o nieco wiêkszej mi¹¿szoœci.
Maksymalna mi¹¿szoœæ warstw wêgla brunatnego dochodzi do 9 m. Nale¿¹ one prawdopodobnie do 2
pok³adu ³u¿yckiego wg.podzia³u Dyjora (1986). Seria œl¹sko-³u¿ycka na badanym obszarze koñczy
siê mu³kami brunatno-czarnymi, reprezentuj¹cymi œrodowisko zbiornika brakicznego. Na obszarze
lubiñsko-œcinawskim w obrêbie tej serii stwierdzono przejawy okresowych ingresji morskich (Ra-
niecka-Bobrowska, 1970). Wp³ywy okresowych zalewów morskich opisywane by³y równie¿ na
pó³nocnych £u¿ycach i w po³udniowej Brandenburgii (Lotsch, 1968, Standke, 1996).

Miocen œrodkowy

Piaski py³owate, mu³ki i i³y zawêglone — seria Mu¿akowa z

pok³adem wêgla brunatnego „Henryk”, miejscami w zaburzeniach gla-
c i t e k t o n i c z n y c h . Utwory serii Mu¿akowa zosta³y udokumentowane palinologicznie w otwo-
rze Jany-1 (otw. 9) (Sadowska i in.,1973). W trakcie prac nad arkuszem nawiercono w otworze
kartograficznym Z-3 Niedoradz (otw. 90) kompleks utworów mu³kowo-py³owatych, który zosta³ za-
kwalifikowany na podstawie badañ palinologicznych (Sadowska, Kuszel, 1998) do serii Mu¿akowa.
Utwory tej serii w znacznej mierze buduj¹ Wa³ Zielonogórski. Zosta³y stwierdzone w trakcie prac kar-
tograficznych na powierzchni terenu w kilku ods³oniêciach i licznych sondach WH.
Osady serii Mu¿akowa na badanym obszarze wykszta³cone s¹ jako mu³ki py³owate popiela-
te i be¿owobr¹zowe z warstewkami i³ów wêglistych oraz piaski py³owate z rozproszonym detrytusem
wêglistym i miejscami z du¿ymi nagromadzeniami jasnych ³yszczyków. Osady s¹ warstwowane,
a miejscami drobnolaminowane.
Sk³ad mineralny tych osadów jest zró¿nicowany. W ods³oniêciu w £azach utwory te charaktery-
zuj¹ siê nisk¹ wapnistoœci¹ i specyficznym sk³adem minera³ów ciê¿kich. Przy niskiej zawartoœci frak-
cji ciê¿kiej (oko³o 0,03% ca³ej próbki) minera³y nieprzezroczyste stanowi¹ oko³o 80% zawartoœci.

10
Ziarna przezroczyste tworz¹ zespó³ z³o¿ony z andaluzytu, dystenu, rutylu, epidotów i granatów
(Urbañski, 1998; Dobosz, Skawiñska-Dobosz, 1998). Utwory zaliczone do serii Mu¿akowa w otwo-
rze Z-3 Niedoradz (otw. 90) bardzo podobne pod wzglêdem makroskopowym ró¿ni¹ siê wyraŸnie
sk³adem mineralnym. Z minera³ów przezroczystych dominuj¹ amfibole i granaty oraz epidoty, miej-
scami wystêpuje podwy¿szona zawartoœæ biotytu, piroksenów i lokalnie cyrkonu (Urbañski, 1998).
Osady te charakteryzuj¹ siê bardzo zmienn¹ zawartoœci¹ wêglanu wapnia, miejscami bardzo wysok¹
(ponad 12%). O zakwalifikowaniu ich do trzeciorzêdu zadecydowa³y jednak badania palinologiczne
(Sadowska, Kuszel, 1998). W licz¹cym oko³o 14 m profilu stwierdzono wy³¹cznie taksony trzeciorzê-
dowe. Wiek tych utworów okreœlono na miocen œrodkowy (baden). Na wysokoœci od 33,3 do 34,0 m
p.p.m. stwierdzono cysty Dinoflagelata, które mog¹ œwiadczyæ o okresowych ingresjach morskich.
W serii Mu¿akowa œlady ingresji morskich opisywane ju¿ by³y przez Dyjora (1968); £uczkowsk¹,
Dyjora (1971); Piwockiego (1974). Na obszarze Brandenburgii w górnych warstwach z Brieske
bêd¹cych odpowiednikiem serii Mu¿akowa stwierdzono niewielkie iloœci mikroskamienia³oœci mor-
skich oraz obecnoœæ glaukonitu (Lotsch, 1968; Standke, 1996). Obraz py³kowy badanych osadów
wskazuje na doœæ rozleg³y zbiornik wodny, prawdopodobnie o typie brakicznym. Ró¿nice w sk³adzie
mineralnym mog¹ odzwierciedlaæ ró¿ne kierunki transportu materia³u do zbiornika brakicznego. Na-
tomiast wzrost zawartoœci wêglanu wapnia w osadach jest prawdopodobnie efektem akumulacji mu³u
wêglanowego (Wyrwicki, Maliszewska, 1977).
Pok³ad „Henryk” zosta³ udokumentowany palinologicznie na badanym obszarze w otworach
wiertniczych w rejonie Zielonej Góry (Gi¿a, 1993; Dyjor, Sadowska, 1977; Thiergart, 1940) oraz w Za-
wadzie (Sadowska i in., 1973).
Nawiercona w otworze kartograficznym (otw. 83), w stropie serii mu³kowej, warstwa silnie zailo-
nego wêgla brunatnego o mi¹¿szoœci ponad 7 m, prawdopodobnie nale¿y równie¿ do pok³adu „Henryk”.

Miocen œrodkowy – miocen górny

I³y, mu³ki i piaski — seria poznañska, miejscami w zaburzeniach

g l a c i t e k t o n i c z n y c h . Mi¹¿szoœæ osadów serii poznañskiej w rejonie Zielonej Góry jest zreduko-
wana do 30 m. Poziom i³ów szarych stwierdzono w cegielni w Droszkowie nad pok³adem wêgla brunat-
nego „Henryk”. Utwory nale¿¹ce do poziomu i³ów zielonych stwierdzono w cegielni „Racula”. S¹ to i³y
niebiesko-zielone z przewarstwieniami drobnoziarnistych piasków ¿ó³tych i warstewkami wêgla bru-
natnego. Wiek ich okreœlono na podstawie badañ palinologicznych na panon (Wróbel, Wróbel, 1978).
Na podstawie sk³adu mineralnego jasnobr¹zowe i³y i piaski py³owate ods³aniaj¹ce siê 200 m na
zachód od cegielni w Droszkowie i w rejonie Otynia zakwalifikowano do serii poznañskiej (Urbañski,
1998). Utwory te zawieraj¹ minimaln¹ iloœæ frakcji ciê¿kiej, która z³o¿ona jest prawie wy³¹cznie z mi-
nera³ów nieprzezroczystych (Dobosz, 1998).

11
 Pliocen

Piaski i ¿wiry – seria Gozdnica, miejscami w zaburzeniach glaci-

t e k t o n i c z n y c h na badanym obszarze zosta³y prawie ca³kowicie zerodowane. Niewielkie kilku-
metrowe pokrywy tych utworów wystêpuj¹ na obszarze Zielonej Góry oraz w rejonie Raculi i Starego
Kisielina. Osady te z³o¿one s¹ g³ównie z ziarn kwarcu z ma³¹ domieszk¹ agregatów kwarcowo-skale-
niowych i pojedynczymi ziarnami granitoidów sudeckich i ska³ krzemionkowych.

5. Czwartorzêd

a. Plejstocen

Maksymaln¹ mi¹¿szoœæ osadów czwartorzêdu stwierdzono w otworach wierniczych w rejonie Za-

wady (otw. 8,9) gdzie dochodzi do 121 m. Te lokalne maksymalne przeg³êbienia czwartorzêdu wi¹zane
s¹ z rozciêciami erozyjnymi i zaburzeniami glacitektonicznymi (Wróbel, Stanis³awczyk, 1978).
Podstaw¹ korelacji litostratygraficznej glin zwa³owych nawierconych na obszarze arkusza by³y
badania petrograficzne wykonywane w ramach tematu. Wyniki tych prac porównano z badaniami
prowadzonymi przez Czerwonkê, Dobosza, Krzyszkowskiego (1994, 1997) w zachodniej Wielkopol-
sce i pó³nocnej czêœci Niziny Œl¹skiej oraz w rejonie Nowej Soli, Krzystkowic i Bobrowic (Dobosz,
Skawiñska-Dobosz, 1998).
W obrêbie Wa³u Zielonogórskiego wystêpuj¹ osady glacjalne, wodnolodowcowe i zastoiskowe,
które uleg³y silnym deformacjom glacitektonicznym w zlodowaceniach po³udniowopolskich i praw-
dopodobnie powtórnie zosta³y zaburzone w zlodowaceniu Odry.
Kartograficzne rozdzielenie tych utworów w skali 1:50 000 by³o bardzo trudne. Z powodu du¿ej
zmiennoœci litologicznej przebieg wychodni osadów zosta³ silnie zgeneralizowany.
Drugim trudnym do rozwi¹zania problemem by³o zakwalifikowanie stratygraficzne utworów
wystêpuj¹cych w obrêbie zaburzonego piêtra strukturalnego. Umownie przyjêto, ¿e zaburzone osady
wystêpuj¹ce w obrêbie Wa³u Zielonogórskiego w ca³oœci powsta³y w czasie zlodowaceñ po³udniowo-
polskich, choæ nie jest wykluczone, ¿e czêœæ z nich mog³a powstaæ równie¿ w zlodowaceniu Odry.
Jednak na obecnym etapie badañ, brak jest mo¿liwoœci ich stratygraficznego rozdzielenia.

Zlodowacenia po³udniowopolskie
Zlodowacenie Nidy

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e stwierdzone w otworach w rejonie Zatonia

(otw. 93, 102) s¹ najstarszymi utworami czwartorzêdowymi wystêpuj¹cymi na obszarze arkusza.

12
 Zlodowacenie Sanu 1

G l i n y z w a ³ o w e w m o r e n a c h s p i ê t r z o n y c h ( w y c i œ n i ê c i a ) . W otworze kar-
tograficznym Z-2 Zawada (otw. 8) nawiercono 35 m mi¹¿szoœci gliny zwa³owe. Gliny te na podstawie
wspó³czynników petrograficznych by³y korelowane z glinami zwa³owymi z pó³nocnej czêœci Niziny
Œl¹skiej i zachodniej Wielkopolski. Przeprowadzone badania petrograficzne pozwoli³y zakwalifikowaæ
je jako gliny zwa³owe zlodowaceñ po³udniowopolskich. Gliny dolne o mi¹¿szoœci 5 m charakteryzuj¹
siê wyrównan¹ zawartoœci¹ wapieni paleozoicznych i ska³ krystalicznych pó³nocnych. Wspó³czynniki
petrograficzne s¹ nastêpuj¹ce: O/K — 0,6–1,14; K/W — 0,89–0,97 i A/B — 0,6–1,1, gdzie O/K — sto-
sunek iloœci okruchów ska³ osadowych pochodzenia skandynawskiego do okruchów ska³ krystalicznych
z pó³nocy; K/W — stosunek iloœci ska³ krystalicznych z pó³nocy do wapieni z pó³nocy; A/B — stosunek
iloœci ska³ nieodpornych na wietrzenie do odpornych. Mo¿na je korelowaæ z glinami typu „Krzesinki”,
które wed³ug Czerwonki, Dobosza, Krzyszkowskiego (1994, 1997) powsta³y w czasie stadia³u dolnego
zlodowacenia Sanu 1. S¹ one piaszczysto-ilaste, ¿wirowate, popielatoszare.
Do stadia³u dolnego zlodowacenia Sanu 1 zaliczono równie¿ gliny zwa³owe wystêpuj¹c¹ na
g³êbokoœci 74,0–75,6 m (otw. 83). S¹ to br¹zowe gliny z du¿¹ iloœci¹ rozproszonego lignitu.
Gliny zwa³owe górne wystêpuj¹ce w otworze 8 na g³êbokoœci 99 m i w otworze 83 na g³êboko-
œci 64,9–74,0 charakteryzuj¹ siê przewag¹ wapieni paleozoicznych nad ska³ami krystalicznymi
pó³nocnymi. S¹ one ciemnopopielate, piaszczysto-ilaste. Wspó³czynniki petrograficzne s¹ nastê-
puj¹ce: O/K — 1,17–1,31, K/W — 0,78–0,92, A/B — 1,0–1,25. Zaliczono je na podstawie
wspó³czynników petrograficznych do typu „Wierzbno”, które wed³ug Czerwonki, Dobosza, Krzysz-
kowskiego (1992, 1994a, 1997) mo¿na zaliczyæ w tym regionie do stadia³u górnego zlodowacenia
Sanu 1.
Do glin zwa³owych z okresu zlodowacenia Sanu 1 nale¿¹ prawdopodobnie py³owato-piaszczy-
ste gliny brunatno-¿ó³te o ma³ej zawartoœci frakcji ¿wirowej wystêpuj¹ce w strukturach glacitekto-
nicznych i ods³aniaj¹ce siê na powierzchni Wa³u Zielonogórskiego.
Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe w morenach spiêtrzonych (wyciœ-
n i ê c i a ) s¹ osadami dominuj¹cymi iloœciowo w obrêbie Wa³u Zielonogórskiego. Te na ogó³ s³abo
wysortowane, ró¿noziarniste piaski z przewarstwieniami ¿wirów obserwowane by³y w strukturach
glacitektonicznych na powierzchni terenu wzd³u¿ ca³ego Wa³u Zielonogórskiego.
Mu³ki i piaski py³owate zastoiskowe w morenach spiêtrzonych
( w y c i œ n i ê c i a ) . W otworze 90, na g³êbokoœci 45,6–96,2 m, nad utworami serii Mu¿akowa wy-
stêpuj¹ mu³ki i piaski py³owate barwy szarej i popielatoszarej o mi¹¿szoœci przekraczaj¹cej 50 m.
W sk³adzie minera³ów przezroczystych dominuj¹ amfibole (27,3–41,3 %) nad granatami (21,9–30,8 %),
du¿y jest udzia³ piroksenów (8,4–14,3%) i biotytu (oko³o 10%). Charakteryzuj¹ siê one bardzo du¿¹

13
zawartoœci¹ CaCO3 (11,5–28,9%). Badania palinologiczne wykaza³y przemieszanie sporomorf
czwartorzêdowych i trzeciorzêdowych. Zdaniem autora utwory te powsta³y z rozmycia serii Mu¿ako-
wa i redepozycji do zbiornika zastoiskowego.
Osady zastoiskowe ods³aniaj¹ siê na powierzchni terenu w rejonie Zielonej Góry.

Interglacja³ wielki

M u ³ k i i p i a s k i j e z i o r n e . W stropie utworów zastoiskowych w otworze Z-3 Niedoradz

(otw. 90) wystêpuj¹ mu³ki i piaski drobnoziarniste i ró¿noziarniste, ciemnopopielate i br¹zowe z roz-
proszonym detrytusem roœlinnym. Mi¹¿szoœæ tych osadów dochodzi do 7 m. W stropie wystêpuje
40 cm mi¹¿szoœci warstwa z sieczk¹ roœlinn¹ i skorupkami œlimaków. Badania palinologiczne pozwo-
li³y zaliczyæ te utwory do czwartorzêdu (Sadowska, Kuszel, 1998), z pocz¹tkowego okresu inter-
stadialnego lub interglacjalnego. Zdaniem autora utwory te zakoñczy³y sedymentacjê w zbiorniku
o genezie glacjalnej na pocz¹tku interglacja³u wielkiego.

Zlodowacenia œrodkowopolskie
Zlodowacenie Odry

G l i n y z w a ³ o w e . Gliny zwa³owe ze zlodowacenia Odry uda³o siê rozdzieliæ od glin

zwa³owych zlodowaceñ po³udniowopolskich jedynie poza struktur¹ Wa³u Zielonogórskiego. Ich wiek
zosta³ okreœlony na podstawie badañ petrograficznych w otworze Z-2 Zawada (otw. 8). W otworze
tym nad glin¹ typu „Wierzbno” le¿y 5 m warstwa glin ciemnopopielatych ze ¿wirami. Gliny charakte-
ryzuj¹ siê przewag¹ ska³ krystalicznych (34%) nad wapieniami paleozoicznymi (21–25%).
Wspó³czynniki petrograficzne (O/K — 0,77–0,89; K/W — 1,22–1,38, A/B — 0,71) wskazuj¹ na glinê
typu „Dopiewiec” (Urbañski, 1998), wydzielanej w zachodniej Wielkopolsce.
Utwory glacjalne z okresu zlodowacenia Odry pokrywaj¹ p i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o -
d o w c o w e o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 50 m.

Zlodowacenie Warty

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (dolne) le¿¹ niezgodnie na zaburzonej strukturze

Wa³u Zielonogórskiego. Utwory te wystêpuj¹ równie¿ pod pradolin¹ barucko-g³ogowsk¹, gdzie w lo-
kalnych strukturach erozyjnych prawdopodobnie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ do 60 m. Wykszta³cone s¹ jako
szare kwarcowe piaski ró¿noziarniste z domieszk¹ ¿wirów.
G l i n y z w a ³ o w e wystêpuj¹ na g³êbokoœci oko³o 30 m pod wspó³czesnym dnem pradoliny
barucko-g³ogowskiej. S¹ to gliny piaszczysto-¿wirowe z otoczakami o mi¹¿szoœci 6–12 m.
Na zaburzonym glacitektonicznie cokole Wa³u Zielonogórskiego, zalegaj¹ p³asko kilkunasto-
metrowej mi¹¿szoœci pokrywy p i a s k ó w i ¿ w i r ó w l o d o w c o w y c h . S¹ to resztki usuniêtej

14
erozyjnie moreny ablacyjnej, wykszta³cone jako piaski ró¿noziarniste i ¿wiry brunatnordzawe z g³azi-
kami, zaznaczaj¹ce siê w morfologii w formie wzniesieñ.
P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (górne) „przyklejone” s¹ do pó³nocnego stoku
Wa³u Zielonogórskiego, podœcielaj¹c tarasy kemowe w rejonie Chynowa.

Zlodowacenia pó³nocnopolskie
Zlodowacenie Wis³y

L¹dolód zlodowacenia Wis³y (fazy leszczyñskiej) wkroczy³ na obszar arkusza Zielona Góra
przekraczaj¹c Wa³ Zielonogórski we wschodniej czêœci, a w zachodniej tylko siê o niego opieraj¹c.
Analiza form geomorfologicznych pozwoli³a wydzieliæ dwa etapy rozwoju tej fazy. Podczas etapu
maksymalnego jego zasiêgu czo³o lodowca przebiega³o na pó³noc od Niedoradza. W drugim etapie,
recesyjnym, lodowiec wycofa³ siê do lini wyznaczonej przez miejscowoœci Chynów, Przytok, £azy.
P i a s k i p y ³ o w a t e i m u ³ k i z a s t o i s k o w e utworzy³y siê w pocz¹tkowym okresie
funkcjonowania pradoliny barucko-g³ogowskiej, gdy odp³yw wód w kierunku zachodnim by³ bloko-
wany, a wody roztopowe miêdzy Wa³em Zielonogórskim a Wzgórzami Dalkowskimi utworzy³y
zbiornik zastoiskowy okresowo przep³ywowy. W ich sk³ad wchodz¹ piaski py³owate, drobnoziarniste
z rozproszonym pelitem jasnych ³yszczyków oraz zielone mu³ki. Mi¹¿szoœæ tych utworów nie prze-
kracza kilka metrów.
Piaski i ¿wiry rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) (pradolina
b a r u c k o - g ³ o g o w s k a ) . Zwi¹zane s¹ one z w³aœciwym etapem rozwoju pradoliny i tworz¹ naj-
wy¿szy taras pradolinny. S¹ to piaski ró¿noziarniste szare przechodz¹ce w ¿wiry piaszczyste. Osady te
osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ oko³o 20 m. Charakteryzuj¹ siê du¿ym udzia³em ska³ pó³nocnych — ponad 50%,
w sk³adzie petrograficznym frakcji ¿wirowej (Urbañski, 1998).
Do fazy leszczyñskiej zaliczono rdzawobrunatne gliny silnie piaszczyste tworz¹ce cienkie po-
krywy na utworach trzeciorzêdowych w rejonie Otynia. Zdaniem autora s¹ to g l i n y w o d n o m o -
r e n o w e redeponowane z czo³a l¹dolodu na przedpole.
Miêdzy Czarn¹, Zaborem i Droszkowem wydzielono p i a s k i m o r e n s p i ê t r z o n y c h
(wyciœniêcia). Tworz¹ one wyd³u¿one wzniesienia, które u³o¿one s¹ w ³uki rozpoœcieraj¹ce siê w kie-
runku od SW do NE. Zbudowane s¹ na ogó³ z warstwowanych piasków drobnoziarnistych z laminami
mu³kowymi. Zdaniem autora s¹ to formy powsta³e w rezultacie deformacji pod³o¿a przez nasuwaj¹cy
siê l¹dolód fazy leszczyñskiej.
P i a s k i i ¿ w i r y m o r e n c z o ³ o w y c h . Z zasiêgiem maksymalnym zlodowacenia Wis³y
(fazy leszczyñskiej) zwi¹zane s¹ moreny czo³owe. Najlepiej zachowana morena czo³owa wystêpuje
miêdzy Niedoradzem a Czarn¹. Forma ta w kszta³cie lobu o wysokoœci dochodz¹cej do 118 m n.p.m.

15
wyznacza maksymalny zasiêg zlodowacenia Wis³y na tym obszarze. W czêœci zachodniej obszaru ar-
kusza moreny czo³owe dochodz¹ do Wa³u Zielonogórskiego, natomiast w czêœci wschodniej rozciête
s¹ przez dolinê Odry. Po drugiej strony Odry kontynuj¹ siê one w kierunku S³awy (Sza³ajdewicz,
1995; Kasprzak, Kozarski, 1992). Formy te s¹ g³ównie zbudowane z piasków drobnoziarnistych, które
stanowi¹ ich g³ówn¹ masê wype³niaj¹c¹. W ich obrêbie, wystêpuj¹ strefy z soczewami piasków ró¿no-
ziarnistych ze ¿wirami i pojedynczymi g³azikami. Moreny czo³owe na obszarze arkusza osi¹gaj¹
maksymaln¹ wysokoœæ wzglêdn¹ do 35 m. Du¿y udzia³ materia³u drobnoziarnistego mo¿e œwiad-
czyæ o spiêtrzaniu utworów zastoiskowych w strefie czo³owej. Na zewn¹trz moreny czo³owej u wylotu
rynien rozwinê³y siê sto¿ki sandrowe, co typowe jest dla strefy marginalnej.
P i a s k i i p i a s k i z e ¿ w i r a m i w o d n o l o d o w c o w e ( s a n d r o w e ) . Na podstawie
analizy map topograficznych, na po³udnie od moreny czo³owej, wyró¿niono trzy poziomy sandrowe.
S¹ to szare piaski ró¿noziarniste, s³abo wysortowane z domieszk¹ drobnych ¿wirów. W pobli¿u more-
ny czo³owej ich ³¹czna mi¹¿szoœæ wynosi 10 m, w kierunku pradoliny zaœ systematycznie siê zmniej-
sza. Na podstawie morfologii tych form mo¿na okreœliæ kierunek transportu osadów. Zdaniem autora
poziomy III i II sypane by³y z kierunku NE, natomiast najstarszy — I sypany by³ w kierunku po³udnio-
wym przez bramê lodowcow¹ znajduj¹c¹ siê 2,5 km na po³udnie od Droszkowa. Utwory sandrowe sy-
pane by³y na piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe.
P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (dolne) pokrywaj¹ obni¿on¹ czêœæ Wa³u Zielono-
górskiego w rejonie Droszkowa. S¹ to piaski œrednioziarniste, raczej dobrze wysortowane z kilkucen-
tymetrowymi warstewkami piasków gruboziarnistych i drobnych ¿wirów. Osady s¹ warstwowane
równolegle. Nie stwierdzono w jego obrêbie objawów zaburzeñ glacitektonicznych.
Zdaniem autora na linii Zawada, Przytok i £azy zaznaczy³ siê d³u¿szy postój lodowca zlodowace-
nia Wis³y (fazy leszczyñskiej) w czasie jego deglacjacji dosz³o do wytworzenia ró¿nego typu osadów.
Do pó³nocnej strony Wa³u Zielonogórskiego dosypane s¹ p i a s k i i ¿ w i r y t a r a s ó w k e -
m o w y c h (Bartkowski, 1960). Najpe³niejszy profil tych utworów mo¿na obserwowaæ w ¿wirowni
w Chynowie, gdzie osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ 15 m. S¹ to piaski kwarcowe warstwowane przek¹tnie z warstwami
¿wirów drobnookruchowych. ¯wiry zawieraj¹ du¿o materia³u pó³nocnego: granitoidów czerwonych i krze-
mieni. Warstwy u³o¿one s¹ horyzontalnie. Brak jest objawów zaburzeñ glacitektonicznych.
P i a s k i i m u ³ k i k e m ó w . W £ê¿ycy na pó³nocno-zachodniej granicy arkusza wystêpuje
40 m wysokoœci wzniesienie o przebiegu po³udnikowym, zbudowane z piasków py³owatych, ¿ó³tych,
dobrze wysortowanych. Wa³ kemowy rozdziela dwa obni¿enia morfologiczne — w rejonie Przyle-
pu i Chynowa. Obni¿enie to wype³nione zosta³o osadami lodowcowymi i zasypane utworami wod-
nolodowcowymi. Charakter osadów i forma w jakiej wystêpuje przemawia za genez¹ szczelinow¹.
G l i n y z w a ³ o w e oraz p i a s k i i ¿ w i r y l o d o w c o w e przylegaj¹ do tarasów kemo-
wych w rejonie Chynowa oraz tworz¹ wa³ moreny akumulacyjnej miêdzy Przytokiem a £azami.

16
Wystêpuj¹ równie¿ na pó³noc od moren czo³owych w rejonie Dro¿kowa, przewa¿nie w obni¿eniach
morfologicznych. Mi¹¿szoœæ glin zwa³owych przekracza 3,5 m.
Piaski i ¿wiry lodowcowe s¹ silnie zaglinione rdzawobrunatne, niewysortowane z du¿¹ iloœci¹
g³azików. Gliny zwa³owe s¹ rdzawobrunatne i silnie zapiaszczone. W rejonie £az i Zaboru utwory te
le¿¹ na zaburzonych utworach wodnolodowcowych.
W okolicy Chynowa na utworach lodowcowych etapu recesyjnego fazy leszczyñskiej le¿¹
p i a s k i i m u ³ k i z a s t o i s k o w e . S¹ to piaski drobnoziarniste i mu³ki piaszczyste ¿ó³tobe¿owe
z drobnym pelitem jasnych ³yszczyków o mi¹¿szoœci oko³o 2 m.
W rejonie Chynowa i Zawady wydzielono p i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (górne). Utwory
te wype³niaj¹ szerokie obni¿enie morfologiczne powsta³e po martwym lodzie. Tworzy³y siê one rów-
nie¿ pod koniec maksymalnego etapu zlodowacenia Wis³y, gdy dochodzi³o do zasypania obni¿eñ
wype³niaj¹cych miêdzy morenami spiêtrzonymi w rejonie Czarnej. S¹ wykszta³cone jako piaski ró¿-
noziarniste, szaro¿ó³te z ma³¹ domieszk¹ drobnych ¿wirów.
Piaski rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) (Pradolina Warszaw-
s k o - B e r l i ñ s k a ) . Na badanym obszarze ograniczaj¹ od pó³nocy utwory lodowcowe fazy leszczy-
ñskiej. Wykszta³cone s¹ jako ¿ó³toszare piaski ró¿noziarniste z domieszk¹ ¿wirów. Wystêpuj¹
powy¿ej 10 m ponad poziomem wspó³czesnych tarasów zalewowych Odry.
P i a s k i i ¿ w i r y r z e c z n o - w o d n o l o d o w c o w e . W obrêbie pradoliny baruc-
ko-g³ogowskiej wystêpuj¹ tarasy po³o¿one na wysokoœci 2,0–4,0 m ponad podmok³¹ równin¹
wype³nion¹ utworami holoceñskimi. Pod wzglêdem litologicznym s¹ to piaski drobnoziarniste i œred-
nioziarniste z domieszk¹ ¿wirów, czasem zaglinione. Poziom zbudowany z tych osadów jest nachylo-
ny w kierunku wschodnim. Ich akumulacja odbywa³a siê w czasie fazy poznañskiej, gdy wody rzeczne
p³ynê³y w kierunku wschodnim do doliny Odry oraz zasilane by³y wodami roztopowymi z wyco-
fuj¹cego siê l¹dolodu.
W pradolinie Warszawsko-Berliñskiej ods³aniaj¹ siê piaski i ¿wiry rzeczne w formie p³askiej
pó³ki ci¹gn¹cej siê od Tarnawy po Zawadê. Wznosi siê ona oko³o 2,5–5,0 m ponad holoceñskim tara-
sem nadzalewowym Odry i ograniczona jest od pó³nocy wyraŸnie wciêtymi zakolami meandrowymi.
Utwory te tworzy³y siê w czasie fazy pomorskiej zlodowacenia Wis³y.

b. Czwartorzêd nierozdzielony

P i a s k i e o l i c z n e i p i a s k i e o l i c z n e w w y d m a c h wystêpuj¹ na tarasach rzecz-

nych w obrêbie pradoliny barucko-g³ogowskiej w po³udniowej czêœci obszaru arkusza. Wysokoœæ
wydm dochodzi do 8 m. Mniejsze wydmy wystêpuj¹ na poziomach sandrowych zlodowacenia Wis³y
(fazy leszczyñskiej). S¹ to jasno¿ó³te piaski drobno- i œrednioziarniste, dobrze wysortowane.

17
 U wylotu dolinek u podnó¿a stoków w obrêbie Wa³u Zielonogórskiego wystêpuj¹ pokrywy
p i a s k ó w i ¿ w i r ó w d e l u w i a l n y c h . Utwory te tworzy³y siê w efekcie procesów stokowych
w warunkach klimatu peryglacjalnego. Na rolê intensywnych procesów denudacyjnych, po ust¹pieniu
l¹dolodu, w modyfikacji Wa³u Zielonogórskiego wskazywa³ Kostrzewski (1967).
Obni¿enia po martwym lodzie w rejonie Zaboru i Czarnej wype³nione s¹ ró¿noziarnistymi pia-
skami zailonymi zawieraj¹cymi domieszkê ¿wirów. Utwory te wydzielone zosta³y jako p i a s k i d e -
luwialno-jeziorne.

c. Holocen

W dawnych zbiornikach jeziornych w rejonie Zaboru, które wype³nia³y zag³êbienia po mar-

twym lodzie, wystêpuj¹ z³o¿a kredy jeziornej. S¹ to warstwy bia³ej i szaropopielatej kredy jeziornej
o mi¹¿szoœci do 2,5 m z fragmentami roœlin. Utwory te le¿¹ na piaskach deluwialno-jeziornych.
W stropie ich zalegaj¹ t o r f y z a g ³ ê b i e ñ b e z o d p ³ y w o w y c h .
Najni¿szy poziom tarasowy w pradolinie barucko-g³ogowskiej tworz¹ holoceñskie p i a s k i
r z e c z n e . Piaski s¹ ró¿noziarniste brudnoszare, czêsto zaglinione, zawieraj¹ drobny detrytus roœlin-
ny oraz wiêksze, dochodz¹ce do 0,5 cm, fragmenty roœlin. S¹ to piaski kwarcowe o du¿ej zawartoœci
ciemnych ska³ krzemionkowych. Mi¹¿szoœæ ich przekracza 4 m.
M u ³ k i r z e c z n e t a r a s ó w z a l e w o w y c h 0 , 5 – 1 , 5 m n . p . r z e k i s¹ zielonkawo-
popielate i popielatobe¿owe w sp¹gu przechodz¹ w i³y stalowopopielate piaszczyste. Mi¹¿szoœæ ich
dochodzi do 2 m.
P i a s k i r z e c z n e t a r a s ó w z a l e w o w y c h 0 , 5 – 1 , 5 m n . p . r z e k i to utwory lekko
zaglinione, s³abo wysortowane, zawieraj¹ce liczne przewarstwienia ¿wirów. W sk³adzie petrograficz-
nym piasków dominuje kwarc, wystêpuje równie¿ du¿o ciemnych ziarn, g³ównie ska³ krzemionko-
wych. Osady zawieraj¹ równie¿ sporo rozproszonego detrytusu roœlinnego. Mi¹¿szoœæ ich wynosi
oko³o 12 m.
I ³ y , m u ³ k i , m i e j s c a m i z d o m i e s z k ¹ p i a s k ó w ( m a d y ) s¹ szarobr¹zowe, a ich
mi¹¿szoœæ dochodzi do 2 m.
N a m u ³ y r z e c z n e t a r a s ó w z a l e w o w y c h 0 , 5 – 1 , 5 m n . p . r z e k i s¹ piaszczy-
ste, brudnoszaropopielate przechodz¹ce w stropie w namu³y torfowe. Ich mi¹¿szoœæ dochodzi do 2 m.

B. TEKTONIKA I RZEZBA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Badany obszar le¿y w obrêbie monokliny przedsudeckiej. Pod³o¿e tej jednostki stanowi¹ zmeta-
morfizowane utwory piêtra waryscyjskiego. W rejonie Zielonej Góry w otworze £ugowo-2 (otw. 76)
nawiercono granity uwa¿ane za dolnokarboñskie (Wierzchowska-Kicu³owa, 1984). Monoklina

18
przedsudecka na tym obszarze zbudowana jest z utworów permu i triasu, które zapadaj¹ pod niewiel-
kim k¹tem w kierunku pó³nocno-wschodnim.
W dolnym czerwonym sp¹gowcu wystêpuj¹ utwory wulkanogeniczne zwi¹zane z faz¹ saalsk¹.
W czerwonym sp¹gowcu koñczy siê zapocz¹tkowana w czasie ruchów waryscyjskich mobilnoœæ
tego rejonu (Oberc, 1978). Na utworach cyklu diastroficznego le¿¹ deltowe utwory saksonu oraz
cechsztyñskie, wêglanowe utwory p³ytkomorskie. Wed³ug Oberca (1978) na obszarze monokliny
przedsudeckiej zaznaczy³y siê ruchy kimeryjskie, co objawi³o siê lukami sedymentacyjnymi w utwo-
rach triasu i jury. Obecna budowa monokliny przedsudeckiej zosta³a ostatecznie ukszta³towana przez
ruchy laramijskie. W ich wyniku dosz³o do rozbicia tej jednostki na szereg bloków tektonicznych
wzd³u¿ uskoków o przebiegu NW–SE i NNE–SSW (Gajewska, 1978).
Ruchy laramijskie wywo³a³y intensywn¹ erozjê w dolnym i œrodkowym paleogenie (Dyjor,
Wróbel, 1978). W rejonie Zielonej Góry brak jest utworów paleocenu i eocenu. Na pod³o¿u podkeno-
zoicznym zalegaj¹ dopiero utwory oligocenu. Kolejne ruchy tektoniczne zaznaczy³y siê w fazie wala-
chijskiej, w czasie której zanik³ basen poznañski i na przedpole Sudetów sypane by³y klastyczne
utwory serii Gozdnicy (Dyjor, Wróbel, 1978). Wed³ug badaczy niemieckich obni¿aj¹ce ruchy tekto-
niczne wzd³u¿ depresji pó³nocnoniemiecko-polskiej trwa³y od oligocenu po interglacja³ wielki (Lu-
dwig, Schwab, 1995). Na obni¿aj¹cy siê obszar wkracza³y okresowe ingresje morskie.
Odrêbnym zagadnieniem s¹ procesy glacitektoniczne na tym obszarze. Wa³ Zielonogórski ju¿
od dawna uwa¿any jest za morenê czo³ow¹ z wyciœniêcia (Fries, 1933; Ciuk, 1955; Bartkowski,
1960). O intensywnoœci zaburzeñ œwiadcz¹ dane uzyskane z otworów wiertniczych. Na ich podstawie
Ciuk (1955) wyznaczy³ antykliny i synkliny, których osie rozci¹gaj¹ siê w kierunku W–E i WSW–ENE.
Zdaniem Bartkowskiego (1962) w najwy¿ej po³o¿onej czêœci Wa³u Zielonogórskiego wystêpuje bar-
dzo du¿a zmiennoœæ litologiczna, co praktycznie uniemo¿liwia szczegó³owe wykartowanie poszcze-
gólnych wydzieleñ litologicznych.
Wa¿n¹ publikacj¹ dla rozpoznania stylu zaburzeñ glacitektonicznych jest praca Wróbel, Wróbla
(1977). Autorzy na podstawie obserwacji w czynnych wyrobiskach wyznaczyli struktury ³uskowe
o kierunku upadu warstw od 50°/40° do 80°/45°. Drugim typem wydzielonych przez nich deformacji
by³y struktury fa³dowe w¹skopromienne o wergencji SSE, stwierdzone w utworach mioceñskich
w cegielni „Kroœnieñskiej”.
Intensywnoœæ zaburzeñ glacitektonicznych potwierdzona zosta³a badaniami wykonanymi w ra-
mach prac nad arkuszem Zielona Góra. Analiza archiwalnych otworów wiertniczych w obrêbie Wa³u
Zielonogórskiego wykaza³a istnienie wielu oderwanych bloków trzeciorzêdu w obrêbie utworów
czwartorzêdowych. Du¿a zmiennoœæ litologiczna stwierdzona w czasie prac kartograficznych oraz
przebieg stref ró¿ni¹cych siê oporem elektrycznym rozpoznanych w efekcie badañ geoelektrycznych

19
(M¿yk, 1998), œwiadczy zdaniem autora o budowie ³uskowej Wa³u Zielonogórskiego. Zaburzenia gla-
citektoniczne nie ograniczy³y siê tylko do wyniesionej czêœci Wa³u Zielonogórskiego. Badania geofi-
zyczne po pó³nocnej stronie Wa³u Zielonogórskiego (M¿yk, 1998) wskazuj¹ na zaburzenia pod³o¿a
trzeciorzêdowego pod utworami pradolinnymi w rejonie Jan i Zawady. W wykonanym dla celów kar-
tograficznych otworze Z-2 Zawada (otw. 8) na mi¹¿szym kompleksie glin zwa³owych stwierdzono i³y
serii poznañskiej. Ponadto w tym otworze miêdzy dwoma glinami typu „Krzesinki”, któr¹ mo¿na
wi¹zaæ ze zlodowaceniami po³udniowopolskimi wystêpuj¹ gliny zwa³owe typu „Dopiewiec” (Urbañski,
1998) uwa¿ane za gliny ze zlodowacenia Odry (Czerwonka, Dobosz, Krzyszkowski, 1992, 1994b,
1997). Ponadto w tym rejonie, w otworach archiwalnych, stwierdzono zró¿nicowan¹ wysokoœæ zale-
gania trzeciorzêdu od 40 m p.p.m. do 40 m n.p.m. Zdaniem autora przebiega tu strefa nasuniêcia, co
zosta³o przedstawione na przekroju geologicznym.
Objawy deformacji glacitektonicznych stwierdzono równie¿ miêdzy Wa³em Zielonogórskim
a Wzgórzami Dalkowskimi. W otworze kartograficznym Z-1 Zatonie (otw. 83) pok³ad wêgla brunat-
nego (prawdopodobnie „Henryk”) zapada prawie pionowo. W stropowej czêœci tych utworów s¹ par-
tie i³ów z wciœniêtymi tektonicznie fragmentami glin zwa³owych i otoczaków. Zdaniem autora utwory
te maj¹ charakter glacimylonitu (Kozarski, Kasprzak, 1992). W rejonie Niedoradza w otworze karto-
graficznym Z-3 (otw. 90) nawiercono natomiast 40 m mi¹¿szoœci pakiet piasków i mu³ków serii Mu-
¿akowa, którego warstwy zapadaj¹ pod k¹tem oko³o 70o.
Powierzchnia postglacitektoniczna w tym rejonie jest zró¿nicowana. M³odsze utwory niezgod-
nie przykrywaj¹ ca³y glacitektonit (Kozarski, Kasprzak, 1992) oraz rozcinaj¹ go erozyjnie.
Zdaniem autora tak¹ szerok¹ strefê deformacji dobrze t³umaczy model Rotnickiego (1976),
przyjêty dla Wzgórz Ostrzeszowskich, w którym g³ówna przyczyna deformacji zwi¹zana jest z ru-
chem, a przede wszystkim z ciê¿arem l¹dolodu oddzia³ywuj¹cego na pod³o¿e. W efekcie œcinania na
przedpolu l¹dolodu powstaj¹ g³ównie ³uski glacitektoniczne. Obecnie wielu badaczy zjawisk glaci-
tektonicznych przyjmuje tak¹ genezê deformacji (Aber, 1989). Powierzchniami predysponowanymi
do odk³uæ mog³y byæ pok³ady wêgla brunatnego serii ³u¿yckiej, co sugerowane by³o ju¿ przez Friesa
(1933).
Inny model zaburzeñ glacitektonicznych podany zosta³ przez Krygowskiego (1962,1964) i Dy-
jora (1975). Autorzy ci g³ówn¹ przyczynê deformacji glacitektonicznych widz¹ w aktywnych lobach
wciskaj¹cych siê w obrêb dolin kopalnych i nacisku na wysokie krawêdzie stref dolinnych. Wed³ug
Dyjora (1975) zaburzenia w zachodniej Polsce maj¹ g³ównie charakter fa³dowy.
M³odszymi strukturami glacitektonicznymi s¹ formy obserwowane miêdzy Zaborem a Niedora-
dzem. Moreny etapu maksymalnego w stadiale leszczyñskim przebiegaj¹ w postaci równoleg³ych

20
³uków. Zbudowane s¹ g³ównie z utworów zastoiskowych i wodnolodowcowych spiêtrzonych przez
l¹dolód. S¹ to przewa¿nie drobnoziarniste osady z widocznym warstwowaniem.
Morfologia stropu trzeciorzêdu na badanym obszarze jest bardzo zró¿nicowana (tabl. II). Waha
siê od 57 m p.p.m. w rejonie Zawady po 170 m n.p.m. w œrodkowej czêœci Wa³u Zielonogórskiego.
Strop trzeciorzêdu obni¿a siê w rejonie Obni¿enia Nowosolskiego do wysokoœci oko³o 40 m p.p.m.
Miêdzy Niedoradzem a Zatoniem przebiega równole¿nikowo poprzeczny garb rozdzielaj¹cy t¹ formê
na dwie czêœci. W Kotlinie Kargowskiej zanotowano silne zró¿nicowanie rzeŸby pod³o¿a czwartorzêdu
na szereg równole¿nikowo przebiegaj¹cych elewacji i obni¿eñ o amplitudzie przekraczaj¹cej 80 m.
W obrêbie Wa³u Zielonogórskiego zaburzenia glacitektoniczne s¹ tak intensywne, ¿e nie uda³o siê od-
tworzyæ morfologii tej powierzchni. Obszar ten na szkicu geologicznym pod³o¿a czwartorzêdu zosta³
wydzielony jako strefa intensywnych zaburzeñ glacitektonicznych.

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

W czasie fazy waryscyjskiej ostatecznie uformowane zosta³o pod³o¿e monokliny przedsudec-

kiej. W permie dolnym struktura ta zosta³a wype³niona klastycznymi utworami l¹dowymi i wulkanita-
mi (tab. 1). W permie górnym w p³ytkim morzu tworzy³y siê ewaporaty. W dolnym triasie panowa³y
warunki l¹dowe. W triasie œrodkowym i górnym utworzy³ siê na badanym obszarze p³ytki zbiornik
morski i brakiczny.
Po okresie intensywnej erozji w dolnym i œrodkowym paleogenie, na obszar Ziemi Lubuskiej,
wkroczy³o p³ytkie morze, w którym tworzy³a siê seria lubuska. W najwy¿szym oligocenie zbiornik
uleg³ wyp³yceniu i zaznaczy³a siê przerwa sedymentacyjna.
Po erozji w miocenie dolnym w p³ytkim zbiorniku brakicznym tworzy³y siê utwory serii
œl¹sko-³u¿yckiej z pok³adami wêgla brunatnego. W miocenie œrodkowym w zbiorniku brakicz-
nym o okresowych wp³ywach morskich tworzy³y siê drobnoziarniste osady serii Mu¿akowa, a do
miocenu górnego w zbiorniku brakiczno-jeziornym osadzi³y siê utwory serii poznañskiej. Sedy-
mentacjê trzeciorzêdu koñcz¹ piaski i ¿wiry serii Gozdnicy zwi¹zane z ruchami tektonicznymi
fazy wo³oskiej (Dyjor, Wróbel, 1978).
W górnym pliocenie i preglacjale dosz³o do utworzenia doliny kopalnej Odry (Dyjor, 1984).
Podczas zlodowaceñ po³udniowopolskich na badanym obszarze dosz³o do spiêtrzenia glacitek-
tonicznego Wa³u Zielonogórskiego. W obni¿eniach morfologicznych tworzy³y siê zbiorniki zasto-
iskowe, które zasypywane by³y przez osady redeponowane serii Mu¿akowa. Z pocz¹tku interglacja³u
wielkiego, zbiornik zastoiskowy w rejonie Niedoradza zosta³ wype³niony osadami jeziornymi. W in-
terglacjale wielkim w zachodniej czêœci Ziemi Lubuskiej tworzy³a siê facja rozleg³ych jeziorzysk, co
stwierdzono w rejonie Gubina (Chmal , 1988) i Fürstenberg (Grosser, Hanneman, 1960).

21
 Tabela 1
TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Pododdzia³
Utwory
Procesy geologiczne
Oddzia³

(opis litologiczny)
System

Piêtro
Namu³y rzeczne tarasów zalewowych 0,5–1,5 m n.p.
t
rzeki — nf Q
h
I³y, mu³ki, miejscami z domieszk¹ piasków (mady)
— maf Q
h
n

Piaski rzeczne tarasów zalewowych 0,5–1,5 m n.p.

t Akumulacja rzeczna
rzeki — fp Q
e

h
c

Mu³ki rzeczne tarasów zalewowych 0,5–1,5 m n.p.

t
o

rzeki — mf Q
d

h
l

f
Piaski rzeczne — Q
o

p h
li
H

Namu³y zag³êbieñ bezodp³ywowych — n h

Q
ê

li Akumulacja w zag³êbieniach bezodp³ywowych

Torfy zag³êbieñ bezodp³ywowych — Q
t h i w zag³êbieniach po martwym lodzie
Kreda jeziorna —
kj
Qh
z

d-li
Piaski deluwialno-jeziorne —
p
Q
d
Procesy deluwialne
Piaski i ¿wiry deluwialne —
p¿
Q
e
r

Piaski eoliczne —
p
Q
e
Procesy eoliczne
Piaski eoliczne w wydmach —
p
Qw
Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 2,0–5,0 m
o

B tII
n.p. rzeki — fp Q 4 Akumulacja rzeczna
p

Piaski i ¿wiry rzeczno-wodnolodowcowe (Obni¿enie

B
Nowosolskie) — f -fg Q 4
n

p¿
t

Piaski i ¿wiry rzeczno-wodnolodowcowe (pradolin-

B Akumulacja wodnolodowcowa
ne) (Pradolina Warszawsko-Berliñska) — f -fg Q 4
e

p p
p ó ³ n o c n o p o l s k i e

fg B
r

Piaski wodnolodowcowe (górne) — Q

p2 p 4
c

b
Piaski i mu³ki zastoiskowe — QB
pm p 4
Akumulacja w zastoiskach
W i s ³ y

g
QB
a

Piaski i ¿wiry lodowcowe —

o

p¿ p 4
Akumulacja lodowcowa
Gliny zwa³owe — g
QB
gzw p 4
t

Z l o d o w a c e n i e
w

k
Piaski i mu³ki kemów — QB
pm p 4
tk
Akumulacja w zbiornikach i szczelinach lodowych
Piaski i ¿wiry tarasów kemowych— QB
s

p¿ p 4
Z l o d o w a c e n i a
z

fg B
Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — Q
p¿1 p 4
j

Piaski i piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (san- Akumulacja wodnolodowcowa

fg
drowe) —
pp¿
Q B4
p
e
C

gc
Piaski i ¿wiry moren czo³owych — QB
p¿ p 4
Akumulacja lodowcowa

gw
Piaski moren spiêtrzonych (wyciœniêcia) — QB P³ytkie deformacje glacitektoniczne
l

p p4
B
Gliny wodnomorenowe — fgg Q Akumulacja lodowcowa
g p4
P

Piaski rzeczno-wodnolodowcowe (pradolinne) (pra- Akumulacja wodnolodowcowa

B
dolina barucko-g³ogowska) — f -fg Q 4
p p
b B Akumulacja w zastoiskach
Piaski py³owate i mu³ki zastoiskowe — Q
pm p 4

22
 cd. tabeli 1

fg W
Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) — Q3
p¿2 p
g
Piaski i ¿wiry lodowcowe — QW
p¿ p 3
Zlodowacenie
Akumulacja wodnolodowcowa i lodowcowa
œrodkowopolskie
Zlodowacenia Warty Gliny zwa³owe — g Q 3
W
gzw p
d

fg W
Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) — Q3
p¿1 p
ê

fg
Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — QO Akumulacja wodnolodowcowa
P l e j s t o c e n
z

p¿ p 3
Zlodowacenie g O
r

Odry Gliny zwa³owe — Q Akumulacja lodowcowa

gzw p 3 Deformacje glacitektoniczne w obrêbie Wa³u
o

Zielonogórskiego
t

Interglacja³ li
Mu³ki i piaski jeziorne — Q
mp p 2 - 3 Sedymentacja jeziorna
wielki
r

Mu³ki i piaski py³owate zastoiskowe w morenach

a

gw
spiêtrzonych (wyciœniêcia) — Q S2
w

mp p
po³udniowopolskie

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe w morenach spiê-

z

Zlodowacenie gw S Powstawanie zaburzonej glacitektonicznie struktu-

trzonych (wyciœniêcia) — Q 2
Zlodowacenia

Sanu 1 p¿ p ry Wa³u Zielonogórskiego

C

Gliny zwa³owe w morenach spiêtrzonych (wyciœniê-

S
cia) — gw Q 2
gzw p
fg N Powstawanie rozmyæ subglacjalnych
Zlodowacenie Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe — Q
p¿ p 2 Erozja wg³êbna
Nidy
Powstanie kopalnych dolin rzecznych
Piaski i ¿wiry —seria Gozdnicy, miejscami w zabu- Rozwój sto¿ków rzecznych na przedpolu Sudetów
Pliocen rzeniach glacitektonicznych — p¿ Pl
Miocen I³y, mu³ki i piaski — seria poznañska, miejscami w
œrodkowy– zaburzeniach glacitektonicznych — im M 2-3 Sedymentacja w rozleg³ych jeziorzyskach
N e o g e n
T r z e c i o r z ê d

–miocen górny
Miocen Piaski py³owate, mu³ki i i³y zawêglone — seria Mu-
œrodkowy ¿akowa z pok³adem wêgla brunatnego „Hrnryk”,
Miocen miejscami w zaburzeniach glacitektonicznych Sedymentacja w zbiorniku brakicznym
— ppy M 2
Miocen dolny– Piaski, i³y, mu³ki, gliny kaolinowe i wêgiel brunatny
– miocen — seria œl¹sko-³u¿ycka, miejscami w zaburzeniach Sedymentacja w zbiorniku brakicznym
œrodkowy glacitektonicznych — pi M 1-2 Erozja
Paleogen

Oligocen Mu³ki i wêgiel brunatny — seria lubuska — m Ol Sedymentacja p³ytkomorska

Trias œrodkowy –
– trias górny

Kajper Mu³owce, piaskowce i i³owce — mcpcTk Sedymentacja w zbiorniku brakicznym

s
a

– trias œrodkowy œrodkowy

Wapieñ
Trias

I³owce, wapienie, dolomity i anhydryty — icwTw

i

Sedymentacja w p³ytkim morzu

muszlowy
r
Trias dolny –
T

Piaskowiec
pstry
I³owce, mu³owce, piaskowce i wapienie — icmcTp Sedymentacja l¹dowa

Perm I³owce, anhydryty, dolomity, sole kamienne i ³upki

górny Cechsztyn ilaste — icah PZ Sedymentacja w p³ytkim morzu
Perm

Perm Czerwony Piaskowce, mu³owce i porfiry — pcmc Pcs Sedymentacja l¹dowa i zjawiska wulkaniczne
dolny sp¹gowiec
Karbon
Karbon

górny
I³owce, mu³owce, piaskowce — icmc C3 Sedymentacja l¹dowa

Karbon
dolny Granity — γC1 Ruchy tektoniczne fazy waryscyjskiej

23
 Zlodowacenie Odry przemodelowa³o tylko Wa³ Zielonogórski. Gliny zwa³owe zosta³y w³¹czo-
ne w obrêb struktur glacitektonicznych. L¹dolód warciañski przeszed³ przez omawiany obszar pozo-
stawiaj¹c s³abo zaburzon¹ pokrywê utworów glacjalnych na silnie zdeformowanym starszym cokole.
Osady wodnolodowcowe zlodowacenia Warty wype³ni³y depresje glacitektoniczne. Dosz³o równie¿
w tym okresie do rozciêæ erozyjnych.
Na badanym obszarze zaznaczy³ siê bezpoœredni wp³yw l¹dolodu zlodowacenia Wis³y. W fazie
leszczyñskiej wyró¿niono dwa etapy jego rozwoju. Podczas etapu maksymalnego zasiêgu l¹dolód wkro-
czy³ na obszar arkusza a¿ do rejonu Czarnej. Miêdzy Wa³em Zielonogórskim a Wzgórzami Dalkowski-
mi pocz¹tkowo tworzy³y siê utwory zastoiskowe, a póŸniej dosz³o do powstania w³aœciwej formy
pradoliny barucko-g³ogowskiej. Czo³o l¹dolodu utworzy³o ci¹gi moren spiêtrzonych oraz wa³ moreny
czo³owej. Bram¹ lodowcow¹ na po³udnie od Droszkowa sypane by³y sto¿ki sandrowe a¿ do pradoliny.
W drugim etapie deglacjacja spowodowa³a wycofanie l¹dolodu na liniê Zabór–Przytok–£azy.
Z tym etapem autor wi¹¿e tak¿e powstanie poziomów sandrowych w rejonie Przytoku i tarasu kemowe-
go w Chynowie. Powsta³ równie¿ wa³ moreny ablacyjnej, który przylega do tego tarasu. W czasie etapu
recesyjnego przy pêkaniu l¹dolodu na bry³y utworzy³y siê kemy w rejonie £êknicy. Po wycofaniu
l¹dolodu w fazie poznañskiej obni¿enie w rejonie Chynowa zasypywane by³o utworami redeponowa-
nymi z Wa³u Zielonogórskiego. W tym okresie dosz³o do przep³ywów Pradolin¹ Warszawsko-Ber-
liñsk¹.
W fazie pomorskiej pradolina barucko-g³ogowska i Pradolina Warszawsko-Berliñska by³y wy-
korzystywane przez rzeki.
W klimacie peryglacjalnym wypiêtrzony Wa³ Zielonogórski ulega³ intensywnej denudacji.
A u schy³ku zlodowacenia Wis³y na poziomie rzeczno-wodnolodowcowym w obrêbie pradoliny ba-
rucko-g³ogowskiej utworzy³y siê wydmy.
W holocenie tworzy³y siê osady aluwialne w dolinie Odry i w obrêbie pradoliny barucko-g³ogow-
skiej, a w jeziorach po dawnych zag³êbieniach wytopiskowych z³o¿a kredy jeziornej i torfy.

IV. PODSUMOWANIE

W trakcie prac kartograficznych szczegó³owo wykartowano s³abo dotychczas rozpoznan¹

wschodni¹ czêœæ Wa³u Zielonogórskiego. Stwierdzono wystêpowanie zaburzonego pod³o¿a trzecio-
rzêdowego w rejonie miejscowoœci Zabór i £azy.
W otworze kartograficznym, w rejonie Niedoradza, stwierdzono wystêpowanie mi¹¿szego
kompleksu mu³kowo-py³owatego. Dolna czêœæ kompleksu na podstawie badañ palinologicznych zali-
czona zosta³a do serii Mu¿akowa. Nietypowy dla trzeciorzêdu okaza³ siê sk³ad mineralny utworów

24
wystêpuj¹cych w górnej czêœci profilu. Pomimo analogicznego wykszta³cenia osady te zaliczone zo-
sta³y do serii zastoiskowej, powsta³ej z rozmycia serii Mu¿akowa. Zdaniem autora pewne rozdzielenie
tych utworów jedynie na podstawie cech makroskopowych nie zawsze jest mo¿liwe.
Piaski py³owate i mu³ki ods³aniaj¹ce siê w Otyniu na podstawie badañ mineralogicznych za-
kwalifikowane zosta³y do serii poznañskiej.
Wykonane dla potrzeb arkusza badania geofizyczne i otwory wiertnicze wykaza³y istnienie za-
burzeñ glacitektonicznych pod pradolin¹ barucko-g³ogowsk¹ i Pradolin¹ Warszawsko-Berliñsk¹.
Analiza geomorfologiczna obszaru umo¿liwi³a wydzielenie tu dwóch etapów rozwoju l¹dolodu
w fazie leszczyñskiej. W etapie maksymalnym tworzy³y siê moreny czo³owe, natomiast w etapie recesyj-
nym utworzy³y siê tarasy i wa³ kemowy w Chynowie oraz moreny akumulacyjne na linii Zawada–Przy-
tok–£azy. W obrêbie pradoliny barucko-g³ogowskiej wydzielono poziom rzeczno-wodnolodowcowy
oraz w³aœciwy taras pradolinny i poziom zastoiskowy z pocz¹tkowego okresu rozwoju pradoliny.

Opracowano Zak³ad Geologii Czwartorzêdu

w Oddziale Dolnoœl¹skim Pañstwowego Instytutu Geologicznego
Pañstwowego Instytutu Geologicznego

Wroc³aw, 1998 r.

LITERATURA

A b e r J . , C r o o t D . , F e n t o n M . , 1989 — Glacitectonic landforms and structures. Kluwer Academic Publishers.

Dordrecht/Boston/London: 199 ss.
B a r t k o w s k i T . , 1957 — O zwi¹zku miêdzy budow¹ geologiczn¹ pod³o¿a a ukszta³towaniem powierzchni w okolicy
Zielonej Góry. Prz. Geol., 5, 10: 473–476.
B a r t k o w s k i T . , 1960 — Niektóre problemy geomorfologiczne, hydrograficzne i hydrogeologiczne dorzecza Z³otej
£¹czy. UAM Ser. Geogr., 3.
B a r t k o w s k i T . , 1962 — O kartograficznym ujêciu zaburzeñ glacitektonicznych w Zielonej Górze. Bad. Fizjogr. nad
Pol. Zach. Ser. A, 9: 1277–138.
B a r t k o w s k i T . , 1967 — O formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz.
Mat.-Przyr. PTPN, 7, 1: 260 ss.
B e r g G . , 1936 — Geologie der Gegend von Bunzlau und Liegnitz Jb. Preuss. Geol. Landesanst., 56: 1–25.
B u b i e ñ A . , K o t o w s k i J . , 1980 — Z badañ nad budow¹ geologiczn¹ i deformacjami glacitektonicznymi pó³nocne-
go sk³onu Wa³u Zielonogórskiego. W: Metody badañ i analiza struktur glacitektonicznych. 3 Sympozjum Naukowe
Glacitektonoki, Zielona Góra: 7–31.
C h m a l R . , 1988 — Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali 1:50000, ark. Gubin. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst
Geol., Warszawa.

25
C i u k E . , 1955 — O zjawiskach glacitektonicznych w utworach plejstoceñskich i trzeciorzêdowych na obszarze zachod-
niej i pó³nocnej Polski. Biul. Inst. Geol., 70: 107–131.
C i u k E . , 1970 — Schematy litostratygraficzne trzeciorzêdu Ni¿u Polskiego. Kwart. Geol., 14, 4: 769–771.
C z e r w o n k a J . A . , D o b o s z T . , K r z y s z k o w s k i D . , 1994 —Badania litostratygraficzne utworów kenozoicz-
nych dla Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Bytom Odrzañski. Centr. Arch. Geol. Pa-
ñstw. Inst. Geol., Warszawa.
C z e r w o n k a J . A . , K r z y s z k o w s k i D . , 1992 — Pleistocene Stratigraphy of the Central Part of Silesian Low-
land, Southwestern Poland. Biull. Pol. Acad. Earth Sc., 40, 3: 203–233.
C z e r w o n k a J . A . , K r z y s z k o w s k i D . , 1994b — Pleistocene stratigraphy and till petrography of the central
Great Poland Lowland, western Poland. Fol. Quatern., 65: 7 –71.
C z e r w o n k a J . A . , D o b o s z T , K r z y s z k o w s k i D . , 1997 — Till stratigraphy and petrography of the northern
part of Silesia (southwestern Poland). Kwart. Geol., 41, 2: 209–242.
D o b o s z T . , S k a w i ñ s k a - D o b o s z B . , 1998 — Realizacja projektu prac geologicznych dla opracowania arkuszy
Bucha³ów i Zielona Góra Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (opracowanie specjalne). Bada-
nia litologiczno-petrograficzne. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
D y j o r S . , 1968 — Poziomy morskie w serii i³ów poznañskich. Kwart. Geol., 12, 4: 941–955.
D y j o r S . , 1970 — Seria poznañska w Polsce Zachodniej. Kwart. Geol., 14, 4: 819–833.
D y j o r S . , 1974 — Oligocen ni¿owej czêœci Dolnego Œl¹ska i Ziemi Lubuskiej. Biul. Inst. Geol., 281: 119–134.
D y j o r S . , 1975 — Zaburzenia glacitektoniczne w Polsce Zachodniej. Mat. I Krajowego Symp.: „Wspó³czesne i neotek-
toniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce”: 219–229. Wyd. Geol., Warszawa.
D y j o r S . , 1987 — Evolution of Sedimentation and Paleogeography of Near-frontier Areas of the Silesian Part of the Pa-
ratethys and of the Tertiary Polish–German Basin. Zesz. Nauk. AGH 1077 Geol. Kwart., 12, 3: 7–23.
D y j o r S . , 1987 — Systemy kopalnych dolin Polski Zachodniej i fazy ich rozwoju w m³odszym neogenie i eoplejstoce-
nie. W: Problemy m³odszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce (A. Jahn, S. Dyjor, red.), Mat. Konf.: 85–101. Ossoli-
neum, Wroc³aw.
D y j o r S . , 1991 — Wp³yw ewolucji paleogeograficznej na rozwój zlodowaceñ w Polsce. UAM Ser. Geogr., 50:
419–433.
D y j o r S . , O b e r c J . , O b e r c - D z i e d z i c T . , 1967 — Stratygrafia utworów czwartorzêdowych i trzeciorzêdo-
wych z wierceñ miêdzy Now¹ Sol¹ a Ko¿uchowem. Arch. UWroc., Wroc³aw.
D y j o r S . , S a d o w s k a A . , 1971 — Badania stratygraficzne osadów trzeciorzêdowych do tematu Zielona Góra dziel-
nica £u¿ycka, osiedle wschodnie. Arch. UWroc., Wroc³aw.
D y j o r S . , S a d o w s k a A . , 1977 — Problem wieku i korelacja górnomioceñskich pok³adów wêgli brunatnych w Pol-
sce Zachodniej. Geol. Sudet., 12, 1: 133–134.
D y j o r S . , W r ó b e l I . , 1978 — Rozwój formacji trzeciorzêdowej i czwartorzêdowej oraz surowce mineralne Ziemi
Lubuskiej. W: Przew. L Zjazdu Pol. Tow. Geol. Zielona Góra: 66–92.
F r i e s W . , 1933 — Tertiär und Diluvium in Grünberger Höhenrücken, Jb. Hallesch. Verb. N.F., 12:167–198.
G a j e w s k a I . , 1978 — Stratygrafia, wykszta³cenie i tektonika mezozoiku Ziemi Lubuskiej. W: Przew. L Zjazdu Pol.
Tow. Geol. Zielona Gora: 156–162. Warszawa.
G i ¿ a B . , 1993 — Wiek górnego pok³adu wêgla brunatnego z Zielonej Góry w œwietle badañ palinologicznych. Acta
Univ. Wratisl. 1517 Pr. Geol.-Miner., 36: 109–118.

26
G r o c h o l s k i W . , 1972 — M³odopaleozoiczne struktury pó³nocnego obrze¿enia bloku przedsudeckiego w pod³o¿u
monokliny przedsudeckiej. Prz. Geol., 20, 3: 160.
G r o s s e r P . , H a n n e m a n n M . , 1960 — Ein neues Interglazialvorkommen im Raum Fünfeichen westlich Fü-
rstenberg (Oder). Geologie, 9, 3.
K a s p r z a k L . , K o z a r s k i S . , 1992 — Vistulian maximum ice-marginal formation. International symposium. Last
Ice Sheet Dynamics and Deglaciation in the North European Plain. Poznañ/Berlin.
K a s p r z a k L . , K o z a r s k i S . , 1992 — Glacidynamometamorfoza osadów nieskonsolidowanych w makro- i me-
zoglacitektonitach Niziny Wielkopolskiej. Prz. Geogr., 64, 1-2: 95–119.
K l i m e k W . , 1978 — Sole kamienne i potasowo-magnezowe cechsztynu w rejonie Nowej Soli. W: Przew. L Zjazdu
Pol. Tow. Geol. Zielona Gora: 149–155. Warszawa.
K ³ a p c i ñ s k i J . , 1971 — Litologia, fauna, stratygrafia i paleogeografia permu monokliny przedsudeckiej. Geol. Sudet.,
5: 77–126.
K ³ a p c i ñ s k i J . , J u r o s z e k C . , S a c h a n b i ñ s k i M . , 1988 — Permskie ska³y wylewne w zachodniej Polsce.
Wybrane zagadnienia geologii z³ó¿ Polski Zachodniej. Konf. Nauk. w 100-lecie urodzin prof. Józefa Zwierzyckiego.
Wroc³aw.
K ³ a p c i ñ s k i J . , L o r e n c S . , 1984 — Zró¿nicowanie petrograficzne podpermskiego kompleksu ska³ osadowych za-
chodniej czêœci monokliny przedsudeckiej i perykliny ¯ar. Acta Uniw. Wratisl., 529, Pr. Geol.-Miner., 9: 19–35.
K o s t r z e w s k i A . , 1967 — Morfologia zachodniej czêœci Wa³u Zielonogórskiego. Bad. Fizjogr. nad Polsk¹ Zach. 19:
173–183.
K o t o w s k i J . , 1978 — Tektonika osadów trzeciorzêdowych i czwartorzêdowych w odkrywce cegielni „Kroœnieñska”
w Zielonej Górze. Przew. I Zjazdu Pol. Tow.Geol. Zielona Góra:231–234.
K r y g o w s k i B . , 1962 — Rola glacitektoniki w rozwoju ni¿owej rzeŸby Polski Zachodniej. Czas. Geogr., 33,
3: 313–325.
K r y g o w s k i B . , 1964 — O przetrwa³oœci stref glacitektonicznych. UAM Ser. Geogr., 53: 99–103.
K r y g o w s k i B . , 1967 — Wa¿niejsze problemy plejstocenu Polski Zachodniej. W: Czwartorzêd Polski: 167–205.
Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
L o t s c h . D . , 1968 — Tertiär, Paläogen i Neogen. Grundis der Geologie der DDR. 1. Berlin.
L u d w i g A . , S c h w a b G . , 1995 — Deutsche Beiträge zur Charakterisierung der vertikalen Bewegungen seit des Ru-
pelian (Unteroligocen) bzw. Seit Ende der Holsten-Zeit. Brandenburgische Geowiss. Beitr. 2, 2: 47–57. Kleinmachow.
£ u c z k o w s k a E . , D y j o r S . , 1971 — Mikrofauna utworów trzeciorzêdowych serii poznañskiej Dolnego Œl¹ska.
Rocz. Pol. Tow. Geol., 41, 2: 337–357.
M i l e w i c z J . , 1985 — Rozwój czerwonego sp¹gowca po³udniowo-zachodniej Polski. Kwart. Geol., 29, 3/4: 679–690.
M ¿ y k S . , 1998 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa mapa geologiczna Polski w skali
1:50 000. Arkusze Zielona Góra i Nowa Sól. Arch. SEGI PBG Wroc³aw.
N e m e c W . , 1975 — Cyklicznoœæ w utworach dolnopermskich rejonu Zielonej Góry. Prz. Geol., 23, 4: 178–183.
O b e r c J . , 1978 — Rozwój formacji i tektonika Ziemi Lubuskiej i Legnicko-G³ogowskiego Okrêgu Miedziowego ze
szczególnym uwzglêdnieniem utworów przedpermskich. W: Przew. L Zjazdu Pol. Tow. Geol. Zielona Góra: 18–41.
O s z c z e p a l s k i S . , 1980 — Œrodowisko sedymentacji serii wêglanowej Z1 a mineralizacja osadów cechsztyñskich
(rejon Zielonej Góry–Ko¿uchowa). Kwart. Geol., 24, 3: 571–590.

27
P i c e l u k H . , W o j t k o w i a k Z . , 1978 — Wulkanity autunu. W: Przew. L Zjazdu Pol. Tow. Geol. Zielona
Góra: 129–133.
P i w o c k i M . , 1975 — Trzeciorzêd okolic Rawicza i jego wêglonoœnoœæ. Biul. Inst. Geol., 284: 73–125.
P o d e m s k i M . , 1973 — Sedymentacja cechsztyñska w zachodniej czêœci monokliny przedsudeckiej na przyk³adzie
okolic Nowej Soli. Pr. Inst. Geol., 71: 71 ss.
R a n i e c k a - B o b r o w s k a J . , 1970 — Stratygrafia m³odszego trzeciorzêdu Polski na podstawie badañ paleobota-
nicznych. Kwart. Geol., 14, 4: 728–746.
R o t n i c k i K . , 1976 — The Theoretical Basis for and a Model of Origin of Glaciotectonic Deformations. Quest. Geogr.,
3: 103–138.
S a d o w s k a A . , 1977 — Roœlinnoœæ i stratygrafia górnomioceñskich pok³adów wêgla Polski po³udniowo-zachodniej.
Acta Palaeobot., 18, 1: 87–122.
S a d o w s k a A . , D y j o r S . , K u s z e l T . , M a l i n o w s k a - P i s z A . , 1973 — Stratygrafia osadów trzeciorzêdo-
wych z wiercenia 1/Tw Zawadzie k. Zielonej Góry. Arch. Zak³. Geol. Fiz. Inst. Nauk Geol. UWroc., Wroc³aw.
S a d o w s k a A . , D y j o r S . , K u s z e l T . , M a l i n o w s k a - P i s z A . , 1974 — Badania litostratygraficzne dla
obiektu Zielona Góra w rejonie prac hydrogeologicznych Kosierz Drzonów i Krzewiny Ksi¹¿ Œl¹ski. Arch. Zak³.
Geol. Fiz. Inst. Nauk Geol. UWroc., Wroc³aw.
S a d o w s k a A . , K u s z e l l T . , 1998 — Wyniki badañ palinologicznych utworów trzeciorzêdowych i czwartorzêdo-
wych z otworów wiertniczych 3/Bu Jeleniów, 2/Bu Wilkanowo i Z-3 Niedoradz. Opracowanie specjalne dla SMGP
arkusz Zielona Góra (575). Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol. Oddz. Dolnoœl., Wroc³aw.
S o k o ³ o w s k i J . , 1967 — Charakterystyka geologiczna i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geol. Sudet.,
3: 297–367.
S p e c z i k S . , 1985 — Metalogeneza pod³o¿a monokliny przedsudeckiej. Geol. Sudet., 20, 1: 37–112.
S t a n d k e G . , 1996 — Stratygrafia i facje dolno³u¿yckiej serii trzeciorzêdowej. Prz. Geol., 44, 12: 1223–1228, Warszawa.
S t a n i s ³ a w c z y k J . , 1970 — Budowa geologiczna Pradoliny Warszawsko-Berliñskiej w obrêbie województwa Zie-
lonogórskiego. Zesz. Nauk. Wy¿. Szko³y In¿. w Zielonej Górze, 29.
S z a ³ a j d e w i c z J . , 1995 — Objaœnienia do Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Klenica d.
Konotop (576). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
T h i e r g a r t F . , 1940 — Mikropalaontologie als Pollenanalyse im Dienst der Braunkohlenforszung, Brennstoff Geolo-
gie. 13: 1:40.
T o m a s i k J . , 1988 — Nowa interpretacja morfologii i facji najwy¿szego czerwonego sp¹gowca obszaru przedsudec-
kiego. Prz. Geol., 36, 4:218–223.
U r b a ñ s k i K . , 1998 — Badania litostratygraficzne utworów kenozoicznych dla arkuszy: Bucha³ów (574) i Zielona Góra
(575) Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000. Centr. Arch. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
W i e r z c h o w s k a - K i c u ³ o w a K . , 1984 — Budowa geologiczna utworów podpermskich monokliny przedsudec-
kiej. Geol. Sudet., 19, 1: 121–141.
W r ó b e l I . , S t a n i s ³ a w c z y k J . , 1978 — Zarys budowy geologicznej osadów kenozoicznych rejonu Zielonej
Góry. Przew. L Zjazdu Pol. Tow. Geol. Zielona Góra: 223–225.
W r ó b e l I . , W r ó b e l I . , 1977 — Typy deformacji glacitektonicznych w ods³oniêciach rejonu Zielonej Góry. W: Ba-
dania geologiczne struktrur glacitektonicznych. II Sympozjum Naukowe Glacitektoniki. Zielona Góra: 165–200.

28
W y r w i c k i R . , M a l i s z e w s k a A . , 1977 — Utwory wêglanowe w osadach ilastych serii poznañskiej. Biul. Inst.
Geol., 298: 269–314.
¯ y n d a S . , 1967 — Geomorfologia przedpola moreny czo³owej stadia³u poznañskiego na obszarze wysoczyzny Lubu-
skiej. Pr. Kom. Geogr.-Geol. Wydz. Mat.-Przyr. PTPN, 8, 1: 191 ss.

29